Raymond Galea

Fil-gzejjer Maltin insibu erba' speci ta' Bufuljew Bgliula li huma residenti, jigifieri li nsibuhom maglina s-sena kollha. L­izgliar fost dawn huwa 1-Baglial ta' 1-lmrewlia jew kif isibuh f'certi postijiet ta' Malta, iz-Zippu. Dan 1-aflliar isem gej mill-gflanja karatteristika tar-ragel. Dan igflanni iipp-iipp-iipp glial diversi drabi waqt li jkun qiegfled itir fuq it-territorju tiegliu jew minnfuq xiwajerta' 1-elettriku jew mill-quccata ta' sigra. 11-Baglial ta' 1-lmrewlia jglianni 1-aktar fl-istagun tar­rebbieglia, li huwa z-zmien li fih ikun qieglied ibejjet. Meta jkollu s-sieliba fil­vicin rna jiqafx mill-gflanja tiegflu, u spiss tarah niezel u tiela' fil-liaxix fejn ikun hemm hi.

Fix-xitwa rna tantx iliobb iglianni, izda meta tolirog gurnata sabilia bix-xemx mhux 1-ewwel darba li tisma' Iii dan 1-gflasfur. Generalment aktar tisimgliu milli tarah billi huwa zgflir u jliobb jittajjar xi ftit fil-gfloli.

11-Baglial ta' 1-lmrewlia (Fan-tailed war­bler) huwa twil madwar 1 0 em mill-ponta ta' munqaru sal-ponta ta' denbu. Dan gflandu 1-partijiet ta' fuq ta' gismu kan­nella safrani b'flafna rigi suwed, minbarra 1-parti t'isfel tad-dahar. Minn talit il-kulur ikun abjad safrani. Kemm 1-isem bii­Malti kif ukoll dak bl-lngliz gejjin mill-fatt li d-denb ta' dan 1-gliasfur huwa qasir u gej fit-tond, li meta jiftliu jigu qisu mrewfla. lt-truf tad-denb huma suwed bi dbabar bojod. Huwa difficli biex tagflraf mara

minn ragel. Fir-rebbieglia r-ragel ikollu flalqu iswed tuta minn gewwa, filwaqt li tal-mara rna jkunx. Din hija differenza li rna tistax tosservaha meta 1-gliasfur ikun fil -berafl. Biss bi ftit esperjenza wiefled ikun jista' jgflid bejn mara u ragel mill­marki li jkollhom fuq ir-ras.

11-Baglial ta' 1-lmrewlia huwa minn ta' 1-ewwelli jibda jaliseb gliall-bejta tiegliu. Mill-bidu ta' Frar specjalment fi granet sbiefl tibda tara lir-ragel jglianni fuq it­territorju tiegliu u jibda jaglizel xi pos­tijiet fejn jibni 1-bejta tiegliu. Huwa jibni 1-qafas ta' barra tal-bejta u jekk isib mara li taccettah, din tkompli tibniha minn gewwa. Hija liaga komuni li f'dan iz-zmien tara Iii dawn 1-agflsafar b'xi bicca suf bajda jew b'materjal ielior f'flalqhom gejjin u sejrin fejn tkun qiegflda tinbena 1-bejta. Generalment il­bejta tkun qrib liafna ta' 1-art u tkun molibija sewwa qalb il-liaxix. Minn barra tkun magflmulha minn suf tan-nagliag jew suf ta' pjanti niexfa u glianqbut. Minn gewwa 1-mara tiksiha bil-liuxlief u fuqu taglimel kisja olira ta' suf ta' pjanti niexfa. II-forma tagflha tkun qisha flixkun zgflir b'glionq wiesa'.

11-mara tbid minn tliet sa sitt bajdiet. 11-kulur tagh hom ivarja minn abjad pur sa celesti car flafna: gieli jkunu ttikkjati bl­alimar jew bil-kannella. 11-mara biss tieliu lisieb biex issalilian il-bajd glial mad­war tlettax-il gurnata. Meta jfaqqsu, il­friefl ikunu egliriewen. II-mara zzoqq I ill-

3

friel'l b'insetti i:gl'lar gl'lall-ewwel. Meta jibdew jikbru hi titmagl'lhom xi gurati, mazzarelli, l'lanfus, brimb u dud iel'lor li hija ssib. 11-friel'l itajru waraxi gimgl'latejn. Sfortunatament, l'lafna mill-bejtiet tal­bidu ma tantx ikunu success. Dan minflabba li fi Frar u Marzu tkun gl'ladha tagl'lmel il-kesl'la u anke x-xita: b'kon­segwenza jmutu 1-friel'l fil-bejta.

11-Bagflal ta' 1-lmrewfla huwa poligamu. Dan ifisser li r-ragel ikollu aktar minn mara waflda tbejjet fit -territorju tiegflu . Xi kultant jista' jkollu sa l'lames nisa. Kull waflda minn dawn generalment tbejjet sa tliet darbiet fi stagun wiel'led . Minn osservazzjonijiet li saru gie nnutat li xi friel'l minn tal-bidu (ta' Frar jew Marzu) nstabu jbejtu fl-istess sena gl'lall-l'labta ta' Lulju u Awissu.

Dan 1-gflasfur beda jbejjet f'Malta fil­bidu tas-snin sebgl'lin. L-ewwel bejta tiegflu nstabet f'gl'lalqa bii:-i:ergl'la fix­Xemxija fl-1973, u dik is-sena stess xi friefl li kienu gfladhom kif tajru dehru jittajru til-post fejn ilium hemm ir-riserva ta' 1-Gl'ladira. Minn dakinhar, dan 1-gl'lasfur baqa' jii:died kull sena u issa tant infirex li nsibuh ibejjet kwai:i mad­war Malta kollha, sal'lansitra vicin l'lafna ta' 1-abitat. F'Gl'lawdex instabet 1-ewwel bejta fl-1975 u hemmhekk ukoll infirex, ii:da mhux daqs f'Malta.

L-aktar postijiet li jl'lobb ii-Bagl'lal ta' 1-lmrwel'la huma nl'lawi umdi bl'laii­Gl'ladira u s-Salina, u egl'llieqi fejn ikun hemm ii:-i:ergl'la, bl'lal qaml'l u xgl'lir. Qalb il-weraq ta' dawn il-pjanti dan 1-gl'lasfur isib post tajjeb gl'lall-bini tal­bejta. Post ieflor favorit tai-Bagflal ta' 1-lmrewl'la huma 1-widien fejn jikbru pjanti baxxi bflas-simar.

4

Gl'lall-l'labta ta' nofs Awissu meta 1-istagun tan-namuru tal-be~iet ikun kwai:i gl'ladda, ii-Bagl'lal ta' 1-lmrewl'la ifittex 1-aktar widien miftul'la b'l'laxix gfloli fejn ikun jista' jqatta' 1-lejl. Postijiet bfla ii­Wied ta' Gl'lajn Ril'lana u 1-Wied tai­Fiddien huma mill-aktar imfittxija. Gieli jkun hemm 'il fuq minn flamsin wiefled f'roqgfla i:gl'lira jittajru qalb il-l'laxix meta dawn iku nu qegfldin jingabru biex jorqdu qabel jidlam.

Wiefled mill-egfldewwa tai-Bagflal ta' 1-lmrewfla huwa s-Serp 1-lswed (West­ern Whip Snake). Bill i 1-bejta tkun vicin l'lafna ta' 1-art hu facli gl'las-serp biex jixxabbat u jiekol il-friel'l jew il-bajd minn go fiha. Naturalment kull'ladd irid jiekol biex igl'lix, u din hija parti mis-sistema ekologika. 11-problema hija li dawn is­sriep qegl'ldin dejjem jii:diedu gl'lax ma baqax predatur li jiekol lilhom. 11-ftit tajr tal-prii:a li jikluhom jinqatlu hekk kif jaslu f'pajjii:na.

Gl'ladu iel'lor ta' dan 1-gl'lasfur u ta' agl'lsafarol'lra lijbe~u vicinta'l-art huma 1-mogfloi: u n-nagl'lag li jkunu qegfldin jirgflu . Dawn igl'laffgu u jieklu 1-pjanti ta' madwar il-bejtiet.

Sfortunatament gflad hawn xi kaccaturi li jew gl'lall-kuri:ita jew torsi gl'lal xi kol­lezzjoni privata ta' agl'lsafar ibbalzmati, jew anke gl'lal xejn b'xejn, jisparaw fuq dan 1-imsejken gl'lasfur li jkun qiegl'led jittajjar u jsebbal'l il-kampanja Maltija bl­gflanja tiegl'lu. Hawn ta' min isemmi li kull gflasfur li jbejjet f'Malta, bl'laii-Bagl'lal ta' 1-lmrewl'la, huwa ml'lares bil-ligi u fladd ma jista' jiddisturbah b'xi mod jew iel'lor.

0

5