TARİH

2 10 8

kpss

ÖABT

Öncebiz sorduk

50 Soruda

SORU33

ALAN BİLGİSİ

GüncellenmişYeni

Baskı

Coşkun ÇEBİTÜRK

ALAN EĞİTİMİKomisyon

Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi)Komisyon (Alan Eğitimi)

ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-318-932-9

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

7. Baskı: 2018, Ankara

Proje-Yayın Yönetmeni: Pelin ÖzdemirDizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZ

Merhaba Sevgili Tarih Öğretmeni Arkadaşlarım,

ÖABT sınavı, dört yıllık lisans eğitim hayatınızda kazandığınız yeterlilikleri ölçmek amacıyla yapılmaktadır. Sahip olduğu soru sayısı az ise de soruların atanma puanındaki etki oranı hayli yüksektir. Öğretmen adayı arkadaşlarımızın mesleki hayatı açısından çok önemli olan ÖABT Tarih Hazırlık kitabını yazmak düşündüğünüzden daha zor oldu. Öncelikle yazacağım ÖABT Tarih kitabının sistematiğini oluşturmak gerekliydi ve “tarih” doğası gereği sistematiği oluşturulması zor bir branştır. Tarihin bazı konuları hakkında, bilim insanlarının fikir birliği içinde olmadığını görmekteyiz. Yine ÖSYM sorularının dahi geçmişteki bazı sorularda verdiği bilgilerle çelişir tutum içinde olduğunu bilmekteyiz. Tarihin diğer pozitif bilimlerdeki gibi bilimsel standartları tam olarak oturmamıştır. Belge ve bulgular değiştikçe bilgiler de değişebilmektedir. Neredeyse ülkemizde bulunan her üniversitede bir “tarih” bölümü bulunmaktadır. Peki, öğrenci arkadaşlarımızın üniversitelerde gördüğü tarih bölüm müfredatları aynı mıdır? Hayır! Hatta öğrenci arkadaşlarımız aynı üniversite gördüğü seçmeli dersler itibarıyla dahi farklı dersler almaktadır. ÖSYM, öncelikle farklı nitelikteki bu öğrencileri aynı potada birleştirmeli. Sorduğu soruların, öğrencilerin eğitim gördüğü üniversitelerin ders durumlarından kaynaklı farklılıkları sebebiyle mağduriyet oluşturmaması gereklidir. İşte ifade ettiğim bu konular, kitabın yazımı sırasında oluşturulacak sistematiğin önemli sorunlarındandır.

Yazım sürecinde kuşkusuz ki ilk kılavuzumuz ÖSYM olmuştur. ÖSYM’nin günümüze kadar sorduğu soruların tümünü inceleyerek kitabın altyapısını oluşturduk. Kitabımızı, ÖSYM sorularının bilgi ve yorumları eşliğinde yapılandırdık. Kitabımızın şekillenmesinde etkili olan bir diğer veri Millî Eğitim Bakanlığı ders kitaplarıdır. Öyle ya, Millî Eğitim Bakanlığına personel almak için yapılan sınav sorularında, Bakanlığın okullarda okuttuğu ders kitaplarından da faydalanmak mantıken gereklidir. Nitekim ÖABT Tarih sorularını incelediğimizde, MEB ders kitaplarına gönderme yapan soru örneklerini çokça görmek mümkündür. Bunun dışında akademik camiada genel geçerliği olan İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Enver Ziya Karal, Şerafettin Turan, Rifat Uçarol, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları gibi çoğaltılabilecek bazı köşe taşı yazarlar ve eserler de kitabımız için temel dayanak olmuştur.

“Tarih” içine girdikçe küçüldüğümüzü hissettiğimiz bir alan. Okudukça bilgileniyor fakat bilgilendikçe “azlığımızı” hissediyoruz. Kitabı yazarken, öğrenci arkadaşlarımızın akademik derinliklerde boğulmasını önlemek amacıyla olabildiğince ince eleyip sık dokuduk. Üniversite ders kitaplarının sıkıcı sayfalarında, sizlerin sorumluluğunu taşıyor olmanın verdiği mesleki sorumlulukla motivasyonumuzu sağladık. Kitabımızın akademik derinliğini pekiştirmek amacıyla son bölüme genişletilmiş “kronoloji” koyduk. “Kronoloji” bölümünün de alan hâkimiyetini tamamlayan bir unsur olarak çalışılması gerektiğini hatırlatmak isteriz.

Öğretmen olma yolunda emin adımlarla yürüyen sizlerin yanında olmak ve eksiklerinizi tamamlamak adına bu yayını hazırladık. İnandığımız ve umut ettiğimiz de gireceğiniz sınav için iyi bir başvuru kaynağı olduğu yönündedir. Ön sözümüzü de “başarılar dileyerek” ve küçükken annelerimizin, büyüklerimizin okula gönderirken söylediği gibi, “Allah zihin açıklığı versin.” diyerek bitiriyoruz.

Başarılar...

Coşkun Çebitürk

TARİH ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

TARİH ÖABT, 50 sorudan oluşmakta ve Tarih Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Tarih Metodu, Eski Çağ Tarihi, İslamiyet Öncesi Türk Tarihi, Orta Çağ İslam Tarihi, Osmanlı Tarihi, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Genel Dünya Tarihi, XX. yy. Türk ve Dünya Tarihi) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.

Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Tarih Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı

Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40

a. Tarih Metodu

b. Eski Çağ Tarihi

c. İslamiyet Öncesi Türk Tarihi

d. Orta Çağ İslam Tarihi

e. Osmanlı Tarihi

f. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi

g. Genel Dünya Tarihi

h. XX. yy. Türk ve Dünya Tarihi

% 8

% 4

% 10

% 12

% 14

% 12

% 12

% 8

Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50

Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013-2017 TARİH ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

ALAN BİLGİSİ

1. BÖLÜM: TARİH BİLİMİ

A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ ......................................5

Tarih Biliminin Özellikleri .....................................5

B. TARİH YAZICILIĞI ............................................ 11

Tarih Yazım Türleri ............................................ 11

Tarih Yazıcılığının Gelişimi ................................13

Türklerde Tarih Yazıcılığı ..................................13

C. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİM DALLARI ....13

Boşluk Doldurma ...................................................17

Bulmaca.................................................................18

Çözümlü Test ...............................................................19

Çözümler .....................................................................22

2. BÖLÜM: UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR

A. TARİH ÖNCESİ DEVİRLER .............................27

Anadolu'nun Tarih Öncesi .................................29

B. TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI ....................30

İlk Çağ'ın Genel Özellikleri (MÖ 3500-375) ......30

Orta Çağ'ın Genel Özellikleri (375-1453) ..........30

Yeni Çağ'ın Genel Özellikleri (1453-1789) ........30

Yakın Çağ'ın Genel Özellikleri (1789-?) ............31

C. İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI ...............................31

Anadolu’da Kurulan Medeniyetler .....................31

Mezopotamya Uygarlıkları ................................35

Doğu Akdeniz Uygarlığı ....................................39

Ege Uygarlıkları ................................................41

Boşluk Doldurma ...................................................47

Bulmaca.................................................................48

Çözümlü Test ...............................................................49

Çözümler .....................................................................52

3. BÖLÜM: İLK TÜRK DEVLETLERİ

A. TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI VE İLK TÜRK DEVLETLERİ ......................................57

Türk Kelimesinin Anlamı ...................................57

Ana Yurtta Kurulan İlk Uygarlıklar .....................57

Türklerin İlk Ana Yurdu .....................................58

Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları...........................................................58

İskitler (Sakalar) ................................................59

B. İLK TÜRK DEVLETLERİ ..................................60

Asya Hun Devleti ..............................................60

Avrupa Hun Devleti (375-469) ..........................61

Göktürkler (552-630).........................................63

Kutluk Devleti (İkinci Göktürk Devleti ) (680-745) ..........................................................65

Uygur Devleti (744-840) ...................................65

Hazarlar (576-1006)..........................................67

Kırgızlar (840-1207) ..........................................67

Türgişler (659-766) ...........................................68

C. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ ...........................68

Avarlar (560-805) ..............................................68

Bulgarlar (480 - 550) .........................................68

Macarlar (896-1526) .........................................69

Kumanlar (Kıpçaklar) ........................................69

Peçenekler (860-1091) .....................................69

Oğuzlar (Uzlar) .................................................70

Akhunlar (Eftalit) (350-564)...............................70

Sabarlar (Sabirler) 515-576 ..............................70

Tabgaçlar (386-556)..........................................70

Karluklar (665-1221) .........................................71

Başkırtlar...........................................................71

Kimekler ............................................................71

D. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ...........................................................71

Devlet Yönetimi.................................................71

viii

Ordu (Sü) ..........................................................74

Sosyal Yaşam ...................................................74

Hukuk................................................................75

Ekonomi ............................................................76

Din ve İnanış .....................................................76

Yazı, Dil ve Edebiyat .........................................78

Sanat ................................................................80

Bilim ..................................................................82

Spor ..................................................................82

Boşluk Doldurma ...................................................83

Bulmaca.................................................................84

Çözümlü Test ...............................................................85

Çözümler .....................................................................87

4. BÖLÜM: İSLAM TARİHİ

A. İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI .......................91

İslamiyet Öncesi Dünyanın Genel Durumu.......91

İslamiyet’in Doğuşu ve Yayılışı .........................93

Dört Halife Devri (632-750) ...............................96

Emevi Devleti (661-750) .................................101

Endülüs Emevi Devleti (756-1031) .................103

Ben-i Ahmer Devleti ........................................104

Abbasi Devleti (750-1250) ..............................105

Diğer Devletler ................................................107

B. İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI ..................107

Devlet Yönetimi...............................................108

Sosyal Hayat...................................................108

İktisadi Hayat ..................................................109

Ordu Teşkilatı ..................................................109

Yazı, Dil ve Edebiyat .......................................109

Eğitim ve Bilim Hayatı ..................................... 110

Sanat .............................................................. 112

Boşluk Doldurma ................................................. 113

Bulmaca............................................................... 114

Çözümlü Test ............................................................. 115

Çözümler ................................................................... 118

5. BÖLÜM: TÜRK İSLAM DEVLETLERİ (X.-XIII. YÜZYILLAR)

A. TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ .............123

Talas Savaşı (751) ..........................................123

B. İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ ....................124

İtil Bulgarları ...................................................124

Sacoğulları .....................................................124

Tolunoğulları (868-905) ...................................124

İhşidler (Akşitler) (925-969) ............................124

Karahanlılar (840-1212) ..................................125

Gazneliler (963-1187) .....................................127

Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157) ...............128

C. DİĞER TÜRK – İSLAM DEVLETLERİ ...........135

Harzemşahlar .................................................135

Eyyubiler .........................................................135

Memluklar .......................................................136

D. TÜRKİYE TARİHİ (11. - 13. YÜZYILLAR) .....136

Anadolu’ya İlk Türk Akınları ............................136

Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri ............137

Türkiye Selçuklu Devleti (1072-1308) (Anadolu Selçuklu Devleti) .............................................139

Uçlarda Hayat ve Beylikler..............................146

Anadolu Beylikleri’nin Genel Özellikleri ..........150

E. TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ....................................................151

Devlet Yönetimi...............................................151

Hukuk Sistemi .................................................154

Toprak Sistemi ................................................155

Askerî Teşkilat.................................................157

Ekonomi ..........................................................158

Sosyal Hayat...................................................160

Din ve İnanış ...................................................160

Dil, Edebiyat ve Yazı .......................................161

Eğitim ve Bilim ................................................162

Sanat ..............................................................164

Mimari .............................................................165

Boşluk Doldurma .................................................170

Bulmaca...............................................................172

Çözümlü Test .............................................................173

Çözümler ...................................................................176

ix

6. BÖLÜM: TÜRK DÜNYASI (XIII. - XIX. YÜZYIL)

TÜRK DÜNYASI (13. - 19. YÜZYIL) .........................181

Moğollar ..........................................................181

Timur Devleti (1369-1507) ..............................183

Türkistan’daki Gelişmeler ...............................184

Hindistan’da Türk Sultanlıkları ve Babürlüler...................................................185

Hanlıklar Hakkında Genel Bilgiler ...................187

Boşluk Doldurma .................................................188

Bulmaca...............................................................189

Çözümlü Test .............................................................190

Çözümler ...................................................................193

7. BÖLÜM: OSMANLI TARİHİ

A. BEYLİKTEN DEVLETE (1300-1453) ..................197

XIV. Yüzyıl Başlarında Yakın Doğu ve Avrupa ........................................................198

Anadolu...........................................................198

Memluklar (1250-1517)...................................198

İlhanlı Devleti (1256-1335)..............................198

Balkanlar ve Avrupa ........................................198

Altınorda Devleti (1227-1502) .........................198

Kayıların Anadolu’ya Gelişi ve Yerleşmesi .....198

Osmanlı Devleti’nin Kısa Sürede Gelişimini Sağlayan Nedenler.........................198

Osman Gazi Dönemi (1299-1326) ..................199

Orhan Gazi Dönemi (1326-1362) ...................199

I. Murat Dönemi (1362-1389)..........................201

Yıldırım Bayezıt Dönemi (1389-1402) ............202

Fetret Devri (1402-1413) ................................204

Çelebi Mehmet Dönemi (1413-1421)..............204

II. Murat Dönemi (1421-1451).........................205

Boşluk Doldurma .................................................207

Bulmaca...............................................................208

Çözümlü Test .............................................................209

Çözümler ...................................................................212

B. DÜNYA GÜCÜ: OSMANLI DEVLETİ (1453-1600) ...............................................................215

Fatih Sultan Mehmet Dönemi (1451-1481).....215

II. Bayezıt Dönemi (1481-1512) ......................220

Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512-1520) .......221

Kanuni Sultan Süleyman Dönemi (1520-1566) ....................................................222

II. Selim Dönemi (1566-1574) .........................228

III. Murat Dönemi (1574-1595)........................229

III. Mehmet Dönemi (1595-1603) ....................229

Boşluk Doldurma .................................................230

Bulmaca...............................................................231

Çözümlü Test .............................................................232

Çözümler ...................................................................235

OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE UYGARLIK TARİHİ .................................................................237

Devlet Yönetimi...............................................237

Osmanlılarda Ekonomik Hayat .......................250

Osmanlı Toplumu ............................................259

Osmanlı Devleti’nde Hukuk ............................262

Osmanlı Devleti’nde Eğitim.............................263

Osmanlı Devleti’nde Bilim ...............................264

Osmanlı Devleti’nde Dil, Yazı ve Edebiyat ......267

Osmanlı Devleti’nde Sanat .............................268

Osmanlı Devleti'nde Mimari ............................269

Boşluk Doldurma .................................................274

Bulmaca...............................................................276

Çözümlü Test .............................................................277

Çözümler ...................................................................280

C. ARAYIŞ YILLARI (XVII. YÜZYIL) ........................283

Arayış Yıllarında Osmanlı Devleti – Avusturya İlişkileri ..........................................283

XVII.yy.da Osmanlı Devleti – İran İlişkileri ......283

XVII.yy.da Osmanlı Devleti - Lehistan İlişkileri .............................................284

XVII.Yüzyılda Osmanlı Devleti-

Venedik İlişkileri ..............................................285

Osmanlı - Rusya İlişkileri ................................285

x

II. Viyana Kuşatması ve Kutsal İttifak Savaşı .285

İç İsyanlar .......................................................287

XVII. Yüzyıl İsyanlarının Özellikleri .................289

Avrupa’nın Gelişimine Seyirci Kalan Osmanlı ..........................................................289

XVII. Yüzyıl Islahat Hareketleri .......................290

Boşluk Doldurma .................................................293

Bulmaca...............................................................294

Çözümlü Test .............................................................295

Çözümler ...................................................................298

D. XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ .......301

III. Ahmet Dönemi (1703-1730) ......................301

I. Mahmut Dönemi (1730-1754) ......................303

III. Mustafa Dönemi (1757-1774) ....................304

I. Abdülhamit Dönemi (1774-1789) .................304

III. Selim Dönemi (1789-1807) ........................305

XVIII.yy.da Osmanlı Devleti’nin Islahatları ......308

Boşluk Doldurma .................................................312

Bulmaca...............................................................313

Çözümlü Test .............................................................314

Çözümler ...................................................................317

8. BÖLÜM: EN UZUN YÜZYIL (1800-1922)

XIX. YÜZYIL SİYASİ TARİH ................................321

II. Mahmut Dönemi (1808-1839) .....................322

Abdülmecit Dönemi (1839-1861) ....................326

Abdülaziz Dönemi (1861-1876) ......................329

V. Murat Dönemi (1876) ..................................330

II. Abdülhamit (1876-1909) .............................330

XIX.YÜZYILDA REFORM HAREKETLERİ .........335

II. Mahmut Dönemi Yenilik Hareketleri ............335

Sultan Abdülmecit Dönemi Yenilik Hareketleri ..........................................337

Sultan Abdülaziz Dönemi Yenilik Hareketleri 338

II. Abdülhamit Dönemi Yenilik Hareketleri .......339

Osmanlı Devleti’nde Basın Yayın Hareketleri .341

Boşluk Doldurma .................................................344

Bulmaca...............................................................346

Çözümlü Test .............................................................347

Çözümler ...................................................................350

OSMANLI DEVLETİ’NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ .........................................................353

Sened-i İttifak ..................................................353

Tanzimat Fermanı ...........................................354

Islahat Fermanı (1856) ...................................356

Kanunuesasi’nin İlan Edilmesi ve I. Meşrutiyet’in İlanı .........................................357

İstibdad (Mutlakıyet) Dönemi (1878-1908) .....359

II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesi ..........................359

1909 Anayasa Değişiklikleri ............................360

Boşluk Doldurma .................................................364

Bulmaca...............................................................365

Çözümlü Test .............................................................366

Çözümler ...................................................................368

9. BÖLÜM: XX. YY. BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ

XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE DAĞILMAYI ÖNLEME ÇABALARI ..........................373

1. Osmanlıcılık ...............................................373

2. İslamcılık .....................................................374

3. Türkçülük (Turancılık) .................................374

4. Batıcılık .......................................................375

5. Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyetçilik ....................................375

6. Sosyalizm ...................................................375

Dünyanın Genel Görünümü ............................375

31 Mart Vakası ................................................377

Trablusgarp Savaşı (1911)..............................377

Balkan Savaşları .............................................378

I. Dünya Savaşı ..............................................381

Boşluk Doldurma .................................................393

Bulmaca...............................................................394

Çözümlü Test .............................................................395

Çözümler ...................................................................398

xi

10. BÖLÜM: MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ

I - MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ ........403

A. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI ...........403

İzmir’in İşgali (15 Mayıs 1919) ........................405

Kuvayımiliye Ruhu ..........................................406

B. CEMİYETLER .................................................407

Millî Varlığa Yararlı Cemiyetler ........................407

Zararlı Cemiyetleri ..........................................410

C. MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ ..412

Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkması (19 Mayıs 1919) ..............................................412

Osmanlı Hükûmeti’nin Millî Mücadele ve Mustafa Kemal’e Karşı Tutumu ......................420

D. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’NDE BASIN HAYATI ................................................................428

Kurtuluş Savaşı’nın Mali ve Askerî Kaynakları .......................................................430

TBMM’ye ve Millî Mücadeleye Karşı Çıkan İsyanlar .................................................430

E. SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920) ......434

Sevr Antlaşması’nın Özellikleri .......................436

Bilecik Görüşmeleri (5 Aralık 1920) ................436

Boşluk Doldurma .................................................437

Bulmaca...............................................................439

Çözümlü Test .............................................................440

Çözümler ...................................................................443

II - KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ ............................445

A. DOĞU VE GÜNEY CEPHELERİ ....................445

Doğu Cephesi .................................................445

Güney Cephesi ...............................................446

B. BATI CEPHESİ ...............................................447

Düzenli Orduların Kurulması...........................448

Gediz Savaşı ..................................................448

I. İnönü Savaşı (10 Ocak 1921) ......................448

II. İnönü Savaşı (23 Mart-1 Nisan 1921) .........452

Kütahya - Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921).....................................453

Sakarya Savaşı (23 Ağustos-13 Eylül 1921) .............................454

Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos-9 Eylül 1922) ...................456

C. MİLLÎ MÜCADELENİN SANAT VE EDEBİYATA YANSIMALARI ...............................458

Boşluk Doldurma .................................................460

Bulmaca...............................................................461

Çözümlü Test .............................................................462

Çözümler ...................................................................465

11. BÖLÜM: ATATÜRK DÖNEMİ

I - TÜRK DIŞ POLİTİKASI ........................................469

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI ...........................469

Saltanatın Kaldırılması....................................469

Lozan Barış Konferansı’na Katılan Devletler ..470

Lozan’a Katılacak Türk Delegeleri ..................470

Lozan’da Görüşülen Konular ..........................471

Lozan Konferansı’nda Karşılaşılan Güçlükler .471

Lozan Antlaşması’nın Önemli Özellikleri ........474

II - ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASI .................475

A. 1923-1932 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI ........................................................475

Türk - Yunan İlişkileri Nüfus Mübadelesi.........475

Fener Rum Patrikhanesi Sorunu ....................476

Türkiye - İngiltere İlişkileri Musul Sorunu (Irak Sınırı) ......................................................476

Türk - Fransız İlişkileri .....................................477

Türkiye - İtalya İlişkileri ...................................479

Türk - Sovyet İlişkileri......................................479

B. 1932-1938 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI ........................................................479

Türkiye’nin Milletler Cemiyetine Üye Olması (1932) .............................................................480

Türkiye ve Balkan Antantı (9 Şubat 1934) ......480

Türkiye ve Akdeniz Paktı (Ocak 1936) ...........481

Montrö Boğazlar Sözleşmesi

(20 Temmuz 1936) ..........................................481

xii

Sadabat Paktı ve Türkiye (8 Temmuz 1937)...482

Nyon Konferansı ve Türkiye ...........................483

Hatay’ın Ana Vatan'a Katılması (Sancak Sorunu) .............................................483

Boşluk Doldurma .................................................486

Bulmaca...............................................................487

Çözümlü Test .............................................................488

Çözümler ...................................................................491

III - ATATÜRK DÖNEMİ İÇ OLAYLAR ......................493

A. II.TBMM’NİN AÇILMASI (11 Ağustos 1923) .493

B. ANKARA’NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923)....................................................493

C. CUMHURİYET'İN İLAN EDİLMESİ (29 Ekim 1923)....................................................493

D. 1924 ANAYASASI’NIN KABUL EDİLMESİ (20 Nisan 1924) ..................................................496

E. HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924) 497

F. ŞERİYE VE EVKAF VEKALETİNİN KALDIRILMASI ...................................................498

G. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI ..........498

H. TEVHİDİ TEDRİSAT KANUNU’NUN KABUL EDİLMESİ ..............................................499

I. ATATÜRK DÖNEMİ’NDE SİYASİ PARTİLER VE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ ÇABALARI .......499

Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eylül 1923) ..........500

Terakkiverver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) .............................................501

Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) ...........................................504

İ. MUSTAFA KEMAL’İN HAYATI .........................508

Boşluk Doldurma ................................................. 511

Bulmaca...............................................................512

Çözümlü Test .............................................................513

Çözümler ...................................................................516

IV - ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI .....................519

A. İNKILAP KELİMESİNİN ANLAMI VE ÖZELLİKLERİ .....................................................519

B. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR 519

Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar ..................519

Medeni Kanun’un Kabul Edilmesi (17 Şubat 1926) ..............................................520

C. EĞİTİM ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR 521

Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Kabul Edilmesi (3 Mart 1924) ..................................................522

Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) .......523

Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar Hakkında Yapılan Düzenlemeler .....................................524

Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun’un Kabul Edilmesi (2 Mart 1926) .........................524

Yeni Türk Harflerinin Kabul Edilmesi (1 Kasım 1928) ...............................................525

Millet Mekteplerinin Açılması (11 Kasım 1928) .............................................526

Atatürk Dönemi Tarih Anlayışı ve Türk Tarih Kurumunun Kurulması ....................................526

Atatürk Dönemi “Dil” Çalışmaları ve Türk Dil Kurumunun Açılması (1932) ...........................527

Üniversite Reformu (1933)..............................528

Halk Eğitimi Alanındaki Faaliyetler .................528

D. KÜLTÜR VE SANAT ALANINDA GELİŞMELER .....................................................528

E. SOSYAL YAPIDA ve SAĞLIK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ......................................530

Şapka İnkılabı’nın Yapılması (25 Kasım 1925) .............................................530

Kılık, Kıyafet İnkılabı (3 Aralık 1934) ..............530

Tekke, Zaviye, Türbelerin Kapatılması Hakkında Kanun'un Kabulü (30 Kasım 1925) .................531

Miladi Takvim ve Uluslararası Saat Uygulamasının Kabulü, Ölçü ve Hafta Sonu Tatilinin Değiştirilmesi .....................................531

Soyadı Kanunu'nun Kabulü (21 Haziran 1934) ...........................................532

Unvan ve Lakapların Kullanılmasının Yasaklanması (26 Kasım 1934) ......................533

Sağlık ve Sosyal Yardım Alanında İnkılaplar ..533

xiii

F. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ..533

İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) ..............534

Tarım Alanında Gelişmeler ................................534

Aşar Vergisinin Kaldırılması ..............................535

G. TİCARET ALANINDAKİ GELİŞMELER ........535

Kabotaj Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1 Temmuz 1926) ............................................536

Gümrük Koruma Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1929) .............................................................536

H. SANAYİ ALANINDAKİ GELİŞMELER ...........536

Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun Kabul Edilmesi ...537

Devletçi Ekonomi Modelinin Kabulü ...............537

Beş Yıllık Sanayi Planlarının Hazırlanması ....537

I. MADENCİLİK ALANINDAKİ GELİŞMELER ...538

İ. ULAŞIM ALANINDAKİ GELİŞMELER ............538

J. BANKACILIK ALANINDAKİ GELİŞMELER ..538

İş Bankası (26 Ağustos 1924) .........................539

Sanayi ve Maden Bankası (19 Nisan 1925) ...539

Emlak ve Eytam Bankası (22 Mayıs 1926) .....539

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (11 Haziran 1930) ...........................................539

Sümerbank (1933) ..........................................539

1929 Dünya Ekonomi Bunalımı’nın Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri ..............................539

Ekonomi Alanındaki Diğer Gelişmeler ............540

V - ATATÜRK İLKELERİ ...........................................541

ATATÜRKÇÜLÜK ...............................................541

CUMHURİYETÇİLİK İLKESİ ...............................541

MİLLİYETÇİLİK İLKESİ ......................................542

LAİKLİK İLKESİ ..................................................544

HALKÇILIK İLKESİ .............................................544

DEVLETÇİLİK İLKESİ ........................................545

İNKILAPÇILIK İLKESİ ........................................546

VI - ATATÜRK İLKELERİ VE ANAHTAR KELİMELER ...........................................547

İNKILAPLAR VE İKİLİKLERİN KALDIRILMASI 549

VII - ATATÜRK’E GÖRE MİLLÎ GÜÇ UNSURLARI ..549

Boşluk Doldurma .................................................551

Bulmaca...............................................................552

Çözümlü Test .............................................................553

Çözümler ...................................................................557

12. BÖLÜM: GENEL DÜNYA TARİHİ

A. ORTA ÇAĞ TARİHİ ........................................561

Feodalite Sistemi ............................................561

Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar ............561

Orta Çağ'da Kilise ve Siyaset İlişkisi ...............562

Rönesans Hareketleri (Yeniden Doğuş) .........568

Avrupa’da Reform Hareketleri ........................570

XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Avrupa ..................572

B. YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA ..............................582

Fransız İhtilali (1789) ......................................582

Avrupa Dışı Dünya: Batı Karşıtı İlk Hareketler 589

Sanayi İnkılabı ................................................591

Boşluk Doldurma .................................................595

Bulmaca...............................................................596

Çözümlü Test .............................................................597

Çözümler ...................................................................600

13. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ

XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA .........................605

A. I. DÜNYA SAVAŞI ...........................................605

Paris Barış Konferansı ....................................605

I. Dünya Savaşı Sonrasında Yapılan Barış Antlaşmaları ....................................................606

B. SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB), ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI ............................606

Çarlık Rusyası’nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali .606

Rusya’nın Orta Asya’yı İstilası ........................607

SSCB Yönetimindeki Türk Topluluğunun

Durumu ..........................................................608

Basmacı Hareketi ..........................................608

xiv

C. ORTA DOĞU'DA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI .......................................................609

İngiltere ve Orta Doğu.....................................610

Fransa ve Orta Doğu ...................................... 611

D. UZAK DOĞUDA YENİ GÜÇ: JAPONYA ....... 611

E. 1929 DÜNYA EKONOMİ KRİZİ ...................... 611

Ekonomik Kriz Öncesi Dünya ......................... 611

Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe) ............................................612

İki Savaş Arası Dönemde Avrupa ...................612

Avrupa’da Sosyal ve Ekonomik Hayat ............613

İki Savaş Arası Dönemde Dünya ....................616

Atatürk Dönemi Dış Politika ............................617

F. II. DÜNYA SAVAŞI ..........................................617

Savaş Öncesinde Gelişmeler .........................618

Avrupa’da Savaş .............................................621

Kuzey Afrika’da Savaş ....................................623

Asya ve Pasifik’te Savaş.................................624

Barışa Doğru...................................................625

Savaşın Etkileri ...............................................629

Savaş Yıllarında Türkiye .................................630

G. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ ..............................634

Doğu Bloku'nun Kuruluşu ...............................635

Batı Bloku’nun Kurulması ...............................638

Paylaşılamayan Orta Doğu .............................640

Uzak Doğu’da Gelişmeler ...............................641

Asya ve Afrika’nın Kurtuluşu ...........................642

Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye..................643

Türkiye’de Hayat .............................................645

Soğuk Savaş Dönemi’nde Dünya ...................648

H. YUMUŞAMA DÖNEMİ VE SONRASI ............649

Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci ...........649

Yumuşama Dönemi Politikaları .......................650

Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve Anlaşmazlıkları ...............................................651

Barış İçinde Bir Arada Yaşama .......................653

Arap İsrail Savaşları........................................654

Uluslararası Politikada Petrolün Yeri ..............657

Irak - İran Savaşları (1980-1988) ....................658

Yumuşama Dönemi Dünya .............................659

Türk Dış Politikası ...........................................661

Yumuşama Dönemi’nde Türkiye’nin ABD ve SSCB İle Olan İlişkileri ....................................663

Türkiye’de Bunalımlı Yıllar (1960-1983) .........664

I. KÜRESELLEŞEN DÜNYA ...............................667

SSCB’de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri ..667

Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsız Olması .......669

Doğu Bloku'ndan Sonra Avrupa’da Yeni Arayışlar..........................................................671

NATO’nun Avrupa’da Genişlemesi .................671

Avrupa Birliği ve Dünya ..................................672

Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar ..................673

Orta Doğu, Afganistan ve Arap Baharı ...........675

Değişen Dünya ve Türk Dış Politikasının Genel Özellikleri..............................................678

İ. DÜNYADAKİ GELİŞMELER ............................680

Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri .....680

Küreselleşme ve Etkileri .................................681

1980 Sonrası Türkiye......................................681

Boşluk Doldurma .................................................686

Bulmaca...............................................................690

Çözümlü Test .............................................................691

Çözümler ...................................................................695

KRONOLOJİ .............................................................697

BOŞLUK DOLDURMA VE BULMACA CEVAPLARI ...........................................745

KAYNAKLAR ............................................................759

xv

ALAN EĞİTİMİ

I - TARİH İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR VE TARİH ANLAYIŞLARI ...............................................763

A. TARİH NEDİR? ...............................................763

B. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİMLER ..............766

C. ROMANTİK TARİH ANLAYIŞI ........................767

D. POZİTİVİST TARİH ANLAYIŞI ........................767

E. ALMAN TARİHSELCİLİĞİ ...............................767

F. MATERYALİST TARİH ANLAYIŞI ....................768

Çözümlü Test .............................................................769

Çözümler ...................................................................771

II - TARİH EĞİTİMİNİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE AMAÇLARI ...............................................................772

A. DÜNYADA TARİH EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ .............................................................772

B. TÜRKİYE’DE TARİH EĞİTİMİ .........................775

C. TARİH ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI .................783

Çözümlü Test .............................................................788

Çözümler ...................................................................790

III - ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI VE LİSE TARİH PROGRAMLARI ...791

A. DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI .................791

B. BİLİŞSEL ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH EĞİTİMİNE YANSIMALARI .................................791

C. YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMI VE TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI .................794

D. LİSE TARİH PROGRAMLARI .........................796

E. TARİH DERSİ (9. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI .............................802

F. TARİH DERSİ (10. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI..............................802

G. TARİH DERSİ (11. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI.............................802

H. TÜRKİYE CUMHURİYETİ İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI .............................802

I. ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI ............803

Çözümlü Test .............................................................806

Çözümler ...................................................................808

IV - YENİ TARİH PROGRAMLARINDA YER ALAN TEMEL BECERİLER .................................................809

A. TARİHSEL DÜŞÜNCENİN GELİŞTİRİLMESİ ....812

B. KRONOLOJİK DÜŞÜNME ..............................813

C. DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİĞİ ALGILAMA .........815

D. TARİHSEL KAVRAMA BECERİSİ ..................815

E. TARİHSEL ANALİZ VE YORUM BECERİSİ ...816

F. TARİHSEL SORUN ANALİZİ VE KARAR VERME BECERİSİ ..........................................817

G TARİHSEL SORGULAMAYA DAYALI ARAŞTIRMA BECERİSİ ..................................818

H. TARİHSEL EMPATİ .........................................819

1. Düzey: Aptal Geçmiş ..................................820

2. Düzey: Klişe Genellemeler .........................820

3. Düzey: Günlük Empati ................................820

4. Düzey: Sınırlı Tarihsel Empati ....................820

5. Düzey: Bağlama Uygun Tarihsel Empati ..........820

I. NEDEN-SONUÇ İLİŞKİSİ KURMA ...................821

Çözümlü Test .............................................................824Çözümler ...................................................................826

V - TARİH ÖĞRETİMİNDE KAYNAK MATERYALLERİN KULLANIMI ................................827

A. TARİH ÖĞRETİMİNDE GÖRSEL KAYNAKLARDAN YARARLANMA ..................827

xvi

B. TARİH ÖĞRETİMİNDE YAZILI KAYNAKLARDAN YARARLANMA ..................832

1. Dış Değerlendirme......................................832

2. İç Değerlendirme ........................................833

3. Baskı Değerlendirmesi ...............................833

C. TARİH ÖĞRETİMİNDE EDEBÎ ÜRÜNLERDEN YARARLANMA .....................835

D. TARİH ÖĞRETİMİNDE TARİHÎ MEKÂNLARDAN VE MÜZELİK MATERYALLERDEN YARARLANMA ...............................................837

Çözümlü Test .............................................................840

Çözümler ...................................................................843

VI - TARİH ÖĞRETİMİNDE DEĞERLER, ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ VE ÖĞRETMEN YETERLİLİKLERİ ................................845

A. TARİH ÖĞRETİMİ İLE ÖĞRENCİLERE KAZANDIRILACAK DEĞERLER, VATANDAŞLIK VE KİMLİK..............................845

B. TARİH ÖĞRETİMİNDE YARARLANILAN ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ .................................................848

C. TARİH ÖĞRETMENLERİNİN YETERLİLİKLERİ............................................853

Çözümlü Test .............................................................856

Çözümler ...................................................................860

VII - TARİH ÖĞRETİMİNDE ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ ...........................................................862

A. OKUL DIŞI TARİH ÖĞRETİMİ ........................862

B. SÖZLÜ TARİH YÖNTEMİ ...............................863

C. YEREL TARİH YÖNTEMİ ...............................864

D. PROJE TABANLI TARİH ÖĞRETİM YÖNTEMİ ............................................................866

E. KANIT TEMELLİ TARİH ÖĞRETİMİ ...............868

F. TARİHSEL CANLANDIRMA/DRAMA YÖNTEMİ ........................................................870

VIII - TARİH DERSLERİNDE KAVRAMLAR VE ÖĞRETİMİ .................................................................871

TARİH ÖĞRETİMİNDE KAVRAMLARIN KULLANIMI................................................................872

Çözümlü Test .............................................................876

Çözümler ...................................................................879

KAYNAKLAR ............................................................883

ALAN BİLGİSİ

1. BÖLÜMTARİH BİLİMİ

5

A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ

Tarih, insanların geçmişte yaşadıkları olayları ve geliş-meleri “yer” ve “zaman” göstererek “sebep” ve “sonuç” ilişkilerini araştırıp inceleyen bilim dalına denir. Arapça ve Farsça kökenlerinde "Tarih": "Zaman", "Ay" anlamla-rını taşır.

Tarihin tanımı, zaman içerisinde bilim insanları tarafın-dan farklı şekillerde yapılmıştır. Bilim insanlarının tarihin tanımına ilişkin bazı görüşleri şu şekildedir:

Tarihin Tanımı Hakkında Bilim Adamlarının Görüşleri

E.H.CarrTarihçi ile olaylar arasında devamlı bir etki-leşim ameliyesi, geçmişle günümüz arasında bitmeyen bir diyalog.

Marc Bloch Zaman içinde insanların ilmi. Bir müşahade ilmi.

Fernand Braudel

Bütün tarihlerin toplamı, geçmiş ve gelecek-teki mesleki kabiliyet ve bakış açılarının bir araya gelmesi.

İbni Haldun

İslam tarihçisi ve sosyoloğudur. “Geçmişler geleceğe, suyun suya benzemesinden daha çok benzer.” sözü ile geçmiş ve gelecek ara-sındaki ilişkinin önemini ortaya koymuştur.

TurnerGeçmişten bize uzanan, günümüzde ortaya çıkan tenkitçi ve yorumcu bir anlayışla ince-lenen kalıntılar.

John Tosh

“Tarihin Peşinde” adlı eserinde tarihçinin gö-revini “İnceleyeceği çağın insanının kimliğine bürünüp dünyayı onun gözlerinden görerek ve mümkün olduğu kadar onun standartlarıy-la değerlendirerek o insanın neyi, niçin yaptı-ğını bulmaktır.” şeklinde tanımlamıştır.

Zeki Velidi Togan

Çağdaş hayatın, geçmiş hayatın bir tekamül olarak anlatılması.

Léon-Ernest Halkin

Tarihin bilinmesi, geleceği düşünmek açısın-dan zorunluluktur.

Ernest Bernheim

Tarih, insanın evrimlerinin ve bunların yaptık-larının anlatılmasıdır.

Leon Halkin

“Tarih Tenkidinin Unsurları” adlı eserinde “Geçmişi biz ancak başkasının aracılığı sa-yesinde tanımaktayız." sözlerini söylemiştir.

Mübahat Kütükoğlu

Tarih, insanlarda ahlakın ve manevi değerle-rin gelişmesini sağlar.

Voltaire Bir nesilden öbür nesle intikal eden hikayeler.

Karl MarxTarihi, "Büyük adamların değil, toplumsal sı-nıfların arasındaki savaşın anlatımı" şeklinde tanımlamıştır.

Annales OkuluFransa’da iki büyük savaş arası dönemde, 1920-1933 yıllarında ortaya çıkan tarih an-layışıdır. İsmini Fransız dergisi “Annales d’histoire économique et sociale”den almış-tır. Önemli temsilcileri arasında: Lucien Febv-re, Fernand Braudel, Marc Bloch, Georges Duby, Jacques Le Goff ve Emmanuel Le Roy Ladurie bulunur. Annales ekolünün önemli fi-kirleri şunlardır: İlk olarak, olaylardan oluşan geleneksel tarihçilik anlayışının yerini, sorun odaklı bir tarih anlayışı alır. İkinci olarak, siya-sete odaklanan bir tarih anlayışı yerine, insan faaliyetlerinin tamamına eğilen bir tarih anla-yışı hâkim olur. Üçüncü olarak, diğer disip-linlerle etkileşim haline geçip, birinci ve ikinci fikirleri gerçekleştirmeye çaba gösterir. Anna-les Okulu'nun Türkiye'deki başlıca temsilcile-ri arasında: Ömer Lütfi Barkan, Halil İnalcık, Mustafa Akdağ, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Bahaeedin Ögel, Osman Turan, Mehmet Al-tay Köymen, İbrahim Kafesoğlu bulunur.

Akademik Bakış

Tarih Biliminin Özellikleri

ü İnsanlığın ortak mirası olup ana konusu insanlığın geçmişidir.

ü İnsanlığın hafızası olup geçmiş ve gelecek arasında bir köprüdür.

ü Tarihte gözlem ve deney yoktur. Bu yönüyle pozitif bilimlerden ayrılır.

ü Tekrarlanamaz. Geçmişte yaşanılan olaylardan ders çıkartılması gereklidir.

ü Tarihin laboratuvarı arşivlerdir. Tarihin belgelere dayalı, tarafsız olarak aktarılması tarihe olan güveni artırır.

ü Tarihte yeni belgeler ortaya çıktıkça bilgiler de de-ğişir. Örnek: İlk Türk parasının Türgişler tarafından kullanıldığı bilgisi değişmiştir. Yeni araştırmalarda Göktürkler Dönemi’ne ait paralar ortaya çıkmıştır.

ü Tarihî olaylar arasında sebep – sonuç ilişkisi vardır.

ü Yer – zaman ilişkisi gözetilmelidir. Olayın geçtiği dönemin koşularını ve zamanı bilmek olayın daha iyi değerlendirilmesini sağlar. Olayın geçtiği zamanın bilinmesi, olaylar arasında sebep sonuç ilişkisinin de kurulmasını sağlar.

ü Tarihî olaylara tarafsız (objektif, nesnel) bir gözle yaklaşılmalıdır. Subjektif (taraflı, öznel) olunmama-lıdır.

ü Tarihin konusu insandır. İnsanların siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik vb. faaliyetleri tarihin konusu için-dedir; deprem, tufan, salgın hastalıklar, kuraklık vb. gelişmelerin insan yaşantısı üzerindeki etkileri de ta-rihin konusu kapsamındadır.

ü Dinamik ve evrenseldir.

6

Olay: Hayat içerisinde tek tek meydana gelen değişme-lere verilen isimdir.

Olgu: Aynı türden olayların ortak sonucu olarak ortaya çıkan gelişmelerdir.

ü Olgular, olaya göre daha soyut ve geneldir.

ü Olgular belli bir yer ve zaman içinde gerçekleşmez.

ü Olgular, genellik ve süreklilik gösterir.

ü Olgular, olayların neticesinde ortaya çıkar.

Örnek

Malazgirt Savaşı ve Miryakefalon Savaşı “olay” iken Anadolu’nun Türkleşmesi “olgu”dur.

Olay Olgu

- Yer ve zaman vardır.

- Somut ve özeldir.

- Anlık değişim vardır.

- Yer ve zaman yoktur.

- Soyut ve geneldir.

- Süreklilik vardır.

1. Tarih Biliminin Yöntemi

Sosyal bilimler de diğer pozitif bilimler gibi araştırma yön-temlerine sahiptir. Ancak tarih biliminde, pozitif bilimler-den farklı olarak “kanun” yoktur, tekrarlanamaz, deney ve gözlem bulunmaz. Tarih yazım aşamasına gelmeden önce araştırmacının yapması gereken bazı işlemler var-dır. Bu işlem basamakları şunlardır:

Tarih Yazımının Basamakları

4.Tenkit

5.Terkip

3. Tahlil

2. Tasnif

1. Tarama

Birinci Elden Kaynaklar

ü Yazılı Kaynaklar

ü Kalıntılar

ü Çizili, Sesli ve Görüntülü Kaynaklar

ü Hikâye

ü Efsane

ü Mitos

ü Destan

ü Menkıbe

ü Ders kitapları

ü Akademik araştırmalar

İkinci Elden Kaynaklar

Tarih yazımında, öncelikle konu saptanır. Konu saptan-masından sonra konu hakkında kaynak taraması yapılır. Türkiye'de, kütüphanelerde yaygın olarak "Dewey Onlu Sınıflama Sistemi"yle kitap tasnifi yapılmıştır. Jonn De-wey, "Tarih" alanında kod olarak 900-999 sayı aralığını kullanırken "Yakın Doğu ve Türk Tarihi" için kod numara-sı olarak 956'yı kullanmıştır.

a) Tarama: Araştırma konusuyla ilgili kaynakların toplanması aşa-masıdır. Olayın geçtiği döneme ait ve olayla ilgili her türlü bulgu, Birinci Elden Kaynak’tır (Ana Kaynak). Ferman, emirname, anlaşma metni, olay anısına dikilen taş yapıt vb. belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır. Olayın geçtiği dönemle doğrudan ilgili olmayan veriler ve araştırma eserleri ise İkinci Elden Kaynak’tır. Hikâye, efsane, mitos, destan, menkıbe gibi sözlü eserlerde ikin-ci el kaynak değeri taşır.

Kaynaklar, türüne göre de kendi içinde sınıflandırılır.

Yazılı Kaynaklar: Para, mühür, ferman, berat, hüküm, muahedename, kanunname, nizamname, adaletname, takvim, yıllık, seyahatname vekayiname (kronikler), min-yatürler, gravürler, biyografi, otobiyografi, gazete, kitap, kitabe, tablet, şecereler, anallar, noter belgeleri, nüfus cüzdanı, arşiv, tapu, sicil kayıtları. Vekayinamelerin en eski örneği Kayseri piskoposu Eusebios'ca 323'de yazıl-mıştır.

ü Transkript: Bir metni yazıldığı alfabeden başka bir alfabeye çevirme işidir. Eksik harflerin yerine özel işaretler kullanılır. Transliterasyon da denilen yazım çevrimi "tercüme" değildir. Zira dil değil, alfabe çev-rilir.

ü Tarihin ilk süreli yayınları Roma'da bilgilendirme amaçlı yazılan Acta Diurna veya Acta Publica adlı duvar gazeteleridir.

ü Salnameler (Yıllıklar), devlet kurumları ve görevlileri hakkında bilgiler verir.

Sözlü Kaynaklar: Menkıbe (aziz, evliya, şeyh gibi din büyüklerine ait kerametleri anlatır eser), destan, mani, efsane, (mytoslar-çok tanrılı din dönemi efsaneleri), fık-ra, hikâye (kaynağını gerçek hayattan alan tarihi söylen-ce), tarihi şiir, atasözü.

Kalıntılar: Kazılar sonrasında elde edilen her türlü arke-olojik buluntular; lahit, balbal, çanak, madalya, hududtaş-ları arma, mühür, dolmen, menhir

Çizili, Sesli, Görüntülü Kaynaklar: Fotoğraf, mağara resimleri, harita, bant ses kayıtları, video, CD, DVD gö-rüntüleri.

- Tarih araştırmalarında bulunan önemli kü-tüphane malzemeleri şunlardır: Şecereler, takvimler ve yıllıklar, vekayinameler, biyog-rafiler (Tercüme-i hâl), otobiyografiler, hatı-ralar, seyahatnamaler, süreli yayınlar.

- Tarih araştırmalarında bulunan önemli mü-zelik malzemeler şunlardır: Abide, heykel, zafer takıları, lahid, mezar taşları, hudud taşları, madalyalar, para, arma, mühür.

Akademik Bakış

7

ÖABT Çıkmış Soru

Tarihi bir olayın geçtiği döneme ait olay hakkındaki her türlü belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır.

Bu bilgiye dayanarak aşağıdakilerden hangisinin I. Elden Kaynak değeri taşıdığı söylenemez?

A) Kitabe

B) Ders kitapları

C) İstiklal Madalyası

D) Anlaşma metni

E) Gülhane-i Hattı-ı Hümayunu

Çözüm

Ders kitapları, bir olayın geçtiği döneme ait belge ve bulgu değeri taşımaz. Bu sebeple I. Elden Kaynak de-ğildir.

Cevap B

b) Tasnif (Sınıflandırma):

Belge ve kaynak eserler zaman ya da konu alanlarına uygun olarak kendi içerisinde sınıflandırılır. Bu safhada eserin yazım planı yapılır.

c) Tahlil (Çözümleme):

Toplanan verilerin kaynak değeri açısından yeterliliği in-celenir. Verilerin tarafsızlığı, güvenilirliği ele alınarak ya-zıma hazır hâle getirilir. Kaynak yetersizliği tespit edilir ise eksiklikler giderilir.

d) Tenkit (Eleştiri):

Yapılan kaynak incelemesinden sonra kitaplarda, konu hakkında farklı görüş ve önerilerinin bulunduğu görüle-bilir. Bu farklılıklar tarih yazımında doğru bilgiye ulaşıl-masını zorlaştırır. Doğru bilgiye ulaşmak için toplanan kaynaklar eleştirel süzgeçten geçirilir.

Tenkit

İç Tenkit Dış Tenkit

ü Yazarın kişisel görüş-

lerinin, yazdığı kitap

üzerine etkileri incelenir.

ü Bilgiler, başka kay-

naklardaki veriler ile

karşılaştırılır.

ü Eserin adı, yazarı, basıldığı

yer ve basım yılı belirlenir.

ü Eserin "müstensihi" (el yaz-

ması çoğaltma) ve "istinsah

tarihi" tespit edilir.

ü Eserin orjinalliğinin tespiti

yapılır. Ne tür kaynaklara

dayanarak araştırma yapıl-

dığı belirlenir.

ü Belgelerin gerçekliği, yazıldığı

tarih, ait olduğu büro, tamam-

lanıp tamamlanmadığı, tahrip

edilip edilmediği incelenir.

Dış tenkit safhasında bir eserin adı ve yazarı, eserin yazılış tarihi ve eserin yazıldığı yer belirlenir. Eserin ya-zıldığı tarih, genelde yazma eserlerin sonunda "ferağ kaydı"nda (kolofon) bulunur.

El yazması eserler, müstensihler tarafından çoğaltılır. Eserin, en güvenilir olanı yazar tarafından kaleme alı-nanıdır. Orjinalin bulunamaması halinde ona en yakın olanına ulaşmak gerekir. Ana nüshaya en yakın çoğalt-ma metni bulmak için "tenkitli metin" uygulaması gerçek-leştirilir, karşılaştırmalar yapılır. Tenkitli metin "İç tenkit" safhasında uygulanır.

ÖABT Çıkmış Soru

Michael Stanford Tarih İncelenmesi İçin Bir Kılavuz adlı eserinde, tarih anlatısının delillere dayanması gerektiğini ancak bu delillerin; yalan, çarpıtılmış veya yanlış anlaşılmış olabileceğini belirterek “Sü-mer kralları ve Mısır firavunlarının kil tabletlerde veya oyma taşlarda kendileri hakkında söyledikleri her şeye güvenebilir miyiz?” sorusunu sormuştur.

Michael Stanford, burada tarih yönteminin hangi özelliğine dikkat çekmiştir?

A) Tasnif B) Tenkit C) Üslup

D) Mekân E) Zaman

Çözüm

Michael Stanford, tarihi kaynaklarda ifade edilen “her şeye güvenilemeyeceği”ni söyleyerek tarihi kaynak-ların tenkit sürecinden geçirilmesi gerekliliğini ortaya koymuştur.

Cevap B