göç ve sosyal dışlanma-sos.pol

8/4/2019 g ve sosyal dlanma-sos.pol.

1/140

T.C.KOCAEL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

G VE SOSYAL DILANMA LKSNN SOSYALPOLTKA AISINDAN ANALZ

( STANBUL-SULTANBEYL RNE)

YKSEK LSANS TEZ

TOLGA SREL

ANABLM DALI: ALIMA EKONOMS VE ENDSTRLKLER

PROGRAMI : ALIMA EKONOMS

KOCAEL - 2008


2/140




YKSEK LSANS TEZ

TOLGA SREL

ANABLM DALI: ALIMA EKONOMS VE ENDSTRLKLER

PROGRAMI : ALIMA EKONOMS

DANIMAN: Yrd. Do. Dr. AbdlkadirENKAL

KOCAEL - 2008


3/140




YKSEK LSANS TEZ

Tezi Hazrlayan : Tolga SRELTezin Kabul Edildii Enstit Kurulu ve No : 13022008-2008/05

AbdlkadirENKAL Tuncay GLOLU brahim SUBAIYrd. Do. Dr. Yrd. Do. Dr Yrd. Do. Dr.

KOCAEL 2008


4/140

I

NSZ

Gnmz sosyal politikas iinde moda haline gelmi olan sosyal dlanma

kavram, statik olmaktan ok dinamik bir kavramdr ve bir sreci ifade

etmektedir. Sosyal dlanmann nlenmesi; nsan toplumsal hayata balayan,

katan ve onun bir toplum yesi olmasn salayan ihtiyalarnn yeterince

karlanmasdr. insan ihtiyalar bir birinden soyutlanmayan, birbirini

tamamlayan bir btndr. Gerek ekonomik, gerek sosyal, gerekse kltrel ve

dier alanlardaki ihtiyalarn karlanmamas, bu alanlarda topluma katlmay

zorlatrmakta ve hatta nlemektedir. ihtiyalarn bir btn olmas, bunlarn

giderilmesinde de btnlk gerektirmektedir. Bir ok sosyal politika uzmanna

gre sosyal politikann herhangi bir alandaki eksiklik o alandan balayarak insann

toplumdan dlanmas srecini balatmaktadr. Dlanmann eitli biimleri,

neden olaca sosyal patlama ve sosyal huzursuzluk tehlikesi, ona neden olan

mekanizmalarn karmakl ve zm bulmann zorluu "sosyal dlanma"y

gnmzn en nemli sorunlarndan biri haline getirmitir demek mmkndr.

nemli hususlardan bir tanesi de , zellikle sosyal dlanmaya neden olan

g politikasnda ortaya kan tabaklamann temelinde bulunan unsurun ne

olduudur. Sz konusu unsur, gmenlerin nitelik dolaysyla nfusu giderek

yalanan gelimi lkelere kazandracaklar maliyetsiz rekabet gcnn dzeyidir.

Gelimi lkeler, genel olarak nitelik dzeyi dk snmac ve kaak

gmenlerin lkeye giriini bir yandan snrlandrrken, dier yandan yaygn

deyii ile beyin g denilen nitelikli gmenlere kucak amakta, hatta sz

konusu g kendilerine ekebilmek iin adeta yarmaktadr. Bu yarta da

ncelikli kulvarlar, lkeye giri ve kal koullarn nitelikliler lehine kolaylamasve buna bal olarak sosyal korumaya eriimin kolaylamasdr. Bu olgu sadece,

gmen kategorileri arasnda artan tabakalamay deil, beyin gn kendine

ekebilmeyi baaran lkeler ile beyin gcn elinde tutamayan lkeler arasnda

kendini yeniden reten kresel tabakalamay ifade etmektedir demek

mmkndr.


5/140

II

Sosyal politika kapsamnda Trkiyenin sosyal dlanmaya kar

mcadelede, Avrupa yaklam ve aralarn da kabul ettiini ve sorunun

zmnde Avrupa birlii lkelerini takip ettiini sylemek mmkndr. Bu

noktada, Avrupa dlanma sorunsalnn, Avrupa sosyal politika gndemine

giriinde esasen unsurun n plana kt grlmektedir. gc piyasalarndan

dlanma (uzun dnemli isizlik ve gen isizliinde art), dzenli i

olanaklarndan dlanma (gvencesiz ve a-tipik istihdam biimlerinde art); konut

ve toplum hizmetlerinden dlanma( etnik ve gmen aznlklarn oluturduu

banliyler) .

Bu kapsam erevesinde sosyal dlanma, birlik dzeyinde gelitirilen

gelir, istihdam, eitim ve sala ilikin gstergelerle llmeye allmakta,

dolaysyla sosyal dlanma olgular da bir anlamda ortaya konulmaktadr. Sosyal

dlanma kavram yoksullukla birebir ilikili bir kavram olmakla birlikte, ilevsel

bir analiz arac olarak, dlanma olgusuna ok boyutlu/ bilimli bak ve

dlanmaya yola aan srelere vurgu yapan dinamik karakteri kavramn farkll

ortaya karan zellikleridir. Sosyal ierme balamnda ise, bu ok boyutlu

anlaya uygun olarak, ierme ierisinde yer alacak aktrlerde bata devlet, sosyal

taraflar, hkmet d kurulular olmak zere ok aktrl bir yap sergilemektedir.

Sosyal dlanma yaklamnn, Avrupa dnda gelimekte olan lkelere

uygulanabilirlii hakknda tartmalar srmekle birlikte, kresellemenin ortaya

kard ekonomik, sosyal ve siyasi yap ierisinde dlanma sorunun kresel bir

sorun halini ald hatta bu balamda amzn dlanma a olarak

nitelendirildii grlmektedir. Bununla birlikte, dlanma olgusu; ortaya k ve

deneyimleni biimleri, lkelerin sosyal yap ve koullar, sosyal koruma

mekanizmalarndaki farkllklar nedeniyle, zgn bir biimde deerlendirmeyi

hak etmektedir. Avrupa lkeleri iinde bile, birey ve toplum ilikisini

kavramsallatrma asndan ortaya kan bak farkll nedeniyle, sosyal

dlanma olgusunun farkl paradigma( dayanmac- Fransa; uzmanlama-

ngiltere ve monopol- ksmen skandinavya lkeleri) etrafnda deerlendirildii

grlmektedir.


6/140

III

Bu noktada, sosyal dlanma anlaynn lkelerin zgn bir o kadar da

evrensel ltlere yakn unsurlar erevesinde tanmlama abalarnn

gelitirilmesi gerekmektedir.

almam sresince yardmlarn esirgemeyen bata sayn hocam Yrd. Do

Dr. Abdlkadir ENKAL olmak zere Kocaeli niversitesi BF alma

Ekonomisi Blmnn deerli hocalarna sayg ve kranlarm sunarm.

Tolga SRELKOCAEL 2008


7/140

IV

NDEKLER

NSZ...................................................................................................... I-III

NDEKLER.........................................................................................IV-VI

ZET.........................................................................................................VII

KISALTMALAR......................................................................................VIII

TABLO LSTES......................................................................................IX

GR...........................................................................................................1-4

BRNC BLM

SOSYAL DILANMANIN TEORK EREVES

1.1-SOSYAL DILANMA KAVRAMI...................................................5-17

1.1.1 Sosyal Dlanmann Tanm.......................................................5-11

1.1.2 Sosyal Dlanmann Geliimi.........................................................11

1.1.2.1 Ekonomik Dlanma...........................................................12

1.1.2.2 Sosyal likilerin Zayflamas ve Sosyal

Destek Yoksunluu.............................................................13

1.1.2.3 Kurumsal Dlanma/Kurumsal Destek Yoksunluu......14

1.1.2.4 gc Piyasasndaki Deiim....................................15-16

1.2- SOSYAL DILANMANIN NEDENLER......................................17-45

1.2.1- Eitim.............................................................................................19

1.2.2- sizlik........................................................................................19-231.2.3- Sosyal Gvencesizlik................................................................23-25

1.2.4- Yallk ve zrllk...............................................................25-32

1.2.5- Teknoloji...................................................................................31-32

1.2.6- Gelir Dalm...........................................................................32-38

1.2.7- Kreselleme.............................................................................38-40

1.2.8- Cinsiyet Ayrmcl..................................................................40-44

1.2.9- zelletirme...............................................................................44-45


8/140

V

1.3 SOSYAL DILANMA BMLER..............................................45-57

1.3.1 Siyasi Alanda Dlanma................................................................49

1.3.1.1 Demokrasi Haklar ve Ynetim........................................49

1.3.1.2 Gmenler ve Aznlklar..................................................491.3.2 Ekonomik Alanda Dlanma.........................................................50

1.3.2.1 Mal ve Hizmet Piyasalarndan Dlanma........................50

1.3.2.2 gc Piyasasndan Dlanma.........................................52

1.3.3 Toplumsal Alanda Dlanma.........................................................55

1.3.3.1 Mlkiyetten ve Konuttan Dlanma................................56

1.3.3.2 Sosyal Refah Alannda Dlanma.....................................57

1.4 AVRUPA BRL (AB) VE TRKYEDE SOSYAL DILANMA

KAVRAMININ NCELENMES......................................................57-66

1.4.1 ABde Sosyal Dlanma..............................................................57-63

1.4.2 Trkiyede Sosyal Dlanma......................................................63-66

KNC BLM

G HAREKETLERNN SOSYAL DILANMA AISINDANNCELENMES

2.1 GLE LE LGL TEMEL KAVRAMLAR.....................................67

2.1.1 G.........................................................................................67-68

2.1.2 D G.......................................................................................68-69

2.2 GN SOSYOEKONOMK ETKLER............................................69

2.3 GN SOSYAL POLTKA AISINDAN SONULARI.................70

2.4 SOSYAL POLTKA AISINDAN SOSYAL DILANMA VE GLKS...............................................................................................71-74

2.5 TRKYEDE GN BOYUTLARI VE SOSYAL DILANMA.......74

2.5.1 skan Uygulamalar.......................................................................75

2.5.2 Tarmsal skan...............................................................................75

2.5.3 ehirsel skan (Sanayi veya Sanatkar skan)........................75-80


9/140

VI

NC BLM

G VE SOSYAL DILANMA LKS ZERNE BR ARATIRMA;STANBUL-SULTANBEYL RNE

3.1 SULTANBEYLNN SOSYO-EKONOMK YAPISI........................81-83

3.2 SULTANBEYLYE YNELK GN BOYUTLARI..................83-84

3.3 ARATIRMANIN AMACI.........................................................................85

3.4 ARATIRMANIN YNTEM...................................................................85

3.5 ARATIRMA VE ANKET SONULARININ

DEERLENDRLMES....................................................................86-102

SONU.......................................................................................................103-111

EKLER.......................................................................................................112-123

YARARLANILAN KAYNAKLAR.........................................................124-128


10/140

VII

ZET

Bu almada, sosyal dlanma kavram genel anlamda ele alnm ve bu

dlanmay oluturan bir ok nedenden biri olan ve lkemizin de bu alandaki en

byk sorunu halini alm olan i g boyutu ve zellikle krsal kesimlerdenkentlere yaplan bu i gn belki de dnyadaki en nemli simgesi olabilecek

niteliklere sahip metropol olan stanbul Sultanbeyli boyutu incelenmitir.


11/140

VIII

KISALTMALAR

AB . Avrupa BirliiA.B.D. : Ana Bilim Dala.g.e : Ad Geen Eser

a.g.m. : Ad Geen Makale b : BaskBM : Birlemi MilletlerC : CiltSGB : alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlev. : evirenDpt : Devlet Planlama TekilatECHP : Avrupa Topluluu Hane Halk PaneliEU LFS : Avrupa Birlii gc lmleriILO : Uluslararas alma rgtBF : ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi

ka : KanunuKY : nsan Kaynaklar Ynetimist. : stanbul. : stanbul niversitesi bb .stanbul Bykehir BelediyesiMd. : MaddeM.. : Marmara niversitesiS : Says. : SayfaSBE : Sosyal Bilimler EnstitsSTK : Sivil Toplum KurulularTBMM : Trkiye Byk Millet MeclisiT.C. : Trkiye CumhuriyetiTUK : Trkiye statistik KurumuTCK : Trk Ceza kanunuTSAD : Trkiye Sanayi ve Adamlar Dernei


12/140

IX

TABLO LSTES

Tablo 1. Sosyal Dlanma Tanmlarnn Snflandrlmas.............................

Tablo 2. nsanlarn Dland Sistemler........................................................


13/140

-1-

GR

Sosyal dlanma kavramnn sosyal politika alannda ilk kullanmnn,

1974 ylnda Fransa Sosyal ler Bakan Rene Lenoira ait olduu sosyal dlanma

yaznnda ska belirtilir. Lenoir, 1970li yllarda Fransz toplumunda her onkiiden birinin sosyal koruma sistemi dnda yaadn belirtirken sosyal

dlanmlar olarak zihinsel ve bedensel zrlleri, yal ve sakatlar, tek

ebeveynli aileleri, uyuturucu kullananlar, sulular ve isizlik sigortas

kapsamna girmemi olan isizleri kastediyordu. zm, sosyal koruma

sisteminin glendirilmesi idi. Lenoirn sosyal dlanmas, igcnn byk

blm cretli olan kapitalist Fransada, dzenli cretli almadan ve kitlesel

tketimden d

lanmay

gndeme getirmiyordu. Tam tersine, o y

llarda, tketimtoplumunda cretli olmak biimindeki bir sosyal iermenin, yabanclatrc

nitelii zerine tartmalar sosyal bilim alannda yaygnd.

Sosyal dlanma, genel anlamda en temel insan haklarna eriim ve bu

hakk kullanma anlamnda yaanan olumsuz sonucu, bireyin dnda yapsal bir

takm faktrlere bal olarak ifade eden bir kavramdr. Bu balamda, insan

yaamna verilen deerin lsnde ortaya kan bir durumu ifade etmektedir.1

1980li yllarda yaanan liberal temelli ekonomik yeniden yaplandrmalar,

Lenoirn sosyal dlanma kavramna farkl bir boyut katt. Artk dlanmlar, bir

bakma uygunsuzlar olarak da nitelenebilecek olan eski dlanmlarn tesine

tamt. Uzun vadeli isizlik ve ekonomik yeniden yaplanma ile balantl olarak

yaanan sosyal istikrarszlk yeni yoksullar denen gruplar Fransa ile birlikte,

ayn gelimeleri yaayan Avrupann dier lkelerine de tad Refah

sistemlerinin gelitii otuz alt

n y

l bitmi ve her ynyle serbestlik peinde koansermayenin yeniden yaplandrd kresel pazarda, ekonomik ve sosyal anlamda

olduu kadar politik anlamda da dezavantajl gruplarn hzla byd yeni

liberal dnya balamt.

Kreselleme ile gelir dalm arasndaki nedensel ilikiler, yaplan

yzlerce aratrma ile belirtilmitir. nk kreselleme ok ynl bir fenomendir

ve onu eitsizlikle ilikilendirecek basit ve birletirici onlarca mekanizma

1 Fiek, A.G(1992), Makale,Gvence ve Salk, alma Ortam Dergisi, Say:2,(28 .08.2007)


14/140


15/140

-3-

bu konudaki deneyimleri deerlendirmekle grevli klmtr. Mart 2000 Lizbon

Konseyi, Avrupa Birliinde yoksulluk ve sosyal dlanmann kabul edilemez

dzeylere ulat tespitini yapmtr.1 Konsey 2010 yl itibariyle Avrupa

Birliinde yoksulluk ve sosyal dlanmaya son vermek iin ak ibirlii

ynteminin benimsenmesini kararlatrmtr. Yukarda ksaca zetlenen

politikalardan anlalaca zere, sosyal dlanma ile mcadele Avrupa Birlii

lkelerinde ulusal ve birlik dzeyinde yerleik bir sosyal politika alan olarak

belirmitir. Refah devleti kazanmlarnn erozyonuna yol aan yeni liberal

politikalar ve bu politikalarn yalnzca Avrupada deil kresel dzeydeki

sonularn da temel almayan bir sosyal dlanma kavram, yani sosyal

dlanmann Avrupallatrlmas, sosyal ierme politikalarnn da yeni

liberalizmin temel nermelerini sorgulamayan ve yalnzca yeni liberal

entegrasyon srelerine sosyal bir boyut vermeye alan bir kapsama

sktrmaktadr.3

Trkiyede 1950li yllardan bu yana sren, krdan kente g olgusu

sonucu, kentlerde yeterli konut ve istihdam olanaklarnn olmas, kente yeni

gelenlerin kendilerine yaam alan olarak, kentin tercih edilmeyen kesimlerine

yerlemelerine neden olarak, varo-gecekondu denilen olgunun ortaya kmasnsalamtr. Yaanan ekonomik ve sosyal sorunlarn ortaya kard yoksulluk

olgusundan etkilenme ve bu balamda yoksulluun yeniden retilmesinde sz

konusu alanlar ncelikli risk alanlar olarak karmza kmaktadr. Bu sorunlarn

almasnda kurumsal aralara ulaama anlamnda dezavantaj yaayan bu

gruplarn temel zm mekanizmas, gte de etkili olan a yaplar ierisinde

hemehrilik balar etrafnda kmelenerek, dayanma salamalar olmutur.

Ancak soruna ynelik kurumsal mekanizmalar gelitirilmemesi sonucu ortayakan bu durum, kendini kentli deerlere kapama ve kentlileememe gibi bir

dlanma srecini de beraberinde getirmitir.

3 Rodgers, G(1995)., What is special about a social exclusion approach?, Social

Exclusion: Rhetoric, Reality , Responses iinde, ed: Rodgers, G vd, ILO( International Institute ofLabour Studies), 43-55.


16/140

-4-

Gelir dalmda yaanan adaletsizlik ve yoksulluk sorunu karsnda, hane

halklarnn gelitirdii temel strateji, ocuklarn, ocukluk ve eitim

yaamlarndan koparak, erken yata alma yaamna girme olgusudur. Sosyal

gvenceden yararlanmada dezavantajl konumda olan bu haneler ve ocuklar iin

sz konusu durum bir seimin tesinde bir zorunluluk olarak karmza

kmaktadr. alan ocuk olgusu, ortaya kard ekonomik ve sosyal sonular

sonucunda, ileride de kendini retecek olan dlanma srecine neden olmaktadr.

Hereyden nce, erken yata eitim yaamndan kopan ve byklerin dnyasnda

byk olmak zorunda kalan bu kk byk adamlar alma yaamnda,

fiziksel, psikolojik ve sosyal adan gelimelerini etkileyen ve ilerideki yalarda

da etkisini srdren bir ok risk ile karlamaktadrlar.

lkeler arasndaki ve lkeler iindeki eitsizlikleri artran kreselleme,

yoksulluk, isizlik ve sosyal dlanma ile kendini gsteren kresel bir sosyal krize

yol aarak, hem zengin kuzeyde hem fakir gneyde sorunlarn

derinlemesine, sosyal haklarn kaybna, alma yaamnn dzensizlemesine

neden olmutur. sizlik, yoksulluk ve sosyal dlanma, gelimekte olan lkelerde

ve zellikle en az gelimi olanlarda yaygn ve derin bir toplumsal ykma ve

nesillerin mahvna dnmtr. Sosyal dlanma, bu tarihsel srecin bir parasolarak kavramsallatrlrsa gerekliin yeterli bir ifadesi salanabilir.




sorun halini ald hatta bu balamda amzn dlanma a olarak

nitelendirildii grlmektedir. Bununla birlikte, dlanma olgusu; ortaya k ve



hak etmektedir..4

4 Hilary SILVER, "Social Exclusion and Social Solidarity: Three paradigns", International

Labour Review, VoU33, N:5-6, 1994, ILO( International Institute of Labour Studies),s 57-80.


17/140

-5-

BRNC BLM

SOSYAL DILANMANIN TEORK EREVES

1.1 SOSYAL DILANMA KAVRAMI

1.1.1 Sosyal Dlanmann Tanm

Sosyal dlanma ilk olarak 1960'l yllarda Fransa'da dile getirilmeye

balanan bir kavramdr. Esasen 1950'ler ve 1960'larda yaanan ekonomik gelime

dneminde byle bir sorunun yaygn ekilde varl sz konusu olmazken, 1970'li

yllarda ekonomik kriz ve gerileme ile birlikte tm dnya lkelerinin dikkatini

ekmeye balamtr. 1974 ylnda Fransa'nn sosyal ilerden sorumlu bakan,

Rene Lenoir, Frans

z toplumunun onda birinin toplumdan d

lanm

olduunu belirterek, dlanm bu gruplar, zihinsel ve fiziksel engelliler, sulular (su

ileyenler), hasta-bakma muhta yallar, istismar edilen ocuklar, uyuturucu

madde bamllar, intihara eilimli insanlar, yalnz ebeveynler, problemli aileler,

marjinal, asosyal insanlar ve dier"sosyal uyumsuzluk" iindeki insanlar olarak

nitelendirmitir.5

Sosyal dlanma kavramnn, Kresellemenin ortaya kard sorunlar

erevesinde, sosyal politika literatrne 1990l yllarn sonundan itibaren hzl

bir giri yapt grlmektedir. Sosyal dlanma kavram zerinde, kavramn tam

olarak ne ifade ettii, zaman ve mekan balamnda gelimi ve gelimekte olan

toplumlar iin evrensel bir geerlilie sahip olup olmad ynnde tartmalar

srmekte ve yakn bir gelecekte de bu tartmalarn sona ermeyecei

grlmektedir. Bu tartmalarn temelinde ise, sosyal dlanmann Avrupa kkenli

bir kavram olarak ortaya knn etkisi byktr.

Kavram, Avrupa yaanan ekonomik ve sosyal yapdaki deiimler

karsnda sosyal korumaya olan gereksinimde ortaya kan art ve eitlenme

karsnda, sosyal devlet anlaynda ortaya kan deiime uygun olarak bir

zm yolu bulma isteinin bir rndr(Pasif kullanmdan, aktif katlma gei).

Bu balamda ABde kurumsal dzlemde, sosyal dlanma ile mcadele (sosyal

ierme) Amsterdam Antlamas( 136-137 mad.)

5 Hilary SILVERa.g.e., s.532


18/140

-6-

Birliin amalar iinde yer alm, 2000 Lizbon Stratejisi ile de 2010 ylna

kadar yoksulluun ortadan kaldrlmas AB amac ekseninde, sosyal ierme;

srdrlebilir ekonomik byme, daha ok sayda ve kaliteli i ile sosyal

btnlemede nemli bir unsur olarak kabul edilmitir. Bu uzla sonras, ye

devletlerin sosyal ierme stratejilerinde koordineli hareket etme anlamnda gr

birliine varlmtr. 2003 ylnda Avrupa Komisyonu, Lizbon stratejisini

glendirme balamnda, sosyal korumann farkl boyutlarn btnletirme adna,

sosyal iermeyi, emeklilik reformu, salk hizmetleri ve uzun dnemli salk

hizmetlerinin sunumu ile birlikte ele alma stratejisine gei yapmtr.

Her ne kadar sosyal dlanma konusunda Trkiyede resmi bir tanm

olmasa da, Trkiye de AB ne aday lke olma sfat ile 2004 ylnn sonundan

itibaren, SGB Avrupa Koordinasyon Bakanlnn nclnde, 2006 yl

itibariyle AB Komisyonuna sunulacak olan, Trkiyede sosyal dlanma sorunsal

ve bu sorunsala kar gelitirilecek sosyal ierme belgesini hazrlama

almalarna balamtr. Bu giriim, bir anlamda Trkiyenin sosyal dlanmaya

kar mcadelede, Avrupa yaklam ve aralarn da kabul ettiinin bir

gstergesidir.

Bu noktada, Avrupa dlanma sorunsalnn, Avrupa sosyal politika

gndemine giriinde esasen unsurun n plana kt grlmektedir. Bunlar;

gc piyasalarndan dlanma(uzun dnemli isizlik ve gen isizliinde art),

dzenli i olanaklarndan dlanma (gvencesiz ve a-tipik istihdam biimlerinde

art); konut ve toplum hizmetlerinden dlanmadr (etnik ve gmen aznlklarn

oluturduu banliyler). Bu kapsam erevesinde sosyal dlanma, birlikdzeyinde gelitirilen gelir, istihdam, eitim ve sala ilikin gstergelerle

llmeye allmakta, dolaysyla sosyal dlanma olgular da bir anlamda ortaya

konulmaktadr.6

Sosyal dlanma kavram yoksullukla birebir ilikili bir kavram olmakla

birlikte, ilevsel bir analiz arac olarak, dlanma olgusuna ok boyutlu/ bilimli

6

Isabel YEPEZ DEL CASTLLO, "A Comparative Approach to Social Exdusion,"International Labour Review, VoU33, No:5-6, 1994, s.126


19/140

-7-

bak ve dlanmaya yola aan srelere vurgu yapan dinamik karakteri kavramn

farkll ortaya karan zellikleridir. Sosyal ierme balamnda ise, bu ok

boyutlu anlaya uygun olarak, ierme ierisinde yer alacak aktrlerde bata

devlet, sosyal taraflar, hkmet d kurulular olmak zere ok aktrl bir yap

sergilemektedir.

Son derece geni bir kitlenin toplumdan dlanm olduunu gsteren bu

gruplara isizlerin ve yoksullarn eklenmesi 1980'li yllarda gereklemi ve

sosyal dlanma tanm esasen, eitsizlik ve yoksulluk olgularyla aklanmaya

balanmtr. sizlik, eitsizlik ve yoksulluk insanlarn toplumsal yaamla

btnlemesini nleyen hemen hemen her toplumda karlalan olgulardr. Ancak

bu olgulara dayal olarak isiz, yoksul veya eitsizlie maruz her insann, her

toplumda ve her dnemde sosyal dlanm olarak kabul edilmesi zordur. nk

gelimi bir (toplum) lkedeki isizin karlat sorunlar ile gelimekte olan

lkedeki isizin yaad sorunlar ve yoksunluk dzeyi farkl olabilecei gibi,

kimin yoksul saylaca ve ne tr bir sosyal koruma altna alndklar lkeden

lkeye deiecektir. Bu nedenle genel olarak sosyal dlanmay, insanlar

toplumsal yaamdan uzaklatracak dzeyde maddi ve manevi yoksunluk iinde

olmalar, haklarn ve yaamlarn koruyacak, onlar destekleyecek her trl

kurumdan ve sosyal destekten yoksun olduklar lde katlanarak byyen bir

sre olaraktanmlamak mmkndr.7




sorun halini ald hatta bu balamda amzn dlanma a olaraknitelendirildii grlmektedir. Bununla birlikte, dlanma olgusu; ortaya k ve



hak etmektedir. Avrupa lkeleri iinde bile, birey ve toplum ilikisini

kavramsallatrma asndan ortaya kan bak farkll nedeniyle, sosyal

dlanma olgusunun farkl paradigma( dayanmac- Fransa; uzmanlama-

7 Isabel YEPEZ DEL CASTLLO, a.g.e., s.164


20/140

-8-

ngiltere ve monopol- ksmen skandinavya lkeleri) etrafnda deerlendirildii

grlmektedir. Bu noktada, sosyal dlanma anlaynn lkelerin zgn bir o

kadar da evrensel ltlere yakn unsurlar erevesinde tanmlama abalarnn

gelitirilmesi gerekmektedir.

Silver, farkl toplum modellerinde ortaya k sreci ve nedenlerine gre

sosyal dlanmay paradigma ile aklamaktadr. Bunlar dayanma,

uzmanlama ve tekellemedir.8

Dayanma paradigmasnda, dlanma, sosyal balarn kopmas, toplum ve

birey arasndaki ilikilerin aksamas olarak grlmektedir. Toplum paylalan

deer ve dorulardan oluan sosyal bir dzendir. Dlanma bu dzenin bozulmas

vebaarszl sonucu ortayakmaktadr. Dayanma paradigmasnn dayand

politik felsefe Fransz Cumhuriyeti kavramdr9. Bu dnce bireyler arasndaki

kltrel ve sosyal balarn oluturduu sosyal birlikteliin "dlanma" ile hem

tehdit edildii, hem de glendirildiine dikkat eker. lke, rk, etnik kken,

yerleim ve dier balarla oluan dayanmann znde "tekini dlanma" nn yer

aldn vurgular.

kinci paradigma olan uzmanlamann dayand dnce, liberalizmdir.

Sosyal dzen, zerk bireylerin kendi kar ve gdleriyle hareket ederek

dierleriyle oluturduu karlkl al veri a olarak grlr. Toplumlar farkl

ilgi ve yeteneklere sahip bireyleri ierir. gcnn(bireylerin) farkl alanlara

blnp uzmanlaarak, ekonomik ve sosyal alanda karlkl etkileim halinde

olmalaryla toplum yaps oluur. Dlanma bu davranlarn engellenmesiyle ve

bireyin kendi tercih ya da hatalar ile ortaya kar. Bu dnce dlanmannibirlii ya da rekabet halindeki bireylerin meydana getirdii toplum yaps

nedeniyle olutuunu kabul etmekte, temel nedenin bireysel hatalar olduunu

vurgulamaktadr.

Tekelleme paradigmas, sosyal dzeni bir zorlama, hiyerarik g

ilikilerinin empoze ettii bir bask olarak grr. Sosyal demokrasiye dayanan

8 SILVER, a.g.e. s.5399 SILVER, a.g.e. s.541


21/140

-9-

dnce dlanmann snf, stat farkllklar ve kapsad grubun karlarna

hizmet eden gcn sonucu ortaya ktn kabul eder. Topluma yelikte eitsizlik

gerekli bir edir. rnein, dlanmay ve isizlii, eitsizlik yaratan ve ekonomik

smry genelletiren bir kesimin tekellemesinin belirtisi olarak grr.10

Bunun dnda sosyal dlanma toplumsal sistemin ileyii iin gerekli bir

veya birden ok alt sistemin yetersizlii olarak tanmlanabilir. Benzer birekilde

alt sistemler insanlarn dlanmasna neden olan eyler veya katlm engelleyen

faktrler olarak grlr.

Bu sistemler bir ok ekilde ifade edilebilir. Bu bak asndan sosyal

dlanma;

- demokrasi ve hukuk sistemi(yurttalk haklar)

- igc piyasas(ekonomik btnleme)

- sosyal refah sistemi (gerek anlamda sosyal btnleme)

- aile ve toplum sistemi (kiiler aras btnleme)

gibi alt sistemlerden biri ya da birkann eksiklii olarak tanmlanmaktadr.11

10 SILVER, a.g.e s.54211 Faruk SAPANCALI Sosyal Dlanma Dokuz Eyll Yaynlar 2005, s.25


22/140

-10-

Tablo 1 Sosyal Dlanma Tanmlarnn Snflandrlmas

TANIMLAMASINIFI TANIMLAMA SM AIKLAMA

Durum ve Sreler

Dlanma kabul edilmeme,hari tutulma, istisna edilme

(dlanm olma) durumu veyasreleridir.

ok Ynllk

Sosyal dlanmaya neden olandinamik bir biimde ileyenfarkl kaynaklar ve farklsreler bulunmaktadr.

Sreler

Birleme

Dlanma sreleri ve sonulartehlikeli durumlar birbiriyle

birlemekte veeklemlenmektedir.

Sosyal likilernsanlarla toplum arasndakisosyal ban kopmas toplumda

katlmn engellenmesinsanlar

Dlanmlar

Dlanma, bir btn olarak bireylere toplumlara gruplaragre ifade edilebilir bununla

birlikte herkesi etkiler.

Ekonomi ve gcPiyasas

Dlanma ncelikli olarakigc piyasasndan ekonomikyeniden yaplanmadan ve riskalma yetersizliindenkaynaklanmaktadr.

Sosyal Sistemler

Dlanma sosyal sistemin(ekonomik sosyal kurumsal

blgesel ve simgesel) kmesiile meydana gelir.

evre

Kaynaklar ve Beklentiler

Sosyal dlanma ya kaynaklarneksikliinde yada beklentilerinyetersizliinde grlr. Buyzden istem ddr.

Kaynak: Faruk SAPANCALI Sosyal Dlanma Dokuz Eyll Yaynlar 2005, s.26

Tablo 1-2 nsanlarn Dland SistemlerSSTEM ALT SSTEMLER

Ekonomik Mali kaynaklar (cretler,sosyal gvenlikbirikimler,servetler) mal ve hizmet piyasalarSosyal Aile i gc piyasas komuluk topluluk dayanma

Kurumsal Yasal sistem eitim salk politik haklar,adalet,brokrasi

Blgesel Demografik(g) elde edilebilirlik(ulam veiletiim) halk (sosyal haklardan yoksun,muhta)

Sembolik Kimlik,sosyal grnm,z deerler, temelyetenekler,ilgi ve gdler,gelecek beklentileriKaynak: Faruk SAPANCALI Sosyal Dlanma Dokuz Eyll Yaynlar 2005, s.27


23/140

-11-

Sosyal dlanma tartmasnda Ruth LEVITASa gre sosyal dlanma

konusundaki sylemler grupta toplanabilir. Bunlardan ilki RED

(redistributionist discourse) sylemi olup bu fikrin taraftarlar genellikle sosyal

dlanmann esas nedeninin gelir adaletsizlii olduu konusunda fikir birliine

varmlardr. Bu dncenin savunucularna gre yoksulluun giderilmesinin gelir

dalmna bal olduunu adaletli bir gelir dalmnn yoksulluu ve dolaysyla

yoksulluk nedeniyle oluan sosyal dlanmay nleyeceini iddia etmektedirler.

Dier bir sylem olan MUD((moral underclass discourse) ise sosyal dlanmann

ahlaki bir bozulmann sonucu olduunu savunur. Ahlaki bozulma ise genellikle

yoksulluk nedeniyle oluup kiileri sua itmekte ve sua bulam kiiler toplum

tarafndan sosyal dlanmaya maruz braklmaktadr. Bu fikrin savunucularnagre sosyal dlanmann olumasnda kiinin yaad evre ve ailesi birinci

dereceden sorumludur.zellikle g sonucu bykehirlerin kenar mahallelerine

yerlemi olan ailelerin ocuklarnda bu sorun sklkla grlmektedir. nc

olarak SID( (social integrationist discourse)dur. Ksaca aklayacak olursakbu

sylemin savunucularna gre sosyal dlanma ile emek-cret denklemi arasnda

yakndan bir balant vardr. Ksaca alma hayatndaki istikrar ve dengenin

alanlarn cretlerine yanstlmasnn sosyal dlanmay nleyeceivarsaylmaktadr. lk bakta bu sylem ilk syleme benzerlik gstermekle beraber

aralarnda farkllklar bulunmaktadr.12

Her ne ekilde ele alnrsa alnsn sosyal dlanmay meydana getiren

unsurlar ortaktr ve toplumlar arasnda bu unsurlar benzerlik gsterir. Dlanmann

geliimi ve unsurlaru ekilde ele alnabilir.

1.1.2. Sosyal Dlanmann Geliimi

Dlanma sylemi 1980li yllarda, ekonomik kriz ve yeniden yaplanma

srecinde, refah devletinin krize girmesiyle ve dier deiik sosyal ve siyasal

sorunlar eliinde Fransada daha da popler hale gelmitir. Eski refah devleti

kazanmlarnn bu sorunlarla mcadelede yetersiz kald ve bu nedenle yeni

sosyal politikalarn gelitirilmesi gerektii dnlmtr.

12 John PIERSON Tackling Social Exclution Florence,KY,USA:Routeledge,2001,s:21


24/140

-12-

Fransz Cumhuriyetilii, hem liberal bireycilii, hem de dayanma

dncesini destekleyen sosyalizmi reddetmekte ve daha ileri bir sosyal

btnleme anlamnda refah devletini savunmaktadr. Buna uygun biimde de

sosyal dlanma, sosyal yapnn (atnn) kmesi olarak tanmlanmakta ve

devletin yetersizlii olarak nitelendirilmektedir.

Sosyal dlanma Fransadan sonra, Avrupann dier lkelerinde ve AB

dzeyinde hem kavram (konsept), hem de politika olarak kabul edilmi ve hzla

yaylmtr. zellikle isizlik oranlarndaki art, artan uluslararas g ve refah

devletinin gerilemesi, kavram zerindeki ilgiyi nemli lde arttrmtr.

1.1.2.1 Ekonomik Dlanma:

Toplumda, alma, hem sosyal katlm, hem de gelir dalm ve

ekonomik kazan bakmndan en nemli mekanizmadr. alma bir gelir kayna

olmakla birlikte belirli sosyal ilikilerin kurulmas iin de gereklidir. nsanlarn

ihtiyalarn karlamak iin gerekli olan gelirden yoksun olmalar ekonomik

dlanmay ifade etmektedir. Yeme ime, barnma, salk, eitim gibi temel

ihtiyalar dahi karlayamayan birey ve ailesi iin toplumsal yaama katlm

imkanszlamaktadr. sizlik bugn ekonomik dlanmann en nemli kaynan

oluturmaktadr. Ancak bir i sahibi olmak ekonomik dlanmay nlemeye

yetmemektedir. Dk cretle, kt alma koullarna maruz kalarak alma,

belirli bir istikrar ya da gvence salamayan her trl alma da ekonomik

dlanmaya neden olmaktadr. Ekonomik dlanmay nleyen, alarak ya da mal

varl ile, ihtiyalarn insan onuruna yarar dzeyde karlamay salayacak

dzenli bir gelire sahip olmaktr. Bu balamda, bireyin kendisinin ve ailesinin

yaamn gvence altna alacak, ihtiyalarnn karlanmasna olanak salayacakdzeyde mal varlna sahip olmas, ekonomik dlanma riskini azaltc bir rol

oynayacaktr. Dolaysyla mlkiyet ile ekonomik dlanma arasnda ters ynl bir

iliki kurulabilecektir.13

Yoksulluk ve isizlie ilikin sosyal gstergeler ekonomik dlanmann

13 AbdlkadirENKAL, a.g.e. s. 363


25/140

-13-

boyutunu ortaya koymaktadr. Ancak, bu gstergelere dayanarak ekonomik

dlanmann aklanmasnda lkeler aras farkllklar ortaya kmaktadr. rnein,

ABD'de dk cretli alanlar ve alt-snfllk(underclass) zerinde durulurken,

Avrupa lkelerinde uzun sreli isizlik ekonomik dlanma gstergesi

saylmaktadr14.

1.1.2.2 Sosyal likilerin Zayflamas ve Sosyal Destek Yoksunluu:

Ekonomik dlanmann bir uzants olarak zayflayan sosyal ilikiler,

insanlarn toplumsal yaamla btnlemelerinin nndeki engellerden biridir. ki

boyutlu olarak incelenebilir. Birincisi alma yaam araclyla kurulan sosyal

ilikilerin, isizlikle birlikte sona ermesi veya zay

flamas

d

r. al

ma bir gelirelde etmenin yan sra, baka insanlarla iliki kurma, arkadalk olana, topluma

yararl olma duygusu ve sosyal birliktelik salama imkan da vermektedir15.

Bu adan, alma gereksiniminin yannda, olduka yaygn bir alma

isteinin de var olduunu sylemek yanl olmayacaktr16. almann bu boyutu

ile insanlar iin bir doyum kayna olduunu da gstermektedir. Bu getirilerden

yoksun kalmak insann toplumdan dlanmasna, kendisini dlanm hissetmesine

neden olacaktr. Sosyal ilikilerin ve destein ikinci boyutu, aile, akrabalk,

arkadalk ve hemehrilik gibi daha yakn ilikilerdir. Bu ilikiler, birey ekonomik

yoksunluk iinde olsa bile, maddi ve manevi destek salayarak dlanma nnde

bir engel oluturma gcne sahiptir. Bireyci toplumlarla, kollektivist

toplumlardaki sosyal dlanma dinamikleri bu ilikiler nedeniyle

farkllamaktadr. Aile, akrabalar arasndaki duygusalve maddi bamllk hem

toplumyaps, hem de sosyo-ekonomik gelimilik dzeyine gre

farkllaabilmektedir. Kollektivist toplumlarda sosyo-ekonomik dzeyykseldike maddi destek konusundaki beklenti ve bamllk azalmakta, ancak

duygusal bamllkta deiiklik olmamaktadr17.

Bu nedenle kollektivist toplumlarda sosyal ve duygusal destek dier

14 SILVER, a.g.e. s.54915 Ignace GLORIEUX, "Paid Work: A Crucial Linlk Between Individuals and Society," SocialExclusion In Europe, Littlewood Paul v.d., Ashgate Publishing, Aldershot, 1999, s.6816 Meryem KORAY, Alper TOPUOLU, Sosyal Politika Ezgi Kitapevi Yayn, Bursa, 1995,s.817 idem KAGITIBAI, nsan-Aile-Kltr, Remzi Kitapevi Yayn, stanbul, 1990, s.45


26/140

-14-

kurumlardan daha etkin rol oynamaktadr.

1.1.2.3 Kurumsal Dlanma/Kurumsal Destek Yoksunluu:

Ekonomik ve sosyal alanda dlanmann bir dier boyutu, toplumda

bireyleri sosyal koruma altna alacak kurumlarn yetersizliidir. htiyalarn

karlayacak bir gelire, bir ie sahip olamayan, ii ve geliri olsa bile muhta

durumda olanlar, yallar, ocuklar ve kadnlar koruyacak yasal ve kurumsal

dzenlemeler dlanmay nleme konusunda nemli bir ilev stlenmektedir.

alanlara, isizlere, ve yardma muhta dier insanlara ynelik sosyal

gvenlik kurumlarnn gelimi olduu lkelerde sosyal dlanma olgusunun daha

az ortaya kmas beklenebilir. Bu kurumlar bireyci toplumlarda sosyal destein

ve dayanmann nne geebilmektedir. rnein, daha yaygn sosyal gvenlik

sistemleriyle yallk gvencesi iin alternatif kaynaklar olumakta ve yallar

yaamlarn srdrebilmek iin ocuklarnn bakmna muhta olmaktan

kurtulmaktadr18. Sosyal gvenlik kurumlarnn yetersiz olduu, zellikle az

gelimi ya da gelimekte olan lkelerde, dayanma olgusu sosyal dlanmay

nleyebilecek bir mekanizma olabilmektedir. Yoksul durumda bulunan ve

karlat tehlikenin etkilerini baka aralarla gideremeyen veya bu aralarn

yetersiz kald kiilere, toplumun teki bireylerinin tek tek veya topluca yardm

ellerini uzatmalar, tarihin her dneminde rastlanlan bir davranmtr19. Ancak

dayanma ve yardmlama gnlllk esasna gre ortaya ktndan, sosyal

dlanmann nlenmesinde srekli olarak rol oynamas beklenen olgular

olmayacaktr. Dayanma, amacna gre bireyleri tatmin etmiyor, bireylerin itibar,

g kazanma, iyi bir toplumsal stat edinme, arkadalk, yurtseverlik, toplum iin

nemli eyler yapma ve toplum desteini hissetme gibi beklentilerinikarlamyorsa, bu durum dayanmann aksamasna neden olabilecektir20.

Dayanmann gzel birrneini oluturan sendikalar da kurumsal destek salama

ilevini yerine getirebilmektedir.

1.1.2.4 gc Piyasasndaki Deiim:

18 KAGITIBAI, a.g.e. s.43.19 Ali GUZEL, Ali Rza OKUR, Sosyal Gvenlik Hukuku, Beta Basm Yaym, stanbul, 1996,

s.9.20 Ahmet ALTIPARMAK, Trk Sendikaclnda Gven Bunalm, smat Yaynclk, Ankara,2001, s.43.


27/140

-15-

gc piyasasnda deiim yaratan temel unsurlar retimin uluslararas

btnlemesi, uygulanan yeni liberal politikalar dorultusunda ticaretin

serbestlemesi ile etkisini artran teknoloji, esneklik ve kuralszlatrmadr.

retimin uluslararas btnlemesinin ekonomik mant, bir rn iin

aratrma, tasarm, retim ve pazarlama gibi katma deer yaratmay art arda bir

araya toplayan ilem ve aamalar(retim srecini) corafi bakmdan bir birinden

uzak mekanlarda farkl ilemciler (retim birimleri) araclyla bir merkezden

dzenlemeye dayanmaktadr21. retim srecindeki bu deiimde, artan rekabetin

basks ve sertleen ticaretin at yol ile ok uluslu irketler aktif rol

oynamaktadr. Teknoloji retimin uluslararas btnlemesini salayarak igc

piyasasnda deiimi tetikleyen nemli bir unsurdur. Kitle retimine ynelik

teknolojik rejimden, mikro elektronik rnlere dayal, tasarm, retim, ynetim ve

pazarlama faaliyetlerinin btnlemi bir sistem olarak alan bilgi youn bir

retim organizasyonuna geilmitir22. retim faktrlerinden igc cret ve

alma koullar bakmndan bu deiimden etkilenmitir.

Teknolojik gelimelerin yardm ile retimi cretlerin dk olduu yerlere

kaydrmak, cretlerin ortalama dzeyini drmenin ve dier retim faktrlerinin

gelirini kresel lekte artrmann tek yolu haline gelmitir23.

Bu deiimin igc piyasas zerindeki yansmas artan isizlik ve igc

piyasasnda blnme eklinde gereklemitir. letmelerin deien koullara ve

mteri isteklerine cevap verebilmesi iin gerekli olan esneklik, bir yandan yeni

alma biimlerini ortaya karrken, dier yandan da igc piyasasnda

maliyetlerden tasarruf, ii saysnn azaltlmas, sosyal koruma iin ayrlan paynazaltlmas gibi sonular dourmutur.

21 Zeki ERDUT, Rekabetin gc Piyasasna Etkisi, Trk Ar Sanayii ve Hizmet SektrKamu verenleri Sendikas (THS), Yayn No 29, zmir, 1998, s.18.22ule DALDAL, "Esnekliin Farkl Boyutlar ve Uluslararas Dinamikler," Petrol- 97-99

Yll, Trkiye Petrol, Kimya ve Lastikileri Sendikas, stanbul, Mart 2000, s.878.23Zeki PARLAK, "Yeni Uluslararasblm Yaklamnn Eletirisel Bir Deerlendirmesi,"Nusret EKN'E Armaan, THs, Yayn No:38, s.666.


28/140

-16-

Dnya pazarnn deiken ve istikrarsz koullarna ve rn tercihlerine

uyum salamak amacyla uygulanan esnek alma biimleri sayesinde, igc

maliyetinin en alt dzeye ekilebildii, dolaysyla esnek almann iverene

maliyet asndan nemli lde tasarruflar salad grlmektedir24.

Uluslararas ticarette rekabet gcn koruma veya artrma abalarnn bir

dier boyutunu da kuralszlatrma oluturmaktadr. gc piyasalar bir yandan

ok uluslu iletmelerin ekonomik ve sosyal yaamda giderek artan etkisi, dier

yandan ulus devletin gerilemesine bal olarak kuralszlatrmaya tabi

tutulmaktadr25. Ayrca gittike artan isizlik de, esnek almaya zemin

hazrlamaktadr. Enformel ekonomi de bu kapsamda deerlendirilebilir.

lkemizde nemli bir sorun olan enformel sektrde alanlar igc

piyasasnda gzden karlmamas gereken bir kitledir. sizlik tarafndan srekli

beslenen enformel alma, kayt d, gvencesiz, geici ilerde alma olarak

tanmlanabilir. Bu grup iinde cretli alanlar gibi kendi hesabna alanlar da

mevcuttur. Enformel ekonomi, ekonomik, sosyal ve kurumsal dlanmann

tmnn birden gerekletii bir alan olarak yorumlanabilir.

Bu anlamda, enformel istihdama da yol aan isizlik sorunu, en ok

kentlerdeki eitimli genler, okulu terk eden ocuklar ve kadnlar

etkilemektedir26.

sizlik dnda, igc piyasasnda meydana gelen blnme istihdamn

eretilemesine yol aarak sosyal dlanma iin potansiyel yaratmaktadr.

Blnm igc piyasas ve ortaya kan kategoriler alanlar arasnda cret,alma koullar ve i gvencesi bakmndan dengesizliklere neden olmaktadr.

Bunlardan ilki, i gvencesine (srekli i ilikisine) sahip yksek cretle

alanlardan oluan birincil igc piyasasdr. Nitelikli iiler, yneticiler,

24 Petrol-, "Esnek alma," Petrol- 97-99 Yll, Trkiye Petrol, Kimya ve Lastik ileriSendikas, stanbul, Mart 2000, s.891.25 Zeki ERDUT, Kreselleme Balamnda Uluslararas Sosyal Politika ve Trkiye. DokuzEyll Yaynlar, zmir, 2002, s.17.26Kuvvet LORDOLU, "Trkiye'de Enformel stihdam ve Bir Boyut," III. Uluslararas

Endstri likileri Kongresi, "Cumhuriyetin 75. Ylnda Endstri likilerinde ve EmekPiyasalarnn Dzenlenmesinde Devletin Rol ve levleri," 14-16 Ekim, THs Yayn, 1998,s.243-244.


29/140

-17-

tasarmclar, teknik sat personeli bu gruba dahildir. kinci grup, tam gn alan

fakat ilerini kaybetmeleri ve yerine bakalarnn bulunmas daha kolay olan

ikincil igc piyasasnn ilk grubunu oluturanlardr. nc grubu, sistem

analistlii gibi, uzmanlk gerektiren ilerden,temizlik gibi basit ileri kapsayan bir

eitlilikte taeron ve dn i ilikisi ile altrlanlar oluturmaktadr. Evden

veya brodan yaplan tele alma da bu grup iinde deerlendirilmektedir27.

gc piyasasnda meydana gelen bu yapnn, esneklik uygulamalarnn ve

kuralszlatrmann enformel ekonomi ile yakn bir ilikisi bulunmaktadr.

zellikle nc grupta yer alan taeron ve dn i ilikisi ile geici alma,

enformel almaya geii hzlandran mekanizmalar olarak rol oynamaktadr.

Kuralszlatrma ve enformel almay byten unsurlar arasnda, ksmi

sreli alma, kamu iyerlerinin zelletirilmesi, iyerlerinin ksmen veya btn

olarak taerona devredilmesi en sk rastlanan uygulamalar olmaktadr28.

1.2 SOSYAL DILANMANIN NEDENLER

Sosyal dlanmann nemli nedenlerinden biri dnya geneline yaylan hemi hem de d gte yaanan arttr. Gmen iiler gittikleri lkelerde gerek

kamuoyu ve gerekse medya tarafndan haklarnda olumsuz bir imaj oluturulduu

iin dlanmaktadr.Gmen iiler vasf dzeyleri dk ve gittikleri lkenin dil

ve kltrne yabanc olduklarndan toplumla entegrasyonlar zor olmaktadr.

rnein Blanc Fransada yerleik toplum ile yeni gelenler (mlteciler) arasnda

bir uzlamay gz nne alan katlm ile kk gruplarn ana toplumla uyum

salamaya al

rken bir tak

m sosyal ilikilere uymak iin kendi kimliklerinikaybetmek zorunda olduklar asimilasyon arasnda bir ayrm

vurgulamaktadr.29

27 T. J. WATSON, Sociology, Work and 1ndustry, Routledge, London, 1997, Aktaran; GerritVan KOOTEN, "Social Exclusion and The Flexibility of Labour," Social Exclusion in Europe,Paul LTTLEWOOD, Ashgate,1999, s.49.28 Kuvvet LORDOGLU, "Esnekleme Versus Enformelleme," Petrol- 97-99 Yll, Trkiye

Petrol, Kimya ve Lastikileri Sendikas, stanbul, Mart 2000, s.87l29 Yusuf ENG N, Sendikaclk-Sivil Toplum ve Yeni Durular,z plik- Sendikas,EitimYaynlar,s.362


30/140

-18-

2005 ylnda ve 2007nin getiimiz gnlerinde Fransann bakenti Paris

varolarnda yaanan olaylar da bunlar dorular niteliktedir.Avrupa Konseyi

Asamble Bakan ReneVan Der Lindenin tehisi de Paristeki olaylarda olan

patlamann nedeninin din deil, sosyal dlanma olduu ynndedir.

Bugn rklk ve garip bir Hristiyanlk rzgarnn estii Avrupada; Paris

ve dier ehirlerin varolarnda Afrikadan gelen birok insan yaamaktadr.

Siyahlar ve beyazlar arasnda bir ayrm vardr. Son yaananlarsa sosyal

dlanmaya, isizlie, eitimsizlie kar birpatlamadr. Sosyal politikaclara gre

iki tarafn da (Fransz Hkmetleri-varolarda yaayanlar) saldrgan tutumlar

yllar iinde birikerek ve bu noktaya geldii ynndedir. Sorunlarsa dini olmaktan

ok sosyaldir.

FRANSA 1789 ihtilalinde olduu gibi sanki btn dnyaya alarm

vermektedir. Trkiye dahil dnyann hemen her lkesinde "varolar" sorunu

vardr. Arlklar ve bir lde nitelikleri farkl ama "varolar sorunu" amzn

ok ciddi ve "patlayabilir" bir problemidir. 2005 ylnda Fransa'daki olaylarda be

bin ara yaklarak Paris'te balayan olaylar baka illere de sirayet etmitir. imdi

de Belika ve bir lde Almanya'da bu ynde olaylar olabilecek potansiyel

vardr. Yoksulluk her zaman patlama yaratmayabilir, Hatta "yoksulluk

kltr"nn pasiflik, boyun eme, ilgisizlik, tepkisizlik gibi davranlar yarattn

gsteren aratrmalar da mevcuttur. Ancak "yoksulluk" faktrne "adaletsizlik,

ezilmilik" duygusu, "aalanma" hissi eklenirse, "patlayabilir fkeler"in

olumas beklenmelidir. "Din, mezhep, kltr, etnik kken" gibi farkllklar yle

ortamlarda "fkeyi" eyleme dntren "toplumsal makineler" gibi ilev

grebilmektedir. Fransa'da byle olduunu deerlendirmek yanl olmaz. Sadeceisizlik, sadece yoksulluk, sadece adaletsizlik ve ezilmilik duygusu deil,

"Franszlk", gmenlerin kltrel ve dini kimliklerini hor grd, aalad,

bylece "makine"yitahrik etmi oldu demek mmkndr.30

30 www. Hrriyetim.com.tr (21 Austos 2007)


31/140

-19-

1.2.1 Eitim

ocukluk dneminde eitimden dlanma yetikinlik dneminde sosyal

dlanmaya zemin hazrlamaktadr. yi eitim almam birey, meslek

edinememekte, dolaysyla igc piyasasndan dlanmakta; igc piyasasndan

dlanan birey gelirden ve tketimden, konuttan ve sosyal gvenlikten

dlanmakta; toplumla balar kopmakta, sua ynelmekte ve yabanclamaktadr.

Gelimi lkelerde temel eitim zorunludur, belirli yatan nce almak yasaktr

ve sokak ise denetim altndadr. Ancak, gelimekte olan lkelerde ise ou zaman

okul bir d, alma genellikle bir zorunluluk, sokak ise zgrlk alandr.

Eitim en azndan belirli dzeyde bir frsat eitlii salamakta ve bireylerisosyal farkllamaya gtrerek, sosyal akcl arttrmaktadr. Bu adan en

azndan eitim yoluyla yoksullara yukar doru hareket etme ans tannmakta,

bylelikle eitsizlikler ve sosyal dlanma riski azaltlmaya allmaktadr.

1.2.2 sizlik

Sosyal dlanmann en belirgin biimini isizlik oluturmaktadr. sizlik

retimden dlanmadr. Uzun sreli isizler, eitimlerini tamamlayarak ilk defa iarayan ancak igc piyasasnda niteliklerine uygun i bulamayan gen nfus,

farkl etnik aznlklara ye niteliksiz igc ile iletmelerin saysal esneklik veya

yeni teknolojileri uygulamalar sonucu iten kard ve yeniden i bulma

olaslklar dk olan ok geni bir grup sosyal dlanmann ilgi alann

oluturmaktadr.

stihdam sadece gelir kayna

olarak deil sosyal btnlemenin vekaynamann temel ta olarak grlmektedir. sizlik ve sosyal dlanma

arasndaki ilikiyi farkl boyutlarda analiz etmek mmkndr. Buna gre, lk

olarak isizlik, potansiyel ulusal retimin bir parasnn gerekletirilememesi

nedeniyle retken gcn israf edilmesini iermektedir.

nsanlar sadece yaparak renmezler, ayrca yapmadklar veya

almadklar srece de renemezler, kendilerini yeniden retemezler ve

niteliklerini yitirebilirler. Uzun sre isiz kalan birey, uygulamann dnda kald


32/140

-20-

iin niteliklerini, kendine gvenini ve sezgilerini kaybedebilir. Bu durum bireyin

gelecekte btnyle igc piyasasndan dlanmas anlamna gelebilir.

sizlik bireyin zgrln yitirmesi anlamna da gelebilmektedir. siz

kalan birey sadece ekonomik olanaklara (sigorta, emeklilik, salk korunmas

hakk gibi) eriim zgrln deil, ortaklaa bir yaama katlm olarak sosyal

aktivitelere eriimi de kaybeder.

sizlik ruhsal hasara ve mutsuzlua neden olmaktadr. siz kalan birey

iddetli ac ve ruhsal strap ekebilir. zellikle uzun sreli isizlik kiinin

moralini bozar. sizlie ilikin ampirik almalarn ou yksek isizliin intihar

oranlarn arttrdn gstermektedir. zellikle genler arasnda isizlik kiinin

kendisine olan saygsn yok etmekte ve nemli ruhsal sorunlara yol amaktadr.

sizlik klinik olarak tanmlanabilir hastalklara ve lm oranlarnn

(sadece intihar eklinde deil) artmasna da neden olabilir. Bu hastalklar uzun

sreli isizlik sonucunda maddi gelir yetersizliklerinden kaynaklanabilecei gibi

znt, kendine saygnn ve motivasyonun yitirilmesinden de kaynaklanabilir.

sizlik sosyal ilikileri ve aile yaantsn nemli lde bozabilir. Aile

ierisindeki genel uyumu ve tutarll zayflatabilir.

sizlik, toplumsal cinsiyet blnmesinin ve etnik gerilimlerin artmasnda

da nemli bir nedendir. Yaratlan ilerin az olduu ve bu ilerin datmnda etnik

ayrmclklarn yaand toplumlarda nemli gerginlikler yaanabilmektedir.

Ayrca, zelikle kadnlarn igcne katlm nedeniyle youn isizlik durumunda

da toplumsal cinsiyete dayal ayrmclk sertlemektedir.

sizliin artt dnemlerde belirli toplumsal deerlerin zayflamas

eilimi sz konusudur. Srekli isiz olan insanlarda, sosyal dzenlemelerin

doruluu ve gvenirlilii hakknda bir inanszlk sz konusudur. sizler

genellikle dier insanlara inanmamaya ve insanlarn her davranndan bir kar

aramaya (utanmazlk - cynicism) balarlar.

gc piyasasnda deiim yaratan temel unsurlar retimin uluslar aras

btnlemesi, uygulanan yeni liberal politikalar dorultusunda ticaretin


33/140

-21-

serbestlemesiyle etkisini artran teknoloji, esneklik ve kuralszlatrmadr.

retimin uluslararas btnlemesinin ekonomik mant, bir rn iin aratrma,

tasarm, retim ve pazarlama gibi katma deer yaratmay art arda bir araya

toplayan ilem ve aamalar (retim srecini) corafi bakmdan bir birinden uzak

mekanlarda farkl ilemciler (retim birimleri) araclyla bir merkezden

dzenlemeye dayanmaktadr.31

retim srecindeki bu deiimde, artan rekabetin basks ve sertleen

ticaretin at yol ile ok uluslu irketler aktif rol oynamaktadr. Teknoloji

retimin uluslararas btnlemesini salayarak igc piyasasnda deiimi

tetikleyen nemli birunsurdur. Kitle retimine ynelik teknolojik rejimden, mikro

elektronik rnlere dayal, tasarm, retim,ynetim ve pazarlama faaliyetlerininbtnlemi bir sistem olarak alan bilgi youn bir retim organizasyonuna

geilmitir. retim faktrlerinden igc cret ve alma koullar bakmndan

bu deiimden etkilenmitir.32

Bu deiimin igc piyasas zerindeki yansmas artan isizlik ve igc

piyasasnda blnme eklinde gereklemitir. Dnya pazarnn deiken ve

istikrarsz koullarna ve rn tercihlerine uyum salamak amacyla uygulananesnek alma biimleri sayesinde, igc maliyetinin en alt dzeye ekilebildii,

dolaysyla esnek almann iverene maliyet asndan nemli lde tasarruflar

salad grlmektedir.33

sizlik dnda, igc piyasasnda meydana gelen blnme istihdamn

eretilemesine yol aarak sosyal dlanma iin potansiyel yaratmaktadr.

Blnm igc piyasas ve ortaya kan kategoriler alanlar arasnda cret,

alma koullar ve i gvencesi bakmndan dengesizliklere neden olmaktadr.

gc piyasasnda meydana gelen bu yapnn, esneklik uygulamalarnn ve

kuralszlatrmann enformel ekonomi ile yakn bir ilikisi bulunmaktadr.

zellikle nc grupta yer alan taeron ve dn i ilikisi ile geici alma,

31Zeki ERDUT, Rekabetin gc Piyasasna Etkisi, Trk Ar Sanayii ve HizmetSektr Kamu verenleri Sendikas (THS), Yayn No 29, zmir, 199832 ule DALDAL, Esnekliin Farkl Boyutlar ve Uluslararas Dinamikler, Petrol-

97-99 Yll, Trkiye Petrol, Kimya ve Lastikileri Sendikas, stanbul, Mart 200033 Petrol-, Esnek alma, Petrol- 97-99 Yll, Trkiye Petrol, Kimya ve Lastikileri Sendikas, stanbul, Mart 2000


34/140

-22-

enformel almaya geii hzlandran mekanizmalar olarak rol oynamaktadr.

Kuralszlatrma ve enformel almay byten unsurlar arasnda, ksmi sreli

alma, kamu iyerlerinin zelletirilmesi, iyerlerinin ksmen veya btn olarak

taerona devredilmesi en sk rastlanan uygulamalar olmaktadr.34

Gelimi lkelerde uzun sreli isizlikten en ok etkilenenler kadnlar,

genler, gmenler ve aznlklardr. gc piyasasndan dlanma ou zaman

yoksullukla birleerek sosyal dlanma ksr dngsn tamamlamaktadr.

Yoksulluk oran ile isizlik oran arasnda makro ekonomik adan bir iliki

bulunmamakla birlikte, isizlerin yoksulluk eii altnda bir yaam standardna

sahip olma riski yksektir.

Sosyal dlanma tehlikesini en fazla tayan grup isizlerdir. stihdam

olanaklarnn esneklik ve kuralszlatrma yoluyla kstlanmas, yeni isizlerin

ortaya kmas yannda, bir sredir isiz olanlarn tekrar i bulma anslarn da

iyice kstlamaktadr. Uzun sreli isizlik sosyal dlanma bakmndan byk

tehlike olarak varln srdrmektedir.

Sonu olarak igc piyasasndan dlanma ekonomik, sosyal, sosyo-

psikolojik bakmdan bireyleri toplumsal btnn dna itmektedir. gc

piyasasndan dlanma giderek artan iddet ve gvencesizlik, marjinal ve verimli

olmayan retim biimlerinin artmas ve bireysel anomi ve aresizlik ile

birleebilir. te yandan gelimekte olan lkelerde de isizlik ve sosyal dlanma

arasnda gl bir ilikinin varl kabul edilmi olsa da, yoksulluk ve igc

piyasalarna ilikin verilerin gvenilirliine ilikin nemli tartmalarbulunmaktadr. Bu lkelerde tarm sektrnn hala egemen olmas, enformel ve

kayt d almann yaygnl igc piyasas iinde nemli bir veri sorunu

yaratmaktadr.

zellikle yeniden yaplanma srecinin getirmi olduu tarmsal reformlar

bu sektrde alanlarn isiz kalmasna, krsal kesimde isizliin ve yoksulluun

34Kuvvet LORDOGLU, Esnekleme Versus Enformelleme, Petrol - 97 - 99 Yll,Trkiye Petrol, Kimya ve Lastikileri Sendikas, stanbul, Mart 2000


35/140

-23-

artmasna, ge ve beraberinde kentsel alanlarda marjinalleme ve sosyal

dlanmaya neden olmaktadr.

1.2.3 Sosyal Gvencesizlik

Sosyal gvenlik, sorumluluu bireye yklemeyen mesleksel, fizyolojik ya

da sosyo ekonomik risklerden tr geliri veya kazanc kesilmi kimselerin

yaama ve geinme gereksinimlerini karlayan bir sistemdir.

Sosyal koruma, bireylerin karlaabilecekleri risklere kar gvence

salayan sosyal yardm ve tevikleri de kapsayan sosyal gvenlik kurumlarn, i

gvencesi, sal

k ve eitim haklar

n

n yaama geirilmesi ile ilgili tm nlemlerikapsamaktadr. Sosyal korumann insanlarn kendi kaderine terk edilmemesi

anlamna geldii sylenebilir. Salk sorunu nedeniyle ie devam edememesinden

kaynaklanan gelir kaybnn karlanarak, salk hizmetlerinin verilmesi kadar,

isizlik ve yallk risklerinde de bireylerin gelir gvencesine sahip olmalar, sz

konusu insanlarn toplumdan kopmasn nleyecektir. Yoksulluk nedeniyle

renimine devam edemeyen bir ocuun okul masraflarnn karlanmas

ynnde verilecek sosyal tevik, onun sosyal dlanma riskini azaltmak iin

nemli bir giriim olacaktr.

Gelir gvencesi, salk hizmetleri, eitim yardmlar gibi sosyal koruma

uygulamalar bireylerin toplum iinde bir yer edinmelerini salayarak, sosyal

dlanma ile kar karya kalmalarn nleyebilecektir. Salk, bireysel bir sorun

gibi grnse de toplumun btnn ve geleceini ilgilendirmektedir. Salk hakk

ve sosyal dlanma arasnda ok karmak bir neden sonu ilikisi vardr.

ncelikle salk dorudan gelirle balantldr. Yoksullar genellikle sosyal

dlanm bireylerdir, saln bozulmas ve hastalklarn yaylmas anlamnda bir

tehdit oluturmaktadr.

Salktan dlanma, gelimekte olan lkelerin ou iin daha nemli bir

sorundur. nk, bu lkelerde, salk gvencesi ile ilgili hizmetler kamu

alanlar ile zel sektrdeki byk iletmelerin alanlar iinde olmak zere

snrl sayda bir kesimi kapsamaktadr.


36/140

-24-

Sosyal gvenlikten dlanmann farkl biimlerinden sz edilebilir. lki

tarmda alanlarn byk bir ksm, cretsiz aile alanlar ve enformel

ekonomide alanlar gibi sosyal gvenlik kapsamna aka dahil edilmeyen

toplumun belirli gruplardr. kinci dlanma biimi, birincisine gre daha st

rtl biimde ortaya kmaktadr. Bu gruptakiler, yasal bakmdan sosyal

gvenlik kapsamndadrlar. Denetim eksiklikleri, katk deme gl, bilgi

eksiklii, sosyal korunmann yeterliliine gvenmeme gibi eitli nedenlerle

isteyerek ya da zorunlu olarak kapsam dnda kalrlar. nc dlanma biimi

karmak unsurlar ierir. Gerekte sosyal gvenlik kapsamnda olan bu kiiler

yardm ve desteklerden yararlanma koullarnn gletirilmesine bal olarak

gelir gvencesizlii ile kar karya kaldklarndan sosyal gvenlikten snrl

derecede yararlanabilir veya hi yararlanamazlar.

Bugn gelimi lkelerde dahi elde edilmi olan sosyal koruma dzeyi

sosyal dlanmay nlemeye yetmezken, gelimekte olan lkelerde olduka

yetersiz olan hatta varlndan bile phe edilen sosyal koruma dzeyinin

etkinliinin artrlmas gerekmektedir. Aratrmalar sosyal dlanmay ortaya

karan faktrlerin sosyal koruma nlemlerinin yetersizliinden kaynaklandn

ortaya koymaktadr. sizlik, dk vasf, dk gelir, kt barnma koullar,

sua tevik eden ortam, kt salk koullar ve yaant, sosyal dlanmay

glendiren unsurlar olarak belirlenmitir35 .

Oysa sosyal gvenliin yksek bir dzeyde olduu Kuzey Avrupa

lkelerinde (Finlandiya, Danimarka ve sve) isizliin zarar verici etkisinin daha

az olduu saptanm ve Danimarka'da isizliin sosyal dlanmaya neden olmaderecesinin dk olduu tespit edilmitir.36

1.2.4 Yallk ve zrllk

Sosyal politikann temel amacn, deiik risklere kar toplumda zayf

kesimlerin gvenceye alnmas oluturur. Bu bakmdan sosyal politikann

35 The Scottish Office, "Social Exc1usion in Scotland," www. scotland. gov.uk/ library/

documents1 socexcl.htm (25.01.2007)36 Minna HEIKKINEN, "Social Networks of the Marginal Young: A Study Of Young People'sSocial Exclusion In Finland," Journal OfYouth Studies, Vo1.3, No:4, 2000,


37/140

-25-

temel deerden esinlendii sylenebilir: Bunlar zerklik, hakkaniyet ve toplumsal

btnlemedir. Sosyal dlanma ile mcadele, toplumsal aidiyet ve gven sosyal

politikann hedefleridir.

Konuya lkemiz asndan yaklaldnda ise daha balangta derin bir

sosyal politika sorunundan ve bu sorunun belirledii kurumsal sorunlardan sz

edebiliriz. lkemizde sosyal politika sosyal yardm merkezli geleneksel bir yap

tamaktadr. Bu balamda da yallk, zrllk, ocuk ve kadn gibi temel

alanlar yoksulluk balamna indirgenerek konu edilebilmektedir. Ayrca

dezavantajl gruplara ynelik hizmetlerin kurumlamasna dikkat edildiinde de

karmza yine geleneksel yaklamn rn olan kurum temelli hizmet

anlaynn yer ald belirgindir.37

Dnyada ise geleneksel sosyal politikann yerini aktif sosyal politika

almaktadr. Bu yaklama gre kamu idareleri sosyal politikann tek aktr

deildir. Sosyal alanda nemli roller stlenebilecek, hatta sosyal korumann

finansmanna ve uygulamasna katlabilecek bir ok sosyal grup bulunmaktadr.

Bu dorultuda zel sektr sosyal hizmetlerin sunumuna geni lde katlabilir.

ocuk bakmndan yallara ve zrllere gtrlebilecek eitli hizmetlere kadar

zel sektr kamu sektr yannda deiik seenekler sunarak nemli ilevler

yerine getirebilir. Sosyal politikalarda ortaya kan bu iradi yaklam, bireylerin

gelecekten beklentilerini artrmak iin onlarn kapasitelerine yatrm yaplmasgerekliliine vurgu yapmaktadr. Bu yeni yaklam, hkmetlerce sosyal

yardmlar azaltan, vergi gelirlerini artran, daha geni anlamda yoksulluu ve

sosyal dlanmay nleyerek uyumlu bir toplum ngren sosyal politikalara

yatrm yaplmasnn daha yararl olduu anlayna dayanmaktadr. Sz konusupolitikalar toplumu oluturan birey ve gruplarn sosyal ve ekonomik yaama tam

olarak katlmalarn zendirmektedir. Bu yaklam toplumun yesi olarak

bireylerin ve gruplarn hak ve ykmllklerinin tannmasna dayanmakta ve

hayatn risklerine kar kiileri korumann tesinde mmkn olduu kadar onlarn

kapasitelerine yatrm yaparak, tm yaam boyunca potansiyellerini

gerekletirmelerine almaktadr. Bununla birlikte, bu yeni yaklamn kabul

37 www.tsd.org.tr (11.10.2007)


38/140

-26-

edilmesi, toplumun dezavantajl kesimlerinin yoksullua kar korunmas ve gelir

gvencesi salanmas gibi eski sosyal politikann izledii amalarn terk edilmesi

anlamna gelmektedir. Bu erevede lkemizde geerli olan sosyal politika

anlay ve sosyal hizmetlerin yeniden gzden geirilmesi gerekmektedir.38

Yallk lkemiz asndan yaplan nfus projeksiyonlar dikkate

alndnda AB lkelerinin kar karya bulunduu olgunun boyutlarna sahip

deildir . 2020 ylnda Trkiyede 65 ve st yal grubunun toplam nfus

iindeki oran % 7.9 ile ABnin en dk dzeyinde olmas beklenmektedir. Buna

karlk bu orann, ABde ortalama olarak % 21e kmas hesap edilmektedir

(OECD; Taxing Wages 2003-2004; ubat 2005). Ancak sosyal politikann bir

btn olduu ve dezavantajl gruplara ynelik yaklamlarn bu btnn birer

paras olduu dikkate alndnda, lke gereklerimize gre ina edilmesi

gereken politikann tm sorun alanlarn kuatmas gerekmektedir.

Halihazr duruma dikkat edildiinde gl bir aile dokusuna vurgu

yaplarak ele alnan sorunlar, aile odakl bir politika ile zmlenmemektedir.

Ek olarak kendi iinde ayr deerlendirilebilir olan sosyal olgularn temelde

ayrtrlamaz olduu, rnein zrllk konu edilirken yalln darda

braklamayacadr. Sosyal olgularn ele aln biimi zm modellerini

belirlemektedir. Bu anlamda da lkemiz asndan yaplabilecek en dorudan

tespit; modernliin rn sorunlara geleneksel zmler retilmesidir.

lkemizde yallk konusunda bir zm gibi grlen huzurevi modeli bu

durumun en gzel rneidir. Bir tr bakm evi olarak nitelendirebileceimiz bu

kurumlar hem kurum temelli anlayn hem de sosyal dlanmann retilmesinin

gstergeleri olarak bulunmaktadr. Gnmzde sz konusu geleneksel

yaplanmalar yaplan yasal dzenlemelerle deitirilmektedir.

Yeni yasal dzenlemelerde aile destek hizmetleri, evde bakm gibi yeni

hizmet biimlerinin yer almas bu alanda devreye sokulan yeni bir politikann

yansmalar olarak deerlendirilmelidir.39

38http:// www.tsd.org.tr (11.10.2007)39 http:// www.tsd.org.tr (11.10.2007)


39/140

-27-

Bu balamda yallk konusunda bu yl gerekletirilen kongreler yannda

DPTnin Yallk Eylem Plan almalar devlet dzeyinde nemli almalarn

balangc olma niteliindedir. Konuya AB sreci ekseninde yaklaldnda ise

yal haklar nemli bir tema olarak karmza kmaktadr. AB Anayasa

metninde yer alan Birlik, yallarn onurlu ve bamsz bir yaam srme ve

toplumsal ve kltrel yaama katlma haklar olduunu kabul eder ve bu haklara

sayg gsterir. fadesi sosyal politikann temel balamn da belirlemektedir.40

Bu erevede AB sosyal programlarnda sosyal dlanma ve ayrmclkla

mcadele almalarnn nemli bir boyutunu yallk oluturmaktadr. Sz

konusu programlara lkemiz ubat 2003 tarihinden itibaren dahil olmasna karn

zelde yallk konusunda henz belli bir alma ortaya koymamtr.

lkemizde yallar politikasnn temel esaslar belirlenirken, yalln tm

tezahrleri ve boyutlar dikkate alnmaldr. (Aktif) yallar politikas, geleneksel

anlamda sadece yallara (madd) yardm politikas olarak alglanmamaldr. Gelir

yetersizlii yannda yallarn bir ok sorunlar mevcuttur: rn.: Malullk gibi

gayri ihtiyari erken emeklilik; Yalnzlk ve sosyal dlanma; Toplumsal katlmn

yetersizlii; Hastalklar; Bakma muhtalk riski.

Geleneksel sosyal politika olarak nitelendirebileceimiz sz konusu

yaklam, nfusun yalanmas ve i piyasasndan dlanma gibi yeni sorunlar

karsnda yetersiz kalmtr. Eit olmayan gelir dalmn dzeltmek ve

yoksulluu nlemek iin gemite uygulanan sosyal politikalarn bavurduu

temel ara, zenginlerin ve ekonomik bymeden en fazla pay alanlarngelirlerinden kesilen vergilerin, hastalk, yallk ve mesleki vasf yetersizlii gibi

herhangi bir nedenle cretli bir ite alamayan kiilere transfer edilmesi idi.Ancak, gemite byle bir szlemenin uygulanabilmesini mmkn klan uygun

ekonomik ve demografik koullar artk ortadan kalkmtr. Gnmzde saylar

gittike artan emeklilerin ve salk hizmetlerine ihtiyac olan kiilerin giderleri,

says gittike azalan alma yandaki nfus tarafndan stlenilmektedir. Kitlesel

isizlik ve erken emeklilik olgular, demografik etkenlerin etkisini artrarak sosyal

gvenlik sistemlerinin srekliliini zora sokmutur.

40 Mehmet AYSOY Avrupa Birlii Srecinde zrller Politikas, A Kitaplar 2004 s.18.


40/140

-28-

zrllk asndan yeni sosyal politika yaklamnda temel hedef

zrllerin toplumla btnlemesi olarak karmza kar. zrllk konusundaki

almalar deien koullar asndan deerlendirildiinde ise sosyal politikann

en sorunlu alanlarnn banda gelmektedir ve bu durum zrlln dinamik

yapsndan kaynaklanmaktadr. zrllk gnmzden ksa sre ncesine kadar

kabul edildii gibi eitli nleme almalaryla tketilebilir bir olgu deildir.

Dnyada olduu gibi lkemizde de zrllk oran yalanmaya endeksli olarak

ykselmekte ve bu balamda da zrllk fenomeninin kapsam ve ierii

genilemektedir. zrlln geleneksel olarak tanmland fiziksel eksiklie

dayal yaklamlardan vazgeilmi, ilevsellik asndan deerlendirilmeye

balanlmtr. Buna gre zrllk sadece ortopedik, grme, iitme ve zihinsel

olarak deerlendirilen baka deyile fiziksel bir eksiklikle nitelenen bir olgu deil,

sreen hastalklar da iinde barndran bir olgudur. Bu dorultuda homojen bir

yap arz etmeyen zrllk kendi iinde ar zrllk ve dieri olarak

snflandrlmaktadr. Ar zrllk, sadece belli zr trlerinin nitelii olarak

deil bamllk oran erevesinde her zr trn kendi iinde

barndrmaktadr. Bu anlamyla da zrllk alannda yaplacak alma ve hizmet

sunumlar deimektedir.41

lkemizde ise sosyal politika asndan zrlln daha ok yoksulluk

balamnda deerlendirildiini syleyebiliriz. zrllk yoksulluun rn

olmamakla birlikte yoksulluk nedenidir ve lkemizde zrllerimize yeterli

eitim ve istihdam altyaps sz konusu olmadndan zrllk yoksulluk

balamnda hizmet sunumunun konusudur. lkemizde dier bir sorun alan yine

yoksullukla balantl olarak salk hizmetleridir. zrllerin salk sorunlarndansz edilebilir ancak zrllk bir hastalk deil bir durumdur. Bu dorultuda da

zrllere ynelik hizmet sunumunun ncelikleri sadece yardm balnda

toplanmaya uygun deildir ve bu trden hizmetler yeterli deildir.

Konuya sosyal hizmetler asndan yaklaldnda ise lkemizde

yoksulluk eksenli yardmlar dnda zel eitim ve rehabilitasyon hizmetleri sz

41 Mehmet AYSOY Yoksulluk Asndan zrllk, Yoksulluk Sempozyumu, Deniz FeneriYayn 2003 s.45.


41/140

-29-

konusudur. Hem hizmet standartlar hem de denetim mekanizmalar asndan

eitli sorunlar tayan bu hizmet sunumlarnn yetersizlii bir yana lke

koullarmza gre uygunluu da ayr bir problemdir.

Ar zrllk asndan en temel sorun ailelerine baml olan zrllerin

ailelerinin de eve baml yaamalardr. Bu balamda ok acil durumlarda dahi

zrl ocuunu brak p ihtiyacn gideremeyen zrl annelerine ynelik aile

destek hizmetleri nceliktir. Aile destek hizmetleri yerel idareler asndan da en

kolay hizmet organizasyonlarnn banda yer almaktadr. Basit anlamda zrl

krei biiminde sunulabilecek bu tr hizmetler, aile eitimi ve rehabilitasyonu da

ierecek biimde daha kompleks olarak da sunulabilir.

Kamu idareleri merkezli hizmet imkanlar asndan dier ncelikli alan

istihdam dr. lkemizde zrllerimize meslek edindirilemedii iin istihdam

konusunda nemli sorunlar bulunmaktadr. Bu konuda yaplabilecek en dorudan

hizmetler mesleki rehabilitasyon ve korumal iyerleri dzenlemeleridir.42

Ayrca almalar uzun bir sredir devam eden ve meclis gndeminde olan

zrller Kanunu yrrle girdikten sonra lkemizde zrllk konusunda

yeni politikalarn temel referansn oluturacaktr. Bir politika arac olarak

zrller kanunu hem zrllere ynelik sunulacak hizmetleri hem de sosyal

haklar yeniden dzenlemektedir.

Ayrmclkla mcadele merkezinde bir zrller politikasn belirleyecek

olan kanunla birlikte kamu idaresine ulalabilirliin salanmas asndan da

nemli ykmllkler getirmektedir43.

Toplumun yalanmas ve yallk sorunlarnn genler ve gelecek nesillerasndan sadece toplumsal yk ve maliyet olarak da deerlendirilmemelidir.

Elbette yallara dnk sosyal transferlerdeki art ve bakm hizmetlerine ynelik

artan oranlardaki altyap giderleri kanlmazdr. Ancak, yallar politikasnn da

ekonomik bymeye ve yeni i imknlarnn almasna katkda bulunduu

gerei unutulmamaldr.

42 www.ozida.gov.tr(T.C. Babakanlk zrllerdaresi Bakanl.) (24.07.2007)43

Mehmet AYSOY Yoksulluk Asndan zrllk, Yoksulluk Sempozyumu, Deniz FeneriYayn 2003,s.64.


42/140

-30-

Bu kapsamda Yallar politikas asndan nemli boyut ortaya

kmaktadr:

1. Yerel almalar, gelecekte de arlkl olarak yardm ve destek

programlarna ynelik olmas gerekmektedir. leri yallk, ailelerin deien

sosyo-ekonomik yaama artlar, konut durumu, yal toplumun sosyo-kltrel

dlanmas gibi bir ok sorun daha belirgin olarak yaanacaktr. Buna karlk

salk, bakm, aile, sosyal gvenlik ve konut alannda kiilerin bamszln

salayan destek hizmetleri verilmelidir.

2. Nesiller aras dayanma ruhuna ve sosyal bara katk salamak adna

yallarn artan potansiyellerinden daha ok yararlanlmaldr. Bunun iin bu

potansiyellerin gn na kmas zellikle i hayatnda, sosyal aktiviteler

alannda ve siyas faaliyetlerde tevik edilmelidir.

3. Yallar almalar btncl ve koordineli birekilde uygun kurum ve

kurulular araclyla organize edilmelidir.44

Yal nfusun gelecekteki dalm ve yapsna gre mahall sosyal hizmet

programlar uygulanmaldr. leride daha ok tek bana yaayan yallar ve bunlar

arasnda bayan yallar olacaktr. Yal iftlerin says da artacaktr. Yakn sosyal

ve enformel evrenin yal sorunlarnn zmne ynelik katks ise demografik

gereklerin yansmalar (ocuklu ailelerin saysnn azalmas) sonucunda gittike

azalacaktr. Ayrca aile fertlerinin ve tabi ki kadnlarn da hemen hepsinin

alma hayatnda bulunmas ve bundan dolay yallarla yeterince

ilgilenememeleri, evlenmelerin veya yeniden evlenmelerin azalmas ve yallarn

bilinli olarak yalnz yaamak istemesi gibi faktrler de tek bana olan yallarn

saysn artracaktr. Yabanc yallarn says da ileride artacaktr.Bu tespitler, yerel sosyal hizmetlerin nicelik ynden artacan ve nitelik adan

da kendi iinde detaylandrlmas gerektiini gstermektedir. Yallarla iletiim ve

beeri mnasebetlerin korunmas ve gelitirilmesi, ev idaresi, ulalabilirlik,

katlmclk, yal danmanlk hizmetleri, lmemanev refakat hizmetleri, ileriyata olanlara dnk bakm hizmetleri gibi almalarn-faaliyetlerin yeniden

biimlendirilmesi arttr.45

44http:// www.ozida.gov.tr(T.C. Babakanlk zrllerdaresi Bakanl.) (24.07.2007)45http:// www.tsd.org.tr (11.10.2007)


43/140

-31-

Farkl ihtiyalara dnk biimlendirilmi yal hizmetlerinin iki hedefi

olmaldr:Birincisi Yallarn zerklii erevesinde bamsz yaama

kabiliyetlerinin korunmas ve artrlmas. kincisi Yallarn kaliteli bir hayatn

iinde bulunmalarnn temini vegelitirilmesidir.

Her iki hedefin gerekletirilmesi, ou zaman konutlarn yaps ve

zellikleri ile ilgilidir. Yallarn fizik ihtiyalarn karlayan meknlarn says

artrlmal ve yal dostu mahalleler oluturulmaldr. Yal konut politikalar

bundan dolay demografik deiimleri dikkate almal ve u zellikleri iinde

barndrmaldr:

1. zellikle fonksiyonel yetersizlik iinde bulunan yallara iinde yaadklar

evlerde sosyal koruma, kiiye ve eve (ev temizliine) dnk bakm hizmetleri

sunulmaldr.

2. Konut yapm ve evre dzenlemeleri, kiiler aras sosyal diyalogu

kolaylatrmaldr. Gruplara dnk konutlarn projeksiyonu izilmelidir.

3. Yallarn gvenlii temin edilmelidir.

4. Yallarn mahremiyeti korunmaldr.

5. Konutlar sosyal nitelikte ve ucuz olmaldr.

6. Konutlara yakn evrede ihtiyalarn karlanmasn salayan tesisler

bulundurulmaldr (al veri yerleri, eczane, hastaneler, bakm merkezleri vb.).

7. Konutlar, teknolojik gelimelere paralel olarak haberleme (iletiim kurma) a

ile donatlmal ve acil durumlarda yallara hemen ulalmaldr.46

1.2.5 Teknoloji

Teknoloji kavram toplumda ve yeni ekonomide alma ve refah

kreselleme neoliberalizme eittir fenomeninin bir sonucu olarak karmza

kmakta ve tartlmaktadr. Ancak literatrde kk bir nokta dikkat

ekmektedir. Gelir kutuplamasnn ticari deiimlerden mi? yoksa teknolojik

deiimlerden mi? kaynakland konusunda iktisatlar arasnda belirsizlik sz

46http://www.tsd.org.tr (15.10.2007)


44/140

-32-

konusudur.47

Ekonomik byme konusundaki aratrmalarda , ekonomik bymenin bir

kayna olarak zellikle yenilikler ve lkeler arasndaki eitsizliin nemli bir

belirleyicisi olan teknolojik yaylma zerine odaklanlmtr. zellikle teknolojik

gelimelerden yararlanan gruplar toplumda daha st konuma ykselirken, bu

yeniliklere kapal toplumlarn toplumsal hayatn dnda braklmalar teknoloji ile

sosyal dlanma arasndaki ilikinin belirlenmesi asndan nemlidir.

1.2.6 Gelir Dalmnda Adaletsizlik,Yoksulluk ve Eitsizlik

Gelir dalm ekonomik bir olgu olmakla birlikte, nfus artndan vedalmndan, toplumun sosyo-kltrel yapsndan, toplumdaki eitlik ve adalet

kavramlarna olan yaklamdan etkilenmektedir.

Bu anlamda, dnyada gelir dalmna bakmak gerekir. Birlemi Milletler

2004 yl nsani Gelime Raporu ile, gelir dalmndaki adaletsizlik ortaya

konulmutur. Kreselleme srecinin yaratt kazanlarn ve kayplarn paylam

blgesel bloklar, toplumlar ve bireyler arasnda adaletli gereklememektedir48

.

Rapora gre; 1990'larn banda dnya nfusunun en yoksul % l0'luk

kesimi, en zengin % 10' luk kesimi gelirinin sadece % 1.6'sn elde

edebilmekteydi. Dnya nfusunun en zengin %20'si ile en yoksul % 20'si

arasndaki fark 1970 ylnda 1'e 33.7 kat iken, 1997'de 1'e 70.4 kata km, dnya

nfusunun en zengin % 10'u ile en yoksul % l0'u arasndaki fark 1970 ylnda 1'e

51.5 kat iken, 1997'de 127.7 kata ykselmitir

49

. Gnmz de bu fark

nkapandn sylemek hayalcilikten teye gitmemekle beraber ne yazk ki

zenginle yoksul arasndaki bu uurum giderek derinlemektedir.

rnek olarak ngiltere'de ortalama reel gelirler 1979'dan 1991'e % 30

artarken, gelir dalmnda ortalamann altndaki hane halknn gelirleri % 10

47 AbdlkadirENKAL, a.g.e.s.388

48 Ahmet SELAMOGLU, "Younlaan Sosyal Sorunlaryla Kreselleme," Kresellemeninnsani Yz, Derleyen: Veysel BOZKURT, Alfa Yaynlar, stanbul, 2000, s.37.49 http://www.undp.org/hdr2006/chapterone.pdf.II.(02.06.2007)


45/140

-33-

artm, en yksek gelir elde edenlerin pay % 60 artmtr. 2000 li yllara

gelindiinde zengin ve yoksul arasndaki bu fark giderek derinlemi ve

kapatlmas ok zor bir hal almtr.

Gnmzde dnya nfusunun en zengin % 1 'lik kesiminin geliri, en

yoksul % 57'lik kesimin toplam gelirine eittir.50 Bireylerin elde ettikleri gelir,

yaamsal, sosyal ve kltrel ihtiyalarn karlamay salayarak sosyal

btnlemede temel rol oynamaktadr. Gelir dalmndaki adaletsizliin ac ve

gerek sonucu yoksulluk olmaktadr. Sosyal dlanmann aklanmasnda

yoksulluk ve eitsizlik kavramlar anahtar hale gelmitir.

Yoksulluun tanmna ve ltlerine ilikin tartmalarmutlak yoksulluk,

greli yoksulluk ve znel yoksulluk kavramlarn ortaya karmtr. Mutlak

yoksulluk, hane halknn temel ihtiyalarnn karlanmas iin gerekli olan

miktarn altndaki gelir seviyesi ve yaam standartlarn ifade etmektedir51. Asgari

ihtiyalarn karlamayanlar mutlak yoksul kabul edilmektedir. Greli yoksulluk,

toplumun ortalama refah dzeyinin belli bir orann altnda olma durumunu ifade

ederken, znel yoksulluk, bireylerin yoksul olmamak, iyi bir gelire sahip olmak

gibi baz zel hedeflere ulaabilmek iin yeterli olduunu dndkleri gelir

miktar ile belirlenir52. Gelimekte olan lkelerde mutlak yoksulluk kavram n

plana karken, gelimi lkelerde greli yoksulluk kavram karlatrmalarda

kullanlan yoksulluk tr olmaktadr. Greli yoksulluk gelir dalm

adaletsizliini lme bakmndan daha uygun bir gsterge olarak kabul

edilmektedir. Birlemi Milletler, uluslararas karlatrmalarda, yoksulluk snr

olarak bir insann gnde bir dolar kazanmasn esas almaktadr.

Dnya Bankas, dnya nfusunun yarsnn, gnlk gelirinin iki dolardan

az olduunu, 1.2 milyar insann ise, gnlk bir dolarlk gelirle ifade edilen mutlak

yoksulluk snrnn altnda yaadn belirtmitir.

50 http://www.undp.org/hdr2006/chapterone.pdf.II. (02.06.2007)51 David BYRNE, Social Exclusion, Issues in Sodety, Editr: Tim MA Y, Open UniversityPress, Buckingham, 1999, s.8l.52 Seyfettin GRSEL! Haluk LEVENT/ Raziye SELM/zlem SARICA, Trkiye'de BireyselGelir Dalm ve Yoksulluk, Avrupa Birlii le Karlatrma, TSAD, Yayn No: TSADT/2000-12/295, stanbul, 2000, s.97-98.


46/140

-34-

Btn bu gstergeler gerek dnyada, gerekse lkelerin kendi iinde gelir

dalmnn adaletsizliini ortaya koymaktadr. Bu durumun neden olduu bir

baka sorun var olan yoksullara ek olarak, "yeni yoksullarn ortaya kmasdr.

1990 balarnda kalknan dnya ekonomisinde, says giderek artan iki tr

yoksulluk ortaya kmtr: Bir yanda saylar greli olarak azalmayan, daha ok

nakdi gelir azlna dayal, geimlik ekonomi yoksulluuna tekabl eden, mutlak

yoksulluk, dier yanda ise nceden yoksul olmay p, yeni iktisadi ve sosyal

yaplanmann dlamas sonras yoksullaanlardr53.

Bu ikinci tr yoksulluk iinde, iktisadi dalgalanmalara gre yoksulluk

snrnn altna dnem dnem denler ya da eski sosyalist lkelerde olduu gibi,

emekli maalarnn reel olarak iddetle dmesi nedeniyle onarlmaz biimde

yoksullaanlar yer almaktadr.

Sosyal dlanma riski bakmndan nemli olan bir birey veya ailenin

yoksulluk snrnn mutlak, greli ya da znel karlatrmalarla belirlenmesi

deil, yaad toplumda asgari temel ihtiyalarn karlayp karlayamamasdr.

Ayrca lke iinde yoksulluun llmesi konusunda kentsel ve krsal kesimler

bakmndan farklar olacan gz ard etmemek gerekir54. Temel ihtiyalarda fazla

bir fark olmamakla birlikte, kentsel ve krsal kesimde yaayanlarn ihtiyalarn

karlama biimi ve yardmlama esinin krsal kesimde kendini daha ok

hissettirmesi, zellikle gelimekte olan lkelerde yoksulluun sosyal dlanmaya

dnp dnmemesinde nemli etkenler olarak karmza kmaktadr.

Yoksulluun tanmlanmasnda, beslenme, salk, ime suyu, eitim gibi deiik

insani ihtiyalarn kriter olarak deerlendirildii "insani yoksulluk" yaklam

sosyal dlanma bakmndan daha aklayc olmaktadr. nsanca yaamimkanlarndan yoksun olmay ifade eden insani yoksulluk, yeterli beslenememe,

salkl ime suyuna sahip olamama, salk ve eitim imkanlarndan

yararlanamama, evsizlik, okumay ve uygun ekilde konumay bilememe,

herhangi bir i sahibi olamama, gelecekten korkma, gszlk ve zgrln

53 Ahmet NSEL, "ki Yoksulluk Tanm ve Bir neri," Toplum ve Bilim, No:89, Yaz 2001,

s.62-63.54 Nusret EKN, Trkiye'de Yapay stihdam ve stihdam Politikalar, stanbul Ticaret OdasYayn, Yayn No:2000-33, stanbul, 2000, s.292.


47/140

-35-

yetersiz oluu anlamna gelmektedir55.

Yoksulluk, insanlarn toplumsal hayata katlarak dengeli ve huzurlu bir

yaam srdrmelerinin nnde nemli bir engeldir. Toplum iinde eitsizlik

genelde gelir eitsizlii olarak ele alnmakta ve gelir dalm ile belirlenmekle

beraber, burada sz edilecek eitsizlik, bazen gelir eitsizliinin bir uzants

olarak, kimi zamanda politik ve sosyal uygulamalarnn sonucu olarak ortaya

kan eitsizliktir. Bir toplumun hukuk sistemi kadar, politik, ekonomik, ahlak,

kltr, eitim ve toplumsal sistemlerin de eitlik dncesinin hayata

geirilmesinde etki ve nemi bulunmaktadr.

Gelir dalmnda, istihdam, eitim, salk hizmetlerinden yararlanmada,

politik ve kltrel faaliyetlere katlmada eitsizlik sz konusu olabilir. Eitsizliin

en u biimi sosyal dlanma eklinde gerekleebilir56.

Eitimde frsat eitliini nleyen etkenler, corafi etkenler (ky, kent

ayrm, blgesel ayrm), sosyal etkenler (etnik gruplar, din ve dil ayrm, nfus),

ekonomik etkenler (ailenin ekonomik dzeyi, devlet kaynaklarnn snrll)

eklinde saylmtr. Bu etkenlere eitim hakkn kullanamayan insanlarn

toplumsal yaama tam olarak katlmalarnn nnde nemli bir engel

olumaktadr.

Bugn dnyann her yerinde, eitli biimlerine rastlayabileceimiz

eitsizlik btnsel bir etki yaratarak, frsat eitsizlii biiminde katlanarak

bymektedir. Toplumsal kurumlar ve dzenlemelerin birbirleriyle iliki ve

ba

ml

l

k iinde olmalar

nedeniyle sosyal yaam

n bir alan

ndaki eitsizlik dieralanlara da yansmaktadr57.

rnein isiz bir insan bankadan kredi alamaz ve eitim dzeyi dk bir

insann iyi bir i bulma ans azdr. stihdamda eitsizlik, iini kaybetme ve i

55Faruk SAP ANCALI, "Yeni Dnya Dzeni ve Kresel Yoksulluk," Dokuz Eyll niversitesi,Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt3, Say: 2, Nisan-Haziran 2001, s.128.

56 Adam JAMROZIK, Luisa NOCELLA, The Sociology of Social Problems, CambridgeUniversity Press, 1998, s.132.57 JAMROZIK, NOCELLA, a.g.e.,s.136


48/140

-36-

bulmadaki faktrlerin eitsizliiyle glenmektedir58.

Sosyal dlanmayla-yoksulluun ilikisi yle kurulabilir: Eer birey, bir

sosyal dlanmaya muhatap ise, topluma etkin olarak katlmada snrl bir

yapabilirlie (capability) sahiptir.

Yapabilirlik, toplumda etkin olarak ilev grme ve toplumun geneline eit

ve tam olarak katlabilme yeteneidir. Buna gre, yapabilirlik kavram, yoksulluk

ve sosyal dlanma arasndaki ba kurmakta; sosyal dlanma, kiiyi yoksul klan

temel yeteneklerin yokluunu belirlemektedir.

Bu balamda, yoksulluk, daha az iyi olma hali deildir; ekonomik

aralardan yoksunluk dolaysyla iyi olmak durumunu srdrmekten

yoksunluktur. Dier bir ifade ile, yoksulluktan k iin gerekli olan temel

ekonomik aralardan yoksun olma durumudur. 59

Dnya Ticaret rgtnn faaliyetleri ile ilgili tartmalarda baz

eletirmenler serbest ticaretin eitsizlii arttrdn iddia etmektedir. OECD, ok

tarafl Yatrm Anlamas (MAI) grmeleri iin alrken, pheciler

uluslararas yatrmlar konusunda benzer bir ilgi gstermilerdir.

Peter Townsend greli yoksunluun neminden yle sz eder: nsanlar,

bir toplumun yesi olarak kendilerinden beklenen davranlarda bulunabilme ve

ilikilere girebilmelerini mmkn klan hayat koullarna hi ya da yeteri kadar

sahip deillerse, greli olarak yoksuldurlar. Eer bu koullara sahip deillerse ya

da ulaabilirlikleri engelleniyorsa, artk bir toplum yesi olmaktan kmlardr,yani yoksuldurlar.60

Yoksulluk, insanlarn toplumsal hayata katlarak dengeli ve huzurlu bir

yaam srdrmelerinin nnde nemli bir engeldir.Uluslar aras literatrde g ve

yoksulluk birlikte deerlendirilmektedir. Gn nedenleri konusunda en nemli

58 Michael SATTINGER, Unemployment, Choice and Ineguality, Springer-Verlag, 1985,

s.84.59http:// www.isgucdergi.org (16 Mart 2007)60http:// www.scvo.org.uk/equalities (11 Nisan 2007)


49/140

-37-

bulgu yoksulluk ve isizlik zerinde younlamaktadr. zellikle konuya g alan

lkeler asndan bakldnda, gmenlerin gittikleri lkelerde istihdam cretleri

olumsuz ynde etkiledii ve gittikleri lkede yerli halkla gmenler arasnda

atmalara zemin hazrlad grlmektedir. Bu gelime daha ok yoksulluk

ayrmclk ve sosyal dlanmay beraberinde getirir. nk gmenler yerli halkn

ilerini ellerinden alacan ve cret dzeylerini dreceini dndklerinden

gmenlere tepki gstermektedirler. Ge maruz kalanlarn yoksulluktan

kurtulmalar konusundaki abalar yetersiz kalm ve bunun sonucunda yoksulluk

daha da artrmtr.

Ayrmclk ve dlanmaya kar her ne kadar AB Mevzuatnda yasaklayc

ve caydrc hkmlere yer verse de 90l hatta 2000li yllarda dahi bunun

gerekte tam olarak nlenebildiini sylemek gerekleri grmezden gelmek

olacaktr. 1990l yllar dnya tarihine, rklk akmlarnn ve din esenli

kutuplamalarn yeniden canland yllar olarak gemektedir. zellikle,

komnizmin kne paralel olarak Sovyetler Birliinin dalmasyla birlikte

Avrupa, Asya ve Afrika gibi dnyann birok yerinde yzlerce etnik kkenin

kendi kimliklerine dnme abalar ile ken ideolojinin dourduu araylar,

dnyay dini kamplamalarn eiine getirmitir. 61

200 okuluslu irketin toplam satlar, toplam dnya retiminin drtte

birinden fazladr. Birka okuluslu irket pek ok ulusal ekonomiden bile

byktr. 168 tane okuluslu irket be byk sanayilemi lkede topland.

Bunlar; ABD, Japonya, Fransa, ngiltere, Almanyadr. 62

Bt

göç ve sosyal dışlanma-sos.pol

Documents