gÜvencesİz ÇaliŞmaya karŞi toplu sÖzleŞme …mobil, araba lastiği, metal) işçi...

GÜVENCESİZ ÇALIŞMAYA KARŞI TOPLU SÖZLEŞME STRATEJİLERİ2

İçindekiler

4

6

111115

16

21

Güvencesiz çalışmanın küresel yaygınlaşması:toplu sözleşmeye şirketlerin saldırısı

Toplu sözleşme önündeki engellerin aşılması:sendikal stratejiler

Toplu sözleşme kazanımları> Güvencesiz çalışmanın sınırlanması> Güvencesiz çalışmanın düzenli istihdama dönüştürülmesi> Güvencesiz işçilerin çalışma koşullarının iyileştirilmesi ve haklarının korunması

Mücadele Sürüyor

‘Önce bina bakım ve yemek hizmetlerini ta-şerona verdiler ve sesimizi çıkarmadık, çünkütemizlik hizmetlerindeki işçileri temsil etmi-yorduk.

Sonra güvenlik işlerini taşerona verdiler vesesimizi çıkarmadık, çünkü güvenlik hizmet-lerindeki işçileri temsil etmiyorduk.

Sonra taşımacılık ve bakım hizmetlerini ta-şerona verdiler ve sesimizi çıkarmadık, çünkütaşımacılık ve bakım hizmetlerindeki işçileritemsil etmiyorduk.

Sonra işimizi taşerona verdiler ve adımızakonuşacak hiç kimse kalmamıştı.'

GÜVENCESİZ ÇALIŞMAYA KARŞI TOPLU SÖZLEŞME STRATEJİLERİ 3

Güvencesiz çalışmanın sürekli yaygınlaşması sendi-kaların karşı karşıya olduğu en büyük tehditlerden biri.Bu tehdit sadece işçilerin iş güvencesine, ücret ve ça-lışma koşullarına yönelik değil, aynı zamanda sendikala-rın işçileri kolektif hak mücadelesi için örgütlemekapasitesine de yönelik. Güvencesiz çalışmaya karşımücadele IndustriALL'un küresel, sektörel ve bölgeseldüzeydeki çalışmalarının tümüyle bütünleşmiş ana stra-tejik hedeflerinden biri.

Her yıl 7 Ekim İnsana Yakışır Çalışma İçin KüreselEylem Günü'nde, IndustriALL üyesi sendikalar, güvence-siz çalışmayı işçileri güçten düşürmenin aracı olarakkullanan güçlere karşı küresel ölçekte eylemler yapıyor.

IndustriALL güvencesiz çalışmayı yasa ve toplu söz-leşmeyle sınırlama mücadelesinde üyelerini destekliyor.Küresel kurumları güvencesiz çalışmayı teşvik eden po-litikalarını değiştirmeye zorlamak için de küresel dü-zeyde eylemler yapıyoruz. Güvencesiz işçilerinsendikalaşma ve toplu sözleşme temel haklarının ko-runmasını sağlamak için özellikle ILO'nun daha fazlaçaba harcaması gerekiyor.

Üçüncü kişi konumundaki acentalar ve taşeron şir-ketler eliyle istihdam edilen güvencesiz işçiler, kurulanüçlü istihdam ilişkisi nedeniyle, sürekli olarak bu hak-lardan yoksun bırakılıyor. IndustriALL, güvencesiz çalış-manın bu özel biçiminin işçi haklarını nasıl yok ettiğini,daha önce yayımladığı “Üçlü Tuzak” adlı kitapçıkta göz-ler önüne sermişti.

Güvencesiz çalışmanın sınırlanmasında ve güvencesizişçilerin koşullarının iyileştirilmesinde toplu sözleşme ha-yati bir rol oynuyor. Güvencesiz çalışmaya ve onun yaygın-laşmasına karşı mücadelede toplu sözleşmestratejilerinin kullanılması konusunda IndustriALL üyesisendikalar zengin bir deneyim birikimine sahip. Bu kitaptayer alan deneyimler, işçi haklarını korumaya yönelik yara-tıcı çözüm içeren çok sayıda sözleşmeden sadece birkaçörnektir. Web sitemizde başka örnekler de var ve bunlarasürekli yenileri ekleniyor.

Bu örneklerin sendikalara esin kaynağı olacağını vesendikaların burada özetlenen stratejileri kendi ulusalkoşullarına uyarlamanın yolunu bulacağını umut ediyo-ruz.

Belli bir strateji konusunda daha fazla bilgiye ihtiyaçduyduğunuzda ya da ilgili sendikayla irtibata geçmek is-tediğinizde bizimle bağlantı kurabilirsiniz.

Güvencesiz çalışmayı birlikte DURDURABİLİRİZ

Jyrki RainaGenel Sekreter

Önsöz


Güvencesiz çalışmanın küresel yaygınlaşması:Toplu sözleşmeye şirketlerin saldırısı

Her geçen gün bütün dünyada daha fazla sayıda işçigüvencesiz istihdama zorlanıyor. Rakamlar ürkütücü.Ücret ve çalışma koşulları iyi, güvenceli istihdam bütündünyada saldırı altında.

Üretimdeki, işletme organizasyonu ve teknolojisin-deki küresel ekonomik bütünleşme ve değişim, sosyalhakları ve işten atılmaya karşı güvencesi olan süreklitamgün işleri yok ediyor.

Esnek işgücü piyasası talepleri arttıkça, şirketlertaşerona başvuruyor, bu ise güvencesiz çalışmada öl-çüsüz bir patlamaya yol açıyor. 2008'deki küresel eko-nomik kriz güvenceli istihdamdaki bu gerilemeyi dahada hızlandırdı.

Güvencesizliğin yanı sıra, bu işçi kesimlerinin ücret-leri daha düşük, eğitim olanakları kısıtlı, iş sağlığı vegüvenliği standartları daha düşük, iş saatlerinde ve işyükünde dalgalanmalar var, sosyal güvenlik ve sosyalkorumadan yararlanma olanakları daha kısıtlı, daha ni-telikli işlere ve görevlere geçme olanakları sınırlı, sen-dikal temsilden, toplu sözleşmeden ve iş yasasındanyararlanma olanakları daha az ya da hiç yok.

Hepsi aynı işi yapıyor…Evet! Ama mavi baretli olanlar işi yarı ücrete yapıyorlar.

Kaynak: IG Metall Web sitesi


Toplu Sözleşme veGüvencesiz Çalışma

Toplu sözleşme, güvencesiz çalışmayı ve güvence-siz işçilerin çalışma koşullarını düzenlemede sendika-ların elindeki en önemli araçlardan biridir. Amagüvencesiz çalışmadaki patlama aslında işçilerin toplusözleşme haklarını tehdit ediyor.

Güvencesiz çalışma özellikle sendikal örgütlenmeyive toplu sözleşmeyi budamak için kullanılıyor. Sendi-kalar genelde belli bir işyeriyle ilişkisi zayıf ve kısa sü-reli olan güvencesiz işçileri örgütleme ve temsiletmede zorluklarla karşı karşıya. İstihdamın güvence-siz niteliği nedeniyle, bu işçi kesimleri sendikalaşmak-tan korkuyor.

Bir dizi ülkede, taşerona verilen işler, işçilerin ça-lıştıkları işyerinde sendikaya üyelik hakkını yasal ola-rak engelleyecek şekilde sınıflandırılıyor. Böylecesendikaların sektördeki ya da işletmedeki taşeron işçi-lerini temsil etmesi ve onlar adına toplu sözleşme yap-ması engellenmiş oluyor.

Üçlü istihdam ilişkisindeki işçiler için toplu söz-leşme yapmak neredeyse olanaksızdır. İşyerinde taşe-ron firma değil, bu işçileri kullanan şirket (kullanıcışirket) onların çalışma koşullarını fiilen kontrol eder.Bununla birlikte, yasal yönden taşeron firma işverenolarak tanınmaktadır.

Şirketlerin sözleşmeyle tuttukları geçici işçi acenta-ları yasadışı aktörlerdir. Bu firmalarla toplu sözleşmeyapmak zordur. Nijer'de, 2010'da yapılan bir araştır-maya göre, altmış özel istihdam firması/acentası var,ama ancak yirmi kadarı yasal olarak tanınmış ve faali-yet gösteriyor.

Taşeron ilişkisi: şirketler sorumluluktannasıl kaçıyor

Nijerya'da petrol sanayisi: Nijerya'da, çokuluslular ve petrol hizmet şir-

ketleri işgücünün çok büyük bir bölümünü ruh-satsız taşeron işçi firmalarından sağlıyor. Oysabunlar niteliği itibariyle sürekli ve rutin işler. İş-gücünü kullanan şirketler işçileri denetler vemaaşlarını belirler. Ancak ödenecek ücretleri ta-şeron firmalara aktarırlar.

Almanya'da gemi yapımı:"Şirketler sorumluluklarını devretme eğili-

mindedir ve taşeron firmaların ne yaptığını iz-leme zahmetine katlanmaz. Üstelik, anlaşmaimzaladıkları taşeron firma işi daha sonre alt ta-şeronlara verecektir. Sonuçta, şirketlerin işyer-lerinde kimin çalıştığı konusunda en ufak bir fikriyoktur. […] Taşeron firmalar işçilerin sırtındanbir hayli kâr eder."

Meinhard Geiken, IG Metall bölge sorumlusu

Madagaskar'da madencilik:Temmuz 2013'te, QMM (Qit Madagaskar Ma-

denleri - Rio Tinto), OMEGA Risk Solutions adlıgüvenlik şirketiyle olan anlaşmasını, daha ucuziki şirketle anlaştığı için, feshetti. Bunun sonu-cunda, sadece bir aylık bildirim öneliyle işine sonverilen 300 işçi işten atıldı. IndustriALL üyesi FI-SEMA, QMM Rio Tinto'yla işçilerin tazminat hak-larını müzakere etmek için çaba harcadı, amaşirket, işveren olmadığı gerekçesiyle, işçilerinsorumluluğunu üstlenmeyi reddetti.

Toplu sözleşme, güvencesiz çalışmanın yaygınlaşma-sını sınırlamada ve güvencesiz işçilerin daha etkin ko-runmasında önemli bir rol oynayabilir. Ama bu zor birmücadeledir.


Toplu sözleşme düzenlemeleri ülkeden ülkeye, sektör-den sektöre değişebilir. Pazarlığın yürütülüş biçiminietkileyen ulusal yasal çerçeve, mevcut toplu pazarlıkmodelleri, sendikanın etkinliği ve pazarlık gücü vegüvencesiz çalışmanın ülkedeki ya da sektördeki yaygın-lık derecesi gibi çeşitli faktörler vardır.

Toplu pazarlıkta güvencesiz işçilerin örgütlenmesi ve temsili

“Sendikanın gücü üyelere bağlıdır. Taşeron işçile-rini örgütlemeliyiz, sendikalaştırmalıyız, onlar için mü-cadele vermeli ve gücümüzü artırmalıyız.” B.K. Das,INMF (Hindistan Maden İşçileri Sendikası) Genel Se-kreteri

IndustriALL, üye sendikaları, güvencesiz işçiler içinayrı sendikalar kurmak yerine, onları örgütleme vetemsil etme, onlar adına sözleşme yapma yönündeözendiriyor. İşin taşerona verilmesi, sendikaların pa-zarlık gücünün parçalanması riskini doğuruyor.Çünkü tek bir şirket çok sayıda taşeron firmayla yada geçici istihdam acentasıyla ilişki kuruyor. Dünya-nın en büyük açık kömür madenlerinin bulunduğuKolombiya'daki Carbones de Cerrejón'da, 11.900 işçi-den 6.500'ü 300'den fazla taşeron firma tarafındanistihdam ediliyor.

Güvencesiz işçileri mecut bir sendikada örgütle-mek, onların daha iyi korunmasını, sendikaların isegüçlenmesini sağlar. Böylece, işçilerin ayrı ayrı pazar-

Toplu sözleşme önündeki engellerin aşılması:sendikal stratejiler


lık birimlerine bölünmesi önlenerek sürekli işçiler de

korunmuş olur. Sendika güvencesiz işçiler adına toplu

pazarlık yapabildiğini gösterince, bunu gören güvence-

siz işçilerin sendikaya katılması ihtimali de artacaktır.

Gerektiğinde, sendikalar, güvencesiz işçilerin katılı-

mının önündeki engelleri kaldırmak için kurallarını ve

anatüzüklerini değiştirebilir. Almanya'da, büyük sendi-

kalar, güvencesiz işçileri sendikalaştırmak ve toplu

sözleşmelerde eşit düzenlemeye tabi olmalarını sağla-

mak için, özellikle bu işçi kesimlerine yönelik toplu pa-

zarlık örgütleri/birlikleri kuruyor. Taşeron işçilerinin

koşullarını iyileştirmeye özel ağırlık vermek suretiyle,

2012'de IG-Metall güvencesiz/geçici işçiler arasından

38.000 yeni üye kazandı.

Endonezya sendikaları FSPMI ve Lomenik, ihracata

yönelik bir serbest üretim ve ticaret bölgesi olan

Batam adasında taşeron işçilerini başarıyla örgütledi.

FSPMI'ye göre, Batam serbest bölgesindeki tüm işçile-

rin yüzde 98 kadarı, çoğunluğu kadın olmak üzere, is-

tihdam acentaları tarafından kiralanmıştır. FSPMI ve

Lomenik, serbest bölge işçilerinin ihtiyaçlarını dikkate

alarak, taşeron işçilerini sürekli işçi statüsüne geçir-

mek için stratejiler geliştirdi, taşeron işçilerinin sayı-

sını azaltan toplu sözleşmeler yaptı.

Hindistan'da kömür madenlerindeki taşeron işçile-

rini örgütleme kampanyası boyunca INMF de ayrı ayrı

sendikalar kurarak işçileri bölmek yerine, taşeron işçi-

lerini aynı sendikalarda örgütleme ilkesine uydu.

Ancak birkaç örnek olayda, sendika tüzüğünde gerekli

değişiklikleri yapmak çok uzun zaman alacağı için,

sendikalar taşeron işçileri için ayrı sendika kurulma-

sına destek verdi (sözgelimi, 10.000 üyeli Mahanadi

Maden Ocakları Taşeron Nakliyat İşçileri Sendikası).

Nakliyat işverenleri birliği ile yapılan toplu pazarlık,

ücretlerin banka aracılığıyla düzenli ödenmesiyle, yar-

dım sandığı aidatlarının azaltılmasıyla, şirket hastane-

lerindeki tıbbi olanaklardan yararlanmayla ve yıllık

ikramiye ödenmesiyle sonuçlandı.

Bu stratejinin başarısına bir dizi faktör katkıda bu-

lundu: INMF federasyonunun güvencesiz işçilerin sen-

dikasına sürekli destek vermesi, INMF'nin işçileri kul-

lanan şirketle paralel müzakereler yapması ve hepsin-

den ötede, güvencesiz işçilerin grevine destek veren

sürekli işçilerin dayanışması.

Sektörel toplu pazarlık

Sektörel pazarlık ulusal ya da bölgesel düzeyde

gerçekleşir. Sözleşmeye tabi şirketlerin sayısı ve bü-

yüklüğü nedeniyle, sektör sözleşmelerinin kapsamı ge-

nellikle geniştir. Yasa gereği teşmil söz konusu

olduğunda, sözleşmenin kapsamı daha da genişleyebi-

lir. Eğer sözleşmeler “istihdam edilenler” (employees)

yerine, “tüm işçileri” ya da “bir sektörde çalışan her-

kesi” kapsıyorsa, kapsam güvencesiz istihdam ilişkisi

içindeki işçileri de içerecek şekilde genişletilebilir.

Sektör düzeyinde pazarlık, güvencesiz işçi (özellikle

taşeron işçisi) kullanımını ve güvencesiz işçilerin ça-

lışma koşullarını düzenlemede önemli bir rol oynayabi-

lir. Özellikle taşeron firmaların birden fazla şirkete işçi

tedarik etmesi halinde, parçalanmadan kaçınılmalıdır.

Danimarka'da, imalat ve inşaat sektörlerinde sendi-

kalar taşeron işçiliği konusunda protokoller içeren

sektör sözleşmeleri bağıtlıyor. Bu protokoller, taşeron

işçilerinin [tüm yönleriyle ücreti, çalışma süresini ve

istihdamın diğer önemli koşullarını kapsayan] sektör

sözleşmesine uygun olarak istihdam edilmesi gerekti-

ğini öngörüyor. Belçika'da, işçi ve işveren örgütlerinin

temsilcilerinden oluşan Ortak Komiteler, toplu sözleş-

melere taşeron işçi kullanımı konusunda kısıtlamalar

ekliyor. Farklı sektörlere uygulanabilir sözleşmelerle

geçici taşeron işçiliğini düzenlemek üzere özel bir ko-

misyon kuruldu. Bu sözleşmeler işçilerin emeklilik, iş

sağlığı ve güvenliği ve eğitim haklarını koruyor. Alman-

ya'da IG-Metall, 2012'de, metal ve elektrik işverenle-

riyle, işletme konseylerine taşeron işçisi kullanımına

itiraz hakkı veren bir sözleşme bağıtladı.

Arjantin'de, petrol ve gaz federasyonu FASPyGP,

gaz sektörü toplu sözleşmesine özel bir hüküm girme-

sini sağladı. Buna göre, sözleşmenin bütün hükümleri

aynen taşeron firmalara da uygulanacak.


Madde 2: Özel hüküm:[…]b) Taşeron firmalar: Bu sözleşme çerçevesinde faa-

liyet gösteren şirketler, taşeron firmalar ile onların ça-lışanları arasındaki yükümlülüklerden birliktesorumludur. [...] Şirketler ve FASPyGP bu toplu sözleş-menin ve yasaların hükümlerini uygulamak için mevcutbütün olanakları kullanacaktır.

FASPyGP- Gaz sektörü toplu sözleşmesi (2010-2013).

Güney Afrika'da, NUMSA, değişik sektörlerde (oto-mobil, araba lastiği, metal) işçi simsarlarını devre dışıbırakmayı ve güvencesiz işçilerin çalışma koşullarınıiyileştirmeyi amaçlayan anlaşmalar bağıtlıyor.

İşletme toplu pazarlığıİşletme düzeyinde toplu sözleşmenin taşeron işçi-

leri gibi güvencesiz işçileri, onları kullanıcı şirket doğ-rudan istihdam etmediği için, dışta tutma ihtimali dahafazladır. İşletme ve fabrika düzeyinde sendikal güç vepazarlık gücü taşeron ilişkisi nedeniyle sarsılıyor. Amabirçok sendika için, çalışma/endüstri ilişkileri sistemi-nin getirdiği sınırlamalar nedeniyle, tek bir şirket düze-yinde toplu sözleşme yapmaktan başka seçenekkalmıyor. Sektörel pazarlığın mümkün olmaması ha-linde, hem sürekli hem de taşeron işçiler adına kullanıcıişletmeyle doğrudan pazarlık yapılması, sendikal gücüpekiştirmenin ve eşit koşullar sağlamanın en iyi yoludur.

Sınırlamalara rağmen, bazı IndustriALL sendikalarıetkin toplu sözleşmeler bağıtlayabiliyor. 2012'de Kana-da'da, Alma'daki Rio Tinto'da altı ay süren lokavttansonra, Birleşik Çelik İşçileri Sendikası (USW), taşeronişçisi kullanımını çalışılan sürenin yüzde 10'u ile sınır-layan bir toplu sözleşme bağıtlamayı başardı. ABD'de,USW, lastik şirketi Bridgestone'la da taşeron işçi kul-lanımını bakım hizmetleriyle sınırlayan bir sözleşmebağıtladı. Bu sözleşme hükmü sendikaya, Bridgestoneişletmelerinde taşeron işçilerinin oranını yüzde 5'tetutma olanağı sağladı. Bridgestone, ayrıca, taşeronaduyulan ihtiyaç ve taşeron kullanımının kapsamı konu-sunda işyeri sendika temsilcilerine de danışmak zo-runda

İstihdam acentalarıyla ve

taşeron firmalarla müzakere

Sendikalar yasal işveren olarak tanınan geçici istih-

dam acentalarıyla ya da taşeron firmalarla da toplu

sözleşmeler bağıtlıyor.

Taşeron firmalarla yapılan toplu pazarlıkla işçilere

sağlanabilecek kazanımların belli sınırları vardır.

Büyük bir şirket birçok küçük ve orta boy taşeron kul-

lanabilir. Bu ise toplu pazarlık birimlerini parçalar ve

birden çok müzakere gerektirir. Ayrıca, taşeron firma-

ların müzakere konusu olan çalışma koşulları üzerin-

deki kontrol olanağı sınırlı olabilir.

Nijerya'da, Shell Petroleum Development Company(SPDC), kendisine bağlı sistemde 30.000'in üzerinde ta-şeron firma olduğunu itiraf etmiştir. Bunlardan bazılarıbeşten az işçi istihdam etmektedir. NUPENG, petrolçokuluslularının, taşeron işçileri adına sendikanın mü-zakere masasına oturacağı çatı kuruluşu niteliğinde birTaşeron Firmalar Forumu kurulmasına olanak sağla-masını istiyor. Sendika, ayrıca, Shell işletmelerindekitüm taşeron işçileri için bir toplu sözleşme bağıtlan-masını da istiyor. Chevron, Total ve Agip'te taşeron iş-çilerinin çalışma koşulları konusunda sendikaylamüzakere etmek üzere taşeron forumları kurulmuş ol-masına rağmen, Shell ve Mobil yönetimleri bunu şim-diye kadar reddetti.

Tayland'da, [açık deniz petrol ve gaz platformlarınınbulunduğu] Chevron-Uni tesisinde, farklıfirmaların/acentaların sağladığı iki taşeron işçisigrubu, her iki firmayla da toplu sözleşme bağıtladı. Sözkonusu işçiler o zamana kadar hiçbir sözleşmenin kap-samına girmemiş ve hiçbir haktan yararlanmamışlardı.

1.) Yıllık izin: • 1-2 yıl çalışmış olan işçilere 6 gün • 2 yıldan fazla çalışmış olan işçilere 8 gün

3.) 13. ay maaşı: Aralık'ta işçilerin aylık maaşının yüzde 30'u ödenecek

CUEL Taşeron İşçileri Sendikası ile Megatech In-dustrial Consultant (Tayland) arasındaki 2013 sözleş-mesi


Tek tek istihdam acentalarıyla ya da taşeron firma-larla müzakere masasına oturmak yerine, belli bir sek-tördeki geçici personelin tamamını kapsayan sektörelsözleşmeler bağıtlamak daha iyi bir seçenektir.

Avrupa'da, Hollanda, İsveç, Belçika, İspanya, İsviçreve Fransa'nın da aralarında bulunduğu bir dizi ülkede,sendikalar, tüm sektörlerdeki taşeron acenta işçilerinikapsayan ulusal sözleşmeler bağıtladı. Sözleşmeler buişçi kesimlerinin çalışma koşullarını düzenliyor ve hep-sini değilse de büyük bir bölümünü kapsıyor. Bazı ül-kelerde ise mavi yakalı ve beyaz yakalı işçiler için farklısözleşmeler yapılıyor (sözgelimi Danimarka, İsveç,Avusturya'da).

Almanya'da, IG Metall, en önemli istihdam örgütle-rinden ikisiyle (BAP ve iGZ) sektör toplu sözleşmeleribağıtladı. Metal, elektrik, tekstil ve giyim sektörlerindeve ayrıca IG BCE tarafından da kimya, plastik ve lastiksektörlerinde bağıtlanan bu sözleşmeler istihdamacentalarına bağlı işçilere sektöre özgü fazladan ikra-miye olanağı sağlıyor. Böylece bu işçi kesimleri ile sü-rekli işçiler arasındaki ücret farklılıkları giderekeşitlenmiş olacaktır.

İstihdam firmalarıyla ulusal ya da sektörel düzeydetoplu pazarlık taşeron işçilerine önemli bazı kazanım-lar sağlamış olmakla birlikte, bu genelde Batı Avru-pa'daki sendikalarla sınırlıdır. Bu tür sözleşmeler,ancak sendikalar taşeron işçileri arasında güçlü ise,toplu pazarlık yasaların koruması altında ve kurumlaş-mış ise mümkündür. Dünyadaki çoğu taşeron uygula-ması için bu bir model olamaz. Ayrıca, istihdamacentalarıyla yapılan sözleşmelerin taşeron işçisi kul-lanımına sınır getirmesi mümkün değildir. Bunun için-dir ki acentalarla yapılan sözleşmeler sektörsözleşmeleriyle birlikte yapıldığında başarılıdır. Yukarı-daki örnekte, Alman sendikaları, istihdam acentalarıylamüzakere ederken, aynı zamanda her sektörde kulla-nıcı şirketlerle sözleşme müzakeresi yaptı.

Küresel toplu pazarlık Küresel çerçeve sözleşmeler (KÇS'ler), şirketlerle

küresel düzeydeki müzakerelerle güvencesiz istihdam

konusunda mutabık kalınan sınırları belirleme olanağısağlar. Çokuluslu bir şirketin bütün küresel işletmele-rinde ve tedarikçilerinin işletmelerinde güvencesiz is-tihdamı azaltmasını öngören bir sözleşme hükmü çokyararlı olabilir. Bu hüküm, sürekli istihdamın yerini ta-şeron ve geçici istihdam ile güvencesiz istihdamındiğer biçimlerinin alması hallerinin düzeltilmesinde vesürekli/doğrudan istihdamın ve sendikalaşmanın yeni-den sağlanmasında kullanılabilir. IndustriALL ile GDFSuez arasındaki KÇS güvencesiz istihdamın sınırlan-ması konusunda muazzam bir olanak içeriyor:

‘[şirket] sürekli, açık uçlu ve doğrudan istihdamaöncelik tanımak suretiyle güvenceli istihdamın sağlan-masının hem birey hem de toplum için taşıdığı önemikabul ediyor. GDF SUEZ ve tüm taşeronlar, yasal çer-çeveye uygun olarak yerine getirilmiş her işin tüm so-rumluluğunu üstlenmelidir ve özellikle, işvereninkendisine bağlı işçilere karşı yükümlülüklerinden --is-tihdam ilişkisini gizleyerek veya aşırı ölçüde geçici vetaşeron işçisi kullanarak-- kaçınmaya çalışmamalıdır.”


Başarıdaki ana faktörler • Sendikanın gücü ve üyelerini harekete

geçirme kapasitesiGüney Afrika'da, NUMSA, ancak çok güçlü bir eylem –4 ay

süren müzakere ve 2 hafta süren ülke çapında bir grev-- so-nucunda otomobil sektöründe sözleşme bağıtlayabildi.

Almanya'da, güvencesiz çalışmayla ilgili sözleşmeleri ba-ğıtlamadan önceki haftalarda, 800.000 IG Metall üyesi, toplusözleşmenin yapılacağı bütün bölgelerde güçlü bir uyarı gre-vine katıldı.

Hindistan'da, OCMS, Talcher kömür madenlerinde kömürnakliyatını felce uğratan 3 günlük bir grevden sonra sürücü-lerin, makinistlerin ve yardımcıların ücret artışlarını müza-kere etti.

• Sürekli ve güvencesiz işçiler arasındadayanışma

Sendikalar, işverenlere azami baskı uygulayabilmek için,sadece güvencesiz işçileri değil sürekli işçileri de hareketegeçirebilmelidir. Güvencesiz ve sürekli işçiler aynı sendikadaörgütlüyse bu daha kolaydır. Sürekli işçilerin dayanışmasıhayati önemdedir. Arjantin'de, oto lastiği işçilerinin sendikasıSUTNA güvencesiz işçileri örgütlerken ve düzenli statüyegeçmeleri için müzakere ederken, sürekli işçiler, kendi ça-lışma koşullarını iyileştirmek yerine, taşeron sorununu çöz-mek için sözleşme yapmayı kabul ettiler.

Keza, Gine'de, IndustriALL üyesi maden sendikası CNTG,güvencesiz işçilerin düzenli statüye geçmesini müzakereetmek için, sürekli işçileri ücret artışlarından vazgeçmeyeikna etmeyi başardı.

• Uluslararası eylemKanada'da USW (Birleşik Çelik İşçileri Sendikası), Quebec

Alma'da Rio Tinto Alcan işçilerini desteklemek için ulusal veuluslararası dayanışmayı hayata geçirmeyi başardı. Rio TintoAlcan'daki işçiler, yönetimin sendikalı işçileri emekliye ayırıpyerlerine –yarı ücrete, emeklilik ve sosyal hakları olmaksı-zın-- sendikasız taşeron işçilerini geçirme çabalarına karşıçıkıyordu. USW temsilcileri Alma işçilerine destek sağlamakve dinamik bir uluslararası kampanya uygulamak için dün-yayı dolaştı. 31 Mart 2012'de, Kanada, ABD, Avrupa, Afrika veAvustralya'den 8.000 sendika üyesi Alma'da düzenlenen mi-tinge katıldı. Bunun sonucunda bağıtlanan sözleşmeyle taşe-ron işçiliği sınırlandı.

‘Zaferin anahtarı, Quebec'teki üyelerimizin gösterdiği mu-azzam dayanışmaydı. Bu dayanışma dünyanın dört bir yanın-daki sendikaların desteğine esin kaynağı oldu.’

Daniel Roy, USW Quebec Direktörü.

IndustriALL Küresel Sendika'nın –dünyanın enbüyük hazır giyim perakendecisi-- İspanya kökenli In-ditex ile bağıtladığı küresel çerçeve sözleşme, Inditextedarik zincirinin tamamında uluslararası çalışmastandartlarına uzun vadede sürdürülebilir bir şekildeuyulmasını sağlamayı amaçlıyor. Inditex 40 ülkede1.300 tedarikçi ve 5.000 imalatçı firma kullanıyor ve700.000 dolayında işçi istihdam ediyor. Bir perakendetedarik zincirini kapsayan, alanındaki ilk örnek olanKÇS, işçilere işyerinde haklarını izleme ve uygulatmamekanizmaları sağlıyor. 2012'de, sendikanın uygula-maya ve izlemeye katılımını öngören ek bir hükümlesözleşme pekiştirildi. Ek hüküm, IndustriALL ile onaüye bütün sendikaların Inditex'in tedarikçileriyle ilgilitüm bilgilerine erişmesini güvence altına alıyor.

Sözleşmenin hükümleri doğrudan tedarikçilere vetaşeronlara (evden iş üretenler dahil) aynı şekilde uy-gulanıyor. Inditex kendisinin önceden yazılı izni olma-yan bütün taşeron anlaşmalarını yasaklıyor vetaşerona verme izni olan tedarikçi firmalar taşeronunkurala uygun davranmasından sorumlu tutuluyor.

KÇS Peru'da, Kamboçya'da, Hindistan'da, Türki-ye'de, Brezilya'da ve Portekizde tedarikçi firmalarlaolan bir dizi iş uyuşmazlığının çözülmesine olanaksağladı. Sendikalaşmadan ötürü işten atılan işçilerişlerine iade edildi ve sendikalar resmi taraf olaraktanındı.

Küresel çerçeve sözleşmeyi uygulatmak için şu ça-lışmalar yapıldı:

• Sendikaların tedarikçi şirketlere (Fas, Türkiye,Portekiz, Çin, Bangladeş, Brezilya, Kamboçya) ziyaret-leri ve özellikle örgütlenme ve sendikalaşma özgür-lüğü bakımından durum haritası çıkarılması.

• Tedarikçi firmaların yönetimi, Inditex ile sendikatemsilcileri arasında toplantılar yapılması.

• Türkiye'de tedarikçi firmaların fabrikalarındanişçi ve yönetim temsilcilerinin KÇS'nin gereğince uy-gulanması konusunda eğitilmesine ilişkin pilot projeve sendikaların bu projeye katılımına ilişkin protokol.Bu eğitim Brezilya, Fas, Portekiz ve Kamboçya'dakibüyük Inditex tedarikçilerini de kapsayacak.

Inditex yönetiminin katılımına rağmen, üretimin par-çalanması ve taşeron firmaların (ki onlar da üretimi alttaşeronlara kaydırıyor) çok sayıda oluşu nedeniyle, kolaybir iş değil bu.


IndustriALL'un ‘Güvencesiz Çalışmaya SON’ kampa-

nyasının özü, üye sendikalara doğrudan ve sürekli istih-

damı koruyan sözleşmeler bağıtlama çağrısıdır. Bu tür

sözleşmeler taşeron kullanımından vazgeçirir, düzenli

istihdamı özendirir, düzenli işçilerin yerine geçici ya da

kısa süreli işçilerin geçmesini önler ve geçici istihdamın

ancak yasal ihtiyaç halinde kullanılmasını sağlar.

Güvencesiz çalışmaya sınırlar getirilmesi hayati

önemdedir. Çünkü güvencesiz çalışma ne kadar ağır

basarsa, toplu pazarlık birimi de o kadar küçülür, za-

yıflar ve bu tür sözleşmeler giderek olanaksız hale gelir.

Belli sektörlerde ya da işlerde güvencesiz çalışmanın

yasaklanması

Güney Afrika'daki NUMSA dahil, bazı sendikalar,

bütün sektörlerde işçi simsarlarının kullanılmasını ya-

saklayan ya da devre dışı bırakan sözleşmeler bağıtla-

mayı başarıyor.

Madde 5. İşçi simsarları

Taraflar, toplu pazarlık birimiyle ilgili olarak 1 Ocak

2011 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere işçi sim-

sarlarının kullanılmasına son verileceği konusunda an-

laşmaya varmışlardır. Bunun tek istisnası olarak daha

önceden işçi simsarlarıyla bağıtlanmış olan anlaşmalar

normal seyrini izleyecektir.

AMEO ile NUMSA arasındaki sözleşme

Tümüyle yasaklamanın sağlanamaması halinde,

sözleşmeler, belli işlerde geçici işçi, özellikle taşeron

ya da istihdam acentası işçisi kullanımını yasaklayarak

engeller koyuyor:

Toplu sözleşme kazanımlarıGüvencesiz çalışmanın sınırlanması


Şirket, üretimi doğrudan etkileyen ve halen doğru-dan istihdam ettiği kendi personeliyle yürütülen ba-kımla ilgili günlük işlerin ancak kendi personeliyleyürütüleceğini ve lastik depolama ve sevkiyatında taşe-ron işçisi kullanmayacağını kabul eder.

SUTNA, Oto lastiği sektörü için bağıtlanan toplusözleşme, Ek 1 - Bridgestone

Madde 46Şirket, ana üretim faaliyetleriyle ilgili hizmetlerin

yürütümünde ancak kendi istihdam ettiği işçileri kulla-nabilir.

Bridgestone Brezilya ile Sao Paulo Bölgesi Lastik,Oto Lastiği ve İlgili İşkolları İşçileri Sendikası arasındabağıtlanan, 2010-2012 dönemi toplu sözleşmesi

Güvencesiz işçi kullanımı konusunda danışmaBir kısım sözleşmeler, işçilerin istihdam statüsünü

etkileyebilecek değişiklikler yapılmadan önce sendika-lara danışılacağını öngörüyor ve taşeron süreçlerini iz-leyecek araçlar ve haklar içeriyor.

Bu tür hükümler, güvencesiz işçi kullanımıyla ilgilibütün verilerin sendikalara sağlanmasını öngörüyor.Bu veriler şu bilgileri kapsıyor: güvencesiz işçi kul-lanma nedenleri, planlanan yeniden yapılanmanın ay-rıntıları, taşeron işçilerinin sayısı, doğrudan işçikullanımı ile taşeron işçisiyle çalışmanın maliyet yö-nünden karşılaştırılması. Böylece sendikalara, taşeronilişkisinin etkinliği ve meşruluğu konusunda şirketisorgulama olanağı sağlanmış oluyor.

Kanada'da, Rio Tinto Alma'daki uyuşmazlığı çözensözleşme taşeron ilişkisi konusunda bir komite kurul-masını öngörüyor. Eşit sayıda sendika ve şirket temsil-cisinden oluşan komite taşeron önerileri konusundainceleme yapıyor ve önerilerde bulunuyor.

2.2 İSTİHDAM GÜVENCESİ[…] Tarafların niyeti, tamamlayıcı nitelikte kiralık

işçi kullanımını asgariye indirmektir. Taraflar zamanzaman tamamlayıcı nitelikte kiralık işçiye ihtiyaç duyu-lacağını kabul ederler. Daha fazla sayıda kiralık işçiyeihtiyaç olduğunda, şirket, danışma komitesine/baştem-silciye şu konuları danışacaktır:

• İşletmenin bu tür personele duyduğu ihtiyaç;• Yapılacak işin tahmin edilen süresi;• Tahmin edilen işçi sayısı;

• İşi şirket içinde yaptırmanın sözleşme uyarınca is-tihdam edilen işçilerin iş güvencesinde artışa mı azal-maya mı yol açacağı;

• Önerilen taşeron ya da işçi kiralama şirketlerininkullanılmasının bu sözleşmenin kapsamındaki işçilerinçalışma koşullarında yol açacağı değişiklikler.

Futuris Automotive Interiors Parts and Accessories(Güney Avustralya) işyeri sözleşmesi 2011

Güvencesiz işçilerin sayısının ve görev süresinin sınırlanması

Brezilya'da, oto lastiği sendikası Sindicato da Bor-racha da São Paulo, bölgede faaliyet gösteren oto las-tiği şirketleriyle (Bridgestone, Pirelli, Goodyear),doğrudan istihdam edilen belirli süreli işçilerin çalışmakoşullarını düzenleyen sözleşmeler imzaladı. Sözleş-meler, geçici işçilerin üretimdeki işgücünün yüzde 5'inigeçmemesi gerektiğini öngörüyor. Kanada'da, RioTinto Alma'da taşeron işçilerinin toplam çalışma süre-lerinin üst sınırı yüzde 10-15 olarak belirlendi.

Koşullar bu tür düşük oranların hemen müzakereedilmesine her zaman olanak vermez. Tayland'da,Elektronik, Elektrikli Cihazlar, Oto ve Metal İşçileriSendikası (TEAM) taşeron işçiliğine ve kiralık işçiliğeyüzde 30 ila 50 arasında sınır getirebilmiştir. Sürekliişçiliğin ortadan kalkma tehdidi altında olduğu sektör-lerde ve ülkelerde güvencesiz çalışmanın yaygınlaşma-sını sınırlama yönünde atılmış bir ilk adımdır bu.

Kimi sözleşmeler ise geçici işçilerin görev süresinive anlaşmanın yenilenmesini bir üst sınıra bağlıyor.2011'de, NUMSA ile Güney Afrika metal işverenleri fe-derasyonu, işçilerin işçi simsarları aracılığıyla 4 aydanfazla istihdam edilemeyeceği konusunda anlaştı. Busürenin bitiminde, işçi hâlâ çalışıyorsa, sürekli statüyegeçmelidir.

2 º) Sözleşme hükümleri izin verse bile, işçi iki yılsüreyle geçici sözleşmeye tabi tutulamaz, bu süre sını-rına varıldığında işçi sürekli statüye geçmiş olacaktır.

Bridgestone España ile İspanyol sendikaları arasın-daki toplu sözleşme

4.5.1 Belirli Süreli İstihdam (Ticaret dışı personel)


[…] Belirli süreli işçiler ihtiyaç olduğu sürece çalı-şabilir, ama bu süre, başlangıçtaki üç aylık deneme sü-resi dahil, 12 ayı geçemez. Belirli süreli işçinin çalışmasüresinin bu hüküm uyarınca uzatılması hali dışında,12 ay süren kesintisiz istihdamın sonunda ya da kesin-tinin üç aydan uzun olmaması koşuluyla 12 aylık istih-dam süresinin sonunda, belirli süreli işçi süreklistatüye geçmiş olacaktır.

Holden (Avustralya) işletme sözleşmesi 2011Madde II – BDeneme Süresine Tabi ve Geçici ya da Arızi İstih-

dam, Bölüm 1. b) ‘Geçici ya da arızi işçi’, düzenli işle ilişkisi ol-

mayan belli ve geçici bir işi çok sınırlı bir sürede yerinegetirmek üzere kiralanan kişidir. Ne var ki, düzenli birişçinin işini yapan ve 12 aylık bir sürede 156 gün çalış-mış olan her geçici ya da arızi işçi düzenli işçi sayılma-lıdır.

Indo Phil Textile Mills, INC. (Bulacan-Filipinler)toplu sözleşmesi, 2010 2015

Sendikalar, işverenlerin genellikle güvencesiz çalış-manın bir biçimi olarak kullandığı deneme sürelerinide müzakere konusu yapıyor. Tayland'da bir Bridges-tone fabrikasında, doğrudan istihdam edilen belirli sü-reli 'proje işçileri', üretim hattındaki sürekli işçilerin'yardımcısı' konumundadır. Sendikanın bağıtladığıtoplu sözleşmeye göre, bu proje işçileri, iki yıl yerine,dokuz ay sonra sürekli statüye geçmektedir.

Sürekli çalışmanın önceliği ve güvencesiz çalışmanın uygulanmasının kuralları

Sözleşmelerde sürekli ve doğrudan istihdamın ön-celiğiyle ilgili hükümlerin yer alması, güvencesiz çalış-manın şirketin meşru ihtiyaçları dışında kullanılmasınıönlemeye yarayabilir. Avustralya'da AMWU bu tür hü-kümleri müzakere konusu yapmıştır:

11.1 Sözleşmenin tarafları istikrarlı bir işgücününyararlarını kabul eder ve bunu destekleyecek istihdamyöntemleri uygulamayı taahhüt eder.

11.2 Şirketin niyeti, taşeronların hizmetinden doğ-rudan işçilerin istihdam güvencesi zararına yararlan-mak değildir.

Als Industrial Division (Victoria) AMWU işletme söz-leşmesi 2012

21.2 Griffin, taşerona iş vermesi halinde, bu sözleş-menin kapsamındaki herhangi bir işçinin yerine taşe-ron işçisini geçirmek için istihdamı kısmayacak veyaişçi çıkarmayacaktır.

Griffin Coal (Bakım) toplu sözleşmesi 2012

Birçok sendika geçici çalışmaya geçmeyle ilgili sı-nırlı durumların ve nedenlerin sözleşmelerde tanım-lanmasını sağlamıştır.

Bölüm 10:[…] Beceri veya ekipman yokluğu, işin niteliği ya da

zaman kısıtlılığı gibi haller dışında, şirket düzenlibakım işini makine departmanlarının işçileri eliyle yü-rütecektir.

Kurulum işi, imalat işi, makine atölyesi işi ya damevcut ekipmanın onarımı işi fabrikanın makine de-partmanları tarafından yapılabilir. Bu konuda şu fak-törler dikkate alınır: eldeki kadroların beceri düzeyi,zaman unsuru, işin niteliği, rekabet maliyeti, perfor-mans güvenceleri, alış fiyatı içinde bulunan kurulummaliyeti, fabrikanın makine departmanında çalışanlarafazla mesai önermek suretiyle işin yapılıp yapılamaya-cağı. Yukarıda sözü geçen koşullardan herhangi biriyoksa, şirket işi dışarıdan bir şirkete vermek durumun-dadır.

Fabrikada dışarıdan bir taşeron çalışacaksa, şirketsendikaya bildirimde bulunacaktır. Bildirimde, yapıla-cak işin yeri, türü, kapsamı, süresi, programı ve işeneden ihtiyaç duyulduğu belirtilmelidir.

[…]Sendika bir görüşmenin zorunlu olduğu kanısın-

daysa, toplantı istemelidir. […] Bu toplantılarda taraflaryapılacak işle ilgili planları ve işi taşerona verme nede-nini gözden geçireceklerdir. Şirket, yukarıda (b) para-grafındaki sınırlamalar çerçevesinde, sendikanınönerilerini ve işin toplu pazarlık kapsamındaki perso-nelce yerine getirilebileceği konusunda sendikanınönerdiği alternatif planı iyi niyetle dikkate alacaktır.

USW'nin Bridgestone ile bağıtladığı ana sözleşme

Madde 55. TAŞERON KULLANIMIİşletmenin durumuyla ilgili nedenlerle işletme içi

sürekli işgücünün tamamen ya da kısmen kulanımı im-kânsızlaşırsa veya sürekli ya da geçici ek personel is-tihdamı uygulanabilir bir seçenek değilse, BOC zamanzaman taşeron kullanmak zorunda kalabilir.


Bu tür durumlar şunlar olabilir: a) Özel bakım dönemleri; sözgelimi işin durması

halleri b) İş yükünün sınırlı süreli yoğunluğu c) Yeni tesis ya da makine tedariki ve kurulumu d) Uzmanlık çalışması ya da beceri gerekmesi e) Ve diğer bir kerelik işler Bu, sürekli personelin düzenli olarak yürüttüğü

normal bakım işlerini kapsamayacaktır. Bu tür durumlar söz konusu olduğunda, BOC: a) İlgili sendika işyeri temsilcisine danışacaktır b) İşletmedeki sürekli işgücü zararına faaliyet-

lerde bulunmayacaktır c) Taşeronların üstlendiği bütün işlerin gerekli

güvenlik standartlarına uymasını sağlayacaktır BOC/Linde Engineering toplu sözleşmesi 2012-2014

(Yeni Zelanda EPMU tarafından imzalandı)

4.3.3 HSPO'da Arızi/Geçici İşçi Kullanımı (a) Madde 4.3.1 ile bağlantılı olarak, Holden şu hal-

lerde HSPO'da arızi işçi kullanabilir: (i) Bir çalışma grubunun yüzde 16'sından fazlası

izindeyse(ii) Bir vardiyada öngörülmeyen 3'ten fazla işçi ek-

siği varsa, Holden, işe gelmemiş her işçinin yerine birarızi işçi alabilir.

Holden (Avustralya) İşletme Sözleşmesi 2011

Taşeron konusundaki gidişatı tersine çevirmek IndustriALL üyesi sendikalar, düzenli işçilerin dü-

zensiz statüye geçmesinden sonra kalitenin önemli öl-çüde düştüğünü göstererek taşeron işçiliğine karşıçıkmayı başarıyor. Brezilya'da, ABC Kimya, İlaç, Mü-rekkep ve Vernik İşçileri Sendikası, Soplast'ta kalitenindüştüğünü ortaya koymak suretiyle taşeron işçilerintekrar sürekli statüye geçmesini sağladı. Keza, SaoPaulo Kimberly Clark'ta, kargo yükleme boşaltma iş-leri bir ara taşerondaydı, ama 2010'dan itibaren, yürü-tülen işle ilgili sorunlar nedeniyle, bütün işçiler tekrarsürekli ve doğrudan statüye geçti.

Bir şirkette küresel sınırlar uygulanması 2012'de IndustriALL geçici çalışmayı sınırlayan kü-

resel bir sözleşme imzaladı. 'Volkswagen Grubu İçinGeçici Çalışma Bildirgesi' adını taşıyan bu çığır açıcısözleşme, Volkswagen Grubu'nda dünya ölçeğinde(Volkswagen, Audi, Seat, Skoda, Rolls-Royce Bentley,Lamborghini, Auto-Europa) geçici işçi kullanılması ko-

nusunda ilkeler öngörüyor. Eylül 2013'te, VolkswagenGrubu, 19 Avrupa ülkesinde ve Amerika, Asya, Afrikakıtalarındaki sekiz ülkede toplam 570.000 işçinin çalış-tığı 105 üretim tesisi işletiyordu.

Sözleşme geçici işçi oranının yüzde 5'i geçmemesigerektiğini öngörüyor ve farklı tesislerdeki Avrupa veküresel işletme konseyleri ile işçi temsilcilerinin geçicitaşeron işçilerinin oranını izlemesine olanak veriyor.

a) Geçici işçilerin sayısının sınırlanmasıVolkswagen Grubu'nda dışarıdan sağlanan geçici iş-

çilerin sayısı ile sürekli işçilerin sayısı arasındaki iliş-kide belli bir oran gözetilmelidir. Bu konuda kıstas,geçici personelin her tesisteki toplam işgücünün yüzde5'ini oluşturmasıdır. Şirket ile işçi temsilcileri her te-siste farklı bir oran üzerinde anlaşabilir. […] Volkswa-gen Avrupa Grubu İşletme Konseyi ve VolkswagenGrubu Küresel İşletme Konseyi, şirkette veya tek tekişyerlerinde çalışan geçici personel sayısı ve bununtoplam işgücüne oranı konusunda Grup Yönetim Kuru-lu'ndan bilgi alma hakkına sahiptir. İşçi temsilcileri iseaynı hakka kendi işyerleri düzeyinde sahiptirler.

c) İş/görev süresinin sınırlanmasıDışarıdan sağlanan geçici işçinin korunması, Volks-

wagen Grubu'ndaki azami görev süresini aşmamalıdır.Bu ise 3 sözleşme yenilenme süresi ya da toplam 36aylık bir süre demektir. Eğer geçici işçinin çalışma sü-resi azami sınıra ulaşmışsa, o işçinin sürekli işgücünekatılması, ilgili departman tarafından tarafından görü-şülecektir.

Volkswagen Grubu İçin Geçici Çalışma Bildirgesi


Sendikalar toplu pazarlıkla güvencesiz işçileri doğrudanve sürekli istihdama geçirebiliyor

IndustriALL üyesi örgütler işçileri düzenli statüyegeçirmek için kampanyalar düzenliyor. Gine'de, uzunbir mücadeleden sonra, 2012'de maden sendikaları,maden şirketi CBK'da 300 geçici işe sürekli statü kazan-dırmayı başardı. Senegal'de, SUTIDS, altı kimya ve ilaçşirketinde (SATREC, SIPS, SIVOP, SPN, SYBEL ve NDI-AMBOURS) işverenlerle bağıtladığı toplu sözleşmeyle450 geçici işçinin düzenli statüye geçmesini sağladı.

Tayland'da, sendikalar, belirli süreli ve taşeron işçi-lerini düzenli statüye geçirmek için kullanıcı şirketlerlede sözleşmeler imzalıyor.

Altı yıldır EGAT'ta çalışan belirli süreli (iki yıllık söz-leşme) işçiler, EGAT'ın düzenli işçisi statüsüne geçiril-melidir. İşçiler en azından lise düzeyine eşdeğerde birmeslek okulu diploması almış olmalıdır.

EGAT İşçileri Sendikası'nın Tayland Elektrik Üretimİdaresi (EGAT) ile imzaladığı, güvencesiz çalışmayla il-gili toplu sözleşme

Bu sözleşme sonucunda, 1.200 sözleşmeli işçiEGAT'ın düzenli işçi kadrosuna geçti.

Taşeron işçilerini doğrudan ve sürekli istihdamageçirmek her zaman mümkün değildir. Bu nedenlesendikalar ilk adım olarak taşeron işlerini doğrudangeçici işe dönüştürmeye çalışıyor. Bu ise taşeron işçi-lerine sendikalaşma ve toplu sözleşmeden yararlanmaolanağı sağlıyor. Malezya'da, imalat sektöründeki sen-dikalar, taşeron ve istihdam acentası işçilerini temsiletmek üzere bakanlığa başvurmuştu, ama insan kay-nakları bakanlığı, sendikanın hizmet sektörü işçile-rini temsil etme yetkisi olmadığı gerekçesiylebaşvuruyu reddetti. Buna karşılık, Kâğıt İmalat İşçi-leri Sendikası, Kimberly Clark Malezya'daki taşeronişçilerinin ve geçici işçilerin toplu pazarlıkla belirlisüreli doğrudan istihdama geçmesini sağladı. Böy-lece bu işçiler toplu sözleşme hükümlerinden yarar-lanma hakkını elde ettiler.

Açık kadro varsa geçici işçilere istihdam önceliği tanı-mak, güvencesiz işçilerin sürekli işçi kadrosuna geçme-

sini sağlamanın bir başka yöntemidir.

Şirketin işe alma politikası istihdamda istikrarı sağ-lama ilkesine göre düzenlenecektir. Bu nedenle şirketşu kriterleri dikkate almalıdır:

1. […] Geçici sözleşme dönemi içinde açık kadrosöz konusu olduğunda, o kadroyu doldurma önceliğigeçici işçide olacaktır.

Bridgestone España ile İspanya sendikaları arasın-daki toplu sözleşme

Bu bildirge, işçinin gerekli nitelikleri edinmesi veşirkette olanakların elvermesi halinde, geçici istihda-mın o kişiye sürekli işgücüne alınma olanağı sağlamasıgerektiği ilkesine dayanmaktadır. Eğer sürekli perso-nel çalıştırmak gerekiyorsa geçici işçilere öncelik ta-nınmasını öngörmektedir. Ayrıca, bildirge geçiciişçilere mesleki eğitim olanağı sağlamaktadır.

İnsan kaynakları planlamasında dışarıdan geçicipersonelin uzun süreli istihdam edilebileceği öngörü-lüyorsa, işyerinde şirket ile işçilerin temsilcileri ara-sında mutabık kalınan kriterlere göre, bu kişileresürekli işçi olarak öncelik tanınacaktır. 18 ay sonra, il-gili kişi gerekli eğitime ve niteliklere sahipse ve perso-nele ihtiyaç varsa, işin ona devri dikkate alınır.Böylece, Volkswagen'de geçici çalışma, sürekli istih-dama fırsat sağlamaktadır ve çıraklık/staj, aday eğitimprogramları ve dışarıdan birilerinin doğrudan işe alın-masının yanı sıra, şirkete girmenin üçüncü yolu olmak-tadır.


Güvencesiz çalışmanın düzenli istihdama dönüştürülmesi


Güvencesiz işçi kullanımını denetlemeyi ve sınırla-

mayı amaçlayan önlemler iyi tasarlanmalıdır; öyle ki

güvencesiz işçilere yarar sağlamaya yönelik önlemler

güvencesizliği artırmakla sonuçlanmasın. Hollanda'da,

FNV Bondgenoten, işverenlerin '9'a 12' kuralını kabul

etmesi için mücadele veriyor. Bu kurala göre, belli bir

iş 12 ayın 9'unda bir taşeron işçisi tarafından yapılı-

yorsa, o işin ve işçinin sürekli olması gerekir. Sendika

şimdi taşeron işçilerine daha iyi ücret, emeklilik hakları

ve eğitim olanakları sağlamaya da ağırlık veriyor. Çünkü

sendika şunun farkında: Kısa bir sürenin sonunda sü-

rekli bir işe geçme hakkının toplu sözleşmeye girmesi

tersi bir sonuç doğurabilir ve işverenler bu tür hüküm-

lerden kurtulmak için taşeron işçilerini daha önceden

işten çıkarabilir.

Bazı sendikalar, taşeron firma (hukuki statüsü, sen-dikalarla ilişkisinin sicili, teknik uzmanlığı) hakkındabilgi edinme hakkının sözleşmeye girmesini sağlayabi-liyor, teklif veren firmalardan, tekliflerininin bir parçasıolarak, işçi hakları (sendikalaşma özgürlüğü, çocuk iş-çiliği, eşitlik, iş sağlığı ve güvenliği, eğitim, istihdamilişkileri, ücret ve çalışma saatleri, emeklilik hakları veişten çıkarma) konusunda nasıl bir tutum takınacakla-rıyla ilgili açıklama istenmesini sağlayabiliyor. Bu isesendikalara, geçici işçilerin haklarını koruma ve gü-vencesiz işçilerin insana yakışır çalışma koşullarındanyararlanmasını sağlama olanağı sağlıyor.

İstihdam firmalarından/acentalarından işçi kira-lama

1.4.2 İstihdam acentalarındaki işçilere, işçi kirala-

Güvencesiz işçilerin çalışma koşullarının iyileştirilmesi ve haklarının korunması


yan işletmede kira dönemi boyunca uygulanan ücret veçalışma koşullarının aynısı sağlanacaktır.

1.4.3 İşçi kiralanan işletme, madde 1.3.2 uyarıncaeşit davranılmasını sağlamak üzere, istihdam acenta-sına gerekli bilgiyi vermekle ve istihdam acentasınınbuna uymasını sağlamakla yükümlüdür.

İşyeri temsilcilerinin talebi üzerine, işletme, istih-dam acentasında uygulanan ücret ve çalışma koşulla-rını belgelemelidir.

1.4.4 […] Kiralanan işçiler kiralandıkları işletmedekiişyeri temsilcileriyle tanıştırılmalıdır.

Norveç işveren federasyonları NHO ve Norsk Indus-tri ile sendikalar LO ve Fellesforbundet arasındaki iş-kolu sözleşmesi 2012-2014

Eşit muameleGüvencesiz ve sürekli işçiler arasında ücret ve ça-

lışma koşullarında eşitlik sağlamak için toplu söz-leşme yapmanın, ayırımcılığı ortadan kaldırma vesosyal dampingle mücadele gibi ikili yararı vardır. Bir-çok durumda, IndustriALL üyesi sendikalar eşit işe eşitücretin sözleşmeye girmesini sağlamışlardır. Belli birsektördeki toplu sözleşmenin kapsamına bütün işçile-rin alınmasının eşitleyici bir etkisi de vardır.

Taşeron İşçileriİşveren, taşeron anlaşmasının, taşeronun ya da işçi

kiralama şirketinin taşeron işçilerini anlaşma süre-since bu toplu sözleşmedeki koşullardan daha elveriş-siz koşullarda çalıştırmayacağını öngörmesi dışında,taşerona iş vermeyecektir.

Altius Construction and Engineering ile AMWU (Avus-tralya İnşaat İşçileri Sendikası) arasında New South Walesiçin bağıtlanan toplu sözleşme 2013-2015

TaşeronlarŞirket, taşeron ve işçi kiralama şirketi işçilerinin

ücret ve çalışma koşullarının, aynı veya benzer iş içinbu toplu sözleşmede öngörülen ücret ve çalışma ko-şullarından daha düşük olmamasını sağlamalıdır.

Visy Packaging Cartons ile AvustralyaAFMEPKIU/ETU sendikası arasındaki toplu sözleşme2013

Kısa süreli sözleşmeler:Esneklik ihtiyacını dikkate alarak tarafların vardığı

anlaşma uyarınca, kısa süreli taşeron işçileri: a. Beceri düzeyine uygun giriş ücreti alacaktır

b. Beceri geliştirme programına katılma hakkınasahiptir

c. Şirketin emeklilik, ölüm ve sakatlıkla ilgili sos-yal haklarından yararlanma hakkına sahiptir

d. Şirketin sağlık yardımı sistemine katılma hak-kına sahiptir. Bunun uygulanması mümkün değilse,başka bir sağlık yardımı sisteminden yararlanmasınısağlamak için, şirketin sağlık sistemine ödenen primeeşdeğer bir meblağ nakit olarak ödenecektir. Bu damümkün değilse, eşdeğer bir meblağ nakit olarak ken-disine ödenecektir.

e. İşin sona ermesi halinde bir ayrılmaödeneği/tazminatı alma hakkına sahiptir.

AMEO ile NUMSA arasında bağıtlanan sözleşme2010 (11 Eylül 2013'te uzatıldı)

Almanya'da, geçici işveren örgütlerinden ikisi (BAPve iGZ) ile yapılan dokuz toplu sözleşme, geçici işçile-rin ücretlerine sektör temelinde bir ek zam öngörüyor,böylece düzenli ve geçici işçiler arasındaki farkı kapatı-yor. Söz konusu sözleşmeye göre, her işkolu/sektöriçin, işe başladıktan dört ila altı hafta sonra, kullanıcışirketteki iş süresinin uzunluğuna göre aşamalı ek üc-retler ödenmesi gerekiyor. Dokuz ay sonra, geçici işçileryüzde 50'ye kadar bir ek zam kazanmış oluyor. Bu iseonların sürekli işçilerle eşit ücret almasını sağlıyor.

Mauritius'ta, taşeron işçileri ile sürekli işçiler ara-sında düzey eşitliği sağlayan en az 15 toplu sözleşmeimzalandı:

Taşeron İşçisiHiçbir taşeron işçisine aynı değerdeki bir iş için sü-

rekli işçiye ödenen ücretten daha az ücret ödenmeme-lidir.

Marine Biotechnology Products Ltd

Aynı değerde iş yapan bütün işçilere, belirli süreli ta-şeron işçisi bile olsa, eşit ücret ödenecektir.

Total (Mauritius) Ltd.

Ücretler, temel ücretin yanı sıra, güvencesiz işçile-rin yararlanamadığı ödenekleri, kıdem ikramiyeleri ilediğer ikramiye kalemlerini de içeriyor. Eşit muamele,ücretin dışında, sosyal hakları, tatilleri, çalışma saatle-rini, iş sağlığı ve güvenliği ile eğitimi de kapsıyor.


[…] Dışarıdan sağlanan geçici işçilere, Volkswa-gen'de çalışırken, işyerindeki sürekli işçilerle aynı ça-lışma koşulları sağlanır. Geçici personele eşitmuamele, sözgelimi, şirketle ilgili genel bilgilere eri-şimi, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğini, ortak sosyaltesis ve hizmetler ile sosyal standartlardan yararlan-mayı kapsar.


“İşim taşerona verilmeden önce, düzenli olarak eği-timlere katılırdım. O zamandan beri, yedi yıldır, kısa bireğitim kursuna katıldım.” - İmalatta çalışan bir taşeronişçisinin tanıklığı

Hindistan'da, INMF, güvencesiz işçilerin koşullarınıiyileştirmek için bir kampanya başlattı ve kamu kesi-mindeki madenlerde sürekli ve güvencesiz işçiler ara-sındaki farklılığı azaltmaya yönelik bir dizi sözleşmeimzaladı.

i) Sözleşmeli bir işçinin mevcut ücret düzeyiningenel rayiçten yüksek olması halinde, yüksek ücret ko-runmalı ve taşeron işçilerinin asgari ücret düzeyi sayıl-malıdır.

Maden işletmelerinde çalışan taşeron işçileriyle il-gili olarak Coal India Ltd, INMF ve diğerleri arasındabağıtlanan ücret sözleşmesi (Kasım 2012)

Ücret eşitliği hükümlerinin sadece asgari ücret dü-zeylerine uygulanması halinde, güvencesiz işçilerin üc-retleri düşük kalmaya devam edecektir. Güvencesizlikstatüsü bu işçilerin deneyiminin ya da kıdeminin dahaaz olması anlamına geliyor. Kıdem ise terfi ve emekli-lik haklarıyla da ilgili olduğu için, hayati önem taşımak-tadır. Sendikalar güvencesiz işçilerin kıdem sorununutoplu sözleşmeyle çözmeye çalışıyor.

Ek 17: Protokol – İstihdam acentaları 1. İşkolu toplu sözleşmesinin kapsamına giren is-

tihdam acentasıyla ilgili her işte, işkolu sözleşmesindeöngörülen kurallar uyarınca, birikmiş kıdem dikkatealınmalıdır.

[…] Bu toplu sözleşmede kıdem şartına bağlı tümhaklarda kıdem uygulanmalıdır.

CO-Industri ile Dansk Industri arasındaki işkolusözleşmesi 2012-2014

İş sözleşmeleri

Madde 16. - Bir işçinin, zincirleme belirli süreli söz-leşmeler sonunda, dört haftadan fazla bir süre ara ver-meden, aynı işte sürekli doğrudan işçi olarak istihdamedilmesi halinde, yeni bir deneme süresi uygulanmaya-cak ve belirli süreli sözleşmeler çerçevesinde daha ön-ceden kazanılan kıdem sürecektir.

Belçika Kimya İşkolu Ortak Komitesi, toplu söz-leşme 2007-08

Belçika'da, geçici istihdam firması işçileriyle ilgilibirçok toplu sözleşme, çeşitli sektörlerdeki istihdamfirması işçilerinin emeklilik hakları konusunda, mevcutyasal emeklilik sistemini tamamlayan iyileştirmeleriçeriyor.

Madde 2. Geçici işçilerin emeklilik primiyle ilgili, 3Ekim 2011 tarihli toplu sözleşmenin 2. maddesi uya-rınca, geçici istihdam acentaları, kullanıcı işletmeyesağlanan işçilere emeklilik primi ödemeyi taahhüt eder.

Toplu sözleşme (10 Ocak 2012), Petrol işkolundakigeçici işçilerin emeklilik primleri, Belçika

Güvencesiz işçilerin iş sağlığı ve güvenliğinin korunması

1990'lardan bu yana yapılan incelemeler gösteriyorki belirli süreli işçiler, taşeron işçileri ve istihdam fir-ması işçileri, standart, sürekli ve doğrudan işçilereoranla çok daha korunmasız konumdadır ve iş sağlığıve güvenliği konusunda daha büyük risklerle karşı kar-şıyadır.

Güvencesiz işçiler dahil tüm işçileri kapsayan sek-tör ya da şirket toplu sözleşmeleri, güvencesiz işçile-rin, kullanıcı şirketin doğrudan ve sürekli işçileriyleaynı güvencelerden yararlanmasına olanak sağlıyor.Brezilya'da, Bayer Brezilya ile bağıtlanan bir sözleşme,iş sağlığı ve güvenliği konusunda Bayer'e uygulanantüm kurallara taşeron firmalarca uyulması gerektiğiniöngörüyor.

Kullanıcı şirketteki sendikalara o şirket ile taşeronfirma arasındaki ticari anlaşmalara erişme hakkı tanı-yan toplu sözleşmeler, sendikalara tüm taşeron işçile-rinin çalışma koşullarını izleme olanağı sağlıyor. Busayede sendikalar, güvencesiz işçilerin haklarına yöne-lik ihlallerin üzerine gidebilmekte ve bu işçilerin işsağlığı ve güvenliğinin daha iyi korunmasını sağlayabil-mektedir.


İşverenin barınak olarak verdiği evin içini tümüyletahrip eden yangın sonucunda Romanya'dan iki taşeronişçisinin ölümü üzerine, IG Metall, Alman Meyer Werfttersanesi ile 2013'te, taşeron işçilerini yönetime ka-tılma hakkı kapsamına alan bir toplu sözleşme imza-ladı. Ölen iki kişi, tersaneye işçi tedarik eden SDSfirması tarafından taşeron işçisi olarak istihdam edili-yordu. Taşeron işçilerinin yaşama ve çalışma koşullarıberbattı. Toplu sözleşme, işçilerin barınma koşulları-nın gerekli standartlara uygun olmasını öngörüyor veMeyer Werft işletme konseyine şirketin taşeron firma-larını yakından izleme ve taşeronlarla yapılan anlaş-malar konusunda onları daha fazla bilgilendirmeolanağı sağlıyor. Standartlara uygunluğu izlemeküzere, eşit sayıda yönetim ve işçi temsilcisinden oluşanbir 'taşeron anlaşması çalışma grubu' kuruldu. Aykırı-lık halinde, taşeron anlaşmasının feshi dahil, cezalaruygulanması öngörülüyor.

Toplu sözleşmeler, güvencesiz işçilerin iş sağlığı vegüvenliği konusunda eğitim ve bilgi almasını da sağlıyor.

Bölüm 11 İş eğitimiMadde 39: İş eğitimiTaşeron işçilerine işin özellikleri konusunda gerekli

eğitimi sağlama yükümlülüğünü yerine getirmek için,geçici istihdam şirketleri, kullanıcı işletmelerde çalış-mak üzere kiralanan işçilerin eğitim ihtiyaçlarını karşı-lamak üzere her yıl ücret bordrosunun yüzde 1'itutarında bir meblağ ayıracaktır.

Bölüm 12: İş sağlığı ve güvenliğiMadde 50. İş tehlikelerinin önlenmesi

Özellikle kullanıcı işletmelere kiralanan işçilerle il-gili olarak, her iki taraf da [istihdam firması ve kulla-nıcı işletme] yürürlükteki yasa hükümlerine uygundavranacaktır.

Yürürlükteki yasa uyarınca […], kullanıcı şirket,kendisine sağlanan işçiyi genel ve işle ilgili özel risk-ler, işçinin yerine getireceği görevler, önleme ve ko-ruma önlemleri konusunda bilgilendirecektir.

Geçici taşeron işçileri için beşinci ulusal toplu söz-leşme, İspanya

Üçlü bir istihdam ilişkisinin bulunması halinde, toplu

sözleşmeler, her işverenin bu ilişkiyi sorumluluklarındankaçmak için kullanmasını önleyebilir.

Madde 26 - Güvenlik / özel çalışma / tehlikeli işler[…] Hizmet sağlayan firma personel danışmanlarını

ve işçileri iş güvenliği konusunda bilgilendirmeli vebunu iş sözleşmesinde teyit etmelidir. […]

Kullanıcı işletmeler, kazaların önlenmesi kararna-mesi uyarınca, temel güvenlik donanımının, korumaönlemleri ve talimatının, gerekli koruyucu elbisenin,koruma kurallarına uygunluğun sağlanmasından vetazminattan sorumludur.

Toplu sözleşme, Hizmet sağlanması, İsviçre (Aralık2011)

Mauritius'ta, imalat sektöründeki iş kazalarının ço-ğunluğunda kurban güvencesiz işçilerdir. 2011'de,CMCTEU, farklı işverenlerle, 12 ay ya da daha az çalı-şan işçilerin, ehil bir kişi tarafından eğitilmedikçe çoktehlikeli işlerde çalıştırılamayacağını öngören bir söz-leşme bağıtladı. Nijer'de, SYSTEX sendikası, toplu söz-leşmeye, SOMINA'nın güvencesiz işçilere kişiselkoruma donanımı sağlayacağı hükmünü soktu.


Güvencesiz kadın işçilerin korunması Kadın işçiler güvencesiz çalışmadan muazzam zarar

görüyor. İstihdam haklarının kıdeme bağlı olması ha-linde, hizmet süreleri (kıdemleri) genelde daha kısa ol-duğu için, güvencesiz işçi konumundaki kadınlarıngebelik ve doğum iznine hak kazanamama ihtimali var-dır. Sektör sözleşmelerinin geçici işçileri kapsaması ha-linde, kadınlar doğum izni hakkından yararlanabiliyor.

Senegal'de, SUTIDS, çoğunluğu erkek olan yüzlercegüvencesiz işçinin düzenli istihdama geçmesini sağ-ladı. Sendika şimdi kadın işçilerin toplu sözleşmeyledüzenli statüye geçmesi için çalışıyor. Kadınlarındoğum izni nedeniyle pahalıya patlayacağını öne sürenişverenler bu konuda gönülsüz. SUTIDS, doğum iznihakkı olmayan geçici kadın işçilere doğum izni hakkıkazanmak için de mücadele veriyor.

Güvencesiz kadın işçilerin işyerinde toplumsal cin-siyet esasına dayanan şiddete karşı korunması da söz-leşmelere girebiliyor.

Madde 40. Toplumsal cinsiyet esasına dayalı şiddet

mağduru kadın işçilerin korunması.1. Şehirdeki işinden ayrılmak zorunda kalan, top-

lumsal cinsiyete dayalı şiddet mağduru kadın işçi, etkinbir şekilde korunmasını sağlamak ve kapsamlı sosyalyardımdan yararlanabilmek için, eğer şirketin işyerle-rinde kadro açığı varsa, aynı meslek grubu veya eşde-ğeri içinde yer alan bir başka işe girmede öncelikhakkına sahiptir.

Böyle bir durumda, şirket, mevcut ya da ileride çı-kacak olan kadro açığı konusunda işçiyi bilgilendir-mekle yükümlüdür. İşçinin işyerini değiştirmesiniizleyen ilk altı ay boyunca şirket söz konusu işçinindaha önce yaptığı işi onun için saklı tutmak zorundadır.

Bu altı aylık dönem sona erene kadar, işçi öncekiişine dönmeyi ya da yeni işine devam etmeyi seçmehakkına sahiptir. Yeni işine devama karar vermesihalinde, söz konusu saklı tutma kaydı sona ermişolacaktır.

Geçici taşeron işçileri için beşinci ulusal toplu söz-leşme, İspanya

Güvencesiz çalışmanın sınırlanmasında ve güvencesizişçilerin haklarının ve çalışma koşullarının korunma-sında toplu sözleşme hayati bir rol oynuyor. Ne var kisendikaların mücadeleyle elde ettiği kazanımlara işve-renlerin saldırısı sürüyor.

Sözleşmeler bağıtlandıktan sonra bile işverenlerceuygulanmıyor ve sendikaların sözleşmeleri uygulatmakiçin mücadeleye devam etmesi gerekiyor:

Temmuz 2013'te Nijerya'da NUPENG, daha önce pet-rol ve gaz sektöründe güvencesizleşmeyi çözmek içinbağıtladığı sözleşmeyi uygulatmak için greve çıkmak zo-runda kaldı.

Taşeronların sözleşme hükümlerine uymasını sağla-mak, taşeron firmaların sayısı ve dağınıklığı nedeniyleözel bir zorluk içeriyor.

Toplu sözleşmeler bir alanda güvencesiz çalışmanınyolunu tıkasa da, işverenler güvenceli istihdamdan kaç-manın yeni yollarını buluyor. :

Tayland'da, sendika belirli süreli taşeron işçilerininkoşullarını iyileştirip düzenli statüye kavuşturunca, şir-ketler istihdam acentalarından işçi kiralamaya başladı.

Toplu sözleşmelerin yeni müzakere dönemlerinde isesendikaların daha önce elde etmiş oldukları kazanımlarıkorumak için yeniden mücadele vermesi gerekiyor:

Kolombiya'da, Sintracarbon, Carbones de Cerrejon'ataşeronlarla ilgili maddenin sözleşmeye girmesini kabulettirmek için, 2013'te bir kez daha greve çıkmak zorundakaldı. Oysa bu hükmü sözleşmeye sokmak için 2011'dede eylem yapmıştı.

Güvencesiz çalışmayla mücadelenin etkin olabilmesiiçin, toplu pazarlığın diğer stratejilerle birlikte yürütül-mesi gerekiyor. Bu stratejileri şöyle sıralayabiliriz: gü-vencesiz işçileri örgütlemek, güvencesiz işçilerle diğerişçiler arasında birliği sağlamak, güvencesiz çalışmanıntehlikeleri konusunda işçiler arasında ve kamuoyundabilinçlendirme çalışması yürütmek, uluslararası eylemgerçekleştirmek ve işverenlerin güvencesiz çalışmayı

kullanmasına etkin denetim mekanizmaları getiren ya-saların çıkarılması için mücadele etmek.


Mücadele sürüyor

gÜvencesİz ÇaliŞmaya karŞi toplu sÖzleŞme …mobil, araba lastiği, metal) işçi...

Documents