gospodarka lokalna - sztando.com · rzeczowych, jednak bez służących za bazę ocen innych...
TRANSCRIPT
Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce
Redaktor naukowy
Marek Obrębalski
Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Katedrę Gospodarki Regionalnej
jeleniogórskiego Wydziału Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu
Jelenia Góra, 21-22 września 1998
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej (I) im. Oskara Langego we Wrocławiu A E
Wrocław 1999
Recenzent
Marta Sadowy
Pracę wydrukowano na podstawie materiałów dostarczonych przez Autorów w formie gotowej do reprodukcji
Skład i łamanie
Jolanta Arga/ska
Wydanie publikacji sfinansowane ze środków Funduszu PHARE Cross Border Co-operation
©Copyright by Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu Wrocław 1999
PL ISSN 0324-8445
Druk i oprawa: Zakład Graficzny AE we Wrocławiu . Zam. 237/99
Jerzy Zapart: Infrastruktura techniczna w regionach Polski w 1996 roku .. ..... „ 199 Andrzej Sztando: Konkurencyjność przedsiębiorstw przemysłowych w
układzie wojewódzkim w latach 1992-1996 -wstępna próba analizy ......... 211 Danuta Strahl, Małgorzata Markowska: Strukturalny wymiar gospodarki
Dolnego Śląska .. .. ....... ... ...... .. .................... ......... ........ .. .... ... .. .. .. .. ... ...... „. . . .. 227 Leszek Balicki : Duże przeds i ębiorstwa na Dolnym Śląsku ..... .. ... „ „ .•• • •.••. „ .. . . „ 236 Wojciech Jurdyga: Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego na tle
reformy administracyjnej kraju (studium przypadku regionu dolnośląskiego) .... . „ .. „ ••.... .... .. . .. .. . . ..•.. . .. . .... • . ..• . ...... ••.•• • • . „ • • • • • • • •••. • ••••• •. • . • . . „ . 241
Jii'i Kraft : lntegrace zemf Euroregionu Nisa do Evropske unie ve svetle konvergencnich kriterif ........ „ .. . ... • . . „ . . . ...• ... „ • ...• •.• •. • ••.. . . •.. • ....... • .. • .. . . . . ..... . . . . . 247
Franciszek Adamczuk: Rozwój sektora handlu w Euroregionie Nysa -wybrane problemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. .. . . . . . .. . .. .. . .. .. .. . . . . . .. . .. . . . . . .. . . . . . . . .. .. . .. . . . . . . . . . . . 252
Zbigniew Przybyła : Uwarunkowania współpracy przygranicznej na szczeblu lokalnym w sytuacji zagrożeń i katastrof (na przykładzie Euroregionu Nysa) .. .... .. ... .. ........... .... .... ... ..... ... ... .. .. .. .. ...... ............... .. .. ... .. ... ... ............ ...... 257
Jan Ehleman: Vyuka v Regionu . . .. .. ... .... .. . .... ... .. .. . ... .... .. .. .. . ... . ... .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . . . 261
PRACE NAUKOWE AKADEMII EKONOMICZNEJ WE WROCŁAWIU
Nr807 Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce 1999
Andrzej Sztando Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu
KONKURENCYJNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW PRZEMYSŁOWYCH W UKŁADZIE WOJEWÓDZKIM W LATACH 1992-1996
- WSTĘPNA PRÓBA ANALIZY
1. Wprowadzenie
Pojęcie konkurencji należy do elementarnych terminów współczesnej ekonomii . Termin „konkurować" pochodzi od ła c i ńsk i ego zwrotu cum petere, co oznacza wspólne poszukiwanie. Dzisiejsze czasy nadały mu zasadniczo odmienną konotację. Podążając za ogólną, encyklopedyczną formułą, konkurencję musimy traktować jako współzawodnictwo zachodzące między podmiotami gospodarczymi. prowadzone w celu osiągnięcia maksymalnych korzyści przy sprzedaży towarów lub usług. Studiując wydawnictwa specja!istyczne, można natrafić na sformułowania nieco bardziej złożone. Według nich konkurencją jest walka przedsiębiorców o korzyści ekonomiczne uzyskiwane przy sprzedaży towarów (usług) oraz przy zaopatrzeniu w środki produkcji i siłę roboczą. W literaturze przedmiotu pojęcie konkurencji określane jest również jako rywalizacja jednostek gospodarczych o rynki zbytu, rynki surowców, wdrażanie wynalazków i o innowacje . Analizując tak formułowane pojęcie konkurencji, można stwie rd zić, że jest ona czynnikiem stymulującym innowacyjność asortymentową i jakościową towarów i usług wytwarzanych przez firmy. Co więcej, intensyfikuje również dążenia do obniżania kosztów i zwiększania obrotów, a także jest traktowana jako czynnik stabilizujący zakłócenia i sprowadzający systemy firm do stanu równowagi. Z tych oraz wielu innych powodów konkurencja jest zjawiskiem bardzo pożądanym .
Pochodną konkurencj i jest pojęci e konku rencyjności. W dużym uproszczeniu ko n ku ren cyjność na l eży d efiniować łączn i e jako zdo l n ość do konkurowan ia oraz faktyczny poziom wyko rzystania tej zdolności, który można utożsamiać z pozycją kon ku rencyj ną. Konkurencyjność jest źródłem sukcesu w grze rynkowej prowadzonej nie tyl ko z innymi podmiotami gospodarczymi należącymi do tego samego
211
sektora działalności , ale i z dostawcami, odbiorcami substytutami oraz tzw. konkurentami potencjalnymi1.
2. Cel i uwarunkowania badawcze
Łączenie pojęcia konkurencyjności z terytorialnym rozmieszczeniem przedsiębiorstw jest niezwykle złożonym procesem. Osiągnięcie zamierzonego celu badań, którym jest kwantyfikacja poziomu konkurencyjności przedsiębiorstw przemysłowych w układzie wojewódzkim, musi podlegać różnorodnym uproszczeniom. Wśród podstawowych powodów takiego postępowania znajdują się:
• istotne ograniczenia informacyjne w zakresie zjawisk zachodzących w przedsiębiorstwach i ich otoczeniu,
• niejednorodność informacyjna niektórych cech struktur przemysłowych , która ma miejsce w sytuacji, gdy dana cecha może świadczyć o wysokiej lub niskiej konkurencyjności ,
• konieczność łączenia lub rozdzielania kategorii konkurencyjności przedsiębiorstw w poszczególnych województwach od czynników przestrzennej konkurencyjności samych województw,
• niemierzalność wielu determinujących konkurencyjność cech przedsiębiorstw przemysłowych,
• złożoność zagadnienia nadawania wag cechom przedsiębiorstw przemysłowych zgodnie z siłą ich wpływu na konkurencyjność.
Mając świadomość tych uwarunkowań, procedurę badawczą rozpoczęto od przeprowadzenia analizy cech struktur przemysłowych pod kątem możliwości wykorzystania ich jako mierników konkurencyjności.
3. Cechy struktur przemysłowych a koncepcja mierników konkurencyjności
Badając konkurencyjność struktur przemysłu, postrzeganego jako dział produkcji materialnej, należy zwrócić uwagę na kilka grup jego właściwości. Pierwszą z nich jest grupa cech określających produktywność przedsiębiorstw przemysłowych , która może być określana w sposób ilościowy lub wartościowy. Analiza tych cech w układzie regionalnym pozwala na zbudowanie mapy udziałów województw w działalności przemysłowej państwa , przy czym jedynie ich forma wartościowa może zapewnić dostępność i porównywalność danych. Za przykład może tu posłużyć wartość produkcji sprzedanej przemysłu. Cecha ta świadczy o roli danego województwa z punktu widzenia produkcji przemysłowej, ponieważ wartość pro-
1 Potencjalni konku renci przedsiębiorstwa to podmioty i osoby rozważające podjęcie działalności w
tym samym sektorze działalności.
212
dukcji sprzedanej jest wyrazem zarówno jej ilości , jak i użyteczności (gdyż rynkowa cena zwykle jest pochodną użyteczności). Jeśli odniesie się powyższą właściwość do, przewodniego dla niniejszego opracowania, pojęcia konkurencyjności, prawidłowe wydaje się twierdzenie, że z punktu widzenia roli województwa w działalności wytwórczej (przemysłowej) całego państwa dane województwo jest konkurencyjne tym bardziej im wyższej wartości produkcję wytworzy. Cecha ta jest zatem jedną z cech o charakterze ilościowym (wyrażaną w sposób wartościowy), a jej podstawową wadą jest pomijanie bardzo ważnego · zagadnienia efektywności
struktur przemysłowych. Cechy określające szeroko rozumianą efektywność wytwarzania tworzą
kolejną, drugą grupę cech struktur przemysłowych. Jedną z nich jest wartość produkcji sprzedanej przemysłu przypadająca . na jednego pracującego. Cecha ta mówi o konkurencyjności danego województwa z punktu widzenia efektywności wytwarzania w przemyśle, przy czym efektywność jest tu mierzona wydajnością pracujących. Wyższa wydajność świadczy o tym, że przedsiębiorstwa bazują na bardziej zaawansowanych technologiach , mają wyższą sprawność zarządzania , bogatsze techniczne uzbrojenie pracy, a tym samym świadczy o ich wyższej konkurencyjności. W pewnym stopniu cecha ta charakteryzuje również ogólnokrajową rolę województwa jako ośrodka innowacyjności technicznej i technologicznej , której pochodną jest przecież wydajność .
Efektywność określają również energochłonność i materiałochłonność stosowanych w przemyśle technologii. Zarówno energochłonność, jak i materiałochłonność są dobrymi miernikami konkurencyjności przemysłowych podmiotów gospodarczych. Energochłonność zazwyczaj mierzona jest jako ilość (wartość) zużytych
mediów energetycznych przypadająca na jednostkę produkcji Oednostkę wartości produkcji), natomiast materiałochłonność określana jest najczęściej jako ilość
(wartość) zużytych materiałów i surowców przypadająca na jednostkę produkcji Uednostkę wartości produkcji) . Obie te cechy można zaliczyć do podstawowych mierników efektywności przemysłowej działalności gospodarczej, przy czym im mniejsza energochłonność i materiałochłonność , tym wyższa pozycja konkurencyjna przedsiębiorstw.
W celu określenia efektywności często analizie poddaje się wartość nakładów rzeczowych, jednak bez służących za bazę ocen innych danych, cecha ta może charakteryzować przemysł jedynie jako „konsumenta" zasobów rzeczowych. Niemożliwa jest bowiem ocena efektywności struktur przemysłowych na podstawie tej cechy aż do momentu porównania jej z kategoriami wynikowymi. Najodpowiedniejsze jako baza porównań wydają się dla niej cechy syntetycznie charakteryzujące efekty przemysłowej działalności gospodarczej , takie jak np. wartość produkcji sprzedanej. Podobna sytuacja dotyczy liczby pracujących (lub zatrudnionych), czyli nakładów osobowych. Liczba osób pracujących (zatrudnionych) wyraża wyłącznie nakłady pracy żywej , jakie ponoszone są w przemyśle . Rozmiar tych nakładów nie może być jednak oceniany bez bazy porównawczej , jaką są wyniki działalności. Analogicznie jak wartość nakładów rzeczowych, cecha ta nie może samodzielnie
213
~ost~ć określon~ jako stymulanta lub destymulanta pojęcia konkurencyjności. Duza hc~ba pracujących (zatrudnionych) bowiem może być zarówno indykatorem rozwoju przemysłu (stymulanta), jak i indykatorem ekstensywności technologii stosowanych w tym przemyśle (destymulanta).
Interesującym narzędziem badawczym jest wartość nakładów inwestycyjnych w przemyśle. Cecha ta należy do zbioru cech określających przeszłą, bieżącą oraz prognozowaną przyszłą koniunkturę na rynku dóbr przemysłowych. Inwestycje są bowiem wyrazem przeszłych zdarzeń określających obecne parametry przedsiębiorstw oraz spodziewanych w przyszłości warunków działania , jednak wydaje się , iż informacyjny punkt ciężkości inwestycji przypada na zdarzenia przyszłe . Część środków przeznaczanych na inwestycje pochodzi z kumulacji uzyskanych w przeszłości zysków, część jest pozyskiwana z zewnątrz (np. w postaci kredytu), a ich ilość zależy od wyników analiz uwzględniających dotychczasową działalność (np. zgromadzony w przeszłości majątek będący zabezpieczeniem , uzyskiwaną w przeszłości rentowność itp.) oraz przede wszystkim od prognoz przyszłej sprzedaży.
Inwestycje są również wyrazem atrakcyjności danego województwa pod względem lokalizacyjnym. Transformacja ustrojowa polskiej gospodarki oraz obecne i przyszłe włączanie jej w proces globalizacji procesów gospodarczych determinuje znaczną swobodę w przemieszczaniu się kapitału. Kapitał „szuka" najlepszej lokalizacji zapewniającej atrakcyjne warunki finansowe , odpowiednią jakość siły roboczej, walory przyrodnicze i rekreacyjne, dostępność do rynków zbytu i zaopatrzenia, wysoką jakość infrastruktury technicznej i otoczenia biznesu , korzystne uwarunkowania logistyczne itp., a więc lokalizacji sprzyjającej długofalowej ścieżce rozwoju danej inwestycji. Dziś kapitał nie konkuruje już o ulokowanie się na danym terytorium , to właśnie ośrodk i lokalne i regionalne, prowadząc między sobą ostrą walkę konkurencyjną, zabiegają o inwestycje.
Podsumowując te rozważania . naieży stwierdzić , iz wartość nakład6v: ir:westycyjnych może stanowić miarę określającą łącznie zarówno konkurencyjność przedsiębiorstw zlokalizowanych w danym województwie (wyrażaną dotychczasową i spodziewaną koniunktu rą w działalności przemysłowej) , jak i konkurencyjność inwestycyjną samego województwa (wyrażaną atrnkcyjnością walorów lokalizacyjnych województwa). Nie ulega zatem wątpliwości , iż konkurencyjniejsze jest to województwo i zlokalizowane w nim oodmioty, które charakteryzuje się większą wartością inwestycj i.
Mimo wymienionych wyżej licznych zalet , cecha ta nie może jednak służyć do określania efektywności działalnośc i przemysłowej ani też przemysłowej roli w działalności wytwórczej państwa , poszczególnych województw.
Poza inwestycjami, o kierunku i sile rozwoju przemysłowych podmiotów gospodarczych, a więc również o ich spodziewanej przyszłej kondycji, w pewnym stopniu może świadczyć dynamika zmian liczby osób pracujących (lub zatrudnionych). Dodatnia dynamika świadczy zwykle o dobrej kondycji przedsiębiorstw , które znaczn ie zwiększają rozmiary produkcji lub dokonują dywersyfikacji działalności,
214
zwiększając przy tym poziom zatrudnienia2
. Miernik ten jest jednak obarczony istotną wadą. Mianowicie, mała dynamika wzrostu zatrudnienia (lub stagnacja zatrudnienia) nie musi świ adczyć o niskim tempie rozwoju przemysłu, lecz o wzbogacaniu technicznego uzbrojenia pracy. Zakładając jednak, iż badaniom zostaną poddane wszystkie branże przemysłu oraz przyjmując co najmniej kilkuletni okres obliczania wskaźników dynamiki , można z pewnym uproszczeniem stwierdzić, że
dodatnia dynamika świadczy o dodatniej konkurencyjności przeds iębiorstw danego województwa.
Kolejną własnością przedsiębiorstw przemysłowych, która musi być wzięta pod uwagę w procesie analizy konkurencyjności , jest materialny potencjał produkcyjny. Jedną z cech cha ra kteryzujących ten potencjał jest warlość brutto środków trwałych , będąca wyrazem sumy dotychczasowego zainwestowania. Brakuje jednak możliwości posługiwania się tą cechą w precyzyjnym określaniu konkurencyjności przedsiębio rstw , ponieważ nie odzwierciedla ona faktycznego zużycia fizycznego i moralnego środków trwałych, a tym samym obecnej , faktycznej ich przydatności w procesach produkcyjnych. Z tego powodu cechę tę na l eży za liczyć to tej grupy cech , które samodzielnie rozpatrywane nie wnoszą istotnych danych , a nawet mogą stanowić źródło błędnych wniosków. Zdecydowanie lepsza jest wartość netto środków trwałych, która stosunkowo dobrze odzwierciedla i lość i nowoczesność majątku produkcyjnego , a tym samym potencjał, czyli możl iwości produkcyjne. Kon kuren cyj ność przemysłowa danego województwa będzie zatem tym więk
sza , im wyższą wartość netto środków trwałych przedsiębiorstwa w nim zlokalizowane będą posiadać . Najwięcej j ednak informacji może dostarczyć łączna analiza tej cechy z wartością produkcji i wartością maj ątku obrotowego, co pozwala na ustalenie rentowności kapitału całkowitego .
Obok płaszczyzny ilościowej, w określani u konkurencyjności materialnego pote n cjału produkcyjnego istotne jest jego zaawansowanie techniczne i technologiczne. W najprostszy sposób zaawansowa nie to można wyrazić technicznym uzbrojeniem pracy mierzonym jako stosunek wartości netto środków trwałych do liczby pracujących . W ten sposób postrzegane techniczne uzbrojenie pracy może pełnić również rolę miernika poziomu organizacyjnego i kadrowego. Wysoki udział niezdekapitalizowanego majątku przypadającego na jednego pracującego świ adczy bowiem o nowoczesności środków i metod pracy, wysokiej efektywności rozwiązań organizacyjnych, a nawet - w pewnym stopniu - o wysokich kwalifikacjach pracowników.
4. Metodologia badań
Przyjęta metoda kwantyfikacji zjawiska konkurencyjności polega na stworzeniu miary syntetycznej zgodnie z kanonami obowiązującymi w teorii wielowymiarowej
2 Oczywiście oba te zjawiska nie muszą prowadzić do zatrudniania nowych pracowników, lecz sytuacja taka ma miejsce w polskich warunkach jeszcze stosunkowo rzadko .
215
analizy porównawczej . Jej składnikami są cechy przedsiębiorstw sprowadzone uprzednio do wspólnego układu porównawczego za pomocą normalizacji oraz podzielone na stymulanty, destymulanty oraz nominanty3. Wartości miary należą do przedziału od O do 1, a bliższe jedności wartości miary oznaczają wyższy poziom konkurencyjności badanych przedsiębiorstw.
Analiza charakteru omówionych wyżej cech przedsiębiorstw przemysłowych
wskazuje, iż niektóre z nich mogą pełnić rolę mierników służących do określenia cząstkowej (z danego punktu ,widzenia), przemysłowej konkurencyjności województw. Wybór spośród nich tych , które mogą posłużyć jako składniki syntetycznej miary określającej konkurencyjność struktur przemysłowych danego województwa musi podlegać następującym uwarunkowaniom:
• cechy (składniki miary syntetycznej) muszą wnosić możliwie szerokie spektrum informacji na temat struktur przemysłu;
• cechy (składniki miary syntetycznej) muszą wzajemnie kompensować swoje wady, tzn. wady danej cechy muszą być kompensowane zaletami innej (innych);
• wszystkie cechy muszą spełniać warunek dostępności całkowitej, tzn. muszą istnieć wiarygodne i pełne dane na temat kształtowania się zjawisk składających się na daną cechę struktur przemysłowych;
• każda z cech musi podlegać warunkowi dostępności w obu okresach badawczych, tzn. w latach 1992 i 1996;
• nie mogą zachodzić istotne zmiany w sposobie rejestracji zjawisk (składaj ących się na daną cechę struktur przemysłowych) w obu okresach badawczych.
Po przeprowadzeniu analizy spełnienia przez poszczególne cechy powyższych warunków jako składnik i miary syntetycznej zostały wybrane:
- dynamika zmian liczby pracujących w przemyśle, - produkcja sprzedana przemysłu przypadająca na jednego pracującego ,
- nakłady inwestycyjne w przemyśle ,
- produkcja sprzedana przemysłu ,
które odpowiednio pozwalają określić: - rolę (produktywność) poszczególnych województw (przedsiębiorstw w nich
zlokalizowanych) w działalności wytwórczej (przemysłowej) całego państwa , - efektywność wytwarzania w przemyśle zlokalizowanym w danym woje
wództwie, - dotychczasową i prognozowaną koniunkturę będącą udziałem przedsię
biorstw zlokalizowanych w poszczególnych województwach oraz przemysłową
atrakcyjność inwestycyjną województw,
3 Stymulantami nazywamy cechy, których wyższe wartości implikują wyższą ocenę badanego obiektu (tutaj konkurencyjności przedsiębiorstw przemysłowych danego województwa) . Cechy, których wyższe wartości implikują ocenę niższą nazywamy destymulantami. Nominanty to cechy, których określony, nominalny poziom wiąże się z maksymalizacją oceny obiektu badawczego. Zgodnie z tym co zostało przedstawione w dalszej częśc i opracowania, w wyniku analizy i redukcj i cech skład ni kami miary syntetycznej stały się wyłącznie stymulanty.
216
- kierunek (rozwój/recesja) i siłę rozwoju struktur przemysłowych poszczególnych województw.
Ze względu na silne zróżnicowanie prezentowanych w literaturze przedmiotu poglądów na temat siły wpływu poszczególnych cech podmiotów gospodarczych na ich pozycję konkurencyjną zrezygnowano z nadawania wag wybranym w drodze redukcji cechom.
Mimo dużej użyteczności w określaniu poziomu przemysłowej konkurencyjności województw, z powodu braku wiarygodnych i pełnych informacji zrezygnowano z włączenia do miary syntetycznej następujących cech : '
• wartość netto środków trwałych - brak danych w układzie wojewódzkim dla 1996r.,
• energochłonność i materiałochłonność - brak danych na temat wartości zaangażowanych w produkcję przemysłową mediów energetycznych oraz materiałów i surowców,
• wartość nakładów rzeczowych w przemyśle - brak danych na temat wartości nakładów rzeczowych zaangażowanych w produkcję przemysłową,
• techniczne uzbrojenie pracy - brak danych na temat wartości netto środków trwałych w układzie wojewódzkim dla 1996 r.
Poza brakami informacyjnymi, do redukcji cech przyczyniły się również ich właściwości. Za przykład mogą tu posłużyć takie cechy, jak liczba pracujących oraz wartość brutto środków trwałych . Obie te cechy, zgodnie z tym co przedstawiono w czasie ich charakteryzacji, nie mogą samodzielnie pełnić roli mierników konkurencyjności struktur przemysłu.
5. Mierniki konkurencyjności struktur przemysłowych
Po przeprowadzeniu redukcj i przystąpiono do dokładnego definiowania cech , które będą stanowić mierniki konkurencyjności przemysłowej województw, a jednocześnie składniki miar syntetycznych w latach 1992 i 1996. I tak, dla przyjętych cech sformułowano poniżej przedstawione definicje. Pierwsza miara syntetyczna - przemysłowa konkurencyjność województw w roku 1992. Cechy: X1 - Dynamika zmian liczby pracujących w przemyśle - stosunek liczby pracują
cych w 1992 r. do liczby pracujących w 1990 r. (stan w dniu 31 Xll) w% -stymulanta;
X2 - Produkcja sprzedana przemysłu przypadająca na jednego pracującego w tys. PLN/os. (ceny bieżące) w 1992 r. - stymulanta;
X3 - Nakłady inwestycyjne w przemyśle (ceny bieżące) w mln PLN w 1992 r. -stymulanta;
X4 - Produkcja sprzedana przemysłu (ceny bieżące) w mln PLN w 1992 r. - stymulanta.
217
Druga miara syntetyczna - przemysłowa konkurencyjność województw w roku 1996. Cechy: X1 - Dynamika zmian liczby pracujących w przemyśle - stosunek liczby pracują
cych w 1996 r. do liczby pracujących w 1994 r. (stan w dniu 31 Xłl) w % -stymulanta;
X2 - Produkcja sprzedana przemysłu przypadająca na jednego pracującego w tys. PLN/os. {sprowadzone do porównywalności z 1992 r.) w 1996 r. - stymulanta;
X3 - Nakłady inwestycyjne w przemyśle (wartości sprowadzone do porównywalności z 1992 r.) w mln PLN w 1996 r. - stymulanta;
X4 - Produkcja sprzedana przemysłu (wartości sprowadzone do porównywalności z 1992 r.) w mln PLN w 1996 r. - stymulanta.
Porównywalność wartości pieniężnych, charakteryzujących struktury przemysłu w roku 1996, z wartościami pieniężnymi z roku 1992 zapewniono, stosując metodę dyskontowania. W tym celu posłużono się publikowanymi przez Główny Urząd Statystyczny wskaźnikami zmian cen towarów i usług konsumpcyjnych. Dla poszczególnych lat prezentują się one następująco:
rok poprzedni = 1 OO 1992 - 143,0 1993 - 135,3 1994-132,2 1995 - 127,8 1996 - 119,9
6. Interpretacja uzyskanych wartości miar syntetycznych
Wartości pierwszej miary syntetycznej - przemysłowa konkurencyjność województw w roku 1992 - uzyskane dla poszczególnych województw zostały zaprezentowane w tab. 1. Z punktu widzenia cech stanowiących składowe miary syntetycznej do pierwszej trójki najbardziej rozwiniętych województw w 1992 r. pod względem przemysłowym zaliczyć można: katowickie, płockie oraz warszawskie. Zaznaczyć przy tym należy , iż w ramach tej „przemysłowej czołówki " istnieją bardzo duże różnice. Przewaga województwa katowickiego nad płockim i warszawskim sięga odpowiednio 42 i 53%, co wydaje się zrozumiałe, jeśli weźmie się pod uwagę wieloletnie tradycje przemysłowe Katowic oraz rozmiar dotacji dla górnictwa i niektórych branż przemysłu ciężkiego. W dalszej kolejności uplasowały się województwa: bydgoskie, bielskie, gdańskie, krakowskie i poznańskie . Ich konkurencyjność przemysłową można uznać za porównywalną. Stanowią one niejako drugą grupę województw w prezentowanym rankingu.
Najmniejszą konkurencyjnością przemysłową charakteryzowały się w roku 1992 głównie województwa tzw. ściany wschodniej, tj.: zamojskie, chełmskie, bialskopo-
218
dlaski e i suwalskie, które uplasowały się wśród siedmiu najmniej konkurencyjnych województw. Poza tym, swego rodzaju wyspy na przemysłowej mapie Polski stanowiły województwa: sieradzkie, skierniewickie i ciechanowskie .
Graficzna interpretacja wartości miary syntetycznej została zaprezentowana na rys. 1. Zb i orowość województw podzielono tu na cztery grupy według pozycji , jakie zajmują one w rankingu . Ciemniejszy kolor odpowiada wyższej konkurencyjności przemysłowej danego województwa .
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
Tabela 1 Pierwsza miara syntetyczna - przemysłowa konkurencyjność
województw w roku 1992
Wyszczególn ienie Miara Wyszczególn ienie Miara
alfabetycznie według malejących wa rtośc i miary
wars zawskie 0,5069 katowickie 0,7781
bialskopodlaskie 0,2583 płock i e 0,5455
białostockie 0,2899 warszawski e 0,5069
bielskie 0,4160 bydgoskie 0 ,4206
bydgoskie 0,4206 bielskie 0,4 160
chełmski e 0,2669 gdańskie 0,4074
ciechanowskie 0,241 5 krakowskie 0,4035
częstochowskie 0,3173 poznańskie 0,395 7
e lb l ąsk i e 0,3005 szczecińskie 0,3669
gda ńskie 0,4074 legnickie 0,3500
gorzowskie 0 ,2738 piotrkowskie 0,3467
jeleniogórskie 0 ,2887 opolskie 0 ,3427
kaliskie 0,2955 konińs ki e 0.328 1
katowickie 0.7781 częstochow::. ki e I 0.3 173
kieleckie 0,2843 tarnowskie 0,3 166
kon i ńskie 0, 3281 wrocławskie 0, 31 25
kosz al i ńskie 0,3C0 5 włocławskie 0, 309 5
krakowskie 0,4035 l eszczyńs kie 0,3086
krośnieńskie 0,2734 zielonogórs kie 0,3083
legnickie 0,3500 tarnobrzeskie 0, 3075 1
leszczyńskie 0,3086 t oruńskie 0,301 ~ lubelskie 0,2967 łódzkie 0,3013
łomżyńskie 0, 2706 siedleckie 0,3006
łódzk i e 0,30 13 elb l ąsk ie 0.3005
n owosądeckie 0 ,2763 kosza li ńs k ie 0,300 5
o l sztyńskie 0,2950 lubelskie 0,2967
opolskie 0,3427 kaliskie 0,2955
219
Lp. Wyszczególnienie Miara Wyszczególnienie Miara
alfabetycznie według malejących wartości miary
28 ostrołęckie 0,2707 pilskie 0,2954
29 pilskie 0,2954 olsztyńskie 0,2950
30 piotrkowskie 0,3467 białostockie 0,2899
31 płockie 0,5455 jeleniogórskie 0,2887
32 poznańskie 0,3957 kieleckie 0,2843
33 przemyskie 0,2705 rzeszowskie 0,2813
34 radomskie 0,2791 radomskie 0,2791
35 rzeszowskie 0,2813 nowosądeckie 0,2763
36 siedleckie 0,3006 wałbrzyskie 0,2740
37 sieradzkie 0,2616 gorzowskie 0,2738
38 skierniewickie 0,2381 krośnieńskie 0,2734
39 słupskie 0,2724 słupskie 0,2724
40 suwalskie 0,2606 ostrołęckie 0,2707
41 szczecińskie 0,3669 łomżyńskie 0,2706
42 tarn obrzeskie 0,3075 przemyskie 0 ,2705
43 tarnowskie 0,3166 chełmskie 0,2669
44 toruńskie 0,3016 sieradzkie 0,2616
45 wałbrzyskie 0,2740 suwalskie 0,2606
46 włocławskie 0,3095 bialskopodlaskie 0,2583
47 wrocławskie 0,3125 zamojskie 0,2578
48 zamojskie 0,2578 ciechanowskie 0,2415
49 zielonogórskie 0,3083 skierniewickie 0 ,2381
Źródło : Opracowanie własne .
Wartości drugiej miary syntetycznej - przemysłowa konkure ncyj n ość województw w ro ku 1996 - uzyskane dla poszczególnych województw zostały zaprezentowane w tab. 2. Z punktu widzenia cech stanowiących składowe miary syntetycznej do pierwszej trójki najbardziej konkurencyjnych, pod względem przemysłowym, województw w 1996 r. należy ponownie zaliczyć: katowickie , warszawskie oraz płocki e. Na przestrzeni lat 1992-1996 nie uległa zatem zmianie czołówka województw o najbardziej konkurencyjnych przedsiębiorstwach przemysłowych. Różnice , które istniały w ramach tej czołówki , zmniejszyły się. Szczególnie chodzi tu o różnicę między województwem katowickim i warszawskim, która ograniczyła się do 10%. W dalszej kolejności uplasowały się województwa: opolskie , poznańskie, krakowskie i gdańskie , które tworzą drugą grupę liderów przemysłowych , a ich przemysłową konkurencyjność można uznać za zbliżoną.
220
Legenda: 111do13 [114 do 25 •.
Rys. Graficzna interpretacja pierwszej miary syntetycznej - przemysłowej konkurencyjności
województw w roku 1992
Żródło : Opracowanie własne .
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Tab. 2. Druga miara syntetyczna - przemysłowa konkurencyjność
województw w roku 1996
Wyszczególnienie Miara Zmiana w stosun- Wyszczególnienie ku do 19992
alfabetycznie według malejących wartości miary
warszawskie 0,7232 o katowickie
bialskopodlaskie 0,3023 +1 warszawskie
białostockie 0,3140 -1 płockie
bielskie 0,4533 +8 opolskie
bydgoskie 0,4172 +3 poznańskie
chełmskie 0,3036 +1 krakowskie
ciechanowskie 0,3340 -2 bielskie
częstochowskie 0,3342 -2 gdańskie
elbląskie 0,4002 -5 bydgoskie
gdańskie 0,4329 -1 szczecińskie
gorzowskie 0,3299 +5 wrocławskie
jeleniogórskie 0,3757 +12 elbląskie
kaliskie 0,3449 -3 legnickie
katowickie 0,7988 +12 lubelskie
kieleckie 0,3309 +16 jeleniogórskie
221
Miara
0,7988
0,7232
0,5840
0,4869
0,4856
0,4743
0,4533
0,4329
0,4172
0,4172
0,4073
0,4002
0,3801
0,3790
0,3757
i,
cd. tab. 2
Lp . I Wyszcz.ególnie- Miara Zmiana w stosun- Wyszczególnienie Miara nie ku do 19992
alfabetycznie według malejących wartości miary
16 konińskie 0,3622 -1 tarnowskie 0,3690
17 koszalińskie 0,3493 +6 piotrkowskie 0,366 5
18 krakowskie 0,4743 -5 konińskie 0,3622
19 krośnieńskie 0,3142 +9 pilskie 0,3586
20 legnickie 0,3801 +1 toruńskie 0,3574
21 leszczyńskie 0,3530 + 20 łomżyńskie 0,3555
22 lubelskie 0,3790 -3 leszczyńskie 0,3530 ·-23 łomżyńskie 0,3555 +3 olsztyńskie 0,3527
24 łódzkie 0,3435 +1 koszalińskie 0,3493
25 nowosądeckie 0,3253 +1 5 ostrołęckie 0,3490
26 olsztyńskie 0,3527 +13 słupskie 0,346 1
27 opolskie 0,4869 +22 skierniewickie 0,3461
28 ostro łęckie 0,3490 -1 kaliskie 0,3449
29 pilskie 0,3586 -7 łódz ki e 0,343 5
30 piotrkowskie 0,3665 +14 sieradzkie 0,3411
31 pł ockie 0,5840 +2 rzeszowskie I 0,3380
32 poznansk1e 0,4856 -18 częstochowskie 0,3342
33 przemyskie 0.2845 +15 ciechanowskie 0, 3340
34 radomskie 0,3304 -17 włocławskie 0,3329
35 rzeszowskie 0.3380 -3 kieleckie () 3309
36 siedleckie 0,3202 .,.2 radomskie 0, 3304
37 sieradzkie 0,3411 o gcrz0wskie I) 3299
38 skierniewickie 0.3461 -3 nowosądeckie 0,3253
słupskie 0.3461 -20 zielonogórskie 0.3223
suwalskie 0,3097 -17 siedleckie 0.3 202
szczeciński e 0,4 ~72 -2 1 tarn obrzeskie 0,3148
tarnobrzeskie 0.3 148 · -4 krośn ieńskie 0,31 42
tarnowskie 0,3690 -13 białostockie 0, 3140
toruńskie 0,3574 •3 zamojskie 0,3127
wałbrzyskie 0,304 1 o I suwalskie 0,3097
' włocławskie 0,3329 -10 wałbrzyskie 0,3041
wrocławskie 0.4073 , -4 chełmskie 0,3036
zamojskie 0,3127 -2 bialskopodlaskie I 0,3023
zielonogórskie 0.3223 -7 przemyskie 0,2845
Źródło: Opracowanie własne.
222
Najmniejszą konkurencyjnością przemysłową w 1996 r. ponownie charakteryzowały się województwa wschodnie , tzn .: przemyskie , zamojskie , chełmskie , bialskopodlaskie , białostockie i suwalskie. Spadek, niemalże na koniec klasyfikacji, zanotowało województwo wałbrzyskie. Interesującą zmianą w stosunku do 1992 r. jest stopniowy zanik „białych plam" konkurencyjności przemysłowej w centrum kraju następujący dzięki poprawie przemysłowej pozycji konkurencyjnej województw sieradzkiego, skierniewickiego i ciechanowskiego.
Graficzna interpretacja wartości miary syntetycznej dla roku 1996 została zaprezentowana na rys. 2. Analogicznie jak dla roku 1992 zbiorowość województw podzielono na cztery grupy według pozycji , jakie zajmują one w rankingu . Podobnie jak na poprzednim rysunku, ciemniejszy kolor odpowiada wyższej konkurencyjności przemysłowej danego województwa.
Interesujących danych może dostarczyć analiza względnej dynamiki zmian konkurencyjności przemysłowej, którą można traktować jako zmianę pozycji w rankingu województw na przestrzeni badanego okresu lat 1992-1996. Hierarchiczne uszeregowanie województw według tego kryterium zawiera tab. 3.
Legenda: li +12 do +22 ~J:f:j +1 do +11 D-10 do o D-21 do -11
Rys. 2. Graficzna interpretacja pierwszej miary syntetycznej - przemysłowej
konkurencyjności woj ewództw w roku 1996
Źródło: Opracowanie własne.
Do grupy województw o najwyższej dynamice wzrostu przemysłowej konkurencyjności zaliczają się: skierniewickie, łomżyńskie, jeleniogórskie, ostrołęckie, ciechanowskie , sieradzkie, słupskie, elbląskie i lubelskie. Sytuację tę można określić jako zadowalającą z punktu widzenia pożądanego wyrównywania dysproporcji rozwojowych, większość bowiem z tych województw nie charakteryzowała się dotychczas dominującą w skali kraju pozycją rozwoju przemysłowego.
223
Tab. 3. Względna dynamika konkurencyjności przemysłowej województw (wyrażona zmianą pozycji konkurencyjnej) w latach 1992-1996
Zmiana pozycji w stosunku Województwa do 1992 r.
22 skierniewickie 20 łomżyńskie
16 jeleniogórskie 15 ostrołęckie
15 ciechanowskie 14 sieradzkie 13 słupskie
12 elbląskie 12 lubelskie 9 pilskie 8 opolskie 6 piotrkowskie 5 wrocławskie
3 poznańskie 3 olsztyńskie 3 zamojskie 2 rzeszowskie 2 radomskie 1 warszawskie 1 krakowskie 1 toruńskie 1 koszalińskie o katowickie o gorzowskie o suwalskie -1 płockie -1 szczecińskie -1 tarnowskie -1 kaliskie -2 bielskie -2 gdańskie -2 bialskopodlaskie -3 legnickie -3 leszczyńskie -3 kieleckie -3 nowosądeckie
-4 krośnieńskie
-4 Chełmskie -5 bydgoskie -5 konińskie
-7 łódzkie
-7 przemyskie -10 wałbrzyskie
-13 białostockie -17 włocławskie -17 siedleckie -18 częstochowskie -20 zielonogórskie -21 tarnobrzeskie
Źródło : Opracowanie własn e.
224
Najwyższym spadkiem konkurencyjności przemysłowej w latach 1992-1996 charakteryzowały się województwa: tarnobrzeskie, zielonogórskie, częstochowskie, siedleckie i włocławskie. Podkreślić tu jednak należy, iż spadek w rankingu nie musi się wiązać ze spadkiem bezwzględnej konkurencyjności, czyli bezwzględnej wartości miary syntetycznej.
Graficzną interpretację względnej dynamiki konkurencyjności przemysłowej
województw przedstawia rys. 3. W celu zademonstrowania geograficznego rozkładu dynamiki konkurencyjności województwa podzielono na cztery kategorie.
& · 12 1·.' · 2: ~::-1 ~ •11•.· · 1' (U ) EJ -1•) .,..... ~ !:'11
0 -2\-l:> ·1' 1~!
Rys . 3. Graficzna interpretacja względnej dynamiki konkurencyjności przemysłowej
województw w latach 1992-1996
Źródło : Opracowanie własne
Dwoma ciemniejszymi kolorami oznaczono województwa o dodatniej dynamice zmian, dwoma jasnymi oznaczono województwa o dynamice ujemnej.
7. Podsumowanie
Przedstawiona , uproszczona analiza przemysłowej konkurencyjności województw w pełni potwierdza niejednokrotnie sygnalizowane w literaturze, silne zróżnicowanie gospodarczego rozwoju poszczególnych części naszego kraju. Mimo iż jest jedynie wprowadzeniem do szczegółowych i kompleksowych badań pozwala dokonać ogólnej identyfikacji różnic w konkurencyjności podmiotów przemysłowych poszczególnych województw. Chodzi tu przede wszystkim o niedorozwój (niską konkurencyjność) struktur przemysłowych województw wschodniej części
kraju , co jest zjawiskiem wysoce niepokojącym, zwłaszcza że dysproporcje w sto-
225
sunku do pozostałej części kraju ulegają gdzieniegdzie dalszemu pogłębieniu .
Wyraźnym przykładem takiego stanu rzeczy jest spadek konkurencyjności przedsiębiorstw z województw: białostockiego, siedleckiego i tarnobrzeskiego . Pewnym optymistycznym akcentem jest wysoka dynamika wyrównywania różnic, będąca udziałem województwa łomżyńskiego, ostrołęckiego i lubelskiego. Niemniej jednak, przedstawione wyniki są kolejnym argumentem przemawiającym za aktywizacją
polityki regionalnej oraz za nasileniem monitoringu rozwoju poszczególnych regionów Polski.