govari regai shar3

Upload: makwan-karim

Post on 31-Mar-2016

406 views

Category:

Documents


1 download

DESCRIPTION

govari regai shar3

TRANSCRIPT

Page 1: govari regai shar3
Page 2: govari regai shar3
Page 3: govari regai shar3

1 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ثاشكؤيةكي شةرعيي وةرزيي طؤظاري )ريطا(يةذمارة )3 ( .. ثايزي 1432ي كؤضي 2011ي زاييني

خاوةني ئيمتيازماكوان كةريم

[email protected]

بةشداربوواني ئةم ذمارةية:

م. ئةحمةد كاكة مةحمود

م. كريكار

عةبدولآل مةال ئةحمةد ئةحمةدئاوايي

دلير حةسةن

ئةبوبةكر هةلةبجةيي

م.موحةممةد سةرطةينيلي

خالد بةرزنجي

حةيدةر عةبدولآل

ئازاد هةوليري

فاتيح ئيسالمي

عةبدولآل عةبدورةحمان

مةال سةعيد ثينجويني

شادي غةريب

م. دارا

سةرثةرشتياربةهيز ئةحمةد07702452669

ئيمةيلةكاني ريطاي شةرع[email protected]

[email protected]

بةريوةبةري كارطيرييبةهمةن غةفور07701529151

نووسينطةي سةرةكي:سليماني - تةالري رةشةمؤل

نهؤمي دووةم ئؤفيسي )248(

كؤمثانياي نيوةندبؤ ضاث و بآلوكردنةوة

سليماني: 07701517533هةولير: 07504612568

ضاثخانةي دليرنرخ: )3000( دينار

ديزاينتوانا ئةحمةد

[email protected]

ثةيوةندييةكان لةريطةي سةرثةرشتيارةوة دةبن

Page 4: govari regai shar3

3ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني2 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

انةو داهاتوو بؤ ئوممةتى موسولمدانيية هيض طومانيشى تيم

شكستةكانى هةرضةندة زؤرن، ان موسولم ئوممةتى مةينةتييةكانى هةرضةندة لةراستيدا لةئاستيمكى باآلدان، هةرضةندة نةيارةكانى خاوةني هيمزو درندةن، هةرضةندة ثيالنةكانيان ئيبليسيانةن، هةرضةندة دةستةآلت و بةرةيان فراوان و تؤكمةية، هةرضةندة تواناى ماددى بزانني راستيية ئةو ثيمويستة بةآلم بيمسنووربيمت، ئينسانى بةثيموةرى مةعنةوييان و و ويست بةرهةلمستيى ناتوانن هةرطيز ئوممةتةكةمان درندةو خويمنمذانةى دوذمنة ئةو ئوممةتى ثاشةكشةكردنةى و شكست ئةو وة بكةن، باآلدةست بيمهاوتاو خواى دةستةآلتى شويمنكةوتووانى ثابةندنةبوونى و ناكاملمى بؤ دةطةريمتةوة تةنها قؤناغةدا لةم ان موسولمثيمريازيية، بةو شيموةيةى كة خواى ثةرسرتاوى بةحةق ثةروةردطارةوة، بةريمبازى ئيسالم هةروةها ثيمويستة ئةوةش بزانني كة خواى بيمهاوتاو ثيمغةمبةرة بةريمزةكةى )j( مذدةى ان، ئةمةش بةلمطةية لةسةر زيندووبوونةوةو سةركةوتنى كؤتاييان داوة بةئوممةتى موسولم ،)j( ثيمغةمبةرى سةروةرمانةوة بةبريارةكانى ثةروةردطارو سوننةتةكانى ثابةندبوونى بؤ سةلاندنى ئةم راستييةش ذمارةيةكى زؤرو بةرضاو ئايةت و فةرموودةى ثريؤز ئاماذةيان منوونةى مشتيمك دةلميمت: كورديش دةهيمنينةوة، بةمنوونة هةنديمكيان بةآلم ثيمكراوة،

خةرواريمكة.* خواى ثةروةردطار بةلميمنيداوة بةو بروادارانةى كة بةراستى بروايانهيمناوةو كردةوةضاكةكان ئةجنامدةدةن دةيانكات بةجيمنشني لةسةرزةويداو ئايينةكةيشيان بؤ دةضةسثيمنيمت و دةبن

بةخاوةنى دةستةآلت و كيان، وةك دةفةرمويمت:ڄڄڄڄڃڃڃ ڦڦڦ ]ڤڤڦ ڎ ڎ ڌ ڌ ڍ ڍ ڇ ڇ ڇ ڇ چ چ چ چ ڃ

ڈڈژ ژڑڑ کک کک گ گگ[)النور(.ل��ةزةب��ووردا لةميمذةوة ه��ةر كة ل��ةوةى دلمنياماندةكاتةوة ث��ةروةردط��ار ه��ةروةه��ا * ضاكةكارو ب��ةن��دة بيمطومان ك��ة احمل��ف��وظ(دا ل��ة)ل��وح نووسينى ل��ةث��اش نووسيويةتى خواويستةكانى مرياتطرى سةرزةوى دةبن و تةنها ئةوان دةبنة خاوةنى، وةك دةفةرمويمت:

ست ثير

الثةرةناوي نووسةرناوي بابةت

3-4بةهيمز ئةمحةدسةروتار

5-12ن. دكتؤر حمةمةد قوتبضةمكي ئيسالم

انان هةلمسةنطيمنريمت 13-15ئةمحةد كاكة مةمحوددةبيمت هةموو قؤناغيمكي موسولم

16-19حةمدي عةبدولعةزيزبزاظي ئيسالمي لةديدي رؤذئاواييةكانةوة

انان 20-29م. كريمكاربةيعةت.. ثةمياني طويمرايةلمي نيموان موسولم

30-38ئا/ هاوكاري عةبدولمآلئازاديي رادةبريين زاناياني ئايين ئيسالم لةكوردستاندا

39-46ئا/ دايكي ئاناءزاناياني ئايين ئيسالم و دةستكةوتي راسيت

47-52عةبدولمآل مةال ئةمحةد ئةمحةدئاواييئوسولمي فيقه تاكة هؤكاري تيمطةيشتين شةرعيانةية لةزانستة ئيسالمييةكان

53-60ئةبوبةكر هةلمةجبةيينةزانني و بةهانةي نةزانني

61-65دلريم حةسةنتويمذينةوةي شةرعي.. حوكمي جاسوس

66-72م. حمةمةد سةرطةينيملميوةآلميمك بؤ ئازاد قةزاز

73-77حةيدةر عةبدولمآلمةالي خةتيم لةنيموان حةقيقةت و خيانةتدا

78-90فاتيح ئيسالميئةو ساآلنةي ئةمرؤيان دروستكرد

اناندا كراية دةستووري حوكمكردن 91-98عةبدولمآل عةبدورةمحانضؤن ياساي كافران لةوآلتي موسولم

99-109ماكوان كةريمبناغةي شيعةو خويمندنةوةيةكي واقيعي بؤ فيكرو ميمذوويان

110-116ئا. بةهمةني مةال غةفورقةرزكردن و دانةوةي

117-121ئا/ م.دارالةذيمر تيشكي قورئاندا ضؤن ضارةسةري نةخؤشيية دةروونييةكان دةكريمت

122-125مةال سةعيد ثيمنجويمينثالنيمك بؤ رزطاربوون لةزيندان

126-140خالد بةرزجنيريمذطةى رووبارو بةربةستى نيموان دةرياو زةرياكان

141-148شادي غةريببانطةشةي ئازاديي

149-150ن. سةيد قوتبئازاديي بري

بةهيز ئةمحةد

Page 5: govari regai shar3

5ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني4 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

]چچڇڇڇڇڍڍڌڌڎڎڈ[ )األنبياء(. ئةمةش باشرتين بةلمطةية لةسةرئةوةى كة داهاتوو بؤ بةندة ضاكةكارةكانى خواية، نةك بؤ

ئةوانةى بيمربواو هةلمطةراوةو دووروو دةرضوون لةفةرمانةكانى خوا.نزيك كردمةوة و بؤ بضووك زةوى بيمهاوتا دةفةرمويمت خواى )j( ثيمغةمبةريش وة *بةشيموةيةك رؤذهةآلت و رؤذئاوايم بينى، وة دةستةآلتى ئوممةتةكةم دةطاتة هةموو ئةو بؤ داهاتوو كة لةسةرئةوةى بةهيمزة زؤر بةلمطةيةكى ئةمةش ثيشامندرا. كة شويمنانةى ئيسالمى ئوممةتى دةستةآلتى ئيسالمدا لةميمذووى ئيمستا تا ئاشكراية ضونكة ئيسالمة، ئةوةندة فراواننةبووة كة رؤذهةآلت و رؤذئاواى زةوى بطريمتةوة بةو شيموة فراوان و طشتطرية، وةك دةفةرمويمت ]إن اهلل تعاىل زوي لي األرض )يعين صغره و قربه( فرأيت مشارقها ومغاربها

وإن ملك أميت سيغلب ما زوي لي منها[ رواه مسلم وأبوداود والرتمذي وإبن ماجة وأمحد.* هةروةها لةفةرموودةيةكىتردا ثيمغةمبةر )j( ئةو قؤناغانة دياريدةكات كة ئوممةتى و سةرراست جيمنشينة و ثيمغةمبةريمتى زيمرينى لةقؤناغى تيمثةردةبيمت؛ ثيميدا ان موسولمبةئاسانى واتة: قةثيثيمدادةكريمت كة ثاشايةتييةك قؤناغى ثاشان خواويستةكانييةوة ثاشايةتيى و دةستةآلتداريمتيى زؤرةملىم كة ثاشان قؤناغى نابن، دةستبةردارى دةستةآلت بةزؤرداريميت خؤيان دةسةثيمنن، بةآلم ئةوةى جيمطةى ئوميمدى بروادارانة ثاش ئةو هةموو لةسةر كة جيمنشينييةك بةطةرانةوةى مذدةماندةداتىم )j( ثيمغةمبةر نشيموة، هةورازو ثةيروةى ثيمغةمبةريمتى دةبيمت،، وةك دةفةرمويمت: ]تكون النبوة فيكم ما شاء اهلل أن تكون، ثم يرفعها اهلل إذا شاء أن يرفعها، ثم تكون خالفة على منهاج النبوة فتكون ما شاء اهلل أن تكون، ثم يرفعها اهلل إذا شاء أن يرفعها، ثم يكون ملكا عاضا فيكون ما شاء اهلل أن يكون، ثم يرفعه اهلل إذا شاء اهلل أن يرفعه، ثم يكون ملكا جربيا فيكون ما شاء اهلل أن يكون، ثم يرفعه إذا شاء

اهلل أن يرفعه، ثم تكون خالفة على منهاج النبوة، ثم سكت[ رواه أمحد.انة، ئةوانةى ثيميانواية كة خواى كةواتة زؤر ئاشكراية كة داهاتوو تةنها بؤ ئوممةتى موسولمباآلدةست ئةم ثةيامةى خؤى هةروا بةثاشكؤيى و برواداران بةضةوساوةيى دةهيملميمتةوة زؤر بيمئاطاو بةهةلمةدا ضوون، داهاتوويش دةيسةليمنيمت كةسةركةوتنى كؤتايى بؤ ئةم ئوممةتة

دةبيمت، وةك وتراوة: كاتيش بةشيمكة لةضارةسةر.

لةئيسالم ض��ؤن ي��ةك��ةم ��ان��ان��ي م��وس��ولم ئ��اي��ا تيمطةيشتبوون؟

ئايا ئيممةش ئةبيمت ضؤن ليميتيمبطةين؟بةوشيوةية يةكةم موسولاناني كة لةوةدانيية طومان لةئيسالم نةطةيشتبوون كة ئيمة ئةمانةوي لةم سةردةمةماندا تييبطةين! كة طواية ئيسالم هةركؤمةلة ثةرستنيكةو مرؤظي يان ئةجناميئةدات. ـ عةمةلي لةذياني دوور ـ موسولان ثةرستنةكاندا ئةجنامداني لةكاتي ئةتوانيت موسولان دلــثــاكــانــة رووبــكــاتــة خـــواي طــــةورةو دواي تــةواوبــوونــي بكات لةهةرضي روو كارورةفتاريكيدا لةهةر ثةرستنةكة

قةيدي نيية! ئيسالم وةكو كة ثيغةمبةر)j(و ياوةرو شوينكةوتوواني بريتيبوو تييطةيشتبوون، موسولان ئوممةتي يةكةميين تةسليمبووني تةسليمبوون، و خــؤبــةدةســتــةوةدان ــة: لدلـــــودةروون بــؤ خــواي ثـــةروةردطـــار، ئــةبــوو مــوســولــان ـ بةهةموو كيان و بوونييةوة ـ رووبكاتة خواي ثةروةردطار.. ئةبوو هةموو هةست و هؤش و كارورةفتاري لةذير ئاراستةي خواي طةورةدا بواية، ئةبوو هةموو هةلسوكةوتيكي بةثيي ئةو ياساوريسايانة بواية كة خواي طةورة بؤ موسولاناني

ناردبوو. اهلل إال إله )ال لةشايةمتان وا يةكةمني موسولاناني تينةطةيشتبوون كة هةرقسةيةكةو بةسةر حممد رسول اهلل( زمانانياندا ديت، بيئةوةي كاريطةريي راستةقينةي لةناخي

دلودةروون و واقيعي رؤذانةيدا هةبيت.شايةمتانةكة لــةمــانــاي وا يةكةمني موسولاناني تةنها تةنهايةو و تاك ثــةروةردطــار خواي كة طةيشتبوون ئةويش خاوةني ئةم بونةوةرو طةردوون و ذيانةية، هةموو كارطيييةكي ئةم طةردوونةو روداوةكاني بةويست و تواناي ئةون، بؤية تةنها ئةو شاياني ثةرستنة، ئةو شاياني ئةوةية و بةملكةضي بةساموهةيبةتةوة، موسولان دلودةرووني كردطارةية خواي هةرئةو ضونكة روويتيكات، زةليلييةوة هةرئةو ئةضةسثينيت، مردنيش و ئةبةخشيت ذيــان كة

بؤية ئةندازةية، بيسنوورو هيزي خاوةني و رؤزيــئــةدات ثاريزكاريي و ترس دةربريين يان ئةو غةيري رووكردنة بؤ ثةرسنت هةرجؤريكي ئةجنامداني يان ئــةو، لةغةيري غةيري ئةو، يان طومانربدن بةوةي كة غةيري ئةو هيزيكي و بةويست كارتيكردنيكي تواناي يان هةية، سةربةخؤي ئيادةي خؤي هةية، يان ئةتوانيت زيان يان سوود بةكةسيك ـ بيويسيت خواي طةورة ـ بطةينيت، ئةمانة هةمووي شيكن و دةبوو زوو خؤي ليدوورخةنةوةو ثةنابةرنةوة بةر خواي

طةورةو نةهيلن بةغايلةش بيتة دليانةوة. طةيشتبوون.. اهلل( إال إله )ال لةماناي زياتر لــةوةش ماناي هةلدةطريت: مانايرتيش بريارة ئةم كة دلنيابوون دةسةآلت و داوةري و حوكمراني.. واتة: ئةوي شايةمتاني غةيري كــةس كة ئــةوةيــداوة بــريــاري كة ئةيزاني ئةهينا لةئامسانةكاندا نة و لةسةرزةمني نة ـ ثةروةردطار خواي ــرةووثــرؤطــرام و بــةرنــامــةي ذيــان ــةي ـ مــايف ئـــةوةي نيية ثــؤي نيية دةســتــوورو ـــت، كــةس ب ـــذي بــؤ مــرؤظــايــةتــي داريئةمةش دياريبكات، مرؤظايةتي بؤ كؤمةلطةي ياساوريسا ثةيدابووني سةرةتاي لةطةل كؤنةو قةناعةتيكي ــاوةرو بمرؤظدا هاتؤتة سةرزةوي! هةرئةو كاتةي خواي ثةروةردطار سةرزةمني بؤ ليبيت( خــواي )سةالمي ثيغةمبةري ئــادةم ناردةخوارةوة، لةطةلدا مةسةلةيةشي ئةم ناردةخوارةوة،

ئةوةتا ئةفةرمويت: ٱ ٻ ٻ ٻٻ پ پ پ پ ڀ ڀ ڀ ٹ ٹ ٿ ٿ ٿ ٿ ٺ ٺ ٺ ٺ ڀ

ٹ ٹ ڤڤ ڤ ڤ ڦ ڦ البقرة.واتة؛ ومتان: هةموو لةبةهةشت دابةزنةخوارةوة، دواتر لةمنةوة رينماييتان بؤ ديت، هةركةس شوين رينماييةكةي خةفةتئةخوات، نة و ليئةنيشي ترسي نة بكةويت من ئيمةي بةلطةكاني نيشانةو باوةرينةهيناو هةركةسيش بةدرؤخستةوة، ئةوة ئةهلي ئاطر ئةبيت و بةنةمريش تييدا

ئةمينيتةوة. ئةمة فةرمانيكي خوايةو لةطةل بووني مرؤظدا هاتووةو

ضةمكي ئيسالمن/ د. موحةممةد قوتب و. ثةيام تةها

Page 6: govari regai shar3

7ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني6 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ضةمكي ئيسالمضةمكي ئيسالم

بؤ باوةرةكةي ثيناسةي هةميشة ئةطييتةوة لييازيبيت( حلي، ولكن ما وقر مين وال بالت ئةكردنةوة كة )ليس االميان بالتنة بةئاواتة نة بــاوةر واتــة: )1( العمل( قه وصد القلب يف بةخؤزطةخواستنة، بةلكو بريتيية لةوةي لةدلدا جيطيئةبي

و كردةوة ئةيسةلينيت. ئيمةش دوايئةوةي ئةيفةلسةفينني وخؤماني لةرووي ماندووئةكةين، ثيوة )كارئةندامزاني(يةوة سايكؤلؤذي ئينجا ئةطةينة ئةمةي موسولاناني يةكةم بةلطةنةويستيكي سرووشتييان ناسيبوو! كة زانيبوويان و بةتةواوي لةذياني واقيعي خؤياندا هةستيان بةشوينةوارو كاريطةريتييةكةي

ئةكرد. طةلي جار مرؤظ واديت بةخةياليدا كة ئةو بيوباوةرةي بــواري و تــةواويــيت قةناعةتثيكردني جيي هةليطرتووة لةسةر بةلطة ئةوةنيية هيي نــةمــاوة، دةربـــارةي لــيــدوان راستييت بهينريتةوة، ضونكة ئةوةندة ليي دلنيايةو بةلطةي لةسةري هةية طةيشتؤتة رادةي تيي! ئةوةندةش لةناخيدا بؤية تيدانةماوة.. دوودلي و طومان بواري كة جيطيبووة

بواري موناقةشةي ناكاتةوة. بــةآلم ثــاش مــاوةيــةكــي كــةم ـ ثــاش روونــبــوونــةوةي ئةو ئةمةي دةرئةكةويت، بؤي راستيي سةرةكي، هةنديك و واقيع لةدنياي راستنيية! دلنياكردبوو، لي ئاوا خؤي ئةوةندةنيية هةيشيبيت نيية! كيشي زانستيدا راستيي

رةورةوةي ئةم ذيانةي ثيثالثيوةبنيت! بةشتيكيرت! دانيشتوويت، خةيال كردووتي تؤ ئةوا طةردوونة ئةم بةضنطثيداكردنيك هةر كة ضوويت بؤي وا لةجوولة ئةخةيت! يان ئةوةي كة بةسرةوتوو ئةيبينيت، وا ئةزانيت هةر بةثاليك ئةخيةيتة طةر! كةضي كة هةولئةدةيت ميزةكةي بةردةستت بةثاليك جبولينيت، ئةبينيت قورسةو ناتوانيت! لةمةوة هةست بةوة ئةكةيت كة تؤ بؤ جوآلندني ئةجمارة بؤية هةية، هيزيكيرت بةبرة ثيويستيت ميزةكة توانات و طةشةثيبدةيت خؤت تواناي وزةو هةولئةدةيت زياتركةيت، ئينجا بةثاليكي بةهيزتر دييتةوة بؤ ميزةكة، تؤ لةم حالةتةدا هيزي شاراوةي خؤت و تواناي طةشةثيدراوت خستة سةر ويسيت خؤت، تا بةهةموويان هيزيكي يةكسان ثيويستيت ئينجا دروستبكةن، ميزةكة بةرطريي بةهيزي ميزةكة بةرطريي لةهيزي تا هةية زياتر بةطوروتينيكي بطةيتة و زالبيت بةرامبةردا هيزي بةسةر تا زياتربيت، ئامانج.. ئةمة راستيية، راستييةكة وةنةبيت هةر لةمرؤظدا ــةو ــةردوون ط ــةم ئ لةراستييةكاني يةكيكة بــةلــكــو بــيــت،

ريسايةكي سرووشيت بوونةوةرة. كابرايةك كة ئامييكي تازةي هيناوةتةكايةوة، هةست بةوة ئةكات كة تةنها هيزة شاراوةكةي حةزوئارةزووي ئةم ئاميةي بؤ نةهيناوةتة بةرهةم، بةلكو ئةزاني كة ئةو هيزة شاراوةي كردؤتة هيزيكي عةمةليي واقيعي )واتة: ويسيت ــةكــردار( ئينجا هــيــزي حــةزو رةجنــةكــةي ب ثاكي كـــردووة دةريي زياتر كردووة تا ئاواتةكةي بهينيتةدي، ئةشيزاني ــاوةكــي )ويــســتــةكــةي(و هــيــزي دةرةكــــي )رةجنــة هــيــزي نبةرطريي بةقةدةر لةسةرةتادا هةرئةبوو كردةوةييةكةي( زؤرتربدات هةوليكي ئينجا ليبيت، بةرهةلستكارةكاني بةربةستةي ئةو بةسةر تا خباتةطةر، رةنــج زياتر لةو تا كردةوةييدا لةواقيعيكي تا زالبيت، بةرهةلستكارةكةيدا

ئاماجنةكةي بةبةديهينراوي نيشانبدات. بزووتنةوةش ـ كة ياساي هةرةطةورةي بوونة ـ لةسةر ئةم راستيية بةندة: بةطةرخستين وزةي شاراوة بؤ هيزي دةرةكيي ديار.. ئينجا زيادكردن و بةهيزكردني تا بةسةر ئاراستةدا بةو بزووتنةوةكة و زالبيت ريدا بةربةستةكاني

ببات كة داواكراوة. دةرووني مرؤظيش ـ كة وزةيةكي طةردوونيية ـ لةسةر طةردوونييةكاندا، لةريسا ـــةروات، ئ ياساوريسا هةمان وزة ماددةو نيية، مةعنةوييدا ماددةي لةنيوان جياوازيي يةك حالةتي دوو نويدا زانسيت لةثيناسةي هةردووكيان

شنت.ثاك ويسيت بةسنيية، بةتةنها )نييةت( ثــاك ويسيت لــةنــاخــدايــةو هيشتا ـــة، كـــؤكـــراوةي شـــاراوةي وزةيـــةكـــي ــزووتــين دةرةكـــي، نـــةطـــؤراوة بــؤ هــيــزيــكــي كـــردةوةيـــي بســةرري كةندوكؤسثةكاني و بةربةست بةرامبةر هيشتا ئيسالم( كــؤمــةلــكــاريــيــةكــةي تــةنــطــوضــةلــةمــةي )كــيــشــةو

تاقينةكراوةتةوة.ويسيت ثاك و كؤسثي ريم

ئيستا با تةماشاي ئةوطيوطرفتة )سرووشيت(يانة بكةين كة دينة ريي مرؤظ لةذيانيا، ئةوانةي كة ويسيت ثاك بةتةنها دةرةقةتيان نايةت و تواناي بةربةرةكانيياني نيية، ئةوانةي كة ثيويستة )ويست(يان بؤ بطؤرري بؤ هيزيك كة لةسةرةتايا بتواني هاوتاي بي، ئينجا بتواني بةرهةلستييانبكات، ئينجا راسيت بزووتنةوةيةكي بتوانري تا ثةرةيثيبدري زياتر

واقيعي لةذيانا بؤ طؤرانكاري ثيبهينريتةدي. مرؤظ هةروةكو كة لةواقيعي ذيانيا كةندوكؤسثي ديتة ري، لةدلودةرووني خؤيشيا زؤر كةندوكؤسثي تووشئةبي

فةرماني ئةمة ئةمينيتةوة. دوايــي رؤذي تا لةطةليشيدا خواية ئةبي مرؤظ رينمايي خوايي وةرطرن و ثيوةيثابةندبن،

ئةطينا بةموسولان ناذميرين. ـــاري )حمـــمـــد رســـــول اهلل(كــــةيــــشــــةوة ئـــةوة ـــري ـــةب لتيطةيشتبوون كة موحةممةد)j( نيراوي متمانةثيكراوي خـــواي طـــةورةيـــة، ئـــةو بــؤ طــةيــانــدنــي ثــةيــامــةكــةي خــؤي كة ثيداناردووة ثةيامةي ئةو هةليبذاردووة، بةمرؤظايةتي هةرئةبي كؤمةلطةي مرؤظايةتي بيطرنةبةرو ثيوةيثابةندبن، هةموو مرؤظ بةرثرسيارن لةوةي باوةر بةثيغةمبةريتييةكةي موحةممةد )j( بهينن و شوينيكةون و ملكةضي بؤ دةربربن و طويرايةليبكةن، ضونكة طويرايةليي ئةو طويرايةليكردني

ــارة، وةك خــوا خــؤي ئــةفــةرمــوي: ]ڻ ــةروةردط خــواي ثالنساء. ] ۈ ہھ ہ ہ ہ ۀ ۀ ڻ بةئيزن كة ئةوةبوو بؤ ناردبيت هةرثيغةمبةريكمان واتة:

ـــةورة طــويــرايــةلــيــبــكــريــت، يـــان: ڻ و فــةرمــانــي خـــواي طاحلشر. ۓ ہہ ہ ۀ ۀ ڻ ڻ ڻ بيكةن كة ثيتانرائةطةينيت )j(ثيغةمبةر ئــةوةي واتــة: توخين ليئةكات، بةرهةلستيشتان ئــةوةي ئةجناميدةن، مةكةون. ضونكة ثيغةمبةر)j( خؤي راثةراندني عةمةليي جيبةجيكردني منــوونــةي ــةرضــاوة، ــةب ل ئيسالمةكةيةو شياوي و شايان هةرئةو بؤية لةبةرضاوة، قورئانةكةيةو ئةوةية بكريتة منوونةي ثيشةوايةتي، ديسان هةرئةويش ثةروةردةكارو سةردارو سةروةري كؤمةلة موسولانةكةية، كة خواييةية نوورة ئةو ئةو رابةرييت، مامؤستاو هةرئةو

تاريكستاني سةرزةميين ثيةويوةتةوة.....اهلل(، رسول حممد اهلل إال إله )ال طشتيي ماناي ئةوةبوو

كة لةدلي هةركةسيكدا جيطيئةبوو، بةموسولان دائةنرا، ضــونــكــة ئـــةو رســتــةيــة هــةمــوو راســتــيــيــةكــانــي ئيسالمي ــودةروونــدا ــةوةي لــةدل ــئ لــةخــؤطــرتــووة، هــةرئــةويــش ـ دوايبةسةر كة طؤرانكارييةك هةموو بؤ زامنة ـ جيطيئةبيت رينيشاندةري ئةبيتة هةرئةويش ديت، ئةوكةسةدا ذياني

بةرةو ريطاي راسيت خواويسيت. ئينجا لةم تيطةيشتنة طشتييةوة، ئاراستةيرتي قورئاني خؤي ثـــيؤزي بةسوننةتي )j(ثيغةمبةريش و ئــةهــات مرؤظايةتي ذيــانــي ريكخستين بــؤ لقوضلي ئــةوةنــدةيــرت ليجويئةكردةوة، هةموو رةطوريشالي شايةمتانةكة بةناخي سينةياني ئةوةندةيرت رؤئةبرد، يةكةمدا موسولانةكاني بةرفراوانرتئةكرد، ضاوياني طؤشةنيطاي فراوانئةكردو بةوزةي ئةبؤوة رؤذانة ناخيشيان كارتيكردنةكاني هةموو سؤزو و لةهةستوهؤش و خيخوازيي كــاروكــاردانــةوةي ئةو كةسيشيان شةوقيئةدايةوة، رةفتاروطوفتارياندا بيو ئاسا ئيمة ـ باوةرةكةي ئاسةوارةي و كارتيكردن بــاوةرو وةكو دانةنا لةسةر كتيبيشيان بةرطة دةفةلسةفاند نة ـ لةقالبدان و دارشتنةوةيةوة بة ئيمة، ضةندين جار خؤمان

خةريكئةكةين. بةلطةنةويستيكي هـــةروةكـــو يــةكــةم مــوســولــانــانــي ثاك )نــيــيــةت(ي ويــســت كــة حاليببوون لـــةوة ســروشــيت هةرئةبيت بةلكو ناهينيتةكايةوة، ئيسالمةتي بةتةنها، ئةم ويستة ثاكة بةكردةوة بسةلينريت، ئةبي كردةوةكان ـــدةن، ئةطينا نة ب كــاريــطــةريــي بـــوون و لــةســةر شــايــةتــي مرؤظايةتيدا ذياني لةواقيعي نة خواييداو ــةتــةرازووي ل)خوا ئةنةس وةكو )j(ثيغةمبةر نابيت! سةنطيكي هيض

Page 7: govari regai shar3

9ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني8 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

و زؤر طيوطرفيت هةية. الساييكردنةوة، عادةتوخوو، دابونةريت، لةدةروونيا: حةز لةحةسانةوةو ذيين ئاسان، رقبوونةوة لةماندوييت و طيوطرفتانة ئةم بؤ با هتد. دنياو.. تةنطوضةلةمةي بةآلو بريتييةلة: كة دانــراوة( هةرخؤي )يان دانيني ناونيشانيك ئةو هةموو وةآلمــدانــةوةي ئةميش )اهلــوى( هةواوهةوةس داواكارييانةية كة دلودةروون حةزي لييانةو ئةياخنوازيت. لةواقيعي دةرةوةي دةروونيشا: عادةتونةريتة قورسةكاني كؤمةلطةو ئةو خةلكانةي لة ريبازي دادي خوايي اليانداوةو دةريــش طيوطرفتانةي ئةم بؤ با نيية، ثيقبوول هةقيان كة دانـــراوة( بــؤي هةيةو هــةر ئةميش )يــان دانيني ناويك بريتييةلة تاغووت: واتة ئةو ستةمكارانةي لة ريبازي راست

اليانداوة. كةوابوو ئيستا هةواوهةوةسي ناوةوةو هيزي شةرخوازيي دةرةوة بةربةرةكانيي منوونةكةي ثيشوومانن )ميزةكة( كة ومتان ثيويستة ويسيت دليان ئةوةندة بؤ بطؤرين كة ببيتة هيزيكي ئاشكراي هةستثيكراو. ئةبي يةكةم هةنطاو ئةوةبي كة بةرامبةر هةواوهةوةس و تاغووت بوةسيت، ئينجا هيزو و راست بزووتنةوةيةكي تا بكري زياتر لةو تواناو ورةي كة بي وا بزووتنةوة ئةو مةرجيشة بةرهةمبيت، واقيعي لةطةل بزواني طةردوونا بسازي، ئةمةش بةوة ئةبي كة ئةو

بزووتنةوةية بةثيي ريبازيكي راست بيتةدي. تــاغــووت هيزي راســت و واقيعني، هــةواوهــةوةس و شتيكي بؤية تينوفشارن، و بزاوتن تواناو وزةو خــاوةن بةرةنطاريبكرين، ض جاي ثاك بةويسيت نيية هةر مومكني رادان و سةركةوتن بةسةريانا، كة ئةمة يةكةمني هةنطاوي لةسةر ئةوةي بيتةكايةوة، ئةمانةوي كة بزووتنةوةية ئةو ــكــي راســـيت ســــازاو لــةطــةل بــزووتــين طــةردوونــا ــبــازي ري

ئةطوجني. ئةمة يةكيكة لةبةلطةنةويستةكاني بوون وطةردوون و ذيان، ثيغةمبةر)j( هةسيت تةواوي بةم راستيية كردبوو، حلي، ولكن ما بالت مين وال بالت االميان بؤية ئةيفةرموو: )ليس العمل( واتة: باوةر بةخؤزطةخواسنت قه القلب وصد وقر يف و تةمةنناكردن نيية بةلكو بريتيية لةوةي لةدآل جيطيئةبي ريساية ئةم لةسةر ياوةرانيشي ئةيسةليين. كــردةوة و خةلكانيرت هةوليئةدا هةريةكةيان بؤية ثةروةردةكرابوون، ضونكة ئــاراســتــةكــةن، ريساية ئــةم لةسةر شيوةيةو بــةم كؤمةلطةي ئيسالمي لةسةر ئةم ياساوريساية دائةمةزريت. ويسيت ثاكي ثياوي دلسؤز بةتةنها ض كارتيكردنيكي

واقيعيي هةية؟ با بزانني عةيبةكةي ضيية؟ بؤضي ئيسالم ويسيت ثاكي

بةتةنها ناويت؟!ئةزاني، لةخؤهةلةلةتاندن بةجؤريك ئةمة ئيسالم طةورة بارستاييةكي بةثاليك لةخةوتا يان لةخةيالتا تؤ لــةدنــيــاي واقيعيكا هــيــزةت ئـــةو تــؤ ـــةآلم ب ــيــين، ئــةجــولهيزي كة تؤ ثيئةطؤرري، ضي بزاني تا تاقينةكردؤتةوة بزواندني ئــةزانــي ئينجا تاقيئةكةيتةوة بةميزيك خــؤت ئةوةي و ثاك ويسيت مةسةلةي ئةويت. ضةندي ميزةكة كة هةية بةوة قةناعةتت )ثربةدل( تؤ هةرواية، ثييئةكري سةرراسيت و هةقخوازيت ثاكةو دلــت و ضاكيت ثياوي كة ئةكةيت ئــةوة ثتةوةو ضاكةو بــةخــواوة ثةيوةنديت و كاتيك هةرخؤت بةآلم راسنت ئةمانة باشة ثييخؤشة، ئةو لــةئــارةزوويــةكــت لــةحــةزيــكــت، خــؤت ثيويستئةكات كــة لةرةفتاريكت كة خووت ثيوةطرتووة يان كة ثيويستئةكات بةرامبةر كةسانيكيرت بوةستيتةوة، ثيويستكات هةلةكانيان راستكةيتةوةو لةتوولةري رزطاريانكةيت و بيانهينيتةسةر ليياندووركةويتةوة ثيويستئةكات كة يان راست، ريبازي بةرامبةر دةرتنةكةن.. لةراستةري و ثينةطةينن زيانت تا بةهةريةكيك لةمانة تووشي نارةحةتي و ناخؤشي ئةبيت. طةورةتريش مةترسي تــووشــي لةهةنديكيانةوة رةنــطــة )بــةرةي بةربةرةكانيي ثيويستئةكات كة كاتيك ببيت.. مةترسي هــةرةشــةو تــووشــي حــةمتــةن بكةيتةوة كــوفــر(

طةورةترئةبيت. لةوكاتي روبةرووبوونةوانةدا هةلويسيت ثيويست ضيية؟ ضييةو كــؤكــراوةكــةت و ثــاك ويستة واقيعي ســةرمــايــةي

ضةندة؟ سوودي ضيية؟!خؤ راستة هيض كردةوةيةك بي ئةو ويستة ثاكة كؤكراوةية نابي و نرخي نيية، بةآلم ئةميش بةتةنها ض نرخيكي هةية؟ ئةميش ئةطةر نةطؤري بؤ هيزيكي ئاشكراو هةستثيكراوي

وا كة لةواقيعي ذيانا بةكاربيت، ض نرخيكي هةية؟! خؤ ثيغةمبةر)j( بؤ كات بردنةسةر نةبووة كة فةرموويةتي: )ليس االميان بالتمن وال بالتحلي، ولكن ما وقر يف القلب قه العمل( واتة: باوةر بةخؤزطةخواسنت و تةمةناكردن وصدوكــردةوة جيطيئةبي لــةدآل ــةوةي: ل بريتيية بةلكو نيية، ئةيسةليين. ثيغةمبةر)j( لةبةرزترين ثلةي واقيعيدا بووة

كة ئةمةي فةرمووة. سةرمايةي راستةقينةي ئةو ويستة ثاكة بريتيية لة: هيزي )هةواوهةوةس(و ناوةوة ئارةزووةكاني بةربةرةكانيكردني

تاغووت(.. )هيزي دةرةوة شةرخوازي بةرووي خؤراطرتن هةموو نــاهــيــين! ــب قــةل فلسيكي بةتةنها ثــاك ويــســيت جوانييةكةي ناطاتة بلقيكي سةرئاو! كة بةفوويةك ئةتةقي

و ئاسةواري بةجي ناهيلي!! ثـــاك بةتةنها بــةويــســيت ئــيــســالم لــةبــةرئــةمــةيــة كــة داوايكردووة كة كردةوةي ضاك هاوريي بةلكو رازينةبووة ويستةثاكةكة بي، قورئان هةر كة فةرموويةتي: )الذين آمنوا( بةتةنها نةيهيناوةتةوة، بةلكو هةميشة )وعملوا الصاحلات(ي لةطةل هيناوةتةوة، واتة: ئةوانةي باوةريانهيناوةو كردةوةي

ضاكيان كردووة.. كةوابوو ئةوةي لةدآل جيطيئةبي و كردةوة ئةيسةليين، ئةمة داواكراوةكةية ئةمةشة كة لةطةل سرووشيت بوون و

خولي طةردوون و ذياني زيندةوةرانا ئةطوجنيت.سةلاندني ويسيت ثاك

يةكةم موسولاناني بةلطةنةويستانةي لةو يةكيكيرت تييطةيشتبوون دةربارةي ئيسالم هةولدان و تيكؤشانة بؤ دلنيابوون ضونكة واقيعدا، لةجيهاني ئيسالم ضةسثاندي كة نة ئاوات و نة خـؤزطةخواسنت ئةو مةبةستة ناهينيتةدي، خؤيانا شةخسيي رةوشــــيت لـــةطـــةل لــةاليــةكــةوة بــؤيــة كؤمةلطةي مادديي لةواقيعي لةاليةكيرتةوة و لةكارابوون موسولانانةي لةو هيضكةس دةولةتةكةيدا، و ئيسالمي ثــاك ئةيكات ــوو كــة تةنها ويــســيت ــةب بــــاوةري وان يــةكــةم بةموسولان، لةكاتيكادا كة كردةوةكاني ثيضةوانةي فةرمانة و دل ئاطاداري كة بن، ضونكة خؤ خوا ئيسالمييةكانيش دةروونةكانة ئاطاداري هةموو ويستيكي ثاكي شاراوةيشة، يةك دووأووي وكــردةوة ويست كة هةستكردبوو وةهايان ثاكي ويسيت نيية، سةنطي بيئةويرتيان هيضيان شــنت، واقيعدا لةجيهاني هيض سةرمايةيةكي طةندةلةو بيكردةوة كردةوةيةكي ثاكيش بيويسيت كــردةوةي هةروةها نيية، هيض خوا ضونكة لةئامساندا! ض لةسةرزةمني، ض ونبووة، نةكرابيت، ئــةو لــةبــةرأةزامــةنــديــي نــاويــت كــردةوةيــةكــي ثيوةرة زةمينييةكان ثاك.. خؤ هةر ئةمةية ماناي ويسيت

ثةرثووتيي ئةو كرداوانة ئةخةنةروو كة بؤ خوا نةبوون!! كة واتينةطةيشت يــةكــةم لةموسولاناني هيضكةس ئةتوانيت هةر بةنييةتيكي ثاك موسولانبيت و بةو حسابةي كة خواي طةورة ئاطاي لةدلةكانةو بةطويرةي ئةو دلثاكيية حساباتي بةندة ئةكات! لةوالوةش جلةوي بؤ ئارةزووةكاني شلكردبيت و تيكةليانبووبيت! وةك لةو بةلطةنةويستانةي ئيسالم ـــارةي دةرب تييطةيشتبوون يةكةم موسولاناني

لةجيهاني ئيسالم ضةسثاندي بؤ تيكؤشانة و هــةولــدان واقيعدا، ضونكة دلنيابوون كة نة ئاوات و نة خـؤزطةخواسنت ئةو مةبةستة ناهينيتةدي، بؤية لةاليةكةوة لةطةل رةوشيت لةواقيعي لةاليةكيرتةوة و لةكارابوون خؤيانا شةخسيي هيضكةس دةولةتةكةيدا، و ئيسالمي كؤمةلطةي مادديي لةو موسولانانةي يةكةم باوةري وانةبوو كة تةنها ويسيت كردةوةكاني كة لةكاتيكادا بةموسولان، ئةيكات ثــاك هةلثةكردني بن ئيسالمييةكانيش فةرمانة ثيضةوانةي حــةرام، لةزةتي و حــةرام دةسكةوتنيكي و تةماعكاريي يان دةستنوقاندن لةخيوخيات و خؤطرتنةوة لةتيكؤشان يان ســـةرري! كؤسثةكاني و نــارةحــةتــي خؤنةدانةبةر و

با ئةبةن كويي بؤ كؤمةلطة تةوذمةكاني طةل خؤخستنة ريبازيك، ــاوةرو ــيوب ب ض كةلكةلةي ئةخيةنةسةر بيبةن! ئةو بةئةنداميكي بيكةن يان بيخةن! با دابونةريتيك يان بؤ خــؤي ثيشرتي بةحسابي ئــةم جاهيلييةي كؤمةلطة طؤريين هاتبوو، هةموو ئةم تةنازوالنة لةبةرخاتري ئةوةي ثيينةلني: ــةوةي ــؤئ ب ــان ي نــةيــات، دةردةســـــةري تــووشــي دواكةوتووة! يان تا ثييبلني: ثيشكةوتووخوازو مؤديرنة!! تالوكةي نةخاتة خؤي خؤي بةحسابي لةبةرئةوةي هةر و وةكو كوشنت بن ئازاري جةستةيي كيشةوة، جا ئازارو زيندان و راونــان و بيبةشكردن، يان ئــازاري دةروونــي بن

لةو بةلطةنةويستانةي موسولماناني يةكةم تييطةيشتبوون دةربارةي ئيسالم؛ هةولدان و تيكؤشانة بؤ

ضةسثاندي ئيسالم لةجيهاني واقيعدا، ضونكة دلنيابوون كة نة ئاوات و نة خـؤزطةخواستن ئةو مةبةستة

ناهينيتةدي، بؤية لةاليةكةوة لةطةل رةوشتي شةخسيي خؤيانا لةكارابوون و لةاليةكيترةوة لةواقيعي مادديي

كؤمةلطةي ئيسالمي ودةولةتةكةيدا،

ضةمكي ئيسالمضةمكي ئيسالم

Page 8: govari regai shar3

11ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني10 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

وةك تانةوتةشةرو طالتةثيكردني! ـــي ئـــــةم هــةســتــة ـــانـــي يــــةكــــةم لـــةجـــي مـــوســـولـــانــةســةرةتــاي ــةوة قــةنــاعــةتــيــان هـــةر ل ــضــةوان ــي ــةث بـــةزيـــوة بباوةرهينانةكةيانةوة بةوة كردبوو كة باوةرهينانيان بةئيسالم خؤيانا، واقيعي لةذياني يةكسةريي راثةراندني يةعين: يةعين: بةئيسالميكردني هةلسوكةوت و رةفتارو مامةلةي ئةم ديتةريي ئيرت ضي لةطةل هةموو كةسيكدا، رؤذانةيان خؤ بةئيسالمي كردنةيان با بيت! لةوة بيباكبوون.. ئةوان كة ئةيانزاني موسولانبوونيانةوة هةنطاوي لةيةكةم هةر خؤيان كؤمةلطةيةي ئةم كة ئةوةية سةرشانيان ئةركيكي ئيسالمي كةن، ئيرت لةريي بةئيسالميكردني ئةم كؤمةلطةيةي

خؤيانا ضييان ديتةري با بيت..وردي سةرجنيكي ثيويستة هةية راستييةك ــيةدا ل بدةين.. ئةويش ئةوةية: كة دةرووني مرؤظ هةموو كاتيك هةر لةسةر بةرنامةو ثرؤطرامةكةي خؤي جيطينابي، ناشتواني هةموو كاتيك وةكو يةك رووةورووي دذوارييةكاني سةرريي ببيتةوة.. ضونكة جاري وا هةية الوازئةبي، ورةي دائةبةزي،

ئةروخي!! بؤية خواي طةورة دةربارةي مرؤظ ئةفةرموي: الواز مــرؤظ واتـــة: النساء. چ ٹ ٹ ٹ ٿ دروســتــكــراوة. خــواي ثــةروةردطــاريــش ئــاطــاداري الوازيــي ئةطةر هةستانةوة، و كةوتن ئةطةر بؤية بةندةكانييت، سةرثيضييانكردو ئــةطــةر راســتــبــوونــةوة، هــةلــةيــانــكــردو لةسةر و بــةردةوامــنــةبــووبــن مــةرجــةي ــةو ب تؤبةيانكرد، ــةوة، وةك ــت ــري ــةط ــانــئ تـــاوانـــكـــاري ســـوورنـــةبـــووبـــن، وةري

ئةفةرموي: ڦ ڦ ڦ ڦ ڤ ڤ ڤ ڤ ٹ ڄ ڄ ڄ ڄ ڃ ڃ ڃ ڃ چ چ چ چ ڇ ڇ ڇ ڇ ڍ ڍ ڌ آل عمران. واتة: خوا ضاكةكاراني خؤشئةوي. هةروةها ئةوكةسانةش كة ئةطةر طوناهيكيان كرد يان ستةميكيان لةخؤيان كرد، لةخواي داوايليبوردن و تؤبةئةكةن يادو ديتةوة خوايان غةيري كــةس كة دلنيان ــةوة ل ضونكة ئــةكــةنــةوة، ــةورة طمرؤظ خؤشبيت، سةرثيضيي و لةتاوان نيية طةورة خواي لةطوناح واز كة بريارئةدةن ثةشيمانئةبنةوةو خيا بؤية ضونكة كردني، لةسةر سوورنةبن تيهةلنةضنةوةو و بينن زياني تؤبةكردن دواي لةطوناهةكان تيهةلضوونةوة ئةزانن

طةورةي ثيوةية. ئةم لــةنــيــوان هةية طـــةورة جياوازييةكي ـــيةدا ل بـــةالم برياري لةسةر دراوة لةطةل راستييةي كة لةذياني مرؤظدا

ويسيت تةنها طواية كة بةوةي ساويلكةية ئةوطومانربدنة ثاك بؤ ذيان و بؤ ئيسالمةتيش بةسة!

وةرئةطري لةبةندةكاني تؤبة كة طــةورة خــواي ضونكة كة ئةوكةسانةي بؤ بــريــارداوة، خــؤي الي بةزةييشي و لةوكاتانةي تيئةكؤشن بؤ طؤريين ويسيت ثاك بؤ كردةوةي هةلةوة، دةكةونة هةية وا جــاري بةرهةمهينةر، واقيعيي يان جاري واهةية لةو ريطةيةدا لةتيكوشان ساردئةبنةوةو ثشتيين بةومةرجةي ئةويش ئةمانةية! بؤ ورةبةرئةدةن، ضارةسةركردني هةولي بــةردةوام شلنةكةنةوةو تيكؤشان خؤيان بدةن، نةك ثاليليبدةنةوةو دةستبنينة ذوورسةريان

و ضاوةرواني ليخؤشبووني خوا بن!! نةخي نةخي ئةو ليبوردنةي خواي طةورة بؤ ئةوانةية كة لةرووي نةزانينةوة هةلةيةك ئةكةن و دوايي هؤشيارئةبنةوةو بةندةكاني لةريزي وةريانبطريتةوةو ئةكةن لةخوا داوا ميهرةبانيش بةخشندةو خــواي ثاشان بيانذميي، خؤي وةك ليياخنؤشئةبي، و ئةريذي بةسةرا خؤييان بةهرةي خؤي برياريداوة، نةك هةر ئةوةندة بةلكو بةلينيشيثيداون كة خراثةكانيشيان دواي دلسؤزي بؤ بطؤري بةضاكة، وةك

ڄ ڄ ڄ ڄ ڃ ڃ ڃ ڃ ئةفةرموي: الفرقان. ڇ ڇ ڍ ڍ چ چ چ چڇ ڇ واتة: مةطةر ئةوكةسةي كة ثةشيمانئةبيتةوةو باوةرئةهيـنـي و كاروكردةوةي ضاكة ئةكات، ئةوانة خوا خراثةكانيشيان

بةضاكة بؤ ئةطؤريتةوة خوايش بةبةزةيي و ليبوردةية.ئيسالمةكةيان لةماناي وا هةرطيز يةكةم موسولاناني هةية ثاكيان ويسيت مادام ـ ئةتوانن كة تينةطةيشتبوون و بينن دةوروبــةريــان موسولاني نا لةكؤمةلطةي واز ـ لييطةرين لةطيذاوي خراثةكاري و ستةمدا شةثؤلبدات! با بةمانيش تيكةل ئةوان الدانةكةي با دووربــن، ليشيانةوة نةبووبي، بةلكو وا تيطةيشتبوون كة ئةبي هةولي طؤريين بؤ بيانطؤرن و بدةن خواروخيضة خراثةكارو ئةوكؤمةلطة بةخوا بــاوةريــان كة دادثــــةروةر، موسولاني كؤمةليكي هةبي و لةسنووري ئةو ثرؤطرامة خواييةي بؤيان دانراوة ناذميرين! تــةواو بةموسولاني ئةمان ئةطينا دةرنةضن، بةرزكردنـةوةي لةثيناوي )تيكوشان جيهادةكةيان بؤية وشةي خوا( بوو بةيةكيك لةبةرهةمي دةستكةوتةكاني ئةم لةماناي تيطةيشنت بةلطةنةويستةي بةو هةستكردنةيان

ئيسالم.لةناخي بزووتنةوة بزووتنةوة، بريتييةلة: ئيسالم ئيسالميية عةقيدة ئةم واقيعدا.. لةطؤرانكاريي و دةروون

ــوو لـــةدةروونـــي مــوســولــانــانــدا ــةب هــةرطــيــز لــةتــوانــادا نجيطيبيب، ئةطةر نةطؤرراية بؤ بزووتنةوةيةكي طؤرانكاريي ئةم موسولانييةوة(! )بةكافرو كؤمةلطةكة ذياني واقيعي ئةو ثةيدابووني هؤكاري بووة وردةوردة كة بوو، هةستة موسولاندا يةكةمي لةكؤمةلطةي ميذوييةي رووداوة بريتيبوولة: كــة دروســتــيــكــرد، ئيسالم كــة هــاتــةكــايــةوة، ضةسثاندني ئةم راستيية ئيميانيية لةناخي دةرووني ئةو ثيغةمبةري كة ئــةوانــةي موسولاناندا، كةمةي كؤمةلة خؤشةويست)j( ثةروةردةيكردبـوون. كة خيا راستييةكة ـــةرةو كؤمةلي ب ئــةوانــةوة لـــةدةروونـــي تــةشــةنــةيــئــةكــردو خواروخيضي دةوروبةريان بةئاواتي طؤرين و بةهيزكردنيان بةئاواتي رينماييكردنيان، بــةئــاواتــي هةلةتيئةبرد.. بةرزكردنةوةي شوينكةوتووانيان بؤ ئاستيك شاياني مرؤظ رؤشنايي لةبةر رينماييكردنيان و تيكؤشان كةوتنة بي، رينمايي خواو زانياررية منوونةييةكةي رةوشيت ثيغةمبةري

فةرماندة)j( تا سةرةجنام سةركةوتن.. سةركةوتن، ضونكة ئةيانويست سةركةون، بةردةوام بؤ ضةسثاندني ويسيت ثاكيان لةجيهاني واقيعدا بةكردةوةي هةستثيكراو تيئةكؤشان، دوايئةوةي لةجيهاني دةروونياندا درانة بةموسولان ئــاوا لةبةرئةوةشبوو ئةيانضةسثاند،

قةلةم !!ــطــةنــةويــســتــانــةي مــوســولــانــانــي ـــةو بــةل يــةكــيــكــيــرت لكؤمةلطةيةي ئةم كة ئةوةبوو هةستيانثيكردبوو، يةكةم موسولانان ثيويستة لةسةر شةريعةتةكةي خوا دامبةزري، مومكني نيية بةهيض شيوةيةك بةثيي غةيري ئةم شةريعةتة تةنها ضونكة بيتةكايةوة، موسولان كؤمةلطةي خوايية، ئيسالمة بتوانيت موسولان ثةروةردةبكات و كؤمةلطةيةكي

يةكطرتوويان ليثيكبهينيت. دروستبوو، ئيسالمي كؤمةلطةي شــيــوةيــةوةبــوو بــةم كة كؤمةلطةية، ئةم ناسينةوةي نيشانةي يةكةم ئةمةش هةركةسيك جيائةكريتةوة.. لةكؤمةلطةكانيرت بةهؤيةوة نيشانةية بةم هةسيت كؤليبيتةوة، ئيسالمي لةميذووي كردووة، كة لةسةر ئةو بةلطةنةويستة دامةزراوة، تةنانةت رؤذهةالتناسةكانيش! ئةوانةي كة ضاويانربيبووة ئةوكؤلةكة ئةستوورة! بؤ رووخاندني، تا بةهؤي ئةوةوة بتوانن كؤمةل ئةو تةنانةت جيابكةنةوة! ـ لةذيانيدا ـ لةشةريعةتةكةي ئةو بةطرنطيي هةستيان زياتر لةخةلكيرت رؤذهةالتناسانة خالة كردبوو، ئةيانزاني بؤ دامةزراندني كؤمةلطةي ئيسالمي لةكتيبةكةيدا رؤذهةآلتناس Gibb(ي )جيبب: ثيويستة.

in Islam modern ئيسالم: هاوضةرخةكاني )ئاراستة ئةو كؤمةلطةية كة كؤمةلةيةك ئةليت: )جؤري trends(دا بؤ خؤياني ثيكدينن لةبنةرةتدا ئةوةستيتة سةر بيورايان ــةم طـــةردوونـــةو مــةبــةســت لــةدرووســتــبــوونــي، بــةرامــبــةر ئتييدا، مرؤظايةتي ــي دةروون جيوريي بةرامبةر هةروةها راهاتوون بةتةواوي خةلكي كة )نظرية(يكة تيؤر ئةمةش هةفتةبةهةفتة ـــةردةوام ب كةنيسةيش تةنانةت لــةســةري، ئةيليتةوة! بةالم لةوانةية ئيسالم تةنها ئايني بووبيت كة زؤر بةثةرؤشةوة ئاماجني درووستكردني كؤمةلطةيةكي لةسةر ريبازيشي تةنها طرتبيتةبةر، بــيورايــة ئــةو بنةماي ئــةو خؤي شةريعةتةكةي هةر مةبةستةي، ئةم هينانةديي بؤ

بووة(. )Von Grunebaum )طـــرؤنـــيـــبـــاوم: هــــةروةهــــا كة ئيشةي ئةو ئةليت: )Islam )ئيسالم: لةكتيبةكةيدا سال بةدةيةها يةكةم )مةسيحي(يةكاني ديــان كؤمةلةي

)j(هةوليانئةدا تييبطةن، موحةممةدئةويش هةستيثيكردوة، كــةم ساليكي ضةند ــةدواي لماوةيةك دنيا ذياني كة واية مادام ويسيت خوا ئةوةبوو: لةو زانـــي بةثيويسيت زؤر، يــان كةمبيت خبــايــةنــيــت، ئـةو لـةطـةل )موسولانةكان( خــؤي كؤمةلةي مــاوةيــةدا فةرمانة ئامسانييةي بةسرووش )وةحي( بؤي هاتةخوارةوة كؤمةلطةيةكي بنياتناني بؤية تةواوبكـةن، تةفاعوليكي تايبةتي بووة خولياي سةريان، كؤمةلطةيةك كة دةربارةي هةموو اليةكي ذيان راي سةربةخؤي خؤي هةبيت، ئةمةيش ــر سيبةري ــةذي ل بــوو )مــةبــةســيت لــةبــةرســيــبــةري خـــوادا ئاماجنيكي ببووة بوو(كة خواييدا سرووشي شةريعةتي مردن هةتا بيكردنةوةوة لةيةكةم هةر كؤمةلةكة، طرنطي )واتة: بةشيوةيةك كة وةك ضؤن هةموو بابةتيكي بيوهؤشي و مةعنةويياني ئةطرتةوة، ئاواش هةموو بابةتيكي رةوشت نةهيشت جياوازييةكيشي هيض ئةطرتةوة( مادييانيشي و ئةمةش دنياييةكاندا، )القدسات(و ثــيؤزةكــان لةنيوان كة ثـــةروةردةكـــرد ئــةوة لــةســةر كؤمةلطةكةي كــة بـــةوةي بةثةيوةسيت ـ ذيــانــة ئــةم اليــةنــي بضوكرتين و وردتــريــن جيبةجيكردني لةكاتي كــة ثــيــكــةوةبــةســرتاون، ـ ئاييين هةركاريكدا هةر جؤريكبيت ضةند مةراسيميك )مةراسيمي تا ريطةيةش بةم ثيويستبووة، تةواوكردني بؤ ئاييين( بــةبــاوةري بــوون بنةماكاني خــوورةوشــت زؤر، رادةيــةكــي وردتــريــن يــاســاي ئينجا كؤمةآليةتي! نــةريــيت و ئاييين هةر كة بؤ خستةروو! زؤربةرز بةشيوةيةكي كاروباريشي

ضةمكي ئيسالمضةمكي ئيسالم

Page 9: govari regai shar3

13ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني12 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

تةنها وةنــةبــي وةرطــيابــوون! ئايينييةكانييةوة لةبةلطة ذياني تاكةكاني كؤمةل ثيويستبووبيت بطؤرري بؤ كؤمةلة هةموو بةلكو داوايئةكات، خوا كة ريكوثيك كاروباريكي دةولةت بـؤيـة بطؤرري! ثيويستبوو ئيسالمي كؤمةلطةي موسولاناني لةبيوهؤشي )بةيتولال( خةزينة سوثاو و يةكةمدا ببووة دةولةتي خوايي، سوثاي خوايي، خةزينةي

خوايي. Wilfred Cantwell مســيــس: كــانــتــؤل )ويــلــفــريــد لةميذووي )ئيسالم كتيبةكةيدا لةثيشةكيي )Smithهاوضةرخدا: Islam in modern( ئةليت: )ئةطةر نيشانةي ئيسالميية، كة ئةوةبيت ئيسالمي جيهاني جياكردنةوةي ئةوا ئيمة بةم نووسينةمان هةوليكي روونكردنةوةي ماناي ميذوو، و ئيسالم لة)بةشي ئينجا ئةدةين(، راستيية ئةم ل26_27(دا ئةليت: )ميذووناسان ـ لةبابةتي ئةم ئايينةوة ـ تيبينيي دةركةوتن و بارودؤخي تايبةتيي كؤمةلطةيةكيان كة ئــةوةيــة ئاشكراية كــة ـــةوةي ئ كــــردووة، لةئيسالمدا لةناو ئاشكرايان زؤر ثةيوةندييةكي ئيسالمي كؤمةلةي طةليك كةس بةرزة، زؤر ثةيوةندييةش ئةو يةكرتدا هةية، هةستيان بةوة كردووة كة كؤمةلي ئيسالمييانة كؤمةليكي ئايني و ئايينني كؤمةليكي بةلكو نني، كؤمةآليةتي تةنها دةولةتة و ئايني وشةي ئةطةر بابةتن، يةك دةولةتيش و ئةطةرضي ـ بــةكــارهــيــنــا بــؤ ــةكــةي خــؤمــامنــان ــي ــاواي رؤذئوةكــو ئيسالمي كــؤمــةلــي ضونكة ـ بــؤي نــةطــوجنــاويــشــة كؤمةآلنيرت نيية كة ثةيوةنديي نيوانيان هةرئةوةندةبيت كة لةسةر ضةند خوونةريت و وةالئيكي تايبةتي دروستبووبيت، يان بةضةند جؤرة خوورةوشت و ياسايةكي بةهيزو رةوشيت بةس، ثيكةوةبةسرابنةوةو تايبةتي عةقيدةيةكي بــةرزو بةلكو نيية، هةرئةوةندة ئيسالمي كؤمةلطةي نةخي، نا، قةناعةتيكي هةلقوآلوي كة تيابةديئةكري زيندووييةكي بليسةيةكي كلثةو كة وا ئاييين قةناعةتيكي شةخسيية، بةتيين لةدةرووني هةريةكيك لةئةندامةكاني ئةم كؤمةلةدا هةية، ئةتوانني بليني: كة ئةم كؤمةلطةية )يان ئةم كؤمةلة( وشةي كة ئاييين، ــةرزي ب زؤر منوونةيةكي بريتييةلة: ئايينيةكة بةكاردينم هةر بةماناي تاك و ثاكييةكةي ثيشوو بليني: ئةطةر بــامســكــردووة، لةمةوبةر وةك بةكاريدينم عةقيدة يان رذييكي سيؤلؤجي )كة لةسةر بناغةي ئاييين دامةزرابي( بريتييةلة: عةكسكردنةوةو بريقةدانةوةي ديدي حالةتدا لــةزؤر كة وةكــو شةخسي باوةرهيناني و ذيريي بةتايبةتي لةديانييت )مةسيحييةت(دا دةرئةكةوي، ئةوكاتة

)بةهةموو ئيسالمي كؤمةآليةتيي رذيــي بليني: ئةتوانني بــاوةري دةربــريــين بريتييةلة: ضاالكييةكانييةوة( شيوة

شةخسيي موسولان، لةشيوةيةكي كردةوةيي واقيعيدا(. ثيويستناكات لةوة زياتر دةقي قسةي رؤذهةآلتناسةكان وةربطرين، و شوين قسةيان بكةوين، بةآلم ئةوةي ئةمةوي هةموويان رؤذهةآلتناسانة ئــةو كة ئــةوةيــة: بيليم ــيةدا ليةك سيفةتي طةورةي تيطةيشنت لةئيسالم و ميذووةكةيان خــســتــةروو، ئــةويــش ئــةوةيــة كــة كــؤمــةلــطــةي ئيسالمي، بناغةي لــةســةر ئيسالمييةو عةقيدةي ثـــةروةردةكـــراوي لةعةقيدةكةي كؤمةلطةكة كة بةجؤريكة دامـــةزراوة، ئةو جــيــانــاكــريــتــةوة، ئــةمــةش لـــةكـــردةوةو خــوورةوشــتــيــانــدا ثيكهينةريان ئيسالم كردةوةو شةريعةتي كة دةرئةكةوي، ـــةو شــةريــعــةتــةيــة كــة هــةمــوو كوجني بــــوون، ئــةمــةش ئيةكيكة ومتــان: وةكــو ئةمة ديسانةوة طرتؤتةوة، ذياني دةربـــارةي يــةكــةم، موسولاناني لةبةلطةنةويستةكاني كؤمةلطةي بــي ئيسالم بووني كة لةئيسالم، تيطةيشنت ئيسالمةكةيش كة هــةروةكــو ناشيت، نييةو موسولان بؤ موسولان تاكيكي هةموو راستةقينةي بيتيكؤشاني دامةزراندني كؤمةلطةيةك لةسةر بناغةكاني كة شةريعةتي

ئيسالم خؤي بؤي دارشتووة، بووني نيية.

ثةراويمزةكان:بةحةديس بةريز نوسةري ئةمةي ل��ةدووي ط��ةرام زؤر )1( هيناويتييةوة، هةنديك لةزانايان بةحةديسيان داوةتة قةلةم بةلةفزيكي هةنديك جياواز وةكو: )ليس اإلميان بالتحلي وال بالتمين، ولكن اإلميان ما وقر يف القلب وصدقه العمل( كة دةيلةمي لةئةنةسةوة ريوايةتيكردووة، كة لةوانةية نوسةري بةريزيش لةويوة وةريطرتبيت، بةآلم شيخ )إحسان بن حممد العتييب( � كة قوتابي شيخي ئةلبانيي رةمحةتيية � دةفةرمويت: حةديسيكي زةعيفة، بةم شيوةية دةقةكة دينيتةوةو ثاشان حوكمي لةسةر دةدات، ئاماذة بةسةرضاوةكانيشي وقر يف ما ولكن بالتحلي، وال بالتمين اإلميان )ليس دةكات: القلب وصدقه الفعل... اخل (. موضوع. »ذخرية احلفاظ« إلبن طاهر عمرو الصحيفة« حملمد »تبيض .)1098( »الضعيفة« .)4656/4()33(، هةنديك لةزانايرت دةفةرموون: بةو لةفزة حةديس نيية بةلكو قةوليكي حةسةني بةسريية كة طةورةي تابيعينة � رةمحةتي خواي ليبيت � هةموو قةولةكةيش ئةمةية: )ليس اإلميان بالتميني ولكن ما قه العمل، إني قوما ألتهم األماني حتى خرجوا قر يف القلب وصد وسن الظني باهلل وكذبوا لو أحسنوا من الدنيا ال حسنة لم وقالوا ن

الظني به ألحسنوا العمل( واهلل أعلم.

احلمدهلل رب العاملني والصالة والسالم على رسوله األمني.و حزب و دةولةت سةرجنى تؤزقالةيةك هةركةسيك دةزانيت دابيت، هؤزةكانى و خيل تةنانةت و طروث تايبةت بةخؤيان هةيةو كة كؤمةليك دةستوورو ياساى ديفاع و بةرطريى بؤ دياريكردووة بريكيان سنوورو لةمانةوةى خؤيان، ئةطينا بةدريذايى زةمان، هةرسالةى، و ليئةقرتينرى شتيكى هةررؤذةى هةرمانطةى، بةبادةدريت، تؤزى و دةروات ئةوةوة و ئةم بةذيرثيى ئةوةيش مافيكى ياسايية كة هةركةسة ثةلةقاذةبكات بؤ و مةنهةج دةليني: سؤنطةيةوة لةم جا خؤى. مانةوةى دةستووريك وةك - ئيسالم كة هةديةو بةخششى خواية بؤ كؤمةل سةرزةوي، وة طشتطييشة بؤ هةموو جيطاو والت و طةليك - ديارة دةبيت ضاكرتو باشرت مافى ئةوةى رابطرى و هةبيت كة ياسا بنةماو بنضينةييةكانى خؤى قبولنةكات كة ئاميتةى شتيرت بكرى، بؤئةوةى كةسيتيى هيزو و واتة: سياسةت و كؤمةاليةتى بثاريزيت، خؤى زانست و تيطةياندن و ثيطةياندن ثةروةردةو و دارايى و جلوبةرط و داهينان و ثيشةسازيى و زانياريى و و وةزارةت و ثةرلةمان و مةجليس و فرؤشنت و كرين بطوجنيت و تابكرى خؤى ديكةى دةزطايةكى هةموو تيكةل بةكاروبارى كةسيرت نةكات، خؤ ئةطةر دةسةالت و ئيمكانياتى خاوةن سنووربوو، ئةوة بؤئةوةى ئةو بوونةى وة مبينيتةوة، و تيانةضيت كةميشبيت كةهةرضةندة و زانايان كةثيشةواو شةرعييةوة سياسةتة ئةو لةريى خةخمؤرانى ئيسالم دةستنيشانيانكردووة دةبيت خؤى سياسةتى ثيناسةى جوان ضةندة زانايان بثاريزيت،

شةرعييان كردووة:تدبري )هي دةليت: خالف عةبدولوةهاب شيخ )1حتقيق يكفل مبا اإلسالمية للدولة العامة الشؤون الشريعة حدود اليتعدى مما املضار ودفع املصاحل

وأصوهلا الكلية وإن مل يتفق واقوال األئمة اجملتهدين(. واتة: سياسةتى شةرعى بريتيية لةدانانى نةخشةوثالن بةشيوةيةك ئيسالميى، دةولةتى طشتيى كاروبارى بؤ ببيتة دةسةبةريى دةستخستنى )مصاحل(و بةرذةوةنديى بيتة طيوطرفتيكةوة و بةهةرزيان ثالنان و البردن و شةريعةت لةضوارضيوةى بةالم موسولانان، سةرريى ئةطةرضى دةرنةضيت، ئةو بنضينةييةكانى بنةما و ثيشةوا راوبؤضوونى لةطةل ضارةسةرةيش شيوة ئةو

موجتةهيدةكانيشدا ريكنةبيت.حاالت )خضوع دةليت: السرية( )فقه كتيبى )2ملا وغريهم املسلمني بني والصلح واملعاهدات الغزو الشرعية، وما يسميه بعضهم ب)حكم بالسياسة يسمى اإلمامة( وبيان ذلك: أن مشروعية فرض اجلهاد من حيث األصل حكم تبليغي الخيضع ألي نسخ أو تبديل، كما أن أصل مشروعية الصلح واملعاهدات ثابت الجيوز إبطاله واتة: .)... اإلسالمية الشرعية األحكام من وإجتثاثه ثةيان ريككةوتننامةو و جةنط قؤناغةكانى و حالةت ناموسولاندا و موسولان لةنيوان و سازش و صوحل بةثيى سياسةى شةرعيية، وة يان بليني: بةثيى بريارى )ئةمي(و ثيشةواية.. واتة: فةرزييةتى جيهاد لةبنةرةتدا ئالوطؤرو هيض قبول جاريكيرت راطةيةنراوةو برياريكى هةلوةشاندنةوةيةك ناكات و دةبيت تا رؤذى قيامةت ببيت، ضةسثينراوةو موعاهةدات و رةوادانى صوحل هةروةكو تا بسريتةوة بةهيض شيوةيةك هةلوةشينريتةوةو نابيت صوحل جيهادو بليني: كة بةواتايةكيدى دوايى، رؤذى ناتوانيت دةسةالتيك هيض ددانثيانراون، بنةماى دوو تا جيهاد وةك نةفيبكات، هةردووكيان يان يةكيكيان دونيا تا هةروةها صوليش بةردةوامة، قيامةت رؤذى دونيابيت هةردةمينيت، بةالم بؤ وردةكارييةكانى شيوةى جياجياى ئةو صولة دةبيت كات و شوين و بارودؤخى

دةبيمت هةموو قؤناغيمكى انان هةلمسةنطيمنريم موسولم

ئةمحةد كاكة مةمحود

ضةمكي ئيسالم

Page 10: govari regai shar3

15ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني14 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

موسولانان بةرامبةر بةدوذمنانيان رةضاوبكرى، ئةويش وردى زاناى ثيشةوايةكى ئةميو بةردةستى دةخريتة سةردةمة، ئةو سياسيى ئاييندارى دادطةرى حةكيمى ثاشان ئةويش كؤرى ئةجنومةنى ناوضةكة لةزاناو داناو ئةطةر مةشؤرةتيانثيدةكات، جا كؤدةكاتةوةو سياسيى ثاش ليكؤلينةوةو تويذينةوةيةكى قول، وا بةضاك زانرا دوذمن رووبةرووى لةوكاتةدا سةربازى بةهيزى كة رووبةرووبوونةوةوة لةجيهادو دةتوانيت ئةوا نةبنةوة، رؤشنايى لةذير ريككةوتن، و صوحل بؤ بطويزريتةوة

شياوو كاتيكى خوا بةلكو تا شةرعييةكاندا، دةقة دةبيت رووبةرووبوونةوة، بؤ دةرةخسينيت طوجناوتر بثاريزن ئيسالم سةردةميكدا لةهةموو موسولانان بةجيهاد، جاريك دوذمن، فرتوفيليكى و لةهةرثيالن جاريك بةئاشتى، ئةطةر جيهاد دةستينةداو بةرذةوةنديى بةشيكى jثيغةمبةر دةبينرايةوة، لةريككةوتندا هةر )السياسة بنةماي لةذير خؤى لةمجوجولةكانى زؤرى سةرؤكى و كةئيمام بوو رووةوة لةو الشرعية(دابوو،

ئايينةكةى بؤيبلواية بةهةرشيوةيةك بؤية بوو، دةولةت تا بةنامةناردن، تا بةجيهاد تا نةدةوةستان، خواى بةثيشوازيكردن و كؤبوونةوة لةطةل اليةنة سياسييةكان

و دةسةالتدارانى ئةو سةردةمة.لةو هةر دةويت راستت ئةطةر بةريز! خوينةرى

ې ئايةتةكةدا: هةلسةنطاندنى لةكؤتايى ثرسيارانةى لةبابةتى النساء_1٤٠_دا ىب ائ ى ى ې بوو، لةشكركيشى و جةنط قابيلى هاتبوو، بةريندا )إن دةليت: لةفةتواكةيدا تةيية( )ئينب هةروةك بةالم بالقدرة واإلمكان، الباغية مشروطة الطائفة بقتال األمر فقد تكون املصلحة املشروعة أحيانا هى التآلف باملال مرة، غري jالنيب فعله كما واملعاهدة، واملساملة واإلمام إذ أعتقد وجود القدرة ومل تكن حاصلة كان الرتك فى نفس األمر أصلح(. واتة: فةرمان بةجةنطكردن لةطةل دةستةى باغييةدا هاوكاتة بةتواناو دةسةالتةوة، ضونكة هاوبةشدانةران لةجةنطى ئةمانة جةنطى وةنةبيت كةجيهادو ئاشكراية جاخؤ باشرتبيت، كافران و بيربواياندا و هاوبةشدانةران لةطةل بةجةنطهاتن جاريش طةل دةسةالتةوة، هيزو بةتواناو بةسرتاوة ريككةوتندا و ثيكةوةذيان و لةهؤطريى بةرذةوةندى وة كردى، جاريك ضةند jثيغةمبةر وةكو دةبيت، كةضى هةية جيهاد دةسةالتى ثييوابوو ثيشةوا ئةطةر لةو رةمحةت هةزار ضاكرتة. ضاوةروانى ئةوا وانةبوو، فةرموودةكاندا و ئايةت لةطةل دةزانيت كة فةقيهةى ضؤن رةفتاربكات، وةك شيخولئيسالم لةكتيبى )الصارم ماكان )فحيث دةليت: )238(دا رووثةرى السلول( للمنافق ظهور وختاف من إقامة احلد عليه فتنة أكرب من بقائه عملنا بآية: ڃ ڃ چ األحزاب_٤٨_ كما أنه حيث ما حصل وحيث وأصفح، عنهم الكف جهاد عن عجزنا

ٻ ٻ ٻ بقوله: خوطبنا والعز القوة دةسةالتى لةهةرجيطةيةكدا واتة: التوبة_٧٣_. ياساى ئةطةر كة دةترساى جا دةركةوت، مونافيق طةورةترى وةيشومةى فيتنةو بةسةردابدةيت خواى

بةئايةتى: و روويليوةردةطين ئةوا ليبوةشيتةوة ضاويليدادةخةين، جارى و كاردةكةين چ ڃ ڃ جيهادى بةرامبةر بيتوانابووين ئةطةر ضؤن هةروةكو )كةف بةئايةتى: و ثشتيانليهةلئةكةين بةضةك، كافران هيزو كاتيكيش كاردةكةين، رووليوةرضةرخان( و

ٻ ٻ بةئايةتى: وةدةستكةوت ئيمكانيات

ٻ التوبة_73_ رةفتاردةكةين.ل21دا ب2 )اإلتقان( لةكتيبى سيوتى شيخى )3اجلم الكثريون اوردها اليت اآليات من )خرج دةليت: السيف آية أن قلنا: أن والعف، الصفح آيات مع الغفري وآيات يسري، عدد لذلك يصلح مما وبقى تنسخها مل جيب ورد أمر كل أن مبعنى: املنشأ من بالقتال األمر يقوي أن إىل احلكم ذلك تقتضي لعله وقت فى إمتثاله املسلمون، وفى حالة الضعف يكون احلكم وجوب الصرب

على األذى(.أوال الرسول )أمر دةليت: ئةصفةهانى راغبى )٤بالرفق واإلقتصار على الوعظ واجملادلة احلسنة ثم إذن له بالقتال ثم أمر بقتال من يأبى احلق باحلرب وذلك كان أمرا بعد أمر على حسب مقتضى السياسة(. واتاى قسةى ئةو دوو بةريزةيش ئةوةية كةدةبيت لةطةل ئايةتةكانى بةجيهادكردن فةرمان و بةرووةرضةرخانلييان فةرمان هؤكارو كاتيك كاردةكرى، ضؤن و بزانرى بةرامبةريان بةوةيان رةفتار دةستكةوت هةركاميكيان عيللةتى دةكرى، تا ئةو هؤكارة دةطؤررى، دةبيت ئةوةيش بليني: لةكتيبى عةبدولسةالم كورى عيززى وةك؛ كةجيهاد )األحكام فى مصاحل األنام(دا دةليت: )إن اجلهاد واجب خاضع فهو كذلك كان وما الغايات، ال الوسائل وجوب ألصول السياسة الشرعية، وطريقة إقامة احلدود الخيرج املؤمنني اهلل خاطب تيمية: إبن قال السياق، هذا عن

ڑ ڑ كقوله: مطلقا خطابا واحلدود باحلدود، _وكذلك النور_٤ گ گ گ ک ک ک ک أن علم قد _لكن النور_٤ ڱڱ ڱ ڳ ڳ ڳ قوله: والعاجزون عليه، يكون أن قادرا البد بالفعل املخاطب الجيب عليهم ، وقد علم أن هذا فرض على الكفاية وهو

ڳ گ كقوله: اجلهاد، من نوع هو بل اجلهاد، مثل آل چ ڇ ٿ ٿ ٿ ٿ وقوله: _ النساء_٧٧ ڳ عمران_١٦٧ _وقوله: گ گ گ التوبة_3٩ _وحنو ذلك، هو فرض على الكفاية من القادرين، والقدرة هي السلطان، فهذا وجب إقامة احلدود على ذي السلطان كةجيهاد ئةوةية دةستةواذةيش ئةم ثوختةى ونوابه( يان ئيقامةى حدودى خوا، وابةستةية بةئةندازةى هيزو ئةوةى بةمةرجى موسولانانةوة تواناى و دةسةالت بؤية لةجيبةجيكردنيدا، طةورةترنةبيت فيتنةكة كة

ئةوانةيش دراونةتة دةستى ثيشةوا.ــ عبدالرمحن عبدالالق( 5( لةكتيبى )العمل السياسيـ

ل٤3دا هاتووةو دةليت: )البد أن يكون الدعاة يف كل ذلك أمورهم ويزنون إنزالق، بال ومقدامني تهور، بال شجعانا بكل عقل ورؤية، وهكذا كان رسوهلم وقائدهم j الذي أصحابه ويستشري واهبته، عدته أمر لكل يأخذ كان يكون حيث ويسامل احلرب، نفع يرجى حيث وحيارب، ويوادع العهد، يفيد حيث ويعاهد وأرفق، أفضل السلم اإلقدام، وحيجم تنفع ويقدم حيث املوادعة، تنفع حيث أموره يربم و والعقل، احلكمة هي األحجام يكون حيث حيث بأمره ويصدع معنى، للسرية يكون حيث سرا لةم مةبةست واألفضل(. واألخرى األوىل هو الصدع يان لةئةمي جطة – ئةوةية كةهةموو كاتيك دةستةواذة داناى زاناو هؤشيارو بيتيذو دةستةيةكى - ثيشةوا لةبةرامبةر رووداوةكاندا كةدةستةوسان نةوةسنت ببيت و تةنها لةذير طوشاري هةق و راستيدا بن و سةرجنبدةن كاذيرة ئةو بؤ جيطةية ئةو بؤ رؤذة، ئةو بؤ بزانن و زانايان دةلني: باسة، بكةن. شياوى ئةوة ضى دةطوجنا تةنانةت ئةطةرضى موسولانان بةهيزو بةدةسةالتيشنب، ئةطةر بينرا بةرذةوةندييةك لةوكاتةدا طةورةترة لةجةنط

ئةوا )معاهدة(و صوحل و ثيكةوةذيان طريدةدرى.سةرةراى ئةمةيش ئوصولييةكان ئةم ضةند ياسايةيان خؤيدا كاتيكى لةهةرجيطةو موسولانانيش هةية،

بةهرةيان ليوةردةطرن:شرح املادة/2١ احملظورات. تبيح الضرورات )1

القواعد الفقهية.القواعد املادة/22 شرح بقدرها. تقدر الضرورات )2

الفقهية.٣( يتحمل الضرر اخلاص لدفع الضرر العام. املادة/2٦

شرح القواعد الفقهية.املادة/2٧ األخف. بالضرر يزال األشد الضرر )٤

شرح القواعد الفقهية.5( إذا تعارض مفسدتان روعي أعظمهما ضررا بارتكاب

أخفهما. املادة/2٨ شرح القواعد الفقهية.القواعد شرح املادة/29 الشرين. أهون خيتار )٦

الفقهية.املادة/٣0 املصاحل. من جلب أوىل املفاسد درء )٧

شرح القواعد الفقهية.٨( الضرر يدفع بقدر اإلمكان. املادة/٣١ شرح القواعد

الفقهية.لةكؤتاييدا هةرشةكاوةبيت ئاالى ثيؤزى ئيسالم.

دةبيت موسولمانان لةهةموو سةردةميكدا ئيسالم بثاريزن

لةهةرثيالن و فرتوفيليكى دوذمن، جاريك بةجيهاد، جاريك بةئاشتى،

ئةطةر جيهاد دةستينةداو بةرذةوةنديى هةر لةريككةوتندا دةبينرايةوة، ثيغةمبةرj بةشيكى زؤرى

لةجموجولةكانى خؤى لةذير بنةماي )السياسة الشرعية(دابوو، لةو رووةوة بوو كةئيمام و سةرؤكى دةولةت بوو،

بؤية بةهةرشيوةيةك بؤي بلواية ئايينةكةى خواى نةدةوةستان

دةبيت هةموو قؤناغيكى موسولانان هةلسةنطينريدةبيت هةموو قؤناغيكى موسولانان هةلسةنطينري

Page 11: govari regai shar3

17ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني16 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ليكؤلينةوة روالةتي و زةق بــةديــاردةي بــووة ئــةوةي رؤذئاواييةكان دةربارةي بزاظ و كؤمةلة ئيسالمييةكان، ئةوةدان لةهةولي كةهةميشة بياليةننةبوونةيانة، ئةو ئيسالم بةتيؤرةوة ببةستنةوة، يان بةئةنقةست زاراوةو بةتوندرةوي تيكةل ئيسالمييةكان بزاظة ضةمكةكاني دةكةن. ئةمة جطةلةوةي هةنديكيان هةر بةديدو بيي سياسي هةرنابينن! هةرواي حسيبدةكةن كة ئةو دياردة كــاردانــةوةي هــةمــوويــان دةردةكــــةون ئيسالمييانةي ئةوكيشةو بارودؤخة سةختانةن كةبارودؤخي سياسي دووضــاري ناوضةكانيان كؤمةآليةتيي و ئــابــووري و هـــةن، ئــةمــةيــش ئــاشــكــرايــة كــةســادةبــييــيــة، ضونكة ئيسالمييةكان بــزووتــنــةوة ثــةيــدابــوونــي ثيكهاتةو ــان بـــةســـرووشـــيت خـــودي ــي ــدي ــوةن ــةي ـــةكـــةوة ث ـــةالي لطياني كةدينيكةو سيفةتةي بــةو هةية ئيسالمةوة لةهةمان لةخؤطرتووة، نويكردنةوةي و رةسةنييت و بةربةرةكاني ئةو سرووشتيي وةآلميكي كاتيشدا كةرماني ناوةكييانةيشة و دةرةكي دةبةريكراضوونة ئابووري و كؤمةآليةتي خيالفةتي ئيسالمي و تةنطذة لةسالي هينايةكايةوة، ئــةو دواي سياسييةكاني و )1٩7٩ز( بةدواوة رؤذئاواييةكان زياتر كةوتنة بايةخدان بةدياردةي ئيسالمي دوايئةوةي كةشؤرشي ئيسالمي لةئيان سةركةوت و تواني شاي سةر بةرؤذئاواييةكان دامةزرينيت. لةوي )ئيسالمي( و حوكميكي برمينيت ــدةويــســت وا بـــروانـــنـــة ئــةو ــان ــةي رؤذئـــاوايـــيـــةكـــان نبةلكو موستةزعةفة، طةليكي كةسةركةوتين شؤرشة كة ثيناسةدةكرد وايشيان و وادةبيين شؤرشةكةيان سةرضاوةيةكي مةترسي و هةرةشةية بؤ بةرذةوةنديي رؤذئاواييةكان بةطشيت و هيي ئةمريكايي بةتايبةتي! راثةرينةكةي دواي )1٩87ـ1٩٩1ز( لةساآلني ئينجا ئيسالمي بــةديــاردةي بايةخيان فةلةستينيش طةلي

زياتربوو، ئةميشيان هةر بةهؤكاري كاريطةريية زةقةكةي و رق ئةوةندةيرت كة بوو، زايؤنيستييةكانةوة ميديا تؤقيين رؤذئاوايان لةبزووتنةوةو طروثة ئيسالمييةكان واثيناسةدةكرد فةلةستينيان مقاوةمةي زياتردةكردو )ئيهابي ئيسالمي!(يةو سةرضاوةيةكي مةترسيية كة

بؤ ديدونةرييت رؤذئاواييةكان.... ــتــيــي ســؤظــيــيــةتــي كــــؤن لــةكــؤتــا بـــةرمـــانـــي يــةكــيــكــي ســةرةكــي ــي دةيــــةي ســــةدةي رابـــــــردوودا، طــؤرانبةمةيش روويدا، نيودةولةتيدا سيستمي لةثةيكةري تاكةهيزي ــووة ب ئةمريكا وياليةتةيةكطرتووةكاني كؤنيش جيهانبينييةي ئــةو ئيدي ســةركــردايــةتــي، طؤرا، دةبوو ثيناسةي نويي دوذمين نوي بيتةكايةوة، بةتايبةتي ئةمريكاييةكان و بةطشيت رؤذئاواييةكان ثيويستيانبوو )دذواريي سووري كؤمؤنيزم( بة)دذواريي

سةوزي ئيسالمي( بطؤرنةوة! ــدةوت: ئــيــســالمــي ســيــاســي، ــان ــي ــي ــــةوةي ث بــؤيــة ئـــــي! نــووســني و بـــوو بــةســةرضــاوةي طــــةورةي دذواريو راطةياندن هؤكارةكاني هةموو زؤربوو، ليكؤلينةوة باسوخواسي ثيناسةو كةوتنة ئةكاديييةكان باسة كة مةترسييةي ئــةو رادةي ســيــاســي!(و )ئيسالمي ئةمريكاي بيمةنداني سياسةمتةدارو بؤ هةربةتةنها بةتايبةت درووستناكات، بةلكو بؤ هةموو رؤذئاواو بؤ

روسيايش! دذواردةبيت بؤ سةر ثةياني ناتؤيش!!دواي رووداوةكاني يانزةي سيثتةمبةرو طؤرانكاريية نويكاني بــاســة لــيــكــؤلــيــنــةوةو درامــاتــيــكــيــيــةكــانــي، دياردةي ئيسالمي و ضؤنييةتيي رووبةرووبوونةوةي، دةبوواية وةرطــرت، ناحةزانةي زؤر ئاراستةيةكيرتي مةلبةندة نووسيين و راطةياندن هؤكارةكاني هةموو ثشتيوانةكاني بريار، هةموو بزووتنةوة ئيسالمييةكان

بةئوسوليطةري )فةندةمةنتاليست( بناسينن.

بزاظي ئيسالميلةديدي رؤذئاواييةكانةوة

ن. حةمدي عةبدولعةزيز و. ئازاد هةوليي

هةرهةولي نةك دواتــر، ليكؤلينةوانةي و باس ئةو نـــاحـــةزانـــةي خــؤيــان ـــوازة ـــةو شـــي ب ـــان دةدا ـــةوةي ئثيناسةبكةن ئيسالمي بــزووتــنــةوةي دةيــانــةويــســت و بــةشــداريــي دارشـــتـــين ســيــاســةت و هــةلــويــســت و برياربيت! بةلكو كةوتنة ثالندانان بؤ طؤريين دينيكي جيهاني! بؤ دارشتنةوةو ثيناسةكردنةوةي سةرلةنويي ديراسات نوييةكاني مةلبةندة ديان بؤية ئيسالم!! ئيسالميي )مةلبةندي ناويان بــاس، ليكؤلينةوةو و ــــوو! وةكـــو ئـــةوراثـــؤرتـــةي دةزطـــا مــامــنــاوةنــدي( دةبهاوكاريي ئةمريكايي )رانـــد(ي خاضثةرستييةكةي مةدةنيي )ئيسالميي بــةنــاوي كــة ــوو، كــردب دارايـــي ــةش و ســـةرضـــاوةو ســرتاتــيــذي( ــاوب ديــوكــراســي: هثةيوةنديي دةكـــات ئـــةوة داواي كــة بــآوكــرايــةوة، ببةسرتيت ئيسالمييانةدا كؤمةلة ئةو لةطةل ثتةوتر و وةكـــو سؤفييةكان ــت، خــؤشــدةوي رؤذئـــاوايـــان كــة نوخيوازةكان.. )عالةمانييةكان(و سكؤلةريستييةكان لةم جولةكة، يابيسي دانيال وةكــو يةكيكي رةجنــي )ثةيانطة هيي ض خؤي هيي ض ئاشكراية مةيدانةدا )مةلبةندي دةزطــاكــةي بــةنــاوي كة ئيسالمي(يةكةي ثيشخستين ئيسالمي( كاردةكات!! كارةكةيشي ئةوةية لةئيسالميي بةرطريكردن ـ ــني دةل خؤيان بـــةدةردي ـ ئيسالميية كؤمةلكاريي رووبةرووبوونةوةي ميانرةوو ــطــاوةرة ــي )جــةن ــدةن ــان ــاوي ـــدرةوةكـــان، كــة ئـــةو ن تـــون

ئيسالمييةكان( ..

ئوسولميطةريية يان بزووتنةوةي ئيسالمي؟!ــدا ــةكــةي ــب ــي ــت ــةك مــالــيــس رؤنـــتـــيـــين نــــووســــةر للةبآوكراوةكاني ـ مان تويذينةوةي )ئوسوليطةري، سالي )2٠٠٤ز(ي ئؤكسفؤردي بةريتانيايةـ ( كةزاراوةي ئوسوليطةري ثيناسةدةكات، واي باسدةكات كةبريتيية ــكــراوي ســـةردةم ــاري ــة: )كــؤمــةلــيــك طــؤرانــكــاريــي دي لدةدريتةثال )سليب( نيطةتيظ تؤمةتيكي وةكــو كة دينيي شيوازيكي يان ريبازيك ثال يان بيوباوةريك ذيان كةديندارةكان سرتاتيذييةك بؤ خؤيان دادةريذن، خؤيان ناسنامةي ثاريزطاريي بتوانن رييةوة لةو تا طةليك وةكو )عالةمانييةت(دا سكؤلةريسيت بــةرووي يان كؤمةلة خةلكيك بكةن. زاراوةكة بآوبوونةوةيةكي طرنط زؤر روانطةيةي بووةتة ديتووة، بةخؤوة زؤري كة لةوةوة تةماشاي جيهاني ئيسالم دةكريت، بووةتة

زاراوةيةكي ثؤلينكردني طةل و مةزهةب و ئاأاستةكان، بيؤكراسييةكاني دةزطاموخابةراتي و تويذينةوة فيكري و سياسييةكاني رؤذئاوا توانيويانة زاراوةكة بضةسثينن، بضةسثينن هــةمــووانــدا لةميشكي ئــةوة توانيويانة ثـــرؤذةي هــةلــطــري ئيسالمي ــنــةوةي ــزووت ب ــادام ــةم كدذواريية طةورةترين كةوابوو ئيسالمي(ية، )دةولةتي لةريي بوون و بةرذةوةندييةكاني رؤذئاواداو نوينةري بةو ـ زاراوةكة راستةقينةي تيؤريستيية!! هةرضةندة لةم ـ بةكاردةهينن موسولاناني بؤ ئيستا مانايانةي ماوانةي دواييدا لةتاقيطةكاني موخابةراتي رؤذئاواوة

بــةآلم ثيشرت وةكــو زاراوةو وشــةي ديــن بؤ داهــيــنــرا، ديندارانيرتيش بةكاردةهات، وةكو ذيل كيثل، طارودي ئاماذة بةئوسوليطةريي مةسيحييت و جولةكة دةكةن. بةئوسوليطةري نويية ئةوةية كةدينداري بةآلم ئةوةي ثةيوةستدةكرينةوة! بــةتــيؤرةوة هةردووكيشيان و ــواد يــةكــيــكــي وةكـــو بـــرنـــارد لــويــســي بــةريــتــانــي و فزاراوةكة هةميشة ئيسرائيلييةكان و لوبناني عةمجي هةريةكن( هةرسيكيان طواية )كــة شتة ســي ئــةم بؤ بةكاردةهينن! تةنانةت يةكيكي وةكو بنيامني نةتةنياهؤ

ئةوراثؤرتةي دةزطا خاضثةرستييةكةي )راند(ي

ئةمريكايي هاوكاريي دارايي كردبوو، كة بةناوي )ئيسالميي مةدةنيي

ديموكراسي: هاوبةش و سةرضاوةو ستراتيذي( بآلوكرايةوة، داواي ئةوة دةكات ثةيوةنديي ثتةوتر لةطةل

ئةو كؤمةلة ئيسالمييانةدا ببةستريت كة رؤذئاوايان خؤشدةويت وةكو؛ سؤفييةكان و سكؤلةريستييةكان )عالةمانييةكان(و نويخوازةكان.

بزاظي ئيسالمي لةديدي رؤذئاواييةكانةوة

Page 12: govari regai shar3

19ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني18 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

سةركةويت؟( دةتوانيت ضؤن )رؤذئــاوا لةكتيبةكةيدا دةليت: عةرةب و موسولان و تيؤريسيت يةك شنت! بـــةآلم كــةســانــي وةكـــو ئــةســثــؤزيــتــؤو ئيفؤن حـــةدداد هةية اليةنيكيرتيش بــةرثــةرضــيــدةدةنــةوة. بةتوندي رةفزدةكةنةوة، ئيسالمييةكان كؤمةلة بؤ هةرزاراوةكة بزووتنةوةي بةسةر ثيناسة وةكــو زاراوةكـــة ضونكة ئيسالميدا ناضةسثيت. جطةلةوةي ثةيوةستييةك نيية لةنيوان ئوسوليطةري و ديندا.. بؤية هةنديك لةم اليةنة ئاراستةية زاراوةيرت بؤ بزووتنةوةي ئيسالمي دادةنيت، وةكو جاك بيك كةثييدةليت: )ئيسالمةوي( يان فرانوا

بورجا ثييدةليت: )ئيسالمي سياسي(. رؤجةر ئةويش دياردةكة دةشيت راديكالي!!(. )ئيسالمي ثييدةليت: بةسي عةمةلي بةشيوةيةكي ئيسالمي( )بزووتنةوةي بزووتنةوةو بانطةوازو لة: كةبريتني بناسينني، ئاست تيكةليان ثةيوةنديي هةرسيكيان ئةطةرضي تةنزيم.. ئةركيكي لةئيسالمدا، بانطةواز هةية.. بةيةكيشةوة هةرموسولانيك موسولانانةو تاكتاكي سةرشاني ئينجا ثييهةلسيت، كــردار بةطوفتارو فــةرزة لةسةري كةهةسيت بةرثرسيتيي ئةم فةرزة لةتاكةكانةوة دةبيتة

كؤمةلكاري و تةوذميكي بانطةوازي طؤرانكاري لييةوة ثةيدادةبيت، دةبيتة تةعبييكي كؤمةلي )تعبي مجعي( دةبيتة دواتر زؤرة زةخية ئةم كؤمةآليةتي، طؤريين بزاظة ئــةو ثشتيواني ســةرضــاوةو شــيــاوو زةمــيــنــةي ئيسالمييةي لةئاسيت سييةمدا ثيكديت، كةبريتيدةبيت لةو زةمينة ئةو هةموو ورةو وزةيةي لةوةطةرخستين بزاظة ئاماجنةي ئــةو بـــةرةو كــؤبــؤتــةوة ئيسالمييةدا لةئاسيت سييةميدا دروستيكردووة، كة ئيسالمييةكة دةولةت دامةزراندنةوةي بؤ وزةكان هةموو دةيةويت حالةتانة ئةم دواي خباتةكار، ئيسالمي سيستمي و بزووتنةوةي ئيسالمي دةبيتة تةعبيي سياسيي بزاظي بةرنامةيةكي و روون لةتيؤريكي ئينجا كؤمةلطةكة، ديـــاريـــكـــراوي بــانــطــةوازةكــةوة خـــؤي نــيــشــانــدةدات كةدةيةويت سيستم و دةولةتيك لةسةر بنةماي ئةم ديدو شيوازي هؤكارو دامبةزرينيت، ئيسالميية بانطةوازة ــةوة، ــات ــدةك روون هــةمــووان بــؤ كؤمةلكارييةكةيشي كؤمةلكارييةي ثــرؤذة ئةو ريطةيةك بةض كةدةيةويت ئةمةيشة بريار.. مةلبةندي بطةيةنيتة كؤمةلطةكةي

كةموسولاناني ئةمرؤ ثييدةلني: ثرؤذةي ئيسالمي.هـــةمـــوو بـــزووتـــنـــةوةيـــةكـــي ئــيــســالمــي بـــؤئـــةوةي ضوستوضاالكانةو ئاسانرت بتوانيت هةنطاوةكاني بةرةو توخم حــةوت دةبيت هةهلينيتةوة، ئيسالم ئاماجني

لةخؤبطريت: ثــرؤذة و فيكري ريــبــازة لــةو بريتيية عةقيدة: )1ئةنداماني هــةمــوو كــة طــؤرانــكــاريــيــةي و ئيسآحي سةركردايةتييانةوة بةبنكةو ئيسالميية كؤمةلة ئةو واقيعي بــةبــزووتــنــةوةيــةكــي بــاوةريــانــثــيــيــهــيــنــاوةو

دةخيةنةطةر.ــــة: هــةبــوونــي ويــنــةيــةكــي 2( ديـــدوبـــؤضـــوون؛ واتروونــوئــاشــكــراي ئــةو واقــيــعــةي كــة هــةيــة، هــةروةهــا روونكردنةوةي ئةو هؤكارانةي وايانكردووة ئةو واقيعة

رةتبكريتةوة. واتــة: طــؤرانــكــاري؛ و ضاكسازيي ثــرؤذةيــةكــي )3كة واقيعةي ئــةو روونــوئــاشــكــراي وينةيةكي بووني بةئوميدن بؤ كؤمةلطةكةي خؤياني بهيننةدي، هةروةها ــةو واقيعةي ــكــردوون ئ ــي ــةو هــؤكــارانــةيــش كــة وايــل ئبؤ هـــةول و ببينن بةثةسةندتر ئــاواتــيــثــيــدةخــوازن

هينانةدي بدةن.٤( بةرنامة؛ واتة: ناساندن و نةخشةي ئةو شيوازو

دةطيينةبةر، كؤمةلطةكةدا لةطؤرانكاريي هؤكارانةي بؤ ثيدةطؤرري يةكةميان واقيعي و ئامين ئةمانةيش

واقيعي دووةم كة جاري هةرئوميدو هيواية. 5( ئيادةي سياسي؛ واتة: نةفةسدريذييةكي تةواوو سووربوون لةسةر ري و كؤلنةدان و هةبووني ويستيكي طؤرانكارييةي ئــةو لةثيناوي قوربانيدان حةقيقيي طياوةتةبةر، هةروةها خؤطري و طوينةدان بةبةربةست هةرئاستيك بؤ و قؤناغ لةهةر ري، كةندوكؤسثي و

بينةري.ريكخستنيكي بووني واتــة: تةنزيم؛ ثةيكةري )6و بةطةرخبات وزةكــان كةبتوانيت ثتةو و طورجوطؤل هيي نوييش بةرهةمبهينيت، ثةيكةريك بيت كارةكاني بـــزووتـــنـــةوةكـــةي بـــةطـــويـــرةي نــاســيــين عــةقــيــدةكــةو ئةنداماندا بةسةر ثسثؤري و شارةزايي و ثابةنديي طةيشتنة قؤناغةكاني بتوانيت تــا دابــةشــكــردبــيــت،

ئامانج نزيكرتبكاتةوة.ــة كة ــةي ــةتــي: ئــةمــيــش ئـــةو دةزطــاي 7( ســةركــردايبؤضوون فيكرييةوة و فةلسةيف بــيوديــدي لـــةرووي سياسيشةوة لـــةرووي ديــاريــدةكــات، ثيناسةكان و هةلويستةكان بةطويرةي ثرؤذة ئيسآحييةكةي خؤيان دياريدةكات، لةهةمان كاتيشدا سةركردايةتي بةرثرسة و طةشبيين بزووتنةوةكةو لةتنةبووني و لــةالنــةدان قؤناغبةقؤناغي رةنطريذيي و نةخشةدانان بانطةوازو حةقيقيي ثاسةواني دةبيت ئةو ديسان كؤمةلكاري، هةموو هةستونةست و طةشةو نةشومنايةكي كؤمةلةكة

بيت. راجيايي رؤذئاواييةكان دةربارةي ئةم

دياردةية:تيبينيدةكري رؤذئاواييةكان لةليكؤلينةوة ئةوةي بزووتنةوةي لةسةر باسانةي ئةو هةموو كة ئةوةية كةدةربارةيان مةقاالنةيش ئةو و نوسراون ئيسالمي لةبالظؤكة خولييةكاندا بآوكراونةتةوة، هةموويان سةر رةهةندة ئةمةيش ديــين! نــةك سياسيني، بــةدةزطــاي اليةنانةي ئةو كةوابوو نيشاندةدات، ئايديؤلؤذييةكة دةزطــا جييبايةخيان بــووةتــة ئيسالمييةكان بــزاظــة دادةنـــني، بــؤ دذي ثالني كــة ئــةوانــن سياسييةكانن، دياريدةكةن، رووبةرووبوونةوةي شيوازةكاني ئةوانن مةلبةندةكاني دوايــيــشــدا ســاآلنــةي ــةم ل هــةرضــةنــدة ئيسالمييةكان بةضاالكيية بايةخيان زياتر كليسايش

داوةو زياتر بةسؤراغييةوةن، ض ئةو كليسايانةي سةر وان ئــةوانــةي ض ــــاوان، رؤذئ دينييةكاني بــةمــةركــةزة

لةبندةسيت سياسةمتةدارانياندا. بةشيوةيةكي طشيت دةتوانني ئةو باس و ليكؤلينةوةو نووسينانةي رؤذئاواييةكان لةسةر دياردةي ئيسالمييان

نووسيوة، خبةينة دوو خانةوة: يةكةم/ ئاراستة ئةكاديييةكان: ئةمةيش لةكتيب و ليكؤلينةوةو باس و تويذينةوةي مةلبةندةكاني سؤراغ و دةورييات و بازنةي زانياري )ئينسكلؤثيديا(يةكاندا يان كــةم ـ هةية وا جــاري ئةمانيش ـــت، دةردةكـــةويفيكري ديدوبؤضووني كاريطةريي ذير دةكةونة ـ زؤر ضؤنيةتيي و ضةندييت بــةطــويــرةي يــان خــؤيــانــةوة، هةية وا جـــاري بــؤيــة دةنــووســن، خــؤيــان مةنهةجي مةسةلةيةك ئةوةندة طةورةو طرنط نيشاندةدةن، شاياني ئةوةندة بايةخ نيية كة بةهؤكارو اليةن و ئةجنامةكاني سةرةكييةو كيشةيةك هةية وا جاري كةضي دةدري، زؤر كاريطةرة ئةمان هيندة لييناكؤلنةوة، ضونكة بةالي خؤيانةوة، يان لةديدي خؤياندا طرنطنيية، يان كةمرت

خزمةتي ئاماجنةكاني خؤيان دةكات. هةلويسيت ــو وةك طشتييةكان: ئــاراســتــة دووةم/ ديستاني جيسكار ــو وةك ســيــاســةمتــةداري هةنديك اليةنطرانةي كةهةلويسيت فةرةنسا، سةرؤككؤماري ي، ــر دةردةب ئيسالمييةكاندا وآلتة كيشةي لةزؤربةي بةئةندامي تــوركــيــا بــوونــي لــةمــةســةلــةي هــةرضــةنــدة ـ ثيضةوانةي زؤر هةلويستيكي ئــةوروثــا، يةكيتيي وةكو يان نواند، ـ توركيا ئيسالمييةتييةكةي بةهؤي ثسثؤرو وةكــو كةخؤيان ميدياوانةكان هةلويسيت بةردةوام كة ئةمانةن ثيش! دةهيننة )رؤذهةآلتناس( لةسةر ئيسالم دةنووسن و بةديين توندوتيذي دةيدةنة لةرةجنيكي ئيسالم كةطواية وايدةناسينن ــةم، قــةلبةردةواميداية بؤ بةرفراوانكردني دةسةآلت و نفوزي! غةيرة لــةطــةل هــاوشــان ناتوانيت ئيسالم طواية يــان وينةيةكي باسانةيش ثيناسةو بةم بذي! موسولاندا ئيسالمييةكان بزووتنةوة و ئيسالم بؤ دزيووناشيين دةخيةنة درندةطةريتييةيش بةوشيوة و دادةتــاشــن ــوةيــش هــاوريــيــة بــةردةســيت خــةلــكــي. ئــةم ويــنــة دزيبةحةزةربن ئاطاداربن، هةي كة مةقاالنةدا ئةو لةطةل رؤذئــاوايــةو لةشارستانيتيي رووي مةترسييةي لةو

وابةريوةيةو هةر ملدةنيت!!.

ئةوةي لةليكؤلينةوة رؤذئاواييةكان تيبينيدةكري ئةوةية كة هةموو ئةو باسانةي لةسةر بزووتنةوةي

ئيسالمي نوسراون و ئةو مةقاالنةيش كةدةربارةيان لةبالظؤكة خولييةكاندا

بآلوكراونةتةوة، هةموويان سةر بةدةزطاي سياسيين، نةك ديني! ئةمةيش رةهةندة ئايديؤلؤذييةكة

نيشاندةدات، كةوابوو ئةو اليةنانةي بزاظة ئيسالمييةكان بووةتة

جييبايةخيان دةزطا سياسييةكانن.

بزاظي ئيسالمي لةديدي رؤذئاواييةكانةوةدةبيت هةموو قؤناغيكى موسولانان هةلسةنطينري!

Page 13: govari regai shar3

21ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني20 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

موناقةشةيةك لةناو موسولاناندا ثةيدابووة لةسةر بةيعةت وةرطرتنيان لةيةكرتي.. هةنديك دةلني: وةرطرتين ثةيان ئةركانةية ئةو لةريزي باشةو كاريكي لةيةكرتي بةلني و كة نزيكة لةفةرزبوون.. بةرامبةرةكانيشيان دةلني: نةخي، تةفسيالت بةكةميك دةمةويت لةبةرئةمة بيدعةية.. ئةوة

ئةم باسة رؤشنرتبكةمةوة، تا ئالؤزيي تيدانةمينيت.ـ دةزانيت راستييةكةي خوايش ـ تيدةطةم وا من موسولانان نيوان ليكوةرطرتنةي بةلني و ثةيان ئةو جائيزة.. خيوضاكة كاروكردةوةي بةجيهيناني لةسةر فيطةي سةربازطةو مةشقةواني سويندخواردني سةربازييش هةروا لةريزي ئةم جؤرة بةيعةتانةدا، ئةويش كةكؤمةلة بةيعةتانةش و ثةيان و بةلني ئةو جائيزة. لةسةر وةردةطرن خؤيانيان لةئةنداماني ئيسالمييةكان كاري ئةجنامداني بؤ ثشتطييكردنيان طويرايةليي ئيسالمي و بانطةوازو جيهاد، هةمووي دةكةويتة خانةي

شياويتيي شةرعييةوة.. بةرثرساني ئةم كارانة لةرووي شةرعييةوة بؤيان هةية نةدات بةيعةت هةركةسيك كة بزانن بةباش واي ئةطةر نةخيةنة ريزي خؤيانةوة، تا بةليين ليوةرنةطرن كة دةبي بةمةرجةكانيان ـ مادام طوناح نةبن ـ رازيبيت بؤيان هةية

نةخيةنة ريزي خؤيانةوة..ئةمييتيي ئةو كؤمةلة ئيسالمييانةي كة كار بؤ ئيسالم ئةميييت شةرعيية.. شتيكي جيهاددةكةن و دةكةن ئةمييتيي لةريزي سةربازييش مةشقي سةربازطةي

كؤمةلة ئيسالمييةكانداية.ئةم جؤرة ئةمرييتييانة دوو هةلويست فةرزدةكةن:

يةكةم/ ئيدارةي كؤمةلكارييةكة يان سةربازطةكة لةسةر ئةميةكة فةرزدةبيت، كة دةبيت بةباشي بيطريتةدةست و

كاروباري ئةندامةكاني بةثيي شةرع بباتبةريوة..

كة فةرزدةبيت ئةوة ئةندامةكانيش لةسةر دووةم/ طويرايةليي ئاشتييدا لةتةنطانةو ناخؤشي، و لةخؤشي بريارو و فةرمان و دةربربن ئةميةكةيان بؤ ملكةضي و توانايان بةطويرةي ـ نةبن طوناح مادام ـ بؤضوونةكاني

وةرطرن و رايثةرينن..بةلطةنةويست هةمووان الي ئةوة لةسةرةتاوة دةبيت شةرع بةثيي ئةندامان لةئةميو هةريةك ئةركي كة بيت لةسةريان فةرزبووة، تةنانةت ئةطةر سوينديشيان لةسةر مادام نةدابيت، لةسةر ثةيانيشيان يان نةخواردبيت بةيعةت ماونةتةوة، لةسةربازطةكةدا يان لةكؤمةلةكةدان طويرايةليي خيدا لةكاري هةردةبي لةطةردنيانداية.. بةلينيان يان خوارد سوينديان ئةطةر بكةن.. ئةميةكة ئةوة دا بةئةميةكة كؤمةلكارييةكة سةرخستين لةسةر قبولكردني لةسةر جةختكردنةوةيانة ضونكة باشرتة، راطةياندني و سةريان دةكةويتة ئةركانةي ئةو ئةوةيان شةرع بةثيي ئيرت جيبةجيكردنيانة، ثةياني بةفةرزي ئةميةكة طويرايةليي دةبي كة دةكةويتةسةر سةرشاني خؤيان بزانن، ضونكة طويرايةليي وةلي ئةمري طويرايةلييةي ئةركي ئةم موسولانةية.. كؤمةلة ئةو تةئكيدي نا.. سويندةكة فةرزنةبووة، بةسويندةكة ئةمي ليكردؤتةوة كة حةمتةن ثيوةيثابةنددةبني.. دةنا لةئةسلدا هةموو طويرايةليي و ملكةضييةك هةردةبي بةثيي قورئان و سوننةت فةرزبووبيت.. ئةم بةيعةتةش هةربةثيي قورئان

و سوننةت فةرزبووة.. ئةمةش هةنديك بةلطةي شةرعي:ٴۇ ۈ ۈ ۆ ۆ دةفةرموي:] طةورة خواي ـ ۋ ۋ ۅ ۅ ۉ ۉ ې ې ې ېى ى ائ ائ ەئ ەئوئ وئ ۇئ ۇئ ۆئ ۆئ ۈئ [ النساء. واتة: خواي بطةيننةوة راسثاردةكان كة ثيدةكات فةرمانتان طةورة خةلكيشدا لةناكؤكيي ئةطةر خاوةنةكانيان، دةست

بةيعةت؛انان وان موسولم ثةمياني طويمرايةلميي نيم

مامؤستا كريكار

بكةن، نيوانيان حوكمي دادثةروةرانة بةداوةر، بوون طةورة خواي كة ئامؤذطاريية نيعمةتي جوانرتين ئةمة

دةتانكات.. خواي طةورة بيسةرو بينةرة.. كاربةدةستانة و بةرثرسان بؤ خوايية فةرمانة ئةم دةست بطةيننةوة بةسةالمةتي راسثاردةكان تا خاوةنةكانيان، ئةمةش هةروةكو ضؤن راسثاردةي مال و سامان دةطريتةوة، بةهةمان شيوةش ثلةوثايةي سياسي و كؤمةآليةتيش دةطريتةوة، كة بةثيي شةرع نابيت بدريتة دةست ناشياوان.. هةروةها فةرمانة خواييةكة دةخوازيت دةبي ناكؤك، بةرةي دوو نيوان حةكةمي دةبنة ئةوانةي كة بكةن، نيوانيان حوكمي دادثةروةرانة بةشيوةيةكي دادثةروةرانة تا بيت، شةرع بةثيي هةردةبي ئةميش

بيت.ثاش ئةم ئاراستة خوايية بؤ كاربةدةستةكان، ئاراستةي

ىئ ېئ ېئ ېئ ۈئ دةكات:] ئاوا رةعييةتةكةش حب جب يئ ىئ مئ حئ جئ یی ی ی ىئ ىئ خب مب ىب يب جت حت ختمت ىت يت جث مث ىث [ النساء. واتة: ئةي ئةوكةسانةي باوةرتانهيناوة، طويرايةليي ثيغةمبةري خوا)j( و كاربةدةستاني خؤتان نيوانةوة، كةوتة شتيك لةسةر ناكؤكيتان ئةطةر بكةن.. هةية، دوايي بةرؤذي طةورةو بةخواي باوةرتان ئةطةر )j( خواي ثيغةمبةري ثةروةردطارو خواي بؤ ئةوة باشرتين هةرئةوةش خيدارترةو ئةوةشتان بطةريننةوة،

ليكدانةوةو هةلويسيت راستة..)1( )j( خوا ثيغةمبةري هاتووة: لةسوننةتيشدا ـ دةفةرمويت: )من أطاعن فقد أطاع اهلل ومن عصاني فقد عصى اهلل ومن أطاع األمري فقد أطاعن ومن عصى األمري فقد عصاني( رواه مسلم)2( . واتة: هةركةس طويرايةليي كردووة، ثةروةردطاري طويرايةليي خواي ئةوا بكات من خواي سةرثيضيي ئةوا بكات من سةرثيضيي هةركةس ثةروةردطاري كردووة.. هةركةس طويرايةليي ئةمي بكات سةرثيضيي هةركةس كردووة، مين طويرايةليي ئةوا ليةدا ئةمي كردووة.. ئةوا سةرثيضيي مين بكات ئةمي يان ، دياريكردووة)3( )خةليفة( ئيمام كة ئةوكةسةية كردوويانة خةلكي ئيمامدا لةنةبووني كة ئةوكةسةي بةئةميي خؤيان، هةروةكو كة لةغةزاي موئتةدا روويدا..

سةفةردا ئةميي باسي لةفةرموودةي هةروةها دةفةرموي: )إذا كنتم ثالثة يف سفر، فأمروا أحدكم( واتة: بكةنة يةكيكتان بوون، كةس سي لةسةفةريكدا ئةطةر

ئةمي.. خؤ ئةم ئةمية ئيمام ديارينةكردووة، بةآلم شةرع ناويليناوة ئةمي، ضونكة وةكو سةييدونا عومةري كوري فةرموودةكةي خؤي كة ـ لييازيبيت( )خوا خةتتاب )٤( )j ره رسول اهلل طياوةتةوة ـ دةفةرموي: )ذاك أمري أم

واتة: ئةوة ئةمييكة كة ثيغةمبةري خوا)j( دايناوة.. مةبةست لةمةي رابورد ئةوةية كة ئةميي سةربازطةش خؤيدا كاري لةضوارضيوةي شةرعييةو ئةمييكي موسولانةي كؤمةلة ئةو ئةمر(ي )وةلي كاربةدةست

بةردةستييت..موسولان ئةمر(ي )وةلي كاربةدةست طويرايةليي لةسةر موسولانةكاني بندةسيت ـ بةيعةتيشيان نةدابيت ـ هةر فةرزة.. ئيمام ئيبنوتةييية )رةمحةتي خواي ليبيت( خواو كة )ئةوةي دةفةرموي: ئةمةدا لةروونكردنةوةي

ئامؤذطاريكردني و لةطويرايةلي )j(خوا ثيغةمبةري لةسةر فةرمانيانثيكردووة موسولاناندا كاربةدةسيت موسولان فةرزة، با بةيعةتيشي ليوةرنةطرتنب و ئةوانيش نةخواردبيت.. بؤ سوينديان و ثينةدابيت ثةيانيان زةكات نويذو فةرزةي ثينج فةرزيتيي وةكو فةرزة ئةم كة واية فةرزانةيرت ئةو خواو مالي حةجي رؤذوو و ئةطةر ديارييانكردووة.. )j(خوا ثيغةمبةري خواو ئةوة خوارد لةسةر ثيوةثابةندبووني بةليين سويندي ثيوةيثابةندببيت زياتر تا ليكردؤتةوة تةئكيدي زياتر و ئةميةكةي طويرايةليي كة بزانيت و لةياديدابيت و ئامؤذطاريكردني بريتييةلة طويرايةليي خواو ثيغةمبةري و ثةيان ئةم دواي ثةيان خاوةن كابراي ..)j(خوا

بةيعةت؛ ثةمياني طويرايةليي نيوان موسولانان

Page 14: govari regai shar3

23ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني22 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

سويندة بؤي نيية ثيضةوانةي ئةوةي ثةياني لةسةرداوة ثةروةردطار بةخواي سويندةكةشي رةفتاربنوينيت.. سويندي موسولانان كة بةشيوازيكيرت يان خواردبيت ثيدةخؤن جياوازيي نيية. ضونكة خواي طةورة طويرايةليي كاربةدةست )وةلي ئةمر(ي موسولاني لةسةر موسولانان طويرايةلييةشيان ئةو لةسةر سوينديان با فةرزكردووة، نةخواردبيت.. كة سوينديان لةسةري خوارد ئةوة بةتةئكيد زياتر دةبي سووربن لةسةر نةشكاندني.. خواو ثيغةمبةري ئةمي فةرماني لةسةرثيضيي بةرهةلستييان )j(خواكردووة، رييان لةغةش ليكردنيان طرتووة، سوينديشيان

ئةوةي دةطاتة تا هةرواية..( نةخواردبيت لةسةرئةوة خواردبيت لةسةرئةوة سويندي )هةركةسيك دةفةرموي: كة طويرايةليي ئةمي بيت و ئامؤذطاريبكات هةروةكو كة بةليين يان فةرمانيانثيداوة، )j(خوا ثيغةمبةري خواو رةمةزان رؤذووي يان زةكاتبدات يان نويذبكات داوة بطةينيتةوة بةخاوةني خؤي وةكو راسثاردة يان بطريت ئةم هاوشيوةيرتي يان دةستةبةركات دادثةروةريي يان فةرزانة جيبةجيبكات، كةس بؤي نيية فةتواي ئةوةي بؤ بدات كة سةرثيضيي لةوانةدا بكات كة ثةياني لةسةر داون

و سويندةكةي ثيبشكينيت.. هةركةسيك هاني شكاندني فةتواي هةلبةستووة، خوا بؤ درؤي بوختاني ئةوا بدات لةكؤمةلي كةس داوة.. ئيسالم شةرعي غةيري بةثيي موسولانان بةطشيت بؤي نيية فةتوا بؤ كةسيكيرت بدات كة طواية بؤي هةية ثابةندنةبيت بةو ثةيانانةي داوييت بؤ ثابةندبوون بةطريبةسيت كرين و فرؤشنت، يان طريبةسيت بةكريطرتنةوة، و بةكريدان طريبةسيت يان هاوسةرييت، هاوشيوةيان ئةمانةو هةموو ثيوةثابةندبووني ضونكة فةرزة، ـ لةسةريان سويندخواردن و ثةيان دواي ـ لةسةري بةفةرزييت هةر نةخواردبن لةسةر سوينديشي زياتر ئةوة لةسةر خواردبن ئةطةر سويندي دةمينيتةوة، تةئكيدي ليكردؤتةوة كة ثيوةيثابةنددةبيت.. هةركةسيك بةرثرسيتيية ئةو دةتوانيت طواية كة بدات بؤ فةتواي ئةوا ثابةندنةمينيت ثييةوة و داماليت خؤي لةطةردني درؤي بةناوي خواوة كردووةو فةتواي بةغةيري شةريعةتي ئيسالم داوة.. ئةمة ئةطةر بؤ سةوداو مامةلةي بازار وابيت، ئةدي دةبي بؤ طويرايةليي كاربةدةسيت موسولان ضةند لةثةياني بةمان ثةياندان كة ليكراوتربيت، جةخت كاريطةرترة؟! هاوشيوةي سةوداومامةلةو طريبةسيت لةوانة زؤر موسولان كاربةدةسيت ئةميو طويرايةليي زياتر )j(خوا ثيغةمبةري خواو ضونكة طرنطرتة، تةئكيديان ليكردؤتةوةو فةرمانيان بةموسولانان كردووة ئةميةكانيان ملكةضي و طويرايةل دةبيت حةمتةن كة

بن..()5( . ئةمة باسي ئةو خالة بوو كة طويرايةليي و ملكةضيي لةسةر موسولان كاربةدةسيت ئةميو ئةمر(: )وةلي سوينديشيان با فةرزة، شوينكةوتوويان موسولاناني

لةسةر نةخواردبيت.. ئةطةر ئةميةكة ويسيت ثةيان لةشوينكةوتووةكاني فةرمان و ديدوري بة كة سوينديانبدات و وةربطريت ثابةندبن، بوون( شةرع بةثيي )كة بريارةكانييةوة و وةكو: ليجيادةبيتةوة خاليرتي ضةندين باسيكة ئةوة شةرعيتيي ئةوكارة، سوودي، ئايا كاتةكةي دياريدةكريت ثةياندانة ئةم ئايا ثابةندبن؟! ثيوةي دةبيت تاكةي كة بةيعةتي ثةيانةو ئةم نيوان جياوازيي بةيعةتة؟ ثةيانة ئةم كة ضيية ئةوكةسة حوكمي ضيية؟! خةليفة هةلدةوةشينيتةوة؟! ئةمانة إن شاء اهلل باسدةكةم و ثاشان دية سةرطومانيك كة نوسةري كتييب )البيعة بني السنة

والبدعة( ئيسارةيكردووة..

يةكةم: شةرعيتيي ثةياندان بةئةمي:ثيناسةكان:

لةكتيبةكةيدا ئةسفةهاني راغييب )القسم(: سويند ـ )قةسةم(: سويندخواردن دةفةرموي: القرآن( )مفردات لة)قةسامة(وة هاتووة كة بريتيية لةو: ثةيانةي كةسوكاري ئيرت تؤلةسةندنةوةي.. بؤ دةدةن بةيةكرتيي كوذراويك لةم دةدريت. كة هةرثةيانيك بؤ بةناويك بووة لةمةوة

چ ى دةفةرمويت:] طةورة كة خواي روانطةشةوةية سويندةكةيان واتة: األنعام. ] ی ائ ائ ى

سةخترتكرد بةوةي كة بةخواي طةورة خوارديان..لة بريتية عةهد دةفةرموي: راغيب )العهد(: بةلني ـ ساتبةسات كة شتيك، ئاطاليبووني و ثاراسنت بةليين كة عةهد وتراوة بةلينة و ثةيان بةو ضاوديريبكات.

رةضاوكردني بووة بة ئةرك.. خواي طةورةش دةفةرموي:] واتة: اإلسراء. ] ۅ ۅ ۋ ۋ ٴۇ ۈۈ ۆ بةرثرسييت بةليندان بةتةئكييد ضونكة ببةنةسةر، بةلني

دةكةويتةسةر.. )أوثق(ةوة لة دةفةرموي: راغيب )امليثاق(: ثةيان ـ )امليثاق(: كردةوة، توندوتؤل واتة: )أوثقته( هاتووة، طريبةستيكة كة بةبةليندان و سويند لةسةرخواردني زياتر تةئكييد لةسةر ثيوةثابةندبووني كراوةتةوة. خواي طةورة عمران.. آل ] ۅ ں ں ڱ ڱ دةفةرموي:]ڱ واتة: خواي ثةروةردطار ثةياني لةثيغةمبةران )سةالمي

خوايان ليبيت( وةرطرت.هةر وةرطياوة، لة)أوثق(ةكةوة ناويكةو )املوثق(

دةفةرموي:] ڎ طةورة خواي ثةيانوةرطرتنة. بةماناي ثةيانيكي تا واتة: يوسف. ] ڱ ژ ژ ڈ ڈ

تةئكيدليكراوم )بةسويندخواردن بةخوا( بؤ دةهينن..وةرطرتين كة دةسةلينني ئةوة شةرعييةوة: لةرووي ثةيان و بةلني لةيةكرتيي لةسةر ئةجنامداني ئةركي دينةكة

كاريكي شةرعيي شياوة. ئةمةش ضةند بةلطةيةك: ک ک ک دةفةرموي:]ڑ طةورة خواي 1ـ ک گ گ گ گ ڳ ڳ ڳ ڳ ۀ ڻ ڻ ڻ ڻ ں ں ڱ ڱڱ ڱ ۀ ہ ہ ہ ہ ھ ھ ھ ھ ۆ ۆ ۇۇ ڭ ڭ ڭ ڭ ۓ ۓ ے ے ] ې ې ې ۉ ۉ ۅ ۅ ۋ ۋ ۈٴۇ ۈ

النحل.كة خوارةوة هاتة لةسةرئةوة ئايةتة ئةم .. واتة:

ثةياني هؤزيك تيةيةك، يان كابرا لةجاهيلييةتدا ثابةندبووني سويندي و دةبةست اليةنيكدا لةطةل لةواني اليةنيكيرتي كة كةضي دةخواردن، بؤ ثيوةي ثةيانةكةي خؤيةوة لةالي دةستدةكةوت بةهيزتري هةلدةوةشاندةوةو وازي لةاليةني يةكةم دةهيناو دةضووة ناشيين وا رةفتاري بنربكردني بؤ دووةم! اليةني الي لةناو موسولاناندا خواي طةورة فةرماني ئةوةي ثيكردن كة ثابةندبن بةو بةلني و ثةيانانةي كة بةخةلكي دةدةن، ثةيان هةلوةشاندنةوةي كة داني ئةوةي هؤشداريي ئةو حالةتةي ئينجا منوونةي نةشياوة. كاريكي خراثةو بةحالةتي ئافرةتيك بؤ ضوواندن كة تةشي دةرست، كاتيك طرذيتيي بةنةكةي توندوتؤلدةبوو خاويدةكردةوة.. ئةوةش منوونةيةكة بؤ كةساني طةلؤروطةمبؤل دةهينريتةوة، كة

ئيش لةخؤيان تيكدةدةن. لةكاتي رةمحةتي ئيبنوتةيييةي ئيسالم شيخي باسي ثةياني نيوان قوتابي و مامؤستا، يان مةشقةوان ئةم ثيدةكةن جةنط لةسةر مةشقيان كة مةشقكاردا و باسي ئةوةي كردووة بةتةفسيل شيكردؤتةوة.. ئايةتةي نيية واز لةخويندن يان مةشقكردني كة قوتابييةكة بؤي الي ئةو مامؤستاية بهينيت وبضيتة الي مامؤستايةكيرت! دةفةرموي: )ئةوكةسةي مامؤستاي يةكةمي وازليدةهينيت دةناسريت بةستةمكار دووةم مامؤستاي الي دةضيتة و كة بيوادةو بةلينةو خاوةني قسةو هةلويسيت خؤي نييةو قسةو ثةياني نابيتة جيمتمانةي كةس، ئةمةش حةرامةو تاوانة، ئةمة وةكو خواردني طؤشيت بةرازي تؤثيوة! ضونكة نة ثاراستووة، )j(ثيغةمبةري خواي ثةياني خواو نة يةكةمي بةمامؤستاي كة هةبووة ثةيانة ئةو بؤ وةفاي هةية ديين نة بيبةلينة.. وازيبازي وةكو ئةمة دابوو.. ئةهلي رةفتاري كردوييت ئةوةي وةفاداريي.. نة بةآلم دةدا، بةهؤزيك ثةياني كةسيك كة جاهيلييةتة، هؤزي ثةياني دةدؤزييةوة بةهيزتري لةو هؤزي كة يةكةمي هةلدةوةشاندةوةو ثةيانيكي نويي لةطةل هؤزة بةيعةتشكينانةش ئةو دةبةست.. دووةمدا بةهيزةكةي دةرهةق طةورةش خواي جاهيلييانةن.. كةسة ئةم وةكو

كةساني وا ئةو ئايةتةي ناردة خوارةوة كة دةفةرموي:] گ گ گ گ ڳ ڳ ڳ ڳ ڱ ڱڱ ڱ ں ں ڻ ڻ ڻ ڻ ۀ ۀ ہ ہ ہ ہ ھ ھ ې [ النحل.. واتة: ثةيان و بةلني لةخؤرا هةلةوةشيننةوة بةتايبةتي كة بةناوي خواي

ئيبنوتةيميية دةفةرموي: )ئةوةي )j(كة خواو ثيغةمبةري خوا

لةطويرايةلي و ئامؤذطاريكردني كاربةدةستي موسولماناندا

فةرمانيانثيكردووة لةسةر موسولمان فةرزة، با بةيعةتيشي ليوةرنةطرتبن و ئةوانيش ثةيمانيان ثينةدابيت و

سوينديان بؤ نةخواردبيت.. ئةم فةرزة وةكو فةرزيتيي ثينج فةرزةي نويذو

زةكات و رؤذوو حةجي مالي خواو ئةو فةرزانةيتر واية كة خواو ثيغةمبةري

خوا)j( ديارييانكردووة..

بةيعةت؛ ثةمياني طويرايةليي نيوان موسولانانبةيعةت؛ ثةمياني طويرايةليي نيوان موسولانان

Page 15: govari regai shar3

25ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني24 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

طةورةوة تةئكيدتان ليكردؤتةوةو سويندتان ثيخواردووة ئيوة دةزاني طةورة خواي خؤ ثابةنددةبن! ثيوةي كة كة رست، تةشيةكةي ثييذنةي ئةو مةبنة ضيدةكةن.

بةنةكةي توندوتؤلكرد كةوتةوة خاوكردنةوةي.. ثةياني هةركةس دةفةرموي: ئيبنوتةييية دواتر ئةوةي بةكةسيك دا كة دؤستايةتيي ئةو كةسانة دةكات كة دؤستايةتيي ئةم دةكةن و دوذمنايةتيي ئةوكةسانة دةكات كة دوذمنايةتيي ئةم دةكةن ئةوة لةريزي موجاهيداني ريي خوا نيية، ئةوة لةريزي سةربازاني موسولان نيية، ئةوة لةتومخي تةتةرو مةغؤلة كة لةثيناوي شةيتاندا دةجةنطن.. ئةو جؤرة كةسانة نابيت لةسةربازطةي موسولاناندا بن، بةرثرسيك هةموو باشرتة شةيتانن.. سةربازي ئةوانة بةقوتابييةكاني خؤي بلي: ثةياني خوات لةئةسؤبيت كة دؤستايةتيي كة بكةيت ئةوكةسانة دؤستايةتيي دةبيت ئةو دوذمنايةتيي و دةكةن )j( خوا ثيغةمبةري خواو )j( كةسانة بكةيت كة دوذمنايةتيي خواو ثيغةمبةري خوادةكةن، هاوكاريي و يارمةتي خةلكي لةسةر ئةجنامداني لةسةر يارمةتييان و هاوكاريي بكةو دينداريي ضاكةو هةقم لةسةر ديتت ئةطةر مةكة، دةستدريذيي و طوناح ثشتطيييمبكةو سةرخمة، ئةطةر ديتت ناهةقم، ثشتطييي ناهةقي مةكةو سةرممةخة.. ئيدي هةركةس بةم ثةيانةوة ثابةندبوو ئةوا لةريزي ئةو موجاهيدانةداية كة لةثيناوي دةيانةويت كة ئةوانةي جيهاددةكةن، طةورةدا خواي دينةكةي خوا بةرز راطرن و ئةحكامةكاني جيبةجيبكةن.

)جمموع الفتاوى 28/ 1٩(. ڑ ژ ]ژ دةفةرموي: طةورة خواي 2ـ ئةوكةسانةي ئةي واتة: الائدة. ] ڻ کک ڑ طريبةستانةي ثةيانتان ئةو بؤ بةوةفابن باوةرتانهيناوة ليبيت( لةسةري داوة.. ئيمام قورتوبي )رةمحةتي خواي زمانةوان زةججاجي ...( دةفةرموي: لةتةفسييدا هةبيت ئةوطريبةستانة بؤ وةفاتان واتة؛ دةفةرموي: ئةم كردووتانة. خؤتاندا لةنيو طةورةو خواي لةطةل كة ليكدانةوةيةشي لةبةرئةوةية كة وشةي ئايةتةكة طشتني، )j(خواش ثيغةمبةري ماناكردنة.. راسترتين ئةمةش موسولانان واتة: شروطهم( عند )الؤمنون دةفةرموي: هةروةها ثابةنددةبن.. ريككةوتنيانةوة بةمةرجي دةفةرموي: )كل شرط ليس يف كتاب اهلل فهو باطل وإن كان خواي ثةيامةكةي بةثيي هةرمةرجيك واتة: شرط( مائة ثيوةبيت.. مةرجيشي سةد با ناهةقيية نةبيت طةورة

ثابةندبيت ثةيانانةوة بةو دةبيت موسولان كةوابوو خوا دينةكةي بةثيي يةعين هةية خوادا لةثةيامي كة داريذراون، هةركاتيك برطةيةكي تيدا بيين كة ثيضةوانةي كةنارةوة.. بيخاتة و اليدات دةبيت خوابوو شةرعي لةفةرموودةيةكيرتيدا )j(خوا ثيغةمبةري كة هةروةكو دةفةرموي: )من عمل عمال ليس عليه أمرنا فهو رد( واتة: ئيمة دينةكةي بةثيي كة ئةجنامدا كاريكي هةركةسيك

نةبوو ئةوا كارةكةي رةتكراوةية(.3ـ ئايةتيرت زؤرن كة فةرمان بةموسولان دةكةن كة دةبي ريككةوتنيك و ثةيان و بةلني هةر بةرامبةر بةوةفابيت دةكاتة ثابةندبوونة ئةم دةيانكات، خةلكيدا لةطةل كة موسولاني رةوشيت رةفتارو سةرةكيي سيفةتيكي

ثارسةنط.. لةوانة:ٻ ٻ ٻ ٻ ٱ [ دةفةرمويت: طةورة خواي ـ پ پ پ پ ڀ ڀ ڀ ڀ ٺ.... تا البقرة_177_ ] ڃڃ ڃ ڃ ڄ دةطاتة رؤذهةآلت بةري رووبكةيتة نيية ئةوة ضاكسازيي واتة: طةورةو بةخواي باوةرهينانة ضاكسازيي رؤذئاوا، و و بةلني ئةو بةرامبةر بةوةفان كة ئةوانةن .... ضاكساز

ثةيانانةي كة دةياندةن..اإلسراء. ] ۅ ۅ ۋ ۋ ٴۇ ۈۈ ۆ [-بةتةئكييد بةوةفابن، بةلينتان و ثةيان بةرامبةر واتة:

ثةياندان بةرثرسياريتيية.دةفةرموي: كة هاتووة ئايةتيرت ئةمةدا، لةبةرامبةر ريككةوتن و بةيعةت هةلوةشاندنةوةي و ثةيانشكاندن زؤري هةرةشةي )مونافيق(ةكانةو دووروو لةسيفاتي

لةسةرة.. لةوانة:ہ ہ ۀ ۀ ڻ ڻ ڻ ڻ [-ڭ ڭ ۓ ۓ ے ے ھ ھ ھ ھ ہ ہ ڭ ڭ ۇۇ ۆ ۆ ۈ ۈ [ البقرة. ميشوولةكة( )منوونةي هينانةوةية منوونة بةو كةس طومرانابيت مةطةر الريكان. ئةوانةي كة ئةو ثةيانانةيان هةلدةوةشيننةوة كة بةخواي طةورةيان دابووـ كة جةختيان ليكردبوونةوةو سوينديان لةسةر خواردبوو ـ ئةوانةش كة خةريكي طةندةليي و خراثةكاريني لةسةرزةويدا.. هةموو

ئةوانة زةرةرمةندي تةواون. ۓ ے ے ھ ھ ھ ھ ہ ہ ]ہ -ۓ ڭ ڭ ڭ ڭ ۇ ۇۆ ۆ ۈ ۈ ٴۇ ۋ ۋ ۅ[ الرعد. ئةوانةي كة ئةو ثةيانانةيان هةلدةوةشيننةوة

ـ كة دواي جةخت لةسةر كردنةوةو سويند لةسةر خواردنيـ بةخواي طةورةيان دابوو.. ئةوانةي هةرخةريكي طةندةليي خوايان نةفريين ئةوانة لةسةرزةويدا.. خراثةكاريني و ليدةكريت )دوور دةخرينةوة لةرةمحةتي خواي ميهرةبان(

و جيي نشينيان زؤر دذوارو خراثدةبيت.. ثيغةمبةري خواش )j( دةفةرموي: )أربع من كن فيه كان منافقا خالصا، ومن كانت فيه خصلة منهن كانت فيه ث خصلة من النفاق حتى يدعها: إذا أئتمن خان، وإذا حدكذب، وإذا عاهد غدر، وإذا خاصم فجر( رواه البخاري عن عبداهلل بن عمرو. واتة: ضوار سيفةت هةن لةهةركةسيكدا بن ئةوة دوورووي تةواوة، هةريةكيكيشيان لةهةركةسيكدا هةرثيوةي تيدايةو دووروويي سيفةتيكي ئةوة هةبيت راسثاردةيةكي كة ئةوي وازيليدةهينيت: تا دةمينيتةوة تيدادةكات، ناثاكيي و دةستكاريدةكات دادةنريت ال ئةوي كة قسةدةكات فشةو درؤي ثيوةدةنيت، ئةوةش كة ثةيانيك دةبةستيت خيانةتي ليدةكات و نايباتةسةر، ئةو دةبيت اليةنيك يان كةسيك لةطةل ناكؤكيي كة كةسةش

نارةواو دوذمنكارانة رةفتاردةكات. ناوخؤي ثةيانبةستين كة تيدانيية طوماني دينةكة سةرخستين و كؤمةلكاريي لةسةر موسولانان )ئةوةي كة لةسةرةتاوة باسكرا( لةريزي ئةم ثةيان و بةلني لةئايةت و فةرموودةكاندا و ريككةوتنانةداية كة باسيان تاعةتي و بةخواثةرسيت هةموو جؤرةكانيشيان هاتووة، ئةوة خوارةوة بةلطانةي ئةم هةذماردةكرين.. خوا

دةسةلينن:٤ـ خواي ثةروةردطار لةسةر زماني سةييدونا يةعقوب

ڌ ڌ دةفةرموي:]ڍ ليبيت( خواي )سةالمي کگ ک ک ک ڑ ڑ ژ ژ ڈ ڈ ڎ ڎ يوسف. ] ڱ ڱ ڱ ڳ ڳ ڳ ڳ گ گ گ تا لةطةلتاندا ناينيم شيوةيةك بةهيض فةرمووي: واتة؛ ثةيانيكم بةناوي خواي ثةروةردطار ثينةدةن )تا سويندم بؤ نةخؤن( كة حةمتةن لةطةل خؤتاني ديننةوة بؤم، مةطةر هينانةوةيتان تواناي كة ئةستةمةوة حالةتيكي بكةونة نةمابيت.. ئيدي كة ثةيانةكةيان لةسةر ناوي خوا دايي، كة ثةيانةمانبيت ئةو وةكيلي خوا باشة فةرمووي: لةسةري ريككةوتووين.. بةآلم دواتر كة سةييدونا يوسف ليبيت( داواي لةبراكاني كرد كة براكةي )سةالمي خواي باوكيان الي كة الي بهيننة ـ لةباوكيانة كة ـ تريشيان ماوةتةوة، بةآلم باوكيان )سةالمي خواي ليبيت( متمانةي

ثيبسثييت دووةميشيان كوري كة ثينةكردن ئةوةي جةختليكراو ثةيانيكيرتي تا لةطةلياندا نةينارد و ئةمة دةدةني.. لةسةري سويندخواردنيان خواو بةناوي لةنيوان خةلكيدا هةر ئةو سويندةي سةوداومامةلةية كة هةية، كة دةلني: خوا وةكيل ئاوايةو ئاواية.. هةرئةمةيةو خواي طةورة ناويليناوة: ) ڈ ژ ژ(.. ئينجا دةبينني لةبةر دذواريي و كاريطةريي ئةم جؤرة ثةيان و بةلينةي براكةي يوسف سةييدونا كة خوراوة لةسةر سويندي بةبي ئةوةي طةورةكةيان برا طلدايةوة، خؤي الي خؤي ئيوة ثةيانيكي طةورةتان هينايةوة كة كاكة براكانيرتي بةباوكتان داوة كة ئةم كورةي بةسةالمةتي بؤ دةبةنةوة!

ڤ ڤ ڤ ٹ ٹ ٹ ٹ ٿ فةرمووي:] ڃ ڃ ڃڃ ڄ ڄ ڄ ڄ ڦ ڦ ڦ ڦ ڤ چ چ چ چ ڇ ڇ ڇ ڇ ڍڍ ڌ ڌ ڎ ڎ[ يوسف. واتة: طةورةكةيان وتي: ئةري ئيوة بيتانضؤتةوة كة ليوةرطرتن سةخيت زؤر ثةيانيكي باوكتان كة مةطةر خوارد(؟! بؤ )سويندتان هينا تيدا خواتان ناوي بيتانضؤتةوة كة ثيشرتيش ضيتان بة يوسف كرد؟! بةخوا ثيدةدات، طةرانةوةم مؤلةتي باوكم تا نابزويم لية من بةضي حوكمي بزامن دةمب خوا قةدةري ضاوةروانيي يان

دةبيت؟! خواي طةورةش باشرتيين داوةرةكانة.. كة دةطييتةوة مةرجانة ئةو باسي طةورة خواي ـ 5 )سةالمي موسا سةييدونا خدرو سةييدونا نيوان كةوتة خدردا سةييدونا مةرجي لةباسي ليبيت( خوايان

ۈ ۈ ۆ ۆ ۇ ۇ ڭ ڭ دةفةرموي:]ڭ شوينمدةكةويت، ئةطةر واتة: الكهف. ۅ[ ۋ ۋ ٴۇ هةرضييةكت بيين قسةي لةسةر نةكةيت تا خؤم شتيكت موساش سةييدونا مةرجةكةي باسدةكةم.. بؤ ليوةي

ڀ ڀ چ فةرمووي:] كة ئةوةبوو ليبيت( خواي )سةالمي ڤ ٹ ٹ ٹ ٹ ٿ ٿٿ ٿ ٺ ٺ ٺ ٺ قسةم ئةجمارة ئةطةر باشة فةرمووي: واتة؛ الكهف.. ]هةقتة، بةراسيت قبولةكة، هاورييةتيم كردةوة لةكارتدا زياتر نةهيليت كة عوزر بةخاوةن بوويت بةمن دةرهةق

شوينكةوتووتبم. ليبيت( خواي )رةمحةتي بوخاري ئيمام بة باسة ئةم بؤ تةرخانكردووة بابيكي لةسةحيحةكةيدا فةرموودةكاني بالقول( الناس مع الشروط )باب ناوي كوري ئوبةيي سةييدونا و ئيبنوعةبباس سةييدونا الي ثيغةمبةري كة دةهينيتةوة لييانرازيبيت( )خوا كةعب

بةيعةت؛ ثةمياني طويرايةليي نيوان موسولانانبةيعةت؛ ثةمياني طويرايةليي نيوان موسولانان

Page 16: govari regai shar3

27ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني26 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

خوا)j( دةربارةي ئةو مةرج شكاندنةي سةييدونا موسا نسيانا األوىل )كانت دةفةرموي: ليبيت( )سةالمي خواي واتة: )2٧2٨( البخاري عمدا( والثالثة شرطا والوسطى يةكةميان بيضوونةوةبوو، دووةميان مةرج بوو، سييةميان

بةئةنقةستبوو. ئاماذةي دةفةرموي: رةمحةتي ئيبنوحةجةري موسا سةييدونا فةرمايشتةي لةو مةبةسيت مةرجةكة بوو كة فةرمووي: ) ڀ ٺ ٺ ٺ ٺ ٿ ٿ( وة ثابةندبووني سةييدونا موسا ثييةوة، ريككةوتنةكةشيان ئةمةش نةبوو.. شاهيديان كةسيش و نةنووسي مةرجةكة كة دةكريت بةوة كار كة لةسةرئةوةي بةلطةية دةخيوازيت.. بةآلم كة سةييدونا موسا مةرجةكةي شكاند، فةرمووي:]ڎ ڎ ڈ ڈ گ [ الكهف. واتة: بةسة، موساش سةييدونا ليكجويبوونةوةمانة.. هؤي ئةمة نكوولي لةم بريارةي سةييدونا خدر نةكرد.. )فتح الباري

.)326/5كة دةسةلينن ئةوة هةموويان رابوردن بةلطانةي ئةم خةلكي مةرجانةي و ريككةوتن و ثةيان و بةلني ئةو لةناو خؤياندا بةيةكرتيي دةدةن بؤ سةرخستين دينةكةو

خواثةرسيت و تاعةتي خواي طةورة هةموويان جائيزن. با هةنديك بةلطةيرت بهينمةوة كة ضؤن ئةم جؤرة بةلني تابيعيندا كاريانثيكراوةو ياوةران و لةنيوان و ثةيانانة

كةس نكولي لينةكردووة: لة)كتاب خؤيدا لةسةحيحةكةي بوخاري ئيمام 6ـ لةباسي 3861(دا ذمارة )فةرموودةي الناقب( غةففاريدا ئةبوزةري سةييدونا موسولانبووني ئيبنوعةبباسةوة لةسةييدونا لييازيبيت( )خوا هةوالي كاتيك كة ريوايةتيكردووة لييازيبيت( )خوا هات ثيطةيشت )j( خواي ثيغةمبةري ثيغةمبةريتيي بؤ مةككة، سةييدونا عةلي كوري ئةبوتاليب )خوا رووي ئةري ثييفةرموو: غةريبةية، زاني بيين، طةشكات( ئةبوزةر سةييدونا مةككة؟ بؤ هيناوييت ضي ثيمنالييت فةرمووي: ئةطةر بةلني و ثةياني ئةوةم دةدةييت كة بؤم سةييدونا ثيتدةليم. ئةوا نيشاندةيت ريم باسكرديت عةلي )خوا لييازيبيت( رازيبوو، ئينجا سةييدونا ئةبوزةر هؤي هاتين خؤي بؤ مةككة بؤ باسكرد، سةييدونا عةلي فةرمووي: بةدووي هةقدا هاتوويت، بةلي ئةو ثيغةمبةري

.)j( خواية7ـ هةر ئيمام بوخاري لةسةحيحةكةيدا لة)كتاب فضائل

الصحابة/ باب قصة البيعة واإلتفاق على عثمان بن عفان رضي اهلل عنه( فةرموودةي ذمارة )37٠٠(دا دةطييتةوة كة ضؤن سةييدونا عومةري كوري خةتتاب )خوا لييازيبيت( برياريدا كة خةليفةي دواي خؤي لةشةش كةس هةلبذيرريت تةنازوليان سيانيان بوون، راويذكاري شوراو ئةهلي كة لةخيالفةت كردو مايةوة سةييدونا عةبدورةمحاني كوري )خوا عةلي سةييدونا و عومسان سةييدونا و عةوف طيةرةوةي كة مةيون كوري عةمري لييانرازيبيت(.. فةرموودةكةية دةفةرموي: سةييدونا عةبدورةمحاني كوري عةوف بةو دوو بةريزةيرتي فةرموو: كيتان تةبةراي لةم كارة بةسةرييةوةو ضاوديربيت خوا ئةوكةسة، دةيدةينة كرد ئةو خةلكة بةشايةتنب و خؤيان ببينن كة كيتان باشرتن، شيخة هةردوو بةمةيش بةلي.. فةرموويان ئةوة؟ باشة عةلي سةييدونا دةسيت ثاشان وةستاند، بةريزةكةي طرت و فةرمووي: جةنابت خزمايةتيت لةطةل ثيغةمبةري ئةسبةقييةتيشت و ثيشرةوي هةية، )j(خوادالةموسولانبوونتدا دةزامن، سويندتدةدةم ئةطةر بةئةميم ناسانديت دادثةروةرانة حوكمبكةيت، ئةطةر عومسانيشم ثاشان بيت.. طويرايةلي و ثةيانبدة شوينيكةويت دانا شتيشي هةمان و بيين عومسانيشي سةييدونا بةتةنها بةو فةرموو.. ئيدي كة ثةياني لةهةردووكيان وةرطرت، فةرمووي: عومسان دةستت بينة، ئاوا بةيعةتي ثيدا، ئينجا ئةوانةي لةمالةكةيش بوون هةموو هاتن و بةيعةتيانثيدا.. بةريز ياوةراني كة لةسةرئةوةي بةلطةن ئةمانة برياري ثةيان و ريككةوتين وايان لةناو خؤياندا داوةو مومارةسةشيانكردووة.. ئةو ريككةوتنةي نيوان سةييدونا ئةبوزةرو سةييدونا عةلي ثةيانة، ئةو ريككةوتنةي ياوةران لةسةر داناني سةييدونا عومسان بةخةليفةي موسولانان ثةيان و بةيعةتة، ئةو بةلينةي سةييدونا عةبدورةمحاني كوري عةوف لةو دوو ياوةرة بةريزة )سةييدونا عومسان

و سةييدونا عةلي(ي وةردةطرت ثةيانة.. يةعين: بةيعةت.. ناويشنراون ثةيانانة ئةم بةكارهيناني زاراوةي بةيعةت بؤ ئةم جؤرة بةلني و ثةيان و ريككةوتنانةي نيوان ياوةران هيض داهينان و نارةواييةكي كاريكي ئةمة كة دةيانزاني بةريز ياوةراني تيدانةبووة، نابيين لةياوةران بؤية كةس ثالثشتييت، شياوةو شةرع

نكولي ليكردبيت.. بةلطةيرت لةسةر شةرعي بينيين ئةم ثةيان و بةيعةتةي

نيوان ياوةران و تابيعني لةناو خؤياندا:

ئةبوجةهل كوري عيكرةمةي سةييدونا كة ئةوةي 8ـ )خوا لييازيبيت( لةجةنطي يةرموكدا كردي.. ئيبنوكةسي لةئةبوعومساني عومةر كوري سةيفي دةفةرموي: غةسسانييةوة طيايةوة كة باوكي فةرموويةتي: عيكرةمة دذي جةنطةم هةموو ئةو فةرمووي: يةرموكدا لةجةنطي لةم ضاوةرين ئيستا كردووة، )j(خوا ثيغةمبةري جةنطةتاندا ببةزم؟! ثاشان هاواريكردة موسولانان: كي كوري حاريسي كةس يةكةمني دةداتي؟ مردمن بةيعةتي مردني بةيعةتي هةستاو بوو خؤي مامي كة هيشام ضوارسةد ئينجا ئةزوةر، كوري زوراري ئينجا ثيدا، بةيعةتيان جةنطاوةري موسولاني سوارو ثيادة يةكيةك ريزةكةي ثيشةوةي ريزي ضوونة هةرهةموويان ثيدا.. دوايي جةنطوكوشتار، كةوتنة وةليدو كوري خاليدي زؤريان دةرنةضوون! بةساغي كةسيان سةيريانكرد كة ليشةهيدببوو، لةوانة زوراري كوري ئةزوةر )خوا لةويش ميذوونووسانيرت و واقيدي رازيبيت(.. لةوانيرتيش و كةوتن، سةختةكانيان لةبريندارة زؤر كة دةطينةوة كةسيان يةكةمني هينان، بؤ ئاويان كرد، ئاويان داواي سةيريدةكات برينداريكيان بيين وةرطرت ئاوةكةي كة ئاوخبواتةوة، ئةو دواي ضاوةروانبيت ئةوةي وةك ئةميش نةخيواردةوةو ناردي بؤ ئةو بريندارةيرت، ئةويش يةكيكيرت.. بؤ ئةويش بةيةكيكيرت، داي نةخيواردةوةو يةك لةدواي يةك شةهيدبوون بيئةوةي كةسيان لةئاوةكة والنهاية )البداية لييانرازيبيت(.. )خوا خبواتةوة!

١١/٧ـ١2(. عومةر كوري سةيفي دةفةرموي: ئيبنوكةسي ئةو بةشداري لةوانةي كة طياويتييةوة بةسةنةدةوة ثيغةمبةري ياوةري هةزاريان كرد يةرموكيان جةنطةي بوون. بةدر لةئةهلي كةسيان سةد و بوون )j(خوا

)البداية والنهاية ٧/9(. سةرلةشكر كة لةموسولانان يةكيكة بةيعةتي ئةمة نةبوو، ئةميي سوثاش نةبوو، بةيعةتي لةموسولانانيرت وةرطرت لةسةر سةرخستين ئيسالم و تاعةتيكي خوا كة جيهادكردنة تا مردن! ئةمة كاري سةييدونا عيكرةمةية كة لةوانةش هةنديك ،)j( بوو خوا ثيغةمبةري ياوةريكي بةريزي ياوةريرتي هةر ثيدا مردنةكةيان بةيعةتي كة بةئامادةبووني ئةمة ..)j( بوون خوا ثيغةمبةري لييازيبيت( )خوا بوو وةليد كوري خاليدي سةييدونا كة ئةميي سوثاكة بوو.. ئيبنوكةسي ئةوةي لةواقيدي و

ئةوانيرتةوة نةقلكردووة كة لةو سةربازانةي لةو جةنطةدا ثيغةمبةري خوا ياوةري كةسيان هةزار كرد بةشدارييان رةفتارةي لةو نكولي نةبيسرتا لةكةسيان ،)j(بوونسةييدونا عيكرةمة بكات.. كةوابوو وةرطرتين بةيعةتيكي وا بةئامادةبووني ئةو هةموو ياوةرة بةريزةو بيدةنطبوونيان مومكني ضونكة رةفتارةكةية، شةرعيتيي نيشانةي ليي ـ كة سةد كةسيان ئةهلي بةريزة نيية ئةو هةموو ياوةرة بةدربوون ـ لةسةر رةفتاريك بيدةنطنب كة لةطةل قورئان و

سوننةتدا يةكنةطريتةوة..بوو سةخت جةنطيكي كة سةفينيشدا لةجةنطي ٩ـ )خوا ئةبوتاليب كوري عةلي سةييدونا سوثاي لةنيوان

كوري موعاويةي سةييدونا سوثاي و لييازيبيت( سوثاي فةرماندةي لييانرازيبيت(، )خوا ئةبوسوفيان سةييدونا عةلي )كة عياقي بوون( سةييدونا قةيسي كوري ئيمام لييانرازيبيت(.. )خوا بوو عوبادة كوري سةعدي زةيدو كوري لةيونسي سةحيحةوة بةسةنةدي تةبةري فةرمووي: كة دةطييتةوة زوهرييةوة لةئيمام ئةويش كوري كوري سةعدي قةيسي عةلي سةييدونا سةييدونا ضل ذمارةيان كة سوثاكة فةرماندةي كردة عوبادةي مردنيان بةيعةتي هةرهةموويان جةنطاوةربوو، هةزار

بةفةرماندةكةيان دا.. )فتح الباري 63/13(.

طوماني تيدانيية كة ثةيمانبةستني ناوخؤي موسولمانان لةسةر

كؤمةلكاريي و سةرخستني دينةكة، لةريزي ئةم ثةيمان و بةلين و

ريككةوتنانةداية كة باسيان لةئايةت و فةرموودةكاندا هاتووة، هةموو جؤرةكانيشيان بةخواثةرستي و

تاعةتي خوا هةذماردةكرين..

بةيعةت؛ ثةمياني طويرايةليي نيوان موسولانانبةيعةت؛ ثةمياني طويرايةليي نيوان موسولانان

Page 17: govari regai shar3

29ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني28 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

سةييدونا وةرطرتين بةيعةت دةربارةي كة ئةوةي عيكرةمة دةوتريت، دةربارةي بةيعةتي سةييدونا قةيسي خةليفة هيضيان ضونكة دةوتريت، سةعديش كوري سةربازي بةلكو نةبوون، سوثا طشتيي ئةميي نةبوون، بةيعةتةشيان ئةو و ناسراوبوون هةلكةوتةو جةنطاوةري

لةو سةربازة موسولانانة وةرطرتووة. مةبةستم لةهينانةوةي ئةم بةلطانةي سةرةوة ئةوةبوو كة ئةوة روونبيتةوة كة ئةم بةلني و ثةيان و بةيعةتوةرطرتنةي نيوان موسولاناني ئةمرؤ هةم رةفتاريكي شةرعييةو هةم خواثةرسيت لةبازنةي ضونكة بةيعةت، ثييدةوتريت:

هةموويان هيناومنةتةوة بةلطانةي ئةو تاعةتداية.. و يةعقوب سةييدونا لةنيوان كة ئةوةي دةسةلينن: ئةوة )سةالمي خواي ليبيت( و كورةكانيدا روويدا، يان ئةوةي )سةالمي خدردا سةييدونا موساو سةييدونا لةنيوان خوايان ليبيت( كرا، يان ئةوانةي لةسةردةماني ثيغةمبةري لةثاش ئةوانةي يان ياوةراندا روويدا، لةنيوان )j(خوامردني ثيغةمبةري خوا)j( لةنيوانيادا روويداوة بيئةوةي بوةستيتةوة، دذي و نكوليليبكات لةياوةران كةس يةك رةفتارة ئةم بليني: بتوانني وامانليدةكةن ئةمانة هةموو

نةك هةرشةرعيية، بةلكو وا لةريزي ئةوكارة شةرعييانةدا ئةو وةكو لةسةربووة.. ياوةراني )ئيجماع(ي كؤرا كة عةوف كوري عةبدورةمحاني سةييدونا كة ثةيانةي )خوا لييازيبيت( لةسةييدونا عومسان و سةييدونا عةلي وةرطرت )خوا لييانرازيبيت(، يان بةيعةكةتةكةي سةييدونا عيكرةمةو سةييدونا قةيسي كوري سةعدي كوري عوبادة ئيبنوتةيييةشم ئيمام بؤضووني لييانرازيبيت(.. )خوا هينايةوة )رةمحةتي خواي ليبيت( كة ئةو بةلني و ثةيان لةيةكرتيي خؤياندا لةناو موسولانان بةيعةتانةي و فيكار مامؤستاياني ئةوةي بةتايبةتي وةردةطرن، رةفتاري هةمووي وةردةطرن، خؤياني لةقوتابييةكاني شةرعييةو هيض ئيشكالي تيدانيية..هةموو بةلني و ثةيان و بةيعةتي تةواون و دةبي هةموو اليةك ثييانةوة ثابةندبن هةرشةرعييانة روكنةكاني مادام بيشكينن نيية بؤيان و مبينن.. ئيمام ئيبنوتةييية منوونةشي لةسةر ئةو ثةيان

و بةيعةتانة هيناوةتةوة.. ئةمة دةربارةي شةرعيتيي وةرطرتين ئةم بةلني و ثةيان

و بةيعةتانةية..وةآلمي طومانيك

لةوانةية كةسيك بلي: باسةكةت دةربارةي بةلني و ثةيان لةسةر خؤياندا لةناو موسولانان بةيعةتوةرطرتين و طةورةية، خواي تاعةتكردني كة شةرعي كؤمةلكاريي ثيضةوانةي ئةو فةرموودةية كة ثيغةمبةري خوا)j( تييدا دةفةرموي: )ال حلف يف اإلسالم( واتة: ثةيان لةئيسالمدا

نيية. وةآلم: بةفةزلي خواي طةورة هيض ثيضةوانةيةك لةنيواني فةرموودةيةدا ئةو هيناومنةتةوةو من فةرموودانةي ئةم فةرموودةي ئةو بطرة هيناويانةتةوة.. ئةوانة كة نيية بؤضوونةكةي بةهيزي بةلطةيةكيرتي هيناويانةتةوة ئةوان ئيمةية: كة ئةو بةلني و ثةيان و بةيعةتانةي موسولانان خواي تاعةتيكي دينةكةو سةرخستين بؤ خؤياندا لةناو طةورة لةيةكرتيي وةردةطرن رةفتاريكي شياوةو لةشةرعدا

جائيزة..حلف(دا مادة القرآن/ لة)مفردات ئةسفةهاني راغييب )اللف( دةفةرموي: ثةيان )حلف( زاراوةي دةربارةي املهاهدة( )احملالفة: خةلكيكة، كؤمةلة نيوان ثةياني ثابةندبوون بةيةكرتيي، لةبةليندان بريتيية كة ية بةمةرجةكانييةوةيةتي، واي ليدةكات ببيتة بةليين سةخت بريتيبووة )حلف( لةئةسلدا )موعاهةدة(.. و جةختليكراو

بؤ يةكرتييان خواردووة لةو سويندةي كة كؤمةلة كةسيك ئيرت ريككةوتوون، لةسةري كة ثابةندبن مةرجانةوة بةو لةمةوة وشةي )حلف( بؤتة زاراوةي هةموو بةلني و ثةيانيك

كة خةلكي لةناو خؤياندا بةيةكرتيي دةدةن.هاتووة تيدا )حلف(يان وشةي كة فةرموودانةي ئةو لييازيبيت( )خوا جوبةيرة سةييدونا الي فةرموودةكةي الي فةرموودةكةي هةروةها دةكات، لة)حلف( نكولي كة

سةييدونا ئةنةسة )خوا لييازيبيت( كة دةيسةلينيت..1ـ سةييدونا جوبةيري كوري موتعيم )خوا لييازيبيت( حلف يف )ال فةرمووي: ثيغةمبةري خوا)j( فةرموويةتي: إال سالم اإل يزده مل اهلية اجل يف كان حلف وأميا سالم اإلهةرثةيانيك نيية، لةئيسالمدا ثةيان واتة: ة()٦( شـد

لةجاهيلييةتدا هةبووبيت ئيسالم بةهيزتري كردووة..2ـ عاسيمي ئةحوةل )رةمحةتي خواي ليبيت( فةرمووي: عةرزي سةييدونا ئةنةسم كرد )خوا لييازيبيت( )ثيموت(: دةفةرموي: )j(خوا ثيغةمبةري كة ثيطةيشتووة ئةوةت سالم( فةرمووي: )قد حالف النيب j بني قريش )ال حلف يف اإلواألنصار يف دارنا()٧( واتة: ثيغةمبةري خوا)j( لةمالي

ئيمة ثةياني لةنيوان قورةيش و ثشتيوانةكاندا بةست. سازاندني ئةم دوو فةرموودةية ثيكةوة كة لةروالةتياندا

ثيضةوانةي يةكرتين:دوو )حلف( زاراوةي دةفةرموي: ئيبنولئةسي 1ـ فةرموودةي لةسةر هاتووة: يةكيكيان ئةوةية كة ثيغةمبةري ثشتيوانةكاندا و قورةيش لةنيوان ثةياني )j(خوائةنةس سةييدونا كة لةفةرموودةيةكيرتيدا بةستووة.. قريش بين j النيب )حالف فةرموويةتي: طياويتييةوة ( واتة: برايةتي و ثةياني لةنيواندا واألنصار يف دارنا مرتني

ريكخستووة.ئةسلي سالم(. اإل يف حلف )ال لةفةرموودةيةكيرتدا: -)حلف( طريبةست و ثةيانبةستنة لةسةر ثشتطيييكردن نكوليكردنةكةي يةكرتيية.. سةرخستين و يارمةتيدان و بةو دةرهةق سالم( اإل يف حلف )ال )j(خوا ثيغةمبةري لةسةر كة جاهيلييةتة زةماني ثةيانانةي و ريككةوتن يةكرتيي تاآلنكردني و بةناهةق يةكرتكوشنت ئاذاوةو حلف )أميا دةفةرموي: كة فةرموودةيرت ئةو ئةمما بووة.. ة( ئةوة دةربارةي شـد إال سالم يزده اإل اهلية مل اجل كان يف بؤ كة جاهيلييةتة زةماني ثةيانانةي و ريككةوتن ئةو توندوتؤلكردنةوةي شيازةي خزمايةتي و لةسةركردنةوةي و )موتةييبني( ثةيانةكةي وةكو بووة، ستةمليكراو

هاوشيوةي، كة ديارة مةبةسيت ليي طريبةست و ثةياندانة لةسةر خيخوازيي و سةرخستين حةق و رةوايي.. ئةوةش ثيضةوانةي كة ئةوانةيان قبولييت، ئيسالم ثةيانةية ئةو ئاوا ئيلغابؤوةن.. و قبولنني حةمتةن ئيسالمن ئةحكامي

هةردوو فةرموودةكة ثيكةوة دةسازينرين.وتراويشة كة ئةو ثةيانبةستنة ثيش ئازادكردني مةككة سالم( ئةوا دةوتريت: بووة.. ئةمما ئةوةيان: )ال حلف يف اإلكة دواي ئازادكردني مةككة بووة، بؤية بة ناسخ )سرةرةوة(

ي فةرموودةي ثيشوو ناسينراوة..()8( .

ثةراويمزةكان: )1( بؤ شةرحي تةواوي ئةم ئايةتانة بروانة: )فتح الباري/ كتاب األحكام ج13 ص111-112(. ئيمام ئيبنوتةميييةش )رةمحةتي خواي ليبيت( بؤ دياريكردني ئةركي سةرشاني كاربةدةستان و دانيشتووان لةراظةي والرعية(ي الراعي إصالح الشرعية يف )السياسة كتييب وردةكارانة رةمحةتييش ئيبنوعوسيميين داناوة.. ئايةتةدا دوو ئةم

بةكتيبيكي )480( الثةرةيي راظةي ئةم كتيبةي كردؤتةوة.. بوخارييدا لةريوايةتي ..)1835( ذمارة موسليم سةحيحي )2(سةحيحي أمريي(. عصى ومن أمريي، أطاع )ومن دةفةرموي:

بوخاري )6725(.)3( فتح الباري ج13 ص122..

سةحيحةوة بةسةنةدي )329 )ذ. لةمةسنةدةكةيدا البزار )4(ريوايةتيكردووة..

)5( إبن تيمية: جمموع الفتاوى ج35 ص11الفضائل/ لة)كتاب خؤيدا لةسةحيحةكةي موسليم ئيمام )6(

باب مؤاخاة النيب j بين أصحابه رضي اهلل عنهم(.)7( متفق عليه. ئيمام بوخاري لة)كتاب األدب/ باب اإلخاء لة سي بابدا لةهةمان ئيمام موسليم هيناويتييةوة، الي واحللف(دا كوري موحةممةدي لةريي ريوايةتيكردووة: )ريطاوة( سةنةدةوة سةبباحةوة كة مامؤستاي ئيمام بوخاريية، لةريي ئةبوبةكري كوري نومةير.. كوري عةبدولآلي كوري موحةممةدي لةريي ئةبوشةيبة، لةعاسيمةوة عويةينةوة كوري لةسوفياني ئةبوداوديش ئيمام بني حالف يقول مالك بن أنس )مسعت بةلةفزي: اويتييةوة طريمةطةر دةثرسن: كة ئةوةية دواي ئةويش واملهاجرين..( قريش نةيفةرمووة: )ال حلف يف اإلسالم( ئةويش فةرموويةتي: ثيغةمبةري خوا )j( خؤي ثةمياني لةطةل قورةيشدا بةستووة.. دوو سي جاريش

ئةوةي دووثاتكردؤتةوة.. بروانة )فتح الباري ج10 ص501ـ502(. ج1 احلديث غريب يف النهاية األثري: إبن )8( )8(

ص424ـ425.

ئةو بةلين و ثةيمان و بةيعةتانةي موسولمانان لةناو خؤياندا لةيةكتريي

وةردةطرن، بةتايبةتي ئةوةي مامؤستاياني فيركار لةقوتابييةكاني

خؤياني وةردةطرن، هةمووي رةفتاري شةرعييةو هيض ئيشكالي تيدانيية..هةموو بةلين و ثةيمان و بةيعةتي تةواون و دةبي هةموو اليةك ثييانةوة ثابةندبن و بؤيان نيية بيشكينن مادام روكنةكاني

هةرشةرعييانة بمينن.

بةيعةت؛ ثةمياني طويرايةليي نيوان موسولانانبةيعةت؛ ثةمياني طويرايةليي نيوان موسولانان

Page 18: govari regai shar3

31ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني30 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ئازاديى رادةربرينى زاناياني ئايينى ئيسالم لةكوردستاندا

وتارخوين ثيشنويذو كوردةيى؛ كانى نادر مامؤستا بةريز لةهةولي، ثييواية: »رادةربرين وةكو لةئيسالمدا ريطةيثيدراوة لةم نةدراوة« شيوةية بةم ئازادى ريسايةك و ئايينيك لةهيض اهلل وصلى الرحيم الــرمحــن اهلل بسم « دةليت: بارةيةوة وسلم على سيدنا حممد و على آله وصحبه أمجعني، ديارة كةهةموو فيبووين، لةئيسالمةوة ئيمة رادةربرين ئازاديى كةسيك بؤى هةية كةئازاديى خؤى دةربربيت، كاتى خؤى كافرةكان كة كوفريان دةكرد خواى طةورة بةصةحابةكان و ثيغةمبةرى )j( فةرموو قسة بةخواكانيان مةلني، ضونكة ئةوانيش ئازادبوون، رادةربرين بؤ هةموو كةسيك مافيكة كة خوا ثييداوة، ئيمام عومةر دةفةرموويت: )تاكو كةى ئيوة لةدايكبوون(، بةئازادى لةكاتيكدا بةبةندة، دةكةن خةلك بةئازادى دةبيت ئاواش لةدايكبووة بةئازادى مرؤظ ضؤن ئيمة بــيــت، هةركةسيك جــا دةربـــريـــت، خــؤى بــؤضــوونــى

منوونةمان زؤرة لةئيسالمدا لةسةر ئازاديى رادةربرين. ــة هــــةرة بـــةرزةكـــان ــةمنــوون ــك ل مــامــؤســتــا نــــادر يــةكــيكاتيك دةليت: دةهينيتةوةو ئيسالمى لةدةسةآلتدارانى ئيمام عومةر وتاريداوة )خوا لييازيبيت(، مارةيى ئافرةتى دياريكردووةو وتويةتى: نابيت لةهيندة زياتربيت، ئةوكات

ئافرةتيك هةستاوةو رةخنةيليطرت و وتى: كة خواى طةورةو ثيغةمبةر)j( مارةيى ئافرةتيان ديارينةكردووة ئايا ئةتؤ خوا بؤ سوثاس دةليت: عومةريش ئيمام دياريدةكةيت؟ عومةر هةلةيكردو ذنةكة راستيثيكا. مامؤستا نادر ثييواية: رادةربرين وةكو لةئيسالمدا ريطةيثيدراوة لةهيض ئايينيك و بؤية هةموو كةس نــةدراوة، بةم شيوةية ئازادى ريسايةك لةتاك لةكؤمةل ئازادة لةوةى كة راى خؤى دةربربيت لةوةى ناتوانآ كةسيكيش هيض ثييبةخشيوة، طــةورة خواى كة

ليى قةدةغةبكات«.ئةطةر نادر، لةمامؤستا ثرسيمان كة ثرساريكدا لةوآلمى كةسيك كوفريكى ليبينرا ئةمة دةضيتة نيو ئازاديى رادةربرينةوة؟ مامؤستا نادر دةليت: »هةرطيز كوفر ناضيتة قالبى ئازادييةوة، خواية، طةورةيى و بةموقةدةسات بةرامبةر ئةوة ضونكة ئةطةر بؤمنوونة؛ ليهاتووة، بةثيضةوانةى ئيستا ــةآلم بكة كةسةى ئةو هةبيت، دةسةآلتى و حوكمبكات ئيسالم ثاشطةزبووةوةو واتة؛ )مرتد( ثييدةطوتريت: كوفردةكات ئـــةوكـــات دةســـةآلتـــى ئيسالمي لــةئــيــســالم، ـــطـــةراوة هـــةلثييدةطوتريت ليدةكريت، تةوبةى داواى و بانطيدةكات وةرة ثةشيمانبةوة، ئةطةر ثةشيمانبوويةوة باشة، ئةطةرنا

ئا/ هاوكار عةبدولآل

ئازادى يةكيكة لةبةخششة جوانةكانى خواى ميهرةبان كة بةمرؤظى بةخشيوة، بةآلم سنووريشى بؤ داناوة، تا هةموو كةس لةسنووريكي ئازاديي نةتوانيت كةس بؤئةوةى نةشكينيت، قةدةغةكراوةكان سنوورة بةمةرجيك بةرجةستةبكات، خؤى ئازاديى دياريكراودا خةلكانيك بةناوى ئازادييةوة ثيشيلبكات، لةم سؤنطةيةوة بةثيويستمانزانى وةك طؤظارى )ريطاى شةرع( بؤ ئةم ذمارةية تةوةريكى تايبةتي بكةينةوة سةبارةت بةئازاديى رادةربرينى مامؤستايانى ئايينى ئيسالم لةكوردستاندا، بؤضى بؤ هةنديك كةس ئازادييةكى لةسنوور دةرضوو هةية، لةهةمان كاتدا بؤ مامؤستايانى ئايينى ئازاديى بةرتةسك و سنوورداربكريت؟! بؤضى مامؤستاى ئايينى هيندة فشارى لةسةرة بةجؤريك قسةيةك بةدل دةسةآلت نةبيت تووشى ليثيضينةوة دةبيت؟ بؤضى مامؤستايانى ئايينى ياسايةك بؤ ثاراستنيان نيية؟ ئةم ثرسيارانةو ضةندين ثرسيارى ديكة بةثيويستمانزانى رووبةرووى هةرسآ مامؤستاو بانطخوازى ناودارى هةولري بةريزان )م.

ئيسماعيل سوسةيى، م. نادر كاني كوردةيى و م. ئيدريس كاريتانى( بكةينةوة، ئةوانيش بةريزةوة وآلمى ثرسيارةكانيان داينةوة.

بةكوفرةن دةكوذرآ كة كوفريكردووة، بةآلم ئيستا كة ئيمة لةريطةى يان ئيمة دةبيت نيية، ئيسالميمان دةسةآلتى ثيمانباشة زياتر ئيمة بةآلم رةديانبدةينةوة، مينبةرةوة بةنووسني وآلميانبدةينةوة ضؤن ئةوان دةنووسن دذى خوا، دذى ثيغةمبةر)j( ئيمةش لةم ريطةيةوة وآلميانبدةينةوة، هاوكيشةكان ئيستا بــةداخــةوة دةلــيــت: مامؤستاية ئــةو ثيضةوانةبوونةوة وةك شاعييك دةليت: ئةطةر كةسيك قسة ئةطةر قسة بةآلم زيندان دةيبةن، بؤ بليت بةثاشاو مةليك بةخوا بليت دةلني خةلكى ئازادة. ديارة ئازاديش سنوورى جؤرة ئــةم نيية، رةهــا ئــازاديــى لةئيسالمدا ــة: وات هةية، لةفةوزاو جؤريكة ضونكة نامةسئولييةت، ثييدةطوتريت: ئــةم جــؤرة لـــةرووى خــويــنــةرانــتــان، بؤية بــةرةآليــى دوور بةخواو قسة بتوانيت مرؤظ كة نيية لةئيسالمدا ئازاديية ثيغةمبةر )j(و موقةدةسات بليت، هةتاوةكو نابيت قسة

بةدينةكانيرتيش بطوتريت«.وتاربيذيى )2006ز( لةسال سوسةيى؛ ئيسماعيل مامؤستا بةغدادى ئيسالمييةكانى زانستة كؤليذى ليقةدةغةكراوة، ئازاديى لةبارةى هةر هةية، مةاليةتي ئيجازةى تةواوكردووة، نةدراوة بةخةلكى ئ��ازادي »لةئيسالمدا دةليت: لةئيسالمدا مافة ل��ةو قؤرغبكةى، و ثيشيل خةلك ئ��ازادي��ى ب��ؤئ��ةوةى لةمبارةيةوة ثييداون« طةورة خواى كة خؤيان تايبةتييةى دةليت: »طةر بيينةسةر ئازادى لةئيسالمدا بةل لةئيسالمدا و سةربةستى ئازادى ثيويستة لةو شتانةى هةية ئازادى هةبيت، ضونكة مرؤظةكان خواى طةورة دروستيكردوون و باشة ئةوان بؤ دةزانآ ض شتيك ئةميش هةر بةديهيناون، ناكرآ شتيك ض وة سةربةستنب، ئــازادو تيايدا بؤئةوةى دونــيــاو ياسايةكى لةهيض ســةربــةســتــنب، ئــــازادو تــيــايــدا تيداهةبيت، رةهــاى ئــازاديــى كة نيية دةستكردةكانيش بؤية ئــازادى، نةك فةوزاية و تيكدان ئازاديية ئةم ضونكة دادةنريت، بؤ سنوورى ئــازادى دةبينني بــواردا لةهةندآ مرؤظةكانى ثةروةردطار خواى عةقيدة، بيوراو لةئازاديى نــاردوونــة بؤ ثيغةمبةرانى ــةوةى ئ لـــةدواى ــردووة ــازادك ئض ئــازادة خةلكيك هةموو لةسةربيت( خوايان )سةالمى بيوبرواو رايةك هةلدةبذيرى بةثيى ئايةتى قورئانى ثيؤز: البقرة. چ حخ مبىب خب حب جب يئ مئىئ حئ جئ ی چ دةفةرموآ: زؤرليكردن بةسةر كةسةوة نيية بؤ هينانيان بؤ ناو ئايينى ئيسالم تا بروابينن بةئيسالم، ضونكة راستى و ضةوتى ليكجيابووةتةوة ئايني و ريبازى موحةممةد)j( وة ئايني و ريبازى )ئةبوجةهل( بةتةواوةتى ليكئاشكرابوونة،

بةزؤرةملى خةلكى ناكات بــةوة ثيويست روونــبــووتــةوة، ڃ ڃ چڃ لةئايةتيكيرت: وة ئيسالم، نــاو بهينيتة دةيــةوآ لةئيوة هةريةك الكهف. چ گ چچ چ چ خوايان )سةالمى ثيغةمبةران بةثةروةردطارو بروابينى با

م. ئيسماعيل سوسةيي

حيزبة دةسةآلتدارةكان دةستيان هةية لةقؤرغكردنى ئازادى بؤ هةموو دةزطايةكان

و زالبوون بةسةرياندا، لةئيسالمدا ئازادى بةكةس نةدراوة بؤئةوةى ئازاديى

خةلكيرت ثيشيل و قؤرغ بكات لةو مافة تايبةتييةى خؤيان

كة خواى طةورة ثييداون.

ئازاديى رادةربرينى زاناياني ئايينى ئيسالم لةكوردستاندا

Page 19: govari regai shar3

33ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني32 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

وة دوايـــى، رؤذى و ئامسانييةكان ثــةرتــوكــة لــيــبــيــت(و ئايينى بةثةروةرطارو بروانةهينى با هةركةسيش دةيةوآ ئيسالم، بةآلم ئةوةى بروانةهينى تؤلةكةى بؤ دياريكردووة خؤى، بةدادوةريى لييدةسينيتةوة كة ثةروةردطار خواى ثيدةدرآ، ريطاى هةيةو ئــازادى لةئيسالمدا بةآل كةواتة: بةآلم ئةو ئازاديية ئةطةر ثةيرةويليكرد كةسةكة، كارنةكاتة و خــؤى هةربةينى خةلكيرت سةربةستيى و ــازادى ئ ســةر ئيسالم لةوآلتى ئةوكاتى عةقيدةدا، لــةبــيوبــرواو خــواى ــو )أهــل الــذمــة( كة ــزراويــش دةبــيــت ئــةم كــةســة، وةك ثــاريئــازادبــوونــة ذياينة، ئيسالمى خيالفةتى ضــةتــرى لــةذيــر ياسايةكانى و ثةرستش و عيبادةت لةمومارةسةكردنى خؤيان بةبيوبرواى خؤيان، لةكاتيكدا ثيضةوانةبووة لةطةل نةدراوة بةخةلكى ئازادى لةئيسالمدا ئيسالميش، ئايينى و ماف لةو قؤرغبكةى و ثيشيل خةلك ئازاديى بؤئةوةى ثييداون، طةورة خواى كة خؤيان كةسايةتيى و تايبةتى كاربكاتةسةر كةسانيكيش كاروثيشةى ناشبيت هةروةك بكات، سنووربةزينى كؤمةلطةو و موسولانان ئازاديى هيشبكةنةسةر مــوســولــانــان ــةبــووة ن جــاريــكــيــش هيض ئازاديى خةلكى، مةطةر بؤ وةآلمدانةوةو طفتوطؤ كة خواى شةرعييةكان، بةياسا ـــاوة دان بــؤ ســنــوورى ثــةروةردطــار هةروةك ريطةى بةثيغةمبةران داوة )سةالمى خوايان ليبيت( هةلةو جوانيش بةشيوةيةكى و بناسينن بةخةلك خــوا بوو كورتةيةك ئةمة روونــبــكــةنــةوة، ئــةوان كةموكورتيى

لةسةر ئازادى لةئيسالمدا«.و قوتابى وتارخوين ثيشنويذو كاريتانى؛ ئيدريس مامؤستا و روون��اك��ى رادي��ؤى ب��ةري��وةب��ةرى كاتدا لةهةمان ماستةر، كة ليكرد: ثرسيارمان كاتآ رووناكيية، ضراى سةرنووسةرى بؤضى كاتيك نووسةريك هيشدةكاتة سةر ثيؤزييةكان و ئةوةى رادةربرين بةئازاديى تيكيدةشكينى، خةلكة موقةدةساتى ئايينى مامؤستايةكى ئةطةر كاتدا لةهةمان بةآلم ناودةبريت، تةشهيةوة، قالبى دةضيتة بكات لةبارةيةوة قسةيةك ئيسالم ئةم هاوكيشةية بةراى ئيوة بؤ واية؟ لةوةآلمدا وتى: »ديارة ئةوة ضةند اليةنيكى دةطريتةوة بؤ وةآلمةكة، لةاليةك نووسةران دوو هةردووكيان ئةمانةش ديارة مامؤستايان، لةاليةكيرت نووسةريشمان هةندآ ثيمواية من ديــارة ليكجيان، ثؤل دةسةآلتنةبيت حكومةت بةدل بكات قسةيةك كاتيك هةية ثييمشةوشدةبيت، ديارة ئةو نووسةرانةى بياليةنن دوورن ئةو خزمةتكردنى و طةندةل و دةســةآلت لةخزمةتكردنى وةك ئــةوانــةش بيطومان ئــةوا ضــةواشــةكــاريــيــة، خــراثــةو

مامؤستاى ئايينى كاريطةرييان هةية، دةسةآلت حسابيان بؤ دةكات و ليياندةثيضيتةوةو لةسةريان تونددةكات ئةوةتا لةاليةكيرتيش غــرامــةكــراون، هةية نــووســةرمــان ضــةنــدان ئةوانةى نووسةرى دةسةآلتن، ديارة ئةوانة كاتيك قسةدةكةن ديــارة بــكــةن، قسةيةك ض كــة فةرمانيانثيكراوة لةثشرتا لةسةر كاريطةريى هيض قسةكانيان نووسةرانة جؤرة ئةم كؤمةلطةو حكومةت نيية، بةآلم مامؤستاى ئايينى بةهؤى ثيطةكةى و جةماوةرةكةى و بياليةنييةكةى، ثشتئةستورة بةدةنط و راى جةماوةر، ديارة هةركاتيك مامؤستاى ئايينى ئةوا دةكات و خراثةكاريى دةسةآلت طةندةل لةسةر قسة بيطومان عةيبةكانى دةردةخات و خةلك بؤى ئاشكرادةبيت، بؤ ضةثلةى جاريكيرت روونبوويةوة بؤى خةلك كاتيكيش لينادات، ديارة ئةم كارةش كاريطةريى لةسةر بةرذةوةندى و كورسيى دةسةآلتةكةيان و بةرذةوةنديية تايبةتييةكانيان

دةبيت«.مامؤستايانى بؤ ئازاديى بةرتةسككردنةوةى لةبارةى وة »بــةداخ دةليت: سوسةيى ئيسماعيل مامؤستا بةريز ئايينى، بانطةوازو لةبوارى من لةوةتةى دةيليني: نيطةرانييةوة و بليم؛ دةتــوامن )1٩٩1ز(ةوة لةبةهارى كة دةذيــم ــوةدا دةعلةجياتى ئازادييةكان زيادببيت بؤ كةسى ديندارو بانطخوازو بةرتةسكرتبووةتةوة، وردةوردة ئايينى، مامؤستايانى مةبدةئو هةموو دراوةتة رةها ئازادييةكى لةبةرامبةريشدا ناكات خةلكى رةوشتى و دين بؤ حيساب كة فيكرةكان ئازاديى و دةكــات تاكةكةسى كــارى تةداخول جؤريك بة ثييدةلني: هةمووى ئةمة ثيشيلدةكات، سةربةستييان و ئازادى هةيةو دةمانةويت وآلت ثيشبخةين كة من ثيمواية نابيتةوة، جيطةى ياسايةك لةهيض ئازاديية جــؤرة ئــةم ديتة كة كاتيك بةآلم رةوشتيك، مةبدةئو لةهةموو بةدةرة سةر ديندارى و قورئان و سوننةت و مزطةوت و ئيشوكارى بانطةوازبكةن ــةوآ ــان دةي كاتآ ئايينى، مامؤستايانى ضاكةو ــارى ك ســةر بيانهيننة وشــيــاربــكــةنــةوةو خــةلــك و بؤ ئــازادى بةداخةوة خراثة، كارى بؤ ليدةكةن ريطرييان و ئةزموون لةو من بةرتةسكبووةتةوة، زؤرزؤر كارانة ئةو مال و طيان كة مامؤستايانيرتيش تةنانةت كارةى خؤمدا ئيسالم و خؤيان دواى خستووةتة خؤيان ثلةوثايةى و ئازادى كة بةداخةوة دةخيــةن، كارانة ئةو هةموو بةثيش كاتيك هيض لةكاتيكدا لةضينةكانيرت، كةمرتة زؤر ئيمة بؤ ثيشيلكردبيت، خةلكمان سةربةستى و ــازادى ئ نةبووة لةريطةى خؤمان ئايينى ئيمة نةيانهيشتووة تةنانةت

بةتةواوى واقيعييةوة و زانستيى ريطةى وتارو طفتوطؤو خبةينةروو، بةردةوام رؤذانة تانة لةمةبدةئو دينمان دةدريت )j(ثيغةمبةر بةخواو قسة دةبةزيندريت، سنورةكان و كةسايةتيية و ئايينى بةمامؤستايانى قسة دةطــوتــرآ، ـــة بــوخــتــانــيــان بؤ بــانــطــخــوازةكــان دةطـــوتـــرآ، جـــارى وايمامؤستايانيش جــيــاجــيــا، ــوازى بــةشــي دروســـتـــدةكـــرآ تةنيا بيت لةهةرةتوندةكان قسةكة طةر قسةدةكةن كاتيك لةوةآلمدانةوة تيناثةريت، ياخود هةر روونكردنةوةية، بةم حالةش بةتوندرةوو هيشبةرو تةشهي ناومان دةبةن، بؤضى بؤ كةسانيك هةبيت تةشهي بةئايينى ئيسالم و موقةدةسات مامؤستاى بؤ بؤضى بيبةزينآ هةرضى سنوورة كة بكات ثينةدريت مافةت ئــةو وةآلميانبداتةوة؟! نةبيت ئايينى جارى بيت، ليثيضينةوة توشى و ليبدريت تانةوتةشةرت

واية سزاش بدرييت!«. بةريساو ئ��ةوان »هةتاوةكو ثييواية ئيدريس مامؤستا بةريساى مامؤستايانيش وة بيبكةنةوة، عةملانييةت ياساى بؤية بةيةكن، دذ شتى دوو بيطومان ئةوة بيبكةنةوة ئيسالم بارةوة لةم ئايينى« مامؤستايانى سةر دةخريتة فشارةش ئةم دةليت: »خؤى بةطشتى ئةو فشارة كة لةسةر مامؤستايانى ئايينيية لةهةموو ئةو وآلتانةى كة بةريوةبةرةكان و فكرةو ديارة عةلانييةتة، كة بةريوةيدةبات ياسايةك و قانون مامؤستايان بؤية ئـــةوةن، دذى ئايينيش مامؤستايانى ئايينى مامؤستاى ضونكة لةسةردةبيت، هــةر فشاريان دةستكردانةية ياسا ئةو هةموو ثيضةوانةى دةيآ ئةوةى ديارة ثيبةريوةدةبةن، وآلتانى دايانرشتووةو ئــةوان كة نكول بةخؤشيان كة وآلتانةي لةو يةكيكة ئيمةش وآلتى لةوة ناكةن و دانيان بةوة ناوة كة ئيمة وآلتيكى عةلانني و كار بةدةستووريكى عةلانيش دةكةين، بؤية ئةوة ئيمةش ئةوانة، فيكرةى و بــؤضــوون هــةلــوةشــانــدنــةوةى دةيليني بيبكةنةوة، عةلانييةت ياساى بةريساو ئةوان هةتاوةكو ئــةوة بيبكةنةوة ئيسالم بــةريــســاى مامؤستايانيش وة بيطومان دوو شتى دذ بةيةكن، بؤية ئةم فشارةش دةخريتة

سةر مامؤستايانى ئايينى«.مامؤستا نادر؛ هةر لةبارةى فشار بؤسةر مامؤستايانى ئايينى دةليت: »ئيمة دةليني ئةوة بيوةفايي دةسةآلتدارانى كوردة مامؤستايانيان ريزى يان ئايينى، مامؤستايانى بةرامبةر سةرؤكى و ئةديب شاعيو هةرضى خؤى كاتى لةالنيية، ـــوردى هــةبــووة، دةرضــــووى حــوجــرةكــان شــؤرشــةكــانــى كبوونة، ئيستا بني ميذووى كورد مامؤستاو حوجرةو فةقي

شارستانييةتى و مــيــذوو كــورد ليبكةنةوة، ئيسالمى و هةمووى بةسةركردةكانييانةوة كوردة ميللةتى ئةم نيية، ئايينية، هةرئةوان بوون خةلكيان قةرزدارى مامؤستايانى لةميللةت ثاريزطارييان فيى خويندةوارى كرد، هةرئةوان

م. نادر كاني كوردةيي

تا ئيستا زياتر لة )8٠( مامؤستا دةستطيكراوة،

ئيمة دةليني: ئةوة بيوةفايي دةسةآلتدارانى كوردة بةرامبةر مامؤستايانى

ئايينى، يان ريزى مامؤستايانيان لةالنيية.

زؤر جار وةزارةتى ئةوقاف بووةتة هؤى ئةستةنط و ريطرى بؤ مامؤستايان.

ئازاديى رادةربرينى زاناياني ئايينى ئيسالم لةكوردستاندائازاديى رادةربرينى زاناياني ئايينى ئيسالم لةكوردستاندا

Page 20: govari regai shar3

35ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني34 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

وشياربووةتةوة، بةتووندى وةآلمى ئةو خةلكانة دةدةنةوة ئةوةى وة دةنووسن، بةخراثة موقةدةسات كة دذي خواو كة بيخوينيتةوة بؤئةوة مةرجنيية دةشيخوينيتةوة كة دةخيوينيتةوة ئــةوة بؤ بةلكو بكةوآ، فكرةكةى بــةدواى كة بطاتة حةقيقةتيك بةبةلطةو دةليل، بؤية ثيموانيية ئةمة لييبيدةنطبيت، تؤش باسكرا شتيك كاتآ ضارةسةربيت، )منكر(بيت هةرشتيك ئايينى مامؤستايانى لةسةر واجبة ليئاطاداربكةنةوة، ضونكة بؤ خةلك روونبكةنةوةو خةلكى )j(ئيشى مامؤستايانى ئايينى و مياتطرانى ثيغةمبةرة

كة خةلكى ئاطاداربكةنةوة«.ضةند جاران ئةطةر ئيدرس: مامؤستا بؤ لةثرسياريكماندا ئيستا بةآلم ئيسالم، سةر دةكردة هيشيان دياريكراو كةسيكى طروث و ريكخراوو كؤمةلةن، ئايا بؤ الوازيى موسوملانان دةطةريتةوة كة بيدةنطن؟ ياخود شيوازى وةآلمدانةوةيان الوازة؟ لةم بارةيةوة موسولانان ئيستا ثيمواية من بةثيضةوانةوة »نا دةليت: لةهةموو ئيسالم ئايينى ئيستا بــةرزدان، زؤر لةئاستيكى جيهاندا بةشيوازيكى زؤر بةربآوبووةتةوةو زياديكردووة، ديارة دارى بةبةريش هةموو كات بةردى تيدةطيآ، ئيستا كةس باسى شيوعييةت و بلؤكى روسى و فيكرةكانى ليربال و ئةو فيكرانةى ثيشوو هةبوون هيض باسناكرين و كتيبى لةسةر نانووسريت، ئيستا باسى مةسيحييةت و جولةكةش بةرهةميان فيكرانة ئةو ئيستا ضونكة دةكريت، كةم زؤر كة ئةوةية نيشانةى دةكريت ئيسالم باسى كاتآ نيية، بآوبوونةوةو و ثيشضوون ــةرةو ب لوتكةى طةيشتووةتة ــى ئـــةوروثـــاى بـــةتـــةواوى ــمــوايــة عــةقــل ـــبـــوون، ثــي ـــراوان فكؤنرتؤلكردية تا رادةيةك ئةهلى زانست رووى لةئيسالمة، كةميان زؤر كاتيكى كــة مــاون كــةم كؤمةليكى ثيمواية لةثيش ماوة دةتوانن لةو رييةدا شتيكى كةم بكةن، ديارة ئةمانةش لةداهاتوويةكى زؤر نزيك هةموويان دةثوكينةوة، ضونكة هةموو كاتيك وابووة، ئةو ئيسالمة لةوةتةى هةبووة تاوةكو ئةبوجةهل لــةســةردةمــى هــةبــووة دذى بــــةردةوام بةردةوامبوون، نةوةكانى و ئةبوجةهل كورانى ئيستاش كاريان لةسةر ناشيينكردنى ئيسالم كردووة، بةآلم ئةمانة تةمةنيان زؤر كورتةو زوو دةثوكينةوة، من ثيمواية دةبيت بةشيوةيةكى فيكرى و زانستى وةآلمى ئةو جؤرة بؤضوونانة دةبيت دروستكراون كة طومانانةى و شك ئةو بدريتةوة، بةبةلطةى عةقلى و نةقلى وةآلم بدرينةوة، بةآلم ئةوة ماناى ئةوة نيية كة ئيسالم لةدابةزينة بةلكو بةثيضةوانةوة، ئيستا موسولانان لةجيهادى قةلةم و نووسيندانة، ضونكة ضةك

و جيهادى نةماوة لةئيستادا، تةنيا ئةوةى ماوة بةزانست و بةقةلةم وةآلمبداتةوة، توانيشيتى سةرجنى هةموو ئةوروثا كةسانى دةكــةوآ بةرطويان ــة رؤذان رابكيشآ، خؤى بؤ بةتواناو خاوةنى زانست و بروانامة موسولاندةبن، ئةوةش

كرد، ئةوان بوون فةتوايان دا كة كورد دروستة شؤرشبكات دذى ئةوكةسانةى وآلتى داطي كردووة، هةموو طةليك ريز لةميذووى خؤى دةطريت، بةآلم ئةوانةى كة بييزى بةرامبةر مامؤستايانى ئايينى دةكةن ئةوة بةرائةت لةميللةتى خؤيان نووسيوةتةوة كوردى ميذووى كة ئةوةى ضونكة دةكــةن، و لةحوجرة بــةط زةكــى ئةمني ــووة، ب ئايينى مامؤستاى وة زؤرانــيــرت، و سةجادى عةالئةدين ثيطةييوة، مزطةوت ئةطةر دةلني كة لةهةجووشدا هةتاوةكو ئةدةبدا لةشيعرو تــةواو بةئةدةبيكى تيدانةباية هةجوى كــوردى ئــةدةبــى هةبووة، اليةنةى ئةو كة كةسيكة رةزا شيخ نةدةذميدرا، كةواتة: ئيمة دةليني بيوةفايى ئةوانةية كة ئيستا دةسةآلتيان ــةرئــةوةى ــةب ل ئايينى بــةمــامــؤســتــايــانــى ــةرامــبــةر ب هــةيــة سةر ضوونةتة ئيستا كة هؤكارن ئايينى مامؤستايانى نةيانطوتباية ئايينى مامؤستايانى ئةطةر كورسيية، ئةو شؤرشى كورد رةوايةو خؤيان نةكردباية بةقةلغان بةراستى

ئةوانيش ئيستا نةدةضوونة سةر ئةو كورسيية«.مامؤستايان ئةزييةتدانى و طرتن لةبارةى نادر؛ مامؤستا دةليت: »تائيستا زياتر لة)80( هةشتا مامؤستا دةستطيكراون« لةم بارةيةوة دةليت: »ئيمة كة كارمةندى وةزارةتى ئةوقافني، بيئاطاداريى دةستطيدةكرين، مامؤستايان كاتيك بــةآلم و ئاسايش هيزى و دةستطيدةكرين ئةوقاف وةزارةتـــى ثؤليس هةلياندةكوتنة سةر جارى واية ثؤليسى نةهيشتنى تاوان )مكافحة إجرام( مامؤستاى ئايينى دةستطيكردووة، دزيك لةطةل هةبيت تاوانى هيندة دةبيت مامؤستا ئايا بضيتة تاوانيكردووة كة كةسيك لةطةل دةستطيبكريت! ليكردووة، وا مامؤستايان بؤضى تاوانبارييةوة؟! قةفةزى هةلبكوتنة سةر مال لةشةوداو بةسةر ديوار بضنة ذوورةوة، ــةوة ــاطــاداركــردن يــاخــود بــضــنــةســةر مــزطــةوتــى!!! بــةبــآ ئدةستطي بكريت، مامؤستا هةية شةش مانط طياوة، هةية حةوت مانط طياوة دوايى وتوويانة داواى ليبوردندةكةين ــازاردان ئ و طرتن ديــارة نيية، لةسةر تؤمةتيكت هيض تؤ هــةرضــيــنــيــك و مــامــؤســتــايــان وةك و ئــةشــكــةجنــةدانــى و دةزانني، بةنارةواى و دةكةين ئيدانةى ئيمة خةلكانيكيرت ستةمى هةركةسيك ئيمة ئايينى، مامؤستايانى هةر نةك ثيماندةليت: ئيسالم مــوســولــان، وةكــو ئيمة ليبكريت ستةمليكراوبني، لةطةل هــةردةم و ليبكةين بةرطرى دةبآ دةستطيكردنى مامؤستايانى ئايينى بةداخةوة لةسالةكانى هةبووة ثيشرتيش ديــارة دةستيثيكردووة )1٩٩٠ز(ةوة كة دةبينني كوردى لةدةسةآلتى زياتر دياردةية ئةم بةآلم

مامؤستايانى ئايينى لةشوينان دةستطيدةكرين و زيندانى ديارة زيندانى دةكةن، دةيانةوآ ئةوماوةيةى تا دةكرين، دةستطيكراوة. مامؤستا هةشتا ــة)8٠( ل زياتر تائيستا و ثةرلةمان و ياسا بريارى ثيضةوانةى هةمووى ئةمانة زؤر جار ئةوقافيش وةزارةتــى ديــارة ئةوقافن، وةزارةتــى ئةو ثرسى بةبآ ئايينى مامؤستايانى كة داوايــكــردووة

دةستطينةكرين«.مامؤستايانةوة دذايةتيكردنى لةبارةى ئيدرس مامؤستا ئيسالم دذايةتيى دةروخي كة حكوتانةى ئةو »هةموو دةليت: بارةيةوة لةم كردووة« ئايينييان مامؤستايانى و موسوملانان و دةليت: »بيطومان نةك هةر حكومةتى كوردى بةلكو هةموو ئةو حكوتانةى كة دةروخني ديارة هةموو ئةوانة دذايةتيى ئيسالم و موسولانان و مامؤستايانى ئايينييان كرد، ديارة كؤتاييانهات، خؤيان بةروخانى كة ديــت بةرهةميشمان بةسةرهاتيكت من ديــارة، روونى بةئاشكراو زؤر ثيمواية بؤ باسدةكةم، مستةفا كةمال ئةتاتورك كة كةس وةك ئةو لةتوركيا لةسةردةميكدا ثيبينى نةيتوانى ئيسالم كؤتايى ليبوو، توانى كة توركيا )6٠٠( سال خيالفةتى ئيسالمى ئةو خيالفةتة بروخينى، وايكرد كة ئيسالم دةنطى نةمينآ، بلندطؤكان لةسةر بانط و قةدةغةبيت لةمالةوة حيجاب نةمينآ، هةتاوةكو مامؤستاى ئايينى بؤى نةبوو جلةكانى كرد ئيسالمى دذايــةتــيــى ســال )5٠( لــةبــةربــكــات، خــؤى أكرب(ى )اهلل دةنطى لةسةرةمةرطدابوو كة لةكؤتاييدا بةآلم طويليبوو، ئينجا سةرى بةرزكردةوةو طوتى: من )5٠( سالة دةلييت هةر تؤش كةضى لةناوبردنت، بؤ دذايةتيتدةكةم أكرب( )أهلل بــةآلم ديــن ئةتاتوركيرت هــةزاران بؤية أكــرب( )أهلل

هةردةمينيتةوة«.مامؤستا ئيدريس لةبارةى قسةيةكى مةريوان هةلةجبةييةوة ئيسالمييةكان بةآلم هيضنةبوو، من »كتيبةكةى دةليت: كة بؤية بؤكرد، ريكالميان مينبةر لةسةر ئايينى مامؤستايانى و دةليت: ضاثبكريتةوة« جاريك كةضةند ئ��ةوةى هؤى ب��ووة ضونكة راستبيت، باسيدةكات كة ئةوقسةى »مةرجنيية ئةو كةسيكة لةطةل زاتى خؤى راستطؤنيية، ضونكة مرؤظ طةورةيى بةثيى دةبيت رووبةروودةبيتة، شتيكى كاتيك باسى ئــةويــش كتيبةى ئــةو رووبــةروويــبــيــتــةوة، شتةكة ثيويستدةكات كــردووة، طةورة ئيجطار لةموقةدةساتيكى بةثيضةوانةوة، ثيمواية من ليئاطاداربكريتةوة، خةلكى ــك بــكــريــت ـــــةوآ هــةرشــتــي ـــةو دةي ــيــيــة ئ ـــةم قــســةيــة وان ئخةلك ئيستا بــةآلم لييبيدةنطنب، ئايينى مامؤستايانى

م. ئيدريس كاريتاني

هةتاوةكو ئةوان بةريساو ياساى عةلانييةت

بيبكةنةوة، وة مامؤستايانيش بةريساى ئيسالم بيبكةنةوة، ئةوا بيطومان دوو شتى دذ

بةيةكن، بؤية ئةم فشارةش دةخريتة سةر مامؤستايانى

ئايينى.

ئازاديى رادةربرينى زاناياني ئايينى ئيسالم لةكوردستاندائازاديى رادةربرينى زاناياني ئايينى ئيسالم لةكوردستاندا

Page 21: govari regai shar3

37ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني36 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

كاريطةرييان ليدةكات«.كة ثيتانوانيية ن��ادر؛ مامؤستا لةبةريز ثرسيمان كاتآ مامؤستايانى ئايينى وةك هةرضينيكى ديارى كؤمةلطة ثيويستة )حةسانةيان( هةبيت؟ ياخود بؤضى تا ئيستا نييانة؟ لةوةآلمدا وتى: »بةداخةوة دةليني تاكو ئيستا مامؤستايانى ئايينى هــيــض جـــؤرة حــةســانــةيــةكــيــان نــيــيــة، ديــــارة زؤرجــاريــش و زانايان لةيةكيتيى هةريةك داوايانكردووة مامؤستايان وةكو ئيمة و بياليةن مامؤستايانى و ئةوقاف ــى وةزارةتضينيك لةمامؤستايان داوامانكردووة، كة مامؤستاى ئايينى حةسانةيان نووسةريك رؤشنبيو و ثةرلةمان ئةندام وةك خؤيانة، حةقى ئايينيش مامؤستايانى ديـــارة هةبيت، ضونكة مامؤستايانى ئايينى بةردةوام لةخزمةتكردندانة بؤ خةلك و لةطةل ئيشوئازاريان دةذين، بةداخةوة تاكو ئيستا

داواكةمان وةرنةطياوة«.تايبةت ياسايةكى ئيستا تا بؤضى ئ��ةوةى لةبارةى هةر نيية بةثاراستنى مافى مامؤستايانى ئايينى؟ مامؤستا ئيدريس تويذيكى ئاينيش مامؤستاى »بيطومان دةليت: كاريتانى نووسةران ضؤن ضينةكانيرت، هــةروةك كؤمةلطةن، طرنطى هةية، تايبةتييان يــاســايــةكــى زانــكــؤ مامؤستايانى و هةبيت ياسايةك ئايينيش مامؤستايانى ثيويستدةكات بةرطرييانليبكات، بةآلم ديارة زؤريك لةوةزارةتةكانى وآلتى ئيمة لةذير كاريطةريى حيزبى دانة، بؤيةش وةزارةتةكةى بؤ ثــاريــزطــاريــى قةآليةكى نةيتوانيوة ئةوقافة كــة ئيمة دةتوانن خةلكيكيرت بؤ بــةآلم دروستبكات، مامؤستايان الرى و ثشتطييليدةكات حيزب ضونكة درووستبكةن، نيية بؤ ئةوان، بةآلم بؤ مامؤستايانى ئايينى حيزب ريطرة، هةبيت ياساك ئايينى مامؤستايانى طةر دةزانيت ضونكة و دةضن بةرةوثيش و هةنطاودةنني زياتر ثاراستنيان بؤ

حةقيقةتةكان رووندةكةنةوة«.لةثرسياريكدا كة ضؤن دةرواننة يةكيتيى زانايان و وةزارةتى ئةوقاف؟ مامؤستا ئيسماعيل سوسةيى دةليت: »ئيمة ثيمانواية لةئيستاش و لةكؤن لةدةزطايةكان زؤريك ئيمةدا لةوآلتى تارادةيةك ئةطةر طؤرانكارييةكى كةمكرابيت، ضونكة وآلتى ئيمة وآلتى موئةسةساتي نيية، كاتيك لةشوينيك الفيتةيةك ــواســراوة بةقةد ــةل بــؤ بــارةطــايــةك يــاخــود بــؤ ريــكــخــراو هسنورداردةكرين، و ثينادريت دةسةآلتيان و ماف خؤيان ئــةوان راي و بــةثــرس دةبــآ هــةمــووى كاروثيشةكانيان هةية دةســتــيــان دةســـةآلتـــدارةكـــان حيزبة ضونكة بــيــت، زالبوونة و دةزطايةكان هةموو بؤ ئازاديى لةقؤرغكردنى

ئةم ديارة ئةندامةكانيش، دانانى بؤ تةنانةت بةسةريان، شيوازةش لةيةكيتيى زانايان و ئةوقافيش رةنطيداوةتةوةو لييبةدةرنةبوون، خةلك تيايدا بةتةزكييةى حيزب دادةنريت، دابنني، بؤ شوينةكانيان و شياو ئةكاديى كةسيكى نةك بؤية ئةم هؤكارانة وايكردووة كة ئةم دوو دةزطاية نةتوانن وةك ثيويست كاربكةن بؤ مامؤستايان، وةزارةتى ئةوقاف ئةطةر توانيبيتى كاريكبكات ئةوا يةكجار سنوردارة، كارى باشكراوة، بةآلم بةم ئةندازةية نيية كة لةبةرامبةردا خراثة هةيةو دةكرآ، يةكيتيى زانايانيش ئةطةر شيوازو ئوسلوبى ئيستاى لةطةل ثيشان جياوازيى هةبيت ئةوا جياوازييةكى ضونكة باروزروفةكةية، لةطةل ئةمةش ديــارة كةمة، زؤر ئةو ئةطةر نــازامن جؤريكة، ئيستاش بوو جؤريك ثيشان وةك زانايان يةكيتيى ئايا بطةريتةوة ثيشان باروزروفةى ثيشان دةكات، ئةمة ثرسياريكة دةبيت ئاراستةى ئةوانى بكةين، ياخود ئةوةى ئيستا سياسةت و تاكتيكة دةيكةن، ضونكة ئةو خةلكانةى كة دانراون خةلكى سياسني و حيزب ثينني، تةواومان متمانةى ئيمة بؤية رينمونيياندةكات، بةآلم طومانى خراثيشيان بؤ كارى داهاتوو ثينابةين، بةلكو دةكةين ض حكومى هةردةزطايةك ثيشنيازى و ئامؤذطارى بيت يان ئةهلى و بياليةن، ئيمة ثيمانواية ئةوقاف و يةكيتيى ئةجناميبدةن، ثيويستة كة نيية زؤريــان رؤليكى زانايان بويرو ضاونةترسانة بةرطريبكةن لةموقةدةساتى ئايينى كة زؤربةى ميللةت لةسةر ئايينى ئيسالمة بةشايةدى دؤست و دوذمن، كة خةلكى بيدين و بيربوا زؤر كةمة لةكوردستانةكةى خؤمان، ديارة ئةمانةش زؤرجار بةهانة بؤ ئةوة دةهيننةوةو ريطريان ياخود سنورداركراوة دةسةآلمتان ئيمة دةلني: ئةم هيوادارم دةكــرد، باشرتمان كارى ئةطينا ليدةكريت، بةقةد دةزطايانة لةو هةريةك و نةمينآ قؤرغكردنة جؤرة الفيتةكةى هةليواسيوة كاربكات، بؤئةوةى مافى ئةو خةلك لةطةليان هاوفيكرن ياخود بةوانن ســةر كة كةسانةى و

دابينبكةن«.»زؤر دةل��ي��ت: ن��ادر؛ مامؤستا بةريز ب��ارةي��ةوة لةم هةر بؤ ريطرى و ئةستةنط هؤى بووةتة ئةوقاف وةزارةت��ى جار ديارة ئةوقاف وةزارةتـــى دةلــيــت: هــةروةك مامؤستايان«. هةندى شيت كردووة، بةآلم زؤرزؤر بةكةمي، ئيستاش كة ثياويكة ديارة هةية، بؤى ريزمان ئيسالميية وةزيرةكةى كة هةية شتيش زؤر كــردووة لةمامؤستايان زؤر ديفاعى ضونكة بروامانواية ئيمة بــةآلم داوايــكــردبــيــت، لةوانةية وةزيريكى ئيسالمييةو باشة بريارةكانى بؤ جيبةجيناكةن و

دةسةآلتيان زؤر كةمكردووةتةوة، زؤرجار داوايانليكردووة ـــةآلم ئـــةو نــةيــكــردووة، كــة ســـزاى مــامــؤســتــايــان بــــدات، بوةزيرةكانى لةطةل وةزيرة جياوازيى ئةو بليني: دةتوانني ثيشوو ئةوةية كة ديارة بةخةم ئيسالم و موسولانانةوةية، كاتيشدا لةهةمان ليدةكةين، زيــاتــرى داواى ئيمة بــةآلم ــة هــؤى ئةستةنط و ــووةت ب ــاف ــةوق ئ زؤرجــــار وةزارةتـــــى برياريك ئيستا بؤمنونة؛ كــردووة، لةمامؤستايان ريطرى ئايينى وتاريان نابيت مامؤستايانى دةرضووة كة دةليت: لةوةزارةتى ئيمة ثةخشبكريت، راطةياندن لةكةنالةكانى ئةوقاف و جةنابى وةزيرو دةزطاكانى راطةياندنيان دةثرسني راطةياندنةكان مينبةرو لةسةر ــازادن ئ خةلكانيك بؤضى قسة بةخواو ثيغةمبةر)j( دةلني ئاسايية، مامؤستايةكى ئايينى طةر لةمينبةريك هةزار كةس طويى بؤ راطرى، كاتيك لةكةناليك ثةخشدةكريت لةوانةية مليؤنيك كةس طويى بؤ بطرآ، ئةمةش ثيضةوانةى ئازاديى و ياساية، بؤضى كاتيك تةلةفزيؤنةكان زؤربــةي ديتةوة، لةئةوروثا طؤرانيبيذيك ريكالمى بؤ دةكةن، ئازادةو بآويشدةكريتةوة، بةآلم ئةطةر مامؤستايةكى ئايينى كة خةلك فيى بةهاورةوشت دةكات

بؤ دةبيت دةمكوتبكريت و وتارةكانى ثةخشنةكريت«.لةثرسياريكماندا كة وةزارةتى ئةوقاف لةكؤن و ئيستاش كة وةزيرةكةى لةاليةنيكى ئيسالميية، ض خزمةتيكى بةمامؤستايانى ئيمة وةزارةتةكةى « دةليت: ئيدرس مامؤستا كردووة؟ ئايينى مامؤستايان بؤ ثاريزطارى قةآليةكى نةيتوانيوة ئةوقافة كة باس طةر ثيمواية »من دةليت: بارةيةوة لةم دروستبكات« سلبياتى ئيستاش و ثيشوو بكةين ئةوقاف لــةوةزارةتــى جيهاندا لةهةموو خــؤى، فةرمانبةرةكانى لــةســةر زؤرة دةكات، خؤى لةكارمةندةكانى بةرطرى وةزارةتيك هةموو ــةى كة ــةو هــةمــوو هــةل بــؤمنــونــة؛ وةزارةتــــى رؤشــنــبــيى بكؤمةليك نووسةر بةناوى ئازادييةوة موقةدةسات دةبةزينن و ثــيــضــةوانــةى يــاســاو دةســتــوورى عـــياق و كــوردســتــان بةرطرييانليدةكات رؤشنبيى وةزارةتى بةآلم قسةدةكةن، رادةربرينةوة، ئازاديى مافى بةناوى ثشتطيياندةكات و مجوجؤل دةكةويتة راستةوخؤ ئةوقاف وةزارةتـــى بــةآلم لةطةل بةآلم ئايينى، مامؤستايانى لةطةل ليثيضينةوة بؤ وةزيــرى ئيستا كة ــرةى وةزي ئةو بروامواية من ئةوةشدا ئةوقافة بةثيى تواناى خؤى خزمةتيكى باشى كردووة، وة ديارة كردووة، ئايينى لةمامؤستايانى زؤرى بةرطرييةكى كيشةى كؤمةليك وةزيربووة كة دوو سالةى ئةو لةخيالل مامؤستايان رووبـــــةرووى كــة لــةكــوردســتــان ـــدا رووي زؤر

ثيمواية من رووبةروويبوونةوة، مامؤستايانيش بوويةوة، تووشى ئايينى مامؤستايانى نةبوواية ــرة وةزي ئةو طةر

ليثيضينةوةى زؤر دةبوون«.بؤ بةرطرى لةمامؤستايانى ريكخراويكة زانايان كة يةكيتيى درووستبووة، موسوملانان خزمةتكردنى و موقةدةسات و ئايينى ريكخراوة؟ ئةم دةرواننة ضؤن ئايينى مامؤستايانى وةك ئيوة ثارتى و يةكييت زانايانى يةكيتيى »با دةليت: نادر مامؤستا نةبيت، يةكيتيى زانايانى هةموو مامؤستايان و هةموو موسوملانيك بيت«. لةم بارةيةوة دةليت: »ئيمة دةليني يةكيتيى زانايانى لةهةندآ ديفاعكردن لةئيشوكارو جديرتن ديــارة ئيستا دذى كة شتانةى لــةو بةياننامةدةركردن و مامؤستايان ئيسالم دةردةضيت، جيطةى دةستخؤشيية، بةآلم ئةوانيرت ئيستاش ئةوانةى بةآلم زؤر شت هةبوو كةنةيان كردبوو، بةيةك ثيويستة و نــني ثيويست بةثيى ئيستاش تاكو حيزبايةتى وة بكةن، مامؤستايان هةموو سةيرى ضــاو يةكيتى زانايانى يةكيتيى با نةكريت، زانايان لةيةكيتيى و مامؤستايان هةموو زانايانى يةكيتى نةبيت، ثارتى و ثيويستة زياتر زؤر شتى وة بيت، موسولانيك هةموو لةسةرى لةوكاتانةى كة برياريك دذى ئيسالم دةردةضيت، رةمســني، دةزطايةكى ضونكة شتيك هةموو ثيش ــةوان ئو لةوتارةكانيان كة ئاطاداربكةنةوة مامؤستايان ئــةوان نووسينةكانيان دذى ئةو بريارةبن، بؤية ئيمة داواى كارى زياتريان ليدةكةين، ضاوةروانى ئيشي زياتريان ليدةكةين، بةآلم ليدةكةين، دةستخؤشييان ضاكيش كارى لةهةندآ

هيشتا ثيويستة زياتر وزةوتني بةخؤيان بدةن«.»يةكيتيى ثييواية: ئيدريس مامؤستا بارةيةوة لةم هةر حيزبيية تةوجيهاتة ئةو لةنيو خؤيان هةتاوةكو زانايان دةرنةهينن ناتوانيت ئيشبكات« لةم بارةيةوة دةليت: »يةكيتيى

زانايانيش كاريانكردووة، خوا دةفةرمويت:چ ىت يت جث مث مح چ الشعراء. ئيشى خةلك بة كةم مةطرن، بةآلم من ثيمواية لةئاستى ثيويستدانني، بةآلم نةيانتوانيوة حيزبى كاريطةريى لةبةر ئةوانيش ثيمواية رؤل خؤيان وةك ثيويست ببينن، يةكيتيى زانايان هةتاوةكو ناتوانيت ئةو تةوجيهاتة حيزبية دةرنةهينن لةنيو خؤيان ئيشبكات، ضونكة ئةوكات تؤ دةتوانيت كاريطةرييت لةسةر بةالى كة طؤرةثانةكة هةبيت و مامؤستايان خزمةتكردنى ئةو بةثيى وابوو ئةطةر نةشكيتةوة، ضونكة هيض حيزبيك حيزبة دةبيت برياربدةى، نابيت لةبةرذةوةنديى دةربضيت، بؤية من ثيمواية لةم ساتةدا حيزب كاريطةريى هةية لةسةر

ئازاديى رادةربرينى زاناياني ئايينى ئيسالم لةكوردستاندائازاديى رادةربرينى زاناياني ئايينى ئيسالم لةكوردستاندا

Page 22: govari regai shar3

39ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني38 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

كارطةرييةش ئــةم ديـــارة ــايــان، زان يةكيتيى ريــكــخــراوى بليني لةسةر ئةو ثرسانةى بةروونى ديارة، بةآلم دةتوانني

كة طشتني ئةوان بةرطرييان كردووة تا رادةيةك«.بةريزت ضةند كة ئيسماعيل؛ مامؤستا بؤ لةثرسياريكماندا ئةو دةستطيكراويت، ئةمنييةكانةوة دةزطا لةاليةن جاريك لةسةرضى ياخود بوو؟ ضؤن كرا لةطةلت كة ليكؤلينةوانةى دوو لةذيامندا »من دةليت: سوسةيى مامؤستا دةستطيكراوى؟ جار دةستطيكراوم، جاريكيان سال )2٠٠6ز( وة جاريكيرت )2٠11ز(، جارى يةكةم لةمزطةوتى حاجى ئيرباهيم طةردي حيزبييةكان دةزطــا وتاريكمدا، زجنية كة ئــةوةى بةهؤى ثيينيطةرانبوون، هةول ئةوةياندا كة من لةوتاردان وازبينم، بؤية طــومتــان، هةية ثيى بــروامــان ئــةوةى ئيمةش ــةآلم بمزطةوتة لــةم وتــاربــدةى ئيرت نابيت كة ثييومت: ئةوقاف زؤر مزطةوتيكى كة طواستووةتةوة، بؤ شوينيكيرت تؤمان دانــاوة، تؤ لةشوينى مامؤستايةكمان وتيان: بضوكبوو، منيش لةمزطةوتى خؤم مامةوة نةك بؤئةوةى وتارى هةينى بــةريــزة مامؤستا ئــةو كاتآ ضــووم بــؤئــةوة بةلكو بـــدةم، وتاردةدات ئةطةر خةلك ريطريليكرد من ريطرمب لةم كةسانة بؤئةوةى مامؤستاكة وتاربدات، بةآلم ئةوكات مامؤستايةكة ئةم وتـــارى كــة داوايــلــيــكــردم خةلكةكةش بؤية نــةهــات، )وتاريك نا ناوم بةآلم وتارمدا منيش بيدةم، من جــارةش ثييخؤشبيت، وتــاريــك كة دةســـةآلت واتــة: ئـــةوان( بــةدل دةستيكرد خةلكةكة هةينى بةنويذى كؤتاييهينان دواى ئــةوكــات ـــةوتـــاردان، ل مــن البــردنــى دذى بةخؤثيشاندان ئيوارة بؤ ئةزيةتدا، خةلكيكيان ضةند و هــات ئاسايش برياربوو من روونكردنةوةيةك بؤ دةزطا راطةيةندنةكان بدةم لةاليةن حكومةت هةلة روونكردنةوةى لةمزطةوت، ضونكة و دةزطا حيزبييةكان درابوو، بةآلم كاتآ هامت بؤ مزطةوت روونــكــردنــةوةكــة نةيهيآ دةســتــطــيكــردو منى ئاسايش بدةم، بةبيئةوةى فةرمانى طرتنى منيان ثيبيت بردميان بؤ ثيشيلكردووة، ياساتان ئيوة ثيموتن: هةولي، ئاسايشى بلني ئيمة عةبدى مةئمورين ضى نازانني ئيمة هيض وتيان: دةبآ جيبةجييبكةين، منيش ثيموتن: مةآل عةبدى مةئمورم ومت: دةكـــرآ، ــةورة ط خــواى بؤ تةنيا عةبدايةتى ضونكة كؤيلةيةك وةكــو بةجيبطةيةنآ كةسيك فةرمانى تؤ طــةر لةبةردةستى، ئةى من ضؤن كة عةبدى ئةو خواية طةورةيةم واهلل هينا حاكميكيان ئــةوكــات بةجينةهينم؟ فةرمانى لةطةل كردم ليكؤلينةوةيان بوو، لةطةل نؤ كةسيشى أعلم وتيان: بؤ ئةو قسانةت كردووةو خةلكت هانداية لةم وةزعة

)31( مــاوةى بؤ مبهيلنةوة لةزيندان بريارياندا نالةبارة، من لةوكاتةوة هةر ببينم، طرتنم فةرمانى بةبيئةوةى رؤذ، طفتوطؤيان زيندان لةنيو طةرضى قةدةغةكراوم، لةوتاردان لــةطــةل كـــردم بــةمــةرج وتــارخبــويــنــمــةوة، رةنــطــة باشرتين نةمويست قبولنةكردو من بةآلم ثيدابام، مزطةوتيشيان بةمةرج وتاربدةم. جارى دووةم لةسةر وتاريك دةستطيكرام بةمافى ئيمة دام، خيزان توندوتيذى ياساى لةسةر كة خؤمان زانى بةرطريبكةين لةمةبدةئو ياساى ئيسالم، دواى زوو بةيانييةكى وتارةكةم، لةبآوبوونةوةى رؤذيــك ضةند خةلكيك بةجلى مةدةنييةوة هات دةوروبةرى مال ئيمةيان طرت، نةمانزانى ئةوانة كني، من ثةيوةنديم بةثؤلسى نةذدةو بيئاطايى خؤيان بنكةى ثؤليسى طةرةكةكةمان كرد، بةآلم دواتر ئيمة، مــال سةر بؤ هاتوونة كة هيزة لةو نيشاندا دةركةوت كة ثؤليسى نةهيشتنى تاوان بوون، داوايانليكردم لةطةل ضةند مامؤستايةك ضووينة سةردانيانبكةم، منيش اليان، منيان هيشتةوة، كة هيشتا فةرمانى طرتنم نةهاتبوو، من دةستطيكرام، دوايى بريارى هيشنةوةى منياندا بةبآ هيض ليكؤلينةوةيةك برامة زيندانى )حمةتة(ى هةولي، دواتر

بةكةفالةت ئازادكرام«.بةبيانوى دةستطيكران ئةوكاتةى لةثرسياريكماندا ثؤزشى حكومةت بةدةركةوت بيطوناهيتان كاتيك ئايا جياجيا كةس بؤ »ثيمواية دةليت: ئيدريس مامؤستا هيناونةوة؟ بؤ مامؤستاى بؤ نةك ثؤزشبهينيتةوة، حكومةت ئامادةنيية لةزيندان مامؤستايان حكومةت كاتيك ديـــارة ئايينى، ــةوةى ــوون ــب ــر روون ــةذي ــر فــشــارة نــةك ل ــةذي ـــازاددةكـــات ل ئيان هةلةيكردووة كة دانيشبةوةدانانيت بؤية حةقيقةت، داواى ليبوردنبكات. من ثيمواية ئةو سةردةمةى كة ئيستا بةآلم باسدةكريت، هةنديك شت راستة دةذين تييدا ئيمة ئيسالم طةيشتووةتة ضلةثؤثةو ئاستيك ئةوةى كة كؤمةلطة زؤردارى ــى دةســةآلت و ــت ــؤري ــاردةط ــري ب و دةجــولــيــنــيــت سالة )8٠( ئيخوانيك دةبينني مــزطــةوتــة، لةبةيندةبات سةر بينيتة كةس هــةزار دة )1٠( ناتوانيت بةآلم حيزبة، جادة، بةآلم ضوار كةسى مزطةوت و مامؤستايةكى مينبةر واتة: كؤدةكاتةوة، لةجادة كةس مليؤن يةك وتار بةيةك ئايينيية زانايةكى هةية خةلك لةسةر كاريطةريى ئــةوةى ياخود كاريطةريى مزطةوتةكانة، بؤية سةيردةكةين هةموو دةسةآلتةكانيش لةمزطةوت و مامؤستاى ئايينى دةترسن، ديارة ئةوةش نيشانةى ئةوةية كة سةرةتاو كؤتايى هةر بؤ

ئيسالمة«.

دةستكةوتي )Satyagraha(: ســاتــيــاطــراها وشـــةي راسيت، ئةو راثةرينة سياسي و مةزهةبييانةية كة لةسالي دةستدريذكاراني لـــةرووي دةستيثيكرد )1٩1٩ز(دا

بيطانة. »فةرهةنطي نوي«وتويذيك ضةند كة ليكردين واي ديـــرة ضةند ئــةم ئاييين ثيؤزي ئيسالمدا زانايان و شارةزاياني لةطةل زانايان ثيطةي كة ئــةوةي لةروانطةي ئةجنامبدةين، رؤذبةرؤذ بةرةو الوازيي دةروات، هيض حةصانةيةك نيية لةميدياو ليةولةوي رؤذانة و ئاييين مامؤستاياني بؤ بةرةجعي بضوكيانبكةنةوةو دةيانةويت بالوكراوةكاندا و كؤنةثةرست ناوياندةبةن، وةك قةزةم نيشانياندةدةن، بةخةلكي تةلةفزيؤنييةكاندا لــةدرامــا كة جطةلةوةي باس كة مامؤستايانةي ئةو ناوزةددةكرين، مشةخؤر لةطةندةلي و نةخؤشييةكاني كؤمةلطة دةكةن لةاليةني و دةكرين زينداني بةرثرسةكانةوة دةزطــا و ئاسايش ئةم ــةوةي وةالمــدان بؤ لةكارةكةيان، ثــةراويــزدةخــريــن دوانــدو ثايةبةرزمان زانايةكي ضةند ثرسيارة ضةند

خؤيان هؤكارةكامنان بؤ باسدةكةن.سةرةتا مامؤستا سةيد ئةمحةد عةبدولوةهاب، بةم جؤرة

هؤكارةكاني بؤ باسكردين؛لةوةالميك زياتر و لةهؤكاريك زياتر كة دةليم: من دةطــةريــنــةوة و دةرةكـــني بريكي هؤكارانة لــةو هةية؛ نــاهــةمــوارةي كة جيهاني نــاريــك و بــارودؤخــة ئــةو بؤ لةذير كة ثيداتيثةردةبيت موسولاناني و ئيسالمي هيش و هةرةشةوطورةشة هةمةضةشنةكاني عةولةمةو رؤذئــــــــاوادان، ئــــةوة بــةشــيــكــيــيــةتــي. بــةشــيــكــي كــةي هؤكارةكان دةرةكني هةرئةو الوازييةي كة روويكردؤتة جــيــهــانــي ئــيــســالم و شــارســتــانــيــيــةتــي ئــيــســالمــي و زةقرت بةشيوةيةكي الوازييةش ئةو ئيسالم، ئوممةتي

مامؤستاو كة ئاينييةكاندا لةثيشةوا رةنطيداوةتةوة كةي بةشيكي بةشيكيرتييةتي. ئــةمــةش زانــاكــانــن، و ئاييين مامؤستاياني ناوجةرطةي بؤ دةطــةريــتــةوة دةزطاي ثيطةياندني مامؤستاياني ئاييين كة بريتييةلة: دةزطا و مزطةوت و شةرعييةكان قوتاخبانة حوجرةو رةوشــة ئــةم لةسةر هةية كاريطةرييان ئايينييةكان، ناريك و ناهةموارةي كة مامؤستاياني ئايينيي كوردي دةخوينري كة مةنهةجةي و ثــرؤطــرام ئــةو تــيــادةذي، مةنهةجيكي دواكوتووةو ذةنطاوييةو دوورة لةجةوهةري لةمةقاسيدي دوورة سوننة(يةو و )كيتاب كة ئيسالم شةريعةتي ئيسالمي و فةلسةفةي ئيسالم لةروويةكةوة، واتــة: ســـةردةم، لةواقيعي دوورة لةروويةكيرتيشةوة دوورة لةئةسل و دوورة لةعةسر لةو دوو وشة طرنطة. بةراي من دوو هؤكارةكة يةكيكيان دةرةكي و يةكيكيان ناوةكيية، هؤكارة ناوةكييةكة كة راستةوخؤ ثةيوةستة هيض دةزطــايــة ئــةو كــة مــامــؤســتــايــان بةثيطةياندني ئيستاي وةكو هةيبوو ثيشرت كة نةماوة سةربةخؤيي شيعةكان هةيانة، واتة: دةزطاكة سةربةخؤنييةو رذية دروستيدةكات ئــةو و ئاراستةيدةكات فةرمانرةواكة وة بةهةواي ئةو دةروات، واتة: مزطةوت و مامؤستا و ميحراب و دةرس و مةنهةج هةمووي ئةوقاف دايئةنيت، كةمرتنيية هيضي وة لةنيزامةكة بةشيكة ئةوقاف كة

لةوةزارةتيكي داخليي ئيتآعات.بؤ وةالمي ئةو ثرسيارةشي كة بؤضي مامؤستاياني »ضونكة دةليم: سةيردةكرين؟ سوك بةضاوي ئاييين مامؤستاي جــاران كارمةند، بؤتة ئاييين مامؤستاي راستةقينةي سةرؤكي خــؤي دةزطــابــوو خــؤي ئاييين ميللةتةكة بوو، رابةرو ضاوساغي ميللةتةكة بوو لةهةموو كون و قوذبنيكداو لةهةموو بواريكدا نةك تةنها لةبواري

زاناياني ئاييين ئيسالم و دةستكةوتي راسيت

ئا/ دايكي ئاناء

ئازاديى رادةربرينى زاناياني ئايينى ئيسالم لةكوردستاندا

Page 23: govari regai shar3

41ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني40 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

باقييةكةي ئيرت هةينيدا، رؤذي ـــاري وت و مــيــحــراب لةثياوة يان لةكوخيا ض لةئاغاو ض دةستثانكةرةوةية دةولةمةندةكاني طةلةكةي يان لةحكومةت و دةزطاكاني

حكومةت و وةزارةتي ئةوقاف.مزطةوتي ئيمامي ديرةيي، ئيسماعيل شاعي مامؤستاي شيخ عومساني سيي؛ هؤكارةكاني بةم شيوةيةي خوارةوة بؤ زانيين بةطويرةي زانايةك هةر وتي: و دةستنيشانكردين خؤي لةفةرمودةكاني قورئان و فةرمودةكاني ثيغةمبةر طويرايةليي نةكات، بةرنامةريذي و ثةيرةويي )j( )j(فةرمودةكاني خواو فةرمودة بةنرخةكاني ثيغةمبةرنةكات لة هةموو بوارةكاني ذيانيدا هةميشة ئةم مرؤظة

بةمرؤظةكان كة كاريك ئةمما كؤيلةدةبيت، ذيردةستةو لةعةقيدةو ثةيرةويي كة ــدةدات ســةروةري و عيززةت كة يةكتاثةرستيية عــةقــيــدةو ــةو ئ بــةرنــامــةكــةيــةتــي، هةليطرتووة، ئةطةر بةطويرةي ئةو عةقيدةو بةرنامةية، ئةو بةطويرةي ثيادةينةكات و نةكات بؤ بةرنامةريذي ــةو عــيــزةتــةي خؤي ئ ئــةوا مــرؤظ خزمةتة هــةلــنــةســيت ــورد نــةك ئــةوقــاف هةموو ــةدةســتــدةدات. زانــايــانــي ك لمادام بةني جيهاني سةروةتي هةموو بةني، جيهاني لةسةر رؤشنايي ئةو دينة نةروات ئةو نةخشةو ريبازة بؤي )j(ثيغةمبةر فةرمودةكاني و قورئان كة نــةروا

لــةدةســت دةضــي. ئــةو عيززةتةي دةســتــةبــةركــردووة، ثيغةمبةر)j( ئةو دةعوةي كة كردي وتيان: ضيت دةويت ثيشكةشتيدةكةين، جوانة ئافرةتةي كام دةتــدةيــين، و عةشيةت بةطةورةي دةتكةين دةدةيــين، سةروةتت هؤز، فةرمووي: ئةو دةعوةيةي كة داوامكردووة هةموو جيهامن بةني و رؤذ لةسةرشاني راستم و مانطيش لةسةر شاني ضةثم دابنني لةو دةعوةيةي كة كردومة وازناهينم،

دةبي مرؤظ ئاوابيت.كةموكووريي يةكةم زؤرة، زانايان لة كــووري كةمو

خؤمان، خؤمان ئةذنؤي خؤمان شكاندووة.ـــــةو شـــــؤرشـــــةي مـــامـــؤســـتـــايـــانـــي ئـــايـــيـــين كــة ئثيان شيخي كة )1٩1٩ز( لةسالي دروستيانكردووة ئــةنــدامــي ســةركــردايــةتــيــي ــة ك كـــةس خـــؤي و )٤6( بوون، ميزةربةسةر مامؤستاو )11( كةسيان بةخؤيةوة ئامادةكردن بؤ عةسكةري فيقة هةشت و طــياون كة ئيستا كة عةلانيبوو كة ئةتاتوركةي ئةو ئةتاتورك، ريــكــالم دةكـــري بــؤ بــةرنــامــةكــةي، هــةرئــةوةبــوو والتــي ئيمةي ويرانكرد، هةرئةو بوو شيخي ثيان خؤي و )٤6( كةس لةئةنداماني سةركردايةتيي ئيعدامكران كة )11(

يان مامؤستاو ميزةربةسةر بوون.مةمحود شيخ نــةبــوو، مــةال ثيشةوا قازيي بؤ يــان لةبنةمالةي مةالو ديندارو مزطةوت و مينبةرو ميحراب نةبوو، ئةمة هةمووي زاناياني ئاييين بوون كة بناغةي شؤرشةكانيان دامةزراندووة، بةالم ئيستا ئةو خةلكةي ــان ــويــي ذي ــشــةوةو هــةمــوو بــــوارو بــذي ــي كــة هــاتــؤتــة ثمشةخؤرييةك هةموو لةثيناوي دةستيايةتي لــةذيــر بةكاريدةهينيت، بةالم لةثيناوي سةروةريي طةل و والت نرخة، دابةزيين ئةم هةلةيةو ئةم جا بةكارناهينريت، هةرزانايةك ضووة بةردةمي كاربةدةستان )بئس علماء و بئس األمراء(، خراثرتين زانا ئةوةية كة دةضيتة بةردةمي بةملكةضييةوة، ئــةوةســيت كاربــةدةســت و بــةرثــرس شةرعي زانـــاي كــة ئــةوةيــة كاربةدةستيش خراثرتين ئةو باشرتين سةركردة بــةالم دةوةســيت، لةبةردةميدا ــي، بؤضي؟ ســةركــردةيــةيــة كــة لــةبــةردةمــي زانــايــانــدا بزاناو بةيةكةوة، ببةسرتين دونيا و دين ئةطةر ضونكة كاربةدةسيت والت لةطةل يةكدابن ماناي ئةوةية كة نة ئةو بةرةوهةلدير دةروات و نة ئةم زانايةش زانستةكةي

خؤي لةدةستدةدات.تائيفةيةك قيامةت رؤذي هةتا ئيسالمدا لةئوممةتي

م. سةيد ئةحمةد عةبدولوةهاب: بؤية مامؤستاياني ئاييني بةضاوي

سوك سةيردةكرين، ضونكة مامؤستاي ئاييني بؤتة كارمةند، جاران مامؤستاي ئاييني خؤي

دةزطابوو خؤي سةرؤكي راستةقينةي ميللةتةكة بوو، رابةرو ضاوساغي ميللةتةكة بوو لةهةموو كون و

قوذبنيكداو لةهةموو بواريكدا نةك تةنها لةبواري ميحراب و وتاري

رؤذي هةينيدا

هةية لةم ئوممةتة )ظاهرين على احلق إىل تقوم الساعة( كارةكةيان طشتطية ئايا بةالم بنب، هةردةبي كؤمةليك يان ناوضةطةرييةو هةركةسة لةشويين خؤي و بةطويرةي البةرين كــورددا لةناو كورد زاناياني ئةطةر خؤي، خؤ هةرضي ميللةتي كوردة هيضي بةدةستةوة ناميين، ئةو لةناو دايةزراندووة كورد زاناي كة ئةخالقةي و دين ئةوة خزمةتيدةكات وة دابينيكردووة، كوردستانداو قةوارةي ميللةتةكةي بةرزكردؤتةوة، يان ئةوة قةوارةي ميللةت بةرزدةكاتةوة كة بضي ياري بةشةرةف و كةرامةت

و دين و سةروةريي والت و ساماني ميللةت بكات؟!هةموو كوردستانيش نــاوةوةي دةرةوةو بةفيكري ئةو رةوشــيت و دين لةناوبردني بؤ رايــةن ئةو لةسةر هةندي نايانةويت كورد زاناياني رؤذةدا لةم ميللةتة، ثيشبينيدةكري كة زةرةرةي ئةو بؤئةوةي بكةن، شت ـــارودؤخ ب ــــارة بــا دووب كــــورددا بــةســةر ميللةتي بــيــت تيكداوة، ئيشةكةي كورد زاناياني بلني: نةقؤزنةوةو رؤشنبيةي ئةو تيكيشدةضي. تيكضووةو دةميكة كة لةئيستا دةمي ثاراوةو جنيو بةدين و كةرامةت و زانايان و ثياوي بةرزو ثياوي بةريزو شةرةيف والتي خةلكي و ساماني خةلكي دةميكراوةتةوةو وةكو زةهر دةيضيين، لةسةروةريي نة لةميللةت نة لةشةرةف ديفاع نة ئةو دةكات؟ موشكيلةكان باسي ئاخؤ جا ناكات، ميللةت باسي بةس ناكات، موشكيلةكان باسي نةخي دةليم: كةرامةت بروشيين، دين و كةرامةت كة دةكــات ئــةوة ــةســةردةمــي ـــاروشـــي بـــةوانـــة، ضــونــكــة ل و ديــنــيــش نثيغةمبةر)j( هةموو كاريكي نارةوا بةرامبةر بةدين و ثةيامةكة كرا، بةالم لةكؤتاييدا دينةكة سةركةوت. هةر لةكؤنةوة تا ئيستاش هيض مامؤستايةكي ئاييين نةبووة كاري خراثة فيي مزطةوت خةلكيان لة كة ناشيب وة

كردبيت.ئـــةو مــيــلــلــةتــة رؤشــنــبــية تـــيـــدةطـــات لــةخــزمــةتــي مامؤستاياني ئاييين كة لة لةدايكبوونييةوة لةطةليايةتي تا ناوطؤر، نةك ئةوةي كة دةمي ثيسكردووة بةجنيودان و لةسةر تةلةفزيؤن خةلكاني ناشي و حالي نةبوو، كةم زانست ثييانثيبكةني، نةخي ميللةتي هؤشيار تيدةطات

لةخزمةتي مامؤستا.لةكؤتاييدا دةليم:

سيظةر بوو قةرار وابوو مافمان بيوةك طةالني دي ئيمةش مالان بي

دةستة ثيسةكةي لؤزان بوو برديجطةري خاكي كوردي لةتكردي

بةو دةستة ثيسةي لؤزان نةزاننيطةر ثيينةزانني بةخوا نةزانني.

لةوةالمي ثرسيارةكامناندا مامؤستا ئةبوبةكر ثينجويين وتي:

ئاييين مامؤستاياني رؤلــي ــردوو ــةراب ب ــةراورد ــةب بئيسالمي كورد لةكؤندا زؤرو زياتربوو، هةروةك ئاستةنط و لةمثةرةكاني ريطايشي كةمرتبوو، لةئيستادا دةسةالتي كوردي لةطةل ئةوةي كة لةنيوة كةمرتي سةركردةكاني ئــةم هةرية مـــةالزادةن، بــةالم كــاري بـــةردةوام دةكــري مامؤستاياني نــاشــريــنــكــردنــي و ـــزكـــردن ثـــةراوي ــؤ بئايينيي كورد. بةراورد بةضني و تويذةكاني كؤمةلطةي كوردةواري و مامؤستاياني ئايينيي ئةم والتة كةمرتين ثيةوابينراوة، مةقامي ثلةو نزمرتين ليطياوةو ريزي ــبــوونــي طياني ســيــكــؤالريــزم و هــؤكــاري ئــةمــةيــش زالدنياطةرايية لةالي دةسةالت و زورناذةنةكاني، هةروةك كة بـــدات مــؤديــلــة ــةو ب رةواج توانيويةتي دةســــةالت بانطةشةبكةن ئــةو بةويسيت ئاييين مامؤستاياني لةناو كؤمةلطةدا، ئةم جؤرةش لةميذوودا بةواعيزةكاني سولتان ناوزةدكراون، بةر لةم ميذووةش ثيشةوا غةزالي بةرووني مامؤستاياني ئاييين دابةشكردووتة سةر دوو

م. سةيد ئةمحةد عةبدولوةهاب

زاناياني ئاييين ئيسالم و دةستكةوتي راسيتزاناياني ئاييين ئيسالم و دةستكةوتي راسيت

Page 24: govari regai shar3

43ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني42 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

حةصانةيةك بؤ مامؤستاياني ئاييين دروستبيتةوة.ثيتوانيية مامؤستا ئةوةي كة ئيوةي بضوككردؤتةوةو تةمجيديكردوون يةكييت زانايان و وةزارةتي ئةوقافة؟ بةلكو نيية، ئةوقاف وةزارةتـــي ئــةوة ثيمواية من كة هةموو ئةم هؤكاري ئايا ئيسالميية. ئيقايف وةزارةتــي ــتــةوة ــوةدا دةكـــري دةطــةري ــي قسةية كــة لــةبــةرامــبــةر ئ

بؤضي؟بؤئةوةي شكدةبةيت جةوهةري خاليكي هيض ئايا هيض شؤرشيك، سةرلةنوي ئاييين مامؤستاياني كة بؤ حةصانةيةكيان ئةوةي بؤ بكةن مانطرتنيك نةبيت

دروستببيت؟ هةية ــكــيــان دةوري هيض ئيسالمييةكان حــزبــة ئــايــا ئاييين مامؤستاياني ثيطةي دةتوانن بــارةيــةوةو لةم

بةرزبكةنةوة؟مامؤستا ئةمحةدي شةريعة: بسم اهلل، احلمد اهلل والصالة

والسالم على رسول اهلل وعلى صحبه ومن واالهـــــةوةي كـــة مـــن بـــة كـــورتـــي بــاســيــبــكــةم و بــؤتــان ئروونبكةمةوة؛ ئةو حوكمانةي كة ئيستا دةدري بةطشيت شتيكمان هةموو كة ناليم من عةلانييةو حوكميكي جياكردؤتةوة دينيان ــةوا ك حوكميكن ناشةرعيية، لةثياوي جياكردؤتةوة دينيشيان ثياوي لــةدةولــةت، دةولةت، ئةوةي كة كةسيك باسي دةولةتي ئيسالمي يان سياسي، ئيسالمي ثييدةلني: بكات ئيسالمي حوكمي سياسي ئيسالمي بةسةر دابــةشــكــردووة ئيسالميان مامؤستاياني لةبةرئةوة سياسي، غةيرة ئيسالمي و ثيويستييان ئــةوان ضونكة كةنارخستووة، ئايينييان و ديــنــني ثــيــاوي مامؤستايان نييةو بةمامؤستايان بويت موسولانيان ئةطةر ئةوان نني، سياسي ثياوي مامؤستايةكي نةك دةويــت سياسييان موسولانيكي ئاييين مامؤستاي ئــةوان بةبؤضوني ضونكة ئاييين، لــةرابــردوودا دةبينني بؤية نيية، سياسي كةسيكي مامؤستاياني ئاييين قيادةو ريادةو سةكردةو ثيشةواي شؤرش و سوحل و سولي عةشايةري و خانةوادةيي و خةلكي ثيشةواي لةهةموو شتيكدا بووةو خةلكي ناو

بووة.ئيشةدةكةن، ئــةو سياسي كةساني كــة ئاشكراية كة عةلانييةي فيكرة ئةو لةبةر رةئيانواية ئةوانيش مامؤستاياني ئيسالميداو جيهاني بةسةر باليكيشاوة سياسي كةساني و ثينابينري دةورةيــان ئةو ئاييين

مامؤستاياني دةســيت لــةذيــر ئيشة ئــةو وة دةيــكــةن، ئاييين دةرهينراوة وة مامؤستاياني ئاييين خؤيشيان

هةوليان بؤ نةداوة.هةولي ئةطةر ضونكة نةداوة، بؤ هةوليان لةبةرئةوة كةسي وة سياسةتةوة، قاليب دةخيةنة ئــةوا بــدةن بؤ راوبنري، يان بطيي كة هةية ئــةوةي قابيلي سياسي خةريكي كــة مــرؤظ بـــربن. مــوضــةكــةي يــان سجنبكري بكات، ئيشيك هةموو ضــاوةريــي دةبــي بــوو سياسةت لةبةرئةوة بةشيكي خةتاي مامؤستاياني ئاييين بووة، وة ترساون لةو هةلويستةي كة بضنة قاليب سياسييةوة،

وة بطيين و راوبنرين و موضةيان بربريت و ئيهانةبكرين و سوكايةتييان ثيبكريت.

بــةواتــاي و عةرةبيية وشةيةكي سياسةت وشــةي دةبي ئاييين مامؤستاي جا ديت، تةطبيكردن( )دبر: لةسيبةري قورئان و سوننةتدا تةطبي لةقةوم و ميللةت

و طةلي خؤي بكات.بنوإسرائيل )كــانــوا ــت: ــةرمــوي دةف )j(ثيغةمبةرتسوسهم األنبياء( لةفةرمودةي سةحيحدا دةفةرمويت: ثيغةمبةرةكان ئيسرائيلييةكان بةني سياسةتي كة

األخرة( )علماء بةناوةكاني ئاييين مامؤستاي شيوة لةطةل )علماء السوء( ئةم يةكريزنةبوونةي مامؤستاياني ئاييين لةزاناياني داوة كةمةرشكيين زةربــةي ئاييين بؤ ئاستةنط دروســتــدةكــةن رؤذانـــة ئــةم والتـــة. باشي بةرطوياندةكةويت باشةكامنان، ئايينيية مامؤستا زؤرةملةو طواستنةوةي و هةيين لةوتاري البردن وةك ئةو لةاليةن ئارةزوومةندانة بةطواستنةوةي ريطةنةدان مامؤستايانةوة كة خؤيان نيازيدةكةن، ئةمة جطةلةوةي ضةندين مامؤستا بةبرياري سياسي لةكاري ثيشنويذي موضةكةشيان تةنانةت كة ـــراون، وةالن وتارخويين و بةساالضووي مامؤستاياني داناني يان ثيةوانابينري، ــاكــان. ــوان ــةت ـــةجنـــوالوة ب ــي ط ــةجــي خــانــةنــشــيــنــكــراو لــةكــان ــدن ــان لـــةاليـــةكـــيـــرتةوة ســوكــايــةتــيــكــردنــي راطــةيبةمامؤستاياني ئاييين و كردنيان بةكارةكتةريكي هيض

لةباردانةبوو لةناو كؤمةلطةدا.واقيعي كــة روودةدةن لةكاتيكدا ئــةمــانــة هــةمــوو سستيي و خيزان و شثرزي لــةرووي كؤمةاليةتيمان طياني كةمبوونةوةي و كؤمةاليةتيةكان ثةيوةنديية هاوكاري و تةبايي و توشبوون بةماددة بيهؤشكةرةكان، و لــةهــةركــات ئاييين مامؤستاياني كــة دةخـــوازيـــت هةرئةوان و كؤمةلطةن ثيويستيي زياتر سةردةميكيرت بنياتنةري و ئــاســوودةيــي هــةويــين ببنة دةتـــوانـــن

لةبري سةدمةخابن بــةالم بــةخــتــةوةر، كؤمةلطةيةكي راثؤرتنوسةكاني بؤيان ئاسانكاريكردن و هــاوكــاري كؤميتةو ناوضةو لق و مةلبةندةكاني حيزبي دةسةالت دةيان ئاستةنط و زةمحةتيان بؤ ثيكدةهينن، ئةمة جطة لةبةرانبةر لةبارانةبووةكان هيض بةمامؤستا لةبرةودان ــن ــوان ئـــةوانـــةي كــة جــيــطــةي ئــومــيــدي خــةلــكــن و دةترةفتاري بةطوفتارو بكةن، كؤمةلطةدا لةناو ضاكسازي كة قؤناغةي ئــةم بةطشيت سةرجنراكيشان. و جــوان والتــة ئــةم باشي مامؤستاياني بؤ دةطـــوزةري ئيستا بةخؤطري ثيويسيت لةهةركات و سةردةميك خراثرتةو و نةفةسدريذي هةية، جطةلة كؤمةك و يارمةتيي خوا، جــةمــاوةري ثشتيوانيي و دلطةرمي و خؤشةويسيت مامؤستا ئــةو بزاظي جــولــةو داينةمؤي ئيسالخمواز،

عةزيزو خؤشةويستانةية. ئةم ثرسيارانةي خوارةوةمان ئاراستةي مامؤستا ئةمحةدي

شةريعة كردو بةوشيوةية وةآلميداينةوة:ئــايــا بــؤضــي مــامــؤســتــايــانــي ئــايــيــين ئــيــســالم هيض دةسةالتيكيان نةماوة لةرووي دةسةالتدا لةكاتيكدا كة ئةوان توانيويانة قيادةو ريادةي خةلكي بكةن؟ كةضي بةداخةوة ئيستا ئةوةندة بضوكبوونةتةوةو تةمجيدكراون كة دةنطيان ناطاتة هيض جيطةيةك وة الي جةنابيشتان روونة كة بةئاشكرا بةئيوةيان وتووة: كة ئيوة خاوةني لةبةرضاوي هيض حةصانةيةك نني، وة وا نيشاندةدرين ورطي لةسةر و مشةخؤرن هةميشة ئيوة كة خةلكيدا خةلكي ئةذين، لةكاتيكدا كة ئيوة خاوةني عيلم و زانست و مةنهةجيكي ثاك و بيطةردن، ئيستا بةئيوة دةوتري: كؤنةثةرست و دواكوتوو رةجعي لةكاتيكيشدا كة هيض خؤيشتان وة هةلبداتي، ئيوة لةسةر كة نيية كةسيك

بيدةنطكراون.وا حــةرامــة ســيــاســةت لةئيسالمدا مامؤستا ئــايــا دةطــرن دوورةثـــةريـــز خــؤيــان ئاييين مامؤستاياني

لةسياسةت؟بؤ دةزانــن ثيشةنطة بةو خؤتان ئيوة كة لةكاتيكدا بةئاشكرا سةرلةنوي دروستنابيتةوةو جورئةتة ئةو )ساتياطراها( ئاييين مامؤستاياني حــةرةكــةي وةكــو كة لةسالي )1٩1٩ز(دا روويدا كة مامؤستاياني ئاييين ئيستا ئاييين مامؤستاياني بؤضي طرتيانةدةست، ضاوةريي ئةوةيان ليناكري شؤرشيك بةرثابكةن؟ ديارة و دةسةالتيك كة دةليم ئاييين مامؤستاياني شؤرشي

م. موحةممةد نةسرولال هةوراماني

مامؤستا ئةحمةدي شةريعة: وشةي سياسةت وشةيةكي عةرةبييةو بةواتاي )دبر: تةطبيركردن(ديت، جا مامؤستاي ئاييني دةبي لةسيبةري قورئان و سوننةتدا تةطبير لةقةوم و ميللةت و طةلي خؤي بكات، لةفةرموودةي سةحيحدا هاتووة:

كة سياسةتي بةني ئيسرائيلييةكان ثيغةمبةرةكان )سةالمي خوايان

ليبيت( بةريوةياندةبرد، هةركاتيك خواي طةورة ثيغةمبةري بنارداية،

سياسةت و ئيشوكاري بةني ئيسرائيل ثةكينةدةكةوت

زاناياني ئاييين ئيسالم و دةستكةوتي راسيتزاناياني ئاييين ئيسالم و دةستكةوتي راسيت

Page 25: govari regai shar3

45ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني44 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

هةركاتيك دةبرد، بةريوةيان ليبيت( خوايان )سةالمي ــة خــــواي طـــــةورة، ســيــاســةت و ــارداي ــن ثــيــغــةمــبــةري بسياسةت ثةكينةدةكةوت، ئيسرائيل بةني ئيشوكاري بةواتاي بةريوةبردن. لةبةرئةوةي كة سياسةتي غةربي جيهاني بةسةر باليكيشاوة بةتايبةتي ئةمةريكا و ئيسالميدا، وة لةو سياسةتةشدا ثيؤزي و قودسييةت ئيمةش دةيانةويت كة لةهيض شتيكدا نيية وة خةلكي قودسييةتيك هيض ئةوروثا ئةمةريكاو سياسةتي وةك نابي خواية ئةمة كة نةميين ثيؤز شيت وة نةميين،

قسةي نابي )j(ثيغةمبةرة ئةمة ثيبوتري، قسةي بطييت. نابي ئاينيية مامؤستاي ئةمة وة ثيبوتري نةميين ــت ــةوي دةي سياسةتة ئــةم كــة شتانةشي ئــةو مامؤستاياني ئاينيية، كة مامؤستاياني ئاييين وةخيت خؤي كةس بؤي نةبوو قسةيان ثيبليت ئيستاش لةوالتي خؤماندا مامؤستاي ئاييين موعةرةزة بؤ طرتن و راونان و جةريةكردن لةبةرئةوة مامؤستاياني ئاييين خؤيان ثاراستووة لةوةو دةرةقةتي ئةو سياسةتة نةهاتوون، ئةو

ئةوروثا، ئةمةريكاو وةك سياسةتي ئةوان سياسةتةي لةبةرامبةر ئةواندا زؤربةي زؤري مامؤستاياني ئاييين قةناعةتيان واية كة سياسةت بةشيكة لةدين، سياسةت واتة: بةريوةبردن، ئايا سياسةتيك باشة كة ثيغةمبةريك يان بةريوةيبةريت باش يان كةسيكي ثياوضاكيك يان

كةسيك كة حةالل و حةرام نةزانيت؟.وايــكــردووة كة مامؤستاياني ئــةوقــاف ـــي وةزارةتدةوريــان كةمدا لةبةشيكي مزطةوت ئةهلي و ئاييين هةبي، وانةكراوة كة ثرس و رايان ثيبكري بؤ دةولةت رةئيس و رةئــيــس مجــهــوري بــةســةر قــازيــي بكرينة و

وةزةراشةوة.وايان ليكردووة كة وةزارةتيكيان هةيةو يةكيتييةكي ثيموانيية كــاتــةدا لــةم مــن بــةرةئــي هــةيــة. زانايانيان دروستبووني و شــؤرش بؤ هةبي جةوهةري شتيكي هةر و دابةشبوون ضونكة مامؤستايان، بؤ حةصانة تيانيية كة سةر وة كةسيان بةحيزبيكن كؤمةلةو سةر بةاليةنيك نةبن وة ئةوشوينةي كة ئةوان روويتيدةكةن مامؤستايانيان بةرئةوة لة لةثشتة حيزبيكي دةسيت

ثضرثضركردووة تا نةتوانن لةم كاتةدا ئةو كارة بكةن.ضونكة ئةوانةي كة زؤر خةم لةوكارة دةخؤن لةوانةية مامؤستايةكي ئاييين بي كة سةر بةحزبيكي ئيسالمي بةو خةلكيدا لةناو ليوةرناطييت، قسةي زؤر وة بيت ــةوالو حــيــزب كة ــةمــالوئ شــيــوةيــةي كــة حــكــومــةت و ئئيسالمييةكان حزبة وةلـــال هةية. زؤريـــان خةلكيكي ئةوةندة موحاوةلةكةيان ديــارة موحاوةلةيانكردووة، نــةبــووة وة يان نــةبــووة ئــةوةنــدة بةهيز كــامــل و ضــاك كةسيكي ئةوةندة بةهيزي لةثشتنةبووة كة يارمةتيبدةن. زؤرجار هةولي بؤ دراوة وة نابيت بليني: كة هةر هةولي بؤ نةدراوة، هةولدراوة كة يةكيتييةكي زاناياني ئاييين نةبي، حيزبيك بةهيض ســةر و بــيب دروســـت بياليةن بضنة كــة طــةورةتــرن لـــةوة زؤر ئــايــين مامؤستاياني تةنانةت زؤر كةسانيكي بــةداخــةوة بــةالم حــيــزبــةوة، مامؤستاياني ئاينيش خؤيان قةناعةتيان بةوة نةبووة وة هةوليانداوة كة ئةو كارة بةرنةطري و جيبةجينةكريت. بطةريينةوة كة ئةوةية ريطةضارة باشرتين لةكؤتاييدا سوننةتي و لةقورئان ئةطةر سوننةت، و قــورئــان بؤ ئاييين مامؤستاياني هةيةو سياسةت )j(ثيغةمبةرقيادةو ريادةي خةلكييةو مامؤستاي ئاييين ثيويسيت وة ليثاننةكاتةوة، دةستيان و نةبي خةلكي بةدةسيت

مامؤستا موحةممةد نةسرولآل: لةديني ئيسالمدا )ثياواني ئاييني(

نيية بةلكو )زاناياني ئاييني(مان هةية كة ئةوان شوينةواري ثيغةمبةرانن

)سةالمي خوايان ليبيت( وة واريسي ئةنبيان كة ئةطةر كةتمي ئةو حةقة بكةن، خواي طةورة نةفرةتباراني خؤي و فريشتةكان و ئاسمان و

خةلكي ئيماندار دائةباريني بةسةر ئةو كةسانةدا كة كةتمي حةق و ثةيامي خوا دةكةن و دةيشارنةوة، كة واز لةئيسآلح و لةضاكسازي

كؤمةلطةكاني خؤيان دةهينن

خةلكيش وا فيكراون كة زةكات و سةرفيرتةكةيان بدةن ئايينييش مامؤستاياني وة ئاييين، بةمامؤستاياني ثييبيت ثيويسيت كة بيت كةم موضةكةيان ئةوةندة ئاييين مامؤستاياني وة وةريبطريت، مةجبوربي و لةخوا ئيال بكةن لةخةلك ئةجروثاداشت داواي نابيت وة سوننةت و قورئان بؤ بطةرينةوة دةبــي وة نةبي، تييطةيشتبوون ثيشوو زاناياني كة تيطةيشتنةي ئةو كة سياسةت و ئابووري و كؤمةاليةتي و دنياو قيامةت هةمووي لةقورئان و سوننةتدا ببيننةوة هةروةك ثيشةوا ئةبوبةكر) خوا لييازيبيت( دةفةرمويت: ئةطةر رةمشةي سوننةتدا و لةقورئان هةر ئةوا ليونبيت ئةسثةكةشم

بؤيدةطةريم لةشوينيرت بؤيناطةريم.نةسرولآل؛ موحةممةد مامؤستا ب��ةري��ز لةكؤتاييدا وتاربيذي مزطةوتي عةلي كةمال لةسليماني، بةم شيوةيةي

خوارةوة بؤمان دواو وةالمي ثرسيارةكاني داينةوة.العاملني رب اهلل احلمد نةسرولآل: موحةممةد مامؤستا

والصالة و السالم على خري خلق حممد وآله أمجعنيمامؤستاياني طؤشةطييي و ثةراويزخسنت هؤكاري كة كاتةي ئةو بؤ دةطةريتةوة بليني: دةتوانني ئاييين دوو لةئيسالمدا فيكري سولتةي و سياسي سولتةي لةت و دوو كةرت بوو، دواي دارماني خيالفةتي راشيدين و زالبووني شةهوات و ئارةزوو، وة اليةنة سياسييةكة

زالبوو بةسةر اليةنة فيكري و زانستييةكةدا.ئةمة قؤناغ بةقؤناغ بةرةو جيابوونةوةو فةسليكي زؤر زؤر قول رؤشت بةتايبةتي لةو كاتةوة كة كؤتا دياردةي خيالفةتي ئيسالمي ياخود بليني: دةولةتي ئيسالمي كة لةتوركياي ئةو كاتة بوو نةما، زياتر ئةمة قوولبوويةوة وةزارةتـــي بةدروستكردني ئيسالمييةكاندا لــةوالتــة ئةوقاف وة سةرثةرشتيكردني حكومةتة ديكتاتؤرةكاني والتاني ئيسالمي كة وةزارةتي ئةوقافيان كردة ثيطةيةك بؤ ليداني مامؤستاياني ئاييين كة ئةو وةزارةتة ئةوقافانة خؤرئاواوة لةاليةني وة بةريتانيا لةاليةني راستةوخؤ مامؤستاياني وة تةوجيهدةكران و سةرثةرشتيدةكران و حكومةت و ـــةت دةول موضةخؤريكي كرانة ئاييين وة ترسينران، كالكرايةوةو ثةيامةكةيان وردةوردة موجةرةد ئةوان كة وايانليكرا و سةريان خراية فشار طةورةيةي ثةيامة ئةو رووتدةكةن، ئيمامةتيكي تةنها كة ئةوان ئةبواية )إمامنا يف صالتي و إمامنا يف حياتي( وةكو ضؤن لةنويذا لةثيشةوةن لةذيانيشا ثيشةوايةتيي

تةنها ليسةنرايةوة ئةوةيان بكةن، كؤمةلطة و خةلك لةبةر ثيةوابينرا ميمبةريان و مزطةوت ثيشةوايةتيي لةمزطةوتةكاندا، تةنها موضةخؤريكي كــرانــة ئـــةوة بؤ وتــارةكــانــيــان ئيسالميدا بــةنــاو ـــي والت لــةهــةنــدي لــةئــةوقــاف و ــةوةو بةلؤكي بــؤيــان هــاتــووة ــوســراوةت نبنةرةتي زؤر هؤكاريكي ــووة ب ئةمة شــويــنــةكــانــةوة، تةمجيدكردني و ــردن ك طؤشةطي و لــةثــةراويــزكــردن بليني: دةكـــري خؤيشيان و مــزطــةوت مامؤستاياني ئةو نةيانتواني كة لــةوةدا هةبوو بةرضاويان رؤليكي رادو قيادة وةربطرنةوةو جاريكي كة نةهيلن لةدةستيان مزطةوتةكاندا لةسوضي طؤشةطيكرد خؤيان دةربضي، تايبةتدا بؤنةي لةهةندي وة تايبةتدا بابةتي لةهةندي تةزحييةو نــةيــانــتــوانــي لــةكــؤمــةلــطــةو دابــــري خــؤيــان بــؤئــةوةي ثيشكةشبكةن شتانة ئــةو و طيانفيداي خؤياني هؤكاري بةشيكي لةكؤمةلطةكةيان. دانةبرين دامــةزراوةكــانــي ــةراســيت ب بةشيكيشي وة تــيــابــووة، زؤريــان هةبووة، داثلؤسينةرانةيان رؤليكي دةولــةت لييانداون، شةهيدكردوون، لييان ضاوترسينكردوون، رؤليكيان كة ئةوانةيان وة فةسليانكردون طرتوونيان، ضاوترسيين شيوازة بةو سةركوتيانكردوون هةبووة )ثياواني ئيسالمدا لةديين كـــراوة. ديكةش ئــةوانــي ئاييين( نيية بةلكو )زاناياني ئاييين(مان هةية كة ئةوان ليبيت( وة شوينةواري ثيغةمبةرانن )سةالمي خوايان واريسي ئةنبيان كة ئةطةر كةمتي ئةو حةقة بكةن خواي و ئامسان و فريشتةكان و خؤي نةفرةتباراني طــةورة كة كةسانةدا ئةو بةسةر دائةباريين ئيماندار خةلكي دةيــشــارنــةوة، و دةكـــةن خــوا ثةيامي و حــةق كةمتي خؤيان كؤمةلطةكاني لةضاكسازي و لةئيسآح واز كة دةهينن، زانايان بةدريذايي ميذووي ئيسالم يةكيك بوون لةدةسةالتة طةورةكان لةكؤمةلطةدا لةثيشي ميدياو هةتا لةثيشي قانون و ئةوانةشةوة بوون، توانيويانة قسةيان بةرنة ثيشةوة، داواي مايف كؤمةلطةكةيان و موسولاناني خؤيان بكةن. يةكيك بوون لة هةرة سةنطةرة ثيشةكان ئيسالميدا. لةجيهاني طةندةلةكان بةدةسةالتدارة دذ ئيمام ثيكرا، ضيي ئةبوحةنيفة كــة شاهيدة مــيــذوو شافيعي ضي ثيكرا، هةموو ئيمامة بةرزةكان لةميذووي ئيسالمييةكاني طةندةلة بةسولتة بةرامبةر ئيسالمدا ئةو كاتةش كة ئةرييان نةكردووة كة ضؤكيان دانةداوة خةباتكردن و بةرةوثيشضوون سومبولي هةميشة كة

زاناياني ئاييين ئيسالم و دةستكةوتي راسيتزاناياني ئاييين ئيسالم و دةستكةوتي راسيت

Page 26: govari regai shar3

47ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني46 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

مامؤستاي لةبةرئةوة لةكؤمةلطةدا بوون ضاكسازي و بزاني، ئةو رؤلة طةورةيةي ئاييين دةبي ثيطةي خؤي ئاييين بةرزي مامؤستاياني بيزاني وة لةسةريةتي كة وابةستةية بةوةي كة بةريكوثيكي خزمةتي ثةيامةكةي كة دووربــكــةويــتــةوة كؤمةالنة و خةلك لــةو كة بكات، دذايةتيي ثةيامةكةي دةكةن بةئةنواع ناووناتؤرة، ئيمة كة بةتايبةتي زانايان لةئيسالمدا ثةياميكني خاوةني نيشتمامنان، زمامنان، والمتــان، خزمةتي ثةيامة بةو كولتورمان دةكةين، ثةيامةكةي ئيمة هاوالتيي ضاكسازو خزمةتي بتوانيت ــؤئــةوةي ب ثــيــدةطــةيــةنــي ضــاكــةكــار دةزطاكاني دةولةت بكات، دزي و طةندةلي نةهيليت و سةروةتي والت بةفيؤنةدات، كةسيكي ساحل و موسليح ثيكبهيين، ثةيامي مامؤستا ئايينييةكان دةتواني ئةمة ئةو ئيمة مامؤستاياني بةداخةوة جا بةراسيت، بكات ثةيامةي خؤيانيان لةبيكردووة، خؤي بةقةزةم كردووة لةناو كؤمةلطة ئيسالمييةكاندا، حيزب ئةمري بةسةردا خؤي حيزبي كةمي راتبيكي مــوضــةو لــةبــةر دةكـــات، هيناوة، خــؤي لةثةيامةكةي وازي بضوككردبيتةوةو بةراي من ئةبي لةناو خؤمانةوة دةستثيبكةين لةناو ناخي مامؤستايانةوة دةستثيبكةين و واز لةثةرتةوازةيي بهينني طــةورةدا لةسةنطةريكي هةولبدةين بةهةموومانةوة و سةنطةري خــوا، بةديين خزمةتكردنة سةنطةري كة كة سةنطةرةية ئــةو ئيسالمة، ثةيامي خزمةتكردني دةتوانني جوانةو بــةوةوة ئا ميزةرةكامنان هةموومان شانازيبكةين، بةداخةوة هؤكاريكي ديكةش ئةوةية كة مةخابن حيزبةكاندا، بةسةر دابةشبوون مامؤستايان عةلانييةكاندايةو لةحيزبة كــة هــةيــة مامؤستامان بةرنامةكاني لة ليدةكات ديفاعي و شانازيثيوةدةكات ئةو ثرنسيثةكاني هةموو نازاني كة لةثرنسيثةكاني حيزبة عةلانيية )1٠٠%( ثيضةوانةي بةرنامةو ثةيام و ئةوان مةسلةحةت بؤ ئةمة ئةون، جبةكةي ميزةرةكةو لةو ئيمة الوازيــي هؤكاريكي بؤتة ئةوة بةكاردةهينن، لةراستيدا ئيمة دةبيتةوة. رومان بةرةو كة حالةتانةدا لةمزطةوت و لةسنووري كاري مةاليةتيدا بةهيض جؤريك حزبايةتي ناكةين، بانطةشة بؤ هيض حزبيكي ئيسالمي ناكةين ئيال ئةو ثةيامة نةبي كة خواي طةورة رةزامةنديي لةسةرة، ئيمة وةك قةناعةتيكي خؤمان دةليني: مزطةوت نامانةوي اليةنةكان، لةهةموو تياية خةلكي ئةنواع بيكةينة جيطةي اليةنبازي و حزبايةتي وة ثةيامةكةمان

ــةو خــةلــكــة هــةمــوويــان تــامــةزرؤي لــةبــيدةضــيــتــةوةو ئمزطةوت وتارة باش و ئيجابييةكانة، ئيمة بةدروست و رةواي نابينني، ئةوان بةهةرجؤريك لةو مةجالةدا كاربكةن لةم هةية ئاييين مامؤستاي دةكةويت، خؤيان لةسةر شارةدا كة مزطةوتةكةي نيوة نابي وة بةئاشكرا باسي خؤيانيان ثةيامي ئةوان دةكــات، عةلانييةكةي حزبة بةس لــةكــةداركــردووة، خؤيان بــةراســيت لةدةستداوة ئيمة نامانةويت ئةوة دووبارةبكةينةوة كة لة رةدفيعلي طــةورة خــواي بؤ سوثاس دووبارةيبكةينةوة، ــةوان ئبةتايبةتي روويتيدةكةن طةجنةكان مزطةوتةكان كة لةرؤذاني هةينيدا وة ئةو طةجنانة بةردةوام موتابةعةي ئةو مزطةوتانة دةكةن كة شيت تازةي تياية، كة ئاويك كة شةحندةكاتةوة ئيمانيان كة ئةواندا بةدلي دةكات لةكيشةكاني باس كة ثيدةبةخشيت نويبونةوةيةكيان جؤرة ئــةو تــامــةزرؤي طةجنانة ئــةو دةكـــات، كؤمةلطة مزطةوتانةن وة دةطةرين بةدواياندا، بةالم وةك سالةكاني بةداخةوة نةماوة، لةمزطةوتةكاندا دةرس نةوةدةكان قورئاني ئةلقةي تيابوو قورئاني دةرســي جــاران كة تيابوو، ثةروةردةي تيابوو شيت باشي تيابوو، هةموو لةمزطةوتةكاندا ئيسالم زاناياني قةدةغةكراوة، ئةوانة خزمةت بةديين خةلك دةكةن بةئةخالقي خةلك دةكةن، هةنديك جار بةئيمة دةوتريت: كة ئيمة ئةمين قةوميمان ئةخالقيمان ئةمين كة دةليني ئيمة بةالم لةخةتةرداية، ــة ئــةمــين قــةومــيــيــةكــة طــرنــطــرتة، ــة كــة ل ــةرداي ــةخــةت لئيمة روويةكةوة لةهةموو لةخةتةرداية ئيماني ئةمين ئيمةي زةقبكةينةوة، اليةنيك نابي تةنها لةخةتةرداين خؤمان ــذووي ــي م ــذايــي ــةدري ب ئاييين مامؤستاياني كوردي شيعري هونةرو و ئةدةب تةنانةت دياريكاري و زماني كوردي و ريزماني كوردي و ميذووي كوردي و رةسةنايةتيي ميللةتي كورد بووين. ئيستة حةق نيية كة بةشيوازيك لةطةلدابكةن مامةلةمان شيوةية بــةو دوورة لةديوكراتي لةمايف مرؤظ لةمافةكاني ئادةميزاد، نةيةلن قسةي حةق بكةين لةمزطةوتةكاندا، ئيمة لةسةر ئةو ثةيامة سورين و بةردةوامني ئةطةر هةموو ذيامنان هةتا دةرؤيــن ريطةية ئةو لةسةر دانابي، ثيناوةدا لةو خةلكيش وة خــؤمــان بةئاماجني دةطــةيــن اهلل إنــشــاء احلمداهلل هؤشيارة لةكوردستانداو تامةزرؤي ئةو جؤرة و راستةقينةن ثةياميكي هةلطري كة مامؤستايانةية

لةخةمي رؤلةكاني ئةواندان.

زانستة بــةســوودتــريــنــى و طــرنــطــرتيــن فــيــقــه: ــوصــول ئحوكمة بةدةستهينانى ليى مةبةست ئيسالمييةكانةو

شةرعييةكانة لةبةلطة شةرعييةكانةوة. )j(ثيغةمبةردا لــةســةردةمــى كــة حوكمانةى ــةو ئــةبــآ هــيــض ئـــامـــرازيـــك لــةقــورئــان و فـــةرمـــوودةكـــان و بلةبةرئةوةى وةرطــياون، )j(ثيغةمبةرةوة كاروكردارى هؤكارى نازلدةبوو خؤيان عةرةبيى بةزمانى كةقورئان ثيويستييان و ئةزانى ئايةتةكانيان هاتنةخوارةوةى

بةزانستيرت نةبوو بؤ هةهلينجانى حوكمةكان، ــذوونــووســانــى ــيــســرتاوة لــةمــي ــةت ئــةمــةيــش ب ــان ــةن تلــةتــيــطــةيــشــنت )j(ثيغةمبةر كـــةهـــاوةآلنـــى ئــيــســالم بةوة ثيويستييان لييةوة حوكم وةرطرتنى و لةقورئان راســتــةوخــؤ و )j(ثيغةمبةر بــؤ بــطــةريــنــةوة ــووة ــةب نخـــؤيـــان زانــيــويــانــة كـــةقـــورئـــان ضـــى دةفـــةرمـــويـــت و شيوازة بةو ثةيرةوييليدةكات، ضؤن )j(ثيغةمبةريشعةرةبيبوونى هةروةها جيبةجييانكردووة، ئةوانيش بؤ هؤكاربوون فةرموودةكانى ثيغةمبةر)j(و زمانى حوكمةشةرعييةكان، و لةقورئان تيطةيشتنيان ئاسان بؤ بووة، باشيان هاوكارى )j(ثيغةمبةر كاروكردارى لةكارو بؤية درووســـت، بةشيوازيكى ئيسالم ناسيين ذيرانة سياسييةكاندا مامةلة و عيبادةتيى كـــردةوةى لةنيواني هاوةآلندا ئةمةيشدا لةطةأل بةآلم جوآلونةتةوة، تايبةتبووة كاريان ضينيك تةنها لييانرازيبيت( )خــوا بةفةتواو دةرهينانى حوكمى شةرعى و قسةكردن لةسةر قوآلييةكانى ئيسالمناسى، كة بةثلةى يةكةم خةليفةكانى راشيدين )خوا لييانرازيبيت(، دواى ئةوانيش كةسانيكى كورى }عةبدورةمحانى وةك ذيرى داناو زاناو بةتواناو

عةوف، ئوبةى كورى كةعب، عةبدولآى كورى مةسعود، موعازى كورى جةبةل، عةممارى كورى ياسر، حوزةيفةو زةيدى كورى سابيت، ئةبودةردائو ئةبوموساى ئةشعةرى )خوا لييانرازيبيت({ ئةمانةبوون كاروبارى شةرعييان بؤ فةرموودة، و قورئان بةطويرةى روونــدةكــردةوة خةلكى نةبواية، فــةرمــوودةدا و لةقورئان ئةطةر هةرشتيكيش بريارياندةداو خؤيان راى ئيجتيهادو بةطويرةى ئــةوا فــةتــواى شــةرعــيــيــان لــةســةرى دةردةكــــــرد، ئـــةم ضينة و )j(ثيغةمبةر بــايــةخــى بـــرواو جــيــطــةى زانــايــةيــش )j( ثيغةمبةر دواى و بـــوون مــوســولــان ئــوممــةتــى و كؤبوونةوةى لةسةر حوكمةشةرعييةكان ئةوان كؤراى ئــةوان لــةدواى موسولان، ئوممةتى موجتةهيدةكانى بةكؤرايى لةسةر هةرحوكميكى شةرعى بةيةكيك لةبةلطة قورئان، بةريزبةنديى: و ئةذماركردن هاتة شةرعييةكان

سوننةت، ئيجماع، قياس ريزكران.بةحوكمةشةرعييةكان، ــارةت ســةب ئيجتيهادكردن بةآلم دةستيثيكرد، )j(ثيغةمبةرةوة لةسةردةمى هةر لةذياندا خــؤى )j(ثيغةمبةر لــةوكــاتــةدا لــةبــةرئــةوةى بـــووةو بةئيجتيهادكردن ثيويستييان كــةمــرت بــــووة، )j(ثيغةمبةرةوة زوآللــةكــةى لةسةرضاوة راستةوخؤ هةنديك ئةوةيشدا لةطةأل بةآلم تيدةطةيشنت، لةئيسالم هــاوةآلن ئيجتيهادكردنى بؤ كةئاماذةن هــةن، انــةوة طــيبةحوكمةشةرعييةكان، سةبارةت لييانرازيبيت( )خــوا جةنطى لةكاتى كة دةيطينةوة موسليم و بوخارى وةك كــورى ســةعــدى ــزة(دا، ــورةي ــوق ــةن )ب بةجولةكةكانى دذ مقاتلهم )نقاتل فةرمووى: بةجةنطةكة سةبارةت موعاز ونسبى ذريتهم( لةوكاتةدا ثيغةمبةر)j( ئةم ئيجتيهادو

ئوصولم فيقه:تاكة هؤكارى تيمطةيشتين شةرعييانةية

لةزانستة ئيسالمييةكانعةبدولآل مةال ئةمحةد ئةمحةدئاوايى

زاناياني ئاييين ئيسالم و دةستكةوتي راسيت

Page 27: govari regai shar3

49ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني48 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

بريارةى موعازى ثةسةندكردو فةرمووى: )حكمت عليهم األصــول(دا )لب اجلوامع(و لة)مجع هــةروةك اهلل(، حبكم

باسكراوة. هةروةها لةكاتى بةريكردنى موعازى كورى جةبةلدا بؤ )j(ثيغةمبةر يــةمــةن، ـــةرةو ب لــيــيازيــبــيــت( )خـــوا هةلسوراندنى لةكاتى فةرمووى: موعاز، تاقيكردنةوةى ئةويش حوكمدةكةيت؟ بةضى موسولاناندا كاروبارى فةرمووى: بةقورئانى ثيؤز، ئينجا ئةى ئةطةر لةقورئاندا نةبوو؟ موعاز وتى: بةسوننةتى ثيغةمبةر)j(، فةرمووى: ئةى ئةطةر لةسوننةتيشدا نةبوو؟ موعاز وتى: بةطويرةى بؤضوون و ئيجتيهادى خؤم! ليةدا ثيغةمبةر)j( كة زانى دةرضــوو، لةتاقيكردنةوةكةدا لييازيبيت( )خوا موعاز سوثاسى خواى كرد، لةسةرئةوةى نوينةرةكةى كةسيكى ذيرو بةئاطايةو لةسةر ئةو رةوتة كاردةكات و دةروات كة بةلطةية ئةمةيش ثييازين، )j(ثيغةمبةرةكةى خوداو لةسةرئةوةى كة شةرع ريطةو بايةخيداوة بةبةكارهينانى لـــةدواى لــةشــةرعــدا، ئيجتيهاد و راوةرطـــرتـــن ــازى ــب ريداخــراو وةحــى دةرطــاى كة لةبةرئةوةى )j(ثيغةمبةرو بؤضوون راو كة جؤرةها ئاراوة، هاتة تازة رةوشيكى سوننةتدا و لةقورئان كة دروستدةبوون جيا رووداوى ناو هاتنة زياتريش خةلكيكى هةروةها باسنةكرابوون، دةسةآلتى قــةلــةمــرةوى ســنــوورى ئيسالمةوةو بــازنــةى ــيةوة ل ئيجتيهاد ريــطــاى بؤية زيــاديــكــرد، ئيسالميش لةسةردةمى بةتايبةتى بايةخيثيدرا، كــرايــةوةو زياتر زانايانى لييانرازيبيت(و )خــوا راشيدين خةليفةكانى ئيجتيهاديان كــة ئــيــســالمــدا، ـــاى ســـةرةت ســـةردةمـــى ـــا فــةرمــانــيــان ـــةروةه ـــــرد، ه لــةكــاروبــارةكــانــيــانــدا دةكدةكــرد، ذيردةستةكانيان و دةســةآلتــداران و بةزانايان لةم ضةند خالةى خوارةوةدا كة ئيجتيهادبكةن، هةروةك

بةروونى ئةم حالةتة دةردةكةويت: )خــوا ئةبوبةكردا ئيمام خيالفةتى لــةســةردةمــى )1لييازيبيت( هؤزطةليك لةبةنوحةنيفةو هيرتيش بريارياندا كة زةكاتنةدةن بةخةليفةى موسولانان بةبيانووى ئةوةى لةسةر )j(ثيغةمبةرةوة بةخودى تايبةتبووة كةزةكات لييازيبيت( )خــوا ئةبوبةكر خةليفة هةلويستةيان ئةم كة لةكاتيكدا ئةمة لةطةلياندا، بةجةنطكردن هةلسا عومةرى كورى خةتاب )خوا لييازيبيت( رةخنةيليطرت و أن )أمرت فةرموويةتى: )j(ثيغةمبةرى خوا فةرمووى: أقاتل الناس حتى يقول: ال إله إال اهلل و إذ قالواها عصموا

لييازيبيت( )خــوا ئةبوبةكر ئيمام بؤية دمــاءهــم( من كما الزكاة، إيتاء حقها فمن يقل حبقها، )أمل فةرمووى: إن من حقها إقام الصالة، فما أفرق بني مامجع اهلل، وهلل لو منعونى عناقا، مما أعطوا النيب j لقاتلتهم عليه( ئيرت لييازيبيت( ليةوة ثيشةوا عومةرى كورى خةتاب )خوا

)خوا ئةبوبةكر ئيمام بةلطةيةى بةم ديكةي هاوةآلنى و ئيجتيهادو لــةم بروايانكرد، و رازيــبــوون لييازيبيت( ئيمام لةبريارةكةى ئاراستة دوو حوكمةوة هةهلينجانى

ئةبوبةكردا )خوا لييازيبيت( رووندةبيتةوة:ــة ــوودةي ــةرم يـــةكـــةم( ئـــةوةيـــة كــةطــشــتــطــييــى ئـــةم فكــردى لييازيبيت( )خــوا عــومــةر كةئيمام دةردةخــــات

بةبةلطة.لــةاليــةن بـــوو، خــةلــيــفــايــةتــى ســةلــانــدنــى دووةم( بةجينشينى خؤى كة لييازيبيت( )خــوا ئةبوبةكرةوة خؤيشى و ــيــت دةزان )j(ثيغةمبةر راســتــودرووســتــى بــريــاربــدات ــةو ئ لــةجــيــى دادةنـــيـــت ئـــةوة بةشايستةى و هــةلــســيــت بــةكــؤكــردنــةوةى زةكـــات لــةســامــانــداران و

دابةشكردنى بةسةر بينةواو هةذاراندا.2( خةليفةى دووةم ئيمام عومةرى كورى خةتاب )خوا ئةبوموساي كةئاراستةى ثةيامةيدا لــةو لييازيبيت( ــوةى راظــةكــردنــى ــةضــوارضــي ئــةشــعــةرى كـــــردووة، كــة لهةلسا موسولاناندا لةنيو قــةزاوةت و حوكم شيوازى بةدياريكردنى ثيطةى ئيجتيهاد لةو جيطةيانةدا كةدةقى )فإن دةفةرمويت: وةك نةهاتووة، لةسةر راستةوخؤى القضاء...( ليةدا ئيمام عومةر )خوا لييازيبيت( شيوازو بةباشرتين حوكمةكانى هةهلينجانى ئيجتيهادو ثلةى و بةكاريدةهينن عاقأل ذيــرو كةكةسانى دانــاوة، ريباز برياريشيداوة كة وةك ئامرازيك بؤ كارى لةسةر دةكةن،

قةزاوةت بةكاربهينري.مظعون( بن )قدامة دةيطينةوة ئةوةى بةطويرةى )3عــارةقــيــخــواردةوة ثيغةمبةر)j(بوو، لــةهــاوةالنــى كــة كـــورى خــةتــابــدا )خــوا عــومــةرى ــةســةردةمــى خةليفة للــيــيازيــبــيــت( لــةو ســةروبــةنــدةدا ثــيــشــةوا عــومــةر )خــوا تــاوانــةتــكــردووة؟ ــةم ئ بــؤضــى لييثرسى، لــيــيازيــبــيــت(

ئــةويــش وتـــى: خـــواى طـــةورة فــةرمــويــةتــى: چڎ ڎ ک ک ک ک ڑ ڑ ژ ژ ڈ ڈ گ گ گ گ ڳ ڳ ڳ ڳ ڱڱ ڱ ڱ ں ں چ املائدة. و من لةكؤضكردووانى سةرةتاى ئيسالمم و بةشدارى جةنطةكانى بةدرو ئوحودم كردووة،

لةئامادةبووان داواى لييازيبيت( )خوا عومةر ثيشةوا كرد، كةوةآلميبدةنةوة، خةلكى سةراثا بيدةنطييانليكرد، ــيازيــبــيــت( كة ــي دواتــــر فـــةرمـــووى: بــة عــةبــاس )خـــوا لدةربارةى ئايةتة ئةم فةرمووى: ئةويش وةآلميبداتةوة، حةرامكردنى بةيةكجارى ثيش كة هــاتــووة، كةسانيك

پ ٻ ٻ ٻ ٻ ٱ چ دابــةزيــنــى: و مــةى ٺ ٺ ڀ ڀ ڀ ڀ پ پ پ ثيشةوا بؤية كــردووة، طوناهةيان ئةو املائدة. چ ٺ و ئامادةبووان لةطةأل بةراويذ لييازيبيت( )خوا عومةر شارةزايان داواى دياريكردنى سزاى كةسى عارةقخؤرى )خوا ئةبوتاليب كــورى عــةل ثيشةوا ــيةدا ل و ليكردن لييازيبيت( فةرمووى: )من شرب هذي، ومن هذي أفرتى، هاوةالندا راجيايى لةكاتى كة املفرتي( حد عليه فأرى بةهةشتا هةنديكيان سزاكة لةسةر لييانرازيبيت( )خوا دارو هةنديكيان بةضل دار، داياننابوو، ليةدا ثيشةوا عةل )خوا لييازيبيت( هات، راو ئيجتيهادى خؤى لةوبارةيةوة كردةوةيةى بةو ضونكة مةينؤشة، كة: بةوةى فةرموو، عةقأل لةدةستدةدات و ورينةدةكات، ثاشان درؤو دةلةسة رووبــةرووى نابةجآ قسةى و بوختان و ديت بةدةميدا سةر قياسكردة كــارةكــةى لـــيةدا دةكــاتــةوة. كؤمةلطة سزاى )بوختانضى(و هةردووكيانى وادانا كة دةبيت يةك سزايان هةبيت، هةروةها لةبوارةكانى مياتدا ئيجتيهادى

ئةم ثيشةواية روونوبةرضاون.لييازيبيت( )خـــوا مةسعود كـــورى ــالى عــةبــدول )٤بةكةسانيك كة ثلةى قةزاوةت و دادطايان بدرايةتة دةست وقضايا والسنة بالكتاب القضاء يف )األمر دةيفةرموو: برأيك(. فاجتهد ذلــك من شيئ يكن مل فــأن الصاحلني، لييانرازيبيت( هةر بةم شيوازةيش هاوةآلنى ديكة )خوا و لـــةقـــةزاوةت ئيسالم ســةرةتــاى موجتةهيدةكانى و رةئيطيى ئيجتيهادو لةسةر برياريان دادطادا كاروبارى راى فــةرمــوودةو و قورئان دةقــى كة لةو شتانةدا دةدا،

ئيجماعى لةسةر نةبوواية.فةقيهــ ــة هــاوةل ذيــانــى و كــات بــةســةرضــوونــى دواى سةردةمى لييانرازيبيت( )خــوا شةرعزانةكان زانــاو و بةهاوةآلن كةضاويان ئةوانةى ثيشةوة، هاتة )تابيعني( ليوةرطرتبوون، زانستيان كةوتبوو لييانرازيبيت( )خوا كة لةناوياندا حةوت كةس زؤر ناسراوو زانابوون، كة ئةو حةوت كةسةيش لةمةدينةدا بوون و بةحةوت شةرعزانة مةزنةكة )فقهاء سبعة( ناسرابوون، كة ذمارةيةك لةزانايان

ئةو حةوت كةسةيان لةم دوو بةيتة شيعرةدا ناوهيناوة: أال كــــــل مـــــــــــــــن ال يقتـــــــدي بـــــــــــأئمة

فـــــــــقسمته ضيزى، عــــــــــــن احلق خــــــــــارجةفــــــــخذهم عبيداهلل، عـــــــــــــــروة، قـــــــــاسم

ســـــــعيد، سليمــــــــــــان، أبـــــــوبكر، خارجــــــةطةيشنت و خيالفةت قةلةمرةويى بةربآوبوونى دواى ئيسالمى ــطــةى ــةل ــؤم ك ــى ــةشــومنــاكــردن ن و بـــةعـــياق جؤرةها تيكةلبوونى بيوينةو و بةرفراوان بةشيوةيةكى ناوضةكانى و بةئيسالم جــؤراوجــؤر خةلكانى نةتةوةو ئيجتيهادو بازنةى كاروباريان راثةراندنى بؤ خيالفةت، رادةربرين زياديكرد، بةتايبةتى لةعياقدا، بؤية زانايانى رةوشتة ئةم ناوياندةركردو رةئى بةئةهلى زياتر عياق ترؤثك، طةيشتة ئةبوحةنيفةدا ثيشةوا لــةســةردةمــى ــةرئــةوةى كــة لــةنــاو ضةقى ــةب بـــةآلم زانــايــانــى مــةديــنــة لقــةلــةمــرةوةكــةيــان كةمرت و ئيسالميدابوون دةســةآلتــى تــيــكــةآلوى غــةيــرة عـــةرةبـــى دةكـــــردو زؤر كـــاروبـــارى جؤراوجؤريان رووبةروونةدةبوويةوة، زياتر وابةستةبوون )j(ثيغةمبةرةوة فــــةرمــــوودةى ــةكــانء ــةت ــن ــةســون ب

ئةم دةدا، ئيجتيهاد و لـــةرادةربـــريـــن خــؤيــان كــةمــرت و ئةنةسدا، كــورى ماليكى ثيشةوا لةسةردةمى رةوشتة نــيــوةنــدةيــشــدا ــةم ل و طــةشــةســةنــدن تــرؤثــكــى طةيشتة شافيعى ئيدريسى كــورى موحةممةدى ثيشةوا رةوتــى لةخزمةتي مــةديــنــةداو لــةشــارى ثيشرت كــة دةركــــةوت، دواتــر و خويندبووى ئةنةسدا كــورى ماليكى ثيشةوا ئةبوحةنيفةو تيكةل ليةيش كــردبــوو، لــةعــياق رووى ــوون و ســـوودى لــيــوةرطــرتــبــوون، بؤية ــى كــردب هــاوةآلنــرى رادةرب مةدينةو سوننةختوازى مةدرةسةى هــةردوو كؤيكردنةوةو بةخؤدا لةمةزهةبيكى سةر ليكداو عياقى دواتريش مةزهةبى ئةمحةدى كورى حةنبةل دةركةوت، كة يةكيك بوو، لةطةورة زانايانى فةرموودةناسى و هاوةل ئيمامى شافيعى بوو، بؤية ثةيرةوانى ئةم ئيمامة كة زؤر شارةزابوون لة فةرموودةدا جيا لةئةبوحةنيفةو ئةوانيرت، هةستان مةزهةبيكى نوييان راطةياند كة دواتر بةمةزهةبى )حةنبةل( ناويدةركرد، لةطةأل ئةم سةربةخؤييةشدا ئيمام ئةمحةد راى لةسةر ئيمام شافيعى زؤرباشبوو بةجؤريك لةطةورةيى كة لــيــدةطــينــةوة، شيعرةى بةيتة دوو ئــةم

شافيعى و مةزهةبةكةيدا وتوونى: إن املـــــــذاهب خـــــــــــريها وأجلـــــــــــها

مــــــــا أختــــــــاره احلرب األمام الشافـــــــعى

ئوصول فيقة: تاكة هؤكارى تيطةيشتين شةرعييانةية لةزانستة ئيسالمييةكانئوصول فيقة: تاكة هؤكارى تيطةيشتين شةرعييانةية لةزانستة ئيسالمييةكان

Page 28: govari regai shar3

51ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني50 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

أخرتت مذهبـــــــــــه، وقلت بقـــــــــــــولــه وجعلتـــــــــه يـــــــــوم القيامة، شــــــافعى!

بةم شيوازة دروستبوونى ضوار مةزهةبةكة هاتةئاراوة، ثيشةوا مةزهةبى وةك مةزهةبيكيرتى ضةند هةرضةندة كة دةركــةوتــن، كــورى موحةممةدى و ظاهريى داودى لةهةهلينجانى هةبوو، ئيجماع و بةدةق باوةريان تةنها زؤر بــــةآلم بــــوون، ــيــاس ق و رةئــــى ــةحــكــامــداو دذى ئتةنها و لةناوضوون! مةزهةبةكانيان دريذةياننةكيشاو و ماليكى و حةنبةل و )شافيعى مةزهةبةكانى ضــوار

حةنةفى( مانةوة.هاتنى لــةســةرةتــاى ــة ك بــامســانــكــرد، ثــيــشــرت وةك )خوا كةهاوةآلن لةبةرئةوةى ئيسالمدا ثــيؤزى ئايينى عةرةبى ئيسالم، موجتةهيدةكانى ء لييانرازيبيت( زمان بوون و شارةزاى تةواوبوون لةدةربرينى عةرةبيدا، قورئان، نازلبوونى لةهؤكارةكانى بةئاطابوون هةروةها بؤية زؤر ثيويستييان بةهةنديك وردةكارى و شارةزايى ورد لةزانستة ئالييةكاندا نةبوو، بةآلم لةطةأل بةسةرضوونى سةدةى يةكةمى كؤضى و دةستثيكردنى سةدةى دووةم ئيسالمى خيالفةتى قــةلــةمــرةويــى بــةرفــراوانــبــوونــى و شــارةزانــةبــوون زؤر كــة كةسانيك دروســتــبــوو، كيشة هاوةآلنيش بــةتــةواوى و ياساكانى و عةرةبى لةزمانى )خوا لييانرازيبيت( كؤتاييان هاتبوو، بؤية ثيويستييان ئيسالم و لةقورئان ضاكرت تا هةبوو، زانست بةهةنديك ثــةيــدابــوون، كــةســانــيــك نــيــوةنــدةيــشــدا لــةم و تيبطةن بةدروستكردنى هــةلــدةســا بةنيازيك هــةريــةكــةيــان كــة بؤية )j(ثيغةمبةرةوة بةدةمى جؤراوجؤر فةرموودةى قورئان حوكمةكانى لةمةفهومى تيطةيشنت دروســت بؤ ــك خــؤثــاراســنت لــةفــةرمــوودةى هــةلــبــةســرتاو و و جــؤريمةفهومى تا ئــاراوة، هاتنة نوآ زانستيكى ضةند الواز، حوكمةشةرعييةكان لةرووى )عموم و خصوص و مطلق هييرتةوة و مسنوخ(و ناسخ و مبهم و و جممل مقيد و ديــاريــبــكــةن، دواتـــريـــش جــطــةلــةوانــة بــةلــطــةيــرتى وةك هــاتــنــةئــاراوةو هييرتيش إستصحاب(و و )إستحسان كة دةستيثيكرد، بــارةيــةوة لــةم ضــروثــر ليكؤلينةوةى خؤيان لةضوارضيوةيةكدا دواتــر ئامرازانة ئةم تيكراى زانايانى كة نــاوزةدكــران، الفقه( بة)أصول كة بينييةوة ئيسالم بةهؤى ئةو زانستةوة توانييان و دةتوانن دروست لةمةفهومى حوكمةشةرعييةكان تيبطةن، بةآلم ئةم زانستى لةضةند ثضرثضرو بةشيوةى هةرضةندة فيقهة ئوصول

زانايانيرتةوة، لةاليةن باسكراوة تاكوتةرادا بةشيكى شافيعى ئيدريسى كــورى موحةممةدى ثيشةوا ــةآلم بو ثاراستى سةربةخؤدا لةقةوارةيةكى كةسيكة تةنها و مــيــذوونــووســان زؤريــنــةى راى ئةمةيش رايــطــةيــانــد، )الرسالة(ى زانايانى ئايينى ثيؤزى ئيسالمة، كةكتيبى لةو زانستة مةزنةدا نووسى، هةروةك ثيشةوا فةخرةدينى رازى لةراظةى خةسلةتة بةرزةكانى ئيمام شافيعيدا، دانى بارةيةوة ميذوونوسى لةم بةم راستييةدا ناوة، هةروةها األدبـــاء(دا، )حمجم لةكتيبى احلــمــوي( )يــاقــوت طـــةورة دةربارةى راظةى ذيانى ئيمامى شافيعى و كتيبى )الرسالة( داواى مةهدى كورى عةبدورةمحانى كة نووسيويةتى: لةئيمام شافيعى كرد - كة هيشتا لةسةردةمى الويدا بوو- ماناكانى قورئان "باسى بنووسيت سةرجةم كة كتيبيك و ئيجماع بةبةلطةبوونى دروستيى و مةنسوخ و ناسخ بؤية بطريتةخؤ، فةرموودة" و قورئان ريساكانى ياساو )الرسالة(، كتيبى بةنووسينى هةستا شافيعى ئيمام زانستى لةدانانى شافيعى كةئيمام دةردةكةويت ليةوة ئوسوأل فيقهدا داهينةربووةو تةنها كةسى دانةرى كتيب و بةسةربةخؤ ناساندنى زانستى ئوسول فيقهــ ئةو ثيشةوا باسكردن بة هةستا كتيبةيدا لةو هةر كة بــووة، مةزنة و ليكؤلينةوةى دةقة قورئانى و فةرمودةييةكان و باسى ناسخ و مةنسوخ و ثلةكانى بةبةلطةبوونى فةرموودةكانى ثيغةمبةر)j(و ئيجماع و قياس و ئيجتيهادو ئيستيحسان

و هييرتيش...زةيـــدان، عــةبــدولــكــةريــم د. ئةمةيشدا طــةأل لــة بـــةآلم مامؤستا الفقه(و أصول فى )الوجيز كتيبى نووسةرى لةكتيبى سنةيى، كانيمشكانى موعتةمةدى ئةبولوةفا )أصول فقه إمام شافعي(دا، ئةوةيان دركاندووة كةشيخ مةمحود شةهابى خوراسانى لةكتيبى )فوائد األصول(دا كة بةتايبةتي بؤ قوتابيانى زانكؤى تارانى نووسيوة، كاتيك لةوآ مامؤستا بووةو دواتر ضاثيكردووة بةناوى )فوائد كةئيمام هيناوة، بــةوةدا دانــى هةرضةندة األصـــول(ةوة شافيعى داهينةرى يةكةمى زانستى ئوصوأل بووة، بةآلم طومانى ئةوةيشى دروستكردووة كة لةوانةية ئةبويوسف بـــةوةى كةشةهابى بــيــت، ســةبــارةت داهــيــنــةرى يــةكــةم داهينةرى شافيعى ئيمام سةلاندوويةتى، خوراسانى مةزن ميذووناسانى قسةى بةهينانى هةستاوة يةكةمة، و ئيجماعى زانايانى ئيسالم لةم بارةيةوة، بةآلم سةبارةت ثيش كةطواية دروستيكردووة، دواتر كة طومانةى بةو

ئيمام شافيعى خةلكيرت قسةيان لةسةر ئوسوأل كردووة، دوو بةلطةى هيناوةتةوة، يةكةميان ئةوةية، كة لةكتيبى )الفهرست(ى ئينب نةديدا لةضوارضيوةى ناوى كتيبةكانى موحةممةد بن حةسةن شةيبانيدا ناوى كتيبى )األصول الفقه(ى هيناوة، هةروةها كتيبى )إجتهاد الرأي(و )كتاب ئينب كة ئــةوةى بةبةلطةى دووةميان اإلستحسان(يش. خةلةكان لةراظةى بيؤطرافياى ئةبويوسفدا نووسيويةتى: هةلساوة حةنةفيدا لةمةزهةبى بــووة كــةس يةكةم كة ئةوةيشى هــةروةهــا فيقهـ! ئــوســوأل زانستى بــةدانــانــى ثشرتاستكردؤتةوة كةطواية شافيعى ضاوى بةموحةممةد بن حةسةن شةيبانى كةوتووةء نوسخةى لةكتيبةكانى ئةو طرتؤتةوة، بةآلم سةبارةت بةبةرثةرضدانةوةى ئةم رايانة ميذونووسان قسةى و زانايان ئيجماعى بوونى لةطةأل محوي( )ياقوت كة قسانةى ئةو و سةلةف زانايانى و نووسيونى، ئةم قسةو بةلطةيانةى مةمحود شةهابى هيض كةمةبةست ئةوةية بةهيز ئيحتيمال نيية، بنةمايةكيان لةنووسينى كتيبةكانى )األصول الفقه(و )اإلجتهاد الرأي( لةضوارضيوةى نــةديــم ئينب كــة اإلستحسان( )كــتــاب و وةك لــةوانــةيــة ناويهيناون، )شــةيــبــانــى(دا كتيبةكانى ناويهينابن، نةك كتيبى سةربةخؤ! ضونكة بةش و باس لةكتيبة )فةقيهــ( شــةرعــزان زانايانى ســةردةمــةدا لــةو فيقهدا لةضوارضيوةي ئوسوليان باسى فيقهييةكانياندا شةيبانيدا كتيبةكانيرتى لةناوهينانى هــةروةك دةكــرد، هــاتــووة )بــــةش(و )بــــاس(ى بــةكــتــيــب نــــاوزةدكــــردووة ــوةى ــةضــوارضــي لــةكــاتــيــكــدا كــتــيــبــى ســةربــةخــؤنــني و لــةم كــارةيــش كــاتــى خــؤى زؤربــــووة، كــتــيــبــيــرتدان، كــة ئلةو نــاوى فيقهييةكاندا لةكتيبة ئيستايش تا هــةروةك جؤرةي وةك )كتاب النكاح(و )كتاب اجلراح(و هييرتيش هةرماوة لةكاتيكدا كتيبى سةربةخؤنني و لةضوارضيوةى كتيبيرتدان، هةروةك خودى ئينب نةديم لةباسى ناوهينانى )والكتب نووسيويةتى: الظاهري(دا )داود كتيبةكانى قسةيةيش ئةم ري( الس مساه كتاب عليها حيتوي األوىل دةيسةلينيت كة ئةو )كتاب(انة لةضوارضيوةى كتيبيرتدا بوون و سةربةخؤنةبوون، بةم شيوةية قسةى )شةهابى( ــارةى دةرب بةرثةرضدةدريتةوة بة)شةيبانى( ســةبــارةت ئةوةى: كة عةبدورةمحاني كورى مةهدى داواى لةئيمام فيقهةوة ئــوســوأل ــةبــارةى ل كتيبيك كـــردووة، شافيعى دابنيت. ئةمة سةلينةرى ئةوةية لةوكاتةدا ثيويستييان بةو بابةتة بووةو ثيويستبوونيش بؤ شتيكة كة نةبيت و

دةستنةكةويت، هةروةها ئينب خةلةكانيش ئةوةى وتووة: ئوسول داهينةرى )مطلقا( بةرةهايى شافيعى ئيمام كة فيقهةو ئةبويوسفيش داهينةرة تةنها لةمةزهةبى حةنةفيدا نةك بةرةهايى. ئةوةيشى دركاندووة: كةئيمام شافيعى ئةم كتيبةكةى دةكريت داناوةو الويدا لةسةردةمى كتيبةى بة)شةيبانى(يش سةبارةت دواتربووبيت، ئةبويوسف ئةوةية: كةئيمام شافيعى لةسال )15٠ ك(دا لةدايكبووةء ضاويان شةيبانيدا لةطةأل لةبةغداد ك(دا 1٩5( لةسال بةيةكرت كةوتووةو نوسخةى كتيبةكانى ئةوى طرتؤتةوة، كةواتة: لةوكاتةدا ئيمام شافيعى تةمةني )٤5( ساآلن بووةو بةهيض نووسيوةو الويــدا لةتةمةني )الرسالة(ي كتيبى بةيةكطةيشتنةيان كاتوساتةى بةو ثةيوةنديى جؤريك ئةبويوسف و لةشةيبانى هةريةك اليشةوة لةو نةبووةو لةموجتةهيدة مةزنةكانى مةزهةبى حةنةفني و ئةطةر ئةوان لةزانايانى يةكيك ئةوا بووناية، زانستة ئةم داهينةرى مةزهةبةكةيان ئةم راستييةى دةردةخست و دةياننووسى و ئيرت داهينةربوونى ئيمام شافيعى لةم بوارةدا نةدةبوو

بةئيجماعى زانايانى ئيسالم.زانستى طــةشــةســةنــدنــى بــةقــؤنــاغــةكــانــى ســـةبـــارةت لةكتيبة خةلدون ئينب طــةورة زانــاي الفقه(يش )أصــول واينووسيوة: )مقدمة(ية بةناوونيشاني كة مةزنةكةيدا مةزهةبى شةرعزانةكانى شافيعى، ئيمام لـــةدواى كــة طةشةثيدانى لةبواري بةنووسني دةستيانكرد حةنةفى ــى كــةالمــيــش لــةم ــان ــاي ئـــوســـول فــيــقــهــدا، هـــةروةهـــا زانبايةخيان زياتر ئةمان بــةآلم نووسى، كتيبيان ــوارةدا بو شةرعييةكان لةدؤزة وةك دةدا عةقلى( بة)ئيستيدالل بــوارةدا لةم حةنةفييةكان كةفةقيهة فيقهييةكان، خالة طةورةكانيان شةرعزانة لــةزانــاو يةكيك و رؤضــووبــوون بةناوى )أبوزيد الدبوسي( زؤر بةفراوانى هةلسا بةنووسني كةزانستى دوايئةوةي مةرجةكانى، )قياس(و دةربارةي بــرةوى طةشةيسةندو و نــاونــاوان هاتة الفقه( )أصــول زياترى ثةيداكرد، خةلكى روويان لةريبازى كةالمييةكان )املتكلمني( كرد لةم بوارةدا، لةضاكرتينى ئةو كتيبانةيش لةسةر رةوتى كةالمييةكان دانراون، بريتني لة: )الربهان(

غــةزال، ئيمام )املستصفى(ى و حةرةمةين ئيمامى ى )العمد( كتيبى هةروةها ئةشعةريبوون، هةردووكيان كة

ى دانــــراوى ثــيــشــةوا عــةبــدوجلــةبــارو شــةرحــةكــةى كة ئةبولوسةينى بةسراوى نووسيويةتى، كة هةردووكيان بةبناغةو كتيبة ضــوار ئــةم لةوكاتةدا موعتةزيلةبوون،

ئوصول فيقة: تاكة هؤكارى تيطةيشتين شةرعييانةية لةزانستة ئيسالمييةكانئوصول فيقة: تاكة هؤكارى تيطةيشتين شةرعييانةية لةزانستة ئيسالمييةكان

Page 29: govari regai shar3

53ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني52 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

دواتريش ئةذمار، هاتوونةتة )فيقهـ( رةسةنى بنةماى ئيسالمةوة مةزنى زانــاى دوو لةاليةن كتيبة ضوار ئةم ثيشةوا فةخرةدينى ئةوانيش كورتوثوخت كرانةوة، كة رازى لةكتيبى )احملصول(و سةيفةدينى ئاميدى لةكتيبى بايةخى زيــاتــر رازى ئيمام بـــةآلم بـــوون، )األحـــكـــام(دا زياتر ئاميدييش داوةو مةسةلةكان بةبةلطةداركردنى قسةيكردووةو ضلوثؤثةكانيان و مةزهةبةكان لةسةر رؤيشتووة، لةاليةكيرتيشةوة كتيبى )احملصول(ى ئيمام كةقوتابيى ئةرمةوى(يةوة )سياجةدينى لةاليةن رازى

ئيمام رازى بووة كورتكراوةتةوةو ناويناوة )احلاصل(.ناصرالدين )قاضي ــةراخــى(و ق )شةهابى ــايــان: زانبيضاوي( لةو دوو كتيبةى ثيشوودا ضةندين باسوخواسيان دةرهيناوةو هةريةكةيان لةشيوةى كتيبيكى سةربةخؤدا بةناوونيشانى قةراخى ئيمام كتيبةكةى كة نووسيوة، )التنقيحات(و كتيبةكةى ئيمام بةيزاوييش بةناوونيشانى جيطةى كتيبانة ئــةم تائيستايش الــوصــول(ة، )منهاج بايةخى تامةزرؤيانى زانستى ئوسولن، كتييب )األحكام(ــةن )أبــوعــمــرو بــن احلـــاجـــب(ـةوة، ــةالي ى ئــامــيــديــيــش لدواتريش الكبري(و )املختصر ناويناوة ثوختكراوةو قوتابيان بايةخى جيطةى بووةتة كردؤتةوةو كورترتى زانايانى لةاليةن ئيسالمي، جيهانى زانستخوازانى و مةزهةبى حةنةفيشةوة كتيبى زؤر لةم بوارةدا نوسراوة، لةزانا دةبوسيية ئةبوزيد كتيبةكةى باشرتينيان كــة حةنةفيش مةزهةبى دوايــى زانايانةى لةم ديرينةكان، كتيبةكةى ئيمام سةيفولئيسالم بةزدةويية، دواتريش ئينب ساعاتى كة لةزانايانى حةنةفيية هةردوو كتيبى )األحكام(

شيوازى لةسةر ثيكةوةطريداو )بــةزدةوى( كتيبةكةى و بةناوونيشاني نــووســى نــويــى كتيبيكى هــةردووكــيــان )البدائع(! كة تائيستايش جيطةى طرنطيثيدانة لةجيهانى طةشةسةندنى قــؤنــاغــي بــاســكــرا ئــةمــةي ئيسالمييدا. كؤتايى تــا لــةســةرةتــاوة ــوو، ب فيقهـ ئوسولي زانستى كؤضى نؤيةمى ســةدةى ســةرةتــاى و هةشتةم ســةدةى ميذووةيشدا لــةو هــةر باسيكردووة، خةلدون ئينب كة و ترؤثك طةيشتة فيقهـ ئوسول زانستى نةشومناكردنى ذمارةى كتيبة نووسراوةكان لةم بارةيةوة هيندة زؤربوون الــديــن عبدالوهاب ــاج )ت بــةجــؤريــك نــةدةهــاتــن ــةذمــارة ل 771( لةسال ك(يــةو 727( لةدايكبووى كة السبكي( ناسراوةكةى كتيبة لةثيشةكيى وةفاتيكردووة، ك(دا اجلوامع(ةى )مجع كتيبى ئةو دةليت: اجلوامع(دا )مجع

ئةو شةرحانةيشةوة و ئوسوأل كتيبى )1٠٠( لةنزيكةى وةرطرتووة كة هةرخودى ئيمام سوبكى لةسةر )خمتصر(

ى ئينب حاجيب و )منهاج الوصول(ى بةيزاوى نووسيونى، كتيبةى ئةو كؤيكردوونةتةوةو و وةريطرتوون ئةميش نيشانةى لةخؤيدا خؤى ئةمةيش كة ليبةرهةمهيناون، اجلوامع( )مجــع بةراستى ئوسولة، كتيبى زيادبوونى كؤكةرةوةى هةلطرو و بةخؤيةوةيةتى خؤى ناوى يش ريــبــازى دوايــيــنــةيــةو و ثيشني زانــايــانــى كتيبةكانى )احملصول(ى فةخرى رازيي لةليكؤلينةوةدا بةكارهيناوة، بــووة، زانــايــان ســةرجــةم بايةخى جيطةى هــةربــؤيــةش لةسةر زؤرى حاشيةى ء شةرح تائيستايش لةوكاتةوة شةرحةكةى ناودارترينيان و كةباشرتين نــووســراوة، لةدايكبووة، ك( 86٤( كةسال احمللى(ية الدين )جالل ئةم مةتن و شةرحة تائيستايش لةسةرجةم زانستطةكانى خؤماندا لةكوردستانى بةتايبةتي ئيسالميداو جيهانى كتيبى ئــةم دةخــويــنــري، ثارضةكانييةوة بةسةرجةمى ــةاليــةن زؤر لــةزانــايــانــةوة كـــورت ء )مجــع اجلـــوامـــع(ة لثوختكراوةتةوة، لةوانة شيخولئيسالم ئةبويةحيا زةكةريا )825-٩25 ك( كةيةكيكبووة لةزانا مةزنةكانى مةزهةبى ئيمام شافيعى و هةلساوة بةكورتكردنةوةى و ناوى ناوة )لب األصول( هةروةها شةرحةكةى )جالل الدين احمللى(ي ثوختكردؤتةوةو ئةويشى ناوناوة )غاية الوصول فى شرح لب األصول( كةئةم شةرح و مةتنةيش لةكتيبة طرنطةكانى زانستى ئوصولن، يةكيكيرت لةكتيبة طرنطةكانى زانستى ئوسوأل بريتييةلة: كتيبى )مسلم الثبوت(ى زاناى طةورةى هيندى )حمب الدين عبدالشكور بهاري( كة لةسال )111٩ )البدائع(ى كتيبى وةك ئةمةيش وةفاتيكردووة، ك(دا و ريــبــازى حةنةفى هــةردوو كــؤكــةرةوةى ئينب ساعاتى بةنووسينى هةلساوة طرفتاوييةكاندا لةدؤزة شافيعيية، شةرح و ليكؤلينةوةى دريذو ضروثر، دواتر لةاليةن زانا كة احلنفي( األنصاري الدين نظام بن )عبدالعلي حممد لةسةر شةرحيكى وةفاتيكردووة، ك(يدا 118٠( لةسال الــرمحــوت( كةيةكيكة نــووســراوة كــة نــاويــنــاوة )فــواتــح لةسةرضاوة طةورةو فراوانةكانى زانستى ئوصول فيقهــ.

ئوسول لةميذووى بــوو ثوختةيةك تيكرا ئةمةيش فيقهو طرنطرتين كتيبةكان لةو زانستةدا، ضونكة ذمارةيانــيةدا ل هةموويان سةرنووسكردنى زيــاتــرةو ــةوة ل زؤر جيطةى نييةو ثيويستيش نيية، دةكريت ئةم دةروازةية

بةثوختةيةك لةميذووى ئوسول فيقهــ دابنيني.

بؤضي ئةم باسة وا موناقةشةي لةسةرة؟ نةزانني و بةهانةي نةزانني لةو بابةتانةن كة لةرابووني لةسةرة، زؤري موناقةشةيةكي ئةمرؤدا موسولاناني تةكفي بةمةسةلةي ثةيوةنديي راســتــةوخــؤ ضونكة لةطةل هةية، ريسايةوة ضوارضيوةو )بةكافردانان(و رةمحةتي قوتيب سةييد كتيبةكاني بــآوبــوونــةوةي باسكردني لةنةجدو تةوحيد بانطةوازي زاناياني و ثيضةوانةكاني ئيسالمدا زياتر ثةرةيدةسةند. هةنديك كةس ئةو حوكمانةي كوفريان دةكردة حوكمي شةرعي و حوكمي كافربووني كةساني دياريكراويان ثيدةدان،

بيئةوةي طويبدةنة هةبووني بةربةستيرتي شةرعي بؤ دةيــانــووت: هةنديكيرتيش حوكمةكة. دةرنةضووني تةكفيي شةرعيي حوكمي دةركــردنــي ثيش دةبيت كةساني دياريكراو حسيب بؤ ئةو بةربةستة شةرعييانة بةربةسيت دةبنة كة ـ نةزانني بةهانةي وةكو ـ بكريت ــان. هــةراليــةنــةيــش ــردان ــاف ــةك دةرضـــوونـــي حــوكــمــي بدةكةوتة نووسيين ليكؤلينةوةو تويذينةوةو نووسيين هينانةوةي بةدؤزينةوةو هةوليدةدا و شةرعي باسي بةلطةي قورئان و حةديس و بؤضوون و فةتواي زانايان و شةرعناسان ديدوبؤضوونةكةي خؤي ثشرتاسرتكات..

نةزانني و بةهانةي نةزاننيئةبوبةكر هةلةجبةيي

ئوصول فيقة: تاكة هؤكارى تيطةيشتين شةرعييانةية لةزانستة ئيسالمييةكان

Page 30: govari regai shar3

55ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني54 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

دذي ــةواوي ــةت ب ليكؤلينةوانة و بــاس ــةم ل هــةنــديــك يةكرتيبوون، تةواو ثيضةوانةي يةكرتي دةوةستانةوة، دذبةيةكيان راي نوسةراني هةردووال هةبوو وا جاري لــةيــةك زانـــاوة وةردةطــــرت! ئــةوةي ئــةم دوو اليةنةي بةكارهيناني خراث يةكرتييةوة ثيضةوانةي دةخستة زانــاو بــؤضــوونــي يــان بـــوو، شةرعييةكانيان بــةلــطــة بةيةكرتي دذ وةكو كة دةهينايةوة وا شةرعناسانيان هةردوواليان بؤضووني كةبةلطةو لةكاتيكدا دياربن! دةطةرينيتةوة سةر ئةسلةكةي خؤيان، يان بؤ ئاراستةو لةطةل و ريــكــن دةبينيت خــؤيــان، هاوبةشي مــانــاي يةكرتيدا طوجناون. ئةمة حةقيقةتي مةسةلةكةية، ئةطينا بةراسيت لةبييزكردني زاناياني سةلةف و شةرعناساني ئوممةتةكةمانة ئةطةر واطومانيان ثيبربي كة لةم باسة نةكؤليونةتةوة يان بةتيوتةسةلي تاووتويياننةكردووة يان بةكالوكرضي بةجييانهيشتووة! جا ئيمة ليةدا إن شاء اهلل هةولدةدةين ئةو ئاراستة هاوبةشانة يان ئةو و دةقةشةرعييةكان كة خبةينةوةروو هاوبةشانة مانا فةتواو بؤضووني زانايان ئاماذةيانثيكردووة. نووسني لةسةر بابةتي تةكفي ثيويستة.. ضونكة لةم سةردةمةدا و بــيــطــويــدان ئيسالمي لةئةهلي زؤر خةلكانيكي دةكةونة لةسزا ترسان بيسلكردنةوةو و بايةخثيدان طوناحي موكةففيي واوة كةثييان لةدينةكة دادةمالرين، هؤكاري زؤربةيشي دةطةريتةوة بؤ الداني شةريعةتةكةي ياسا ضةسثاندني و خةلكي لــةداوةريــكــردنــي خــوا كةثاشطةزبوونةوة لةدين بةتاوان دانانيت و سزايشي نادات، لةبةرئةمةية ثاشطةزبوونةوة لةناو موسولاناندا ئاوا تةشةنةيكردووة، ئةوةي مةترسيي تةشةنةكردني ئةو بــةخــةمــيــيــةوةيــةتــي لينيشتووةو تــاوانــةي ئــةم زانيارييةكي و ريزيليناون طةورة كة خواي كةسانةن ناسينةوةي تــوانــاي و ثيبةخشيوون ــارةيــةوة ب لــةو هــؤكــاري بــةكــافــربــوون لــةاليــان رؤشــنــبــؤتــةوة، ئينجا كةوتوونةتة باسكردني طرنطيي رةضاوكردني هةبووني ــةنــاو خــةلــكــيــدا )بــةهــانــةي بــةربــةســتــةكــانــي تــةكــفــي للةبةرئةم شةرعييانةية( بةربةستة لــةو نةزانينيش هؤكارانةية كة ئةو موناقةشةو باسوخواس و راجوييية ئاوا زؤر لةسةر ئةم بابةتي تةكفية ثةيدابووة. زاناياني بابةتة ئــةم لةسةر ئيختيالفات ئــةوةنــدةيــان سةلةف لةذير هةموويان زةمانة ئةو ضونكة نةبوو، لةنيواندا بــوون، لةدارولئيسالمدا و ئيسالم حوكمي ســايــةي

ئةركي كةسيك كافربووني لةسةر حوكمدةركردنيش طوفتاريكي هةركةسيك بوو، شةرع قازيي سةرشاني كوفرين يان كرداريكي كوفريين بنوانداية دةيانهيناية الي قازيي و ئةو حوكميدةدا، ئةوكاتةيش مةرجةكاني حوكمي تةكفيو هةبوون و نةبووني بةربةسيت شةرعي ئةو ئةطةر ئيدي قازيي، ئيجتيهادي دةطةرايةوة سةر بةبةهانة حسيببكرداية دياريكراوي كابراي نةزانيين دةردةكــرد، حوكمةكةي هةرئةو حسيبنةكرداية، يان

خةلكيرت بؤيان نةبوو تةدةخولبكةنة كارييةوة. باسةكةي ئيمةيش لةسةر بابةتي نةزانني و بةهانةي لةسةر نةزانني كاريطةريي روونكردنةوةي و نةزانني دةكةويتة شــةرعــي ئــةركــي كــةســةي موكةللةف-ئةو

سةر- دةبيت.نةزاني كاريطةريي روونكردنةوةي و نةزاني ثيناسةي

لةسةر موكةللةفضوار مةسةلة ليةدا باسدةكةم:

يةكةم/ ثيناسةي نةزانني.دووةم/ ثيناسةي بةهانة.

ـــةزانـــني لـــةســـةر شــيــاويــي ســيــيــةم/ كـــاريـــطـــةري نموكةللةف.

دةركردني ريي بةربةستيكي وةك نةزانني ضوارةم/ حوكمي شةرع.

ئةمةيش باسي هةريةكصكيان؛مةسةلةي يةكةم/ ثصناسةي نةزاني:

ــــارةي شتيك ــيــاري دةرب نــةبــوونــي زان ــةزانــني: 1( نكةهةبووني دةبيتة مايةي زانايي بةو شتة.

نةزانينيش لةم باسةي ئيمةدا بريتييةلة: نةبووني زانياريي دةربارةي حوكمة شةرعييةكان و ثةينةبردن

بةهؤكارةكانيان. 2( نةزانني دوو جؤرة:

شتيك لــةنــةزانــيــين بريتيية ســـادة: نــةزانــيــين )أ( هةر يةكيك ئـــةوةي ــو وةك لةبنجوبنةوانييةوة، هــةر

لةسةرةتاوة ثيغةمبةري)j( نةبيستبيت.شتيك لةزانيين بريتيية ئــاويــتــة: نةزانيين )ب( يةكيك وةكـــو خـــؤيـــةوة، حةقيقةتي بــةثــيــضــةوانــةي

بةثيغةمبةر)j( بليت: درؤزنة. هةية، بةزانيارييةوة ثةيوةنديي وةك نةزانني )3

ثةيوةنديي بةكردةوةيشةوة هةية.

دةفةرمويت: ليبيت( خواي )رةمحةتي ئيبنوتةييية دانراوة، زانياري نةبووني بؤ )نةزانني( جةهل وشةي بةثيي كةكار دةطةيةنيت ئــةوةيــش ماناي هــةروةهــا زانيارييةكة نةكري. )جمموع الفتاوى ج٧/ ص9٣5(.

ليبيت( دةفةرمويت: ئيبنولقةييم )رةمحةتي خواي )j(موحةممةد ـــي ـــاوةران ي فــةرمــويــةتــي: )قـــةتـــادة لةسةرئةوة كؤبوون كة هةركةسيك سةرثيضيي فةرماني خواي كردبيت نةزانبووة( ئةمةيش مةبةست لةوةنيية ئةطةر نــابــيــت، ضونكة طــونــاحــةو كــة نــةيــزانــيــوة كــة خؤ ثييسزانادريت، تــاوانــة، سةرثيضييةو نةيزاني سزا نة لةدنياداو نة لةرؤذي دواييدا لةسةر ئةوكةسة نابيت كة نازانيت حةرامة، دةي خؤ هةرتاوانكردنةكة ــا بــكــةرةكــةيــشــي زانــيــبــيــيت كــةحــةرامــة، نــةزانــيــنــة، بلــةبــةرئــةوةي تــاوانــكــردن يــان بــةهــؤي كــزوالوازيــي و ئةمةيش ثةيثينةبردنةوةية، و شــارةزايــي نوقساني نةزانينة، بةناوي هؤكارةكةيةوة ثييوتراوة نةزانني، يان لةبةرئةوةية كة بكةرةكة وا لةئاست و خانةي نةزاناندا.

)مفتاح دارالسعادة ج١/ ص١0١ دارالفكر(. لةئةجنامداني بريتيية كارثيكردنيش: نةزانيين جا بكريت، ــوو دةب كة ئـــةوةوة بةثيضةوانةي شتيك وا دةبواية ثييوابووة كة ـ بكةرةكة قةناعةتي ئيدي

ئةجناميبدات ـ راستبيت يان ضةوت. ئةوكةسةي كاريك ئةجنامدةدات بةثيضةوانةي ئةوةوة ساغوسةليمبيت، باوةرةكةي مادام بكريت، كةدةبوو ئةوة موسولاني تاوانبارة. ئةمةية ماناي ئةوجةهلةي

ڤ ڤ چ دةفةرمويت كة هاتووة ئايةتةدا لةو ڃ ڄ ڄ ڄ ڄ ڦ ڦڦ ڦ ڤ چ ڇ ڇ چ چ چ چ ڃ ڃ ڃ ــان رةمحـــةت و بةزةيي ــارت ــةروةردط األنــعــام. واتـــة: ثهةركةسيكتان كةئةطةر ديــاريــكــردووة لــةســةرخــؤي و تؤبةيليبكات ثــاشــان خراثةيةكبكات بــةنــةزانــي سا دةي ضاكسازي، بكةويتةوة لييثةشيمانببيتةوةو خوا غةفورو رةحيمة، واتة: ليبوردةو بةبةزةيي دةبيت

گ گ چگ دةفةرمويت: كة يان .. بةرامبةري گ ڳ ڳ ڳ ڳ ڱ ڱ چ يوسف. واتة: خوايةطيان ئةطةر جةنابت مةكريامن ليدوورنةخةيتةوة نــةزانــانــةوة. ــزي ري دةضــمــة و بةردةستيان دةكــةومــة

ڍ ڍ ڇ ڇ ڇ چڇ دةفــةرمــويــت: كــة يــان مةطةر واتة: يوسف. چ ڌ ڌ ڎ ڎ ڈ

بيتاننةماوة ضيتان بةيوسف و براكةي كرد ئةوكاتةي كةنةزانبوون؟.

چ چ چ چ ڇ ڇ چ ئايةتي: هةروةها ڈ ڎ ڎ ڌ ڌ ڍ ڍ ڇ ڇ واتة: النساء. چ ک ک ڑ ڑ ژ ڈژ ئةو تؤبةي قبوليدةكات طةورة كةخواي تؤبةيةي ئةو ثاشان ــةوةو خــراث دةكــةونــة كــةبــةنــةزانــني كةسانةية بــةزووتــريــن كــات تــؤبــةدةكــةن، خـــواي طـــةورة تؤبةي زانايةو طةورة خواي بةراسيت وةردةطريت، ئائةوانة

كارةكاني لةجيي خؤيداية. ئــةممــا ئــةوكــةســةي كــاريــك بــةثــيــضــةوانــةي ئــةوةوة نيية ــاوةري ب مــادام بكراية، كةدةبواية ئةجنامدةدات ماناي ئةوةيشة كافرة، ئةوا ، لةجيي خؤيدانيية يان

ہ ہ ہ چ لةم ئايةتةدا هاتووة: ئةوجةهلةي كة بلي ضما الزمر. واتة: چ ھ ھ ھ ھ ے ثيدةكةن ــةوةم ئ فةرماني )نةفامينة( نةزانينة هــةي

غةيري خواي طةورة بثةرستم؟! و قسةثيوتن بؤ بةكارهينانيدا لةزؤربةي نةزانني )٤سوكايةتيية، وةكو ئةودةقانةي ثيشوو، جاري وا هةية

بؤ ثيناسةي حالةتيكة، وةك خواي طةورة دةفةرمويت: ۈ ھ ہ ہ ہ چہ خؤطرو كةئةوةندة هةذارانةي ئةو واتــة: البقرة. چ لةم دةولــةمــةنــدن. جةهل وادةزانــيــت ــةزان ن كةتومن، ئايةتةدا بةماناي نةناسينة، واتة: نةبووني شارةزايي

لةحالي ئةوكةسانة.

نةزانين)جهل( بريتييةلة: نةبووني زانياري دةربارةي شتيك كة

بةهةبووني دةبيتة مايةي زانايي بةو شتة، نةزانينيش لةم باسةي ئيمةدا بريتييةلة: نةبووني زانياريي دةربارةي حوكمة شةرعييةكان و ثةينةبردن

بةهؤكارةكانيان.

نةزانني و بةهانةي نةزاننينةزانني و بةهانةي نةزانني

Page 31: govari regai shar3

57ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني56 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

و نةزانني لةنيوان هاومانايي ثةيوةندييةكي هيض )5نةخويندةواري )اجلهل واألمية(دا نيية. ثيشرت ثيناسةي نةزانني )جةهل( كرا.

بةعةرةبي كة نةخويندةوار نةخويندةواري؛ بــةآلم نةدةخوينيتةوةو كة ئةوكةسةية ــي( )أم ثييدةوتري: نةدةيشنووسيت، بؤية ثييوتراوة: )أمي( ضونكة وةكو ئةو زةمانة واية كة لةدايكي بووة، ئةوكاتةي كة هيضي )s(ثيغةمبةردا لةوةسفي طـــةورة خــواي نــةدةزانــي!

ڃ ڃ ڃ ڄ چڄ ـــت: دةفـــةرمـــويثيغةمبةرة شوين ئــةوانــةي واتــة: األعـــراف. چ ڻ لةثيناسةي ئينجا دةكـــةون. )j(نةخويندةوارةكة

نةخويندةواريتييةكةيدا دةفةرمويت: چڌ ڌ ڎ

ڎ ڈ ڈ ژ ژ ڑ ڑک گ چ العنكبوت. ــؤ ثــيــش ئـــةو هــيــض كــتــيــبــيــرتت نـــةدةوتـــةوةو واتــــة: تنةخويندةوار كــةوابــوو نةتدةنووسي. بةدةستيشت ئةوكةسةية كةنةدةخوينيتةوةو نةدةيشنووسيت. هيض ثةيوةندييةك لةنيوان نةزانني و نةخويندةواريدا نيية، خؤ نةخويندةواربوون، )j(ثيغةمبةر ياوةراني زؤرينةي ئاشكراية كة بةآلم خؤ لةناوياندا دةطمةنبوو نووسني ئوممةتيشن. زاناتريين ئةوةيشدا لةطةل هــةرئــةوان لةطةورةترين نووسني خويندنةوةو لةبةرئةوةي بةآلم نةخويندةواراندا لةريزي نةزانني فيبوونن، شيوازي

زؤرترة. ـــةوة بــيدةخــةمــةوة كــةنــةخــويــنــدةواريــي ــــيةدا ئ لثيغةمبةر)j( يةكيكة لةموعجيزةكاني، ضونكة لةطةل ئةوةيشدا ثةي بةوهةموو زانست و زانيارييانة بردووة، بؤية نةخويندةواري ئةو هةموو شارةزاييةي هةبووة، )رةمحةتي عياز قازيي نوقسانيية. ــةودا ئ لةغةيري خواي ليبيت( لةكتيبةكةيدا )الشفا يف حقوق املصطفى

j( بةباشي ئةمةي روونكردؤتةوة.

مةسةلةي دووةم/ ثيناسةي بةهانة:بيانووي دةيكاتة كةكةسيك هةجنةتةية ئةو بةهانة:

خؤي. لةعةرةبيدا لة)عـذر(ةوة هاتووة:خؤي فعله(: من )إعتذر هينايةوة. بةهانةي )إعتذر(: بؤخؤي بةهانةي كيشايةوةو كارةكة لةئةجنامداني

هينايةوة. )أعذره وعذره(: بةهانةكةي ليقبولكرد)1(. لةم ثيناسانةوة دةردةكةويت كةبةهانةي نةزانني )العذر بؤ بةلطةيةك بكريتة نةزانني بريتييةلةوةي باجلهل(: بةرطريلةخؤكردن لةكاتي ليثيضينةوةو موحاسةبةكردن كاريكي لةئةجنامداني يان فةرزيك لةئةجنامنةداني

قةدغةكراودا. شياويي لةسةر نةزاني كاريطةريي سييةم/ مةسةلةي

موكةللةف:1( مــوكــةلــلــةف: ئـــةو كــةســةيــة كــةحــوكــمــي شــةرع

كردةوةكاني طرتؤتةوة.داوالـــيـــكـــردنـــةكـــة: ـــودروســـيت راســـت مـــةرجـــي )2ئــةو تيطةيشتين ــؤ ب كــةســةكــة ــاي ــوان ــةت ل بريتيية حوكمةشةرعييةي كة ئاراستةيكراوة، ئةوةيش بةهزرو ـــــرورادةو قــةبــارةي ذيــريــيــة. لــةبــةرئــةوةي زةمحــةتــة بشــةرع كةحوكمي دياريبكرين هزرييانة تــوانــا ئــةو دةيانطريتةوة، بؤية شةرع بالغبووني كردؤتة ثيوةري ئاسيت داواليكردن، ضونكة بالغبوون ئاسيت قؤناغيكةو

بةنيشانة ديارةكانيدا دةزانريت.ــةوكــةســةي حــوكــمــي شــةرعــي لـــةم روانـــطـــةيـــةوة ئالتكليف()2( )مناط ثييدةوتريت: كة دةكةويتةسةر

بريتيية لةكةسي بالغبوو لةاليةني ذيرييةوة.ثيغةمبةري فــةرمــايــشــتــةكــةي ئــةمــةيــش بــةلــطــةي حتى النائم عــن ثــالثــة: عــن القلم ــع )رف :)j(خوايةنون حتى تلم وعن اجمل يب حتى حي يستيقظ، وعن الصيعقل()3( واتة: قةلةمي عةفو لةسي ثؤلةخةلك دراوة:

هيض ثةيوةندييةكي هاومانايي لةنيوان نةزانين و نةخويندةواريدا نيية، نةخويندةوار كة بةعةرةبي

ثييدةوتري: )أمي( ئةوكةسةية كة نةدةخوينيتةوةو نةدةيشنووسيت، بؤية

ثييوتراوة: )أمي( ضونكة وةكو ئةو زةمانة واية كة لةدايكي بووة، ئةو

كاتةي كة هيضي نةدةزاني!

خةوتوو تا ئةوكاتةي خةبةريدةبيتةوة، مندال تا دةطاتة قؤناغي بالغبوون، شيت تا ئةقلي بةشت دةشكيتةوة.

و لـــةســـازاويـــيت بريتيية ــة(: ــي ــل )األه شــيــاويــيت )3طوجناوييت، ئةمةيش دوو بةشة:

ئةمة شياويتيي األداء(: )أهلية بؤ ئةجنامدان أـ شياو داواليكردني شةرعة، واتة: طوفتارو رةفتاري ئةوكةسة كةطةيشتؤتة دةكري بؤ حسييب شةرعييةوة لةرووي ئةوئاستةي تةكليفي لةسةربيت و بةطوفتارو رةفتاري

خؤيةوة ثابةندبكريت.مةرجةكاني ئةم شياويتيية بريتي لة:

و ذيريتيي و بةبالغبوون كة )اإلدراك(: ثةيثيربدن 1ـ زانيين داواكراوي شةرع دةبيت.

2ـ سةرثشكبووني هةلبذاردن )اإلختيار(.واتة: الوجوب(؛ )أهلية ئــةرك و ماف شياويتيي ـ ب و هةبيت كــةمــايف ئةوئاستةي طةيشتؤتة ئةوكةسة ثةيوةستة شياويتيية ئــةم خبريتةئةستؤ.. ئــةركــي

بةزيندووبوونةوة.٤( بــةربــةســتــةكــانــي شــيــاويــيت )عــــوارض األهــلــيــة(: ئةوشتانةن ري لةشياويتيي ئةجنامداني كارةكة دةطرن، يان كــةمــدةكــةنــةوة تةكليفكردنةكة شياوييت واتـــة: ئةوبةربةستانةية ئةمةيش بكةويتةسةري. هةرناهيلن طوفتارو ثابةندي موكةللةفةكة كةسة ـــةن وادةك كــة خواي كةمايف لــةوانــةدا و نةبيت خــؤي رةفتارةكاني

طةورةن - نةك مايف خةلكي- هيضي نةكةويتةسةر.5( بةشةكاني بةربةستةكاني شياوييت )أقسام عوارض ــودروســيت ــةرجــي راســت ــة(: ثــيــشــرت ومتــــان م ــي ــل األهــربدن و ــي ــث ــةي ــتــيــي داوالـــيـــكـــردنـــي شـــــةرع، ث شــيــاويسةرثشكبوونة، بةربةستةكاني ئةم شياويتيية بريتيية

لة:شيتيي و منداليتيي وةكــو ثةيثيربدن: تيكداني ـ و سةرخؤشيي. نــةزانــني و خــةوتــن بــيضــوونــةوةو و ـــودروســـت ثــةي ــة راســـت ــةســةك ــة وادةكـــــــةن ك ــان ــةم ئئةو شياويتيي بؤية نــةبــات، بةحوكمةشةرعييةكة شةرعيي حوكمي ئةوةبيت قابيلي كة ناهيلن كةسة

بكةويتةسةر.بةناضاركردني بؤمنوونة تيكداني سةرثشكبوون: ـ دةســةآلت بكات، شتيك نــاضــاركــراوة كة ئةوكةسةي ناكريت بــؤيــة لــةدةســتــداوة، خــؤي سةربةستيي و ــيــانــكــردووة. بــةآلم ثــابــةنــدبــكــريــت بـــةوكـــارةي كــة ثــي

بةربةستانةي ئــةم شةرعناساندا لــةدابــودةســتــووري شياوييت دةكةنة دوو بةش:

بةقةدةري ئةوةي واتة: بةربةسيت ئامسانييانة؛ ـ أ ــةدي و هــيــض عــةبــديــكــي ــؤت ــات خـــواي ثــــةروةردطــــار هثييوتراوة: بؤية ثــةيــدابــوونــي.. مايةي نةبؤتة خــوا نةبووة، عةبدةكاندا لةدةسةآلتي ضونكة ئامسانييانة وةكو: منداليتيي و شييت و طةلؤريي و بيضوونةوةو

نووسنت و بورانةوةو نةخؤشكةوتن و مردن. بـ بةربةسيت دةسيت خؤ: ئةوانةن كة عةبد خؤي دةسيت شتيك هةموو هةرضةندة هةبووة. لةهينانةبوونياندا هةربةقةدةري خواي طةورةية، وةكو خواي ثةروةردطار القمر. چ جث يت ىت مت خت حت چ دةفةرمويت: )ئةندازةطييي( بةقةدةر شتيكمان هةموو ئيمة واتة: دروستكردووة. بةآلم ئةمانةيان ثييانوتراوة: بةربةسيت نةزانني وةكو ثةيداكردن.. بةربةسيت يان ئةنقةست، هةر طالتةثيكردن. و سةرخؤشبوون و هةلةكردن و هةذمارددةكريت: خؤ بةدةسيت كة بةربةستانةي لةو

ناضاركردنييت)٤(...... ـ ـ ـ ـ ـ.....

خاليكي بةسوود؛ بؤضي نةزانني بةبةربةسيت دةسيت خؤ دانراوة؟

لةمرؤظدا نةزانينة، بزانة كة ئةسل سةرةتا ئةوة ــــو خــــواي ثـــــةروةردطـــــار دةفـــةرمـــويـــت: چ ې وةكەئ ەئ ائ ائ ى ى ې ې ې چ ۈئ ۆئ ۆئ ۇئۇئ وئ وئ دايكتانةوة لةسكي كة طةورةية خواي واتة: النحل. ئينجا نـــةدةزانـــي، شتيكتان هيض هــيــنــانــيــيــةدةري، ثيبةخشني بيوهؤشكردنةوةي دلي و بينني و بيسنت هةركةسيك ئةوةية ئةسل كةوابوو سوثاسيبكةن.. تا هيض بةماهييةتي ثةي هاتبيتةدةرةوة دايكي لةسكي ئةوةيشدا لةطةل نةزانينة، ئةمةيش نةبردووة، شتيك لةهةموو ئةسلةو رةســةنــةو شتيكي نةزانينةكة كة ــةبــةربــةســيت دةســــيت خؤ ــة، بــــةآلم ب ــةي كــةســيــكــدا هئةم ئةوةية خوا عةبدي ئةركي ضونكة هةذماركراوة، فيببيت زانستانة ئةو كة بةوةي نةهيليت، نةزانينة كة فةرزي عةينن، ضونكة خواي طةورة ئاميو هؤكاري فيبوونةكةي بؤ دةستةبةركردووة كة بريتني لة: بيسنت

ۇئۇئ وئ )وئ هؤشكردنةوة و بينني و بــوونــدا ــيو هــؤكــارانــة لــةفــ ــام ــك ئــةم ئ ــدي (..هــةرعــةب

نةزانني و بةهانةي نةزاننينةزانني و بةهانةي نةزانني

Page 32: govari regai shar3

59ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني58 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ـــةوا بــةشــيــك لـــةو ســوثــاســكــردنــةي بــةكــاربــهــيــنــيــت، ئئايةتةكةدا لةكؤتايي طــةورة خــواي كة هيناوةتةدي فةرمووي: )ۇئ ۆئ ۆئ( واتة: تا سوثاسيبكةن، ئةطةر ئيهماليشيانبكات ئةوا ماناي واية نةيويستووة بةنةزاني هــةرويــســتــويــيت بةلكو فــيبــبــيــت، زانــســت مبينيتةوة.. لةبةر ئائةم هؤكارةية كة نةزانني خراوةتة ريزي بةربةسيت دةسيت خؤ، ضونكة عةبدةكة دةسيت

لةدروستكردني حالةتةكةدا هةبووة.)5(

بؤ بةربةستيك وةك��و ن��ةزان��ي ض���وارةم/ مةسةلةي ضةسثاندني حوكمةكاني شةرع:

نةزانني كة بــؤوة روون ئــةوة لةمةسةلةي سييةمدا يةكيكة لةبةربةستةكاني بةسةرداداني حوكمي شةرع، ري نــةزانــني واتــة: الوة، دةخــاتــة شياويتيي ضونكة لةدةركردني حوكمي شةرع دةطريت و ناهيليت شةرع حوكميك بةرامبةر بةطوفتارو رةفتاري نةزانيك دةركات، بةمةيش هيض ئاسةواريكي شةرع لةسةر بكةرو كارةكة )عوارض ثييدةوتريت: لةشةرعدا ئةمةيش ناكةويت، ضونكة التكليف( أهلية )موانع يــان التكليف( أهلية دةبيتة بةربةسيت ريي دةركردني حوكمي شةرع و ري

لةدةركردني دةطريت.

ريساي حوكم دةركردني شةرع بةشيوةيةكي طشيت بةم شيوةيةية:

ــروط الــش تـــوفـــرت إذا ــبــب الــس ــم على ــك احل )يـــرتتـــب وانتفت املوانع(. واتة: حوكمي شةرعي لةسةر هؤكار دةردةضيت، ئةطةر مةرجي حوكمدان هةبوو بةربةسيت

حوكمدانيش نةبوو.بةسةر شــةرعــي حوكميكي ضةسثاندني حــوكــم: شةرعي حوكميكي نةفيكردني يــان حالةتيكيرتدا، كافربووني حوكمي بــؤمنــوونــة لــةحــالــةتــيــكــيــرتدا..

ئةوكةسةي وازي لةنويذ هيناوة.)6(هؤي حوكمدةركردن: بريتيية لةو شتةي كة هةبووني بؤتة هؤكاري دةركردني حوكمةشةرعييةكة، نةبوونيشي وةكو حوكمةشةرعييةكة. دةرنةضووني هؤي دةبيتة دةبيتة نــويــذ وازليهيناني ثــيــشــوودا لةمنوونةكةي هؤي حوكمدةركردني بةكارفربوون، وازلينةهينانيشي

دةبيتة هؤي دةرنةضووني حوكمةشةرعييةكة.مــةرجــي حــوكــمــدةكــردن: ئــةوةيــة كــة دةركــردنــي وةســتــاوة، ئــةو هةبووني لةسةر حوكمةشةرعييةكة هةبووني مةرجةكة ماناي هةبووني حوكمةشةرعييةكة ــاي نــةبــوونــي ــان ــوونــي مــةرجــةكــة م ــةب نــيــيــة، بــــةآلم نثيشوودا: لــةومنــوونــةي هــةر حوكمةشةرعييةكةية. بةئةنقةست و ذيربيت و بالغ نويذنةكةرةكة مةرجة

وازي لةنويذكردنةكة هينابيت.. بةربةسيت دةركردني حوكمي شةرعي: بريتيية لةوةي دةرناضيت، حوكمةشةرعييةكة هةبوو ئةو ئةطةر كة بةآلم نةبووني هةقي بةسةر حوكمةشةرعييةكةوة نيية، دةشيت دةرضيت و دةشيت دةرنةضيت، لةمنوونةكةي ــت كة ــي ــةزان ــذنــةكــةرةكــة ن ــة نــوي ــةي ــةوان ثــيــشــوودا: لــدا ــةدارولــةرب ل فــــةرزة، ضونكة لــةســةر نــويــذكــردنــي نويذةكةي دةستنةكةوتووة كةسي بووةو موسولان فيبكات.. ئةم نةزانينة قبولةو دةبيتة بةربةست لةريي

دةرضووني حوكمي كافربوون بةسةر ئةوكةسةدا.حوكمي دةركــردنــي ريساي كورتي باسيكي ئةمة ــةزانــني بــةرةهــايــي شـــةرع بـــوو، دةيــســةلــيــنــيــت كــة نبةآلم شةرعي، حوكمي دةرضووني بةربةسيت نابيتة حالةتدا لةهةنديك كة ــت دةردةكــةوي لةوردةكارييدا كة باسيكردوون، )سيوتي( ئــةوانــةي وةكــو دةبــيــت، هةية فيقهي ريسايةكي كة بزانة ئــةوة دةفةرمويت: مطلقا(. مسقط لإلثم هل دةفةرموي: )إن النسيان واجل

واتة: بيضوونةوةو نةزانني بةشيوةيةكي رةها )طشيت( تاوان بةركةناردةكةن..

بةآلم حوكمدةركردن:بةفةرمانيكي نةزانني دةرهةق ئةطةر بيضوونةوةو ـ ــي ــاوان ئــــةوة ت ــنــرابــوو، ــهــي ــي ل ـــوو كــة وازي ب شــــةرع بيضوونةوةو نةزانينةكة بةركةنارنابيت، دةشبيت خيا لةئةسلدا نابيت ضونكة ثاداشتيشي بضيتةوة سةري،

نةدةبوو فةرمانةكة وازليبيهنيت.ـ ئةطةر بيضوونةوةو نةزانني لةبةرهةلستييةكدا بوون، كة زياني لينةدةكةوتةوة، ئةوة هيضي لةسةر ناكةويت، ئةطةر زياني ليكةوتبؤوة ئةوا دةبيت بيبذيريت، ئةطةر لةوانةيش بوو كة سزايان لةسةرة بؤي دةبيتة طومانيك

كة لةبةرذةوةنديي كابرادا ليكدةدريتةوة. )7(ليبيت( خــواي )رةمحةتي سيوتي ليكدانةوةكةي

ئةوة دةطةينيت كة: ئةحكامي شةرع دوو جؤرن: قيامةتي و دنيايي.

1ـ جـــؤري يــةكــةم؛ ئــةحــكــامــةكــانــي قــيــامــةت، واتـــة: ئةمةيش لةعةبدةكاني. طـــةورة خــواي ثرسينةوةي مسقط هل واجل النسيان )إن دةفةرمويت: كة ئةوةية لإلثم مطلقا(. واتة: بيضوونةوةو نةزانني بةشيوةيةكي لةقيامةتدا واتة: بةركةناردةكةن. تاوان رةها )طشيت( دةسةلينيت ئةوة ئةوةيش بةركةناردةكةن.. تــاوان تاوانيكي كة ناثرسيتةوة لةعةبديك طةورة خواي كة بــةنــةزانــي كــــردووة، جــا تــاوانــةكــة فــةرمــانــيــك بــيــت و ئةجنامينةدابيت يان بةرهةلستييةك بيت و كردبييت..

ضونكة خواي طةورة دةفةرمويت: چى ى ائ ائ ئيمة سزانادةين تا اإلسراء. واتة: چ ەئ ەئ وئ

نيراويك نةنيين.دوو ئةميش دنيا ئةحكامةكاني دووةم؛ جؤري 2ـ

جؤريرتة: مايف خواي طةورةو مايف عةبدةكاني.أـ مايف خواي طةورة: ئةميشيان دوو جؤرة؛ فةرمانيك

كة ئةجنامنةدراوةو بةرهةلستييةك كة ئةجنامدراوة:لةبةرئةوةي ئةجنامنةدا شةرعي فةرمانيكي ئةطةر 1ـ ئةمة ئةجناميبدات.. خــيا دةبيت فــةرزة، نةيدةزاني مةبةسيت سيوتيية، ئيبنوتةيييةيش قةولي واي هةية

إن شاء اهلل دواتر باسي ديت.2ـ ئــةطــةر بــةرهــةلــســتــيــيــةكــي شــةرعــي ئــةجنــامــدا

لةبةرئةوةي نةيدةزاني حةرامة:لةسةر هيضي ئــةوا لينةكةوتبؤوة، زياني ئةطةر ـ

ناكةويت.لةئةستؤدا بذاردنةكةي ليكةوتبؤوة، زياني ئةطةر ـ دةمينيت. بؤمنوونة: لةكةعبةدا نيضييكي راوكردووة،

يان درةختيكي بريوةتةوة.)8(خواردنةوةي وةكــو بــوو، لةسةر سزايةكي ئةطةر ـ و طومانيك دةبيتة نةزانيين حةراميتييةكةي شةراب،

لةبةرذةوةنديي بكةرةكة ديتةوة. جيبةجيكردني وةكــو خــوا: عةبدةكاني مــايف ـ ب ئةركيكي ئةستؤي دةرهةقيان، يان بذاردنةوةي شتيكي فةوتاو.. هيض لةمانة بةنةزانيين حوكمةكةي الناضيت. ئةو نةزانينةي كة كاريطةريي لةسةر حوكمةشةرعييةكة بؤ ئيعتيباري لةشةرعدا كة نةزانينةية ئةو دةبيت، دانراوة. سيوتيي رةمحةتي لةليكدانةوةكةي ثيشوويدا فةرمانيك نةزانني لةبةر فةرموو كة هةركةسيك ئةوةي و بضيتةوةسةري دةستبةجي دةبيت وازليبهينيت، بةثيضةوانةي ئيبنوتةييية راوبــؤضــوونــي بيكات. ئةوةوةية.. طوجناندني بؤضووني هةردووكيان ئةوةية كة ضوونةوة سةر فةرماني وازليهينراو )ئةطةر شياوي بوو( بةدةستةوة كات و ســةري بضيتةوة مابوو ئــةوة فةرمانيكيرتةو واجبة.. ئيبنوتةييية دةفةرمويت: هةر ـ وازليهينابوو واجبيكي كةسيك ئةطةر شيوةية بةو لةبةرئةوةي نةيزانيبوو واجبة ـ ثيويستة خيا بضيتةوة واجبة، كة زانيبووي ئةطةر و جيبةجييبكات. سةري لةسةر ئةوةي تةواويبكات، و بضيتةوة سةري دةبيت نامينيت كة رابورد. ئةمةيش راسترتين بؤضووني ئيمام ئةمحةدو ئةوانيرتة. ئةمة وةكو كةسيكة كة لةنويذةكةيدا ــةيــدةزانــي ــة ن ــكــي نــةهــيــلــيــكــراو دةكـــــات، ك ــاري ــت رةفنويذ ئةوكةسةي يان وةكو زاني، نةهيليكراوة، دواتر واجبيكي يــان دةكـــات، حــوشــرتدا )طـــةور(ي لةئاغةل كة نةيزانيبوو لةبةرئةوةي نةكردبوو دةستنويذةكةي واجبة، وةكو دةستنويذطرتنةوةي كةسيك لةخواردني كة كةسةية ئــةو ثيضةوانةي ئةمة حوشرت، طؤشيت رةفتاريكي نويذي بيضووة، ئةو كةسةي زاني واجبيكي بيكات. بييكةوتةوة هةركة دةبيت نةكردووة، نويذي دةفةرمويت: )j(ثيشةوا ثيغةمبةري ئــةوةي وةكــو رها( تذك إذا فليصلها نسيها أو صــالة عــن نــام )مــن واتة: هةركةسيك ثيش نويذكردنةكةي خةوي ليكةوت، يان بييضؤوة، با ئةوكاتةي بيي دةكةويتةوة بيكات. ئةمما ئةوكةسةي نةيزانيووة كة واجبة، فيدةكري، كة

لةم سةردةمةدا خةلكانيكي زؤر لةئةهلي ئيسالم، بيطويدان و

بايةخثيدان و بيسلكردنةوةو ترسان لةسزا دةكةونة طوناحي موكةففيري واوة كةثييان لةدينةكة دادةمالرين، هؤكاري زؤربةيشي دةطةريتةوة بؤ الداني شةريعةتةكةي خوا

لةداوةريكردني خةلكي و ضةسثاندني ياسا كةثاشطةزبوونةوة لةدين بةتاوان

دانانيت و سزايشي نادات،

نةزانني و بةهانةي نةزاننينةزانني و بةهانةي نةزانني

Page 33: govari regai shar3

61ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني60 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

شيخ )أبوبصري عبداملنعم مصطفى حليمة( لةسالي )2٠٠1ز(دا فةتوايةكي بةكورتي لةسةر حوكمي جاسوس لةئيسالمدا بآوكردةوة، منيش ئةو كاتة كردبوومة كوردي، بةطوجناوو ثيويسيت دةزامن ليةدا بيخةمةوة ثيش ضاوي خوينةران تا دذواريي مةسةلةي جاسوسييان لةبةرضاوبيت و خةلكيرتيشي طةورة و ستايشي خواي دواي سوثاس ليحاليبكةن. شيخ

دةفةرموي:).. بزانة كة هةركةس جاسوسيبكات بةسةر موسولانانةوةو ــاســي بــــــارودؤخ و كــةمــوكــورتــيــيــةكــانــيــان ـ ــبــوعــارو ب عــةيكافرة دوذمنة بطةينيتة ـ موجاهيدةكانيان هيي بةتايبةتي تاوانبارةكانيان، جا ض كافري ئةسلي بن ض لةدين هةلطةراوة )مورتةدد(ةكان؛ ئةميش كافردةبيت وةكو ئةوان. واتة: حوكمي شةرع دةربارةي ئةوان ضؤنة، هيي ئةميش وايليديت. ضونكة وةالئــي كة ئةوكةسانةوة، شةرعيي حوكمي ــر ذي دةضيتة دؤست بةسةرثةرشتيارو ئةوانيان داوةو بةكافران خؤيان دةرةوةو ضوونةتة ئيسالم لةبازنةي بةمةيش قبولكردووة.

حةمتةن دةبيت بةكافري بكوذرين.ڤ ڤ ڦ ڦ ڦ ڦ چ دةفةرمويت: طةورة خواي چ چ چ ڃ ڃ ڃ ڃ ڄ ڄ ڄ ڄ البقرة. واتة: كةساني چ ڇ ڇ ڇ ڇ ڍ چ دوايي بــةرؤذي بةخواو باوةأمان ــني: دةل بةزمان كة هةن وا ـ ئــةوانــة موسولاننةبوون. و راستناكةن بــةآلم هــيــنــاوة، موسولانان و دةكةن لةخوا فيل طواية ـ خؤيان بةحسابي هةلدةخةلةتينن! بةآلم لةراستيدا ـ بيئةوةي هةست بةخؤيان كة ئــةوةيــة خؤفريودانةكةيان ــودةدةن. ــري ف خؤيان ـ بكةن بةروالةت سةرزارةكي ئيسالمةتي نيشاني خةلكي دةدةن و دةدةنــة بةموسولان خؤيان و دةردةخـــةن موسولانييت قةلةم. لةواليشةوة بؤ بةرذةوةنديي دوذمنة تاغووت و كافرة

تاوانبارةكان، جاسوسيدةكةن. پ ٻ ٻ ٻ ٻ ٱ چ دةفــةرمــويــت: هــةروةهــا

پ پ پ ڀ ڀڀ ڀ ٺ ٺ ٺ ٺ ٿٿ ٿ ٿ ٹ ٹ ٹ ٹ ڤ ڤڤ ڤ ڦڦ ڦ ڦ ڄ ڄ ڄ چ احلجرات. واتة: ئةي ئةو كةسانةي باوةرتانهيناوة توخنينةكةون، و بةدبردن لةطوماني خؤبةدووربطرن زؤر ضونكة هةنديك طوماني بةد طوناحة. جاسوسييش مةكةن و

غةيبةتي يةكرتيش مةكةن.جاسوسي بةطويمرةي ثالمنةر )دافع(ةكانييةوة دوو

جؤرة:واتة: ديــت؛ خؤيةوة كابرا لةفزوليي هةر جؤريكيان -لةخؤيدا هــةرخــؤي هــةيــةو جاسوسييانةي تةبيعةتيكي و بةخؤشي دوايــي تا بزانيت. خةلكي نهينيي حةزدةكات تايبةتيي و طشيت كؤمةلي كــؤأو لةناو خؤهةلكيشانةوة و كةموكورتي باسي هــةرحــةزدةكــات باسيبكات! خــؤيــدا هةلةوثةلةي خةلكي بكات و خؤي ثيوةبادات، طواية بةلطةي بؤية قــةومــا. وا لةفيسار ــكــردوو واي كــةس فــآن كــة هةية جاسوسيتيية ئــةم باسي لـــةدواي طـــةورة خــواي دةبينيت بةرهةميكي غةيبةت ضونكة دةكــات. بةغةيبةتكردن ئاماذة هةركةسيك جاسوسيكردنةكةية. حةمتيي و ســرووشــيت ئةو غةيبةتي هةردةكةويتة دوايي حةمتةن جاسوسيبكات

كةسانةوة كة جاسوسيتييةكةي لةسةريان كردووة. - جؤرةكةيرت طشتيية: ثالنةرو هؤي ئةجنامداني ئةم جؤرة جاسوسييةيان هةرئةو حةزة موحنةريفةية كة لةكابرادا هةية! كة حةزدةكات ئةو زانيارييانةي دةستيدةكةون، زوو بيكاتة راثؤرت و بؤ تاغووت و كافرو موشريك و دوذمناني خوايان لةهةموو ئةمةيان بةكافران. وةالئدانة ئةمةيش بةرزكاتةوة. لةهةموو سزاكةيشي دذوارتـــــرةو جاسوسي شــيــوةيــةكــي لةخانةي ئةمةيان ضونكة قــورســرتة. سةخترتو جؤريكيرت كوفري طةورةدايةو حةمتةن خاوةنةكةي لةبازنةي ئيسالم و

ئوممةتي موسولان دةباتةدةرةوة. هاتووة، ئايةتةيشدا لــةو )نةهي(يةي بةرهةلسيت ئــةو

تويذينةوةي شةرعي

ح������وك������م������ي ج������اس������وسدلي حةسةن

فيبوو، دةبيت نويذي ئةوكاتةي و نويذةكاني دواتري رابردووي نويذةكاني نيية لةسةري بكات.. بةتةواوي بكاتةوة. هةروةكو ئةو فةرموودةي لةهةردوو سةحيحي بوخاري و موسليمدا هاتووة دةربارةي ئةو ئةعرابييةي بةخراثي نويذةكةي )j(خوا ثيغةمبةري لةبةرضاوي ) تصل مل فإنك فصل ــع )إرج ثييدةفةرموو: كة كرد، نويذت تؤ خؤ بكةرةوة، نويذةكةت بطةريرةوة واتــة: ،)j( نةكرد.. ئيدي كابرا وتي: ئةي ثيغةمبةري خواضاكرت لةمة نـــاردووة، بةحةق جةنابيت خوايةي بــةو نازامن، دة ئةوةم فيكة كة نويذةكةمي ثيتةواودةكري.. ئيرت ثيغةمبةري خوا )j( فييكردو فةرمانيثيكرد كة فةرماني بكاتةوة، حازرييةي ساتة ئةو نويذةي ئةو بكاتةوة، رابردوويشي نويذةكاني كة ثينةدا ئــةوةي نــازامن. ضاكرت لةمة وتــي: كابرا كة ئةوةيشدا لةطةل ئةوةي كة عومةري بابةتة زؤرن، وةكو لةو منوونةيرت ئةبوزةر كة نويذينةكرد، كوري خةتتاب لةشيطرانبوو لةشيطرانبوو نويذي نةكرد، عةمماري كوري ياسر كة طةوزاند، لةخؤلدا خؤي ــاذةل ئ وةكــو لةشيطرانبوو، ئــافــرةتــةكــة هــاتــة خــزمــةت ثــيــغــةمــبــةري خــوا )j(و )ئيستيحازة(دا جاريي لةخويين )وتــي(: عةرزيكرد بووم، ريي نويذو رؤذووةكةي ليطرمت.. ثيغةمبةري خوا نويذةكانيان بةكةسياننةكرد فةرماني و زانــي )j(

بكةنةوة.تا لةثارشيودا خؤراكيان خواردبوو ئةوانةي كة ليكجياكردبؤوة، سثييان و رةش ثةتي ئةوساتةي

فةرماني ثينةكردن رؤذووةكةيان بطرنةوة.. نويذ كة يةكةمينجار فةرزكرا دووركات دووركات مةدينة بؤ هيجرةتيان جةنابيان كة ئةوكاتةي بــوو، فةرموو، نويذي نيشتةجي بوو بةضوارركاتي، بةآلم ئةو ياوةرانةي لةمةككة مابوونةوة، يان ئةوانةي لةحةبةشة ــي بــوون ــةوان ــةدةشــت و ضــؤل بــــوون، يـــان ئـــةوانـــةي لئةمةيان نةزانيبوو، بؤية نويذةكانيان هةر دوو ركاتي نةدا بةكةسيان ثيغةمبةري خوا)j(فةرماني دةكرد.. كــة نــويــذةكــةي بــكــاتــةوة.. ديــســان ئــةو كةسانةي كة دةكردو )قــودس( كؤن قيبلةي بةرةو نويذيان هيشتا كةعبةي بةرةو ئيستا طؤراوةو قيبلة كة نةيانزانيبوو ثيؤز نويذدةكريت، هةروا نويذيان بةرةو قودس دةكرد، نويذةكاني كة فةرمانيثينةدان )j( خوا ثيغةمبةري

ثيشوويان بكةنةوة.)٩(

ئةمة دةربارةي ئةو ئةحكامة شةرعييانةي كة نةزانني نةزانني كة ئةوانةيش هةيةو لةسةريان كاريطةريي دةسةليت ئةوة لــيةوة نيية. لةسةريان كاريطةريي لةبابةتةكاني كة مةسةلةي نةزانني و بةهانةي نةزانني

عةقيدةدانني، بةلكو لة بابةتةكاني ئوسولي فيقهدان.

ثةراويمزةكان:)1( بروانة: )لسان العرب/ إبن منظور، ج4 ص545 واملعجم

الوسيط/ جممع اللغة العربية ج2/ ص590(.ئةوةي هؤي بوونةتة لةكةسيكدا ئةومةرجانةي واتة: )2(

حوكمي شةرع بيطريتةوة.)حسن( بةفةرموودةيةكي اويتييةوةو طري )الرتمذي( )3(

بوخاريش عةلييةوة لةسةييدونا ئةبوداوديش ناساندووة، ي لةسةييدونا هةر حدوددا و تةآلق لةبابي بة)موعةللةق(ي

اويتييةوة. عةلييةوة طري )4( بؤ زانياريي زياتر بروانة سةرضاوةكاني ئةم مةسةلةية:

إبن منظور: )لسان العرب( مادة )جهل( ج11/ 129 ــ 130، دار صادر.

مادة القرآن( غريب يف )املفردات األصفهاني: الراغب )جهل(.

جممع اللغة العربية: )املعجم الوسيط( 1/ 143 ــ 144. إبن حزم )اإلحكام يف أصول األحكام( 1/ 46.

،230 ج14/ الفقهية( )املوسوعة الكويت: األوقاف/ وزارة ذات السالسل 1408ه.

التفتازاني: )شرح التلويح على منت التنقيح( 2/ 180، مكتبة حممد صبيح.

)5( بؤ زانياريي زياتر بروانة: إبن حزم: )اإلحكام يف أصول األحكام( 1/ 65 ـ 68.

إبن تيمية: )جمموع الفتاوى( 9/ 307 ــ 314. إبن القيم: )مفتاح دارالسعادة( 1/ 106 ــ 107، دار الفكر.

الشاطيب: )املوافقات( 1/ 179ــ180. )6( ئةمة بة بؤضووني ئةو شةرعناسانةي ثييانواية كة نويذنةكةر

)بةهةر بةهانةيةك نةيكات( كافرة. )7( السيوطي: االشباه والنظائر يف قواعد وفروع الشافعية ص339ـ340 دارالكتاب العربي 1407ه بةدةستكاريكردنةكةي )املوسوعة الفقهية(ي وةزارةتي ئةوقايف كوةيت ب14 ل230.

ئةطةر بةخري، بكات طايةك يان حوشرتيك دةبيت )8( دةستينةكةوت حةوت مةر.. )و(

)9( إبن تيمية: جمموع الفتاوى ج23 ص 37- 38.

نةزانني و بةهانةي نةزانني

Page 34: govari regai shar3

63ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني62 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

هةردوو جؤرة جاسوسيية )تايبةتي و طشتييةكة( دةطريتةوة. طشتييةكةيش شايانرتة بيطريتةوة، وريايبة.

كة هاتووة )j(ثيغةمبةريشدا سةحيحي لةحةديسي وال ديث احل أكذب ن الظ فإن ، ن والظ )إياكم : فةرموويةتي: وكونوا تدابروا، وال تقاطعوا، وال ، سوا تس وال سوا حتسلةطوماني ببيت حةزةرتان واتة: البخاري. إخوانا( عباداهلل جاسوسي قسةية، درؤترين خراث طوماني ضونكة خــراث، مةكةن )نةخؤتان بةشةخسي بيكةن ، نة خةلكيش بؤ جاسوسي بنين( كينةو بوغز بةرامبةر يةكرتي بةكارمةهينن، برابن لةطةل يةك .. هةروةها دةفةرمويت: )من أكل برجل مسلم أكلة فإن اهلل

عز وجل يطعمه مثلها من جهنم ، ومن اكتسى برجل مسلم ثوبا عة ، ، فإن اهلل يكسوه مثله من جهنم ، ومن قام برجل مقام مسعة يوم القيامة( صحيح األدب املفرد فإن اهلل يقوم به مقام مس/ البخاري ) ١٧9( و سنن أبي داود)٤0٨٤(. واتة: هةركةسيك ثاروو )ذةم(يكي بةموسولانيك خوارد )واتة: بةثيشيلكردني مايف موسولانيك ثارووةناني خؤي ثةيداكرد( خواي طةورة لةدؤزةخدا وةك ئةوثارووةي دةرخوارد دةداتةوة، هةركةسيك خواي ثةيداكرد، )جلوبةرطيك(ي ثؤشاك بةموسولانيك طةورة ثؤشاكي واي لةدؤزةخدا دةكاتةوةبةر، هةركةسيكيش

ثةيداكرد ناوهيناني رياو بؤ ثلةوثايةيةكي بةموسولانيك طةياندة خؤي موسولانيكيرت مايف بةثيشيلكردني )واتــة: طةورة خواي خؤبةناوبانطكردن( و ريابازي ثلةوثايةيةكي لةرؤذي قيامةتتدا دةيطةينيتة ثلةوثايةيةكي ناسراوو ريابازي، كة خةجالةتيدةكات، نــاســراودا وا لةثلةوثايةيةكي واتــة: هةمووكةس لةقيامةتتدا بةو زةليلي و داماوييةوة بيبيننةوة.

خــواو هــةرةشــانــةي ئينزارو ئــةم كــة لةوةدانيية طــومــان ثيغةمبةري خوا )j( بؤ ترساندن و راضةنيين ئةو كةسانةية كة ئةمرؤ راثؤرت لةسةر موسولانة خواويستةكان دةنووسن بــةرزيــدةكــةنــةوة، ستةمكارةكانيان و رقــن تــاغــووتــة بــؤ و كة بةزيوانةية ئــةو بةهؤشهينانةوةي وةبيهينانةوةو بؤ جاسوسي لةسةر موسولانان دةكةن و جيوري و مجوجولي سيخورانةوة، دةزطــاي زةرةبيين ذير دةخةنة موسولانان و حــةرام و كــةم ثارةيةكي لةثيناوي ضيشدا؟! لةثيناوي ثيسدا، تا ثييبلةوةرين و جلوبةرطي ثيبكرن، بؤ ئةو ثارةيةي كة تاغووتان وةك خوينثارة لةثاداشيت هةر راثؤرتيكياندا كة لةسةر موسولانان دةينووسن، فرييدةدةنة بةردةميان! ئاي كة لةوآلتاني ئيمةيش لةو دةروونبةزيوو نةفسنزمانة زؤرن، لةوانةي دين و قيامةتي خؤيان بةثارةيةكي بيقيمةتي تاغووتان فرؤشتووة! ثيغةمبةر)j( دةفةرموي: )من استمع حديث قوم وهم له كارهون، صب يف أذنه اآلنك يوم القيامة( صحيح سنن بيستين بؤ طويهةلات هةركةس واتــة: .)٨٨٣( داود أبي قسةي كةسانيكيرت كة حةزناكةن ئةو طوييليبيت و لةدةسيت رادةكةن، خواي طةورة قوأقومشي سثيي تواوة بةطويضكةيدا دةكاتةوة.. ئةمة سزاو حوكمي كةسيك بيت كة هةر لةفزولي و حةزيكي خواري خؤيدا طوي لةقسةي كةسانيرت دةطريت؛ بيت كة ئةدي حوكم و سزاي ئةوكةسة دةبيت ضؤن و ضي بؤ جاسوسيكردن بؤ كافرو موشريك و دوذمناني ئيسالم و

موسولانان، طويهةلدةخات و جاسوسييان لةسةربكات؟! هةروةها دةفةرمويت: )يا معشر من آمن بلسانه ومل يدخل ميان قلبه ال تغتابوا املسلمني وال تتبعوا عوراتهم فإنه من اإليتبع عوراتهم يتبع اهلل عورته ومن يتبع اهلل عورته يفضحه يف بيته( صحيح سنن أبي داود )٤0٨٣(. واتة: ئةي ئةوكؤمةلة بــاوةريــش باوةريهيناوةو ــي( )ســةرزارةك بــةزمــان خةلكةي بةدواي مةكةن، موسولانان غةيبةتي نةبووة، دلي داخلي عةيبوعارو كةموكورتيياندا مةضن، ضونكة هةركةس بةدووي عةيبوعاري موسولاناندا بروات، خواي طةورةيش بةدووي طــةورة خــواي هةركةسيكيش دةروات، ــةودا ئ عةيبوعاري بةدووي عةيبوعاريدا بروات لةناو مالومندالي خؤيشيدابيت

ئابرووي هةردةبات. عةيبوعاري و عـــةورةت شوين هــةركــةس دةضــم بؤ واي ــةر بـــةرذةوةنـــديـــي تــاغــووتــة ــةب مــوســولــانــان بــكــةويــت و لشاياني زياتر ئةمة لةسةربكات، جاسوسييان كافرةكان شايانرتة ئةمةيش )مونافيق(، دووروو ثييبوتريت: ئةوةية جاسوسيكردن ضونكة لــيــدارنــريــت، ئيمانداري سيفةتي بؤ الوازيــيــان خالي ئاشكراكردني و موسولانان لةسةر ثيشةي دةيكاتة كةسيك موسولانان؛ و ئيسالم دوذمناني و و السةنط هــةرزةو ضةورةبيت و بيةوشت زؤر كة خؤي فريودةرو موحنةريف بيت و لةزةلكاوو زؤنطاوي دووأووييدا

نقومبووبيت.هةروةها دةفةرمويت: )من محى مؤمنا من منافق بعث اهلل ملكا حيمي حلمه يوم القيامة من نار جهنم، ومن رمى مسلما بشئ يريد شينه به حبسه اهلل على جسر جهنم حتى خيرج مما قال( صحيح سنن أبي داود )٤0٨٦(. واتة : هةركةسيك ـــــــةك رزطـــاركـــات خــواي مــوســولــانــيــك لـــةدةســـت دووروويتا بؤدةنييت فريشتةيةكي قيامةتتدا لــةرؤذي ثةروةردطار طؤشيت لةئاطري دؤزةخ بثاريزيت، هةركةسيك تانةوتةشةريك و بشيوينيت سومعةي هيوايةي بةو بــدات لةموسولانيك لةبةرضاوي خةلكي سووكيبكات، خواي طةورة لةسةر سيات )ثردةكةي دؤزةخ( رايدةطريت، تا تؤلةي ئةوةي ليدةكاتةوة كة وتوييت! جا ئةمة هةرةشةيةك بيت، لةكةسيك بكريت كة سووكيبكات! بيةويت و بشيوينيت موسولانيك سومعةي دةبيت خواي طةورة ضؤن و ض هةرةشةيةك لةوكةسة تاوانبارو خيانةتكارة بكات كة دةيةويت موسولانيك بةكوشتبدات يان

تووشي زينداني تاغووتة ستةمكارو دألةقةكاني بكات ؟! دةطييتةوة ـ لييازيبيت خوا ـ ئةكوةع كوري سةلةمةي الي هــاتــة لــةســةفــةريــكــدا موشريكةكان جاسوسيكي كــة دزييةوةو خؤي ثاشان بدزيت(، نهيين )تا )j(ثيغةمبةربؤيدةرضوو، ثيغةمبةر)j( فةرمووي: )اطلبوه فاقتلوه( واتة: خؤي بطةينين و بيكوذن، منيش ثيش هةمووان خؤمطةياندي و تفاق و )ضةك ثيوةبوو )سةلةب(يكي هةرضي و وكوشتم )j(ثيغةمبةر خزمةتي هينامة ليمكردةوةو شتيرت( ثارةو ئةويش هةمووي دا بةخؤم. حةديسةكة )متفق عليه(ية واتة: ئيمام بوخاري و موسليم بةهةمان وشةو لةفز طياويانةتةوة. مةككةدا، )فــةتــح(ي ئــازادكــردن لــةســالــي )j(ثيغةمبةرحاتةبي نامةكةي كة بكوذن ئافرةتةيش ئةو كة فةرمانيدا قــورةيــش، ســةرانــي بؤ ــربد دةي ثيبوو ئةبوبةلتةعةي كــوأي سةعدي ئةمةيش ليبكريت، تؤبةيشي داواي بــيــئــةوةي

كوري ئةبي وةققاس دةيطييتةوة: كة ثيغةمبةر)j( رؤذي ضوار جطةلة كةس بةهةموو دا ئةماني مةككة ئازادكردني النسائي/٣٧9١( سنن )صحيح نةبيت. ئافرةت دوو ثياوو يةكيك لةو دوو ئافرةتة، ئةوةبوو كة نامةكةي حاتةبي دةبرد

بؤ قورةيش كة ناوي )سارة( بوو. هةوالي موسولانيك ئةطةر دةفةرمويت: ئيمام سةحنون احلــرب(؛ )أهــل شــةرانــي كافراني دةطةياندة موسولاناني بةآلم سةروةت ليبكريت دةكوذريت، تؤبةي داواي بيئةوةي

و ساماني هةر بؤ وةرةسةكةي دةبيت.تؤبة دةفةرمويت: )املستخرجة(دا لةكتييب قاسم ئينب حوكمي ضونكة ـــت، دةكـــوذري و ــت ــاطــيي وةرن لــةجــاســوس جاسوس وةكو هيي زةنديقة. )أقضية الرسول / حممد بن فرج ص١9١(. ئينب تةييية دةفةرمويت: ئيمام ماليك و كؤمةليك لة ياوةراني ئيمام ئةمحةد كوشتين جاسوس بةرةوادةزانن. جاسوس كوشتين كة ثيمواية منيش )١09/2٨ )الفتاوى واهلل لةسةر كوفرو هةلطةرانةوةكةيةتي نةك لةسةر شيت تر

أعلم.

�ك طوم�ان و وةآلميملةوانةية كةسيك بليت: حاتةبي كوري ئةبوبةلتةعة نامةي )j(بؤ كافراني قورةيش نووسي و لةهيشةكةي ثيغةمبةركــة بــريــاربــوو بــؤ ســةر مةككةي بــكــات، ئــاطــاداريــكــردنــةوة، بةكافران؛ وةالئــدانــة و جاسوسيكردن ئةمةيش ئاشكراية فةرماني دانةناو بةكافري )j(ثيغةمبةر ئةوةيشدا لةطةل بةكوشتنيشي نةدا، ئايا ضؤن ئةم هةلويستة لةطةل باسةكةي سةييدونا ئةوةي دةليم: لةوةآلمدا دةسازينني؟! ســةرةوةدا لةبةرئةو دانةنرا بةكافر ئةو بةآلم هةركوفرة، كردي حاتةب لةريي بةربةست بوونة ئةوانة هةيبوو، كة ئيعتيباراتانةيرت كــوفــرةو دووروويـــي كــردي ئــةو ئــةوةي كوفرو كوشتنيدا، عومةر سةييدونا هةربؤيةش األكرب(يشة، )النفاق ــةورة طلةسةحيحي كة هــةروةكــو ـ )j(ثيغةمبةر بةئامادةبووني أضرب )دعن فةرمووي: ـ باسكراوة موسليمدا و بوخاري قد فإنه ( زياتر هاتووة: لةريواتيكيرتدا املنافق(. عنق هذا خؤ عليك(. ــداءك أع وظاهر نكث فإنه نافق، قد فإنه كفر، ثيغةمبةريش )j( طوييليبوو، بيستيشي، بةآلم كة ئينكاريي بوو، ئيعتيباراتيرتي لةبةر كرد، وكوشتين نيفاق لةكوفرو هؤكاريرت هةبوون ثاكانةي بؤ بكةن تا ئةو حوكمانةي بةسةردا

نةضةسثيت، لةوانة:ليكنةدابؤوةو واي تةئويلكردبوو، خؤي كردةوةكةي )1

طومان لةوةدانيية كة ئةم ئينزارو هةرةشانةي خواو ثيغةمبةري خوا )j( بؤ ترساندن و راضةنيني ئةو كةسانةية كة ئةمرؤ راثؤرت لةسةر موسولمانة خواويستةكان دةنووسن و بؤ تاغووتة رقن و ستةمكارةكانيان بةرزيدةكةنةوة، بؤ وةبيرهينانةوةو

بةهؤشهينانةوةي ئةو بةزيوانةية كة جاسوسي لةسةر موسولمانان دةكةن و جيوري و جموجولي موسولمانان

دةخةنة ذير زةرةبيني دةزطاي سيخورانةوة،

تويذينةوةي شةرعي حوكمي جاسوستويذينةوةي شةرعي حوكمي جاسوس

Page 35: govari regai shar3

65ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني64 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

طومانيشي بؤ ئةوة نةضووبوو كة ئةو كارةي هيندة دذوارو نارةوايةو دةيطةينيتة ثلةي كوفرو لةئيسالمي دةباتة دةرةوة، دةطةينيت، بةباوةريشي ــان زي كة نةزانيبوو هةروايشي )j(مةبةستيشي ـ بيطومان ـ غةدرو غةش نةبوو لةثيغةمبةربؤ نامةي بؤضي لييثرسي )j(ثيغةمبةر كة ديــان بؤية )يا وةآلمــيــدايــةوة: يةكسةر نووسيوة؟! قــورةيــش كافراني رسول اهلل ال تعجل علي إني كنت امرءا ملصقا يف قريش ومل أنفسها، وكان معك من املهاجرين هلم قرابات مبكة أكن من حيمون بها أهليهم و أمواهلم فأحببت إذ فاتن ذلك من النسب فيهم أن أختذ عندهم يدا حيمون بها قرابيت، وما فعلت كفرا وال ارتدادا، وال رضا بالكفر بعد االسالم ـ يف رواية ـ وما غريت وال بدلت، أما أني مل أفعله غشا يا رسول اهللj وال نفاقا وما كفرت فةرمووي: )j(ثيغةمبةريش حبا(. إال لإلسالم ازددت وال )فقد صدقكم، ال تقولوا له إال خريا .. إنه قد شهد بدرا، وما يدريك لعل اهلل أن يكون قد اطلع على أهل بدر فقال: اعملوا ما شئتم فقد غفرت لكم(. ئةوجا فرميسك بةضاوي عومةري كوري خةتتابدا هاتةخوارةوةو فةرمووي: )اهلل ورسوله أعلم(. ئةوةبوو دةفةرمويت: عوزري حاتةب ئيبنوحةجةر ئيمام بؤ زةرةري ئةوكارةي كة ليكدابووةوة واي باسيكردن، كة

دينةكةي نابيت. )فتح الباري 50٣/٨(.ئاشكراية كة )ليكدانةوةو ئيجتيهادكردن لةمةسةلةيةكدا( ـ ناهيليت هؤيانةي لةو يةكيكة تةئويل، ثييدةوتريت: كة لةهةندي حالةتداـ حوكمي كوفر بةسةر كةسيكي دياريكراودا

بضةسثيت، ورياي ئةم خالة بة.كة ثييطةيشت وةحييةوة لةريطةي )j(ثيغةمبةر )2مةبةسيت حاتةب خراثنةبووة و دلودةرووني هةر بةباوةر ساغ ماوة. بؤية فةرمووي: )قد صدقكم(. ئةم بؤ روونبوونةوةيةيش لةدواي ثيغةمبةر)j( بؤ هيض كةسيكيرت نيية، ئةم هؤيةيشة واي لةعومةري كوري خةتتاب كرد ـ وايشي ليضاوةرواندةكرا ـ كة ئةو هةلويستة دذي سةييدونا حاتةب بنوينيت، ضونكة ــةت و ديــةن(ي كارةكةي حاتةبي ئةم تةماشاي زاهي )روالكرد، زاهييشي ئةوةي دةطةياند كة كافربووبيتةوة، بةوةي )دعن فةرموويشي: بؤية بةكافران، دابيتةوة وةالئــي كة أضرب عنق هذا املنافق(. لةريواتةكةيرتيشدا : )فإنه قد كفر،

فإنه قد نافق، فإنه نكث وظاهر أعداءك عليك(.خؤي بةريزةكاني ئةسحابة كة )j(ثيغةمبةر زؤرجــار راستيدةكردنةوةو دةطالن، هةلةيةكةوةو دةكةوتنة دةبيين بةتايبةتي نةكةون، بةيةكجاري تا دةدانــةوةبــةر، هيممةتي رةفتارةيان و هةلويست ئةو لــةدووروويــيــةوة بيزانياية كة

لةريطةي وةحييةوة دةزاني، نةنواندووة، زؤرجار ئةمةيشي وةك ــرد دةك بةليبوردنيان حــةزي زياتر )j( ئــةو ضونكة لةسزادانيان، بةتايبةتي ئةطةر بكةري كارةكة يةكيك بوواية لةو ئةسحابة بةأيزانةي خاوةن سابيقةي باوةرو جيهادبوون، ئــةو جـــارةي كة ــتــةوة: بــوخــاري دةطــيي نابينيت كــة ئيمام زوبةيري كوري عةووام و كابراي ئةنساري ناكؤكييانـ بةهؤي و نيوان كةوتة ـ جؤطة لةهةمان بيستانةكانيانةوة ئاوداني لةبةرذةوةنديي كة حوكمةكةي ثيغةمبةر)j( حوكميكردن، ئاوبدات، خؤي بيستانةكةي ثيشرت زوبةير كة دا، زوبةير ثاشان بةري ئاوةكةي بةردا بروات بؤ بيستاني ئةنسارييةكة؛ كابرا بةثيغةمبةري)j( وت: دةبينم هةر بةالي كورة ثوورةكةي خؤتدا دايدةتاشيت! دةبينيت قسةكةي كابراي ئةنساري كوفري )j(ثيغةمبةر لةحوكمي تانةوتةشةردانة ضونكة طةورةية، بةكافرداناني، مايةي نةكردة ئــةوةي )j(ثيغةمبةر بــةآلم لةدل نيية هةلويستيك ئةوة ثاكةو نييةتي دةيزاني ضونكة و دةروونييةوة هةلقوآلبيت، بةلكو هةرقسةيةكةو بيمةبةست )j(ثيغةمبةر لةدواي ليكدانةوةيةيش ئةم هات. بةدةميدا كةس مايف ئةوةي نيية بيدات بةخؤي، يان بةكةسيكيرت. وةكو )j(ثيغةمبةر هةركةس دةفةرمويت: ئيبنولعةرةبي ئيمام لةحوكميكيدا بةهةلةو تاوانباردابنيت، ثييكافردةبيت. بةإلم ئةم ئةنساريية بةكافر دانةنرا ضونكة قسةكةي هةر زةللةيةكي زمان بوو، ثيغةمبةريش)j( لةباوةرو دل و دةرووني دلنيابوو كة لةغةلوغةشي كوفر سةالمةتة، بؤية لةسةري حسابنةكرد. /5 )األحــكــام sبةثيغةمبةرةوة تايبةتة كاريكة ئةمةيش

.)2٦٧هةرئةوةشة دةوتريت، ئةنساريية ئةم دةربــارةي ئةوةي كة دةربارةي حاتةبي كوأي ئةبوبةلتةعة دةوتريت، ئةم دوو ئيستا )j(خؤيةوة بةثيغةمبةر تايبةتبوون هةلويستةيش كة وةحي تةواوبووةو بؤ كةس نايةت، كةس ئةومافةي نابيت ئةوةي بةبةهانةي خؤشببيت، كةسانيك زاهــيي لةكوفري ريسايةكة ئةمةيش ثاكة، نييةتي سةالمةتةو نــاوةوةي كة ـــوري خــةتــتــاب )خـــوا لــيــيازيــبــيــت( جواني كــة عــومــةري ك )j(ثيغةمبةردا لةزةماني دةفةرمويت: كة روونكردؤتةوة ــةروةحــي دةكـــةوتـــن، ئيستا وةحــي ب ــوون خــةلــكــانــيــك هــةبنــةمــا، حوكمتان بــةطــويــرةي روالـــةت و زاهــيتــان دةدةيـــن، بةسةردا ئةوةتان حوكمي بسةلينيت؛ ضي كردةوةكانتان دةدةين، هةركةس ضاكةو خيخوازيي نيشانداين، ئيمةيش بةضاكة رةفتاري لةطةل دةكةين و نزيكيدةكةينةوة، هةقمان بةسةر ناخ و دلودةروونييةوة نيية، ئةويان خواي طةورة خؤي

لييدةثرسيتةوة، هةركةسيش خراثةو بةدكاريي نيشانداين، ئةماني نادةيين و بةراستطؤيشي نازانني، با بيشليت ناخ و

دلودةرووني ثاك و ضاكة. لةم روانطةيةوة دةليني: هةركةس كوفري زةق و ئاشكراي نيشانداين، شــةرعــي مــوعــتــةبــةري بــةربــةســيت بــيــثــاســاوو حةمتةن ئيمةيش حوكمي كوفري نيشاندةدةين و حوكميشي

دةدةين.3( لةنيشانةيرتي راستطؤيي سةييدونا حاتةب ئةوةبوو، نةبوو، ثيضوثةناي )j(ثيغةمبةردا لــةوةآلمــدانــةوةي كة لــيــنــةشــاردةوة. وةإلمــيــدةدايــةوةو شتيكي راســتــةوراســت كة باوةرييت، و ساغيي نييةتثاكي بةلطةيةكيرتي ئةمةيش دووأوويي لةخؤنةطرتووة، بةآلم ئافرةتة وشرتسوارةكة نكولي لةوة كرد نامةي ثيبيت و درؤيدةكردو دةيويست تاوانةكةي بشاريتةوة، بةمةيش تاوان و كوفرةكةي قورسرتبوو. ئةطةر حــاتــةب دوورووبـــووايـــة، درؤيــةكــي هــةلــدةبــةســت، ضونكة سةرراستانة كة بةآلم درؤودةلةسةكردنة، دووروو، ثيشةي كافريش نــة دوورووةو نــة كــة دةركــــةوت وةآلمــيــدايــةوة؛ راستطؤيي رزطــاربــوونــي. هؤكاري بــووة ئةمةيش بــؤتــةوة، رزطــاركــرد، ماليكي كــوري كةعيب كة سةرراستييشبوو و تةبووك لــةغــةزاي ئةسحابةكةيرتدا دوو لــةطــةل ئةوكاتةي

بةئةنقةست دواكةوتن. ٤( ديسان ئةوةي بووة هؤيةكيرتي قوتاربووني سةييدونا بــوو، بـــةدر ـــةزاي غ لةموجاهيداني كــة ــوو ــةوةب ئ حــاتــةب، لــةتــةرازووي بــوو طــةورةو بةنرخ بــةدر كاريكي زؤر غــةزاي ئةوغةزاية بةشداربووني ضونكة ياوةراندا، كــردةوةي كارو ضونكة طوناحوتاوان، سرينةوةي مايةي بووة هةمووان بؤ بةهةموويان باش هةرطوماني مردنيشيان دواي و مردن تا هةربؤيان سةرثيضيكردبيت وةك هةركاريكيان دةبـــري. )j(ريزداريش ثيغةمبةري دةبينيت بؤية تةئويلدةكري، يادو دةهينيتةوة حاتةب سةييدونا ضاكةي كــردةوة ئــةم بةهةمووانيش رادةطةينيت: )لعل اهلل أن يكون قد أطلع على أهل بدر فقال: إعملوا ما شئتم فقد غفرت لكم(. لةسةحيحي موسليمدا هاتووة كة ثيغةمبةر)j( دةربارةي ئةهلي بةدر اهلل إن شاء أحد النار يدخل ال أن )إني ألرجو فةرمويةتي: لةهةردوو سةييدونا حاتةبيش واحلديبية(. بدرا ممن شهد

غةزاكةدا بةشداريكردوة!بةقوأةيش، حاتةب سةييدونا هةوالطةياندنةي ئةم )5كاريكنةبووة ثيشرتيش كردبييت، بةلكو ئةمة يةكةجمارييت، ئةمة ثيضةوانةي جاسوسة، كة جاسوسييت كردووة بةثيشة!

تةنها لةخةمي ئةوةداية ضؤن زؤرترين مةعلوماتي دةستكةويت ئةرباباني بــؤ ــك ــي راثــؤرت خـــيا ضــؤن بيطةينيت، خـــيا و كةسيكي لةنيوان هةية جــيــاوازي كــةوابــوو بةرزبكاتةوة. بكةويتة هةلةيةكي جاسوسييةوةو خاوةن سابيقةو ثاك،كة شةوورؤذي ثيشةي كردبيتة جاسوسيتييةكةي كة كةسيك و مايةي رزقورؤزيي! بؤية نةدةكرا حوكمي جاسوس بةسةر

سةييدونا حاتةبدا بدريت، واهلل أعلم.لةبةرئةم هةموو هؤيانة بوو ثيكةوة،كة لةسةرةتاوة ومتان: بةإلم بةكافر، وةالئدانة كوفرةو حاتةب سةييدونا كارةكةي

ئةو ثييكافرنابيت و حوكمةكةيش نايطريتةوة، واهلل أعلم. ال خؤيانيان دينةكةي كة دةليم: بةوكةسانة لةكؤتاييدا دذواري سةهؤلبةنداني ســةر خليسكاونةتة سووكبووةو بةو كافرةكان، تاغووتة بؤ موسولانان لةسةر جاسوسي طواية؛ و دةكــةن دينةكة خزمةتي طواية؛ رزيــوةي بةهانة ثــشــتــئــةســتــوورن بــةفــةتــواي هـــةنـــدي كـــةس كــةئــةوانــيــش بةرط جلو روالــةتــي مــةزهــةرو تةنها و طومراكةرن طــومــراو با دةضــيــت، زانـــاو شةرعناسان لةهيي كــة ديــاردةيــانــة، و كةندةآلنيكي ضةند و بنبةسنت ريضكةيةكي ض لةسةر بزانن سامناكيان لةثيشة، با بزانن ئةو عةمامة ثيسانة دينةكةيان بةبرة ثارةيةكي حةرام بةدةزطا جاسوسي و موخابةراتييةكان الفوطةزايف هةر با نةماون، دينيك هيض لةسةر فرؤشتووةو دةزطاي فةتواو موفتيي ئةعزةميش ليبدةن، با ئةوة ضاك بزانن حةمتةن طةورة خواي ليياندةثرسريتةوةو ديت رؤذيــك كة ليدةكاتةوة رةشورووتةيان موسولانة هةموو ئةو تؤلةي ئةو تووشي ــةوان ئ جاسوسييانةي راثــؤرتــي بةفةتواو كة )j( ثيغةمبةريش بــوون. كــويــرةوةريــيــة نــاســؤرو هةموو دةفةرمويت: )من أعان ظاملا بباطل ليدحض بباطله حقا فقد برئ من ذمة اهلل وذمة رسوله( تةبةراني طياويتييةوة )سلسلة هةركةسيك ــة: وات األلــبــانــي/١020( الصحيحة/ األحــاديــث نارةوايانة ئةويش تا دا، ستةمكاريكي يارمةتيي بةناهةق هةق لةناوبةريت، ئةوة لةئةمان و دالدةي خواو ثيغةمبةري خوا)j( ضؤتةدةرةوةو سيبةري هيضياني بةسةرةوة نةماوة. لةخزمةتي كة بيت ئةوكةسانة ضي حالي دةبيت سزاو جا تاغووتة دلرةقةكاندان بؤ طرتن و ئةشكةجنةدان و كوشتين

موسولانة خواويستةكان ..تةنها خوا دةزانيت ضةندين سةدان و هةزاران الوي خواناس و موسولاني رةوشتبةرز بةراثؤرتي زالانةي جاسوسيكي قةسيضمةي هةرضيوثةرضي، دةيان سالة لةزينداني تاغووتاندا

دةنالينن، جؤرةها ئةشكةجنةيان لةسةر تاقيكراوةتةوة؟!.

تويذينةوةي شةرعي حوكمي جاسوستويذينةوةي شةرعي حوكمي جاسوس

Page 36: govari regai shar3

67ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني66 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ban(، وينةى مرؤظ بةتةواوى لةخةيال مرؤظدا دةطؤريت. تةقليديية بــةوشــيــوة خـــوداي باسى ناتوانآ ــرؤظ م ئيرت ثيناسةكراوة، سةنرتيس جيو لةسةردةمى كة طويليبآ ئيسالم نويى و كؤن لةزانايانى هةندآ كة ليية ئاطاشم هةوليانداوة تةئويل بؤ عةرش و سيفاتى خوا بيننةوة تا لةطةل لؤذيكى ئةوكاتدا بطوجنيت(. )ل56-57(. بيطومان طةر ئيمة بطةريينةوة بؤ قورئان و فةرموودةو راى زانايانى سةلةف و خةلةف و زانايانى هاوضةرخ دةبينني قسةكانى )ئازاد( لةراست كةالمى خوادا نةخويندةوارى و نةزانينيكى طةورةيان ثيوةديارة، هةرئةو نةزانى و نةخويندةوارييةش لةراست كةالمى خوادا بةزوويى ئةوى لةموسولانيتييةوة طؤرى بؤ كةسيكى هةلطةراوةى دذ بةكةالمى خودا. ضونكة لةخوداو خواييةكان لةوشة ليحال زانــاو مرؤظى هةرطيز

وشةكانى بيربواو ياخى نابيت. خودا فةرموويةتى: چ ۋ ۋ ۅ ۅ ۉ ۉې ى چ فاطر. واتة: لةبةندةكانى

چڭ ڭ ڭ ڭ ۇ لةخوا دةترسن. زانايان تةنيا خوا، تةنيا خوداو واتة: عمران. آل چ ۇۆ ۆ ۈ ۈ ائ خواييةكان وشة ليكدانةوةى لةزانستدا رؤضوو زانايانى

دةزانن. وةكو لة)طةردوونناسى(دا لةسايةى قورئان و فةرموودةدا روومنانكردؤتةوة كة هيوادارم بةدةستى مامؤستا بطات، )ذينطةزانى( و )طةرديلةناسى( و )زةويناسى( هةروةها قورئان و لةئيعجازى زياتر تا لةذيرضاثدان، يةكامنان كة كةالمى خوا تيبطات، )فرانسس بايكون( ثيش سآ سةدة وتويةتى: كةميى فةلسةفة، مرؤظ لةبيربوايى نزيكدةخاتةوة، )اهلل دةطييتةوة. ئايينى بةرةو لةفةلسةفةدا قوليى بةآلم يتجلى يف عصر العلم/ جون كلوظر مونسا/ ل35(. كةواتة: مامؤستاى بةريز تؤ مةلةوانى وشة خواييةكان و فةلسةفةو عيفان و زانست نيت، تةنيا قةراغةكانى ئةو ئؤقيانوسةت لةكةالمى نكول هةلطةراوييةوةو بؤية بينيوة، لةدوورةوة مةلةوانيكى و زانابايت ئةطةر دةكةيت، خوايى ئةبةديى ــاو قــوآليــى كــةالمــى ئةبةديى ن كــارامــةبــايــت و ضــووبــايــة هةلنةدةطةرايةوةو و بيربوانةدةبوويت هةرطيز خواييةوة هةروشةيةكى ضونكة نــةدةكــرد، شتانةت ئةو دذايةتيى قورئانى بطريت ئؤقيانوسيكى وةكو هيمنة، ثرة لةمروارى مةلةوانى بةدةستهينانيان و دةرهينانيان مــةرجــان، و

ڳ ڳ ڳ گ گ گ چ دةويت. شــارةزاى كارامةو چ ڳ ڱ ڱڱ ڱ ں ں ڻ ڻ ڻ

العنكبوت.

ثاشان مامؤستاى بةريز دةيان و سةدان زاناى ثسثؤري دةيان كتيبيان )زنداني، زغلول، ماهر أمحد صويف( وةكو لةسةر ئيعجازى قورئان نووسيوةو راظةيانكردووة، زانايانى موعجيزةى لــةســةر شاهيديدةرن خــؤرهــةآلت خــؤرئــاواو ئةبنة لةخؤرئاوا ثسثؤر زانــاو هــةزاران ساآلنة و قورئان كرنوش قــورئــانــدا عــةرشــى ــةردةم ــةب ل و قــورئــان قوتابى و بضوك بــةو عةقلة تــؤ ــازة ت دةبـــةن، بيطةرد بــؤ خـــوداى ئايني لــةبــةردةم جيهاندا لةهةموو ماتريالستةى نــةزانــة قورئان ملبةمالنةى دةتةويت هةرةسيهيناوة زانستدا و ثاشان بكةيت. طشتى عةقلى مــةيــدانــداريــى و بكةيت قورئان مةزنانةى وةرضةرخانة و طــؤران ئةو دةركةوتنى

بةكةسايةتييةكى ثةيوةستبوو دروستيكرد، لةجيهاندا مادديى هيزيكى هيض بيهاوتاوة، بةكتيبيكى بيوينةو زانست هيض خاوةنى نةبووة، لةبةردةستدا بةرجةستةى يةك نةبووة، سةردةمة ئةو هونةريكى و خويندةوارى و وةرنةطرتووة، ســةردةمــة ئــةو لةزانايانى زانستى ــؤث دلئةمةيش نةك هةركاريكى نائاسايى بووة بةلكو بةلطةيةكى زيندووة لةسةرئةوةى ثيغةمبةر)s( خاوةن هيزيكى بةرزتر دةركةوتنى لةطةل هاتباية طــةر ــووة، ب مرؤيي لةئاسيت رووناكييةكةيدا دوذمنانى ناوخؤ ئةو كةسايةتيية كاملةيان دةيــتــوانــى نــاوخــؤيــيــةوة، بةجةنطى ســةرقــالــنــةكــردبــايــة

خــودا ئــةبــةديــى )كــةالمــى كتيبى كاتآ بــةداخــةوةم زؤر لةكويداية؟( نوسراوى ئازاد قةزاز رانيةيى بةدةستم طةيشت و خويندمةوة، بةئاشكرايى بينيم ئةو ئازاد قةزازةى كتيبى )شيخ عةبدولقادرى طةيالنى(و )مةوالناى رؤمى( نووسيوةو لةكاتيكدا ئةمةيش نةماوة، جــاران وةكــو موسلمانبووة دةرواتـــة هــةنــدةران ئــةم طــؤرانــة سةلبييةى بــةســةردآ و فؤرماتيكى و وةردةطريت خؤرئاوايى مؤركى بةتةواوى دةيشواتةوة، و دةكــات هةستونةستى و ميشك تــةواوى ببيت لةوآ موسلمان، و الو نووسةرى ئــةوةى لةجياتى خواى هيوادارم ئيسالم! بؤ كارا بانطخوازيكى بةكاديرو طةورة رينماييبكات و بطةريتةوة سةر شاريطةى ئيسالم و جاريكيرتيش قةلةمةكةى بؤ ئيسالم و قورئان و بةرطريكردن

لةو ئايينة ثاكة خباتةوة سةركاغةز! مامؤستا ويستويةتى لةم كتيبةدا بيسةلينآ؛ قورئان ســةردةمــى ــؤ ب نــيــيــةو هةميشةيى نــيــيــةو خـــوا كــةالمــى وةك رؤشنبيى كةسيكى هزرى هةلقوآلوى بــووةو خؤى موحةممةد)j( بووة، قورئان كتيبيكى ئيعجازى زانستى يؤنانيية، فةلسةفةى هــزرى دريــذةثــيــدةرى بةلكو نيية، هاتووة، سةنرتيس(دا )جيو طةردوونبينى لةسةردةمى بؤية ئةوة لةقورئاندا دةخوينينةوة زةوى ضةقى طةردوونةو وةستاوةو تةنة ئامسانييةكانيش بةئاراستةيةكى تايبةتدا بةشى طـــةردوون ســآ »لــةقــورئــانــدا ــووســآ: دةن دةرؤن. لةحةوت ئامسان زةوى، و ئامسان عــةرش، سةرةكيية: دانــيــشــتــووةو عـــةرش لــةســةر خـــوداش ثيكهاتووة ضــني وةكو زةوى كاتدا لةهةموو دةكات« لةويوة دنيا حوكمى دةكرآ بؤ ئاماذةى ئامسان لةتةنةكانيرتى جيا تةنيكى

و وةستاوةو تةختيشة، تةنة ئامسانييةكانى وةكو خؤرو ئةمانة دةضــن، خؤيان تايبةتى ئاراستةى بــةرةو مانط واتة: سةنرتيسن. جيؤ مؤديلى سةرةكييةكانى رةطــةزة قورئان لةديدى جيو سةنرتيسةوة دةسةآلت و سيفاتةكانى خوداى خستؤتةروو، زانستى طةردوونناسى ئيمرؤ ئةوةى ئامسانييةكانيرت تــةنــة وةكـــو كــةزةويــش ســةلــانــدووة وابةبؤشاييةوة دةجوليتةوة طشتيان ماددةن. واتة: شتآ ةكان ئةستي هةموو لــةزةوى، جيا بآ ئامسان ناوى نيية و خؤيان بـــةدةورى هةسارةكانيش خؤيانداو بـــةدةورى ئامسانييةكان تةنة بةطشتى واتة: دةسورينةوة، خؤردا لةجولةدان و زةوى وةستاوة، قورئان لةهةموو ئايةتةكانيدا ئامسان و زةوى وةكو دووشتى جيا دةخاتةروو، هةركام ملك، يعلم، له، هلل، خيفي، بديع، فطر، )خلق، لةم وشانة جياكردنةوةى ــةوا ئ بةكارهاتبآ لــةطــةلــدا بينهما...(ي ثيوةديارة، ئامسان و زةوى لةو ويناكردنة نزيكة لةتيؤرى ئةم بيوتاية: خــؤى خــودا طــةر ضونكة سةنرتيس، جيو جياكارييةى تيدا نةدةكرد، ئةمةى نةدةخستةروو ئامسان

جيهانيك بآ و زةويش جيهانيك بيت«. )ل52-5٠(.دةنووسيت: )ثوختةى قسة ئةوةية كة لةديدى قورئانةوة زةوى وةستاوة، ئةطةر وابيت ئةوا قورئان بةبيى سةردةمى خؤى بيذراوة، نةك خودا ئةطةر بيت و طةردوون بريتيبآ ــةهــةســارةو ئــةســتــيةو طــةلــةئــةســتــيةو خـــؤرو طشتيان للةو هياركيية ئيمرؤ مةلةبكةن، ضؤن دةكرآ لةفةزاييكدا دةريــدةخــات، بــةطــةردوون سةبارةت قورئان كة تيبطةين طــةردوون ثةيدابوونى نوييةكانى تيؤرة طةر بةتايبةتى Big( طةورةكة تةقينةوة تيؤرى بةتايبةتى خبوينيتةوة،

لةمةال موحةممةد سةرطةينيلييةوةوةآلميمكى بةثةلة بؤ ئازاد قةزاز؛ نووسةرى كتيمبى )كةالمى ئةبةديى خودا لةكويمداية(؟!

م. موحةممةد سةرطةينيلى)1(

مامؤستاى بةريز دةيان و سةدان زاناى ثسثؤري وةكو )زنداني، زغلول، ماهر أحمد صوفي( دةيان كتيبيان لةسةر ئيعجازى قورئان نووسيوةو راظةيانكردووة، زانايانى خؤرئاواو خؤرهةآلت شاهيديدةرن لةسةر

موعجيزةيى قورئان و ساآلنة هةزاران زاناو ثسثؤر لةخؤرئاوا ئةبنة قوتابى قورئان و لةبةردةم عةرشى قورئاندا كرنوش بؤ خوداى بيطةرد دةبةن.

وةآلميكى بةثةلة بؤ ئازاد قةزاز

Page 37: govari regai shar3

69ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني68 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

بةخياييةكى سةركةوتوو هيزيكى مةزن تةواوى طةالنيرتى بةهؤى ثةيامة ئةو دوذمنانى بةآلم قةناعةتثيبكات، دنيا نائارامييان جــؤراوجــؤر ملبةمالنةى جياجياى هيشى خستةوة تا ناضاربآ بةشيكى زؤرى كاتةكةى بؤ بةرطريكردن لةئيسالم سةرقالبكات. ئةمرؤ دواى )1٤( سةدة، دةسكةوتة ئةو كتيبى مرؤييدا، لةجيهانى دةبينني ئةو بةرزةكانى ثرتى خةلكى ملياريك ئــةو، ئايديؤلؤذيايةى و مةزهةب شكؤوة بةريزو و ثيدينن شةهادةى كــردووةو بةختةوةر ناويدةبةن، هةزاران زاناى خؤرئاوايى كؤن و نوآ لةلوتكةى بةمامؤستاى وة دايـــدةنـــني، مــرؤظــايــةتــيــدا هـــةرةبـــةرزى بةبآ )s(ثيغةمبةر لةقةلةميدةدةن. مرؤيى هــةرةبــةرزى دةستثيك دةركةوت، لةيةكةم بانطةوازيدا برواى خؤى وةك بروايةكى جيهانى راطةياندو هةموو سنوريكى جوطرايف و نةتةوةيى دةبةزينآ، ئةم بنةماية ئةوةى لييدةخويندريتةوة كة روونــــة بــةلــطــةيــةكــى جيهانييةو ئـــةو رةوانـــةكـــرانـــى رابوونى شؤرشى ئةو دوا رابوون و شؤرشى ثيغةمبةرانة ئايديؤلؤذيى ضةكيكى قورئان ليبيت( خوايان )سةالمي نزمةوة و تةسك لةسيستةميكى مرؤظ نيية زوورةفتةنى تايبةتيدا، لةقؤناغيكى ببات بــةرزتــر سيستةميكى بؤ لةبازنةيةكى مرؤظ بؤ بةردةوامة ئايديؤلؤذيايةكى بةلكو فةلسةفيدا، و زانستى و هزرى و كؤمةآليةتى و سياسى ثيغةمبةراتيية، كؤتايى مؤركى )s(ثيغةمبةر ناردنى بؤية عةقيدةيةكى قــورئــانــدا ئيعجازى لــةراســت موسولانان دينييان هةية، بةآلم ليكؤلةران و زانايان لةراست ئيعجازى قورئان ضونكة هةية زانستييان عةقيدةيةكى قورئانيدا لةراست ئيعجازييةكانة سامانة فراوانى ئؤقيانوسيكى اليةنة، فرة قوتاخبانةيةكى ذياندا، بونةوةرو و طــةردوون ئاسؤو بــكــات، كؤمةلطة و تــاك ثيشةنطى لةتوانايداية بةتاووتويكردنيكى ثيويستى هةية فروانى دةرفةتيكى زانستى ثرت هةية لةجاران. قورئان ضاووطى ليكؤلينةوةية لةهةموو لــةهــةمــوو ضــاخ و ســةردةمــيــكــدا لــةئــيــســالمــدا، بنياتنانى بــؤ قاية بنةمايةكى جيهاندا، ناوضةيةكى لةسايةيدا مــرؤظ كة كــراوة، ــازادو ئ تــةواو كؤمةلطةيةكى هةموو هيزو ماتةوزةكانى خؤى تيدا بكاتةوة، مرؤظايةتى بةرةو كؤمةلطةيةكى منوونةيى ببات، كة خودا حوكمى تيدا رابردووة، قورئاندا دابةزيين بةسةر )1٤٠٠( سال بكات، مرؤظايةتى وةرضةرخانى طةورةى تيدابريوةو زؤر قؤناغى لةبةرامبةر كةضى ئاشنابووة، راز و نهينى بةزؤر بريوةو ــةكــردووةو ن هيضى هيشتايش قورئانييةكاندا ئايةتة

لةطةل زؤربــوونــى طةجنينةي رؤذبــــةرؤذ لــةدواوةيــة، هــةر مانةوةى خاسيةتى و مةزنرتدةبيت قورئان زانستةكاندا لةبةرامبةر رينمايية بنةماى هةميشة و لةدةستنادات هةموو طؤرانكاريية جيهانييةكاندا. )د. واجليى( مامؤستا ئايةتيكى طةلة قــورئــان دةنــووســيــت: )نــابــل( لــةزانــكــؤى جياجيا زانستى و سرووشتييةكان ياسا لةخؤيطرتووة رووندةكةنةوة، ئةو بابة زانستييانة بةشيوةيةكى ئةوةندة وردو دوور لةهةلة دةخةنةروو ئاستى ثياوانى زانستى و )بورس دادةبةزيت. لةبةرامبةردا سياسييان و فةلسةفى اإلسالم(دا وإعــتــنــاق )حممد لةكتيبى ئةمسيث( ورث رؤذيك بروامواية بويرييةكةوة بةهةموو من دةنووسيت: راسترتين و مرؤييةكان زانستة فةلسةفةو بةرزترين ديت بنةماى مةسيحييةت شاهيديدةدات ئةم قورئانة كتيبيكى ئةو بةلي رةوانةكراوى خواية. )j( خواييةو موحةممةد نةخيويندووة، قوتاخبانةيةكدا لةهيض بوو ثيغةمبةريك هةليبذاردووةو خوا ثةرتوكخانةيةك، هيض ناو نةضووةتة قورئانى بؤ ناردووة، ئينجا ثةرتوكخانةكانى درووستكرد، ثريكردن لةجؤرةها كتيب و مةزهةبةكان و فةلسةفةكان و ياساكان و سيستةمة ثةروةردةييةكان و مةزهةبييةكان و لةبةردةم مرؤظدا زانستة جياجياكانى و ئايديؤلؤذييةكان دانا، لةذينطةيةكدا دةركةوت نة زانستى تاقيكردؤتةوة نة لةهةموو مةدينةدا )11( كةس هةبوو هيض شارستانييةك، خويندن و نووسينةوةيان هةبآ، لةناو هؤزى طةورةو بآوى قورةيشدا )17( ثياو هةبوون خويندن و نووسينيان هةبيت. زانستة قورئانييةكان كة لةيةكةم ئايةتيدا ريزى لةزانست و خامة ناوة لةوبوارةدا طةورةترين طؤرانى ثةيداكردو ئيسالم فــةرزكــردو مــوســولــان تومخى هـــةردوو لــةســةر زانستى لةخوينى دانــا لةثيشرت زانايانى و نــووســةران مرةكةبى شةهيدان، ثاشان مامؤستا تؤ كؤمةلة بوختانيكى زانستى بةقورئان دةكةيت و قورئاني ثيتؤمةتباردةكةيت، كةهةرطيز زانايانى نةيارى قورئان ئةم جؤرة بوختانانةيان بةقورئان بؤ عةقلى خؤتيان هةليتاوثةليتى تةفسييكى نةكردووة، فةلسةفى و زانستى واقيعيكى لةهةموو دوور دةكةيت، ئيسالمى زانــاى بةمانا زانايانى هةموو راى لؤذيكى، و ئةوكةسانةى لــةراســتــى خــوا دةبــةزيــنــى، خــؤرئــاوايــى و ديالؤكدةكةن فةلسةفى و زانستى و ئايينى بيبةلطةى

دةفةرمويت: چٿ ٿ ٿ ٹ ٹ ٹ ٹ ڤ ڤ ڤ سةيرى بــةوردى هةندآ با لقمان. چ ڦ ڦ ڦ ڤ هةندآ لةبةلطة سادةو نازانستييةكانى ناوبراو بكةين، كة

بةهةموو عةقلى خؤى دةيةوآ بيانكات بةبةلطة لةبةرضاو ئةبةدى قورئان كةالمى ئةوانة دةيسةلينن كة خةلكةوة، مرؤظيكى طــةورةى هزرى هةلقوآلوى بةلكو نيية، خوايى

زاناى وةكو )موحةممةدs(ة و قورئان نوينةرى لؤطؤسة: طــةردوون، بوونى بؤ ئــامــاذةدةكــات قــورئــان كاتآ )1(و ئــامســان و دؤزةخ و بةهةشت و كــورســى و لــةعــةرش تةنةكانيرتدا و ئةستيةكان و مانطةكان خــؤرو و زةوى كورتيدةكاتةوة، بةكورتى لةجيهانى ماددى و ئةتي )طيان(

ې ې ې ې ۉ ۉ چ دةيانناسينيت: دا ى ى ائ چ املؤمنون.

لةناو ئامسانةكان )7( ــات دةك ئــامــاذة قــورئــان لـــيةدا عةرشدان و عةرش بوونةوةرى مةزنة، نةك تةختى خودابآ يةكيكة كــوتــران( كليفالند )جـــون لــةســةردانــيــشــنت. بــؤ )دولـــت( لــةزانــكــؤى مامتاتيكى و كيميايى لــةزانــايــانــى دةنــووســيــت: ص2١(دا العلم/ عصر يف يتجلى )اهلل لــة لـــةوةى وردى و زيــرةكــى و بـــةشـــارةزايـــى هــةركــةســيــك داهاتوو بروانآ، لةطةردوون اليةكةوة لةهةموو دةيزانني لةراستييةكان، بينني جيهان بةسآ بروا ناضارماندةكةن لةراست كيميا ئةوةى طيانى. و و هزرى ماددى جيهانى مامؤستاى ثاشان كةمة. زؤر ثيشكةشيكردووة، ئةمةوة بةريز نةك هةرقورئان هةركتيبيكى زانستى طةردوونناسى زةوى بةوشةى ئــامــاذةى لييربوانى و تاويبدةيتآ تــازة بؤ و زانستني وشانة دوو ئــةم كـــردووة، ئامسانةكان و ستانلى )مــييــت بــةكــاردةهــيــنــريــن. ئامسانييةكان تةنة فيزياو ثسثؤرى و فةيلةسوف و سروشتناس كوجندن( دةروونزانى و فةلسةفةى زانستةكان لةئةمةريكا لة)ل16(ى كردطارو زانينى سيفاتةكانى ثيويستيمان بةو زاراوةو مانايانة هةية لةو مانايانة جيابآ جيهانى ماددييةكانيان ثيوةسفدةكةين، سيفاتى ماددى و ليكدانةوةى ميكانيكى، بؤ ناتوانآ دادةمــــةزرآ، رةفتاريةكان تيؤرة لةسةر كة بةتايبةتى يارمةتيمانبدات، مةبةستة ئــةم هينانةدى دوايئةوةى بؤماندةركةوت ئةو طةردوونةى لةناوى دةذين يان طيانة، مــاددةو بةلكو بآ، رووت ماددةيةكى ناكرآ بةتةنيا ناتوانني ناماددييةكان شتة نامادديية، مــاددةو بةوشة ماددييةكان وةسفيانبكةين. ثاشان مامؤستا ئازاد لةهيض ئايةتيكى قورئانيدا نةهاتووة، خودا لةسةر عةرش دةكةن لةوة نكول ئاوا خؤرئاوا زانايانى تا دانيشتبيت، هاتبيت. ماناية بةو دةســتــةواذةى ئينجيلدا و لةتةورات )بول كالرنس ئةبرسولد( مامؤستاى سرووشتى زيندةطى،

دةنووسيت: لةرووى زانستييةوة من ناتوامن بةشيوةيةكى خودا رةنــطــةى بــةو بيبكةمةوة وينةبكةم، خــوا مــاددى و كورسى لةسةر يان دةكات، شوينطؤرى يان دةبينري،

عةرش دادةنيشيت.كــاتــآ كتيبة ثـــيؤزةكـــان خــوامــان بــؤ وةســفــدةكــةن و لةراست زاتى خوا قسة دةكةن زؤر لةو وشانة بةكاردينن ـــرؤظ و مــيــذووةكــةى لــةزةويــدا ــانــى م ــؤ وةســفــى ذي كــة ببةكاردةهينرين، بةآلم خودا بوونةوةريكى روحانيى ناديارة، ناتوانآ مرؤظ روحانييةوةية، لةسةرووى لةبةرزيدا بةلكو بونةوةريكى روحانى وةسفيبكات، هةرضةندة مرؤظ وةكو لةلةش و طيان ثيكدآ ناتوانآ ثةى بةو سيفةتة روحييانة ببات و باسيان لةسنوورى شارةزايى خؤيدا نةبيت، لةطةل ئةوةشدا دةتوانني بةو راستيية بطةين خودا خاوةن هزرو

ويست و ليزانينة.مامؤستا ئةمة راى زانستى نويية، راى جةمسةرةكانى زانايانى سةلةف راى و قورئان بروانينة طةر خؤرئاواية، لةئالوبةيت و ئةسحابة زاناكان، دةبينني بةر لةزانستى نوآ

ئاوا خودايان ناساندووة. كاتآ خوا فةرموويةتى:چڀ ڀ ڀ ڀ ٺ ٺ ٺ ٺ چ النحل. واتة:

طةر شتيكتان نةزانى لةئةهلى زيكر ثرسياربكةن.لةكتيبى البغدادي( عبدالقادر )أبومنصور بؤمنوونة: )الفرق بني الفرق/ص2٤٨(دا دةلي: زانايانى ئةهلى سوننة كؤكن، خوا هيض جيطايآ نايطريتة خؤى، زةمةنى بةسةردا كة كةرامييةكان و هيشامييةكان راى ثيضةوانةى نايةت، )خوا عةل بـــرواداران ميى عةرشة. لةسةر خوا ثيانواية لييازيبيت( فةرموويةتى: )إن اهلل تعاىل خلق العرش إظهارا لقدرته المكانا لذاتهـ وكان وال مكان و هو اآلن على ماكان(. واتة: عةرشى بؤ دةرخستنى تواناى خؤى بةديهيناوة نةك جيطايآ بؤ خؤى ـ سةرةتا جيطةى نةبووة ئيستاش واية. كةواتة: زةمان و مةكان دوو ضةمكى ماددين بةسةر طياندا بوونى كــة ـــرداردا ك خــواى بــةســةر نــةخــوازةآل ثيادةنابن )اإلستواء( وشــةى كــةواتــة: الــوجــود(ة )واجــب ثيويستة

بةماناى دانيشنت نيية، بةلكو خودا لةهةموو جيطاييكة: چ ڦ ڦ ڦ ڦ ڄڄ ڃ چ احلديد. واتا: لةهةر كوييةك بن خوا لةطةلتانداية. كةواتة: مامؤستا ئازاد تؤ بؤضي بوختان وتويانة: طواية دةكــةيــت؟ سةلةف زانايانى و بةقورئان كارةكانى بةريوةبردنى بؤ دانيشتووة عةرش لةسةر خوا هةنديكيان و خةلةف زانايانى سةلةف راستة طــةردوون. ئاياتى سيفات بةكيناية مانا دةكةن وةكو )اإلستواء( بةماناى

وةآلميكى بةثةلة بؤ ئازاد قةزازوةآلميكى بةثةلة بؤ ئازاد قةزاز

Page 38: govari regai shar3

71ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني70 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

وةكو هةنديكيرتيش )القوة(، بةماناى )اليد( )اإلستول(، خؤيان لييان دةطةرين. بةلةشكردنى خودا )التجسيم( لةناو جولةكةوة بؤ ناو فيكرةى موسولانان طوازراوةتةوة، وةكو )كعب األحبار( و ئةوانيرت، بؤ زانينى ثرت بروانة )التجسيم

واجملسمة/ عبدالفتاح بن صاحل قديش اليافعي(.وزةى ديةنى لةقورئاندا طةردوون هةرطيز ثاشان -2

جيؤ سةنرتيسمى وةرنةطرتووة، كة لةسةدةى شازدةيةمدا طؤرا و هيليؤسةنرتيسم جيطةى طرتةوة.

تــةمــاشــاى قـــورئـــان بــكــة بـــةر لــةزانــســتــى نـــوآ ئــامــاذة بةتةقينةوة طةورةكة دةكات كة طةردوونى تيدا دروستبووة

گ گ گ چ زةمينةوة: و بةئامسان كاتةوة، بةماددةو چ ہ ڱڱ ڱ ڱ ڳ ڳ ڳ ڳ بيربوايان نابينن ئامسانةكان و زةوى واتة: ئايا األنبياء. ــيةدا ل جياكردنةوة؟ ليكمان و يةكثارضةبوون ســةرةتــا يةك زةوى و ئامسانييةكان تةنة دةكــات ئاماذة قــورئــان ثارضةبوون و بةتةقينةوة ليكجيابوونةوةو زةويش يةكيكة لةو تةنانةو لةهةمان توخم و ئةتؤم ثيكديت. ثاشان قورئان دةريدةخات طةردوون سةرةتا سةدييكى طازى بووة، يان

ثارضةكة طريك: چ ۅ ۉ ۉ ې ې ې ې ى ى ديــارة فصلت. چ ۇئ ۇئ وئ وئ ەئ ەئ ائ ائ يةكةم طازيكة، خؤيشى ئاطرةو دياردةييكى )الــدخــان( كةس )مزهويل(بوو لةسال )1٩٤8ز(دا بيؤكةى تةقينةوة رزق/ص29( هاني الكون/ تأريخ )موجز دانا. طةورةكةى ئايا مامؤستا ئازاد ئةم بيؤكة قورئانييةش لةيؤنانييةكان و بةفراوانيى طةردوون ئاماذة قورئان ثاشان وةرطياوة؟! دةكات: مةجةرةكان و كاكيشانةكان ليكدووركةوتنةوةى واتــة: ــات. ــذاري ال چ ۈئ ۈئ ۆئ ۆئ ۇئ ۇئ چ فراوانيدةكةين. ئيمة دروستكردووةو بةهيز ئامسامنان و بةكشان دةستيكرد طــةردوون تةقينةوةكة دواى واتــة: تاسةر كراوةية طــةردوون ئايا بــةآلم ليكدووركةوتنةوة. بةثيى يةكرتى؟ نــاو دةرواتـــةوة جاريكيرت يــان دةكشآ، قورئان طةردوون داخراوةو فراوانبوون سنووردارةو ئوميطا بــةمــةش وةآلمـــى طةورةترين ــرة، ــةورةت لــةذمــارة )يـــةك( طثرسيارى زانستى فيزيايى هاوضةرخ دةداتةوة كة هةرطيز لةبيى زانايانى بةر لةسةدةى بيستةمدا نةبووة، نةخوازةآل

ڤ ڤ ڤ ٹ ٹ چ يؤنانى: زانـــايـــانـــى ڃ ڃ ڃڃ ڄ ڄڄ ڄ ڦ ڦ ڦ ڤڦ چ چ چ األنبياء. واتة: رؤذآ ديت ئامسان وةكو

ثةرةى نووسني دةثيضينةوةو لولي دةدةينةوة.

3- دةيان ئايةتى قورئانيى ئاماذةدةكةن زةوى يةكيكة دةسوريتةوةو جيطينييةو نيمضةخرةو و لةهةسارةكان يةكيكة لةهةسارة طةرؤكةكانى خؤرو ضةقى كؤمةلةى خؤر نيية، لةوانة: )إبن حزم الظاهري 99٤ه–١٦٤0م( لةكتيبى كــةســيــك )هــيــض دةنــــووســــآ ص٣١0(دا )الفصل/ج2 لةثيشةوايانى موسولان كة شايةن بآ بةزانايى نكؤلييان لةطؤى زةمينى نةكردووة، بةلكو ئايةتةكان و فةرموودةكان

رؤشنن لةسةر طؤى زةوى، خواى طةورة فةرموويةتى: چ ۉ ې ې ې ې ى ى ائائ ىئ چ الزمر. واتة: شةو بةطؤيى دينآ بةسةر رؤذداو رؤذ بةطؤيى دينآ بةسةر شةودا. )تكوير( وةكو ثيضانى جةمةدانى و ميزةرة، كة واتاى بازنةيية. ثاشان مامؤستا! وةكو )د. أمحد زكي( لةكتيبى )مع اهلل يف السماء/ ص١١٨(دا باسدةكات: زانست بةدةوريدا لةخؤرو هةسارةية نزيكرتين عةتارد دؤزييةوة دةسوريتةوة، ثاشان زوهرة، ثاشان زةوى، ثاشان مةريخ، جاران هةسارةية ئةم زوحــةل. ثاشان موشتةرى، ثاشان ـــووة، بــؤيــة )املــعــري( دوورتــريــن و بــةرزتــريــن هــةســارة بالردا على القاء الكواكب دارا من وتويةتى: )زحل أشرف دؤزييةوة، ئورانؤسى )1781ز( زانست ثاشان امليعاد(. )18٤٠ز( نيبتؤنى دؤزييةوة، )1٩3٠ز( ثلوتؤ دؤزرايةوة. ذمـــارةى ئــيــمــةدا ثةيانطةكانى لــةزانــكــؤو ئــيــمــرؤش تــا هةسارةكانى خؤر )٩( دانةية، كةضى وةكو لةطةردوونناسي كوردستان هةريى لةطؤظارى بآومانكردةوة )ل288(دا )5/37٩-٩-2٠٠6ز/ هةولي(دا هاتووة: دواى تويذينةوةى دوورو دريذ لةنيوان ئةندامةكانى يةكيتيى طةردوونناسيى نيودةولةتى )IAU( لةشارى )براط( ثايتةختى وآلتى ضيك طةردوونناسيى زانــاى ــة)1٠٠( ل زياتر بةئامادةبوونى و ــان، ذمــــارةى هــةســارةكــانــى تــايــبــةت بــةبــوارى هــةســارةكو ضــارؤن و )ســيس( )12( بؤ زياديكرد خــؤر كؤمةلةى طةر مامؤستا! ئــةى ســةريــان. خــرايــة )313UB2٠٠3(قورئان كةالمى ئةبةديى خوا نةبواية ذمارةى هةسارةكانى ــة)12( دانــة نــاودةبــرد؟! وةكــو لةخةونى ثيشةوا خــؤرى ب

ۉ ۉ ې چ هاتووة: ليبيت( )سةالمي خواي يوسفدا ې ى ى ائ ائ ەئ ەئ وئ وئ ې ې ۇئ ۇئ چ يوسف. واتة: من يانزة هةسارةو خؤرو لةم ــد خــوداوةن لـــيدا بــرد. بــؤم كرنوشيان بينني مانطم تاسال كة دةردةخـــات، زانستى ئيعجازيكى خةونةشدا دياريكردنى ئةويش ــووة، ب ليبيئاطا مرؤظى )2٠٠6ز( ذمارةى هةسارةكانى كؤمةلةي خؤرة، قورئان دةريدةخات

ليبيت( خــواي )سةالمي يةعقوب كــورانــى ذمــارةى ضــؤن دوانزة كور بووة، ذمارةى هةسارةكانى كؤمةلةي خؤريش هةموويان كــة ــــراوة، دان بـــةزةوى يــوســف ــة، ــةي دان )12(كرنوشى بؤ دةبةن، ضونكة زةوى لةهةسارةكانى كؤمةلةي مانط خؤرو و هةسارةكان هةموو و ذيانة خاوةن خؤردا ئـــامـــاذةدةكـــات زةوى قـــورئـــان ئـــــةودان! وة لــةخــزمــةتــى بةهيزى تةنة ئامسانييةكان وةستاوةو لةطةل لةبؤشاييدا

كيشكردنى خوايى راطياون: چ ڄ ڄ ڃ ڃ ڃ ڃ دلنيان ئايا واتــة: امللك. چ ڇ ڇ چ چ چ چ كةسآ لةئامسان زةويتان ليؤبضوينآ كاتآ طيذدةخوات. األسكندراني/ أميــن والــرباكــني/ )الـــزالزل لةكتيبى وةكــو

ثلةى و كــم( 6٤٠٠( ــرؤك ك تــا رووى هــاتــووة: ص٧(دا طةرمى ناوى )7٠٠( ثلةى سةديية. كةواتة: )متور( يةكيكة كة نـــاوزةوى، تــواوةكــانــى مــاددة طيذخواردنى لةماناى لةكاتى بوركان و بومةلةرزةدا منونةيان دةبينريت. ثاشان )متور( ماناى طيذخواردن و سورانةوةى زةويية لةئامساندا

حب جب يئ ىئ مئ حئ جئ چ خـــؤردا: ـــةدةورى بخبمب يث چ النمل. واتة: تؤ ضياكان دةبينيت وادةزانى مةبةست ليةدا دةرؤن. ثةلةهةور وةستاون، كةضى وةكو لة قيامةت نيية ضونكة لةوكاتةدا ضياكان نةماون و بوون

ڦ ڤ ڤ چ لةهةوادا: ــؤزوخــؤل ــةت بدةكات ئاماذة قورئان لــيةدا القارعة. چ ڦ ڦ تةنةكانى و زةوى طةرنا ضــاوة، فيلى زةوى وةستانى بةهؤى هيزى كيشكردنةوة بةيةك ئاراستةدا دةجولينةوة، بؤيةش هةست بةجولةى زةوى ناكةين، كةواتة: مامؤستاى بةلطةوة بةكام زانستةوة، و فةلسةفة هزرو بةكام بةريز ملبةمالنةيان قورئانةوةو موعجيزةكانى مةيدانى ديية وة جيؤسةنرتيسمةوة خانةى دةخةية قورئان و دةكــةى لؤطؤس و ميتؤسيش كة رةنطة خؤيشت لةمانايان نةطةيت و وةرتطرتنب جيطة بؤ زانستى ئةزموونطةرى ضؤلدةكةن، موعجيزةيةكى وةكــو قــورئــان ضــؤن بينيمان لةكاتيكدا درةوشاوةو ئةبةدى بةدريذايى رؤذطارو ضاخة يةك لةدواى ثاراستووةو خواييةكانى ياسا و ئةحكامةكان يةكةكان دةنوينن، خؤيان موعجيزةييدا رستةيةكى وشةو لةضةند ثاراستووةو ئايينى خــؤى ريــطــةيــةوة لــةو ــةورة ط خــواى رينمايى هةلوةشاندووةتةوةو بــةو دذ دوذمنانى ثالنى )د. راســتــكــردوونــةوة. هةلةكانى كـــردووةو مرؤظايةتى واإلجنيل التوراة بني )مقارنة لةكتيبى بوكاى( موريس والقران والعلم/ص١٧٣(دا دةنووسآ: لةهةردوو ضاخةكاندا

لةو هــةلــةى كةضى بينيون، طــةورةمــان زانستى هــةلــةى لةخؤم لــيةدا ناضارم نةبينيون، لةقورئاندا جؤرانةمان بــوايــة ضؤن ــرؤظ م قــورئــان نــووســةرى طــةر ثرسياربكةم: بنووسآ شتآ زايينيدا )7(ى ــةســةدةى ل توانيويةتى موبةمو لةطةل زانستةكانى تازةدا بيتةوة؟ بةكام ليكدانةوة ـــةو راســتــيــيــة مـــةزنـــة لـــيـــكـــدةدريـــتـــةوة، هيض ــيــة ئ مــرؤيليكدانةوةيآ نييةو بةرضاومان ناكةوآ كة ضؤن كةسيكى

)داطــوبــر(ى لةسةردةمى شا عــةرةبــى نــيــوةدوورطــةي نــاو فةرةنسيدا ئةو زانستانة بزانآ، كة لةهةندآ الوة بة )1٠(

خت چ بيت. خؤمانةوة زانستةكانى لةثيش ســةدة دة طــةورة خــواى املرسالت. چ جث يت ىت مت

ڻ ڻ ڻ ں ں ڱ ڱ ڱ چ فةرموويةتى: قورئان لــيةدا النازعات. چ ہ ہ ۀ ۀ ڻ

مامؤستاى بةريز بةكام هزرو فةلسةفة و زانستةوة، بةكام بةلطةوة ديية

مةيدانى موعجيزةكانى قورئانةوةو ملبةمالنةيان دةكةى و قورئان

دةخةية خانةى جيؤسةنتريسمةوة وة لؤطؤس و ميتؤسيش كة

رةنطة خؤيشت لةمانايان نةطةيت و وةرتطرتبن جيطة بؤ زانستى

ئةزموونطةرى ضؤلدةكةن، لةكاتيكدا بينيمان ضؤن قورئان وةكو

موعجيزةيةكى درةوشاوةو ئةبةدى بةدريذايى رؤذطارو ضاخة يةك

لةدواى يةكةكان ئةحكامةكان و ياسا خواييةكانى ثاراستووةو لةضةند

وشةو رستةيةكى موعجيزةييدا خؤيان دةنوينن

وةآلميكى بةثةلة بؤ ئازاد قةزازوةآلميكى بةثةلة بؤ ئازاد قةزاز

Page 39: govari regai shar3

73ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني72 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

قةبارةكةي ئــاوةو )%71( كة زةوى -طؤى دةكــات ئاماذة لةناخى لــةســةرةتــاوة ئــاوة ئــةو كــم3(يــة- مليؤن 136٠(زةويدا هاتوةتةدةر، نةك لةدروستبوونى زةوى ثةيدابووبآ يان بةكارليككردنى ئؤكسجني و هايدرؤجني ثةيدابووبيت، قورئان سةريهةلدابيت. كلكدارةكانةوة لةبةستةلةكى يان ــاوى ســـةرزةوى لةناخى ئــةم تــيــؤرة بــةراســتــدادةنــآ كــة ئتيؤرةكانيرت رابردووى هةآلنةى ئةم هةلقوآلوةو زةوييةوة زغلول د. العلمي/ إعجاز الدراسة )مدخل راستدةكاتةوة.

ہ چ كاتآ قورئان دةفةرموآ: النجار/ ص١٧٤-١٧٦( ہ ھ ھ ھ ھ ے ے ۓۓ ڭ ڭ ڭ ڭ ۇ ۇ ۆۆ ۈ ۈ ٴۇ ۋ ۋ ۅ ۅ چ البقرة. واتة: زةويان بؤ راخستوون و ئامسامنان مــانــاى وايــة خــودا زةوى بؤ ـــيةدا ل كـــردوون بةبينا. بــؤ بؤ ئامسانى خــوا طؤيية، ئــةوةشــدا لــةطــةل راخستوين هةوايةو لةبةرطة مةبةست كة بينا و بةسةقف كردووين تيشكة و ــةكــان ــي ــي ــان ــي ب لـــةتـــةنـــة دةثــــــاريــــــزى زةوى ـــةروةك خوا ـــؤزؤن، ه ــةوانــة؛ ضينى ئ طــةردوونــيــيــةكــان، ل

فةرمويةتى: چ ۇ ۇ ۆ ۆۈ ۈ ٴۇ ۋ ۋ ۅ چ األنبياء. وة فةرمويةتي: چ ٹ ٹ چ ڄ ڦ ڦ ڦ ڦ ڤ ڤ ڤ ڤ ٹ زةوى ئاشكراية دريذكردووةتةوة، زةويان واتة: احلجر. )يــكــور( وةكــو باسكرا، فــةرمــوويــةتــى: طؤيية وةكــو خــوا ثــــاشــــان خــــــودا لـــةضـــةنـــد هـــيـــلـــيـــكـــى ثـــــان و دريـــــــذدا

ۀ ڻ ڻ ڻ ڻ ں چ دريذيكردووةتةوة: ے ے ھھ ھ ھ ہ ہ ہ ہ ۀ واتة: كآ زةوى النمل. ۓۓ ڭ ڭ ڭ ڭ ۇچ بؤكردوون بة ئارامطة؟. لةكاتيدا زةوى لةيةك كاتدا زياتر لة)15( جولةى هةية، وةكو سورى تةوةرةيى لةماوةى )2٤( كاذيردا شةوو رؤذ ثةيدادةكات، سورى خولطةيى بةدةورى بــةخــيايــى )3٠كــم/ضــركــة( بــــــة)365,٤/1( رؤذو خـــؤردا مششك/ أوميد د. الكبري/ )اإلنفجار بروانة: تةواودةكات.

ٻ ٻ ٱ چ دةفةرمويت: ثةروةردطار وةك ص١2-9( ٻ ٻ پ پپ پ ڀ ڀ ڀ ڀ ٺ ٺ ٺ خــواو لةئايةتةكانى يةكآ واتـــة: الروم. ٿچ ٺ ئةو بةفةرمانى زةوى و ئامسان ئــةوةيــة موعجيزةكانى جياوازى بآ قورئان ليةدا بةريز مامؤستاى دةوةستيت. ــةهــةوادا ـــات ل ــامــاذة بــةوةســتــانــى ئــامســان و زةوى دةك ئ

بةفةرمانى خودا كة هيزى كيشكردنة. هةروةها دةفةرمويت: ے ھھ ھ ھ ہ ہ ہ ہ ۀ چ

واتــة: احلجر. چ ڭ ڭ ڭ ڭ ۓۓ ے بةحةق لةنيوانيانداية ئـــةوةى و زةوى و ئــامســانــةكــان دةوترآ: بةهةر شتآ )السماء( دروستمانكردووة. وشةى لةسةروى زةوييةوة بآ، وةكو لة )مفردات الواغب( و )لسان العرب/ إبن منظور(دا هاتووة.. بةرطة هةواو هةسارةكان و ئةو نيوان بؤ زةوى. ئةستيةكان وة مةجةرةكان ئامسانن لة)الكون وةكــو نيية. رةهــا بؤشايى بينهما( )ومــا تةنانة لةكتيبى ئيمةش هاتووةو االمــري/ص2(دا د.علي احلميق/ بينراودا لةطةردوونى بامسانكردووة: )طةردوونناسى(دا زياتر لة)1٠٠( هةزار مليؤن مةجةرة هةية، هةر مةجةرةيآ تيداية، ئــةســتــيةى مليؤن هـــةزار لـــــة)1٠٠-3٠٠( زيــاتــر نزيكرتين مةجةرة لةمةجةرةى هاوسيي لةوانة؛ ئةندروميدا ئةستيةى دوو نيوان دوورة. تيشكى مليؤن سالي )2,2(كم )15٠(مـــلـــيـــؤن خـــؤر تيشكيية، ســــال )٤( هــاوســآ وةكو رةهانيية بؤشايى نيوانانة ئةم دورة. لةزةوييةوة لةكؤمةلة وابــووة، دةورمــان هةواية كة بــروا ــةرابــردوودا لطازآ ثيكديت و كيش و ضرى هةية. نيوانى ئةستيةكان و قورئان كة ثربووةتةوة، ئةسي طةردو بةطازو هةسارةكان العميق/ الكون لة امري )د.علي بينهما( )وما فةرموويةتى: )universe , cosmos( طــةردوون دةنووسآ: ص١٤(دا بؤشاييان زةويــدا طؤى ــةدةرةوةى ل تةنانةية ئةو بؤشايى ثركردووةتةوة. كةواتة: جةنابى مامؤستا ئازاد قةزاز لةكام ــســتــى نــوآ ــــيؤز ثــيــضــةوانــةى زان ئــايــةتــدا قـــورئـــانـــى ثقسةيكردووة؟ بةكام بويريية دةليى: قورئان رةنطدةرةوةى سةنرتيسمةوة؟ جيو لةسةردةمى يؤنانييةكانة، فكرةى ــة ــي ــي ــســت ــــة زان ــــةل ـــكـــدا دةبـــيـــنـــى قـــــورئـــــان ه ـــي ـــات ـــةك لو و جيؤلؤجييةكانى سةردةمى خؤى طةردوونناسييةكان مةسيحى(و – )ئةرستؤ ناوةراست ضاخةكانى سةردةمى راستدةكاتةوة، زانستييةكانى سةدةى )2٠-21(يش هةلة ــك و ريـــيـــةكـــى زانــســتــى ــي ضــونــكــة هــــةر تـــيـــؤرو طــريــانلــةطــةل دةقــي ثةيامي خـــوادا دذبــيــتــةوة ســةرهــةلــبــدات و ناو خانةى بةدرؤخبريتةوةو خبريتة ديت رؤذيك مسؤطةر خوايى ئةبةديى كةالمى كؤنةكانةوة، ميتؤدة و ئةفسانة كةالمى نيوان كةالمى خوداو ئةمةية جياوازيى لةمةدايةو

مرؤظايةتى!.ضةندين خاوةنى سةرطةينيلي؛ موحةممةد مامؤستا )1(ليكؤلينةوةى شةرعى و زانستيية لةبوارةكانى شةرع، كيميا، فيزيا، ئيستا انة، وةرطري و كتيب ضةندين خاوةنى وة طةردوونناسى،

مامؤستاى مزطةوتى ضيوةى خؤشناوةتيية.

ضيية خيانةتة ئةو كيبيت؟ خةتآ مةالى دةبيت ئاخو كردوويةتى؟ بؤضى كردوويةتى؟ بةدواداضوونى ئةم باسة ميذسالة لةنامخدا جؤشيسةندووة، بؤية بةلينمدا بةدواى ئةم باسةدا بضم و بةبنج و بناوانى بطةم، رؤذان هاتن و رؤذان رؤيشنت، من هةرخةريكى كؤكردنةوةى سةرضاوةو سؤراغكردنبووم لةمةالى خةتى، تاكو قؤناغى ضوارةمى لةسةر تــةخــةروجــم باسى بــريــارمــدا هاتةثيش، زانــكــؤ كيشةى مةالى خةتى و فتواكةى بيت، دواى مشتومريكى اخليت )العالمة حممد بــةنــاوى عــةمــادةوة لــةاليــةن زؤر لةم كورتةيةك ةدا ــي ل قةبولكرا، واإلفــرتاء( احلقيقة بني تويذينةوةية دةخةمةروو، بةوهيوايةى راستييةكان وةك

مانط بدرةوشينةوةو ناراستييةكانيش بثووكينةوة. باسى يةكةم/ ثوختةيةك لةذيانى:

يةكةم/ ناوو نازناوو لةدايكبوونى: ناوى موحةممةدى كورى ئةمحةدى كورى عةبدورةمحاني كورى ئيسماعيلى )خةتآ( لةطوندى )1785ز( لــةســال سليمانة، كــورى كةدةكةويتة - لةدايكبووة خؤشناوةتى نــاوضــةى ى بة)شيخ خةتآ مةالى خةليفانةوة- و باليسان نيواني سليمان( نازناوكراوة، لةالي كوردةكان بة)مةالى خةتآ( األفندي( اخلطي بة)حممد زانايان لةالى نــاوزةدكــراوة، عيفانثةروةردا و زانستدؤست لةخيزانيكى ناسراوة، خةريكى تةمةنى بــةدريــذايــى باثيى طــةشــةيــكــردووة،

وانةوتنةوة بووة.دووةم/ خويندن و مامؤستاكانى:-

ــنــدنــةوة ــيــةوة بــةخــوي ــي ــدال ــن ــةم ــآ هــةرل مــــةالى خــةتســةرقــالــبــووة، لــةالى زانــايــانــى نــاوضــةى )رةوانـــــدوز(و لةناودارترين خويندوويةتى، كوردستان ناوضةكانيرتى

مامؤستاكانى ئةمانةى خوارةوة بوون:-

1( عــةبــدورةمحــان رؤذبــةيــانــيــى فــورقــانــى: فــورقــان؛ طونديكة لةقةرةحةسةن كةدةكةويتة نزيكي كةركوكةوة، ناويدةركردووة بة)شيخ علماء العراق(و لةسال )12٠7(ي كؤضيدا، وةفاتى فةرمووة، مةالى خةتآ لةسةر دةستى

ئةم زاناية ئيجازةى زانستيي وةرطرتووة.ــةكــى: لــةطــونــدى روســتــة ــال 2( مــوحــةممــةد ئــــادةم ب)3٠(ساليدا لةتةمةني لةدايكبووة، بالةكان لةناوضةى دانــراوى كؤمةليك تــةواوكــردووة، زانستةكانى هةموو خاليدى مةوالنا نةقليدا، و عةقلى لةزانستةكانى هةية لــةزانــا زؤر و ـــةآلل ط ــآى عــةبــدول ــةال م و نةقشبةندى ناودارةكاني ديكة الى ئةم زاناية خويندوويانة، لةسال

)1237ز(دا كؤضيدواييكردووة.مــيرؤســتــةم لــةطــونــدى مــيرؤســتــةمــى: ئةبوبةكر )3شةقآوةو نيواني دةكةويتة طوندة ئــةم لةدايكبووة، كتيبة لةسةر هةية ليكؤلينةوةى كؤمةليك هــةريــرةوة،

زانستييةكان، لةسال )123٠ ك( كؤضيدواييكردووة.سييةم/ قوتابييةكانى:-

ز( 181٤( ســال خةيالنى: ئةفةنديى عومةر مةال )1لةدايكبووة، دةستيكى باآلى هةبووة لةفيقهى شافيعيدا، مامؤستا عةبدولكةريى مودةريس دةليت: واى بؤدةضم لــةهــةمــوو زانــاكــانــى ســةردةمــى خـــؤى، زانــاتــربــووبــيــت

لةزانسيت فيقهدا.لةكؤية ك( 13٠٠( ســـال جـــةل: عــةبــدولــآ ــةال م )2

لةدايكبووة، سال )1٩52 ز( كؤضيدواييكردووة.3( مةال ئةمحةد نودشةيى: بةباب و باثيييةوة موفيت

بوون، سال )188٤ ز( لةسليمانى كؤضيدواييكردووة.طــةورةى مورشيديكى هةرشةمى: ئةبوبةكر مةال )٤

ئايينى بووة، سال )132٩ ك( كؤضيدواييكردووة.

مةالى خةتآوان حةقيقةت و خيانةتدا لةنيم

حةيدةر عةبدولآل

وةآلميكى بةثةلة بؤ ئازاد قةزاز

Page 40: govari regai shar3

75ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني74 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ـــادرى كؤيى: 5( شــاعــيى طــــةورةى كـــورد حــاجــى قز( 18٩7( ســـــال لـــةدايـــكـــبـــووة، ز( 1817( ســـــال

كؤضيدواييكردووة.ضوارةم/ كؤضيدواييكردني:-

ــــدز كــؤضــيــدوايــيــكــردووةو ــــةرةوان ــــةالى خــةتــآ ل ملةطؤرستانى طةردةطرد بةخاكسثيراوة، دكتؤر موحةممةد سالةيش ئــةو ديــاريــكــردووة، وةفــاتــى ســال طةزنةيى لةسال مي طرتنى فةرمانى دةركردنى لةطةل هاوكاتة لةطةل بؤضوونى مةسعود ئةمةيش هاودذة ز(دا 1831(كةثييواية: مةالى خةتى شةش ساأل دواي موحةممةد، خؤى طوندةكةى بؤ دةطةريتةوة كؤرة( )ثاشاى مردنى

)خةتى(.باسى دووةم/ ثلةوثايةى زانستيى:

و بليمةت زانــايــةكــى خــةتــآ مـــةالى ئاشكراية وةك بةتايبةتي ليهاتوويةكى طةورةى سةردةمى خؤى بووة، مةال هةبووة، مةزنى ثايةيةكى عةقلييةكاندا لةزانستة وةسفيكردوة: بــةرزة شيوازة بةم هــةولــيى، ئةفةنديى )إمام اآلفاق باإلتفاق، أستاذ الكل يف الكل على اإلطالق، السابقني ناقد املتبحرين، وأكمل املتأخرين غطريف اخلطي(. األفندي الرباني حممد العامل الالحقني، وقائد مةالى لةباسى موحةممةد مةسعود بييار، مامؤستاى

أهل أعلم من واحد )إنه ــت: دةدوي شيوةية بةم خةتيدا زمانه بعلوم اإلسالم، وإنه حرب عظيم فى مراتب اإلجتهاد، إال به ينهظ ال علمه ثقل وإن الكرد، أفذا من العلم أخذ يديه على وختــرج اإلســـالم، علماء فطاحل يــزن ميزان علماء أجالء من الكرد والعرب وغريهما على مدى عشرات

السنني(.لةاليةكيرتةوة ئيرباهيم فةسيح حةيدةرى، لةطةورةيى ــت: )الــعــالمــة احملقق، ــي ئـــةودا دؤشــدادةمــيــنــيــت و دةلالعلماء، الوقاد، وشيخ الذهن والفهامة املدقق، صاحب علماء أعظم من وكــان اخلطي الــصــاحل، حممد والـــورع به خلق كثري(. وةك لةسةرضاوةكاندا إنتفع العراق، وقد مةرجةعيكى خةتي موحةممةدى مةال ئاماذةيثيكراوة و طرفت هــةمــوو بــؤ بـــووة، ناوضةكة طشتيى و طـــةورة

كيشةكؤمةآليةتييةكان طةراونةتةوة بؤ الى ئةو.

بةرهةم و دانراوةكانى مةالى خةتآ:ــة لــــةدةرةجنــــامــــى لــيــكــؤلــيــنــةوةكــان ــم ــي ئــــــةوةى ئكؤمةليك خةتآ كةمةالى ئةوةية بةدةستمانطةييشتووة بةجيهيشتوون، خــؤي لــــةدواى نـــووســـراوى ــــراوو دانئةوانيرت مـــاوةتـــةوةو نــووســراويــكــى تةنها بــةداخــةوة سةرضاوةكانى بةطويرةى ــيةدا ل فــةوتــاون، هةموويان

ميذوو دةياخنةينةروو:١( حواش على تفسري البيضاوي.

2( حاشية على شرح مجع اجلوامع.٣( حاشية على حتفة إبن حجر.

علي اهلــنــدي عبداحلكيم تعليقات على حاشية )٤)املطول(.

5( رسالة العلم فى علم الكالم. ئةم كتيبة كاتى خؤى ثاشا(ى )داود بةغداد واليى بؤ بةديارى خةتى مةالى ناردووةو لةيةكيك لةمةحتةفةكانى بةغداددا ثاريزراوة، لةم ساالنةى دواييدا مةال تاهي بةحركةيى تةحقيقيكردووةو مــةال تــاكــةبــةرهــةمــى كتيبة ئـــةم بــةضــاثــيــطــةيــانــدووة،

موحةممةدى خةتيية لةلةناوضوون رزطاريبووة.خةتىم موحةممةدى مةال سيميةم/ باسى

وان تؤمةت و حةقيقةتدا: لةنيميةكةم/ رووخانى مينشينى سؤران: لةكاتيكدا بزاظى موحةممةد ثاشا بزووتنةوةيةكى سةركةوتوو بةهيزبووة بؤ بنياتنانى دةولةتيكى كورديى تؤكمة، ئةمة لةدل بةشيك لةرؤشنبية الريكاندا جيطةى داخ بووة، كة بةو شيوازة

ناوةكييةكانى لــةهــؤكــارة هةرةسيهينابيت، ناخؤشة رووخانى وردنةبوونةتةوةو مينشينة ئةم لةناوضوونى ئةم مينشينةيان لةهةلويست و فةتواكةى مةالى خةتيدا

كورتهةهليناوة. بةطويرةى بؤضوونى زؤربةى ميذوونووس و ليكؤلةران بةثلةى كــورد شؤرشةكانى هةرةسهينانى و رووخـــان

يةكةم بؤ حالورةوشى كؤمةلطةى كوردى دةطةريتةوة.شؤرشانة ئــةو شكستهينانى لةهؤكارةكانى ئةطةر وردببينةوة، سآ خال طرنطمان دةستدةكةويت كةبوونةتة

مايةى لةنيوضوونيان، ئةو خاالنةيش بريتني لة:1( طرنطينةدان بةيةكطرتن بؤ ثرؤذةو كارةكانيان.

جةزيرةى و بابان ميةكانى نيوان ركةبةرايةتيى )2بؤتان.

خةلكى لةنيو نةفامى و نــةزانــى بــالوبــوونــةوةى )3كوردو ثشتطوخيستنى فيلوتةلةكةكانى دوذمنان.

سةبارةت بةرووخانى ئيمارةتى سؤرانيش كةم و زؤر ئةم خاالنة رةنطيداوةتةوة، هةنديك بؤ هؤكارى ناوةكى و

هةنديكيرت بؤ هؤكارى دةرةكى دةيطينةوة.دووةم/ شيكردنةوةى دةقى فةتواكةى مةالى خةتى:

بةسآ ئاماذة ثيوستة باسة ئةم روونكردنةوةى بؤ خال سةرةكى بكةين:

مةالى بؤ هةلبةسرتاوة فةتوايةي ئــةو يةكةم/ خــال خةتى، دذ بةشةريعةتى ئيسالمةو بةهيض شيوةيةك لةطةل بنةماكانى ئيسالم يةكناطريتةوة، هةروةها لةثلةوثايةى )هةركةسيك بــلــيــت: كــة نــاوةشــيــتــةوة زانــايــةيــش ــةم ئو دةمريت بةبيئيمانى بكات، سولتاندا لةطةل جةنط

تةالقيدةكةويت(.تؤمةتة بــةم ثشت ناتوانيت رةخنةطر دووةم/ خــال زاناية ئــةم هؤكار: دوو لةبةر ببةستيت هةلبةسرتاوة دةيتوانى سال )183٠ز( فةتوايةك دةربكات -كاتيك مي دابةشبوونة ئةم بليت: و كرد- ئيستقاللي بانطةشةى دذ بةدينة. هةروةها خةلك لةوبارةيةوة هانبدات، ياخود ناوى لةوتاربيذان كرد داواى كاتيك مي سال )1831ز( فةرمانيدا هــةروةهــا دابــنــني، )ســولــتــان( لةجيطةى ئــةو فتواى خةتى مةالى دةبواية دةي ليبدةن، ثارة سكةى لةطةل شةريعةتى كارانة ئةم جؤرة دةركردباو طوتباى:

ئيسالم ناطوجنني ... ئةى بؤضى فتواينةدا؟!خال سييةم/

1( ثضرثضرى لةطيانةوةي فتواكةدا هةية؛ هيض كةسيك

راستةوخؤ من بليت: فتوايةدا ئةم لةطيانةوةى نةبووة بينيومة لةمةالى خةتيوة بيستوومة، ياخود بةنووسراو

بةبيزيادوكةم.هــةيــة، ـــةكـــةدا دةق لــةمــةتــنــى زؤر نــاكــؤكــيــيــةكــى )2)جةنطان دةليت: جاريك موكرياني، حوزنيى حوسني عةقيدة و تــــةالق و ــن ــةدي ب زيـــان ــتــانــةكــان بــةســول دذ لةطةل )هةركةسيك ــيــت: دةل جاريكيرت دةطــةيــةنــيــت(. جةيشى عومسانييةكان جبةنطيت، بةبيئيمانى دةمريت،

تةالقى ذنةكةيشى دةكةويت(.لةاليةكيديكةوة دكتؤر عةبدورةمحاني قامسلو دةليت: )ثــاشــاى كــؤرة خــؤى دابــةدةســتــةوة بــةهــؤى تةحريكى لةطوناهة سولتان دذى شــةر كةثييوابوو خةتى مــةالى فتواى دةركردنى باسى شيوةيةك بةهيض طةورةكانة(.

نةكردوة.خوين نةرذانى )لةبةر ثييواية: بةطيش زةكي ئةمني

ثاشا خؤى تةسليمكردووة(.3( تؤمةتى مةالى خةتى لةتةرازووى ذيريدا؛ مامؤستا بؤ بةردةوام عةالئةدين سوجادى دةليت: )مةالى خةتى كاروبارةكانيدا لةهةموو كاريكردووة، مي بةرذةوةنديى هاوكاريبووة، هيض فتوايةكى دذ بةمي دةرنةكردووة، ئةم هةليانبةستووةو خةتى مةالى دوذمنانى بوختانةيش ثشرتاستدةكاتةوة مامؤستا كةبؤضوونى ئةوةى بةس(.

ضةند بةلطةيةكى يةكالييكةرةوةن:حوكميكى بةهيزو ثياويكى كــؤرة ثاشاى يــةكــةم( ــن زيــانــى ــك كــةمــرتي ــةســي ــةرك ـــووة، ه ـــةب تـــونـــدوتـــؤل هطةورةترين لةنيويربدووة، طةياندبيت ئةو بةدةسةالتى شاهيديش لةسةر ئةم باسة كوشتنى مامةكانى خؤى بوو ثيش هةركةسيكيرت، دةى ئةطةر ئةوة راستبواية بؤضى هيض ورتةينةكردو خةتى هةلويستةى ئةم لةسةر ثاشا

برياريكى لةدذي دةرنةكرد؟ ـــارام ــآ بـــؤ شــويــنــيــكــى ئ ــؤضــى مــــةالى خــةت ــاشــة ب ب

هةلنةهات؟!و جــةل عــةبــدولــآى ــةال م بــامســانــكــرد وةك دووةم( شــاعــيى نــــاودارى كــورد حاجى قـــادرى كــؤيــى، لــةالى دةرســيــان و فةقيبوون خــةتــى لةطوندى خةتآ مــةالى لةالي خويندووة، ئةمةيش دواى رووخاندنى مينشينى سؤران بووة، هةريةك لةمانة ئةطةر بضووكرتين خيانةتيان لةم مةالية هةستثيكردبا بؤ ئيمةيان دةطيايةوة، كةضى لةم خاليوبةتالن حاجى، شيعرةكانى بةثيضةوانةوة

مامؤستا تاهير بةحركةيى: لةم بارةيةوة زؤر ثرسيارم

لةطةورةثياوانى رواندز كردووة، دةلين: كاتى خؤى حوسين

حوزنى ويستوويةتى ضاثخانةيةك لةسةر ثارضةزةوييةكى بنةمالةى

مةالى خةتآ دابنيت، بةآلم ئةوان نةيانهيشتوة، بؤية مشتومر

لةنيوانياندا ثةيدابووة، ثاشان حوزنى ئةم بوختانةى بؤ مةالى خةتى

هةلبةستووة!.

مةالى خةتآ لةنيوان حةقيقةت و خيانةتدامةالى خةتآ لةنيوان حةقيقةت و خيانةتدا

Page 41: govari regai shar3

77ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني76 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

بارةيةوة.دةركــةوتــنــى لــــةدواى تةنها بوختانة ئــةم ســيــيــةم( بو ئايندة بةثيوةرى بآوبووةوة، خةلك قةومى فيكرةى هيض بةخةيال بوختانة ئةم ثيشرت طــةرانــةوة، ــردوو رابكةسيكدا طوزةرى نةكردبوو، بةالم لةسةرةتاكانى سةدةي بيستةم، ئةم طيةشيوينيية لةسةرزمان و قةلةمى بةشيك

لةكينلةدآلن دةركةوت. مــةالى خةتى كةطواية رةوشــوحــالــةى لــةو ضـــوارةم( جةنطى كــؤمــةلــيــك ثيشرت لـــيـــدةركـــردووة، فــةتــواكــةى رةوانـــدز لةنزيكي تــوركــان جةيشى لــةطــةل خــويــنــاوى روويــــانــــداوة، كــةضــى مـــةالى خــةتــى هــيــض فــةتــوايــةكــى

لةوبارةيةوة دةرنةكردووة بؤضى؟! ئاماذةيثيدةكةن ميذوو سةرضاوةكانى وةك ثينجةم( )حوسني هةلبةستووة، تؤمةتةى كةئةو كةسيك يةكةم بوونى بةهؤكاري ئةمةيش ــووة، ب موكريانى( حوزنى لةسةر بنةمالةى خةتى، و لةنيوان موكريانى كيشةيةك باليسانى تةها موحةممةد مامؤستا ثــارضــةزةويــيــةك. هةلبةسرتاوو ئةمة مةزن بةخواى دةليت: سوينددةخؤم بؤ نيية، بةحةقيقةتةوة ثةيوةندييةكى هيض ناراستةو

يةكةم جاريش حوزنى موكريانى ئةمةى هةلبةستووة. -كةلةدايكييةوة ئةفةندى مــةال عيزةدين هــةروةهــا

دةلــيــت: ــتــةوة- دةطــةري موحةممةد مي بؤ رةضــةلــةكــى ــى مــوكــريــانــى دانـــةيـــةك لــةكــتــيــبــةكــةى حــوســني حــوزن)ميانى سؤران(ى بةديارى بؤ مةال عيزةدين نارد، دواى تؤ ــيــت: دةل بةحوزنى بةسةرزةنشتةوة خويندنةوةى ضاك دةزانيت ئةطةر مةال موحةممةدى خةتى فةتوايةكى بؤضى ئةى بووة، ثاشا بةرةزامةنديى دةركردبيت واى

لةكتيبةكةتدا لةم هةقيقةتة بيدةنطبوويت؟!

ذوونووسانى ميم لةزاناو بةشيمك هةلمويمستى : هاوضةرخ سةبارةت بةفةتواكةى مةالخةتىم

ثةيوةنديم بةتةلةفؤن باسة ئــةم روونــكــردنــةوةى بؤ بةهةنديك لةرؤشنبيان و شارةزايانى بوارى ميذووكرد، لةبارةى دواند، رةسول(م عيزةدين مستةفا )د. سةرةتا راستنيية ئةطةر نا؟ يان راستة فةتواية ئةم ئايا ئةوةى ئةمة وتــى: لةوةآلمدا هةليبةستووة؟ يةكةجمار بؤ كآ بؤ نــيــيــة، ــى راســت بنضينةيةكى هــيــض ــبــةســرتاوةو هــةليةكةجماريش حوسني حوزنى موكريانى هةليبةستووة، نةيطوتووة، ثاشا لةجةماعةتى هيضكةسيك لةو بــةدةر بؤية من ثشتطييى تةواوى بؤضوونى مامؤستا مةسعود

موحةممةد دةكةم. ليدوان لةوبارةيةوة كة حةيدةرى، مومتاز هةروةها وا، هةرهةلبةسرتاويكى وتى: هةية، خؤى نووسينى و هةربؤضوونيكى وا، كةبآوكرايةوة، ثيويستة بةشينةيى شيبكريتةوة، رةوشى سياسى و ئابوورى و كؤمةآليةتى ليكبدريتةوة، مةالى خةتى ئةوسةردةمةى و سةربازيى ضؤنبووة؟ ــةرى دةوروب لةطةل خةتى مةالى ثةيوةنديى بطةينة مــيــذوويــى خةستى لــيــكــؤلــيــنــةوةيــةكــى دواى دةرةجنام، ناكرى بةبآ زانيارى، مةالى خةتى بةشؤرشطي تويذينةوة دواى بةلكو بةخيانةتكار، يان لةقةلةمبدةين

دةبيت بطةينة برياريكى تةواو.شيكاريى كةكتيبيكى بةحركةيى، تاهي مامؤستا ئةوكةسانة دذى بةتوندى زؤر هةية، باسة ئةم لةسةر لةم وتــى: هةلبةستووةو بوختانةيان كةئةم وةســتــاوة بارةيةوة زؤر ثرسيارم لةطةورةثياوانى رواندوز كردووة، ــى ويــســتــوويــةتــى ـــــني: كــاتــى خـــؤى حــوســني حــوزن دةلمةالى بنةمالةى ثارضةزةوييةكى لةسةر ضاثخانةيةك خةتآ دابنيت، بةآلم ئةوان نةيانهيشتوة، بؤية مشتومر لةنيوانياندا ثةيدابووة، ثاشان حوزنى ئةم بوختانةى بؤ

مةالى خةتى هةلبةستووة!.

ثرؤفيسؤرى ياريدةدةر سةالم ناوخؤش، وتى: منيش كةدةلني: ميذوونووسانةية ئةو لةطةل تــةواو بؤضوومن ئةم فةتواية هةلبةسرتاوة، ئةوكةسةى قةناعةتى بةميى سؤران كرد كةشةرى عومسانييةكان نةكات، سيخوريكى بةريتانى بوو بةناوى )ريضارد ونض(، نةك مةالى خةتى، دابا، ضؤن وةهاى فةتوايةكى مةالى خةتآ ئةطةر باشة ئــةم رووداوة كــؤرة دواى ثــاشــاى كــةســوكــارى خــزم و

لةمةالى خةتى رازيدةبوون؟! ـــوارى مــــيــــذوودا مــامــؤســتــا ـــةب ـــووســـةرو شـــــارةزا ل نوتى: جةنابيان بارةيةوة لةم زادة، حةسةن عةبدولآي م. بؤضوونةكةي خويندومةتةوة، لةوسةرضاوانةى من مةسعود موحةممةدم لةهةموويان زياتر بةدلة كةدةليت: ئةم فةتواية هةلبةسرتاوة. ضونكة مامؤستا كاتيك شتيكى لييازيدةبيت كي داخــو نةبوو بةمة كــارى دةنــووســى، ئةو رةئييةكةى هــةروةهــا دةوســتــيــتــةوة، دذى كــي وة حوزنى بةحوسني ســةبــارةت تــيــدايــة، ئيستيدالليشى موكريانى، دةيانطوت: كاتيك خؤى كةشتيكى دةنووسى طرنطنيية، دةيطوت: ضيية؟ سةرضاوةت ليياندةثرسى

بةلكو ئيمة دةبينة سةرضاوة بؤ خةلك!.

سةرضاوةكان1- أربيل يف أدوارها التأرخيية/ زبري بيالل/ مطبعة النعمان

ـ النجف ـ ط1ـ1971م.اإلسالمية/ الثقافة العراق يف إسهام علماء كوردستان -2

حممد حسني أمحد/ مطبعة الرتبية ـ أربيل ـ ط1ـ1999م.3- إعادة التوازن إىل ميزان خمتل/ مسعود حممد/ مطبعة

جممع العلمي ـ بغداد ـ ط1ـ1977م.4- بوذانةوةى ميذووى زانايانى كورد لةريى دةسخةتةكانيانةوة )إحياء تأريخ علماء الكرد من طريق خمطوطاطهم( شيخ عمر

قرداغى مطبعة الساملي ـ بغداد ـ ط1ـ1999م. يف املشهورة أسر رةوان��دز/ بةناوبانطى بنةماآلنى -5

الرواندز/ ممدوح املزوري/ مطبعة أربيل ـ ط1ـ1998م.6- تأريخ الدول واإلمارات الكردية/ حممد أمني زكي بك

ـ مطبعة مصر ـ ط2ـ1948م.بيالل/ زبري اخلطي/ العالمة إعتاب إىل احلج تثنية -7

جملة احلكم الذاتي ـ العدد 71-1989م.الزمان/ مطبعة املدرس/ عبدالكريم الفتوى/ جواهر -8

بغداد ـ ط1ـ1976م.

يةكةم/ بةرطى مسعود حممد/ كؤيى/ قادرى حاجى -9سال يةكةم، ضاثى بةغداد، العلمى( )اجملمع ضاثخانةى

1976ز.وةزارةتى ضاثخانةى خةتى/ مةال حممد العلم/ رسالة -10

ثةروةردة/ ضاثى يةكةم/ سال 2007ز. 11- سؤزى نةتةوايةتى/ عةل باثري/ ضاثخانةى شةهيدان -

سليمانى- ضاثى دووةم سال 1991ز.عةالئةدين ع��رياق/ كؤمارى ك��وردو شؤرشةكانى -12سوجادى/ ضاثخانةى )معارف(� بةغداد� ضاثى يةكةم � سال

1959ز.13- عنوان اجملد فى تأريخ بغداد والبصرة/ إبراهيم فصيح

احليدرى/ مطبعة )دارالبصرة(. ميذووى ضاثكردنى ناديارة.14- علمائنا فى خدمة العلم والدين/ عبدالكريم مدرس/

مطبعة )داراحلرية(- بغداد- ط1- 1983م.ميذوونووسيك/ ئةفسانةي خةتى مةالى فةتواكةى -15

حةسةن مةمحود حةمةكةريم/ ضاثخانةى هةولري- 2006ز. ضاثخانةى قامسلو/ عبدالرمحن كوردستان/ كوردو 16ـ

بةيروت � بةيروت � ضاثى يةكةم �1930ز. سقوط إىل املؤدية واألسباب الرواندوزي باشا 17- حممد إمارة العالمة حممد اخلطى مفيت تأريخ نبذة من إمارته، مع )سؤران(/ طاهر عبداهلل سليمان/ مطبعة الثقافة -أربيل/ ط1ـ

2002م. 18- مشاهر الكرد وكردستان/ حممد أمني زكى بك/ ج1ـ

مطبعة التفيض- بغداد- ط1- 1945م. وجهودة ط��ةورة( )م��ةالى اجللى عبداهلل بن حممد -19ضاثى هةولري� � ثةروةردة ضاثخانةى ـ فقى جواد العلمية/

يةكةم � سال يةكةم � 2006ز.20- حممد اخليت ونهاية إمارة سؤرانية/ جملة )كاروان(-

العدد )4( ـ 1983م. حسام/ مطبعة حممد/ مسعود احلياة/ هموم من -21

بغداد/ ط1- 1988م.آدم إبن حممد املنهج/ مهج إلخراج احلجج نظم -22

الروستى/ مطبعة جامعة صالح الدين/ أربيل/ ط1-1999ماجلمهور/ مطبعة الكشمولة/ نكتل الزاهر/ النجم -23

موصل/ ط1- 1988م.)كاروان( جملة كوردستان/ على العثماني الجوم -24

األعداد )52، 53، 54(-1981م.لةريطةى ميذوونووسيك نووسةرو ضةند دواندنى -25

تةلةفؤنةوة كةئيستا دةنطيان لةالم ثاريزراوة.

مةالى خةتآ لةنيوان حةقيقةت و خيانةتدامةالى خةتآ لةنيوان حةقيقةت و خيانةتدا

ئةم بوختانة تةنها لةدواى دةركةوتنى فيكرةى قةومى بآلوبووةوة، خةلك بةثيوةرى ئايندة بو رابردوو طةرانةوة، ثيشتر ئةم بوختانة بةخةيالى هيض كةسيكدا طوزةرى نةكردبوو، بةالم لةسةرةتاكانى سةدةي بيستةم، ئةم طيرةشيوينيية لةسةرزمان و قةلةمى

بةشيك لةكينلةدآلن دةركةوت.

Page 42: govari regai shar3

79ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني78 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

دةولةتي دةزطاكاني لةناو ضاكسازييان هةولي ئةوانةي سةرراستانة تواناشيان هةموو زؤربـــوون، دا عومساني ــة ــان خــســتــةطــةر بــؤئــةوةي بــةربــةســتــيــك لــةريــي ئــةو دارمهةستيانثيدةكرد! رؤذانة كة راطرن دةولةتدا بةردةوامةي عومساني سياسةمتةدراني لةريزي هةيانبوو ئةمانةش شةرعناساني زاناو بيمةندو ــةدادوةرو ل هةيانبوو بوون، كؤمةلطةكة بوون، هةموو هةرهةستيان بةو الفاوة ويرانكاريية دةرةكيية دةكرد كة لةئةوروثاوة هةردةهات و مجةيدةهات! هةستيشيان دةكرد كة هيزي بةرةنطاريي ناوةكيي ئةوةندة هةرضةندة بةربةست، ببيتة نةماوة ئــةوة هيي الوازبــووة ســةلــتــةنــةتــي عــومســانــي خؤيشي ضــةنــديــن جــار هــةولــي طؤرانكاريي ئيجابي دا، هةولي نوخيوازي و سوودوةرطرتين لةطةل فةرةنسي.. لةشيوازي بةتايبةتي دا، لةئةوروثا كاتدا ئةم ضاكسازانة زؤرتردةبوون، تا بوونة دةستةيةكي ئيسالميي كاربةدةسيت دلسؤزي دةولةت و خاوةن ديديكي بةرفراواني رةسةنييت و نويكردنةوة، ئةمةيش بووة هؤي ئةوةي ئيسآحاتيكي باش بيتة بةرهةم و دارماني دةولةت

بؤ سةد ساليكيرتيش دواخبات.. دوو ــؤزدةدا ن ضةرخي سييةكاني ساآلني لةسةرةتاي بيؤكة هاتةكايةوة كة بوونة خاوةن مةدرةسةي ئيسآحي، ثيككيشاني يان تيكةلبووني لةئةجنامي هةردووكيشيان شارستانييت بةتيين ئةوروثايي بوو، ئةو دوو بيؤكةش:

1ـ نويكردنةوةي ثرؤسةي سياسةتي ئيسالمي.بـــةبـــانـــطـــةوازو ــيــســالم ئ ـــةوةي خـــــودي ـــكـــردن ـــوي ن 2ـ

دةزطاكانييةوة)1(. موحةممةد بةهانداني زيــاتــر يــةكــةم بــيؤكــةي ديــدي بةآلم دةبــزوا! سةربةخؤيانة كة بوو، ميسر ثاشاي عةلي ـ ئيسآحييةكةي ثرؤسة بريارو ئيعتيماديدةكردةوة سةر كة سولتان مةمحودي دووةم )1837ز( كؤضي دواييكرد، ئيعتيمادي كة ـ دةريــكــردبــوو سولتاني بةمةرسوميكي سةرةكي دةكــردةوة سةر خودي ئيسالم و شةريعةتةكةي بةشيوةيةكي ضاكسازيي، اليةنيكي هةموو داهيناني بؤ

ثارسةنط كة لةاليةكةوة مةرجةكاني ئيجتيهادي ئيسالمي بــثــاريــزيــت و لــةاليــةكــيــرتيــشــةوة لــةواقــيــعــي كــردةوةيــيــدا طؤرانكاري خبولقينيت. بةم شيوةيةش كةس ناضاري ئةوة

ناكريت كة هةردةبي ئةو شيوة ضاكسازيية قبولبكات. زاتيي خؤي هيزي بةآلم الوازببوو، هةرضةندة دةولةت لةهةموو روداوةكاندا كاريطةربوو، جي ئاراستةي بةهةموو هةنديك بــؤيــة ديـــاربـــوو، ئيسآحييةكانةوة ضاالكيية ئةوةشدا لةطةل هةستياندةكرد سياسةمتةدار بيمةندو كة لةطةل خةت و ريبازي ئةم سولتان و ئةو دةسةآلتداردا ناسولني، بةآلم خؤبةخؤ كةوتوونةتة سةر ئيسآحسازيية رافيع روففاعة لةوانة بةهاندةري. بــوون ئيسالمييةكةو تةهتاويي ميسري و عةلي موبارةك و خةيرةددين تونسي و جةمالةديين ئةفغاني و موحةممةد عةبدةو رةفيق عةزم ناودارة ئةم بةوزةي ئيسآحيية رةجنة ئةم و ضةندينيرت. ئيسآحييانة ماوةي ثةجنا سال طؤرانكاريي لةخؤطرت و

بةردةوام لةتةكامولبووني ثرؤسةكةدا بوون..دلسؤزة ئيسآحيية مةدرةسة دوو ئةم كة لةوكاتةي ــشــةوة ــةوالي لـــةكـــاري ضــاكــســازيــي و طـــؤرانـــدا بــــوون، لكة ـ هةبوو فيليش ثرمةكرو شــــةوورؤذي رةجنيكيرتي بةنهيين و ئاشكرا بةوزةي خؤي و ثشتيوانيي دةرةكي و يارمةتي ثياواني مةسيحييةواني ناو وآلتي موسولانان ـ هةرخةريكي فةشةلثيهيناني ثرؤسة ئيسآحيية ئيسالميية ئيسآحيتييةكةي بؤ ري بــؤئــةوةي بــوو، نوخيوازييةكة خؤيان خؤشبيت كة هةمووي لةديدو بؤضوون و ثيناسةو برطةكانيشي هةموو سةرضاوةيطرتبوو، ئةوروثاوة ثالني

كؤمةلطةو دةولةتي بةرةو عةلانييةتيكي بيديين دةبرد.نيوان لــةمــاوةي كة ـ دووةم عةبدولةميدي سولتان ــيؤكــةي ــةب ب ــســيت وي ـ حــوكــمــيــكــرد 1٩٠8ز ـ 1876كؤمةلكاريي ئيسالمي )فكرة اجلامعة االسالمية( زةمينةي تا ــتــةوة، ــذي داري ئيسالمي خيالفةتي زيــنــدووكــردنــةوةي دةولةتي عومساني بةهيزكاتةوة، بؤئةوةي بةرةي ناوخؤي كؤمةلكاريي مةسةلةي ئةم خةريكبوو يةكخاتةوة.. وآلت

ئةو ساآلنةي ئةمرؤيان دروستكردفاتيح ئيسالمي

ئيسالمي و زيندووكردنةوةي خيالفةتي ئيسالميية بكاتة ثرؤسةيةكي طردكردنةوةي جيهاني! بةو ئوميدةي سةرلةنوي ــي دةروون و نــاودل خباتةوة عومساني ئيمثراتؤرييةتي تا موسولانانةوة، جيهاني ناوجةرطةي و موسولانان رةنج هةموو ئةو بةرووي بةربةستيك بتوانن موسولانان و هةولدانة بةردةوامةي رؤذئاوادا دروستبكةن كة دةيةويت ئيمثراتؤرييت عومساني بروخينيت و خاك و ئوممةتةكةيشي دابردابرو بةشبةشبكات! جا هةر كة سولتان ئةم ثرؤسةي خؤي راطةياند، وةآلمدانةوةيةكي زؤر بةرفراوان و سةيري بؤ هاتةوة. تةنانةت لةئةندؤنيسياشةوة )ئةو زةمانة تةنها جاوةو سؤمةترة بوو( كة دةسةآلتي دةولةتي عومساني زؤر كارةي بةم دةيويست سولتان ئةوي، طةيشتبووة درةنط عومساني دةولةتي هيشتا كة بطةينيت لــةرؤذئــاوا ئــةوة ئةو ناكريت و ناشيت موسولانانةو مةرجةعييةتي تاكة ئييهمالبكريت و لةدانوستان و ريككةوتنيكدا كة ثةيوةندي

بةموسولانانةوة هةبيت خبريتةكةنار. بةم شيوةية رةجني طؤرانكاريية ئيسآحيية ئيسالمييةكةي لةبةرامبةريشيدا و دةرؤيــشــت عومساني دةولــةتــي نــاو بةردةوامبوو! هةلوةشاندنةوةشي و ويرانكاريي رةجني ئةم دوو ئاراستةية لةزؤرانبازيدا بوون تا جةنطي جيهانيي كة كاريطةربوو ئــةوةنــدة ئةجنامةكةشي قــةومــاو يــةكــةم سةراثا ريرةوي ميذووي طؤري، هةموو ئةجنامي جةنطةكة هاتةوةو بيدينةكان عةلةمانيية )ئيسآحي!(ية لةقازاجني ئةوةندة ثشتيانطيا تا طةيشتنة سةر حوكم و ئيسآحيية و و خؤي كةوت دةستةثاضة ئةوةندةيرت ئيسالمييةكةش وردةوردة ثوكينرايةوةو طؤشةطيكراو كولتوري ثرؤسةو بةمردني بيمةندو ثيشةواياني ئةويش بةمردوويي ضووة

الثةرةكاني ميذووةوة. مــوســولــانــانــي نـــيـــوةدؤرطـــةي هــيــنــدســتــان دوضـــاري لةاليةكةوة بــبــوونــةوة: ئــالــؤز جــؤراوجــؤرو كيشةي زؤر ئــيــســتــيــعــمــاري ئــيــنــطــلــيــزي وآلتـــــي داطــــيكــــردبــــوون و خـــوارةوةو هينابووة ئيسالمةكةي سياسيي سيستمي طــةورةيــةي وآلتــة ئــةو حوكمكردني سياسيي دةســةآلتــي و دةســةآلت كةناريكي طؤشةو هةموو ليسةندبوونةوةو لةاليةكيرتيشةوة زةوتــكــردبــوو.. بــؤ خــؤي ــي وآلت هــيــزي رووةورووي ئةو حةقيقةتة ببوونةوة كة ئةوان كةمايةتييةك بوون كة لةوآلتيكي بةرفراواني وةكو هيندستاندا حوكمي زؤرينةيةكيان دةكرد كة وةكو ليشاوي دةريا بوون، بةآلم وا بةرقةوة ئينطليز ئيستا دةكةونة بةردةسيت ئةو زؤرينةي

بيوهؤشي ئةمانةش ســةربــاري زيتكردوونةتةوة!! ليي هةلضووي نويي نيشتمانيي هيندؤسييةكان كة موسولان نامؤوةو تــةرازوويــةكــي تــاي خستبووة ئينطليزةكاني و ثيويستة دةيـــووت: كة دةزانــي بةغةريبة هــةردوواليــانــي لةناو دةرةوة.. بيانكةنة هيندؤسيي نيشتمانثةروةراني نــويــكــردنــةوة ئيسآحسازيي رةوتــيــكــي مــوســولــانــانــدا كة دروستببوو، خــان ئةمحةد سةييد بةسةرؤكايةتيي بةو كردبؤوة ئينطليزي ذيردةسيت ثيناسةي هيندستاني سيفةتةي كةوآلتي هةموويانة، خؤ موسولانان هةرخةلكي ئةو وآلتة بوون و موسولان بوون، سةييد ئةمحةد ديدي وآلتي وةك دةخــوازن كة روونكردبؤوة وا موسولاناني هاوبةشي هةموو اليةك هةولبدةن بؤ ئازادكردني هيندستان بةو سيفةتةي كة وآلتي هةموو اليةكيانة.. مةبةسيت سةييد ئةوة بوو كة مادام موسولانةكان تازة دةسةآلتي سياسي با كةناردراون لةدةستضووةو ــة)1857ز(ةوة ل و حوكميان موسولانان مةحرومكردنةي لةو كةميك نةبي هةرنةبي كة بةسةرياندا سةثينراوة نةهيلريت كة ناضاريانبكةن يان دةبيت دةست لةئيمتيازاتي ميذوويي خؤيان هةلطرن يان

باركةن و وآلت ضؤلكةن بؤ هةركوي دةضن بضن! ئةمرؤ بةئياني هــةروا 1٩25ز )تــا فارسيش لــةوآلتــي نةثساوةيان خةباتيكي دةســتــوور اليةنطراني ـــرا( دةوتشؤرشيكي توانييان )1٩٠6ز(دا لــةســالــي تــا كــردبــوو مةشروتييةت شؤرشي بةناوي بيناسازيي طؤرانكاريي )دةستورخوازيي( سةركةوتوو بكةن كة بةدةق لةدةستوري هةبن شةرع لةزاناياني دةستةيةك )دةبي نووسرا: وآلتدا تا دادةريـــذريـــت كة ياساييةك برطة هةموو برواننة كة يان دةســازيــت ئيسالمدا شةريعةتي لةطةل داخــؤ بزانن ثيضةوانةيةتي..( ئةم دةستة زانايةش هةروا بةضاوديريي تــا ســالــي )1٩25ز( مــانــةوة تا لــةثــةرلــةمــانــدا بــةهــيــزةوة اليدان)2( كردو سةربازييةكةي كؤدةتا ثةهلةوي رةزاشاي

و سيستمي حوكمي وآلتي كردة سيستميكي عةلةماني كة ديين لةدةولةت جويكردةوة.

بزاظي ضةندين ســةردةمــةيــدا لــةو ئيسالمي ئوممةتي خــؤيــدا ــاوضــةي ــةن ل هــةريــةك ــوو، ــداب ــي ت ئيسآحسازيي ئيستيعمار رووبةرووي راستةوخؤ كاريطةربوو، هةيانبوو هةيشيانبوو بــةرامــبــةري، جيهاد كــةوتــبــووة ــؤوةو ــووب بدروســتــكــردبــوو. سياسي و فيكريي بــزووتــنــةوةيــةكــي ئةمانةش جاري وا هةبوو لةمةدرةسةيةكدا دةردةكةوتن يان كاريطةري لةكةسايةتييةكي يان سؤفيتيدا لةتةريقةتيكي

ئةو ساآلنةي ئةمرؤيان دروستكرد

Page 43: govari regai shar3

81ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني80 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

شةرعناس يان هةلكةوتةي ئيسالمي وةكو بزووتنةوةكةي عةرةبي لــةنــيــوةدوورطــةي عــةبــدولــوةهــاب بــن موحةممةد )17٠3ـ17٩٠ز(، بزووتنةوةي سنووسي لةباكوري ئةفريقيا لةيةمةن شةوكاني ئيمام بزووتنةوةي )1787ـ185٩ز(، ئةفغاني جــةمــالــةديــين شــيــخ بــزاظــي 183٤ز(، )176٠ـ كةواكييب عةبدورةمحان بزووتنةوةي )183٩-18٩7ز(، موحةممةد شــيــخ رةجنــةكــانــي )18٤8ـ1٩٠2ز(، لــةشــام عةبدة لةميسر )18٤٩ـ 1٩٠5ز(، بزووتنةوةي نةقشبةنديي شيخ بزووتنةوةي 18٩٩ز(، ـ 18٤3( كوردستان باكوري لةباكوري كوردستان( بؤ هينانةوةي سةعيدي ثيان )هةر خيالفةت )1٩25ز (و شيخ سةعيدي نورسي و بزووتنةوةي مةدرةسةي نوور )1875ـ1٩5٩ز( و بزووتنةوةي تةريقةتي و سةنطال و كــامــيؤن و لةمةراكيش لةئةفريقا تيجاني

نةجييياو نةجيةرو طابؤن و سودان. وةهةروةها)3( بـــــةآلم ئــــةم هـــةمـــوو بــــزووتــــنــــةوةو رةجنـــــة قـــــورس و ــةر ئـــةو الفـــاوة ــب ــةرام ـــــاو خـــؤي ب ــوو دارم ــةم ــةره زؤرة هشارستانيتييةي رؤذئاوا نةطرت كة وةك شاآلوي طري شةر ديدوتيوانينيكي وةكــو وةربــبــوو، موسولانان بةوآلتي ئيدارةي ثةيكةريكي و سياسي سيستميكي و فةلسةيف دةولةتي نوي، وةكو هيزيكي سةربازيي ضةكدارو مؤديرن، بةهيزيكي سوثايي ريكوثيك و بةضةكي بارووتييةوة ـ كة تازة ئةوروثا دايهينابوو ـ هاتة سةر موسولانان! بةوثةري ضوستوضاالكيي مةدةني و زيندةيي ذيان و بةرنامةي حوكم و داوةريي و ئابووريي و بؤضووني كؤمةآليةتي و ئةزمووني دةولةمةندي كؤن و نويي ميللةتاني ئةوروثاوة هاتنة سةر لةتوانايدابوو نة كة ئيسالم كؤلبووي الوازو ئوممةتيكي بـــةري شـــاآلوي ســةربــازيــيــان بــطــريــت، نــة لــةتــوانــايــدابــوو شارستانيتيي ضونكة لــةخــؤطــريــت! شارستانيتييان هةبوو، بةراستكردنةوة ثيويسيت ضةمابؤوةو ئيسالمي شارستانيتيي ئةوانيش هةرةتي الوييت بوو، لةكةرةستةي خاوو بازاري نوي دةطةرا! هةردووكيشياني لةموسولانان

و وآلتي موسولاناندا ديتةوة!

تاسي هةرةس:ــي مـــيـــذووي مــلــمــالنــي و ـــةوةو ســةرجنــدان ـــوون ـــةوردب لسةخيت دوذمنايةتيي زوو كؤمةآلندا، دةبةريكراضووني بؤ بةئيسالم بةرامبةر ـ طشيت بةشيوةيةكي ـ رؤذئـــاوات ميللةت و ئوممةت ئةو لةهةموو دةبينيت دةردةكــةويــت، وآلتــي وةك ناوضةكانيانةوة، ضؤتة ئيسالم طــةالنــةي و

ئــةوانــة، و ئـــةنـــادؤل ئةفريقياو و هيندستان و فـــارس رؤذئاوا لةهةموويان رقئةستوورتربووة بةرامبةر بةئيسالم، هةست ميللةتانيرت دادثــةروةرانــي و ئيسالم ئةهلي بؤية بةكةللةرةقي نــوي زؤر بــةوة دةكــةن كة رؤذئـــاواي كؤن و بةرامبةر ئيسالم دةوةستيتةوة، زؤر بةقينةوة موسولانان ئةم دةبينن كة لةبةرئةوةبيت رةنطة دةضةوسينيتةوة، طياني دةيبةزينن شوينكةوتووةكاني هةرضةند ئيسالمة نابةزيت! دةيشكينن هةرضةندي كزنابيت! بةربةرةكانيي هةرضةند الواز دةبيت نة دةضةميتةوة نة دةكةويتة كةنارو ئيسالمة ئةم دةبينن كؤلنادات! كؤليشببيت وازبهينيت! لةجيهاديدا سةرسةخت و درة، لةئاشتيدا دةليي ئاوة، كة دةكةويتة ذير تاويرةبةرد دةبيتةوة بةكاني! كة لةسةرةوة دةكاتة تاويرةبةرد بةردةوامي دلؤثي بةدلؤثة خوار ديتة ثشوودريذة ئةوةندة باريشيدا لةهةردوو خؤي! ماقؤري كردة يةكيكي كة نــاطــؤرري، و دةطــؤريــت ماندوونابيت، مةغؤل كــة ثاشطةزنابيتةوة!! بةمردنيشي مــوســولــان نالي ـــر ذي ــة دةخــات وآلتـــي و ثايتةخت و ويــــزةي ــتــة ديو هيندستان بؤ دةياننييتةوة بةموسولانانة ئةسثي، موسولانييت بة هيندستانيان شةش سةد سال حوكمي ثيدةكات تا شارستانيتييةكي لةوي بؤ بنياتنني! لةبةرئةم سيفةتانةية كة رؤذئاوا بةهةرشيوةيةك بيت بةهةرريطةيةك دةيــةويــت تةسفييةبكات، ئيسالم ــت ــةوي هــةردةي بــيــت، و ريشةكيشيكات ئةندةلوس هةروةكو شوينيك لةهةموو ئاسةوارةكانيشي بطؤريت، بةآلم هةميشة ترس و حةزةري قوتبيتةوةو بؤي هةية، فاتيحي موحةممةد ثةيدابووني ــهــادةوة بـــؤي بــيــتــةوةو بــةهــةلــةتــيــكــي )اهلل أكــــرب(ي جــيئيسالمبول ليبكاتة رؤمــي ثايتةخيت قوستةنتينييةي )شاري ئيسالم(و كليسةي ئاياسؤفياي ليبكاتة مزطةوت و بؤ سةرسنووري ظيةننا مل لينيت! بؤية بيمةندو ثياوماقول ئةو سةر هاتوونةتة دةميكة رؤذئــاوا سياسةمتةداراني و سةربازييدا، هيزي ثــةالمــارو و لــيــدان لــةطــةل كة رايــةي دةبيت ثالني )طةمارؤداني ئيسالم لةناوةوة( خبريتةطةر.. بةمانايةكيرت: حةمتةن دةبيت كليلي كةمال ئةتاتوركييانة بةكاربهينريت، تا لةناوةوة كةسيك قةآلكة بةرووي سياسةت

و هيزي سةربازيي رؤذئاوادا بكاتةوة. ئةمةش بوو بةو ثالنةي رؤذئاوا لةماوةي ئةم دوو سي

سةد سالةي دواييدا لةوآلتاني ئيسالمدا طرتيانةبةر. رؤذئاوا لةرةجنيكي نةثساوداية بؤ راوةستاندني كشاني رؤذئــاوا. غةيري لةرؤذئاواو تةشةنةكردنةكةي و ئيسالم

لةكؤنةوة هةر )رؤذئــاوا دةليت)٤(: كانتؤل مسيس ئالفيد كة طــوجنــاوةي مةعنةويية هــيــزة لــةو زؤر ئيستايش تــا لةجيهاني ئيسالمدا هةية دةترسيت! ضونكة ئةوة كة بؤتة لةسةر ريكخستنيان و موسولانان يةكخستين هؤكاري ثاكيي تيوانينة تةوحيدييةكةي، رؤذئاوا لةميذة ترسي ئةم هيزةي لينيشتووة، سالةهاي ساليشة هةولي ثووكانةوةو بؤ بــةردةوامــدايــة لةكؤششيكي دةدات! رادانـــي و الدان هةر ئيسالمي، جيهاني ليكهةلوةشاني و ثسان شــيازة هةولي زيندووكردنةوةي ئيختيالفاتي كؤن و دروستكردني بةردةواميش ئينجا دةدات، لةناودا نوييان ئيختيالفاتي دنةي ئةم دذي ئةو دةدات و ثشيت ئةويان دذي ئةويرتيان بكيشيت، بةيةكرتي هةموويان تيكيانبةرداو تا دةطريت نةبادا يةكبطرنةوة، من وا دةزامن ئةوةي طةوجييت و طةلؤريي سوورة هةر ليكحاليبوون، لةجياتي كة ئةوةية رؤذئاواية ئةوةش ئيسالميية، هيزة ئةم رووبةرووبوونةوةي لةسةر رووبــةروويــان ســةرو بكاتة هيشيان ئةم تا كة دةبينيت دةبنة و يةكدةطرن زووتــر ــرو زؤرت موسولانان ببيتةوة ئيسالمدا تةمةني زؤرةي مــاوة لــةم رؤذئـــاوا كوتلة! يــةك كةسببكات، خؤي بؤ موسولانان ريزي سؤزو نةيتواني بةرامبةر جةماعي قينوبوغزيكي ئــةوة لةجياتيي بةلكو ئةم بةكورةي فوو بةردةواميش كة ئــةوةي دروستبووة. قينوبوغزةدا دةكات ضاالكيي مةسيحييةواني و دينطؤريين ــيــان و داطــيكــردنــي ــيــكــردن ــاواي ــةرؤذئ مــوســولــانــان و بزةليلكردنيان! و ذيردةستكردن بةهيواي وآلتةكانيانة ديسان ئةمةش جطة لةتاآلنكردن و رووتانةوةي وآلتةكانيان لةرووي ئابورييةوة! ئينجا ئةو هةموو توندوتيذي و رق و تةعةسوبةي كة رؤذئاوا بةرامبةر هةموو شتيكي عةرةبي و

ئيسالمي دةينوينيت !!(. )1878ز( لــةســالــي كــة لةئةلانيا بــةرلــني كــؤنــطــرةي بؤ بوو رؤذئــاوا كؤمةلكارييانةي هةولداني يةكةمني طيا دةولــةتــي جةستةي ثــارةثــارةكــردنــي ضةقؤي ضةقاندني عومساني. ئةلانياو نةمساو مةجةرو فةرةنساو شانشيين باسوخواسي )بؤ روسيا ئيتالياو بةريتانياو يةكطرتووي دواي ئةمةش تيداكرد. بةشدارييان رؤذهةآلت( مةسةلةي ئــةو كؤمةلكاري و ــؤوة ســةر ئــةوروثــا طــةراب ئــةوةبــوو كة ريككةوتنةي ثييدةوترا: )ثةيانة ثيؤزةكة( كة طةورةترين بــةلــكــان و بــولــطــاريــاو لــةرزطــاركــردنــي بريتيبوو بــرطــةي و سربياو ســك بــؤســنــةوهــ و )مــونــتــيــطــرة( شـــاخـــةرةش رؤمانيا لةدةسةآلت و حوكمي عومساني. هةروةها دةبوو

بةثيي ئةو ثةيانة ثيؤزة بابولعالي )دةولةتي عومساني( تةنازول لةناوضةكاني باتوم و ئةردوهان و رةوز بؤ روسياي ــةتــي عومساني دةول دةبــيــت هــةروةهــا بــكــات. قةيسةري ئيعتياف دينيكيرتو خــاوةن هةموو بداتة ديين ئازاديي و ثاريزطاريي كة بكات ئــةوروثــا كونسولةكاني بةمايف عومسانياندا لةوآلتي خؤيان هاووآلتياني سةرثةرشتيي بكةن! لةراستيدا كؤنطرةي بةرلني دذوارترين و كاريطةرترين طورزبوو لةثةيكةري دةولةتي عومساني درا.. ضونكة بةثيي

ئةو كؤنطرة بوو كة:بةسةر هةيبوو عومساني ــةتــي دةول هــةرضــي يــةكــةم/

وآلتاني ئةوروثادا بةخشرايةوة!.بيطانةكان ئيمتيازاتي بؤ زؤر ثالثشتييةكي دووةم/

رؤذئــاوايــيــةكــان بــؤ عومسانيدا وآلتــانــي لــةنــاوجــةرطــةي دروستبوو )تا بةكةيفي خؤيان بتوانن دةستبخةنة كاروباري

وآلتاني ئيسالمةوة!(.سييةم/ فةرزكردني ثاراستين مةسيحي و هاووآلتياني )بةريتانيا موسولاناندا كؤمةلطةكاني لةناو ئةوروثايي روسياش و كاسؤليك فةرةنسا و بثاريزيت ثرؤتستانت ــةعــين: هـــانـــدان و دنـــــةدان و ــةمــةش ي ئـــةرســـةزؤكـــي(! ئئةوروثا هةركاتيك ثييان خويناوي شؤرشي بةرثاكردني

ويسيت! هةربؤية زؤر بةسةر ئةم كؤنطرةيةدا تينةثةري كة وآلتة

ئالفيرد كانتؤل سميس: رؤذئاوا هةر لةكؤنةوة تا ئيستايش زؤر لةو هيزة مةعنةويية طونجاوةي كة لةجيهاني ئيسالمدا هةية

دةترسيت! ضونكة ئةوةية كة بووةتة هؤكاري يةكخستني موسولمانان و ريكخستنيان لةسةر ثاكيي تيروانينة تةوحيدييةكةي، رؤذئاوا لةميذة ترسي

ئةم هيزةي لينيشتووة، سالةهاي ساليشة هةولي ثووكانةوةو الدان و

راداني دةدات...

ئةو ساآلنةي ئةمرؤيان دروستكردئةو ساآلنةي ئةمرؤيان دروستكرد

Page 44: govari regai shar3

83ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني82 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ئةوروثاييةكاني ذير حوكمي عومساني ـ بؤ جيابوونةوة ـ راثةرين، فةرةنساو بةريتانياش كةوتنة داطيكردني ميسرو سودان و جةزائيو تونس، روسياش ثةالماري هةموو وآلتة

ئيسالميية ئاسياييةكاني باشووري خؤيدا..ــــة)1878ز(ةوة ل كة ــوو، ب قؤناغة ئــةم سروشيت ئةمة دةستيثيكردو ضل سالي خاياند. ئةجناميشي دابريين ناوضة ئةوروثييةكان و ناوضة عةرةبييةكةو بةلكان و هيندستان و ئاسياي خواروو بوو لةدةولةتي عومساني، هةموو ئةمةش

بةسياسةتي هةنطاوبةهةنطاو جيبةجيدةكرا. زايؤنيي قةيسةري و ثيالنةكة ثيالنيكي ئيستيعماريي دواتر كؤمؤنيسيت بوو، هةموويانـ وةك هيزي نةيارو ناحةزو هاريكاريكردني و هاوكاري دةكةوتنة ـ ئيسالم دوذمــين يةكرت بؤ رماني دةولةتي عومساني و ليكهةلوةشاندنةوةي بوو، هةموويان ئاواتي هيواو ئةمةش ئيسالمي، جيهاني ضونكة هةموويان لةسةر ئةوة كؤبوون كة رمان و لةناوبردني دةولةتي عومساني يةعين: سرينةوةي دةولةتيك كة لةسةر ياساوريساي شةريعةتي ئيسالم دروستبووة! لةسةر النةي دةيــان دةولةتي ثــيةش دروستكردني ة ئــةم شــ رمــاوي قةومي و ناوضةطةريي و خيلةكي! كة دةبوو هةرهةمووشيان لةسةر ياساو ريساو ديدي عالةماني دروستبنب! مةرج بوو ئينجا ثيش! نةهيننةوة ئيسالم شةريعةتي هةموويان وآلتة كونسولطةريي و لةسةفارةت فةرمانبةرانةي ئــةو بوون عومسانيدا دةولةتي لةناو كة بوون ئةوروثاييةكان بوون. خؤيان وآلتاني سيستمي بةرنامةو ديدو نوينةري كردنةوةي كةوتنة مةسيحييةوانةكان طروثة بةهاوكاريي قوتاخبانةو دارشتين بةرنامةي خويندن و شوينكةوتووي ريسايانةي ياساو ئةو دارشتين كةوتنة سياسةتيشيان، دواتر بةزؤر كرديانن بةدةستووري ئةو وآلتانةي لةدةولةتي

عومسانييان جويدةكردنةوة. طةورةو زؤر الثةرةيةكي عومساني دةولةتي بةرماني ــضــرايــةوة، ــةواقــيــعــدا ثــي طــرنــط و كــاريــطــةري ئــيــســالم لئيسالمي، حوكمي سيستمي لــةنــةمــانــي بريتيبوو كــة سالةي )13٠٠( ميذووي لةهةموو يةكةجمارة بؤ ئةمةش خوايي شةريعةتي جيي ياسا ئيرت روودةدات! ئيسالمدا لةهةموو موسولانان ذياني كةناريكي طؤشةو لةهةموو ريباخؤري بانكي طرتةوةو ئيسالمدا ناوضةكاني جيهاني بيديين و عالةماني سكولةريسيت بةرنامةي دروستبوو،

بوو بةرةمسي! ــاوا رؤذئ كؤني خةونيكي عومساني دةولــةتــي رماني

بوو، هةموو رؤذئاوا: بةوآلتة ئيستيعماري و خاضثةرسيت قؤناغ ســي بة خةونةش ئــةم زايؤنييةوة.. و ماركسي و

هاتةدي: لةسةر عةبدولةميد ســولــتــان هــيــنــانــةخــوارةوةي 1ـ

حوكم.دواي عومساني، ــةتــي دةول ليكهةلوةشاندنةوةي 2ـ

جةنطي جيهانيي يةكةم. 3ـ نةهيشتين خيالفةتي ئيسالمي، بةدوو قؤناغ:

لةناوي ـ جويكردنةوةي دةسةآلتي سياسيي سولتان أ ظاتيكانيكي دروستكردني بؤ درا )هةوليكبوو خيالفةت ئيسالمي، تا ئةطةر هةموو نةخشةي سرينةوةي عومسانيية بةهيمايي و جي بهيننة ئةو سةرينةطرت، ئيسالمييةكة

بيهيلنةوة(.طشتيي و يــةكــجــاري و رةمســي ئيلغاكردنةوةي ـ ب

خيالفةت. موسولانان شيازةثساني يةعين: ئةمانةش هةموو و لــيــكــدابــرانــي نــاوضــةو طــةالنــيــان و ســةرهــةلــنــةدانــةوةي سةركردايةتييةكي طشتيي ئيسالمي بؤ هةموو موسولانان! بةمةش ئةو ئوممةتي موسولانةي سالةهاي سالة بووني ئةو ليكدةرةويتةوةو هةية ئوممةتي يةك و دةولــةت يةك وآلتة كام ئيدي رما.. بوو طردكردنةوةي هيماي منارةي ئيستيعمارييةي زؤر بضووكة )وةكو هؤلةندا كة ئيستا 11 مليؤنة!( دةتوانيت كام وآلتةي موسولانان كة زؤر طةورةية )وةك ئةندؤنيسيا كة ئيستا 22٠ مليؤنة( داطيكات و سةد

ساليش تييدا مبينيتةوة!!

هةتيوويي ئوممةتئيلغاكردنةوةي و عــومســانــي دةولـــةتـــي روخــانــدنــي بوو، ئيسالم ئوممةتي ئيسالمي شيازةثساني خيالفةتي ليكرتازان بوو، سياسيي ثيكهاتةي ليكهةلوةشاندنةوةي و داربردابركردني دارولئيسالم بوو، رماني ئةو منارة بوو دةكرد ئيسالم ئةهلي بؤ ئاماذةي اليةكةوة لةهةموو كة يان دوور خيالفةتيانةوة لةمةركةزي ضةند و لةكوين كة نزيكن، بؤية دواي رماني ئةو منارةية كة هيماي يةكبوون ئيستيعمارييةكان وآلتــة بــوو، موسولانان يةكيتيي و ئاسانرت توانييان بينة وآلتاني ئيسالمةوةو بؤ دةيان سال

بيوتيننةوة..هةموو هةنطاوبةهةنطاو توانرا كارةساتيية روداوة بةم وآلتي موسولانان بةرةو دواوة ثالثيوةنريت و بةكيشةي

طةورة طةورةوة موبتةالبكرين!هةموو ــةتــي بــةدةول )كــة ــي عومساني ــةت دةول يــةكــةم/ را( كــــرا بــةدةولــةتــيــكــي ـــــ ــي ئــيــســالمــي دةذم ــوممــةت ئياساي سويسري كة بيدينيي عةلةمانيي سكولةريستيي

خباتة شويين شةريعةتي ئيسالم بؤ حوكمكردن. خــةونــةكــةي ــا ت ــزم ــي ــؤن زاي ــؤ ب رخيــؤشــكــردن دووةم/ واقيعيي حةقيقةتيكي بكاتة لةقودسدا بةئاساني خؤي بةرجةستةو لةزةمةنيكي كورتيشدا لةجةرطي موسولاناندا

ببيتة سةرةنيزةي رؤذئاوا، بةتايبةتي ئةمريكا. ــاوا رؤذئ سةرةكييةكةي ئاماجنة هينانةديي سييةم/ بةو عومساني دةولــةتــي كة بــةوةي بةريتانيا بةتايبةتي بـــةرةي جةنطي نــاو راكيشنة خــؤيــةوة دواكــةوتــوويــيــةي ئةوي بةرذةوةندييةكي هيض بيئةوةي يةكةمةوة جيهانيي تيدابيت، وةك بةشداريشيانكرد خستيانة ريزي ئةلانياوة

تا بةزين و دابردابربوونةكةي بةتةواوي بةسةردا بربيت.ــيت ـــوو تــا وةســي ضــــــوارةم/ روســيــا ريــــي بــؤ خـــؤش ببةترؤسي طةورة جيبةجيبكات كة بريتيبوو لةداطيكردني و خليج ـــةرةو ب خــؤكــشــان و ئيسالمي جيهاني اليــةكــي لةهةموو ئيسالم ئوممةتي لةجةستةي خةجنةروةشاندن

اليةكةوة بةسوثاي قةيسةري و بةكؤمؤنيزم. ثةياني سيظةر كة لة)1٩2٠/8/1٠( مؤركرا، لةهةنطاوة بوو عومساني دةولــةتــي ــي رادان و الدان ثيشةكييةكاني لةوانيرتي هةريةكيكيان لةخؤطرت، برطةي كؤمةليك كة

دذوارترو كاريطةرتربوو، لةوانة:1ـ دةولةتي عومساني كة لةسالي )1٩1٤ز(دا رووبةرةكةي )2٠( دانيشتوواني ذمـــارةي دوجـــاو ميلي )613٠٠5(بيست مليؤن كةس بوو، لةسالي )1٩2٤ز(دا كةمكرايةوة بؤ

)175٠٠٠( ميلي دوجاو )8( مليؤن كةس! قوستةنتينية لــةغــةيــري ــةئــةوروثــا ل تـــورك نــابــيــت 2ـ

)ئيستانبول(دا هةبن.3ـ بواركردنةوة بؤ يؤنان تا ناوضةي ئيزمي داطيبكات و ئيدارةي بدات تا )عوسبةتول ئوممةم( بةيةكجاري بةرةمسي

دةيلكينيت بةيؤنانةوة. طــةرووي رؤذئـــاواي بــةري تا يؤنان بؤ بواركردنةوة ٤ـ

دةردةنيل داطيكات و خؤي ئيدارةيبدات. ــةت دةول دامــةزرانــدنــي و بةئةرمةن سةربةخؤييدان 5ـ

لةوانةيان كة لةئةنادؤلن. 6ـ نابيت توركيا كةشتيي جةنطي و فرؤكةي هةبيت و

دةبيت سوثاكةشي بكريتة ثؤليس.

7ـ ئيمتيازات و سةرمايةطوزارييةكاني كؤمثانياو وآلتة ثيشووي حالةتي سةر بطيريتةوة دةبــي رؤذئاواييةكان

خؤيان كة ثيش جةنطي جيهاني هةيانبووة. )تةعويز(بدات، دارايي غةرامةي هةم توركيا دةبيت 8ـ

هةم دةبيت ئةو ثارانة بدات كة دةكةويتة سةري!.ئينجا بةريتانياو فةرةنساو ئيتاليا ريككةوتننامةيةكيان بةرذةوةنديي ثاراستين بؤ ئيمزاكرد خؤياندا لةنيوان تايبةتيي خؤيان لةناوضةي ئيسالم و دابةشكردني وآلتاني

ذيردةسيت دةولةتي عومساني بةسةر خؤياندا..ئيدي توركيا نةيتواني لةم هةموو قةيدو كؤتة قوتاربيت، ضونكة طةر بيشيتوانياية لةيةكيكيان راثسكيت، حةمتةن

ئةوانيرتي لةئةستؤ قايدةبوو!بــؤيــة لـــــةوةودوا تــا ئــةو زةمــانــةي مــؤركــي عومساني ثيوةنةماو بوو بة توركياي مستةفا كةمال نةيتواني وةكو كةمال مستةفا دوايــئــةوةي ــة: وات رةفتاربكات! دةولـــةت ئيمزاكرد لؤزانيان نهينيي ثةياني ئينؤنؤ عيسمةت و وةكو سيستمي حوكم بهينريت لةئيسالم واز دةليت: كة .. و زماني دين و ياساي حوكم و ــةت دةول و سياسةتي بةريتانيا بةتايبةتي رؤذئـــاوا ئةوجا ئيمزاكرا، ئةمةش جــؤرج(ي )ليؤن تا ســةركــةوتــن، ثيكي هةلداني كةوتنة طةورةيان وتي: من ئيستا زؤر خؤشحال كة تورك خراوةتة حالةتيكي واوة كة دةبي ملكةضكات بؤ موحاسةبةكردني لةسةر ئةو هةموو تاوانبارييةي دذي ئيسثانيا كردوييت..

عومساني ئــيــمــثــراتــؤريــيــةتــي وا ـــي: وت ويــلــســونــيــش شتيكي بــةراســيت ضونكة دةرةوة، فــريــدرايــة لةئةوروثا

نامؤبوو بةسيماي شارستانييت)5(.

نامؤبوون:شيخولئيسالم)6( مستةفا سةبري ئاماذة بةوة دةكات كة عومساني دةولــةتــي لةسةر سيظةر ثةياني مةرجةكاني بةنهيين ئينؤنؤ و كةمال مستةفا كة بةآلم زؤرقورسبوو، ــان لــةســةر ــرتي ــةوي ــان ئــيــمــزاكــرد ئ ــي ــؤزان ثــةيــانــنــامــةي لسوككردن، ثةياني لؤزان كةوآلتاني هاوثةيان لة )1٩23ز(

دا مةرجةكانيان بةتوركيا ئيمزاكردـ كة بةضوار مةرجةكاني كةرزؤن بةناوبانطةو دواتر بآوكرايةوة ـ دةليت:

1ـ ئيلغاكردنةوةي خيالفةت بةشيوةيةكي تةواو. ثشتيواناني هــةروةهــا لـــةوآلت، خةليفة دةركــردنــي 2ـ

خيالفةت و موسادةرةكردني سامان و ماليان. دةولةتي )عةلةماني(ييت سكولةريسيت راطةياندني 3ـ

ئةو ساآلنةي ئةمرؤيان دروستكردئةو ساآلنةي ئةمرؤيان دروستكرد

Page 45: govari regai shar3

85ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني84 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

خبريتة نــوي مةدةني دةستوري دةبيت و نــوي توركياي جيي دةستوري كؤني عومساني.

٤ـ ثساندني هةموو ثةيوةنديةك بةئيسالمةوة()7(. قبولكردني ئةم مةرجانةو ئيمزاكردني ثةياننامةكة بةراسيت طورزيكي زؤر طةورةو )ضربة قاضية(ي ملمالنيكة

بوو. ــان ئــاســانــكــرد بؤ ــي ــا بـــةم شــيــوةيــة كــةمــالــيــيــةكــان ري ئئيلغاكردنةوةي خيالفةتي ئيسالمي دوايئةوةي كة بؤ ماوةي نةفيكردني هةروةها حوكميكرد، رةبــةق سالي )1٤٠٠(

بةكردةوةش خيالفةت! ثشتيواناني خانةوادةو خةليفةو خةليفة كؤتا كة ـ عةبدولعةزيزيان خةليفة كة ئــةوةبــوو مةدينة يان مةككة بؤ نةك ( سويسرا! بؤ نةفيكرد ـ بوو كة ئةوروثايي وآلتيكي بؤ بةلكو ئيسالمي، وآلتيكي يان دادطاي ئيلغاكردنةوةي نةبوو( هةروةها تيدا مزطةوتيكي و ئيسالمي ئــةوقــايف و دينييةكان خويندنطة و شةرعي ــي، بــــةدةردي رؤذنــامــةي ئــةوســاي توركيا زمــانــي عــةرةبنووسييان: توركيا دةيةويت بة يةكجاري واز لةو كولتورة بؤضي جا دروستيكردبوو.. ئيسالم كة بهينيت كؤنةي

ئةوة بليني؟! خؤ مستةفا كةمال خؤي وةكو رؤذنامةكانيرت بةراسيت )ئيمة وتي: بآويانكردةوة )1٩2٤/2/28ز(دا لة و بةتةئكيد عةزممان جةزمكردووة كة هةربةربةستيك بيتة كؤسثيكي كةندو هةموو ثيمانةوة، ذير دةخيةينة ريان لةو كة ليبطريت ئــةوةمــان ــي ري ــادام م تةختدةكةين ري ئةو بــةرةو جييدةهيليني ليهيناوةو وازمــان رؤذهــةآلتــةي بةرؤذئاوابوون روومانتيكردووة، كة ــن دةرؤي رؤذئــاوايــة بةلكو بدرةوشيتةوة دةستورماندا لةياساو هــةر نابيت بيكردنةوةمانةوة، درزي و مــؤخ كوجني بضيتة دةبــيــت نة بــةخــؤي نــة نيية، بةخيالفةت ثيويستمان ــةمــةودوا لو بــةئــةوقــاف نــة و شةرعييةكاني ـــا دادط و ـــــةوةزارةت بشتة لةم وازمــان بةجددي ئيمة دينييةكاني.. قوتاخبانة بــةرةو ناهيليت هةلزناوةو ثيمانةوة كة هيناوة كؤنانة سةروةريي بةرزبينةوة، بةراسيت طوناحي طةورة وا لةكؤلي ثييت عةرةبيدا، ئةو ئاوا دواخيستووين، ئةو وايليكردين بؤ زانست و ثيشكةوتن بةكلكي كارواني ميللةتاندا غاردةين،

ثيويستة بةثييت التيين بنووسني(. لة )1٩2٤/3/1ز(يشدا لةوتةكةي ئةجنومةني نيشتماني مالي طؤرانكاريي بؤ )راثــةريــنــمــان وتــي: )ثــةرلــةمــان(دا هةركاريطةرييةك ئازايانة زؤر ثيويستة خؤمان حةمتيية، ــكــاريــان لــيــدةطــريــت ـــي طــؤران ــكــاوةو ري كــة ثــيــمــانــةوة للــةهــةلــةتــي ضوونةثيش نــابــي دامــالــني، لــةبــةرخــؤمــانــي مافة دابينكردني ـــني، راراب و دوودل ثيشكةوتنماندا و لةريطةي خــانــةوادة و خيزان مافةكاني و مةدةنييةكان هيضيمان نةبيت رؤذئــاواوة شارستانيتيي و مةدةنييةت ضؤن بةسرتابنةوة بةئةفسانةوة ميللةتانيك ناياتةدي، بؤ ناهيليت وةخةبةردين؟ ضؤن رادةثةرن؟ ميللةتي توركيش

مؤتةكةو ئةفسانة سواريبيت(. ئينجا رؤذنامةكانيش نووسييان: خيالفةت و سةلتةنةت وةكو كلدان و ئاشوورو بابل و ميسري كؤنيان ليهاتووةو بوونةتة بةسةرهات، دينيش ـ كة ذيان و ئازاديي متكردبوو ـ لةطةلياندا بارطةي ثيضايةوةو ئةويش نةما، ئيستا كاتي رؤمــاوة لةكولتوري كة نــوي وةرطــريــن مــايف ئــةوة هاتووة هاتووة، ئةتاتورك)8( دةليت: ئاماجنم ئيلغاكردنةوةي خودي ضونكة نةخي، بثضرم، خؤمي بؤ ئــةوةي نةك خيالفةتة، ثلةوثايةيةكي وةرطرتين بؤ تةنازولكةم ثياوةنيم ئةو من ئاوا كؤن و ثةرثووت، ئيمة خؤمان لةخيالفةت قوتاركردو سةرةنطويلكي خستمانة تؤثيو الكة وةكو تورمانهةلدا،

ميذووةوة.. ()٩(.

لةجةنطةلمي عةلةمانييةتدا كة ـــةل، ط حــيــزبــي مجــهــوريــي )1٩23ز(دا لــةئــابــي ماسؤني لةجولةكةكاني دؤمنة)1٠(و ئةندامةكاني زؤرينةي بوون دامــةزرا، لة )1٩23/1٠/2٠ز(شـــدا كؤماري توركياي بؤ )ثــةرلــةمــان(ي نيشتماني ئةجنومةني راطةينراو نــوي هةلبذرراو لةذير كؤمةليك هةرةشةو فشاردا مستةفا كةمال

كرا بةسةرؤكي كؤمار. دةتووت: ساتيكي هةموو لةاليةكةوة كة رؤذانــةدا لةو لةاليةكي تريشةوة دةتووت: رةهيلةي دواي ساتي الفاوة بانطةشةدةكات، و دةطةريت جارضي ئاهةنطةو تيكرذاني مستةفا بــةرةي راويذكاريي اي خــي دانيشتين كؤمةليك كةمال كراو مستةفاش خيا ئةجنومةني طةورةي نيشتماني ئــازاري رؤذي يةكةمني بانطكرد، كؤبوونةوة بةستين بؤ هةر دةستيثيكرد، ئــةجنــومــةن ــوونــةوةي كــؤب )1٩2٤ز( لةم مةبةست كة ديــاربــوو يةكةمةوة ــاري وت لةسةرةتاي بؤية خيالفةتة، رةمسيي ئيلغاكردنةوةي كؤبوونةوةية رةدوبةدةلي بووة كؤبوونةوةكة ساتيشةوة لةيةكةم هةر شةرةقسةو بةرهةلستكاراني مستةفا كةمال هيشتا طوريان

تيدامابوو.. ثيش كؤتايي كؤبوونةوةكة مستةفا كةمال هةلساو وتي: مةترسيي ئــاوا كؤمارةي ئةم دةبيت نرخيكبيت )بةهةر لةسةرة بثاريزريت، دةبيت لةسةر بنجوبناغةيةكي عيلمي ئاسةواريي خيالفةتي خةليفةو بنياتبنريت، ثتةويش و ديــين كــؤنــي دادطـــاي نةمينن، ثيويستة ئالعومسان ئــةوان لةشويين ــي دةب كــةنــاردريــن، ثيويستة ياساكاني ثيشةوة، بهينيتة هــاوضــةرخ دةســتــوري يــاســاو دادطـــاو ثيويستة قوتاخبانةي ثياواني ديين داخرين و قوتاخبانةي ئينجا بيتةجييان(. حكومةت نــوخيــوازيــي ديــين غةيرة ــريــاري ــةمــان مــةرســومــيــك دةركــــات كــة ب داوايـــكـــرد ثــةرلتيدا لةدةولةت ديين جويكردنةوةي خةليفةو دةركردني

بةرووني دةرخريت. ثةرةيانسةند، موناقةشةكان ئةوةندةيرت قسانة بةم يةكيك اليةنطييدةكرد دوان بةرثةرضيان دةدايةوة، يةكيك دةيوت: نابيت دوان دةيانووت: دةبي وا بيت. تا كؤتايي ئةو رؤذة نةطةيشتنة هيض ئةجناميك.. بؤ رؤذي دووةميش ئيوارةو تا دةستيثيكردةوة شةرةقسة موناقةشةو هةروا دواتر تا نيوةشةو، نةخي هةر تووليكيشا تا سةعات شةش

و نيوي سبةي، هةر نةطةيشتنة هيض برياريك..

ئةجنومةني )1٩2٤ز( ئازاري مانطي رؤذي سييةمي بؤ كة ئيعالنكرد برياريكي توركيا )ثةرلةمان(ي نيشتماني دةليت: خيالفةت ئيلغابؤتةوةو دين لةدةولةت جويبؤتةوة.. بينةوةسةرخؤ، تاساو خةلكي نةيهيشت كةمال مستةفا خيا فةرمانيكي سةرؤكايةتيي الي خؤيةوة دةركردو ناردي بؤ جيبةجيكردني لةئيسالمبول كة ثيش هاتين سثيدةي بةجيبهيليت، وآلت عةبدولةجيد خةليفة دةبي سبةيين عــةســكــةرةوة و ثؤليس بــةســوثــايــةكــي هــةرخــؤي ئينجا و ثيش فةجر طةمارؤي كؤشكي بؤ ئيسالمبول كةوتةري ــةجــردا خةليفةي ف ــاريــكــوروونــي ت ــةل ــةط ل خــةلــيــفــةيــداو بؤ جلوبةرطيان هةنديك و بطريت سةيارةيةك ناضاركرد برديانة و دايــي ثارةيان كةميكيش جانتايةكةوةو كردة لةمةككةو روو نةيانهيشت تةنانةت سويسرا! سنووري

مةدينةش بكات!ــذكــارو ذن راوي لــةمــاوةي دوو رؤذيــشــدا هةرضي ئينجا سولتان ثيوةندي و دةســت حاشييةو و ومــنــدال مــال و وآلت دةرةوةي بةرةو كؤكردةوةو هةرهةمووياني هةبوو، ــية ئــيــلــغــاكــردنــةوةي دائ ــدن! ئينجا كــةوتــة ــةران ــث ــان دةريئاسةواريكي هةموو سرينةوةي و ئيسالمي بــةدائــيةي دائــية هةموو ــي.. ــاوةرؤك ن ــاوو ن و ئيسالمي خيالفةتي دينييةكاني ئيلغاكردةوةو هةرضي ثارةو زةويوزارو مولكي قوتاخبانة و حكومةت مولكي كرديية هــةبــوو ئــةوقــاف ئيسالمييةكاني داخست و بيناكاني كردة مولكي وةزارةتي دامةزراندني ثيش ـ خؤي حيزبي ضاوديري و مةعاريف دانــا.. طؤرانكارييةكاني هةموو لةسةر ـ ئةمين دةزطــاي ـــي عومساني ـــةت ــي دةول هــةرضــي دؤكــيــومــيــنــيت رةمســيخستيانة بةبيبايةخ يان فةوتا، لةدةستيانداو يان هةبوو لة ئــؤردؤغــان حكومةتي هاتين دواي ئيستا كــةنــارةوة! توركيا فةرمانيداوة كة بايةخ بةو دؤكيومينتانة بدريت كة

ئيستا )15٠( مليؤن دؤكيومينيت بة سةالمةتي ماوة! مةرجةكاني ــةرضــوار ه كــةمــال مستةفا شــيــوةيــة ــةم بكةرةزؤني وةزيري دةرةوةي ئينطليزي جيبةجيكرد، ئينجا وآلتاني رؤذئاوا ئيعتيافيان بةدةولةتي نويي توركيا كرد، سوثاي ئينطليزيش لةئيسالمبول و كةنداوةكان كشايةوة!

طشيت ئةجنومةني لةئةنداماني يةكيك كة لةبةريتانيا ئيعتيايف بؤضي كة طرت بةريتانيا لةحكومةتي رةخنةي بةتوركيا كردووة، كةرةزؤن وةآلميدايةوة: )توركيا بنربكرا، لةناوبرا، تازة هيي ئةوة نةماوة سةرثيي خؤي كةويتةوة، هيزو مايةي كة لةناوبرد مةعنةوييةيان وزة ئةو ئيمة

روخاندني دةولةتي عوسماني و ئيلغاكردنةوةي خيالفةتي

ئيسالمي شيرازةثساني ئوممةتي ئيسالم بوو، ليكهةلوةشاندنةوةي ثيكهاتةي سياسيي بوو، ليكترازان و داربردابركردني دارولئيسالم بوو، رماني ئةو منارة بوو كة لةهةموو

اليةكةوة ئاماذةي بؤ ئةهلي ئيسالم دةكرد كة لةكوين و ضةند لةمةركةزي خيالفةتيانةوة دوور يان نزيكن، بؤية دواي رماني ئةو منارةية كة هيماي يةكبوون و يةكيتيي موسولمانان بوو، وآلتة

ئيستيعمارييةكان ئاسانتر توانييان بينة وآلتاني ئيسالمةوةو بؤ دةيان سال

بيروتيننةوة..

ئةو ساآلنةي ئةمرؤيان دروستكردئةو ساآلنةي ئةمرؤيان دروستكرد

Page 46: govari regai shar3

87ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني86 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

تواناي بوو: خيالفةت و ئيسالمةتييةكةي ()11(. *****

بةمةش وردوخاشبوو، ئــاوا روخينراو خيالفةت ئــاوا ثــةســتــيــورايــة ئيسالمي دةســـتـــوري و ـــــةت دةول ــي ــان رمـــاوا يــاســاو ريــســاي ــــةالوةي مـــيـــذووةوة، ئ قــوذبــنــيــكــي كدةستوري هةزارسالةي ئوممةتيكي ديندارو زيندوو كراية كةلةثوريكي مؤزةخانة! ئاوا ديدي سياسي و سيستميكي حوكمراني ذياني نيوةي سةرزةميين زةماني خؤي كراية نةبيت كةس كتيبة كؤنيكي التيين وا كة ثسثؤري خؤي وةكو بةرفراوانةي دةولةتة ئةو ئاوا تينةطات! لةثيتيكي شيي ثيو نةخؤش كة ترسي هةرمابوو، بووة وردةوآلت و كلكة دةولةت! لةجيي ئةو حاكمانةي ئامادةي تةنازولي بستيك خاكي فةلةستني بؤ جولةكة نةبوون، كؤمةلكؤمةل سياسةمتةداريي دووروو ترسنؤك و طةندةل و بودةلة ـ هةر

بةناوي ئيسالمةوة ـ هاتنة شوينيان!.

كة! ئةمة ض كارةساتيمئةوةي بةبيي رؤذئاوادا دةهات كة وةك ثالي كؤمةلكاريي زؤر كة ــةوةي ئ بنيت، ئيسالمييةوة بةثةيكةري رقوقني سوكنايي دلي ثيدةهات و ئاهيكي ئارامي تيدةطةرا ثيي، بؤ ثــواز وةك ثالن نةخشةو بةسةدان بوو دةميك ئــةوةي قاشكردني ئوممةت و دةولةتي ئيسالمي دادةتاشي، ئا ئةمة بوو.. ئةم طورزة طرانة بوو كة هةموو وآلتاني ئةوروثاي ئةو زةمانة ثيكةوة هةليانسوراندو بةهةموو هيزيان بةجةستةي ماندووي زؤرانبازةكةي ئيسالميان كيشا! دواي ئةم شةرة ثركرد.. ثيكي سةركةوتنيان تيطةراو ئاهيان تووالنيةيان ــةنــاوي ئةو دوايـــئـــةوةي ئـــاوا دةولــةتــيــكــيــان رمــانــد كــة بلةهةزارسالبوو زياتر ئةمان كة حوكميدةكرد ئيسالمةوة قسةيدةكرد ئوممةتيكةوة بةناوي ليدةكرؤشت، ليويان بةناوي بــةدؤراونــةدةزانــي! خــؤي جةولةيةكدا لةهيض كة ئيوةشي ديين دةيــووت: كة ثيشةوة هاتبووة دينيكةوة

ثيئيحتيوادةكةم.. ئاي كة ملمالنييةكي قورسبوو.. غيةتي لةجيي دروستبوو، وآلت دارولئيسالم لةجيي جيهاد تؤوي كوجنرةي تؤراني و عروبةو كوردايةتي و باقي بانطةشة جاهيلييةكاني نةتةوايةتي ضينرا، هةرهةمووشيان دةبرييةوة، تةورو ثيةداريك وجودي خؤيان بوونة كلكي برايي ســؤزيــكــي و هــةســت ئيعتيقادو هــةمــوو لــةجــيــي ئيسكةثواوي لةسةر درندةيي ليكطيكردني كةلبة ديين عومساني ثةيدا بوو، تورك و عةرةب، تورك و كورد، عةرةب

و كورد، عةرةب و بةربةر، ئينجا عةرةب و عةرةب، كوردو لةسةر شةرةشؤقيانة رؤذةوة لةو رؤذئــاوا دنةي بة كورد

ثاوةني بيتاثؤو بةرماوةي قةرسيل خوساو.رؤذئاوا كة دةولةتي عومساني بؤ توركياي نوي و مستةفا كةمال، رماند وايزاني وةكو ئيمثراتؤريةتي كاسؤليكييةكةي خؤيان دينةكةشي ثيوة رماندووة! بؤية كةوتة نةقلكردني وآلتــي ناوضةكانيرتي بــؤ كــةمــال مستةفا تــةجــروبــةكــةي موسولانان، بؤ خؤيشيان لةرؤذئاوا زؤريان كتيب لةسةر نووسي!! ئيسالم مةفحكردنةوةي و خؤيان سةركةوتين جاريكيرت دنيادنيابيت هةتا دةيانووت: بةغرورةوة زؤر

ئيسالم سةرهةلناداتةوة..

بةر كةوتة ئوممةت جةستةي و ك��ةوت شيم كةلمبة:

ــذوودا مــي لةالكؤآلني هةجننهةجنن ئوممةت جةستةي كةوتة بةردةمي سةطةل!

دووي طةرؤكي هؤزي عةرةبة نيوةدوورطةي لةو ئةوي ــةآلم حاكم ــاآل، ب ـــةت و ئ ــوو، بــوو بــةخــاوةن دةول حوشرت بلةدواي حاكميشيان بوون بةواريسي كيشةي خةتكيشاني سنووري وآلتةكانيان، وةكو قةتةرو بةحرةين كة دةيانةويت كيشةي سنوورةكةيان ببةنة دادطاي نيودةولةتي لةالهايي هؤلةندا! يةك دةولةت و ئوممةت بوو بة)56( لةتة دةولةت و )76( كةمايةتيي بيخاوةن كة ساآلنة لةبةرضاوي هةموو دةزطا نيودةولةتيية دوورووةكان لةفةلةستني و ئةفغانستان و حةبةشةو بؤسنةو ضيضان سةردةبرين، ريشةكيشدةكرين ـــــةت! بــةآلم ــنــاداتــي! )56( دةول و كــةس لــةســةريــان هــةليان مليؤنة( 212 )كة ئةندؤنيسيا وةكو زةبةلالحةكانيان ثاكستان )كة 155 مليؤنة( يان نةجيييا )كة 1٤٠ مليؤنة( حكومةتة عةسكةر حوكمي مليؤنة( 72 )كة توركيا يان دةبات لةتةنطذةيةكةوة طاطةل وةك هةلبذيرراوةكةيشيان دامــاوي وآلتــي هةلبذاردني لةهةموو تةنطذةيةكيرت! بؤ دةهينيت! دةنطةكان )٩٩ر٩٩%(ي موسولانانيشدا حاكم

دةليي موسابةقةي ئةسثة بةآلم بة يةك بارطيي الت! موسولاناندا لــةوالتــي ديكتاتؤرييةت كة رؤذئــاوايــة زةرعدةكات! بؤية هةرئةويش بةرثرسة لةكاولكاريي وآلتي ديكتاتؤر ــةدواي ل ديكتاتؤر كة رؤذئــاوايــة موسولانان، فاشيلي سةربازيكي ديكتاتؤرة ئةو جا ثيشةوة، دينيتة تاكرةوي وةكو قةززافيي و موشةررةفة، يان تيةو هؤزيكي يان حيزبيكي ضةتةطةريي ئال سعودة، وةكو ديكتاتؤري

وةكو بةعسي عياق و سورياية. ئيلغاكردنةوةي خيالفةت هةتيووبووني ئوممةتةكةبوو، ضونكة جيهاندا! لةهةرهةموو بةلكو لةتوركيا، هةر نةك ئيسالمي سياسيي لةكاري ري هةر نةك ئةو دوابـــةدواي خيانةت! بةتؤمةتي بــوو شوينيك لةهةموو بةلكو طــيا، شيخي وةكـــو لــةنــةفــيــكــراويــكــي كةمالييةكان تــةنــانــةت نةورةسي رةمحةتييان قبولنةكرد لةمةنفاكةشي حةلةقةي شوينيك لةهةموو ئيرت دامبــةزريــنــيــت! سؤفييت زيكري موسولانان زةليلكران، ضونكة هةموو كةسـ وةكو ئيستاي ضةوساندنةوةياني و ليدان ـ ئيمة دامــاوي كوردستاني الببووة ماف و ئةركي نيشتماني خؤي! لةهةموو شوينيك بــريــاري يــاســاوريــســاو ـــةوة، دوورخـــراي لةحوكم ئيسالم لةكتييب شةريعةتةكةي ئيلغاكرايةوةو دادطــايــةكــانــي باشة، شةريعةت بيووتاية هةركةس قةتيسما! فيقهيدا دةكرانة يــان دةروخــيــنــران مزطةوتةكان دادطـــا! دةدرايـــة يــان دةكــرانــة كةنيسةو ئـــاذةل، ــةوري ــارو سةماخانةو ط ببارةطاي حيزبي، زماني عةرةبي لةتوركياو وآلتانيرت خراية بؤ لةتوركيا ثييت عةرةبي تةنانةت كة ئةوبةر، سةنطةري التيين طؤررا، لةميسريش لةذير سيبةري حوكي قةوميي ناسرييدا هةولي طؤريين بؤ التيين دةدرا! ئيدي كةي الي سؤمالي موحةممةد زياد بةريي غةريبة؟! يان الي كورديكي

طةلؤرو رقن؟!!

)10000( مةال كوذران!كةمالييةكان ئيتتيحادوتةرةقييةكةي بــزووتــنــةوةي قؤناغي دذوارترين خستة ئيسالمييان جيهاني لةتوركيا زاتــي ضونكة رؤذئــــاوا، و ئيسالم ـــةوةي ـــوون ـــةرووب رووبثةيوةنديي دةيــان ببيت جورئةتي شكاند وا رؤذئــاوايــان برايةتيي ثةيوةنديي بينيتةجيي هةستوسؤز بيوباوةرو دينيي ئيسالمي! ئينجا جورئةتي ئةوةيان بةخؤيان و بةدواي خؤيان دا كة لةهةموو شوينيكدا حوكمي ئيسالم خبريتة الوةو كولتورة بيدينييةكاني ثيش ئيسالم زيندووبكرينةوة: فيعةوني و فينيقي و ثةهلةوي و سانسكريتيي كؤن و.. لةثووشووي ئاطر وةكــو و ثالن دةكــردة ئةمةيشيان هتد

بيخاوةني هةموو وآلتيكي موسولانانيان بةردةدا.. خيالفةت كةوت..

بةكةوتن و ئيلغاكردنةوةي رةمسيي ئةو لة )1٩2٤/3/3ز(ةوة دةزطاكاني فيكردني ئيسالم لةثايتةخيت ئيسالمةكةدا داخران! ئينجا دواي ساليك فيكردني قورئان و ئيسالمةتي

بوو بةتاوان و دةيان هةزار كةسي لةسةر دادطاييكرا! تا جـــاري كـــرد، بةئيسالمي كــةمــال مستةفا ئـــةوةي جيهاندا لةهةموو ئيسالمةتي بيمةنداني ســال ضةندين كةمالييةكان طؤرانكاريي حةثةساند، زاناياني تاساند، دةتووت: خولولؤكةن و هةلدةسورين! تةنانةت رؤذانةش مانطانةش كاردانةوةكانيشيان ــوون! ب ساتانة نــةبــوون! طؤرانكاريي تويذينةوةي فرياي كــةس فريانةدةكةوت، ئةمان داريذيت، دذيان ثالنيكي تا نةدةكةوت ثيشوويان طؤرانكارييةكيرتيان دادةهينا، لةوي ثيشووتر قورسرت! كة هينايةسةر موسولانان كةس رؤذئاواي كةماليزم الفاوي فرياي كةلينطرتن نةكةوت! ضونكة كةماليزم ديدو بؤضووني ئيسالمةكةوة! قاليب كــردة ثراوثر رؤذئــاواي فةلسةفيي قاليب هيناية تـــةواوي بة ئــةوروثــاي سيستمي ئــيــدارةو قــالــبــيــكــي عومساني حــوكــمــرانــي عــومســانــيــيــةوةو هـــةر تــووريــهــةلــدةدا! لةخؤنةطرتاية ـــاواي رؤذئ يــاســاوريــســاي هةموو رؤذيك ثةرلةمان برطةياسايةكي كوفري دادةتاشي، بانط ئيلغاكردنةوةي سبةي خيالفةت، ئيلغاي ئــةمــرؤ مارةيي لةجيي مةدةني زةواجــي دووســبــةي بةعةرةبي، وةهـــةروةهـــا.. مــــيات.. يــاســاي ضــوارســبــةي ئيسالمي، ضونكة بياخنوينيتةوة، ــةدةكــةوت ن ــةوة ئ فــريــاي كــةس ثةلةيبوو، كةماليزمي كردبووة شؤفلي روخاندن، رؤذئاوا نةيدةهيشت يةك لةحزةي ئةو هةلة ميذووييةي لةدةستضي، دووســةد بةهةزارو ئوممةتةكةي و ئيسالم ئــةوةي دةبــوو رؤذ سيسةد بــةهــةزارو ا خــ ئــةم دروستيانكردبوو ســال دةخواست.. ثةلةكردني ئةمةش هةليكيشيت، لةريشةوة بؤية )1٠٠٠٠(دةهــةزار مةال كوذران! هةرضي قوتاخبانةي تةكيةيةكي بةهيض ري تةنانةت رمينرا!! هةبوو ئيسالمي كة ئيسالمبوليك تةثينرا! هةمووي نةدراو سؤفيطةريش ضةند مةطةر روخاند! هةمووي تيدابوو مزطةوتي )5٠٠(تا كة ئاياسؤفيا مزطةوتي وةكــو ميذوويي مزطةوتيكي ئيستاش وةكو مؤزةخانة ماوة! دةبوو رؤذانة هةزاران هةزار و دةستنووس مؤزةخانةو لةئاساري ئيسالمي كةلةثوري بةدةسيت دةبــوو بيفةوتينن! يــان بفرؤشن بةنرخ شيت راست ثيك بةئيسالم و ئاسةواري بكيشن و بةدةسيت ضةث

لةجيي ئةو ئاسةوارة خيا شتيكي رؤذئاوا دانينةوة! و هةبوون هاتة بيديين سكولةريستيي توركياي ئاوا خةلكانيرتيشي بؤ هاندرا.. رةزاشا لةئيان و ئامانولآ خان

لةئةفغانستان و مستةفا كاميل لةميسر.. هةرضةندة ئيستا رؤذئاوا كؤستيكةوتووة، خةمبارة، كة

ئةو ساآلنةي ئةمرؤيان دروستكردئةو ساآلنةي ئةمرؤيان دروستكرد

Page 47: govari regai shar3

89ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني88 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

دةبينيت رةجةب تةييب ئؤردؤغاني ئيسالمي لةتوركياكةي كةماليستيدا بةئيسالم ديتةوة ثيشةوةو بةرةو ئةوروثاشي مــوشــةرةيف وةكـــو قولةكؤيلةي هــةرضــةنــدة ــتــةوة.. ــنــي ديرابــوونــة زةمــانــي ــةم ل تــازةبــةتــازة ثاكستان عةسكةريي ئةتاتورك بةكةمال زؤر )مــن ـــي: دةل ئيسالمدا بةهيزةي

سةرسامم( بةآلم ئةمة هةر لةفيشةكي ضرووك دةضيت..

ليسيت روداوة كاريطةرةكانيدةولم��ةت��ي تةمةني كؤتايي س��الم��ي س��ةد

عومسانيروســيــاو ــوان ــي ن شــةمــكــاري جةنطي )1826/٤/٤ز( ـ شكان تييدا فارسةكان روويــدا، ئةوكاتة( )ئياني فارس فارس بةمةش داطيكرد، تةوريزيان و هاتن روسةكان و

تةنازولي لةنةخضةوان و يةريظان بؤ روسيا كرد. عومسانيي ئةدرنةي ناوضةي روسيا )182٩/8/1٩ز( ـ داطيكرد، ثاشان ريككةوتنيكي زةليالنةي بةعومسانيةكان مؤركرد! كة بةثيي ئةوة دةولةتي عومساني دةستبةرداري

يؤنان دةبيت و ئيعتياف بةسةربةخؤييةكةشي دةكات. ـ )183٠ز( داطيكردني جةزائي لةاليةن فةرةنساوة.

ـ )183٠ز( سربيا يةكةمني ئيمارةتي سربيي سةربةخؤي لةدةولةتي عومساني دارني.

ـ )183٠ز( يؤنان ئازاديي خؤي راطةياند. ـ )1832ز( بةريتانيا هيندستاني خستة ذير دةسةآلتي

خؤيةوة )تا ئةوسالة دةولةتيكي مةغؤلي ئيسالمي بوو(. ـ )1836ز( بةريتانيا سةنطافورةي داطيكرد كة هةرييك

بوو لةماليزيا.ـ )183٩/7/11ز( رؤذئاوا لةدةرةوةو لةناوةوة سولتانيان بكات ئيدارةدا دةستورو لةياساو طؤرانكاريي ناضاركرد

بةناوي )فةرماني طولانة(. ـ )18٤1ز( كيشةو ثشيوي لةناو مةسيحي و درووزةكاني

شامدا سةريهةلدا.لةذير لةبةيروت، ـ )18٤7ز( كؤمةلةي زانست و هونةر رؤذئــــاوادا مةسيحييةوانييةكاني تيمة سةرثةرشتيي

ثيكهات. دةوتريت: بةهةلة )كة قيم جةنطي 1855ز( )185٤ـ ـ

قةرةم( لةنيوان عومساني و روسيادا هةلطيسا. ـ )1855ز( دةولةتة رؤذئاواييةكان دةولةتي عومسانييان بةرنامةي بطؤريت، دةستور دووةم بؤجاري ناضاركرد

طؤرانكارييةكة ناونرا )خةتي هةمايؤن(.

مــوحــةممــةرة بــوشــةهــرو شــاري بةريتانيا )1857ز( ـ )خورةمشةهر(ي ئياني داطيكرد.

ـ )1857ز( بةريتانيا بةتةواوي هيندستاني خستة ذير ئيسالمي بةدةولةتي كؤتايي رةمســي بة و خؤي ركيفي لةهيندستان هات و شؤرشي طةورةي هيندستان بةرثابوو. ـ )1858ـ 1863 دةولةتي عومساني ياساي ئةوروثايي لة سزادان و بازرطاني و خاوةنييت زةوي زاردا وةرطرت و

بة رةمسي كردي بة ياساي دةولةتي عومساني.ثــرؤتــســتــانــيت كــؤلــيــذي دامــــةزرانــــدنــــي 1862ز( ـ مةسيحييةواني لةبةيروت كة دواتر ناوي طؤررا بؤ زانكؤي ئةمريكي، ئيستا لقيكيرتي لةقاهية هةيةو لةهةموو جيهاني ئيسالميدا تةنها لةكورستان لقيكيرتي هةية! سالي )2٠٠5ز(

لةسليماني بةناوي زانكؤي ئةمريكايي كرايةوة.. موسولان ضــةركــةســي طــةالنــي هــةآلتــين )1866ز( ـ و رووس ضــةوســانــةوةي لةدةست سربياوة لةبولطارياو

طةيشتنيان بؤ بةلقان.كريت ــــةي دوورط شــؤرشــي بــةرثــابــوونــي )1867ز( ـ بؤ يــؤنــانــي هــــةزاران طةيشتين و عومسانييةكان دذي

يارمةتيدانيان. ـ )186٩ز( فةرةنسا تونسي داطيكرد.

دذي بــؤســنــة ســربــيــيــةكــانــي شـــؤرشـــي )1875ز( ـ دةسةآلتداريي عومساني هةلطيسا.

نهينيي ــةكــي ــةي ــةل كــؤم ـــي ـــدن ـــةزران دام )1875ز( ـ عةرةبي نةتةوايةتيي بنةماي لةسةر شام مةسيحييةكاني دذي دةولةتي عومساني بةو ئيعتيبارةي توركن و خيالفةتي لةدينداريي وازيــان زةوتــكــردووةو لةعةرةب ئيسالمييان

هيناوة!! ـ )1875ز( شؤرشي هةرزةطؤظينيا، دةولةتي عومساني

خستة تةنطذةوة. ـ )1876/5/3٠ز( مةدحةت ثاشاي جولةكة كة وةزيري بةريتانياو بةيارمةتيي بــوو، عومساني دادثـــةروةريـــي لةدةسةآلت عةبدولةميدي سولتان ئةلانيا فةرةنساو كة رازينةبوو طؤرانكارييانة بةو ضونكة هينايةخوارةوة،

خستبوويانة بةردةسيت.عومساني دةولةتي دةستوري يةكةمني )1876/8ز( ـ

)دةستوري مةدحةت ثاشا( راطةيةنرا. دةولةتي عومساني دذي روسيا جةنطي )1877/٤ز( ـ

راطةياندو لةشكري طةياندة نيوة دوورطةي بةلقان. رووس دةســيت كــةوتــة بيلفنا شــاري )1877/12ز( ـ

دةولةتي ثايتةخيت ئةستانةي لةسةر مةترسي بةمةيش عومساني دروستبوو، بؤية سولتان ناضاركرا كة طريبةست مةرجةكاني كــة ببةستيت ــادا روســي لــةطــةل )عــةقــد(يــك

قورسبوون، بة مةرجةكاني )سان ئيستيفانؤ( ناسرا. ـ )1878ز( سةركةوتين روسيا و دامةزراندني ئيمارةتيكي

بولطاري كة هةر بةناو سةر بةدةولةتي عومساني بوو. لةنيوان بةرلني كؤنطرةي بةستين )1878/6/13ز( ـ )بةريتانيا، ــادا ــةوروث ئ ئــةوكــاتــةي طــةورةكــانــي ــةتــة دةولخاياندو هةفتةي ضــوار كة ئةلانيا( روسيا، فةرةنسا، بريارياندا ناوضةكاني ذير دةسةآلتي دةولةتي لةكؤتاييدا )ثياوة ناوياننابوو )مةسةلةي رؤذهةآلت( و عومساني كة نةخؤشةكة( لةخؤيان دابةشكةن! ئةم كؤنطرةية خةتةرترين

كؤنطرةبوو كة دذي ئيسالم داريذرا.رةمسيي ذيردةستةي وآلتيكي بووة ميسر )1882ز( ـ

بةريتانيا. عومساني لةدةولةتي توركستان دابريين )188٤ز( ـ

لةاليةن روسياوة. بزووتنةوةي دامةزرينةري هيتزلي تيؤدؤر )18٩6ز( ـ زايؤنيزم داواي لةسولتان عةبدولةميد كرد ري بةجولةكة جولةكة لةبةرامبةريشيدا كؤضكةن فةلةستني بؤ ــدات ببةآلم ــرن، ــذي دةب عومساني ــةتــي دةول قــةرزةكــانــي هةموو

سولتان رةفزيكرد. ئيتتيحادوتةرةقيي كؤمةلي دامةزراندني )18٩6ز( ـ

توركةكان. عومسانييان دةولةتي زهليزةكان، دةولةتة )18٩7ز( ـ

ناضاركرد حوكمي زاتي بداتة دوورطةي كريت. ـ )1٩٠٤ز( فةرةنسا بةريككةوتن لةطةل بةريتانيا بةشيكي

مةغرييب داطيكرد. ـ )1٩٠٤ز( ئيسثانيا شاري تةتواني مةغرييب بؤ خؤي

داطيكرد. بــةرةو سولتان مةوكييب لةوكاتةي )1٩٠5/7/21ز( ـ طةجنيكي كة جؤرية( )ئيدوارد دةرؤيشت جومعة نويذي ئةرمةني بوو نارجنؤكيكي دةستيي خستة ناو مةوكيبةكةي دةوري كةسي هةشتا كوشتين هــؤي بــووة سولتانةوة، كة ــوون ب ثاسةوانةكاني ســةربــازة )زؤريــنــةيــان سولتان خؤي سولتان بــةآلم ــوون( ب ضةركةس كــوردو زؤرينةيان

بةرنةكةوت. ـ )1٩٠8ز( بولطاريا سةربةخؤيي خؤي راطةياند.

ئــازادخيــوازان بزووتنةوةي شؤرشي )1٩٠8/٤/26( ـ

بةسةرؤكايةتي مةدحةت ثاشاو نيازي ثاشا دذي سولتاني سولتانيان و ســةركــةوت شـــؤرش بــةرثــابــوو، عومساني بةدةستووري كرد دةولةتيان سيستمي هينايةخوارةوةو

ثةرلةماني. ـ )1٩11ز( ئيتاليا ليبياي داطيكرد.

ـ )1٩12ز( فةرةنسا هةموو مةغرييب داطيكرد. لةبةرامبةر عومساني سوثاي تيكشكاني )1٩12ز( ـ

سوثاي يؤنان و سرب و مةقدؤنياو بولطاريا. ـ )1٩12/2ز( سنووري توركياي نوي لةلةندةن دياريكرا

كة لةكويوة تا كوي بيت. بةثيي كــة ئيمزاكرا بــوخــارســت ثةياني )1٩13ز( ـ

ئةوروثاي ناوضةكاني زؤرينةي عومساني دةولةتي ئةوة لةدةستدا.

واليي عــةلــي، كـــوري حوسةيين هــانــدانــي )1٩1٤ز( ـ بةرثاكردني بؤ بةريتانياوة لةاليةن لةحيجاز عومساني

شؤرشي عةرةبةكان دذي دةولةتي عومساني. لةاليةن اق عــ هــةمــوو داطــيكــردنــي )1٩1٤ـ1٩18ز( ـ

بةريتانياوة. بةريتانياو نيوان بيكؤي سايكس ثةياني )1٩16ز( ـ عومساني ئيمثراتؤريتيي دابــةشــكــردنــي بــؤ فــةرةنــســا

لةخؤيان ئيمزاكرا!

بيرمةندو ثياوماقول و سياسةتمةداراني رؤذئاوا دةميكة

هاتوونةتة سةر ئةو رايةي كة لةطةل ليدان و ثةالمارو هيزي سةربازييدا، دةبيت ثالني )طةمارؤداني ئيسالم لةناوةوة( بخريتةطةر.. بةمانايةكيتر:

حةتمةن دةبيت كليلي كةمال ئةتاتوركييانة بةكاربهينريت، تا

لةناوةوة كةسيك قةآلكة بةرووي سياسةت و هيزي سةربازيي رؤذئاوادا

بكاتةوة.

ئةو ساآلنةي ئةمرؤيان دروستكردئةو ساآلنةي ئةمرؤيان دروستكرد

Page 48: govari regai shar3

91ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني90 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

دةرةوةي وةزيـــري بــةلــفــؤر، ثةياني )1٩17/11/2ز( بةريتانيا كة دا، جيهاني بةجولةكةكاني كة بةريتانيا يــارمــةتــيــانــدةدات بــؤ دامــةزرانــدنــي دةولــةتــيــكــي جولةكة

لةفةلةستني.ـ )1٩18/٤ز( لينني لةسؤظيةت برياري بؤ سوثاي روسي

دةركرد كة وآلتة ئيسالمييةكاني باشور داطيكةن! ـ )1٩18ز( روسيا بة)6٠٠٠٠( شةست هةزار سةربازةوة قةوقازو و ئــؤرال ئيسالمييةكاني وآلتة سةر هيشيكردة

توركستان. ـ )1٩18ز( بةريتانيا هةموو فةلةستيين داطيكرد.

ـ )1٩1٩ز( روسيا كؤماري ئاالشي داطيكرد. دةولةتي لةطةل ثةيانيكي بةريتانيا )1٩1٩/8/٩ز( ـ فارسدا مؤركرد كة بةثيي ئةوة بةريتانيا ضةك و ئةفسةرو

مةشقةوان دةداتة فارس. بةدةسيت خيوة ئيسالميي كؤماري رماني )1٩2٠ز( ـ

كؤمؤنيستةكان دواي شةرو ثيكدادانيكي خويناوي. بةدةسيت بوخارا ئيسالميي كؤماري رماني )1٩21ز( ـ لةبةر خؤي تواني ســال دة دوايــئــةوةي كؤمؤنيستةكان،

هيشةكاني روسدا راطريت. بةيارمةتيي ان ئــ رةزاشــــاي كــؤدةتــاي )1٩21/2ز( ـ و قاجارييةكان شــاي ئــةمحــةد عــةلــي بــةســةر بةريتانيا منوونةي لةسةر سكولةريسيت دةولةتيكي دامةزراندني

توركياي نوي. بةتةواوي قيمي وآلتي سؤظيةتي روسياي )1٩22ز( ـ كةوتة بةردةست دوايئةوةي دانيشتووانةكةي بةكوشنت و دةركردن ريشةكيشكرد، تا سالي )1٩٤٠( لة )5ر5( مليؤن

كةس بري )٤٠٠(هةزار كةسي مايةوة)12(. بةرةمسي سةلتةنةت وةكو سيستميك )1٩22/11/1ز( ـ لةتوركياي نويدا ئيلغابووةوةو ويسرتا ثلةي خيالفةت وةك ثلةي )ثاثايةتي ظاتيكان(ي بؤ موسولانان ليبكريت، بةآلم

ئةويشيان بةموسولانان رةوانةبيين! شــةشــةم مــوحــةممــةدي ــتــان ســول )1٩22/11/18ز( ـ

لةدةسةآلت هينراية خوارةوة. ـ )1٩23/8ز( حيزبي كؤماريي طةل لةتوركيا دروستبوو،

كة زؤرينةي ئةندامةكاني ماسؤني و جولةكة بوون. ـ )1٩23/1٠/2٠ز( كؤماري توركياي نوي راطةيةنرا.

بـــةرةمســـي ئــيــســالمــي خــيــالفــةتــي )1٩2٤/3/3ز( ـ ئيلغاكرايةوة.

ئةزهةريي مةاليةكي كة عــةبــدورةزاق عةلي )1٩25ز( ـ

بوو، الدستوريني( )األحــرار حيزبي ئةندامي بوو ميسري كتيبيكي بآوكردةوة بةناوي )ئيسالم و بنةماكاني حوكم( ئيسالمي ريساوبنةمايةكي بةلطةو هةموو نةيف تييدا كة

دةكات كة بؤ سياسةت و حوكمكردن داريذرابيت.عةميدي ثــيــيــدةوتــرا: كــة حوسةين تــةهــا )1٩26ز( ـ اجلاهلي( الشعر )يف بةناوي كتيبيكي عــةرةبــي، ئةدةبي

يةوة دانا كة هيشيكي راشكاوانة دةكاتة سةر ئيسالم و ئةمةيش قةلةم، دةداتة بةئةفسانة و ضيؤكةكاني قورئان ثيشيلكارييةكي جـــؤرة هــةمــوو بــؤ رخيؤشكردنيكبوو

موقةددةساتي ئيسالم لةوةو دوا.. ثةراويمزةكان:

دارالكتاب املعاصر/ اإلسالم سياسات السيد/ رضوان )1(العربي/ بريوت ـ 1977م ص18

)2( هةمان سةرضاوة ل26ـ30.)3( د. علي عبداحلليم حممود: الرتاجع احلضاريـ دار الوفاء/

القاهرة، ط1 ـ 1994م ص343 و 350.)4( علي عبداحلميد حممود: الرتاجع احلضاري ـ دار الوفاء، ط1 1994 ص276 و أنور اجلندي: اإلسالم والغربـ املكتبة العصرية

ـ القاهرة، ط1/ 1982 ص8.)5( أنور اجلندي: اإلسالم والغرب ـ املكتبة العصرية/ بريوت

ط1 1982 ص163ـ164.دةولةتي طةورةي موفتيي رةمسيي لةقةبي شيخولئيسالم )6(عومساني بوو، طةورةترين مةرجةعييةتي شةرعي بوو، شيخ مستةفا سةبري ئاخر شيخولئيسالم بوو. دواتر هيجرةتيكرد بؤ ميسرو لةوي

كؤضي دواييكرد.)7( أنور اجلندي: اإلسالم والغرب ص192.

)8( ئيمة ناليني ئةتاتورك، رؤذنامةكة دةليت، ضونكة ئةتاتورك ضونكة بليني، وا نيية بؤمان ئيمةش توركان، باوكي يةعين ديندارةكامنان توركة موسولانة برا ئةمة لةوةي جطة نيية، وا

توورةدةكات.)9( هةمان سةرضاوةي )أنور اجلندي ص192�194(.

جولةكةن بةمةزهةبيكي سةر تاقميكي دؤمنة: جولةكةي )10(دةذين، لةتوركيا سالةهاية ئيسالمييةو ناوي ناويان ب��ةآلم

طؤرستانيشيان نزيك طؤرستاني موسولانانة.)11( عبدالقيوم زلوم: كيف هدمت اخلالفة ـ داراألمة/ بريوت

1990/3 ص 186ـ187.)12( كؤمؤنيستةكاني يةكيتيي سؤظيةت )22( مليؤن موسولانيان تؤنط ماوتسي هةروةها كوشت، )1918�1941ز(دا ساآلني لةنيوان

لةضني )17( مليؤن موسولاني كوشت!.

ٻ ٻ ٻ ٻ ٱ چ ـــةرمـــوي: دةف طـــةورة خـــواي ٿ ٺٺ ٺ ٺ ڀ ڀ ڀ ڀ پ پپ پ ڤ ڤ ڤ ٹ ٹ ٹ ٹ ٿ ٿٿ ــة: ئةطةر خــواي ثــةروةردطــارت ڤ ڦچ هــود. واتئوممةت، يةك دةكــردة خةلكةكةي هةموو حةزيبكرداية جياوازةوة هةلويسيت ديــدو و بةراجوييي هــةروا بــةآلم بةزةيي ثــةروةردطــارت خــواي كة ئةوانةي مةطةر مــاون، ثييانداهاتبيتةوة، ئيدي واية بؤ ئةوةي دروستكردوون.. دةرضووة قسةيةو يةك ثةروةردطارت خواي فةرمايشيت مرؤظ جنؤكةو لةخراثةكاراني دؤزةخــة ئةو حةمتةن كة

ثردةكةم..ــت: ثييت ــري ــدةوت ــي ــي ــة ث كـــةوابـــوو وةكــــو ثــيــيت )لـــــو( كلةئايةتةكةدا إلمتناع( إمتناع لةريطرتن)حرف ريطرتن روونيدةكاتةوة: خواي ثةروةردطار حةزينةكردووة كة ئةو لةيةكرتيي جودا بةلكو بن، ئوممةت يةك هةموو خةلكة تــوخــم و و زمـــان و ــةرةنــط ل ليكجودا ــكــردوون، دروســتــةمــةنــديــي و هــةذاريــي و تــةنــدروســت و نــةخــؤش.. دةولجياوازيي كاريطةرترين و كــةطــةورةتــريــن ديـــارة بــةآلم يــان كــويــرةوةريــي رؤذي دوايــي لةسةر بــةخــتــةوةري كة و كــافــريــيت خةلكيية، ديــين جــيــاوازيــي ـــت ـــةزري دادةم

موسولانيتييانة..خواي طةورة ئيادةي وابوو كة ئةو خةلكة ببنة دوو ثؤل:

ٹ ٹ ٿ چ دةفةرمويت: وةك كافر، و موسولان ٹ ٹ ڤ ڤڤ ڤ ڦ ڦ ڦ ڦ چ التغابن. واتة: ئةوة خواي ثةروةردطارة كة دروستيكردوون، هةتانة كافرةو هةشتانة موسولانة، خواي طةورة بينةري هةموو لةو هةريةك طــةورة خــواي ئينجا كردةوةكانتانة.. كــارو

تاقيكردنةوةي و دةردةسةريي مايةي كردة ثؤلةي دوو هةلويسيت يةكرتيي، تا هةريةكةيان بةويرتيان تووشكات و ثاداشت و سزايان لةسةر رةفتارةكانيان بؤ دياريبكات، تا هةركةسةو مايف خؤي وةرطريت، خواي طةورة دةربارةي

ۆئ ۇئ ۇئ وئ چ ـــت: ـــةرمـــوي دةف ئــــةوة ۆئۈئ ېئ چ الفرقان. واتة: بؤ يةكرتيان كردوونةتة

مايةي ملمالني، داخؤ بةئارامدةبن.. هةروةها دةفةرمويت: ژ ژ ڈ ڈ ڎ ڎ ڌ ڌ ڍ ڍ چ ڱ ڳ ڳ ڳ گڳ گ گ گ ک ک ک ک ڑ ڑ واتة: چ حممد.. ڱ ڱ ڱ ں ں ڻڻ ھ ملثراندنة، كاتي ئةوة دةطةن شةراني بةكافراني كاتيك ليكوشتنيان( قورسياندةكةن ئينجا تا ئةوكاتةي )بةزؤر تفاقي نيوانتان كة جةنطي ـ دواتر ديليانبطرن، دةتوانن ثياوةتييان هةية بؤتان ـ دانا رووبــةرووبــوونــةوةي خؤي برة يان ئازادكةن، ديلةكانيان بيبةرامبةر بكةن لةطةلدا ئاواية، ئــةوةش بةرةآليانكةن، و ليوةرطرن ثارةيةكيان ئةطةر خواي طةورة حةزيبكرداية خؤي زةبري ثيدةطةياندن هةردوو دةيةويت طةورة بةآلم خواي دةبــردن، لةناوي و كيشةو مايةي بكاتة يةكرتيي بؤ ئيمان كوفرو ــةرةي بــي ذيــــان. هـــةروةهـــا خــــواي ثـــةروةردطـــار ــةســةري ضــةرمألبتليك بعثتك ــا )إن دةفةرمويت: قودسيدا لةحةديسي بةثيغةمبةريتييةوة تؤم بؤية واتة: املسلم. بك( وأبتلي بانطةوازةكةت( ســةرريــي )بةكيشةي تا رةوانــةكــردووة

تاقيتبكةمةوةو بةتؤيش هةلويسيت خةلكي دةرخةم.شةريعةتةكةي ئةحكامي و خــوايــي قــــةدةري ثــيــي بــة كة وةكو ـ خةلكةدا ثؤلة دوو ئةم لةنيوان دوذمندارييت كة ئةوةي وةكو دروستبووة، ـ ويستوييت طةورة خواي

ضؤن ياساي كافران لةوآلتي اناندا كراية دةستووري موسولم

حوكمكردن؟عةبدولآل عةبدورةمحان

ئةو ساآلنةي ئةمرؤيان دروستكرد

Page 49: govari regai shar3

93ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني92 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

بةئادةم و خيزانةكةي فةرموو: چوئۇئ ۇئ ۆئ ۆئ واتة؛ البقرة. چ ۈئۈئ ېئ ېئ ېئ ىئ ىئ ىئ ی ی ومتــان: دابــةزنــة ســـةرزةوي و بشبنة دوذمــين يةكرتيي، بـــرؤن تــا مــاوةيــةكــي ديــاريــكــراو بــا ســــةرزةوي مةيداني شةرو دةعواتانبيت. ئيرت ئةم دوذمنداريتيية بؤ نةوةكاني بيت دين لةسةر يان ئيدي برراوةتةوة، ئادةم سةييدونا يان لةسةر دنيا، حةمتةن دوذمنداريتيي ديين هةردةبيت دةبيت ثـــةروةردة ئــةوة لةسةر كافر ضونكة بةرثاببيت، خواي دوذمنداريتيبكات. و بيت لةموسولان رقي كة

حج يث ىث مث جث يت ىت چ دةفةرمويت: طــةورة

دياري ئاشكراو دوذمنيكي كافرةكان واتة: النساء.. چ ئيوةن. خواي طةورة فةرماني بةموسولانانيش كردووة كة ئةمانيش دوذمنداريتيي كافرةكان بكةن، وةك دةفةرمويت: چ ڻ ۀ ۀ ہ ہ ہ ہ ھ ھ ھ ھ ے ے ۓ ۓ ڭ ڭ ڭ ڭ ۇ ۇ ۆ ۆ ۈ ۈ ٴۇ ۋ ۋ ۅ ۅ ۉ ۉ ې ې ې ې ۈئ ۈئ ۆئ ۆئ ۇئۇئ وئ وئ ەئ ەئ ائ ائ ى ى ېئ ېئ ېئ ىئ چ املمتحنة. واتة: بيطومان جوانرتين منوونةي ثيشةوايةتيتان لةئيرباهيم و ئةوانةي لةطةليدان

هةية، ئةوانةي كة بةميللةتةكةي خؤيان وت: لةوة دلنيابن لةجيي كة شتيكتان لةهةموو و بةرين لةئيوة ئيمة كة باوةأمان تةبةأأاين، داتانناون ثةرسنت بؤ طــةورة خــواي ثيتان نيية و شوين راو ريبازتان ناكةوين، لةئيستاوة ضؤن مبينيتةوة، هةروا با دةركةوتووة؛ لةنيوامناندا رقوكينة دةمينينةوة هةروا هةتاهةتاييمانةو هةلويسيت ئةمةش طةورة خــواي تةنها كة باوةأدينن ئيوةش ئةوكاتةي تا بةباوكي كــة ئيرباهيم قسةيةي لــةو جطة تــاكــة، و ثــاك فةرموو: طةرضي هيض دةسةإلتيكم الي خواي طةورةنيية، ثشتمان خواية دةكـــةم، بؤ ليبوردنيت داواي من بــةإلم ضارةنووس طةأاوينةوةو تؤ الي بــةرةو بةستووةو بةتؤ موسولان كافرو ديتةوة. تؤ الي بؤ هةر داهاتوويش و بةديدو هةلويستيان لةم دوذمنداريتيية دووجةمسةرة كة بةجؤرةها شيوة دةردةكةويت، لةدنيادا تاقيدةكرينةوة تا

لةقيامةتدا ثاداشت و سزايان بؤ دياريدةكريت.

زؤر انان موسولم بؤ كافران دوذمنداريمتيي وازي هةية، لةوانة: شيم

ــنــةكــةو ريــطــرتــن ــةســةر دي ــان دروســتــكــردن ل ــوم 1ـ طلةوةرطرتين: وةكو خواي طةورة دةفةرمويت:

ڦ ڦ ڦ ڦ ڤ ڤ ڤ ڤ ٹ چ چڇ چ چ چ ڃ ڃڃ ڃ ڄ ڄ ڄ ڄ ڎ ڎ ڌ ڌ ڍ ڍ ڇ ڇ ڇ ڈ ڈ ژ ژ ڑ ڑ ک ک چ األنعام. واتة: هةر بةوشيوةية بؤ هةرثيغةمبةريك دوذمنمان قسةوقسةلؤكي كة دياريكرد، مرؤظ جنؤكةو لةشةيتاني رازاوة بةيةكرتيي بطةينن )مةنهةجي درؤو ضةواشةكاريي خؤيان بةجوان و رازاوةيي خبةنة ثيشضاو(و فووي هةرالي ريي بيويستاية ثةروةردطارت خواي ئةطةر لةيةكرتكةن. بوختانيك ض وةليانكة، بيكةن، نةيدةهيشت و ليدةطرتن بةم ــاوةريــان ب ئةوكةسانةي لييانطةري.. هةلدةبةسنت و بطرن لةوان هةرطوي با نيية دوايي بــةرؤذي وةحييةو دلوهؤش بدةنة ضةواشةكارييةكاني ئةوان و با بةراست و رةواي بزانن و شوينيكةون تا طوناحي زياتر كةلةكة كةن. چ ں ڍ ڍ ڇ ڇ ڇ چ دةفةرمويت: هةروةها وةكو ئيوةش كة دةخــوازن ئةوانة خؤزطة واتة: النساء.

ئةوان كافربنب.ثيابواردنيان: و موسولانان بةئةقلييةتي طالتةكردن 2ـ

خواي طةورة دةفةرمويت: چ ٹ ڤ ڤڤ ڤ ڦ ڦ

ڦ ڦ ڄ ڄ ڄ ڄ چ يس. واتة: ئاي عةبدي هةرنيراويكي دةطــةزيــت.. ثةشيماني ثةجنةي دامـــاو، لييدةكةونة القرتي. خوايان بؤ دةضيت طالتةيثيدةكةن و

ڤ ڤ ٹ ٹ ٹ چ دةفــةرمــويــت: هــةروةهــا ڤ ڤ ڦ ڦڦ چ چ البقرة. واتة: ذياني دنيا بؤ ئةوةندة )بةآلم رازينراوةتةوة، بؤيان كافران جوانكراوةو بةوةحيية بــاوةريــان كة دةكــةن بةوكةسانة طالتة طيلن( خواييةكة هيناوة. هةروةها ئايةتةكاني كؤتايي سورةتي ثيكةنيين تانةوتةشةرو و لةطالتةكردن باس )املطففني(

كافرةكان دةكات كة بةرامبةر موسولانان دةياننواند. بـــــواري كــةســابــةت و نـــانـــرباوكـــردن و طـــرتـــنـــةوةي 3ـ موسولانان: لةسةر ئــابــووري طــةمــارؤي دروستكردني

ڃ ڃ ڄ ڄ ڃ ڃ چ دةفةرموي: طةورة خواي ئةو ئةوة واتة: چ. چ چ چ چ ڇ ڇڇ ڈ بةوكةسانة هيض كــةس دةيــانــوت: كة ــوون ب ــــة دوورووانتا دةوروبــةري نيراوةكةي خوا، نةبةخشيت كة وان الي

ضؤلكةن.٤ـ هةولدان بؤ لةخشتةبردني موسولانان و بآوكردنةوةي فةسادو خراثةكاريي لةناوياندا: خواي طةورة دةفةرمويت:

ڈ ڎ ڎ ڌ ڌ ڍ ڍ ڇ ڇ ڇ چ گ گ ک ک ک ک ڑ ڑ ژ ژ ڈ آل چ گ گڳ ڳ ڳ ڳ ڱڱ ڱ ڱ ں ں عمران. واتة: ئةي ئةوكةسانةي باوةرتانهيناوة كةسانيرتي غةيري خؤتان مةكةن بةراويذكارو سةرثةرشتيار، ضونكة بؤ ثاشةكةوتناكةن ــك رةجنــي خــؤتــان غــةيــري ــةي ــةوان ئبؤ ئيوة، هةموو رةجنيكيان بؤ ريزتيكدان و كيشةنانةوة

چۆ ۈ ۈ ٴۇ هةروةها: ئيوةية. ناو فيتنةسازيي ۋ ۋ ۅ ۅ ۉ ۉ ې ەئ )دوورووةكـــان( دةريشضووناية ئةطةر واتة: التوبة.. چ بارطرانيي مايةي دةبوونة هةر جيهادكردن، بؤ لةطةلتان لــةنــيــوانــتــانــدا دةكــةوتــنــة فيتنةو و ثــشــيــويــي، هــــةرزوو

دووبةرةكينانةوة.ئــاوارةو كة بــةوةي لةموسولانان هةرةشةكردنيان 5ـ لةموسولانان ضاويان هةميشة دةكــةن: شــاربــةدةريــان هةلويستتان ديــدو ئةطةر ثيياندةلني: سووردةكةنةوةو ــةم وآلتــةدا ل ناهيلني نــةطــؤرن شــاربــةدةرتــان دةكــةيــن و

ڎ ڌ چ دةفةرمويت: طــةورة خــواي وةكــو دانيشن. ڑ ڑ ژ ژ ڈ ڈ ڎ كوفريان ريبازي ئةوانةي واتة: إبراهيم. ککڳچ ک

ئةوةتا يان دةوت: خؤيانيان بةثيغةمبةرةكاني طرتةبةر دةكةين، شاربةدةرتان و دةرتاندةكةين خؤمان لةخاكي

يان ئةوةتا دةطةرينةوة سةر نةرييت ميللةتي خؤمان.ــا لــةديــنــةكــةيــان 6ـ ئــةشــكــةجنــةدانــي مــوســولــانــان تـــدو هــةلــويــســت ـــاوا بـــؤئـــةوةي دي ثــاشــطــةزيــانــكــةنــةوة: ئ

بةموسولانان بطؤرن دةكةونة ئازارو ئةشكةجنةدانيان. ۈئ ۆئ ۆئ ۇئ چ ـــت: دةفـــةرمـــوي ــــةورة ط خــــواي ی ی ىئ ىئ ىئ ېئ ېئ ېئ ۈئ دوذمنةكانتان ئةطةر بزانن ئةوة واتــة: الكهف. چ ی بةردةبارانتان ليتانطيبيت دةستيان و زةفةرتانثيببةن دةكـــةن تــا بــتــانــطــينــةوة بــؤ ديـــدو هــةلــويــســيت ميللةتي خؤيان، ئيدي هةتاهةتاية سةرفرازو سةركةوتوو نابنةوة..

ائ ى ى ې ې ې ې ۉ ۉ چ هــةروةهــا: ثيغةمبةرانيكي بةتةئكييد واتــة: األنعام. چ ىئ ائ سةبريان هةموويان بــةآلم بــةدرؤخــرانــةوة، تؤيش ثيش

لةسةر ئةو بةدرؤخستنةوةو ئازاردانةيان دةطرت.دينةكةيان ــي ري تا موسولانان شــةروكــوشــتــاري 7ـ

ليبطرن: وةك خواي طةورة دةفةرمويت:ٱ ٻ ٻ ٻ ٻ پ پ پ پ ڀ چ ڀ ڀ ڀ ٺ ٺ ٺ ٺ ٿ ٿ ٿ ٿ ٹ ٹ ڄ ڄ ڦ ڦ ڦ ڦ ڤ ڤ ڤ ڤ ٹ ٹ بةو سويند واتــة: الــربوج. چ ڄ ڄ ڃ ڃ ڃ ريي خؤرن. سويند قؤناغي بورجةكاني وةكو ئامسانةي بةرؤذي دوايي كة بةلينة دراوةكاني تيدا دينةجي. سويند بةتةئكييد خاوةن بةشايةت و شايةت لةسةر دراوةكان.. سازدةكرد، موسولانانيان بؤ كة ئاطرينةكان كةندةآلنة تيادةضن و بةر لةعنةت دةكةون.. ئةو ئاطرة كلثةدارةيان بؤ تيفريدةداو موسولانانيان هةلطيساندبوو، موسولانان خؤيشيان بةدياريانةوة دادةنيشنت و سةيري ئةو ديةني ئازارةش ئةشكةجنةو هةموو ئةم دةكــرد.. سوتاندنةيان هةر لةبةرئةوة بوو كة ئةو موسولانانة باوةريان بةخواي و مــةدح هةميشة كة هةبوو.. خوايةك دةســةآلت خــاوةن

چک ک ک سوثاسكراوة.. هةروةها دةفةرمويت: البقرة. چ ے ڳڳ گ گ گ گ ک

ئوميدةي بــةو لةشةروكوشتارتان بــةردةوامــدةبــن ــة: واتلةدينةكةتان ئةطةر بتوانن ـ ثاشطةزتانبكةنةوة.

قورئاني ثيؤز ـ بةتايبةتي سورةتة مةككييةكان ـ ثرن لةم باس و هةلويست و ديةنانة.. ديدو هةلويسيت هيض قةوميك لةهيض نيراويكي خواي طةورة جياوازنةبووة.. بؤية خواي

سي سةرضاوةي سةرةكيي هيز هةية: مرؤظ، سامان، يةكيتي، كافرةكان هةر لةسةرةتاي دةسةآلتيانةوة

لةوآلتي موسولماناندا هةوليانداوة ئةم سي سةرضاوةية تيكشكينن، هةوليانداوة موسولمانان الوازكةن و سةروةت و سامانيان تاآلنكةن و يةكيتيي نيوانيان هةلتةكينن، تا

نةتوانن بةرطريي لةخؤيان و وآلتيان بكةن و سةرلةنوي دةولةتي خؤيان

دروستبكةنةوةو دوذمنةكانيان دةرثةريننةوة.

ضؤن ياساي كافران لةوآلتي موسولاناندا كراية دةستووري حوكمكردن؟ضؤن ياساي كافران لةوآلتي موسولاناندا كراية دةستووري حوكمكردن؟

Page 50: govari regai shar3

95ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني94 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

طةوةرةش باسي زؤرياني بؤ طياوينةتةوة، تا موسولانان جيثي قاينب و بزانن كة ئةمة ريبازيكةو طرتوويانةتة بةر هةردةبيت خؤيان لةبةر داخوازييةكانيشيدا راطرن، ئةوةتا ئةوانةي ثيش ئةمان باوةريان بةثيغةمبةراني خوا دةهينا سةبريان نارةحةتييةوةو ئةشكةجنةو كيشةو دةكةوتنة لةسةر هةمووي دةطرت، ضونكة داهاتوو بؤ خواناسانة..

خواي طةورة دةفةرمويت: چڦ ڦ ڦ ڄ ڄ ڄ باسانةي ئةم بؤية واتة: هود.. چ ڄ ڃ ڃ ڃڃ ڇ نيراواني خوات بؤ دةطيينةوة تا بةجةرطرتبيت و ويست طيانةوةي دواي طــةورة خــواي ثتةوتربيت.. ئــيادةت و

ڳ گ چ ــت: دةفــةرمــوي نــوح سةييدونا بةسةرهاتي ڻ ڻ ڻ ڻ ں ں ڱ ڱ ڱڱ ڳ ڳ ڳ ئةمانة واتة: هود. چ ۀۀ ہہ ہ ہ ھ ھ تؤ نة كة دةطيينةوة، تؤيان بؤ كة ناديارةكانن لةباسة دةي سا نةدةزاني.. دةربارةيان هيضتان قةومةكةشت نة تؤش )وةكو ثيغةمبةراني ثيشوو( سةبربطرةو دلنيابة كة

داهاتوو هةر بؤ خواويستانة.. بندةستيي لــةســةردةمــانــي )j(خواش ثيغةمبةري يــاوةرانــي دلــنــةوايــي شيوةية بــةم هــةر مةككةييةكاندا خؤي دةكردةوة.. ئةوانيش كة تينوفشاري موشريكانيان )j(خوا ثيغةمبةري دلنةواييةكاني زياددةبوو، لةسةر زياتر و ئيادةيان بةهيزبووني و دل تةسكينيي دةبــووة سةييدونا دةطــرت. جاهيلييةتدا ستةمي لةبةر خؤيان دةطييتةوةو لييازيبيت( )خــوا ئــةرةت كــوري خةببابي كة )j(خوا ثيغةمبةري خزمةتي ضووينة دةفةرمويت: ثيضابوو، لةخؤيةوة عةباكةي دانيشتبوو، لةكةعبةدا ئةري )j(ثيغةمبةري خوا )ثيمانوت(: ئةي عةرزمانكرد دوعايةكمان هةر ئةري ناكةيت، بؤ داواي سةركةوتنمان جل الر يؤخذ قبلكم من كان )قد فةرمووي: ناكةيت؟! بؤ نشار فيجعل على رأسه فيحفر له يف األرض ، ثم يؤتى باملشط بأمشاط فيجعل فرقتني ما يصرفه ذلك عن دينه ، وميم وعصب ما يصرفه ذلك عن ديد ما دون عظمه من حل احلبني ما اكب الر يسري هذا األمر حتى ليتمن اهلل واهلل دينه ئب على اف إال اهلل تعاىل ، والذ صنعاء وحضرموت ما خيغنمه ولكنكم تعجلون( البخاري. واتة: لةقةومةكاني ثيش دةهينراية ئــازاردانــي ئةشكةجنةو بؤ موسولان ئيوةدا ثيش، ضاليكي لةزةوي بؤ هةلدةكةندراو تييدةثةستيورا، ئينجا مشاريان لةسةر سةري رادةطرت، بةو مشارة سةريان لةئيسقانةكةي ســةريــان طؤشيت بــةدوولــةتــةوة، دةكــرد

ثةشيماننةدةبؤوة.. لةدينةكةي ئةم بةآلم جودادةكردةوة دينةي خؤي ئــةم طــةورة خــواي قةسةم، طــةورة بةخواي دةرةخسينيت، بؤ ئةماني و دةيطةينيت و تةواودةكات ــةوت بــةشــيــوةيــةك كــة ســواريــي لــةســةنــعــاوة بــؤ حــةزرةمناترسيت.. لةهيض طــةورة خــواي جطةلة ســةفــةردةكــات ثةالمارياننادات، و دةبــيــت رانـــةمـــةرةوة بــةديــار طــورط دةفةرمويت: لةريوايةتيكيرتيدا ثةلةدةكةن. ئيوة بــةآلم واتة: ة(. شد املشركني من لقينا وقد بردة د متوس )وهو عةبايةكي لةخؤيةوة ثيضابوو، ئيمةش لةموشريكةكانةوة

تينوفشاريكي زؤرمان بؤ هاتبوو.ــةو دوذمــنــداريــتــيــيــة هــةمــةجــؤرةي كــافــران لــةبــةرامــبــةر ئداواي طــــــةورة خـــــواي دةيــــكــــةن بـــةرامـــبـــةرمـــان كـــة راستورةوا، ديين بؤ بانطيانكةين ــةردةوام ب ليكردووين فــةرمــانــيــشــيــثــيــداويــن كــة ئــةطــةر وةآلمــيــانــنــةدايــةوةو خؤيان دوذمــنــكــارانــةي هةلويسيت لــةســةر ــوون ســووربئيمةش بيانبوغزينني و دوذمنداريتييان بكةين و جةنطيان

چ ــت: دةفــةرمــوي طـــةورة خـــواي بةرثابكةين. بــةرامــبــةر ھ ھ ھ ہ ہ ہ ہ ۀ ۀ ڻ ڭ ڭ ڭ ۓ ۓ ے ے ھ چ ې ٴۇ ۈ ۈ ۆ ۆ ۇ ۇ ڭ هةلبذاردووة، كوفريان كة بلي بةوكةسانة واتة: األنفال. ئةوا بهينن، دوذمنكارانةيان هةلويستة لةو واز ئةطةر بينةوة ئةطةر خؤشدةبني، ــان ــردووي راب ــةوةي ل ئيمةش سةر هةمان هةلويست ئةوا ياساوريساي نةتةوةكانيرتيان بةسةردا دةضةسثي. كوشتاريان بةرامبةر بكةن با فيتنةي بةرنامةي و روونــةدات خوا لةدينةكةي ثاشطةزبوونةوة حوكمبكريت.. خــوا بةدينةكةي ذيــان اليةنيكي هةموو

ۉ ۉ ۅ چۅ دةفةرمويت: هةروةها ەئ ەئ ائ ائ ى ى ېې ې ې هةمةاليةنةيان جةنطي كافرةكان مادام واتة: التوبة. چ ــان راطـــةيـــانـــدووة، ئــيــوةش جةنطي ــةرامــبــةر هــةمــووت بدلنيا لــةوةش راطةينن، هةموويان بةرامبةر هةمةاليةنة بن كة خواي طةورة لةطةل ديندارانداية.. بةجةنطي نيوان كافران و موسولانان دةستدريذيي كافران دةوةستينريت و ري لةخراثةكارييان دةطييت. خواي طةورة دةفةرمويت:

ۇ ڭ ڭ ڭ ڭ ۓ ۓ ے چ ۋ ٴۇ ۈ ۈ ۆ ۆ ۇ لةو هةنديكي طــةورة ئةطةر خواي واتــة: البقرة. چ ۋ و كافران نيوان )جةنطي نــةدادايــة بةهةنديكيرت خةلكة

ســةرزةوي هةموو خراثةكاريي حةمتةن موسولانان( ــةزل و ضاكةية ــةورة خــاوةن ف دةطــرتــةوة، بــةآلم خــواي ط

بةسةر هةموو جيهانياندا. ثيغةمبةري خوا)j(و ياوةرانيشي )خوا لييانرازيبيت( ضةوساندنةوةي ئةشكةجنةو ـــازارو ئ جــؤرةهــا تــووشــي دروستكراو بؤ طومانيان ــان دةي ــوون، ب كافران دةســيت ـــاشـــان جــةنــطــي طــــــةمــــــارؤدران و دذايـــةتـــيـــيـــانـــكـــرا، ثريشةكيشكردنيان لةدذ بةرثاكرا، بةآلم لةكؤتاييدا خواي و خــؤي و سةرخست )s( ثيغةمبةرةكةي ثــةروةردطــار ياوةراني طةياندة لوتكةي دةسةآلت و موسولانان بوونة خاوةن هيزي يةكةمي سةرزةوي.. دوايئةوةي دةسةآلتي كةوتة رؤذئـــاوا و رؤذهـــةآلت ثيضايةوة رؤميان و فــارس الوازي نيشانةي جــؤرةهــا دوايـــي ــةآلم ب بــةردةســتــيــان.. ثةيدابوو، ئيسالمي ئوممةتي عيمالقانةي لةجةستةي ورةبةردان )وةهةن( دل و دةروونةكاني رؤلةكاني ئوممةتي داطرت و دنيا بةرضاويطرتن و كةوتنة شةرةثالي ناوخؤ.. لةهةموو كة هاندايةوة ئيسالميان دوذمناني ئةمانةش ــةم ئــوممــةتــة.. دذوارتـــريـــن و ــنــة ســةر ئ ــةكــةوة دابــاري اليسةخترتينيان ئةو هيشانةبوو كة خاضثةرستاني رؤذئاوا الفــاو ــو وةك كؤضييةوة شةشةمي ســـةدةي لــةســةرةتــاي ئةوهيشة ثاشان هينايان، ميسردا و شام وآلتي بةسةر كؤضييدا لةسةدةي حةوتةمي مةغؤلةكان ريشةكيشانةي هينايانة ئاطر شــاآلوي وةكو ئيسالمييةوة لةرؤذهةآلتي سةر ئوممةتي ئيسالمي و بةغدادي ثايتةختيشيان خستة ذير دةسةآلتي سةربازيي خؤيانةوة.. دواتريش ئةو حةملة لةسةدةي كة رؤذئاوا خاضثةرستاني ريشةكيشكارييةي ئةندةلوس كرديانة سةر موسولاناني دةيةمي كؤضييدا و دةسةآلتيان ليسةندنةوةو كةوتنة كوشتارو راوةدوونان و دةرثةراندني هةموو موسولانان.. لةهيض سةردةمانيكدا بؤ نيوان كافران و موسولانان نةوةستاوة.. من جةنطي خؤم ئةو جةنطانةم هةذماركردووة كة دةولةتي عومساني 13٠٠ـ1٩٠٠ز( ــة )ل تةمةنيدا ســالــي )6٠٠( ــةمــاوةي لبةرةيةكي بوو، شةست جةنط بوو.. يةعين: هةر دة سال و جةنطيكي تووالني تيدابووة.. موسولانان بؤ ماوةيةكي هيشي توانييان ــةوةو ــان م بةبةهيزيي هــةر ــاش ب زؤر بطاتة ئــاســةواريــان نةهيلن و بوةستينن خاضثةرستان ليدةركةوت الوازييان خالي كة دواتــر بةآلم ئوممةتةكة، كةوتنة ثاشةكشةو شكستةوة، تا لةمةوداي ئةم دووسةد سالةي دواييدا كافري ئةوروثاو رووس توانييان بةهيزي

ضةكداريي بةسةر موسولاناندا زالبنب و وآلتيان داطيبكةن. ئيدي ئا ليةوة كةوتنة بآوةثيكردني خراثةكاريي خؤيان و تةشةنةثيكردني ئةفكارو نةرييت خؤيان تا موسولانان لةدينةكةيان راثضرن و هةموو شيوةيةكي بةرطرييكردنيان ئةوةي كة سةرضاوةي عيززةت نةهيلن و لةناخ و خاكدا طــةورةو بؤية خــواي لــةبــةريــان دامــالــن.. ئاخر هــيــزة و

گ گ ک ک ک چک دةفةرمويت: كــارزان گ گ ڳڳ ے چ البقرة. واتة: بةردةوامدةبن،

لةدينةكة ثــي وازتـــان تــا دةكـــةن، بــةرامــبــةر كوشتارتان وآلتي دوايئةوةي ـ كافران رةجني توانيان. ئةطةر دينن، موسولانةكانيان داطيكرد ـ بؤ طومراكردني موسولانان و تيكداني وآلتيان لةسي تةوةرةوة كةوتنة ويرانكاريي، كة بريتيني لة: ريشةكيشكردني سةرضاوةي سةرةكيي هيزي ياسادارشتندا، دةزطاي بةسةر دةستطرتن موسولانان، طرتنةدةسيت دةسةآلتي سياسي لةوآلتي موسولاناندا.

ئيمستا بةكورتي لةمانة دةدويمم:سةرضاوةي ريشةكيمشكردني يةكةم/ تةوةرةي

انان: سةرةكيي هيمزي موسولمسامان، مرؤظ، هةية: هيز سةرةكيي سةرضاوةي سي يــةكــيــيت.. كــافــرةكــان هــةر لــةســةرةتــاي دةســةآلتــيــانــةوة سةرضاوةية سي ئةم هةوليانداوة موسولاناندا لةوآلتي تيكشكينن، هةوليانداوة موسولانان الوازكةن و سةروةت و سامانيان تاآلنكةن و يةكيتيي نيوانيان هةلتةكينن، تا سةرلةنوي و بكةن وآلتيان و لةخؤيان بةرطريي نةتوانن دةولــــةتــــي خـــؤيـــان دروســتــبــكــةنــةوةو دوذمــنــةكــانــيــان

دةرثةريننةوة.بآلوكردنةوةي و موسوملانان دينداريتيي الوازكردني �1

بةرةآليي و بةدرةوشيت لةناوياندا: لةاليةكةوة كــرد، ئةمةيان شيوة بةجؤرةها كافرةكان ــؤ ئــيــســالم دروســـتـــدةكـــردو تــيوتــواجنــيــان طــومــانــيــان بناودلي خبةنة رارايــي و دوودليي تا دةدا، لةبنةماكاني يان طــةجنــةكــانــيــان، بةتايبةتي شــويــنــكــةوتــووانــيــيــةوة، هؤشدارييةكي هةموو دذي بيئامان جةنطي بةشيوةي ــاســوخــواســي حوكم ــةب ل ـــةوة ـــان ــان دةوةســـت ــان ــوســول مـــي ســيــاســي و جــيــهــاددا، لــةبــاســوخــواســي و دةســـةآلتوةالئوبةرائو حيجابدا، بؤئةوةي دين و دينداريتييةكةيان ساردو ثةيوةندييةكي تةنطوتةسكي بازنةيةكي خبةنة ــاي مــوســولــان و »خـــواكـــةي«ةوة. ــاب رؤتــيــين نــيــوان ب

ضؤن ياساي كافران لةوآلتي موسولاناندا كراية دةستووري حوكمكردن؟ضؤن ياساي كافران لةوآلتي موسولاناندا كراية دةستووري حوكمكردن؟

Page 51: govari regai shar3

97ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني96 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

شةرع بةئةحكاميكي ضاوي موسولانيك نةياندةهيشت بــكــةويــت دةربـــــارةي ســيــاســةت و دةســـةآلتـــي سياسي ــووري و كـــاروبـــاري كــؤمــةآليــةتــي، رؤذهــةآلتــنــاســة ــاب و ئــشــةواي دارشـــتـــين ريــســاكــانــي ــي ــرةكــان يــةكــةمــني ث كــافئينحيافثيكردني موسولانان بوون، بةناساندني شيواوو ئينجا زانستةكاني، و ئيسالم السةنطي لــيــكــدانــةوةي موسولانان رؤلــةي كة ـ ئــةوان قوتابييةكاني فيخوازو ليكدانةوةي ئةوان كردو ـ قةناعةتيان بةو ثيناسةو بوون بةرةوييةي ئةواندا رؤيشنت و فيطةي باآليان بؤ ئةم جؤرة ثيناسةو ليكدانةوة موحنةريفةي ئةوان كردةوةو خةلكيان

تيدا ثيطةياند. ــتــيــي ــــي ديــنــداري ـــوازي الوازكــــردن يــةكــيــكــيــرت لـــةشـــيةوشـــــيت بـــوو، ـــــي مـــوســـولـــانـــان، بــــآوكــــردنــــةوةي ببآوكردنةوةي سةرسةرييت و شةرابنؤشني و بةكارهيناني موسولاندا، طةجني لةناو داوينثيسي سركةرو ماددةي هةروةها بيسةرثؤشي و قولوقاض رووتكردن لةناو ئافرةتي ثياوان لةطةل تيكةلكردنيان و موسولان خويندةواري ئينجا مةدةنييةت، و و شارستانييت ئازاديي بةبةهانةي ماددةثةرسيت دنياو خؤشةويستيي قييةمي روانــدنــي هاوكاريشيدةكردن، زؤر ئـــةوةي لــةســةري، كــيــربكــي و بوارةكاني فيكردن و خويندن بوو كة بةرنامةكاني لةسةر برطةكاني هةموو كافر داريذرابوو، عةلةمانييةت ريساي ثالنة لــةطــةل كــة بــةشــيــوةيــةك ــبــذاردبــوو، هــةل خويندني طشتييةكةياندا بؤ تيكشكاني موسولانان يةكبطريتةوة.. لةكؤمةلطةي و كـــردن بــؤ ئاسانكاريي ئـــةوةي ديــســان موسولاناندا ئاسان نةخشةكةياني بآودةكردةوة شيوازو رؤذنــامــةو بــوو، ســـةردةم راطةياندني نويي ئاميةكاني هةمووي تةلةفزيؤن.. راديـــؤو سينةما، شانؤو طــؤظــار، الوازكــردنــي بــؤ بــوو ئـــةوان ئاسانكاريي هــةروةســيــلــةي ــاردةي دي نةهيشتين و تــاك لةناخي دينداريي هةسيت ئةوةبوو مةبةستةكة موسولاناندا.. لةناو ديندارييةكة كة تاكي موسولان لةناخيدا تيكشكيت و ثالنةريي ديين خراثةكارييةكاني ريي الوازببيت ئةوةندة يان نةمينيت الي هةرهؤشي بــةرةآلبــبــيــت، وا تــا لينةطريت، ئــةوانــي هةواوهةوةس و حةزي موحنةريفي خؤي بيت تا خاوةني خؤي نةمينيت و بكةويتة دواي نةخشةي ئةوان. طةجنيك دذايةتي و بةرطريي طياني بةتةئكييد بةرةآلبووبيت ئاوا

داطيكةراني ثيناكريت.2� دزين و رووتاندنةوةي سةروةت و ساماني موسوملانان يان

بةهةدةرداني:موسولانانة، وآلتي ساماني و لةسةروةت مةبةست ثيشةسازيي و ضاندن سةرةتايي كةرةستةي لــةثــارةو داطــيكــردنــي ديــــارة دواي ئــــةوةش هــاوشــيــوةيــان.. و وآلتــةكــانــيــان ريــســاي تــايــبــةت بــة)مــؤنــؤثــؤل(كــردنــيــان موسولانانيان بــازاري ثاشان و دادةرشــت بةخؤيانةوة سةرثشت، دةخستة خؤيان وآلتاني بةرهةمي كــاآلو بؤ خؤيانةوة لةقةرزي موسولانانيان وآلتي حكومةتي يان دةخستنة وآلتةكانيان خؤيان بةسووكاريي دةطــالنــدو و طولييت بةرةطي دةبوو كة ريبايةك قورسي باريي ذير بةناوي بةهانةو دةكردة ئةمةيان ئينجا كؤتايينةدةهات، هةموو بــةســةر دةســتــيــان ئــابــووريــيــةوة ريككةوتنيكي

شتيكي وآلتةكةدا دةطرت. موسولانان ساماني دزيــين لةشيوازي يةكيكيرت دراوسييةتي و ناوةكي بةرثاكردني جةنطي شةرنانةوةو بــازاري ساغكردنةوةي ببيتة موسولانان وآلتي تا بوو، ضةكي ئةوان.. ئيدي دةيان شيوازي شةيتانييانةي ديكة.

3� هةلتةكاندني يةكيتيي موسوملانان:زايينيدا، نؤزدةيةمي ســةدةي لةكؤتايي بةتايبةتي كة عومسانييدا، ــةتــي دةول الوازبــوونــي لــةســةردةمــانــي هــةلــوةشــانــدنــةوةي ــةوة كةوتنة ــةن ـــةدوو الي ل كــافــرةكــان

يةكيتيي نيوان موسولانان، كة بريتني لة:أ� بةدابركردني خاك:

خاوةن دةولةتؤكةي و ــةت دةول بةدةيان كرديانن كة هةسيت روواندني لةطةل سةربةخؤ، سياسيي سنووري نيشتمان، بــةنــاوي نيشتمانثةروةرييت ــةي ــدرةوان ــون تثاراستين غــيةتــي و هــةســت بــةديــلــي ببيتة ــةوةي ــؤئ ب

ثيؤزييةكاني دين و خؤبةقوربانكردنيان. ب� بةدابركردني خةلك:

بؤ جياجيايان، ئينتيماي سيماي بــةزةقــكــردنــةوةي تــونــدرةوانــةي لــةطــةل رووانــدنــي هةسيت نــةتــةوةي جيا،

نةتةوايةتي.شتيكي شاراوةنيية كة يةكبووني موسولانان هؤكاري نيوانيان تــةفــرةقــةي و ــكــرتازان ــي ل هــيــزيــانــةو ســةرةكــيــي

سةرةكيرتين خالي الوازييانة. ــان لــةهــةرســي كــافــرةكــان زؤر بــةجــيــددي ثــالنــي خــؤيئاسان ـ تاكوكؤ ـ كةس بؤية جيبةجيكرد، مةيدانةكةدا بةرطرييةكةي طياني هةركةسيك دةرنةضوو.. لةدةستيان ئةوةندةي بوةستيتةوة، دذيان بيويستاية هةرتيدابووايةو

هيزي بتوانيت تا دةســت نةدةكةوتة سامان و ســةروةت بانطةواو بتوانيت يان ثيكةوةبنيت، بةرطرييان جيهادو سةختةكاني ســنــوورة ديــوو ئــةو بطةينيتة بةرنامةكةي نةمابوو، خاكةكة يةكيتيي ضونكة خــؤيــةوة.. وآلتةكةي هةمووي لةتوثةتببوو، سنوورة سياسيي و نةتةوايةتييةكان هةمووياني ليكرتازاندبوو، دانيشتوواني هةرثارضة خاكيك كةمينةيةك خةريكبوون. خؤيانةوة حالي و بــةبــارودؤخ ضي جيهاندا لةناوضةكانيرتي كة لةوةبيت ئاطاي هةبوو

بةسةر موسولانان ديت.

دةزطاي بةسةر دةستطرتن دووةم/ ت��ةوةرةي ياسادارشتندا:

يةكةم ــةوةري ت ثالنانةي ئةو نةياندةتواني كافرةكان بهيننةدي، لةتيكشكاندني موسولانان و دزيين سةروةت نيوانيان، يةكيتيي ليكهةلوةشاندنةوةي و سامانيان و ئةطةر ئةم تةوةرةيان بةتوندي نةطرتاية، ئةطةر تاوانكاريي ثةردةثؤشنةكرداية، ياسايي بةبرطةيةكي خراثةكانيان و كة زينا دادةرزيــنــيــت، و جةستة هؤشوطؤش كة شــةراب رةوشت و ثايةكاني خانةوادة دةرمينيت، سوو كة هؤكاري ئةم هةموو دةولةتانة، و ميللةت تاكوكؤي هةذاركردني كؤمةلطةي لــةنــاو ضــؤن هــاوشــيــوةيــان خــراثــةكــاريــيــانــةو موسولاناندا دةيانتواني كاربكةن و جيي خؤيان بكةنةوة مبابا؟ ياسايي بــةســةروةريــي خــوا شةريعةتةكةي ئةطةر هةموو لةم ري با حاكم خوا شةريعةتةكةي ئةطةر ديــارة و بييزييكردن و بةدين طالتة ئاوا دةطــياو السةنطييانة ئالوطؤرةي ئةم بؤ نةدةكرا.. ديندار بةموسولاني طالتة كافري ئيستيعماري كة هيزةكانيرتة و ثــيؤزيــي هيزي ئةوروثايي ئةحكامةكاني شةريعةتي خستةكةنارةوةو ياسا بةسةر ئةمةشيان خؤيانيان خستةجيي.. دةستكردةكاني هةموو ئةو وآلت و ميللةتانةدا هينا كة داطييانكردن، تةتةر موسولاناني و وآلت كؤضييدا حةوتةمي لــةســةدةي كة ئةمةي خؤيةوة نةرييت و سةربازيي ركيفي ذيــر خستة ــةطــةل ئــةوةشــدا ــين مــوســولــانــان نــةكــرد، ل ـــةوآلت و دي بــبــوون و بــتــثــةرســتــبــوون، ــي ــةر هــةركــافــري شــةران ــةت كــة تنــةدا، موسولاناندا بةسةر خؤيان ياساي و ديــن بــةآلم برياري مةرجةعييةتي ــردة دةك خؤيانيان ياساوريساي كؤمةلطةي بةسةر نةك ناوخؤيان، كيشةكاني ضارةسةري رايانطةياند هةنديكيان تةنانةت فةرزكةن، موسولانانيدا يــاســاو ريسايانةي ــةو ب بـــةآلم هــةر كــة مــوســولــانــبــوون،

لةطةل مــاوةتــةوة، بؤيان كة حوكمدةكةن بابوباثيانيان بةكافريان هةر لةوسةردةمةدا ئيسالم زاناياني ئةمةشدا رابردوودا لةسةدةي كة نوي ئةمما خاضثةرستاني دانان. ركيفي ذيـــر خستة موسولانانيان ميللةتاني و وآلت ياساوريساي ضةكدارانة داطيكردني بةهيزي خؤيانةوة، ياسا(يان )كؤليذي فةرزكرد، موسولاناندا بةسةر خؤيان ياساوريساكاني بآوكردنةوةو ضةسثاندني و بؤ خويندن ـــيي ئــةم ــــةي مــوســولــانــان ف ـــد، تــا رؤل ـــةزران خــؤيــان دامدوايي فييشيانبكةن ضؤن و بكةن كوفرييانة ياساوريسا

ياساوريسا ئةم بؤئةوةي بةحاكمي وآلتي خؤيان دةبنةوة كة لةبةرئةمةية جيبةجيبكةن.. لــةنــاودا كوفرييانةيان رؤذئاواييةكان خاضثةرستة كوفرييانةي ياساوريسا ئةم هةر ئيستاش تا مــاوةو موسولاناندا ناو و لــةوآلت هةر كاريثيدةكريت و لةذير سايةيدا هةرضي خراثةكاريي هةية هةبيت، لةريياندا ياسايي بةربةستيكي بيئةوةي دةكريت سزا و تــاوان ياسايي )برطةي دةلــيــت: دةستوور ضونكة

شةراب كة هؤشوطؤش و جةستة دادةرزينيت، زينا كة رةوشت و

ثايةكاني خانةوادة دةرمينيت، سوو كة هؤكاري هةذاركردني تاكوكؤي

ميللةت و دةولةتانة، هةموو ئةم خراثةكارييانةو هاوشيوةيان ضؤن

لةناو كؤمةلطةي موسولماناندا دةيانتواني كاربكةن و جيي خؤيان بكةنةوة ئةطةر شةريعةتةكةي خوا بةسةروةريي ياسايي بمابا؟ ديارة

ئةطةر شةريعةتةكةي خوا حاكم با ري لةم هةموو السةنطييانة دةطيراو

ئاوا طالتة بةدين و بيريزيكردن و طالتة بةموسولماني ديندار نةدةكرا..

ضؤن ياساي كافران لةوآلتي موسولاناندا كراية دةستووري حوكمكردن؟ضؤن ياساي كافران لةوآلتي موسولاناندا كراية دةستووري حوكمكردن؟

Page 52: govari regai shar3

99ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني98 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

دةناسينيت(.

دةسةآلتي طرتنةدةسيت سيميةم/ ت��ةوةرةي اناندا: سياسي لةوآلتي موسولم

بؤ كافرةكان نةدةلوا دةسةآلتيان بةسةر ياسادارشتندا هةبيت و ئاسان بتوانن ثيالن و ثالني خؤيان بؤ تيكشكاندني دووربــن بــةآلم جيبةجيبكةن، دينةكةيان و موسولانان لــةدواي كة هةنطاو يةكةمني بؤية رةمســي.. لةدةسةآلتي خؤيان ضةكداريي بةهيزي ميللةتان و وآلت داطيكردني دةيانكرد، داناني دةسةآلتي حوكمراني بوو، ئاوا توانييان و وآلت ئــةم طؤشةوكةناريكي هةموو بةسةر دةستبطرن دةسةآلتة زةوتكردني شيوازي موسولانانةدا، ميللةتة ديــدو بــةثــيــي هــةريــةكــةو ــوو، ــاوازب جــي سياسييةكانيان سياسةتي خؤي، بؤمنوونة ئينطليز واي ثيباشبوو حوكمي راستةخؤنةكات، بةلكو حاكميكي نيشتماني داني و خؤي هةرضي ئةوكاتة بكات، خــؤي كــاري ـــةردةوة ث لــةوديــوي ئةجنامدةدا، نيشتمانييان حاكمي بةكابراي دةيانويست هــةريــةكــةيــان ـــةآلم ب ــا ــدادةن ــي ث نيشتمانيرتيان ــــري وةزيــردن، دةك ئاراستةيان كة هةبوو ئينطليزيي ــذكــاري راويراستةوخؤي حوكمي كة وابوو فةرةنسييةكان سياسةتي فةرةنسي ذمـــارةي بؤية ثيباشرتبوو، خؤيان دةســةآلتــي قات ـــان دةي ــةرةنــســادا ف لةموستةعمةرةكاني دةبينيت زياترة، بةريتانييةكاندا لةموستةعمةرة ئينطليز لةذمارةي ئةوةي كة سيماومؤركي وجودي هةموويان بوو ضةكداريي و هيزة سةربازييةكةيان بوو، كة ثيويستيان بوو دذي بةرطريي ميللةتان بةكاريبهينن، دذي ياخيبوونيكي حاكمي نزيكيان بةكاريبهينن، بارودؤخةكاني ثيهيمنكةنةوة، ثاسةوانيتيي ئيستيعمارييانة وآلتة ئةم ثيبكةن، بةرذةوةندييةكانياني ــةوة، ــان ــان م هــــةروا بـــةدةســـةآلتـــةوة لـــةوآلتـــي مــوســولــانكؤمةليك لةطؤشبووني دلنيابوون كة جييانهيشت كاتيك بةهةموو قةناعةتيان كة موسولان رؤلـــةي غــةرةبــزةدي هةية توانايان كردووةو ئيستيعمار مومارةسةيةكي ديدو ببةن ئيستيعمار بؤ دلسؤزانة وآلت سياسيي دةسةآلتي بةريوةو ثاسةوانيتيي هةموو بةرذةوةندييةكانيان لةوآلتي عةلةمانيانةن كؤمةلة ئةو ئةمة بكةن.. بؤ موسولاناندا دةســةآلتــي موسولاناندا ــي وآلت لةهةموو وا ئيستا كــة كليلي و سياسي ئاراستةي و سةربازيي هيزي و حوكم بزانريت ئــةوة دةبيت بؤية ــةدةســت.. دراوةت ئابوورييان وةكو موسولاناني كــةوآلتــي كافر ئيستيعماري كاتيك

تةسةورات ديــدو هةموو جيهيشتووة، سةربازيي هيزي و ئابووريي و سياسي سيستميكي ياساو دةستوورو و سةربازيي و فيخوازيي و راطةياندن و كؤمةآليةتي لةسةر حوكمي وآلتاني ئيمة ماوة، ئةوة راستورةوانيية كة هةنديك كةس وا دةزانن ئيستيعماري كافر وآلمتاني بةجيهيشتووة.

دةبيت ئةوة باش بزانري، كة هةرهةموو ئةم خراثةكارييانة ــا، ئــةطــةر مــوســولــانــةكــان ــبــداب ــان مــومــكــيــنــنــةدةبــوو روويبةدينةكةي خؤيانةوة ثابةندبوونابا، ئةطةر دينةكةيان ئاوا ئيهمالنةكرداية، ئةمة سزاي دةستةجةمعيي خواي طةورةية بةدةسةآلتداريي كــردووة كافري دوذمــين ئــاوا كة بؤيان دةستيان خؤيان بةكةيفي ئيدي بةسةريانةوة، موتلةق خؤيشيان بةكةيفي لييدةطؤرن، وةرداوةو ئةمان لةديين ئةو ئــةمــة ــةوة.. ــةرةمســي دةيــاشــن ب و دنــيــايــان دةدزن وازيــان زياتر ضنطيكي لةبةرخاتري كة دنيايةشيانبوو هيناو كــافــران جــيــهــادي ديــنــةكــةو جــيــددي لةثابةنديي كة واقيعانةية ئةم بؤ ئاخر دنياويسيت.. هةلثةي كةوتنة

جئ ی ی ی چ دةفةرمويت: طــةورة خــواي واتة: هةرضي كيشةو الشورى. چ حئ مئ ىئ خب كة ئــةوةوةيــة بةهؤي هةمووي ريتان هاتؤتة تةنطذةيةك

ــت: چ گ ــوي ــةدةســيت خــؤتــان دةتــانــكــرد. يــان دةفــةرم بگ گ ڳ ڳ ڳ ڳ ڱ ڱ التوبة. چ ۀ ڻ ڻ ڻ ڻ ں ڱں ڱ بةتةئكيد راناثةرن، دةي سا لةثيناوي خوادا ئةطةر واتة: دةكات غــةوارة قةوميكيرتي و دةدات بةذانتان زؤر سزاي بةدةسةآلتدار بةسةرتانةوةو ناشتوانن هيض زيانيك بةخواي طةورة بطةيةنن.. خواي طةورة تواناي بةسةر هةموو شتيكدا

دةشكيت.و سةركةوتووبوون تـــةوةرةدا ســي لــةم كافرةكان ئــاوا بؤيان ضووةسةر كة عةلةمانييةتي خؤيان )كة جاهيلييةتي و سيستم بكةنة مــوســولــانــانــدا لــةوآلتــانــي ســـــةردةم(ة ئابووريي و و دةستوورو دةسةآلتي حوكم و ياسادارشنت كؤمةآليةتي و هةموو ئاراستةيةكي دةولةت و كؤمةلطةيان كة سةركةوتووبوون لةبارودؤخيكدا دامــةزرانــد، لةسةر بيدةنطببوو.. ئةوانةي ئةهلي زانسيت شةرعي دنيايان بؤ بوون كروكثبوون، هةنديكيان بةشداري ثيالنةكةبوون.. ئاوا ياساي كافران هاتة شويين شةريعةتي ئيسالم و لةوآلتي و حوكم برياري ياساو بةسةرضاوةي بوو موسولاناندا تا ئيستاش هةروا ماوة، مةطةر خواي طةورة الدانوراداني

بطريتةخؤي.

زاناياني ئوصول دةلني: ”احلكم على الشيء فرع عن تصوره« واتة: برياردان لةسةر شتيك بةشيكة لةناسني و زانني.. منوونة حةرامبكات، شتيك كةسيك ئةطةر مةنتيقية، ريسا ئةم بؤ كةسيك ئةطةر منوونة بؤ بزانيت، شتة لــةو خــؤي دةبــيــت بزانيت دؤمينة بؤ خؤي ضيية، دؤمينة حةرامبكات، دةبيت ثارةو ماهييةتي لةجؤري دةبيت حةرامدةكات، ريبا ياخود برياري تواناي دةنا شارةزابيت، كاال وةرطرتين و فرؤشنت شيعة لةسةر برياردانيش كةواتة: نابيت، وحةرامي حةالل ئةطةر نةيانناسينني تينطةين لةوةي كة خؤيان ضني؟ لةكويوة سةرضاوةيانطرتووة؟ زؤر ئةستةمة ئاخافنت لةسةر ئةم كؤمةلة الدةرة، بؤ ئةم مةبةستة ضؤن دةتوانني لةطةل ئةهلي سوننةت

جيايان بكةينةوة.بةكورتي دةمةويت ئةوة بليم: ثيشئةوةي هيشبةرمب ياخود بةرطريكار لةشيعة، دةبيت بزانني سةرةتا شيعة كني؟ لةكويوة تيطةيشتين بيوباوةرو باكطراوندي طرتووة؟ سةرضاوةيان واقيعيان ضيية؟ ــذوويــان مــي ضيية؟ شةرعييان و فيقهي ئةمانةمان كــة ئــةوكــات ضيية؟ خةونيان و ئامانج ضيية؟ روونكردةوة بةئاساني و بة بةرضاورووني دةتوانني برياريان

لةسةربدةين.

؟! شيعة كنيمئةم دؤسييةية تةنها دؤسييةي طةليك ياخود هؤزيك نيية كة لةجيطةيةكي دياريكراودا دةذين، ياخود لةوالتيك لةوالتةكاندا بوونيان هةية، ياخود كؤمةليك كيشة كةوتؤتة نيوان كؤمةليك بناغةيةكي شيعةية كيشةي ئةم بةلكو دراوســي، لةوالتاني ميذوو.. لة و ئيسالمي لةفيقهي لةبيوباوةر هةية طرنطي

كةواتة: دةبيت بطةريينةوة بؤ سةرضاوةكةي..شيعة، سةرهةلداني لةسةر كؤكنني لةميذوونووسان زؤريك

بة عةلي ئةمان سةر باوة زؤربــةي خةلكي لةالي ئــةوةي كة كوري ئةبوتالينب، دذايةتيي موعاويةي كوري ئةبوسوفيانيان بيت(، بةالم ماناي كردووة )رةزامةنديي خوا لةهةردوواليان ئةبوتالييب كــوري عةلي ثشتطييي كة ئــةوةي نيية ئــةوة ياخود شوينكةوتووي ئةوةي ثشتطيي ئةوة شيعةية، كرد

موعاوية بيت ئةوة ئةهلي سوننةت و جةماعةتة!.نةخي بةلكو كةس بةمة رازي نيية، بةلكو ئةوةي كة ئةهلي نيوان ئةو سوننةت لةسةري دةروات لةو كيشةية كة كةوتة دوو هاوةلة بةريزةوة )رةزامةنديي خوا لةهةردووكيان بيت( عةلي لةسةر حةق بوو، تيطةشنت و ئيجتيهادةكةي موعاوية زانايان هةموو بؤية كيشةيةدا، لةو صــةواب نةطيشتبووة

رايانواية كة حةق الي عةليية.كةواتة: بيوباوةري ئةهلي سوننة لةو زةمةنةوة جياناكريتةوة ئةو كة ئــةوةبــووة لةسةر جياوازيان راي كة شيعة لــةطــةل كة ئةوةبيت مةبدةئي لةسةر دروستبووة، شيعة سةردةمة ئةهلي سوننة ثشتيان لةئةميي موسولانان عةلي كردبيت، شتيكي سوننةتدا ئةهلي سةرضاوةي لةيةك هةرطيز نةخي شيعة ســةردةمــي بليني ناكريت كــةواتــة: بةديناكريت؛ وا لةسةر جياواز راي كة طرتووة ســةرضــاوةي زةمــةنــةوة لــةو دةسةالتي خيالفةت كةوتة نيوان ئةو دوو هاوةلة بةريزةوة.

سةردةمي ـــني: دةل و ثييانواية لةميذووناسان هةنديكيرت عةلي كــوري حوسيين لةشةهيدكردني شيعة دةستثيكي بؤ منيش كة دةستثيدةكات، ليبيت( خــواي )رةزامةنديي خؤم لةسةر ئةم رايةم و ئةمةم ثيبةهيزترة؛ ضونكة حوسني روويكردة دةرضـــوو، موعاوية كــوري يةزيدي لةخيالفةتي والتي عياق كة بانطيشتيانكردبوو بؤ ئةو والتة، بةالم خةلكي عياق ثةيانةكةيان نةثاراست و ثشتيانبةرداو خيانةتيانكرد تاوانة لةو بةشداربوو ئــةوةي شةهيديانكرد؛ و بةحوسني

بناغةي شيعةوخويمندنةوةيةكي واقيعيذوويان بؤ فيكرو ميم

ماكوان كةريم

ضؤن ياساي كافران لةوآلتي موسولاناندا كراية دةستووري حوكمكردن؟

Page 53: govari regai shar3

101ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني100 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

طةورةدا خةلكي كةربةال بوون، لةوانة: سيناني كوري نةخعي، شةمري كوري زوجلةوشةن، عوبةيدولآي كوري زياد، خةولي دةرحــةق كة موعاوية، كــوري يــةزيــدي ئةصبوحي، كــوري طةيشنت، خوايي بةسزاي ئةمانة هةموو طةورةية بةوتاوانة سينان؛ لةدواي ماوةيةك كةرو شيت بوو بةئاشكرا ثيسايي سةطخواردني هةردووكيان خةولي شةمرو دةخــوارد، خؤي و زؤر بةكةساسي مردن، ثاشان عوبةيدولآ كوشتيان و مار ضووة ناو لوتي ضاوي .. وةك ثةندو عيربةتيان ليهات، دواي ضوار سال هيض كةس ريزي لةيةزيد نةدةطرت، دوايي خؤي بــؤالي خــواي خؤي. لةداخاندا طياني دةرضــوو و طــةرايــةوة دةرحةق كة طةورةيةي تاوانة ئةو كارةساتةي حوسني، ئةم كة ئــةوةي هــؤكــاري ــووة ب كــرا، لةئالوبةيت كــةس بةثةجنا ئــةوةي بؤ لــةوكــارةيــان.. ثةشيماننب خةلكة لــةو كؤمةليك تاوانة طةورةيةي كة كردوويانة خؤشبيت لةو خواي طةورة بريارياندا شؤرشبكةن لةدذي دةسةالتي ئةمةوي، ئةم شؤرش لــيةوة كــوذران، نيوةندةدا لةو ــك زؤري روويــدا، و دةرضونة ثةيوةنديي شيعة كــةواتــة: نــاســران.. بةشيعة كؤمةلة ئــةم تةواويان لةطةل حوسيين كوري عةلي هةية نةك عةليي كوري ئةبوتاليب )رةزامةنديي خوا لةهةردووكيان بيت(، هةموومان دةبينني كة زياتر يادي شةهيدبووني حوسني دةكةنةوة، بةالم زؤر طرنطينادةن بة عةلي كوري ئةبوتالييب باوكي لةكاتيكدا

هةردووكيان شةهيدن!.ـــئـــةدةن، وةك كــؤمــةلــيــكــي ــة ســـةرهـــةل ــةل ــؤم ـــةم ك ـــــيةوة ئ للةدةسيت دةســةالت دةيانةويت و نةشومنادةكةن سياسي ئةمةوييةكان وةربطرنةوة، ليةوة ئةم فيكري مناسةرةكردنة دةستثيدةكات، بةالم هيض ثةيوةندييةكي نيية بةبيوباوةرةوة ياخود بوبيتة مةزهةبيكي فيقهي راجياوازييان لةطةل ئةهلي ســةركــردةكــانــي شيعةو ســةرةتــا بةلكو هــةبــيــت، ســونــةتــدا ئيمامةكانيان هيض جياوازييةكيان نةبوو لةرووي بيوباوةرو فيقهةوة لةطةل ئةهلي سوننةتدا. لةدواي شةهيدكردني ئيمام حوسني )رةزامةنديي خواي ليبيت( بؤ ماوةي ضةند مانطيك رةوشةكة هيوربووةوة.. لةو ماوةيةدا كةسيك سةرهةلئةدات باشرتين كة حوسني( كــوري زةينولعابيدين )عةلي بةناوي زاهيدو لةزاناو بووة يةكيك بووةو خؤي سةردةمي خةلكي لــيــنــةديــوة، خــراثــي شتيكي هيض كــةس هيض ــةكــان، عــارففيقهييةوة؛ فيكرو بيوباوةرو لــةرووي نةطياوةتةوة لييان بـــووة )رةمحــةتــي خـــواي ليبيت( كة ئــةويــش لــةســةر ئـــةوة هاوةالن و شوينكةوتوواني ثيغةمبةر )j( لةسةري بوون..

طــةورةو ثياوي دوو زةينولعابيدين كــوري عةلي لةكوراني

ديندار لةسةر بناغةي وةرع و تةقوا لةزةمينةكةدا دةناسرين بةناوي )موحةممةد باقر و زةيد( هةردوو ئةم كورة بةريزانة و هــاوةالن كة ئــةوةي بــوون، زاناياني سوننةت راي لةسةر عةلي كــوري زةيــدي ــةالم ب ــوون، ب لةسةري شوينكةوتووان )رةمحةتي خواي ليبيت( راي جياوازي هةبوو و دةيفةرموو: كة عةلي كوري ئةبوتاليب لةثيشرتة بؤ خيالفةت لةئةبوبكرو لةطةل هةبوو جياوازي راي ضي ئةطةر عومسان، عومةرو ئةو لــةســةر جــيــاوازبــوو راي ئــوممــةتــدا، ئيجماعي هــةمــوو هةموو فةرموودةيةي كة فةزلي ئةو سي هاوةلةي داوة بةسةر باسوخواسيت ناضيتة جياوازيية را ئةم هةرضةندة عةليدا، بيوباوةرةوة، ضونكة عةلي لةثيشرت دةزانيت بؤ خيالفةت و لةم تةنها كةمناكاتةوة، خةليفانة ئةم تواناي لةقةدرو هيض بارةيةوة ئةم ثياوة بةريزة كة زةيدي كوري عةليية جياوازي بوارةكانيرتي لة هةموو بةالم ئةهلي سوننةتدا، لةطةل هةية هــاودةمــن. هــاوســؤزو و را يــةك فيقهدا فيكرو بــيوبــاوةرو

جار ضةندين )حــوســني( بــاثــيي وةك عةلي كـــوري زةيـــدي دةرضوو لةخيالفةتي ئةمةوي و شؤرشي دةستثيكرد، هةمان خواي )رةزامــةنــديــي دووبـــارةكـــردةوة حوسيين ئةزمووني كؤتايي عةبدولةليك، كــوري هيشامي لةسةردةمي لبيت( زةينولعابيدين كــوري عةليي كــوري ــدي )زةي بةذياني هــات لةسالي ئةبوتاليب( كـــوري عةليي كـــوري حــوســني كـــوري لـــةدواي ئــةمــةويــيــةوة، خيالفةتي لــةاليــةن كـــوذرا )122ك( لةميذوودا دروستبوو مةزهةبيك بةريزة ثياوة ئةم مردني دةطةرينةوة كة )الزيدية( زةيدي مةزهةبي بةناوي ناسراوة لةسةر هةرضةندة مةزهةبة ئــةم عةلي، كــوري ــدي زةي ســةر لةطةل ئةهلي سوننةتدا هيض را شيعة هةذماردةكريت، بةالم ئةبوتاليب كــوري عةلي لةثيشرتي تةنها نيية، جياوازييان نةبيت بةسةر سي خةليفةكاني راشيديندا بؤ فةرمانرةوايي، ــةم مــةزهــةبــة لــةيــةمــةن بـــالو بــوونــةتــةوة، شــويــنــكــةوتــووي ئجار يةكةم ئــةوةي وةك نيية بوونيكيان هيض ئيستا بــةالم يان سوننةتةوة لةئةهلي شيعةن نزيكرتين ئةمانة هةبوون! جياناكرينةوة. سوننةت لةئةهلي ئةمةنة بليني: دةتوانني

ليةدا ئةوةي كة طرنطة ئاماذةي ثيبكةم: لةناو ئةم مةزهةبي ئايا ئــةوةي لةسةر قسةكردن كةوتنة كؤمةليك زةيدييةدا خؤيان كؤمةليكيان خيالفةت؟ بؤ شياون عومةر، ئةبوبكرو سةرليشيواوكردو رةفزي خيالفةتي ئةبوبكرو عومةر دةكةن، ليةوة ئةم كؤمةلة بوون بةدووبةش؛ ئةوبةشةي كة جيابوونةوة رةفزي لةبةرئةوةي )الرافضة( بةرافيزة ناسراون لةميذوودا كاتدا لةهةمان عومةر( )ئةبوبكرو كرد خةليفةيان دوو ئةو

رةفزي راي زةيدي كوري عةلي يان كرد! لةدواييدا ئةم طروثة كة دروستدةكةن عشرية« ئيمامي«االثنا دوانــزة مةزهةبي طةورةترين مةزهةبي شيعةن. ثيش ئةوةي كة زةيد بكوذريت موحةممةد باقري براي بةضةند ساليك ثيش ئةو وةفاتدةكات، لـــةدواي خؤي زانــاي كوريكي .. ــي)11٤ك(دا ــةســال ل واتــة: يةكيكة ئةميش ساددقة( )جةعفةري ئةويش بةجيهشتووة لةزانا بةناوبانطةكاني ئوممةتي ئيسالمي.. كة شوينكةوتووي

هاوةالن و تابيعني و زاناياني ئةم ئيسالمة بووة.عةباسي بزووتنةوةي ئةمةوييةكاندا دةسةالتي لةكؤتايي ــي و بـــزواوتـــن دذي خــيــالفــةتــي ئـــةمـــةوي و ــة ضــاالك ــةوت كبزووتنةوةية ئةم ئةمةويدا، خيالفةتي بةسةر ئينقيالبيكرد عةلي كــوري زةيــدي لة كة طروثةي ئــةو لةطةل هاوكاربوو ــةوةو تــوانــيــيــان خــيــالفــةتــي ئــةمــةوي بــروخــيــنــن ــوون ــاب جــيــي ســةفــاحــي ــةب ــيــي ئ ــةت ــةســةركــرداي ــــي)132ك(دا ب ــــةســــال لتوشي لةدواييدا بــةالم مةنسور، ئةبوجةعفةري و عةباسي لةبنةمالةو كــةســيــك دةيــانــويــســت ضونكة بــيــهــيــوايــبــوون، دةســت، بطرنة خيالفةت ئةبوتاليب كـــوري عةلي كــورانــي دذي شــؤرش و ئينقيالب كةوتنةوة بيهيوايية ئةو لــةدواي عةباسييةكان، ئةجمارة بةناوي ئةوةي كةئةمان بزووتنةوةي ئةبوتاليب، كوري عةلي سةر دةطةرينةوة واتة: )طاليبني(ن عةباسي ســةر ــنــةوة دةطــةري عةباسيةكانيش لــةبــةرانــبــةردا ليبيت(. ــان خــواي )رةزامــةنــديــي عــةبــدولــوتــةلــيــب كـــوري هةتا ئيستا هيض راجوييةكي جياواز لةنيواني ئةمانةدا نابينريت لةرووي بيوباوةرو فيكرو فيقهةوة، تةنها حوكمراني نةبيت، كة عةلي ئةبوبةكرو عومةر بؤ دةسةالتي لةطةل جياوازييان لةثيشرتبووة بؤ خيالفةت، بةالم كؤمةلةكةيرت كة جيابوونةوة خيالفةت ــزي رةف ثييانوابوو ــةوان ئ عةلي ــوري ك لــةزةيــدي هةوةلةيان دوو ئةو لةعنةتي كة لةوةي نةدةترسان دةكةن، دةكرد.. بة مةلعون ناوياندةبردن ثةنادةطرم بةخواي طةورة.لةدواي وةفاتي جةعفةري ساددق لةسالي )1٤8ك(دا لةدواي ئةويش كــازم( )موساي بةناوي بةجيهيشت كوركي خــؤي باوكي وةك بةالم تةقوابوو، خاوةن و عارف زاناو ثياويكي نةبوو، ئةميش لةسالي )183ك( كؤضي دواييكردو لةدواي خؤي ضةند كوريكي جيهيشت بةناوبانطرتينيان عةلي كوري موساي كازم و رةزاي موساي كازم بوون. ثاشان خةليفةي عةباسيي كة دامبركينيتةوة )املأمون( ويسيت شؤرشةكان بةناوبانط حوكمي داواي دروستيانكردبوو )طاليبني( بــزووتــنــةوةي كوراني عةلي كوري ئةبوتاليبيان دةكرد، رازينةبوون بةفةرعي عةباسي كوري عةبدولوتةليب، عةلي كوري موساي كازمي

كردة جينشني و وةلي عةهد، بةالم لةسالي )2٠3ك(دا كتوثر بانطةشةي )طاليبني( بزووتنةوةي كاتةدا لةم وةفاتدةكات، ئةوةيان كرد كة طواية مةئمون كوشتويةتي، سةرلةنوي شؤرش ئةمةوييةكاندا بةسةر ضؤن دةستيثيكردةوة، ئينقيالبات و دةيانكرد بةهةمانشيوة لةطةل عةباسييةكان دةستيانثيكرد.

بةطويرةي سةردةمةكان تا رادةيةك شؤرشةكان هيوربوونةوة، بــةنــاوي بــةديــنــةدةكــرا ــةش هيض شتيك ــةو ســةردةم ئ تــاكــو هةر بــةالم سةربةخؤبيت، مةزهةبيكي كة شيعي مةزهةبي

هيض ــةدةســةالت، ب طةيشنت بؤ بــوون بــزووتــنــةوةي سياسي جؤرة جياوازييةك نةبوو لةنيواني بيوباوةريان لةهةمانكاتدا لةرووي ئيستا شيعة هةيةتي فيقهيشةوة كة وةكو لــةرووي ــوون. ثــاشــان ئـــةوةي كــة جيطةي ــةب ــاوازن مــةنــهــةجــةوة جــيتيامانة ئةوةية كة ناوضةكاني فارس و ئياني ئيستا داواي ضونكة ئيسالمي!!، لةخيالفةتي دةكـــرد جــيــابــوونــةوةيــان بةدريذايي ئةو ساالنةي كة فةحتكرابوون بةحةسرةتةوة دةذيان

بةشيك لةكؤمةلة جياوازةكاني شيعة بةدوانزة ئيمامي ناسراون، ئةم كؤمةلة ئيستا لةئيران و عيراق و لوبناندا هةن

و زؤرينةي شيعةي ئةم سةردةمة ثيكدينن.

ئةمانة نةياندةتواني ريبكةن، ضونكة سةركردةيةكي ئالوبةيتيان لةطةلدا نةبوو، ناضار بةفرتوفيل بؤئةوةي

ريطةكةيان تةواوبكةن ضةند بيدعةو خورافاتيكيان داهينا كة لةقوتوي هيض عةتاريكدا جيطةي نابيتةوة، مةطةر هةر شيعةي ئيستا باوةري ثيبكات، هةروةك ضؤن عةلي

شةريعةتي دةليت: ئةطةر خورافات لةشيعة وةربطيريتةوة ئةوا هيضيان

ثينامينيت!.

بناغةي شيعةو خويندنةوةيةكي واقيعي بؤ فيكرو ميذوويان بناغةي شيعةو خويندنةوةيةكي واقيعي بؤ فيكرو ميذوويان

Page 54: govari regai shar3

103ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني102 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ثاشاكانيان بةتايبةتي خؤيان، ذيــاري و شارستانييةت بؤ لــةمــوســولــانــان، دةزانــــي جــيــاوازتــر بةخةلكيكي خــؤيــان لةقةلةم، ئةدا راقيرت بةخةلكيكي خؤيان جار زؤر تةنانةت ميشكي كةوتبووة هؤزطةرايي و طةل بيي سةردةمةدا لةو نةك هةبوو فارس طةلي بؤ ئينتيمايان زياتر كة فارسةكان، لةفارسةكان زؤريك ئةثةرست، ئاطريان تةنانةت ئيسالم، بؤ ــؤ ئــيــســالم نــةبــوو. ــةك خــؤشــةويــســتــيــيــان ب ــوةي بــةهــيــض شــيلــةطــةل ئـــةوةي كــة هيضيان بــؤ نــةدةكــرا لــةطــةل دةســةالتــي ئيسالميداو هيض توانايةكيان نةبوو بةرانبةر بةخيالفةت، بؤية ناضار ثشتطيييان لةبزووتنةوةي )طاليبني( كردو ثشتطييي و سامانيان.. ســةروةت و بةمال كرد هةموو شؤرشةكانيان بةو ئاماجنةي كة دةولةتي ئيسالمي بةوان الوازبكةن!! بةالم دةيانويست بهينن، لةئيسالم واز نةياندةويست راستةوخؤ بةئارةزووي خؤيان دةستكاريبكةن و كولتورو شارستانييةتي ثييانوابوو لــةســةرةتــاوة ـــةروةك ضــؤن ه بــثــاريــزن، خــؤيــان دةيانويست شيوة بةو تيكةلة، خوايان رؤحــي كيسراكان لة)طاليبني(ةكان خؤيان نزيكبكةنةوة بةو مةبةستةي كة سةر

بةئالوبةيت و عةلي كوري ئةبوتالينب.ئالوبةيتةوة بةناوي )طاليبني( بزووتنةوةي و فارس طةلي ئةم دروستبكةن، سةربةخؤ كيانيكي بتوانن تا يةكيانطرت نوي ئاينيي كيانيكي بةلكو نةبوو، سياسي تةنها كيانة

بوو!.ئةوةدا بــةدواي فارسةكاندا لةطةل بزووتنةوةية ئةم ثاشان دةطةران كة كةسيكيان دةستبكةويت لة سواللةي )طاليبني( شــؤرش، و خةبات كةوتنة ئةبوتاليب، كــوري عةلي ــة: واتهةليبذاردبوو مةئمون كة رةزا عةلي وةفاتي لةدواي ثاشان اجلــواد( )حممد بةناوي بــوو كوريكي خــؤي، جينشيين بؤ ئةميان دوايــيــكــردو كؤضي )22٠ك(دا لــةســالــي كـــورة ئــةم لــةدواي كوريكي ئةميش ثاشان خــؤيــان، ثيشةواي كــردة خــؤي جيهشت بــةنــاوي )عــةلــي كـــوري مــوحــةممــةدوهلــادي( لــةدواي كوريكي وةفاتيكرد، )25٤ك( سالي لة ثياوة ئةم لةقةبةكةي عةلي( كــوري )حةسةني بةناوي جيهشت خؤي لةسالي)26٠ك( كتوثر ئةميش ناوزةددةكرا؛ )عةسكةر( بة كؤضي دواييكرد، لةدواي خؤي ئةم ثيشةوا بةريزة كةسيكي بوو سال ثينج تةمةني كة موحةممةد بةناوي بةجيهيشت ئةم ميذووي بةدريذايي دةســةالت. وةرطرتين بؤ نةدةشيا بزووتنةوة جياخوازانة كة خؤيان بةشيك بوون لة بنةمالةي ئالوبةيت، فارسيش بةشيك بوون لةبزوتنةوةكة، هةميشة ئةم بزوتنةوةي )طاليبني( ثيشةوايةتيان ئةداية دةست بنةمالةي

دةبوو )طاليبني(.. بزوتنةوةي بة ناسراوبوون كة ئالوبةيت ئةم ــة: وات بكات، ثيشةوايةتيان ئالوبةيت طـــةورةي ــورة كثيشةوايةتيية بة عةلي رةزا دةستيثيكرد تا حةسةن عةسكةري كة كؤتايانة، بةالم ثيش عةلي رةزا نة باوكي كة ناسراوة بة موساي كازم وة نة باثييان ناسراو بةجةعفةري ساددق وة بةشدارنةبوون هيضيان موحةممةدلباقر، باوكي باثيي نة سةركردايةتييان )طاليبني( كةناوياننابوون شؤرشانةي لةو كـــردوويـــانـــة. ئـــةمـــةوي و ــاســي عــةب كـــة دذي نــــةكــــردووة )26٠( لةسالي عةسكةري حةسةني وةفاتي لــةدواي بــةالم بةتالدا بازنةيةكي لة شؤرشخوازة بزوتنةوة ئــةم كؤضيدا ــنــةدةكــةوت بــؤ ئـــةوةي دةســــورانــــةوة هــيــض كــةســيــان دةســتئاماذةمثيدا بيت، لةئالوبةيت كة بكات سةركردايةتييان ـــةدواي خؤي ل كــة حةسةني عــةســكــةري كــوريــكــي مــنــدالــي بزوتنةوةية ئــةم بــؤ نــاهــةمــوارتــر هــةمــووي لــة بةجيهشت، ناسراوة كة دةكرد مندالةيان ئةم طةورةبووني ضاوةرواني كتوثر كةضي عةسكةري، حةسةني كــوري موحةممةدي بة لةدواي دواييكرد!، كؤضي مندال ئةم ضاوةرواننةدةكرا كة وةفاتي ئةم مندالة ئةم بزوتنةوةية بوون بةضةند ثارضةيةكةوة ئايينيكي دامةزراندني تةنانةت بيوراو لةسةر هةريةكةيان

نويبوون!.ــةم كــؤمــةالنــة نــاســران بــةدوانــزة ئيمامي كــة ئةم بــةشــيــك لـــيان و عــــياق و لــوبــنــان.. كة ـــةئ ــة ئــيــســتــا هـــةن ل ــةل ــؤم كئيستاماندا. ســـةردةمـــةي لـــةم شــيــعــةن زؤرتـــريـــن ئــةمــانــة كة سةركردةيةكي بةوةي ريبكةن نةياندةتواني كؤمةلة ئةم ئالوبةيتيان لةطةل نيية، ناضار بةفرتوفيل بؤ ئةوةي ريطةكةيان تةواوبكةن ضةند بيدعةو خورافاتيكيان دامةزراند، كة لةقوتوي هيض عةتاريكدا جيطةي نابيتةوة، مةطةر هةر شيعةي ئيستا باوةري ثيبكات، هةروةك ضؤن عةلي شةريعةتي دةليت: ئةطةر

خورافات لةشيعة وةربطييتةوة ئةوا هيضيان ثينامينيت!.بةلي ئةم طروثة ضةند داهينراويكيان داهينا لةئاييين ثيؤزي ئيسالمدا، كة زؤر ترسناك بوو، وايان دا بةطويي خةلكيدا كة ئةمة بةشيكة جيانابيتةوة لةئاييين ئيسالم، تا واي ليهات ئةم تةكوينيان؛ لةبيوباوةرو بةبةشيك بوو )بيدعة( داهينراوانة تةنها ثييانواية كة لةئيمام بريتيبوون بيدعانة لةو يةكيك دوانزة ئيمام هةية كة بةم شيوة ريزيانكردووة: )١- علي بن أبي طالب. 2- احلسن بن علي. ٣- احلسني بن علي. ٤- علي زين العابدين بن احلسني. 5- حممد الباقر بن زين العابدين. الكاظم. موسى -٧ الباقر. حممد بن الــصــادق جعفر -٦٨- علي الرضا. 9- حممد اجلواد.١0 - علي اهلادي. ١١-

 احلسن بن علي العسكري. ١2- حممد بن احلسن العسكري.(ئيرت ئا ليةوة ئةم كؤمةلة ناسراون بةدوانزة ئيمامي، بؤ ئةوةي بؤمان روونبيت ثييانواية كة كؤتا ئيماميان كة موحةممةدي ثيشرت كــة ــوو ب مــنــدالــة ــةو ئ عةسكةريية حةسةني كـــوري ثييانواية مــردووة، ساليدا ثينج لةتةمةني ثيدا ئاماذةمان يةكيك لة ياخود لةسامةرا، زةمينيكدا بةذير كردووة خؤي سال هــةزار بةدريذايي كة شــاردؤتــةوة خــؤي شاخةكان لة دةبيت ئةم كارةي ئةجنامداوة! بروايان واية كة لةئاخرزةماندا ناسراوة دةكات، جيهان هةموو فةرمانرةوايي دةطةريتةوةو طواية املنتظر( )املهدي مونتةزير بةمةهدي شيعةكان الي بؤ )j( ثيغةمبةرة وةسيةتي ئةمة كة ثييانواية شيعةكان ئةم دوانزة ئيمامة كة فةرمانرةوايي لةدةستياندا بيت، دةبيت هةموو جيهان ئةمان فةرمانرةوايي بكةن، بةالم ثييانواية كة هاوةلة بةريزةكاني ثيغةمبةر)j(ئةم راستييةيان شاردؤتةوة ثيغةمبةر)j(كافردةكةن، ــةكــانــي هــاوةل بةطشيت بــؤيــة هةنديكيش لةشيعةكان فاسقيان دةكةن و تةكفييان ناكةن؛

بةهؤكاري ئةوةي طواية ناوي ئةم ئيمامانةيان شاردؤتةوة.ثاشان ئةم بية وةكو مياتي ضووة ناو والتي فارسةوةو وةكو دةبيت طواية وتيان: كة ليهات، حوكمراني سيستةميكي و سواللةي بي ئالوبةيت طةورةكاني كورة لة فةرمانرةوايي خواي )رةزامةنديي ئةبوتاليب كوري عةلي سةر بطةريتةوة ليبيت( لةمةوال بدريتة دةست ئةو ئيمامانةي كة بةرةضةلةك مةهدي دةركــةوتــين تاوةكو بنةمالةية ئــةو ســةر دةضــنــةوة وةكو الي هةمووان ئاشكراية... ئاشكراشة الي مونتةزير – خوينةر كة شتيكي وا لةئيسالمدا نيية- تةنانةت لةسةردةمي عةباسي، )ئةمةوي، وةك ويراسةتدا خيالفةتي سيستةمي نةيانوت لةمانة كام هيض عومساني( و ئةيبوي سةجلوقي، سةرضاوةي لةدينةوة ياخود لةدين بةشيكة ويراسةت كة طـــرتـــووة، يـــان دةبـــيـــت تــةنــهــا لـــةخـــانـــةوادةيـــةكـــةوة بــيــت.

شيعةطةرايي لةحوكمي ـــة: وات فــارســيــدا دةولـــةتـــي لــةنــاو لة بريتيبوو ئةويش نــاويــان، هاتة بيدعةيةكيرت دةمــة ئــةو ــةوادةي دةســةالتــدار، وتــيــان: ئيمام بــةثــيؤز راطــرتــين خــانهةرطيز هةرطيزاو شيوةيةك بةهيض واتــة: هةية عيصمةتي واتة: وةردةطــييــت، خوا كةالمي وةكــو وتةيان هةلةناكةن، هــةروةهــا هــةيــة، قــورئــانــي حــوكــمــي ئيمامةكانيان وتـــةي هةية. خــوايــشــي ثيغةمبةر)j(ي فـــةرمـــوودةي حوكمي

دةبينني بــكــةيــن شيعة بــنــاغــةي بــنــةضــةو ــري ســةي ــةطــةر ئزؤربــــــةي قــاعــيــدةي فــيــقــهــي و شــةرعــيــيــةكــانــيــان لــةســةر ــــةي ئــيــمــامــةكــانــيــان دامـــــــــةزراوة، جـــا ئــةطــةر ــةمــاي وت ــن ب

هةلبةسرتابيت. بةدةميانةوة درؤوة بة ياخود راستبيت خومةيين سةرؤكي شؤرشي ئيسالميي ئيان دةليت: يةكيك مةليكيكي هيض كــة ئــةوةيــة مــةزهــةبــةكــةمــان ــةزةروريــاتــي لهيض وة ئيمامةكامنان بة ناطات ئيمثراتؤريةتيك يان طةورة لةكتييب ئةمةش ئيمامةكامنان. بة ناطات ثيغةمبةريكيش )دةولةتي ئيسالمي ل57 دا هاتووة(، »... وإن من ضروريات  مذهبنا أن ألئمتنا مقاما ال يبلغه ملك مقرب، وال نيب مرسل«!!.ليةوة دوذمنايةتييان لةطةل هاوةلة بةريزةكاندا هةية، تةنانةت سةردةميكي دياريكراو تةكفيي عةباسي مامي ثيغةمبةريان )j( دةكرد هةروةها كورة بةريزةكةي كة عةبدولآي كوري سةردةمانيك ضونكة نــاســراوة، األمــة( )حرب بة كة عةباسة

دوانزة ئيمامي تةكفيي خيالفةي عةباسييان دةكرد.يةكيك لةداهينراوةكانيرت ئةوةية كة ثييانواية زؤربةي زؤري والتاني موسولان دارولكوفرة )خةلكي شاري مةدينة، مةككة، شام و ميسريان بةطشيت ثيكافر بوو( ئةم وتةيةش دةدةنة ثال ثيغةمبةري خوا)j(ثةنابةخوا، ثييانواية ئةمة دينة ئةم وتةيةش لةسةرضاوةكاني خؤيانةوة بةديدةكريت، كة بريتني وتفسري القمي وتفسري األنـــوار وحبــار )الــكــايف كتيبانة لــةم خؤيان. لةسةرضاوةكاني زؤريكيرت وة والربهان(  العياشي بةطشيت شيعة هيض زانايةكي ئةهلي سونةتيان ثياست نيية، رةفزي هةموو ثةرتوكةكاني ئةهلي سوننةو جةماعةت دةكةن بةتايبةت ئةم زانايانة )البخاري و مسلم والرتمذي و النسائي، أبي حنيفة ، مالك، الشافعي ، إبن حنبل(، هةروةها بروايان بة هاوةالن و ثيشةواياني ئيسالم نيية لةوانةش )خالد بن الوليد، سعد بن أبي وقاص، عمر بن عبدالعزيز، موسى بن نصري، نور  الدين حممود، صالح الدين، قطز و حممد الفاتح( وة زؤريرتيش.

لة ئةجنامي ئةوةي كة باوةريان بة هاوةالن و شوينكةوتواني كتيبةكانيان زؤري سةرضاوةي زؤربةي نيية )j(ثيغةمبةردةطةريتةوة بؤ ئيمامةكانيان وة زؤربةي كتيبةكانيان الوازن ـــني: لــــةرووي رشــتــةي راويــيــةكــانــةوة، ضونكة زؤرجـــار دةلطويدريذةكةي باوكم بؤي طيامةوة تاكو دةطاتة طويدريذيكي بؤية هةمووي شيت خورافياتة، ثيغةمبةر)j(كة سةردةمي فيقهياندا فيكرو و بةندايةتي لــةبــيوبــاوةرو زؤر بيدعةي داهينراوو هةموو ناو بضمة نامةويت لــيةدا هةية. و...هتد نوسةر بةلكو خورافياتةكانيانةوة، و شــيك و بيدعةكان بةلكو بكات سةرةكييةكانيان بةكيشة ئــامــاذة ــت دةيــةويشيعةي بة نــاســراون كة كؤمةلةي لــةو لييانتيبطةين بــاش تةقيةو بــيــدعــةو لــةســةر قــســةكــردن دةنـــا ئيمامي، دوانــــزة ثييانواية: هةروةها نايةت، كؤتايي كتيب دةيان بة رجيعة

بناغةي شيعةو خويندنةوةيةكي واقيعي بؤ فيكرو ميذوويان بناغةي شيعةو خويندنةوةيةكي واقيعي بؤ فيكرو ميذوويان

Page 55: govari regai shar3

105ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني104 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

كة ثييانواية: ياخود بةخوا، ثةنا تةحريفكراوة قورئان كة بــةردةوام جربيل وةيــان كةونةدا، ئةم لةبةردةم عاجزة خوا يادكردنةوةي يان ئيمامةكانيان، بؤ دينيتة خوارةوة وةحي وةك لييازيبيت( )خــوا حسني ئيمام شةهيدكردني رؤذي حةج واية ..! ثييانواية ئيمامةكانيان باران و هةورو هةاليان

ئةطةر دةدةن، رؤزييان و رزق و دةبارينن بــاران بةدةستةو مبانةويت لةسةر هةموو ئةمانة بدويني بةهةزارةها بيدعةيان ئاشكرادةكةين كة نةك روكنيكة لة دينةكةيان، بةلكو بةشيكي لةئوسوليان. ئيمامييةكان دوانــــزة لـــةالي راســتــةوخــؤيــة

لة بةشيكن كة زةمةنييةدا فةترة لــةم بامسانكرد ئةمةي ليجيابؤتةوة، زؤر كــؤمــةلــيــرتيــان لــةمــان جطة شــيــعــةكــان، ئيمة الشيعة(، )حــرية بــة ســةردةمــي نــاســراوة لــةمــيــذوودا كرد هيجريان سييةمي ســةدةي نــاوةراســيت باسي تةنها يانزةهةميان، ئيمامي عــةســكــةري حــةســةن بــةوةفــاتــي كــة ــــووة. ــــرت ـــــــــزة ئـــيـــمـــامـــي ســــــةرضــــــاوةي ط شـــيـــعـــةي دوانكةواتة: دةطةريةوة سةر ئةو دةقة زانستيية كة لة ئوسولدا هاتووةو دةليت: »احلكم على الشيء فرع عن تصوره« واتا كةواتة: زانــني.. و لةناسني بةشيكة شتيك لةسةر برياردان بة و بةزانست لةمةودوا دةستثيدةكات باسةكةمان لــيةوة هــةزاران بة دةكةين كةلةكة شيعة لةسةر رةخنة ئاطابوون دةخةينة مةزهةبةكةيان و خؤيان ليدةكةين، ثرسياريان ئةمة بليني دةتوانني لــيةوة ثرسيارةوة، ميكرؤسكؤبي ذير دةطوجنيت لةطةل دين يان ناطوجنيت، حةاللة ياخود حةرام، بةرةو مرؤظ رةدفيعل.. سؤزو بنةماي لةسةر ئاخافنت بــةالم

تياضوون و هةلة دةبات.

فةرمانرةوايي: بؤ هةولمدان شيعةو تي دةسةالم

شيعةيان ئةسلي بناغةو خةلكانيك كة نيية لــةوةدا طومامن ضونكة ــوون، ب شــؤك تووشي نوسينةدا لــةم خويندبيتةوة شيوةية بــةم شيعة نةشومناي و ثيطةيشنت لةراستيشدا نانوسريتةوة وا من لــةالي مــيــذووش بةدلنياييةوة ــووة، بليوةبكةم، بــاســي ضــيؤكــيــك وةك و بــيــت قــؤنــاغ تةنها كــة ببيتة تاكو تيكةلدةكةمةوة بةيةكةوة فيكر و ميذوو بؤية كيشةو لةطةل بشتوانني و هةمووان بؤ وانةيةك و ثةنديك رةوشةكةي ئيستادا بةشيوةيةكي جوان كاري لةسةر بكةين و وةك مةشخةليكيش بؤ رووناكيي بةرضاو لةبةردةستدابيت.

ريـــتـــةوة، ـــــو خــــؤي بـــطـــي ــــذوو وةك ــة مــــي ــســت ــوي ــي بـــؤيـــة ثـــوو ســـــوودي لــيــدةبــيــنــن و ـــات ضــونــكــة رةوةنـــدةكـــانـــي داهـــذووةوة ـــةمـــي ــةك ب ــي ــضــوخــواري ــيــةك يــــان خــي ــطــي هــةرالســةنــبــةر بـــةرةوةنـــدي داهــاتــوو. ــةران ـــةوا تــاوانــة ب ــت، ئ ــي ــارب ديبؤية باسي ئةم ميذووة دةكةين بؤ ئةوةي بتوانني تةرجومةي ئةزمونيكيش ببيتة ــا ت بــكــةيــن ــةســةر ل خــؤمــانــي ئيشي بــؤ ئيشكردن لــةســةري وةكـــو خـــواي طـــةورة دةفــةرمــويــت: األعــــراف)١٧٦(. رون{ يتفك لعلهم الــقــصــص �}فاقصص

زياتر بؤ بةلكو نيية ضيؤك طيانةوةي كةوةك لةبةرئةوةية تيامان وة لةهةمان كاتدا يارمةتيدةريشمان بيت بؤ واقيعي بةبناغةو ئاماذةمان لةسةرةوة هــةروةك ئيستامان، رةوشــي ــــردووة كــة ضـــؤن نــةشــومنــايــان كــــردووة، ئــةســلــي شيعة ك

ويستويانة كة ضؤن بكةين لةوة باس بةشةدا لةم ثيويستة بطةن بةدةسةالت و فةرمانرةوايي هةموو جيهاني ئيسالمييان كردووة لةسةدةي ضواري هيجريدا، ئةطةر بنةضةو دةسةالتيان نةزانني نة كاريطةرييامنان بؤ دةردةكةويت وة نة ئةشتوانني

لةبةرانبةرياندا هةلويستمان هةبيت.تيان: ذووي دةسةالم طةرانةوة بؤ فيكري سياسي و ميم

ئيمامي كــة عةسكةري حــةســةن وةفــاتــي لـــةدواي بةطشيت يانزةهةمي شيعةكانة، ثييانناية سةردةميك كة نةياندةزاني ضؤن تييدا هةنطاوبنني، تةنانةت سةريان ليشيوابوو خؤيشيان لةناو خؤياندا كؤكنةبوون؛ كة ئةو سةردةم و زةمةنة لة ميذوودا بةضةند دابةشبوون بؤية شيعة الشيعة(، )حرية بة ناسراوة ئــارةزووي و بةويست لةمانة هةربةشيك زؤرةوة، بةشيكي خؤي ديين دادةتاشي بؤ بةدةستهيناني دةسةالتي سياسي، يةكيك لةطةورةترين بةشةكان كة دروستبوو كؤمةلي دوانزة ئيمامي بوو كةلةسةرةوة ئاماذةمانثيدا ضؤن نةشومنايانكرد، بةلكو نةبوون، سياسيدا لةطؤرةثاني بةتةنها ئةمانة بــةالم بةتةنيشيت ئةمانةوة ضةندةها كؤمةل و بةشيرت نةشومنايان كرد كة كاريطةرييةكي زؤر خراثي دانا لةسةر هةموو ئوممةتي

ئيسالمي.يةكيكيرت لةو كؤمةالنة كة هةموو والتاني ئيسالميي ئةفةريقي بة نــاســراون لــةمــيــذوودا داطــيكــرد لةئاسياي بةشيكيش و كؤمةلي شيعةي ئيسماعيليية )فرقة اإلمساعيلية( ئةم كؤمةلة.. كؤمةليكي سةرليشيواو و طومرابوون، زؤربةي زؤري زاناياني ئيسالم لة ئيسالم دةيانكةنةدةرةوةو بةموسولانيان نازانن!.دروستبوون، يةهود ترسناكي زؤر ثالنيكي بة كؤمةلة ئةم ــان هــةيــة لــةنــاو ــةرضــي ســرتاتــيــذيــيــةتــي خــؤي ــــةوةي ه ــؤ ئ بكؤمةلةية ئةم دروستكةري بيسةثينن، ئيسالميدا ئوممةتي ــقــداح(؛ لــةمــاوةيــةكــي كــورتــدا دةركـــةوت بــةنــاوي )ميمون الخؤي فــيــل و بــةفــرت راطــةيــانــد، خــؤي موسولانبووني و ــوري ك ئيسماعيلي كـــوري مــوحــةممــةدي لــة نــزيــكــكــردةوة جةعفةري صادق )رةمحةتي خوا لةهةموويان بيت( تةنانةت لةئالوبةيت ئيسماعيل كــوري موحةممةدي هاوريي، ببووة ئيمامي كة بوو ثيشةوا جةعفةري صادق باثييشي .. بوو كــوري ئيسماعيلي ئيماميية، ـــزة دوان شيعةي شةشةمي دوانــزة حةوتةمي ئيمامي كة كازمة موساي بــراي جةعفةر

ئيمامييةكانة.كاريكي ثييهةلسا يــةهــودي قــةداحــي مةيوني كة ــةوةي ئــةر بــــوو، ثــالنــيــكــي تــرســنــاكــي دارشـــــت بؤ ــن ــي ســةرســورهبة ناونا خؤي لةيةكرتي، ئيسالمي ئوممةتي هةلوةشاندني

عةبدولآ وة كوريكيشي ناونا بة موحةممةد، وةسيةتيشيكرد ــي كــة هــةمــوو مــنــدالــةكــانــيــان بــةنــاوي ــان ــورةزاك ـــورو ك بــؤ كصادق جةعفةري كــوري ئيسماعيلي كــوري موحةممةدي قؤناغةكاني بةطويرةي نةسةبة ئةم ئةوةي بؤ ناوزةدبكةن، طواية بةئالوبةيت، بطةيةننةوة خؤيان يةهودييةكان ميذوو كــوري ئيسماعيلي ــوري ك موحةممةدي لةسواللةي ئةمان

جةعفةري صادقن!..بريتيبوو ترسناكبوو، زؤر بؤكرد بانطةشةي كة كاريكيرت جيهان هةموو دةبيت و طــةورةن ئيمامي ئةمانة كة لــةوةي لةطةل هةموو جيهاني ئيسالميدا فةرمانرةواييبكةن، دةبيت ئةو ئيمامةش لةنةسةبي ئيسماعيلي كوري جةعفةري صادق بيت، نابيت بطةريتةوة سةر سواللةو نةسةبي موساي كازمي ئيمامي، ـــزة دوان شيعةي لــةبــةرئــةوةي صـــادق، جةعفةري

نةسةب و سواللةيان لةوةوة دةطينةوة.مةيوني يةهودي، تواني بةم بيةي خؤي نةشومنا بةكؤمةلي قــةداح مةيوني كــورةزاكــانــي كـــورو بــكــات، ئيسماعيليية جوانكارييان دةكردو فيكرة بيوباوةرو ئةم بؤ بانطةشةيان لةطةل بيطوجنينن خةلكيدا لةبةرضاوي بؤئةوةي دةكرد بؤ و هةرةخراث كارة لةو يةكيكيرت ئيسالمدا، ثيؤزي ئاييين )حلول( لة بريتيبوو ئةجنامياندا كة قيزةونانةي و ترسناك )خواو واتة: ئيمامةكانيان، جةستةي و بةرؤح تيكةلبووني ئيمام بةيةكةوة حوكمي سةرزةوي دةكةن(؛ بؤية ثييانوابوو كة ئيمام ئولوهيةتي خوداي تيداية، بروايان هةبوو بة)تنسيخ( لةجةستةيرتدا رؤحةكانيان نــامــرن، )ئيمامةكانيان واتــة: بةطشيت دةميننةوة(، بةزيندوويةتي و ســةرزةوي دينةوة ثييانواية ئيمامةكانيان لةدواي مردنيان دةطةرينةوة بؤ دنياو

بةهةميشةيي دةميننةوة.بيجطة لةو هةموو كارة قيزةون و طةندةالنةي كة ئةجناميانداوة جنيويان بةئاشكرا كة شييت و تــاوان لوتكةي طةيشتنة بةهاوةلة بةريزةكاني ثيغةمبةري خوا)j( دةدا، باسي ناموس و شةرةفيان دةكردن؛ تةنانةت قسةيان بةخودي ثيغةمبةري طــةرانــةوةي بانطةشةي ئــةوةشــدا لــةطــةل دةوت، )j(خواليذنةي طةورةترين دةكرد! )j(ثيغةمبةر بؤالي نةسةبيان لةجيهاني بةدةسةالت، طةيشنت بؤ دروستكرد ئيغتياالتيان ئيسالميدا ئةوةندة طةورةببوون دةطةيشنت بةهةرضي وةزيرو )وةزيري ئيغتيالكران كة لةوانةي هةية، خةليفة و سولتان بةناوبانط نيزام مولك، ئةميي بةناوبانط عيمادةدين زةنكي، زؤريكيرت تونتةكني( كــوري مةمدوحي بةناوبانط سولتاني لــةســةركــردةي ســةربــازيــي و ثــيــاوة نــاودارةكــانــي ئوممةتي

طومانم لةوةدا نيية كةسانيك بناغةو ئةسلي شيعة بخويننةوة لةم نوسينةدا تووشي شؤك دةبن، ضونكة لةراستيدا

ثيطةيشتن و نةشونماي شيعة بةم شيوةية بووة، بةدلنياييةوة ميذووش لةالي من وا نانوسريتةوة كة تةنها قؤناغ بيت و وةك ضيرؤكيك باسي ليوةبكةم، بؤية ميذوو و فيكر ثيكةوة

تيكةلدةكةمةوة تاكو ببيتة ثةندو وانةيةك بؤ هةمووان و بشتوانين لةطةل كيشةو رةوشةكةي ئيستادا بةشيوةيةكي جوان كاري لةسةر بكةين و وةك مةشخةليكيش بؤ رووناكيي بةرضاو لةبةردةستدابيت.بؤية ثيويستة ميذوو وةكو خؤي

بطيرريتةوة، ضونكة نةوةكاني داهاتوو سوودي ليدةبينن و هةرالسةنطييةك

يان خيضوخوارييةك بةميذووةوة دياربيت، ئةوا تاوانة بةرانبةر

بةنةوةكاني داهاتوومان.

بناغةي شيعةو خويندنةوةيةكي واقيعي بؤ فيكرو ميذوويان بناغةي شيعةو خويندنةوةيةكي واقيعي بؤ فيكرو ميذوويان

Page 56: govari regai shar3

107ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني106 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ئيسالمي بةدةسيت ئةم كؤمةلة كوذراون.لةناو ــوو؛ دةب ضاالكرت ــةرؤذ ب رؤذ ئيسماعيليية بانطةوازي بــةوة خةلكيان ثــةرةيــثــيــدرا، جيلةكاندا رةوةنــــدو هــةمــوو ــؤ ئــالــو بــةيــت هــةبــيــت، ـــريـــودةدا كــة خــؤشــةويــســتــيــيــان ب فثيغةمبةري لةنةوةي ئةمان كة كرد بةخةلكي قةناعةتيان ــانــطــةوازة تــيــكــدةرةيــان خـــوان )j(، فــارســةكــان كــة بــةم ببوون ئاطرثةرست بةدزييةوة كة ئةوانةي بةتايبةتي زانــي و بــةرووكــةشــيــش دةيـــانـــوت: مــوســولــانــني هــةر بــةزوويــي كة سةركردانة لةو ئيسماعيلييةوة، كؤمةلي ئةم ناو ضونة )حسني ــيان ئ بةناوبانطةكاني لــةخــانــةوادة نــاويــان ضوونة بةناوبةنطةكاني لةبانطةشةكارة يةكيكة كة بوو، ئةهوازي( ئةم دامةزرينةراني لةطةورة يةكيكة ئيسماعيليية.. كؤمةلي بانطةوازيدةكرد. بةسرةدا لةناوضةكاني زياتر كة كؤمةلة، )حةمداني بةناوي كةسيك هاوريي بووة ئةهوازي حةسةني داوينثيس خوينريذو كةسايةتييةكي كة ئةشعةس( كوري لةميذووناسان زؤريــك ئيسالميدا لةميذووي بــووة، ضةتة و ثــيــيــانــوايــة: كة ــان ــي أثـــري( هــةردووك ــن إب وةك )إبـــن كثري و جولةكةية، جولةكةي فارسة، بةالم زؤريكيرت لةميذوونووسان بةحرةينة. يةهوديي ياخود فارسة مةجوسي كة ثييانواية:

تي شيعةي قةراميتة: دةسةالم)قةرمت( بة بةناوبانطبوو لةقةبي ئةشعةس حةمداني كوري بؤ خؤي كؤمةليكي ئةميش قؤناغةكاني سةردةم بةطويرةي جياكردةوة كة نةسةبيان دةضووة سةر ئةو ثياوة خوينريذة، ــي )قــةرامــيــتــة( كــة لــقــيــكــبــوون لــةكــؤمــةلــي بــةنــاوي كــؤمــةل

ئيسماعيليية.ئةم شيعةكاندا، لــةنــاو كــؤمــةلــبــوون ترسناكرتين ئــةمــانــة كؤمةلة ئاواتيان ثارةبوو لةطةل داوينثيسيدا، هةرضييةكيان ثيخؤشبوواية لةكاري خراثةو كوشنت و زيناو دزي دةيانكرد، دزو هةرضي ــوون، ب ريــطــري و ضةتةيي خةريكي بـــةردةوام ئةوانةشي كؤمةلةوةو بةم كرد ثةيوةندييان بوون ضةتةكان تاوانباربوون و خيالفةت لةسيستةمي دةرضــووبــوون كــة لــةنــاو ئــةم كــؤمــةلــةدا خــؤيــان دةشــــاردةوة، ئــةم قةراميتانة ئيسالميدا، لةميذووي ئوممةتي بةترسناكرتين كؤمةل بوون كةباسي نيية ئــةوة دةرفــةتــي ــاوادا ئ لةباسيكي هةرضةندة ئاماذة.. هةروةكو بــةالم بكةين، ئةمانة اليةنةكاني هةموو هيجريدا سييةمي ســـةدةي ــةنــاوةنــدي ل ــداوة، ئــامــاذةمــثــيهةلتؤقني، قارضك وةكــو شيعة طــةورةيــةي كؤمةلة سي ئةم دةكــرد، خــؤي بؤ حةقي و راســيت بانطةشةي هةريةكةيان

ــوو لة ــاوازب لــةطــةل ئـــةوةشـــدا لــةطــةل يــةكــرتيــدا رايــــان جــيجياوازبوون. شتيكدا هةموو و ئةحكام فيكرو بــيوبــاوةرو شيعة عشرية، اإلثنا )شيعة لة: بريتني كؤمةلةش سي ئةم

اإلمساعيلية و شيعة القراميطة(.لةطةل هةبوو ملمالنييان و كيشمةكيشم ئــةوةشــدا لةطةل ئةهلي سوننةدا، ملمالنيشيان هةبوو لةناو خؤيانداو بةهيض لةم هةريةك ضونكة نةدةطةيشتنةوة، بةيةكرتي شيوةيةك داتاشدةكردو دينيان خؤيان هــةواي بــةئــارةزوو كؤمةالنة

بيدعةو داهينراويان دروستدةكرد لةناو ئاييين ئيسالمدا.ئةم قؤناغة لةميذووي ئيسالميدا كة ئةم هةموو بزووتنةوةي شيعةي تيدا دروستبوو، رةوشيكي نائارامي لةناو ئوممةتي بؤ هةوليانة هةر ئيستا تا بةالم دروستكردبوو، ئيسالميدا دةسةالت، بةهيض شيوةيةك فةرمانرةواييان نةطرتؤتةدةست، سةدةي دةستثيكي و هيجري سييةمي ســةدةي لةكؤتايي كة روويـــدا خــيا زؤر طؤرانكارييةكي هيجريدا ضــوارةمــي ــاهــةمــواري بــرد. رةوشـــةكـــةي زيــاتــر بــــةرةو تــرســنــاكــي و ن

دةســةالت ســةر ضوونة قةراميتة شيعةي كــات بــةزووتــريــن درنــدةو زؤر ئةمانة ضونكة طرتةدةست، فةرمانرةواييان و ناوي بانطخوازةكانيان لةسةركردةو يةكيك ثياوكوذبوون، ــةتــي ــةوالتــي يــةمــةن دةول ــوو ل )رؤســتــةمــي كـــوري حــســني( بقةراميتةي دامةزراند، بانطةوازةكةي بةرفراوانرت كردو خةلكي دةنارد بةهةموو الكاندا تا بانطةواز بؤ بيةكةي خؤيان بكةن، تةنانةت تواني دةنطي خؤي بطةيةنيتة والتي مةغريب! ئةم دةولةتة زؤري نةخاياند لةناوضوو، بةالم جؤريكيرت لة شيعةي قةراميتة دروست بوون لةخاكي جزيرةي عةرةبيدا بةتايبةتي بةلكو نيية، ئيستا بةحرةينةي ئةم )مةبةست لةبةحرةين لةو قةراميتة دةولةتي دةكات( عةرةبي رؤذهةالتي جزيرةي ناوضانةدا زؤر بةهيزبوون، هةموو بةرذةوةندييةكاني جيهاني بةكوشتين هةستان ساليك ترسةوة، ذير ئيسالميان خستة هةموو حاجييةكان كة هاتبوون بؤ حةج، يةكيكيرت لةو تاوانة طةورانةي كة ئةجنامياندا هيشكردنة سةر مزطةوتي حةرةمي هةرضي )317ك(داو لةسالي تةرويية ــةرؤذي ل بوو؛ مةككة بــةردة تــةنــانــةت كوشتيان، كــةعــبــةدا لــةنــاو هــةبــوو حاجي رةشةكةشيان دزي و شكانديان و نارديان بؤ والتي بةحرةين كة ئةو دةمة ثايتةختةكةي )هجر( بوو لةرؤذهةالتي جزيرة، تا مايةوة قةراميتةكان )22( سال الي ماوةي بؤ بةردة ئةم

سالي )33٩ك(موسولانان طةرانديانةوة بؤ كةعبة.تي ئيسماعيليية: دةسةالم

ناوةراستدا رؤذهةالتي شوينيكي لةهيض ئيسماعيلييةكان

لةبارو هــةواي و كةش بطرنةدةست، دةســةالت نةيانتواني رةوشيكي لةبار بؤ ئةوان والتي مةغريب بوو، ضونكة ثيشرت رؤستةمي كوري حسني كة يةكيك بووة لةشيعة قةراميتةكان طةياندبووة ئيسماعيلييةي قةراميتةو شيعةي بانطةوازي ئةوي، ئةويش لةريطةي ثياويكةوة بةناوي )أبوعبداهلل شيعي(

بوو.)قةراميتةو ئيسماعيليية( ئةم دوو كؤمةلة ئاماذةمانثيدا كة كـــوري ئيسماعيلي ئيمامةتي بــانــطــةشــةي ــان ــي ــةردووك هلة مةغريبدا زةمةنة ئةو بؤية يان دةكرد؛ جةعفةري صادق كةسيان دةستنةكةوتةوة لةو بنةمالة بةريزة، بةالم يةكيك لة بةناوي دؤزييةوة يةهودييان قةداحي كورةزاكاني مةيوني اح( القد ميمون بن عبداهلل بن بن أمحد بن احلسني )عبيداهلل و دةســةالت دامةزراندني بؤ هةليك و هؤكار بــووة ئةمةش فةرمانرةوايي لة مةغريبدا، بؤية بانطةشةي بوون بةدةولةتيان كرد، ئةوةي خؤشةويسيت هةبوو بؤ بانطةوازي ئيسماعيليية بن أمحد بن احلسني بن )عبيداهلل جيطةية، ئةو بؤ بانطكرا بؤخؤي مةهدي لةقةبي يهودي( احي القد ميمون بن عبداهلل ئيسماعيلييةو بانطةوازي ثيشةواي بة خؤيشيكرد ــا، دانبــانــطــةشــةي ئــالــوبــةيــيت بــؤ خــؤي كــرد كــة طــوايــة باثياني بؤ صــادق، جةعفةري كــوري ئيسماعيلي سةر دةطةرينةوة رابكيشيت سةردةمة ئةو موسولاناني دلــي زياتر ئــةوةي بةالي خؤيدا، دةولةتةكةشي ناونا دةولةتي فامتيي كة وةك ضةواشةكارييةك طةراندييةوة سةر فاتيمةي كضي ثيغةمبةري خوا)j(، الي هةمووشتان ئاشكراية كة خؤي يةهودييةكي

رةسةنبوو.سؤزو و جوالني و خةلك جةهلي بةهؤكاري سةردةمة ئةو بــانــطــةوازةكــةي ــات ك بــةزووتــريــن تــوانــي هةستونةستيان ــةوةو قـــةلـــةمـــرةو و فــةرمــانــرةوايــي خــؤي ــات ــك ــالوب خـــؤي بـــدة دةســــةالتــــي طــــةورةبــــوو هــةمــوو ـــةوةن بـــالوبـــكـــاتـــةوة، ئــــي خــــؤي.. بـــاكـــوري ئـــةفـــةريـــقـــاي خــســتــة ذيـــــر دةســــةالتدةستيانكرد بةبالوكردنةوةي بيدعةو كاري خراثةو جنيودان حلول بانطةشةي ثيغةمبةر)j(و بــةريــزةكــانــي بــةهــاوةلــة ئةم تةنانةت داهينراوانة، لــةم زؤريــرت و رؤح تةنسيخي و )35٩( لةسالي ميسر سنورةكاني ســةر طةيشتة دةولــةتــة ناوي؛ برؤنة و داطيبكةن توانييان خاكي ميسر ي هيجري )جوهر ــةنــاوي ب ئيسماعيليية ســةركــردةيــةكــي ــطــةي ــةري لاهلل لدين )املعز كة لةسةردةميكدا اإلمساعيلي( الصقلي العبيدي( خةليفة بوو، ئةم خةليفةي ئيسماعيليية ناسرابوو ــةوة ــت ــةري ــةي دةط بــة)عــبــيــدي( كــة طــوايــة نــةســةب و ســوالل

ميمون بن اهلل عبد بن أمحــد بن احلسني بن )عبيداهلل ســةر احي يهودي( لةمةوال ناوي فامتييةكان طؤرا بةعوبيدي.  القدــاهــيةي دامـــةزرانـــد، عــوبــيــدي ضـــووة نــاو ميسرو شـــاري ق)ئــةزهــةر( مزطةوتي بــةنــاوي دروستكرد تيدا مزطةوتيكي هةية ئيسماعيلي شيعةي بــانــطــةوازي هــةرضــي ــةوةي ــؤئ ببةكوشتين دةســتــيــانــكــرد ــكــي، خــةل بيطةيةنيتة لـــةويـــوة زاناياني ئةهلي سوننة!.. لةسةر مينبةري مزطةوتةكانيانةوة طةيشتة تا دةدا بــةريــزةكــان بةهاوةلة جنيويان بةئاشكرا كة عوبيدييةكان خةليفةي ــأمــراهلل(ي ب )حــاكــم ســةردةمــي هةموو لةسةر دةكــرد! بؤخؤي خوايةتي بووني بانطةشةي دةدا، عومةر بةئةبوبةكرو جنيوي بةنووسني مزطةوتةكاندا كةرويشك طؤشيت بةراز، طؤشيت بةخواردني ئةمريكردبوو تــريــي حــةرامــكــردبــوو، جــةالدةكــانــي زينداني و خــواردنــي هةركةسيك يةهوديبوون، هةموو موسولانان ليداني بؤ ــدي رةشـــي بـــاج و خــةراجــي نــةدايــة بــةدةولــةتــةكــةي عــةبلــةبــةرضــاوي خةلكيي زةكـــةردريـــذي دانــابــوو وةك ســزايــةك راياندةبوارد!.. خةلكةكاندا و بازرطان لةطةل بــازاردا لةناو حةزي خوايةتيكرد، بانطةشةي طةندةل بأمراهلل(ي )حاكم كةلةطةليدا اللوك( )ست بةناوي بوو خؤي لةخوشكةكةي خوشكةكةي هةر ــني دةل لةميذوونووسان ــك زؤري رايــبــوارد، بانطةوازي ئةوةي كرد كة لةناويربدو كوشيت، ثاشان خؤي

ضؤتةوة بةرةو ئامسان.لةدواي كوشتين )حاكم بأمر اهلل( دةستكرا بة دروستكردني توانييان مةزهةبةكةيان، بــالوكــردنــةوةي بؤ زؤر مزطةوتي هةموو ميسرو تةنانةت شام و حيجازيش داطيبكةن بؤماوةي )صالح موتةعال خــواي ئةوكاتةي تا تــةواو، ســةدةي دوو ئــةم شيعانة ئوممةتي لــةشــةري ــت ــيي األيــوبــي( دةن الــديــن ئيسالم رزطاريان دةبيت و لةسالي )567(ي هيجريدا ميسر

ئازاددةكات لةداطيكةراني ئيسماعيلي.

تي شيعةي دوانزة ئيمامي: دةسةالمئةم كؤمةلة شيعةية داهينراوي زؤريان هةبوو بةالم تا رادةيةك بووني بة بروايان ئةمان هيمنرتبوون، باشرتو دوانةيرت لةو خوا هةبوو، بروايان بة ثيغةمبةري خوا )j( هةبوو، بروايان داهينراويان بيدعةو بةالم بةزيندووبوونةوةو حةشر هةبوو، خراثيشيان كـــاري زؤر نــايــةت.. لــةذمــارة زؤرة ئــةوةنــدة ئةجنامدةدا، بانطةشةي دوانزة ئيمامي طةيشتة ناو هةنديك توانييان تةنانةت عياق، و فارس بةناوبانطةكاني لةخيزانة لة دةســةالتــدارةكــان ــةوادة خــان بطةيةننة بانطةشةكانيان

بناغةي شيعةو خويندنةوةيةكي واقيعي بؤ فيكرو ميذوويان بناغةي شيعةو خويندنةوةيةكي واقيعي بؤ فيكرو ميذوويان

Page 57: govari regai shar3

109ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني108 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

زؤربةي زؤري جيطةكاندا..بةناوي بةناوبانط خانةوادةيةكي طةياندة بانطةوازةكةيان بنةضةي كة سامان( بن )عائلة سامان كوراني خانةوادةي ئةمانة فارسن .. توانييان ئةو خانةوادةية بةطشيت بكةن بة شيعة كة ئةو دةمة فةرمانرةوايي والتي فارس )ئياني ئيستا(يان دةكردو توانييان دةولةتيك دامبةزرينن لة )3٩8-261(ي هيجري، هةروةكو دةسةالتداربوون، بةالم بةهيض شيوةيةك

بانطةشةي تةشةيوعيان نةدةكرد.بنةضةي كة دةسةالتداريرت خانةوادةيةكي طةيشتنة ثاشان ئةمان عةرةبن و لة طةل و هؤزي )بن تغلب(ن ئةم خانةوادةية ناسرابوون بةخانةوادةي كوراني حةمدان )عائلة بن محدان( عياق، لةوالتي فةرمانرةوايي موسليان دةكرد ئةو دةمة كة كرد، فةرمانرةواييان هيجري )317-36٩(ي لة ئةمانيش حــةلــةب، بطةيةننة خــؤيــان دةســةآلتــي توانييان تــةنــانــةت فــةرمــانــرةوابــوون. هيجري )333-3٩2(ي لة لةحةلةبيش

لةسةر هــةبــوو كــاريــطــةري زؤر كــة ترسناكرت لــةهــةمــووي جيهاني ئيسالمي، شيعةي دوانزة ئيمامي تواني دةسةالتي خــؤي بــةرفــراوانــرتبــكــات و طةيشنت بــةخــانــةوادةي كــورانــي بويه( كة بنةضةي ئةمان فارسة، توانييان )عائلة بن بوةيه دةولةتي فارس خبةنة ذير ركيفي خؤيانةوة، تا طةيشتة ئةو توانييان خيالفةتي لةسالي )33٤(ي هيجريدا بارورةوشةي عةباسي بةتةواوةتي داطيبكةن، بةالم بؤ ئةوةي ئينقيالبات عةباسييان خةليفةي سونييةكانةوة، لةاليةني روونـــةدات ـــاوةي زيــاتــر لـــة)1٠٠(ســـال وةك رةمــزيــك دانـــايـــةوةو بــؤ مبكةن عةباسي دةولةتي فةرمانرةوايي بةتةواوةتي توانييان سةجلوقييةكاني ئةوكاتةي تا هيجري؛ ٤٤7(ي -33٤( لة ئةهلي سوننة دروستدةبن و خاكي عياق لةذير فةرمانرةوايي شيعةي دوانزة ئيمامي ئازاددةكةن، ئةم شيعانة بةبةردةوامي بوغزورقي خؤيان بةسةر زاناياني سوننةو خيالفةتةكةيشيدا هةروةها مينبةرةكانةوة.. لةسةر ليهاتبوو واي تا دةرشــت جنيويان و دةياننوسي مزطةوتةكانيشةوة دةرطــاي لةسةر عومةر ئةبوبةكرو بةتايبةت دةدا، ــزةكــان ــةري ب بــةهــاوةلــة ــبــيــت( بــةئــاشــكــرا لــةخــوتــبــةي ــي ـــي خـــوايـــان ل ـــدي ـــةن )رةزامسةردةمةيش ئــةم ــدةدان، ثــي جنيويان و لةعنةت هةينيدا ئيسالميدا. لةميذووي بوو دلتةنطي كةئابةو سةردةميكي

ليةوة دةبينني سةدةي ضوارةمي هيجري سةدةيةكي شيعةي خؤي دةسةالتداريتيي ئيمامي ــزة دوان شيعةي تــةواوبــوو؛ ئيانيان و عــياق )البويهيون( بوةيهييةكانةوة لــةريــطــةي ــي خــؤيــانــةوة، ــرةواي ــان ــةرم ـــر ف بــةتــةواوةتــي خــســتــبــووة ذي

و ئةفغانستان ئيان و بةشيكي سامانييةكانيش رؤذهةالتي بةشيكي رؤذهةالتي جيهاني ئيسالمي لةذير قةلةمرةويياندا فةرمانرةواييدةكرد، حةلةبيان و موسل حةمدانييةكان بوو، هةروةها قةراميتةكان رؤذهةالتي نيوةدورطةي عةرةبييان لةذير دةستدابوو كة ضةند جاريك دةطةيشتنة حيجاز وةك قةلةمرةو، لةذير بةتةواوي يةمةن ثاشان و ديةشق طةيشتنة بةلكو فةرمانرةوايةتياندابوو، ثاشان دةولةتي عوبةيدي كة لةميذوودا ناسراوة بةفامتي توانييان هةموو والتاني ئيسالمي ئةفةريقا لوبنانيش!. فةلةستني و سورياو بةلكو طةيشتنة داطيبكةن قةراميتة دةولــةتــي هيجريدا ضــوارةمــي ســةدةي لةكؤتايي ثينجةمي سةدةي لةناوةراسيت نةما، و تيكضوو بةتةواوي سالي واتة: كؤتاييثيهات، بوةيهية بةني دةولةتي هيجريدا عوبيدييةكان ئيسماعيليية ثــاشــان هــيــجــري، )٤٤7(ي بةردةوامبوون لةدةسةالتيان تا ناوةراسيت سةدةي شةشةمي كؤتايي ئةوانيش هيجري، )567(ي سالي واتــة: هيجري سوننةو ئةهلي و ئيسالمي جيهاني و هات بةدةسةالتيان ــرةوايــي و دةســـةالتـــي طــرتــةوة دةســت. جــةمــاعــةت فــةرمــاننةما ئةوتؤيان بوونيكي و لةناوضوون شيعانة ئةم هةموو بــــةردةوام ئيمامي دوانــــزة شيعةي ـــةالم ب زةويــــدا، لــةســةر ـــدا بــانــطــةشــةي ـــياق ــاوضــةكــانــي فــــارس و بــةشــيــكــي ع ــةن لبكةن. فــةرمــانــرةوايــي بةبيئةوةي دةكـــرد، مةزهةبةكةيان

بةم شيوةية رةوشةكة هيوربوويةوة تا سالي )٩٠7(ي هيجري، كةسيك كاتة ئةو هيجري، دةيةمي واتة: سةرةتاي سةدةي بةدامةزراندي هةلدةستيت سةفةوي( )ئيسماعيلي بةناوي ـــيان، كة ئ لــة ئيمامي ـــزة ــةتــي ســةفــةوي شيعةي دوان دةولســةفــةوي ئيسماعيلي بــاووبــاثــيانــي ســواللــةي و نــةســةب لةبنةرةتدا كة ئةردةبيلي( )سةفييةدين سةر دةطــةريــتــةوة فارسن و لةسالي )72٠(ي هيجريدا باوكيان وةفاتيكردووة، شاري و بةرفراوانبكات قةلةمرةويي و دةولةتةكةي تواني ـــردة ثــايــتــةخــيت ســةفــةويــيــةكــان .. كــةوتــة تــةبــريــزيــشــي كدراوسييدا، عومسانيي دةولةتي لةطةل زؤر ملمالنييةكي خؤي نةيدةتواني لةبةرانبةر عومسانييةكاندا بووةستيتةوة، ليداني بؤ كرد ثرتوطالييةكاندا لةطةل هاوثةياني ناضار عومسانييةكان، بةهؤكاري ئةو هاوثةيانيية تواني بةشيكي واي تا دةربهينيت، عومسانييةكان دةســيت لــةذيــر ــياق عبكاتة شيعةو بابانيش و ئــةردةالن ئيمارةتي ليهات ويسيت )سةليمي ســولــتــان ئــةطــةر بــالوبــكــاتــةوة، شيعة مــةزهــةبــي هةموو ئيستا ئةوا ثينةطرتاية ريطةي عومساني يةكةم(ي كوردستاني ئيمة شيعةي دوانزة ئيمامي بوو، كة لةشةريكي

يةكالكةرةوةدا تواني شاالوو شةثؤلي شيعةي دوانزة ئيمامي بووةستينيت كة ئةو شةرة بةناوبانطةش لةميذوودا ناسراوة بة )ضالديران( لةسالي )٩2٠(ي هيجريدا تواني سةركةوتنيكي ــةعــياق. ل دةرةوة دةريــانــبــكــاتــة و بةدةستبينيت ـــةورة ط

بةدريذايي ميذووي خؤيان ملمالني لةنيوان سةفةوييةكان و عومسانييةكاندا هةبوو، ئةم ملمالنييةش لةناو خاكي عياقدا دةكرا جوانرت بليم كوردستان، رةوشةكة بةو شيوةية مايةوة تاكو دوو سةدة، سةفةوييةكان توانييان فةرمانرةوايي ئيان دةولةتي ئةوكاتةي تا هيجري، )٩٠7-11٤8(ي لة بكةن هةذدةيةمي ســةدةي لةناوةراسيت لةناودةضيت، سةفةوي بوو ــيان ئ مــاوةيــةدا لــةو )1735ز( سالي ــة: وات ميالديدا، عومسانييةكان لةمانة ثارضةيةك هةر ثارضةيةكةوة بةضةند تةنانةت دةكــرد، لةسةر شةريان ئةفغانييةكان رووسياو و كؤمةليك لةبةرانبةريش لةسةركردة سةربازييةكاني عةباسي سييةمي سةفةوي بوو كة كؤتا سولتاني سةفةوييةكان بوو.الوازي، ــة ــن ــةوت ك عــومســانــيــيــةكــانــيــش كـــاتـــدا لــةهــةمــان والتــة ئــةم رووســـدا لــةطــةل دةيانويست ئةوروثيةكانيش لةذيردةست رؤذئاوايان ناوضةكاني بؤية ثارضةثارضةبكةن، خؤشةويستييان هةميشة ئيانييةكانيش دةرهــيــنــايــةوة، ئينطليز دةمــةش ئــةو هةبوو، رؤذئاواييةكان ســةركــردة بؤ دةيانويست بؤية داطــيكــردبــوو، هيندي نيمضةكيشوةري خؤيان لةئينطليز نزيكبكةنةوة جاريكيش دةيانويست خؤيان رووس. جاشي دةبوونة يان نزيكبكةنةوة لةفةرةنسييةكان بةرانبةر هيجري )11٩3(ي لــةســالــي ئـــيان ــرةواي ــةرمــان فـــــة)177٩(ي زايــيــين )ئــاغــا مــوحــةممــةدي قــاجــار(بــوو كة بلــةبــنــةضــةدا فــارســةو مــةزهــةبــيــشــي شــيــعــةيــة، بــــةالم خــؤي ـــزة ــؤ مــةزهــةبــي دوان عــةلــانــي بـــوو هــيــض بــانــطــةشــةيــةكــي بخؤي دواي ثــيــنــةدةكــرد، حوكميشي نــةدةكــردو ئيمامي ــوة فـــةرمـــانـــرةوايـــي دةكـــةن. ــةهــةمــان شــي كــورةكــانــيــشــي ببةطويرةي سةردةم و زةمةن قاجارييةكان دةسةالتيان بةرةو زيادبوون و كةمبوون دةرؤيشت، وة ئةمان خؤيان ناوزةددةكةن ديت بةدةسةالتيان كؤتايي خانةوادةيةش ئةم )شــاه(، بة بنةمالةية ئــةو ثــةهــلــةوي( )رةزاي بــةنــاوي كةسيك كاتيك دادةطريتة خوارةوةو خؤي دةضيتة جيطةيان لةسالي )13٤3(ي هيجري بةرانبةر بة )1٩23(ي زاييين وة بانطةشةي شاي بةالم ئينطليزةوة، يارمةتيي لةريطةي كرد بؤخؤي ئياني لةسالي )1٩٤1(ي زايينيدا كيشةيةكي طةورة كةوتة نيوانيان كورةكةيان و دايانطرت ئينطليزةكان ئينطليزداو لــةطــةل تا ثــةهــلــةوي( رةزاي )مــوحــةممــةد بــةنــاي جــيــطــةي خستة

زاييين )1٩7٩(ي بــة بــةرانــبــةر هيجري )13٩٩(ي ســالــي كــاتــةي شــؤرشــي خومةيين شيعةي ــةو ئ تــا ــةردةوامــبــوو بدوانزة ئيمامي دةستيثيكرد.. فةرمانرةوايي شيعةي دوانزة دةستثيدةكاتةوة.. ـــيان( )ئ ــارس ف لةناوضةكاني ئيمامي شيعةي ــي دةســةالت فيكريي و سياسي ــذووي مــي ئــةمــةش كاتةي لــةو ئيسالميدا، لةجيهاني بــوو ئيمامي دوانــــزة ـــداوة تـــا ئــــةم ســــةردةمــــةي ئــيــســتــامــان. كـــة ســـةريـــانـــهـــةلليةدا ئةوةمان بؤ دةردةكةويت فةرمانرةوايي شيعة جؤريك لةئينقيالب و ثياداكيشاني هةبووة لةسةر دةسةالتي سوني، ئالوبةيت بؤ خؤشةويسيت بانطةشة ئاييين و بةشيوةيةكي فةرمانرةواييان هةميشة رةسةن، رةضةلةكي بؤ طةرانةوة و هةميشة ميذووياندا قؤناغةكاني لةهةموو بــةالم كــردووة، دةستلةمالني ياخود هاودةستبوون لةطةل دوذمنةكاني ئوممةتي ئيسالميدا، بةتايبةتي لةطةل خاضدرومشةكان )سةليبييةكان(

ئةطةر ثرتوطالييةكاندا، و فةرةنسي و ئينطليز و رووس و جوان سةيري زةمةني )تةتار( بكةين هةميشة هاوثةيانبوون لةطةل تةتارةكانداو هيض ملمالنييةكيان لةطةل ئةواندا نةبووة.

ــــةوةدا ئــيــمــة ســةيــري تــاوانــةكــانــيــان دةكــةيــن كة لــةطــةل ئئةجناميانداوة، نةك بؤ تؤلة سةندنةوة بةلكو بؤ وتوويذكردن ــــاوةرو مــةنــهــةجــيــان، ئــةمــةيــش ــــيوب و ئــاخــافــنت لـــةســـةر بكة دةســةالتــيــان و لةفةرمانرةوايي بــوو كــةم سةرةتايةكي و ئيمامةت عيسمةتي و نةسل لةسةر ئــةوان ــاوةري ــيوب بعومسان عومةرو ئةبوبةكرو و عةلي لةنيواني ضينايةتيان دايكي ثيغةمبةر)j(و بــةريــزةكــانــي لــةهــاوةلــة زؤريـــك وة بيبكةنةوة شيوةية بةو ئةوان تا دادةمةزرينن، ئيمانداران لةميذووي دةشــزانــني لــةبــةرضــاودايــةوةو ئــةوامنــان نييةتي لــةســةر مـــنـــداالن ــني ــي دةشــل ضــيــيــانــكــردووة، ئيسالمييدا ئيمة هةلويسيت ئايا هةنطاودةنني، باووباثيانيان ثالني رةفتاربكةين؟ لةطةلياندا ضــؤن ضؤنة؟ شيعة بة بةرانبةر ئايا قــســةكــردن؟ يــاخــود هةليبذيرين باشة بيدةنطي ئايا بكةين؟ لةطةل بة عيلمةوة قسةيان ياخود باشة جاهيلبوون اهلل. إنشاء دةبيت باسانة ئةم لةسةر داهاتوومان وتوويذي

سةرضاوةكان:ــــل أه ــــــزان مــــــي يف ــــة ــــع ــــشــــي وال اخلـــــــــــــوارج ــــكــــر ف -الـــصـــالبـــي. عـــلـــي حمـــمـــد د. واجلـــــمـــــاعـــــة.  الـــســـنـــة  - التشيع بني مفهوم األئمة ومفهوم الفارسي. حممد البنداري.الـــســـرجـــانـــي. ــــــب راغ د. والــــــواقــــــع. الـــتـــأريـــخ بــــني - 

- احلكومة اإلسالمية. اخلومين.

بناغةي شيعةو خويندنةوةيةكي واقيعي بؤ فيكرو ميذوويان بناغةي شيعةو خويندنةوةيةكي واقيعي بؤ فيكرو ميذوويان

Page 58: govari regai shar3

111ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني110 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

هــاوكــارى بيهاوتا خـــواي خــاتــري بــؤ مــوســولــانــان يــةكــرتيــبــكــةن لــةســةر ضــاكــةكــردن و خــؤ ثــاريــزيــكــردن

لةتاوان، صةالت و سةالمى خوا لةسةر ثيغةمبةرةكةى بيت كة فةرموويةتى : )... واهلل يف عون العبد ما كان العبد يف عون أخيه( واتة: خواى ثةروةردطار لةهاوكاريى عةبدةكةيداية

تاوةكو ئةو عةبدة لةهاوكاريى براكةيدا بيت. وة سةالم و رةمحةت و بةرةكةتى خوا لةسةر صةحابةو بـــةردةوام كــة بــيــت، شوينكةوتووانيان و ثياوضاكان بةدةم و قةرزدان لةكاتى يةكرتدابوون لةهاوكاريكردنى يةكرتةوة هاتن و بةهةمان شيوةيش لةكاتى قةرزدانةوةو

وةفادارى بةرامبةر بةخاوةن قةرزةكة.

فةزلم و طةورةيي قةرزدان :مسلم من )ما قــال: )j(النبيى أن مسعود، إبن عن

يقرض مسلما قرضا مرتني إال كان كصدقتها مرة(.واتــــة: هـــةر مــوســولــانــيــك دوو جـــار قـــةرزبـــدات بة جار ــةك ي كــة وايـــة ئـــةوة وةكـــو ئـــةوة موسلمانيكىتر كردبيتى بةخي و صةدةقة. ضونكة قةرزدان وةكو نيوةى

خيو صةدةقة واية. )إن فــةرمــوويــةتــى: )j(خوا ثيغةمبةرى هــةروةكــو السلف جيري جمرى شطر الصدقة( واتة: قةرزدان وةكو

نيوةى خي و صةدةقة واية . فةزلم و طةورةيي ضاوةروانكردن يان داشكاندن

لةقةرزى قةرزار كورت:

خواى ثةروةردطار لة قورئاندا فةرموويةتى: )وإن كان قوا خري لكم إن كنتم ذو عسرة فنظرة إىل ميسرة وأن تصد

تعلمون. البقرة_2٨0_ .ــوو ئــةوا ـــةدار و دةســتــكــورت ب ئــةطــةر قـــةرزدارةكـــة نتواناى و دةستيدةضيت تــاوةكــو ليبكةن ضــاوةروانــى

دةبيت قةرزةكة بداتةوة. أنظر ]من قــال: )j(النيب عن األسلمي بريدة عن معسرا فله بكل يوم مثله صدقة قبل أن حيل الدين، فإذا

حل الدين فأنظره فله بكل يوم مثليه صدقة [.هةركةسيك ضاوةروانى دواخستنى هينانةوةى قةرزى هةموو بؤ ئةوا بكات، دةستنةرؤيشتوويةك نةدارو الى رؤذيك بةشيوةو ئةوةندةى ئةو قةرزة خي و صةدةقةى بؤ هةية ثيشئةوةى كاتى هاتنى دانةوةى قةرزةكة بيت.

وة هةر كةسيكيش ضاوةروانى دواخستنى هينانةوةى دواى بكات نةرؤيشتوويةك دةست نــةدارو الى قــةرزى بؤ ئــةوا قــةرزةكــة، هينانةوةى كاتى رؤيشتنى بةسةر قةرزةكة خيو صةدةقةى ئةوةندةى دوو رؤذيك هةموو

بؤ هةية . )أبو قتادة(ى هاوةل ثيغةمبةرى خوا)j( طةرا بةدواى ثاشان ليشاردةوة، ئةو خؤيي بةالم قةرزاريكى خؤيدا، بيتوانام، نةدارو من وتى: ئةويش و بينى قةرزارةكةى

ئةويش فةرمووى: توخوا نةدارو بيتوانايت ؟ بيتوانام، ئةويش فةرمووى: وتى: بةل بةخوا نةدارو دةيفةرموو: )j(خوا ثيغةمبةرى بيستومة من دةســا رزطاريبكات ثةروةردطار خواى ثييخؤشة كةسيك هةر با داواكردنةوةى لةنارةحةتييةكانى رؤذى قيامةت ئةوا بؤ نــةدار دواخبــات و ماوةكةى قةرزاريكى قــةرزى سةر

دريذبكاتةوة. هةر كةسيك ضاوةروانى دواخستنى هينانةوةى قةرزى الى نةدار و دةستنةرؤيشتوويةك بكات يان لةقةرزةكةى دابشكينيت و لةسةرى هةلبطريت، ئةوا خواى ثةروةردطار ذير دةخياتة مةحشةردا( )ساحةى لة قيامةتدا لةرؤذى

سيبةرى عةرشى خؤيةوة. وة دةطينةوة، من و باوكم دةرضووين بؤ بةدةستخستنى زانستى شةرعي لةم طةرةكةى )ئةنصار(ةكاندا ثيشئةوةى مبرن، جا يةكةم كةس كةثييطةيشتني )أبو يسر(ى هاوةل

قةرزكردن و دانةوةي ئا/ بةهمةنى مةال غةفور

من مامة ئةى ثييوت: باوكم )j(بوو خوا ثيغةمبةرى رةنطى توورةيي بة روومةتتةوة دةبينم، فةرمووى: بةل بريك ثارةم بةالى )فالنى كورى فالنى حةرامييةوة(بوو جا هامت بؤالى مال و خيزانةكةى و سةالممكرد ومت )فالن( ليةية؟ وتيان: نةخي، ئينجا كوريكى تازة ثيطةيشتووى وتى: لةكويية؟ باوكت ثيموت: منيش و بؤالم دةرضوو دةنطى تؤى بيست بؤية رؤيشتة ناو جيطةى دانيشتنى تؤ دةزامن بؤالم، ضونكة دةرضؤ ومت: منيش دايكمةوة، بوو ضى ثيموت: منيش و دةرضـــوو ئينجا لةكوييت، ثاليثيتةوةنا تا خؤت ليمبشاريتةوة؟ وتى: سويندبةخوا ناكةم، لةطةلدا درؤشــت ئينجا و دةكــةم بؤ قسةت من درؤبكةم، و بكةم لةطةلدا قسةت ترسام سويندبةخوا ثيضةوانةي نةيبةمةسةرو و ثيبدةم وة وةعدو ثةيانت )j( بكةم، وة تؤ هاوةل و صةحابةى ثيغةمبةرى خوايتوة سويند بةخوا من نةدارو بيتوانام ، وتى: ومت : توخوا ؟ وتى: بةخوا، ومت: توخوا؟ وتى بةخوا، ومت: توخوا ؟ هيناو قةرزةكةى الثــةرةى دةفتةرو ئينجا بةخوا، وتى بةدةستى خؤى سرييةوةو وتى: ئةطةر توانيت قةرزةكة ئازادبيت، طةردنت تؤ ئةطينا بيدةرةوة، ئةوا بدةيتةوة ثةجنةى وة – بينيم ضــاوةم دوو بةم شايةتيدةدةم وة خستة سةر هةردوو ضاوى – وة بةهةردوو طويم بيستم سةر بؤ ئاماذةيكرد وة – وةرمطرتبوو دلــةشــم بــةم و كةسيك هةر فةرمووى: )j(خوا ثيغةمبةرى كة – دل نةدارو الى قةرزى هينانةوةى دواخستنى ضاوةروانيى دةستنةرؤيشتوويةك بكات يان لةقةرزةكةى دابشكينيت لةرؤذى ثةروةردطار خواى ئةوا هةلبطريت، لةسةرى و سيبةرى ذير دةخياتة مةحشةردا( لة)ساحةى قيامةتدا فةرموويةتى: )j( ثيغةمبةر وة . خــؤيــةوة عةرشى ئيوةيان ثيش لــةوانــةى ثياويك )رؤحـــي( فريشتةكان وةرطرت ، ئينجا وتيان: ئايا تؤ هيض خيو ضاكةت كردووة ؟ ئةويش وتى: نةخي ، وتيان : بيبكةرةوة ، وتي: من قةرزمدةدا بة خةلك و ئينجا فةرمامندةكرد بةخزمةتكار و هينانةوةى دواخستنى كةوا ضاوةروانيى كارمةندةكامن خاترى و بكةن دةستنةرؤيشتوو و نــةدار الى قــةرزى

دةسرتؤيشتوويش بطرن و ضاوثؤشيشي ليبكةن.

بةزةيي هاتنةوة بةقةرزداردا:

ـــةوة، ن ــة عــائــيــشــةى دايــكــى ئــيــمــانــدارانــةوة دةطـــي لدةنط و دةمــةدةمــى طويبيستى )j( خوا ثيغةمبةرى يةكيكيان كة دةرطــاوة ثيش لة بوو كةس دوو بةرزيى داواى لةوةكةى تر دةكرد شتيك لةقةرزةكةى دابشكينيت و كةميبكاتةوة لةسةرى و بةبةزةيي و نةرم و نيان بيت لة داوا كردنةوةى قةرزةكةيدا، ئةويش دةيووت: سويند بةخوا ئةمة ناكةم ، بؤية ثيغةمبةرى خوا )j( رؤيشتة كةوا ئــةوةى كويية لة كوا : فةرمووى و بؤيان دةرةوة سويند بةخوا دةخوات كة خي و ضاكة نةكات؟ ئةويش وتى: منم ئةى ثيغةمبةرى خوا )j( جا هةر كاميكيانى

ثيخؤشة با ئةوةيان هةلبذيريت.

ترسناكى و زيانةكانى: 1-قـــةرز و قـــةرزارى ســةرى ثــيــاوى قـــةرزار لــة درؤو

ثةيان شكاندنةوة دةردةكات :زؤر )j( خوا ثيغةمبةرى وتى: ئيمانداران دايكى ، تــاوانــبــارى قـــةرزارى و لة ــرت بةخوا جــار ثةناى دةطلةبةر ئـــةوة )j( خــوا ثيغةمبةرى ــةى ئ ومت: منيش ئةويش ــةرزارى؟ ق لة بةخوا ثةنادةطريت جار زؤر ضى قسةى ئةطةر قةرزاربوو كةسيك هةر ضونكة فةرمووى: بةجيي دا وةعــدو ثةيانيشى ئةطةر و درؤدةكــات كرد

ناهينيت. قــةرزار تووشى ستةم دةكــات و 2-قـــةرزارى، ثياوى

غةيبةتكردن و سزادانيشى حةالل دةكات:- أبي هريرة )خوا لييازيبيت( وتى:

كة كةسيكةوة لةاليةن قــةرز بــردنــةوةى دواخستنى و ستةم بــداتــةوة قــةرزةكــة بتوانيت و بضيت دةســتــى

زولة. ــاى هــةيــة قــةرزبــداتــةوة بــةالم ــوان ئــةو كــةســةى كــة تنايداتةوة و دواى دةخات ئةمة غةيبةتكردن و سومعةت

شكاندن و سزادان و تؤلة ليسةندنةوةى حةاللدةكات. ــــةرزارى هــةنــديــك جــار مــوســولــان دووضـــارى 3- ق

ريباخواردن دةكاتةوة. ٤-خؤشةويستى خوا )j( نويذى جةنازةى نةدةكرد

لةسةر ثياوى مردوو ئةطةر قةرزاربوواية.وة جــابــر )خـــوا لــيــيازيــبــيــت( وتـــى: ثــيــاويــك مــردو كردو خؤمشان بؤن و ثؤش كفن و شؤردمان ئيمةش

قةرزكردن و دانةوةي

Page 59: govari regai shar3

113ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني112 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

كةوا )j( خوا ثيغةمبةرى بؤ نا دامــان جيطايةدا لةو جةنازةى تيدا دادةنريت بؤ كردنى نويذي مردوو، ثاشان ثيغةمبةرى خوامان )j( ئاطاداركردةوة بؤئةوةى نويذى ضةند )j( خوا ثيغةمبةرى جا لةسةربكات جةنازةى هةنطاويك لةطةلاندا هات و فةرمووى: لةوانةية هاوةلة دوو بةل وتيان: بيت؟ بةسةرةوة قةرزى مردووةكةتان

دينار قةرزارة.بؤية ثيغةمبةرى خوا )j( خؤى دواخست و نةهات، بــةل، وتــى: قتادة( )أبــو ثييدةوترا: كة ثياويك ئةوسا جةنازةكة لةسةر نويذى )j(خوا ثيغةمبةرى ئةوسا كرد، وة بةردةوام ثيغةمبةرى خوا )j( ئةطةر بطةشتباية بة)أبو قتادة( ثييدةفةرموو: دوو دينارةكة ضييان بةسةر )j( هات؟ تاكو لةدواجاردا وتى: ئةى ثيغةمبةرى خوائيستا فةرمووى: )j( خواش ثيغةمبةرى بذاردومن،

ثيستى ئةو مردووة فينك بوويةوة. 5- قةرزار قةرزةكةى بؤ دةدريتةوة طةر مرديش:

بيت بةسةرةوة قــةرزى ديناريك مبريت كةسيك هةر ئةوا لةضاكةكانى ئةو قةرزةى بؤ دةدريتةوة، لة رؤذيكدا

كة دينار نيية.6- قةرزارى مردوو ئةطةر شةهيديش بيت ناضيتة ناو

بةهةشتةوة تاكو قةرزةكةى بؤ نةدريتةوة:بيبةرى و لةلةشى جيابوويةوة طياني كةسيك هةر و زل فيز : بةهةشتةوة دةضيتة ئــةوا لة سى شت بوو ثيش جةنط لةدةستكةوتى دزيكردن و زانني خؤبةزل

دابةشكردنى و قةرز. طيانى ئيماندار ثةيوةست و هةلواسراوة بةو قةرزةوة جيطايةدا لةو )j( خوا ثيغةمبةرى لةسةريةتى، كة ئينجا ـــت، ـــري دادةن تــيــدا ــازةى جــةن كـــةوا دانيشتبوو زةوى بــةرةو ضاوى ئامسان و بةرة بةرزكردةوة سةرى وتى: و نيوضاوانى ســةر خستة دةستى نزمكردةوةو ثاكى و بيطةردى بؤخوا لةهةموو كةم و كوورييةك. ئةوة ئيمةش ئةوسا نارةحةتى! و تووندى لة دابةزيوة ضى هةستاين و بيدةنطبووين، جا كة بةيانى هات ثرسيارمكرد نارةحةتيية ضي ئةو )j(و ومتان: ثيغةمبةرى خوا لة بوو كة دابةزي؟ فةرمووى: سويند بةوكةسةى كة طيانى منى بة دةستة ئةطةر ثياويك لة ثيناوى خوادا بكوذريت، و ئةوسا زيندووببيتةوةو ئةوسا بكوذريت، بةالم قةرزى

هةتاوةكو بــةهــةشــتــةوة ناضيتة ئـــةوا بــيــت ــةســةرةوة بقةرزةكةى بؤ دةدريتةوة. براكةم مردو )3٠٠(سةد درهةمى ئةو ويستم منيش بةجيهيشت، خيزانيكى و بةمياتى ثارةية بدةم بة ثيداويستى بؤ خيزانةكةى، ثيغةمبةريش )j( فةرمووى: براكةت بةندكراوة بةهؤى قةرزةكةيةوة )j( بؤية قةرزةكةى بدةرةوة، ومت: ئةى ثيغةمبةرى خواهةموو قةرزةكةى بؤ دايةوة تةنها دوو دينار نةبيت، كةوا : فةرمووى نيية، بةلطةشى و داخوازيدةكات ئافرةتيك

بيدةرى ضونكة ئةو لةسةر حةقة.

ثةنا طرتن بةخواى طةورة: دةمبيست جــار زؤر من دةلــيــت: ئيمانداران دايكى دةثارايةوة: خواية دوعايانة بةم )j( ثيغةمبةرى خوا من ثةنات ثيدةطرم لةغةمبارى و نارةحةتى و بيتوانايي و ــةرز ق قورسيى و ترسنؤكى و رةزيــلــى و تةمبةل و زالبوونى ثياوان . وعن عبداهلل بن عمرو بن العاص )خوا لييازيبيت( ثيغةمبةرى خوا )j( بةم وشانة دةثارايةوةو دوعاى دةكرد و دةيفةرموو: خواية من ثةنات ثيدةطرم لة

زالبوونى قةرز بةسةرمةوة.

دوعاكردن و لةخوا ثارانةوة:سةر برؤشتبايةتة ئــةطــةر )j( خــوا ثيغةمبةرى خواية دةيفةرموو: و دةكــرد دوعــاى خةوتنى جيطاى

قةرزم بؤ ببذيرة.ــبــةنــدى ــةك كـــةلـــةطـــةل خـــاوةنـــةكـــةيـــدا طــري ــةي ــل كــؤيــؤ الى ثــيــشــةواى خـــؤرزطـــاركـــردنـــى بــةســتــبــوو هـــات بئيمانداران عةل و وتى: من لة توانامدا نيية ثارةكة بدةم : فةرمووى ئةويش بكة، هاوكاريم بؤية خاوةنةكةم بة )j(ئايا ضةند وشةيةكت فينةكةم كة ثيغةمبةرى خوا)شاخي ئــةنــدازةى بة ئةطةر كــةوا فيكردبوو ثــي منى صةبي( قةرزت بة سةرةوة بيت ئةوا خوا بؤتى بداتةوة؟ بلى: خواية بةحةالل قايلم بكة بةرامبةر بة حةرامةكانت،

وة دةولةمةندم بكة لةنيعمةت و ضاكةكانت.

فةرمانى قةرزدانةوة بة قةرزدةر:بؤ بيباتةوة ــةرزار ق ثياوى دةبيت و ئةمانةتة قــةرز

خاوةنةكةى لةكاتى دياريكراوى خؤيدا.

خواى طةورة فةرموويةتى :چ ۇ ۆ ۆ ۈ ۈ ٴۇ ۋ ۋ ۅ ۈئ چ ) النساء )5٨(

خوا فةرمانتان ثيدةكات بةوةى كة ئةمانةتةكان بدةنةوة و بيطينةوة بؤ خاوةنةكانيان. جا ئةطةر ئةندازةيةك ثارة بة قةرز ببات ئةوا دةبيتة ئةمانةتيك لة طةردنيدا و دةبيت خيانةتكار نةبيت و لةكاتى دياريكراوى خؤيدا بيباتةوة بــؤ خــاوةنــةكــةى ئةطينا ئــةم فــةرمــوودةيــةى بــة ســةردا : فةرموويةتى )j( خوا ثيغةمبةرى دةبيت. جيبةجي ئةطةر : سيانن دووروو و مونافيق سيفةتى و نيشانة قسةى كرد درؤ دةكات ، وة ئةطةر ثةيان و بةلينبدات دةست ــر ذي خراية ئةمانةتى ئةطةر وة دةيشكينيت،

خيانةت دةكات. كيوى ئةندازةى بة ئةطةر فةرموويةتى: هريرة، أبي )ئوحد( زير و ئالتومن هةبواية ثيمخؤش نةبوو سى رؤذى ئيال شتيك ليبمايةتةوة، هيضى و برؤيشتباية بةسةردا

نةبيت كة هةليبطرم بؤ قةرزدانةوة.

قةرزدانةوة بة ضاكة: كة بــةوةى بدريتـةوة قــةرز بة ضاكى وايــة سووننةت زياتر بيت لة ئةندازةى قةرزةكة يان بةوةى كة جؤريكى

ضاكرت بداتةوة بة خاوةن قةرزةكة: بوو ثيغةمبةرةوة بةالى قةرزم وتى: بن عبداهلل جابر

)j( جا قةرزةكةى دامةوة و زياتريشى ثيدام. وشرتيكى )j( خــوا ثيغةمبةرى وتـــى: رافـــع ــي أبصةدةقةى وشــرتى ثاشان ، كــرد قــةرز ثيطةييشتووى وشرتيكى كــة ثيكردم فةرمانى ــةوة ئ دواى و بــؤهــات ــة خـــاوةنـــةكـــةى، ومت: لــةنــاو ثــيــطــةيــشــتــوو بـــدةمـــةوة بو ضــاك لــةوشــرتى جطة نةبينييةوة هيضم وشــرتةكــانــدا ضوار سالة نةبيت، ثيغةمبةريش )j( فةرمووى : يةكيك لةوانةى بدةرى ضونكة باشرتينى خةلك ئةو كةسةية كة

قةرز بة باشرتين و ضاكرتين شيوة دةداتةوة. )j( خــوا ثيغةمبةرى ــةالم ب دروســتــة، -قــةرزكــردن )j( ثيغةمبةر ضونكة كردووة قةرزى ثيويستى لةبةر

ثةناى دةطرت بةخوا لةقةرزارى . بةسةرةوةية ــةرزى ق كة كةسةى ئــةو بؤ -سوننةتة كة بؤ خاوةنةكةى بطييتةوة و ضاكرت باشرت لةوة كةوا

لةسةريةتى ، وة ئةمةش بةشيكة لةسوننةت و رةوشتة جوان و ثيؤزةكان

دوعاى كاتى قةرزدانةوة: ثيغةمبةرى خوا )j( لةكاتى ) غةزاى حونةين(دا سى يان ضل هةزارى لي بة قةرزبرد، ثاشان كاتيك طةرايةوة خوا ثييوت: ئينجا و خاوةنةكةى بة دايةوة قةرزةكةى بةرةكةت خباتة ناو مال و مندالتةوةو بةراستى ثاداشتى

قةرز تةنها بريتيية لةدانةوةى.

داوا كردنةوةى قةرز:با ئــةوا كــردةوة خؤيي حةقيكى داواى كةسيك هةر

داواى بكاتةوة بة جوانى و ثاكى و حةالل.أبي هريرة وتى: ثيغةمبةرى خوا )j( بةخاوةن حةقى

فةرموو: حةقةكةت ببةرةوة بة ثاكى و حةآلل. خاوةن دةبيت ئةوا بوو خيانةتكار قةرزارةكة ئةطةر نابيت ــةالم ب بباتةوة، خــؤى حةقةكةى تةنها قــةرزةكــة ئةويش خيانةت لةو قةرزكويرة بكات، ضونكة ثيغةمبةرى كــة لةالتة ئــةمــانــةتــةى ئــةو فــةرمــوويــةتــى: )j( خــوا بيدةرةوة بة خاوةنةكةى، وة خيانةت لة كةسيكيش مةكة

كة خيانةتى ليكردوويت.

طواستنةوةى قةرز بؤ سةر كةسيمكيرت :كةسيكةوة طةردنى لة قةرز طواستنةوةى لة بريتيية بؤ سةركةسيكيرت. ئةطةر قةرزت بةالى كةسيكةوة هةبوو. ئةويش قةرزى بةالى كةسيكى ترةوة هةبوو. وة لةكاتى لةالى قةرزةكةت برؤ وتى: قةرزةكةتدا داواكــردنــةوةى )فالنة كةس( وةربطرةوة، ضونكة منيش قةرزم لةاليةتى: دةسرتؤيشتوو و بةتوانا كةس(ة )فالن ئةو ئةطةر ئةوا بوو وة قةرز كوير و ثارة خؤر نةبوو دةبيت برؤيت داواى

قةرزةكةت لةو )فالن كةس(ة بكةيتةوة،لةاليةن قةرز بردنةوةى وتى: دواخستنى أبي هريرة كةسيكةوة كة بتوانيت قةرزةكة بداتةوة زولة، وة ئةطةر كةسيكى سةر بؤ طواسرتايةوة ئيوة لة يةكيك قــةرزى

دةست رؤيشتوو ئةوا با قةرزةكةى بطويزريتةوة .

بردنى ثارةى خةلمك بةنييةتى خواردنى:

قةرزكردن و دانةوةي قةرزكردن و دانةوةي

Page 60: govari regai shar3

115ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني114 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ــك مــــال خــةلــك ببات ــرة وتــــى: هــةركــةســي ــري أبـــي هدةداتــةوة بؤى طةورة ئةوا خواى دانــةوةى بةمةبةستى مةبةستى بــة ببات خــةلــك مــال كةسيكيش هــةر وة ،

نةدانةوةى ئةوا خواى طةورة لةناوى دةبات. بةوةى كة ئةوةندة ثاداشتى خاوةن قةرزةكة دةداتةوة

تاوةكو رازى دةبيـت. ــك بــكــات و ــةرزي صهيب اخلــري وتـــى: هــةر ثــيــاويــك قمةبةست و نييةتى وابيت كة نةيداتةوة ئةوا ئةو ثياوة

كة دةطاتة خواى ثةروةردطار بة دز دةذميدريت.

ئةطةر بةهؤى كارةساتةوة قةرزاربيت: بــةهــؤى كــارةســاتــيــكــةوة كــةوتــة ذيــر ئــةطــةر كةسيك هاوكارى موسلمانان لةسةر ثيويستة ــةوا ئ ـــةرزةوة ق

بكةن. ــةســةردةمــى ــك ل ــاوي ــي أبـــي ســعــيــد اخلــــدري وتــــى: ثلة بة سةريدا هات كارةساتيك )j( ثيغةمبةرى خوادا سةر، كةوتة زؤرى قةرزيكى بؤية بةروبوميكدا كرينى و خــي ــةرمــووى: ف )j( خــوا ثيغةمبةرى ئــةوة لــةبــةر صةدةقةى ثي بكةن و هاوكارى بكةن، جا خةلك خييان ثيكرد و هاوكارييان كرد بةالم ئةو خية بةشى قةرزةكةى )j( خوا ثيغةمبةرى ئــةوة دواى ، نةكرد تــةواوى بة بةخاوةن قةرزةكانى فةرموو : ئةوةى كة دةيبينن بيبةن

و جطة لة مةش هيضى ترتان بؤ نيية.-هةروةها قةرزارى نةدار و بيتوانا دروست و حةالل و بكةويت بـــةدواى و ليبكريتةوة ــةرزى ق داواى نيية

بةنديبكةيت.

ئايا زةكاتى قةرز دةدريمت؟ بــة دوو بــةقــةرزدراو دةبــيــت ــال و سامانى ــارة و م ث

بةشةوة:1-قةرزيك كة الى كةسيكة تواناى دانةوةيي هةية و ئوميدى دانةوةشى دةكةيت: ئةوا ئةم ثارة و مالة دةبيت

زةكاتةكةى بدات بؤ هةموو ساليك . نيية دانــةوةي تواناى كةسيكة لةالى كة 2-قةرزيك قةرز كةسيكى لــةالى يان دةستكورتة و نــةدار ضونكة كويرة و ئوميدى دانةوةى ناكةيت : ئةوا ئةم ثارة و مالة

زةكاتى تيدا نيية .

نـــةدار و دةســت كــورت و بيتوانا ــة ــةرزارةك ئــةطــةر قــوو قـــةرزةكـــة بـــداتـــةوة و ــةطــةر تــوانــاى هــةب بـــوو يـــان ئوة دواخــةربــوو و كوير قــةرز بــةالم بــوو دةسرتؤيشتوو ليبسينيتةوة قةرزةكةى نةيدةتوانى قةرزةكةش خاوةن و لة دةستى دةربكات. ئةوا زةكادانى ئةو قةرزة واجب و ثيويست نيية لةسةر خاوةن قةرزةكة هةتاوةكو قةرزةكةى

وةردةطريتةوة و ساليش بة سةريدا تيثةر دةبيت . ئةو زةكاتى قــةرزار كــةوا بزانيت ئــةوةش دةبيت وة قـــةرزة نـــادات كــة لــةاليــةتــى، ضونكة خــاوةنــى مــولــك و زةكاتى لةسةرى ثيويستة و واجب و سامان ســةروةت قةرزة كة بةوةيشةوة بــدات سامانةكةى و مــال هةموو لةسةر قةرزاريك كة تواناى دانةوةيي هةبيت و ئوميدى

دانةوةشى ليبكريت .

قةرز و شايةتطرتن:قورئاندا ئايةتي دريــذتــريــن لــة ثــةروةردطــار خــواى قةرزيكيان ئةطةر كةوا كــردووة ئيمانداران بة فةرمانى دابة كةسيك بؤ ماوةيةك ئةوا باشرت و ضاكرت واية بينوسن

و دوو كةسيش بكةن بة شايةت لةسةر ئةو قةرزة.

وةرطرتنى رةهن لةبةرامبةر قةرزدا :ئةطةر ثارةيةك يان شتيكت دا بةكةسيك بةقةرز ئةوا تاوةكو ليوةربطريت رةهنى ئةوةدا لةبةرامبةر دروستة

قةرزةكةت بؤ دينيتةوة: خواى ثةروةردطار فةرموويةتى: چ ٻ ٻ ٻ ٻ ٺ ٺ ٺ ڀ ڀ ڀڀ پ پ پ پ ڤ ڤڤ ٹ ٹ ٹٹ ٿ ٿ ٿ ٿ ٺ چ ڃ ڄ ڄ ڄ ڄ ڦڦ ڦ ڦ ڤ

البقرة )2٨٣(.ــــوون و نــووســةرتــان ــــة : ئـــةطـــةر لـــةســـةفـــةردا ب واتبا ئــةوا بنووسيت لةنيوانتاندا قــةرزةكــة نــةدؤزيــةوة رةهنيكى ليوةربطريت، وة ئةطةر هةنديكتان ئةمني بوون لةهةنديكتان ئةوا با ئةوةى ئةمانةتةكةى الية بيطييتةوة وة برتسيت، ثــةروةردطــارى لةخواى و خاوةنةكةى بؤ

شايةتى مةشارنةوة.لة خواردنى )j(وتى::ثيغةمبةر كثري إبن احلافظ جولةكةيةك كرى بةقةرز بؤ ماوةيةك و قةلغانةكةى كرد

بة رةهن الى جولةكةكة.

��ش��دةخ��ريم��ت ب��ةس��ةر ق����ةرزدان����ةوة ث��يمطةياندنى وةسيمت و مياتدا: بةجيم

فةرمانى و بــريــاريــداوة )j(خوا ثيغةمبةرى واتــة: ــةوة ثيش ــةرزدان ــةوةى كــةوا : دواى مــردن ق كـــردووة ب

دةخريت بةسةر جيبةجيكردنى وةسيتى مردوو . سعد بن األطول وتى: براكةم مرد و سى سةد )3٠٠( منيش ، بةجيشيت خيزانيكيشى و بةمياتى درهةمى ويستم ئةو ثارةية بدةم بة شتومةك و ثيداويستى ثيبكرم براكةت فةرمووى: )j(ثيغةمبةريش خيزانةكةى، بؤ بةندكراوة بةهؤى قةرزةكةيةوة بؤية قةرزةكةى بدةرةوة، ومت : ئةى ثيغةمبةرى خوا )j( هةموو قةرزةكةم بؤدايةوة تةنها دوو دينار نةبيت كةوا ئافرةتيك داخوازيدةكات و لةسةر ئةو ضونكة بيدةرى : فةرمووى نيية، بةلطةشى

حةقة.

كاتيمك قةرز دةبيمت بة ريبا :- بةقةرز ماليك يان ثارة مةبلةغيك قــةرزدةر 1-ئةطةر دواخستنى لةبةرامبةر بةمةرجيك بةكةسيكيرت بــدات جؤريكى يــان زياتر مةبلةغيكى قــةرزةكــة هينانةوةى جؤرة ئةم ئةوا بهينيت، بؤ زياترى شتيكى يان ضاكرت

مامةلةية دةبيت بة )ريبا(. بؤ منونة :-

) ٠٠٠ 1٠٠ ( دينار بة قةرز دةبات بةمةرجيك لةبةرامبةر ئةمةدا )٠٠٠ 11٠( دينار بداتةوة بةخاوةنةكةى .

هــةزارى( يــةك فيئةى لــةجــؤرو ( دينار ) 1٠٠ ٠٠٠بةقةرز دةبات بةمةرجيك لةبةرامبةر ئةمةدا ) ٠٠٠ 1٠٠( دينار ) لةجؤر و فيئةى بيست و ثينج هةزارى (بداتةوة

بةخاوةنةكةى. ) ٠٠٠ 1٠٠( دينار بةقةرز دةبات بةمةرجيك لةبةرامبةر بكات بؤ زياترى شتيكى و دينار )1٠٠ ٠٠٠( ئةمةدا بةمةرجيك ــدةدةم ــي ث قـــةرزةت ئــةم بليت: ئـــةوةى وةك

خانووةكةت بدةيت ثيم بةكرى.بنضينة ئةم روانطةى لة تيبطةين ئةمةش دةتوانني : باسكراوة ريبا(دا و قةرز ( لةبابةتى كة بنةمايةوة و زانايان فةرموويانة : ) كل قرض جر نفعا فهو ريبا( ، واتة

خؤيدا لةطةل طياو بةمةرج سوديكى قةرزيك هةموو :بينيت بؤ خاوةنةكةى ئةوة ريباية .

أبــي بــردة بن أبــي موسى وتــى : هــامت بؤ مةدينة و لةوى طةيشتم بة )عبداهلل بن سالم( و ثييومت : تؤ لةناو جا ، بــةربــالوة تييدا ريبا كة نيشتةجييت زةوييةكدا ئةطةر حةق و قةرزيكت بة سةر ثياويكةوة بوو و ئةويش باريك كا يان باريك جؤ يان باريك عةلةفى بةديارى بؤت هينا ئةوا وةرينةطريت ضونكة ئةوة ريباية، وة يةكيك لة دةرطاكانى ريبا بريتيية لةوةى كة يةكيك لةئيوة قةرزيك دةدات بؤ ماوةيةك، كاتيك: ماوةكة تةواو دةبيـت قةرزةكة دةهينيتةوة لةطةل سةبةتةيةكدا كة ديارييةكى تيداية جا

تؤ خؤت بثاريزة لةو سةبةتةية و ئةوةش كة تييداية . 2-ثارة طؤرينةوة بة قةرز:

بةبى قــةرز بة ثــارة طؤرينةوةى و فرؤشنت و -كرين زيادة:

ئةطةر كرين و فرؤشنت و طؤرينةوةى ثارة بة قةرز بوو بةبى زيادة ئةوا ئةم جؤرة مامةلةية دةبيت بة )ريبا (.

بفرؤشيت دؤالر )1٠٠( ســةد كةسيك ئـــةوةى وةك بة كابراى كريار بةكةسيكيرت و سةد دؤالرةكــةش بدات كريار كابراى بــةالم ، دينار )12٠٠٠٠( بة بةرامبةر و كرين )مةجلسى لة لةبفرؤشةكة جيابوونةوةى دواى دينارةكة ) 12٠٠٠٠ ( مــاوةيــةك بة فرؤشتنةكةدا( و تةسليم بةبفرؤشةكة بكات ، ئةطةر ضى ئةو ماوةية ضةند

كاذيريكى كةميش بيت. ــةرز ق ــة ب ثــــارة طـــؤريـــنـــةوةى و ــرؤشــنت ف و _كرين

بةزيادةوة. بة بفرؤشيت دؤالر )1٠٠( سةد كةسيك ئةوةى وةك بةالم ، قةرز دينار )125 ٠٠٠( بة بةرامبةر كةسيكيرت ئةطةر بة نةقدى بيفرؤشيت ئةوا بة )12٠٠٠٠ ( دينار

بيدات. واتة : ئةطةر كرين و فرؤشتنةكة بة نةقدى بيت ئةوا ، بةالم ئةطةر سةد )1٠٠(دؤالر بة ) 12٠٠٠٠ ( دينارة بةقةرز بيبات ئةوا بة )٠٠٠ 125( سةدو بيست و ثينج هةزار دينار ثيى دةفرؤشيت ، ثينج هةزار )5٠٠٠ ( دينار زياترى ليوةردةطريت لةبةرامبةر دواخستنى هينانةوةى

)٠٠٠ 12٠( دينارةكة. )1٠٠ دؤالر = ٠٠٠ 12٠ (دينار بة نةقدى.

قةرزكردن و دانةوةي قةرزكردن و دانةوةي

Page 61: govari regai shar3

117ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني116 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

)1٠٠ دؤالر = ٠٠٠ 125 (دينار بة قةرز. ــن و فــرؤشــنت و طــؤريــنــةوةى ئــالــتــون و زيو ــري 3-ك

بةرامبةر بة يةكرت: كرين و فرؤشتنى زيرو زيو بة قةرز حةرامة و دةبيت بة ريبا ، بؤية دةبيت زةرةنطةر هةموو ثارةكة بة تةواوى لة كريار وةرطريت ئينجا زيرةكة يان زيوةكة بدات بة كريار ئةطينا كرين و فرؤشتنةكةيان دةبيت بة ريبا ، هةروةها كرين و فرؤشتنى زةرةنطةر لةطةل بازرطانةكاندا دةبيت

بة نةقدى بيت نةك بة قةرز . كؤنةكة زيــــرة ـــوو واب ويستى ئــافــرةتــيــك ئــةطــةر وة تازة و نــوى زيريكى بة بطؤريتةوة بةكارهاتووةكةى دةبيت طؤرينةوةكة بةرامبةر بة يةكرت و يةكسان بيت و دةست بة دةستيش بيت نةك بة قةرز، ئةطينا طؤرينةوةكة

دةبيت بة ريبا. دةبيت ريــبــاخــوارنــةوة نــاو نةكةويتة بــؤئــةوةى جــا زيرة كؤنة بةكارهاتووةكةى لةالى دوكانيك بفرؤشيت و ثارةكةى بة نةقدى وةرطريت، ئينجا ئةطةر ويستى هةبوو دوكانيكى لة دةضيت ئــةوا بكريت تــازة و نــوي ــري زيــري نــوي دةكــريــت بة ثــارةو دةســت بة دةســت و تر زي

بيدواكةوتن. مةفرؤشن زير فةرموويةتى: )j( ثيغةمبةر ضونكة بةزير ئيال بةرامبةر بةيةك نةبيت ، وة با هةنديكيان لةوةى بة ئامادةنةبوو مةفرؤشن ، وة هيي نةبيت زياتر تريان

ئةوةى كة ئامادةية. ئالتون بة ئالتون : هةموو جؤرة ئالتونيك دةطريتةوة : لة ئالتونى كراو بة ثارة و نةخشكراو، وة ضاك و خراث،

وة ساغ و شكاو، وة ثاك و تيكةل. زيادة بة )قــةرزى بةش بةش( بة و فرؤشنت ٤-كرين خستنةسةر نرخةكةى دةبيت بة ريبا: ئةمةش كاتيك روو منونة بؤ بفرؤشن جؤر دوو بة شتومةك ئةطةر دةدات

ئةطةر ) تةلةفزيؤنيك( بفرؤشيت ئةوا دةليت :-1-بةنةقدى بة )٠٠٠ 5٠٠( دينار .

نرخةكةيم )قسط( بة و بيبةيت قةرز بة ئةطةر 2-وة بؤ بهينيتةوة ئةوا بة )٠٠٠ 55٠( دينار ئةم جؤرة كرين خوا ثيغةمبةرى ضونكة ريبا بة دةبيت فرؤشتنةش و )j(فةرموويةتى : )من باع بيعتني يف بيعة فله أوكسهما لةيةك فرؤشنت و كرين دوو كةسيك هةر الربا(واتة: أو

مامةلةدا بكات ئةوا يان كةمرتينيانى بؤ دةبيت يان ريبا بة وة ، دينار )6٠٠ ٠٠٠( بة نةقدى بة دةليت يان ،قةرزيش بة )٠٠٠ 65٠( دينار ، جا ئةطةر كريار بة )٠٠٠ 6٠٠( دينار بيكريت كة نرخة كةمةكةية ئةوا دروستة ، ئةوا قةرز بة بيبات دينار )65٠ ٠٠٠( بة ئةطةر بــةالم

دةبيت بة ريبا . ئةطةر شارةزا بؤية هةية، زؤرى دةرطــاى ريبا جؤرو لةم تايبةت بة ئاسانة كاريكى رزطاربوونت ئةوا نةبيت

سةردةمةدا.ريبا )73( لقة، ثيغةمبةرى خوا ))j( فةرموويةتى : الرجل أن ينكح بابا أيسرها مثل )الربا ثالثة و سبعون و ئاسانرتين دةرطــايــة: ســى حةفتاو ريبا واتــة: ) أمــه سووكرتينيان وةك ئةوة واية كة : ثياو زينا و داوينثيسى

لةطةل دايكى خؤيدا بكات.

داويمنثيسى و لةزيناكردن خ��واردن ريبا طةورةترة:

يأكله ربا درهم ( فةرموويةتى )j( ثيغةمبةرى خوا زنــيــة( واتــة: الــرجــل وهــو يعلم أشــد مــن ستة و ثالثني درهةميك لة ريبا كة ثياو بيخوات و بيزانيت ئةو درهةمةي بة ريبا ثةيداكردووة، ئةوا تاوان و تؤلةو خراثي و سزاى خواردنى ئةو درهةمة توندو زياترة لةئةجنامداني )36(

زينا و داوينثيسى.

لةعنةتكراوة لة ريباخؤر: الربا آكل j اهلل رســول )لعن قــال: عبداهلل بن جابر واتــة: ســواء( هم ، وقــال و شاهديه، كاتبه و موكله و كة كةسةى لةو لةعنةتيكردووة )j( خوا ثيغةمبةرى ريبا دةخوات، وة ئةوةى كة ريبا دةدات بة دةرخواردى ـــد(ى ريــبــاكــة ــا خــــؤرةكــــةدا، وة ئــــةوةى كـــة )عـــةق ــب ريدةدةن شايةتى كة شايةتةى دوو ئــةو وة دةنوسيت، لةسةر عةقدى ريباكة لةنيوان ريباخؤر و ئةوةى دةيدات بزانن ضاك موسولانان دةبيت بؤية دةرخــوارديــان، بة و كرين و مامةلة كة ئةوانةى مــال و نان خواردنى كة مال و لةنان ثيسرتة و دةكــةن حةرامة ريبا بة فرؤشنت عارةقفرؤشةكان! بةلكو ثيسرتيشة لة نان و مال ئةوانةى

كة بة )لةشفرؤشى( ثارةثةيدادةكةن.

ضةند رؤشنايى لةبةر قورئان سفرةى سةر ديينةوة ئايةتيكي سورةتى )القلم(دا لةم مةسةلةية دةكؤلينةوةو ــةخــوا بــاســيــدةكــةيــن، طــرنــط لــةقــورئــان ثــشــتــيــوان ب)فهم( ثاشان وةردةطـــيآ، زانستيك وةك خويندندا تيطةيشتنةو دوايى ليكؤلينةوةية، ئينجا ئةجنامدانى يان تيؤرانةية ئةو جيبةجيكردنى واتة: ثيى، كارة ئيسالم بــةنــةزةرى ــان ي فيكرةية ــةو ئ مــومــارةســةى لةئيمانةكةوة كة ضاكانةية كــردةوة ئةو ئةجنامدانى )النظرية ثييدةوترآ: لةسياسةتدا ضؤن هيناومانة، مومارةسة، فيكرو ثييدةوترآ: لةفيكردا والتطبيق( العمل و )اإلميـــــان ثــيــيــدةوتــرآ: لــةئــيــســالمــيــشــدا ئيمامنانهيناوة ضاكة، كـــردارى و بـــاوةر الــصــاحل(، ــةقــورئــانــى ثــــيؤز فــةرمــايــشــتــى خــــواى طـــةورةيـــة، براســنت، هةمووى ضيؤكةكانى حةقيقةتن، هةمووى ليوةفيبني، وانةيان ثةندو ئيمة تا باسكراون بؤئةوة ليكضوونيان واتة: )تشبه(ن زؤرجــار ضيؤكةكانيش زؤر تةرةفيكيان تةرةفن، دوو بةواتايةكىتر تيداية، طةورة خواى وةكو ئةضيت، لةتةرةفةكةيرت سيفةتى تةرةفة ئةو ضارةنووسى ضؤن نيشانئةدات، وامــان ــةم تــةرةفــةيــرتيــشــيــان ئةطةر وابــــوو، ضــارةنــووســى ئبةهةمان سيفةت و سيمادا بروات، ئةوكاتة ئةويش واى ليديت، لةبةر ئةمةشة كة تةماشادةكةين خواى طةورة باسى ثياوضاكان ئةكات، سيةو سيفاتيان باسدةكات، ــان عــةقــيــدةو عــيــبــادةت و رةوشــتــيــان بــاســدةكــات، يشيوةية بــةو من ئةفةرمويت: ــةورة ط خــواى ــي دوايخةلكيكىتريش ئةطةر كةوابوو ثاداشتمداونةتةوة، وةرئةطرآ، ثاداشتة ئةو بــروات، رةوشتدا بةهةمان ــا بــةثــيــضــةوانــةيــشــةوة خـــواى طـــةورة جــارى هــةروةهواهةية منوونةى ئينسانى وا دينيتةوة لةقورئاندا يان

نةتةوةيةك و طةليكمان بؤ دينيتةوة، كة ثيغةمبةرانى يان نــةداوة، زةكاتيان يان بةدرؤخستؤتةوة، خؤيان يان بــوون، بيبةزةيى يان نةكردووة، خيوخياتيان لةخةلكيرت، خيانةتيانكردووة ثيوانةدا و لةكيشان ــكــى رةشــــى بـــةســـةردا ــووســي خــــواى طـــــةورة ضــارةنثةندو ئةيكاتة كاتيشدا لــةهــةمــان ضــةســثــانــدوون، ئامؤذطارى بؤ ئيمة، واتة: ئةطةر ئيوةيش ئةو سيةية جــارةش ئــةم جا هةية، ضارةنووستان هةمان بطرن باسدةكةين، ثيؤز قورئانى لةضيؤكةكانى يةكيكيرت كة ثةيوةنديى هةية بةسةر زؤر سيفةت لةسيفةتةكانى هةموو ئينسان، وة زؤر جارانيش وتراوة: زؤر طرنطة بطةريتةوة هةميشة بــاوةردار خويندةوارى ئينسانى بؤ قورئان، فيببني ضؤن ئةم قورئانة بةرنامةى ذيانة، قورئان ئةو اليةنانةى كة تيايةتى هؤرمؤنةكانى لةش كتيبى بةآلم دائةريذآ، دامةزراوانة رةوشتى لةطةأل ديكة وانيية، تؤ بةيةكيك ئةليت: كاكة )يف سبيل اهلل( خي، بؤ بدةرآ دينارمان سةدهةزار يان ثةجناهةزار بؤ فآنةكةس بةخوا موحتاجةو حالي خراثة... بةآلم دينيتةوة، ئــةوةش ثــيؤزدا لةقورئانى طــةورة خواى فيى هانيئةدات، ئةيرتسينآ، ئةويش لةسةر زيــاد ئةكات، كة وا زةخيةيةكى قيامةتى بؤ ئةبيت، مالةكةى شيوازى ئوسلوبانة... لةو يةكيكة ئةمةش نافةوتآ، ضارةسةركردنى بؤ ترس ضارةسةركردنى بؤ قورئان زؤر ثارةويسنت، ضاوضنؤكى، ثيسكةيى، بةخيلى، خةلكيرت، بةمافى طوينةدان بةدنياوة، خؤبةستنةوة ئةمانةمان هةموو فيدةكات، كةوا ضؤن ضارةسةرى ئةم دياردة دزيوة كؤمةآليةتييانة بكةين، كة لةكؤمةلطةدا دروستدةبنةوة، خواى طةورة لةسورةتى )القلم( باسى

ڀ ڀ پ پ پ پ ٻ ئةفةرمويت: و ئةكات

لةذيمر تيشكي قورئاندا، ضؤن ضارةسةري ؟ نةخؤشيية دةروونييةكان دةكريم

ئا/ م. دارا

قةرزكردن و دانةوةي

Page 62: govari regai shar3

119ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني118 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ٹ ٿ ٿ ٿ ٿ ٺ ٺ ٺ ٺ ڀ ڀ ٹ ٹ ٹ ڤ ڤ ڤ ڤ ڦ ڦ ڦ چ ڃ چ ڃ ڃ ڄ ڃ ڄ ڄ ڄ ڦ چ چ ڇ ڇ ڇ ڇ ڍ ڍ ڌ ڌ ڎ ڎ ڈ گ گ گ گ ک ک ک ک ڑ ڑ ژ ژ ڈ ڻ ڻ ں ں ڱ ڱ ڱ ڱ ڳ ڳ ڳ ڳ ڻ ڻ ۀ ۀ ہ ہ ہ ہ ھ ھ ھ ھ ے ے ۓ ۓ ڭ ڭ ڭ ڭ ۇ ۇ ۆ ۆ ۈۈ

ٴۇ ۋ ۋۅ ۅ ۉ ۉ ې القلم. ثياوباشيك ئـــةوالدى ـــارةى دةرب ضيؤكيكة ئةمة نـــاوى )زةروان( لــةنــاوضــةيــةك ذيـــاون كــة بـــوون كــة

دين، خــاوةن سالى ثياويكى ، يةمةن لــةوآلتــى ة كــة خـــوداى طــةورة خــاوةنــي ســـةروةت و سامانيش حاسآتةكةى خيو كة هةمووجاريك ثييبةخشيبوو، مندال و مــال و خــؤى ساليكى بةشى كؤكردؤتةوة ــتــى بــةخــيو دانـــــاوة، ئــــةوةى كــة مـــاوةتـــةوة كــردوي

دابةشيكردووة بةسةر فةقي و هةذاراندا.لةوةى هةموو ساليك راهاتوون فةقيو هةذارانيش وةك بةش بةشى خؤيان وةرطرتووة، جا لةكوردةواريى ثياويكى ـــوون، واب هــةبــوون كــةس زؤر خؤيشماندا دائةنا طؤشتى هةبوو، سليماني لةشارى موسولان بةيانيان بؤ ماآلن، ثيش نويذى بةيانى هةريةكة بةشى دواى ديــت، لةكويوة نةيشياندةزانى ئةداية، خؤى زانييان ئةوجا دوايبكرد، كؤضى ثياوة ئةم ئــةوةى بيطومان ئةمة هاتووة، لةفآنةكةسةوة خية ئةم كة سيةى ئةهلى ئيسالم و ئةهلى قورئانة، باووباثيانى ــة ثــــةروةردةبــــوون، ــةســةر ئـــةم رةوشــتــان ئــيــمــةيــش لبؤ قورئان، بؤ ئةطةريينةوة كة زةرووريية زؤر بؤية هةلدةسينينةوة باووباثيامنان رةسةنيتيى ئيسالم، جوانة نةريتة ئةم بةواتايةكيرت يان ديكة، جاريكى شةهامةتي، و جواميى سيفاتى زيندوودةكةينةوة، ــةتــى و طــــةورةو بــضــووكــى و ــي ديـــنـــدارى و دراوســيريشسثيتى و ثياوةتى و ريزطرتن لةريش سثي و سؤزو بةزةيى بةرامبةر يةكرتي، خزمايةتى و سيلةى رةحم و ضاكةكردن، ئةمانة هةمووى وردةوردة لةقورئانةكةوة دامانريذيتةوة، بــؤئــةوةى فيئةبينةوة، سةرلةنوآ دواييكرد، كؤضى دوايئةوةى سالةيش ثياوة ئةم

حاسآتى سةيريانكرد ثيشةوةو هاتنة كورةكانى بةشة ئةم نيية مةعقول باشة وتيان: زؤرة، باوكيان دابةشبكةين هــةمــووةش ئــةم و خــؤمــان بــؤ دابنيني

بةسةر خةلكداو بةسةر فةقيو هةذاراندا.ــرؤظ كــة نـــةزرةى مـــاددى هــةبــوو وا جــا هةميشة مهةية ــارةى ث كة ئةوكةسةيش بؤية ليكيئةداتةوة، ئايندة نةدات سال زةكاتةكةى ئةطةر خوا الماندات، بــووة، بةرامبةر دوو زةكــاتــةكــةت كاكة ثييئةلييت زياددةكات زةكاتةكةيش زؤردةبيت ثارةكة بيطومان ــووة زةكـــاتـــى يــةكــةم ــات ــةه ــةم جـــار دآل ن ــةك ، ئـــةو يبـــدات، كــة ئيستا ئــةم جــارة بــووة بــة دووئــةوةنــدة، ثيوةى زياتر دل زيادئةكات كة بةوشيوةية هةروةها ثارة كة ئيمة وتيان: كورانةش ئةم ئةبةسرتيتةوة، ثارةى خؤمانةو ثةيامانكردووةو مةزرةعة هيى ئيمةيةو بةرهةممان خــؤمــان هــةمــووى كيلطةكان حاسآتى لةناو با خةلكة هةموو بةم بيدةين بؤ ئيمة هيناوة، تةطبييان شةو بةبيدةنطي ئيتيفاقبكةين، خؤماندا حاسآتةكان هةموو بــرؤن بةيانى كة بؤئةوةى كرد بةهةذارةكان بيئةوةى برنن، بةرهةمةكة كؤبكةنةوةو طةورةيش خوداى كرد، تةطبيةيان ئةم ئةوان بلني، تةطبييكيرتى بؤ ديفاع لةهةذارةكان كردووة، قورئان وةكو روونئةكاتةوة، بؤ وامــان وشةكاندا لةديةنى هةموو ضيؤكيكى قورئانى، شيوةيةكى هونةريى زؤر وةكو تةماشائةكةين قورئان خوينةر ئيمةى جوانة. ثيشضاومان، ديتة جــيــاوازدا بةشي ــةدوو ل فيلميك بةخالةت خةريكى ضرثةضرثييانةو كؤمةليك لةمالوة ئةو مافى نايانةوى خةلكى، بةرامبةر حةسودين و خةلكة رةشورووتةى كة هةيانة بياندةنآ، بةتةكبين هةناسةيان دآ، ضــرثــةضــرثــيــان دانــيــشــتــوون شــةو دةنطيان كــة ئـــةوةى لــةبــةرخــاتــرى بــريــوة لةيةكرتى دةرنةضيت و فةقييك هةسيت ثينةكات و خةبةربدات ئةوة ضــاوةروانــيــى فةقيةكان لــةوالشــةوة بةوانيرت، و ليبكريتةوة ــةروو ب بيتة حاسآتةكان كة ــةن دةكبــةشــى خــؤيــان وةربـــطـــرن، خـــواى ثــةروةردطــاريــش بةتةطبية بؤ هةردووال، بةم شيوةية كة قورئانى ثيؤز ليكضوونةكانى شــيــوةى ئينجا بــاســدةكــات، بــؤمــان ئةو كــابــرايــةو ــةو ئ ئــةمــة سيفةتى ــةوة، ــاوةت ــن ــي واه

ئةى قورةيش، ئةهلى ئةى بــوون، زورييةتةى كــورو ئةطةر ئيوةيش ضــوون، سية بةو ئةوانةى خةلكيرت قينوبوغز هةمان نزم، نةفسى هةمان بةخيلى هةمان بةثارةو دألبةستنةوة هةمان بةيةكيكيرت، بةرامبةر سيةتان شيوة بةهةمان ئيوةش دونياييةوة، شتى ثيغةمبةرى وةك ضونكة ليديت، ئــةوانــيــرتى ــو وةكســةحــيــحــى لــةحــةديــســى )j( ــمــان خــؤشــةويــســتــون ــرزق ـــل تــنــصــرون وت ــةرمــوآ ]وه ــةف ــدا ئ ــوخــاري بلةبةرخاترى ئةطةر ئيوة بؤ ــة: وات بضعفائكم[ إال ئةوانةى و منداأل و ذن و ثةككةوتةكان ثيو فةقيو كةمئةندامن، نةبيت خوداى ثةروةردطار رزقتانئةدات موسولاناندا لــةديــدى جــا ســةرتــانــدةخــات؟ يــان ؟ نني، مـــاددى ديــديــكــى ضونكة طرنطن، زؤر ئةمانة متةئةسين يان ئةذين لةئةوروثا كة ئةوانةى ئيستا بةئةوروثى يان ئةوانةى كة لةوالتانى خؤماندا دةذين، بــدةرآ شتيكى فــةقــية كةسة ئــةو ئــةلــيــى: ثيى كــة من خؤ بابة ــيــت: دةل ئةويش ثيبكة، خييكى يــان فةقيمنةكردووة ثارة ثارةى خؤمة من بؤ دابةشيبكةم، سليمانيدا شــارى لة هــةر موسولان كــابــراى ــةالم بمزطةوت، بؤ بيهينيت نةبووة ثارةى هةبووة، خةلك خؤ هيناوة، مزطةوت زؤثــاى بؤ كؤتةرةدارى شةش واتة: ثيئةكرآ، ئةمةيانى ثينةكرآ ئةوةشى ئةطةر ئةتوانيت ثارةو هةرجؤرة شتيكيرت هينانى لةجياتى

شةش برةدار بينآ بؤ زؤثاى مزطةوت.ئةمة جياوازييةكى زؤر طةورةية لةنيوانى دوو ديدو بة بؤية خواى طةورة قيامةتيدا، تيوانينى ماددى و قورةيشييةكان ئةفةرموآ: ٻ پ پ پ پ ڀ بةردةوام تاقيمانكردوونةتةوة، ضونكة ئيمة واتة: ]كة بةوشتانةى تاقيناكاتةوة مــرؤظ طــةورة خــوداى ليئةسينيتةوةو مندالى تياية، وكورتييان كةم كةمن، رزقى كةم بيت، ئةو شتانة وةك تاقيكردنةوة بةزؤريش بؤئةوةى ] ئةيداتآ، ]ی جئ حئ مئىئ حب لــةبــيــذنــطــمــان بــــدات، خــــوداى طــــةورة بــةهــةردووكــى لةكيميادا يةكيك واية، ذيان وةكو تاقيماندةكاتةوة، دةرئةضآ، لةمامتاتيكدا دةرنةضووة، لةفيزيادا يان مـــيـــذوودا دةرئـــةضـــآ. ئةمةيش لــةجــوطــرافــيــاو يـــان

ڀ [ شيوةيةية: بــةو بةطشتى تاقيكردنةوةكانى

ــنــديــان ســوي ] ٺ ٺ ٺ ٺ ڀ ڀ ئةو برى دوا بةيانى بؤ كة خــوارد خؤياندا لةنيوان بةرهةمةكانى خــؤيــانــن، هيى كــة دارودرةخــتــانــةى خؤيان تةنها كــةس بةهيض ــايــدةن ن ــدةكــةنــةوةو ــي لڤ [ خوداى ٹ ٹ ٹ ٹ ٿ ٿ نةبآ، ]ٿ بةسةردا فةرمانيكى خــؤى ــةدةرى ق بة ثــةروةردطــار و كشتوكال و ميوة هةرضى بةشيوةيةك كة هينان، هةمووى وشكبوو، هةمووى هةبوو دارودرةختيكيان بةيانى بؤ لةخةودابوون، هيشتا ئةوان رةشهةلطةرا، كة ثيالنةكةيانة نــؤرةى ئةجمارة بؤتةوة، خةبةريان كة )صريم( جيبةجييدةكةن، رشتووة، دايــان ضؤن لةسةر وةزنى )فعيل(ة زؤرجار شتيك كة لةسةر وةزنى )قتيل( ئةليني: وةك )مفعول(ة بةماناى بيت )فعيل( بةماناى )مقتول(ة ئةمةيش كة ئةليني )صريم( بةماناى هةنديكيش رةش، خؤلةميشى واتـــة: )مــصــروم(ة راظةيانكردووة شيوةية بةو شــةو، تاريكيى ئةلني: ليهات شةوى تاريكيى وةكو ڤ ڤ ]ڤ هةموو دارودرةختيان ليهات، خؤلةميشى وةكو يان

ڦ [، نــةمــايــةوة شتيكى هيض ســوتــاو شتيكى بــةيــانــى خــةبــةريــان بــؤ كــة ئــةوانــيــش ] ڦ ڦ

ڄ ڄ ]ڦ ، يةكرتى بانطكردنى كةوتنة بوويةوة و ــازان ئ ئةطةر خــياكــةن ] ڃ ڃ ڃ ڄ ڄ ئةطةر خاوةنهيزن و ئةطةر بريارتان هةية، ئيشةكةتان جيبةجيبكةن، بابرؤين خيا هةموو ئيشةكة جيبةجآ

بكةين و بةروبومةكة ليبكةينةوة ]ڃ چ چ ئةوانةى جا بةترسيكةوة، و دةنطى بةبآ ] چ بؤ جيبةجيكردنى ثيالنيك، هةميشة عادةتةن دةرؤن سةرو و دةست بةئاماذةى لةطةلداية، ترسيكيشيان ضاو و بةضرثة قسة بةيةكرتى ئةلني، ئةو بةو ئةل تؤ ئةمةى خوداى برؤ، جا لةوالترةوة تؤ ، برؤ لةوالوة طـــةورة كــة بــؤمــان ثــةخــشــدةكــات، كــؤمــةل ئينسانى سادةو ساويلكةن، وةكو ئةوة واية يةكآ بيةوآ فيل لــةخــوداى ثــةروةردطــار بكات، كة دةشــزانــآ خــوداى ئاطاى و الغيوب(ة عــالم مالك، )خــالــق، هــةم ــةورة طو نــةوســن كــاتــدا لةهةمان وة شتيكيشة، لةهةموو بةس شتيك هةموو ــةوةى ئ لةبةرخاترى و ضليسن لةطةل بكةن، ليبيبةش خةلكيرتى و بيت خؤيان بؤ

لةذير تيشكي قورئاندا، ضؤن ضارةسةري نةخؤشيية دةروونييةكان دةكري؟لةذير تيشكي قورئاندا، ضؤن ضارةسةري نةخؤشيية دةروونييةكان دةكري؟

Page 63: govari regai shar3

121ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني120 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

لةطةأل بيكوليياندا لةطةل عةقلييةتياندا، سادةيى قورةيشدا يةكةمى كؤمةلطةى لةطةأل بينيياندا، كةم ديــســان يــةكــدةطــرنــةوة، كــة بــةهــةمــان شــيــوة لةطةأل تةواوى قورةيشدا، ئةم قورئانة هاتؤتة خوارةوة ئةطةر ساويلكة بةسادةو كــةوا ئةكرد ئاوايان خةلكة ئةم و رزق ئــةم وايانئةزانى ئــةكــرد، ئــةوةيــان تةماشاى كةمدةرامةتيان هةذارو حةقى خؤيانةو هيى رؤزيية لةناودا نيية، ئةوا ئةوان بةو هةلةيةدا ضوون ئيوةيش

بةو هةلةيةدا نةضن.كةضوونة وةخــتــآ ] ک ڑ ڑ ژ ژ ]ڈ ــســتــانــةكــةيــان بــيــنــيــيــان بـــاخ و ــنــى بـــاخ و بــي شــويــان: ئيمة ــي فـــةوتـــاوة، وت ــووى ــةم بــيــســتــانــةكــةيــان هئةمة ليونبووة، ريطاكةمان بةراستى ليمانتيكضووة سةيريانكرد كة دوايــى خؤمانة، باخةى ئــةو كــةى شوينى جيطةى هــةمــان دارودرةخــتــةكــان جيطةى ئيمة وتيان: ] گ ک ک ]ک خؤيانة، ئــةوةى بةآلم خؤمانةو هةرباخاتةكةى ئةوة لييبيبةشبووين، دةليلى ئةمة واية ماناى نةماوةتةوة، هيض شتيكمان

ئةوةية كة ئيمة لييبيبةشبووين.]گ گ گ ڳ ڳ ڳ ڳ ڱ [ ئةوانةى كة قــتــادة، جماهيد، عباس، )إبــن وةك راظــةيــانــكــردووة كــورى رةبيعى عيكرةمة، جوبةير، كــورى سةعيدى ئةوةى لةسةر كؤرابوون هةموويان ضحاك( ئةنةس، )گ: خيهم( ئةويان كة زؤر هؤشياربووة، ئةوةيان ضاكرتبوو زؤر كة ئةوةيان ــووة، ــةروةرب دادث زؤر كة

لةئةوانى ديكة . الذاريات. مافيكى ڳ ڳ ڳ ڱ ڱ ڱ

ديــاريــشــكــراوة شــانــت، لــةســةر ئةركيشة زانـــــراوةو كابراى كاتآ رامبينة تؤ بــةآلم ئةوةبكات، ئةبآ كة ــت بــةشــى فــةقــيو هـــةذارةكـــان ــةيــةوي دةولـــةمـــةنـــد، ئبةتايبةتى لــيــديــت، ضــى كــؤمــةلــطــةيــة ئــةو نــــةدات، كؤمةلطةى كورديى ئيمة، بةخوا فةزل خواى طةورةية خةلكة ئــةو زةكاتى تياماوة، ضاكى ثياوى هيشتا بةدينةوة، ثابةندبوون ئـــةروات، سةدةقاتيان خــيو ئةوكةسانةى ثيشةوة، ديتة سةرفرتة لــةرةمــةزانــدا ثــابــةنــدن بــةســةرفــرتةوة، خــةلــكــيــكــى فــةقــيو هــةذار دةكات رةمةزانة ئةو ضــاوةروانــى مانطة يانزة هةية

ئــةو ســةرفــرتةيــة وةربــطــرآ ، تةسةروبكة ئــةوةى بــؤ بــةرؤذوو بةئيسالمةوة، شــارة لةم ثابةندن ئةوانةى هةزار سةد ثينج ئةطةر ئــةدةن، سةرفرتةكةيان ئةبن لةوانة هةريةكيك وايــة ماناى بــدات، سةرفرتة كةس ئةطةر بــةآلم هــةربــةردةكــةوي، شتيكى جــةذن بةشى ثينج سةد هةزارةكة بوون بةسةد هةزارو ثابةندنةبوون ــةبــةشــى فــةقــيو هـــةذارةكـــان بــةئــيــســالمــةوة ئــــةوا لبيتوو ئةطةر بةخيليى خؤيانة ئايا كةمئةكاتةوة، جا بابةتى هةميشة لةئيسالمدا لةبةرئةمةية نةياندابآ، بةخشني لةريى خوادا زؤر بةطرنط باسكراوة لةهةموو

ڑ ژ ژ ڈ دةفةرموآ: شوينيكدا، احلج. كة باسى نويذى كردووة باسى زةكاتيشى ڳ هةرئةوةندة كــردووة، باسى شوكرانةى كة كــردووة، المد اهلل، )الــمــد بلييت و دابنيشيت كــة نيية ئةوةية اهلل( )المد تيناضى هيضى ئةمة خؤ اهلل(، خييك بدةيت، ثارةيةك بةطيفانتداو دةستبكةيت آل اعملوا )وقــل ئةفةرموآ: طــةورة خــواى بكةيت، داود شكرا( سوثاسةكةتان بةكردةوة بكةن، بةمةيش

ليةدا طةيشتينة ئةوةى كة ومتان: ڱ ڱ ڱ ں ں ئينجا سيفةتيىكى دى ديتة ثيشةوة دواى ڻ ڻ موئامةرةضى، كؤمةليك ثيالنطي كؤمةليك ــةوةى ئسةر ديــن فةشةلدينيت، ثيالنةكةيان ئــةوةى دواى ئةنني بةيةكةوةو ثيالن لةيةكيكى فةقيو هةذار ئةكةن و دواي ئةوةى ثيالن و نةخشةطآوةكةيان سةرناطرآ و هةلدةوةشيتةوةو ناطةنة ئةجنام، ئةجنامةكةى ضى

ليديت! وةكو خواى طةورة ئةفةرمويت : ڻ ڻ ۀ ئةوجا هةنديكيان كةوتنة طلةييكردن ۀ ہ ہ لةهةنديكيرتيان، دةلني كاكة وةلآ خةتاى تؤ بوو ئيمة ومتان با )سبحان اهلل( بكةين و شوكرانةبذيريى بكةين، كةم النــى ئيمة با ومتــان؛ بابة ــيــت: دةل ئةوةيرتيان خواردنى نيوةى هةذارةكان بدةين ... ، هةريةكة بةو حوجةيةى كةهةيةتى، جا هةميشة دواى سةرنةطرتنى هةموو ثيالنيك كة فةشةل دينيت، خةلكى ئةطةرينةوة سةر يةكرتى و كةس خؤى ناكات بةهؤكار، ئةمة برا هةر خيةومةندبوو، ثياويكى كة بوو ناوةندةكةيان اهلل( )سبحان ثيمنةوتن: وتووة: بةطشتى ئةوةندةى

ئةفةرموي قورئاندا لةئوسلوبى بةآلم بكةن، خوا ى

بؤئةوةى خؤى بةشداربكات ئةليت: ئةى من نةمووت ۀ ۀ ڻ .ڻ بــكــةيــن؟ خـــوا ــةى شــوكــران ــا بخوتةخوتكردن و طلةيى كةوتنة ئةوجا ہ ہ نارةزاييدةربرين بةرامبةر بةيةكرتى، ثاشان لةيةكرتو تياية، دنياى خؤشويستنى هةرنةفسييةتيك وةكــو لةدةستى تــازة لةبةرئةوةية ثةشيمانبوونةوةكةى خــواى بةلكو دةكـــات يــةك اهلل( )سبحان دةرضــــووة طةورة شتيكيرتى بداتى، ئةمة نةزرةى مادديية، لةبةر ئةمةشة لةسةر نةزةرياتيى نةفيعيى ئةوروثى كةسيك كة ثةروةردةئةبيت لةسةر ئةو ياساو ريسايةي ئةوآ تياية، ثارةى بزانآ كة وةختآ ليئةكات، ، سةالمت ــةآلم لوتى بـــةرزة وةخــتــآ كــة بــزانــآ تــؤ ثـــارةت ثي بنيية، ئةو كاتة جوابتناداتةوة، ئةوة شتيكيشة لةطةأل ئيسالم ثيؤزى ئايينى بةآلم مرؤظةكانداية، نةفسى

ھ ھ ہ ،ہ دادةريذيتةوة ريكوثيك نةفسانة ئةم ھ ھ ئيمة بةراستى لةسنورى خؤمان دةرضووين، وة كـــردووة توغيانةمان ــةم ئ ــبــوويــن هــةرال بــوغــراو سةروةت وامانئةزانى و كةسآ بةهيض طوياننةئةدا بوو فةقي كة يةكيك ثياوةتيية، ريــشــةى سامان و ئةمة كةمرتة، مةردايةتيى يا كةمة ثياوةتيى ئيرت ثيوانةيةكى مادديية كة خواى طةورة رةفزيئةكاتةوة،

ۇ ڭ ڭ ڭ ڭ ۓ ۓ ے ے ئةفةرموآ: ئينجا نةفسيكيرتى هــةمــوو وةكـــو جـــارة ئــةم ۆ ۇ خواى كــةوا نةبيت هــةرئــةوةنــدة حةزئةكات بةشةر ثةروةردطار ئةوةى لييسةندؤتةوة تةعويزيانبداتةوة، دةســتــكــةوي. باشرتيشى هيي ئــةيــةويــت ئــةجمــارة بةآلم ۆ ۇ ۇ ڭ ڭ ڭ ڭ ۓ ۓ ے ے

ڭ ڭ ضؤنة؟ موسولان مرؤظى سيفةتى هةميشة و بةلوتف ــةورة ط خــواى ئةطةر ئينجا ۆ ۇ ۇ ثاداشتى و ليقبولبكات عيبادةمتان رةمحةتى خؤى

خــييــشــمــان بـــداتـــةوة، بـــةآلم ئــةمــان ئـــةلـــني: ۓ ۓ هةية ئــةوةيــان تةماعى ۆ ۇ ۇ ڭ ڭ ڭ ڭ دةستكةويتةوة، جاريكيرت سامانةكةيان و سةروةت ئةمة ثــةروةردطــار، خواى الى بؤ بطةرينةوة جا ئةو هةروةكو ساويلكةن ســادةو مرؤظى كؤمةليك باسى بةبواري نةدابآ طوييان زؤر طةورةبووبن، لةبياباندا بةهيمةت و ثاك كؤمةلطةيةكى بةبيناى كؤمةآلتى،

لةنيوانياندا خؤشةويستيى كــة يــةكــرت دؤســتــى و ئينجا هةبيت، لةنيوانياندا هاوكاريكردنيك هةبيت، ئوسلوبى قورئان فيماندةكات ضؤن ئةبى ئوسلوبيكى هةموو بةعةقلى طالتةى تياية، موفاجةئاتى و جوان ساويلكانةيان ســادةو بةرنامة ئةو كة تياية ئةوانة وةكو دةخيوينينةوة كة كاتى قورئانةكة دارشتووة، ئةوة واية كة ئيستا ئيمة بةفيلم دةيبينني، ئةوجا ئةو كابراى ناوةندةيان كة ئةو قسانةى كردووة، كة توشى ئةوةى لةبةر ئةوانيرت، وةك ئةويش بــووة، )حرمان( راستى ئةزانيت، ئينجا ئةو لؤمةو طلةييةى كة ئةوان لةهةموو ثةشيمانبووةوة بؤلةبؤلكردن، كةوتبوونة ئةو كردةوة خراثةى كة كردبوويان ، دواى هيوايةكى طةورة خواى بةلكو كة دروستبوو، بؤ درؤزنانةيان لةمة باشرتمان ثيببةخشيتةوة، بةآلم ئةوة ثةيوةنديى بةطةرانةوة هةية بؤالى خواى ثةروةردطار، ئةوجا خواى ئةوة چ ۈۈ ۆ ئةفةرموآ: ئةوةوة لةسةر طةورة ئومنييةتى ثياوى بةزيوو دؤراوة كة دؤراندويشيتى، بيتةوة بــؤ بــاشــرتى هيى تــةمــةنــادةكــات هــةر كةضى بةردةست، تؤ وةختآ لةبةردةستتدابوو بةشى كةست لينةئةدا، ئيستا ضاوةريئةكةى وةختآ موفليسبوويت و ئيفالستكردووة لة بازرطانييةكةتدا ئينجا دةلييت: مةرجبيت دةولةمةندبوومةوة ئةجمارة ئةطةر بةخوا ئةمة بـــدةم، هــــةذاران يارمةتيى و لــيــبــدةم زةكــاتــى چ ۈۈ ۆ دةفةرمويت: طةورة خواى كة ئةوةية ئائةمة سزايةكى دنيايية ض مةينةتييةكةو ض مةحروم ثيوةى مــاوةتــةوةو بؤ باوكيان مياتيكى بوونيكة، ماندوونةبووبن، ئينجا ئةبيت ضةند ماندووبن تاوةكو وةزعى تادينةوة خؤيان، مايةى ديننةوة مياتة ئةم

خؤيان، بةآلم خواى طةورة دةفةرموآ : ۆ ۈۈ ٴۇ ئةطةر ئةمة سزاى دنياية و ۋ ۋۅ ۅ ۉ ۉ ې لةرؤذى كاتة ئةو ئةوا تيكشكا، نةفسييان ناحيةى دوايــشــدا ســزاكــةيــان زؤر طــةورةتــردةبــيــت، ئــةوةش كة ئوميدةوارم وة قورئان، لةئوسلوبيكيرتى يةكيكة تيشكى لةذير تا بيت يارمةتيدةرمان طــةورة خــواى ثر لةثرشنطدارى ئةم قورئانة ثيؤزةدا لةدين و دنيا و دةستبكةويت )اهلل(مــان رةزامةنديى تا تيبطةين،

لةرؤذى دوايدا ليمان خؤشبيت.

لةذير تيشكي قورئاندا، ضؤن ضارةسةري نةخؤشيية دةروونييةكان دةكري؟لةذير تيشكي قورئاندا، ضؤن ضارةسةري نةخؤشيية دةروونييةكان دةكري؟

Page 64: govari regai shar3

123ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني122 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

دةكةين ئــازادي ثالني باسي ليكؤلينةوةيةدا لةم ناوةرؤكي ناو بضمة ئــةوةي ثيش بةآلم لةزينداندا، بابةتةكة دةمةويت ناونيشاني زيندانةكةتان بدةمي..

ناونيشاني زيندان..دونيا

ثيغةمبةر)j( كة دةفةرمويت..دنيا واتـــة: الكافر( وجنة املــؤمــن سجن )الدنيا

زينداني ئيماندارةو بةهةشيت كافرانة.ـــةوةي كي زؤر لــةســةر كــافــران نــانــووســم لــةبــةر ئخواي ئةوا دونيايةدا لةم بيت كافر وةك ثييخؤشة

طةورة بةم شيوة باسي دةكات دةفةرمويت..األنعام تأكل كما ويأكلون يتمتعون كفروا )والذين

والنار مثوى هلم..( )حممد: ١٣(دةخؤن ئــاذةل وةك بيربوان كافرو كة ئةوانةي وة مةنزلطايان دؤزةخ ئايندةدا لة بــةآلم رادةبــويــرن، و

دةبيت!..ئيمانداريك هةموو كة ئاشكرابوو ليةوة كةواتة: ــةو كــةســة كة لــةزيــنــدانــدايــة، بـــةآلم طــرنــط ئــةوةيــة ئئةم بــكــات، ئـــازاد خــؤي ثيويستة زيــنــدانــيــكــراوة..

ئازاديية بةضي بؤ ئيماندار دةستةبةردةبيت؟ئازادبكات، بةوةي كة خؤي ئةطةر هاتوو طوينةدا ئةوا ئةو كةسة بة طيل و نةفام دةناسريت لةم ذينةدا، و بيت هةتاهةتاي زينداني كةسيك ئاستةمة ضونكة ئةو طوييثينةدا، هةلبكةويت بؤ ئازادبووني هةلي هةذماردةكريت شيت بة يان خةلكيدا لةنيو كةسة

يان بة طيل!ياخود بيت؛ شيت هةبيت.. ئيماندار بلييت تؤ

طيل؟كةواتة: هةموو دةبيت بةشويين ثالندا بطةريني بؤ

ئازادبوومنان..وينايةكي طرنطة باسبكةم، ثالنةكة ئةوةي ثيش ئةو زيندانةتان بؤ بكةم و نزيكيبكةمةوة لةو ئازاديية

كة دةمانةويت دةستةبةري بكةين بؤ خؤمان.. دنيا ئــةم دةفــةرمــويــت: )j( نـــازدار ثيغةمبةري زيندانة لة ضاو ئةو فةزا ئازاديية ئيمة بؤي دةطةريني، وةك ئةوة واية كة مرؤظيك ثةجنة خباتة ناو زةريايةك.. ئاخؤ دةبيت ضي بة ثةجنةي مرؤظةوة بلكيت لةكاتي

دةرهينانةوةي لةناو ئةو زةريايةدا..)ما الدنيا يف اآلخرة إال كمثل ما جيعل أحدكم إصبعه

هذه يف اليم فلينظرمب ترجع وأشار بالسبابة(.. خؤ ئةطةر ثةجنة بكةيت بة روباريكدا ضةند لةو بي ئةوةندة زيندانة دونيا ئةم دةكــات؟، كةم روبارة ئةرزشة الي تةرازووي خواي طةورةدا، ئاخو كةسيك ناوي خباتة ثةجنةي خؤيدا مالةكةي ”بانيؤي” لة ضةندة لةو ئاوة كةم دةكات؟ بيطومان هيضي ثيوةديار

نابيت..بزانيت ئــازادبــوونــت طــةورةيــي زياتر ئــةوةي بؤ دةرطــاي كة نيية تيدا طوماني بةهةشتة، بــةرةو كة فةرموو بةئةبوبةكري )j( ثيغةمبةر وةك بةهةشت -رةزامةنديي خواي ليبيت- بةهةشت حةوت دةرطاي ــةوة بانط ــان ــاك هــةيــة ئــةبــوبــةكــر، تــؤ لــةهــةمــوو دةرطنيواني هةر دةرطايةك دةكرييت بؤ ضوونة ذوورةوة، )٤٠( سال ريطاية كةواتة: طةورةيي بةهةشت دةبيت ــةدا، دونيا ــدان ــن ــةم دونــيــا زي ضــةنــد بــيــت لــة ضــاو ئناهينيت!! ميشولةيةك بالة بةهةشتةدا ئةو لةضاو

سةروةرمان )j( لةم بارةوة دةفةرمويت..)لو الدنيا تعدل عنداهلل جناح بعوضة ماقسي كافرا

منها شربة ماء..(

ثالنيمك بؤ دةربازبوون لة زيندان مةال سةعيدي ثينجويين

ـــدازةي ـــةن ـــةئ ـــي دنـــيـــا هــــةمــــووي ب ـــان ئــــةطــــةر ذيخـــوا ـــة الي ـــواي ـــرخـــب ـــةن ب مـــيـــشـــولـــةيـــةك ــــة ــــال ب نــةيــدةهــيــشــت كــافــر قــومــيــك ئـــاوي لــيــبــخــواتــةوة ..!

هةروةها سةروةرمان )j( دةفةرمويت: سيبةري بةسواري ريطاية ســال )1٠٠( بةهةشتدا لة داريــك ــي بــزانــني لةو ــازادي ـــةوةي ئــةنــدازةي ئ ئــةســث. بــؤ ئبةهةشتةدا ئةطةر كةسيك ثةجنا داري هةبيت ياخود ئيمة ، بيت قيامةتة ضؤن طةورةيي ئةو داخؤ كةمرت بةالمانةوة سةيرة ئةطةر طةورةترين دار لة »بةرازيل« سيبةرةكةي تةنها )2٠( مةترة ! ضونكة بةثيوةري ئةم ويناكراوة، لةميشكماندا هةية ئةوةمان هةر دونياية بؤية سةروةرمان دةفةرمويت ئةم دنياو ذينة وةك ئةوة واية كة ثةجنةت بكةيت بةناو زةريايةكدا ثةجنةكةت ميتؤدي ــوةدةلــكــيــت، ثــي ئـــاوي قــةتــرة دوو تــةنــهــا تييدا ئيستا كة شيوةيةية بةو دنياية ئةم زينداني دايكيدا ضةندة رةمحي لة منداليك هةروةك دةذين، تةسكة بةآلم بةاليةوة خؤشةو جيطاي ئارامطرتنيةتي ــت ضــةنــدبــيــت؟، ئــةم ــي ، رةمحـــي دايـــك بــؤ دنــيــا دةبدايكمان سكي لةرةمحي قيامةتدا لةضاو ذينةمان

زؤر بضوكرتة..خؤشةويستين كة خةلكانةي ئــةو طــةورة خــواي دةيانثاريزيت لةم زيندانة، خؤشةويسيت و ثاراستنيان

بةهؤكاري بةندايةتي و ضاكةي خؤيانةوةية..

أحدكم يضل كما الدنيا عبدا محاه اهلل أحب )اذا حيمي سقيمة املاء..(

خواي طةورة بةندةيةكي خؤشبويت دووريدةخاتةوة ئيوة دةثاريزيت ضؤن دونياي لة ثاشان دونيا..، لة لةخواردنةوي ئاوي ساردو ئةثاريزن نةخؤشةكانتان

ثاراستين لةكاتي خؤشوشتنيدا لةئاوي سارد..جطةلة نةماوة تيدا هيضي )دونيا( زيندانةدا لةم و بــالء اال الــدنــيــا مــن يبق )مل ــارةحــةتــي ن فيتنةو

فتنة..( خؤشييةكاني دنيا رؤيشنت و ئةوةي كة ماوةتةوة

بيطومان ديت ساليك هةر ، فيتنةية بةآلو هةمووي بةخواي دةطــةن هةتا ... خراثرتدةبيت سالةيرت لةو بؤتؤ تيدانيية نيعمةتي و ناز ئةوةندة دنيا خؤتان.

كة تؤ دلت ثييخؤشبيت ...باسيك لةسةر دةربازبوون لةم زيندانةو ئامادةكردني

ضةند ثالنيك..ثالني يةكةم ..

.. دلم)أفمن شرح اهلل صدره لإلسالم فهو على نور من ربه فويل للقاسية قلوبهم من ذكر اهلل أولئك يف ضالل مبني(

الزمر)22(ئــايــا ئــةو كــةســةي كــة خـــواي مــيــهــرةبــان سينةي نــوورو ريــبــازي لةسةر و ئيسالم بؤ طــوشــادكــردووة كة واية كةسة ئةو )وةك ثةروةردطاريةتي، رووناكي دليان كة ئــةوانــةي بؤ وةيــل و هــاوار ثيضةوانةية؟( رةقـــة لــةئــاســيت قــورئــان و يـــادي خـــوادا، ئــا ئــةوانــة

لةطومراييةكي ئاشكرادا طيياخنواردووة.

هــةمــوو بـــؤ مـــةرجـــة دل: بـــة ــةوة ــكــردن خــؤســاغكارةكة كة ئــةوةي لةسةر دامةزراوبيت دلــت كاريك ئةجنامئةدةيت، ضونكة خواي طةورة كة باسي كافران و شةريكدانةرةكان و مونافيقةكان دةكات، لةدليانةوة دةستثيدةكات، ضونكة هةيانة دليان نةخؤشة هةيانة

دليان رةقة ..هتد.

منونةي دلم نةخؤش..)يف قلوبهم مرض فزادهم اهلل مرضا وهلم عذاب أليم

مبا كانوا يكذبون( البقرة)١0(بيباوةري نةخؤشيي دةروونياندا و دل لة ئةوانة )بةسةرخستين هةية، خوايش كينة و و حةسوودي حــةق و ئــيــمــانــداران( ئــةوةنــدةيــرت دةرديــــان طــران و و )لةدنيا سةختيش سزايةكي و دةكــات كاريطةر قيامةتدا( ضاوةرييانة بةهؤي درؤكردن و )دذايةتييان

بؤ ئيسالم(.منونةي دلرةق..

ثالنيك بؤ دةربازبوون لة زيندان

Page 65: govari regai shar3

125ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني124 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

جارة أو أشد )ثم قست قلوبكم من بعد ذلك فهي كاحلر منه األنهار وإن منها جارة ملا يتفج قسوة وإن من احلمن يهبط ملا منها وإن املاء منه فيخرج قق يش ملا

ا تعملون( البقرة)٧٤( خشية اهلل وما اهلل بغافل عمــةي )ئ بـــوو رةق ــان ــت ــان ــةك دل دوا ــــةوةو ل كــةضــي رةقرتيش )ضونكة( بةلكو جولةكةكان( هةروةك بةرد، ــــاري لــيــهــةلــدةقــولــي، ــةراســيت بـــةرد هــةيــة كــة رووب بدةرةوة، ليديتة ئــاوي و دةبــي لةت لةت هةيشيانة شاخةكانةوة لوتكةي لة خــوا ترسي لة هةيشيانة ــارو لـــةو ك بـــي ئــاطــا نيية بـــةردةبـــيـــتـــةوة، خــوايــش

كردةوانةي ئةجناميدةدةن.منونةي كافران..

)وقالوا قلوبنا غلف بل لعنهم اهلل بكفرهم فقليال ما يؤمنون( البقرة)٨٨(

وتيان: ))j(ثيغةمبةر سةردةمي )جولةكةكاني ئةوة تيناطةين، تؤ، )لةطوفتاري داخراوة دلةكامنان وانيية( بةلكو ئةوانة خوا نةفريين ليكردوون بةهؤي و دةهينن ئيمان كةم زؤر خوانةناسييانةوة، كوفرو

باوةردةكةن.

نوري بة بوو دامــةزراو دلي كة مرؤظي موسولان خواي طةورةو رؤشنايي ئيسالم، دلنيابن خواي طةورة لةم زينداني دونيادا سةركةوتنيان ثيشكةش دةكات،

بة مةرجيك دلي دامةزراوبيت بة ئيمان و ئيسالم..كة نيشانئةدات ئةوانةمان منونةي طــةورة خواي و مردن لةسةر بةيعةتياندا )j( ثيغةمبةردا لةطةل

دليان دامةزرابوو..كينة يف قلوب املؤمنني ليزدادوا )هو الذي أنزل السماوات واألرض وكان إميانا مع إميانهم وهلل جنود الس

اهلل عليما حكيما( الفتح )٤(هةر ئةو خواية خؤي ئاراميي و هيمين دابةزاندؤتة ئيمانيان كــة ــــةوةي ئ بــؤ ئــيــمــانــداران، دلــــي ســـةر و ئيمانداري ســةرةراي بكات، ثتةوتر دامةزراوترو خواناسييان، بيطومان هةرضي سةربازاني ئامسانةكان هةميشةو خاوةنيانة، خؤي خوا هةر هةية زةوي و

بةردةوام خؤي طةورة زاناية بة هةموو شتيك و داناية لة هةموو كاريكدا.

)إنا املؤمنون الذين إذا ذكر اهلل وجلت قلوبهم وإذا لون( تليت عليهم آياته زادتهم إميانا وعلى ربهم يتوك

األنفال)2(ئةوانةن: تةنها راستةقينة ئيمانداراني بيطومان دلةكانيان ئــةوة بــرا، خــوا نــاوي كاتيك كة )يــةكــةم( ئايةت كاتيكيش )دووهــةم( دةهةذيت، و دةترسيت ئةوة ئيمةيان بةسةردا خبوينريتةوة، فةرمانةكاني و هةموو )لة )سيهةم( دةكات، زياد باوةريان و ئيمان ثــةروةردطــاري بــة ثشت هــةر باريكيشياندا( كــارو

خؤيان دةبةسنت...واألنصار واملهاجرين النيب على اهلل تــاب )لقد يزيغ كاد ما بعد من العسرة ساعة يف اتبعوه الذين نهم ثم تاب عليهم إنه بهم رؤوف رحيم( قلوب فريق م

التوبة)١١٧(لة قبول كرد تةوبةي بةراسيت خوا بةخوا سويند ثيغةمبةر)j( و كؤضبةران و ثشتيوانان، ئةوانةي كة و سةغلةتي لةكاتي كةوتن )j( ثيغةمبةر شويين تةنطانةدا )لة غةزاي تةبووكدا(، دواي ئةوةي كة خةريك )بيزاري و بضيت خشتة لة دةستةيةكيان دلــي بوو ئةوانيشي ثةشيماني تــةوبــةو ـــةوةودوا ل دةربــــرن(، قبول كرد، ضونكة بةراسيت ئةو ثةروةردطارة بةسؤزو

لةطةلياندا. ميهرةبانة ت حت يبايعونك إذ املؤمنني عــن اهلل رضــي )لقد عليهم كينة الس نــزل فــأ قلوبهم يف ما فعلم جرة الش

وأثابهم فتحا قريبا( الفتح)١٨(بةراسيت خوا رازيي و خؤشنوودة لةو باوةردارانةي لــةذيــر )jثيغةمبةر )ئـــةي دايـــيت ثــةيــانــيــان كــة لةدلةكانياندا درةختةكةدا، وة خؤي ئاطادارة بةوةي هةية )لةنيازثاكيي و دلسؤزيي( بةو هؤيةوة ئاراميي و هيمنيي و ئاسودةيي دابةزاندة سةريان، وة ثاداشيت

بة )مذدةي( سةركةوتنيكي نزيك داناوة.

بــؤ ســازادنــي دل و ئــةونــدة منوونة بةسة لـــيةدا

كة لةزيندانيك دةرضوونة كة ثالنيك لةسةر دةروون سايف و بةدلساغي كةواتة: بووة، طيؤدةي ئيماندار

وةرة ثيشةوة بؤ ئةوةي لة زيندان رزطارت بيت ...

ثالني دةووةم..سي خالة ثيكةوة دةبيت ثيادةبكريت..

يةكةم/ )كانوا قليال من الليل ما يهجعون( الذاريات )١٧(

لةشةوطاردا زؤر كةم دةخةوتن و رادةكشان )ضونكة سةرطةرمي شةونويذو دةوركردنةوةي قورئان و يادي

خوا بوون(...دوةم/ )وباألسحار هم يستغفرون( الذاريات)١٨(

ليخؤشبوونيان داواي بــةرةبــةيــانــةكــانــيــشــدا لــة ــا لــة كــةم و كــووريــان لــة ثــةروةردطــاريــان دةكـــرد )ت

ببوريت(..ــــروم( واحمل ائل للس ــق ح ـــم أمـــواهل )ويف سييةم/ هةذارو بةشي و سامانيشياندا لةمال )١9( الذاريات

نةدارو بيبةشيان تةرخانكردبوو.ــة ــو دةرون ــي دل ــةروةردةكــردن ئــةم ســي هــؤكــارة ثــي خـــؤتـــة لــــــةرووي ــدن ــان ــطــةي ــي ـــدا ث لـــةهـــةمـــان كـــاتكةسايةتييةوة، لةالسةنطييةوة بتكاتة ثارسةنط، ئةم ئةطةر دووةمدا لةثالني باسكراوة كة بناغةيةي سي مرؤظ بةردةوام بي لةسةري، تواناي ئةوةي دةبيت كة ئاسيت لةسةر ثةروةردةبكات خةلكيرتيس بتوانيت تاكة كةس، ثاشان طؤرانكاريي بكات لةسةر ئاسيت

كؤمةلطةو دةسةآلت.

ثالني سيميةم..زؤرينة.. نةك طةورةن خواي ديين شوينكةوتوي واتـــة: هةرطيز شــويــن زؤريــنــة نــةكــةويــت بــؤ ئــةوةي

لةثالنةكةدا سةركةوتوبيت..هةرطيز كة فيماندةكات ثالنةدا لةم طةورة خواي بة بــووة ئيستا وةك نةبني زؤريــنــة شوينكةوتووي ديوكراسييةوة، بةناوي كؤمةلطةكاندا لةناو بــاو دةيانةويت لةجياتي ديين ئيسالم وةك سيستةم بيتة

ثيشةوة..سبيل عن يضلوك األرض يف من أكثر تطع )وإن رصون( األنعام إال خي هم وإن ن إال الظ يتبعون إن اهلل

)١١٦(خؤ ئةطةر فةرمانبةردارو ملكةضي زؤربةي خةلكي سةرزةوي بيت ئةوا لةريبازي خوا ويلتدةكةن )ضونكة و طوماندةكةون شويين هــةر خةلكة( ئــةو زؤربـــةي )بةشيت ثوض بروادةكةن(، ئةوانة هةر درؤو نادروسيت

هةلدةبةسنت.كةمينة بةخةلكي طؤرانكاري لةئيسالمدا هةميشة دةكريت، ضونكة ئةطةر شوين زؤرينة بكةويت ريطات سوثاس زؤرينة ئــةوةي هؤكاري بة ، ليتيكدةضيت اليشكرون( الناس أكثر نابن..)ولكن خوا طــوزاري زيــرةكــنب، ضونكة زؤريــنــة زؤر نيية زؤريــنــة ..مــةرج ال الناس أكــثــر )ولــكــن نةزانن: نةخويندةوارو جار

يعلمون(..هم ما وقليل ات احل الص وعملوا آمنوا الذين )إال وظن داوود أنا فتناه فاستغفر ربه وخر راكعا وأناب(

ص )2٤(ـــةي كـــة ئــيــمــان و بــــاوةريــــان هــةيــةو ـــةوان جــطــة لكاروكردةوةي ضاك ئةجنامدةدةن، ئةوانيش زؤر كةمن، )ئينجا دوو كةسةكة ديارنةما( ئةوسا ئيرت داود زاني هؤي دوو )لةبةر كردؤتةوة، تاقيمان تةنها ئيمة كة سةرةكي، يةكةم: فيببيت بةثةلة حوكم دةرنةكات...دووةهةم: لةبةرئةوةي سويندي خوارد لةسةر شتيك داواي ئيرت نةكردبوو( دةربـــارةي ليكؤلينةوةي كة و بةكرنووش كــردو لــةثــةروةردطــاري ليخؤشبووني

سوذدةدا ضوو، داواي ليبووردني كرد...لةم ثالنةدا ئةوة دةبيت بؤ هةموو اليةك روونبيتةوة كةم كؤمةليكي بــؤ طـــةورة خـــواي ســةركــةوتــين كــة ثابةندن خؤيان كةمة كؤمةلة ئةو دةستةبةردةبيت، بةئاييين ئيسالمةوة، ئيرت بؤ دواجار خةلكي بةطشيت نوخبةي ــنــة دةب ئــــةوان و دةكــــةن ســةركــردايــةتــيــي

دارولئيسالم.

ثالنيك بؤ دةربازبوون لة زيندانثالنيك بؤ دةربازبوون لة زيندان

Page 66: govari regai shar3

127ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني126 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

دابــةزيــوة، هةندآ ثــيؤز قورئاني ــة لة )1٤٠٠(ســال ثرت زةرياييةكانى و ــايــي دةري ـــاردة دي ــــارةى دةرب زانــيــاريــى ئاميي ثيشكةوتووةوة ئيستا بةهؤى تا لةخوطرتووة، كة باسى ئايةتانةى لةو يةكيك نةكرابوون... ئاشكرا نةبيت هةندآ دياردةى دةريايي دةكات، ئايةتي )53(ى سورةتى

تيايدا خواى طةورة دةفةرمويت: ۈ ٴۇ )الفرقان(ة كة ى ې ې ې ې ۉ ۉ ۅ ۅ ۋ ۋ سيستةمى وةسفى ئايةتة ئةم الفرقان. ائ ائ ى ريذطةى رووبار دةكات و روونكةرةوةى بة يةكطةشتنى ئاوى سازطارو ئاوى سويرى دةرياية، دةريدةخات كة بةربةستيك لةنيوان ئاوى سازطارو ئاوى دةريادا هةيةو هةنديك ثيوةر هةية بــؤ هــةمــوو ئـــةوةى ديــتــة نــاوى و لــيــىدةردةضــيــت. تايبةمتةندييةكانى ئةم تيذانةى دةرخست، زانستى نوى ــى نـــوى ســةلــانــدى كــة ئــةم ــنــدةزان هــــةروةك زانــســتــى زيزيندةوةرى هةندى تةنها )حمصورة(و طــيدراوة ناوضةية ئايةتي لةمةش زياد دةذى. تييدا ذينطةيةى بةو تايبةت بةيةكطةيشتين باسي شويين دى هةية، كة خواى طةورة دوو دةرياى سوير دةكات, كة سويرييةكةيان جياوازبيت، كة )1٩-2٠( ى سورةتى)الرمحن(ة, ئايةتةكاني ئةويش

ٿ ٿ ٺ ٺ ٺ ٺ ڀ ڀ ڀ دةفةرمويت: الرمحن.

بةربةستة هــاوشــيــوةى ئــاويــيــانــةش بــةربــةســتــة ئـــةم ئاوييةكانى نيوانى ئاوى زةرياى ئةتلةسى و دةرياى سثيىئــاوى دةريـــاى ســوورو كةنداوى نيوانى يــان ــاوةراســنت ن

.عةدةنة لةطةل ضةندين شوينيرتي دةرياكانى جيهاندازانسيت دةرياكان يةكيكة لة زانستة نوييةكان. سةرةراي ئةوةى كة مرؤظ هةر لة كؤنةوة ثةيوةندييةكي بةهيزي لةطةأل رووبارو دةرياكاندا هةبووة، بةآلم نةيتوانيوة بةشيوةيةكي زؤرينةي تيبطات، ضونكة لةنهينييةكاني راست زانستيي

زةوي وشكانيي لةسةر لةكؤنةوة هــةر مــرؤظ هةولةكاني كة هةبووة، ليكؤلينةوةى طرنطيء شوينانةدا لةو بووةو ثيش فةيلةسوفةكاني ثييطةيشتووة. دةسيت بةئاساني سةردةمى«مةسيح« )سةالمى خواى ليبيت( باسي ضةندين دياردةى سرووشيتء طةردوونييان كردووة، بةآلم نةضوون ضةمكة ئةطةرضى ــا، دةري لةدياردةكاني باسكردن بــةالى ثيكهيناوة، نوييان زانستى لةبنةماكانى كؤنةكان هةنديك بةآلم لةهةموو ئةو ليكؤلينةوانةدا ناتوانري زانياريء نهينيي زانيارييةكي ضةند تةنها دةستبكةويت، تيا دةرياكاني دةريا لةمةترسييةكاني خؤيان بؤئةوةى نةبيت، طشيت

سويرةكان بثاريزنء بتوانن بةئاساني طةشيت تيدابكةن.زانا )بيثيس( لةسةدةى ضوارةمى ثيش زاييندا هةلساوة بة دؤزينةوةي ثةيوةنديي نيوان مانطء ئاوةكاني سةرزةوي، واتة: دياردةي هةلشكانء داكشان )الد واجلزر(ي ئاوةكان. نيو لةذيانى ليكؤلينةوةي ماوةدا لةهةمان »ئةرستؤ«يش )دةرياي ئيجة( كردووةو بةتيوانيين فةيلةسوفةكاني ثيش دووةمي لةسةدةى هةروةها »سرتابوا« بةراوردكرد، خؤى زانياريي هةندآ نةناسراو بةريطةيةكى زاييندا ثيش كــؤكــردةوة. ــان ــاك دةري داكــشــانــي هةلشكانء ــــارةى دةرب)تويذينةوةى دياردة دةرياييةكان لةاليةن ثروفيسور ثرساد

راو و د. عبداجمليد الزنداني(.كة يلتقيان( البحرين )مرج بةناوى لةتويذينةوةيةكدا لةنوسيين تويذةر )حممد إبراهيم السمرة(يةو لةدامةزراوةى )ميذوو هاتووة: ثيشكةشكرا، مةككة زانستى ئيعجازى بؤمان دةطييتةوة كة عةرةبء فارسةكان لةدواى دةركةوتين ئيسالم، هةولطةل زؤرى زانستييان هةبوو لةبوارى زانستى سالي خرداذبة( )إبــن جوطرافيناس زانــاي دةرياكاندا... )232ك -8٤6ز( لةكتيبةكةيدا بةناوى )املسالك واملمالك( ــةرةبء فارسةكان )1( بــاس لــةوة دةكــات كة دةريــاوانــة ع

ريمذطةى رووبارو بةربةستىوان دةرياو زةرياكان نيم

و. خالد بةرزجني

كة ئــةوة لةسةر هةبوو زانيارييان عةرةبيدا، دةريــاي لة ــرةوةكــةي ري دووجــا سالي دةريــا شةثؤلي تةوذمةكاني )1٠٠( بوونى تيثةر لةثاش دةكةنةوة. ثيضةوانة خؤيان كة لةمةوسوعةكةيدا مةسعودي بةناوى زانايةكيرت ساأل بةناوي )مروج الذهب ومعادن اجلوهر(ة )2( وةسفى جولة سنوورييةكان )حركات احمليط(ى باشوورى دةرياي عةرةبي هيلي بــةدريــذايــي ـــاي حةبةشي »دةري ــت: ــي دةل دةكـــاتء يةكسانيى زةوى )خط اإلستواء( لةرؤذهةآلتةوة بؤ رؤذئاوا بةثيي دةرياكةدا بةشةكانى زؤربــةى لة و دريذدةبيتةوة

طؤراني )با وةرزييةكان( تةوذمي دةرياكة دةطؤريت«. ميذوو بومان دةطييتةوة )إبن ماجد( - كة لةسالي)٩٠٤ك(

سويرييت هــونــةرى لةزاناكاني يةكيكة لةدايكبووةو دا )االعالم موطناتيسيية دةرزيــي داهينةرى اللوحة(و )فن خؤى زانيارييةكاني هةموو زاناية ئةم للزركلي١/200(-. )كتيب(دا نــووســراو )٤٠( لة عــةرةب دةريـــاي دةربـــارةى زانياريء ضةندين لة ثربوون نووسينةكانى كــؤكــردةوة، سويردا ئــاوى بة كة ــا دةري طةشتيارةكاني بؤ رينمايي كة دةردةكـــةويـــت لةنووسينةكانيدا هــةر ــثــةردةبــن... تــيباكورو )بايةكان(ى كاريطةري لة شــارةزابــووة زاناية ئةم )ثرؤفيسؤر لةتويذينةوةكةي ستووني، هيلي بــاشــورى برساد راو(دا دةليت: لةنيوان سةدةكاني )8-15(ي زاييين زاناكان ضةندين طةشتيان بةدةورى جيهاندا ئةجنامدا، بةآلم نةيانتواني بازنةي زانيارييان لةبارةى دةرياكانةوة فراوانرت بكةن)3(. )بنجامني فرانكلني( لةسالي)176٩ز(دا نةخشةى

تةوذمةكاني كةنداوى عةرةبي كيشا)٤(زانستة لةنيو خوى شوينى زةرياكان زانستى ثاشان 1876ز( -1872( ســال كاتةى ئةو ــردةوة، ك تازةكاندا بةئةجنامداني هةستا بــةريــتــانــي)ضــالــيــنــجــةر( كةشتيي

طةشتيكي دةريايي بةدةوري هةموو جيهاندا.نهينيي دةرخستنى بــو زانستييةكان طةشتة دواتـــر دةرياكان بةدواي يةكدا هاتن. بةو جؤرة زانياريي دةرياكان لة زيادبووندا بوو هةتا لةكؤتايي سةدةى بيستةمدا ئوميدى تيطةيشتين مرؤظ بؤ دةرياكان زياديكرد، بةتايبةتي لةدواى مانطى بةهؤى لـــةدوورةوة زةريــاكــان ــاو دةري وينة طرتين

دةستكردةوة سالي)1٩85ز( )5( طةشةكردنى لةبوارى ميذوويي طةشةسةندني كةواتة: هيض نةبوونى لةسةر شايةتيدةدات دةرياكاندا، زانسيت زانيارييةكي ورد لةبارةى دةرياكانةوة لةثيش)1٤٠٠( سال، لةو ماوةيةى كة قورئاني ثيؤز دةهاتة خــوارةوة بؤ سةر ثيغةمبةريكي نةخويندةوار لةناو طةليكي نةخويندةواردا، لةبيابانى نيوةدوورطةى عةرةبيدا، لةطةأل ئةوةشدا دةبينني طــةردوون و بــوون نهينيي ضةندين باسي ثــيؤز قورئاني نةبيت ئيستا سةردةمةى ئةم هةتا مرؤظايةتي كة دةكات نةيزانيون، يةكيك لةو زانستة نهينيانةش )وردةكارييةكانى

دةريازاني(ية:يةكةم/ نهينييةكاني ئاوريذطةو بةربةسيت نيوان رووبارو

دةرياكان:باس )الفرقان(دا لةئايةتي)53ى سورةتى طةورة خواى

ريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكانريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكان

Page 67: govari regai shar3

129ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني128 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

بةيةكطةيشتين دةرياى سويرو رووباري شيين لةشويين و سازطار دةكات و دةفةرمويت: ۈ ٴۇ ۋ ۋ ۅ ائ ائ ى ى ې ې ې ې ۉ ۉ ۅ

الفرقان.بةيةكى يــةك زمانةوانيي مــانــاي ســةر ديينة ســةرةتــا راظةكارانى بؤضوونى بةثيي ثيؤزة ئايةتة ئةم وشةكاني دوو بة )مــرج( وشــةى عةرةبيدا لةزماني ثــيؤز: قورئانى تيكةلبوون؛ )مرج: خلط( يةكةم/ واتاي ديت، ديار واتاي وشةى ق(دا لةئايةتي)5ى سورةتى طةورة هةروةك خواى )مرج( دةهينيت بةماناى تيكةلبوون، هةروةك دةفةرمويت: واتــة: ق. ڇ ڇ چ چ چ چ ڃ ڃ ڃ ڃ بةدرؤيان خستةوة، ثيطةيشت بيباوةران كاتيك راستييان فةرهةنطي خاوةني بــوون. شيواويدا و تيكةل باريكي لة )أمـــر مــريــج(ةوة ــارةى ــةب ل الــعــرب، ج2 ص٣٦٤( )لســـان )مفردات/ لةكتييب تيكةل، واتــة: خمتلط( )أي دةلــيــت: الــرج: )أصــل ــت: ــي دةل هــاتــووةو ص٤٦5(دا أصفهاني، زوبيدي تيكةلبوونة. وشةى)مرج( بنةرةتي واتة: اخللط( العذب البحرين اهلل )ومــرج دةلــيــت: ئايةتةكةوة لــةبــارةى واملاحل خلطهما حتى التقيا…( واتة: خواى طةورة هةردوو بةيةكرتى هةتا تيكةألكردووة سويرةكةى شيينء ئــاوة

طةيشتوون. دةليت: ج2 ص٩٩(دا العروس، )تاج لةكتييب )زجــاج( ــة: وات الــعــذب( والبحر املــلــح البحر يعن خــلــط، )مرج: جرير )إبــن شيين. دةريــاي سويرو دةريــاي تيكةلبووني الطربي( دةليت: ))واهلل الذي خلط البحرين فأمرج أحدهما يف اآلخر وأفاضه فيه( وأصل املرج: اخللط ومنه قول اهلل: )يف أمر مريج( أي: خمتلط((. واتة: خواى طةورة دوو دةرياكةى وةكو ئةويرتيانةوةو كردوتة يةكيكياني كة تيكةألكردووة وشةى بنةرةتى دةلــيــت: هــةروةهــا بةيةكدا. ضــوون الفــاو )يف دةفــةرمــويــت: طــةورة خــواى وةك تيكةلبوونة، )مــرج( أمــر مــريــج(. لة )إبــن عــبــاس(ةوة ريــوايــةتــكــراوة لة راظــةى يعين البحرين( ))مرج وتويةتي: البحرين(دا )مرج ئايةتي بةبةرى كــراوة يةكيكيان واتــة: اآلخــر(( أحدهما على خلع ئــةويــرتيــانــدا. بــةهــةمــان شــيــوة لــة )جامـــع الــبــيــان/ طــربي، وتةى هةمان )الضحاك(يش وتةى دةليت: ص15(دا ج1٩، ص5٨(. ج١٣ )قرطيب/ تةفسيى هــةروةك عباس(ة )إبــن هةروةها )أبوحييى/ البحر احمليط/ ج٦ ص50(، )اآللوسي/ روح املعاني/ج١9 ص٣٣-٣5(، )خازن يف تفسري خازن/ج٤ )شوكاني/ ج2٤ ص١00(، كبري/ تفسري )رازى/ ص٤5١(،

فتح القدير/ج٤ ص٨2-٨٣(، )شنقيطي/ أضواء البيان/ج٦ ص ٣٣٨-٣٤0(دا هةمان بؤضوونى )إبن عباس(يان هةية.

واتاي دووةم/ وشةى )مرج( بةماناى هاتوضؤو جولةجوأل ديت:

دةليت: اللغة(دا مقايس )معجم لة فارس ئينب هــةروةك )امليم والراء واجليم أصل صحيح يدل على جميء وذهاب هاتوضؤو جولةو بةماناى )مرج( واتة: وشةى وإضطراب( شلةذان ديت... هةروةك لةزمانى عةرةبيدا دةوتريت: )مرج اخلامت يف األصبع( واتة: مستيلةكة لةثةجنةيدا جولة جوأل دةكات. يان فةرموودةيةكي ثيغةمبةر )s( ثيشةوا ئةمحةد لة)مسند/ ج 2 ص 162(دا دةيطييتةوة لة عةبدولآى كورى عومةرةوة )رةزاى خوايان ليبيت( كة فةرموويةتى: )ومرجت ئةو واتة: سثاردةء ثةيانةكانى القوم وعهودهم(، أمانات طةلة تيكةلبوون و تيكضوو. هةروةك لة )معجم مقايس اللغة/ فةرمودةيةدا ئةم )مرج(ى وشةى لةماناى ص٣١٦(دا ج5 دةليت: )إضطربت واختلطت( واتة: شلةذاوو تيكةل بوو... بةهةمان شيوة، هةمان ماناى بؤ كراوة لة )صحاح/ جوهري )تاج ص٣٦٤-٣٦5(، الــعــرب/ج2 )لسان ص٣٤١(، /ج١

العروس/ج2 ص99(، )مفردات/ أصفهاني/ ص٣٦5(دا.

ئةوةيشيان و شيين سازطارو ئةمةيان دةرياكة، دوو :سويرو خويدار

)إبن جريري طربي(، لة )ل1٩1(ي تةفسيةكةيدا لةبارةى الفرات: بالعذب )يعن دةليت: فــرات(ةوة و )عذب وشةى حبرا أجد )فلم دةليت: هةروةها واألمطار(، األنهار مياه )عذب دوو وشةى بة مةبةست واتة: العذاب( األنهار عذبا و فـــرات( ئـــاوي رووبــــارو بــارانــاوةكــانــة، ضونكة دةريـــاي هةروةها نةبيت، شيينةكان ــارة رووب جطةلة نيية شيين )ومسي دةليت: ل٤51((دا لةتةفسيةكةيدا ب٤ ))نةسةيف( ئــاوة هــةمــوو واتـــة: حبــريــن( الكثريين الواسعني املــاءيــن ــا، واتــة: رووبــارةكــةش، فراوانة زؤرةكــة نــاونــراوة بة دةريــربدووة، بةهةمان ــاوي خــواى طــةورة لـــيةدا هــةر بــةدةريــا نلــةبــةرطــى3 الثـــةرة ٩6(، )آلوسي )زةمــةخــشــةري شــيــوة بةرطى 1٩ الثةرة 33(، )بقاعي، بةرطى 13 الثةرة ٤٠6(دا وةسفى كاتيك طةورة خواى ليكداوةتةوة. مانايان هةمان رووبـــارةكـــة دةكـــات دوو وةســفــى دةكـــات، يــةكــةم )عــذب( دووةميش )فرات(، ضونكة )عذب(: شيين و سازطار، بةآلم ــةروةك كــؤى راظــةكــاران )فـــرات(: زؤر شيين و ســازطــار. هدوو ماناى هةية، ليكدانةوةيان هةمان زمانةوانيش و

ئــاوى رووبـــارةكـــة زؤر ئــةوة دةطــةيــةنــيــت كــة وشةكةيش بةم ئــةوة، لةسةر ئاماذةية )فــرات(ةكــة كة وشــةى شيينة سويرو دةريا بةيةكطةيشتين تيكرذانء ئاوى وةسفةش، بوتريت: دةتوانريت ضونكة دةرةوة، دةضيتة رووبارةكة ئاوى ئةو بةيةكطةيشتنة شيين )عذب(ة، بةآلم ناتوانريت ئةو ديــارة )فـــرات(ة... و سازطار زؤر شيين بوتريت: كة ئاوةش كة زؤر سويرة )ملحا أجاج(ة بريتيية لةئاوى دةريا و زةرياكان، كة ئايةتة قورئانييةكة بؤ وةسفى ئةم دةرياو سوير، )ملح(: يةكةم بةكارهيناوة، وشةى دوو زةريايانة راظــةكــاران كؤى هــةروةك سوير، زؤر )أجــاج(: دووةميش )شديد دةلـــني: أجـــاج(ةوة )ملح لــةبــارةى زمانةوانةكان و بة وةســفــى)أجــاج(، كــةواتــة: زؤر ســويــر. ــة: وات اللوحة( شيينء رووبـــارة ذانــى تــي بةيةكطةيشنتء شويين ئــاوى دةريا سويرةكة دةضيتة دةرةوةو جيادةبيتةوة، ضونكة ئةو ئاوى سويرو لةئاوى تيكةلةيةكة بةيةكطةيشتنة شويين شيين، واتة: دةتوانريت ثييبوتريت )ملح(، بةآلم ناتوانريت بامسانكرد كة وةسفةيش ضوار بةم )أجاج(. ثييبوتريت:

سنووري سى بارستة ئاوييةكان دياريكرا:)1( هذا عذب فرات: زؤر شيين كة ئاوى رووبارةكانة.

دةريــــاو ئــــاوى كــة ســويــر زؤر أجــــاج: مــلــح هذا )2(زةرياكانة.

بةربةسيت حمجورا: وحجرا برزخا بينهما وجعل )3(ئاوى سنوورى ريذطةكةية .

ماناى زمانةوانيى وشةى )حجر( و )حمجور(:لــةزمــانــى عــةرةبــيــدا وشــةى )حــجــر( بــةمــانــاى قــةدةغــةو شويين تةسكء تةنطةبةر هاتووة، هةروةك لة )لسان العرب بةرطي ٤ الثةرة 167( و )مفردات/ أصفهاني الثةرة 1٠٩(دان، لةبارةى وشةى )حجر(ةوة دةلني: )هو النع(: قةدةغة، دةليت: 38(دا الثــةرة 2 بةرطي اللغة، مقايس )معجم لة )احلاء واجليم والراء أصل واحد، وهو املنع واإلطاحة على الشيء( واتة: وشةى )حجر( بنةرةتةكةى يةكيكة كة ماناى )والعقل قةدةغةو ضواردةورطرتنى شتيكة، ثاشان دةليت: يسمى حجرا آلنه مينع من إتيان ماالينبغي( واتة: بةعةقل دةوتريت )حجر(، ضونكة قةدةغةى هاتنى ئةو شتانة دةكات كة ثيويست نني، وةك خواى طةورة لة ئايةتي )5(ى سورةتي

)حجر(دا دةفةرمويت: ڀ ٺ ٺ ٺ ٺ ٿ ٿ الفجر. لة )لسان العرب، بةرطي ٤ الثةرة 166(دا دةليت: )والسفيه جر عليه القاضي من التصرف يف ماله فهو يف حجر أو حجر حيواتة: كةسي كةم عةقل دادوةر قةدةغةى أفصح(. والكسر

بةكارهيناني مالةكةى دةكات. لةفةرموودةيةكي ثيغةمبةردا )j(، وشةى )حجر( بةماناى تةسكيء تةنطةبةرى هاتووة، كة فةرموودةكة )أبوداود( لة )سنن(ةكةيدا بةرطى 1 الثةرة 26٤(، )الرتمذي( لة )حتفة األحوذي، بةرطي 1 الثةرة ٤58(دا، )نسائي لة )سنن(ةكةيدا بةرطي3 الثةرة 1٤(دا، )ثيشةوا 283(دا ،23٩ الثــةرة 2 بةرطي لة)مسند(ةكةيدا ئةمحةد دةشتةكي ثياويكى بة )j( ثيغةمبةر كة طياويانةتةوة، بةراسيت تؤ شتيكي )لقد حتجرت واسعا(، واتة: فةرموو: فراوانت بضوك ء تةسك كردةوة... هةروةك لة )لسان العرب، بةرطي ٤ الثةرة 166(دا لةماناى ئةم فةرموودةيةدا هاتووة: )أي ضيقت ما وسعه اهلل وخصصت به نفسك دون غريك(، واتة: ئةو شتةى كة خواى طةورة فراواني كردبوو تؤ تةسكت كردةوة و تةنها تايبةتت كرد بة خؤتةوة و خةلكي ترت لي كة تيبطةين وشةى)حجر( لة دةتوانني ليةدا بةدةركرد... بريتيية لةو زيندةوةرانةى لةشويين بةيةكطةيشتين دةريا سويرء رووبارة سازطارةكاندا دةذين، كة شوينيكي تةسك و قةدةغةكراوة لةسةر زيندةوةرةكاني ئةو شوينة كة بضنة

دةرةوة.وةسفدةكات شوينة ئةم طــةورة خــواى شيوة بةهةمان بةم ــت، دي كــراو قةدةغة بةماناى)ممنوع( كة بة)حمجور( كة جياية تآدةطةين، تري سةربةخؤ مانايةكي وشةيةش لة وشةى)حجر( ضونكة ئةم وشةيةيان بةماناى شوينيكي ئةم دةرةوةى زيــنــدةوةرةكــانــى لةسةر ديــت قــةدةغــةكــراو شويين كــةواتــة شــويــنــةوة، ئــةم بينة ناتوانن كة شوينة ئةو لــةســةر واتــة)حــجــر(ة قــةدةغــةيــة، بةيةكطةيشتنةكة بليى وةك دةرةوة بضنة كة دةذيــن تيايدا زيــنــدةوةرانــةي لةسةر واتة: )حمجور(ة قةدةغةكراوة هةروةها بةندكراون، زيندةوةرةكاني دةرةوةي ئةو شوينة كة بينة ناو شوينةكةوة. ليديت: شيوةيةي بةم قورئانييةكة ئايةتة واتــاى ــيةدا لبةربةستيكي رووبارةكاندا دةرياو نيوان لة طةورة )خواى بريتيية لة شويين تيذانى هةردووكيانء ئاوى داناوة كة لةسةر بةندخيانةيةكي رووبارو دةرياكةشدا ئاوى لةنيوان زيندةوةرةكاني ئةو شوينة تةسكة داناوة بةجؤريك كة هةر شوينةكةش دةرةوةى زيندةوةرةكانى لةسةر شوينة ئةو قةدةغةكراوة و ناتوانن بينة ناوييةوة، واتة: زيندةوةرةكاني

رووبارو دةرياكان(.راظةكارانى بو كة ئةوةية باسة جيطاى ــيةدا ل ئــةوةى ثيشني ئاسان نةبووة لة دريذةى نهينييةكانى ئةم ئايةتة لةبةر لةبةرضاوياندا دوور بووة، هةر لةبةرئةوةى تيبطةن،

ريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكانريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكان

Page 68: govari regai shar3

131ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني130 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ئةوةش لة راظةى ماناو نهينييةكانى ئةم ئايةتةدا ضةندين وتةى جياوازيان هةبووة، هةروةك هةنديكيان لةبارةى ئةم ئايةتةوة: ۈ ٴۇ ۋ ۋ ائ الفرقان. وتويانة: خواى طةورة هةردوو دةرياكةى تيكةألكردووة و هةردووكيشيانى ــة لــةســةر بــنــةمــاى ــةي ــةي ــةكــرتى طـــةيـــانـــدووة، ئـــةم وت ــةي ب)تيكةلبوون( ماناي بة كة )مــرج(ةوةيــة زمانةوانى ماناى ماناى لة راظةكاران لة تر هةنديكى بةآلم ليكيانداوةتةوة، فال جماريهما يف أرسلهما الذي )وهو وتويانة: ئايةتةكةدا لة نــاردووة واتة: خواى طةورة دوو دةرياكةى خيتلطان(، ريرةوةكانياندا و ئةو دوو دةرياية تيكةأل نابن. واتة ماناى

وشةى )مرج(يان بة )أرسل( ليكداوةتةوة.)إبن جوزي/ زاد املسري، لةبةرطي 6 الثةرة ٩٠(دا دةليت: فما جماريهما يف أرسلهما أنــه واملعنى املفسرون، )قــال واتة: بامللح( العذب وال بالعذب امللح يلتقيان، والخيتلط لة ناردووة دةرياكةى دوو طةورة دةلني: خواى راظةكاران تيكةأل ئاوى شيين وة بةيةكدةطةن، هةتا ريرةوةكانياندا نابيت. هةر ثيضةوانةوةشةوة بة و نابيت سوير ئاوى بة هةروةها لة تةفسيي )أبو السعود( بةرطي 61 الثةرة 225دا متجاورين خالهما أي البحرين: مرج الذي )وهو دةليت: أخالها(، دابته: مرج من: يتمازجان، ال حبيث متالصقني ــى يــةكــرتيــنء بةيةكرتي واتـــة: هـــةردوو دةريــاكــة دراوســي)بيضاوي/ شيوة بةهةمان نابن. يةكرتي تيكةأل دةطــةن، جمموعة التفاسري، لة بةرطي ٤ الثةرة ٤51(دا وة )شنقيطي الثــةرة 6 بةرطي البيان، أضــواء لة وتةكانيدا لة لةيةكآ 338-3٤٠(دا وة )طنطاوي لة تةفسيى جواهر، بةرطي 2٤ ئةوانةش ئايةتةكة، بؤ هةية مانايان هةمان 18(دا الثةرة كة ئةم مانايةيان داناوة بؤ ئايةتةكة سةيرى ئةم ئايةتةيان

كــردووة: ] ې ې ى ى ائ ائ [، ضونكة دذة و ثيضةوانة ئاوةكة دوو تيكةألبوونى كة بينوة وايان لةطةأل بوونى بةربةستء شويين قةدةغةكراودا، لةبةرئةوة هةندآ لة راظةكاران ماناى )تيكةلبوونيان( بةراسترت زانيوة زانيوة. بةراسترت نةبوونيان( )تيكةأل ماناى تر هةندآ و لة واتــة: )بــرزخ( وشــةى ليكدانةوةى لة ضةشن بةهةمان ئةوةيان برياري راظــةكــاران لة هةندآ بةربةرستةكةشدا، لة هــةروةك بــووة، لة زةوي دروســت بةربةستةكة داوة كة )بةرطى 3ى تةفسيي إبن كثري، الثــةرة322(دا بةو ماناية رايان هةمان موفةسيانةش ئةم شيوة، بةهةمان هاتووة، هةبووة، )أبوحيان/ حبر احمليط ، بةرطي 6 الثةرة 5٠6(دا، رازى لة )تفسي الكبي، بةرطي 2٤ الثةرة 1٠٠(دا، )آلوسي/ روح املعاني ، بةرطى 1٩ الثةرة 33(دا ،)شنقيطي/ أضواء

البيان، لة بةرطي 6 الثةرة 33٩(دا.البيان، جامع طــربي/ جريري )إبــن ــةش راي ئةم لةسةر وتــانــةى ئـــةو ــةرثــةرضــي ب ــــةرة 25(دا، الث ــة ل ــةرطــي 1٩ بئايةتةكةدا لةسةرةتاي طــةورة خــواى دةليت: داوةتـــةوةو وتةى لة )مــرج(يــش وشــةى البحرين( )مــرج فةرموويةتي ثيشةوة لة هـــةروةك ــت دي تيكةلبوون بةماناى عــةرةبــدا دةرماخنست... ثاشان دةليت ئةطةر ئةو بةربةستةى نيوان ئاوى شيين و سويرى دوو دةرياكة لة زةوى يان وشكاني بيت، ئةوكاتة تيكةلبوونى دوو دةريا )مرج البحرين( بوونى نةدةبوو، بةآلم خواى طةورة فةرموويةتي كة تيكةأل دةبنء

ې ]ې دةفةرموآ: كة دةرخستوة بةربةستةكةشي ى [، ئةوةش بةربةستيكة هيض كةسيك نايبينيت.

لــةبــةرطــي 6 الثـــةرة ٩٠(دا )إبــن جـــوزي/ زاد املــســري، لةبارةى ئةم بةربةستةوة دةليت: )مانع من قدرة اهلل ال يراه

أحد( واتة: بةربةستيكة لة دةسةآلتى خواى طةورة و كةس ٩6(دا الثةرة ،3 لةبةرطي كشاف، )زخمشري/ نايبينيت. دةليت: )حائال من قدرته، كقوله تعاىل: )بغري عمد ترونها((، واتة: ثةردةيةكة لة دةسةآلتى خواى طةورة، وةكو ئايةتى)2(ي سورةتي)رعد( واية كة دةفةرموآ ئامسانةكاني راطرتووة بةبآ ثاية كة دةيبينن، بةهةمان شيوة زؤريك لة راظةكاران هةمان رايان بووة، لةوانة )قرطيب/ جامع األحكام، لةبةرطي 13 الثةرة، 58(دا، و )بقاعي/ نظم الدرر، بةرطي 13، الثةرة

٤٠6(دا. مرؤظايةتي زانسيت كة دةردةكــةويــت بؤمان لةمانةوة ضةندة كةم توانا بووة لة تيطةيشتين دريذةى ئةو بابةتانةى هــةروةك ومتان هةندآ كــردووة، باسي قورئاني ثيؤز كة يان زةويية بةربةستة ئةو وابــوو، رايــان قورئان راظةكارى وشكانيية )حاجز من األرض(. هةروةك )طربى/ جامع البيان لةبةرطى 1٩ الثةرة 2٤-25، ئالوسى لة روح العانى بةرطى 1٩, الثةرة 3٤, رازى لة التفسي الكبي دا بةرطى ٤ الثةرة ئينب الثـــةرة ٩6، بــةرطــى6 زاد السي إبــن جــوزي/ ،1٠1كةسي بةرطى٤ الثةرة ٤2٤ و بةرطى3 الثةرة 515( رايان وا

بووة كةبةربةستيكة لةزةوى.بةربةستةكة نةيانتوانيوة لةبةرئةوةى تريان هةنديكى دياري بكةن، وتويانة )هو حاجز اليراه أحد( ئةوة بةربةستيكة كةس نايبينيت، ئةمةش بؤمان روون دةكاتةوة هةندى لةو و ئةودا لةسةردةمى )j( ثيغةمبةر بة دراوة زانستةى تيطةيشتين لــةســةرووى ســةدة بةضةندين ئةويش دواى

ذيريي مرؤظايةتييةوة بووة.هةربةو جؤرة وشةى )حجر و حمجور( جيطةى جياوازيي بة ماناكةيان هةنديكيان كة بــةوةى بــووة راظــةكــاران راي ــكــداوةتــةوة، هـــةروةك ــي شــيــوةيــةكــي جمـــازي )خـــــوازراو( ل)زخمشري/ كشاف، بةرطي 3، الثةرة 1٠1(دا دةليت: )فإن قلت، حجرا حمجورا ما معناه؟ قلت: هي الكلمة اليت يقوهلا املتعوذ وقد فسرناها، وهي هنا واقعة على سبيل اجملاز كأن كل واحد من البحرين يتعوذ من صاحبه ويقول:حجرا حمجورا(، واتة: ئةطةر وتت وشةى )حجر وحمجور( ماناى ضيية؟ ئةوا دةليم: ئةوة وشةيةكة كةسيك دةيليت كة ثةنا مةجازي شيوةى لةسةر لــيةدا هــةروةك بطريت، بةشتيك هاتووة بةوةى كة هةريةكيك لة دوو دةرياكة ثةنا دةطريت لة دةرياكةي تر و دةليت )حجرا حمجورا(... بةهةمان شيوة حيان/ حبر )أبي وةكــو بــووة رايــان هةمان راظةكارانة ئةم الكبري، تفسري لة )رازى ،)5٠7 الثــةرة بةرطي6 احمليط،

بةرطي املعاني، روح )آلوسي/ ،)1٠٠ الثــةرة ،2٤ بةرطي 1٩، الثةرة 33(، )شنقيطي/ أضواء البيان، بةرطي 6 الثةرة

٤3٩(دا.

زانسيت قورئانييةكةو ئايةتة هةماهةنطيي نوآ:

ناو بينيوة كة دةرذيــتــة رووبــارى مــرؤظ لة كؤنةوة هةر دةريــاوة، تيبيين كــردووة كة ئاوى رووبــار بة ثلةبةنديى بضينة هةتا تايبةتييةكةى تامة جياكةرةوةكةيء رةنطة قوآليي دةرياكةوة نامينيت، بةم سةيركردنةش تيطةيشتوة كة رووبار بة ثلةبةنديى لةطةأل ئاوى دةريادا ئاويتة دةبيت، ئةطةر ئةمةش نةبوواية رووبارةكة دةبووة دةرياي سازطارو شيين، هةموو رؤذيك رووبارةكة فراوانرت دةبوو هةتا بةسةر

دةرياكةدا زاأل دةبوو.نهينييةكاني دةرخستين و زانست ثيشكةوتين لةطةأل ــيــنــةوةى ضــؤنــيــةتــي ــكــؤل ــي ـــرا بـــة ل طـــــــةردوون، دةســــت كضةند منوونةيةك و رووبــارةكــان، دةريــاو بةيةكطةيشتين ذير خرانة دةريــاكــان ـــارو رووب بةيةكطةيشتوى ئــاوى لة ديراسةى وردةوة، دةزطــاى بةهؤى هةروةها تويذينةوة، ثيوانةي وة كــرا، ئــاوةكــان شييين سويرييتء ثلةكاني ثلةكانى طةرمي كرا، ئةندازةي ضريتييان دياري كرا، ضةند لة زيندةوةرةكانى ناوى كؤكرانةوة و هةستان منوونةيةك بة ثؤلينكردنيان، هةروةها شويين بوونى ئةم زيندةوةرانة ـــــاريء ــة ذيــنــطــة رووب ــيــان ل ــاى ذيــان ــوان ــةت ديــــارى كـــرا، ل

دةرياييةكاندا كولرايةوة.ــةكــي زؤر لــة شــويــين ــارةي ــى ذم ــردن ــوك ــي ــةثــاش رووث لنهيين ضةندين دةريــاكــانــدا، و رووبــــار بةيةكطةيشتين نةبوون، لةبةرضاوان ثيشرت كة ــوةوة، ب روون زاناكان بؤ ليكؤلةرةوةكانيش دةرياخنست كة ئاوةكان دابةش دةبن بؤ

سآ جؤر:-ئاوى رووبارةكان كة زؤر شيينن.( 1)ئاوى دةرياكان كة زؤر سويرن.( 2)ئةو ئاوةى لة شويين تيذانةكةداية كة تيكةليكة ( 3)

لة جياكةرةوةية ناوضةيةكي شــييــين... سويرييتء لة بــةردةوام ناوضةيةش ئةو كة دةرياكاندا، ــارو رووب نيوان بةثآى هةلكشانء داكشانى دةرياكةء الفاوى رووبارةكة لة

جولةيةكي بةردةوامداية لة نيوان رووبارو دةرياكةدا.هةتا لة دةرياكة نزيك ببينةوة سويريتيةكةي زياد دةكاتء هةتا لة ئاوى رووبارةكةش نزيك ببينةوة شيينيتييةكةي

ريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكانريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكان

Page 69: govari regai shar3

133ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني132 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

زياد دةكات.هةية ــةدا ــةك ــيذان ت شــويــين لــة ئــاويــي بةربةستى -٤ــزطــاريــي لــة نــاوضــةكــةى خــؤى دةكـــات بــة هةموو و ثــاريئةطةر تةنانةت خؤيةوة، جياكةرةوةكاني تايبةمتةنديية رووباريك لة شوينيكي بةرزةوة لة شيوةي تاظطةيةكدا برذيتة

ناو دةريايةكةوة هةمان تايبةمتةندي خؤى دةثاريزيت.5- بةيةكطةيشتنيكي راستةوخؤ لةنيوان ئاوي رووبارو هةلكشانء جولةى هةرضةندة روونـــادات، ــادا دةري ئــاوي داكشانى ئاو و حالةتى الفاو لة شويين تيذانةكةدا بةهيز ترين هؤكارى ئاويتة بوونة، لةبةرئةوةى سنوورة بةربةستى جيا ليك بةبةردةوامي ئاوةكة هــةردوو تيذانةكة شويين

دةكاتةوة.6- لــةطــةأل بــوونــى نــاوضــةى جــيــاكــةرةوةى ريــذطــةكــة، دةرياكة ئــاوى بة رووبــارةكــة ئــاوى هيواش بةشيوةيةكي ضـــواردةوري كــة ئاوييةكةش بةربةستة دةبــيــت، تيكةل خوى بوونى لة ثاريزطارى طرتووة ذانــةكــةى تــي شويين

دةكات.7- هةر سآ بارستة ئاوييةكة لة يةكرتى جياوازن )ئاوى لة سويرييتء لة تيذانةكة( ئاوى و دةريا ئاوى رووبــار،

شيينيتيدا...

ئةو تويمذةرانةى كة هةستاون بة ثؤليمنكردني دا تيم ئةمانةيان شويمنة ئةو زيندةوةرةكاني

بينيون:-ـــار و دةريــا و أ( زؤريــنــةى ئــةو زيــنــدةوةرانــةى لة رووب

ريذطةدا هةن، ناتوانن جطة لة ذينطةكةى خؤيان بذين:هــةنــدآ جـــؤرى كــةمــى وةكـــو مــاســي ســةلــونء مــارى و بذين ذينطةكةدا هةرسآ لة دةتوانن كة هةن دةريايي ذينطةكاندا، هةموو لةطةأل هةية خؤطوجناندنيان تواناي دركدارة جؤراو جؤرةكاني)فيفينس( و )معديات األرجل( كة قاضيان لةناو سنطيانداية وةكو )لبتورينا و نييتا( هةروةها لةطةأل هــةن، تيكرذانةكاندا شويين لة )سركانات(ةكان، ئةوةشدا دةتوانن لة ناوضة دةرياييةكاندا لةكاتي طوجناني بارودؤخي ذينطةيدا بذين بةآلم )نييس( كة لة دركدارةكانة األرجــل( ــات )مــعــدي ............. و األشـــواك(، )عــديــدات وةكو)نييتنيا و هيدروبيا( و تويكلدارةكان )قشريات( وةكو )سيانثورا( بة طيانداراني ناوضةى تيكرذانةكة دادةنرين و لة دةريادا نني... زؤرينةي زيندةوةرةكاني هةر سآ ذينطةكة ئةطةر لة ذينطة تايبةتييةكةى خؤيان دةربهينرين دةمرن. )

تويذينةوةكةى ثروفيسور ثرساد راو(.ــةرســآ ذيــنــطــةكــة بــةثــيــى ئــةو ــى ه ــردن ب( بــةثــؤلــني كزيندةوةرانةى تيياندا دةذين، ناوضةى تيذانةكة دادةنريت بةناوضةي قةدةغةكراو لةسةر زؤرينةي زيندةوةرةكاني ناوى كة تييدا دةذين، لةبةرئةوةى ئةوزيندةوةرانة ناتوانن بذين تةنها لةهةمان ناوةندى ئاويدا نةبيت كة سويريتييةكةىء واتة: ئةمسؤزى، ثةستاني ثلةى لةطةأل شيينيتييةكةي بة ثةيوةنديي دياردةكةية ]كة بطوجني ثةستاندا دةآلنة ئةو ثةردةكانى بةناو هةية ثيارؤشتين سويري ئةندازةي طوجناوةى ناوضة لةو ئةطةر لةبةرئةوة زيــنــدةوةرانــةدا[، خؤيان دةربهينرين، كة ناوضةى تيذانةكةية، ئةوا دةمرن. لة هةمانكاتدا ناوضةيةكي قةدةغةكراويشة لةسةر زؤربةى ــن، ــدا دةذي ــارةكــان ئــةو زيــنــدةوةرانــةى لــةنــاو دةريـــاو رووبضونكة بةهةمان شيوة ئةطةرهاتوو ئةو زيندةوةرانة خبرينة ناوضةى تيذانةكةوة، بةهؤى جياوازي دةآلنة ثةستانةوة، دةمــرن.خــواى طــةورة ئــةم سيستم ء ياسا رازاوةيــــةى بؤ داناوة طةيشتووةكان بةيةكرتى ئاويية بارستة ثاراستين تيكنةدةن، تريان تايبةمتةندي هةنديكي تاكو هةنديكيان ء مرؤظ بو بةزةييةك وةك بةبةردةوامي جياوازييةش ئةو

طشت زيندةوةرانى تر مبينيتةوة.خؤ ئةطةر ضاوى مرؤظ ناتوانيت ئةوبةربةستانة ببينيت ئةوا ثاراستووة، ثي ريذطةكةى ناوضةى طةورة كة خواى ئةو روونــى وينةى ضةندين ئةمرؤ دةستكردةكاني مانطة بارستة ســآ هــةر ســنــووري كــة داويــنــةتــى، شوينانةيان ئاوييةكانيان بؤ روون كردووينتةوة، كة هةتا جياوازى لة ثلةى طةرمي ئاوةكة و ماددةكاني ناوى زياتر بيت، وينةكة

روونرت دةردةكةويت.طــياون دةستكردةكان مانطة بة كة وينةية دوو ئــةم كة دةيسةلينن دةركــةوتــووة، رةنطيك بة زةريــايــةك هةر زةرياكانى دونيا يةك ثيكهاتةيان نيية، بةلكو لة طةرمى و

سويريتى و ضرى و ريذةى ئوكسجيندا جياوازن.

ــــادا ــةأل ئــــاوى دةري ــةط ــــةوةى ئــــاوى شــييــن ل ــةأل ئ ــةط لناوضةى ســةرى هــةردوو لة هةية سنووريك يةكدةطريت، بةند و كؤت ضةندين كة سنووردارةكةدا، بةيةكطةيشتنة ــان لــيــى دةردةضـــن ــةو شــتــانــةى دةضــنــة نــيــوى ي لــةســةر ئ

دةضةسثينى.ئةم وةسفةيش بةتةواوةتى بةسةر سيستةمي ريذطةكةدا

جآبةجيدةبيت.

ئةم بنضينةيي ثيناسةى لةبارةي ئةمرؤش جياوازييةك زاراوةيةوة هةية، بةآلم زانسيت نوآ سةلاندي كة سنووريك

لة هةردوو سةرى ناوضةى تيكةلبوونةكةدا هةية.كةواتة بابروانني ضؤن ذيريية طةورةكان بةضةندةها سةدة بوون سةرسام ثــيؤز قورئاني خـــوارةوةى هاتنة لةثاش زانست ضؤن نهينييةكانيدا، ــاريء وردةك تيطةيشتين لة هاتء ئةو نهينييانةي روون كردةوة، هةروةك خواى طةورة النمل، ڱ گڳ گ گ گ ک ک دةفةرمويت: واتة: بلي سوثاس بؤ خوا كة ئايةتةكانيان لة داهاتودا بؤ

روون دةكاتةوة و ئةو كاتةش دةيزانن.جيطي لة ئايةتةكان لة هةندآ ماناي ضــؤن بابروانني ــوون ء راي جـــيـــاوازدا بـــوون ثــاشــان جــيــطــيبــوون و ــةب نئايةتي )67(ى لة زانستى نوآ يةكالييكردنةوة، هةروةك

سورةتى)األنعام( دا دةفةرمويت: ۇئ ۇئ ۆئۆئ ۈئ ۈئ ېئ األنعام. واتة: بؤ هةموو هةواليك جيطيييةك هةية ء لة داهاتوودا دةيزانن... يان لة ئايةتي )88(ى سورةتي)ص(

دا دةفةرمويت: ڦ ڦ ڦ ڄ ڄ ص، واتة بةبيطومان لة داهاتوودا و لةمةودوا هةوالةكاني خواى طةورة تيدةطةن.)j(كةواتة كآ هةوال دا بة ثيغةمبةريكي نةخويندةوار

ى ناو طةليكي نةخويندةوار )لة ذينطةيةكي بياباندا دةذيا ، كة نة رووبار و نة شويين ريذطةى رووبارى ليية( بةو نهينيية جياوازةكان: ثيكهاتة ئاويية بارستة ـــارةى دةرب وردانــة بةربةستى ئاوي زؤر سوير و هةروةها ئاوي زؤر شيينء نيوانيان كة شوينى بةندكردنة. هةروةك ضؤن ثيشرت ومتان وشةى)حجر( شوينى قةدةغةكراوى ئةو زيندةوةرانةية كة

لة هةر سآ ذينطة ئاوييةكةدا دةذين.ئايا مرؤظ ضةندة كاتي بةسةر برد؟ ضةندة ئاميى ورد و دةزطاي نويى بةكارهينا هةتا تواني بطاتة ئةو راستيانةي لةسةر زماني ثيغةمبةريكي نةخويندةوار)j( ثيش )1٤٠٠( ساأل بة كورترتين دةربرين و روونرتينء ئاشكراترين دارشنت

هاتووة؟ئايا ئةم زانستة لة كويوة بو حممد )j( هات ؟ ئةطةر بة هةموو تةواوى ئاطادارى نةهاتبيت, بوى زاتيكةوة لة

زانستةكان هةبيت؟وان دوو دةرياى دووةم/ وةسفى بةربةسيت نيم

سويمر:

خواى طةورة لة ئايةتي )1٩-22(ى سورةتى)الرمحن(دا دةفةرمويت: ڀ ڀ ڀ ٺ ٺ ٺ ٺ ٿ ٿ ٿ

ٿ ٹ ٹ ٹ ٹ ڤ ڤ ڤ ڤ الرمحن. هةروةها لة ئايةتي )61(ى سورةتي)النمل(دا دةفةرمويت:

ہ ھ ھ ھھ ۇ النمل.واتاي زمانةوانيي وشةكان ء وتةى راظةكارانى قورئانى

ثيؤز:اللغة، معجم فارس/ )إبن )حبرين(ةوة، وشةى لةبارةى ــراء. وال واحلــاء )الباء دةلــيــت: 2٠1(دا الثــةرة لةبةرطي1 إنبساطه وهو إلستبحاره حبــرا البحر مسي اخلليل: قال وسعته… ويقال للماء إذا غلظ بعد عذوبته استبحر، وماء ــا، نــاوىنــراوة بة دةريــا لةبةر حبري أي مــاحل( واتــة: دةريدةوتريت ئاويك بة وة دريذبوونةوة بةربآوىء فراوانيء )مفــردات/ ٤1(و الثــةرة ٤ بةرطي العرب، )لسان ..........

راغب األصفهاني الثةرة 37(.)وقــال ــيــت: دةل الثـــةرة 38( )الــفــردات لة “أصفهانى” العذب(، دون املاحل للماء األصل يف يقال البحر بعضهم: واتة: هةنديكيان وتويانة، دةريا لة بنةرةتدا بة ئاوى سوير

دةوتريت كة شيين نةبيت.هةروةها »ابن منظور«، لة )لسان العرب، بةرطي٤ الثةرة العذب(، قل يف )وقد غلب على املاحل حتى دةليت: ٤1(دا سازطار بو كةمرت و بةكارديت سوير بو زورى بة واتــة:

بةكارديت.لةبةر ئةوة ئةطةر وشةى )حبر( بةتةنيا هات ئةوا ئاماذةية بؤ دةرياي سوير، وة ئةطةر ثةيوةست كرا بةشتيكةوة ئةوا

ئاماذةية بؤ ئةو شتةى ثةيوةست كراوة ثييةوة.بةكارهيناوة، ــارى رووب )أنهار(: وشةى ثيؤز قورئاني وةكـــو ئــامــاذةيــةك بــؤ ئـــاوة ســازطــاروشــييــنــةكــان، وشــةى سوير، دةريــاي بؤ ئاماذةيةك وةكو بةكارهيناوة )حبــر(ى ئايةتي )32(ى سورةتي)إبراهيم( لة هةروةك خواى طةورة

ائ ەئ ەئ وئ وئ ۇئ ۇئۆئ دةفةرمويت: دا طــةورة خـــواى واتـــة: إبــراهــيــم. چ ېئ ۈئ ۈئ ۆئ كةشتى بؤ رةخساندوون هةتا بةناو دةريا سويرةكاندا ثيى

برؤن بة فةرماني خوا و رووبارةكانيشي بؤ رةخساندون.شيوة بةهةمان )j( ثيغةمبةردا فــةرمــوودةيــةكــي لة كة ــاي سويرة دةري ثيى مةبةست تةنيا بة )حبــر( وشــةى فةرموودةكة )أبوداود لة سونةنةكةيدا بةرطي 1 الثةرة 6٤ و الرتمذي لة حتفة األحوذي بةرطي 1 الثةرة 22٤(داو )نسائي و إبن ماجة و دارمي( طياويانةتةوة كة هاوةليكي بةريزي ثيغةمبةر)j( فةرموويةتى: )إنا نركب البحر ومعنا القليل من املاء(، واتة: ئيمة بةسةر دةرياوة دةبني و كةميك ئاومان

ريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكانريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكان

Page 70: govari regai shar3

135ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني134 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ثيية.

و )بغي( و )ب��رزخ( وشةكانى زمانةوانيي ماناى )مرجان(:

بةربةست. واتــة: هاتووة، بةماناى)الاجز( وشــةى)بــرزخ( لةوانة، داناوة بؤ مانايان هةمان راظةكاران زؤرينةى هةروةك

)إبن جوزي، زخمشري، أبوحيان، قامسي، خازن(و نةسةيفالعرب، لسان منظور/ )إبــن )البغي(يةوة، وشــةى لةبارةى لةبةرطي 1٤، الثةرة 78(دا دةليت: )وأصل البغي جماوزة الد(، بةهةمان سنوور... لة دةرضوونة )بغي( وشةى بنةرةتي واتة شيوة )جوهري/ صحاح، لةبةرطي 6 الثةرة2281(، )أصفهاني/

مفردات، الثةرة 55(دا هةمان مانايان بؤ داناوة.لةبارةى وشةى )الرجان(يشةوة، )إبن اجلوزي/زاد املسري، لةبةرطي 8، الثةرة 113(دا دةليت: )وحكى القاضي أبو يعلى أن املرجان ضرب من اللؤلؤ كالقضبان(، واتة: )مرجان( جؤريكة طــيراوةتــةوة لــة)زجــاج(ةوة لقةكان. هةروةها مــروارى وةك لة )املرجان وتويةتي: الثـــةرة113(دا ،8 بةرطي السي، لــة)زاد أبيض شديد البياض( واتة مةرجان زؤر سثيية. )إبن مسعود( واتة: األمحــر( اخلرز )املرجان دةليت: سةرضاوةدا لةهةمان حبر احمليط، لة مةرجان مورووى سوورة. هةروةها)أبوحيان، )املرجان احلجر األمحر( واتة: بةرطي 8 الثــةرة1٩2( دةليت: مةرجان بةردي سورة. هةروةها )قرطيب، لة جامع األحكام من القرآن، بةرطي 17، الثةرة 163(دا دةليت: )علي و إبن عباس خوا لييانرازي بيت، وتويانة: )مرجان( )لؤلؤ(ى طةورةية، لؤلؤى هاتوة ماناكةى ثيضةوانةشةوة بة هةروةها هةية. بضوكيش بةوةي )لؤلؤ(، مروارى طةورةكانة، مةرجانيش بضوكةكانييةتي هةروةك )ضحاك و قتادة( ئةم رايةيان هةية، هةروةها )آلوسي/ روح املعاني، بةرطي 27، الثةرة 1٠7(دا دةليت: )خيرج منها بضوكةو لؤلؤ واتــة، كباره(، واملرجان الــدر. صغار اللؤلؤ: مةرجانيش طةورةكانيةتى، بةهةمان شيوةش)علي، جماهد و إبن عباس(يش هةمان ريوايةت كراوة، وةلة )إبن عباس، جماهد، قتادة(وة ثيضةوانةى ئةم ريوايةتة كراوة، لة )روح املعاني، بةرطي 27، الثةرة 1٠7(دا دةليت: )وأظن أنه إن اعترب يف اللؤلؤ معنى التأللؤ واللمعان، ويف املرجان معنى املرج واالختالط فاألوفق لذلك ما قيل ثانيا فيهما(، واتة، طومان دةبةم كة لؤلؤ ضونكة بةماناي مةرجانيش ديتء بريسكانةوة درةوشانةوةو ماناى تيكةل بوون ديت، راسترت، وتةى دووةميانة كة وتراوة، واتة، لؤلؤ، طةورةيةو مةرجايش بضوكةكانيةتي كةواتة، دةرئةجنامى جؤريكة مــةرجــان، كة ــت دةردةكــةوي بؤمان ثيشوو ئــةوانــةى

لةوانة هةية جياواز رةنطيكي كةبةضةند زينةت، جوانىء لة وةبةرديكة بضوكة. هةيانة طةورةيةو وةهةيانة سور، سثىء وةكو لقةكان واية، وةجارى واهةية وةكو مرواربضوك وموروة. لة ئايةتةكةدا جطة لة لؤلؤ هاتوة، وثييت)عطف( ى نيوان )لؤلؤ(

و )مرجان(ةكة، بؤ )مغايرة(ية، واتة: بؤ دوو شيت ليك جياوازة، نةبيت دةرياي سويرةكاندا لة )مةرجان( ئاشكراية ئةوةى وة

نيية.وردةكــاريــى هةتا قورئانييةكة دةقــة ســةر بابضينة ئينجا نهينييةكاني زانستى دةرياكان ببينني كة ئةمرؤ دةركةوتووة،

ٺ ٺ ٺ ٺ ڀ ڀ ڀ دةفةرمويت: طــةورة خــواى ڤ ڤ ڤ ٹ ٹ ٹ ٹ ٿ ٿ ٿ ٿ

ڤ الرمحن.ــا دةري بةيةكطةيشتنى شــويــين ثيناسةى ئايةتانة ــةم ئ

:سويرةكان دةكةن. بةلطةى ئةوةش ئةم خاآلنةيةهيناوة، بةتةنيا )البحرين(ى وشــةى ثيؤزةكة ئايةتة )1

ئةمةش بةلطةية لةسةر ئةوةى هةردوو دةرياكة سويرن.2( ئايةتي كؤتايي روونى دةكاتةوة كة لة هةردوو دةرياكةدا بــووة ـــةروةك ئــاشــكــراش ــن، ه ــنــري )لــؤلــؤ و مرجان( دةردةهــي)مةرجان( تةنها لة دةريا سويرةكاندا هةية، ئةوةش بةلطةيةكي

ترة كة ئةم ئايةتة باسي دوو دةرياى سوير دةكات.دةرياو بةيةكطةيشتين باسي طةورة خواى كاتيكدا لة )3رووبار دةكات لة سورةتي)الفرقان(دا، ئايةتةكة دةريدةخات كة لةنيوان دةرياو رووبارةكةدا دوو شت هةية:- )أ( برزخ، واتة: بةربةست، )ب( الجر احملجور، واتة: قةدةغة و قةدةغةكراو،

ۈ فةرمووى: الفرقان(دا سورةتى ئايةتي)53ى لة هــةروةك ى ې ې ې ې ۉ ۉ ۅ ۅ ۋ ۋ ٴۇ

ى ائ ائ الفرقان.دةريــدةخــات ــرمحــن(دا، ســورةتــى)ال ئايةتانةي ــةم ل بــةآلم ئةم كة بةلطةيةكة ئــةوةش بةربةستةكةية، جياكةرةوةكة كة بةيةكطةيشتنة ليةدا لة نيوان دوو دةرياداية نةك لةنيوان شيينء سويردا ، بةهؤى جياوازيي ئةوةى لةكاتى بةيةكطةيشتندا لة

هةردوو حالةتةكةدا روودةدات.كةواتة ليةدا ثرسيار دةكةينء دةليني: كآ دةيزاني دةريا سويرةكان جياكراونةتةوة لة نيوان خؤياندا، لةطةأل ئةوةى لةو وةسفانةى كة ضاو و هةستةكان هةسيت ثيدةكةن هاوشيوةن، ــو )ســويــريــيت، رةنــطــى شينى ئــاوةكــة، شــةثــؤلــداريــي( و وةكبةيةكرتى يةكدا لةطةأل ئةوةشدا لةطةأل جياكراونةتةوة ضؤن طةيشتون؟ ئةوةى كة ئاشكراية ئةطةر ضةند ئاويك لة قاثيكدا ]ضريى ليديت يةكيان وةكو و دةبن ضونيةك بكريت تيكةأل

لةطةأل ضؤن ئايا ئةى ليديت[ وةكيةكى خالةكاندا لةهةموو ـــوونء بــةيــةكــداضــوون لة ئـــةوةى كــة هــؤكــارةكــانــي تــيــكــةآلو بتــةوذمء الفــاوو داكشانء هةلكشانء وةكــو زؤرة دةرياكاندا

طةردةلول، بةآلم لةيةكرتى جيا بوونةتةوة؟؟سوير دةريــــاى دوو بةيةكطةيشتنى بــاســي ئــايــةتــة ــةم ئئةطةر خــؤ جــيــاوازة، تــريــان ــةوى ل هةريةكيكيان كــة دةكـــات ئةوا نةبوواية يةكرتيدا لةطةأل جياوازيان دةريــاكــة هــةردوو هةر )يةك( دةريا دةبوون، بةآلم جياكردنةوةى نيوانيان لة وتة قورئانييةكةدا بةلطةية لةسةر جياوازي نيوانيان لةطةأل ئةوةي

هةردووكيشيان هةر سويرن.تيكةأل دةرياكة دوو واتــة: (يش، )ڀ ڀ ڀ ماناي ـــارى هــاتــوضــؤو تــيــكــةأل بـــوونء ــة ب بــــوون، و هــةردووكــيــان لهةلكشان كة دةرخيستووة زانست ئةوةية هــةر شــلــةذانــدان، ءداكشاني دةرياكان وا لة هةموو دةرياكة دةكات لة شلةذاندا بيت لة شويين بةيةكطةيشتنةكةدا، بةآلم دةريا تيكةلبووةكان

زؤر بةهيواشي لةطةأل يةكرتيدا تيكةأل دةبن.ئةوةى بة تةنيا طويبيستى ئةم ئايةتة بيت، واديتة بةرضاوى دةبيت كة تيكةلبوونء يةكطرتنيكي طةورة لة نيوان دةرياكاندا تايبةمتةنديية لــةنــاوبــردنــي هــؤى دةبــيــتــة كــة روودةدات، داناو زانــاو خــواى بــةآلم دةريايةكيان، هةر جياكةرةوةكانى

كاربةجآ لة كؤتايي ئايةتة ثيؤزةكةدا دةفةرمويت: ]ٺ ٺ [، واتة: لةنيوان ئةو دوو دةريايةدا بةربةستيك هةية ٺ ٿ هيضيان زاأل نابن بةسةري ئةوى ترياندا... واتة لةطةأل ئةوةي شلةذاندان، و جولة تيكةلبوونء لةبارى ــةردةوام ب دةرياكان دةكاتةوة جيا لةيةكرتي هةردووكيان هةية بةربةستيك بةآلم ببةزينيت. خؤى سنوورى دةطريت هةريةكةيان لة رى و وة ديارة ئةمانةش لةثاش ئةوةي ثيشكةوتين زانسيت ئةم بوارةو سآيةم ئــاوي توانيان زاناكان بينيويةتي. مــرؤظ ئاميةكاني تايبةمتةندي لة جــيــاوازة تايبةمتةندييةكاني كة بــدؤزنــةوة دةبيتة جياكةرةوةيةك ئاوى سييةمة ئةم و دةرياكة، هةردوو بؤ هةر دوو دةريا سويرة جياوازةكة لة تايبةمتةنديةكانياندا لة تواناي ئاوييةكانيء زيندةروةرة ضريء طةرميء سويرييتء ئاوية بةربةستة ئــةم كة دةرياخنست ئؤكسجني. تــوانــةوةي بةدريذايي وةرزة جياوازةكاني سال لةنيوان دوو دةرياكةدا لة جولةداية، ئةم مانايةش بةهةمان شيوة دةضيتة ذير فةرموودةى خواى طةورة كة دةفةرمويت: )مرج( كة بة ماناي هاتوضؤو جولة

و تيكةلبوونء شلةذان ديت.لةطةأل بووني بةربةستةكةدا ئاوي هةردوو دةريا هاوسيكة، هيضكام ئــةوةى بةبآ بــةآلم دةبــن، تيكةأل زؤر بةهيواشيةكي

لةدوو دةرياكة لة سنوورى ئةوى تريان دةرضيت. لةبةرئةوةى بةربةستةكة ناوضةيةكة، ئاوى رؤيشتوو ثيايدا لة دةريايةكيانة بؤ دةرياكةى تر ثيضةوانةو قلث دةكاتةوة، هةتا ئاوي طواسرتاوة لة دةريايةكيانةوة بؤ دةرياكةي تر خةسلةتةكانى دةرياكةى تر وةربطريت كة دةضيتة ناوى لةبةرئةوة خةسلةتةكانى ئةو دةرياية دةرضووني سنوور لة بةمةش هاتووة، ليوةى كة دةكــات ون ترياندا دةرياكةى بةسةر تايبةمتةندييةكاني بة دةريايةكيان قةدةغة دةكات لةطةأل ئةوةشدا كة لةكاتي بةيةكطةيشتنةكةياندا تيكةأل دةبن... خواى طةورة زؤر راسيت فةرمووة كة ئاشكراى كرد دوو دةرياكة تيكةأل دةبن لةو شوينةى بةيةكرتى دةطةنء لةو شوينةشدا جولةو شلةذانى بةردةوام هةية و لة نيوانياندا هةريةكيكيان سنووردةرضووني لة بةرطري هةية بةربةستيك

]ڀ فةرموويةتي: هـــةروةك ترياندا، ئــةوى بةسةر دةكــات ڀ ڀ ٺ ٺ ٺ ٺ ٿ [.

ــةكــةي ــةت ــاي ـــة ئ ــة ل ــةك ــي ــان ــورئ ثـــاشـــان بــــروانــــة وةســـفـــة قشــويــين تايبةمتةندييةكاني ضـــؤن ســورةتــى)الــفــرقــان(دا، بــةيــةكــطــةيــشــتــين دةريـــــاي شــييــنء دةريـــــاي ســويــر روون لة هاتووة وردة وةشفة ئةو شيوة بةهةمان ضؤن دةكــاتــةوة، ئايةتةكاني سورةتي)الرمحن(دا كة تايبةمتةندييةكاني شويين دةكاتةوة، روون سويرةكة دةريــا دوو نيوان بةيةكطةيشتنى كة لةم سةردةمةى ئةمرؤماندا نهيين ئةو جياكةرةوة وردانةى

هةردوو وةسفةكة دةركةوت:

ما خيرجمنها

النصالنوعالفاصل بينهما

)١( بينهمابرزخا

)2( وحجراحمجورا

عذب فراتوملح أجاج

وهو الذي مرج البحرين هذا عذب فرات

وهذا ملح أجاج وجعل بينهما برزخا وحجرا

حمجورا

خيرج منهما اللؤلؤ

واملرجان

البحرينبينهما برزخ

مرج البحرين يلتقيان بينهما برزخ ال يبغيان فبأي آالء ربكما تكذبان خيرج منهما اللؤلؤواملرجان

ئةم خشتةية جياوازيى وةسفى قورئانى دةردةخات

ريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكانريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكان

Page 71: govari regai shar3

137ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني136 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

بؤ هةردوو ناوضةى بةيةكطةيشتين دةرياي شيينء دةرياي دوو لة جياكةرةوةي زياترة سوير، شتيكي ســويــر هـــةروةك قــورئــانــي ثـــيؤز بــاســي كـــردووة كة ليكؤلةرةوةكان ئةوةش حمجورا(، )حجرا لة بريتية )مصبات بة شوينة ئةم ئاوي كة كردوة ئاشكرايان بة نــاودةبــةن، كة رووبــارةكــان واتــة تيذاني األنهار( دةريا ئــاوى و دراوة ضــواردةور ئــاوى بةربةستيكي ناوضةيةش ئــةو جــيــادةكــاتــةوة، ليك رووبــارةكــة و دادةنـــريـــت بــةنــاوضــةيــةكــي قـــةدةغـــةكـــراوة لــةســةر بضنة كة روبارةكة دةريــاو تايبةتيةكاني زيندةوةرة ئايةتةكة هةر )حمجورة(. واتة تيذانةكةوة شويين لة هــةردوو دةريــا سويرة باس روونــي دةكاتةوة كة كراوةكةوة )لؤلؤ و مرجان( دةردةهينريت، ئاشكرايشة )مرجان( لة دةرياي سويردا نةبيت نيية، لةبةرئةوة لة نيوان دوو دةرياي سويردا ناوضةي )حجر و حمجور( قةدةغة و قةدةغةليكراو لةسةر زيندةوةرةكان بوونى نيية، لةسةر زيندةوةرةكان، ضونكة جياوازي لةثلةى سويرييت زؤر نية، هةتا ببيتة ريطريك بؤ طواستنةوةي زؤريك لة زيندةوةرة دةرياييةكان لة ذينطةيةكةوة بؤ

ذينطةيةكي تر.بةربةسيت لةبارةى قورئان راظةكارانى زؤرينةى )هو وتويانة: باسكراوةكةوة دةريــا هــةردوو نيوان بةربةستيكة ئةوة واتــة: اليــرى( اهلل قدرة من حاجز لة توانا و دةسةآلتي خواي طةورةو نابينرآ، هةروةك )إبن اجلــوزي/ زاد املسري، لةبةرطي 6 الثــةرة ٩6 دا

جطة لةويش وادةلني(.ــةمــةش كــةمــتــوانــايــى و دةســتــةوســانــي طـــةورة ئزانــاكــان دةردةخــــات بـــةوةي كــة بتوانن لــة دريـــذة و باسي ثيؤز قورئاني كة بنب ئاشنا وردةكارييةكان ــة خـــواى طـــةورة راســيت ــوة كــــردووة و... كــةوات ــي ل

ەئ ەئ ائ ائ ى دةفةرمويت: كة فةرمووة درك ناتوانن ئيوة ــة: وات ، البقرة. ی ۇئ وئ وئ ئةوة تةنها بكةن، طــةورة خــواى زانستيكي بةهيض نةبيت كة ويستويةتي. لةكاتيكدا كة خواى طةورةش ئةم وردةكارييةكاني و ــذة دري بة مــرؤظ بوو ويسيت زانيارى ئةندازةيةك ببيت، ئاشنا قورئانيية ئايةتة بكات، زيــاد زانياريان بــوارةدا لةو تا دةرخسنت بو لةطةأل هةر دةرخستنيكيشدا مرؤظ سنوورى زانسيت راظةكاران لة دةبيتةوة، خواى طةورة روون بؤ خؤى

وتويانة تةفسييكياندا هةموو كةلةطةل بيت خوش راظةكارانى بؤ ئالوزبوونيك زاناترة. خوا أعلم واللة بتوانن كة ضؤن ئــةوةى لةسةر بوو دروســت ثيشوو طوجناندن دروست بكةن لةسةر ئةوةى كة بةربةست لةبةردةم هةر دةريايةكدا كة ريطريك هةية و دةبيتة زاأل نةبيت بةسةر ئةوى تريانداو لةسنورةكةي خؤي دةرنةضآ، لةطةأل ئةوةى كة هةردوو دةرياكة لةبارى بةلطةية لةسةر ئةوة، تيكةل بوندان كة وشةى)مرج( دوو تيكةلبوونى بة دانى راظةكاران لة هةركام بؤية دةرياكةدا نابيت، ئةوا رؤل بةربةستةكة و ئةركةكةي دةريــاكــةي دوو ســنــووردةرضــوونــى نةهيشتين لــة بةوةدانابيت دانى كة ئةوةشي خستووة. ثشتطوآ )مرج( وشةى بووة ناضار هةية، ريطر بةربةستيكي بة مانايةك ليكبداتةوة كة مانا بنةرةتييةكةي نيية كة

دةاللةت لة )تيكةلبوون(ـة.زانستى لةطةلم ئايةتةكان هةماهةنطى

: نوىمــةدا ســةردةم ــةم ل زانــســيت ثيشكةوتين لــــةدواى بةربةسيت ئاشكراكردنى طةيشتنة دةريــا زاناكاني

نيوان دةرياكان، بةجمؤرة:ــوان دوو دةريـــــادا هــةيــة كة ــي ن ــة ل 1( بــةربــةســت لةنيوانياندا دةجوليت، دةريازانةكان ناوى دةبةن بة بةرة )اجلبهة(، ئةويش بة ضواندن بةو بةرةيةي نيوانى جيادةكاتةوة، ليك جةنط مةيدانى نيو بــةرةى دوو دةكات ثاريزطارى دةريــاكــان لة هةريةكيك بــةوةش بؤى طــةورة خــواى كة خؤى تايبةمتةندييةكاني لة ئةندازة كردووة، بةوةش شوينةكة طوجناو دةبيت بؤ

ئةو زيندةوةرانةى لةو ذينطةيةدا دةذين.هيشتا بــةربــةســتــةشــدا، ئـــةم ــوونــى ب لــةطــةل )2روودةدات، دةريــاكــة هــةردوو نيوان لة تيكةلبوون ئاوة ئةندازة لةو وا و هيواشة، تيكةلبوونةكة بةآلم تيثةر بؤ دةرياكةى تريان لة دةريايةكيانةوة دةكات تايبةمتةندي بؤ بطؤريت تايبةمتةنديةكاني ببيت، ئــةو دةريــايــةى تريان كة بــؤى ضــووة، بةبآ ئــةوةى تيكةألبوونةكة كاريطةريي لةسةر ئةو تايبةمتةندييانة

هةبيت.3( دةريازانةكان لةسةر دةسيت كؤمةليكي زانسيت سال لة طةشيت)ضالنجةر( لة ئينطليزي دةريــايــي ثيكهاتةي جــيــاوازي نهينيي ) 1873ز )128٤ك-

كاتةشةوة لةو هةر ئاشكراكرد، سويرةكانيان دةريا ثيكهاتةكانياندا لة دةريــاكــان ئــاوي كة زانــي مــرؤظ لةيةكرتي جياوازن، لة ثلةي سويريةتي، ثلةى طةرمي، ئةندازةى ضرييت، زيندةوةرة ئاويية جؤراوجؤرةكان، بةرهةمى نهينييانة ئةم دةستكةوتين بيطومانيش ــة هــةمــوو ــي بــــوو ب ــســيت ســآ ســال طــةشــتــيــكــي زان

دةرياكانى جيهاندا.دةريايي ويستطةي ســةدان مــرؤظ ئــةوة ثــاش )٤دةريــا تايبةمتةندييةكانى لــة بؤليكؤلينةوة دانــا ــان ســةلــانــديــان كــة جــيــاوازي ــاك ــان، زان ــاوازةك جــيلة جياوازةكاني دةريــا ئــاوي تايبةمتةندياندا، لة يةكرتى جيا كردوةتةوة، بةآلم ئاخؤ بؤضي دةرياكان ضوونيةك ئاويتة نابن؟ لةطةأل بوونى كاريطةريي هيزى رؤذي دةريــاكــان ئــاوي كة داكشانيش ء هةلكشان لة دةكــات دةرياكةش لة وا و دةجولينيت دووجــار بارى هاتوضؤو شلةذان و تيكةلبووندا بن، ئةمة جطة لةو هؤكارانةى تر كةوا لةئاوى دةريا دةكةن بةردةوام

لة جولة و شلةذاندا بن؟بؤ يةكةمني جار وةآلمي ئةم ثرسيارة لةسةر رووثةري لةئاكامي لةسالي)1٩٤2ز(، زانستييةكان ثةرتووكة دةريــادا تايبةمتةنديةكاني فراوانةكاني تويذينةوة ليكؤلينةوة بةرفراوانةكانى تايبةت بة دةردةكةويت. خاسيةتى ضةندين بوونى دةرياكان خةسلةتةكانى بةيةكطةيشتوةكان دةريــــا كــة ســةلــانــد ئــاويــيــان ثاراستين هؤى دةبيتة و دةكــاتــةوة جيا لةيةكرتي لة دةرياكان لة هةريةكة جياكةرةوةكاني تايبةتية ئاوييةكانء زيــنــدةوةرة سويرييتء ضرييء رووي ثلةى طةرميء تواناي توانةوةى ئؤكسجني لة ئاودا، بةنيو دةريــاكــانــدا ئــاوي نــيــوان لــة تيكةلبوونيش تايبةمتةندى هيواشة، بةشيوةيةكي بةربةستةكاندا دةطؤريت دةبيت تيثةر بةربةستةكةدا بة ئاوةى ئةو

بؤ تايبةمتةندي ئةو دةريايةي بوى ضووة.بةو شيوةية تيكةلبوون لة نيوان دةريا سويرةكان ــزطــاريــكــردنــى ثــاري لــةطــةأل روودةدات، ــدا ــان خــؤيســنــوورى و تايبةمتةندييةكان لــة دةريــايــةك هــةر بةربةستة بوونى هــوى بة ئةمةش ديــاريــكــراويــان،

ئاوييةكانى نيوان دةرياكان دةبيت.تايبةتي تــةكــنــيــكــي ـــطـــاي ري لــة مــــرؤظ دواجـــــار وينةطرتين طةرمي )التصوير الراري( بةهؤى مانطة

و جوآلو بةربةستة وينةي توانى دةستكردةكانةوة خوارو خيضةكانى نيوان دةريا سويرةكان بطريت.

لة تويذينةوةى )الظواهر البحرية( كة لة كؤنطرةى قورئانء لة زانسيت ئيعجازي بؤ جيهاني يةكةمي

سوننةتدا لةاليةن )د. عبداجمليد الزندانيء ثرؤفيسؤر ثرساد راو(

ثيشكةشكرا ، هاتووة:هاوشيوة ء ضوونيةك هةرضةندة دةرياكان ئاوى لةنيوان طةورة جياوازي ضةندين بةآلم دةردةكــةون، ناوضة لــة هةنديك ئاوييةكانى بارستة لــة هــةنــدي لةسةر بارستانة ئةم هةية، جيهاندا دةرياييةكاني كة جولةدان، لة جياواز سةربةخوو يةكةي شيوةي سنووري ديار و ئاشكرا هةنديكيان لة هةنديكي تريان زؤر دووريى بؤ جوالنيشيان لةطةل و جيادةكاتةوة )بةبى ئةوةى ئاويتةى يةكرت بنب( تايبةمتةندييةكانى

خؤيان دةثاريزن.لة وينةيةكدا بة ناوى)كينيان( كة لةسال )1٩63( زايــيــنــيــدا دروســـتـــكـــراوة ســـنـــورى ئــــاوي دةريــــاى لة ــةوة ــات ــدةك روون ئةتلةسي ـــاي زةري نـــاوةراســـتء نزيك )جبل تاريق(، لةوينةكةدا بةثآى قول دةرياكة ديوةى لةو بؤ منوونة ديارىكراوة، دةرياكة طةرمي هةتا )سفرةوة قوآليي لة ليية ئةتلةسي زةريــاي كة 8٠٠م( قوآلييةكةي طةرمي كةمرتة لة )36ثلة(، بةآلم لة قوآليي)8٠٠م هةتا 1٤٠٠م(يةكة طةرمييةكةي زياترة ناوةراستى دةريــاى اليةى لةو بــةالم )36,5ثلة(, لة يةكةي قوآليي)1٤٠٠م( هةتا قوآليي)٤٠٠م( لة ليية طــارق( )جبل وة ــرة، ــات زي )38ثــلــة( طةرمييةكةي طةيشتنةكة، بةيةك هةردووشويين نيوان دةكةويتة سويرترة طةرمرتو ناوةراست دةريــاي ئاوى كةواتة لة ئاوي ئؤقيانوسي ئةتلةسي كة ساردترة و خوآى ـــةروةك منــونــةى ئــةمــة لــة ســنــورى نــيــوان كــةمــرتة. ههةية دا كةنداوي عةدةن ئاوى دةريــاي سورو ئاوى

)موروكوس- 1٩7٠ز(لة وينةيةكي دي كة سالي)1٩٤2ز(، كة زانا)سفروب و هاوبةشكانى( كيشاويانة، جؤرة جياوازةكاني بارستة زةرياكاني هةموو نيوان سنوورةكاني ئاوييةكانء رويية ئاويية بارستة هةروةها دياريدةكات، جيهان

جياوازةكانى دةرياكاني جيهان رؤشندةكاتةوة.ليةدا خاليكي طرنطى تر هةية ئةويش ئةوةية كة

ريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكانريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكان

Page 72: govari regai shar3

139ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني138 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

جياوازيةكي ورد لة نيوان هةردوو جؤرى بةربةستةكةدا نوييةكانةوة زانستيية ليكؤلينةوة بةهؤى كة هةية، نيوان لة بة وردى وةسفيان كردووة. دةركةوتووة و بارستة ئاوييةكاني دةرياكاندا ناوضةيةكي دياريكراو نية وةكــو ئــةوةي لة ناوضةي تــيذانــى رووبــارةكــةدا

هةية.ــةي ــاوضــةي ن لـــة ــني ــن ــي ــطــة، دةب ــرن ـــــةوةى زؤر ط ئكاتيكدا لة كراوة و مرجان( )لؤلؤ باسي دةرياكاندا بة سازطار ئــاوي )بةيةكطةيشتين تويذينةوةي لة ئةوةية بةلطةى ئــةوةش نابينني، ئةوة سوير( ئاوي بيطةرد دةريايية ناوضة لة مرجان( و )لؤلؤ لة كة )نقية(كاندا ثيكدين و لة ناوضةكانى بةيةكطةيشتين ليكؤلينةوة نــايــةن. ثــيــك بــة ســويــر ئـــاوي ســازطــار لة تةنها مةرجان سةلاندويانة، دةريــا نوييةكانى نةك )املناطق املدارية( هةية ناوضة خولطةييةكاندا باراني كة - )اإلستوائية( كةمةرةييةكاندا ناوضة لة لي ناباريت يان كةمة- و مةرجان لة ناوضةكانى ئاوى

سازطاردا طةشةناكات.دوو نيوان لة جياارى كة سةرساميية جيى زؤر بة بيت ثيويست ئــةوةى بةبى دةبينني ناوضةكةدا

ئامية نويية ئالؤزةكان ئاوى دةريا بشكنريت.مامؤستاية كة السمرة( إبراهيم )حممد تــويــذةر

ــــــة كــــؤلــــيــــذي لبةشي زانــســيت زانـــســـتـــةكـــانـــي ـــــــــــــــــا، لـــة دةريزانــكــؤي)قــةتــةر(

عومان كةنداوي لة هةية، مةيداني ليكؤلينةوةيةكي ء كةنداوي عةرةبيدا. كةلةو تويذينةوةيةدا ئةجنامي كة كــردووة، باس كيميايي ليكؤلينةوةيةكي ضةند سةر دةريــاكــان( )تاقيطةى تويذينةوةكان كةشيت كةنداوي عةرةبيء كةنداوي لة )قةتةر( زانكؤي بة هةلساوة، ثيى )1٩86ز( تا )1٩8٤ز( سالي عومان هــةردوو نــيــوان واقيعي بــةراورديــكــي تويذينةوةكة وينةو ضةندين ء هةذمار و ذمــارة بة كةنداوةكةى جياوازي وة لةخؤطرتووة، كيميايي شيكردنةوةي طويرةى بة كةنداوةكاني لة هةريةك خةسلةتةكانى زالــةكــان، رووةكـــة كيمياييء رووي لة يةكرتييةوة لة ناوضةيةكي بووني تويذينةوةكة دةرخــســتــووة. لة كة كــردوةتــةوة روون كةنداوةكة هــةردوو نيوان ئاوة رووبـــةري ثييدةوتريت: دةريــاكــانــدا زانسيت Mixed- املختلطة- املياه )منطقة تيكةلبووةكان

Water Area - منطقة الربزخ(.

لةو ــاو ئ كــة ستووني ئــةجنــامــةكــان دةريــاخنــســت ناوضةيةدا لة دوو ضيين ئاو ثيكديت، يةكةميان رويية كة بنةرةتةكةي لة كةنداوي عومانةوةية و ئةويرتيان ضينى عةرةبيةوةية، كةنداوي لة بنةرةتةكةي كة ذيرةوةية كرداري كاريطةريي كة دوورةكاندا، ناوضة لة بةآلم تـــيـــكـــةلـــبـــوونـــى دوو نـــــــيـــــــوان كـــــةنـــــداوةكـــــةى )M i x i n g (ناطاتآ، ستووني لةيةك تةنها ئــاو ضوونيةك ضيين ثـــيـــكـــديـــت نـــةك

دوو ضني.

تيكةأل هةرضةندة كة سةلانديان ئةجنامةكانيش بون لةو ناوضانةداو دوو جؤرى ئاو لةسةر يةكرتي هةن، بةآلم بةربةستيكي جيطي كة هاوسةنطي كيشكردنى هةية Gravitational Stability(( دةكةويتة نيوان هةردوو ضينة ئاوةكةوة، و قةدةغةي يةكطرتنء بوون تيكةآلوةكة بةوةش دةكات, ئاوةكة هةردوو بةيةكى ,)Heterogeneous Mixture(نابن يــةك ضــون ــوة ئــةجنــامــةكــان دةرخيــســت كــة ئــةم بــةهــةمــان شــي5٠م(، لــة)1٠بــو دةبــيــت قوآلييدا لة يــان بةربةستة كةنداوةكة ئــاوى هــةردوو تيكةلبووني ئةطةر ئةمة لةسةر كةنداوةكة دوو لة يةكيك واتة بيت، ستوني ئةوى تريان بيت، وة يان ئةم بةربةستة لةسةر روى كةنداوةكة دوو روى سةر ئةطةر دةبيت، ئــاوةكــةدا

هاوسآى يةكرت بوون.)إبراهيم كرداريةكةى تويذينةوة ئةجنامي لة هةر سةبارةت كةوتن دةســت ئةجنامانة ئــةم السمرة(دا هةردووكيان، رووةكــي كيميياييء تايبةمتةندي بة لة بةآلم عــةرةب)٤٠%( كةنداوى لة سويرييت تيكرا كــةنــداوي عـــومـــان)37%(ة, هــةروةهــا بؤ هــةر ليرتيك هةية. سليكات ملطم عةرةبيدا3,٩ كةنداوي لة ئاو بةالم بؤ كةنداوي عةرةبي )2 ملطم(ة, بؤ هةر ليرتيك ئاوي كةنداوى عةرةبى ٠,1٤ ملطم فؤسفات هةية، لة ( ملطم فؤسفات بؤ كةنداوي عومان )٠,٤7 كاتيكدا ليرتيك هةر بؤ نيرتات بة سةبارةت هةروةها هةية. ئاو)٠,21( ملطم نيرتات بؤ كةنداوى عةرةب هةية، بةآلم بؤ كةنداوى عومان)٠,٤1( ملطم نيرتات هةية، ذمارةى هايدرؤجينى)PH(كةنداوي عةرةبى)7,٩( بوو، بةآلم كةنداوى لة كلؤرؤفيل عومان)8,2٠(بوو، كةنداوى عــةرةبــيــدا بــؤ هــةر مــةتــرةســآجــايــةك)٠,٩( ملطم ى تيداية، بةآلم كةنداوى عوماندا )٠,٤( ملطم كلؤرؤفيلي سةبارةت عةرةبيدا كــةنــداوى لة هــةروةهــا تيداية، )diatoms(رووةكي هــةلــواســراوةكــان، رووةكـــة بة تاك وردي ــاي دةري قةوزةيةكي كة هةية )دايــةتــؤم( لة لةكاتيكدا تــية, سليكا بة ديوارةكاني خانةيةو كةنداوى عوماندا روةكي قامضيدارةكان هةية كةثآى ،)dinoflagellate(داينؤفالجيلةيت دةوتـــريـــت بةهةمان شيوة سةبارةت طيانةوةرة هةلواسراوةكان- لة كةنداوى عةرةبيدا )Zooplankton(زؤثالنكتؤن )-3ccبؤ هةر مةترة سآجايةك )٠,11 بؤ ٠,٩5( )سم

)2,27 بؤ ٠,52( عوماندا كةنداوى لة بــةآلم هةية، ئةجنامي لة هةر هةية، هةلواسراو طيانةوةري )cc(بة هةستا السمرة( إبراهيم تويذينةوةكةدا)حممد لةوانة ثةيوةندي، وينةيةكي ضةند كردنى دروست كة طةرمي ثلةى ئاوةكةو قوآليي نيوان ثةيوةندى كةنداوةكاندا قوآليي لةطةأل ثلةى طةرمي دةرخيست ثيضةوانة دةطؤريت، وة بة ثيوةنديةكي ترى لة نيوان قوآليي ئاوةكةو ريذةي سويرييت يةكةي دروستكرد، دةركةوت ثةيوةندييةكة راستةوانةية، واتة هةرضةند قوأل ببينةوة لة كةنداوةكةدا سويرييت زياد دةكات، بة ضــرى ثةيوةندي كة دةرخيــســت شيوة بةهةمان

بةراورد لةطةل قوآلييدا راستةوانةية.

رووةكاني ئيعجاز لة ئايةتةكاني ثيمشوودا:زانا ليكولةرةوةكانى شويين بةيةكطةيشتين رووبار كة ئاشكرايانكرد ذان( ــي ت )ناوضةكانى دةرياكان و ئاوي رووبارو ئاوي دةريا لةناوضةى بةيةكطةيشتين شلةذاندان تيكةلبوونء هاتوضؤو لةباري نيوانياندا ــةكــة لــةيــةكــيــان جــيــادةكــاتــةوة، كة كــة ئـــاوي تــيذانــراو و قــةدةغــة ــؤرخــك ــة شــويــنــيــكــي ق دادةنــــريــــت بـــاوىء هــةروةهــا ــي ن ــنــدةوةرةكــان )حــجــر( لــةســةر زيشــويــين قــةدةغــةكــراو )حمــجــور( لــةســةر زيــنــدةوةرة تيذانةكة ئاوي رووبارةكان، دةرياو تايبةتييةكاني دةريــاو كة ســنــوورداركــراوة، ئــاوي بةربةستيكي بة رووبار ليكجيادةكاتةوة. ئةمةيش ئةوةية كة قورئاني ثيؤز ثيش )1٤٠٠( سال لةسةر زماني ثيغةمبةريكي نةخويندةوار)j( ئاشكرايكردووة و طةياندوويةتى، بياباندا ذياوة كة بةهيض ئةو ثيغةمبةرة لةزةوييةكي جؤريك نة رووبارو نة تيذاني تيدا نيية، وةك قورئان

دةفةرمويت: ۈ ٴۇ ۋ ۋ ۅ ۅ ۉ ۉ ې ې ې ې ى ى ائ ائ الفرقان. ئايا بؤ ليكؤلينةوة ئاميو تويذينةوةو ســةردةمــةدا لةو ثيغةمبةر )j( دةستةبةرو ئاسان بووة وةك رةخساو و ئاسان بووة بؤ ئةو زانايانةي بة هؤي ليكؤلينةوةو

تويذينةوةوة ئةو نهينييانةيان ئاشكراكردووة؟!ئــاســانء )j( ثيغةمبةر بــؤ ئـــةوةى لــةراســتــيــدا ــوو لــةهــةمــوو ئــةوانــة، ــوو زؤر طــةورةتــرب رةخــســاو بضونكة ئةو زانيارييةكانى لةاليةن زاتيكى زؤر زاناو

ڈ ڈ ڎ ڎ ڌ ڌ دابــةزيــنــرا: بؤ شـــارةزاوة

ريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكانريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكان

Page 73: govari regai shar3

141ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني140 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

ئةو بلي ثييان واتــة: الفرقان، ک ژڑ ژ هةواآلنة لةاليةن زاتيكةوة ديت كة ئاطاداري هةرضي

نهينييةكانة لة ئامسانةكان ء زةويدا.ئةم لة سةرةتاي بيطومان ئةو وةسفة ميذووييةي طةشةسةندني لةبارةي بامسانكرد تويذينةوةيةوة زانسيت زةرياكانةوة دةيسةلينيت كة لةكاتي هاتنة )j( ثيغةمبةر سةر بؤ ثــيؤز قورئاني خـــوارةوةي ثيش )1٤( سةدةي رؤذطار، هيض زانيارييةكى زانسيت لةم بوارةدا نةبووة، ضونكة زانسيت دةرياكان هةتا ئةم دوو سةدةيةي دوايى بةوشيوةية ثيشكةوتوو نةبوو، بةتايبةتيش لةنيوةي كؤتايي سةدةي بيستةمةوة بة

تةواوةتي ثيشكةوت.ديارة ثيش ئةو ماوةيةش دةريا ناديار و سامناك لةبارةوة زؤري خورافاتي و ئةفسانة ضةندين بوو، دةكــرد دةريــايــيــان طةشتى كةسانةى ئــةو ـــرا، دةوتسةالمةتبوون تةنها بــةدةريــا، بايةخيكيان هةموو لــة طةشتة ـــوو ب ـــطـــاى دروســــت ري و دؤزيــــنــــةوةى دريذةكانياندا. مرؤظيش هةتا سالي ضلةكانى سةدةى بيستةم، نةيدةزانى دةريا سويرةكان دةرياي جياوازن، ئةوةش ثاش ئةوةى كة ليكؤلةران هةزاران ويستطةي ئاوي منوونةي ضةندين شيكردنةوةي بؤ دةريايان ويستطةكاندا لــةهــةمــوو كــة بــونــيــاتــنــا، دةريـــاكـــان طةرميء ثلةكانى لة كرد جياوازييةكانيان ثيوانةي برى توانةوةى ئةندازةي ضرييء ريذةي سويرييتء ئةوة لــةدواى ئيدى دةريــاكــانــدا، لةئاوى ئؤكسجني

زانيان دةرياكان هةمةجورن.نيوان جــيــاكــةرةوةى بةربةستى مــرؤظ هــةروةهــا ويستطةكاني هــةتــا ــى ــةدةزان ن ســويــرةكــانــى دةريـــا بامسان ثيشرت كة دانــةنــرا دةريــايــي ليكؤلينةوةى كرد، وة هةتا كاتيكي دورودريذ بةسةر نةبرا لة طةران كة جــوآلوةكــانــدا، خــوارو بةربةستة بووني بــةدواى بةثيى طؤرانى وةرزةكاني ساأل لة شويين جوطرافيي

خؤياندا دةطؤرين.بةو دةرياكان ئاوي كة نةيدةزاني مرؤظ هةروةها بةربةستة ئاوييانة لةيةكرتى جياكراونةتةوة. لةهةمان و دةزطا بة زؤر ماوةيةكي هةتا تيكةلكراون، كاتدا ئاوةكان جولةى لةسةر ليكؤلينةوةى طةشتةكاني نةكرد، لة ناوضةى بةيةكطةيشتين نيوان دةرياكاندا، هةتا شيكاري بةربةستة ئاوييةكاني ئةو ناوضانةيان

نةكرد.هــةمــوو ــةســةر ب يــاســايــةي و بنضينة ئـــةم مـــرؤظ دةرياكاندا نةضةسثاند و دانى ثيدانةنا، هةتا طةرانى تةواوى نةكرد و روثيوييةكى فراوانى زانسيت بؤ ئةم

دياردةيةي نيوان هةموو دةرياكان ئةجنامنةدا.ليةدا دةثرسني: ئايا ثيغةمبةر )j( ئةو ويستطة بارستة شــيــكــردنــةوةي دةزطــاكــانــي و دةريــايــيــانــة بارستة جولةي بةدواداضوونى تواناي و ئاوييةكان

ئاويية جؤراوجؤرةكانى هةبوو.ــة كـــــرداري روثــيــويــيــةكــى ــســاوة ب ــةل ئــايــا ئـــةو هطةشتى هةرطيز ئــةو كــة لةكاتيكدا ســةرانــســةري، كة ذيـــاوة لةسةردةميكيشدا ــةكــردووة؟ ن دةريــايــى ئةفسانة و خورافات بةسةر بي كردنةوةي مرؤظدا زاأل

بووة، بة تايبةتي لة بواري دةرياكاندا؟!لةكؤتايدا دةليني: بةراسيت خواى طةورة بةلينةكةي داهاتوودا لة فةرموويةتي: كة هيناينةدي بؤ خؤى رؤشندةبيتةوة بؤ بــةتــةواوي ئيمةتان ئايةتةكاني هةتا تيبطةن كة ئةم قورئانة راستة و لةاليةن خواوة

دابةزينراوة، هةروةك دةفةرمويت: وئ وئ ۇئ ىئ ىئ ېئىئ ېئ ېئ ۈئ ۈئ ۆئ ۆئ ۇئ ی ی ی ی جئ حئ مئ فصلت. هذا واهلل تعاىل

أعلم.

سةرضاوة: كتيبى: )منطقة املصب واحلواجز بني البحار- عبداجمليد الزنداني(

( 1) h t t p : / / w w w . ٤ s h a r e d . c o m /document/tn٤NF--M/ -.html

( 2) http://www.٤shared.com/get/sLktPOCj/___.html

( 3) http://www.encyclopedia.com/topic/Benjamin_Franklin_Bache.aspx

( ٤) http://www.dightonrock.com/pilgrim_chapter_٤.htm

( 5) )تويذينةوةكةى حممد إبراهيم السمرة( )6( http://www.whoi.edu/oceanus/

viewArticle.do?id=2٤86

ئةي مرؤظ وةرن با ئازادبني..دروستكردوةو بةئازادي ئادةميزادي طةورة خواي هةموو كؤتوثيوةنديكي البردووة، كةضي زؤر جار خؤي ئازادييةي ئةو دةبةستيتةوة، ثيوةندةوة و كؤت بة تةنها باسة ئةم الئةدات.. ليي فةراهةمهاتووة بؤي طشتييةوة فيكري لةسةرضاوةي موسولانانة بؤ سةرضاوةي نةطرتووة تا روكاري ئيسالمي و بنةماكاني ئازاديي رادةربرين و ئازاديي سياسي و مافة ئازادييةكان ليةدا بؤ موسولان و جطةلة ئةهلي ئيسالم باسبكةم و دةستةبةري بكةم بؤ خوينةر، نةخي؛ بةلكو ئةم ئازاديية تةنها ثةيوةستة بةموسولانان و تةنها موسولانيش لةم ئازاديية تيدةطات، جطة لةو ئاستةمة خةلكيرت هةست بةو ئازاديية بكات، تةنها ئةطةر لةم ئازاديية خؤت رانةهينيت لةناو دنياو زينداني ئةويش زيندانةوة، دةضيتة ئةوا

دنيادا زينداني ئينفراديية.سةندنةوةي ئةو ياخود زيندانة ئةو ضؤن؟

مايف ئازاديية بريتيية لة ))تاوان((ئةويش .. دةستثيدةكات ليةوة ليكؤلينةوةكةم قسةيةي ئةم جوان زؤر كورد لةتاوان، خؤئازادكردنة بةكةسيك بةرانبةر دةكات تاوانيك ئةطةر كاتيك هيناوة كةلةثضة زجنيو و بةكؤت ياخود تةوقيك هةستدةكات كةسةي ئةو روودةكاتة دواجار بؤ ئيرت بةسرتاوةتةوة، كةناحةقيي بةرانبةركردووةو داواي ئازاديي ليدةكات و ثييدةليت: طةردمن ئازادكة.. تاوان وا دةكات كة تةنانةت ليةدا دةبيت، دةروون و دل ئيفليجيي توشي مرؤظ خبةينةروو دةرئةجنامةكةي ليكؤلينةوةكةو ثيشئةوةي باشرت ئةوكاتة تا ضاو.. ثيش دةخةمة تابلؤيةك ضةند يةكةم بةشي بةشة، دوو كة تيبطةين ليكؤلينةوةية لةم ميذووة، بةشي دووةم فيكري ئيسالميية، بةالم هةردووال

ثةيوةسنت بة شةريعةتةوة..لةطةل ليكؤلينةوةكة يةكةم.. تابلؤي و دةستثيك ئةسلةمي كةعيب كوري رةبيعةي و سديق ئةبوبةكري دةستثيدةكات.. بيت( لةهةردووكيان خوا )رةزاي

باسيك رةبيعةدا ئةبوبةكرو زةوييةكي لةنيواني رؤذيك هاوةلة هةردوو نيوان دةكةويتة دارخوارمايةك لةسةر ئةبوبةكر .. ليبيت( خوايان )رةزامةنديي بةريزةكةوة دةبي.. ثيناخؤش زؤري دةليت، رةبيعة بة وتةيةك لةفةرموودةكةدا وتةكةيش بووة ئةدةب بة ئةوةندة نةهاتووة كة ضي ثيوتووة ئةبوبةكر..! ئينجا بةئةبوبةكر دةفةرمويت: دل ئازاري ثيطةيشت لةو قسةي كة ثيتومت. بؤ ثيبليةوة قسةكةم ئازاكة(!! )طةردمن دةليت ئةبوبكر

ئةوةي وةك يةك بني..رةبيعة دةليت: كاري وا ناكةم، ئةبوبةكر بةتورةييةوة )j(بةثيغةمبةر دةضم ثيمنةلييتةوة ئةطةر دةليت: ئةم بؤ هةلويستةيةك ثيناليتةوة.. قسةم كة دةليم:

فةرموودةية..ليةدا هةموو دةزانني كة ئةبوبةكر لةدواي ثيغةمبةران ثاشان مةخلوقة، بةريزترين ليبيت( خوايان )سةالمي وةزيري يةكةمي سةروةرمان بووةو كةسايةتيي يةكةمي )j(ثيغةمبةر ..)j(ثيغةمبةر لةدواي ئيسالمة و تةرازوويةك لةتاي ئةبوبةكر ئيماني دةفةرمويت: بيت، تةرازووةكةدا لةتاكةيرتي ئوممةتةكةم ئيماني هةرطوينةداتي، دةيتواني قورسرتة! ئةبوبةكر ئيماني لةئةهلي )j(ثيغةمبةر بةريزةي هاوةلة ئةم لةكاتيكدا كةضي بوو، )j(ثيغةمبةر خزمةتكاري بووةو )سوفة(

ئةوةندة جةختدةكاتةوة كة قسةكةي ثيبليتةوة..بة بؤية دةكريت، كؤتوبةند مرؤظ تاوان بة ضونكة شكاتت )j(ثيغةمبةر الي بؤ دةضم دةليت: رةبيعة بةلكو ثيوتووة قسةي ئةوةي لةسةر نةك ليدةكةم، خةلكةكةيش ثيناليتةوة..! قسةكةي كة لةسةرئةوةي لةويدا هةموو ثشتطيي رةبيعة دةكةن و دةلني: شاهيدي دةليت: رةبيعة ئةبوبةكردا... لةبةرانبةر ئةدةين تؤ بؤ كيية؟ ئةوة ئةزانن نيية، ئيوة بة ثيويستيم بطةرينةوة لةطةل طةورة خواي لةقورئاندا كة كةسةية ئةو ئةوة ثيغةمبةر)j( لةئةشكةوتةكةدا باسيدةكات، با ئةبوبةكر )j(ثيغةمبةر تورةبوو ئةبوبةكر ئةطةر تورةنةبيت،

بانطةشةي ئازاديشادي غةريب

ريذطةى رووبارو بةربةستى نيوان دةرياو زةرياكان

Page 74: govari regai shar3

143ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني142 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

خواي بوو تورة )j(ثيغةمبةريش كة تورةدةبيت، خؤي هةردووكيان، تورةبووني لة دةبيت تورة طةورة بؤية دةناسيت، باش ئةبوبةكريش و دةناسيت باش بةشاهيديي ثيويستيم بطةرينةوة دةليت: بةخةلكةكة )j(ثيغةمبةر خزمةتي دةضيتة رةبيعة نيية.. ئيوة كيشةكةي بؤ دةطييتةوةو دةليت: ئةبوبةكر قسةي ثيومت، ثييبليمةوة، داوايليكردووم ئةويش بووة، ثيمناخؤش منيش ئةوكارةم ئةجنامنةداوة. ثيغةمبةر)j( فةرمووي: ضاكت كرد قسة بة ئةبوبةكر مةليةوة ، بةلكو بلي: خوا فةرمووي: دةستبةجي رةبيعة ئةبوبةكر، ليتخؤشبيت

خوا ليتخؤشبيت ئةبوبةكر.دةترسا ئينجا بةطريان دةستيكرد ئةبوبةكر سةروةرمان لةكاتيكدا نةبيت لييخؤش طةورة خواي ئةوةندة دادوةرييكردووة، لةونيوةندةدا )j(ثيغةمبةر

لةتاوان دةترسان.عن اجلوني أبوعمران يقول ((.. فةرموودةكة دةقي أرضا اهلل رسول أعطاني قال: األسلمي كعب بن ربيعة وأعطى أبا بكر أرضا قال فاختلفنا يف عذق يعن يف خنلة فقلت: أنا هي من أرضي، وقال أبوبكر هي من أرضي فقال فأبى أرضي من إنها ترى ما انظر ترى، أما أبابكر: يا وقال لي كلمة ندم عليها فقال: لي يا ربيعة قل لي مثل ما قلت لك حتى يكون قصاصا، قال: قلت ال قال، فقال واهلل إذا ألستعدين عليك رسول اهلل قال: قلت أنت أعلم فانطلق يؤم النيب واتبعته وجاء أناس من قومي فقال: يرحم اهلل أبابكر هو الذي قال لك ما قال ويستعدي عليك فانطلقوا الصديق، أبوبكر هذا هذا؟ من أتدرون هلم: فقلت معي )ثاني اثنني إذ هما يف الغار( يأتي رسول اهلل وهو غضبان، لغضب اهلل عزوجل لغضبه ويغضب اهلل فيغضب رسول وانطلقت فرددتهم ارجعوا ارجعوا ربيعة، فيهلك رسوله وقد سبقن إىل النيب فقص عليه فلما جئت قال لي: يا لي قال إنه اهلل رسول يا قلت: وللصديق، مالك ربيعة شيئا، وقال لي قل مثل ما قلت لك حتى يكون قصاصا، فقلت: ال أقول لك مثل ما قلت لي، قال رسول اهلل : أجل، فال تقل له مثل ما قال لك، ولكن قل يغفر اهلل لك يا أبابكر فقلت: يغفر اهلل لك يا أبابكر، يغفر اهلل لك يا أبا بكر، فوىل

أبوبكر وهو يبكي.((

تابلؤي دووةم..ئازادبوون ضؤنيةتيي و دةروون و دلم زينداني

ليمي..توشي كةسيك كة واية ئةوة وةك زيندانيية ئةم هةموو نادريت، بؤ هةناسةي بووةو دل نةخؤشي ئةطةر بووة، ئاستةم هةناسةدان طياوةو صةمامةكاني كةسيك توشي تاواني زؤربوو ئيرت هةناسةي بؤ نادريت و ناتوانيت بة ئازادي ريبكات، تاوان ئاراستةي ئةو مرؤظة

دةكات..كة دةكات بؤ بةشةمان ئةم وةسفي طةورة خواي و هيدايةتوةرنةطريت مرؤظ دةكات وا تاوان ضؤن

دووربكةويتةوةو تاوان بةرةو طومرايي ببات: چپ ڀ ڀ ڀ ڀ ٺ ٺ ٺ ٺ ٿ ٿ ٿ ٿٹ ڦ ڦ ڤ ڤ ڤ ڤ ٹ ٹ ٹ

چ األنعام.و دة طوشيت دلي طومرايبكات، بية ويت كة ئة وة ش سنطي تونددة كات و هة ناسة ي سواردة بيت، هة روة ك ئة وة ي بة رة و ئامسان بة رزبيتة وة )ضؤن تووشي تة نطةنة فة سيي و دلة تة ثي و خوينبة ربوون دة بيت(، ئا بة و شيوة ية خوا

ئة وانة سوك و ريسوا دة كات كة باوة رناهينن.لةو وينادةكات بؤمان لةفةرموودةيةكيرتدا هةروةها )j(سي هاوةلةي كة تاوانيان كرد، خياليف ثيغةمبةريان

كردوو نةضوون بؤ غةزوةي تةبوك..بريتني لة:-

يةكةم : كةعيب كوري ماليكدوةم: مةرارةي كوري رةبيعة

سييةم: هياللي كوري ئوبية)رةزامةندي خوا لة هةموويان بيت(

لةطةل بروات هةبوو نيازي ماليك كوري كةعيب ثيطةيشت، باخةكةي بةروبوومي بةالم ،)j(ثيغةمبةرئةوة دواي بفرؤشيت بةروبومةكةي ئةوةبوو ضاوةريي خؤي لةماوةي رؤذ يةك تةنها سوثاكةداو لةطةل بروات دوابكةويت، ئةمة بووة هؤكاري ئةوةي كة ضةند رؤذيكي ثيبضيت و لة سوثاكة دواكةوت تا واي ليهات بةسوثاكة بةريزةكان زؤر هاوةلة لة بوو يةكيك خؤي نةطةيشت، لةطةل ئارامطربوو لةئوحودا بةشداربوو بةدردا لة و ثيغةمبةردا)j(، لة ئةنسار بوو، الي هةمووان ئاشكراية هةركةس لةئيمانةوةية، ئةنسار خؤشةويستيي كة لة رقي هةركةس ئيماندارة، ئةوا خؤشبويت ئةنساري

ئةنساربيت ئةوا مونافيقة..بؤ دةكات كة ئةو خواي طةورة باسي ئةو حالةتةمان

دل و زيندانيك بووة دنيا كة ضؤن تيكةوتن كةسة سي بووة زينداني دووةم، هةروةك لةسةرةتاوة و دةروونيان زينداني لةناو بةالم زيندانة خؤي دنيا ئاماذةمثيدا؛ دونيادا زينداني ئينفرادي هةية ئةويش نائاراميي دل و

دةروونة..ڀ ڀ ڀ ڀ پ پ پ پ ٻ چ

ٺ ڦ چ التوبة.دواي ئة وة ي كة زة وي ضة ندة فراوانة لييان تة نطبووةوة ، هيض كة بوون دلنياش بيزاربوون، لة خؤيان خؤيشيان

ثة ناية ك نيية )لة خة شم و قيين خوا بيانثاريزيت( ..واتة: زيندانيكردن كة تاوانةبوو ئةو هؤكاري ئةمة دنيايةداو ئةو لةناو زيندانبوون لةدونيادا بةتاوانيك لةدل و دةرووني خؤياندا زيندان بوون، لة كاتيكدا ئةوان بارة ئةم بةالم ،)j( بوون سةروةرمان مةدينةي لةناو هيض رؤذ ثةجنا ماوةي بؤ توشيانبوو كة دةروونييةي تاوان زينداني ضونكة نةكردن، لةطةل قسةي كةس

بوون..زيندانة لةو طةورة خواي رؤذة ثةجنا ئةو لةدواي خواي بؤيان، ليدرا ئازادي بانطةشةي و ئازاديكردن

ٴۇ ۈ ۈ ۆ چۆ كردن... ليقبول تؤبةي طةورة ۋ ۋ ۅ ۅ ۉ ۉ ې ې ې ې ى ى ائ ائ ەئ ەئ وئ وئۇئ

ۇئ ۆئ ۆئ ۈئ ۈئ چ التوبة.لة قبولكرد تةوبةي خوا بةراسيت بةخوا سويند ثيغةمبةر)j(و موهاجرين و ئةنسار، ئةوانةي كة شويين تةنطانةدا و سةغلةتي لةكاتي كةوتن )j(ثيغةمبةردلي بوو كة خةريك ئةوةي دواي تةبووكدا(، غةزاي )لة دةربريت(، )بيزاري و بضيت لةخشتة دةستةيةكيان لةوةودوا تةوبةو ثةشيماني ئةوانيشي قبول كرد، ضونكة بةراسيت ئةو ثةروةردطارة بةسؤزو ميهرةبانة لةطةلياندا.

پ پ پ پ ٻ ٻ ٻ ٻ ٱ چ ٿ ٿ ٿ ٺ ٺ ٺ ٺ ڀ ڀ ڀ ڀ ٿ ٹ ٹ ٹ ٹ ڤڤ ڤ ڤ ڦ ڦ ڦ ڦ

چ التوبة.)لة كة وة رطرت كة سة شي سي ئة و تة وبة ي هة روة ها ضة ندة زة وي كة ئة وة ي دواي دواخران تة بووك( غة زاي فراوانة لييان تة نط بووة ، خؤيشيان لة خؤيان بيزار بوون، دلنياش بوون كة هيض ثة ناية ك نية )لة خة شم و قيين خوا بيانثاريزيت( جطة لة وة ي خؤيان بدة نة ثة ناي ئة و زاتة ،

ثاشان تة وبة ي لي وة رطرتن، تا تة وبة بكة ن، بة راسيت هة ر خوا تة وبة وة رطرو ميهرة بانة . )لة غة زاي تة بوكدا سيان لة برييت كة دواخست خؤيان بيانووية ك هيض بي هاوة الن بوون لة }كة عيب كوري ماليك{ و }مة رارة ي كوري رة بيع{ و }هياللي كوري ئومة يية {، كاتيك ثيغة مبة ر )j( طة راية وة ، ثاكانة يان بة بيانووية ك هة رية ك و دةهاتن دوورووة كان دة كرد، بة الم ئة و سي ئيماندارة هيض بيانووية كيان نة بوو، دانيان بة هة لة ي خؤياندانا، ثيغة مبة ريش)j( فة رمانيدا بة الي نة ضن دة بيت و نة كات لة طة لدا قسة يان كة كة س

خيزانة كانياندا، ئةم زيندانيية ثة جنا شة و ي خاياند. ئينجا ئةو دنياية كة زيندان بوون تيايدا هةناسةيان بؤ نةئةدرا لةدةرووني خؤياندا، خواي طةورة ئازادي كردن

ئةوةية بانطةشةي ئازادي!واتا بة تاوان زيندانييت، بة تؤبة ئازاد دةبيت..

و خةبات طةورةدا خواي ثيناوي لة ناتوانني بؤضي جيهاد بكةين؟

بؤضي ناتوانني بؤ شةونويذ هةلسني؟بؤضي ناتوانني سةروةت و سامان ببةخشني؟

بة هؤكاري تاوانة كة كؤت و ثيوةنديكردوين زيندانني لةناو تاواندا..

لة حةسةني بةسريان ثرسي: بؤ ناتوانني ئةو كارانة بكةين كة لةسةرةوة ئاماذةم ثيداوة وةك ثرسيار ..

لةوالمدا فةرمووي: )قعد منكم ذنوبكم(.. تاوانةكانتان لةسةرتان كؤبؤتةوة كةلكةبووةو زيندانيكردوون.

تواناي ئةتبةستيتةوةو لةسةرت زؤربوو تاوان كة كاركردن وضاالكي ئيسالميت نامينيت، كة تؤبةو داواي ليخؤشبوونت كرد ئازاددةبيت، ئةمةية ليكؤلينةوةكة كة بة ثيدةكات دةست ليةوة ئازادي بانطةوازي دةليي:ن

تؤبةكردن.هةوالي كة ماليك.. كوري كةعيب بؤالي بطةريينةوة تةوبةكةي هات زاني ئازادبووة يةكسةر سةري كردة سةر سوجةدةو طةردنكةضي نواندو خؤشرتين حالةت بوو كة هينا ئازادبوونةكةي هةوالي كة ئةوةي تيثةري، ثييدا

عةباكةي سةرشاني خؤي ثيشكةش كرد..كةعب ثياويكي بةتةمةن بوو لةذيانيدا ئةزموني زؤرو خؤشي زؤري ديبوو.. وةك كاتي ذنهيناني، خستنةوةي نةوة، قانزاجكردن لةبازرطاني و سةركةوتنيان لةبةدر و هيضي بةدةستيانهينابوو، كة سةركةوتنةيرت هةموو ئةو بةقةدةر ئةوة خؤش نةبوو كة لةزينداني تاوان ئازادبوو

بانطةشةي ئازاديبانطةشةي ئازادي

Page 75: govari regai shar3

145ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني144 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

كؤت و زجني لةدةسيت كرايةوةو مذدةي ليخؤش بووني بؤ هات الي خواي ثةروةردطارييةوة..

)j( ثيغةمبةر خزمةتي بؤ دةضيت كةعب ئينجا لةمزطةوتةكةي خؤيدا، سةروةرمان زؤر دلؤشة.. ليةدا

دةمةويت شتيك بة خوينةر بليم ..كة ثيغةمبةر)j( دلؤشبوو سوننةتة لةو رووداوانةدا تورةبوو ئةطةر ثيضةوانةكةي يان بني دلؤش ئيمةيش )j(ياخود دلطران بوو دةبيت بة هةمان شيوةي ثيغةمبةرتورةيي و ناخؤشيي و خؤشي ضونكة بةكاربينني، )j(ثيغةمبةر سوننةتة، ئيمة بؤ )j( سةروةرمان خواي الي وةحيية هةمووي ناكات قسة لةخؤيةوة

طةورةوة.دةطييتةوة كةعب كة بكةن تابلؤية ئةم سةيري موبارةكي دةموضاوي الي ضومة كة دةفةرمويت: و كةعب ئازادبووني كة لةخؤشيدا ئةدايةوة بريقةي السرور( من وجهه يربق وهو هاوةلةكةيرتيةتي..) دوو كةعب كة بوو ئةوة بؤ خؤشييةي ئةو )j(ثيغةمبةررؤيشت سةروةرمان رووةو كةعب ئينجا ئازادبووة، عبيداهلل« بن »طلحة )j( ثيغةمبةر لةتةنيشت و

دانيشتبوو زوو جيطاكةي خؤي بؤ ضؤلكرد..

كةعب دةفةرمويت: هةرطيز ئةو ثياوةتييةي »تةلة«م لةبيناضيتةوة لة هةموو هاوةالن زياتر خؤشي دةويست

لةبةر ئةو كارةي كة لةطةلي كردبوو..ثاشان دةفةرمويت: ثيغةمبةر)j( ضثاندي بةطويداو أمك« ولدتك منذ عليك مر يوم أبشر خبري فةرمووي.. » لةو رؤذة خؤشرتين كة رؤذيكداي لة ليبيت مذدةت

كاتةوةي كة لةدايك بوويت. تةوبكةم طةورة خواي الي فةرمووي: كةعب ئينجا قبولة يان تؤ ليم خؤشبوويت سةروةرمان فةرمووي بةلكو خواي طةورة ليتخؤشبووة..) قلت : أمن عندك يارسول اهلل

أم من عنداهلل ؟ قال : » ال بل من عنداهلل »(دةطةريني..)مذدةت بةشوينيدا هةموومان وشةية ئةم كاتةوةي لةو رؤذة خؤشرتين كة رؤذيكداي لة ليبيت ئازادبني كة ئةوةداين بةدواي هةموو بوويت( لةدايك بةراسيت ئةمةية ئازادي، ئةو رؤذة جةذني لةدايكبووني كةعب بوو، رؤذي ئازادي و بةربوونة لةزيندان ئةمة ئةو

كاتةية كة خواي طةورة ئازاديدةكات..ليةدا دةمةويت ئةوة بةخوينةر بليم: ضي واي ليكرد

ليي خؤش طةورة دوايي خواي و بكات؟ تاوانة ئةم كة بيت، ئاماذةمان ثيداوة بةهؤكاري مالي دنيا بوو، ليةدا بؤ ئةوةي جاريكيرت توشي زينداني نةبيتةوة ئةو ئازادييةي و سةروةت هةموو نةضيت لةدةسيت هيناوة بةدةسيت ساماني خؤي ثيشكةش بة )بيت الال( دةكات، ضونكة هةموو ئازادييةك نرخي هةية، نرخي ئازادييةكةي ئةوةية ببةخشيت هةمووي هةيبووة باخاتةي و باخ ئةو كة دةفةرمويت: )j(ثيغةمبةر تةنانةت خوادا، لةثيناوي بؤئةوةي بهيلةرةوة بؤخؤت بةشيك بةلكو نا.. هةمووي دةفةرموويت: كةعب نةبيتةوة، ثةشيمان لةكاتيكيرتدا بةشيكم ماوة لة باخةكاني خةيبةر ئةوة بةسة بؤ ذيامن با سةروةت و سامان توشي تاوانيرتم نةكات، بةو شيوةية

خؤي ئازادكرد لة دونيا...مالي صدقة من أخنلع أن توبيت من إن اهلل )يارسول إىل اهلل وإىل رسوله . قال رسول اهلل : » أمسك عليك بعض مالك فهو خري لك » قلت : فإني أمسك سهمي الذي خبيرب . وقلت : يارسول اهلل إن اهلل إنا جناني بالصدق ، وإن من

توبيت أال أحتدث إال صدقا ما بقيت(خوينةر هةية بوخاريدا لة دوورودريذة فةرموودةكة

دةتوانيت زياتر سوود لةم بةسةرهاتة ناوازةية ببينيت.كةواتة هةموو مرؤظيك لةتاوانداية ئةطةر ضي هاوةلي ثيغةمبةريش)j( بيت، بةالم بةضي دةتوانيت خؤي لةم

تاوانة ئازادبكات؟ بة تةوبة..ثيغةمبةر)j( دةفةرمويت: )كل ابن آدم خطاء، وخري

اخلطائني التوابون( ..بةالم بةزؤري، تاواندةكات مرؤظيك هةموو واتة: و ئازاددةكات خؤي كة كةسةية ئةو تاوانكار باشرتين خؤي خؤي.. خواي بؤالي دةطةريتةوة و تةوبةدةكات

لةزينداندا ناهيليتةوة..كةواتة: زيندان ئاشكراية، خؤ ئازادكردن لةو زيندانة

روونة وةك رؤذي درةخشان.بليم: راشكاوانة ئاشكراو بة ئةوة دةمةويت ليةدا ئةوةي ئيسالمي فةرماني كارو بؤ نةجوالمنان هؤكاري كة ثيويستة..كؤت و ثيوةندي تاوامنان لةطةردني خؤمان دلنيابن ، بكةين ليدةرباز خؤماني ناتوانني ئاالندووةو بة دةربازبووني ئازاددةبني و بةو ئازاديية خواي طةورة

ليمان رازيدةبيت..

تابلؤي سيميةم

زيندان و كؤت و ثيموةندي راستةقينة..سةروةرمان بةريزي هاوةلي ذياني لة تابلؤية ئةم بةراسيت ئةم عبدولونزيرة«.. كوري لوبابةي »ئةبو كة تاوانةي لةو زيندانيكراوة بةسرتاوةتةوةو

ئةجناميداوة..بةالم ئةوانةيرت زيندانيي مةعنةوي بوون و ئازادبوونو نةبةسرتابوونةوةو ئةهاتن و ئةرؤيشنت، بةالم« ئةبولوبابة«

بةراسيت بةسرتايةوة..ضؤن؟

حةليفي ثيشرت بوو ئةنسارييةكان لة لوبابة« »ئةبو كة ئةوةي لةدواي بوون جولةكة قورةيزةي« »بةني ئوممةت بةثيغةمبةر)j(و دةرحةق طةورةيان خيانةتي بؤ سةريان بضيتة بةنهيين برياريدا )j(ثيغةمبةر كرد لة موسولانان و دانةخةن قةالكانيان دةرطاي ئةوةي طةمارؤدانياندا زؤر نةميننةوةو توشي نارةحةتي نةبن، ئةم كارةي بةنهيين باسكرد، يةكيك لةو قيادة بةرزانةي كة لةثالنةكةي ثيغةمبةر)j( ئاطادار بوون »ئةبولوبابة« ئةميش بوو، بةنوقوريزة حةليفي ثيشرت كة بوو سةركردةيةكي )ئةوسي( بوو مالي نزيكي مالي جولةكةكان ويست )j(ثيغةمبةر قورةيزة، بةني لةناوضةكاني بوو بينييتة ناو ئةوان، بةالم هيض قسةيةك نةكات، كة طةرايةوة خؤيان خيانةتةكةي بة هةستيان جولةكةكان مالةوة بؤ ليناهينيت، بؤية زوو كرد بوو كة ثيغةمبةر)j( وازيان ضوونة الي ئةبولوبابةو دةستيانكرد بةقسةكردن و هةست و سؤزي ئةبولوبابةيان جوالند كة طواية ثيشرت بةيةكةوة ثةيوةنديي و سيرتاتيذي دبلؤماسيي ثةيوةنديي سؤزي كة وايكرد ئةمة هةبووة، ...هتد سةربازي بة تةنها ليبت( خواي )رةزامةندي جبوليت ئةبولوبابة دةسيت ئاماذة بؤ الي ملي بكات بة شيوةي ئيشارةت كة ثييان بليت: ثيغةمبةر)j( ئةمري بؤ هاتووة لةطةلتاندا جبةنطيت و بدات لة طةردنتان، ضونكة جولةكة بةدريذايي

ميذووي خؤيان هةر خيانةتيانكردووة.»ئةبولوبابة« دةفةرمويت: كة ئةو كارةم ئةجنامدا زانيم خيانةمت كردوة، لة كاتيكدا نة ثيغةمبةر)j( غةيبدةزاني ليبوو نة هيض هاوةليك ضاوي لة ئيشارةتةكةي و ئاطاي بووة، بةالم خؤي دةفةرمويت تاوامن ئةجنامداوة خيانةتي

..)j(طةورةم كردوة لة خواو ثيغةمبةرةكةي )فيقول رضي اهلل عنه: فندمت واسرتجعت، فقال كعب مالك يا أبا لبابة ؟ فقلت: خنت اهلل ورسوله، فنـزلت وإن

ينتظرون والناس حلظتها، من بالدموع ملبتلة حلييت إليهم، حتى أخذت من وراء احلصن طريقا آخر رجوعي

.)s فما استطاع أن يواجه النيبضونكة ئةبولوبابة دةيزاني ئةمة نهينييةكي كؤمةاليةتي ياخود نهينيي ناو مال نيية، بةلكو ئةوة نهينيي دةولةتة هةركةس نهينيي دةولةت ئاشكرا بكات خيانةتي طةورةي

كردووة..ئينجا زاني كة تاواني كردووة بة طريانةوة طةرايةوةو بووبوو سوار هةناسةي و بروات نةيتواني قاضةكاني نةيدةزاني ضي بكات بؤية بة ثةلة طةرايةوة بؤ مزطةوتي بةميشكي هات غةريب زؤر بييكي )j(ثيغةمبةر

ئةبولوبابةدا..ثيوةندبووم بةو تاوان ئينجا وتي: مادام من كؤت و و خيانةتةي كردومة وةرن بةراسيت مببةستنةوة تا ئةو كاتةي خوا ليم خؤشدةبيت ياخود ئةمرم، خؤي بةستةوة بةكؤلكةيةك لةمزطةوتةكةدا )ئيستا ئةو كؤلكة لةمزطةوتي ياخود تةوبة كؤلةكةي ليينوسراوة ماوة سةروةرماندا كؤلكةي ئةبولوبابةي كوري مونزير( ثيغةمبةر)j( هات

بؤالي فةرمووي ضيت كردووة؟خؤي ..)j( ثيغةمبةر بؤ طيايةوة كارةكةي بةستؤتةوة تا ئةو كاتةي خوا لييخؤش دةبيت كة مرؤظ ئيش هةموو بوو دلدا لة ترسي خواي ئةطةر تاوانيكرد ثي لةوةي ضةندي نية كيشة و ئةوةستيت كارةكاني و دةضيت كة خؤي بةستؤتةوة ساليك باشرتة لةوةي مرؤظ بة تاوانةوة ريبكات تا مردن طرنط ئةوةية ئازادبيت لةو

كؤت و ثيوةندةي كة هةيةتي..يةكةم بؤالم بهاتاية ئةطةر فةرمووي: )j(ثيغةمبةروةحي ضاوةري مادام بةالم لييخؤشدةبووم، ئةوة جار

دةكات ئةوة الي خواي ثةروةردطارة..الشعر من رباطا فأخذ املسجد أتى حتى عاد ))ثم القوي وربط ذراعيه ونفسه يف سارية من سواري املسجد وأحكمه قال: وبلغ رسول اهلل s ذهابي وما صنعت، فقال: الذي ربط دعوه حتى حيدث اهلل فيه ما يشاء ، ألنه هو نفسه، أي: لو كان جاءني ألستغفرت له، فأما إذ مل يأتن

وذهب، فدعوه فإنه هو الذي جنى على نفسه(بةسرتاوةتةوة.. هةر ئةبولوبابة رابوورد يةكةم رؤذي ثاشان رؤذي دووةم .. ئينجا سييةم .. تاكو شةش رؤذ ئةم ثياوة بةو كؤلكةيةوة خؤي بةستةوة تا خواي طةورة ئازاديبكات و لةو كؤت و ثيوةندةي هةيةتي ئازادبيت..

بانطةشةي ئازاديبانطةشةي ئازادي

Page 76: govari regai shar3

147ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني146 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

لةشةويكي درةنطدا ثيغةمبةر)j( لةالي«ئوم سةلةمةي« )j(سةروةرمان لةثريكدا بوو، ئيمانداران دايكي دةستيكرد بةثيكةنني »ئوم سةلةمة« فةرمووي: ضيية وا بةم شةوة ثيدةكةنيت؟ فةرمووي خواي طةورة لة ئةبولوبابة الداو ذوورةكةي ثةردةي سةلةمة ئوم ئيرت خؤشبوو. بانطي ئةبولوبابةي كردو مذدةكةي داية كة خواي طةورة لييخؤشبووة، خيا كةسوكاري هاتن بؤ الي ئةبولوبابة كة خوا ثيغةمبةري هةتا نامكاتةوة كةس وتي: بيكةنةوة، خؤي )j( خوا ثيغةمبةري بةياني نةمكاتةوة، )j(كردييةوةو ئازاديكرد .. فةرمووي: موسولانيك ئازادبوو )تييب يا أبولبابة( زؤر خؤش حالبوو بة دةم ثيكةنينةوة

كردييةوة..ئةم ئايةتة دابةزي بؤ ليخؤشبووني: چ ڻ ڻ ۀ ۀ ہ ہ ہ ہھ ھ ھ ھ ے ے ۓ ۓ ڭ ڭ ڭ ڭ ۇ ۇ واتة: هيض فرستادة ية كمان النساء. چ ۆ ۆ ۈ وة بؤي، بة طويراية لي نة درابيت فة رمان كة نة ناردووة ضونكة خوا، بة فة رماني نة درابيت بؤ ملكة ضي برياري خواية فة رمانبة رداريي )j(ثيغة مبة ر فة رمانبة رداريي لة خؤيان ستة ميكيان كاتي خة لكة ئة و ئة طة ر( )خؤ تؤو الي بؤ هاتن ضوونة وةو( بة خؤيانا )دوايي كرد طة ورة لة خواي ليخؤشبوونيان داواي وة ثة شيمانبوون كردن، بؤ ليخؤشبووني داواي jثيغة مبة ريش دة كرد، ثة شيماني تة وبة و خوا كة دة بينن ئة وكاتة بيطومان

وة رطرة و ميهرة بان و دلؤظانة ئة طة ر بة راستيان بيت. بؤ ئةوةي كة ئازاد بوو لةو زيندانة، تةماشاي فةرموودةكة وةك” بدات تاوانةكةي كةفارةتي دةيةويت ضؤن بكةن كةعيب كوري ماليك” هةمان دةق بةكاردينيتةوةو دةليت بووةو جولةكةكان نزيكي هةمبووة كة مالةي ئةو ..بةهؤكاري ئةوةبوو مال و خانوو سةروةمت لةاليةن ئةوانةوة خواو لةثيناوي بةخشي هةموويم ئةوا بةدةستدةهينا.. ثيغةمبةرةكةيدا)s(، بةس بؤ ئةوةي ئازادمب، ديم لةنزيك مالي تؤدا دةذيم، لةنزيك مزطةوتةوة خانوويةكي دروست كردو لةويدا ذيا، ثاشان فةرمووي: تؤبةكةي من ئةوةية من )إن بهينم سامانةكةم و سةروةت هةموو لة واز كة

توبيت أن أخنلع من كل مالي(.ثارةو زيندانيكردبوو ئةوي كة ئةوةي كةواتة: لةهةمووي وازي بؤية قوريزة، لةبةني بوو نزيكبووني

هينا بةس بؤ ئةوةي ئازادبيت.

بةخشينة.. بة ثيويستت زيندان لة بوونت ئازاد بؤ بؤ دةردةكةويت كة ثارةو سةروةت و كةواتة: ئةوةمان

سامان بةخشني كةفارةتي تاوانة.. ثيشةوا »عومةري كوري خةتاب« ويناي ئةو رةوشةمان بؤ دةكات و دةفةرمويت: كة ئةو كاتةي دةنطم بةرزكردةوة ثيوةدياربوو تورةبوومن ثيغةمبةردا)j(و لةحوزوري دوايي هةلةبووم، زانيم »حودةيبيية«دا لةثةياننامةي هةر كاتةوة لةو دابةزي، لةسةر )الفتح(ي سورةتي ثارةو بةخشيين و رؤذووطرتن و كردن نويذ خةريكي سةروةت و ساماني خؤم و ئازادكردني كؤيلةم بؤ ئةوةي خوا ليمرازيبيت و ئازادببم لةو تاوانةي كة كردوومة )فما زلت أتصدق وأصلي وأصوم وأعتق؛ خمافة كالمي الذي

تكلمت به يوم احلديبية حتى رجوت أن يكون خريا(.بؤية مرؤظ دةبيت بزانيت لةم دونيايةدا وةك ريبواريك واية ديت و دةروات ثاشان ئةو جيطةيةي تيدا دةمينيتةوة

قيامةتة..

تابلؤي ضوارةمتاوان مرؤظ لةزيندانةوة بةرةو لةسيدارةدان دةبات..

ليةدا دةمةويت بؤ ئيوةي وينابكةم ذياني ئةوةي كة هاوةليكي بةريزي سةروةرمانة)j( بةناوي )ماعز كوري لةطةل ليبيت خواي رةزامةنديي ئةسلةمي( ماليكي

ئافرةتة »غاميدية« كة..زيناوة، ناو دةكةويتة مندالة و مال »ماعز« خاوةني بةالم كةس ثيينازانيت، ضونكة تاوانةكةي كؤت و ثيوةندي و ناكريت بؤ كاري هةناسةبدات، ناتوانيت و دةكات رووينايةت سةيري خيزان و مندالةكاني بكات، ناضار ديتة )j(و دةليت: ئةي رةسولي خوا)j(خزمةتي ثيغةمبةرثاكمبكةرةوةو ئازادم بكة، ثيغةمبةر)j( فةرمووي: ضي ثيغةمبةر)j( ضةندين جار كردووة، زينام وتي: بووة؟ خؤي لةسةر ياخود بةهةلة نةكو بؤئةوةي ناردييةوة نةبيت ئةو قسةية بكات، ئينجا ثييدةليت: سةرخؤشنيت؟ بؤي هةردةيةويت )j(ثيغةمبةر نا، دةليت: لةوةالمدا دةليت: و لةقسةي خؤي بةردةوامة ئةو بةالم بثؤشيت، كوشتنة كؤتاييةكةي كارة ئةم ثاكمبكةرةوة، ثيغةمبةر

بة رةمجكردن!!بةردةوام بؤية دابنيشيت، ناتوانيت »ماعز« بةالم دةضيتة خزمةتي »ئةبوبةكر« ثاشان »عومةر« بؤ ئةوةي رةجم كة ئةوةي لةدواي ثاكيبكاتةوة، )j(ثيغةمبةر

نويذي خؤي )j( ثيغةمبةر دةكوذريت، و دةكريت لةسةر دةكات..

لةو كاتةدا كةسيك لة هاوةالن دةليت: خؤي ئاشكراكردو زؤري )j(ثيغةمبةر سةط، رةمجي وةك رةمجمانكرد كةر طؤشيت دابةزة فةرمووي: تورةبوو، ثيناخؤشبوو لةو جيطةيةدا طويدريذيك تؤثيبوو طؤشتةكةي كة خبؤ، خؤر لييدابوو بؤ طةني كردبوو، ئةمري كرد بةو كةسةي كة ئةو قسةي كرد دةرحةق بة »ماعز« فةرمووي: دةبيت ناتوامن، )j(ثيغةمبةر ئاخر وتي خبؤيت، طوشتة لةو بةخوا سويند فةرمووي ئازاديكردو سةروةرمان ئيرت ئيستا »ماعز« لةبةهةشتدا لة بةروبوومي ئاوي بةهةشت

دةخوات، خؤي طةياند بة مردن بؤ ئةوةي ئازادبيت.. j ـ )وملا صلوا على ماعز بن مالك ودفنوه.. مر النيبعلى موضعه مع بعض أصحابه.. فسمع النيب j رجلني يقول أحدهم لصاحبه: أنظر  إىل هذا الذي سرت اهلل عليه j ومل تدعه نفسه حتى رجم رجم الكالب.. فسكت النيب ثم سار ساعة.. حتى مر جبيفة محار.. قد أحرقته الشمس  حتى إنتفخ وارتفعت رجاله.. فقال j: أين فالن وفالن؟ قاال:  حنن ذان .. يا رسول اهلل.. s قال: أنزل .. فكال من جيفة هذا احلمار : sقال: يا نيب اهلل !! غفر اهلل لك .. من يأكل من هذا؟ فقال أشد .. آنف أخيكما عرض من نلتما ما قسمت لو توبة تاب لقد .. امليتة أكل  من أنهار لفي اآلن إنه بيده نفسي والذي لوسعتهم أمة على

اجلنة ينغمس فيها(.»غامدية« بة ئيسالمدا لة ئافرةتيك شيوة هةمان بة ثيغةمبةر الي ديتة دةكات، زينا ئةويش ناسراوة

دةفةرمويت: سةروةرمان زينامكردووة، دةليت: j

حةددةكةت لينادةم نةوةكو دوو طيان بيت، برؤ ماوةيةكي تر بطةريوة، لةدواي ئةوةي كة ئاشكرادةبيت بؤي كة دوو طيانة ديتةوة و سةروةرمان ثييدةفةرمويت: دووطيانيت - بؤ ئةوةي تؤلةي زيناكةي ليبكاتةوة بةو تؤلةية خواي دةفةرمويت: )j(ثيغةمبةر ليقبولبكات- تؤبةي طةورة ليرباوة ئؤقرةي ئافرةتة ئةو بةالم دابين، سكةكةت برؤ هةر ضاوةريي ئةوةبوو خواي طةورة تؤبةي ليقبولبكات، شيةخؤرةية، مندالةكة ديتةوة سكةكةي دواي بؤية بةتؤية ثيويسيت برؤ دةفةرمويت: sثيغةمبةر ثاشان دادةنيني، لةسةر حةددةكةت ثاشان بدةري، شيي خؤي بةثيي مندالكة دةطةريتةوة ساليك ضةند لةدواي دةروات.. سةروةرمان دةثرسيت: كةسيك هةية ئةو مندالة

بةسةردا كارةكاني هةموو كة لةدواييدا بةخيوبكات، فةراهةم دةبيت، حةددي بؤ دادةنني تاكو كوشنت، ئينجا تؤبةية طةورةترين ئافرةتة ئةو تؤبةي دةفةرمويت:

لةميزاني ئةهلي سةرزةويدا.بةتاوانةوة ئيماندارن راستطؤن كة كةسانةي ئةو ثاك خؤيان بوو مردن بة ئةطةر ريبكةن، ناتوانن

دةكةنةوة..دةبيت ضؤنة بزانيت ئيمانةكةت ئةتةويت ئةطةر بزانيت دةبيت دةكةيت تاوانيك كة كاتةي ئةو بزانيت وةك شاخيك واية خةريكة بةسةرتا دةروخيت، خؤ ئةطةر ئيمانةكةت الوازبوو ئةوة طوي نادةيت بة تاوان، هةموو

تاوانيك بةالتةوة ئاسايية..عةبدولالي كوري موسعود دةفةرمويت: )آن املؤمن يرى ذنوبه كجبل يكاد أن يقع عليه(.. ئيماندار تاوانةكاني وا

دةبينيت دةليي شاخيكةو بةسةريدا دةروخيت..كةواتة: ئيماندار ئةوةية كة طوناحدةكات طوناحةكةي مونافيق بةالم دةروخيت، بةسةريدا واية شاخ وةك ئةوةية كة تاوان دةكات وةك ئةوة واية ميشيك الي لوتي

دةربكات..

امانيمكي هزري لةم باسةدا.. تيمراطةيةمن: خوينةر بة ئةوة دةمةويت مةيداني ليةدا جار زؤر لةوانةية دةيكةيت، كة تاوانةي هةموو ئةو بلييت: كورة ئةوةضيية ئةودينةتان ئةوندة قورسكردووة لةسةرمان ياخود خةم ناخؤيت بؤ ئةوةي كة ئةم ئيسالمة سةيرة بةآلم نةماوة، ئيسالمي حوكمي ثيادةناكريت، كةواتة: خؤمةوة، بة ئةدريت بؤ هةناسةي موسولان

دةبيت هةموومان بة ئيمامناندا بضينةوة..ليةوة دةبيت ئةوة باسبكةم ضؤن ئةو ريكخستنانةي ئاراستةي كة ئةدريت بؤ هةناسةيان ئيسالمي ضاوياندا لةثيش خةلكي بةدرؤو دةكةن ئةندامةكانيان منوونةي كة هةلدةبةسنت.. بؤ قسةيان ناشريندةكةن، زؤر لةبةر دةستداية، بؤضي خؤتان كؤت و زجني دةكةن لةجياتي ئةوةي خؤتان ئازادبكةن؟! سةيرة بةراسيت ئةم

دونيايةو ئيسالمييةكاني كوردستان..طةورة تاوانة بةو هةست ضؤن خةلكانيكيرت ثاشان ناكةن كة والتي موسولانان داطيكراوة وةك فةلةستني و عياق و ئةفغنستان ..هتد، هةست بة تاوان ناكةن، ئةطةر برؤ زينداني، لةطةل راهاتوويت كةواتة: هةستتثينةكرد

بانطةشةي ئازاديبانطةشةي ئازادي

Page 77: govari regai shar3

149ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني148 ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني

هةر زيندابة.خةلكي هةموو دةفةرمويت: بةسري حةسةني وةك كاتةية ئةو ئاطادينةوة، بة كاتيك بيئاطاييدان.. لةناو

كة دةمرن!وةرن دةكةمةوة؛ دووبارة سةرةتام وتةي كةواتة: دةستدا لةبةر زؤر كات ئازادكةين خؤمان با خةلكينة

نيية.. بة رةمةزان خؤمان ئازاد كةين، ئةطةر فرياي رةمةزان

نةكةوتني بة حةج خؤمان ئازادبكةين..بانطةشةي ئازادي بؤ هةموو اليةكة ياخود ئةتوانيت بة

هؤكاري زؤر ئازادبيت..مرؤظ دةتوانيت لة هةموو كاتيكدا ئازادبيت، منوونةكةي وةك ئةوة واية تؤ غةرامةيةكي زؤر كراويت، كةسيك ديت هةموو غةرامةكةت بؤ ئةداتةوةو ثيتدةليت: بةريز لةمةوال بهينة، سةركيشييانةت لةو واز مةكةو خراثة كاري هةر طةر تؤ بدات بؤ غةرامةكانت هةموو جاريك ضةند

بةردةوامبيت، ئةوا خؤت سةرسةري و مالويراني..رووناك رؤذي وةك شتيكي هةموو سةروةرمان بؤ هةر حةراميشمان ديارةو حةالل باسكردوين، بؤ

دياريكراوة..ئةوةي كة رؤيشت ضووة.. با لةمةوال سةرةتايةكي نوي بكةينةوةو هةموومان بةرةو هةول و كؤششيكي راستةقينة ئاسانبكات، بؤ كارةكامنان طةورة خواي تاكو برؤين ئيمةومانانةوة بةدةست ئيسالمي كاري ئةوةي هؤكاري و كؤت لةسةرمان تاوانة زؤربووني بروابكةن نايةت،

زجنيي كردووين، وةرن خؤمان ئازادبكةين.رةمةزاني ضاوةرواني بثرسن خةلكانيك لةوانةية

داهاتوو بكةم بؤ ئةوةي ئازادمب ؟من دةليم: هيض طرنتييةك نيية بؤئةوةي ئةو هةناسةيةي ئةيدةيت جاريكيرت بيدةيتةوة، كةواتة: فرياناكةويت كي

دةلي دةمينيت..بؤ نةكةومت بليت: فرياي رةمةزان لةوانةية كةسيكيرت حةج فرياكةوين باشرتة، من دةليم: طرنيت نيية بؤ ئةوةي

بطةينة حةجيش، ثيويستيمان بةتؤبةي خيا هةية..واتة: داناوين، بؤ خياي ريطةضارةي )j(ثيغةمبةر

تؤبةي ئيكسثريس.. ضؤن؟

ئةفةرمويت: هةر كةس دةستنويذيك وةك من بطريت، دوو ثيغةمبةر)j(و طرتووة دةستنويذي ضؤن واتة:

ركات نويذي ئيستغفار بكات و بةراستطؤيي تةوبةبكات، تازة واية ئةوة وةك نامينيت لةسةر تاوانيكي هيض ريوايةتيكيرتدا لة كرابيت، مةلؤتكة لةدايكبووبيت، هاتووة كة بةدل و بة رووي راسيت رووبكاتة خواو دوو ئةم لييخؤشدةبيت. طةورة خواي بكات، نويذ ركات

فةرموودةية لةبوخاري و موسليمدا هاتووة..بةم دوو ركاتة نويذة لةهةموو تاوانةكان ئازاددةبيت، ئةوةية هؤكارةكةي ناكات باشة كاري كة زؤرجار مرؤظ نؤ لةسةر هةشت با دةليت: كردووةو زؤري تاواني كة بيت، بةالم كة زاني ريطةي تةوبة ئةوةندة ئاسانة، هةرطيز

توشي هةلة نابيت..هةموو دةفةرمويت: )j(ثيغةمبةر لةفةرمودةيةكدا بةخوا دةفرؤشن خؤيان يان فرؤشن.. خؤ مرؤظةكان

ياخود بة دنيا. )يان ئازادي دةكات ذياني، ياخود زينداني دةكات.

كةواتة: ئةو دوو ركاتة ئازادت دةكات و وات ليدةكات ركاتةيش دوو ئةو فرياي ئةطةر كار.. بؤ دةرضيت لةئيكسثريس كة كيشةكةي )j(ثيغةمبةر نةكةوتيت هةر ئةبوهورةيرةوة.. لة دةفةرمويت ئاسانرتكردووةو كةس سةد جار بليت: )سبحان للة وحبمدة( خواي طةورة دةريا كةيف وةك ئةطةر تاوانةكاني خؤشدةبيت لةهةموو بؤ بيطةردي ثاكو واتة: طياويةتييةوة. موسليم وابن.

خواو سوثاسيك كة شايستةي ئةوبيت.ئةمة فرسةتي ئازاديية، لةم دونيايةدا نةتوانيت خؤت جيطةي ئية ضونكة ئازادنابيت، هةرطيز ئازادبكةيت ئةو بةبروانامةي ثيويستت ليةوة تاقيكردنةوةية، تاقيكردنةوةية هةية كة بروانامةي ئازاديي بةدةستبينيت بؤ ئةوةي دامبةزرييت لةبةهةشتداو بةهةتاهةتايي تييدا مبينيتةوة، تا لةزينداني ئةم دنيادا رزطارمانبيت، ضونكة بة وتةي ثيغةمبةر)j( ئةم دونياية زينداني ئيماندارانة،

بةهةشيت بيباوةرانة.وةرن دةليم: دةهينم بةوة ليكؤلينةوةكةم بة كؤتايي

با ئازادبني.اهلل إن اهلل إىل أمري ض وأفو لكم أقول ما فستذكرون

بصري بالعباد.جا لة ئايندةدا رؤذيك ديت، ئةم قسانةي منتان بيتةوة ياد، ئيستاكةيش من خؤم و كاروبارةكامن دةدةمة دةسيت خواو ثشت بةخوا دةبةستم، ضونكة بيطومان خوا بينةري

بةندةكانييةتي.

وةسفي كــة مــرؤظــة مافيكي يــةكــةمــني بــي ــي ــازادي ئــنــري، ضــونــكــة ئــةو ــدةســةلــي ــي ــي ث ــرؤظ مــرؤظــايــةتــي مواية ماناي دةسةنيتةوة، لةيةكيك بي ئازاديي كةسةي هةرلةسةرةتاوة مرؤظايةتييةكةي لةوكةسة سةندؤتةوة، بةمة ئةو سةربةستييةشي ليدةسةنيتةوة كة بؤي هةية بانطةشة بؤ عةقيدةو بيوباوةرةكةي خؤي بكات، هةروةها لةوةي كة ئةو ئةمان و ئةمنييةتةي دةبوو هةيبيت بةرامبةر ئازاروئةشكةجنةو ترسوتؤقاندن ئةويشي ليسةندؤتةوة! كة وابوو ئةطةر ئازادييةك ئةمانةي لةخؤنةطرتبوو، ئةوا كاريطةرييةكي بيناوةرؤكةو ناوي ئةوة نيية، ئازاديي لـــةذيـــانـــدا نــيــيــة، لـــةم ديــــدةوةيــــة كـــة خــــواي طـــةورة ئةوةيش لةسةر روونــدةكــاتــةوةو موسولانان ريبازي لةذياني بةرفراوانيان ئــاوا ديديكي كة راياندةهينيت واقيعدا هةبيت، دةبيت موسولانان كة ئةم بانطةوازةي ريسا ئةو دةطةيةننةوة، بةخةلكي هةلطرتووةو خوايان

جئ ی بريتييةلة: كة لةبةرضاوبيت مةزنةيان خوايية بةهيض واتة: البقرة. حخ مبىب خب حب جب يئ مئىئ حئ نابيت، دينةوة بةهؤي خةلكي بوغزاندني شيوةيةك ضونكة بةتةئكيد ذيريي و ثةيثيربدني ئاقالنة لةطومرايي

و سةرطةرداني جيابووةتةوةو روونة.ــةطــةل كــيــشــةي عــةقــيــدةكــة، وةكــــو كــة ئـــةم ديــنــة لقةناعةتثيكردنيةتي، كــيــشــةي هــيــنــاويــةتــي، خـــؤي كيشةي نــةك رؤشــنــكــردنــةوةي، روونــكــردنــةوةو دواي ناضاركردني خةلكي بؤ وةرطرتين يان بوغزاندن و تني بؤ هينانيان مادام وةريناطرن! دينةكة ثيويستيي بةوةنيية، ضونكة خؤي هةموو كياني مرؤظةكة دةدوينيت، هةموو هيزو وزةكاني دةهينيتةطؤ، لةاليةكييةوة ذيريي و بيي دةبزوينيت و ئةوةي لةالي خؤي بةلطةنةويستة دةخياتةوة ناخي زيندووي ويذدانيكي لةاليةكيرتيشةوة ثيشضاو، دةهةذينيت، لةاليةكيرتيشةوة لةطةل سروشيت مرؤظانةي ثاكي خؤي رةفتاردةكات، شتيكي قورسي ليداواناكات، مــرؤظــةوة كياني اليةنةكاني لةهةموو هــةرئــاوا ئيدي بؤيدةضيت، بؤية نايةويت بةبةكارهياني زؤرداري و هيز

بةموعجيزةو نةيويستووة تةنانةت ســةرري، بيهينيتة خةواريق بيدوينيت، ضونكة ئةو موعجيزةو خةواريقانة ــةوي حــازرونــازربــوون! ل ذيــربــار كة ئــةو كةسة دةخةنة بينيوةو خةواريقةكةيان موعجيزةو و لةويبوون واتة: ئةوة بــةالم بــوون، موعجيزةكة خــاوةن بةديين تةسليم تةسليمبووني نةك هؤشة، ضاوو كاتيي تةسليمبووني

ذيريي و بييي. ـــزو كــيــشــي جـــا كـــة ئــــةم ديـــنـــة بـــــــــةزؤرداري و هـــيبيوباوةري و رووبــةرووي هةست موعجيزةو خةواريق خةلكي نيية قبوليشي حــةمتــةن نــةبــيــتــةوة، خةلكي نــاوي، بهيننة زؤرداري و راكــيــشــان و بــةنــاضــاركــردن ـــكـــردنـــةوةي ــكــة نـــة روون ــي ــاضــاركــردن ــة ن ــةم ضــونــكــة ئلةطةلداية، نة قةناعةتثيكردن، نة قةناعةتكردنيش، ئاخر لةبةرئائةوةية كة ئيسالم ئةم ريسا مةزنةي دارشتووة، خواي كة دةخوينيتةوة ريــزة ئةو بةهيزةدا ريسا لةم طةورة بؤ مرؤظي داناوة، كة خواي طةورة بةديدو فيكرو ئةوةندةي رةوابينيوة، مرؤظي هةستوهؤشي و ويست ريطةي خؤي ئازاديي ثــةري بةو كة سةرثشككردووة عةقائيدي طــومــرايــي ريـــي ــان ي خــواويــســيت رينمايي بطريتةبةر! بةرثرسياريي داهاتووي خؤيشي خستؤتةوة لةهةموو سيفةتيكة بةراسيت ئةمةيش خؤي، طةردني طرنطرتة، رةسةنرتو مرؤظ مرؤظايةتيي سيفةتةكانيرتي الدةرة سيستمة بــيؤكــةو كة جــوانــةي سيفةتة ئــةو ئا زالةكاني مرؤظي سةدةي بيستةم بةمرؤظي رةوانابينن، ئةوةي كة دةسةالتدارة رقنةكان ناهيلن ئةم مرؤظةي خوا ئازادانة تا ريزيليناوة مومارةسةيبكات خةلقيكردووةو لةطةل سروشت كة وةربطريت بيوباوةرة عةقيدةو ئةو و كياني خؤيدا دةسازيت، نةك لةطةل ديدي فةلسةيف و بؤضووني سياسيي دةولةت و ياساو دةزطا ئاراستةوانة قةناعةت دةبيت يــان ناضاريدةكةن كة رةمسييةكان! ناتوانيت حالةشيدا لةو بكات، دةولــةت بةبيوباوةري ـــاوةر بــةخــواي كــردطــارو تاكوثاكي ــو كــة دةبــيــت ب وةكطةردوون و ذيان بهينيت! يان دةبيت خؤي خباتةبةردةم

ئازاديي بين . سةييد قوتب و. ئةميةن عةلي

بانطةشةي ئازادي

Page 78: govari regai shar3

ذمارة )3( - ثايزي 1432ي كؤضي-2011ي زايني150

رةمسيي ضــةوســانــدنــةوةي و دةولـــةت ليثيضينةوةي دةسةالتداران تةحةممولبكات!

راسترتين جيهانبينيية، ديـــدي راقــيــرتيــن ئيسالم ثيناسةي بوون و ذياني كردووة، رةواترين بةرنامةي بؤ كؤمةلطةي مرؤظايةتي ثيية، لةطةل ئةوةيشدا دةفةرمويت: بةشوينكةوتوواني خةلكييش ثيش ىب مئىئ حئ جئ )ی خؤي دةفةرمويت و رايشياندةهينيت كة نابيت و ناشيت

دينةكةوة وةرنةطرتين بةهؤي هيضكةسيك ناكريت و بضةوسينريتةوة! ئةمة لةكوي و ئةو بيؤكة بةشةرييانة لةكوي كة خاوةنةكانيان بةدةسةالتي رةمسيي دةولةتان دةبيت كة ناضاريشياندةكةن و دةدةن خةلكيدا بةسةر

هةرئةو وةرطرن، يان دةبيت نةبن!ئيسالم طرنطةي طةوهةريية ريسا ئةم دةبيت ئيمة

بياخنةينةروو، ثيكةوة جيهادةكةيدا لةطةل دايرشتووة ڃ ڃ بريتييةلة: بالةكةيرتي ريساية ئةم ضونكة بيانكوذن واتة: البقرة. ڃ ڃ چ چ چ چڇ ڎ تا ثاشطةزبكرينةوة، لةدينةكة ناضارنةكرين تا خةلكي بةرنامةي ذيان هةردينةكةي خوا دةبيت و بةس. هةنديك لة ناحةزان و ثيالنطيان، ئيسالم بةوة تؤمةتباردةكةن كة طواية ياساي دذبةيةكي ئاواي هةية، لةاليةكةوة جيهاد

فةرزدةكات و دةليت: ڃ، لةاليةكيرتةوة دةليت: ی جئ حئ مئىئ هةنديكيرتيش خؤيان وا نيشاندةدةن، طواية بةرطريي لةئيسالم دةكةن بةالم لةحةقيقةتيدا دةيانةويت هةسيت فةرزبووني جيهادةكة لةدةرووني موسولاناندا خامؤشبكةن و ضؤنيةتيي بةجيهيناني ئةم فةرزة خوايية كؤن بارودؤخي و بةالوةكي موسولاناندا لةميذووي موسولانان بؤ ثيضاوثيض بةريطةيةكي و ثيناسةبكةن دينةوة، كة طواية جيهاد شتيكي كؤنبوو ئةمرؤو سبةي

ثيويست نةماوة، ضونكة ئيستا دنيا طؤراوة!!وةكويةك و نني بةرطريي هيي قسةلؤكةكة هــةردوو هـــيشـــن، هـــةردووكـــيـــان هــةرلــةبــيو ديــــدو نــةخــشــةي رؤذهةالتناسةكانةوة هاتوون، كة لةطةل هاوسةنطةرانيرتي دةكــةن، ئيسالمةكة دذايةتيي بةجؤريكيرت بةرةكةيان يان بطؤرن ئيسالم ريساكاني يــان دةيانةويت ئةمان لةناخي تينوطوري تا بطؤرن، تيطةيشتنةكةي شيوةي ئةم ئــةطــةر ـــن دةزان ضونكة نةمينيت، موسولاناندا خؤبطرن لةروويدا نةيانتواني قةت - جيهادةي رؤحي هةبووني ضةكةرةبكاتةوة، موسولاناندا لةناخي -ــــةوان زةمحــةتــدةبــيــتــةوة، بــؤيــة بــةهــةمــوواليــةكــيــان ئمـــاددي و مةعنةوي تــيي ــنــةوةو كــؤدةب لــةبــةرةيــةكــدا دةطرنةوة ئيسالم، لةوة دلنيان كة هةركاتيك ئةم هةسيت موسولاناندا دةرووني و لةدل جيهادةيان فةرزبووني مةياند، ئيرت دةكةونة باري سةري و بةهةموو شيوةيةك طؤشةو لةهةموو خؤياني درنــدانــةي طــورزي دةتــوانــن خستيانة كة ئاوابوو ئاخر ثياكيشن، دنيا كةناريكي ئيستيعمارو نيوان جةنطي كة موسولانانةوة ميشكي لةثيناويدا جيهاد تا عةقيدةنيية جةنطي والتةكانتان بكةن! بةلكو هةرجةنطيكة لةبةرخاتري نةوت و بةرهةمي والتاني ئيوة دةكري و ئيستيعمار هةرئةوةندةي دةويت و كةلوثةل بــازاري سةرفكردني بكاتة ئيوة كة والتاني بةرهةمي خؤي! ئي ئةمةيش ض ثيويسيت بةئيعالنكردني

جيهاد هةية؟!

ئيسالم راقيترين ديدي جيهانبينيية، راستترين ثيناسةي بوون و ذياني كردووة، رةواترين بةرنامةي بؤ

كؤمةلطةي مرؤظايةتي ثيية، لةطةل ئةوةيشدا دةفةرمويت: )ی جئ حئ مئىئ

ىب ثيش خةلكييش بةشوينكةوتوواني خؤي دةفةرمويت و رايشياندةهينيت

كة نابيت و ناشيت و ناكريت هيضكةسيك بةهؤي وةرنةطرتني دينةكةوة بضةوسينريتةوة! ئةمة لةكوي و ئةو بيرؤكة بةشةرييانة

لةكوي كة خاوةنةكانيان بةدةسةالتي رةسميي دةولةتان بةسةر خةلكدا دةيدةن و ناضاريشياندةكةن كة

دةبيت هةرئةوة وةرطرن.

ئازاديي بري

Page 79: govari regai shar3
Page 80: govari regai shar3