gqfk;fbe ;[xko fdjksh eo}k yku/ ~ w}p{s eobk oki gqpzxb l ... punjabi march 2014.pdf · march -2014...
TRANSCRIPT
ISSN-0971-8397
fJe ftek; wkf;e
;kb L 29 nze 8 wkou, 2014 10 ;kbkBk uzdk 100 ` `
ftF/F b/yfdjksh eo}k YKu/ ~ w}p{s eoBkfdjksh eo}k YKu/ ~ w}p{s eoBk
Bfue/s w'o s/ dhgsh ikoioki gqpzXB L f;tb ;/tk s/ f;nk;sdkBK ftukb/ skbw/b
Gkos ftu e[Fb-Fk;B bJh jzGbk gqFk;fBe ;[XkoK dhnK T[`GothnK T[dkjoDK
ftFth fB:fwsk d/ :[r ftu gqpzXB
ftFtheoB dk :[r s/ gqFk;B
phHe/H us[ot/dh
nko ph i?B
fpi{ gkb npokjw
T[wk w/d[oh
gqFk;fBe ;[Xko
March -2014
Printed at M/s Viba Press Pvt. Ltd., C-66/3, Okhla Industrial Area,
52
g[;se L Gkosh ftfrnkB d/ ukBD w[Bko/b/ye L e[bdhg f;zx XhogzB/ L 101, w[Zb 130 o[gJ/
Phase-II, New Delhi-110020, Editor : Balbir Madhopuri.
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 1
doK (d/F)
fJe ekgh L `10 ;kbkBk L `100 d' ;kb L `180 fszB ;kb L `250
u zd / Gkosh g ';Nb nkovo$wBh nkovo s / p ? Ie vok\N okjh I
ADG (i/c), gqekFB ftGkr d/ BK #s/ j/m fby/ gs/ T[&Zs/ G/i'. uzd/ G/iD,BftnkT[D, ;[MktK, fFekfJsK ns/ ftfrnkgBK bJh ;zgoe eo' L
fp}fB; w?B/io (ftfrnkgB s/ ;oe{b/FB)
;{ohnkeKs Fowk
gqekFB ftGkr, ;{uBk s/ gq;koD wzsokbk,
Jh;N pbke-4, b?tb-7, nkoH e/H g[ow,
BthI fdZbh-110 066 \'BL 011-26100207
N?bhc?e; L 011-26100207, [email protected]}fB; w?B /io (j? `ve[nkoNo)fp}fB; w?B /io (j? `ve[nkoNo)fp}fB; w?B /io (j? `ve[nkoNo)fp}fB; w?B /io (j? `ve[nkoNo)fp}fB; w?B /io (j? `ve[nkoNo) L011-24367260, 24365609L011-24367260, 24365609L011-24367260, 24365609L011-24367260, 24365609L011-24367260, 24365609
: 'iBk (g zikph) wkf;e g Z fs qek , ; {uBk s / g q;koD:'iBk (g zikph) wkf;e g Z fs qek , ; {uBk s / g q;koD:'iBk (g zikph) wkf;e g Z fs qek , ; {uBk s / g q;koD:'iBk (g zikph) wkf;e g Z fs qek , ; {uBk s / g q;koD:'iBk (g zikph) wkf;e g Z fs qek , ; {uBk s / g q;koD
wzsokbk tZb' I gqekfFs ehsh iKdh j?. fJj f;ocwzsokbk tZb' I gqekfFs ehsh iKdh j?. fJj f;ocwzsokbk tZb' I gqekfFs ehsh iKdh j?. fJj f;ocwzsokbk tZb' I gqekfFs ehsh iKdh j?. fJj f;ocwzsokbk tZb' I gqekfFs ehsh iKdh j?. fJj f;oc
;oekoh fdqFNhe'D Bz{ jh g/F eoB se ;hws BjhI j?.;oekoh fdqFNhe'D Bz{ jh g/F eoB se ;hws BjhI j?.;oekoh fdqFNhe'D Bz{ jh g/F eoB se ;hws BjhI j?.;oekoh fdqFNhe'D Bz{ jh g/F eoB se ;hws BjhI j?.;oekoh fdqFNhe'D Bz{ jh g/F eoB se ;hws BjhI j?.
@:'iBk# gzikph ;w/s n;kwh, pzrkbh, nzro/}h, r[ioksh,@:'iBk# gzikph ;w/s n;kwh, pzrkbh, nzro/}h, r[ioksh,@:'iBk# gzikph ;w/s n;kwh, pzrkbh, nzro/}h, r[ioksh,@:'iBk# gzikph ;w/s n;kwh, pzrkbh, nzro/}h, r[ioksh,@:'iBk# gzikph ;w/s n;kwh, pzrkbh, nzro/}h, r[ioksh,
fjzdh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, sfwb, s/br{, Uvhnkfjzdh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, sfwb, s/br{, Uvhnkfjzdh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, sfwb, s/br{, Uvhnkfjzdh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, sfwb, s/br{, Uvhnkfjzdh, ezBV, wfbnkbw, wokmh, sfwb, s/br{, Uvhnk
ns/ T[od{ nkfd ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?.ns/ T[od{ nkfd ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?.ns/ T[od{ nkfd ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?.ns/ T[od{ nkfd ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?.ns/ T[od{ nkfd ftu th gqekfFs ehsh iKdh j?.
:'iBk (g zikph) ftu g qekfFs fBp zXK ftu g qrNkJ / ftuko:'iBk (g zikph) ftu g qekfFs fBp zXK ftu g qrNkJ / ftuko:'iBk (g zikph) ftu g qekfFs fBp zXK ftu g qrNkJ / ftuko:'iBk (g zikph) ftu g qekfFs fBp zXK ftu g qrNkJ / ftuko:'iBk (g zikph) ftu g qekfFs fBp zXK ftu g qrNkJ / ftuko
b /yeK d / nkgD / jB. }o {o h Bjh I fe T [j ;oeko iKb /yeK d / nkgD / jB. }o {o h Bjh I fe T [j ;oeko iKb /yeK d / nkgD / jB. }o {o h Bjh I fe T [j ;oeko iKb /yeK d / nkgD / jB. }o {o h Bjh I fe T [j ;oeko iKb /yeK d / nkgD / jB. }o {o h Bjh I fe T [j ;oeko iK
;z;EktK d/ ftukoK dh Mbe j'D fiBQK bJh T[j ezw eod/;z;EktK d/ ftukoK dh Mbe j'D fiBQK bJh T[j ezw eod/;z;EktK d/ ftukoK dh Mbe j'D fiBQK bJh T[j ezw eod/;z;EktK d/ ftukoK dh Mbe j'D fiBQK bJh T[j ezw eod/;z;EktK d/ ftukoK dh Mbe j'D fiBQK bJh T[j ezw eod/
jB.jB.jB.jB.jB.
:'iBk (g zikph) ftu gqekfFs ftfrnkgBK dhnK ;kw ZrohnK:'iBk (g zikph) ftu gqekfFs ftfrnkgBK dhnK ;kw ZrohnK:'iBk (g zikph) ftu gqekfFs ftfrnkgBK dhnK ;kw ZrohnK:'iBk (g zikph) ftu gqekfFs ftfrnkgBK dhnK ;kw ZrohnK:'iBk (g zikph) ftu gqekfFs ftfrnkgBK dhnK ;kw ZrohnK
;z;EktK iK T[BQK d/ gqfsfBXK Bkb ;zpzXs jB. :'iBk (gzikph);z;EktK iK T[BQK d/ gqfsfBXK Bkb ;zpzXs jB. :'iBk (gzikph);z;EktK iK T[BQK d/ gqfsfBXK Bkb ;zpzXs jB. :'iBk (gzikph);z;EktK iK T[BQK d/ gqfsfBXK Bkb ;zpzXs jB. :'iBk (gzikph);z;EktK iK T[BQK d/ gqfsfBXK Bkb ;zpzXs jB. :'iBk (gzikph)
fJB Q K ft frnkgB K d hn K ; kw Zro hn K$w {b -g km s ' I T [sg z BfJB Q K ft frnkgB K d hn K ; kw Zro hn K$w {b -g km s ' I T [sg z BfJB Q K ft frnkgB K d hn K ; kw Zro hn K$w {b -g km s ' I T [sg z BfJB Q K ft frnkgB K d hn K ; kw Zro hn K$w {b -g km s ' I T [sg z BfJB Q K ft frnkgB K d hn K ; kw Zro hn K$w {b -g km s ' I T [sg z B
d/DdkohnK gqfs fe;/ soQK th f}zw/tko BjhI j?.d/DdkohnK gqfs fe;/ soQK th f}zw/tko BjhI j?.d/DdkohnK gqfs fe;/ soQK th f}zw/tko BjhI j?.d/DdkohnK gqfs fe;/ soQK th f}zw/tko BjhI j?.d/DdkohnK gqfs fe;/ soQK th f}zw/tko BjhI j?.
;kb L 29;kb L 29;kb L 29;kb L 29;kb L 29 nze 8 wkou, 2014nze 8 wkou, 2014nze 8 wkou, 2014nze 8 wkou, 2014nze 8 wkou, 2014 `1010101010 ;kbkBk ;kbkBk ;kbkBk ;kbkBk ;kbkBk uzdkuzdkuzdkuzdkuzdk `100100100100100
:'iBk ns/ ftek; Bz{ ;wofgs
Gkos d/ Bt fBowkD dk
wkf;e gZsowkf;e gZsowkf;e gZsowkf;e gZsowkf;e gZso
w[Zy ;zgkde s/ fBod/Fe LLLLL oki/F e/H Mkoki/F e/H Mkoki/F e/H Mkoki/F e/H Mkoki/F e/H Mk
;zgkde s/ T[g fBod/Fe LLLLL pbpho wkX'g[ohpbpho wkX'g[ohpbpho wkX'g[ohpbpho wkX'g[ohpbpho wkX'g[oh
;z:[es fBod/Fe (T[sgkdB) LLLLL thHe / HthHe / HthHe / HthHe / HthHe / H whDkwhDkwhDkwhDkwhDk
;zgkdeh d\so;zgkdeh d\so;zgkdeh d\so;zgkdeh d\so;zgkdeh d\so
:'iBk (gzikph):'iBk (gzikph):'iBk (gzikph):'iBk (gzikph):'iBk (gzikph)
Jh;N pbke-4, b?tb-7, Jh;N pbke-4, b?tb-7, Jh;N pbke-4, b?tb-7, Jh;N pbke-4, b?tb-7, Jh;N pbke-4, b?tb-7, nkoH e/H g[ow,nkoH e/H g[ow,nkoH e/H g[ow,nkoH e/H g[ow,nkoH e/H g[ow,
BthI fdZbh-110066H \'B s/ \?e; L 011-26177591BthI fdZbh-110066H \'B s/ \?e; L 011-26177591BthI fdZbh-110066H \'B s/ \?e; L 011-26177591BthI fdZbh-110066H \'B s/ \?e; L 011-26177591BthI fdZbh-110066H \'B s/ \?e; L 011-26177591
e-mail : [email protected]?p;kJhN gsk L www.publicationsdivision.nic.inJh-w/b gsk L L L L L a) [email protected] LLLLL b) [email protected]
2H oki gqpzXB L f;tb ;/tk s/ f;nk;sdkBK - phHe/H us[ot/dh
ftukb/ skbw/b
6H Gkos ftu e[Fb-Fk;B bJh jzGbk - vkH nko ph i?B
11H ftFth fB:fwsk d/ :[r ftu gqpzXB - vkH fpi{ gkb npokjw
14H eh gqFk;fBe ;/tktK d/ gqpzX ftu ndkbsh - NhHn?;Hnko ;[pokwBhnB
d]b dh b'V ;h<
17H ftFtheoB dk :[r s/ gqFk;B - T[wk w/d[oh
22H 21thI ;dh bJh f;tb ;/tk - wBhF ;ZGotkb
25H fdjksh eo}k YKu/ ~ w}p{s eoBk - Bfue/s w'o
- dhgsh ikoi
28H Gkos ftu gqFk;fBe ;[Xko - wB'jo f;zx psok
32H Gkos ftu j[D se d/ gqFk;fBe ;[Xko - ;H;HShBk
35H gqFk;fBe ;[XkoK d/ T[d/F s/ gqkgshnK - ;oski f;zx
38H p?Ifezr ;[Xko s/ ftZsh ;wkt/F - i;tzs f;zx ;?Dh
40H fBnK :ehBh pDkT[Idk fBnK gqFk;B -
42H ftF/F d"V ftu nZr/ - neF? nk}kd
43H M'B/ dh gBhoh bkT[D tkbh wFhB - oDihs fwfor
44H nzsfow e/Idoh piN 2014-15 -
47H eh s[;hI ikDd/ j'< -
48H ]poK ftu'I ]poK -
49H fwjd/ dk e?I;o - vkH wBihs f;zx pZb
51H g[;se gVu'b - pbftzdo e"o
- vkH nBto fuaokr
- pfuzs e"o
ISSN-0971-8354
•
•
fJ; nze ftufJ; nze ftufJ; nze ftufJ; nze ftufJ; nze ftu
:'iBk (gzikph) vhH ghH nkJhH (ekbiK) ns/ vhH ghH:'iBk (gzikph) vhH ghH nkJhH (ekbiK) ns/ vhH ghH:'iBk (gzikph) vhH ghH nkJhH (ekbiK) ns/ vhH ghH:'iBk (gzikph) vhH ghH nkJhH (ekbiK) ns/ vhH ghH:'iBk (gzikph) vhH ghH nkJhH (ekbiK) ns/ vhH ghH
nkJhH (;e{bK) gzikp, tb'I gZso BzL 424- n?vhNo (p[e;)nkJhH (;e{bK) gzikp, tb'I gZso BzL 424- n?vhNo (p[e;)nkJhH (;e{bK) gzikp, tb'I gZso BzL 424- n?vhNo (p[e;)nkJhH (;e{bK) gzikp, tb'I gZso BzL 424- n?vhNo (p[e;)nkJhH (;e{bK) gzikp, tb'I gZso BzL 424- n?vhNo (p[e;)
2$14-89 fwsh 22-8-89 ns/ j[ew BzL 3$35-88-n?vhNo2$14-89 fwsh 22-8-89 ns/ j[ew BzL 3$35-88-n?vhNo2$14-89 fwsh 22-8-89 ns/ j[ew BzL 3$35-88-n?vhNo2$14-89 fwsh 22-8-89 ns/ j[ew BzL 3$35-88-n?vhNo2$14-89 fwsh 22-8-89 ns/ j[ew BzL 3$35-88-n?vhNo
(gzL), fwsh 28-6-89 okjhI gzikp d/ ;ko/ ekbiK, ;e{bK(gzL), fwsh 28-6-89 okjhI gzikp d/ ;ko/ ekbiK, ;e{bK(gzL), fwsh 28-6-89 okjhI gzikp d/ ;ko/ ekbiK, ;e{bK(gzL), fwsh 28-6-89 okjhI gzikp d/ ;ko/ ekbiK, ;e{bK(gzL), fwsh 28-6-89 okjhI gzikp d/ ;ko/ ekbiK, ;e{bK
ns/ bkfJpq/ohnK bJh gqtkB j?.ns/ bkfJpq/ohnK bJh gqtkB j?.ns/ bkfJpq/ohnK bJh gqtkB j?.ns/ bkfJpq/ohnK bJh gqtkB j?.ns/ bkfJpq/ohnK bJh gqtkB j?.
jtkJh vke d[nkok L ;koe d/FK bJh L jtkJh vke d[nkok L ;koe d/FK bJh L jtkJh vke d[nkok L ;koe d/FK bJh L jtkJh vke d[nkok L ;koe d/FK bJh L jtkJh vke d[nkok L ;koe d/FK bJh L ` 530 ;kbkBk530 ;kbkBk530 ;kbkBk530 ;kbkBk530 ;kbkBk
j'o d/FK bJhj'o d/FK bJhj'o d/FK bJhj'o d/FK bJhj'o d/FK bJh L L L L L ` 730 ;kbkBk730 ;kbkBk730 ;kbkBk730 ;kbkBk730 ;kbkBk
etoetoetoetoeto L rikBB ghH X'g/L rikBB ghH X'g/L rikBB ghH X'g/L rikBB ghH X'g/L rikBB ghH X'g/
2 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
gqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[Xko
oki gqpzXB L f;tb ;/tk s/ f;nk;sdkBK ftukb/ skbw/boki gqpzXB L f;tb ;/tk s/ f;nk;sdkBK ftukb/ skbw/boki gqpzXB L f;tb ;/tk s/ f;nk;sdkBK ftukb/ skbw/boki gqpzXB L f;tb ;/tk s/ f;nk;sdkBK ftukb/ skbw/boki gqpzXB L f;tb ;/tk s/ f;nk;sdkBK ftukb/ skbw/b
phHe/H us[ot/dhphHe/H us[ot/dhphHe/H us[ot/dhphHe/H us[ot/dhphHe/H us[ot/dh
wjZstg{oB w[Zd/ nZi d/F ;kjwD/
jB fe fe; soQK nkofEe ftek;
ftu s/}h fbnKdh ikt/ ns/ fe; soQK
T[sgkdB ns/ ftek; d/ bkG BkrfoeK
se ekoro sohe/ gj[zukJ/ ik ;eD. fJ;
ekoi ftu oki gqpzXB d/ w[Zd/ tZX s'I tZX
e/Idoh w[Zd/ pD oj/ jB. fJj fJe pj[s
w}p{s ftuko j? fe f;tb ;/tk ftu
foFtsy'oh fJe S{s d/ o'r tKr j? ns/
;oeko tb'I fBoXkos \zv p[oh soQK fJXo-
T[Xo j' iKd/ jB. fJe feskp d/ ikoh
j'D ;wko'j t/b/, w?~ T[; ftuko tNKdo/
dh :kd sk}k j' ojh j? fe fi; ftu
fJj fttkd j' fojk ;h fe T[; wFj{o
eEBh fe 15 g?;/ jh rohp nkdwh se
gj[zu oj/ jB, j[D fJj gj[zu gzi g?;/
se jh ofj rJh j?. ;kv/ ;wki ftu
tZvhnK seBheh spdhbhnK j' ojhnK
jB. nkw b'e ;oekoh szso e'b'I T[whd
oyd/ jB fe T[BQK ~ ;G s'I T[sw ;/tktK
fdshnK ikD.
Bhsh pDkT[D bJh ;bkj d/D ns/
bkr{ eoB dhnK f}zw/tkohnK ;zGkbD dh
y[ZbQ fJe wjZstg{oB w[Zdk j? fi; B/ jkb
jh d/ ;kbK ftu f;tb ;/tk dh ekor[}koh
T[go n;o gkfJnk j?. ;odko tZbG
GkJh gN/b B/ 10 nes{po 1949 ~
Gkos dh ;zftXkB ;Gk ftu fejk L @@i/
s[;hI fJe ekpb ;op Gkosh ;/tk ukj[zd/
j' sK w?I s[jk~ ;bkj d/tKrk fe T[; ~
nk}kdh Bkb nkgDk w{zj y'bQD fdU. i/
s[;hI gqXkB wzsoh j' sK fJj s[jkvk \o}
j't/rk fe s[;hI nkgD/ ;eZso, w[Zy ;eZso
iK nkgD/ nXhB j'o ;/tktK ~, fpBK vo
G? iK gZygks d/ ezw eoB fdU. go w?I
nZi eJh okiK ftu nfij/ jkbks d/y
fojk jK fiE/ ;/tktK ~ j[ew fdsk iKdk
j?, @@s[;hI ;/tkdko j', s[;hI jo jhb/ ;kvk
j[ew wzBDk j?.## i/ s[jkv/ e'b fJe uzrh
;op Gkosh ;/tk BjhI j? i' nkgD/ ftuko
oyD bJh nk}kd j't/, fi; ~ fJj Go';k
j't/ fe s[;hI nkgD/ FpdK #s/ ekfJw
oj'r/, fco th ;kv/ e'b ;z;d j?, fi;
T[go n;hI wkD eo ;ed/ jK, fiE/ T[BQK
d/ nfXeko ns/ fwbD tkbhnK ftF/F
;j{bsK ;[oZfyns jB, i/ nfijk BjhI j?
sK ;zx N[ZN ikt/rk ns/ Gkos fJeZmk
BjhI oj/rk.## ns/ nZr/ fejk L
@@nZi w/ok ;eZso w/o/ ftukoK d/
fto[ZX B'N fby ;edk j?. w?I nkgD/ ;G
;eZsoK ~ fJj nk}kdh fdsh j?. w?I T[BQK
~ fejk j? fe i/ s[;hI fJ; vo s'I fe
s[jkvk wzsoh Bok} j' ikt/rk, nkgDh
;jh okfJ BjhI d/ ;ed/ sK feogk eoe/
ikU. w?I d{;ok ;eZso oZy btKrk. w?I
ed/ th y[ZbQ e/ fdsh okfJ s'I Bok} BjhI
j'tKrk.##
nk}kdh d/ F[o{ d/ ;kbK ftu, 1950
d/ djke/ ns/ fJE'I se fe 1960 d/
djke/ ftu th okiBhse ekoiekoBh ns/
f;tb ;/tk ftu f;tb ;/tk dk ftFtk;
ns/ |?o gZygksh ekor[}koh tkbk foFsk
;h. j"bh-j"bh fJ; ftFtk; dk yzvheoB
j' frnk ns/ eJh wkwfbnK ftu f;tb
eowukohnK dk okiBhsheoB j' frnk.
d' nbr-nbr fe;w d/ foFs/ T[Go e/
;kjwD/ nkJ/ jB. gfjb/ T[j jB i'
fdnkBsdkoh ns/ yok otZJhnk ekfJw
oZyD dh e'fFF eod/ jB ns/ d{i/ T[j
T[u eowukoh jB i' f;tb ;/tk d/
n;{bK, uzr/ ubD iK fJybkeh ftuko dh
pikfJ okiBhse ekoiekoBh dh ukgb{;h
ftu bZr/ ofjzd/ jB ns/ T[; dk ;kE
fdzd/ jB. nkw s"o s/, id'I okiBhse
Fesh fJe db s'I d{i/ okiBhse db d/
jZE nk iKdh j? sK d{;oh Fq/Dh d/
eowukohnK ftu tzv g? iKdh j?. jo
;{os ftu, f;tb ;/tk dk gqfspZXsk tkbk
fJe i[ZN okiBhse ekoiekoBh d/ Bkb
i[V e/ ezw eoBk F[o{ eo fdzdk j? ns/
d{i/ gqfspZX ro[Zg dh jkbs G?Vh j' iKdh
j?. gfjbh Fq/Dh ftu j"bh-j"bh frDsh
xN ojh j?. fJj XkoBk tXdh ik ojh
j? fe fJ; Fq/Dh ftu nkT[D tkb/ f;tb
eowukohnK tZb, T[BQK d/ ezw d/D d/
nwb/ ftu iK T[BQK dhnK pdbhnK ns/
j'o ;/tk wkwfbnK ftu okiBhse iwks
Yzr Bkb g/F nkt/.
fJe wjZstg{oB w[Zdk i' T[go fby/
;zdoG ftu nkw s"o s/ nDr"fbnk eo
fdsk iKdk j?, T[j j? nkw BkrfoeK dh
uzr/ gqFk;B bJh b'V. fJ; dk T[;
jkbks ftu sK xkD j[zdk j? fiE/ okiBhse
ekoiekoBh ns/ f;tb ;/tk n;{b ns/
uzrk gqFk;B G[Zb/ fJe d{i/ dh ukgb{;h
ftu bZr iKd/ jB.
d'd'd'd'd'
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 3
f;tb ;/tk u[B"shnK Gfonk ][FB[wkf;tb ;/tk u[B"shnK Gfonk ][FB[wkf;tb ;/tk u[B"shnK Gfonk ][FB[wkf;tb ;/tk u[B"shnK Gfonk ][FB[wkf;tb ;/tk u[B"shnK Gfonk ][FB[wk
w"ek fdzdh j?. pj[s xZN jhw"ek fdzdh j?. pj[s xZN jhw"ek fdzdh j?. pj[s xZN jhw"ek fdzdh j?. pj[s xZN jhw"ek fdzdh j?. pj[s xZN jh
nfijhnK ;/tktK jB i' fJzBhnKnfijhnK ;/tktK jB i' fJzBhnKnfijhnK ;/tktK jB i' fJzBhnKnfijhnK ;/tktK jB i' fJzBhnKnfijhnK ;/tktK jB i' fJzBhnK
tZvhnK u[B"shnK, bkr{ eoB ns/tZvhnK u[B"shnK, bkr{ eoB ns/tZvhnK u[B"shnK, bkr{ eoB ns/tZvhnK u[B"shnK, bkr{ eoB ns/tZvhnK u[B"shnK, bkr{ eoB ns/
Bhsh pDkT[D dk w"ek ns/ okFNohBhsh pDkT[D dk w"ek ns/ okFNohBhsh pDkT[D dk w"ek ns/ okFNohBhsh pDkT[D dk w"ek ns/ okFNohBhsh pDkT[D dk w"ek ns/ okFNoh
ftek; gqfefonk ftu w[Zy Gkrhdkoftek; gqfefonk ftu w[Zy Gkrhdkoftek; gqfefonk ftu w[Zy Gkrhdkoftek; gqfefonk ftu w[Zy Gkrhdkoftek; gqfefonk ftu w[Zy Gkrhdko
j'D dk w"ek fdzdhnK j'D. fe;/j'D dk w"ek fdzdhnK j'D. fe;/j'D dk w"ek fdzdhnK j'D. fe;/j'D dk w"ek fdzdhnK j'D. fe;/j'D dk w"ek fdzdhnK j'D. fe;/
~ th nkgD/ ezw T[go wkD ns/~ th nkgD/ ezw T[go wkD ns/~ th nkgD/ ezw T[go wkD ns/~ th nkgD/ ezw T[go wkD ns/~ th nkgD/ ezw T[go wkD ns/
T[; tZb ;wofgs j'Dk ukjhdk j?T[; tZb ;wofgs j'Dk ukjhdk j?T[; tZb ;wofgs j'Dk ukjhdk j?T[; tZb ;wofgs j'Dk ukjhdk j?T[; tZb ;wofgs j'Dk ukjhdk j?
sK i' T[j fJBQK u[B"shnK BkbsK i' T[j fJBQK u[B"shnK BkbsK i' T[j fJBQK u[B"shnK BkbsK i' T[j fJBQK u[B"shnK BkbsK i' T[j fJBQK u[B"shnK Bkb
BfiZmd/ j'J/ Gog{o s;Zbh wkDBfiZmd/ j'J/ Gog{o s;Zbh wkDBfiZmd/ j'J/ Gog{o s;Zbh wkDBfiZmd/ j'J/ Gog{o s;Zbh wkDBfiZmd/ j'J/ Gog{o s;Zbh wkD
;e/. go fJj ;G eoB bJh;e/. go fJj ;G eoB bJh;e/. go fJj ;G eoB bJh;e/. go fJj ;G eoB bJh;e/. go fJj ;G eoB bJh
ekpbhns pDkT[Dh g?Idh j?.ekpbhns pDkT[Dh g?Idh j?.ekpbhns pDkT[Dh g?Idh j?.ekpbhns pDkT[Dh g?Idh j?.ekpbhns pDkT[Dh g?Idh j?.
T[u f;tb nfXekoh i' ;op Gkosh
;/tk ftu jB, i/eo T[BQK B/ T[; gqfspZXsk
~ pDk e/ oZyDk j? fi; Bkb T[j ;/tk
ftu nkJ/ jB sK T[BQK dh fJe ftF/F
f}zw/tkoh j?. nkw dh soQK ub oj/
ezweki s'I Bshi/ jk;b BjhI ehs/ ik
;ed/. f;tb ;/tk ~ e[ZM }kps/ ns/
fttjko pDk e/ oZyDk gt/rk i' nzs ftu
T[BQK ~ ekw:kph fdtkt/rk go fJj S'Nh
fwnkd ftu eFNdkfJe th j' ;edk j?.
ed/ edkJhI, ekfJd/ ek~BK nB[;ko ubDk
iK T[BQK s'I j'D tkb/ n;oK tZb fXnkB
fyZuDk ]so/ fto[ZX fttjko th eoko fdsk
ik ;edk j?. j' ;edk j? n?t/I fijhnK
B"eohnK #s/ fpmk fdsk ikt/. nfij/
nfXekoh th j' ;ed/ jB i' okiBhse
w[yhJ/ d/ eohph j'D dk S'Nh ntXh ftu
bkG T[mkT[D dh e'fFF eoB. go nzs
ftu nfij/ ftnesh i' ekfJd/ ek~BK
nB[;ko ubd/ jB ns/ ezw eo e/
fdykT[Id/ jB, jh T[God/ jB ns/ T[BQK ~
nkdo wkD fwbdk j?. nfij/ f;tb
nfXekoh jw-o[spk r[ZNK tb'I, T[BQK d/
nfXeko y/so d/ eowukohnK, nkw b'eK
ns/ fJE'I se fe tZy-tZy okiBhse dbK
tb'I th fBtk}/ iKd/ jB.
f;tb ;/tk ~ g/Fkto ubD d/
}kps/ ftu ofjDk j[zdk j?. fJ; Bkb Bk
f;o\ uzr/ gqpzXB dk J/izvk w[V s'I w[Zy
fXnkB r'uo/ j' ikt/rk ;r'I fJe tkoh
fco ;op Gkosh ;/tk dk ;Nhb co/w
tkbk doik i' d/F d/ ftek; ns/ ][Fjkbh
bJh ezw eodk j?, dh fJZ}s w[V s'I
ekfJw j' ikt/rh. fJ; Bkb b'eK dk
f;tb ;/tk ftu ftFtk; pD/rk ns/ T[;
bJh bJh fJZ}s pD/rh. f;tb nfXekohnK
bJh e[ZM }kps/ j/m fds/ ik oj/ jB.
gfjbk, T[u ftneshrs fdnkBsdkoh
pDk e/ oy'. f;tb ;/tk dh w}p{sh, T[;
tZb nfXekohnK d/ fpbe[b th foFtsy'o
Bk j'Dk ns/ JhwkBdko j'D dk b'eK ftu
ftFtk; j?. fJj ]k; s"o s/ ;G s'I T[u
gdK #s/ p?m/ f;tb nfXekohnK T[go bkr{
j'Dk ukjhdk j? i' T[fenK jh gj[zu s'I
pkjo j'D. fJ; Bkb s[jk~ nkgD/
okiBhse w[yh Bkb ezw eoB dk nkgDk
sohek ngDkT[D ftu w}p{sh fwbdh j?
i' nfij/ nfXekohnK dh edo eod/ jB.
foFtsy'o gqFk;eK ftu th nfij/ n\;oK
~ fJZ}s Bkb d/fynk iKdk j?.
d{ik, ek~B, BhshnK s/ gqFk;eh \?;b/
bkr{ eoB ftu e'Jh G/dGkt Bk oZy'.
f;tb nfXekoh dh tX/o/ Fesh T[; ftu
b'eK dk ftFtk; j? fe T[j |?o G/dGkt
tkbk s/ jo fe;/ bJh fJe' fijk toskok
eoB tkbk ns/ ezweki ftu gkodoFh
j?. fJj e'fFF eo' fe s[jkv/ \?;b/ b'eK
dhnK B}oK ftu ;G bJh ;kt/I ns/
gkodoFh jB. fJj g?ok-fwbNoh ;?fBeK
dhnK eJh N[eVhnK d/ pokpo j?.
sh;ok, b'e s[jkvh ekpbhns ns/
ikDekoh bJh s[jkvh fJZ}s eod/ jB.
g{oh soQK ikDekoh jk;b eo' ns/ gVu'bhnk
ekpbhns dk ftek; eo' sK fe T[j w[Zd/
fiBQK Bkb BfiZmDk j?, dh g{oh soQK x'y
ftuko eo ;e' ns/ T[BK T[go ;w[Zu/ s"o
s/ fXnkB fdU. w[ZfdnK pko/ g{oh ikDekoh
jk;b eoe/ bJ/ j'J/ \?;b/ bkr{ eoB
:'r j[zd/ jB s/ wBukj/ Bshi/ fdzd/ jB.
u"Ek, bkr{ eoB dhnK ;/tktK fiBQK
T[go nkw s"o s/ f;tb ;/tk s/ ;wK
fpskT[Dk g?Idk j?. ukb{ gqDkbh ftu
pdbkU fbnkT[D bJh w"ek fdzdhnK jB.
s[jkvk T[d/F Bshi/ jk;b eoBk ns/ fJe
n;o Gog{o chbv n\;o dh soQK ezw
eoB dk j'Dk ukjhdk j?. fJ; Bkb
s[jk~ ;ys ns/ nDukj/ \?;b/ b?D/ g?
;ed/ jB. fJ; bJh nkw s"o s/ @BthI
;'u# dh b'V j[zdh j? s/ foFtsy'oK fto[ZX
ekotkJh eoBh g?Idh j?. ;jh ekor[}koh
eoB s'I Bk fMie'. go nkgD/ ezw ftu
;G bJh fJe' fij/ ns/ fBnK g{oe pD
e/ oj'. eJh ;{osK ftu, s[jk~ w[FfebK
dk ;kjwDk th eoBk g? ;edk j?.
gzitK, uzrk gqpzXB BkrfoeK dk
p[fBnkdh nfXeko j?. iBse ;/tk d/D
ns/ ;ehwK bkr{ eoB ftu n"eVK dh
gSkD eo', nfij/ ekfJd/ ek~BK dh gSkD
eo' i' T[Bsh d/ o;s/ ftu o[ektN jB
ns/ ;oeko ~ spdhbhnK fbnkT[D bJh
ej'. tXhnk nwb sohe/ ns/ BthnK
y'iK \?;b/ bkr{ eoB ftu nkgDkU ns/
nkgDh Nhw ftu th fJj XkoBk g?dk
eoB bJh T[; ~ T[sFkjs eo'. Bt/I
ftukoK tZb y[Zbk fdwk| s/ T[BQK ~ ;[DB
dk ;po oy'. iBse ;/tktK dh gj[zu i/
;jh sohe/ ehsh ikt/ sK T[gG'rsktK ftu
s;Zbh g?dk eodh j?, ftZsh ;kXBK dk
tXhnk fJ;s/wkb j[zdk j?, nkofEe ][Fjkbh
nkT[Idh j? ns/ foFtsy'oh xNkT[Idh j?.
S/tK, ;oekoh szso d/ YKu/ ~ ;G
s'I tZX tZNk \?;bk eoB ftu fMie
fdykT[D iK ikD p[M e/ \?;b/ Bk b?D
Bkb brdk j?. \?;b/ eoB ftu fYZbwZm
Bk eo'. i/ s[jk~ \?;b/ eoB ftu
nkgDh ekpbhns T[go FZe j? iK fJBQK
s'I j'D tkb/ BshfinK s'I vo j? sK f;tb
;/tk ftu Fkfwb Bk j't'. f;tb ;/tk dk
g{ok e?ohno \?;b/ b?D ns/ \?;b/ b?D
bJh ;gZFN BhshnK dh f;\koF eoB
4 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
T[go nkXkos j?. eJh tko s[jkvh Bk
ehsh ekor[}koh ;kjwD/ BjhI nkT[Idh iK
T[; bJh ;}k BjhI fwbdh, nfijk e[Fb
gqpzXB bJh nfs dk B[e;kBd/j j?.
;ZstK, f;tb ;/tk ftu fpBK FZe
s[;hI g{o/ ro[Zg d/ nkr{ j't'. fwE/ Nhu/
ns/ ;z;EkB d/ p[fBnkdh ekor[}koh fwnko
jk;b eoB bJh fi; d/ s[;hI w[yh
j', g{oh f}zw/tkoh bU. nEkfoNh dk
fte/IdoheoB eoBk f;Zy' go ekpb
bhvofFg :ehBh pDkT[. fJj sd/ nk
;edh j? i/s[jkv/ pko/ s[jkv/ ;zrhnK-
;kEhnK ftu fJj XkoBk pDh j't/ fe s[;hI
Nhu/ Bk jk;b eo ;eD dh ;{os ftu
nkgD/ wksfjsK #s/ d'F BjhI wVQd/. fJ;
Bkb s[jk~ nkgD/ wksfjsK, ;kEhnK ns/
T[go d/ nfXekohnK s'I th fJZ}s fwb/rh.
fJj bhvofFg dh ekw:kph bJh fJe
pj[s tXhnk fJbki j?.
nZmtK, rohpK, ]k; eoe/ jkFhJ/ #s/
gJ/ ;w{jK, n"osK, nB[;{fus ikshnK ns/
nB[;{fus iBikshnK ns/ xZN frDshnK
Bkb ;zt/dBFhb oj'. fJj T[j ;w{j jB
fiBQK ~ s[jkvh wdd dh ;G s'I tZX b'V
j?. T[BQK bJh pD/ gq'rokwK ~ ;jh bkr{
eoB ns/ T[BK dh GbkJh tZb ;zt/dBk
fdyk e/ s[;hI ;wkBsktkdh ;wki yVQk eo
;ed/ j'. T[BK tZb ehsh jK-gZyh ekor[}koh
Bkb, T[BQK dk f;tb ;/tk ftu ftFtk;
pDdk j?.
B"tK, b'eK dh GbkJh d/ e[ZM T[d/F
jk;b eoB bJh, okiBhse w[yh f;tb
;/tk Bkb ;bkj wFtok eo e/ e[ZM
BhshnK pDkT[Id/ jB. wzsohnK ~ ;bkj
d/D t/b/ ns/ T[u nfXekohnK d/ s"o s/
ezw eod/ j'J/, Bhsh d/ T[BQK ;ko/ gfjb{nK
#s/ ftuko eo' i' fXnkB r'uo/ w[Zd/ T[go
ehs/ ik ;ed/ jB. fJj th ftuko eo'
fe i' Bhsh ;oeko bkr{ eoBk ukj[zdh j?
T[j okiBhse dpkn ekoB sK BjhI j?
ns/ T[; dk f;o\ S'Nh ntXh ftu bkG
fwb ;edk j? ns/ nzs ftu okFNo fjs
ftu BjhI j?. i/ nfijk j? sK nkgD/
ftuko fBnKg{ope Yzr Bkb ns/ ;gZFN
s"o s/ oZy'. ekoB dZ; e/ ;gZFN s"o s/
fJj }kfjo eo' fe feT[I s[;hI fe;/ Bhsh
~ pj[s Y[ethI wzBd/ j' ns/ fe; soQK
Bhsh d/ T[d/F g{o/ ehs/ ik ;ed/ jB.
nkgD/ ftuko gqrN eoB t/b/
fJj Bk ;'u' fe wzsoh eh ;[DBk g;zd
eoBr/. i' s[jk~ ;G s'I Y[ethI ekor[}koh
brdh j?, T[; dh ;bkj fdU. fJ;
Bkb nzs ftu s[jkvh s[jkv/ ;kEhnK ftu
ns/ okiBhse w[yh nZr/ fJZ}s pD/rh.
d;tK, iBse ftuko tNKdo/ ftu
;oekoh BhshnK dk fto'X Bk eo'. ;oekoh
eowukoh j'D d/ Bks/, s[jkvh f}zw/tkoh
;oeko ~ nkgDhnK BhshnK dh oZfynk
eoB ftu wdd eoBk j?. BhshnK dk
fto'X eoB Bkb s[;hI ;oeko ns/ nkgDh
fJZ}s xNkT[Id/ j'. i/ w[Zdk pj[s rzGho
j? ns/ s[;hI ;'ud/ j' fe s[;hI nfijhnK
;oekoh BhshnK dk ;kE BjhI d/ ;ed/,
s[;hI B"eoh SZvD ns/ j'o ezw eoB dk
ftuko eo ;ed/ j'.
frnkotK, nzso fBZih w[jkosK dk
ftek; eo'. nkX[fBe d[BhnK ftu fiE/
;z;EkBK, fBZih y/so ft;Eko ns/ seBheh
ft;c'N dh pj[s tZvh r[zikfJF j?, fJj
}o{oh j? fe tZy-tZy y/so d/ b'eK Bkb
uzr/ foFs/ pDk e/ oy' sK i' b'V t/b/
T[BQK se gj[zu ehsh ik ;e/. fJ; Bkb
s[jkvh w[Feb w[ZfdnK ~ BfiZmD dh
;woEk tX iKdh j?.
pkoQtK, uzr/ gqpzXB bJh ;{uBk
seBkb'ih, BthnK seBheK ns/ T[BQK dh
tos'I bJh nkgD/ nkg ~ Ykb'. ;{uBk
seBkb'ih ;/tktK ftu d/oh ~ xZN eo
;edh j?, iBse ;/tktK dh ekoro gj[zu
:ehBh pDk ;edh j? ns/ foFtsy'oh
ysw eo ;edh j?. fJ; bJh s[jk~
fJ; dh tos'I ns/ fJ; dh ;woEk dk
g{ok frnkB j'Dk ukjhdk j?. gqFk;eh s"o
sohfenK ~ nk;kB pDkT[D Bkb uzr/
gqpzXB ftu tkXk j[zdk j?.
s/oQtK, nkgD/ wzsokb/ d/ ftuko
n;odko sohe/ b'eK ;kjwD/ oZyD bJh
nkgD/ nkg ~ gfjbK s'I fsnko eo'.
nkgD/ ftuko E'VQ/ ftu ns/ EVZb/ Bkb
oZy'. fJj pj[s wjZstg{oB j? fe fe;/
th nzsw wzsokbk c'ow ftu T[mD tkb/
w[ZfdnK dh s[jk~ g{oh ;wM j'Dh ukjhdh
j? ns/ T[BQK pko/ s[;hI nkgDh ;'u ftu
;gZFN j'.
u"dQtK, fwbD nkT[D tkfbnK d/
tZy-tZy ftuko ;ktXkBh, g{ope ns/ ;po
Bkb ;[DB dh ekpbhns pDkT[. fJ;
sohe/, nkb/-d[nkb/ d/ y/so ftu nkT[D
tkbhnK ;wZf;nktK T[go pj[s nfXe
chvp?e fbnk ik ;edk j? ns/ fJ; Bkb
T[BQK ~ BfiZmD bJh tZy-tZy sohe/ nkgDkJ/
ik ;ed/ jB. fJj f;ZyD dk ;G s'I
tXhnk sohek j?.
gzdoQtK, Bhsh d/ :'iBkrs T[d/FK
Bkb skbw/b yKdh ekpbhns dk skbw/b
ftek; eo/ ns/ nkw ;fjwsh pDkT[.
nfijk eoB t/b/ s[;hI ;wZf;nk d/ seBheh,
;wkfie ns/ okiBhse g;ko dk w[ZbzeD
eo ;ed/ j'. Bhsh ~ n;odko sohe/
bkr{ eoB bJh, s[jk~ ;]s fBoD/ b?D
s'I r[o/} BjhI eoBk ukjhdk.
;'bQtK, BhshnK ns/ ;G s'I j/mbh
;sj d/ jkbks pko/ ;'u ;wM e/ \?;bk
bt'. T[BQK BhshnK ns/ :'iBktK pko/ i'
bkr{ eoB dk gq;skt j?, T[; y/so d/
b'eK s'I fiE/ T[j bkr{ eoBhnK jB
chvp?e bt'. nkgDhnK :'iBktK ftu
}whBh ;sj, dhnK n;bhnsK Bkb w/b
ykD bJh Y[etK buehbkgB oy'.
;skoQtK, u[B"sh Gog{o ekoiK ~
bt'. T[BQK s'I pu e/ fBebD dh e'fFF
Bk eo'. nkw s"o s/ nfij/ ekoiK dh
g{osh bJh em'o fBoD/ b?D/ g?Id/ jB ns/
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 5
c/bQ j'D dk ]sok th j[zdk j?. i/ s[;hI
u[B"shg{oB f}zw/tkoh bJh j? ns/ ;G
;zpzfXs fXoK Bkb JhwkBdkoh Bkb fJe
Nhw tKr ezw eo oj/ j' sK ekw:kph
}o{o jk;b ehsh ik ;edh j?. fJ; Bkb
s[;hI ;G d/ ;kjwD/ nk ikt'r/ ns/ n"y/
ezw eoB dh s[jkvh ekpbhns dh goy
th j' ikt/rh.
nmkoQtK, Gkoh T[e;kjN dh jkbs
ftu, nkgD/ n;{bK ns/ gZehnK XkoBktK
T[go ekfJw oj'. mzYk fdwk| oy'.
gqFk;eh u[B"shnK pj[s soQK dhnK j[zdhnK
jB fiBQK ftu ;tkoEh fjsK tkb/ eJh
fe;w d/ b'e ns/ ;z;EktK Fkfwb j[zdhnK
jB. s[;hI T[BQK s'I gko sd/ jh gk ;ed/
j' i/ s[;hI ;G ;tkb mzY/ fdwk| Bkb
ns/ fpBK bZr bg/N d/ ;'u oj/ j'.
T[BQhItK, f;tb nfXekoh ;oeko ~
itkpd/j j[zd/ jB. go iBse itkpd/jh
th j[zdh j?. ;oekoh BhshnK ns/ gq'rokwK
d/ nkXko #s/, ezw eoB d/ w[Zy y/soK dh
gSkD eo' i' Nhu/ s[;hI nkgD/ ekoi ftu
}o{o jk;b eoB/ jB. b'eK dhnK b'VK
wfj;{; eo' ns/ T[BQK ~ nkgD/ gq'rokwK
ftu Fkfwb eo'.
T[go fby/ ;zpzX ftu fJe fdbu;g
w[Zdk okiBhse w[yh ns/ f;tb ;/tk tb'I
gqFk;eh gqDkbh d/ ;[Xko dh d'jK dh
;zpzfXs f}zw/tkoh j?. fJj }'o d/ e/
efjDk gt/rk fe iBse gqFk;B ~ w}p{s
eoB ns/ uzr/ gqpzXB dh f}zw/tkoh f;tb
;/tk dh j?. go Bhsh fBoXkoB ekoe iK
chbv ekoiK dhnK f}zw/tkohnK bJh ezw
eod/ j'J/, okiBhse w[yh ns/ f;tb ;/tk
ftu ;zpzXK dhnK ftF/FskJhnK pko/ ;wMDk
bkGdkfJe ;kps j' ;edk j?. b'eK
;kjwD/ iBse ;/tktK tosD ftu nk
ojhnK n"eVK ns/ tZv/ g?wkB/ #s/ c?bh
foFtsy'oh pko/ th ;wMDk pj[s }o{oh
j?. fJ; bJh, j/m fds/ B[efsnK T[go
ftF/F fXnkB d/D dh b'V j? L
• gqpzXeh YKu/ ns/ iBse ;/tktKd/D ftu ftnkge foFtsy'oh c?bh j?.
fJ; Bkb w[ZY s'I foFts dh ;zGktBk
ysw eoe/ BfiZfmnk ik ;edk j?. fJ;
ekoi bJh ;/tk d/D d/ sohfenK ~
nk;kB pDkT[Dk j't/rk. ;{uBk seBkb'ih
dh tos'I eoBh j't/rh ns/ \?;b/ b?D
ftu gkodofFsk fbnkT[Dh j't/rh. nrbk
edw, foFtsy'oK dh gSkD ns/ T[BQK ~
S/sh ;}k d/D dk j't/rk.
• fJj ;wMDk bkGdkfJe j't/rkfe ;op Gkosh ;/tktK dh j'Id ;zftXkB
s'I j? (wd 312). fiE/ ;/tktK ~ ;oeko
d/ okiBhse w[yh tb'I fBoXkos BhshnK
~ ngDkT[Dk j[zdk j? T[E/ T[BQK dh e[ZM
ek~BK sfjs, id'I th T[j nkgDhnK
FeshnK dk fJ;s/wkb eod/ jB, ek~Bh
f}zw/tkoh th j[zdh j?. nfijhnK FeshnK
dk bkr{ eoB fJe y[ZbQh ;'u Bkb j'Dk
ukjhdk j?.
• fJj wjZstg{oB j? fe f;tbnfXekoh, Bhsh fBoXkoB d/ ekoi t/b/
nkgD/ ftuko, T[BQK w[Zfdnk T[go fiBQK dh
gVu'b ehsh ik ojh j?, y[ZbQ e/ fbysh
o{g ftu oZyD. fJj s[jkv/ B'N fbyD
ns/ gVu'b ftu ;gZFN o{g ftu nkT[Dk
ukjhdk j?. id'I fJe tkoh s[;hI nkgD/
;gZFN ftuko gqrN eo fds/ jB ns/
fJe ;'funk ;wfMnk \?;bk b? fbnk
frnk j? sK T[; \?;b/ ~ g{oh skes Bkb
bkr{ eoBk ukjhdk j?. fJ; soQK fiE/
f;tb nfXekoh ~ nkgD/ ftuko y[ZbQ e/
oZyD dh nk}kdh j? go T[; tb'I fJe
tkoh i' \?;bk b? fbnk frnk, T[; dh
fto'Xsk ikoh BjhI oy ;edk id'I se fe
e[ZM pj[s p"fXe G/d jh Bk j'D. nfijh
;{os ftu B"eoh SZv d/D ns/ BtK ezw
eoB dk ;'uDk ukjhdk j?.
• eJh nfij/ ifNb jkbks th j';ed/ jB fiE/ wzsoh ns/ e[ZM f;tb
nfXekoh nkgD/ wksfjsK T[go |?o ek~Bh
fBod/F E'gD dh e'fFF eoB. fJj
p/JhwkBh tkb/ wkfJe T[d/F iK foFtsy'oh
ekoB j' ;edk j?. wkchnk th j' ;edk
j?. nfij/ ;G X[zdb/ ns/ |?o ;gZFN
jkbks ftu, f;tb nfXekohnK ~ nfij/
jkbks Bkb fBgND bJh nkgD/ ekoi
ftu ;gZFN j'Dk ukjhdk j?. ;G s'I
gfjbK nfij/ j[ew i' |?o ek~Bh jB iK
fe;/ ek~Bh wd d/ f]bk\ jB iK ek~B
nXhB fwb/ s[jkv/ nfXekoK d/ nkV/
nkT[Id/ jB sK T[BQK ~ B}onzdk} eo
d/Dk ukjhdk j?. d{;ok, nfij/ gqFk;eh
j[ew i' s[jkv/ ftuko ftu nB[fus iK
|?o fBnK;zrs jB, ekoB dZ; e/ T[BQK
dk fto'X eoBk ukjhdk j?. i/ nfij/
j[ew w[V s'I fds/ ikD sK T[BQK ~ bkr{
eo d/Dk ukjhdk j?. fJj eJh jkbsK
ftu nfXekoh d/ e?ohno T[go th n;o
eo ;edk j?. go nzs ftu, s[jkv/ jw-
o[spk ns/ ;kEhnK ftu fJ; Bkb s[jkvh
fJZ}s tX/rh. eJh jkbsK ftu, s[jkv/
;kEh ns/ T[gob/ nfXekoh s[jkv/ e?ohno
Bkb j'J/ fybtkV ~ i' s[jkv/ tb'I
nB[fus ns/ nfBnKg{oB j[ewK ~ bkr{
eoB ekoB j' frnk j't/, ysw eoB
bJh nZr/ nkT[Id/ jB, ekw:kph dh ehws
j?. fJj M{m, |?o ;wkBsk ns/ |?o
ek~Bh sohe/ jk;b BjhI ehsh ik ;edh.
okiBhse w[yh i' ek~B;k} ;GktK
~ itkpd/j j[zdk j? ~ th fJj ;'uDk
gt/rk fe gqpzXB ~ fe; soQK w}p{s
ehsk ik ;edk j?. T[go fds/ }kpfsnK
ns/ ubD bJh w}p{s okiBhse nkw
okfJ dh b'V j't/rh. T[BQK ~, fijk
;odko gN/b B/, 6 djkfenK s'I tZX ;wK
gfjbK fejk ;h, d/F ftnkgh ftuko
tNKdok eoB dh b'V j? ns/ T[; T[go
nwb eoB bJh fsnko ofjD dh b'V
j?.
(b/ye w?Ipo, :'iBk nk:'r, BthI fdZbh j?.)
e-mail :[email protected]
6 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
gqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[Xko
Gkos ftu e[Fb-Fk;B bJh jzGbkGkos ftu e[Fb-Fk;B bJh jzGbkGkos ftu e[Fb-Fk;B bJh jzGbkGkos ftu e[Fb-Fk;B bJh jzGbkGkos ftu e[Fb-Fk;B bJh jzGbk
gqFk;fBe ;[XkoK dhnK T[`GothnK T[dkjoDKgqFk;fBe ;[XkoK dhnK T[`GothnK T[dkjoDKgqFk;fBe ;[XkoK dhnK T[`GothnK T[dkjoDKgqFk;fBe ;[XkoK dhnK T[`GothnK T[dkjoDKgqFk;fBe ;[XkoK dhnK T[`GothnK T[dkjoDK
nko ph i?Bnko ph i?Bnko ph i?Bnko ph i?Bnko ph i?B
47 ftu p;shtkdh je{ws s'I
nk}kdh gqkgsh ns/ 1950 ftu
b'eszsoh ;zftXkB bkr{ j'D s'I b? e/
Gkos Bt/I jkbks d/ nB[;ko nkgD/
gqpzXeh YKu/ ftu ;[Xko fbnkT[D bJh
rzGhosk Bkb :sB eodk nk fojk j? sK
i' nk}kd Gkos d/ BkrfoeK dhnK nkFktK
#s/ yok T[sfonk ik ;e/. p;shtkdh
je{ws t/b/ th gqpzXeh ;[XkoK dhnK
e'fFFK }o{o j[zdhnK ojhnK go fJj
e'fFFK ;oeko d/ p;shtkdh fB}kw ~
w}p{s eoB tkbhnK ;B. nk}kdh s'I
pknd ;[Fk;B bJh ;[XkoK dk fJe d"o
uZb fgnk. 1950 ftu pDh r'otkbk
ew/Nh dh fog'oN s'I F[o{ j' e/ 1953 ns/
1957 ftu g/F ehshnK rJhnK n?gbph
fog'oNK d/ wZd/B}o 1964 ftu fJe T[u-
skesh gfjbk gqpzXeh ;[Xko nk:'r rfms
ehsk frnk fi; B/ gqpzXB ns/ gqfefonktK
;zpzXh 20 fog'oNK g/F ehshnK. Gkos
;oeko ;[Fk;B d/ nDfd;d/ wzst dh
g{osh bJh :sBFhb j?. tZy-tZy ekoBK
eoe/, fiBQK ftu w[Zy oki;h n;fEosk ;h,
1970 ns/ 80 d/ djkfenK d"okB gqpzXeh
;[XkoK dh fdFk ftu ;orowhnK xZN jh
B}o nkJhnK. fijVhnK pknd ftu f;XKse
ns/ ftjkoe ekoBK eoe/ s/} j' rJhnK.
fJBQK ;orowhnK d/ s/} j'D dk ekoB
Bt/I iBse gqpzXB ns/ fJ; Bkb i[VhnK
;jkfJe ;orowhnK dk iBw b?Dk ;h.
fJ; s'I pknd vkH thoZgk w'fJbh dh
nrtkJh ftu d{;ok gqFk;fBe ;[XkoK pko/
nk:'r pfDnk fi; B/ 2005 ftu nkgDh
fog'oN g/F ehsh. Gkos ftu fJBQK ;kohnK
;orowhnK dk Fk;B #s/ n;o fgnk j?.
BtK iBse gqpzXBBtK iBse gqpzXBBtK iBse gqpzXBBtK iBse gqpzXBBtK iBse gqpzXB
T[dkjoD s/ Gkos #u Fk;BT[dkjoD s/ Gkos #u Fk;BT[dkjoD s/ Gkos #u Fk;BT[dkjoD s/ Gkos #u Fk;BT[dkjoD s/ Gkos #u Fk;B
1990 d/ nkozG ftu nwohek1990 d/ nkozG ftu nwohek1990 d/ nkozG ftu nwohek1990 d/ nkozG ftu nwohek1990 d/ nkozG ftu nwohek
ns/ d{i/ ;ZBnsh d/FK ftu iBsens/ d{i/ ;ZBnsh d/FK ftu iBsens/ d{i/ ;ZBnsh d/FK ftu iBsens/ d{i/ ;ZBnsh d/FK ftu iBsens/ d{i/ ;ZBnsh d/FK ftu iBse
gqpzXB dh fJe BthI gqpzXehgqpzXB dh fJe BthI gqpzXehgqpzXB dh fJe BthI gqpzXehgqpzXB dh fJe BthI gqpzXehgqpzXB dh fJe BthI gqpzXeh
gj[ zu ;kjwD/ nkJh. iBsegj[ zu ;kjwD/ nkJh. iBsegj[ zu ;kjwD/ nkJh. iBsegj[ zu ;kjwD/ nkJh. iBsegj[ zu ;kjwD/ nkJh. iBse
gqpzXB d/ ftFtheoB B/ BtI/gqpzXB d/ ftFtheoB B/ BtI/gqpzXB d/ ftFtheoB B/ BtI/gqpzXB d/ ftFtheoB B/ BtI/gqpzXB d/ ftFtheoB B/ BtI/
iBse gqp zXB d/ f;XKs ~iBse gqp zXB d/ f;XKs ~iBse gqp zXB d/ f;XKs ~iBse gqp zXB d/ f;XKs ~iBse gqp zXB d/ f;XKs ~
\?bkfJnk ns/ fJ; s' I T[gi/\?bkfJnk ns/ fJ; s' I T[gi/\?bkfJnk ns/ fJ; s' I T[gi/\?bkfJnk ns/ fJ; s' I T[gi/\?bkfJnk ns/ fJ; s' I T[gi/
;[XkoK dk n;o ftek;Fhb d/FK;[XkoK dk n;o ftek;Fhb d/FK;[XkoK dk n;o ftek;Fhb d/FK;[XkoK dk n;o ftek;Fhb d/FK;[XkoK dk n;o ftek;Fhb d/FK
ftu th j'fJnk. Bt/I iBseftu th j'fJnk. Bt/I iBseftu th j'fJnk. Bt/I iBseftu th j'fJnk. Bt/I iBseftu th j'fJnk. Bt/I iBse
gqpzXB dh fw;kb fJe fXnkBgqpzXB dh fw;kb fJe fXnkBgqpzXB dh fw;kb fJe fXnkBgqpzXB dh fw;kb fJe fXnkBgqpzXB dh fw;kb fJe fXnkB
oZyD tkbh ;oeko dh rZboZyD tkbh ;oeko dh rZboZyD tkbh ;oeko dh rZboZyD tkbh ;oeko dh rZboZyD tkbh ;oeko dh rZb
eodh j? i' gkodoFh, b'e w[yh,eodh j? i' gkodoFh, b'e w[yh,eodh j? i' gkodoFh, b'e w[yh,eodh j? i' gkodoFh, b'e w[yh,eodh j? i' gkodoFh, b'e w[yh,
fdqVQ fJZSk Fesh, itkpd/jh,fdqVQ fJZSk Fesh, itkpd/jh,fdqVQ fJZSk Fesh, itkpd/jh,fdqVQ fJZSk Fesh, itkpd/jh,fdqVQ fJZSk Fesh, itkpd/jh,
f}zw/tkoh ns/ ;G ~ Bkb b? e/f}zw/tkoh ns/ ;G ~ Bkb b? e/f}zw/tkoh ns/ ;G ~ Bkb b? e/f}zw/tkoh ns/ ;G ~ Bkb b? e/f}zw/tkoh ns/ ;G ~ Bkb b? e/
uZbD tkbh j't/.uZbD tkbh j't/.uZbD tkbh j't/.uZbD tkbh j't/.uZbD tkbh j't/.
Gkos ftu Fk;B tk;s/ Bt/ IGkos ftu Fk;B tk;s/ Bt/ IGkos ftu Fk;B tk;s/ Bt/ IGkos ftu Fk;B tk;s/ Bt/ IGkos ftu Fk;B tk;s/ Bt/ I
iBse gqpzXB dh F[o{nksiBse gqpzXB dh F[o{nksiBse gqpzXB dh F[o{nksiBse gqpzXB dh F[o{nksiBse gqpzXB dh F[o{nks
fJBQK ;orowhnK d/ n;o j/m 1990
d/ djke/ d"okB Gkos ;oeko B/ gqpzXeh
gqDkbh d/ g[BormB ns/ fJ; ~ BthI
fdFk d/D dh b'V wfj;{; ehsh ns/
iBse gqpzXB tk;s/ uzr/oh iBse gj[zu
dk wkBe wkvb ngDkT[D #s/ }'o fdsk.
fJ; ftu Fkfwb j'Dk ;h L
1) \?;bk b?D bJh Bshik w[yh
oDBhsh (e[Fbsk, gqGktesk ns/ ;/tktK
dk gZXo (2) ;oekoh ndkfonK ns/
d\so d/ ezw eoB d/ tksktoB ftu
;[Xko fbnkT[D/ sK i' fJe BtK ezw
;fGnkuko B}o nkJ/ ns/ gqpzXB dk
pdfbnk tshok B}o nkJ/ fi; ftu
gkodoFsk, f}zw/tkoh, itkpd/jh, Gkrhdkoh
ns/ Bkrfoe gZyh gqpzXB d/ f;XKs Fkfwb
j'D. (3) pdb/ j'J/ tksktoB nB[;ko
B"eoFkjh ftu ;[Xko, fJ; d/ tsho/ ftu
spdhbhnK. pikfJ fe fiT[I dh fsT[I
;fEsh d/ jwkfJsh pDB d/', fJj wfj;{;
j'Dk ukjhdk j? fe ftFtheoB, T[dkotkd
ns/ fBZiheoB d/ d"o ftu fJ; ~
pdbkn d/ ekoB ti'I tZvh G{fwek fBGkT[Dh
gt/rh.
otkfJsh edoK ehwsK ns/ ezw
;ZfGnkuko d/ fB:wK ftu pdbkn s'I
fJbktk, fJ; ~ BthnK seBheK, gqkgshnK
ns/ w[ekpb/ dhnK edoK-ehwsK, pokpoh,
;wsktkd ns/ tv/o/ ;w{fje, ;wkfie
NhfunK ~ ngDkT[D bJh fJZSk Fesh dk
gqrNktk eoBk gt/rk.
1919191919
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 7
Gkos d/ Fk;B ;zpzXh siop/ 'Gkos d/ Fk;B ;zpzXh siop/ 'Gkos d/ Fk;B ;zpzXh siop/ 'Gkos d/ Fk;B ;zpzXh siop/ 'Gkos d/ Fk;B ;zpzXh siop/ '
ns/ 21thI ;dh dhnK po{jK #s/ns/ 21thI ;dh dhnK po{jK #s/ns/ 21thI ;dh dhnK po{jK #s/ns/ 21thI ;dh dhnK po{jK #s/ns/ 21thI ;dh dhnK po{jK #s/
gqpzXeh ftek;gqpzXeh ftek;gqpzXeh ftek;gqpzXeh ftek;gqpzXeh ftek;
fit/I fe b/ye tb'I fe;/ j'o EK
pj[s }'o d/ e/ ;[MkfJnk frnk ;h (i?B,
2001) fe jw/Fk ;oeko dhnK n;cbsktK
bJh fJ; d/ YKukrs gZyK ~ d'Fh
mfjokT[Dk rbs j't/rk. ;oeko dh wFhBoh
ns/ gqpzXB ftu 60 ;kb s'I tZX ;w/I s'I
j'D tkbh x;kJh ~ t/yfdnK fJj fejk
ik ;edk j? fe Gkos dk ;oekoh YKuk
f;o\ fiT[Idk ofj ;fenk j? go fJ; B/
;w/I d/ Eg/fVnK dk th pk]{ph ;kjwDk
ehsk j? w[ekpbsB pj[s ;ko/ d{;o/
ftek;Fhb d/FK d/ fiE/ nfijk YKuk g{oh
soQK BFN j' frnk j?. fco th, fiT[Idk
ofjD d/ pkti{d, gqpzX ftu pj[s ;kohnK
ykwhnK T[sgzB j' rJhnK jB fi; Bkb
t[vo' ftb;B d/ fJ; eEB ~ pb
fwbdk j? fe @@;zftXkB pDkT[D Bkb'I fJ;
~ bkr{ eoBk pj[s w[Ffeb j?.## fJ;
gsB dk ;G s'I gqw[Zy ns/ p[fBnkdh
ekoB j? okiBhse ns/ gqpzXeh e[bhB
tor tb'I ngDkfJnk frnk edoK-ehwsK
dk d'jok wkgdzv, fi; dh f;;Nw ~
bkr{ eoB dh w[Zy f}zw/tkoh j[zdh j?.
d{;ok, Gkos ftu f}zdrh d/ jo
tor s'I nkT[D tkb/ b'eK ftu Jhoyk dh
GktBk gqpb j'Dk i' ;zftXkBe jZeK ns/
gqpzXeh bkGK dh EK #s/ nkgD/ \o}K tZb
g{ok fXnkB BjhI fdzd/. Gkos d/ b'eK dh
podkFs eoB dh ;woZEk, i' T[BQK d/
;wkfie, ;fGnkukoe ns/ okiBhse tsho/
dk fgSb/ d' djkfenK s'I ftF/F wzr eo
fojk j?. T[j ;Zsk d/ ;zxoF ftu feXo/
r[nku frnk ikgdk j?. sh;ok, ftXkBekoK
ns/ gqpzXeK tb'I itkpd/jh ns/ f}zw/tkoh
dh XkoBk s'I feBkok eoB Bkb fJe
f}zw/tko ;oeko d/ ne; ~ tZvh Ykn
bZrh j?. okiBhse GkFD ns/ pfj; sK
j'Jh j? go BkrfeoK d/ jZeK ns/ fJZSktK
d/ wkwb/ ftu e'Jh ]k; gqkgsh BjhI
j'Jh. nB/e tZvhnK BhshnK, :'iBktK,
gq'rokw ns/ gqki?eN jB i' pDkT[D bJh
n;hI ekjb/ j[zd/ jK go fJBQK wZdK ~
bkr{ eoB dh Bk ;kv/ e'b :'iBk j?, Bk
fJZSk Fesh. Bshi/ d/ s"o s/ soZeh ns/
ftek; d/ y/so ftu iK sK yV's j? iK
pj[s wZmk ftek; j' fojk j?. fJ; ;G
e[M s'I T[s/, Gkos ftu B"eoFkjh BkrfoeK
dhnK ;wZf;nktK s'I nDfGZi, ;[;s ns/
fe;/ jZd se nwkBth j?. j'o wkVh
rZb, fJ; ~ ftFt Go dhnK B"eoFkjhnK
ftu ;G s'I fGqFN th nkfynk iKdk j?.
u"Ek, Gkos ftu rohp jkb/ thu"Ek, Gkos ftu rohp jkb/ thu"Ek, Gkos ftu rohp jkb/ thu"Ek, Gkos ftu rohp jkb/ thu"Ek, Gkos ftu rohp jkb/ th
rohp jB ns/ nzefVnK d/rohp jB ns/ nzefVnK d/rohp jB ns/ nzefVnK d/rohp jB ns/ nzefVnK d/rohp jB ns/ nzefVnK d/
fj;kp Bkb fJBQK dh frDshfj;kp Bkb fJBQK dh frDshfj;kp Bkb fJBQK dh frDshfj;kp Bkb fJBQK dh frDshfj;kp Bkb fJBQK dh frDsh
tXh j?. nkpkdh ftu tkX/ B/tXh j?. nkpkdh ftu tkX/ B/tXh j?. nkpkdh ftu tkX/ B/tXh j?. nkpkdh ftu tkX/ B/tXh j?. nkpkdh ftu tkX/ B/
nkofEe gqkgshnK dh fwZM eZYnkofEe gqkgshnK dh fwZM eZYnkofEe gqkgshnK dh fwZM eZYnkofEe gqkgshnK dh fwZM eZYnkofEe gqkgshnK dh fwZM eZY
fdsh j?. Gkt/I fe Gkos ftufdsh j?. Gkt/I fe Gkos ftufdsh j?. Gkt/I fe Gkos ftufdsh j?. Gkt/I fe Gkos ftufdsh j?. Gkt/I fe Gkos ftu
fJe w}p{s dofwnkBk spek,fJe w}p{s dofwnkBk spek,fJe w}p{s dofwnkBk spek,fJe w}p{s dofwnkBk spek,fJe w}p{s dofwnkBk spek,
soZeh eo fojk ;kcNt/no T[d:'rsoZeh eo fojk ;kcNt/no T[d:'rsoZeh eo fojk ;kcNt/no T[d:'rsoZeh eo fojk ;kcNt/no T[d:'rsoZeh eo fojk ;kcNt/no T[d:'r
ns/ gqwkD{ ;woZEk j? go Gkosns/ gqwkD{ ;woZEk j? go Gkosns/ gqwkD{ ;woZEk j? go Gkosns/ gqwkD{ ;woZEk j? go Gkosns/ gqwkD{ ;woZEk j? go Gkos
d/ BkrfoeK dh fJe tZvh frDshd/ BkrfoeK dh fJe tZvh frDshd/ BkrfoeK dh fJe tZvh frDshd/ BkrfoeK dh fJe tZvh frDshd/ BkrfoeK dh fJe tZvh frDsh
p/jZd rohph ns/ tzus j'D dhp/jZd rohph ns/ tzus j'D dhp/jZd rohph ns/ tzus j'D dhp/jZd rohph ns/ tzus j'D dhp/jZd rohph ns/ tzus j'D dh
fdFk ftu nkgDh T[gihtek ewkfdFk ftu nkgDh T[gihtek ewkfdFk ftu nkgDh T[gihtek ewkfdFk ftu nkgDh T[gihtek ewkfdFk ftu nkgDh T[gihtek ewk
ojh j?.ojh j?.ojh j?.ojh j?.ojh j?.
;oeko dh ezw eoB dh ;woEk
jkb/ th ew}'o j?, iBse fBt/F ns/
ftek; bJh ;o'sK dh jkb/ th xkN j?,
;EkBe nfXeko y/soK dk ]k; s"o s/
wzdk jkb j?. f;Zfynk, f;js, efbnkD,
YKuk ns/ pj[s jh }o{oh - ghD tkb/
;k\ gkDh dh b'V fijhnK pj[s jh
p[fBnkdh b'VK jkb/ th g{ohnK BjhI j'
ojhnK. n;b ftu, pj[s ;ko/ rohp
fJe djkek gfjbK Bkb'I j'o th pdso
jkbks ftu jB. e'Jh n;uoi BjhI fe
:{ n?B vh gh tb'I jo/e ;kb wB[Zyh
ftek; pko/ fsnko ehsh fog'oN ftu
Gkos dk ;EkB pj[s j/mK j?.
e[Fb-Fk;B bJh oDBhshnKe[Fb-Fk;B bJh oDBhshnKe[Fb-Fk;B bJh oDBhshnKe[Fb-Fk;B bJh oDBhshnKe[Fb-Fk;B bJh oDBhshnK
fJBQK ;orowhnK dh o"FBh ftu i'
p[fBnkdh ;tkb yVQk j[zdk j?, T[j j?
nfijhnK oDBhshnK pDkJhnK ikD i'
Gkos tk;s/ bkj/tzd j'D ns/ fiBQK Bkb
fBozso ftek; dh okj #s/ nZr/ tfXnk ik
;e/. ;z;Ekrs ns/ YKukrs y'iK, i' fJe
uzr/ Fk;B dk nkXko pDdhnK jB, s'I
fJbktk, fJe fGqFNkuko w[es fBozso
ftek; bJh @B?fse fdqVQsk# dh b'V j[zdh
j? (fdt/dh, 1987, 607-9 ns/ 2001).
Fk;B ftu T[; w"fbe fdqVQsk dh gSkD
Bkb fJj fBod/fFs j' iKdk j? fe Fk;B
eoB tkfbnK ~ b'e GbkJh tk;s/ nkgDhnK
e'fFFK fe; fdFk tZb ;/fXs eoBhnK
ukjhdhnK jB, i' T[j nkgDhnK ;wki dh
;/tk eoB dhnK GktBktK ~ ;jh mfjokT[Dk
ukj[zd/ jB. T[j fdFk @fBZih# B?fse
f}zw/tkoh ns/ itkpd/jh, fsnkr, dfJnk,
fBnK ns/ ;KM/ Nhu/ dh gqkgsh dh wzr
eodh j?. nkyo ~, fJj B?fse fdqVQsk
jh j? i' fGqFNkuko w[es fBozso ftek;
bJh ;[Fk;B dh BhIj pDdh j?.
uzr/ Fk;B bJh fB:wktbh wkvbuzr/ Fk;B bJh fB:wktbh wkvbuzr/ Fk;B bJh fB:wktbh wkvbuzr/ Fk;B bJh fB:wktbh wkvbuzr/ Fk;B bJh fB:wktbh wkvb
~ ngDkT[Dk L~ ngDkT[Dk L~ ngDkT[Dk L~ ngDkT[Dk L~ ngDkT[Dk L fJ; eoe/ j[D t/b/ dh
b'V ikgdh j? fe uzrh gqpzXB gj[zu bJh
fB:wktbh wkvb ngDkfJnk ikt/ fi;
ftu okiBhse-gqpzXeh ns/ uzr/ Fk;B
bJh B?fse edoK ehwsK th Fkfwb j'D.
fi; ftu L
• \?;bk b?D bJh f}nkdk oDBhseiK Bshik w[yh (e[Fbsk, gqGkth ns/ ;/tk
dk gZXo) gj[zu ngDkJh ikt/.
• pj[s f}nkdk e/Idohfeqs ;z;EkrsYKu/ ~ fte/Idohfeqs gqpzXB tksktoB Bkb
pdbBk i' Bt/I g/Iv{, Ffjoh ns/ Brogkfbek
ndkfonK Bkb fJefwe j' ;e/ fiE/ ;o'sK
dh tzv ns/ ;/tktK gqdkB eoB ;zpzXh
\?;b/ ;/tk d/D tkb/ nyhob/ fpzd{ #s/ bJ/
iKd/ jB.
8 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
• f;ZX/ iBse gqktXkB dh GkbbJh buehbkgB fi; Bkb Bhshrs \?;b/
fe\kfJsh j' ;ed/ jB.
• ;Zsk ns/ f}zw/tkoh d/ ;[w/b #s/e/Idfos eoBk i' ekoi e[Fbsk tXkT[D,
fi; ftu ;gZFN e[Fbsk dk ftXkB Fkfwb
j?, ftu ;jkJh j' ;e/.
• iBse ;/tktK d/ ndkfonK d/nzdo ns/ nkg; ftu w[ekpb/pk}h dk
tksktoB fsnko eoBk.
• e/Ido ftu oDBhse ;woEktK ~w}p{s eoBk sK i' ;oeko pkjoh pdbktK
ns/ ftfGzB fjsK gqfs ibdh ekotkJh eo
;e/, buehb/gB ns/ fe\kfJs Bkb l
• b'eK d/ wkfXnw s'I f}nkdkitkpd/jh ns/ gkodoFsk sK fe BshfinK
ns/ j'J/ yofunK pko/ g{oh ikDekoh fwb
;e/.
• fJBQK pdbktK d/ jZe ftu ;/tktKnB[;ko piN ns/ gqpzXB dk YKuk pDkT[Dkl
• y'iK ~ ;theko eoBk, okiBhsens/ gqpzXeh gZXo #s/ fGqFNkuko ]sw
eoB bJh Y[etK YKuk fsnko eoBk ns/
BkrfoeK dhnK fFekfJsK d/ fBtkoB d/
f;;Nw ~ w}p{s eoBk
• gqpzXB d/ gZXo #s/ ;/tktK gqdkBeoB dh gqDkbh ftu ;[Xko eoB bJh
g[oksB B"eoFkjh dhnK gqfefonktK d/ e[ZM
fB:wK ~ BthI iBse gqpzXB gqDkbh ftu
i}p eoBk ns/
• ;oekoh ndkfonK ns/ d\soK d/ezw eoB d/ wkj"b ftu ;[Xko fbnkT[D/
sK fe fJe BtK @ezw ;fGnkuko# ;kjwD/
nkt/ ns/ gkodoFsk, f}zw/tkoh, itkpd/jh,
Gkrhdkoh ns/ Bkrfoe gZyh gqpzXB Bkb
;[w/b yKd/ gqpzXB d/ ;[Gkn ~ ngDkfJnk
ik ;e/.
iBse-fBZih y/so dh ;KM LiBse-fBZih y/so dh ;KM LiBse-fBZih y/so dh ;KM LiBse-fBZih y/so dh ;KM LiBse-fBZih y/so dh ;KM L fJ;
ftu e'Jh FZe BjhI fe ftFtheoB ns/
fJ; s'I T[gi/ nkofEe ns/ seBheh pdbktK
B/ ni'eh Fk;B gZXsh #s/ ek\h n;o
gkfJnk j?. ftdtkB dbhb fdzd/ jB fe
nzsookFNoh tksktoB ftu Fk;B dh
n;b gZXsh ~ iBsk ns/ fBZih gksoK d/
nkgD/ ;fj:'r Bkb i'fVnk ik ;edk j?
i' oDBhse ;w{jK d/ ;jko/ fNfenk j[zdk
j? fi; ftu iBse t;sK #s/ f}nkdk }'o
fdsk iKdk j?. fJ; eoe/ fJj rzGho
;tkb wjZstg{oB pD iKdk j?l fJj
:ehBh pDkT[Dk fe fet/I ;zGt j't/ fe
fBZih Fk;B ;orowhnK ;wki d/ tX/o/
fjsK gqfs f}zw/tkoh tkbhnK j'D< (efBZb
ns/ b/we[jb, 2002, 57-58). fJ; eoe/
itkpd/jh dk ;tkb fJe w[Zy w[Zdk pD
iKdk j? ns/ ;[Fk;B dk w[Zdk th.
nZieZbQ fJe Bt/I wkvb dh thnZieZbQ fJe Bt/I wkvb dh thnZieZbQ fJe Bt/I wkvb dh thnZieZbQ fJe Bt/I wkvb dh thnZieZbQ fJe Bt/I wkvb dh th
uouk j' ojh j? fi; ~ iBse-uouk j' ojh j? fi; ~ iBse-uouk j' ojh j? fi; ~ iBse-uouk j' ojh j? fi; ~ iBse-uouk j' ojh j? fi; ~ iBse-
fBZih ;w[dkfJe GkJhukok th nkfynkfBZih ;w[dkfJe GkJhukok th nkfynkfBZih ;w[dkfJe GkJhukok th nkfynkfBZih ;w[dkfJe GkJhukok th nkfynkfBZih ;w[dkfJe GkJhukok th nkfynk
iKdk j? fi; sfjs ;oeko ns/iKdk j? fi; sfjs ;oeko ns/iKdk j? fi; sfjs ;oeko ns/iKdk j? fi; sfjs ;oeko ns/iKdk j? fi; sfjs ;oeko ns/
fBZih ;w{j ;wki GbkJh ns/ fBZihfBZih ;w{j ;wki GbkJh ns/ fBZihfBZih ;w{j ;wki GbkJh ns/ fBZihfBZih ;w{j ;wki GbkJh ns/ fBZihfBZih ;w{j ;wki GbkJh ns/ fBZih
;w{jK d/ f;o\ w[Bk\k eokT[D ~;w{jK d/ f;o\ w[Bk\k eokT[D ~;w{jK d/ f;o\ w[Bk\k eokT[D ~;w{jK d/ f;o\ w[Bk\k eokT[D ~;w{jK d/ f;o\ w[Bk\k eokT[D ~
ysw eoB bJh fwb e/ ezw eod/ysw eoB bJh fwb e/ ezw eod/ysw eoB bJh fwb e/ ezw eod/ysw eoB bJh fwb e/ ezw eod/ysw eoB bJh fwb e/ ezw eod/
jB. fJj wkvb ftek;Fhb d/FK,jB. fJj wkvb ftek;Fhb d/FK,jB. fJj wkvb ftek;Fhb d/FK,jB. fJj wkvb ftek;Fhb d/FK,jB. fJj wkvb ftek;Fhb d/FK,
Gkos ;w/s, ftu f}nkdk bkr{Gkos ;w/s, ftu f}nkdk bkr{Gkos ;w/s, ftu f}nkdk bkr{Gkos ;w/s, ftu f}nkdk bkr{Gkos ;w/s, ftu f}nkdk bkr{
ehsk ik fojk j?. fJ; wkvbehsk ik fojk j?. fJ; wkvbehsk ik fojk j?. fJ; wkvbehsk ik fojk j?. fJ; wkvbehsk ik fojk j?. fJ; wkvb
okjhI th ;cbsk gqkgs j' ojh j?.okjhI th ;cbsk gqkgs j' ojh j?.okjhI th ;cbsk gqkgs j' ojh j?.okjhI th ;cbsk gqkgs j' ojh j?.okjhI th ;cbsk gqkgs j' ojh j?.
fJj w[Zy s"o s/ ftek; gqfefonktKfJj w[Zy s"o s/ ftek; gqfefonktKfJj w[Zy s"o s/ ftek; gqfefonktKfJj w[Zy s"o s/ ftek; gqfefonktKfJj w[Zy s"o s/ ftek; gqfefonktK
~ s/} eoB ftu ;jkJh j[zdk j?~ s/} eoB ftu ;jkJh j[zdk j?~ s/} eoB ftu ;jkJh j[zdk j?~ s/} eoB ftu ;jkJh j[zdk j?~ s/} eoB ftu ;jkJh j[zdk j?
feT[Ife ;kok fXnkB w[Bk\k ewkT[DfeT[Ife ;kok fXnkB w[Bk\k ewkT[DfeT[Ife ;kok fXnkB w[Bk\k ewkT[DfeT[Ife ;kok fXnkB w[Bk\k ewkT[DfeT[Ife ;kok fXnkB w[Bk\k ewkT[D
s'I jN e/ wzst g{osh tZb bZrs'I jN e/ wzst g{osh tZb bZrs'I jN e/ wzst g{osh tZb bZrs'I jN e/ wzst g{osh tZb bZrs'I jN e/ wzst g{osh tZb bZr
iKdk j?. fJj |?o-w[Bk\/ tkbhnKiKdk j?. fJj |?o-w[Bk\/ tkbhnKiKdk j?. fJj |?o-w[Bk\/ tkbhnKiKdk j?. fJj |?o-w[Bk\/ tkbhnKiKdk j?. fJj |?o-w[Bk\/ tkbhnK
;z;EktK ]k; T[sFkjs ns/ ftZsh;z;EktK ]k; T[sFkjs ns/ ftZsh;z;EktK ]k; T[sFkjs ns/ ftZsh;z;EktK ]k; T[sFkjs ns/ ftZsh;z;EktK ]k; T[sFkjs ns/ ftZsh
o[ektNK ~ d{o eoe/ iBse ns/o[ektNK ~ d{o eoe/ iBse ns/o[ektNK ~ d{o eoe/ iBse ns/o[ektNK ~ d{o eoe/ iBse ns/o[ektNK ~ d{o eoe/ iBse ns/
fBZih y/so ftub/ gkV/ ~ fwNkT[DfBZih y/so ftub/ gkV/ ~ fwNkT[DfBZih y/so ftub/ gkV/ ~ fwNkT[DfBZih y/so ftub/ gkV/ ~ fwNkT[DfBZih y/so ftub/ gkV/ ~ fwNkT[D
ftu ;jkJh j[ zdhnK jB sK i'ftu ;jkJh j[ zdhnK jB sK i'ftu ;jkJh j[ zdhnK jB sK i'ftu ;jkJh j[ zdhnK jB sK i'ftu ;jkJh j[ zdhnK jB sK i'
;[oZfyns ns/ gqGkth dtkJhnK ns/;[oZfyns ns/ gqGkth dtkJhnK ns/;[oZfyns ns/ gqGkth dtkJhnK ns/;[oZfyns ns/ gqGkth dtkJhnK ns/;[oZfyns ns/ gqGkth dtkJhnK ns/
d{i/ T[sgkdK d/ ftek; bJh T[d:'rKd{i/ T[sgkdK d/ ftek; bJh T[d:'rKd{i/ T[sgkdK d/ ftek; bJh T[d:'rKd{i/ T[sgkdK d/ ftek; bJh T[d:'rKd{i/ T[sgkdK d/ ftek; bJh T[d:'rK
dh Fw{bhns tX ;e/.dh Fw{bhns tX ;e/.dh Fw{bhns tX ;e/.dh Fw{bhns tX ;e/.dh Fw{bhns tX ;e/.
e[Fb-Fk;B bJh itkpd/jh fJee[Fb-Fk;B bJh itkpd/jh fJee[Fb-Fk;B bJh itkpd/jh fJee[Fb-Fk;B bJh itkpd/jh fJee[Fb-Fk;B bJh itkpd/jh fJe
w[Ybh }o{os Lw[Ybh }o{os Lw[Ybh }o{os Lw[Ybh }o{os Lw[Ybh }o{os L i/ itkpd/jh dh XkoBk
iBse ;/tktK ns/ j'o d{ihnK |?o ;oekoh
;z;EktK d/ nj[d/dkoK, i' fJj ;/tktK
gqdkB eod/ jB, dh f}zw/tkoh tZb fJFkok
eod/ jB sK b'V j? pj[-ftX sohfenK
dh sK fe gsk bZr ;e/ tZy-tZy ;z;EktK
fe; gqeko gqfsfefonk eodhnK jB.
itkpd/jh s? eoB d/ otkfJsh sohe/
}o{oh BjhI itkpd/jh ;ZfGnkuko dh ;jh
s;tho g/F eod/ j'D. id fe ;/tktK
gqdkB eoB dk f;;Nw j'o f}nkdk
g/uhdrhnK tZb tX fojk j? sK d{;o/
gZXoK #s/ th itkpd/jh dh gqfefonk ftu
BthI T[sgZsh, nB[e{bD, ns/ e[M wkwfbnK
ftu ;z;Ekrs ftek; d/ gfjb{ Fkfwb
ehs/ ikD/ ukjhd/ jB. ;z;dh ew/NhnK,
b'egkb nkfd dh w}p{s G{fwek Bkb
T[go s'I j/mK se skes ftu ;[Xko j'
;edk j?. ;Zi/ s'I yZp/ itkpd/jh s? eoB
d/ :zso w[ekpb/pk}h dh gqDkbh ns/ d{i/
;w{fje sohe/ fJ;s/wkb eoB bJh tZyo/
j'Dr/. fJBQK d'tK wkwfbnK ftu gqfsfefonk
ns/ ;[Xko dh G{fwek ;z;Ekrs gqfefonktK
ftu, w[V e/IdoheoB d/ ]sfonK s'I fpBK,
fJe o;sk fdykT[Id/ jB. itkpd/jh d/
fJ; Bt/I y/so ~ fte;s j'D ns/ nkgD/
T[gktK, wkBeK ns/ fB:wK dk oki ;Ekgs
eoB ftu E'VQK ;wK bZr ;edk j?.
FkfJd ;G s'I tZX }o{oh edw i' T[mkfJnk
ikDk ukjhdk j? T[j j? itkpd/jh dh
pj[gZyh fdFk, fi; dk wsbp pj[-ftX
edw ns/ Bt/ I b'e okfJ jB.a
ezB;kJhvbkJhB, 2002,21-40)
;{uBk seBkb'ih ~ ngDkT[D;{uBk seBkb'ih ~ ngDkT[D;{uBk seBkb'ih ~ ngDkT[D;{uBk seBkb'ih ~ ngDkT[D;{uBk seBkb'ih ~ ngDkT[D
ns/ Jh-rtoB?I; dk f;XKs Lns/ Jh-rtoB?I; dk f;XKs Lns/ Jh-rtoB?I; dk f;XKs Lns/ Jh-rtoB?I; dk f;XKs Lns/ Jh-rtoB?I; dk f;XKs L ;{uBk
seBkb'ih d/ y/so ftu nkJh eqKsh Bkb
fJ; dk uzr/ Fk;B ~ ngDkT[D #s/ }'o
;kjwD/ nkfJnk j?. Jh-rtoB?I; iK
fJb?eNqkfBe ;kXB gqDkbh ;oeko ns/
BkrfoeK ftukb/ ;[ykt/I ;zpzXK #s/ }'o
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 9
fdzdh j?. Gkt/I fe fJj g[oksB feskph
Fk;B ~ g{oh soQK pdb BjhI ;edh go
fJ; dh ;hws tos'I Bkb th o'}kBk dh
f}zdrh #s/ n;o gkt/rh. w'N/ s"o s/ fJj
uko w[Zy T[d/FK dh g{osh eo ;edh j?
fi; bJh ;oeko Bkb BkrfoeK dk tkj
tk;s g?Idk j? L
• fpb, eo ns/ tos'I \h; nkfdndk eoBk.
• gziheoB -ukj/ T[j pZu/ d/ iBw,xo dh yohd iK vqkJhftzr bkfJ;z;
pDkT[D dk j't/ (sfwbBkv{ ftu, fw;kb
s/ s"o s/ 72 gqeko dhnK ;/tktK d/
gqkoEBk gZso vkT{Bb'v eo ;ed/ jB).
• ikDekoh gqkgs eoBk.• fFekfJs doi eokT[Dk. Jh-
rtoB?I; \k;fbnK ~ fpbe[b ]sok eo
;edh j?.
d{o-d[okv/ ;fEs fgzvK ~ FfjoKd{o-d[okv/ ;fEs fgzvK ~ FfjoKd{o-d[okv/ ;fEs fgzvK ~ FfjoKd{o-d[okv/ ;fEs fgzvK ~ FfjoKd{o-d[okv/ ;fEs fgzvK ~ FfjoK
ftu ;oekoh d\soK Bkb i'VBftu ;oekoh d\soK Bkb i'VBftu ;oekoh d\soK Bkb i'VBftu ;oekoh d\soK Bkb i'VBftu ;oekoh d\soK Bkb i'VB
Bkb nwb/ dh xZN b'V gt/rh,Bkb nwb/ dh xZN b'V gt/rh,Bkb nwb/ dh xZN b'V gt/rh,Bkb nwb/ dh xZN b'V gt/rh,Bkb nwb/ dh xZN b'V gt/rh,
you/ xNDr/, ;oekoh szso ftuyou/ xNDr/, ;oekoh szso ftuyou/ xNDr/, ;oekoh szso ftuyou/ xNDr/, ;oekoh szso ftuyou/ xNDr/, ;oekoh szso ftu
ewhnK #s / ekp { gkfJnk ikewhnK #s / ekp { gkfJnk ikewhnK #s / ekp { gkfJnk ikewhnK #s / ekp { gkfJnk ikewhnK #s / ekp { gkfJnk ik
;e/rk, Bkrfoe-;oeko ftukb/;e/rk, Bkrfoe-;oeko ftukb/;e/rk, Bkrfoe-;oeko ftukb/;e/rk, Bkrfoe-;oeko ftukb/;e/rk, Bkrfoe-;oeko ftukb/
skbw/b ;[yktK j't/rk, bzwhnKskbw/b ;[yktK j't/rk, bzwhnKskbw/b ;[yktK j't/rk, bzwhnKskbw/b ;[yktK j't/rk, bzwhnKskbw/b ;[yktK j't/rk, bzwhnK
eskoK BjhI bZrDrhnK ns/ pkp{nKeskoK BjhI bZrDrhnK ns/ pkp{nKeskoK BjhI bZrDrhnK ns/ pkp{nKeskoK BjhI bZrDrhnK ns/ pkp{nKeskoK BjhI bZrDrhnK ns/ pkp{nK
d/ XZfenK s'I fBiks fwb/rh.d/ XZfenK s'I fBiks fwb/rh.d/ XZfenK s'I fBiks fwb/rh.d/ XZfenK s'I fBiks fwb/rh.d/ XZfenK s'I fBiks fwb/rh.
fJj :kd oZyDk j't/rk fe Jh-
rtoB?I; ;[Fk;B dk f;o\ wkfXnw j?.
fJj n\;oK dh f}zw/tkoh dk pdb BjhI
pD ;edk ns/ fJ; dh f}zw/tkoh okiBhse
bhvofFg ~ b?Dh gt/rh. BjhI sK fJj
f;o\ B"eoFkjK dh y/v pD e/ ofj ikt/
rh. id fe t;'I dk tZvk fjZ;k nBgVQ
j?, sK fJ; Bt/I gqpzXB ~ bkr{ eoBk
;kohnK ;zpzfXs fXoK bJh u[B"shg{oB
j't/rk.
e[Fb-Fk;B dh Bkrfoe gZyhe[Fb-Fk;B dh Bkrfoe gZyhe[Fb-Fk;B dh Bkrfoe gZyhe[Fb-Fk;B dh Bkrfoe gZyhe[Fb-Fk;B dh Bkrfoe gZyh
fw;kb Lfw;kb Lfw;kb Lfw;kb Lfw;kb L ekog'o/N dh ;[Fk;B dh fJe
BthI XkoBk, fJe BtK ;zebg ;kjwD/ b?
e/ nkJh j? fe i' GkrhdkoK, wsbp
BkrfoeK d/ fjZsK #s/ nkXkfos j? fi; B/
gkodofFsk itkpd/jh ns/ :'rsk nkXkos
gqpzXB, B?fsesk ns/ edoK-ehwsK dh
G{fwek, i' @d{finK bJh fceo# dh GktBk
#s/ nkXkfos j?, ;kjwD/ fbnKdk j?. fJe
edoK-ehwsK #s/ nkXkfos ;z;Ek, f;ZXk
ejhJ/ sK ;oeko, Bk f;o\ b'eK tk;s/
edoK-ehwsK d/ ;zszG ti'I t/yh iKdh j?,
;r'I fJe jK gZyh gjz[u tkbh ejh iKdh
j? i' fJe ;z;Ek nzdo ;fGnkuko fte;s
eodh j? fi; ftu jo w?Ipo t\kdkoh
ns/ ;wogD dh GktBk wfj;{; eodk
j?. fJ; d/ B/sk tZv/ gZXo #s/ ;ztkd
oukT[D bJh f}zw/tko j[zd/ jB sK fe
fttjkoe BhshnK ftu gfoukbB BhshnK
dk ;zuko j' ;e/. ;oeko ns/ iBse
gqpzXB d/ BthBheoB dk wsbp j? ;oeko
dhnK f}zw/tkohnK dh w[V-ftnkfynk. 21thI
;dh dh oki gqDkbh ftu \o}K ns/
f}zw/tkohnK dh ;oeko, tgko ns/ ;wki
ftukb/ g[Bo \zv eoBh j't/rh. fJ; ;G
e[M bJh r[DtZsk fB:zsqD, piN ns/
youk w[yh bkG nkXkfos ni'ehnK gqpzXB
seBheK F[o{ eoBhnK j'DrhnK. GftZy
ftu iBse nfXekohnK ~ iBse ;/tktK
gqdkB eoB bJh Bshik w[yh gj[zu nyfsnko
eoBh j't/rh. iBse gqpzXB ftu p[fBnkdh
spdhbhnK fbnkT[D bJh ni'ek gqpzXB
ns/ Jh-rtoB?I; d' w[Zy X[o/ jB. wzst
j? T[j gqpzXB i' ezw f}nkdk ns/ youk
xZN eo/. Jh-rtow?IN gqki?eN Bk f;o\
iBse J/iz;hnK ns/ nfXekohnK ~ jh
BthI fdFk d/ oj/ jB ;r'I gqpzXeh
gqfefonktK ~ th nkw BkrfoeK bJh j'o
tX/o/ gkodoFh pDk oj/ jB i' ftneshnK
~ j'o f}nkdk itkpd/j pDkT[Id/ jB
e[Fb-Fk;B bJh fGqFNkuko ~e[Fb-Fk;B bJh fGqFNkuko ~e[Fb-Fk;B bJh fGqFNkuko ~e[Fb-Fk;B bJh fGqFNkuko ~e[Fb-Fk;B bJh fGqFNkuko ~
BZE gkT[Dh LBZE gkT[Dh LBZE gkT[Dh LBZE gkT[Dh LBZE gkT[Dh L fJ; uZb ojh uouk s'I
fJj ;k\ j' frnk j? fe r[DtZsk nkXkfos
gqpzXB dh XkoBk fGqFNkuko w[es gqpzXB
gqDkbh #s/ fNeh j'Jh j?.
fBozso ftek; bJh fGqFNkukofBozso ftek; bJh fGqFNkukofBozso ftek; bJh fGqFNkukofBozso ftek; bJh fGqFNkukofBozso ftek; bJh fGqFNkuko
~ o'eD tk;s/ (~ o'eD tk;s/ (~ o'eD tk;s/ (~ o'eD tk;s/ (~ o'eD tk;s/ (i) fGqFN ;[Gkn) fGqFN ;[Gkn) fGqFN ;[Gkn) fGqFN ;[Gkn) fGqFN ;[Gkn
~ o'eD tk;s/ fJ; d/ g?Dk~ o'eD tk;s/ fJ; d/ g?Dk~ o'eD tk;s/ fJ; d/ g?Dk~ o'eD tk;s/ fJ; d/ g?Dk~ o'eD tk;s/ fJ; d/ g?Dk
j'D d/ w"e/ xZN eoB/ j'Dr/j'D d/ w"e/ xZN eoB/ j'Dr/j'D d/ w"e/ xZN eoB/ j'Dr/j'D d/ w"e/ xZN eoB/ j'Dr/j'D d/ w"e/ xZN eoB/ j'Dr/
ns/ iBse nfXekohnK ftuns/ iBse nfXekohnK ftuns/ iBse nfXekohnK ftuns/ iBse nfXekohnK ftuns/ iBse nfXekohnK ftu
itkpd/jh dh GktBk ikfrqs eoBhitkpd/jh dh GktBk ikfrqs eoBhitkpd/jh dh GktBk ikfrqs eoBhitkpd/jh dh GktBk ikfrqs eoBhitkpd/jh dh GktBk ikfrqs eoBh
j't/rh (j't/rh (j't/rh (j't/rh (j't/rh (ii) fGqFNkuko o'e{ ek~BK) fGqFNkuko o'e{ ek~BK) fGqFNkuko o'e{ ek~BK) fGqFNkuko o'e{ ek~BK) fGqFNkuko o'e{ ek~BK
~ ;ysh Bkb bkr{ eoBk j't/rk~ ;ysh Bkb bkr{ eoBk j't/rk~ ;ysh Bkb bkr{ eoBk j't/rk~ ;ysh Bkb bkr{ eoBk j't/rk~ ;ysh Bkb bkr{ eoBk j't/rk
fi; s'I gsk bZr/ fe soe;zrs,fi; s'I gsk bZr/ fe soe;zrs,fi; s'I gsk bZr/ fe soe;zrs,fi; s'I gsk bZr/ fe soe;zrs,fi; s'I gsk bZr/ fe soe;zrs,
fBozso j'D, ;wKpZX scshF ns/fBozso j'D, ;wKpZX scshF ns/fBozso j'D, ;wKpZX scshF ns/fBozso j'D, ;wKpZX scshF ns/fBozso j'D, ;wKpZX scshF ns/
;}k dk gqktXkB j't/, oDBhshnK;}k dk gqktXkB j't/, oDBhshnK;}k dk gqktXkB j't/, oDBhshnK;}k dk gqktXkB j't/, oDBhshnK;}k dk gqktXkB j't/, oDBhshnK
ns/ fGqFNkuko o'e{ T[gktK ~ns/ fGqFNkuko o'e{ T[gktK ~ns/ fGqFNkuko o'e{ T[gktK ~ns/ fGqFNkuko o'e{ T[gktK ~ns/ fGqFNkuko o'e{ T[gktK ~
;ysh Bkb bkr { eoB dh;ysh Bkb bkr { eoB dh;ysh Bkb bkr { eoB dh;ysh Bkb bkr { eoB dh;ysh Bkb bkr { eoB dh
okiBhse fdqVQsk, gqpzXB, ek~BhokiBhse fdqVQsk, gqpzXB, ek~BhokiBhse fdqVQsk, gqpzXB, ek~BhokiBhse fdqVQsk, gqpzXB, ek~BhokiBhse fdqVQsk, gqpzXB, ek~Bh
ns/ ndkbsh T[gktK ~ bkr{ns/ ndkbsh T[gktK ~ bkr{ns/ ndkbsh T[gktK ~ bkr{ns/ ndkbsh T[gktK ~ bkr{ns/ ndkbsh T[gktK ~ bkr{
eoB bJh j/mK s'I Bkrfoe dheoB bJh j/mK s'I Bkrfoe dheoB bJh j/mK s'I Bkrfoe dheoB bJh j/mK s'I Bkrfoe dheoB bJh j/mK s'I Bkrfoe dh
;orow Gkrhdkoh j't/l fJ;;orow Gkrhdkoh j't/l fJ;;orow Gkrhdkoh j't/l fJ;;orow Gkrhdkoh j't/l fJ;;orow Gkrhdkoh j't/l fJ;
soQK iBse ihtB ftu iBsk ~soQK iBse ihtB ftu iBsk ~soQK iBse ihtB ftu iBsk ~soQK iBse ihtB ftu iBsk ~soQK iBse ihtB ftu iBsk ~
fGqFNkuko d/ f]bk\ bkwpzdfGqFNkuko d/ f]bk\ bkwpzdfGqFNkuko d/ f]bk\ bkwpzdfGqFNkuko d/ f]bk\ bkwpzdfGqFNkuko d/ f]bk\ bkwpzd
eoBk j't/rk.eoBk j't/rk.eoBk j't/rk.eoBk j't/rk.eoBk j't/rk.
T[go fdshnK p[fBnkdh FosK s'I
fJbktk, fJ; rZb #s/ }'o fdsk ikDk
ukjhdk j?. fe (i) fJe okFNoh ;zukbB;z;Ek dh ;EkgBk eoBk fGqFNkuko fto'Xh
BhshnK pDkT[D bJh f}zw/tko j't/ (ii)fJe T[uh skesh nk}kd :'r ;z;Ek dh
;EkgBk i' fGqFNkuko d/ wkwfbnK dh
iKu eoe/ ;}k d/D d/ ;woE j't/ (iii)nfij/ wkwfbnK dh ;[DtkJh bJh ftF/F
ndkbsK dh ;EkgBk i' nfij/ wkwfbnK
dh brksko ;[DktJh eoe/ wkwb/ ~
\?;b/ se b? ik ;eD, fpBK fe;/ d/oh s'I
(iv) u'DK ;zpzXh ek~BK ns/ nkofEefB:wK dk g{oh soQK w[V-rmB fi; Bkb
fGqFNkuko eoB dh GktBk ysw j't/.
fJe Y[et/I ek~B dk pDkT[Dk fi; Bkb
e/Ido ns/ oki gZXo #s/ wzsokfbnK ns/
10 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
ftGkrK dh frDsh ~ ;hws ehsk ik
;ed/ sK fe okiBhse bkG bJh wzsokfbnK
dk ftek; eoB dh bkb;k ~ mZbQ gkJh
ik ;e/. (v) fGqFNkuko fto'Xh d;fsnK~ T[u gZXoh fGqFNkuko o'e{ f;ybkJh e?"Ig
iK toeFkgK nk:'fis eoe/ Y[ZethI ns/
ftF/F seBheh ;jkfJsk gqdkB eoB dh
}o{os j?. fJ; oDBhsh sfjs nzsookFNoh
s\shFekoK dh wdd Bkb ftd/FK ftu
iwQK ekb/ XB pko/' th gsk bkfJnk ik
;e/rk.
w[dok ;f\sh ns/ T[`uhnK ehwsKw[dok ;f\sh ns/ T[`uhnK ehwsKw[dok ;f\sh ns/ T[`uhnK ehwsKw[dok ;f\sh ns/ T[`uhnK ehwsKw[dok ;f\sh ns/ T[`uhnK ehwsK
~ ekp{ eoBk L~ ekp{ eoBk L~ ekp{ eoBk L~ ekp{ eoBk L~ ekp{ eoBk L FkfJd toswkB FkfJd toswkB FkfJd toswkB FkfJd toswkB FkfJd toswkB
;w/I dh ;G s'I tZvh b'V fBZs;w/I dh ;G s'I tZvh b'V fBZs;w/I dh ;G s'I tZvh b'V fBZs;w/I dh ;G s'I tZvh b'V fBZs;w/I dh ;G s'I tZvh b'V fBZs
tX ojh w[dok ;f\sh #s/ ekp{tX ojh w[dok ;f\sh #s/ ekp{tX ojh w[dok ;f\sh #s/ ekp{tX ojh w[dok ;f\sh #s/ ekp{tX ojh w[dok ;f\sh #s/ ekp{
gkT[Dk j? fi; eoe/ ;kohnKgkT[Dk j? fi; eoe/ ;kohnKgkT[Dk j? fi; eoe/ ;kohnKgkT[Dk j? fi; eoe/ ;kohnKgkT[Dk j? fi; eoe/ ;kohnK
t;sK dhnK ehwsK ftu s/}ht;sK dhnK ehwsK ftu s/}ht;sK dhnK ehwsK ftu s/}ht;sK dhnK ehwsK ftu s/}ht;sK dhnK ehwsK ftu s/}h
Bkb tkXk j' fojk j? ns/ b'eBkb tkXk j' fojk j? ns/ b'eBkb tkXk j' fojk j? ns/ b'eBkb tkXk j' fojk j? ns/ b'eBkb tkXk j' fojk j? ns/ b'e
ftZsh p'M j/m dp/ ik oj/ jB.ftZsh p'M j/m dp/ ik oj/ jB.ftZsh p'M j/m dp/ ik oj/ jB.ftZsh p'M j/m dp/ ik oj/ jB.ftZsh p'M j/m dp/ ik oj/ jB.
fJ; #s/ ekp{ eoB bJh eZuxoVfJ; #s/ ekp{ eoB bJh eZuxoVfJ; #s/ ekp{ eoB bJh eZuxoVfJ; #s/ ekp{ eoB bJh eZuxoVfJ; #s/ ekp{ eoB bJh eZuxoV
T[gktK dh pikfJ fJe fdqVQ ns/T[gktK dh pikfJ fJe fdqVQ ns/T[gktK dh pikfJ fJe fdqVQ ns/T[gktK dh pikfJ fJe fdqVQ ns/T[gktK dh pikfJ fJe fdqVQ ns/
m'; Bhsh pDkT[D dh b'V j?.m'; Bhsh pDkT[D dh b'V j?.m'; Bhsh pDkT[D dh b'V j?.m'; Bhsh pDkT[D dh b'V j?.m'; Bhsh pDkT[D dh b'V j?.
ekb/ XB ~ pkjo fbnkT[Dk Lekb/ XB ~ pkjo fbnkT[Dk Lekb/ XB ~ pkjo fbnkT[Dk Lekb/ XB ~ pkjo fbnkT[Dk Lekb/ XB ~ pkjo fbnkT[Dk L
eo Bhsh ftu ;[XkoK dh b'V Leo Bhsh ftu ;[XkoK dh b'V Leo Bhsh ftu ;[XkoK dh b'V Leo Bhsh ftu ;[XkoK dh b'V Leo Bhsh ftu ;[XkoK dh b'V L
Gkos B/ ekb/ XB ~ p/eBkp eoB dk
fJe BtK fwFB nkozfGnk j?, wsbp T[j
XB fi; #s/ eo ndk BjhI ehsk iKdk.
fJ; pko/ jkb jh ftu fJe tkJhN g/go
ikoh ehsk frnk j? i' ;z;d ftu 21
wJh 2012 ~ g/F ehsk frnk. fJ;
tkJhN g/go d/ Bkb fJe nk}kd ;NZvh,
i' Gkos d/ ekb/ XB dk nzdk}k bkT[D
bJh pDkJh rJh ;h, fJe wkw{bh F[o{nks
j?. Gkos d/ Bhsh xkV/ nyho ~ iBse
s"o s/ T[BQK ewhnK pko/ ;'u ftuko eo
oj/ jB fiBQK eoe/ gfjbK ekbk pk}koh
F[o{ j[zdh j?. T[j skwhbh YKuk fiBQK
eoe/ ;z;kXB iwhBd'} j' iKd/ jB ns/
g[fb; dh Bkekwh i' ;wkBKso noEftt;Ek
~ tXD c[ZbD ftu o'e BjhI gkT[Idh.
;wkgsh fNZgDhnK;wkgsh fNZgDhnK;wkgsh fNZgDhnK;wkgsh fNZgDhnK;wkgsh fNZgDhnK
F k ;B f tu B ? f s es k ns /F k ; B f tu B ? f s es k ns /F k ; B f tu B ? f s es k ns /F k ; B f tu B ? f s es k ns /F k ; B f tu B ? f s es k ns /
JhwkBdkoh :ehBh pDkT[D bJhJhwkBdkoh :ehBh pDkT[D bJhJhwkBdkoh :ehBh pDkT[D bJhJhwkBdkoh :ehBh pDkT[D bJhJhwkBdkoh :ehBh pDkT[D bJh
;G s'I }o{oh j? fe fGqFNkuko;G s'I }o{oh j? fe fGqFNkuko;G s'I }o{oh j? fe fGqFNkuko;G s'I }o{oh j? fe fGqFNkuko;G s'I }o{oh j? fe fGqFNkuko
dk ykswk j't/, gqGkth fB:wdk ykswk j't/, gqGkth fB:wdk ykswk j't/, gqGkth fB:wdk ykswk j't/, gqGkth fB:wdk ykswk j't/, gqGkth fB:w
ekfJd/ iBse ihtB d/ joekfJd/ iBse ihtB d/ joekfJd/ iBse ihtB d/ joekfJd/ iBse ihtB d/ joekfJd/ iBse ihtB d/ jo
gfjb{ #s/ i' n;o nzdk} j[zd/gfjb{ #s/ i' n;o nzdk} j[zd/gfjb{ #s/ i' n;o nzdk} j[zd/gfjb{ #s/ i' n;o nzdk} j[zd/gfjb{ #s/ i' n;o nzdk} j[zd/
jB ns/ ;G s' I wjZstg{oBjB ns/ ;G s' I wjZstg{oBjB ns/ ;G s' I wjZstg{oBjB ns/ ;G s' I wjZstg{oBjB ns/ ;G s' I wjZstg{oB
fJBQK ek~BK ~ ;jh ns/ gqGkthfJBQK ek~BK ~ ;jh ns/ gqGkthfJBQK ek~BK ~ ;jh ns/ gqGkthfJBQK ek~BK ~ ;jh ns/ gqGkthfJBQK ek~BK ~ ;jh ns/ gqGkth
sohe/ Bkb bkr{ eoBk. n?`B ghsohe/ Bkb bkr{ eoBk. n?`B ghsohe/ Bkb bkr{ eoBk. n?`B ghsohe/ Bkb bkr{ eoBk. n?`B ghsohe/ Bkb bkr{ eoBk. n?`B gh
n? `w bfjo B/ ;oekoh you/n? `w bfjo B/ ;oekoh you/n? `w bfjo B/ ;oekoh you/n? `w bfjo B/ ;oekoh you/n? `w bfjo B/ ;oekoh you/
xNkT[D bJh ehs/ ikD tkb/xNkT[D bJh ehs/ ikD tkb/xNkT[D bJh ehs/ ikD tkb/xNkT[D bJh ehs/ ikD tkb/xNkT[D bJh ehs/ ikD tkb/
T[gktK s'I T[giD tkb/ e[ZM B?fseT[gktK s'I T[giD tkb/ e[ZM B?fseT[gktK s'I T[giD tkb/ e[ZM B?fseT[gktK s'I T[giD tkb/ e[ZM B?fseT[gktK s'I T[giD tkb/ e[ZM B?fse
ydfFnK tZb fJFkok ehsk j?ydfFnK tZb fJFkok ehsk j?ydfFnK tZb fJFkok ehsk j?ydfFnK tZb fJFkok ehsk j?ydfFnK tZb fJFkok ehsk j?
fi; sfjs iBse eowukohnKfi; sfjs iBse eowukohnKfi; sfjs iBse eowukohnKfi; sfjs iBse eowukohnKfi; sfjs iBse eowukohnK
dh ;zfynk xNkT[D ns/ ;z;Ekrsdh ;zfynk xNkT[D ns/ ;z;Ekrsdh ;zfynk xNkT[D ns/ ;z;Ekrsdh ;zfynk xNkT[D ns/ ;z;Ekrsdh ;zfynk xNkT[D ns/ ;z;Ekrs
edoK-ehwsK ~ pdbD dh rZbedoK-ehwsK ~ pdbD dh rZbedoK-ehwsK ~ pdbD dh rZbedoK-ehwsK ~ pdbD dh rZbedoK-ehwsK ~ pdbD dh rZb
ehsh iKdh j?.ehsh iKdh j?.ehsh iKdh j?.ehsh iKdh j?.ehsh iKdh j?.
(fBZiheoB #s/ }'o d/D d/ Bkb-Bkb
n?B gh n?w fJ; ;ukJh s'I w{zj BjhI
w'Vdh fe nk]o ~ oki B/ jh gqpzXe dh
f}zw/tkoh fBGkT[Dh j[zdh j?, ;ko/ okiBhse
ns/ gqpzXB dhnK gqfefonktK ~ BkrfoeK
dh ;zs[FNsk, e[Fbsk, gqGkftesk ns/
itkpd/jh ~ fXnkB ftu oZy e/, fJ; ;G
e[M s/ fBrkj oZyD ns/ ekp{ eoB dh
G{fwek fBGkT[Dh gt/rh. n?B gh n?w dk
f;XKs ;oekoh gkodofFsk, T[gG'rsk gZyh
fB:w, ~ T[sFkfjs eodk j? i' ;/tktK ~
m/e/ T[s/ d/D nkfd d/ Bt/I o{gK ~
fdqFNwkB eodk j?. fJj iBse B?fsesk,
]k; eoe/ iBse ;/teK ns/ oki dh
so\'I ;/tktK gqdkB eoB bJh fBZih ns/
m/e/dkoK tb'I oZy/ rJ/ Bt/I nj[d/dkoK #s/
]k; fXnkB e/Idfos eodk j?. nk; j?,
jkb jh ftu nkgDkJ/ rJ/ ;[XkoK dh
bVh ns/ Gkosh gqpzXB ftu gkodofFsk
ns/ itkpd/jh ;Ekfgs eoB bJh
ngDkJhnK oDBhshnK (i?B 2006, gh gh
n?; 39-65) okjhI (i) ez;NhfuT{FB nk\
f;NhiB} ukoNo fJB rtoBw?IN fvgkoNw?IN
(ii) ;{uBk dk nfXeko ek~B 2005 (iii)j/mb/ gZXo se Jh-rtoB?I; dh F[o{nks
ns/ B/V GftZy ftu d{i/ gqpzXeh ;[Xko
efwFB ~ bkr{ eoBk, Fk;B ftu B?fsesk
(2001) i' ;zGkfts gpfbe ;oft; fpb,
ft;b pb'fJzr n?eN, b'egkb n?eN d/
;zdoG ftu j?, s'I gsk brdk j? fe n;hI
T[BQK pjdkoK dh edo eod/ jK i'
fGqFNkuko f]bk\ bVd/ jB ns/ n;hI
fGqFN n\;oK f]bk\ ;ys ekotkJh eoB
bJh fsnko jK, Gkt/I T[j fezB/ th T[u/
nj[d/ #s/ p?m/ j'D. fJ; s'I fJbktk
ftXkBekoK, fBnK gkfbek, ns/ |?o ;oekoh
;zrmBK ftu B?fsesk ~ T[sFkfjs eoB
Bkb ;kvh b'eszsoh ftt;Ek ftu ;[Fk;B
bJh fJe p/jso wkvb ;kjwD/ nk
;e/rk fi; sfjs ;z;d nkgDh ;EkgBk
d/ FkBdko 60 ;kb g{o/ eo u[Zeh j?.
;z;dh gqfefonktK ~ u[;sh gqdkB eoB
bJh Gkos ~ T[BQK okiBhse ns/ nkofEe
;[XkoK dh pj[s fFZds Bkb }o{os j? i'
fJ; d/ ;EkgBk d/ f;XKsK - nk}kdh,
pokpoh ns/ pbhdkB ~ w[V-;[oihs eo
;eD fiBQK dk pkeh d/FK ftu th nB[;oD
ehsk ik ;e/. 17 wJh 2012 ~ Gkos d/
u'D efwFB ns/ fJzNoB?FBb ckT{Iv/FB
cko fJb?eN'ob f;;Nw} B/ b'eszsfoe
gqfefonk ns/ ;[Fk;B ~ d[BhnK Go ftu
c?bkT[D bJh fJe nkg;h ;wM"s/ #s/ ;jh
gkJh. fJ; ;wM"s/ ftu pV/ }'o Bkb
fejk frnk j? fe @@Gkos T[Go oj/
b'eszso bJh fJe ftbZyD wkvb pD
;edk j?, d[BhnK Go d/ u'D gqpzXeK
ftukb/ ;ztkd ouk ;edk j? ns/ b'eszsfoe
edoK-ehwsK ns/ u'DK ;zpzXh w[jkos dk
]}kBk pD ;edk j?.
(b/ye ;kpe vhB, ;wki ftfrnkB ns/
gq'c?;o s/ w[Zyh, okiBhsh ftfrnkB, fdZbh
:{Bhtof;Nh j?.)
e-mail :[email protected]
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 11
gqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[Xko
ftFth fB:fwsk d/ :[r ftu gqpzXBftFth fB:fwsk d/ :[r ftu gqpzXBftFth fB:fwsk d/ :[r ftu gqpzXBftFth fB:fwsk d/ :[r ftu gqpzXBftFth fB:fwsk d/ :[r ftu gqpzXB
fpi{ gkb npokjwfpi{ gkb npokjwfpi{ gkb npokjwfpi{ gkb npokjwfpi{ gkb npokjw
Ftftnkgh ftZsh ;zeN ns/ fJ;
d/ wkV/ n;oK B/ ;w[Zuh d[BhnK
dhnK ;oekoK ~ fJj nfj;k; eotk
fdsk j? fe T[BQK dk T[sgkd, ftFth ftZs,
wkb n;pkp ns/ ;/tktK d/ pk}ko ftu
gfjbK Bkb'I fes/ tX/o/ n;o g? fojk j?.
g{oh d[BhnK dhnK ;oekoK B/ fJ; wzdh
tZb nkgDh gqfsfefonk ftu skbw/b fpmkT[D
dh e'fFF ehsh j? i' ih-20 fij/ nzso
;oekoh c'owK #s/ ftuko-tNKdo/ okjhI
ehsk ik fojk j?. fiE/ nfij/ skbw/b dk
n;o fJZek-d[Zek jh j[zdk j? go fJBQK
brksko e'fFFK dk ftek;Fhb d/FK d/
gqFk;fBe YKu/ T[go fJe n;o }o{o
j[zdk j? - xo/b{ fB:fwsktK ftu ftFth
fB:fwsktK dk g;ko ns/ fwnkoheoB.
ftFtheoB dh gqfefonk dk g;ko
w[Zy s"o s/ d' ekoBK eoe/ j'fJnk -
;w[Zu/ ftFt ftu tgko ns/ g{zih fBt/F
ftu xN oj/ gqfspzX, ]k; s"o s/ ftek;Fhb
d/FK ftu ns/ seBkb'ih dk s/}h Bkb j'
fojk ftek;, fi; B/ ftFtftnkgh ;/tktK
d/D ~ ;zGt eo fdykfJnk j?. fit/I jh
d[BhnK Go dhnK ;oekoK B/ nkgD/
nzsookFNoh tgko ftu tkXk eoB dh
e'fFF ehsh ns/ nkgDh xo/b{ wzvh ftu
tX/o/ g{zih fBt/F fyZuD dh e'fFF ehsh,
T[BQK B/ tgko ns/ g{zih fBt/F d/ okj
ftu nkT[D tkb/ gqfspzXK ~ pj[s jZd
se xNk fdsk. fiE/ fJ; Bkb fBt/F
bJh g{zih dk ubD tfXnk j?, fJ; Bkb,
e[dosh s"o s/, ;oekoK d/ w[ekpb/ g{zih
fBt/F eoB tkfbnK dh skes ftu tkXk
ehsk j?. ;oekoK ~, fJ; vo s'I fe g{zih
fBt/Fe fe;/ j'o tX/o/ ;j{bs tkb/
d/F ftu nkgDk fBt/F Bk b?D ikD, T[u/
tgkoe gqfspzX oZyD s'I ;ze'u j'D bZrk.
nkgD/ noEszso bJh tX/o/ g{zih fBt/F
fyZuD bJh T[BQK tb'I xo/b{ fB:fwsktK
ns/ ftFth fB:fwsktK ftu skbw/b
fpmkT[Dk d/yD ~ fwfbnk. eJh tko
;oekoK fB:fwsktK xNkT[D bJh nkg;
ftu Neok th iKdhnK jB iK T[BQK dk
d{;o/ d/FK Bkb skbw/b fpmkT[IdhnK jB
fi; Bkb nfij/ jkbks g?dk j' iKd/ jB
fiE/ eJh fB:fwsktK, i' okFNoh ;zdoG
ftu xo/b{ T[sgkde iK T[gG'rsk dk
\kfJdk eodhnK jB iK sK jNk fdshnK
rJhnK jB iK tZX s'I tZX sowhwK
ehshnK rJhnK jB.
ftFtheoB d/ j'o th wkV/ n;o
jB, gbhsh ns/ tksktoB ngtosB dk
n;o y/so ns/ eJh tko T[; s'I th nZr/
okFNoh ;ojZdK gko fdykJh fdzdk j?.
tX/o/ ftFth ;co BthnK phwkohnK d/
s/}h Bkb c?bD dk ekoB pDdk j?.
nfijhnK ftFth ;wZf;nktK d/ jZb th
;w[Zu/ ftFt ftu eoB dh b'V j[zdh j?
ns/ nfij/ jZb nkw s"o s/ ftFth gZXo
#s/ tX/o/ skbw/b Bkb jh ehs/ ik ;ed/
jB.
;[w/b ns/ T[; dk n;o;[w/b ns/ T[; dk n;o;[w/b ns/ T[; dk n;o;[w/b ns/ T[; dk n;o;[w/b ns/ T[; dk n;o
Gkt/I ftFth fB:fwsktK e'Jh BthI
rZb BjhI j? go jkb jh d/ ;kbK ftu
fJ; dk n;o pj[s tX frnk j?. tgko,
g{zih fBt/F, p?Ifezr, tksktoB, f;js ns/
p"fXe ;zgdk nfXeko fij/ ftfGzB y/soK
ftu ;oekoK B/ ftFth fwnko ngDk bJ/
jB i' fco xo/b{ s"o s/ th bkr{ ehs/
iKd/ jB. Gkt ;[w/b d/ bkG th jB go
fJ; dh ehws u[ekT[Dh g?Idh j?. ftFth
fwnko eJh tko xo/b{ cowK tb'I pkjoh
pk}koK se gj[zu j'D ftu nfVZek pDd/
jB, xo/b{ wkoehN ftu w[ekpbk tXk
fdzd/ jB ns/ eJh tko }o{oh t;sK
dhnK ehwsK tXk e/ xo/b{ T[gG'rsktK
dh gj[zu s'I pkjo eo fdzd/ jB. fJ;
soQK g{oh d[BhnK ftu fB:fwsktK dk
ftFtheoB gqFk;fBe gqDkbhnK T[go
tX/o/ f}zw/tkoh gkT[Idk j?. ftek;Fhb d/FK
d/ gqpzXeK ;kjwD/ d' fe;w dhnK u[B"shnK
jB - Bk f;o\ T[BQK ~ okFNoh ;zdoG
ftu ftFth fB:fwsktK d/ n;o ~ ;wMD
dh b'V j[zdh j? ;r'I T[BK tb'I okFNoh
gqFk;fBe wFhBoh dh fte;s eoB dh
}o{os j[zdh j? sK i' nfijhnK ftFth
fB:fwsktK d/ efbnkDekoh tZNk bZrD
tkb/ n;oK ~ xZN ehsk ik ;e/. ftFth
ftZs ;zeN B/ ;w[Zuh d[BhnK ~ fJj
wfj;{; eotk fdsk j? fe ftFthfeqs
d[BhnK ftu th ftFtheoB d/ c/b j'
ikD dh ;{os ftu j'D tkb/ n;oK Bkb
BfiZmD bJh xo/b{ BhshnK pj[s wjZstg{oB
jB.
;hs :[ZX d/ yksw/ s'I pknd fB:fwsktK
d/ ;[w/b dk d"o tX fojk j?. g{oph
ftftftftft
12 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
pbke d/ YfjY/oh j' ikD s'I pknd
noEszsoK ftu nkT[D tkb/ y[ZbQ/gB Bkb,
i' T[; t/b/ se ;[oZfynk dhnK dhtkoK
fgZS/ ;[oZfyns oZy/ ik oj/ ;B, ftFth
tgko ns/ g{zih fBt/F ftu pj[s tkXk
j'fJnk. fJ; Bkb pj[-d/Fh ;z;EkBK dh
G{fwek th pj[s tX rJh fiBQK ~ ftFth
tgko ns/ tksktoB ns/ ftZsh fB:fwsktK
fte;s eoB bJh f}zw/tkoh fdsh rJh
;h. fJ; ;zdoG ftu, 1995 ftu ftFt
tgko ;z;EkB dh ;EkgBk fJe T[xk whb
gZEo ;h.
gfjb/ r?N ;wM"s/ ~, fi; sfjsgfjb/ r?N ;wM"s/ ~, fi; sfjsgfjb/ r?N ;wM"s/ ~, fi; sfjsgfjb/ r?N ;wM"s/ ~, fi; sfjsgfjb/ r?N ;wM"s/ ~, fi; sfjs
T[; t/b/ se T[sgkds t;sKT[; t/b/ se T[sgkds t;sKT[; t/b/ se T[sgkds t;sKT[; t/b/ se T[sgkds t;sKT[; t/b/ se T[sgkds t;sK
T[`go pzdFK Bkb jh ;zpzfXs ;h,T[`go pzdFK Bkb jh ;zpzfXs ;h,T[`go pzdFK Bkb jh ;zpzfXs ;h,T[`go pzdFK Bkb jh ;zpzfXs ;h,T[`go pzdFK Bkb jh ;zpzfXs ;h,
dk g;ko tXk e/ fJe ftFthdk g;ko tXk e/ fJe ftFthdk g;ko tXk e/ fJe ftFthdk g;ko tXk e/ fJe ftFthdk g;ko tXk e/ fJe ftFth
pj[-d/Fh tgko ;z;EkB ftu pdbpj[-d/Fh tgko ;z;EkB ftu pdbpj[-d/Fh tgko ;z;EkB ftu pdbpj[-d/Fh tgko ;z;EkB ftu pdbpj[-d/Fh tgko ;z;EkB ftu pdb
fdsk frnk fi; sfjs ;/tktKfdsk frnk fi; sfjs ;/tktKfdsk frnk fi; sfjs ;/tktKfdsk frnk fi; sfjs ;/tktKfdsk frnk fi; sfjs ;/tktK
ftu tgko ns/ tgko ;zp zXhftu tgko ns/ tgko ;zp zXhftu tgko ns/ tgko ;zp zXhftu tgko ns/ tgko ;zp zXhftu tgko ns/ tgko ;zp zXh
y/soK ftu xo/b{ ekfJd/ ek~By/soK ftu xo/b{ ekfJd/ ek~By/soK ftu xo/b{ ekfJd/ ek~By/soK ftu xo/b{ ekfJd/ ek~By/soK ftu xo/b{ ekfJd/ ek~B
fbnKd/ rJ/, fit/ I fe p"fXefbnKd/ rJ/, fit/ I fe p"fXefbnKd/ rJ/, fit/ I fe p"fXefbnKd/ rJ/, fit/ I fe p"fXefbnKd/ rJ/, fit/ I fe p"fXe
ik fJdkd nfXeko ns / g z { i hi k fJdkd nfXeko ns / g z { i hi k fJdkd nfXeko ns / g z { i hi k fJdkd nfXeko ns / g z { i hi k fJdkd nfXeko ns / g z { i h
fBt/F. ;/tktK d/ tgko ftufBt/F. ;/tktK d/ tgko ftufBt/F. ;/tktK d/ tgko ftufBt/F. ;/tktK d/ tgko ftufBt/F. ;/tktK d/ tgko ftu
nkw ;wM"s/ B/ ;w[ Zuh d[BhnKnkw ;wM"s/ B/ ;w[ Zuh d[BhnKnkw ;wM"s/ B/ ;w[ Zuh d[BhnKnkw ;wM"s/ B/ ;w[ Zuh d[BhnKnkw ;wM"s/ B/ ;w[ Zuh d[BhnK
ftu ;/tktK d/ y/so ~ y'bQftu ;/tktK d/ y/so ~ y'bQftu ;/tktK d/ y/so ~ y'bQftu ;/tktK d/ y/so ~ y'bQftu ;/tktK d/ y/so ~ y'bQ
fdsk. p"fXe ikfJdkd nfXekofdsk. p"fXe ikfJdkd nfXekofdsk. p"fXe ikfJdkd nfXekofdsk. p"fXe ikfJdkd nfXekofdsk. p"fXe ikfJdkd nfXeko
;wM"s/ dhnK tgko ;zpzXh wdK;wM"s/ dhnK tgko ;zpzXh wdK;wM"s/ dhnK tgko ;zpzXh wdK;wM"s/ dhnK tgko ;zpzXh wdK;wM"s/ dhnK tgko ;zpzXh wdK
(NfoZg;) B/ ftek;Fhb d/FK ftu(NfoZg;) B/ ftek;Fhb d/FK ftu(NfoZg;) B/ ftek;Fhb d/FK ftu(NfoZg;) B/ ftek;Fhb d/FK ftu(NfoZg;) B/ ftek;Fhb d/FK ftu
p"fXe ikfJdkd nfXeko ~ ;[oZfynkp"fXe ikfJdkd nfXeko ~ ;[oZfynkp"fXe ikfJdkd nfXeko ~ ;[oZfynkp"fXe ikfJdkd nfXeko ~ ;[oZfynkp"fXe ikfJdkd nfXeko ~ ;[oZfynk
gqdkB ehsh. tgko ;zpzXh g{zihgqdkB ehsh. tgko ;zpzXh g{zihgqdkB ehsh. tgko ;zpzXh g{zihgqdkB ehsh. tgko ;zpzXh g{zihgqdkB ehsh. tgko ;zpzXh g{zih
fBt/F, fBt/F ;zpzXh fB:fwsktKfBt/F, fBt/F ;zpzXh fB:fwsktKfBt/F, fBt/F ;zpzXh fB:fwsktKfBt/F, fBt/F ;zpzXh fB:fwsktKfBt/F, fBt/F ;zpzXh fB:fwsktK
~ Bow eoBk j? ns/ T[BQK ~~ Bow eoBk j? ns/ T[BQK ~~ Bow eoBk j? ns/ T[BQK ~~ Bow eoBk j? ns/ T[BQK ~~ Bow eoBk j? ns/ T[BQK ~
ftd/Fh cowK tb'I xo/b{ wzvhnKftd/Fh cowK tb'I xo/b{ wzvhnKftd/Fh cowK tb'I xo/b{ wzvhnKftd/Fh cowK tb'I xo/b{ wzvhnKftd/Fh cowK tb'I xo/b{ wzvhnK
ftu g{zih fBt/F eoB bJh nk;kBftu g{zih fBt/F eoB bJh nk;kBftu g{zih fBt/F eoB bJh nk;kBftu g{zih fBt/F eoB bJh nk;kBftu g{zih fBt/F eoB bJh nk;kB
pDkT[Dk j?.pDkT[Dk j?.pDkT[Dk j?.pDkT[Dk j?.pDkT[Dk j?.
tgko ftu w[Zb d/ Bkb-Bkb, feos
ns/ tksktoB BhshnK T[go th tX/o/ }'o
fdsk frnk. Gkt/I ftek;Fhb d/FK B/ fJ;
dk ekw:kp sohe/ fto'X ehsk go fco
th nzsookFNoh tgko fB:fwsktK ftu
tksktoB ns/ feos d/ xZN s'I xZN
fwnko doi eoB dh gfjb ehsh rJh.
tksktoB d/ y/so ftu, feUN' gq'N'e'b
r?; fBek; xNkT[D bJh, nfij/ fBek;K
d/ Nhu/ fwE e/ eoBk fJe ;z:[es ftFth
e'fFF ;h. Gkt/I fJj T[BQK T[go e'Jh
pzXB BjhI ;h go fco th Gkos fij/ eJh
ftek;Fhb d/FK B/ rohB jkT{; r?;
fBek; d/ nkgD/ jh Nhu/ fwE fds/ jB i'
ftFth e'fFFK nB[;ko jB. nzsookFNoh
ftZsh ;z;EkBK fit/I fe nzsookFNoh ;wM"fsnK
bJh ftFt p?Ie B/ th w?Ipo d/FK ftu
p?IeK bJh ek\h g{zih ns/ T[BQK dhnK
okythnK b'VK bJh ekfJd/ ek~B pDkT[D/
F[o{ eo fds/ jB.
fJ; ftu e'Jh FZe BjhI fe Bhsh
d/ tX/o/ ;[w/b B/ ftFth tgko ns/ g{zih
fBt/F ftu tkXk ehsk j? go ;[w/b d/
fwnko fwED dh gqfefonk ns/ ;[w/b d/
n;o pko/ \?;bk eoB pko/ v{zxh fuzsk
j?. ftFth ;wM"fsnK bJh rZbpks dh
gqfefonk T[; Bkb'I fpbe[b fGzB j? fi;
okjhI okFNoh ek~B pDkJ/ iKd/ jB.
nfij/ ;wM"s/ ;oekoh B[wkfJzfdnK tb'I
nzsookFNoh ;z;EkBK Bkb rZbpks okjhI
B/go/ uVQkJ/ iKd/ jB ns/ nkw s"o s/
fi; soQK xo/b{ ek~B ftuko-tNKdo/ ns/
gVu'b ftu'I bzxd/ jB, T[j T[E/ BjhI
j[zdk. pj[s ;ko/ d/FK ftu, Gkos ;w/s
nzsookFNoh ;wM"s/ i' ;oekoK tb'I ftuko-
tNKdo/ ehs/ iKd/ jB ns/ ;jh ehs/ iKd/
jB, bkr{ j'D s'I gfjbK okFNoh ftXkB
wzvbK tb'I wB}{o ehs/ ikD/ }o{oh BjhI
j[zd/. fJ; Bkb nfij/ ;wM"fsnK dh
gqwkfDesk T[go th fuzsk j'D brdh j?.
eJh nzsookFNoh ;wM"fsnK dk
xo/b{ s"o s/ nfijk efbnkDekoh xNkT{
n;o BjhI j[zdk i' g{oh d[BhnK ftu
;oekoK BfiZmD ftu efmBkJh wfj;{;
eoB. T[dkjoD ti'I, p"fXe ;zgdk nfXekoK
pko/ ;wM"s/ dk tgko ;zpzXh w[ZfdnK B/
ftek;Fhb d/FK ftu cowK okjhI g/N?IN
dtkJhnK dhnK gqiksh fe;wK pDkT[D ~
pj[s f}nkdk w[Ffeb pDk fdsk j?.
fJ; ;wM"s/ ftu e'Jh nfijh wd BjhI j?
i' T[BQK d/FK ~ i' okFNoh f;js ;zeNK
Bkb i{M oj/ j[zd/ jB, dtkJhnK se
gj[zu :ehBh pDkT[D bJh g/N?IN ekfJd/
ek~BK dk gko gk ;eD. T[BQK ~ ne;o
pj[s ;ko/ nzsookFNoh ekfJd/ ek~BK
Bkb ;wM"sk eoBk g?Idk j? sK i' fJj
:ehBh j' ;e/ fe nfij/ fe;/ th ekoi
Bkb d{;o/ d/F pdb/ dh GktBk Bkb
pzdFK Bk brk d/D. fit/I-fit/I d[BhnK
ftu tZX s'I tZX d/F y/soh tgko ;wM"s/
eod/ jB, T[j ne;o tksktoB fwnko
ns/ feos fwnkoK d/ y/so ftu fonkfJsK
d/D bJh dpkn j/m nk iKd/ jB i'
xo/b{ T[d:'r ns/ feoshnK d/ jZeK ~
B[e;kB gj[zukT[Id/ jB.
gqFk;fBe ;woEk dk ;[XkogqFk;fBe ;woEk dk ;[XkogqFk;fBe ;woEk dk ;[XkogqFk;fBe ;woEk dk ;[XkogqFk;fBe ;woEk dk ;[Xko
ftFth fB:fwsktK d/ ;[w/b d/ n;o
s'I ;[Gkte ;tkb T[mdk j? fe T[Go
dhnK u[B"shnK Bkb ftek;Fhb d/FK dh
;woEk fe; soQK BfiZm/. gqFk;B d/ fszB
gfjb{ jB fiBQK okjhI GftZy ftu nkT[D
tkbhnK u[B"shnK ~ gqFk;fBe wFhBoh
okjhI tX/o/ ekoro Yzr Bkb BfiZfmnk ik
;edk j? - ;woEk tXkT[Dk, frnkB dk
tX/o/ uzrk gqpzXB ns/ ;EkBe fuzsktK
tZb tX/o/ fXnkB.
seBkb'ih dk s/}h Bkb j' fojk
ftek; nkw s"o s/ BthI fte;s j' ojh
seBkb'ih d/ n;oK d/ Bkb ;oekoK dh
;woEk BjhI fte;s j[zdh ns/ T[j nfij/
edw T[mk b?IdhnK jB fe T[BQK seBkb'ihnK
~ iBse GbkJh bJh fB:wpX ehsk
ikt/. iht ftfrnkB ftu pj[s s/}h Bkb
j' fojk ftek;, phwkohnK d/ fJbki ftu
fJe s/} bfjo tKr w"e/ g?dk eodk j?
go Bkb-Bkb tZvhnK fJybkeh fuzsktK th
g?dk eodk j?. ;zuko seBkb'ih dk
ftek; ;{uBk se gj[zu pj[s s/}h Bkb
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 13
fte;s eodk j? go god/ ftu oZyD
pko/ th fuzsk g?dk eodk j?. T{oik
seBkb'ih dk ftek;, fit/I fe F/b r?; ~
Xosh ftu'I S/e eo e/ ib-Fesh gqDkbh
okjhI s'V e/ eZYD d/ y/so ftu jkb
dhnK gfjbK B/ nktkikJh d/ y/so ftu
s/b d/ pdbkT[ d/ s"o s/ T{oik ;o's
dhnK ;zGktBktK g?dk ehshnK jB go
fJ; Bkb tksktoB T[go j'D tkb/ n;o
dh th fuzsk g?dk ehsh j?. seBkb'ih d/
tZy-tZy y/soK ftu fJBQK xNBktK Bkb
;oekoK tb'I Y[ethnK fB:fwsktK ekfJw
eoB dk ;tkb th yVQk ehsk j?. fJBQK
Bhsh fBoXkoBK dk Bk f;o\ okFNoh
gZXo #s/ ;r'I ftFth gZXo #s/ th skbw/b
eoB dh b'V j[zdh j?. go i/ fB:fwsktK
B/ n;odko j'Dk j? sK fJBQK ~ seBkb'ih
ftek; dh ukb Bkb w/b oZyDk j't/rk
ns/ fJ; ekoi bJh gqFk;fBe gqDkbhnK
~ tX/o/ ekpb ;woEk fte;s eoB dh
b'V j?. seBkb'ih dh :'iBkpzdh ns/ T[;
pko/ GftZypkDh eoB bJh w[ZY s'I fefonkFhb
fB:fwsktK pj[s wjZstg{oB jB. ;oekoh
n\;o i' ftFth fB:fwsktK fsnko eoB
d/ ftuko-tNKdo/ ftu Fkfwb j[zd/ jB,
T[BQK bJh seBkb'ih ftu j' oj/ ftek;
ns/ T[; d/ n;o pko/ Y[ethI ikDekoh
jk;b eoBk pj[s }o{oh j?.
seBkb'ih ftek; dh GftZypkDh eoB
ns/ T[; dk w[ZbzeD eoB bJh tZy-tZy
;z;EkB jB go ;oeko d/ tZy-tZy ftGkr
i' seBkb'ih fB:fwsktK Bkb ;zpzfXs jB,
T[BQK ftu skbw/b dh ewh j?. nkw s"o
s/ fB:fwsk seBkb'ih fte;s j'D d/
pj[s pknd ftu nkT[Idh j?. fB:fwsk
ns/ GftZypkDh ftu tX/o/ skbw/b Bkb
fB:fwsktK tb'I seBkb'ih ftek; dh ukb
Bkb w/b ykDk :ehBh j' ikt/rk fi;
Bkb g{zih fBt/Fe ns/ T[gG'rsk d'jK
bJh tX/o/ w}p{s tksktoB fwb/rk fJ;
skbw/b bJh e'Jh tZv/ gqFk;fBe ;[XkoK
iK ukb{ fB:zfsqs YKu/ ftu p[fBnkdh
spdhbhnK dh b'V BjhI j[zdh. ;KM/
ezwekih ro[ZgK okjhI fiBQK ftu f;tb
nfXekoh ns/ seBheh ;z;EkB Fkfwb j'D
i' ftF/F y/soK ftu seBkb'ih ftek; dh
GftZypkDh eoB dh e'fFF eoB ns/ T[BQK
;zGktBktK d/ j'D tkb/ fB:zfsqs n;oK #s/
th ftuko eoB. tX/o/ n;odko fB:zsqD
bJh e[M ]k; ;w/I se tZy-tZy ftGkrK
ftu ftfrnkBhnK tb'I FkfJd ;oekoh
nfXekohnK dh wdd dh b'V j't/. fJ;
bJh ;oeko d/ tZy-tZy ftGkrK d/
eowukohnK ~ i' seBheh ;z;EkBK ftu
ezw eo oj/ jB Gkt/I T[j d/F ftu j'D
iK ftd/FK ftu, nfij/ seBkb'ih ftek;
s'I ikD{ eotkT[Dk j't/rk fi; dk fB:zsqD
T[go n;o g?Idk j?.
frnkB gqpzXB fJe j'o nfijkfrnkB gqpzXB fJe j'o nfijkfrnkB gqpzXB fJe j'o nfijkfrnkB gqpzXB fJe j'o nfijkfrnkB gqpzXB fJe j'o nfijk
y/so j? fi; T[go tX/o/ stZi'Iy/so j? fi; T[go tX/o/ stZi'Iy/so j? fi; T[go tX/o/ stZi'Iy/so j? fi; T[go tX/o/ stZi'Iy/so j? fi; T[go tX/o/ stZi'I
dh b'V j?. fgSb/ ;fwnK ftudh b'V j?. fgSb/ ;fwnK ftudh b'V j?. fgSb/ ;fwnK ftudh b'V j?. fgSb/ ;fwnK ftudh b'V j?. fgSb/ ;fwnK ftu
id'I seBkb'ih ftek; dh rshid'I seBkb'ih ftek; dh rshid'I seBkb'ih ftek; dh rshid'I seBkb'ih ftek; dh rshid'I seBkb'ih ftek; dh rsh
wZXw ;h sK ;oeko d/ tZy-tZywZXw ;h sK ;oeko d/ tZy-tZywZXw ;h sK ;oeko d/ tZy-tZywZXw ;h sK ;oeko d/ tZy-tZywZXw ;h sK ;oeko d/ tZy-tZy
ftGkrK d/ g qFk;fBe nfij/ftGkrK d/ g qFk;fBe nfij/ftGkrK d/ g qFk;fBe nfij/ftGkrK d/ g qFk;fBe nfij/ftGkrK d/ g qFk;fBe nfij/
seBkb'ih T[`Bsh d/ n;o ;wMDseBkb'ih T[`Bsh d/ n;o ;wMDseBkb'ih T[`Bsh d/ n;o ;wMDseBkb'ih T[`Bsh d/ n;o ;wMDseBkb'ih T[`Bsh d/ n;o ;wMD
bJh wkjoK dh wdd b?Id/ ;B.bJh wkjoK dh wdd b?Id/ ;B.bJh wkjoK dh wdd b?Id/ ;B.bJh wkjoK dh wdd b?Id/ ;B.bJh wkjoK dh wdd b?Id/ ;B.
fco T[j T[; Bkb Y[ethI Bhshfco T[j T[; Bkb Y[ethI Bhshfco T[j T[; Bkb Y[ethI Bhshfco T[j T[; Bkb Y[ethI Bhshfco T[j T[; Bkb Y[ethI Bhsh
pDkT[Id/ ;B sK i' spdhbh p[o/pDkT[Id/ ;B sK i' spdhbh p[o/pDkT[Id/ ;B sK i' spdhbh p[o/pDkT[Id/ ;B sK i' spdhbh p[o/pDkT[Id/ ;B sK i' spdhbh p[o/
gqGktK d/ n;o ~ xZN s'I xZNgqGktK d/ n;o ~ xZN s'I xZNgqGktK d/ n;o ~ xZN s'I xZNgqGktK d/ n;o ~ xZN s'I xZNgqGktK d/ n;o ~ xZN s'I xZN
eoBk :ehBh pDk ;eD. goeoBk :ehBh pDk ;eD. goeoBk :ehBh pDk ;eD. goeoBk :ehBh pDk ;eD. goeoBk :ehBh pDk ;eD. go
s/} rsh seBkb'ih pdbkT[ dhs/} rsh seBkb'ih pdbkT[ dhs/} rsh seBkb'ih pdbkT[ dhs/} rsh seBkb'ih pdbkT[ dhs/} rsh seBkb'ih pdbkT[ dh
;{os ftu seBkb'ih tksktoB;{os ftu seBkb'ih tksktoB;{os ftu seBkb'ih tksktoB;{os ftu seBkb'ih tksktoB;{os ftu seBkb'ih tksktoB
ftu spdhbhnK dk ;wK pj[sftu spdhbhnK dk ;wK pj[sftu spdhbhnK dk ;wK pj[sftu spdhbhnK dk ;wK pj[sftu spdhbhnK dk ;wK pj[s
wjZstg{oB j?. i/ gqfsfefonk ~wjZstg{oB j?. i/ gqfsfefonk ~wjZstg{oB j?. i/ gqfsfefonk ~wjZstg{oB j?. i/ gqfsfefonk ~wjZstg{oB j?. i/ gqfsfefonk ~
n;odko d/yDk j? sK T[; ~n;odko d/yDk j? sK T[; ~n;odko d/yDk j? sK T[; ~n;odko d/yDk j? sK T[; ~n;odko d/yDk j? sK T[; ~
gqFk;eK tb'I s[ozs nwb ftugqFk;eK tb'I s[ozs nwb ftugqFk;eK tb'I s[ozs nwb ftugqFk;eK tb'I s[ozs nwb ftugqFk;eK tb'I s[ozs nwb ftu
fbnkT[Dk gt/rk. s/}h Bkb ehshfbnkT[Dk gt/rk. s/}h Bkb ehshfbnkT[Dk gt/rk. s/}h Bkb ehshfbnkT[Dk gt/rk. s/}h Bkb ehshfbnkT[Dk gt/rk. s/}h Bkb ehsh
gqfsfeonk i/ n;odko j'Dh j?gqfsfeonk i/ n;odko j'Dh j?gqfsfeonk i/ n;odko j'Dh j?gqfsfeonk i/ n;odko j'Dh j?gqfsfeonk i/ n;odko j'Dh j?
sK T[; bJh b'VhIdh ;{uBk dhsK T[; bJh b'VhIdh ;{uBk dhsK T[; bJh b'VhIdh ;{uBk dhsK T[; bJh b'VhIdh ;{uBk dhsK T[; bJh b'VhIdh ;{uBk dh
}o{os j?.}o{os j?.}o{os j?.}o{os j?.}o{os j?.
frnkB gqpzXB gqDkbhnK gqFk;eK d/
jZE ftu b'VhIdh ikDekoh d/D dk fJe
n;odko }ohnk jB. frnkB gqpzXB
gqDkbhnK ftu ;z;EkB T[BQK ftu tZy-tZy
gZXo #s/ T[gbpX frnkB dh tos'I ;wZf;nktK
d/ ftF/F gfjb{nK d/ jZb bJh eod/ jB
i' T[E/ g/F nkT[IdhnK jB. tZvhnK gqFk;eh
gqDkbhnK ;wZf;nktK Bkb BfiZmD ns/
T[BQK d/ jZb d/ frnkB dk Gzvko jB.
nkw s"o s/ nfijk frnkB fe;/ ftneshrs
gqFk;fBe iK tZX s'I tZX fe;/ fJe ;oekoh
ftGkr e'b, fpBK nfijh ;{uBk ;oeko
d/ d{;o/ gZXoK bJh T[gbpX j'D d/ i'
nfij/ frnkB ~ bkGekoh wzBd/ jB, ofj
iKdk j?. gqFk;eK tb'I nkgDk ftF/F
jkbsK Bkb fBgND dk frnkB d{finK
Bkb e'v okjhI ;KMk eoB ~ T[sFkj
d/Dk ukjhdk j? i' pknd ftu d{;fonK
dh gj[zu ftu th nk ikDk ukjhdk j?.
frnkB gqpzXB gqDkbhnK ;{uBk iK ftF/ d/
ikDekoK se gjz[u eotk ;edhnK jB i'
gqFk;eK ~ T[BQK ;kjwD/ nk ojhnK
;wZf;nktK dk jZb bZGD bJh ;jh
fdFk fdyk ;edhnK jB.
fiE/ fB:zsqD dk tX/o/ fwnkoheoB
ns/ ftFtheoB j' fojk j?, nkw s"o s/
nfij/ fB:zsqD dk n;o ;EkBe s"o s/
wfj;{; ehsk iKdk j?. fJe' fB:zsqD
YKuk tZy-tZy ;zpzfXs fXoK T[go tZy-tZy
n;o eo ;edk j? fit/I fe F/b r?;
bJh ib-Fesh Bkb s'VBk fi; Bkb
T[dkjoD ti'I, fJe y/so ftu G{wh d/
gkDh dh gZXo pko/ fuzsk j' ;edh j? go
d{i/ y/so fuzsk }whBh ti{d dh j' ;edh
j?. FkfJd tgko s'I gkpzdhnK jNkT[D
Bkb fe;/ fJe y/so ftu S'N/ ns/
dofwnkB/ doi/ d/ T[d:'r T[go n;o g?
;edk j? id fe fJj d{i/ y/so ftu
;/tk y/so dhnK cowK ~ bkG gj[zuk
;edk j?. tksktoB d/ ;ys fwnko
nfij/ y/soK ftu bkr{ j' ;ed/ jB i'
pj[s nfXe T[d:'rheoB j' oZy/ jB ns/
pkeh ;\k 21 T[`s/pkeh ;\k 21 T[`s/pkeh ;\k 21 T[`s/pkeh ;\k 21 T[`s/pkeh ;\k 21 T[`s/
14 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
gqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[Xko
eh gqFk;fBe ;/tktK d/ gqpzX ftu ndkbsh d]b dh b'V ;h<eh gqFk;fBe ;/tktK d/ gqpzX ftu ndkbsh d]b dh b'V ;h<eh gqFk;fBe ;/tktK d/ gqpzX ftu ndkbsh d]b dh b'V ;h<eh gqFk;fBe ;/tktK d/ gqpzX ftu ndkbsh d]b dh b'V ;h<eh gqFk;fBe ;/tktK d/ gqpzX ftu ndkbsh d]b dh b'V ;h<
Nh n?; nko ;[pokwBhnBNh n?; nko ;[pokwBhnBNh n?; nko ;[pokwBhnBNh n?; nko ;[pokwBhnBNh n?; nko ;[pokwBhnB
gqFk;fBe ;/tktK bJh T[ ` fusg qFk;fBe ;/tktK bJh T[ ` fusg qFk;fBe ;/tktK bJh T[ ` fusg qFk;fBe ;/tktK bJh T[ ` fusg qFk;fBe ;/tktK bJh T[ ` fus
gqpzXB dh b'VgqpzXB dh b'VgqpzXB dh b'VgqpzXB dh b'VgqpzXB dh b'V
Gkos ;oeko ;w/s fJ; sZE ~
ftnkge gZXo #s/ gqrNkfJnk frnk j? fe
wkV/ Yzr Bkb bkr{ ehs/ ikD ns/
ew}'o fBrokBh B/ ;oekoh BhshnK ns/
gq'rokwK d/ gqGkt ~ Ykj bkJh j? ns/
fJBQK ~ ew}'o ehsk j?. gqFk;fBe ;[XkoK
pko/ d{i/ efwFB B/ wzfBnk fe @][Fjkbh
s/ pokpoh dh sKx ftu gqFk;B fJe
ew}'o eVh j?.# d;thI gzi ;kbk :'iBk
ftu fejk frnk j? fe @b'eK dh GbkJh
pj[s jZd se iBse ;g[odrh f;bf;b/
s/ ekoie[Fbsk #s/ fBoGo eodh j?.
@;op'sw ftT[Is# th sK jh ekoro j'
;e/rh i/ fJ; ~ Y[ethI soQK bkr{ ehsk
ikt/. ;ko/ iBse ndkfonK ftu
ekoie[Fbsk s/ itkpd/jh jh d/F dhnK
tZvhnK ;zGktBktK dk bkjk b?D ns/
brksko ;wkfie soZeh dh e[zih j?.##
ew}'o gqFk;B B/ ekor[}koh T[go wkVk
n;o gkfJnk j? ns/ ftZfdnk, iBse
f;js fij/ nfjw y/soK ;w/s eJh nfs
wjZssk tkb/ jbfenK ftu ngqtkB :'r
wkV/ Bshi/ fwb/, fi; ekoB nzsookFNoh
gZXo #s/ ;kvh wkVh doi/pzdh ehsh rJh.
;oekoh BhshnK ns/ gq'rokwK ~
bkr{ eoB dh f}zw/tkoh gZeh b'e gqFk;B
;/tk T[go j'D ekoB fJ; ewh dk ekoB
th f;ZX/ s"o s/ gqFk;fBe ;/tk nfXekohnK
~ jh fwfEnk ik ;edk j?. Bshi/ jk;b
eoB ftu brksko Bkekwh ;gZFN o{g
ftu fJjh do;kT[Idh j? fe jo n;cbsk
fgSb/ w{b ekoB wkV/ gqFk;B eoe/ ;ehw
~ ;jh soQK bkr{ Bk ehs/ ikDk j?. fJ;
bJh gqFk;fBe ;[XkoK bJh }o{oh j? fe
gfjbK f;tb ;/tk ;[Xko d/ w[Zd/ #s/
fXnkB e/Idfos ehsk ikt/, i' fe nZr'I
gq'rokwK ~ bkr{ ehs/ ikD ns/ ;/tk
w[jZJhnk eokT[D d/ ;ko/ gZyK ~ n;onzdk}
eodk j?.
e/Idoh ns/ oki ;oekoK d'jK B/
eJh ew/NhnK fpmkJhnK fiBQK nfXn?B
T[gozs gqFk;B ns/ f;tb ;/tk ;[Xko
bJh f;\koFK fdshnK. fJBQK ;kohnK
ew/NhnK B/ B"eoFkjh ~ pkjoh dpkn s'I
;[oZfyns ehs/ ikD ns/ nk}kdkBk Yzr
Bkb ezw eoB d/D dh b'V T[go ;fjwsh
gqrNkJh sK i' T[j fpBK fe;/ vo iK
fbjk} d/ nkgDh ;{Mp{M Bkb ezw eo
;e/. Gkt/I fJBQK ew/NhnK dhnK eJh
f;\koFK ftnkge s"o s/ fJe ;wkB
ojhnK jB go T[BQK ~ gqtkB ns/ bkr{
BjhI ehsk frnk. fJ; gq;zr ftu d{i/
gqFk;fBe ;[Xko efwFB (2006-2008)
ftu ftuko }kfjo ehsk frnk fe d/F
ftu b'e gqFk;B d/ tZy-tZy gZyK dh x'y
bJh S/ ;" s'I tZX ew/NhnK ns/ efwFB
pDB d/ pkti{d fJj j?okBhiBe rZb j?
fe gqFk;fBe ;/tktK d/ w[V rmB s/ BthI
B[jko bJh e'Jh ;[fjod T[gkn BjhI ehs/
rJ/. Gkosh ;[XkoK dh e'fFF gZe/ s"o s/
otkfJsh pDh ojh j?, nkgD/ ;hws n;o
Bkb Gkos ftu f;tb gqFk;fBe ;[Xko B/
b'e gqFk;fBe ;/tktK dh Bk sK gqGktesk
#s/ Bk jh itkpd/jh ftu e'Jh noEw{be
tkXk ehsk j?.
j'sk ew/Nh ns/ ;zEkBw e/wNh B/
wzfBnk fe b'e gqFk;fBe ;/tktK nzdo
JhwkBdkoh ns/ itkpd/jh d/ fwnkoK d/
j/mK fvZrD ftu tZvh G{fwek }[pkBh
jdkfJsK iK j[ew wzBfdnK ezw eoB iK
\?;b/ ikoh eoB dh fgos j?.
w"i{dk ;w/I ftu T[u/ohnK b'e gqFk;fBe
;/tktK Bkb ;zpzfXs spkdb/, soZehnK,
nB[Fk;B ns/ j'o fBZih wkwfbnK dk
f;bf;bk |?o-gkodoFh ns/ nko}h ;[Gkn
tkbk j?. ;EkBe f;nk;h B/sktK ns/ j'o
;"V/ fjZsK tkb/ nB;oK dhnK fBZih b'VK
ns/ wBwo}h #s/ ubfdnK b'e-gqFk;fBe
;/tktK d/ nfXekohnK d/ pko-pko spkdb/
ehs/ iKd/ jB ns/ fJ; ~ fJBkw iK ;}k
ti'I tofsnk iKdk j?. oki ;oekoK ftu
;/tk fBGkn oj/ ;op-Gkosh ;/tktK d/
nfXekoh d/ fJe EK #s/ nj[d/ T[s/ pD/
ofjD ~ b? e/ e'Jh ;fEosk iK ;[oZfynk
BjhI j?. spkdfbnK dh ;ZBns ~ skesto
rbs nB;oK dh jwkfJs jkf;b j?
feT[Ife pko-pko ehs/ ikD tkb/ spkdb/
f;ZX/ ns/ nf;ZX/ d'jK o{gK ftu fGqFN
nfXekohnK ns/ B/sktK bJh tZv/ gZXo #s/
ekbk XB T[gikT[Id/ jB.
gqFk;fBe ;[XkoK pko/ ;ko/ efwFBK
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 15
ns/ ew/NhnK B/ ;G gZXoK T[go spkdfbnK
Bkb |?o-f;nk;h, fBogZy, y[ZbQ/ ns/ gkodoFh
Yzr Bkb BfiZm/ ikD dh b'V #s/ }'o
fdsk j?. j'sk ew/Nh B/ ;oekoh BhshnK
ns/ gq'rokwK d/ bkr{ j'D ftu e[skjh
bJh nfXekohnK d/ fJe EK s?F[dk ;w/I
se bJh nj[d/ T[go pD/ ofjD dh
nDj'Id ~ itkpd/jh dh ewh, ;oekoh
XB dh popkdh ns/ tZv/ gZXo #s/ fGqFNkuko
dk w[Zy ekoB dZf;nk j?. uzrk gqFk;B
nj[d/ #s/ bw/I ;w/I se brksko pD/
ofjD s'I fpBK ;zGt BjhI ns/ ;{M-p{M
tkbk gqFk;B ;EkBe frnkB s'I fpBK
;zGt BjhI j?.
w[Zy wzsohnK dh ekBcoz; (1997)
ftu ftuko }kfjo ehsk frnk fe B"eoFkjK
d/ pko-pko ns/ wBwo}h Bkb ehs/ ikD
tkb/ spkdb/ b'eK se ;/tktK ~ n;odkfJe
Yzr Bkb w[jZJhnk eotkT[D d/ f;bf;b/
dh ;woZEk ~ gqGkts eod/ jB. fJ; B/
tZy-tZy okiK ftu b'e gqFk;fBe ;/tktK
pko/ p'ov ekfJw ehs/ ikD dh f;\koF
th ehsh ;h. spkdfbnK, soZehnK, s\shF,
nB[Fk;B, ekotkJhnK, fJBkw ns/ ;}ktK
ftu f;ZXk f;nk;h fB:zsqD iK jdkfJs
Bkb b'e gqFk;fBe ;/tktK dh ;woZEk,
wB'pb ekoi, e[Fbsk ~ Ykj bkJh j?.
fJBQK wkwfbnK dk |?o f;nk;heoB ehs/
ikD ns/ ;[szso b'e gqFk;fBe ;/tk
p'ovK d/ jtkb/ ehs/ ikD dh b'V dZ;h
rJh i' fe B/fVT[I B}o;kBh eofdnK ;ko/
gZXoK T[go itkpd/jh :ehBh pDkT[Dr/
ns/ spkdfbnK dh gkodoFh ns/
soe;zrs Yzr Bkb B/wpzdh eoBr/,
JhwkBdko B"eoFkjK dh ;[oZfynk ns/
iBse Go';/ ~ s'VB tkb/ nfXekohnK dh
FBk]s eo e/ Y[ZethI ;}k ;[DkT[Dr/.
b'e gqFk;fBe ;/tk ;[XkoK ~ bkr{
eoB ns/ spkdfbnK T[go soe;zrs
ns/ gkodoFh Bhsh pDkJ/ ikD Bkb b'e-
gqFk;fBe nfXekohnK ~ f;nk;h ndkfonK
d/ rbs ns/ ek~B'I pkjo/ dpkn s'I
pukJ/ ikD dk okj fwb/rk.
gqFk;fBe ezweki ubkT[D T[gogqFk;fBe ezweki ubkT[D T[gogqFk;fBe ezweki ubkT[D T[gogqFk;fBe ezweki ubkT[D T[gogqFk;fBe ezweki ubkT[D T[go
iBfjs nghbiBfjs nghbiBfjs nghbiBfjs nghbiBfjs nghb
fJj b'e gqFk;fBe ;/tktK d/ gqpzXB
ftu b'VhId/ ;[Xko dh brksko tkndk
f]bk\h ns/ fMie d/ fgS'eV ftu b'e
gqFk;fBe ;/tktK d/ ;/tk-w[es nfXekohnK
d/ fJe ;w{j B/ ;op'u ndkbs ~ d]b
d/D bJh efjzfdnK T[; se gj[zu ehsh.
fJj nghb Bk sK ;/tk fBGkn oj/
nfXekohnK dh GbkJh Bkb ;zpzfXs ;h
ns/ Bk jh T[BQK tb'I wBwo}h Bkb ehs/
ikD tkb/ spkdfbnK ns/ e[M ]k; ;o'eko
oZyD tkb/ nB;oK ekoB g/F j'D tkbhnK
d[Zy sebh\K pko/ ;h, ;r'I fJj iBsk
T[go nkw s"o s/ g?D tkb/ wko{ gqGkt
dh ;h feT[Ife b'e gqFk;fBe ;/tktK ~
Y[et/I Yzr Bkb fBGkT[D BjhI fdsk ik
fojk iK efj bU fJj b'e gqFk;fBe
;/tktK d/ ;[Xo/ j'J/ soe;zrs gqpzXB
Bkb ;zpzfXs nghb ;h i' fe ;[Xo/ j'J/
b'e gqFk;B dh nrkT[I b'V j?.
iBfjs nghb (2011) d/ j/miBfjs nghb (2011) d/ j/miBfjs nghb (2011) d/ j/miBfjs nghb (2011) d/ j/miBfjs nghb (2011) d/ j/m
fby/ ftF/F B[es/ ;B Lfby/ ftF/F B[es/ ;B Lfby/ ftF/F B[es/ ;B Lfby/ ftF/F B[es/ ;B Lfby/ ftF/F B[es/ ;B L
• j'sk ew/Nh (2004) d{i/ gqFk;fBe;[Xko efwFB (2008) ns/ gqGktekoh
ns/ gqfseow tkb/ gqFk;B pko/ w[Zy
wzsohnK dh ekBcoz; (1997) dhnK f;\koFK
sfjs e/Ido ns/ okiK d'jK gZXoK #s/
;[szso b'e gqFk;B ;/tk p'ov iK efwFB
dh ;EkgBk pko/ jdkfJs d/Dk.
• efwFB (1986), e/Idoh ;Nkfczr;ehw (1996) ns/ d{i/ gqFk;fBe ;[XkoK
pko/ efwFB (2008) ns/ j'sk ew/Nh
fog'oN (2004) dhnK f;\kfoFK sfjs
B"eoFkjK dh nj[d/ d"okB ;fEosk pDkT[D
bJh nj[d/ T[go pD/ ofjD dh s?F[dk
fwnkd dh b'V pko/ jdkfJs ikoh eoBk.
;op Gkosh ;/tktK pko/ Bhshrs
B/w (ezveN-o{b) 1968) ns/ ;zEkBw
ew/Nh fog'oN (1962) tb'I gqtkfBs B/wK
sfjs Bk f;o\ gqFk;fBe gZy'I nkgD/
;hBhno n\;o ;r'I f;nk;h nEkfoNhnK,
ftXkBe ek~B;k}K ns/ tgkoe fjsK tkbhnK
T[`xhnK F];hnsK dhnK jdkfJsK, ;[MktK
nkfd ~ o;wh s"o s/ doi eoB dh b'V
pko/ nkd/F ikoh eoBk.
T[go'es wzrK ;gZFN o{g ftu tkip
jB ns/ fe;/ ekoro b'eoki ftu nkw
s"o s/ fJj :ehBB jh ezw eo ojhnK
wzBhnK iKdhnK jB. nfijhnK jh f;\koFK
;w/I-;w/I #s/ gqFk;fBe ;[Xko efwFBK s/
ew/NhnK tb'I ehshnK rJhnK jB.
nes{po 2013 ftu nkgD/ nfjw
\?;b/ sfjs ;[gohw e'oN B/ fJ; iBfjs
no}h fgSb/ soe dh g{oh jwkfJs eofdnK,
iBfjs sfjs nkgD/ d]b dh b'V ep{b
ehsh. fJ; B/ e/Ido ns/ okiK ftu
B"eoFkjh bJh nj[d/ T[go fJe fwZE/
;w/I se pD/ ofjD dh b'V wzBfdnK,
fJ; ~ bkr{ eoB d/ Yzr-sohfenK pko/
ikDBk ukfjnk. gqFk;fBe ;/tktK pko/
p'ov dh ;EkgBk pko/ ;op'u ndkbs B/
jdkfJs ehsh fe nkofEe ns/ nwb/
Bkb ;zpzfXs w[jkosK tkb/ nfij/ p'ov
e/Ido ns/ okiK ftu ekfJw ehs/ ikD i'
fe b'e gqFk;fBe ;/tktK d/ gqpzXB pko/
f;\koFK d/D, fBrokBh eoB ns/ fJ; s'I
fJbktk spkdfbnK ns/ nB[Fk;Bh ekotkJhnK
dh f}zw/tkoh nkgD/ e'b oZyD. ndkbs
B/ fJj th fejk fe ;kohnK }[pkBh
jdkfJsK ~ fJe foekov sfjs doi
ehsk ikt/ ns/ fJ; B/ ;oeko ~ fJ;
ekoi ~ fszB wjhfBnK nzdo B/go/ ukVQB
dh th jdkfJs ehsh.
fJzM, 2013 d/ nkgD/ fJfsjk;e
\?;b/ sfjs ;[gohw e'oN B/ b'e gqFk;fBe
;/tktK d/ gqpzXB ftu bzw/o/ ;[XkoK bJh
okj y'bQ fdsk j?, ns/ j[D se ekoiekoBh
d/ ftF/F dkfJo/ tkbk fJj w[Zdk j[D iB
16 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
fjs d/ gohyD j/m nk frnk j?. ;[gohw
e'oN B/ ;zftXkB dh Xkok 32 sfjs fJ;
y/so ftu nkgDk d]b T[fus ;wfMnk
ns/ uzr/ gqFk;B d/ b'eK d/ jZe ~
p[fBnkdh jZe eoko fdsk.
gqFk;fBe ;[XkoK pko / ;[gohwgqFk;fBe ;[XkoK pko / ;[gohwgqFk;fBe ;[XkoK pko / ;[gohwgqFk;fBe ;[XkoK pko / ;[gohwgqFk;fBe ;[XkoK pko / ;[gohw
e'oN d/' j[ewK Bkb ;zpzfXs gZye'oN d/' j[ewK Bkb ;zpzfXs gZye'oN d/' j[ewK Bkb ;zpzfXs gZye'oN d/' j[ewK Bkb ;zpzfXs gZye'oN d/' j[ewK Bkb ;zpzfXs gZy
:kd oj/ fe ndkbs dk d]b fJE/
f;o\ iBfjs d/ B}ohJ/ s'I j?, fJj f;ZX/
s"o s/ B"eoFkjK dhnK w[FfebK, fFekfJsK
Bkb BjhI BfiZmdh, fi; bJh fe fJe
tZyok f;bf;bk w"i{d j?. ;gZFN o{g ftu
ndkbsh j[ew f;nk;h ekoieosk d/
spkdfbnK ns/ ;/tktK Bkb ;zpzfXs
wkwfbnK pko/ ekotkJhnK d/ T[BQK d/
ftF/F nfXeko T[go o'e bkT[Idk j?. fJj
th ;gZFN j[zdk j? fe b'e gqFk;B
nfXekoh iB ;/te dh ;j{bs ns/ fJZSk
w[skpe uZbD bJh BjhI ;r'I iBsk ~
;/tktK w[jZJhnk eokT[D bJh pD/ jB.
Gkt/I ;gZFN o{g ftu ;oeko d/ u[D/ j'J/
w[yh ns/ u[D/ j'J/ B[wkfJzfdnK ~ Fk;B
ubkT[D bJh g{oh ;[szsosk dh b'V j?,
fi; sfjs T[j @iBfjs# d/ BK #s/
nfXekohnK ~ fJe EK s'I d{ih EK G/i
d/D dk jZe oZyd/ jB, go ;[gohw e'oN
d/ sk}k \?;b/ sfjs fJj jZe th skBkFkjh
Bkb bkr{ BjhI ehsk ik ;edk. Fk;B
u[D/ j'J/ B[wkfJzfdnK dk fBZih xo/b{ GKs
dk gqpzX f;bf;bk BjhI j? ns/ Bk jh
B"eoFkj fBZih ;/te iK jZE-pzBQ r[bkw
j?. fJE/ iBsk d/ fjZsK ~ ;w[Zu/ o{g ftu
;G s'I T[go oZfynk ikt/rk. e/Ido ns/
okiK dhnK ;oekoK tb'I b'e gqFk;B d/
gqpzXB ~ b? e/ wkw{bh fijh th ;zihdrh
fdykJh rJh j[zdh sK ndkbsh d]b dh
b'V Bk g?Idh.
eJh jbfenK tb'I ndkbs d/ d]b
~ |?o-}o{oh ns/ nkgDhnK jZdK ~ gko
eoBk efj e/ fBy/Xh ehsh rJh j?.
;gZFN o{g ftu fJj B}ohnk wzBD :'r
BjhI. iBfjs T[go fJ; d/ ftuko ns/
Xkok 32 ;op'u ndkbs d/ dkfJo/ j/m
nkT[Id/ jB. w[Zd/ ~ f;nk;h B/sktK ns/
B"eoFkjK dofwnkB Neokn dk ekoB
dZ;Dk th rbs j?.
u[D/ j'J/ B[wkfJzd/ ns/ gZe/ b'eu[D/ j'J/ B[wkfJzd/ ns/ gZe/ b'eu[D/ j'J/ B[wkfJzd/ ns/ gZe/ b'eu[D/ j'J/ B[wkfJzd/ ns/ gZe/ b'eu[D/ j'J/ B[wkfJzd/ ns/ gZe/ b'e
gqFk;B nfXekoh fJe' f;Ze/ d' d/gqFk;B nfXekoh fJe' f;Ze/ d' d/gqFk;B nfXekoh fJe' f;Ze/ d' d/gqFk;B nfXekoh fJe' f;Ze/ d' d/gqFk;B nfXekoh fJe' f;Ze/ d' d/
gk;/ jB ns/ b'e-GbkJh wkwfbnKgk;/ jB ns/ b'e-GbkJh wkwfbnKgk;/ jB ns/ b'e-GbkJh wkwfbnKgk;/ jB ns/ b'e-GbkJh wkwfbnKgk;/ jB ns/ b'e-GbkJh wkwfbnK
Bkb BfiZmD pko/ T[BQK d/ ;o'ekoBkb BfiZmD pko/ T[BQK d/ ;o'ekoBkb BfiZmD pko/ T[BQK d/ ;o'ekoBkb BfiZmD pko/ T[BQK d/ ;o'ekoBkb BfiZmD pko/ T[BQK d/ ;o'eko
fJe ;wkB jB. xZN'-xZN b'e-fJe ;wkB jB. xZN'-xZN b'e-fJe ;wkB jB. xZN'-xZN b'e-fJe ;wkB jB. xZN'-xZN b'e-fJe ;wkB jB. xZN'-xZN b'e-
fjZs Bkb ;zpzfXs T[BQK dh nkg;hfjZs Bkb ;zpzfXs T[BQK dh nkg;hfjZs Bkb ;zpzfXs T[BQK dh nkg;hfjZs Bkb ;zpzfXs T[BQK dh nkg;hfjZs Bkb ;zpzfXs T[BQK dh nkg;h
;fEsh ftu e'Jh ;zeN iK tZyosk;fEsh ftu e'Jh ;zeN iK tZyosk;fEsh ftu e'Jh ;zeN iK tZyosk;fEsh ftu e'Jh ;zeN iK tZyosk;fEsh ftu e'Jh ;zeN iK tZyosk
BjhI j'Dh ukjhdh. :ehBB b'eBjhI j'Dh ukjhdh. :ehBB b'eBjhI j'Dh ukjhdh. :ehBB b'eBjhI j'Dh ukjhdh. :ehBB b'eBjhI j'Dh ukjhdh. :ehBB b'e
wkwfbnK ftu wB-wo}h w[skpewkwfbnK ftu wB-wo}h w[skpewkwfbnK ftu wB-wo}h w[skpewkwfbnK ftu wB-wo}h w[skpewkwfbnK ftu wB-wo}h w[skpe
BjhI ufbnk ik ;edk. jkbhnkBjhI ufbnk ik ;edk. jkbhnkBjhI ufbnk ik ;edk. jkbhnkBjhI ufbnk ik ;edk. jkbhnkBjhI ufbnk ik ;edk. jkbhnk
tfoQnK d"okB gkodoFsk, ;{uBktfoQnK d"okB gkodoFsk, ;{uBktfoQnK d"okB gkodoFsk, ;{uBktfoQnK d"okB gkodoFsk, ;{uBktfoQnK d"okB gkodoFsk, ;{uBk
pko/ nfXeko nkfd XkoBktK B/pko/ nfXeko nkfd XkoBktK B/pko/ nfXeko nkfd XkoBktK B/pko/ nfXeko nkfd XkoBktK B/pko/ nfXeko nkfd XkoBktK B/
okFNoh gZXo #s/ tX/o/ teko jk;bokFNoh gZXo #s/ tX/o/ teko jk;bokFNoh gZXo #s/ tX/o/ teko jk;bokFNoh gZXo #s/ tX/o/ teko jk;bokFNoh gZXo #s/ tX/o/ teko jk;b
eoBk F[o{ eo fdsk j?.eoBk F[o{ eo fdsk j?.eoBk F[o{ eo fdsk j?.eoBk F[o{ eo fdsk j?.eoBk F[o{ eo fdsk j?.
go eJh u[D/ j'J/ f;nk;h B/sk fJ;/
nkXko #s/ nkgDhnK ;[szso ekotkJhnK
T[go fe;/ soQK dh o'e bJh fsnko BjhI
jB fe T[BQK ~ iBsk tb'I Fk;B eoB
bJh u[fDnk frnk j?. go ;zftXkB d/
dkfJo/ sfjs ;w[Zuk iBfjs ;o'eko jh
;G s'I T[go oj/rk. n;hI fJe n;odko
b'egkb fbnkT[D d/ okj ftu f;nk;sdkBK
tb'I fdykJh rJh fMie d/y u[Ze/ jK.
fJzM jh, u'D ;[XkoK ns/ f;nk;h gkoNhnK
d/ wkbh ykfsnK ~ nkw eoB fij/
w[ZfdnK ~ th fto'X dk ;kjwDk eoBk
fgnk j?. b'egkb d/ wkwb/ ftu fit/I fe
n;hI d/fynk j? fe ;kv/ e'b fJe gZbQo
ojh n;odko iwj{ohns j? i' fe f;nk;h
iwks d/ fJeZm/ fto'X d/ pkti{d ;w[Zu/
YKu/ #u nfjw pdbkn fbnk ;edh j?.
fJj th f}eo:'r rZb j? fe fJj
;kv/ ;zftXkB dh nzdo{Bh Fesh j? fe
pj[s tko ndkbsh f;bf;b/ B/ Fk;B
gqDkbh ftu ;ktKgB, ;[yktKgB ns/
ftukoFhbsk fbnkT[D bJh nkgDk d]b
fdsk j?. ;[gohw e'oN d/ w"i{dk \?;b/ ~
th fJ;/ B}ohJ/ Bkb d/fynk ik ;edk
j?.
;[gohw e'oN d/ j[ewK ~ bkr{ ehs/
ikD pko/ fJe j'o rZb gq;zfre j?. eJh
fNZgDhnK fdshnK rJhnK jB fe ;oekoK
nkgD/ g?o fgZS/ fyZudhnK b'e gqFk;B
;/tktK ftu ;[Xko dhnK jdkfJsK ~
fJBfpB bkr{ BjhI eodhnK. fJj th
jtkbk fdsk frnk j? fe g[fb; ;[XkoK
pko/ ;[gohw e'oN dk 2008 ftu fdsk
@gqekF f;zx \?;bk# oki ;oekoK dh fMie
#s/ ubfdnK ni/ th pj[s jZd se bkr{
j'Dk ofjzdk j?. fJE/ fJj dZf;nk ikDk
pDdk j? fe fJe djkek gfjbK Bkb'I
fJ; ;w/I ;w[Zuk wkj"b tZyoh soQK dk j?.
fJ; ;w/I ;kv/ e'b pj[s ;orow ns/
}'odko gqrNkt/ tkbk fBvo whvhnk j?,
f;tb ;wki B/ BthI T{oik ns/ ;BwkB
jkf;b ehsk j?, d; ;kb dh nkgDh j'Id
g[rkT[D s'I pknd ;{uBk pko/ jZe w}p{sh
Bkb nkgD/ g?oK #s/ yVQk j' frnk j? ns/
b'eK ftu uzr/, ;k\ Fk;B bJh sV\
tXh j?. fJzM, jkbks ndkbsh j[ewK ~
rzGhosk Bkb ns/ m'; o{g ftu bkr{
eoB ftu ;k}rko jB, ;r'I fJ; \?;b/
Bkb gqekF f;zx g[fb; ;[Xko \?;b/ ~
bkr{ eoB ftu th s/}h nk ;edh j?.
fgSb/ wjhfBnK d"okB ;oeko tb'I
fsZy/ fJsoki d/ pkti{d d' nfjw YKukrs
iBse ekotkJhnK j'JhnK jB. b'egkb
fpb gk; eo fdsk frnk j? fi; d/
n;o ~ nrb/ djke/ ftu ek\h T[;ko{
skes ti'I wfj;{; ehsk ikt/rk. b'e
gqFk;B ;[XkoK pko/ ;[gohw e'oN d/ \?;b/
dk th Fk;B d/ fwnko T[go nfijk jh
bzw/o/ ;w/I tkbk n;o g?D dh ;zGktBk
j?.
(b/ye ;kpe, e?pfBN ;eZso, Gkos ;oeko
j?.)
e-mail :[email protected]
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 17
gqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[Xko
ftFtheoB dk :[r s/ gqFk;BftFtheoB dk :[r s/ gqFk;BftFtheoB dk :[r s/ gqFk;BftFtheoB dk :[r s/ gqFk;BftFtheoB dk :[r s/ gqFk;B
T[wk w/d[ohT[wk w/d[ohT[wk w/d[ohT[wk w/d[ohT[wk w/d[oh
FtheoB dk okiBhse, ;wkfie,
nkofEe, ;ZfGnkukoe, seBheh
ns/ tksktofBe gZyK #s/ n;o fJZehthI
;dh ftu gqsZy t/fynk ik ;edk j?. fJ;
;dek f;ZXk ftd/Fh fBt/F tfXnk j?,
seBhe, d{o;zuko, b/ykekoh, tgkoe
T[dkoheoB dk ftek; j'fJnk, ftZsh ns/
p?Ifezr f;;Nw ezNo'b ofjs j'J/ jB ns/
pj[-okFNoh ezgBhnK ftu tkXk j'fJnk
j?. tZy-tZy y/soK ftu t;sK, ;/tktK,
seBhe, BthnK gqfefonktK ns/ BthnK
y'iK ftu u'yk c?bkn j'fJnk j?. toswkB
fdqF-fuZso ;wkfie T[whdK th tXkT[Idk
j?. pdb ojhnK edoK-ehwsK, oki ns/
Fk;B ftXh gqDkbh ftu j' oj/ pdbktK
~ fdqFNhwkB eodk j?. ftFtheoB dk
nkofEesk #s/ fwfbnk-i[fbnk n;o B}o
nkT[Idk j? fi; sfjs nkofEe ;zeN ns/
w[ekpb/pk}h eoe/ j' oj/ bkG, oki dk
}o}o j' fojk YKuk, pk}ko nkXkfos
edoK-ehwsK dk g;ko, d"bs dk e[ZM
jZEK ftu j'D pko/ jbub fi; Bkb
rohph, npokposk ns/ ;wkfie ;zeNK
ftu tkXk j'fJnk j? fi; d/ ftek; #s/
BKj tkue gqGkt gJ/ jB.
iBse gqFk;B #s/ n;oiBse gqFk;B #s/ n;oiBse gqFk;B #s/ n;oiBse gqFk;B #s/ n;oiBse gqFk;B #s/ n;o
ftFtheoB dk iBse gqFk;B gqDkbh
#s/ th n;o g? fojk j? feT[Ife fJj oki
d/ YKu/ ftu ifVnk j'fJnk j?. fJ; d/
gqw[Zy ekoB ftek;Fhb d/FK s/ ftFt d/
ndkfonK, ;{uBk seBkb'ih ns/ e[Fbsk
ns/ nkofEesk bJh fuzsk ekoB g? oj/
dpkn jB. nzsookFNoh ftZsh ;z;EktK
tb'I ]k; eoe/ ftek;Fhb d/FK ~ fdsh
iKdh nkofEe ;jkfJsk dk fJBQK d/FK #s/
wkVk n;o g? fojk j? feT[Ife fJ;BkB
fJBQK d/FK dh ftZsh, c"ih ns/ okiBhse
fBoGosk gZSwh d/FK #s/ tX iKdh j?.
fJ; eoe/ eJh d/FK d/ b'e nkgDhnK
gfjbK ns/ Bhsh soihjK ;zpzXh u'D s'I
ftot/ j' iKd/ jB. pj[s ;ko/ ftek;Fhb
d/FK tb'I ngDkJh ik ojh YKukrs
nB[e{bD Bhsh ~ ;EkBe b'eszso ~
BekoBk th ;wfMnk ik fojk j?.
ftFtheoB d/ Bshi/ ti'I e/IdohftFtheoB d/ Bshi/ ti'I e/IdohftFtheoB d/ Bshi/ ti'I e/IdohftFtheoB d/ Bshi/ ti'I e/IdohftFtheoB d/ Bshi/ ti'I e/Idoh
:'iBk nXkfos nkofEesk pk}koh:'iBk nXkfos nkofEesk pk}koh:'iBk nXkfos nkofEesk pk}koh:'iBk nXkfos nkofEesk pk}koh:'iBk nXkfos nkofEesk pk}koh
YKu/ tZb ik ojh j? fi; BkbYKu/ tZb ik ojh j? fi; BkbYKu/ tZb ik ojh j? fi; BkbYKu/ tZb ik ojh j? fi; BkbYKu/ tZb ik ojh j? fi; Bkb
ftFt nkofEesk Bkb ob/tK j'ftFt nkofEesk Bkb ob/tK j'ftFt nkofEesk Bkb ob/tK j'ftFt nkofEesk Bkb ob/tK j'ftFt nkofEesk Bkb ob/tK j'
fojk j?. fJ; dk gqFk;fBefojk j?. fJ; dk gqFk;fBefojk j?. fJ; dk gqFk;fBefojk j?. fJ; dk gqFk;fBefojk j?. fJ; dk gqFk;fBe
YKu/, oki dh ekoi gqDkbh, BthnKYKu/, oki dh ekoi gqDkbh, BthnKYKu/, oki dh ekoi gqDkbh, BthnKYKu/, oki dh ekoi gqDkbh, BthnKYKu/, oki dh ekoi gqDkbh, BthnK
fBg[ zBsktK ngDkT[D, ;woEktKfBg[ zBsktK ngDkT[D, ;woEktKfBg[ zBsktK ngDkT[D, ;woEktKfBg[ zBsktK ngDkT[D, ;woEktKfBg[ zBsktK ngDkT[D, ;woEktK
ns/ b'eK dh ;'u ~ Bt/I wkj"bns/ b'eK dh ;'u ~ Bt/I wkj"bns/ b'eK dh ;'u ~ Bt/I wkj"bns/ b'eK dh ;'u ~ Bt/I wkj"bns/ b'eK dh ;'u ~ Bt/I wkj"b
gZyh pDkT[D #s/ n;o g? fojkgZyh pDkT[D #s/ n;o g? fojkgZyh pDkT[D #s/ n;o g? fojkgZyh pDkT[D #s/ n;o g? fojkgZyh pDkT[D #s/ n;o g? fojk
j?.j?.j?.j?.j?.
pdbd/ j'J/ wkj"b ftu oki dh
G{fwek, ftek; bJh pk}o w[yh gj[zu ns/
;oeko, pk}ko ns/ ;wki dofwnkB
;fjfefonk ;Ekgs eoB d/ Bshi/ ti'I
gqpzXB d/ gqeko ns/ gqfefonktK #s/ rfjok
n;o j'fJnk j?. id fe gqFk;B s'I nk;
j[zdh j? fe b'e jZeK dh okyh eo/,
itkpd/jh fBFus eo/, gkodoFsk g?dk
eo/ ns/ ;wkfie edoK-ehwsK ~ ;zi'n e/
oZy/ go ftFtheoB Bkb iBse fjZ;/dkoh
brksko xN ojh j?, wB[Zyh jZeK dk xkD
j' fojk j? ns/ d/F d/ b'eK ~ f;o\
fJe t;s{ pDk e/ oZy fdsk frnk j?.
iBse gqFk;B dk gqw[Zy co} j?
ek~B dh gkbDk, iBse fjZsK ~ gqw[Zy
oZyDk, d/F d/ t;BheK gqfs pokpoh,
gqfsfBXsk ns/ f}zw/tkoh :ehBh pDkT[Dk.
otkfJsh gqpzXB dh B"eoFkjh #s/ b'V
s'I tZX fBoGosk, doikpzdh, fB:w s/
ekfJd/, ;w/I d"okB T[BQK dh fBg[zBsk ns/
gqGkftesk #s/ gqFB fuzBQ bkT[Id/ oj/ jB.
;'thns :{BhnB dk N[ZNDk, eoK ns/
iBse you/ d/ tXd/ gZXo, B"eoFkjh d/
ezw eoB gqfs n;zs[FNsk B/ fJ; XkoBk
~ pb fdsk j? fe oki dk @otkfJsh#
wkvb mhe BhshnK bkr{ eoB ns/ gqGkth
;/tktK d/D ftu Bkekw fojk j? ns/ fJe
pdbt/I oki-gqpzXB wkvb dh b'V j?.
id fe oki-gqpzX dh X[oh jkb/ th ftFkb
fBozsosk d/ f;XKs ~ gqDkJh j'Jh j?.
ftFtheoB ekoB tZv/ pdbkn ;kjwD/
nkJ/ jB fi; Bkb fJ; dk ;[Gkn ns/
ufoZso th pdb/ jB.
ftFtheoB d/ gfog/y ftu gqpzXB
dh G{fwek gqfs ftdtsk Gog{o uouktK
ns/ ftuko-tNKdo/ j'J/ jB. iBse gqpzXB
d/ otkfJsh wkvb dhnK ifNbsktK ns/
g/uhdrhnK B/ fJe BthI ;'u ~ iBw
fdsk j? fe L-
ftftftftft
18 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
• toswkB wkj"b ;oekoh ;[XkoKdh wzr eodk j?.
• iBse ndkfonK dh p[fBnkdh;'u pdbD dh b'V j? i' fe Bk f;o\
ezw B/go/ uVQkT[D tkbh j't/ ;r'I j[Bo
w[yh j't/.
• T[j ]so/ T[mkT[D tkb/, fwFB ~;wofgs ns/ ;/tktK ~ ;wofgs j'D/
ukjhd/ jB.
fJj pdbkn d[BhnK Go d/ d/FK
tb'I MZb/ ik oj/ gqw[Zy f\eoK ekoB tZN/
yks/ gJ/ j'J/ jB. 1970ftnK ftu s/b
;zeN s'I T[gi/ nkofEe wzdtkV/ ekoB
;oekoK ~ ftFkb piN xkN/ MZbD/ gJ/.
ni'e/ tksktoB B/ th j/m fby/ gZyK gqfs
rzGho fuzsk dk gqrNktk ehsk j?L
• tX foj iBse youk• tZy-tZy ;oekoh ezwK ftu j' ojh
c}{b youh, d/oh, fGqFNkuko, |?o-fBg[zBsk
s'I T[gfink wkVk gqpzXB.
• itkpd/jh dh ewh ns/• BkrfoeK d/ wBK ftu p?mh nkw
XkoBk fe T[BQK ~ ;oeko tb'I bJ/ iKd/
\?;fbnK s'I d{o oZfynk iKdk j?.
efbnkDekoh oki d/ ndkfonK dh
gqGkftesk ;tkbK d/ x/o/ ftu ojh j?
ns/ fJBQK ~ wfjzrkJh, pk}koh wFhBoh ~
fBoT[sFkfjs eoB ns/ bzw/ ;w/I d/
nkofEe wzdtkV/ bJh f}zw/tko ;wfMnk
frnk j?. nzso-okFNoh w[ekpb/pk}h d/
Bkb ;wkfie-nkofEe wzdtkV/ B/ ;[XkoK
bJh uzfrnkVh pkb fdsh. fBezwhnK ns/
xNhnk fe;w dhnK iBse ;/tktK fJe
j'o fuzsk dk ftFk jB. fJe nkw XkoB
pDh j'Jh j? fe iBse ;/tktK d/ pj[s
;hws gqGkth Bshi/ nkT[Id/ jB fijV/
bkrs d/ nB[o{g BjhI j[zd//. fJBQK gZyK ~
pb d/D bJh fijV/ ekoB ;B, T[j jB
pk}ko ftu ftnkge ftFtheoB d/ pdbktK
gqfs iBse gqFk;B dh |?o-f}zw/tkoh,
seBhe ns/ BkrfoeK dhnK wzrK nkfd.
B"eoFkjh gqDkbh dk fJ; d/ BkrfoeK
dhnK wzrK ns/ nkFktK gqfs em'o, |?o-
buehbh ns/ |?o-;ztd/BFhbsk eoe/ w[ZbzeD
ehsk frnk. fJ; d/ Bkb jh, ni'e/
ftFtheoB d/ gfog/y ftu, toswkB
tksktoB gqFk;eK ~ iBse y/so ~
fFzrkoB bJh wip{o eodk j? fi; Bkb
fJj pk}ko d/ Bkb w[ZbzeD eo ;eD.
fJ; dk n;o oki dh G{fwek ns/ gqpzXB
ftu tX oj/ gqpzX w[yh fefonktK #s/
j'fJnk j?.
oki dh pdbdh G{fwekoki dh pdbdh G{fwekoki dh pdbdh G{fwekoki dh pdbdh G{fwekoki dh pdbdh G{fwek
oki jw/Fk jh ;wkih ;kXB dk
fXnkB e/Ido fojk j?. otkfJsh s"o s/
pj[s ;ko/ d/FK B/ GbkJh oki d/ f;XKs
~ ngDkfJnk - fJe nfijh okiBhse
gqDkbh fijVh BkrfoeK dh GbkJh dh
tZvh f}zw/tkoh u[Zedh j?. 80 ns/ 90 d/
djkfenK d"okB d[BhnK Go ftu ftFtheoB
dk d"o F[o{ j'D Bkb ;EkBe okiBhse
ns/ gqpzXB ;ZfGnkuko dh gqtkj ehs/
p|?o oki dh G{fwek ftu spdhbhnK
nkJhnK. fJj wfj;{; j'D bZfrnk fe
ndko/, fB}kw ns/ iBse gqpzXB dhnK
gqfefonktK mhe BjhI jB ns/ NhfunK dh
g{osh bJh |?o-gqGkth jB. n;zs[FNsk
dk w[Zy ekoB oki tb'I :edw, ;zs[FNsk
buehb/ ns/ Bt/I YzrK Bkb w[yksp Bk
j'Dk j? i' pdb/ j'J/ tksktoB d/ nB[e{b
j't/. fJj wzfBnk ikD bZrk fe ftFkb
j'D d/ pkti{d oki j[zrkok d/D ftu
Bkekw j?.
gZSwh d/FK ftu ;oeko d/ ekoiK d/
;hws j'D dk fJe Bw{Bk fJj j? fe
;oeko ~ L
• ezw xZN eoBk ukjhdk j?.• nkgDhnK f}nkdk p'Mb f}zw/tkohnK
~ ysw iK xZN eo d/Dk ukjhdk j?.
• w[ekpb/pk}h ns/ fBg[zBsk ~ fXnkB
ftu oZyd/ j'J/ nkgDh ekoi gqDkbh ftu
;[Xko fbnkT[D/ ukjhd/ jB.
@pk}ko tb'I ;oeko# d/ fJj ftFtk;
fJ; XkoBk #s/ nkXkfos jB fe pk}ko dk
pzd'p;s ftok;sh s"o s/ wB[Zy dhnK b'VK
ns/ nk;ktK ~ g{ok eoB bJh ;oeko dk
;jkok b?D Bkb'I tXhnk ns/ T[sw sohek
j?.
oki d/ pdbd/ j'J/ w[jKdo/ Bkboki d/ pdbd/ j'J/ w[jKdo/ Bkboki d/ pdbd/ j'J/ w[jKdo/ Bkboki d/ pdbd/ j'J/ w[jKdo/ Bkboki d/ pdbd/ j'J/ w[jKdo/ Bkb
Bt/I YKu/ ns/ Bt/I gfjb{ ;kjwD/Bt/I YKu/ ns/ Bt/I gfjb{ ;kjwD/Bt/I YKu/ ns/ Bt/I gfjb{ ;kjwD/Bt/I YKu/ ns/ Bt/I gfjb{ ;kjwD/Bt/I YKu/ ns/ Bt/I gfjb{ ;kjwD/
n k oj / jB. 1980-90 d /n k oj / jB. 1980-90 d /n k oj / jB. 1980-90 d /n k oj / jB. 1980-90 d /n k oj / jB. 1980-90 d /
djkfenK d"okB fJzrb? Iv ns/djkfenK d"okB fJzrb? Iv ns/djkfenK d"okB fJzrb? Iv ns/djkfenK d"okB fJzrb? Iv ns/djkfenK d"okB fJzrb? Iv ns/
nwohek ftu pk}ko gZyh ns/nwohek ftu pk}ko gZyh ns/nwohek ftu pk}ko gZyh ns/nwohek ftu pk}ko gZyh ns/nwohek ftu pk}ko gZyh ns/
oki fto'Xh @fBZih uzrk#, ns/ @iBseoki fto'Xh @fBZih uzrk#, ns/ @iBseoki fto'Xh @fBZih uzrk#, ns/ @iBseoki fto'Xh @fBZih uzrk#, ns/ @iBseoki fto'Xh @fBZih uzrk#, ns/ @iBse
wkVk# dh ftukoXkok dk p'bpkbkwkVk# dh ftukoXkok dk p'bpkbkwkVk# dh ftukoXkok dk p'bpkbkwkVk# dh ftukoXkok dk p'bpkbkwkVk# dh ftukoXkok dk p'bpkbk
fojk. fJ; Bkb ftek; dh fJefojk. fJ; Bkb ftek; dh fJefojk. fJ; Bkb ftek; dh fJefojk. fJ; Bkb ftek; dh fJefojk. fJ; Bkb ftek; dh fJe
BthI okiBhse nkofEesk dk iBwBthI okiBhse nkofEesk dk iBwBthI okiBhse nkofEesk dk iBwBthI okiBhse nkofEesk dk iBwBthI okiBhse nkofEesk dk iBw
j'fJnk fijVh fe oki dh pikfJj'fJnk fijVh fe oki dh pikfJj'fJnk fijVh fe oki dh pikfJj'fJnk fijVh fe oki dh pikfJj'fJnk fijVh fe oki dh pikfJ
pk}ko #s/ nkXkos ;h.pk}ko #s/ nkXkos ;h.pk}ko #s/ nkXkos ;h.pk}ko #s/ nkXkos ;h.pk}ko #s/ nkXkos ;h.
gqFk;B ftu gqpzXeh nB[e{bBgqFk;B ftu gqpzXeh nB[e{bBgqFk;B ftu gqpzXeh nB[e{bBgqFk;B ftu gqpzXeh nB[e{bBgqFk;B ftu gqpzXeh nB[e{bB
;wkfie, nkofEe ns/ tksktofBe
dpktK eoe/ iBse gqpzXB ftu 1960ftnK
s'I gfotosB j'D/ F[o{ j' rJ/ ;B. ftFt
ftu 1970ftnK d/ jkbsK B/ ]k; eoe/
gZSwh d/FK ftu eqKshekoh gqpzXB ;[XkoK
#s/ ftF/F }'o gkfJnk. gqpzXB dk otkfJsh
wkvb, i' doikpzdh, YKuk, ftukoFhbsk,
e/IdoheoB nkfd #s/ }'o fdzdk ;h, #s/
;tkb T[mD/ F[o{ j' rJ/. soeg{oB
fttjko, i' iBse gqpzXB dh ]k;
ftF/Fsk j?, bJh fejk frnk fe fJj
toswkB ;zdoG ftu |?o gq;zfre ns/
bkj/tzd BjhI. iBse gqpzXB fi; B/
jw/FK gqfefonktK, fB:wktbh ns/ iBse
;/tktK d/ nB[e{bB ~ gfjb fdsh j?,
j[D Bshi/ gqkgs eoB bJh e[Fbsk,
nkofEesk ns/ gqGkftesk ~ okj fdzdk
B}o nk fojk j?. tgko gqpzXB seBheK,
pk}ko gqDkbh w[ekpb/pk}h ns/ rkje
nB[e{bB bJh ehs/ ikD tkb/ gqpzXeh
nB[e{bB F[o{ j'D Bkb fJBQK ~ gfjb
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 19
fwbDh F[o{ j' rJh fi; ~ @BtK iBse
gqpzXB# dk BK fdsk frnk.
p/FZe T[BQhIthI ;dh d/ nyhob/ ns/
thjthI ;dh d/ nkozG ftu pj[s ;ko/
d/FK ftu gqpzXeh e[Fbsk ~ B"eoFkjh
Bkb i'V e/ t/fynk iKdk ;h. fte;s
d/FK, fit/I nwohek ftu th, B"eoFkjh
tb'I iBse ;j{bsK fit/I fpibh, gkDh
nkfd d/ gqpzX dh b'V wfj;{; ehsh rJh
fi; Bkb YKukrs fBt/F ftu u'yk tkXk
j'fJnk i' nkofEe ftek; dk ekoB pfDnk.
f;ZXh ;oeko gqDkbh, fi; B/ f}nkdk
wjZssk gqkgs ehsh ;h, B/ j[D fBZiheoB
ns/ m/ek gqEk ~ okj d/ fdsk j?. ftZsh
ekoBK d/ Bkb-Bkb iBse y/so gqfs
T[dk;hBsk ekoB ;oekoK, ]k; eoe/
fpqN/B, e?B/vk, fBT{}hb?Iv ns/ nk;Nq/bhnk
dhnK ;oekoK dh ;'u ftu wjZstg{oB
pdbkn nkJ/ jB. fJBQK d/FK dh okiBhse
bhvofFg, iBse ;/tktK gqpzXB d/ y/so
ftu spdhbhnK fbnkT[D d/ jZe ftu
;h. ftdtsk dk tksktoB th iBse
y/so ftu pdbktK bJh ;jkfJe B}o
nk fojk ;h. BthI ;Zi/ gZyh ftukoXkok,
fijVh pk}ko ~ ;ot'sw ns/ w}p{s
wzBdh ;h ns/ i' iBse ns/ ;wkfie
d'BK ndkfonK ftu bkr{ ehsh ik ;edh
;h, Bt-T[dkotkdh noEFk;soh dk
gqGktFkbh ;w{j @tZvh# ;oeko dk nkb'ue
;h ns/ fJj ftuko oZydk ;h fe f;o\
w[es pk}ko jh ;wki d/ fGzB-fGzB sZsK
~ fJe oZy ;edk j?. Bt ;Zi/ gZyh, i'
nkgDh ftukoXkok nkofEe ns/ iBse
u'D ;e{bK s'I rqfjD eodh j?, B/ B"eoFkjh
dh G{fwek ~ Bekfonk, ;wkfie ;jkfJsk
ftu oki dh xZN s'I xZN G{fwek ns/
;oeko dh ;wkBsk ns/ ;wkfie fBnK
gqfs ikfJ} G{fwek ~ f;o/ s'I ykoi eo
fdsk. fJ; soQK, ;/tktK gj[zukT[D d/
y/so ftu piNh skesK ns/ gqpzXeh
nB[e{bD ~ gqw[Zysk jk;b j' rJh.
1980 s/ 90 dofwnkB Gkos ;w/s
nB/e ftek;Fhb d/FK tb'I ngDkJ/
;Noeuob n?vi;Nw?IN s/ ;N?pbkJhi/FB
gqr'okw sfjs dhoxekbh tZvhnK nkofEe,
ftZsh, tgkoe BhshnK, ftZsh T[dkotkd,
fBZiheoB ns/ xo/b{ pk}ko ~ fB:zsqD
w[es eoB dk okj cV fbnk frnk.
fJ; Bhsh sfjs oki dh G{fwek ;hws
ofj rJh i' Bk sK nkofEe d]bnzdk}h
eo ;e/, ns/ fijVh m'; ftZsh Bhsh,
;[oZfyns ikfJdkd, jZe ns/ f;Zfynk, f;js
ns/ YKukrs ftek; #s/ f}nkdk fXnkB
e/Idfos eo/.
iBseiBseiBseiBseiBse gqFk;BgqFk;BgqFk;BgqFk;BgqFk;B LLLLL T[`GodhnK u[B"shnKT[`GodhnK u[B"shnKT[`GodhnK u[B"shnKT[`GodhnK u[B"shnKT[`GodhnK u[B"shnK
toswkB wkj"b ftu'I, d[BhnK Go
ftu ;oeko d/ fJe :zso ti'I, gqpzXB
ftu tZv/ dpbkn nk oj/ jB. fJ; d/
buehbk, nrkT{I ;'uD tkbk, ]so/ w[Zb
b?D tkbk, T[dwh, ;oekoK d/ ezw ftu
BtKgB fbnkT[D tkbk, iBse ;/tktK
ftu ;[Xko, ;{uBk seBkb'ih bkr{ eoB,
uzr/ Fk;B d/ T[gkn nkfd eoB dh nk;
ehsh iKdh j?. fJ; ;G ek;/ ftu
;oeko, pk}ko, ;wki dh EK j?, b'V j?
fJBQK ~ Bt/I f;foT[I soshp d/D dh sK i'
ftFtheoB dh f}zw/tkoh u[ZefdnK fJj
ftek; dh rZvh ~ nZr/ s'o ;eD. fJ;
B/ iBse gqpzXB nZr/ BthnK u[B"shnK
yVQhnK eo fdshnK jB. fJBQK ftu'I e[M
jB L
oki dh G{fwek Bt/ I f;o/ s' Ioki dh G{fwek Bt/ I f;o/ s' Ioki dh G{fwek Bt/ I f;o/ s' Ioki dh G{fwek Bt/ I f;o/ s' Ioki dh G{fwek Bt/ I f;o/ s' I
fBoXkos eoBkfBoXkos eoBkfBoXkos eoBkfBoXkos eoBkfBoXkos eoBk
p/FZe, ftFtheoB dk oki, fJ;
dhnK BhshnK, ;z;EktK ns/ eowukohnK
#s/ tZvk n;o g?Idk j?. ekog'o/N irs
tb'I nkgDh j'Id do;kT[D eoe/ @iBse
ndkok# ns/ BkrfoeK dh Fw{bhns xNdh
ik ojh j?. oki dh G{fwek ftu pdbkn
dh }o{os j?. ;wkitkdh d/FK d/ wkwb/
ftu ikD/ nDikD/ i' B}o nzdk} ehsk
frnk, T[j fJj ;h fe fJe ekoios,
pk}koh nkofEesk ~ b'VhId/ ;z;Ekrs
YKu/ dh b'V j[zdh j? i' Bhsh xkfVnK
ns/ fBZih tgkohnK ~ T[sFkj d/t/.
pk}ko dhnK skesK d/ gqdoFB ~ tXhnk
pDkT[D bJh fJe w}p{s ;oeko bk}wh
j?. oki dh fJe BthI s/ wjZstg{oB
G{fwek j? BkrfoeK, fBZih ;z;EktK ns/
;wki d/ fjZsK ftu skbw/b fpmkT[Dk.
fJ; ~ b'eszsfoe, Gkrhdko, nrtkJh
d/D tkbk ns/ ekp{ eoB tkbh G{fwek
fBGkT[Dh gt/rh. Bkrfoe Fk;B gqDkbh
dk fJe gqw[Zy nzr j'D/ ukjhd/ jB.
f;o\ fJ; soQK jh ftFtheoB d/ nDukj/
gqGktK s'I pfunk ik ;edk j?.
gqGkth nkofEe Fk;B bJh oki s'I
stZe' j[zdh j? fe T[j pk}koh ;z;EkBK d/
ezw eoB bJh Y[ZetK wkj"b fsnko eo/,
Bkb jh Bkb T[BQK ~ ;wkfie f}zw/tkohnK
dk th nfj;k; eotkJ/. fJ; d/ Bkb jh
pk}ko d/ fB:w ekfJd/ pDk e/, pk}ko d/
;z;EkBK dk fBowkD ns/ fB:zsqD eoe/
oki fJe gqw[Zy G{fwek fBGk ;edk j?.
w[ekpb/pk}h dk wkj"b fsnko eoB ns/
fJe ;fEo nkofEesk ~ j[bkok d/D bJh
}o{oh gqpzXeh wdd fdsh iKdh j?.
oki ~ b'eszsoh, Gkrhdko, nrtkJh
eoB ns/ fB:zsqD eoB dh G{fwek fBGkT[Dh
gt/rh. fJe e[Fb, b'eszsfoe oki dhnK
ftF/FskJhnK ~ j/m fby/ nB[;ko ebwpzd
ehsk ik ;edk j? L
• Fk;B d/ w}p{s ndko/ ns/ek~B dk oki.
• Go';/:'r s/ ;[szso fBnK ndko/.• nkofEe gqfefonktK bJh gqGkth
ek~Bh YKuk.
• w[es ns/ w[ekpb/pk}h dk
tksktoB.
• ehwsK dh ;fEosk ns/ ftZshf}zw/tkoh.
• T[fus eo gqDkbh.
20 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
• fte;s ns/ w[ekpb/pk}h tkbkw}d{o, ftZsh ns/ g{zih pk}ko.
• :'r gfoubB, fB:zfsqe, skwhbeotkT[D dh ;woEk ns/ tkip fBZiheoB
ns/ ;/tktK dk fBZih jZEK ftu ;¯gDk.
• tgko ~ T[sFkfjs eoB bJhoki ns/ fBZih GkJhtkbh fi; ftu f}nkdk
}'o bx{ T[d:'rK ns/ S'N/ s/ dofwnkB/
T[d:'rK #s/ fdsk ikt/.
fJe fB:zsqe oki dh ;EkgBk dh
b'V j? fi; dk fJe tkX{ J/izvk j't/ i'
fB:zsqe j't/, ekoi e[Fbsk bJh ;j{bsK
d/t/, ;/tktK dk gZXo fBoXkos eo/, pk}ko
dhnK ewhnK ~ d{o eo/. pk}ko d/
fyvkohnK bJh T[fus fB:zsqe ns/ ek~Bh
YKuk d/t/, T[gG'rsktK, wkbeK, ekfwnK
ns/ d{i/ fjZs tkfbnK d/ jZeK dh okyh
eo/ nkfd. pk}ko nkXkfos tZy-tZy ;z;EktK,
fjZ;/dkoK, T[gG'rsktK, ekfwnK ns/ ;wki
d/ fjZsK ftu ;zs[bB fpmkT[Dk. fJ; Bkb
pokpo dk w[ekpbk, ehws, ;/tktK dk
gZXo ns/ T[gG'rsk ;[oZfynk nkfd fBFfus
j' iKd/ jB.
f;tb ; [; k fJNh dh ;jk fJef;tb ; [; k fJNh dh ;jk fJef;tb ; [; k fJNh dh ;jk fJef;tb ; [; k fJNh dh ;jk fJef;tb ; [; k fJNh dh ;jk fJe
b'eszsoh wkvb ti'I Fw{bhnsb'eszsoh wkvb ti'I Fw{bhnsb'eszsoh wkvb ti'I Fw{bhnsb'eszsoh wkvb ti'I Fw{bhnsb'eszsoh wkvb ti'I Fw{bhns
pbd/ j'J/ jkbks ftu fJj ftuko
g?dk j'fJnk fe fBZitkd, fi; dh iVQ
pk}ko ns/ pk}koh skesK d/ nkXko j/m
;oeko ftu j[zdh j?, fe;/ th ;wki bJh
ckfJd/wzd BjhI. fJ; eoe/ oki ns/
pk}ko ~ pdbt/I ;z;Ekrs ftebg bJh
f;tb ;[;kfJNh ;z;EktK iK |?o-okih
ndkfonK dh wdd dh b'V j[zdh j?.
oki d/ okiBhse wkj"b s'I pkjo
f;tb ;[;kfJNh fJe tZyo/ ns/ fBt/eb/
pdb ti'I 18thI ns/ 19thI ;dh ftu
T[Go e/ nkJh. oki iK ;oeko dh s[bBk
ftu fJj BkrfoeK ~ ;t?-rfms eoB
tZb fJFkok eodh j? ns/ fJ; dhnK iVQK
gZSw d/ soeFhb \?;fbnK ns/ okiBhse
;fGnkuko ftu jB. f;tb ;[;kfJNh
T[BQK ;w{jK dk fJe fJeZm j? i' oki tb'I
y[dw[yfsnkoh gqkgs jB. fJBQK dk j'oBK
s'I fpBK fJe w[Zy wzst nkgD/ w?IpoK dh
soc'I oki ~ gqGkts eoBk j[zdk j?.
pk}ko bkj/ d/ f;XKs #s/ uZbD
eoe/ ns/ oki dhnK ;z;EktK dh Bknfjbs
ns/ j[zrko/ dh ewh ekoB f;tb ;[;kfJNh
~ fJ; dh Gkrhdkoh, buehbkgB, xZN
B"eoFkjh, xZN ehws ns/ b'eK se gj[zu
eoe/ gqw[Zysk jk;b j'Jh. BkrfoeK dh
nkgDh GbkJh Bkb ;zpzfXs wkwfbnK ftu
fJe gqw[Zy G{fwek j[zdh j?. f;tb ;[;kfJNh
;z;EktK d/ ftek; ~ ;wkfie ftek; ti'I
t/fynk iKdk j?.
oki ns/ pk}ko ~ nkw s"o s/oki ns/ pk}ko ~ nkw s"o s/oki ns/ pk}ko ~ nkw s"o s/oki ns/ pk}ko ~ nkw s"o s/oki ns/ pk}ko ~ nkw s"o s/
d{o pfj e/ \?;b/ b?D tkb/d{o pfj e/ \?;b/ b?D tkb/d{o pfj e/ \?;b/ b?D tkb/d{o pfj e/ \?;b/ b?D tkb/d{o pfj e/ \?;b/ b?D tkb/
wzfBnk iKdk j? fiBQK dk FkfJdwzfBnk iKdk j? fiBQK dk FkfJdwzfBnk iKdk j? fiBQK dk FkfJdwzfBnk iKdk j? fiBQK dk FkfJdwzfBnk iKdk j? fiBQK dk FkfJd
;wki dh f}zdrh #s/ e'Jh pj[sk;wki dh f}zdrh #s/ e'Jh pj[sk;wki dh f}zdrh #s/ e'Jh pj[sk;wki dh f}zdrh #s/ e'Jh pj[sk;wki dh f}zdrh #s/ e'Jh pj[sk
n;o Bk j[ zdk j't/. ;wkfien;o Bk j[ zdk j't/. ;wkfien;o Bk j[ zdk j't/. ;wkfien;o Bk j[ zdk j't/. ;wkfien;o Bk j[ zdk j't/. ;wkfie
nzd'bB dk ;kjwD/ nkT[Dk, fijVhnzd'bB dk ;kjwD/ nkT[Dk, fijVhnzd'bB dk ;kjwD/ nkT[Dk, fijVhnzd'bB dk ;kjwD/ nkT[Dk, fijVhnzd'bB dk ;kjwD/ nkT[Dk, fijVh
fe BthI ;orowh j?, go i' rshfe BthI ;orowh j?, go i' rshfe BthI ;orowh j?, go i' rshfe BthI ;orowh j?, go i' rshfe BthI ;orowh j?, go i' rsh
cV ojh j?, ;wki ~ fJe tXhnkcV ojh j?, ;wki ~ fJe tXhnkcV ojh j?, ;wki ~ fJe tXhnkcV ojh j?, ;wki ~ fJe tXhnkcV ojh j?, ;wki ~ fJe tXhnk
gfog/y gqdkB eodh j? fi; ftugfog/y gqdkB eodh j? fi; ftugfog/y gqdkB eodh j? fi; ftugfog/y gqdkB eodh j? fi; ftugfog/y gqdkB eodh j? fi; ftu
;wki d/ Bt/ I gqeko (;EkBe,;wki d/ Bt/ I gqeko (;EkBe,;wki d/ Bt/ I gqeko (;EkBe,;wki d/ Bt/ I gqeko (;EkBe,;wki d/ Bt/ I gqeko (;EkBe,
;t?-fJZSs, g/F/to) Fkfwb j[zd/;t?-fJZSs, g/F/to) Fkfwb j[zd/;t?-fJZSs, g/F/to) Fkfwb j[zd/;t?-fJZSs, g/F/to) Fkfwb j[zd/;t?-fJZSs, g/F/to) Fkfwb j[zd/
jB i ' nkg;h ;fj; 'r ns /jB i ' nkg;h ;fj; 'r ns /jB i ' nkg;h ;fj; 'r ns /jB i ' nkg;h ;fj; 'r ns /jB i ' nkg;h ;fj; 'r ns /
;dGktBk sfjs ezw eod/ jB.;dGktBk sfjs ezw eod/ jB.;dGktBk sfjs ezw eod/ jB.;dGktBk sfjs ezw eod/ jB.;dGktBk sfjs ezw eod/ jB.
fJ; XkoBk ~ fdB'-fdB pb fwb
fojk j?, T[j j? oki tb'I f}nkdk s'I
f}nkdk FeshnK dk nzfFe o{g ftu
][dw[]fsnko ;z;EktK ~, ;wki ns/ ;fjekoh
;GktK ~ fte/IdoheoB. fJj fJe gqeko
dk b'eszsfoe fte/IdoheoB j?. w[es
pk}ko d/ f;XKs dhnK ;hwktK B/ fJe
@sh;o/ pdb# ~ o;sk fdsk j? i' ;oeko,
BkrfoeK ns/ fBZih cowK ~ sefVnK
eoB tZb }'o fdzdk j?.
oki s/ pk}ko dk ;fj:'roki s/ pk}ko dk ;fj:'roki s/ pk}ko dk ;fj:'roki s/ pk}ko dk ;fj:'roki s/ pk}ko dk ;fj:'r
pj[s ;kohnK T[dko noEftt;EktK
ftu th nkofEesk ~ ;jh bhj #s/ oZyD
ftu oki dk gqw[Zy :'rdkB j[zdk j?.
pk}ko nkofEesk ~ w}p{s ;oekoh
ndkfonK dh b'V j[zdh j? i' T[dwK dh
fBozsosk T[g:[es skwhbh ns/ d/yGkb
d/ sohfenK Bkb :ehBh pDkT[D. fJ;
;zdoG ftu gqpzXB dk ezw fJj :ehBh
pDkT[Dk j? fe m'; tgko dhnK BhshnK
pDB, T[g:[es ekog'o/N sohfenK Bkb,
fit/I T[dwK dh d[pkok pDso, ftZsh y/so
ns/ YKukrs ;[Xko. oki ns/ pk}ko d/
;zpzXK dh rZb eohJ/ sK wzst fJj j[zdk
j? fe ;oeko d/ oki d/ fJe :zso dh
G{fwek ~ pb fwb/ i' skwhb ns/ o;sk
fdyk ;e/. fJj pk}ko ftu w[ekpb/pk}h
d/ jkbks ~ nZr/ tXkT[D dh wzr eodk
j? fi; Bkb ;wki dhnK fefonktK, ehws
fBoXkoB, pk}ko dhnK skesK #s/ fBrQk
oZyD ns/ w[ZbzeD eoB ns/ pk}ko dhnK
n;cbsktK ~ mhe eoB dhnK b'VK
g{ohnK ehshnK ik ;eD.
oki B/ ftek; w[yh BhshnK pDkT[D,
BhshnK bkr{ eoB bJh T[g:[es ;z;Ekrs
tksktoB dk nkXko pDkT[D ftu jw/Fk
wjZstg{oB G{fwek fBGkJh j? fi; Bkb
BhshnK ~ bkr{ eoB ns/ fJe ;fEo
okiBhse ns/ ;wkfie tksktoB pDkT[D
ftu nfjw G{fwek fBGkJh j?. go ftFt
g{zihtkd d/ nukBe T[Gko B/ oki dh
ekoi e[Fbsk gqfs ;tkb yVQ/ eo fds/
jB i' nkofEe f}zdrh ~ pDkT[D ftu
gqw[Zy jB. fJj brksko wfj;{; ehsk ik
fojk j? fe fe;/ th pk}ko w[yh gq'rokw
dh ;cbsk bJh oki d/ gqpzXB ns/
okiBhse nzrK dh G{fwek p/jZd wjZstg{oB
j[zdh j?. oki dh d]bnzdk}h tkbh
G{fwek fJe tZyok o{g n]fsnko eo b?Idh
j?. ;oekoh d]bnzdk}h pk}ko gqfs fwZsosk
tkbh j'Dh ukjhdh j? fi; Bkb pk}ko
;[uko{ o{g Bkb uZb ;e/, b'e gZyh j't/
ns/ ;wki gqfs T[sodkJh th j't/.
oki ns/ pk}ko d/ skbw/b bJh
;oeko dh G{fwek j/m fby/ fpzd{nK #s/
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 21
e/Idfos j'Dh ukjhdh j? L
• ;w[Zuh nkofEe Bhsh gqdkB eoBk.• b'VhIdk YKuk fte;s eoBk.• pk}ko dhnK ewhnK$yokphnK d{o
eoBhnK.
• ;/tktK dk gZXo :ehBh pDkT[Dk.• fe;/ y/so d/ fBZih T[`dwhnK
ftukb/ uzrh w[ekpb/pk}h :ehBh pDkT[Dk.
• pk}ko d/ fyvkohnK bJh T[g:[esskwhbh ek~Bh YKuk fte;s eoBk.
• T[gG'rsktK, wkbeK, ekfwnK ns/d{;o/ fjZ;/dkoK d/ fjZsK dh oZfynk eoBh.
• pk}ko d/ fyvkohnK ~ g{zih T[gbpXeokT[Dh.
• oki-;wki ftueko ;fj:'r g?dkeoBk
oki d{;ohnK ftfGzB ;wkfie ;z;EktK
Bkb fwbd/ Fk;B gqfefonk ftu fJe
wjZstg{oB G{fwek fBGkT[Idk j?. fJ;
ekoB ;fj:'r, ;fjGkrsk ns/ oki s/
;wki ftukb/ fJe d{i/ ~ T[sFkfjs eoB
#s/ }'o fdsk ik fojk j?. j/mb/ ns/
T[sb/ gZXo #s/ ;fjGkrsk dh GktBk g?dk
eoB Bkb ;wki nkgDhnK b'VK ns/
;z;kXBK #s/ fB:zsqD eo ;e/rk. ftek;Fhb
d/FK ftu ;w{fje ;t?-wdd eoB tkbhnK
eJh gqeko dhnK gj[zu gZXshnK ;kjwD/
nk ojhnK jB fi; Bkb nkw b'VK,
fit/I o[Zy bkT[D/, gkDh dh tzv ns/ f;zikJh
torhnK b'VK g{ohnK ehshnK ik ;edhnK
jB.
oki ns/ ;wki ftukb/ ;fj:'r g?dk
eoB bJh Y[ethnK BhshnK dh b'V j? L
• ;w{fje ns/ ;jfGkrsk tkbhnKgqfefonktK dk ftek; ns/ T[BQK ~ w}p{sh
gqdkB eoBk.
• ;z;Ekrs ftek; ~ j[bkok
d/Dk fi; ;dek ;z;XBK ~ fJeZm/ eoB,
skbw/b ns/ fJe d{i/ Bkb i[VB ftu
wdd fwb ;e/.
• gkodoFsk, ;Fes s/ itkpd/jh:ehBh pDkT[Dk.
• wB[Zyh ;woZEktK ~ w}p{s eoBk.fte;s ns / ftek;Fhb, ;ko /fte;s ns / ftek;Fhb, ;ko /fte;s ns / ftek;Fhb, ;ko /fte;s ns / ftek;Fhb, ;ko /fte;s ns / ftek;Fhb, ;ko /
d /FK e'b otkfJsh gqp zXB dhd/FK e'b otkfJsh gqp zXB dhd/FK e'b otkfJsh gqp zXB dhd/FK e'b otkfJsh gqp zXB dhd/FK e'b otkfJsh gqp zXB dh
ftebfge gqDkbh j[ zdh j?. goftebfge gqDkbh j[ zdh j?. goftebfge gqDkbh j[ zdh j?. goftebfge gqDkbh j[ zdh j?. goftebfge gqDkbh j[ zdh j?. go
ftFtheoB dk n;o fJzBk fsZyk j?ftFtheoB dk n;o fJzBk fsZyk j?ftFtheoB dk n;o fJzBk fsZyk j?ftFtheoB dk n;o fJzBk fsZyk j?ftFtheoB dk n;o fJzBk fsZyk j?
fe fJ; dk iBse ;z;EktK dhnKfe fJ; dk iBse ;z;EktK dhnKfe fJ; dk iBse ;z;EktK dhnKfe fJ; dk iBse ;z;EktK dhnKfe fJ; dk iBse ;z;EktK dhnK
edoK-ehwsK #s/ th n;o fgnkedoK-ehwsK #s/ th n;o fgnkedoK-ehwsK #s/ th n;o fgnkedoK-ehwsK #s/ th n;o fgnkedoK-ehwsK #s/ th n;o fgnk
j ?. fJ; eoe/ ftFtheoB d/j ?. fJ; eoe/ ftFtheoB d/j ?. fJ; eoe/ ftFtheoB d/j ?. fJ; eoe/ ftFtheoB d/j ?. fJ; eoe/ ftFtheoB d/
b'eszsoheoB bJh th s"yb/ gqrNb'eszsoheoB bJh th s"yb/ gqrNb'eszsoheoB bJh th s"yb/ gqrNb'eszsoheoB bJh th s"yb/ gqrNb'eszsoheoB bJh th s"yb/ gqrN
ehs/ rJ/ fi; sfjs Y[et/I ;[XkoKehs/ rJ/ fi; sfjs Y[et/I ;[XkoKehs/ rJ/ fi; sfjs Y[et/I ;[XkoKehs/ rJ/ fi; sfjs Y[et/I ;[XkoKehs/ rJ/ fi; sfjs Y[et/I ;[XkoK
Bkb fJ; d/ BKj gZyh gqGktK BkbBkb fJ; d/ BKj gZyh gqGktK BkbBkb fJ; d/ BKj gZyh gqGktK BkbBkb fJ; d/ BKj gZyh gqGktK BkbBkb fJ; d/ BKj gZyh gqGktK Bkb
f;ZfMnk ik ;e/.f;ZfMnk ik ;e/.f;ZfMnk ik ;e/.f;ZfMnk ik ;e/.f;ZfMnk ik ;e/.
fJj Bt/I NhfunK dh g{osh bJh
gqpzXB dh fdFk, dFk ns/ ;woZEk ~
pdbD dh wzr eodk j?. ftek;, i' ikoh
ofjD:'r, fbzr ;zt/dBFhb ns/ b'e w[yh
j't/, bJh ;w[Zfus gj[zu dh b'V j[zdh j?.
ftek; ~ nZr/ tXkT[D bJh gfjbK tkbh
;hws oki tkbh gj[zu oki, pk}ko ns/
f;tb ;';kfJNh, oki dh G{fwek ~ okj
fdzdh B}o nk ojh j?. gqpzXB ~
j/m fdshnK u[B"shnK bJh fsnko j'Dk
gt/rk L-
• oki ns/ |?o-oki fXoK d/ ndkfonKdh g[Bo ftnkfynk, p/jso ;ztkd ns/
;fj:'r bJh YKuk pDkT[Dk.
• T[g:[es ek~B ns/ wkBdzv pDkT[D/i' }o{oh gfotosB$bkr{ eoB, ;fEosk
ns/ ftFtk; ~ tXkT[D.
• fJe g/F/to f;tb ;oft; dkfBowkD fi; ftu }o{oh fBgz[Bsk, ebk
e"Fb, iBse ;/tktK dh Bhsh, ;fjGkrsk
ns/ Bkrfoe gZyh r[D j'D.
(b/fyek iBse gqFk;B dk gq'c?;o, ;e{b
nk\ ;'Fb ;kfJz;}, fJzdok rKXh B?FBb
UgB :{Bhtof;Nh, BthI fdZbh j?.)
e-mail :[email protected]
gbhsh Go/ jB go fJj nfij/ y/so ftu
T[d:'fre g{zih fBt/F ftu o[ektN f;ZX j'
;ed/ jB fi; dk T[d:'rheoB Bk j'D
ekoB pj[s gbhsh tkbk BjhI j'fJnk j?.
fJj tZy-tZy soQK d/ n;o s'I f;ZNk
fBebdk j? fe fJe' fijk Bhsh YKuk jo
jkbks ftu n;odko BjhI j' ;edk.
fB:zsqD tX/o/ buehbk j'Dk ukjhdk j?
ns/ gqFk;eK ~ fB:fwsktK ~ ;EkBe
b'VK ns/ fuzsktK nB[;ko bkr{ eoB dh
tX/o/ y[ZbQ j'Dh ukjhdh j?. fJe okFNoh
Bhsh YKuk ;G okiK ns/ y/soK bJh
Y[etK BjhI j' ;edk ns/ BhshnK ftu
fJBQK fGzBsktK dh Mbe j'Dh ukjhdh j?
ns/ T[BQK ~ bkr{ eoB ftu tX/o/
buehbkgB j'Dk ukjhdk j?.
ftFtheoB dh tX ojh rsh B/
okFNoh ;oekoK bJh tZvhnK u[B"shnK
yVQhnK ehshnK jB. fJj T[d'I s'I jB
id'I s'I 1990 d/ djke/ d/ F[o{ d/ ;kbK
s'I fJ; gqfefonk ftu s/}h nkJh. GftZy
ftu fJ; gqfefonk s'I j'o th tZvhnK
u[B"shnK fwbD dh nk; j?. seBkb'ih
dk s/} rsh ftek;, T[sgkdB ns/
;/tktK d/D dk ftFtheoB ns/ xo/b{
g{zih fBt/F bJh pzdFK xZN eoB dh
gqfefonk ;oekoK ~ nkgDhnK xo/b{
fB;wsktK dk ftFth fwnkoK Bkb tX/o/
s/} rsh ;[w/b eoB bJh w}p{o eo/rk.
go okFNoh ;oekoK dh fJj :ehBh
pDkT[D bJh f}zw/tkoh th j' iKdh j? fe
T[j nfij/ ;[w/b d/ xo/b{ n;o dk
Nkeok eoB bJh tX/o/ fsnko ofjD.
fJ; Bkb fJj :ehBh j't/rk fe nfij/
;[w/b d/ jK-gZyh n;o T[; d/ T[bN
n;oK T[go Gkoh g?Id/ jB ns/ nfijk
;[w/b efbnkDekoh j?.
(b/ye fJzvhnB fJz;NhfuT{N nk\ w?B/iw?IN,
e'beksk ftu gq'\?;o j?.)
e-mail :[email protected]
;\k 13 dh pkeh;\k 13 dh pkeh;\k 13 dh pkeh;\k 13 dh pkeh;\k 13 dh pkeh
22 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
gqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[Xko
21thI ;dh bJh f;tb ;/tk21thI ;dh bJh f;tb ;/tk21thI ;dh bJh f;tb ;/tk21thI ;dh bJh f;tb ;/tk21thI ;dh bJh f;tb ;/tk
wBhF ;ZGotkbwBhF ;ZGotkbwBhF ;ZGotkbwBhF ;ZGotkbwBhF ;ZGotkb
osh f;tb ;/tk u'D ftu T[bMDK
ns/ fttkd ek\h gfjbK s'I F[o{
j' u[Ze/ jB. 1854 ftu y[Zb/Q gqfs:'rsk
fJwfsjkB F[o{ eoB dk :{Bhtof;NhnK
tb'I fJ; w[Zd/ #s/ fto'X ehsk frnk fe
@oZNk brkT[D tkb/# ;z;EkBK d/ ftfdnkoEh
:{Bhtof;Nh d/ ftfdnkoEhnK Bkb'I tX/o/
ekw:kp ofjDr/ feT[Ife fJ; fJwfsjkB
bJh sZEK dh pj[s w}p{s :kdkFs
pDkT[D dh b'V j?. ;o ukob; n?uh;B
dh gqXkBrh j/m fJe gpfbe ;oft;
efwFB B/ 1886 ftu Bk f;o\ oki
f;tb ;/tk ekfJw ehsh ;r'I GkoshnK
bJh tkfJ;okJ/ dh e¯;b d/ fJe w?Ipo d/
fto'X d/ pkti{d Gkosh BkrfoeK bJh
nkJh ;h n?; d/ dotk}/ y'bQ fds/. T[;
w?Ipo dk fto'X ;h fe Gkosh B"itkB
:{ogh b'eK Bkb'I fes/ tZX fJwfsjkB d/D
ftu s/} ;B ns/ S/sh jh nZXh ;oft;
pzrkbhnK Bkb Go ikt/rh. nk}kdh s'I
wro'I f;tb ;/tktK dk YKuk pj[sk eoe/
nzro/}h je{ws d/ YKu/ s'I fbnk j'fJnk
jh fojk. feT[Ife j'o e'Jh m'; ftebg
BjhI ;B, fJ; bJh fJ; ftu ;w/I Bkb
pdbkn nkfJnk ns/ ;G s'I tXhnk
T[whdtko fJ; bJh nZr/ nkJ/. go
Gkos j[D pdb frnk j? ns/ ;k~ b'V
j? fJe p[fBnkdh pdbkn dh fe fe;
soQK n;hI u'D eod/ jK, gd T[Bsh fdzd/
jK ns/ f;tb eowukohnK ~ i'yw T[mkT[D
bJh w}p{s eod/ jK ns/ T[BQK d/
joikB/ God/ jK.
Gkosh f;tb ;/tk ~ w[ZYb/ gZXo dh
Gosh bJh pj[sk Mzi'VB dh b'V BjhI
j?. fJj nkw s"o s/ ;G bJh pokpoh
tkbk, gkodoFh ns/ ;zx b'e ;/tk nk:'r
tb'I fJe pj[s p/jso sohe/ ubkfJnk ik
fojk j?. go fe;/ th ;z;EkB ftu fiE/
f;o\ fJe gZXo #s/ jh Gosh j[zdh j't/
ns/ Bkekpb gqpzXB j't/ (fvZrD dk vo
ns/ T[mD dh T[whd) fJe nB[fus G'rh,
y[d fBod/Fkswe ns/ fefonkjhD j' iKdk
j?. T[u/ nj[fdnK bJh f;ZXh u'D Gosh
gqfefonk ftu fJe pj[s gfjbK s'I j'
ikD tkbh ns/ pj[s n;odko BthBsk
j?. fJj nkw s"o s/ wzfBnk iKdk j? fe
;G s'I T[uk gd fi; T[go f;tb nfXekoh
nkgD/ nkg gd T[Bsh b?Id/ j'J/ gj[zu
ikD, ;z:[es ;eZso ns/ T[; d/ pokpo
dk j'Dk ukjhdk j?. T[; s'I T[go f;tb
;/tk nfXekohnK d/ g{b ~ pkjoh T[whdtkoK
(d{;ohnK ;/tktK, f;tb ;';kfJNh ns/
fBZih y/so s'I) Bkb w[ekpb/ okjhI u'D
j'Dh ukjhdh j?. fJj nk;kB BjhI j't/rk
go ;zx b'e ;/tk nk:'r (:{HghHn?;H;hH)
~ T[u f;tb gdK s/ Gosh bJh fJe
gkodoFh ns/ T[fus w[ekpb/ dh gqfefonk
;Ekgs eoB bJh fejk ik ;edk j?.
fJj j"bh-j"bh c"i dh @soZeh iK pkjo#
Bhsh ftu ;[Xko fbnk e/, fi; ftu tZy-
tZy o?IeK bJh nbr-nbr ;/tk w[esh
T[go oyh rJh j? sK i' fJj ;z;EkB
nkgD/ nkg ftu BthBsk fbnkT[Idk ofjzdk
j?, j'o w}p{s ehsk ik ;edk j?.
f;tb ;/tktK bJh wkBth ;o'sf;tb ;/tktK bJh wkBth ;o'sf;tb ;/tktK bJh wkBth ;o'sf;tb ;/tktK bJh wkBth ;o'sf;tb ;/tktK bJh wkBth ;o's
YKu/ ftu ;G s'I wjZstg{oB d]b-YKu/ ftu ;G s'I wjZstg{oB d]b-YKu/ ftu ;G s'I wjZstg{oB d]b-YKu/ ftu ;G s'I wjZstg{oB d]b-YKu/ ftu ;G s'I wjZstg{oB d]b-
nzdk}h j? ekpbhns d/ nkXkonzdk}h j? ekpbhns d/ nkXkonzdk}h j? ekpbhns d/ nkXkonzdk}h j? ekpbhns d/ nkXkonzdk}h j? ekpbhns d/ nkXko
#s/ gqpzXB. ukb{ gqDkbh @g{o/ p?u##s/ gqpzXB. ukb{ gqDkbh @g{o/ p?u##s/ gqpzXB. ukb{ gqDkbh @g{o/ p?u##s/ gqpzXB. ukb{ gqDkbh @g{o/ p?u##s/ gqpzXB. ukb{ gqDkbh @g{o/ p?u#
dh gd T[`Bsh ns/ ew}'o w[ZbzeDdh gd T[`Bsh ns/ ew}'o w[ZbzeDdh gd T[`Bsh ns/ ew}'o w[ZbzeDdh gd T[`Bsh ns/ ew}'o w[ZbzeDdh gd T[`Bsh ns/ ew}'o w[ZbzeD
fi; ftu 90 gqfsFs ns/ T[; s'Ifi; ftu 90 gqfsFs ns/ T[; s'Ifi; ftu 90 gqfsFs ns/ T[; s'Ifi; ftu 90 gqfsFs ns/ T[; s'Ifi; ftu 90 gqfsFs ns/ T[; s'I
th tX/o/ T[whdtko w[ZbzeD dkth tX/o/ T[whdtko w[ZbzeD dkth tX/o/ T[whdtko w[ZbzeD dkth tX/o/ T[whdtko w[ZbzeD dkth tX/o/ T[whdtko w[ZbzeD dk
;G s'I T[`uk doik jk;b eo;G s'I T[`uk doik jk;b eo;G s'I T[`uk doik jk;b eo;G s'I T[`uk doik jk;b eo;G s'I T[`uk doik jk;b eo
b?Id/ jB. fJ; bJh gqDkbh dhb?Id/ jB. fJ; bJh gqDkbh dhb?Id/ jB. fJ; bJh gqDkbh dhb?Id/ jB. fJ; bJh gqDkbh dhb?Id/ jB. fJ; bJh gqDkbh dh
uzr/-wzd/ eowukohnK dh gSkDuzr/-wzd/ eowukohnK dh gSkDuzr/-wzd/ eowukohnK dh gSkDuzr/-wzd/ eowukohnK dh gSkDuzr/-wzd/ eowukohnK dh gSkD
eoB ftu Bk ekpbhns j?. fe;/eoB ftu Bk ekpbhns j?. fe;/eoB ftu Bk ekpbhns j?. fe;/eoB ftu Bk ekpbhns j?. fe;/eoB ftu Bk ekpbhns j?. fe;/
th ;[Xko dk fJj T[d/F thth ;[Xko dk fJj T[d/F thth ;[Xko dk fJj T[d/F thth ;[Xko dk fJj T[d/F thth ;[Xko dk fJj T[d/F th
j'Dk ukjhdk j? fe f;tb ;/tkj'Dk ukjhdk j? fe f;tb ;/tkj'Dk ukjhdk j? fe f;tb ;/tkj'Dk ukjhdk j? fe f;tb ;/tkj'Dk ukjhdk j? fe f;tb ;/tk
nfXekohnK ~ ;G s'I T[`u/ gdnfXekohnK ~ ;G s'I T[`u/ gdnfXekohnK ~ ;G s'I T[`u/ gdnfXekohnK ~ ;G s'I T[`u/ gdnfXekohnK ~ ;G s'I T[`u/ gd
T[; t/b/ fe; soQK fds/ ik ;ed/T[; t/b/ fe; soQK fds/ ik ;ed/T[; t/b/ fe; soQK fds/ ik ;ed/T[; t/b/ fe; soQK fds/ ik ;ed/T[; t/b/ fe; soQK fds/ ik ;ed/
jB id'I T[j 45 ;kbK dh T[wojB id'I T[j 45 ;kbK dh T[wojB id'I T[j 45 ;kbK dh T[wojB id'I T[j 45 ;kbK dh T[wojB id'I T[j 45 ;kbK dh T[wo
#s/ gj[zud/ jB ns/ Bk fe 58#s/ gj[zud/ jB ns/ Bk fe 58#s/ gj[zud/ jB ns/ Bk fe 58#s/ gj[zud/ jB ns/ Bk fe 58#s/ gj[zud/ jB ns/ Bk fe 58
;kbK dh T[wo #s/.;kbK dh T[wo #s/.;kbK dh T[wo #s/.;kbK dh T[wo #s/.;kbK dh T[wo #s/.
f;tb ;/tk ns/ fBZih y/so ftu
gfjb/ gzi ;kbK dh B"eoh ftu nfXeko
ns/ siopk fizB/ nzso tkbk j? T[; s'I
tZX nzso tkbk BjhI j' ;edk. fiE/ w/o/
fij/ fBZih y/so d/ nfXekohnK dk ezw
c'N' ekgh eoBk, whfNzrK d/ uou/ }kpsk
eoBk, nDukjhnK ftZeoh tXkT{ N?bh\'B
ekbK eoBk ns/ p/b'V/ ns/ r[zMbdko
nzefVnK ~ tZvhnK-tZvhnK ;hNK #s/ T[bheDk
j[zdk j?, T[E/ w/o/ f;tb ;/tk tkb/ fwZso
f}fbQnK dk gqpzX ubkT[Id/ jB, Gkoh
oewK you eod/ jB ns/ nwB ns/
GkGkGkGkGk
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 23
ek~B fij/ w[Zd/ d/yd/ jB. go fiT[I-fiT[I
;wK phsdk j?, jw-T[woK ftu fJe tZvh
fGzBsk T[Go nkT[Idh j?. fBZih y/so d/
b'eK ~ fiT[I jh tX//o/ ekw:kph fwbdh j?
T[BQK dh ]so/ T[mkT[D dh ;woEk pj[s
tX iKdh j?. go f;tb nfXekohnK ~
tX/o/ soZeh fwbdh j?. fJj soZeh T[gob/
nj[fdnK T[go uVQB se ;hws j[zdh j?
ns/ T[BQK dh ]so/ T[mkT[D dh ;woEk
xkseh sohe/ xNdh j?. fJj pj[s tZvh
;wZf;nk j?. fe;/ th ;z;EkB ftu, Gkt/I
T[j ;oekoh j't/, fBZih iK |?o w[Bk\k
;z;EkB, T[u gdK T[go p?m/ nfXekohnK
ftu ;wM Bkb'I fjzws dh tX/o/ b'V j[zdh
j?. }kfjok s"o s/, |?o ;zfrnkBh ;k\N
j[Bo dk wkg eoBk pj[s n"yk j? ns/
iBse Bhsh T[BQK ekoiK Bkb'I fiBQK d/
;gZFN Nhu/, fJBg[N ns/ ;w/I dh fwnkd
j[zdh j?, Bkb'I fes/ tZX pj[-gZyh ns/
r[zMbdko j[zdh j?. go ukb{ gqDkbh f}zw/
tkoh d/ fwnko BkgD bJh pj[s w[rkbs/
tkbh j? (eh s[;hI fpBK fdwkr brkJ/
u?e ;{uhnK, ekfJd/ ek~B ns/ sohe/
ngDkT[Id/ j', f}zw/tkoh dk fwnko wkgD
bJh) eh s[;hI mhe eo oj/ j'< ns/ n"yk
ezw j'Dk e'fFF eoB d/ ;kjwD/ e'Jh
soe BjhI j?. ;k~ nfijh w[ZbzeD gqDkbh
dh b'V j? i' ifNbsk ~ wkBsk d/t/
(nk;kB sohe/ ubkT[D/ ;"y/ j[zd/ jB ns/
Y[et/I j' ;ed/ jB go T[j g{o/ BjhI j'
;ed/), pokpoh tkbk j't/ (10 gqfsFs
rbshnK tkip jB go e'Jh Fokos BjhI
j'Dh ukjhdh) ns/ ;z;Ekrs j't/ (:{ gh
n?; ;h dk ekoi y/so u'D s'I tXk e/
e?ohno gqpzXB se feT[I Bk eo fdsk
ikt/<). ekpbhns ~ doikrs eoB
bJh 25 gqfsFs ;G s'I ekpb Fq/Dh ftu
oy/ ik ;ed/ jB. fJj fj;kph s"o s/ th
n;zGt j? fe fJe p?u ftu ;G dh o/
fNzr n";s s'I T[go j't/. fJe tX/o/ uzrh
gqpzXB gqDkbh ;kv/ joikB/ d/ gqpzXB ~
th Mzi'V d/t/rh. nZi ;oeko d/ ;G s'I
T[u nfXekohnK ~ j?;hns s'I xZN g?;/
fwb oj/ jB ns/ ;G s'I EZb/ d/
nfXekohnK ~ j?;hns s'I tZX. e'Jh
e[Fbsk ndkfJrh iK S[g/ bkG th BjhI
jB, fi; dk noE j? fe ;oeko ~ e[Zb
youk sB]kj d/ uko r[Dk pokpo g?Idk
j?. fBZih y/so ftu ezgBh #s/ youk g?D
dk ubD pj[s bkGdkfJe f;ZX j'fJnk j?
fi; ftu w[nkt}k gkodofFsk j? ns/
T[whd ehsh ik ;edh j? fe nrbk
sB]kj efwFB fJj bkG f;tb eowukohnK
bJh th d/t/rk.
T[go fds/ ;G fszB B[es/ f;tb
;/tk ftu ;[Xko d/ T[d/F, BthnK-BthnK
y'iK fbnkT[Dk ns/ ]so/ T[mk ;eD Bkb
i[V/ jB. Gkos dhnK ;wZf;nktK e?I;o
iK w";wh pdbkn dh soQK BjhI jB fiBQK
d/ jZb nk;kBh Bkb gsk BjhI j[zd/.
Gkos dhnK pj[s ;kohnK ;wZf;nktK fe;/
Bk fe;/ g[okDh ew/Nh Bkb ;zpzfXs jB
fiBQK d/ jZb T[; B/ ;[MkJ/ jB. go eh
j?, d/ ;tkb s'I nZr/ tX e/ fet/I d/
;tkb d/ jZb bJh fjzws, brksko bZr/
ofjDk ns/ BthBsk fbnkT[D dh fJZSk
Fesh ukjhdh j?. go pdfe;wsh fJj j?
fe ;G fe;w dh BthBsk |?o bkGekoh
j?. p/Fe ]so/ dk fto'X fBZih y/so Bkb'I
f;tb eowukohnK ftu tX/o/ j[zdk j't/,
go ;oeko fijhnK tZvhnK ns/ T[bMDdko
gqDkbhnK ftu s/}h Bkb p[fBnkdh pdbkn
d/ |?o-FBkysh Bshi/ g?dk j' iKd/ jB.
fit/I ;h dh ;fEsh ;w/I Bkb'I f;nkDg
tkbh brdh j?, fJ; bJh ekfJd/ ek~BK
ns/ sohe/ ngDkT[D ftu jh ;wMdkoh
brdh j?. go fJj YKukrs ]so/ dk
fto'X ;Zu fgZS/ p?m/ ;z;EkBK tb'I uzrh
soQK T[xkfVnk frnk j? (;h ph nkJh, ;h
th ;h, ;h J/ ih, whvhnk, |?o ;oekoh
;z;EkB, n?B J/ ;h ns/ ndkbsK) i'
X'ykXVh, Bkekpbhns ns/ p[oh fe;ws
ftu coe BjhI eod/. e'Jh th vkeNo
fJj dZ; ;edk j? fe g';N wkoNw ftu
fBFfussk j? i' B[;f]nK ftu BjhI j?.
B"itkB bhvoK dk e/; dh fJ; ]so/
T[mkT[D d/ B[es/ Bkb i[fVnk j?. B"itkB
bhvoK dk e/; BK sK BtK j? ns/ Bk jh
fBZih ns/ iBse y/so s'I nbr j?. tZX
s'I tZX Fesh f;oiB, y[ZbQfdbh, pjkdoh,
buehbkgB ns/ Fesh.
fit/I fe i';\ e"Bokv B/ fbfynkfit/I fe i';\ e"Bokv B/ fbfynkfit/I fe i';\ e"Bokv B/ fbfynkfit/I fe i';\ e"Bokv B/ fbfynkfit/I fe i';\ e"Bokv B/ fbfynk
j?, w?~ w/oh B"itkB T[wo :kdj?, w?~ w/oh B"itkB T[wo :kdj?, w?~ w/oh B"itkB T[wo :kdj?, w?~ w/oh B"itkB T[wo :kdj?, w?~ w/oh B"itkB T[wo :kd
j? ns/ T[j nfj;k; :kd j? i'j? ns/ T[j nfj;k; :kd j? i'j? ns/ T[j nfj;k; :kd j? i'j? ns/ T[j nfj;k; :kd j? i'j? ns/ T[j nfj;k; :kd j? i'
w[V e/ ed/ BjhI nkt/rk -w[V e/ ed/ BjhI nkt/rk -w[V e/ ed/ BjhI nkt/rk -w[V e/ ed/ BjhI nkt/rk -w[V e/ ed/ BjhI nkt/rk -
nfijk nfj;k; fe w? I ed/nfijk nfj;k; fe w? I ed/nfijk nfj;k; fe w? I ed/nfijk nfj;k; fe w? I ed/nfijk nfj;k; fe w? I ed/
]sw BjhI j'tKrk, w?I ;G ;w[zdoK,]sw BjhI j'tKrk, w?I ;G ;w[zdoK,]sw BjhI j'tKrk, w?I ;G ;w[zdoK,]sw BjhI j'tKrk, w?I ;G ;w[zdoK,]sw BjhI j'tKrk, w?I ;G ;w[zdoK,
Xosh ns/ ;G nkdwhnK s'I tZXXosh ns/ ;G nkdwhnK s'I tZXXosh ns/ ;G nkdwhnK s'I tZXXosh ns/ ;G nkdwhnK s'I tZXXosh ns/ ;G nkdwhnK s'I tZX
fiT[Idk ojKrk.# go Gkos ftufiT[Idk ojKrk.# go Gkos ftufiT[Idk ojKrk.# go Gkos ftufiT[Idk ojKrk.# go Gkos ftufiT[Idk ojKrk.# go Gkos ftu
B"itkB bhvoK dk e/; j'o thB"itkB bhvoK dk e/; j'o thB"itkB bhvoK dk e/; j'o thB"itkB bhvoK dk e/; j'o thB"itkB bhvoK dk e/; j'o th
w}p{s j?. 45 ;kb dh T[wow}p{s j?. 45 ;kb dh T[wow}p{s j?. 45 ;kb dh T[wow}p{s j?. 45 ;kb dh T[wow}p{s j?. 45 ;kb dh T[wo
d/ pzd/ o?r{b/Noh gdK (n?B vhd/ pzd/ o?r{b/Noh gdK (n?B vhd/ pzd/ o?r{b/Noh gdK (n?B vhd/ pzd/ o?r{b/Noh gdK (n?B vhd/ pzd/ o?r{b/Noh gdK (n?B vh
n?`w J/, ;h ;h nkJh, NokJh,n?`w J/, ;h ;h nkJh, NokJh,n?`w J/, ;h ;h nkJh, NokJh,n?`w J/, ;h ;h nkJh, NokJh,n?`w J/, ;h ;h nkJh, NokJh,
fJovk nkfd) T[go B}o BjhIfJovk nkfd) T[go B}o BjhIfJovk nkfd) T[go B}o BjhIfJovk nkfd) T[go B}o BjhIfJovk nkfd) T[go B}o BjhI
oyd/ i' nkw s"o s/ ;/tk w[esoyd/ i' nkw s"o s/ ;/tk w[esoyd/ i' nkw s"o s/ ;/tk w[esoyd/ i' nkw s"o s/ ;/tk w[esoyd/ i' nkw s"o s/ ;/tk w[es
nfXekohnK d/ fj Z; / nkT[ Id /nfXekohnK d/ fj Z; / nkT[ Id /nfXekohnK d/ fj Z; / nkT[ Id /nfXekohnK d/ fj Z; / nkT[ Id /nfXekohnK d/ fj Z; / nkT[ Id /
jB - e[M :'rsk d/ nkXko #s/jB - e[M :'rsk d/ nkXko #s/jB - e[M :'rsk d/ nkXko #s/jB - e[M :'rsk d/ nkXko #s/jB - e[M :'rsk d/ nkXko #s/
go pj[s eoe/ okiBhse g;zdgo pj[s eoe/ okiBhse g;zdgo pj[s eoe/ okiBhse g;zdgo pj[s eoe/ okiBhse g;zdgo pj[s eoe/ okiBhse g;zd
ekoB. B"itkB B/sk p[}fdbhekoB. B"itkB B/sk p[}fdbhekoB. B"itkB B/sk p[}fdbhekoB. B"itkB B/sk p[}fdbhekoB. B"itkB B/sk p[}fdbh
dh ;wZf;nk dk th jZb bZGdh ;wZf;nk dk th jZb bZGdh ;wZf;nk dk th jZb bZGdh ;wZf;nk dk th jZb bZGdh ;wZf;nk dk th jZb bZG
b?Id/ jB.b?Id/ jB.b?Id/ jB.b?Id/ jB.b?Id/ jB.
bzp/ ;w/I bJh gd #s/ pD/ ofjD
Bkb Bt/I gd Xkoe nbr ekoi eo
;ed/ jB pfB;ps fJ; d/ fe T[;/ ekoi
~ nbr sohe/ ehsk ikt/. 45 ;kb dh
T[wo d/ gd nfXekohnK ~ nkgDhnK
rbshnK ;[XkoB dk tX/o/ w"ek fwbdk j?
fi; Bkb T[j o{VQhtkdh Bk ofj e/ T[j
f;oiBkswe wbhnkw/N eoBk u[D ;ed/
jB. fit/I fe cokf;; p/eB B/ fejk j?,
@B"itkB goyD Bkb'I BthBsk fbnkT[D
bJh tX/o/ ekpb j[zd/ jB ns/ ;bkj
24 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
d/D ns/ ukb{ ezw-eko'pko ubkT[D dh
pikfJ bkr{ eoB bJh tX/o/ ekpb j[zd/
jB. jotkov e?B/vh ;e{b dk b?IN fguN
nkgD/ wFj{o d;skt/} @nkdwh ns/ ckow{bk#
ftu fJ; fto'Xsk ~ T[xkVdk j? i' @i/eo
s[;hI gfjbh tko ekw:kp BjhI j[zd/ sK
pko-pko e'fFF eo'# ns/ @pko-pko fJe'
ezw eoh ikDk ns/ nbr Bshi/ T[whd
eoBk p/te{ch j?# ftueko j?. T[; dk
efjDk j? fe ;jh Gkt noE fJj j'Dk
ukjhdk j? fe @i/eo s[;hI gfjbh tko
ekw:kp BjhI j[zd/ sK e[ZM nbr eoB dh
e'fFF# ns/ @;wo{g Beb# d/ f]bk\
u/sktBh th fdzdk j? i' e?wkcbk} bJh
fd;jZfdnK dh Beb eoBk j[zdk j?.
T[dkjoD d/ s"o s/ ehBhnk ftu ;G s'I
tXhnk foFtsy'oh fto'Xh ek~B jB, Gkos
ftu gqkfJwoh f;Zfynk ftu 100 gqfsFs
dkybk j? go gVQkJh dk gZXo pj[s
xNhnk j?, ;kvh ;oekoh nzefVnK nB[;ko
2 gqfsFs p/o[}rkoh do go ftnkge
rohph j?, nkfd. T[j Bhsh ftu
buehb/gB dh tekbs eodk j? fi; ftu
nzefVnK ns/ f}zw/tkoh d/ wkgdzv ftu
coe j'D ekoB ;ys fBoB/ b?D bJh
rbshnK eoB ns/ siop/ eoB dh
r[zikfJF j't/. fJj ]k; s"o s/ Gkos
T[go bkr[ j[zdk j? fiE/ ;Zu fgZS/ p?m/
;z;EkBK tb'I X'ykXVh, ekpbhns ns/ p[oh
fe;ws ftu coe Bk ;wMDk Bk f;o\
Bhsh fBoXkoB ;r'I Bhsh bkr{ eoB dk
th xkD eo fojk j?.
iBse Bhsh bJh w/ok ;G s'I tZvk
;tkb fJj j? fe s[;hI ;oeko ftu fe;
soQK T[j e[M eo ;ed/ j' fi; Bkb
;oeko ftu n;o o;{y tkb/ ;G ;zpzfXs
nfXekoh ;fjws j[zd/ jB. id'I w?I B"itkB
;h ns/ w/oh gj[zu BjhI ;h, w?I fJ; ;'u
dk ;h fe tX/o/ T[u nfXekoh w/o/ Bkb
;fjws BjhI jB. j[D w/oh g{oh gj[zu j?
ns/ jo e'Jh T[BQK 10 B[eksh Bhsh
pdbktK Bkb ;fjws j? i' w?I nkgD/ iB
nzeeh bkGKF bJh }'o bk fojk jK
(o[}rko d\so, ngo?IfN;fFg, t'e/FBb
:{Bhto-f;NhnK, bkGekoh okigkm, nkfd).
n;hI nkgD/ f;tb eowukohnK tb'I
ftFkb, pjkdoh tkbh ns/ f;oiBkswe
;'u oyD dh b'V wfj;{; eod/ jK.
Ffjohtkd dk gZygksh i/B i/ep} wfj;{;
eodk j? fe FkBdko j'Dk, ;jh noEK
ftu tZvhnK T[gbpXhnK jk;b eoB
tkb/, ;w[Zu/ fJfsjk; ftu B/sktK dh
ftF/Fsk ojh j? Bk f;o\ T[BQK dk
Gog{osk tZb fgnko ;r'I fJ; bJh th fe
T[j b'eK ~ nkgD/ Bkb fwbk e/ ubkT[D
dh fJZSk oyd/ jB.
n;hI d/F dk ftek; fe; soQKn;hI d/F dk ftek; fe; soQKn;hI d/F dk ftek; fe; soQKn;hI d/F dk ftek; fe; soQKn;hI d/F dk ftek; fe; soQK
eohJ/, n;hI ;wkfie fBnK fe;eohJ/, n;hI ;wkfie fBnK fe;eohJ/, n;hI ;wkfie fBnK fe;eohJ/, n;hI ;wkfie fBnK fe;eohJ/, n;hI ;wkfie fBnK fe;
soQK d/JhJ/ ns/ n;hI fe; soQKsoQK d/JhJ/ ns/ n;hI fe; soQKsoQK d/JhJ/ ns/ n;hI fe; soQKsoQK d/JhJ/ ns/ n;hI fe; soQKsoQK d/JhJ/ ns/ n;hI fe; soQK
rohph jNkJhJ/< go eJh ekoBKrohph jNkJhJ/< go eJh ekoBKrohph jNkJhJ/< go eJh ekoBKrohph jNkJhJ/< go eJh ekoBKrohph jNkJhJ/< go eJh ekoBK
eoe/, itkp nbr jB feT[Ifeeoe/, itkp nbr jB feT[Ifeeoe/, itkp nbr jB feT[Ifeeoe/, itkp nbr jB feT[Ifeeoe/, itkp nbr jB feT[Ife
30 bZy b'e fe;/ Bk fe;/ u'D30 bZy b'e fe;/ Bk fe;/ u'D30 bZy b'e fe;/ Bk fe;/ u'D30 bZy b'e fe;/ Bk fe;/ u'D30 bZy b'e fe;/ Bk fe;/ u'D
ftu fiZs/ jB ns/ feT[Ife nrb/ftu fiZs/ jB ns/ feT[Ife nrb/ftu fiZs/ jB ns/ feT[Ife nrb/ftu fiZs/ jB ns/ feT[Ife nrb/ftu fiZs/ jB ns/ feT[Ife nrb/
thj ;kbK se d; bZy pZu/ jothj ;kbK se d; bZy pZu/ jothj ;kbK se d; bZy pZu/ jothj ;kbK se d; bZy pZu/ jothj ;kbK se d; bZy pZu/ jo
wjhB/ pkb w}d{oh ftu XZe/wjhB/ pkb w}d{oh ftu XZe/wjhB/ pkb w}d{oh ftu XZe/wjhB/ pkb w}d{oh ftu XZe/wjhB/ pkb w}d{oh ftu XZe/
ikDr/, feT[ I fe ;kv/ ;zftXkBikDr/, feT[ I fe ;kv/ ;zftXkBikDr/, feT[ I fe ;kv/ ;zftXkBikDr/, feT[ I fe ;kv/ ;zftXkBikDr/, feT[ I fe ;kv/ ;zftXkB
fBowksktK B/ fJe nfijk okiszsofBowksktK B/ fJe nfijk okiszsofBowksktK B/ fJe nfijk okiszsofBowksktK B/ fJe nfijk okiszsofBowksktK B/ fJe nfijk okiszso
ns/ ;zftXkB fdsk fi; d/ fgZS/ns/ ;zftXkB fdsk fi; d/ fgZS/ns/ ;zftXkB fdsk fi; d/ fgZS/ns/ ;zftXkB fdsk fi; d/ fgZS/ns/ ;zftXkB fdsk fi; d/ fgZS/
Gkos d/ N[eV/-N[eV/ j'D dk voGkos d/ N[eV/-N[eV/ j'D dk voGkos d/ N[eV/-N[eV/ j'D dk voGkos d/ N[eV/-N[eV/ j'D dk voGkos d/ N[eV/-N[eV/ j'D dk vo
;h ns/ ;wkfie fBnK dk ezw;h ns/ ;wkfie fBnK dk ezw;h ns/ ;wkfie fBnK dk ezw;h ns/ ;wkfie fBnK dk ezw;h ns/ ;wkfie fBnK dk ezw
uZb fojk j?. go nrb/ d'uZb fojk j?. go nrb/ d'uZb fojk j?. go nrb/ d'uZb fojk j?. go nrb/ d'uZb fojk j?. go nrb/ d'
djkfenK ftu Gkos ;kjwD/ tZvhdjkfenK ftu Gkos ;kjwD/ tZvhdjkfenK ftu Gkos ;kjwD/ tZvhdjkfenK ftu Gkos ;kjwD/ tZvhdjkfenK ftu Gkos ;kjwD/ tZvh
;wZf;nk ns/ u[B"sh rohph xNkT[D;wZf;nk ns/ u[B"sh rohph xNkT[D;wZf;nk ns/ u[B"sh rohph xNkT[D;wZf;nk ns/ u[B"sh rohph xNkT[D;wZf;nk ns/ u[B"sh rohph xNkT[D
dh j't/rh.dh j't/rh.dh j't/rh.dh j't/rh.dh j't/rh.
go f;tb eowukoh T[; t/b/ se
T[sFkjg{oB BjhI j' ;ed/ id'I se fe
T[BQK ~ fwbD tkb/ gq/oe nY[et/I j'Dr/.
nZi fe;/ f;tb eowukoh ~ T[; ~ e[ZM
Bk eoB dh rbsh bJh ;}k BjhI fdsh
iKdh ns/ Bk jh T[; tb'I ;kXkoB s'I e[M
tZX eoB bJh ;kpkF fwbdh j? i' pj[s
nZSk j' frnk j't/. go i/ T[; tb'I
;kXkoB Bkb'I e[ZM tZX eoB tkbk ekoi
rbs j' iKdk j? sK T[; dk ;kE d/D
bJh e'Jh nZr/ BjhI nkT[Idk. fJ; YKu/
ftu fJ; dh e'Jh wkBsk BjhI j? fe
BthBsk fet/I fbnKdh rJh j? feT[Ife
gqfefonk ftu nikJhI ikDk ns/ Bkekwh
w[ZY'I i[V/ j'J/ jB.
nkfJz;NhB B/ fJe tkoh nkgD/
ftfdnkoEhnK dk fJwfsjkB fbnk sK
T[BQK ftu'I fJe B/ g[ZfSnk, @fJ; ;kb d/
fJwfsjkB ftu T[j' ;tkb jB i' fgSb/
;kb d/ fJwfsjkB ftu nkJ/ ;B<# T[BQK
fejk, @fuzsk Bk eo', fJ; tko itkp
nbr jB.# fJj ejkDh Gkos bJh
Y[ethI j? feT[Ife fszB ;tkb i' nZi Gkos
;kjwD/ yVQ/ jB, T[j' jh jB i' fJ;
;kjwD/ nk}kdh fwbD t/b/ yVQ/ ;B.
gfjbk ;tkb i' w/o/ fdwkr ftu
nkfJnk id'I w?I nwohek ftu nkgDk
rq?i{N/N nfXn?B eoB frnk ;h fe fJj
nwoheh b'e ;kv/ Bkb'I tZX u[;s do[;s
sK BjhI jB, fco fJj ;kv/ Bkb'I nwho
feT[I jB< gdkoEe ][Fjkbh bJh e[M th
;fGnkukoe BjhI j?. :kd oy' fe n;hI
fpBK fe;/ fjzd{ ~ r'bh Bkb wkoB d/
pkti{d fjzd{ T[sgkd do ~ tZv/ g?wkB/
#s/ fgSb/ d' djkfenK ftu xNk ;e/ jK.
rohph xNkT[Dk fJe pj[-gZyh gqki?eN j?
fi; ftu ;oeko, f;tb ;';kfJNh ns/
fBZih y/so ~ skbw/b ftu ezw eoBk
j[zdk j?. go nZi fJj' fszB ftzr nkgDhnK
iBwiks ewhnK Bkb i[V oj/ jB -
;oeko ftu bkr{ eoB dh xkN j?,
f;tb ;';kfJNh ftu gZXo dh ewh j? ns/
gqkJht/N ftu ftFtk; dh xkN j?. go
fJe xZN rohp Gkos bJh fJe tX/o/
gk;ko tkbh, ekoi e[Fbsk tkbh ns/
fJZSk Fesh oZyD tkbh f;tb ;/tk dk
j'Dk pj[s wjZstg{oB j?. nkU, ezw F[o{
j'D fdU.
(b/ye u/now?B, Nhwbh} ;oft;} j?.)
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 25
ftF/F b/yftF/F b/yftF/F b/yftF/F b/yftF/F b/y
fdjksh eo}k YKu/ ~ w}p{s eoBkfdjksh eo}k YKu/ ~ w}p{s eoBkfdjksh eo}k YKu/ ~ w}p{s eoBkfdjksh eo}k YKu/ ~ w}p{s eoBkfdjksh eo}k YKu/ ~ w}p{s eoBk
Bfue/s w'o s/ dhgsh ikoiBfue/s w'o s/ dhgsh ikoiBfue/s w'o s/ dhgsh ikoiBfue/s w'o s/ dhgsh ikoiBfue/s w'o s/ dhgsh ikoi
jksh fJbkfenK ftu eo}/ d/D
dk gk;ko eJh djkfenK s'I
p?Ifezr y/so Bhsh dk w[Zy e/Ido fojk j?
ns/ :ehBB fJ; ftu tkXk j'fJnk j?
go bkrs, i'yw ns/ n;odkfJesk gZy'I
;w[Zuh ;fEsh fJ; ;w/I ek\h rzGho j?.
;w[Zu/ Gkos dh e[Zb xo/b{ T[sgkd n";s
sfjs eo}/ dh gjz[u 70 gqfsFs d/
brGr j?. y/sh y/so ftu fJj fJ; s'I
th xZN 36 gqfsFs j? i' fe Bhsh sfjs
gfjb d/D d/ pkti{d fJ; y/so se
o;wh eo}/ dh xZN gj[zu ~ do;kT[Idh
j?. fJ; ekoB jh fe;kB brksko |?o-
o;wh eof}nK dh ieV ftu pD/ j'J/
jB. fJe j?eN/no s'I xZN dh wbehns
tkb/ dofwnkB/ gZXo d/ fe;kBK ftu'I
2009 d/ nzefVnK w[skpe f;o\ 14
gqfsFs B/ jh o;wh eo}k ;z;EktK s'I
eo}/ bJ/. fJE/ ;k~ tZv/ gZXo #s/ y/soh
n;ktKgB th B}o nkT[Idk j?. d/F ftu
e[Zb xo/b{ T[sgkd dh ;G s'I xZN do
d/D d/ pkti{d fpjko tor/ okiK ~ e[Zb
T[sgkd n";s sfjs ;w[Zuh eo}k do 16
gqfsFs s'I xZN j?. 2007 s'I 2012
d"okB dZyDh okiK d/ d/F d/ e[Zb \;bh
y/so dk 20 gqfsFs s'I xZN j'D d/
pkti{d T[BQK ~ 38 gqfsFs y/sh eo}/
ikoh ehs/ rJ/, id fe T[`so-g{oph okiK
d/ w[ekfpbsB tX/o/ y/sh tkbk fJbkek
j'D d/ pkti{d y/sh eo}/ e/tb 8
gqfsFs jh fds/ rJ/. e/Idoh Gkos d/
27 gqfsFs y/sh y/so j'D d/ pkti{d 13
gqfsFs y/sh eo}/ jh b?D dk gkso pD
;fenk. fijV/ eo}/ ikoh j'J/ th,
T[j th \;bh uZeoK nB[;ko BjhI jB.
wjhB/tko eo}/ ikoh eoB dk sohek
;kT[Dh d/ \;b uZeo (i{B-i[bkJh-;szpo)
ns/ jkVQh d/ \;b uZeo (d;zpo-iBtoh)
w[skpe j'Dk ukjhdk ;h id fe p?IeK tb'I
fJe u"EkJh eo}k wkou d/ wjhB/ fdsk
frnk j? i' fe y/sh T[sgkdB gZy'I e'Jh
wjZstg{oB wjhBk BjhI j?. fdjksh eo}/
d/ xZN gqGktekoh j'D dh ;wZf;nk fJ;
sZE Bkb j'o rzGho j' iKdh j? fe (5
gqfsFs d/ eohph y/sh n;kf;nK (soihjh
y/so) bJh |?o-ekor[}koh n;kf;nK dh
n";s do pj[s T[uh j? id fe d{i/
y/soK dh fJ; s'I th d' r[Dk j? Gkt/I fe
fJ; y/so bJh jo soQK dhnK ;pf;vhnK
fdshnK ik ojhnK jB. okFNoh p?IeK dh
S'N/ eof}nK T[go ;/tk d/D ;w/s e[Zb
bkrs 30 gqfsFs s'I tZX j? id fe T[BQK
tb'I fJ; y/so ~ nkXko do s'I 3
gqfsFs j/mK iK 2 gqfsFs tZX #s/ jh
eo}/ d/D/ jB.
Gkos ftu fdjksh eo}k ;g[odrh
dh ewkB okFNoh ;zg{oB ;/tk tkb/ p?IeK
d/ jZE ftu j?. eJh tfoQnK s'I fJj
j"bh-j"bh ;gZFN j[zdk ik fojk j? fe
nfij/ p?IeK dhnK fJekJhnK dk w"i{dk
YKuk bkrs, i']w ns/ n;odkfJesk gZy'I
S'N/ ns/ gfjb tkb/ y/so nkXkos eof}nK
~ nwbh ikwk gfjBkT[D bJh Y[etK BjhI
j?. S'N/ eof}nK d/ y/so ftu ftnki ~
Fkfwb Bk eofdnK nwbheoB dh e[Zb
bkrs 30 gqfsFs j? id fe |?o ekor[}koh
n;kf;nK dh 10 gqfsFs iK fJ; s'I th
tZX j?. go p?Ie p?b/I; FhNK d/ T[jb/
ekoB fJ; T[uh bkrs ns/ i'yw doK dk
s[ozs ;gZFN gsk BjhI brdk ns/ s?F[dk
Bhsh sfjs p?IeK ~ Bk e/tb gfjb y/so
eo}/ NhfunK dh gqkgsh bJh fejk iKdk
j? ;r'I otkfJsh seBheK dh tos'I eofdnK
T[BQK ~ T[j ezw f;ZXk nkgD/ p?Ie ykfsnK
#s/ eoB ~ fejk iKdk j?.
g{o/ ftFt ftu ns/ Gkos ftu
;op'sw gqubB (nwb) ;[MkT[Id/ jB fe
;zg{oB ;/tk p?IeK fJe' fJe sohe/ Bkb
n;odko Yzr Bkb ezw eo ;ed/ jB fe
p?IeK d/ nzdo jh ftF/F e/Ido y'bQ fds/
ikD i' fe f;o\ fJ;/ ekoi T[go e/Idos
j'D ns/ nfij/ \?;b/ b? ;eD tkbh
gqDkbh Bkb Gog{o j'D fi; sfjs
e/IdoheoB d/ o[MkB #s/ Bk ubfdnK
eo}k b?D tkfbnK Bkb f;ZXk ;zgoe
oZyD tkb/ nwb/ e'b eo}/ wB}{o eoB
dk nfXeko j't/. iK fJBQK p?IeK tb'I
pdbt/I Yzr Bkb d{ihnK tX/o/ gqGktekoh
;[szso ;z;EktK fit/I y/soh p?Ie ns/ Gkosh
fot}ot p?Ie dh B/wpzdh tkbhnK |?o
p?Ifezr ftZsh ezgBhnK Bkb GkJhtkbh ehsh
ikt/ sK fe nkgD/ ftZsh ykfsnK ns/
w[Bk\/ ~ i']w ftu gkJ/ fpBK eo}/ d/
Nhu/ g{o/ ehs/ ik ;eD. Gkos ftu ns/
g{o/ ftFt ftu nfij/ o[MkB dhnK ek\h
T[dkjoDK jB. fJ; rZb ~ :ehBh
fdfdfdfdfd
26 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
pDkT[D bJh fe okFNoh gZXo #s/ wjZst
tkb/ p?IeK T[go xZN fwnkoh ns/ T[u
bkrs tkb/ n;kf;nK dk tZvk Gko Bk
pD/ ns/ T[BQK ~ i']w ns/ bkrs ~
;orow j' e/ BfiZmD bJh brksko
\kfJd/ fds/ ikD. fJ; rZb #s/ j[D
tX/o/ }'o fdsk ik fojk j? fe t/ot/
;fjs fog'oN okjhI ykfsnK d/ fj;kp-
feskp ~ gkodoFh ehsk ikt/ ns/ xZN'-
xZN ;kbkBk gZXo #s/ dpkn gohyD
BshfinK ~ iBse s"o s/ }kfjo ehsk
ikt/.
Gkos d/ y/soh p?Ie, ]k; eoe/Gkos d/ y/soh p?Ie, ]k; eoe/Gkos d/ y/soh p?Ie, ]k; eoe/Gkos d/ y/soh p?Ie, ]k; eoe/Gkos d/ y/soh p?Ie, ]k; eoe/
;fjekosk YKu/ tkb/ p?Ie, bkrs,;fjekosk YKu/ tkb/ p?Ie, bkrs,;fjekosk YKu/ tkb/ p?Ie, bkrs,;fjekosk YKu/ tkb/ p?Ie, bkrs,;fjekosk YKu/ tkb/ p?Ie, bkrs,
i'yw ns/ n;odkfJe gj[zu fszBKi'yw ns/ n;odkfJe gj[zu fszBKi'yw ns/ n;odkfJe gj[zu fszBKi'yw ns/ n;odkfJe gj[zu fszBKi'yw ns/ n;odkfJe gj[zu fszBK
w'ofunK #s/ eJh soQK Bkb uzrhw'ofunK #s/ eJh soQK Bkb uzrhw'ofunK #s/ eJh soQK Bkb uzrhw'ofunK #s/ eJh soQK Bkb uzrhw'ofunK #s/ eJh soQK Bkb uzrh
;fEsh oZyd/ jB, go gqFk;fBe;fEsh oZyd/ jB, go gqFk;fBe;fEsh oZyd/ jB, go gqFk;fBe;fEsh oZyd/ jB, go gqFk;fBe;fEsh oZyd/ jB, go gqFk;fBe
;wZf;nktK ns/ pkfoF dk ]sok;wZf;nktK ns/ pkfoF dk ]sok;wZf;nktK ns/ pkfoF dk ]sok;wZf;nktK ns/ pkfoF dk ]sok;wZf;nktK ns/ pkfoF dk ]sok
ns/ y/soh nkofEesk d/ ;[Gknns/ y/soh nkofEesk d/ ;[Gknns/ y/soh nkofEesk d/ ;[Gknns/ y/soh nkofEesk d/ ;[Gknns/ y/soh nkofEesk d/ ;[Gkn
ftu pdbkn d'jK g qDkbhrsftu pdbkn d'jK g qDkbhrsftu pdbkn d'jK g qDkbhrsftu pdbkn d'jK g qDkbhrsftu pdbkn d'jK g qDkbhrs
pdbktK Bkb ;cb Yzr BkbpdbktK Bkb ;cb Yzr BkbpdbktK Bkb ;cb Yzr BkbpdbktK Bkb ;cb Yzr BkbpdbktK Bkb ;cb Yzr Bkb
BfiZmD ftu fJfsjk;e o{g ftuBfiZmD ftu fJfsjk;e o{g ftuBfiZmD ftu fJfsjk;e o{g ftuBfiZmD ftu fJfsjk;e o{g ftuBfiZmD ftu fJfsjk;e o{g ftu
wkVh ekor[}koh fdyk u[Ze/ jB.wkVh ekor[}koh fdyk u[Ze/ jB.wkVh ekor[}koh fdyk u[Ze/ jB.wkVh ekor[}koh fdyk u[Ze/ jB.wkVh ekor[}koh fdyk u[Ze/ jB.
Gkosh ;fjekosk YKuk th fJBQKGkosh ;fjekosk YKuk th fJBQKGkosh ;fjekosk YKuk th fJBQKGkosh ;fjekosk YKuk th fJBQKGkosh ;fjekosk YKuk th fJBQK
d'jK B[efsnK d/ gq;zr ftu eJhd'jK B[efsnK d/ gq;zr ftu eJhd'jK B[efsnK d/ gq;zr ftu eJhd'jK B[efsnK d/ gq;zr ftu eJhd'jK B[efsnK d/ gq;zr ftu eJh
;kbK s'I tZvh n;cbsk dk fFeko;kbK s'I tZvh n;cbsk dk fFeko;kbK s'I tZvh n;cbsk dk fFeko;kbK s'I tZvh n;cbsk dk fFeko;kbK s'I tZvh n;cbsk dk fFeko
fojk j?. ;oeko, okFNoh y/shfojk j?. ;oeko, okFNoh y/shfojk j?. ;oeko, okFNoh y/shfojk j?. ;oeko, okFNoh y/shfojk j?. ;oeko, okFNoh y/sh
ns/ fdjksh ftek; p?Ie ns/ Gkoshns/ fdjksh ftek; p?Ie ns/ Gkoshns/ fdjksh ftek; p?Ie ns/ Gkoshns/ fdjksh ftek; p?Ie ns/ Gkoshns/ fdjksh ftek; p?Ie ns/ Gkosh
fo}ot p?Ie dhnK brksko e'fFFKfo}ot p?Ie dhnK brksko e'fFFKfo}ot p?Ie dhnK brksko e'fFFKfo}ot p?Ie dhnK brksko e'fFFKfo}ot p?Ie dhnK brksko e'fFFK
;dek xZN'-xZN pu/ ofj rJ/;dek xZN'-xZN pu/ ofj rJ/;dek xZN'-xZN pu/ ofj rJ/;dek xZN'-xZN pu/ ofj rJ/;dek xZN'-xZN pu/ ofj rJ/
;fjekosk ndkfonK d/ jZe ftu;fjekosk ndkfonK d/ jZe ftu;fjekosk ndkfonK d/ jZe ftu;fjekosk ndkfonK d/ jZe ftu;fjekosk ndkfonK d/ jZe ftu
fJBQK w[ZfdnK d/ fBp/V/ dk nwbfJBQK w[ZfdnK d/ fBp/V/ dk nwbfJBQK w[ZfdnK d/ fBp/V/ dk nwbfJBQK w[ZfdnK d/ fBp/V/ dk nwbfJBQK w[ZfdnK d/ fBp/V/ dk nwb
F[o{ j'fJnk j?, go gfjbK dZ;/F[o{ j'fJnk j?, go gfjbK dZ;/F[o{ j'fJnk j?, go gfjbK dZ;/F[o{ j'fJnk j?, go gfjbK dZ;/F[o{ j'fJnk j?, go gfjbK dZ;/
rJ/ YKukrs w[Zd/ ek\h r[zMbdkorJ/ YKukrs w[Zd/ ek\h r[zMbdkorJ/ YKukrs w[Zd/ ek\h r[zMbdkorJ/ YKukrs w[Zd/ ek\h r[zMbdkorJ/ YKukrs w[Zd/ ek\h r[zMbdko
jB ns/ y/soh p?IeK ns/ @Bkpkov#jB ns/ y/soh p?IeK ns/ @Bkpkov#jB ns/ y/soh p?IeK ns/ @Bkpkov#jB ns/ y/soh p?IeK ns/ @Bkpkov#jB ns/ y/soh p?IeK ns/ @Bkpkov#
nzdo BthnK ;woEktK d/ fte;snzdo BthnK ;woEktK d/ fte;snzdo BthnK ;woEktK d/ fte;snzdo BthnK ;woEktK d/ fte;snzdo BthnK ;woEktK d/ fte;s
ehs/ ikD ns/ e[dosh nk\sKehs/ ikD ns/ e[dosh nk\sKehs/ ikD ns/ e[dosh nk\sKehs/ ikD ns/ e[dosh nk\sKehs/ ikD ns/ e[dosh nk\sK
;w/I phwk ns/ ;[oZfynkswe nwbK;w/I phwk ns/ ;[oZfynkswe nwbK;w/I phwk ns/ ;[oZfynkswe nwbK;w/I phwk ns/ ;[oZfynkswe nwbK;w/I phwk ns/ ;[oZfynkswe nwbK
d/ jZd ftu fbnkJ/ ikD dh wzrd/ jZd ftu fbnkJ/ ikD dh wzrd/ jZd ftu fbnkJ/ ikD dh wzrd/ jZd ftu fbnkJ/ ikD dh wzrd/ jZd ftu fbnkJ/ ikD dh wzr
eod/ jB.eod/ jB.eod/ jB.eod/ jB.eod/ jB.
fJ; ;w/I tZvh frDsh ftu y/soh$
;EkBe p?Ie w"i{d jB ns/ Bt/I y/soh
p?IeK ~ y'bQ/ ikD dh pikfJ fJBQK ~
w}p{s ehs/ ikD T[go fXnkB e/Idos
ehsk ikDk ukjhdk j? feT[Ife Bt/I p?IeK ~
i']w gqpzXB gqDkbh fte;s Bk j'D eoe/
fJBQK jh ;wZf;nktK dk ;kjwDk eoBk
gt/rk.
y/soh p?IeK tKr jh ftF/F ;{uh
tkbhnK Gkosh fo}ot p?Ie dh B/wpzdh
j/mbhnK |?o p?Ifezr nkofEe ezgBhnK th
bkrs i']w ns/ n;odkfJesk gZy'I eJh
soQK Bkb w}p{s ;fEsh ftu jB. fJ;
gqDkbh dh skes pj[sk eoe/ fJj nkw
iBsk s'I oewK iwQK BjhI eod/ ns/ fJBQK
~ g{zih pk}ko iK p?IeK fij/ E'e ndkfonK
s'I eo}k b?Dk g?Idk j?. fJ; s'I :ehBh
s"o s/ fJj gsk brdk j? fe y/soh p?IeK
d/ T[bN, fJBQK T[go brksko wkfjo ns/
bzw/ nB[Gt tkb/ eo}dkfsnK dh fBrokBh
ofjzdh j? i' wkVh ekor[}koh j'D #s/ eo}/
d/D dh nkgDh Bhsh ftu T[;/ w[skpe
pdbkn eo ;ed/ jB. go oki,
nkofEe$eo}k ek~BK ~ bkr{ eofdnK
soihjh y/so ~ f;ZX/ s"o s/ ekfJw eoB
bJh w}p{s B/wpzdh bJh }'o d/ Bkb-
Bkb wkVhnK fte;s eo}k g{zih wzvhnK
ekoB fJj y/so fJfsjk;e o{g ftu
d/yfdnK nkeko ftu S'Nk jh fojk j?.
fJBQK d/ ;jh ftek; bJh fJBQK ~ ftF/F
E'e p?IeK d/ YKu/ ftu gkT[Dk, i' fe gqu{B
iwQK oewK ;theko BjhI eod/, pj[s
bkj/tzd oj/rk fi; Bkb fJBQK d/ w[Zy
feodko ~ pdb/ fpBK f;bf;bkrs ;fEosk
ftu tkXk j' ;e/rk.
Gkt/I fdjksh eo}/ d/ ;jh ftek;
ftu fJ; ;w/I w[Zy n"eV eo}k vfbtoh
u?BbK dk p/buedko ns/ wekBeh Yzr
Bkb ubDk j?. e[M j'o th nfij/ nfjw
y/so jB i' fdjksh eo}k gqDkbh T[go
fwnko, fwedko ns/ bkrs gZy'I bkj/tzd
n;o gk ;ed/ jB ns/ fiBQK Bkb tZy-
tZy eo}k u?BbK dh ekor[}koh fpjso j'
;edh j?.
fit/I fe gfjbK dZf;nk frnk j?,
Gkosh p?Ifezr y/so dh fJe w[Zy ;wZf;nk,
Gkos fijh tX ojh nkofEesk d/ w[ekpb/
fJ; dk nkeko ftu pj[s S'Nk j'Dk j?.
fJ; d/ S'N/ nkeko d/ j'D dk eo}/
d/D T[go g?D tkbk wkVk n;o fJ; sZE
Bkb j'o th tX iKdk j? fe fJBQK p?IeK
tb'I fJeZso ehs/ wkbh ;kXBK T[go ;oeko
tb'I ;oekoh pKvK ns/ y[oke bJh eo}/
w[jZJhnk eokT[D d/Dk #s/ wZb wko bJh
iKdh j?. Gkosh g{zih pk}ko fJzBk fte;s
j' u[Zek j? fe fJBQK d'jK b'VK ~ |?o
p?Ifezr t;hfbnK okjhI g{ok ehsk ik ;edk
j? ns/ i/ nfijk j' ikt/ sK fdjksh ns/
j'o eo}k gqDkbhnK bJh ek\h nkofEe
;kXB j' ikDr/. fJ; s'I fJbktk, p?Ie
ftF/F s"o s/ ;oekoh p?IeK tb'I nkgDh
pj[s xZN s?F[dk ftnki doK T[go y/sh
eo}/ d/D/ j[zd/ jB ns/ ;oeko ~ nZr'I
j'o ftnki ;pf;vhnK fdzdh j?. fJ; ;G
d/ Bshi/ ti'I, y/sh eo}k gqDkbh ftu
ftrkV g?dk j[zdk j? fi; ekoB S'N/ gZXo
d/ fe;kBK ns/ p/}whB/ feoshnK ~ eo}/
d/D s'I wBk eo fdsk iKdk j? feT[Ife
tZvh wzr d/ pkti{d fJ; y/so bJh eo}/
dk xZN s'I xZN fjZ;k oZfynk iKdk j?.
fJj pj[s uzrk j't/rk i/ p?IeK ~ nkgD/
i']w Bw{fBnK d/ nkXko #s/ y/sh eof}nK
dk w[Zb fBoXkoB eoB dh nk}kdh j't/
ns/ ftnki ftu eN"sh iK eo}k w[nk\h
~ eo}k gqDkbh okjhI Bk G/ifdnK f;ZXk
fe;kBK d/ BK fdsk ikt/. fiE'I se B?fse
i']w ns/ T[u ekor[}koh tkb/ fdjksh
eo}dkoK ~ nkgD/ eo}k ;woEk ;kps
eoB ns/ eo}/ dh xZN bkrs ns/
tX/oh fwedko d/ w[ZfdnK Bkb BfiZmD dh
rZb j?, n?; n?u ih eo}/ fe;kB eo?fvN
ekov ns/ iBob eo?fvN ekov ;j{bs
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 27
;w/s ;kohnK w{b J/iz;hnK ~ ;ko/ eof}nK
dh eo}k fpT{o' ~ fog'oN eoBk bk}wh
ehs/ ikD dh b'V j?, fit/I fe Gkosh
fo}ot p?Ie d/ B/wpzdh tkb/ bx{ wkbh
ndkfonK tb'I ;cb Yzr Bkb ehsk
frnk j?.
soihjh y/soK ~ eo}/ d/D d/ ubB
ftu fJe;kosk dk w[Zdk th fXnkB d/D
:'r j? feT[Ife fJj p?IeK ~ ftF/F y/so
iK fJbke/ bJh w{b ;woEktK fte;s
eoB ftu o[ektN, pDdk j?. fJe nB[e{fbs
soihjh y/so eo}k gqDkbh fi; sfjs
fe;/ ]k; p?Ie ~ nkgDh u'D w[skpe fe;/
fJe iK tX/o/ y/soK iK fJbkfenK #s/
fXnkB e/Idos eoB dh fJik}s d/ e/
tX/o/ w[Ffeb y/soK ns/ f}fbQnK T[go
tkX{ fXnkB fdsk iKdk j?, Bkb th fJ;
;wZf;nk dk jZb fwb ;edk j?. i/ Bkb
dh Bkb fJ; rZb ~ :ehBh pDkfJnk
ikt/ fe ;w[Zu/ o{g ftu p?Ifezr gqDkbh
soihjh y/so eo}k NhfunK w[skpe
;/tktK fdzdh j?. nfijhnK ;ehwK sfjs
f}bQk gZXoh doikpzdh tb'I ns/ y/so
gZXoh soihj fe;/ ftF/F y/so dh g{o/
f;bf;b/ d/ gq;zr ftu xZN ekor[}koh
okjhI s? j't/rh. p?IeK ~ fpBK wkg tkb/
gh n?; n?b d/ 40 gqfsFs Nhu/ dh EK
pokpoh d/ wkg J/ gh n?; n?b d/ 50
gqfsFs tkb/ Nhu/ ~ g{ok eoBk j't/rk
ns/ eo}/ ns/ g{osh dh b'V ftub/ yZg/
~ g{oB bJh gh n?; n?b dk 40 gqfsFs
ik J/ gh n?; n?b dk 50 gqfsFs Nhu/
~ fswkjh s/ ykfsnK ftu fdykT[Dk
j't/rk Bk fe wkou d/ nyho ftu.
nkw ygs ns/ p/}whB/ feoshnK
dofwnkB gZygks tkbh gh n?; n?b Bhsh
dh x'y eoB s/ jNkJ/ ikD dh th b'V
j?. bzw/ ;w/I ftu id rohph jNkT[D
ns/ ftek; ftu tkX/ d/ ubfdnK tZy-tZy
y/soK dh nfjwhns ftu pdbkn nkT[Idk
j?, ;k~ soihjh y/soK dh w[V ftnkfynk
eoBh j't/rh ns/ e[Zb x/ob{ T[sgkd
n";s bJh y/soh eo}/ fij/ g?wkB/ b?D/
j'Dr/ ns/ eo}/ dh ftek; bue jh
f}zw/tkoh (p'M) s? eo/rh fi; ~ fe J/ gh
n?; n?b Nhu/ fBFfus eoB bJh tofsnk
ikt/rk. nfijk j'D bJh j'oBK rZbK s'I
fJbktk, :'iBk nk:'r tb'I d/F d/ jo
f}bQ/ bJh ;oekoh s"o s/ e[M xo/b{
T[sgkd bVh SkgDh j't/rh ns/ jo f}bQ/
nzdob/ w[Zy y/soK bJh th nfij/ nzeV/
d/D/ j'Dr/ ns/ fo}ot p?Ie ~ s[bBkswe
eo}k nzeV/ d/D/ j'Dr/ sK i' fJj goyD
;Nhe o{g ftu j' ;eD. gh n?; n?b
NhfunK ~ gqkgs eoB ns/ p?Ie ykfsnK
dk ;jh gqpzXB d'jK w[ZfdnK Bkb i[V/
ekoBK d/ gZy'I wkbh pk}ko d/ fjZ;/dkoK
dofwnkB n;kf;nK, f}zw/tkohnK ns/ i']wK
d/ ;orow spkdb/ bJh w}p{s pk}ko
fte;s ehs/ ikD dh b'V j?. nfij/
pk}ko ;ko/ soQK dhnK J/iz;hnK d/ gh n?;
n?b ns/ j'o n;kf;nK dh yohd ns/
ftZeoh ~ fJzM ;[rw pDkJ/rh i' fe
fwnko #s/ nkXkos j't/rk ns/ ndkokrs
tyo/ftnK s'I fBob/g j't/rk. fJ; ;w/I
nfij/ pk}koK dh nDj'Id ekoB p?IeK ~
gh n?; n?b NhfunK dh gqkgsh dh ;jh
ekor[}koh Bk fdykT[D pdb/ Gkoh i[owkB/
podkFs eoB/ g?Id/ jB.
(b/ye gfjbk, ;h ;h n?`c n?`; dk w[yh ;h
id fe d{ih b/fyek fJ; b/y dh gZsokukoe
j?.)
e-mail :[email protected]
(gzikph)(gzikph)(gzikph)(gzikph)(gzikph)
• ngq?bngq?bngq?bngq?bngq?b 20142014201420142014 ----- fJj ftF/F nze fJj ftF/F nze fJj ftF/F nze fJj ftF/F nze fJj ftF/F nze Gkosh nkofEesk-ekor[}koh, u[B"shnK s/Gkosh nkofEesk-ekor[}koh, u[B"shnK s/Gkosh nkofEesk-ekor[}koh, u[B"shnK s/Gkosh nkofEesk-ekor[}koh, u[B"shnK s/Gkosh nkofEesk-ekor[}koh, u[B"shnK s/
;zGktBktK ;zGktBktK ;zGktBktK ;zGktBktK ;zGktBktK T[`s/ e/Idfos j't/rk.T[`s/ e/Idfos j't/rk.T[`s/ e/Idfos j't/rk.T[`s/ e/Idfos j't/rk.T[`s/ e/Idfos j't/rk.
• wJhwJhwJhwJhwJh 20142014201420142014 ----- fJj nze fJj nze fJj nze fJj nze fJj nze T{oik ;[oZfynkT{oik ;[oZfynkT{oik ;[oZfynkT{oik ;[oZfynkT{oik ;[oZfynk T[`s/ e/Idfos j't/rk. T[`s/ e/Idfos j't/rk. T[`s/ e/Idfos j't/rk. T[`s/ e/Idfos j't/rk. T[`s/ e/Idfos j't/rk.
:'iBk (gzikph) dhnK uzdk doK:'iBk (gzikph) dhnK uzdk doK:'iBk (gzikph) dhnK uzdk doK:'iBk (gzikph) dhnK uzdk doK:'iBk (gzikph) dhnK uzdk doK
fJe ;kb L fJe ;kb L fJe ;kb L fJe ;kb L fJe ;kb L `100, d' ;kb L 100, d' ;kb L 100, d' ;kb L 100, d' ;kb L 100, d' ;kb L `180, fszB ;kb L 180, fszB ;kb L 180, fszB ;kb L 180, fszB ;kb L 180, fszB ;kb L `250250250250250
;koe d/FK bJh ;kbkBk ;koe d/FK bJh ;kbkBk ;koe d/FK bJh ;kbkBk ;koe d/FK bJh ;kbkBk ;koe d/FK bJh ;kbkBk `530,530,530,530,530,
:{og s/ j'o d/FK bJh ;kbkBk :{og s/ j'o d/FK bJh ;kbkBk :{og s/ j'o d/FK bJh ;kbkBk :{og s/ j'o d/FK bJh ;kbkBk :{og s/ j'o d/FK bJh ;kbkBk `730730730730730
uzd/ Gkosh g';Nb nkovo$wBh nkovo s/ p?Ie vok\N okjhIuzd/ Gkosh g';Nb nkovo$wBh nkovo s/ p?Ie vok\N okjhIuzd/ Gkosh g';Nb nkovo$wBh nkovo s/ p?Ie vok\N okjhIuzd/ Gkosh g';Nb nkovo$wBh nkovo s/ p?Ie vok\N okjhIuzd/ Gkosh g';Nb nkovo$wBh nkovo s/ p?Ie vok\N okjhI
ADG(i/c), Publications Division d/ BK #s/ pDk e/ d/ BK #s/ pDk e/ d/ BK #s/ pDk e/ d/ BK #s/ pDk e/ d/ BK #s/ pDk e/
j/m fby/ gs/ #s/ G/i'j/m fby/ gs/ #s/ G/i'j/m fby/ gs/ #s/ G/i'j/m fby/ gs/ #s/ G/i'j/m fby/ gs/ #s/ G/i'
Business Manager(Advertisement & Circulation )
Publications Division, Ministry of Information and Broadcasting
East Block-IV, Level-VII, R.K. Puram
New Delhi-110066. (Tel.011-26100207)
28 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
gqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[Xko
Gkos ftu gqFk;fBe ;[XkoGkos ftu gqFk;fBe ;[XkoGkos ftu gqFk;fBe ;[XkoGkos ftu gqFk;fBe ;[XkoGkos ftu gqFk;fBe ;[Xko
wB'jo f;zx psokwB'jo f;zx psokwB'jo f;zx psokwB'jo f;zx psokwB'jo f;zx psok
os ftu gfjb/ gqFk;fBe ;[Xko
efwFB dh ;EkgBk 5 iBtoh,
1966 ~ ;qh w[okoih d/;kJh dh gqXkBrh
j/m ehsh rJh ;h, go T[BQK dh T[g-gqXkB
wzsoh ti'I fB:[esh wro'I, efwFB dh
gqXkBrh, ;z;d w?Ipo ;qh e/H jB[wBEZJhnk
~ ;¯g fdsh rJh. fJ; efwFB ~ fiBQK
w[ZfdnK #s/ ftuko eoB bJh fejk frnk,
T[BQK d/ wjZstg{oB gZy fJj ;B L Gkos
;oeko dk YKuk ns/ fJ; dh ekoi-
gqDkbh, jo gZXo #s/ :'iBkpzdh dk YKuk,
e/Ido s/ okiK ftueko ;zpzX, wkbh pzd'p;s,
nwb/ dk gqFk;B, f}fbQnK dh gZXo #s/
gqFk;B, y/shpkVh dk gqFk;B ns/ BkrfoeK
dhnK fFekfJsK ~ d{o eoB dhnK
;wZf;nktK.
efwFB ~ fejk frnk fe T[j fJBQK
wfjefwnK ;zpzXh rfjoh x'y Bk eo/ L
oZfynk, o/bt/, ftd/Fh wkwb/, ;[oZfynk ns/
r[gsuoh d/ ekoi ns/ ftZfdne gqFk;fBe
ezw i' fe;/ tZyo/ efwFB d/ f}zw/ bkfJnk
frnk j?. go efwFB, ;oeko dh w[ezwb
wFhBoh d/ w[V-rmB dh f;\koF eoB
;w/I fJBQK wkwfbnK dhnK ;wZf;nktK tZb
fXnkB d/ ;edk j?.
fJ; gfjb/ gqFk;fBe ;[Xko efwFB
B/ 1970ftnK d/ wZX ftu j/m fby/
wkwfbnK ;zpzXh nkgDhnK fog'oNK g/F
ehshnK L BkrfoeK dhnK fFekfJsK ~ d{o
eoB d/ w;b/, :'iBkpzdh dk gqpzXeh
YKuk, ;opiBe y/sh d/ eko]kB/, wkbh
wkwb/, fj;kp-feskp ns/ iKu gVskb,
:'iBkpzdh dk gqpzXeh YKuk (nk]oh f;\koF
fog'oN), nkofEe gqpzX, Gkos ;oeko dh
wFhBoh ns/ fJ; d/ ezweki d/ sohe/,
ihtB phwk dk gqpzXB, e/Idoh f;ZX/ eo dk
gqpzXB, e/Idoh gqFk;fBe okiK ns/ no[Dkub
gqd/F (B/\k) dk gqFk;B, nwb/ dk gqFk;B,
ftZsh s/ gqFk;fBe n]fsnkoK dh ;g[odrh,
e/Ido s/ okiK ftub/ ;zpzX, okiK ftu
gqFk;B, S'N/ g?wkB/ dhnK ;ZBnsK pko/
y/so, o/bt/, ]}kB/, Gkosh fo}ot
p?Ie, vke-sko wfjewk ns/ ftfrnkBe
wfjew/.
T[go dZ;hnK fog'oNK ftu 537
tZvhnK f;\koFK ehshnK rJhnK. e[M
wzsokfbnK tb'I jk;b ehshnK rJhnK,
ezw f;o/ ukVQB ;zpzXh ;{uBktK d/ nkXko
#s/ Btzpo 1977 ftu ;z;d ;kjwD/
fog'oN oyh rJh.
d{ik gqFk;fBe ;[Xko efwFB 5
nr;s 2005 ~ ;Ekgs ehsk frnk fi;
d/ w[yh ;qh thoZgk w'fJbh ;B. fJ; dk
wB'oE d/F ftu jo gZXo #s/ ;oekoh
gqFk;B ~ ;[Xkotkdh, f}zw/tko, itkpd/j
ns/ ;soe pDkT[Dk ;h. fJ; efwFB ~
fJBQK rZbK tZb T[u/uk fXnkB d/D bJh
fejk frnk L
Gkos ;oeko dk gqpzXeh YKuk, oki
gqpzX ftu ;dkuko, eowukoh tor d/
gqFk;B ~ j'o fbFekT[Dk, ftZsh, gqpzXB
dhnK gqDkbhnK dh w}p{sh, okiK dh gZXo
#s/ n;odko gqFk;B bJh edw, f}fbQnK
dh gZXo #s/ n;odko gqFk;B, Bro
gkfbektK$gzukfJsh oki ndko/, ;wkfie
;owkfJnk ns/ NoZ;N, Bkrfoe e/Idfos
gqFk;B, Jh-rtoB?I; dk ft;sko, ;zxh
gqFk;B d/ wkwb/, ;zeN gqpzXB ns/
nwB-nwkB. efwFB ~ oZfynk, o/bt/,
ftd/Fh wkwfbnK, e/Ido-okiK d/ ;zpzXK
nkfd tZb fXnkB Bk d/D bJh fejk
frnk go Bkb fJj th ;[Mkn fdsk
frnk fe i/eo b'V gt/ sK ;oekoh g[Bo-
f;oiDk bJh fJBQK wkwfbnK #s/ th B}o
gkJh ik ;e/.
d{i/ gqFk;fBe ;[Xko efwFB ~ ;[Mkn
fdsk frnk fe i/ T[j ukj/ sK T[j
ew/NhnK pDk ;edk j? ns/ ;bkjeko
fB:[es eo ;edk j?. ;oeko d/ wzsokfbnK
ns/ ftGkrK ~ ukjhdk j? fe T[j efwFB
~ jo soQK dh b'VhIdh ;{uBk, d;skt/}
ns/ j'o ;jkfJsk w[jZJhnk eoB.
d{i/ gqFk;fBe ;[Xko efwFB B/ j/m
fbyhnK f;\koFK tkbhnK fog'oNK ;oeko
nZr/ g/F ehshnK jB L ;{uBk dk nfXeko,
wB[Zyh ;owkfJnk, nk\s gqpzXB-fBokFk s'I
nkFk se, oki gqpzX ftu ;dkuko, nwB-
nwkB, ;G bJh fBnK, ;EkBe gqpzXB,
MrV/ fBgNkT[D bJh ;woZEk i[NkT[Dk,
nkszetkd dk w[ekpbk, ;wkfie ;owkfJnk-
;KMh sedho, nwb/ dk gqFk;B - BthnK
T[ukJhnK ~ S'jDk, Jh-rtofBzr ftu
tkXk - BthB sohek nrKj tZb, Bkrfoe
GkGkGkGkGk
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 29
e/Idoh gqFk;B, Gkos ;oeko dk iE/pzde
YKuk, wkbh gqpzXB gqDkbhnK dh w}p{sh
ns/ okiK s/ f}fbQnK dk gqFk;B.
;oeko B/ fJBQK f;\koFK ~ bkr{
eoB bJh 30 wkou, 2007 ~ ftd/F
wzsoh dh gqXkBrh j/m fJe ew/Nh pDkJh
ns/ nkd/F fdsk fe T[j fJBQK f;\koFK
~ bkr{ eoB bJh tZy-tZy wzsokfbnK
ns/ ftGkrK dh ofjB[wkJh eo/. 21
nr;s, 2009 ~ gqXkBrh, ftZs wzsoh ~
;¯g fdsh rJh.
gqFk;fBe ;[Xko eJh soQK d/ jB
fit/I fe okiBhse, ek~Bh, ;z;EkBe, seBheh,
nwb/ pko/, wkbh, ;wkfie ns/ wB'-
ftfrnkBe nkfd.
;[XkoK d/ okFNoh gZyK s'I fJbktk,
nzsookFNoh ndkfonK dh G{fwek th wjZssk
oZydh j?, fit/I fe ;z:[es okFNo, :{oghB
:{BhnB, ftFt p?Ie, nzsookFNoh ftZsh
\zv nkfd.
;opiBe gqFk;B ftu gfjbk ;[Xko;opiBe gqFk;B ftu gfjbk ;[Xko;opiBe gqFk;B ftu gfjbk ;[Xko;opiBe gqFk;B ftu gfjbk ;[Xko;opiBe gqFk;B ftu gfjbk ;[Xko
T[d'I j'fJnk id'I nk}kdh wro'IT[d'I j'fJnk id'I nk}kdh wro'IT[d'I j'fJnk id'I nk}kdh wro'IT[d'I j'fJnk id'I nk}kdh wro'IT[d'I j'fJnk id'I nk}kdh wro'I
jo pkb| ~ t'N dk nfXeko d/jo pkb| ~ t'N dk nfXeko d/jo pkb| ~ t'N dk nfXeko d/jo pkb| ~ t'N dk nfXeko d/jo pkb| ~ t'N dk nfXeko d/
e/ ;z;dh gqDkbh d/ nkXko #s/e/ ;z;dh gqDkbh d/ nkXko #s/e/ ;z;dh gqDkbh d/ nkXko #s/e/ ;z;dh gqDkbh d/ nkXko #s/e/ ;z;dh gqDkbh d/ nkXko #s/
;oeko ekfJw ehsh rJh. T[;;oeko ekfJw ehsh rJh. T[;;oeko ekfJw ehsh rJh. T[;;oeko ekfJw ehsh rJh. T[;;oeko ekfJw ehsh rJh. T[;
s'I wro'I f;tb ;/tktK d/ w?Ipos'I wro'I f;tb ;/tktK d/ w?Ipos'I wro'I f;tb ;/tktK d/ w?Ipos'I wro'I f;tb ;/tktK d/ w?Ipos'I wro'I f;tb ;/tktK d/ w?Ipo
u[DhnK j'JhnK ;oekoK d/ sfjsu[DhnK j'JhnK ;oekoK d/ sfjsu[DhnK j'JhnK ;oekoK d/ sfjsu[DhnK j'JhnK ;oekoK d/ sfjsu[DhnK j'JhnK ;oekoK d/ sfjs
ezw eoB bZr gJ/ ns/ T[BQK B/ezw eoB bZr gJ/ ns/ T[BQK B/ezw eoB bZr gJ/ ns/ T[BQK B/ezw eoB bZr gJ/ ns/ T[BQK B/ezw eoB bZr gJ/ ns/ T[BQK B/
;oeko dhnK BhshnK ns/ gq'rokwK;oeko dhnK BhshnK ns/ gq'rokwK;oeko dhnK BhshnK ns/ gq'rokwK;oeko dhnK BhshnK ns/ gq'rokwK;oeko dhnK BhshnK ns/ gq'rokwK
~ nwb ftu fbnkT[Dk F[o{ ehsk.~ nwb ftu fbnkT[Dk F[o{ ehsk.~ nwb ftu fbnkT[Dk F[o{ ehsk.~ nwb ftu fbnkT[Dk F[o{ ehsk.~ nwb ftu fbnkT[Dk F[o{ ehsk.
Bkb jh fJBQK B/ iBsk ~ ;/tktKBkb jh fJBQK B/ iBsk ~ ;/tktKBkb jh fJBQK B/ iBsk ~ ;/tktKBkb jh fJBQK B/ iBsk ~ ;/tktKBkb jh fJBQK B/ iBsk ~ ;/tktK
gqdkB eoBhnK nkozG ehshnK.gqdkB eoBhnK nkozG ehshnK.gqdkB eoBhnK nkozG ehshnK.gqdkB eoBhnK nkozG ehshnK.gqdkB eoBhnK nkozG ehshnK.
T[; s'I wro'I fte/IdoheoB eo e/
Bro gkfbektK nkfd ~ ;zftXkBe doik
fdsk frnk, fi; Bkb iBse gqFk;B d/
y/so ns/ fefonk ftu tkXk j'fJnk. id'I
:'iBk nk:'r ns/ ftek; :'iBktK dh
F[o{nks j'Jh sK Bkek\h ns/ ew}'o
gqFk;fBe gqDkbh dk G/d y[ZfbQnk. fJ;
soQK, gfjbh gzi ;kbk :'iBk d/ Bkb jh
;[XkoK dh rZb uZb gJh.
gqFk;fBe ;[XkoK bJh fijV/ w[Zy
wzst ;kjwD/ nkJ/, T[BQK ftu e[Fbsk,
fe\kfJs, ftF/Frsk, n;odko fwbtosB
ns/ ;fj:'r, nwb/ dk gqpzXB ns/
ftek;, f}zw/tkoh ns/ fGqFNkuko Fkfwb
;B.
1951 ftu :'iBk nk:'r tb'I J/HvhH
r'otkbk ew/Nh fB:[es ehsh rJh ns/
1953 ftu n?gbph efwFB ekfJw ehsk
frnk, fiBQK B/ :'iBkpX ftek; pko/
nkgDhnK fog'oNK g/F ehshnK. fco 1956
ftu :'iBk efwFB tb'I :'iBkpX gqki?eNK
;zpzXh fJe ew/Nh dk rmB ehsk frnk,
fi; dk wB'oE gqki?eNK dk nfXn?B eoBk
;h sK i' nfij/ fwnko ekfJw ehs/ ik
;eD ns/ seBheK ngDkJhnK ik ;eD,
fiBQK d[nkok ;kXBK d/ }kfJnk j'D ~
pukfJnk ik ;e/ ns/ gqki?eN uzrh soQK
f;o/ uVQ ;eD. fJj ew/Nh nkgDh G{fwek
uzrh soQK fBGkT[D wro'I ;zB 1970 ftu
fJe tZyoh fJekJh ti'I pzd eo fdsh
rJh.
fGqFNkuko o'eD bJh pDkJh rJh
;zEkBw ew/Nh B/ 1964 ftu fdsh nkgDh
fog'oN ftu fejk fe fGqFNkuko dk o'r
e/tb iBse ;/tk dh j/mbh gZXo se
BjhI \?fbnk j'fJnk, fJj sK ;opftnkgh
j?. fJ; bJh T[BQK B/ fJe e/Idoh ikro{esk
efwFB (;?INob ft}hb?I; efwFB) dh
;EkgBk dh f;\kfoF ehsh. Bkb fJj th
fejk fe ;ko/ wzsohnK ns/ okiK d/ w[Zy
wzsohnK bJh fJe e'v noEks fB:wktbh
j'Dh ukjhdh j?. go j'fJnk fJj fe
e/Idoh ikro{esk efwFB d/ yzG e[so
fds/ rJ/ ns/ fe;/ th n\;o d/ fto[ZX
ekotkJh eoB s'I gfjbK T[; d/ wzsokb/
iK ftGkr s'I fJik}s b?Dh g?Idh j?. jkbhI
se ;hHphHnkJhH th g{oh soQK nk}kd BjhI
j'Jh. T[j j[D se ek\h jZd se ;oeko
#s/ fBoGo j?. fJe pj[s Y[ethI rZb
fJj tkgoh j? fe ;z;d B/ b'egkb fpb
pko/ j[zrkok Gfonk j? ns/ okiK ftu th
b'e-nk:[esK dh ;EkgBk dk okj y[ZbQ
frnk j?.
nkofEe gqFk;fBe ;[XkoK pko/nkofEe gqFk;fBe ;[XkoK pko/nkofEe gqFk;fBe ;[XkoK pko/nkofEe gqFk;fBe ;[XkoK pko/nkofEe gqFk;fBe ;[XkoK pko/
n?`b e/H Mk efwFB dk ;[Mkn ;hn?`b e/H Mk efwFB dk ;[Mkn ;hn?`b e/H Mk efwFB dk ;[Mkn ;hn?`b e/H Mk efwFB dk ;[Mkn ;hn?`b e/H Mk efwFB dk ;[Mkn ;h
fe n\;oK nkfd dh f}zw/tkohfe n\;oK nkfd dh f}zw/tkohfe n\;oK nkfd dh f}zw/tkohfe n\;oK nkfd dh f}zw/tkohfe n\;oK nkfd dh f}zw/tkoh
tZb f}nkdk fXnkB fdsk ikt/ BktZb f}nkdk fXnkB fdsk ikt/ BktZb f}nkdk fXnkB fdsk ikt/ BktZb f}nkdk fXnkB fdsk ikt/ BktZb f}nkdk fXnkB fdsk ikt/ Bk
fe ekfJd/ ek~BK ns/ d;s{oKfe ekfJd/ ek~BK ns/ d;s{oKfe ekfJd/ ek~BK ns/ d;s{oKfe ekfJd/ ek~BK ns/ d;s{oKfe ekfJd/ ek~BK ns/ d;s{oK
tZb. r[gssk dk godk jNkfJnktZb. r[gssk dk godk jNkfJnktZb. r[gssk dk godk jNkfJnktZb. r[gssk dk godk jNkfJnktZb. r[gssk dk godk jNkfJnk
ikt/ ns/ iBsk Bkb f}nkdkikt/ ns/ iBsk Bkb f}nkdkikt/ ns/ iBsk Bkb f}nkdkikt/ ns/ iBsk Bkb f}nkdkikt/ ns/ iBsk Bkb f}nkdk
ftuko-tNKdok ehsk ikt/. ;oekohftuko-tNKdok ehsk ikt/. ;oekohftuko-tNKdok ehsk ikt/. ;oekohftuko-tNKdok ehsk ikt/. ;oekohftuko-tNKdok ehsk ikt/. ;oekoh
y/so d/ eko]kfBnK nkfd ftu'Iy/so d/ eko]kfBnK nkfd ftu'Iy/so d/ eko]kfBnK nkfd ftu'Iy/so d/ eko]kfBnK nkfd ftu'Iy/so d/ eko]kfBnK nkfd ftu'I
g{zih fBt/F xNkT[D ekoB T[BQKg{zih fBt/F xNkT[D ekoB T[BQKg{zih fBt/F xNkT[D ekoB T[BQKg{zih fBt/F xNkT[D ekoB T[BQKg{zih fBt/F xNkT[D ekoB T[BQK
ndkfonK dh :'rsk ftu tkXkndkfonK dh :'rsk ftu tkXkndkfonK dh :'rsk ftu tkXkndkfonK dh :'rsk ftu tkXkndkfonK dh :'rsk ftu tkXk
j'fJnk j? ns/ T[BQK dk gqFk;Bj'fJnk j? ns/ T[BQK dk gqFk;Bj'fJnk j? ns/ T[BQK dk gqFk;Bj'fJnk j? ns/ T[BQK dk gqFk;Bj'fJnk j? ns/ T[BQK dk gqFk;B
th f}nkdk n;odko j' frnkth f}nkdk n;odko j' frnkth f}nkdk n;odko j' frnkth f}nkdk n;odko j' frnkth f}nkdk n;odko j' frnk
j?.j?.j?.j?.j?.
;qh thoZgk w'fJbh dh gqXkBrh tkb/
d{i/ gqFk;fBe ;[Xko efwFB B/ f;\koF
ehsh fe fijV/ B"itkB f;tb ;/tktK ftu
gqt/F eoB d/ fJZS[e j'D, T[BQK tk;s/
iBse gqFk;B }o{oh ftFk pDkfJnk ikDk
ukjhdk j?. Bkb jh iBse gqFk;B d/
okFNoh ;z;EkB ns/ e/Idoh ;/tktK ;zpzXh
nEkfoNh dh ;EkgBk th ehsh ikDh ukjhdh
j?.
1976 ftu vhHn?;H e'mkoh ew/Nh B/
fJe fog'oN fdsh, fi; dk ;zpzX Gosh
eoB dh Bhsh ns/ u'D eoB d/ YzrK
Bkb ;h. fJe tZvh spdhbh dh f;\koF
ehsh rJh. fJ; f;\koF ftu fejk
frnk fe gqhfynk d/ d' gVkn j'D/ ukjhd/
jB - fJe nkozfGe gVkn ns/ d{ik
n;bh fJwfsjkB dk gVkn. fJ; ew/Nh
B/ f;tb ;/tktK bJh f;ybkJh ftu
30 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
spdhbhnK d/ ;[Mkn th fds/.
eJh nfij/ efwFB ns/ ew/NhnK
;Ekgs ehshnK rJhnK, fijVhnK wB[Zyh
t;hfbnK d/ ftek; pko/ f;\koFK eodhnK
ojhnK. T[BQK f;\koFK dk ;zpzX soZehnK
ns/ B"eohnK dhnK FosK s/ jkbks Bkb
th ;h.
e/Ido s/ okiK ftueko ;zpzXK pko/e/Ido s/ okiK ftueko ;zpzXK pko/e/Ido s/ okiK ftueko ;zpzXK pko/e/Ido s/ okiK ftueko ;zpzXK pko/e/Ido s/ okiK ftueko ;zpzXK pko/
fJe e/Idoh efwFB ;zB 1983fJe e/Idoh efwFB ;zB 1983fJe e/Idoh efwFB ;zB 1983fJe e/Idoh efwFB ;zB 1983fJe e/Idoh efwFB ;zB 1983
ftu gqXkB wzsoh ;qhwsh fJzdokftu gqXkB wzsoh ;qhwsh fJzdokftu gqXkB wzsoh ;qhwsh fJzdokftu gqXkB wzsoh ;qhwsh fJzdokftu gqXkB wzsoh ;qhwsh fJzdok
rKXh tb'I ;Ekgs ehsk frnk.rKXh tb'I ;Ekgs ehsk frnk.rKXh tb'I ;Ekgs ehsk frnk.rKXh tb'I ;Ekgs ehsk frnk.rKXh tb'I ;Ekgs ehsk frnk.
fJ; d/ w[yh ;[gohw e'oN d/ iZifJ; d/ w[yh ;[gohw e'oN d/ iZifJ; d/ w[yh ;[gohw e'oN d/ iZifJ; d/ w[yh ;[gohw e'oN d/ iZifJ; d/ w[yh ;[gohw e'oN d/ iZi
;qh nko n?`; ;oekohnk ;B.;qh nko n?`; ;oekohnk ;B.;qh nko n?`; ;oekohnk ;B.;qh nko n?`; ;oekohnk ;B.;qh nko n?`; ;oekohnk ;B.
fJ; efwFB d/ e/Ido s/ okiK d/fJ; efwFB d/ e/Ido s/ okiK d/fJ; efwFB d/ e/Ido s/ okiK d/fJ; efwFB d/ e/Ido s/ okiK d/fJ; efwFB d/ e/Ido s/ okiK d/
;zpzXK ftu gqFk;fBe ;[XkoK pko/;zpzXK ftu gqFk;fBe ;[XkoK pko/;zpzXK ftu gqFk;fBe ;[XkoK pko/;zpzXK ftu gqFk;fBe ;[XkoK pko/;zpzXK ftu gqFk;fBe ;[XkoK pko/
;'u ftuko ehsk ns/ Bkb jh;'u ftuko ehsk ns/ Bkb jh;'u ftuko ehsk ns/ Bkb jh;'u ftuko ehsk ns/ Bkb jh;'u ftuko ehsk ns/ Bkb jh
e[ Zb-fjzd ;/tktK ;zpzXh ;[Mkne[ Zb-fjzd ;/tktK ;zpzXh ;[Mkne[ Zb-fjzd ;/tktK ;zpzXh ;[Mkne[ Zb-fjzd ;/tktK ;zpzXh ;[Mkne[ Zb-fjzd ;/tktK ;zpzXh ;[Mkn
fds/. ;zftXkB dh Xkok 256fds/. ;zftXkB dh Xkok 256fds/. ;zftXkB dh Xkok 256fds/. ;zftXkB dh Xkok 256fds/. ;zftXkB dh Xkok 256
ftu fejk frnk j? fe fe;/ thftu fejk frnk j? fe fe;/ thftu fejk frnk j? fe fe;/ thftu fejk frnk j? fe fe;/ thftu fejk frnk j? fe fe;/ th
oki dh ekoiekoh Fesh dh tos'Ioki dh ekoiekoh Fesh dh tos'Ioki dh ekoiekoh Fesh dh tos'Ioki dh ekoiekoh Fesh dh tos'Ioki dh ekoiekoh Fesh dh tos'I
fJ; soQK ehsh ikDh ukjhdh j?fJ; soQK ehsh ikDh ukjhdh j?fJ; soQK ehsh ikDh ukjhdh j?fJ; soQK ehsh ikDh ukjhdh j?fJ; soQK ehsh ikDh ukjhdh j?
fe fJj Gkos dh ;z;d tb'I gk;fe fJj Gkos dh ;z;d tb'I gk;fe fJj Gkos dh ;z;d tb'I gk;fe fJj Gkos dh ;z;d tb'I gk;fe fJj Gkos dh ;z;d tb'I gk;
ehs/ rJ/ ek~BK #s/ nwb ~ehs/ rJ/ ek~BK #s/ nwb ~ehs/ rJ/ ek~BK #s/ nwb ~ehs/ rJ/ ek~BK #s/ nwb ~ehs/ rJ/ ek~BK #s/ nwb ~
:ehBh pDkJ/.:ehBh pDkJ/.:ehBh pDkJ/.:ehBh pDkJ/.:ehBh pDkJ/.
;zftXkB dh Xkok 257 ftu ;gZFN
ehsk frnk j? fe fej' fij/ ekoiK ftu
;z;dh ek~BK dh okiK tb'I gk; ehs/ rJ/
ek~BK d/ w[ekpb/ T[usk }o{oh j?. fw;kb
d/ s"o s/, ;zukoB d/ t;hfbnK dh
;EkgBk, okFNoh FkjokjK ns/ ib-;o'sK,
ftF/F o{g ftu T[j fijV/ okFNoh iK
;?fBe wjZssk tkb/ j'D. Xkok 365 ftu
gqktXkB j? fe i/ oki g{oh soQK ;ktXkB
Bk j'D sK e/Ido ;oeko T[BQK ~ wip{o
eo ;edh j? fe T[j ;zftXkB dh gkbDk
eoB. fJe rZb }o{o wzBDh gt/rh fe
e/Ido dh M'bh gJ/ iK e/Ido ns/ okiK d/
;KM/ y/so ftu nkJ/ ek~BK dh gkbDk
e/tb okiK dhnK ;oekoK d[nkok jh
ekotkJh ik ;edh j?. x'y eoB s'I
pknd efwFB fJ; f;ZN/ #s/ gj[zfunk fe
fJBQK \kfJd/wzd gqktXkBK d[nkok e/Ido s/
okiK ftueko uzrk skbw/b ofynk ik
;edk j?. go fJj th }o{oh j? fe Xkok
365 ~ bkr{ eoB s'I gfjbK j'o ;ko/
Yzr sohe/ ngDk bJ/ ikD.
;op-Gkos ;/tktK ;zpzXh ikfJ}/
;w/I ;oekohnk efwFB B/ wzfBnk fe
Gkt/I oki ;oekoK, Gkosh ;zftXkB xkfVnK
dh fJ; nk; s'I ;zs[FN jB fe ;/tktK
nkgD/ \o} fBGkT[D ftu yohnK T[sohnK
jB, go e[M oki ;oekoK ek\h n;zs[FN
jB feT[Ife T[BQK ~ nk; ;h fe i/ ;/tktK
T[go e/Ido ns/ oki ;oekoK d'jK dk
;KMk nB[Fk;Bh fB:zsqD j[zdk sK pj[s
uzrk j[zdk. go j[D e/Ido dk gZbVk Gkoh
j?. ;oekohnk efwFB ~ fJ; ftu
f}nkdk d'F oki ;oekoK ftu B}oh
nkfJnk, feT[Ife T[BQK d/ n\;o nkgD/
tv/o/ okiBhshrK Bkb fJe;[o j'D s'I
esokT[Id/ ;B. S'N/ n\;oK ~ dzv d/
s"o s/ efmB EktK #s/ pdb fdsk iKdk
;h, S/sh-S/sh pdbhnK eo fdshnK iKdhnK
;B ns/ fBZeh-fBZeh rZb #s/ w[nZsb eo
fdsk iKdk ;h. eJh tko fJj t/fynk
frnk fe e/Ido ;oeko s'I fes/ tZX oki
;oekoK nkgDh wo}h d/ ezw eotkT[D
bJh wip{o eodhnK ojhnK.
;zB 2000 ftu gqXkB wzsoh ;qh
nNb fpjkoh tkig/Jh tb'I ;zftXkB dh
ekoiF?bh dk ikfJ}k b?D tk;s/ fJe
okFNoh efwFB pDkfJnk frnk, fi; d/
gqXkB, uh\ i;fN; ;qh n?w n?B t?IeNkukohnk
~ Ekfgnk frnk. T[BQK ~ nfijhnK
spdhbhnK dhnK f;\kfoFK eoB bJh
fejk frnk fijVhnK ;zftXkB d/ w[Yb/
YKu/ iK T[; d/ gZyK ~ pdbD tkbhnK
Bk j'D. efwFB B/ nkgDh fog'oN ;zB
2002 ftu ;¯gh.
fJ; ftu tZvhnK f;\koFK fJ; gqeko
jB L d/F d/ f}fbQnK ~ fJekJhnK
pDkfJnk ikt/, fiBQK ftu b'eszsoh Yzr
Bkb gqFk;B ns/ :'iBkpzdh ehsh ikt/.
d/F ftu }whBK dk w[ezwb ;ot/yD eoe/
ns/ G{wh d/ foekovK dk ezfgT{NoheoB
eo e/ fBZih ns/ ;oekoh wbehns d/
gZe/ foekov fsnko ehs/ ikD. ;oeko dk
n\;oh skDk-pkDk xNkfJnk ikt/ ns/
fJe BtK gqpzXeh f;bf;bk F[o{ ehsk
ikt/. nwb/ ;zpzXh BhshnK d/ ;tkbK d/
T[u/ g?wkB/ d/ okiBhse B/sktK tb'I T[so
d/D tk;s/ ;jkfJsk bJh ][dw[]fsnko
p'ov ;Ekgs ehs/ ikD. pj[s T[uh gZXo
d/ ;kXkoB :'rsk oZyD tkb/ ftneshnK
j/m ftF/FrK dh fB:[esh ehsh ikt/.
;z;d tb'I ;{uBk dh nk}kdh pko/ ek~B
gk; ehsk ikt/. gqXkB wzsoh dh gqXkBrh
j/m fJe okFNoh ftfrnkB ns/ seBkb'ih
efwFB dh ;EkgBk ehsh ikt/, fijVk
T[u/oh ftfrnkB ns/ seBkb'ih y'i bJh
Bhsh pDkJ/, T[; ~ :'iBkpX eo/ ns/
T[; bJh \zv fBoXkos eo/ ns/ d/F dh
e[Zb nkwdBh dk 2 gqfsFs fjZ;k T[u/oh
ftfrnkBe seBkb'iheb y'i ns/ ftek;
bJh tZyok oZy/, ;dkukoe ns/ B?fse
ftuko ~ T[u gqFk;B dk fJe nfsnzs
}o{oh gZy rodkfBnk ikt/. fJe nfijk
ek~B pDkfJnk ikt/, fi; d[nkok e[ohshnK
dk G/d y'bQD tkfbnK dk pukn ehsk
ikt/, fi; sfjs fe;/ ;oekoh w[bk}w
tb'I d[F-eow eoe/ d/F ~ B[e;kB gj[zukT[D
pdb/ T[; dh f}zw/tkoh s? ehsh ikt/, i/
e'Jh ftnesh nkgD/ ;oekoh gd d"okB
|?o-ek~Bh s"o s/ nkgDh e'Jh ikfJdkd
nkfd pDkJ/ sK T[; dh T[j ewkJh }ps
eoB bJh ek~B pDkfJnk ikt/. b'egkb
ns/ b'e-nk:[es fB:[es ehs/ ikD ns/
nzsookih tgko ns/ tDi bJh ;z;d
tb'I fJe ek~B gk; ehsk ikt/.
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 31
d{i/ gqFk;fBe ;[Xko efwFB tb'Id{i/ gqFk;fBe ;[Xko efwFB tb'Id{i/ gqFk;fBe ;[Xko efwFB tb'Id{i/ gqFk;fBe ;[Xko efwFB tb'Id{i/ gqFk;fBe ;[Xko efwFB tb'I
fJe fdbu;g f;\koF fJj ehshfJe fdbu;g f;\koF fJj ehshfJe fdbu;g f;\koF fJj ehshfJe fdbu;g f;\koF fJj ehshfJe fdbu;g f;\koF fJj ehsh
rJh fe fe;/ oki dh okiXkBhrJh fe fe;/ oki dh okiXkBhrJh fe fe;/ oki dh okiXkBhrJh fe fe;/ oki dh okiXkBhrJh fe fe;/ oki dh okiXkBh
ns/ T[; dh f}fbQnK ftuekons/ T[; dh f}fbQnK ftuekons/ T[; dh f}fbQnK ftuekons/ T[; dh f}fbQnK ftuekons/ T[; dh f}fbQnK ftueko
fJe efwFBo dk nj[dk oZyD dhfJe efwFBo dk nj[dk oZyD dhfJe efwFBo dk nj[dk oZyD dhfJe efwFBo dk nj[dk oZyD dhfJe efwFBo dk nj[dk oZyD dh
e'Jh }o{os BjhI. j[D f}fbQnKe'Jh }o{os BjhI. j[D f}fbQnKe'Jh }o{os BjhI. j[D f}fbQnKe'Jh }o{os BjhI. j[D f}fbQnKe'Jh }o{os BjhI. j[D f}fbQnK
ns/ okiK dh okiXkBh ftuekons/ okiK dh okiXkBh ftuekons/ okiK dh okiXkBh ftuekons/ okiK dh okiXkBh ftuekons/ okiK dh okiXkBh ftueko
;zgoe fJzBk s/} j' frnk j? fe;zgoe fJzBk s/} j' frnk j? fe;zgoe fJzBk s/} j' frnk j? fe;zgoe fJzBk s/} j' frnk j? fe;zgoe fJzBk s/} j' frnk j? fe
fJe ftuekob/ gd dh e'Jh }o{osfJe ftuekob/ gd dh e'Jh }o{osfJe ftuekob/ gd dh e'Jh }o{osfJe ftuekob/ gd dh e'Jh }o{osfJe ftuekob/ gd dh e'Jh }o{os
BjhI ikgdh.BjhI ikgdh.BjhI ikgdh.BjhI ikgdh.BjhI ikgdh.
gfjb/ gqFk;fBe ;[Xko efwFB tb'I
f;\koF ehsh rJh ;h fe e/Idoh wzsoh
wzvb ftu gqXkB wzsoh ;D/ 16 wzsoh
j'D ns/ fszB gosK tkbh wzsohnK dh
gfoFd ftu 40 s'I 46 wzsoh j'D. gqXkB
wzsoh e'b fe;/ ftF/F wzsokb/ dh
f}zw/tkoh Bk j't/. T[j e/tb Bhsh xVB
ns/ gqpzXB, skbw/b #s/ fBrokBh d/
ekoiK tZb fXnkB d/D. go jkbhI se
fJ; f;\koF s/ nwb BjhI j'fJnk.
wzsoh ns/ wzsokb/ d/ ;eZso ftueko
;zpzX fJ; soQK d/ j'D fe wzsoh, ;eZso
T[s/ ftFtk; eo/ ns/ ;eZso, wzsoh ~
g{ok wkD ;fseko d/t/. T[j d't/I \?;b/
b?D t/b/ y[ZbQk ftuko-tNKdok eoB. \?;fbnK
~ fbysh o{g fdsk ikt/. (go jkbhI se
fJ; T[s/ th nwb nkozG BjhI j'fJnk).
;KMh f}zw/tkoh ~ :ehBh pDkT[D
bJh ;ko/ wjZstg{oB wkwb/ wzsoh wzvb
ftu ftuko/ ikD ns/ T[BQK pko/ \?;b/ bJ/
ikD.
fe;/ f;tb n\;o tb'I Bhsh s'I
pkjok ekoi eoB bJh wzsoh ~
itkpd/j eoko BjhI fdsk ik ;edk.
;z;d dh fJe ;N?Ifvzr ew/Nh ;Ekgs
ehsh ikt/, fijVh jo wzsokb/ iK tZv/
ftGkr d/ ezw T[s/ B}o oZy/. (fJ; T[s/
;zB 1993 s'I nwb F[o{ j' frnk j?).
fe;/ oki d/ okigkb ~ ukjhdk j?
fe T[j w[Zy wzsoh Bkb ;bkj-wFtok
eo/, go T[j T[; d/ wFto/ ~ ep{bD
bJh tuBpZX BjhI j?.
:'iBk efwFB dk ezw e/tb :'iBktK
pDkT[Dk, T[BQK #s/ nwb bJh you/ dk
nB[wkB bkT[Dk ns/ :'iBk dh ;cbsk ~
goyDk j'Dk ukjhdk j? Bk fe T[; dh
ekor[}koh tZb fXnkB d/Dk. gqXkB wzsoh
~ :'iBk efwFB dh gqXkBrh fsnkr
d/Dh ukjhdh j?, go ftZs wzsoh Bkb fwb
e/ fJ; dhnK ;orowhnK tZb fXnkB
fdzd/ ofjDk ukjhdk j?. :'iBk efwFB
fJe soQK Bkb @tv/oh e?pfBN# pD frnk
j? ns/ fJ; B/ e/Ido ;oeko ns/ oki
;oekoK dh EK ;zGkb bJh j?. (fJ; #s/
jkbhI se nwb BjhI j'fJnk).
d{i/ gqFk;fBe ;[Xko efwFB B/ fJj
ftuko gqrN ehs/ fe e/Ido ;oeko ~
ukjhdk j? fe T[j fJBQK ekoiK ~ nkgD/
jZEK ftu oZy/ L oZfynk, nzsookFNoh
;zpzX, okFNoh ;[oZfynk , fBnK ns/ ek~B
dh je{ws, uzrh fwnkoh f;Zfynk ns/ jo
Bkrfoe ~ f;js dh d/yGkb gqdkB eoe/
wB[Zyh ftek;, w[ZYbk YKuk ns/ ikoh
ofjD tkbk e[dosh ;o's ftek;, ;wkfie
;bkwsh ns/ ;wkfie fBnK, okFNoh nkofEe
:'iBkpzdh ns/ j'o y/soK bJh okFNoh
BhshnK.
:'iBktK pDkT[D s/ gqFk;fBe:'iBktK pDkT[D s/ gqFk;fBe:'iBktK pDkT[D s/ gqFk;fBe:'iBktK pDkT[D s/ gqFk;fBe:'iBktK pDkT[D s/ gqFk;fBe
ekoiK dk tyo/tKekoiK dk tyo/tKekoiK dk tyo/tKekoiK dk tyo/tKekoiK dk tyo/tK
fJe rZb tko-tko t/yD ftu nkJh
j? fe iBsk tb'I ne;o o'; w[}kfjo/ ehs/
iKd/ jB ns/ tZy-tZy EktK #s/ fGqFNkuko
fto'Xh bfjoK ubdhnK ofjzdhnK jB,
Gkt/I fJj ;EkBe j'D, y/soh iK okFNoh
gZXo #s/. ;zB 1993 ftu rqfj ;eZso ;qh
n?BHn?B t'jok B/ nkgDh fog'oN ftu
T[u/uk fXnkB fdtkfJnk ;h fe d/F d/
tZy-tZy fjZf;nK ftu fet/I okiBhshtkBK,
w[ifowK, g[fb; ns/ n\;oFkjh ftukb/
rmi'V uZb fojk j?.
fJ; rZb #s/ th j?okBh j[zdh j? fe
id'I fe;/ oki ftu ;oeko pdbdh j?,
noEks fJe okiBhse gkoNh dh EK d{ih
okiBhse gkoNh ;Zsk ;zGkbdh j? sK tZvh
frDsh ftu f;tb s/ g[fb; n\;oK
dhnK pdbhnK eo fdshnK iKdhnK jB.
i/ n;hI fJe gq"VQ d/F jK, sK ;k~ n\;oK
ns/ ekfozfdnK d/ nfij/ ekvo ekfJw
eoB/ ukjhd/ jB, i' okiBhse gkoNhnK
d/ gq'rokwK T[s/ nwb eoB ns/ nkgD/
fBZih ftukoK ~ f;nk;h BhshnK T[`s/ Gko{
Bk j'D d/D.
n;hI fJe rDszso jK. rDszson;hI fJe rDszso jK. rDszson;hI fJe rDszso jK. rDszson;hI fJe rDszso jK. rDszson;hI fJe rDszso jK. rDszso
ftu nkw iBsk dh nktk} dhftu nkw iBsk dh nktk} dhftu nkw iBsk dh nktk} dhftu nkw iBsk dh nktk} dhftu nkw iBsk dh nktk} dh
edo ehsh ikDh ukjhdh j?, goedo ehsh ikDh ukjhdh j?, goedo ehsh ikDh ukjhdh j?, goedo ehsh ikDh ukjhdh j?, goedo ehsh ikDh ukjhdh j?, go
B/sk nfij/ j'D/ ukjhd/ jB, fijV/B/sk nfij/ j'D/ ukjhd/ jB, fijV/B/sk nfij/ j'D/ ukjhd/ jB, fijV/B/sk nfij/ j'D/ ukjhd/ jB, fijV/B/sk nfij/ j'D/ ukjhd/ jB, fijV/
B?fse n;{bK #s/ uZbD tkb/ j'DB?fse n;{bK #s/ uZbD tkb/ j'DB?fse n;{bK #s/ uZbD tkb/ j'DB?fse n;{bK #s/ uZbD tkb/ j'DB?fse n;{bK #s/ uZbD tkb/ j'D
ns/ d/F #s/ okFNo dk Gbk T[BQKns/ d/F #s/ okFNo dk Gbk T[BQKns/ d/F #s/ okFNo dk Gbk T[BQKns/ d/F #s/ okFNo dk Gbk T[BQKns/ d/F #s/ okFNo dk Gbk T[BQK
dk w[ Zy Nhuk j't/. fiE' I sedk w[ Zy Nhuk j't/. fiE' I sedk w[ Zy Nhuk j't/. fiE' I sedk w[ Zy Nhuk j't/. fiE' I sedk w[ Zy Nhuk j't/. fiE' I se
rokw gzukfJsK nkfd fJekJhnKrokw gzukfJsK nkfd fJekJhnKrokw gzukfJsK nkfd fJekJhnKrokw gzukfJsK nkfd fJekJhnKrokw gzukfJsK nkfd fJekJhnK
nkfd dk ;zpzX j?, T[BQK d/ u[D/nkfd dk ;zpzX j?, T[BQK d/ u[D/nkfd dk ;zpzX j?, T[BQK d/ u[D/nkfd dk ;zpzX j?, T[BQK d/ u[D/nkfd dk ;zpzX j?, T[BQK d/ u[D/
j'J/ B/sktK ~ JhwkBdkoh Bkbj'J/ B/sktK ~ JhwkBdkoh Bkbj'J/ B/sktK ~ JhwkBdkoh Bkbj'J/ B/sktK ~ JhwkBdkoh Bkbj'J/ B/sktK ~ JhwkBdkoh Bkb
ezw eoB dh }o{os do;kT[D dhezw eoB dh }o{os do;kT[D dhezw eoB dh }o{os do;kT[D dhezw eoB dh }o{os do;kT[D dhezw eoB dh }o{os do;kT[D dh
}o{os j? sK fe T[j ;G d/ Gb/}o{os j? sK fe T[j ;G d/ Gb/}o{os j? sK fe T[j ;G d/ Gb/}o{os j? sK fe T[j ;G d/ Gb/}o{os j? sK fe T[j ;G d/ Gb/
dh ekwBk eofdnK nkgD/ \o}dh ekwBk eofdnK nkgD/ \o}dh ekwBk eofdnK nkgD/ \o}dh ekwBk eofdnK nkgD/ \o}dh ekwBk eofdnK nkgD/ \o}
fBGkT[D.fBGkT[D.fBGkT[D.fBGkT[D.fBGkT[D.
Gkos tor/ pj[-B;bh, pj[-GkFkJh,
pj[-Xowh, pj[-w";wh ns/ pj[-;fGnkukoe
d/F ftu iBsk dhnK nk;K ns/ T[wzrK
ftu th ek\h fGzBsk ns/ \oe j?.
e[dosh rZb j? fe T[BQK d/ tZy-tZy okiK
ftu gqFk;fBe b'VK ns/ neKeFktK ftu
th \oe j't/. fJ; ekoB gqFk;fBe
spdhbhnK dk gqtkj th ubdk oj/rk go
b'V okFNoh J/esk ns/ nyzvsk dh j?,
fi; ~ ekfJw oZyD bJh ;k~ ;dk
ssgo ofjDk gt/rk.
(b/ye Bkwh ;[szso gZsoeko j?.)
e-mail :[email protected]
32 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
gqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[Xko
Gkos ftu j[D se d/ gqFk;fBe ;[XkoGkos ftu j[D se d/ gqFk;fBe ;[XkoGkos ftu j[D se d/ gqFk;fBe ;[XkoGkos ftu j[D se d/ gqFk;fBe ;[XkoGkos ftu j[D se d/ gqFk;fBe ;[Xko
;H;H ShBk;H;H ShBk;H;H ShBk;H;H ShBk;H;H ShBk
Fk;fBe ;[Xko dk noE j?
;oekoh eowukohnK tb'I nkgD/
ezw eoB d/ Yzr ftu T[j spdhbhnK
ehshnK ikD fijVhnK T[BQK dhnK ;/tktK
d/ gqdkB eoB ftu n:'rsk g?dk eodhnK
jB. rKXh ih nB[;ko @@;kvh irkj #s/
nkT[D tkbk rkje ;G s'I wjZstg{oB j?,
T[j ;kv/ #s/ fBoGo BjhI eodk, n;hI T[;
#s/ fBoGo eod/ jK. T[j ;kv/ ezw ftu
o[ektN g?dk BjhI eodk.## T[j jh ;kvk
T[d/F j?, T[j ;kv/ tgko ftu e'Jh
pkjobk BjhI ;r'I T[; dk fjZ;k j?. 29
wkou 1954 ~ iBse gqpzX dh ;z;Ek d/
T[dxkNBh ;wkrw ftu p'bfdnK itkjo
bkb Bfjo{ B/ fejk ;h fe ;kvk fJwfsjkB
j? l wB[Zyh iht ns/ T[; dk efbnkD.
;[szsosk s'I fJedw pknd d/F d/;[szsosk s'I fJedw pknd d/F d/;[szsosk s'I fJedw pknd d/F d/;[szsosk s'I fJedw pknd d/F d/;[szsosk s'I fJedw pknd d/F d/
B/sktK d/ ;kjwD/ fJj rZb pj[sB/sktK d/ ;kjwD/ fJj rZb pj[sB/sktK d/ ;kjwD/ fJj rZb pj[sB/sktK d/ ;kjwD/ fJj rZb pj[sB/sktK d/ ;kjwD/ fJj rZb pj[s
wjZstg{oB ;h fe gqFk;B ftuwjZstg{oB ;h fe gqFk;B ftuwjZstg{oB ;h fe gqFk;B ftuwjZstg{oB ;h fe gqFk;B ftuwjZstg{oB ;h fe gqFk;B ftu
T[BQK ;G so[ZNhnK ~ d{o ehskT[BQK ;G so[ZNhnK ~ d{o ehskT[BQK ;G so[ZNhnK ~ d{o ehskT[BQK ;G so[ZNhnK ~ d{o ehskT[BQK ;G so[ZNhnK ~ d{o ehsk
ikt/ fijVhnK iBsk se ;/tktKikt/ fijVhnK iBsk se ;/tktKikt/ fijVhnK iBsk se ;/tktKikt/ fijVhnK iBsk se ;/tktKikt/ fijVhnK iBsk se ;/tktK
gj[zukT[D ftu d/oh eodhnK jBgj[zukT[D ftu d/oh eodhnK jBgj[zukT[D ftu d/oh eodhnK jBgj[zukT[D ftu d/oh eodhnK jBgj[zukT[D ftu d/oh eodhnK jB
iK fiBQK ftu n:'rsk Fkfwb j?.iK fiBQK ftu n:'rsk Fkfwb j?.iK fiBQK ftu n:'rsk Fkfwb j?.iK fiBQK ftu n:'rsk Fkfwb j?.iK fiBQK ftu n:'rsk Fkfwb j?.
wjkswk rKXh ns/ itkjo bkbwjkswk rKXh ns/ itkjo bkbwjkswk rKXh ns/ itkjo bkbwjkswk rKXh ns/ itkjo bkbwjkswk rKXh ns/ itkjo bkb
Bfjo{ tor/ ftneshnK B/ gqFk;BBfjo{ tor/ ftneshnK B/ gqFk;BBfjo{ tor/ ftneshnK B/ gqFk;BBfjo{ tor/ ftneshnK B/ gqFk;BBfjo{ tor/ ftneshnK B/ gqFk;B
ftu w[Zy fXnkB, FfjohnK #s/ e/ftu w[Zy fXnkB, FfjohnK #s/ e/ftu w[Zy fXnkB, FfjohnK #s/ e/ftu w[Zy fXnkB, FfjohnK #s/ e/ftu w[Zy fXnkB, FfjohnK #s/ e/
Idfos ehsk ns/ FfjohnK d/Idfos ehsk ns/ FfjohnK d/Idfos ehsk ns/ FfjohnK d/Idfos ehsk ns/ FfjohnK d/Idfos ehsk ns/ FfjohnK d/
efbnkD ns/ GbkJh bJh T[BQKefbnkD ns/ GbkJh bJh T[BQKefbnkD ns/ GbkJh bJh T[BQKefbnkD ns/ GbkJh bJh T[BQKefbnkD ns/ GbkJh bJh T[BQK
;G spdhbhnK ~ gqpzX ftu fbnkT[D;G spdhbhnK ~ gqpzX ftu fbnkT[D;G spdhbhnK ~ gqpzX ftu fbnkT[D;G spdhbhnK ~ gqpzX ftu fbnkT[D;G spdhbhnK ~ gqpzX ftu fbnkT[D
bJh ;[u/s ehsk fi; Bkb jobJh ;[u/s ehsk fi; Bkb jobJh ;[u/s ehsk fi; Bkb jobJh ;[u/s ehsk fi; Bkb jobJh ;[u/s ehsk fi; Bkb jo
ftnesh ~ xZN'-xZN ;w/ I ftuftnesh ~ xZN'-xZN ;w/ I ftuftnesh ~ xZN'-xZN ;w/ I ftuftnesh ~ xZN'-xZN ;w/ I ftuftnesh ~ xZN'-xZN ;w/ I ftu
uzrhnK ;/tktK fwb ;eD.uzrhnK ;/tktK fwb ;eD.uzrhnK ;/tktK fwb ;eD.uzrhnK ;/tktK fwb ;eD.uzrhnK ;/tktK fwb ;eD.
gqFk;B d/ tZy-tZy ftfFnK ftu
pj[s ;kohnK spdhbhnK dh b'V ;h.
gqFk;B d/ tZy-tZy ftF/ ;B, okiBhse,
ek~Bh, ;EkgBk, seBheh, ftneshrs,
ftZsh, ;wkfie ns/ wkBf;e nkfd. fJ;
s'I fJbktk, fJe d/F ~ nzsookFNoh
;z;EktK fit/I ;z:[es okFNo, :{oghB
:{BhnB, nzsookFNoh w[dok \zv, :{B?;e'
nkfd ;z;EktK Bkb nkgD/ ;zpzX pDkT[D/
j[zd/ jB fi; ftu Bk f;o\ ftZsh bkG
;r'I nkw iBsk bJh ;wkfie bkGK dhnK
;zGktBktK j[zdhnK jB fiBQK ~ tZX s'I tZX
gqkgs eoBk jo d/F dk w[Zy T[d/F j[zdk
j?. fJ; bJh fJj }o{oh pDdk j? fe
gqFk;B ftu :'rsk fbnKdh ikt/. soZ[NhnK
d{o ehshnK ikD ns/ ;w/I d/ pdbD
Bkb BthnK nkJhnK spdbhnK nB[;ko
;[Xko fbnKdk ikt/.
;[szsosk s'I gfjbK tZy-tZy ftGkrK
ftu eowukohnK dh fijVh ftt;Ek pDh
j'Jh ;h ns/ T[BQK d/ ezw pko/ fBohyD
eoB bJh 1951 ftu ;qh J/HvhH r'otkbk
d/ nXhB :'iBk efwFB tb'I fJe ew/Nh
pDkJh rJh ns/ T[; s'I pknd 1953
ftu fJe j'o ew/Nh pDkJh rJh sK fe
gqFk;Bh wFhBoh d/ ezw pko/ ft;Eko
;fjs nfXn?B ehsk ikt/. fJ; efwFB
~ n?gbph efwFB fejk iKdk j?. 1954
ftu gqFk;fBe ;[XkoK ~ e/Ido d/ wzsoh
wzvb tb'I ftukfonk frnk ns/ fJ; B/
fijV/ w[Zy w[Zd/ ftuko/ T[j ;B, g?;/ dh
pZus eoBh, ftF/FskJh tkb/ ezwK #s/
fBrokBh, ftGkrK ftu fwbtosB ns/
skbw/b, gqFk;fBe eowukoh ns/ ftek;,
ns/ fGqFNkuko ~ o'eDk nkfd. fJBQK ;G
dk ;zpzX f;o\ fJe jh w[Zd/ Bkb ;h fe
d/F d/ jo Ffjoh ~ xZN'-xZN bkrs #s/
xZN'-xZN ;w/I ftu n;kBh Bkb gqpzXeh
;/tktK fwb ;edhnK j'D.
fe;/ th ;cb gqpzX ftu gqpzX d/
fszBK nzrK dk ;[szso ns/ fJe d{i/ d/
gqGkt s'I w[es j'Dk pj[s }o{oh j?. ;G
s'I gfjbK ek~B pDkT[D bJh okiK ftu
ftXkB ;GktK ns/ e/Ido ftu ;z;d, fiBQK
dh u'D ;zpzXh ;G t/ot/ ;zftXkB ftu
fds/ rJ/ jB. go ;w/I-;w/I T[BQK ftu th
;[Xko d/ T[d/F Bkb e[M ;'XK ehshnK
rJhnK jB. ekoiekoBh fi; ftu e/Ido
ftu gqXkB wzsoh id fe okiK ftu w[Zy
wzsoh d/ Bkb-Bkb T[BQK d/ wzsoh wzvb
d/ wzsoh fiBQK d/ nXhB tZy-tZy ftGkrK
d/ n\;o, eowukoh ns/ nwbk fB:[es
j[zdk j?. sh;ok nzr j? fBnKgkfbek i'
;ko/ d/F bJh ;[gohw e'oN, fco okiK dh
gZXo #s/ jkJh e'oN, f}bQk gZXo #s/ ;?FB
e'oN ns/ T[g-wzvb dh gZXo #s/ iZiK ftu
tZy-tZy y/soK nB[;ko tzfvnk j'fJnk j?.
uzr/ gqpzX bJh }o{oh j? fe fszB/ jh nzr
;[szso s"o s/ ezw eoB.
okiK d/ nXhB go ;[zsso s"o s/
;EkBe ;oekoK fiBQK ftu Bro gkfbektK
iK fBrw ns/ fgzvK ftu gzukfJsK dh
ftt;Ek ehsh rJh. e[M ftGkr fJBQK
;z;EktK d/ nXhB ehs/ rJ/ Gkt/I fe
gqgqgqgqgq
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 33
;oekoh ;ogq;sh d/ nXhB fJj ;z;EktK
ezw eodhnK jB go fJBQK d/ fizw/ e[M
ezw bkJ/ iKd/ jB. Gkt/I fe ;EkBe
;oekoK d/ you g{o/ eoB bJh T[BQK ~
oki dh ;oeko #s/ jh fBoGo eoBk g?Idk
j?. fco th T[BQK tb'I nkwdB fJeZmh
eoB bJh T[BQK ~ eo bkT[D dhnK e[M
FeshnK d/ fdshnK iKdhnK jB fi;
Bkb T[j T[BQK d/ fizw/ bZr/ ezwK ~ g{ok
eodhnK jB.
Gkos dh f}nkdkso nkpkdh fgzvK
ftu ofjzdh j? ns/ fJj fgzv d{o-d{o se
f}bQ/ ns/ sfj;hb d/ w[Zy d\soK s'I ek\h
d{o j[zd/ jB. fgzvK dhnK e[M ;wZf;nktK
T[j jB fijVhnK fgzv dh gZXo #s/ jh
jZb j' ;edhnK jB. ;[szsosk s'I fJedw
pknd gzukfJsh oki gqDkbh F[o{ ehsh
rJh. pknd ftu 1962 fJ; gqDkbh ~
fszB gZXoh gqDkbh pDk fdsk frnk fi;
ftu gzukfJsK s'I pknd pbke dh gZXo
#s/ gzukfJs ;zwsh fi; ~ gzukfJsK d/
B[wkfJzfdnK tb'I u[fDnk iKdk ;h ns/
fco f}bQk gfoFd fi; ~ gzukfJs ;zwshnK
tb'I u[fDnk iKdk ;h. gzukfJsK, gzukfJs
;zwshnK ns/ f}bQk gfoFd ftu ezwK dh
tzv ehsh iKdh j?. pknd ftu 1993
ftu gzukfJsh oki ek~B ftu ;'X eoe/,
gzukfJs ;zwshnK ns/ f}bQk gfoFd d/
u'D d/ Yzr ftu eJh spdhbhnK ehshnK
rJhnK fi; ftu w[Zy rZb fJj ;h fe
fgzvK ftu ofjD tkb/ jo ftnesh ~
fJBQK dh u'D ftu fjZ;k b?D dk w"ek
fdsk frnk ns/ gzukfJsK, gzukfJs ;zwshnK
ns/ f}bQk gfoFd d/ ezwK ftu tzv ehsh
rJh.
;[szsosk s'I gfjbK d/F dk gqFk;fBe
YKuk pj[s r[zMbdko ;h. d/F ftu eJh
fonk;sK, wjkokfinK, BtkpK ns/ fB}kwK
d/ nXhB ;B fiBQK ftu S'N/ s'I tZv/
n\;o se dhnK fB:[eshnK dk Yzr
T[; fonk;s d/ w[yh #s/ fBoGo eodk
;h. e[M tZv/-tZv/ ]kBdkBK ns/ irhodkoK
~ eJh soQK d/ jZe jkf;b ;B. fpqfNF
;oeko d/ nXhB y/so ftu nzro/}K
dhnK b'VK nB[;ko Gosh dh fefonk d/
T[BQK dh wo}h nB[;ko fB:w pD/ j'J/
;B. fJE'I se fe Gkos dhnK f;tb
;/tktK d/ n\;oK bJh w[ekpb/ d/ fJwfsjkB
ftu th gZygks ehsk iKdk ;h ns/ T[j
fJwfsjkB bzvB ftu n:'fis ehsk iKdk
;h.
;[szsosk s'I pknd fJ; rZb;[szsosk s'I pknd fJ; rZb;[szsosk s'I pknd fJ; rZb;[szsosk s'I pknd fJ; rZb;[szsosk s'I pknd fJ; rZb
tZb fXnkB fdsk frnk fe jotZb fXnkB fdsk frnk fe jotZb fXnkB fdsk frnk fe jotZb fXnkB fdsk frnk fe jotZb fXnkB fdsk frnk fe jo
gZXo d/ eowukoh dh gqfefonkgZXo d/ eowukoh dh gqfefonkgZXo d/ eowukoh dh gqfefonkgZXo d/ eowukoh dh gqfefonkgZXo d/ eowukoh dh gqfefonk
eh j't/. feT[Ife Gkos B/ b'eszsoeh j't/. feT[Ife Gkos B/ b'eszsoeh j't/. feT[Ife Gkos B/ b'eszsoeh j't/. feT[Ife Gkos B/ b'eszsoeh j't/. feT[Ife Gkos B/ b'eszso
ngDkfJnk fi; ftu jo fJengDkfJnk fi; ftu jo fJengDkfJnk fi; ftu jo fJengDkfJnk fi; ftu jo fJengDkfJnk fi; ftu jo fJe
bJh pokpo jZe ;B. fJ;bJh pokpo jZe ;B. fJ;bJh pokpo jZe ;B. fJ;bJh pokpo jZe ;B. fJ;bJh pokpo jZe ;B. fJ;
bJh ;G s'I wjZstg{oB rZb ;hbJh ;G s'I wjZstg{oB rZb ;hbJh ;G s'I wjZstg{oB rZb ;hbJh ;G s'I wjZstg{oB rZb ;hbJh ;G s'I wjZstg{oB rZb ;h
fe B"eohnK dh jo gZXo #s/fe B"eohnK dh jo gZXo #s/fe B"eohnK dh jo gZXo #s/fe B"eohnK dh jo gZXo #s/fe B"eohnK dh jo gZXo #s/
xZN'-xZN :'rsk g{oh eoB s'IxZN'-xZN :'rsk g{oh eoB s'IxZN'-xZN :'rsk g{oh eoB s'IxZN'-xZN :'rsk g{oh eoB s'IxZN'-xZN :'rsk g{oh eoB s'I
pknd jo fJe d/ u[D/ ikDpknd jo fJe d/ u[D/ ikDpknd jo fJe d/ u[D/ ikDpknd jo fJe d/ u[D/ ikDpknd jo fJe d/ u[D/ ikD
bJh pokpo d/ w"e/ j'D ns/bJh pokpo d/ w"e/ j'D ns/bJh pokpo d/ w"e/ j'D ns/bJh pokpo d/ w"e/ j'D ns/bJh pokpo d/ w"e/ j'D ns/
fJ; u'D eoB tkbh ;z;Ek ;oekohfJ; u'D eoB tkbh ;z;Ek ;oekohfJ; u'D eoB tkbh ;z;Ek ;oekohfJ; u'D eoB tkbh ;z;Ek ;oekohfJ; u'D eoB tkbh ;z;Ek ;oekoh
gqGkt s'I fpbe[b w[es j't/.gqGkt s'I fpbe[b w[es j't/.gqGkt s'I fpbe[b w[es j't/.gqGkt s'I fpbe[b w[es j't/.gqGkt s'I fpbe[b w[es j't/.
fJ; T[d/F ~ ;kjwD/ oyd/ j'J/
e/Ido dh gZXo #s/ ;zx b'e ;/tk nk:'r
ns/ okiK dh gZXo #s/ okiK d/ ;oft;
;b?eFB p'ov fB:[es ehs/ rJ/. fJBQK
d/ w?Ipo ns/ u/now?BK dh fB:[esh dh
gqfefonk s? ehsh rJh ns/ fJj :ehBh
pDkfJnk frnk fe fJj p'ov fe;/ fe;w
dk gZygks Bk eo ;eD. fJ; ftu ;G
s'I tZvh rZb ;h fJBQK p'ovK d/ w?IpoK
bJh fe;/ fe;w d/ okiBhse iK ;oekoh
gqGkt s'I w[es j' e/ ezw eoB dh
ftt;Ek. eowukohnK dh fB:[esh s'I
fJbktk, T[BQK dh soZeh d/ fB:w fBFus
ehs/ rJ/ ns/ jo n;kwh bJh xZN'-xZN
:'rsk s? ehsh rJh.
gqFk;B ftu ;[Xko fbnkT[D bJh
fJj }o{oh pDdk j? fe BthnK nkT[D
tkbhnK spdhbhnK ns/ b'VK nB[;ko
gqpzX ftu spdhbhnK ns/ ;[XkoK d/
;w/I-;w/I #s/ nfXn?B ehsk ikt/. fJ; rZb
~ w[Zy oZyfdnK gfjbK gqFk;fBe ;[Xko
efwFB 5 iBtoh 1966 ~ ;Ekfgs ehsk
frnk. fJ; d/ gfjb/ u/now?B ;qh w[okoih
d/;kJh ;B i' T[; t/b/ gkobhw?IN d/ w?Ipo
;B go pknd ftu T[j T[g gqXkB wzsoh
pDB eoe/ fJ; gqFk;fBe ;[Xko efwFB
d/ u/now?B ;qh e/H jB{zwEZJhnk pDkJ/
rJ/. fJ; gqpzXeh efwFB ~ rqfj wzsokbk
d/ nXhB ;Ekfgs ehsk frnk. fJ; d/
fizw/ fJj rZb bkJh rJh fe T[j T[BQK
jkbsK dk nfXn?B eo/ fi; Bkb ;oekoh
eowukohnK dh :'rsk dk tZX s'I tZX
bkG b?Dk :ehBh pD ;e/ ns/ ;oekoh
eowukoh d/F d/ ftek; bJh ;wkfie
ns/ nkofEe gZXo #s/ T[uhnK gqkgshnK
eo ;eD.
fJ; efwFB tb'I j/m fdshnK rZbK
~ fXnkB ftu ofynk frnk fiBQK ftu
;oekoh Jh gqFk;fBe wFhBoh d/ ezw
eoB dk Yzr, :'iBktK dk jo gZXo #s/
bkr{ eoBk, e/Ido ns/ okiK d/ foFs/,
okiK dh gZXo dk gqFk;B, f}bQk gqFk;B,
y/sh gqFk;B ns/ jo Ffjoh dhnK fFekfJsK
dk fBgNkok eoBk. fJ; bJh fJ; efwFB
B/ tZy-tZy gfjb{nK dk nfXnB eoB s'I
pknd nkgDhnK 20 fog'oNK fdshnK
fiBQK ftu nkw FfjohnK dhnK fFekfJsK
dk fBgNkok eoBk, :'iBk dk YKuk, ;oekoh
gqpzX nXhB fJekJhnK, ftZs, b/yk ns/
nkfvN, e/Ido s/ okiK d/ ;zpzX, okiK dk
gqpzX fo}ot p?Ie nk\ fJzvhnk, vke ns/
sko ftGkr nkfd. fJBQK fog'oNK ftu
fJBQK ftGkrK d/ ezw ftu f}ndk :'rsk
fbnkT[D bJh tZy-tZy soQK dhnK 537
f;\koFK ehshnK i' fe fJ; efwFB d/
fJBQK Bkb ;zpzfXs wzsokbk Bkb skbw/b
eoB s'I pknd v{zx/ nfXn?B s'I pknd
ehshnK ;B. fJj efwFB 1970 d/ nZX
se fojk go fJBQK dhnK f;\koFK ~
Btzpo 1977 ftu gkobhw?IN d/ ;kjwD/
34 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
g/F ehsk frnk.
1991 ftu T[dkoheoB, fBZiheoB1991 ftu T[dkoheoB, fBZiheoB1991 ftu T[dkoheoB, fBZiheoB1991 ftu T[dkoheoB, fBZiheoB1991 ftu T[dkoheoB, fBZiheoB
ns/ ftFtheoB dh Bhsh ~ ;kohns/ ftFtheoB dh Bhsh ~ ;kohns/ ftFtheoB dh Bhsh ~ ;kohns/ ftFtheoB dh Bhsh ~ ;kohns/ ftFtheoB dh Bhsh ~ ;koh
d[BhnK ftu T[sFkfjs ehsk frnkd[BhnK ftu T[sFkfjs ehsk frnkd[BhnK ftu T[sFkfjs ehsk frnkd[BhnK ftu T[sFkfjs ehsk frnkd[BhnK ftu T[sFkfjs ehsk frnk
fi; bJh fJ; tksktoB ftufi; bJh fJ; tksktoB ftufi; bJh fJ; tksktoB ftufi; bJh fJ; tksktoB ftufi; bJh fJ; tksktoB ftu
gqpzXeh spdhbhnK dh b'V ;wMhgqpzXeh spdhbhnK dh b'V ;wMhgqpzXeh spdhbhnK dh b'V ;wMhgqpzXeh spdhbhnK dh b'V ;wMhgqpzXeh spdhbhnK dh b'V ;wMh
rJh. fJ; eoe/ fco 5 nr;srJh. fJ; eoe/ fco 5 nr;srJh. fJ; eoe/ fco 5 nr;srJh. fJ; eoe/ fco 5 nr;srJh. fJ; eoe/ fco 5 nr;s
2005 ~ d{;ok gqFk;fBe ;[Xko2005 ~ d{;ok gqFk;fBe ;[Xko2005 ~ d{;ok gqFk;fBe ;[Xko2005 ~ d{;ok gqFk;fBe ;[Xko2005 ~ d{;ok gqFk;fBe ;[Xko
efwFB ;Ekfgs ehsk frnk ns/efwFB ;Ekfgs ehsk frnk ns/efwFB ;Ekfgs ehsk frnk ns/efwFB ;Ekfgs ehsk frnk ns/efwFB ;Ekfgs ehsk frnk ns/
fJ; efwFB d/ gqXkB ;B thoZgkfJ; efwFB d/ gqXkB ;B thoZgkfJ; efwFB d/ gqXkB ;B thoZgkfJ; efwFB d/ gqXkB ;B thoZgkfJ; efwFB d/ gqXkB ;B thoZgk
w'fJbh id'I fe vkH J/HghH w[yoih,w'fJbh id'I fe vkH J/HghH w[yoih,w'fJbh id'I fe vkH J/HghH w[yoih,w'fJbh id'I fe vkH J/HghH w[yoih,w'fJbh id'I fe vkH J/HghH w[yoih,
vkH J/H n?u ekbo', vkH i?gqekFvkH J/H n?u ekbo', vkH i?gqekFvkH J/H n?u ekbo', vkH i?gqekFvkH J/H n?u ekbo', vkH i?gqekFvkH J/H n?u ekbo', vkH i?gqekF
BokfJDB fJ; d/ w?Ipo ;B ns/BokfJDB fJ; d/ w?Ipo ;B ns/BokfJDB fJ; d/ w?Ipo ;B ns/BokfJDB fJ; d/ w?Ipo ;B ns/BokfJDB fJ; d/ w?Ipo ;B ns/
tBhsk okJ/ fJ; efwFB d/ w?IpotBhsk okJ/ fJ; efwFB d/ w?IpotBhsk okJ/ fJ; efwFB d/ w?IpotBhsk okJ/ fJ; efwFB d/ w?IpotBhsk okJ/ fJ; efwFB d/ w?Ipo
;eZso ;B.;eZso ;B.;eZso ;B.;eZso ;B.;eZso ;B.
thoZgk w'fJbh d/ 2009 ftu n;sh\k
d/D s'I pknd th okwkuzdo ~ fJ;
efwFB dk u/now?B pDkfJnk frnk.
efwFB d/ fizw/ fJj bkfJnk frnk fe
T[j fJj nfXn?B eo/ fe fe; soQK :'r
gqFk;B fijVk brksko uZbD tkbk j't/
ns/ itkpd/j j't/ ns/ T[; bJh fe;
soQK d/ ;[Xko eoB dh b'V j?. fJ; bJh
fJ; efwFB ~ e[M rZbK #s/ ]k; fXnkB
d/D bJh fejk frnk.
ftF/ ;B l Gkos ;oeko dk gqFk;fBe
YKuk, gqFk;B dh B?fsesk, ftZsh gqpzX
pDkT[Dk, f}fbQnK dh gZXo #s/ :'r gqpzX
~ :ehBh pDkT[Dk, ;EBe ;oekoK ns/
gzukfJsK d/ gqpzX dk nfXn?B, ;wkfie
g{zih, No;N ns/ iBse ;/tktK ~ gqdkB
eoBk nkfd. efwFB B/ okiK dhnK
;oekoK dh ;bkj Bkb nkgD/ Yzr pDkT[D/
;B ns/ fJ; bJh T[j ew/NhnK, ;bkjeko
nkgDh ;jkfJsk bJh fB:[es eo ;ed/
;B. Gkos ;oeko d/ wzsoh ns/ ;zpzfXs
ftGkr fJ; bJh b'VhIdh ns/ }o{oh
ikDekoh gqdkB eoBr/.
fJ; d{;o/ gqFk;fBe ;[Xko efwFB
B/ ;oeko ~ 15 fog'oNK fdshnK fiBQK
ftu ;{uBk dk nfXeko, 2006 ftu
w[FfebK dk jZb eoBk, 2006 ftu, ;EkBe
gqFk;B 2007 ftu, ;wkfie g{zih 2008
ftu Gkos ;oeko dk gqFk;Bh YKuk
2009 ftu, okiK ns/ f}fbQnK d/ gqpzX
dh fog'oN 2009 ftu nkfd fdshnK.
30 wkou 2007 ~ T[; tes d/
ftd/Fh wkwfbnK d/ wzsoh dh gqXkBrh
nXhB ;oeko B/ wzsohnK d/ fJe ro[Zg
~ fB:[es ehsk fe T[j ;[Xko efwFB
dhnK f;\koFK #s/ fXnkB d/D ns/ T[BQK
dh ;whfynk eoB.
Gkt/I fe b'egkb dk fpb eJh fuoK
s'I ;z;d ftu g/F ehsk iKdk fojk ;h go
T[; ~ rzGhosk Bkb 2011 ftu g/F
ehsk frnk ns/ fco fJ; ~ ;kohnK
okiBhse gkoNhnK d/ ;fj:'r Bkb 2013
ftu gk; eo fdsk frnk. fJ; ;z;Ek
Bkb ;z;d d/ w?Ipo ns/ wzsohnK d/
ezweki #s/ fXnkB ofynk ikt/rk ns/
T[BQK d/ ezw eoB d/ Yzr ns/ T[BQK
;zpzXh fGqFNkuko dhnK nkJhnK fFekfJsK
dh ;[DtkJh ehsh ikt/rh. fJ; ;z;Ek ~
fpbe[b ;oeko gqGkt s'I ;[szso oZyD dh
ftt;Ek ehsh ikt/rh sK fe ;oeko d/
gqGkt Bkb fJ; ;z;Ek d/ ezweki #s/ e'Jh
gqGkt Bk gt/ ns/ gqFk;fBe ;[XkoK ftu
e'Jh o[ektN Bk nkt/.
gqFk;fBe ;[XkoK ftu ;{uBk d/ nfXeko
dk jZe i' 2006 ftu bkr{ ehsk frnk
fJe pj[s wjZstg{oB edw j?. fJ;
Bkb fe;/ th ;oekoh eowukoh pko/ jo
soQK dh ;{uBk iK fe;/ ekotkJh bJh
ehsh rJh gqfefonk dh ;koh ;{uBk T[gbpX
eokT[D dh ftt;Ek ehsh rJh. fJ;
nfXeko Bkb e'Jh th ftnesh E'VQh fijh
ch; d/ e/ fe;/ th ftnesh iK wfjew/
pko/ ;{uBk gqkgs eo ;edk j? ns/
;zpzfXs wfjew/ iK eowukoh ~ T[j
;{uBk ;hws ;w/I d/ nzdo d/Dh gt/rh
ns/ e[skjh eoB dh jkbs ftu T[;
eowukoh d/ nXhB ek~Bh ekotkJh ehsh
ik ;e/rh. fJ; nfXeko okjhI e'Jh th
ftnesh, oki, e/Ido iK ;EkBe ;oeko
dh fe;/ th ekotkJh ;zpzXh ;{uBk gqkgs
eo ;edk j?. fJ; Bkb ;ko/ jh nfXekoh
ns/ eowukoh ;[u/s j' rJ/ jB ns/ fJ;
fJe jh nfXeko Bkb gqFk;B ftu pj[s
tZvh :'rsk nk rJh j?.
g qFk;fBe ;[XkoK dh fefonkg qFk;fBe ;[XkoK dh fefonkg qFk;fBe ;[XkoK dh fefonkg qFk;fBe ;[XkoK dh fefonkg qFk;fBe ;[XkoK dh fefonk
brksko ikoh oj/rh feT[Ife i'brksko ikoh oj/rh feT[Ife i'brksko ikoh oj/rh feT[Ife i'brksko ikoh oj/rh feT[Ife i'brksko ikoh oj/rh feT[Ife i'
;w/I-;w/ I #s/ nkJhnK spdhbhnK;w/I-;w/ I #s/ nkJhnK spdhbhnK;w/I-;w/ I #s/ nkJhnK spdhbhnK;w/I-;w/ I #s/ nkJhnK spdhbhnK;w/I-;w/ I #s/ nkJhnK spdhbhnK
Bkb BthnK b'VK g?dk j' iKdhnKBkb BthnK b'VK g?dk j' iKdhnKBkb BthnK b'VK g?dk j' iKdhnKBkb BthnK b'VK g?dk j' iKdhnKBkb BthnK b'VK g?dk j' iKdhnK
jB fi; eoe/ gfjbhnK jkbsKjB fi; eoe/ gfjbhnK jkbsKjB fi; eoe/ gfjbhnK jkbsKjB fi; eoe/ gfjbhnK jkbsKjB fi; eoe/ gfjbhnK jkbsK
pdb iKdhnK jB fi; bJhpdb iKdhnK jB fi; bJhpdb iKdhnK jB fi; bJhpdb iKdhnK jB fi; bJhpdb iKdhnK jB fi; bJh
Bt/I ;[XkoK dh b'V pD iKdh j?.Bt/I ;[XkoK dh b'V pD iKdh j?.Bt/I ;[XkoK dh b'V pD iKdh j?.Bt/I ;[XkoK dh b'V pD iKdh j?.Bt/I ;[XkoK dh b'V pD iKdh j?.
fJBQK gqFk;fBe ;[XkoK dk T[d/FfJBQK gqFk;fBe ;[XkoK dk T[d/FfJBQK gqFk;fBe ;[XkoK dk T[d/FfJBQK gqFk;fBe ;[XkoK dk T[d/FfJBQK gqFk;fBe ;[XkoK dk T[d/F
f;o\ fJe j? fe nkw ftneshf;o\ fJe j? fe nkw ftneshf;o\ fJe j? fe nkw ftneshf;o\ fJe j? fe nkw ftneshf;o\ fJe j? fe nkw ftnesh
~ n;kBh Bkb ;oekoh ;/tktK~ n;kBh Bkb ;oekoh ;/tktK~ n;kBh Bkb ;oekoh ;/tktK~ n;kBh Bkb ;oekoh ;/tktK~ n;kBh Bkb ;oekoh ;/tktK
ns/ \?;b/ fwb ;ed/ jB.ns/ \?;b/ fwb ;ed/ jB.ns/ \?;b/ fwb ;ed/ jB.ns/ \?;b/ fwb ;ed/ jB.ns/ \?;b/ fwb ;ed/ jB.
(b/ye noEFk;soh s/ ;/tk w[es gq'c?;o
j?.)
e-mail :[email protected]
ftukoftukoftukoftukoftuko
• uzrk oki ubkT[D bJh, uzr/ ek~BK
dh T[Bh b'V BjhI j[zdh fizBh fe
;[fjod nfXekohnK dh. -(no;s{)
• fijVk oki ;t?-;BwkB dh f;Zfynk
fdzdk j? T[j ;op'sw wzfBnk iKdk
j?. - (r/N/)
• T[j jh ;oeko ;G s'I tXhnk j?,
fijVh tZX s'I tZX e[ZM d/ ;edh j?.
- (t'bNoHn?b)
• ;oeko dh ;koh ebk T[; dh JhwkBdkoh
ftu j[zdh j?. - (E"w;H i/)
• T[j ;oeko uzrh wzBh iKdh j? fijVhrohp s/ ew}'o wB[Zy Bkb j'Jh
tXheh ~ ;GBK dk ngwkB wzBdh
j?. - (;'bB)
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 35
gqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[Xko
gqFk;fBe ;[XkoK d/ T[d/F s/ gqkgshnKgqFk;fBe ;[XkoK d/ T[d/F s/ gqkgshnKgqFk;fBe ;[XkoK d/ T[d/F s/ gqkgshnKgqFk;fBe ;[XkoK d/ T[d/F s/ gqkgshnKgqFk;fBe ;[XkoK d/ T[d/F s/ gqkgshnK
;oski f;zx;oski f;zx;oski f;zx;oski f;zx;oski f;zx
Xko dk noE j?, gfjbK s'I e[M
uzrk eoBk sK fe T[; ftu
;[Xko j' ;e/ iK fe;/ soZ[Nh ~ d{o
eoBk. id'I gqFk;fBe ;[XkoK dh rZb
ehsh iKdh j? sK fJ; dk ;zpzX gqpzX ftu
gfjbK s'I uzr/ YKu/ ns/ gqDkbh Bkb j?
sK fe gfjbK s'I ub ojhnK so[NhnK ~
d{o ehsk ik ;e/. 1947 s'I gfjbK Gkos
fpqfNF ;kwoki dk fjZ;k ;h. jo ftnesh
~ t'N dk nfXeko BjhI ;h ns/ gqpzX dk
w[Zy wzst nzro/} ;oeko dh :'rsk Bkb
;/tk eoBh ;h. ;[szsosk s'I pknd BtK
;zftXkB ngDkfJnk frnk sK fJ; ;zftXkB
~ F[o{ jh @@n;hI Gkos d/ b'e## Bkb F[o{
ehsk frnk fi; dk noE ;h fe jo fe;/
bJh okiBhse, nkofEe y/so nkfd ftu
pokpo d/ w"e/. e'Jh T[sw iK xZN
fwnko dk Ffjoh BjhI.
T[gozs, gfjbk fijVk gqFk;fBe ;[Xko
ehsk frnk, T[j ;h Gkos ftu ;z;dh
Yzr dh ;oeko ngDkJh rJh fi; ~ jo
fJe pkbr Ffjoh tb'I t'NK Bkb u[fDnk
iKdk ;h. b'eK tb'I u[Dh j'Jh ;oeko
gqFk;B bJh g{oh soQK ;woE ;h. fJ;
bJh ;zftXkB nB[;ko Bt/I gqpzX d/ sfjs
;oeko fszBK nzrK, ek~B pDkT[D tkbh
;z;d, gqpzXe wFhBoh ns/ fBnKgkfbek
ftu ezwK dh tzv ehsh rJh. fJBQK ~
fJe d{;o/ s'I fpbe[b ;[szso ehsk frnk.
ek~B xVD tkbh ;Gk ftu'I ekoiekoBh
;oeko d/ o{g ftu pDdh ;h. go fJ;
ekoiekoBh d/ sfjs e/Ido ns/ okiK d/
nfXekohnK bJh ezw eoB dh gqDkbh
:ehBh pDkJh rJh. T[BQK tb'I gqpzX
eod/ ;w/I ezw ftu e'Jh th d]b BjhI
;h d/ ;edk. fBnKgkbek ekoiekoBh s'I
fpbe[b ;[szso j' e/ ezw eodh ;h.
fBnKgkfbek d/ nXhB fJj f}zw/tkoh nkT[Idh
;h fe T[j fXnkB oy/ fe ekoiekoBh
fe;/ t/b/ th nkgDhnK FeshnK ns/
\o}K s'I nZr/ Bk ikt/ ns/ fJj :ehBh
pDkJ/ fe d/F ftu ofjD tkb/ ;ko/
FfjohnK d/ wB[Zyh nfXeko jo/e dh gj[zu
ftu jB ns/ ekoiekoBh T[BQK ~ edh th
gqGkts BjhI eo ;edh. ;w/I-;w/I ek~B
xVB tkbh ;Gk, ekoiekoBh ns/
fBnKgkfbek d/ ezwK dh ftt;Ek ftu eJh
soQK dhnK spdhbhnK ehshnK rJhnK.
w[Zy T[d/F ;h T[BQK dhnK so[ZNhnK ~ d{o
eo e/, tZX s'I tZX :'rsk Bkb gqpzX ftu
;[Xko fbnKd/ ikD.
fco ekoiekoBh d/ sfjs ezw eoB
tkb/ eowukohnK dh fB:[esh d/ YzrK ~
:ehBh pDkfJnk frnk. e/Ido ;oeko
ns/ oki ;oekoK d/ S'N/ s'I b? e/ T[u/
doi/ se d/ eowukohnK dhnK fB:[eshnK
d/ Yzr fJ; gqeko pDkJ/ rJ/ fe d/F d/
jo ftnesh bJh i/ T[j xZN'-xZN :'rsktK
g{ohnK eodk j't/ sK u'D bJh pokpo d/
w"e/ fds/ ikD. fJ; d/ nXhB e/Ido ftu
ns/ okiK ftu ;oft; ;b?eFB p'ov
pDkJ/ rJ/ fi; ftu fe;/ th ftnesh ~
Xow, p'bh, oki, iks iK y/so nkfd d/
sfjs fe;/ th fB:[esh d/ w"e/ s'I bKG/
BjhI ehsk ik ;edk. fJj fB:[eshnK
eoB dk gqpzX fJzBk gkodoFh pDkT[D dh
e'fFF ehsh rJh fe Bk sK ekoiekoBh
ns/ Bk jh oki iK e/Ido dh ;z;d d/
w?Ipo iK ekoiekoBh d/ w?Ipo fJBQK
eowukohnK dh fB:[esh ~ gqGkts eo
;eD ns/ T[BQK dh fB:[esh dk nkXko
f;o\ T[BQK dh :'rsk jh j't/.
gqFk;fBe ;[XkoK dk fJe tZvk gZy
;h FeshnK ns/ ezwK dk fte/IdoheoB
eoBk, e/Ido dhnK FeshnK ns/ \o},
okiK d/ ezw ns/ fJ; s'I fJbktk, Ffjoh
y/soK dk ;EkBe gqpzX ns/ fgzvK ftu
;EkBe gqpzX iK gzukfJsK dh u'D dh
gqfefonk s? eoBh. w?IpoK dh frDsh,
T[BQK dh fwnkd ns/ T[BQK ~ fwbD tkb/
nfXeko ns/ T[BQK tb'I g{o/ ehs/ ikD
tkb/ \o}K dh ftnkfynk ehsh rJh.
fte/IdoheoB dh fJ; gqfefonk ftu ;w/I-
;w/I spdhbhnK ehshnK iKdhnK ojhnK
fiBQK dk w[Zy T[d/F, fJBQK d/ ezw eoB dh
:'rsk ftu tkXk eoBk ns/ fJ; rZb #s/
fXnkB d/Dk ;h fe jo fJe bJh pokpo
d/ w"e/ j'D.
1951 ftu :'iBk efwFB tb'I J/HvhH
r'otkbk ew/Nh dh fB:[esh ehsh rJh
ns/ T[; s'I d' ;kb pknd 1953 ftu
n?gbph efwFB ;Ekfgs ehsk frnk.
T[; t/b/ fJj rZb t/yh rJh ;h fe
:'iBktK ~ mhe soQK bkr{ eoB ns/ T[BQK
s'I uzr/ f;ZN/ gqkgs eoB bJh fJj }o{oh
;h fe eowukohnK dh fB:[esh ns/ T[BQK
;[;[;[;[;[
36 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
tb'I tZy-tZy ftGkrK ftu skbw/b bJh
e[M uzrhnK spdhbhnK ehshnK ikD.
1956 ftu :'iBk nk:'r B/ fco :'iBk
d/ gqki?eNK ;zpzXh ;bkjeko ew/Nh dh
;EkgBk ehsh fe T[j fJj nfXn?B eo/
fe T[j fejVhnK :'r ;z;EktK, Yzr,
fwnko ns/ seBheK j' ;edhnK jB fiBQK
Bkb \}{b youh ~ o'fenk ik ;e/ ns/
gq'i?eNK ~ :'rsk Bkb bkr{ ehsk ik
;e/. Gkt/I fJ; ew/Nh ~ 1970 ftu
ysw eo fdsk frnk go fJ; tb'I
ehshnK rJhnK f;\koFK ftek; ftu s/}h
fbnkT[D ns/ so[ZNhnK d{o eoB bJh
pj[s ;jkfJe ;kfps j'JhnK.
gqFk;fBe ;[Xko fbnkT[D bJhgqFk;fBe ;[Xko fbnkT[D bJhgqFk;fBe ;[Xko fbnkT[D bJhgqFk;fBe ;[Xko fbnkT[D bJhgqFk;fBe ;[Xko fbnkT[D bJh
1966 ftu ;qh w[okoih d/;kJh dh1966 ftu ;qh w[okoih d/;kJh dh1966 ftu ;qh w[okoih d/;kJh dh1966 ftu ;qh w[okoih d/;kJh dh1966 ftu ;qh w[okoih d/;kJh dh
gqXkBrh j/m fJe efwFB ;EkfgsgqXkBrh j/m fJe efwFB ;EkfgsgqXkBrh j/m fJe efwFB ;EkfgsgqXkBrh j/m fJe efwFB ;EkfgsgqXkBrh j/m fJe efwFB ;Ekfgs
ehsk frnk. efwFB B/ tZy-tZyehsk frnk. efwFB B/ tZy-tZyehsk frnk. efwFB B/ tZy-tZyehsk frnk. efwFB B/ tZy-tZyehsk frnk. efwFB B/ tZy-tZy
ftGkrK ftu ;[Xko eoB ns/ftGkrK ftu ;[Xko eoB ns/ftGkrK ftu ;[Xko eoB ns/ftGkrK ftu ;[Xko eoB ns/ftGkrK ftu ;[Xko eoB ns/
:'rsk fbnkT[D bJh ;w/I-;w/I 20:'rsk fbnkT[D bJh ;w/I-;w/I 20:'rsk fbnkT[D bJh ;w/I-;w/I 20:'rsk fbnkT[D bJh ;w/I-;w/I 20:'rsk fbnkT[D bJh ;w/I-;w/I 20
fog'oNK fdshnK fiBQK ftu 500fog'oNK fdshnK fiBQK ftu 500fog'oNK fdshnK fiBQK ftu 500fog'oNK fdshnK fiBQK ftu 500fog'oNK fdshnK fiBQK ftu 500
d/ brGr f;\koFK ehshnK rJhnKd/ brGr f;\koFK ehshnK rJhnKd/ brGr f;\koFK ehshnK rJhnKd/ brGr f;\koFK ehshnK rJhnKd/ brGr f;\koFK ehshnK rJhnK
;B. f;\koFK ftu w[Zy f;\koF;B. f;\koFK ftu w[Zy f;\koF;B. f;\koFK ftu w[Zy f;\koF;B. f;\koFK ftu w[Zy f;\koF;B. f;\koFK ftu w[Zy f;\koF
fJj ;h fe fe;/ eowukoh dhfJj ;h fe fe;/ eowukoh dhfJj ;h fe fe;/ eowukoh dhfJj ;h fe fe;/ eowukoh dhfJj ;h fe fe;/ eowukoh dh
B"eoh d"okB T[; ~ T[u/oh ;fEshB"eoh d"okB T[; ~ T[u/oh ;fEshB"eoh d"okB T[; ~ T[u/oh ;fEshB"eoh d"okB T[; ~ T[u/oh ;fEshB"eoh d"okB T[; ~ T[u/oh ;fEsh
g q kgs eoB bJh w[ekpb/ d/g q kgs eoB bJh w[ekpb/ d/g q kgs eoB bJh w[ekpb/ d/g q kgs eoB bJh w[ekpb/ d/g q kgs eoB bJh w[ekpb/ d/
fJwfsjkB okjhI T[j ;fEsh gqkgsfJwfsjkB okjhI T[j ;fEsh gqkgsfJwfsjkB okjhI T[j ;fEsh gqkgsfJwfsjkB okjhI T[j ;fEsh gqkgsfJwfsjkB okjhI T[j ;fEsh gqkgs
eoB dk w"ek fdsk ikt/. ew/NheoB dk w"ek fdsk ikt/. ew/NheoB dk w"ek fdsk ikt/. ew/NheoB dk w"ek fdsk ikt/. ew/NheoB dk w"ek fdsk ikt/. ew/Nh
tb'I ehshnK rJhnK f;\koFK ftu'Itb'I ehshnK rJhnK f;\koFK ftu'Itb'I ehshnK rJhnK f;\koFK ftu'Itb'I ehshnK rJhnK f;\koFK ftu'Itb'I ehshnK rJhnK f;\koFK ftu'I
e[M ~ wzB fbnk frnk ns/ e[Me[M ~ wzB fbnk frnk ns/ e[Me[M ~ wzB fbnk frnk ns/ e[Me[M ~ wzB fbnk frnk ns/ e[Me[M ~ wzB fbnk frnk ns/ e[M
~ oZd th eo fdsk frnk ;h.~ oZd th eo fdsk frnk ;h.~ oZd th eo fdsk frnk ;h.~ oZd th eo fdsk frnk ;h.~ oZd th eo fdsk frnk ;h.
fJ; bJh fe T[BQK ~ bkr{ eoB iK
oZd eoB dk nfXeko ;zpzfXs wzsokfbnK
iK ftGkrK e'b j[zdk j?. eJh f;\koFK ~
sK s[os wzB fbnk j? go eJh f;\koFK
~ bkr{ eoB bJh pj[s f}nkdk ;wK
bZr iKdk j?.
gqFk;fBe ;[XkoK ~ bkr{ eokT[D
bJh j'o th eJh gqfefonktK ftu'I bzxDk
g?Idk j?. fit/I, gfjb/ gqpzXeh ;[XkoK d/
efwFB tb'I @b'egkb# dh fB:[esh dh
f;\koF ehsh rJh ;h. fco b'egkb fpb
;z;d ftu eJh tko fbnKdk frnk go
eJh w[FfebK eoe/ T[j gk; Bk j[zdk
fojk ns/ ek~B Bk pD ;fenk. b'egkb
dh ;z;Ek Bkb wzsokfbnK ns/ ;z;d d/
w?IpoK d/ ezwK dh fBrokBh ehsh ikDh ;h
ns/ fJ; ;z;Ek B/ ;[szso s"o s/ ;oekoh
eowukohnK tb'I ehs/ rJ/ fGqFNkuko d/
wkwfbnK Bkb fBgNDk ;h. ;z;Ek tb'I
jh ;oekoh eowukohnK d/ f]bk\ no}hnK
gqkgs eoBhnK ;B ns/ T[BQK d/ fBgNko/
bJh SkDphD eokT[Dh ;h. fJ; gqFk;fBe
efwFB dhnK f;\koFK s'I pknd eJh
okiK B/ @b'e nk:[es# dh fB:[esh eo
fdsh i' ;oekoh eowukohnK fiBQK ftu
okiBhse nj[fdnK #s/ bZr/ ftnesh th
nkT[Id/ jB, d/ pko/ SkDphD ns/ T[BQK d/
ezw pko/ nkJhnK fFekfJsK ;[Dd/ ;B.
fJBQK ftu okiK dhnK ftXkB ;GktK d/
w?Ipo ns/ T[u nj[d/ #s/ bZr/ eowukoh
th nkT[Id/ jB. b'e nk:[es tb'I @@gqFk;B
dh B?fsesk## pko/ ftnkfynk g{oB f;\koFK
th ehshnK iKdhnK jB.
b'e gqFk;B ftu ;[Xko fbnkT[D
bJh d{;ok gqpzXeh ;[Xko efwFB 2005
ftu ;Ekgs ehsk frnk ns/ fJ; d/ f}zw/
T[j Yzr fsnko eoB bJh fejk frnk
fi; sfjs ;oeko d/ jo gZXo #s/ fJe
f}zw/tko, itkpd/jh, brksko ubD tkbk
ns/ :'r gqpzX fwb ;e/. fJ; ;G dk
T[d/F fJj ;h fe d/F d/ Ffjoh dhnK
;j{bsK bJh T[j ;G e[M gqdkB ehsk
ikt/ fi; Bkb d/F d/ jo Ffjoh ~
;oekoh ;/tktK gqkgs eoB ftu n;kBh
ns/ xZN'-xZN bkrs you eoBh gt/ ns/
T[j gqpzX d/F d/ fjZs ftu j'D. efwFB
~ j/m fby/ w[ZfdnK dk fBohyD eoB
bJh fejk frnk, itkpd/jh tkbk ns/
xZN'-xZN d/oh Bkb S/sh s'I S/sh f;ZN/
d/D tkbk gqFk;B, brksko ftek; eoB
tkbk gqFk;B i' gqfefonk ~ nk;kB pDkJ/
nkfd w[ZfdnK #s/ ]k; fXnkB d/D bJh
fejk frnk.
fGqFNkuko o'eD bJh pDkJh rJh
ew/Nh fi; ~ ;EkBe ew/Nh fejk iKdk
;h, dhnK f;\koFK #s/ Gkos ;oeko B/
1964 ftu e/Idoh ftihb?I; efwFB ;Ekgs
ehsk. fJ; ;z;EK ~ th ;[szso ;fEsh
gqdkB ehsh rJh. e/Idoh ftihb?I; efwFB
e/Idoh ;oeko ~ gqFk;B ftu :'rsk
fbnkT[D ns/ gqFk;B dh G{fwek ~ b'eK
d/ fjZsK bJh pDkT[D bJh ;bkj fdzdk
j?. fJj e/Idoh fpT{o' nk\ fJBt?;Nh-
r/FB #s/ th fBrokBh eodk j? i' fe
fGqFNkuko ~ o'eD bJh e/Ido ;oeko dh
w[Zy J/iz;h j?. fJ; J/iz;h e'b fGqFNkuko
;zpzXh no}hnK fdshnK iKdhnK jB ns/
T[BQK dk fBohyD ehsk iKdk j?.
1977 ftu okFNoh ;{uBk e/Ido dh
;EkgBk ehsh rJh. Gkos ftu Jh-
rtoB?I; ;zpzXh fJj gfjbk edw ;h.
fJ; s'I pknd ;oekoh d\soK dk
ezfgT{NoheoB ehsk frnk. 1980 se
d/F d/ pj[s ;ko/ d\soK ftu ezfgT{No
brk fds/ rJ/ ;B. fJ; Bkb ezw ftu
pj[s s/}h fbnKdh rJh. fJ; ftt;Ek
d/ sfjs no}hnK gqkgs eoBhnK F[o{
ehshnK rJhnK ns/ T[BQK d/ T[so th
ezfgT{N okjhI d/D dh ftt;Ek ehsh rJh.
fiE/ fJ; Bkb pj[s ;ko/ nwb/ dk ezw
th ezfgT{No Bkb j'D bZr fgnk. fJ;
dk ;G s'I tZvk bkG fJj j'fJnk fe jo
soQK dh ikDekoh b?D ns/ b'VhIdh gqfefonk
fi; bJh wjhB/ bZr iKd/ ;B, T[j e[M
e[ fwzNK dh rZb ofj rJh. fco fJ;
ftt;Ek Bkb e/Ido d/ okiK d/ tZy-tZy
ftGkrK Bkb ;zpzX th ;Ekgs j' rJ/ ns/
ezw ns/ gqpzX dh :'rsk ftu pj[s tZvk
tkXk j'fJnk.
nkofEe ;[XkoK ;zpzXh Mk efwFB
;Ekgs ehsk frnk ns/ fJ; B/ fB:w
pDkT[D ns/ fe;/ fefonk ~ g{ok eoB d/
Yzr s'I fJbktk, eowukohnK dh itkpd/jh
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 37
#s/ }'o fdsk. fJ; Bkb fe;/ eowukoh
tb'I ehs/ rJ/ ezw dh wksok ns/ T[;
ftu gkodofFsk #s/ }'o fdsk. fJ;
efwFB tb'I ;oeko d/ nXhB eoB tkb/
tkb/ T[dwK ftu fbnKd/ ikD tkb/ ;[XkoK
#s/ }'o fdsk frnk ;h sK fe ;oekoh
ezweki ftu f}nkdk :'rsk fbnKdh ik
;e/. fJ; s'I pknd ;[XkoK dh o[uh ~
ftneshrs gqkgshnK tZb w'fVnk frnk.
rqfj wzsokbk nXhB f;tb eowukohnK
dh Gosh, f;ybkJh, soZeh, eowukohnK
ns/ wzsokbk d/ ;zpzX, B"eoh dhnK FosK
pko/ BhshnK pDkJhnK rJhnK fiBQK dk
w[Zy T[d/F tZX s'I tZX gqpzXeh :'rsk g?dk
eoBh ns/ fJBQK gqpzXK okjhI ftneshnK ~
fwbD tkbhnK ;/tktK ~ xZN s'I xZN
;w/I ns/ you #s/ fwbD ;zpzXh BhshnK
pDkJhnK rJhnK.
gzzit/I ns/ S/t/I sB]kj efwFB B/gzzit/I ns/ S/t/I sB]kj efwFB B/gzzit/I ns/ S/t/I sB]kj efwFB B/gzzit/I ns/ S/t/I sB]kj efwFB B/gzzit/I ns/ S/t/I sB]kj efwFB B/
fco eJh ;[XkoK pko/ f;\koFKfco eJh ;[XkoK pko/ f;\koFKfco eJh ;[XkoK pko/ f;\koFKfco eJh ;[XkoK pko/ f;\koFKfco eJh ;[XkoK pko/ f;\koFK
e hs hnK ns / eowuko hnK dhehs hnK ns / eowuko hnK dhehs hnK ns / eowuko hnK dhehs hnK ns / eowuko hnK dhehs hnK ns / eowuko hnK dh
JhwkBdkoh B/ w[Zy fXnkB e/IdfosJhwkBdkoh B/ w[Zy fXnkB e/IdfosJhwkBdkoh B/ w[Zy fXnkB e/IdfosJhwkBdkoh B/ w[Zy fXnkB e/IdfosJhwkBdkoh B/ w[Zy fXnkB e/Idfos
ehsk ns/ T[; d/ nkXko #s/ sB]kjKehsk ns/ T[; d/ nkXko #s/ sB]kjKehsk ns/ T[; d/ nkXko #s/ sB]kjKehsk ns/ T[; d/ nkXko #s/ sB]kjKehsk ns/ T[; d/ nkXko #s/ sB]kjK
d/ tkX/ pko/ ftt;Ek ehsh. BthId/ tkX/ pko/ ftt;Ek ehsh. BthId/ tkX/ pko/ ftt;Ek ehsh. BthId/ tkX/ pko/ ftt;Ek ehsh. BthId/ tkX/ pko/ ftt;Ek ehsh. BthI
T[d:'fre Bhsh d/ bkr{ j'D BkbT[d:'fre Bhsh d/ bkr{ j'D BkbT[d:'fre Bhsh d/ bkr{ j'D BkbT[d:'fre Bhsh d/ bkr{ j'D BkbT[d:'fre Bhsh d/ bkr{ j'D Bkb
ns/ fBZiheoB, T[dkoheoB ns/ns/ fBZiheoB, T[dkoheoB ns/ns/ fBZiheoB, T[dkoheoB ns/ns/ fBZiheoB, T[dkoheoB ns/ns/ fBZiheoB, T[dkoheoB ns/
ftFtheoB d/ tXd/ j'J/ o[MkB d/ftFtheoB d/ tXd/ j'J/ o[MkB d/ftFtheoB d/ tXd/ j'J/ o[MkB d/ftFtheoB d/ tXd/ j'J/ o[MkB d/ftFtheoB d/ tXd/ j'J/ o[MkB d/
sfjs iBsk ns/ fBZih GkJhtkbh,sfjs iBsk ns/ fBZih GkJhtkbh,sfjs iBsk ns/ fBZih GkJhtkbh,sfjs iBsk ns/ fBZih GkJhtkbh,sfjs iBsk ns/ fBZih GkJhtkbh,
Jh-rtoB?I;, |?o fBt/F ~ iBseJh-rtoB?I;, |?o fBt/F ~ iBseJh-rtoB?I;, |?o fBt/F ~ iBseJh-rtoB?I;, |?o fBt/F ~ iBseJh-rtoB?I;, |?o fBt/F ~ iBse
y/so dhnK fJekJhnK ftu tXkT[Dy/so dhnK fJekJhnK ftu tXkT[Dy/so dhnK fJekJhnK ftu tXkT[Dy/so dhnK fJekJhnK ftu tXkT[Dy/so dhnK fJekJhnK ftu tXkT[D
bJh BhshnK pDkJhnK rJhnK fi;bJh BhshnK pDkJhnK rJhnK fi;bJh BhshnK pDkJhnK rJhnK fi;bJh BhshnK pDkJhnK rJhnK fi;bJh BhshnK pDkJhnK rJhnK fi;
d/ sfjs ;{uBk ~ S/sh s'I S/sh jod/ sfjs ;{uBk ~ S/sh s'I S/sh jod/ sfjs ;{uBk ~ S/sh s'I S/sh jod/ sfjs ;{uBk ~ S/sh s'I S/sh jod/ sfjs ;{uBk ~ S/sh s'I S/sh jo
se gj[zukT[D ns/ E'VQ/ ;w/I ftuse gj[zukT[D ns/ E'VQ/ ;w/I ftuse gj[zukT[D ns/ E'VQ/ ;w/I ftuse gj[zukT[D ns/ E'VQ/ ;w/I ftuse gj[zukT[D ns/ E'VQ/ ;w/I ftu
tZX s'I tZX gqkgshnK b?D ;zpzXhtZX s'I tZX gqkgshnK b?D ;zpzXhtZX s'I tZX gqkgshnK b?D ;zpzXhtZX s'I tZX gqkgshnK b?D ;zpzXhtZX s'I tZX gqkgshnK b?D ;zpzXh
;[XkoK dh ftt;Ek ehsh rJh.;[XkoK dh ftt;Ek ehsh rJh.;[XkoK dh ftt;Ek ehsh rJh.;[XkoK dh ftt;Ek ehsh rJh.;[XkoK dh ftt;Ek ehsh rJh.
;[szso Gkos d/ fJfsjk; ftu ;{uBk
gqkgs eoB dk nfXeko fJe T[j nfXeko
j? fi; B/ jo gZXo #s/ ;oekoh eowukohnK
~ nkgD/ ezw eoB d/ Yzr ftu ;[Xko
eoB bJh gq/fonk. 2006 ftu pD/ fJ;
ek~B d/ sfjs e'Jh th ftnesh, fe;/ th
ftGkr d/ eowukoh ;zpzXh f;o\ Bkwkso
\h; Go e/ jo soQK dh ikDekoh gqkgs
eo ;edk j? ns/ wzrh rJh ikDekoh,
fJe ;hws ;w/I d/ nzdo T[; ftGkr ~
T[; ftnesh ~ G/iDh gt/rh BjhI sK
T[; eowukoh ~ i' T[; ikDekoh d/D
bJh gkpzd ;h, T[; ~ ek~Bh ekotkJh
dk ;kjwDk eoBk gt/rk. fJ; nfXeo
dk w[Zy T[d/F ;oekoh eowukohnK d/ ezw
ftu gkodofFsk g?dk eoBh sK fe ;wki
d/ efbnkD ftu tkXk j' ;e/. fJ;
;{uBk gqkgsh d/ nfXeko Bkb jo Ffjoh
ftu fJj GktBk g?dk j[zdh j? fe T[j
d/F d/ b'eszso ftu pokpo dk GkJhtkb
j? ns/ T[; ~ nkgD/ Bkb iK fe;/ ]k;
ftnesh Bkb j'Jh p/fJB;k\h pko/ ikDekoh
se jh BjhI, ;r'I gqpzX ftu ;[Xko
fbnkT[D dh Fesh fwbdh j?.
gqFk;B dh n:'rsk d/ f]bk\ fJe
w[Zy fFekfJs fJj ehsh iKdh j? fe
n\;oFkjh, ;oeko tb'I ubkJhnK rJhnK
b'e efbnkD dhnK ;ehwK ftu o[ektNK
g?dk eodh j? fi; Bkb T[j ;ehwK mhe
;w/I #s/ bkr{ BjhI j[zdhnK ns/ d{;ok T[BQK
~ bkr{ eoB ftu n:'rsk tosh iKdh
j?. fJzi gqFk;B fJ; soQK dk j'Dk
ukjhdk j? fe okiBhse, ;wkfie ns/
nkofEe gZy #s/ ftnesh ~ xZN'-xZN
;w/I ftu ;oeko tb'I fdshnK ik ojhnK
;/tktK gqkgs j' ikD. ;oeko tb'I ubkJ/
ik oj/ gqki?eNK d/ f;ZN/ sK jh mhe gqkgs
j' ;ed/ jB i/ T[BQK ~ p|?o fe;/
o[ektN d/ S/sh s'I S/sh bkr{ ehsk ik
;edk j't/. fJj rZb nkw d/yh rJh j?
fe gqki?eNK ~ bkr{ eoB bJh fJe iK
;wkB w[Zd/ bJh eJh soQK d/ ek~B j[zd/
jB i' T[; ~ ;gZFN BjhI eod/ ns/
tZy-tZy ftGkrK ftu skbw/b ns/ fwbtosB
dh xkN j[zdh j?.
Gkos dh pj[-t;'I fgzvK ftu ofjzdh
j?. T[; dh ;j{bs bJh gzukfJsh oki
;z;EktK dh ftt;Ek ehsh rJh ;h sK fe
e[M jZd se MrV/ ns/ fttkdK ~ fgzvK
dh gzukfJs ftu jh jZb ehsk ik ;e/
ns/ T[BQK b'eK dk nkgD/ fttkd ;[bMkT[D
bJh d{o-d{o FfjoK ftu ik e/ ;wK ns/
XB popkd Bk j't/. fJ; d/ Bkb jh jo
fgzv dhnK b'VK dh ftbZyD ;fEsh j'D
eoe/, T[BQK d/ ftek; bJh gzukfJsh oki
gqDkbh ~ 1962 ftu fszB gZXoh ehsk
frnk ns/ fco 1993 ftu fJ; dh u'D
ftu e[M j'o ;[Xko ehs/ rJ/ ns/ pj[s/
ezwK ~ gzukfJsK, gzukfJs ;zwshnK ns/
f}bQk gfoFdK d/ f}zw/ eo fdsk frnk.
fJ; dk fJe jh T[d/F ;h fe jo
ftnesh nkgD/ nkg ~ b'eoki ftu
GkJhtkb ;wM/ ns/ b'eszso dh gqfefonk
~ ;wMdk j't/. i/ fe;/ tes n\;oFkjh
tb'I e'Jh e[skjh ehsh iKdh j't/ sK T[;
#s/ fBrokBh th eo ;e/.
nkX[fBe efbnkDekoh ;oekoK dhnK
gqkgshnK dk nkXko T[BQK tb'I wB[Zyh
;kXBK d/ ftek; ~ wzfBnk iKdk j?.
gqpzX dk noE jh b'eK bJh ehsh ftt;Ek
dh gqDkbh j?. fJ; gqDkbh Bkb ;oekoh
;/tktK dk w[Zy T[d/F ftnesh jh j? fi;
ftu ftnesh dh ftZfdnk, nkofEe ;fEsh,
okiBhse ;[szsosk, nkofEe w"e/ ns/
ftneshrs ftek; d/ w"e/ nkfd nkT[D/
jB. b'eszso ftu jo fJe bJh pokpo
w"e/, fiBQK ftu wB[Zyh nfXekoK dk fwbDk
ns/ tZX s'I tZX ;wkfie ;[oZfynk d/D
bJh gqpzX eoBk j[zdk j?. fJBQK nfXekoK
~ wkBt ns/ jo fJe bJh ftek; d/
tZX s'I tZX w"e/ g?dk eoB bJh id'I edh
th ;wki tb'I fJj wfj;{; ehsk ikt/, fe
fJBQK ;/tktK ftu spdhbhnK Bkb ;oekoh
;/tktK j'o uzr/ Yzr Bkb fwb ;edhnK
j'D, T[d'I gqpzXeh ;[XkoK dh ftt;Ek ehsh
iKdh j?.
(b/ye ;[szso gZsoeko j?.)
38 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
p?Ifezr ;[Xkop?Ifezr ;[Xkop?Ifezr ;[Xkop?Ifezr ;[Xkop?Ifezr ;[Xko
p?Ifer ;[Xko s/ ftZsh ;wkt/Fp?Ifer ;[Xko s/ ftZsh ;wkt/Fp?Ifer ;[Xko s/ ftZsh ;wkt/Fp?Ifer ;[Xko s/ ftZsh ;wkt/Fp?Ifer ;[Xko s/ ftZsh ;wkt/F
i;tzs f;zx ;?Dhi;tzs f;zx ;?Dhi;tzs f;zx ;?Dhi;tzs f;zx ;?Dhi;tzs f;zx ;?Dh
;/ th d/F dh nkofEe ftt;Ek
ftu T[E/ dh p?Ifezr gqDkbh
fezBh w}p{s j?, dh pj[s wjZst-
g{oB G{fwek j[zdh j?. p?Ifezr g;ko s/
;wkt/Fsk fJ; gqDkbh dh w}p{sh dk
nkXko jB. fgSbh nZXh ;dh ftu Gkosh
noEftt;Ek ftu ;wkt/Fsk tXkT[D ns/
p?Ifezr ekoB gqDkbh ~ s/} s/ gqGktFhb
eoB tZb ek\h fXnkB fdsk frnk j?.
2011 dh nzsookFNoh w[dok \zv dh
fJe ;ot/ fog'oN nB[;ko Gkos ns/ uhB
ftu p?Ifezr d/ e[M s[bBkswe nzeV/ j/m
fdsh skfbek-1 ftu do;kJ/ rJ/ jB.
fJ; s'I nB[wkB brkfJnk ik
;edk j? fe ;w[Zuh iB;zfynk bJh p?Ifezr
;wkt/F s'I Gkos ni/ pj[s fgZS/ j? ns/
p?Ifezr ;j{bsK xo-xo gj[zukT[D bJh
(fit/I fe e/Idoh ;oeko ns/ Gkosh fo}ot
p?Ie dkntk eodk j?) Gkosh p?Ifezr
gqDkbh B/ ni/ pj[s ;\o sfj eoBk j?.
fJ; d/ bJh ;oeko, Gkosh fo}ot p?Ie
ns/ tgkoe p?Ie, fszBK dh G{fwek wjZstg{oB
j?. nfijk BjhI fe ;zpzfXs fXoK fJ;
Gkos uhB
gqfs 1000 feHwhH p?Ie FkyktK dh frDsh 30 1428
y/soh g;ko ftu J/HNhHn?wH dh frDsh 25 2975
gqfs fJe bZy p?Ie FkyktK dh frDsh 11 24
iB;zfynk bJh J/HNhHn?wH 9 50
p?Ie iwQK okFhnK e[Zb xo/b{ T[sgkd 68H43 gqfsFs 433H96 gqfsFs
p?Ie eo}/ e[Zb xo/b{ T[sgkd 51H75 gqfsFs 287H89 gqfsFs
b'V gqfs ;[u/s BjhI jB. T[dkjoD bJh,
1969 ftu p?IeK dk okFNoheoB fJ;
gk;/ fbnk frnk gfjbk ns/ eqKshekoh
edw ;h. fJ; s'I pknd 1990 ftu
fBZih tgkoe p?IeK ~ bkfJ;z; d/D dk
fBoDk fJ; gqkgsh tZb d{;ok wjZstg{oB
T[gokbk ;h. fJBQK BhshnK ;dek nkw
nkdwh se p?Ifezr gj[zukT[D ftu :ehBB
f}eo :'r soZeh j'Jh j?. skfbek-2 ftu
fds/ rJ/ nzeV/ fJ; soZeh dh rtkjh
God/ jB.
fiE/ 1969 ftu g/Iv{ y/soK ftu p?Ie
poKuK dk e[M ;zfynk ftu nB[gks e/tb
22H18 gqfsFs ;h, 1995 ftu fJj tX
e/ 52H91 gqfsFs j' frnk. fJ; d/
T[bN Ffjoh ns/ wjKBroh y/soK ftu
fJj nB[gks 37H60 gqfsFs s'I xN e/
26H58 gqfsFs ofj frnk. ;gZFN j? fe
fJ; d"okB g/Iv{ y/soK ftu poKuK y'bQD
#s/ f}nkdk }'o fdsk frnk sK fe g/Iv{
iBsk dh g{oB Fw{bhns ftZsh wkwfbnK
ftu j' ;e/. go fit/I nkozG ftu fds/
rJ/ nzefVnK s'I ;gZFN j? T[go'es :sB
ek\h BjhI ;B. fit/I fJzBh ;wZf;nk jh
ek\h BjhI ;h, 1995 s'I 2012 se p?Ifezr
B?Ntoe dk g;ko ;wM s'I go/ j?. fJ;
d"okB BthnK y[ZbQhnK 40010 poKuK ftu'
f;o\ 3599 (10 gqfsFs s'I th xZN)
g/Iv{ fJbkfenK ftu y'bQhnK rJhnK ns/
23708 (50 gqfsFs s'I th tZX) Ffjoh
ns/ wjKBroh fJbkfenK ftu. fJzM brdk
j? fe e/Idoh p?Ie gqDkbh B/ nkgDh Bhsh
g{oh soQK f;o Gko eo fdsh j't/. Ffjoh
y/soK ftu gfjbK jh p?Ie FkyktK dh
nfXesk j?. fJ; Bhsh ekoB g/Iv{ poKuK
dk nB[gks xN e/ 35H65 gqfsFs ofj
frnk ns/ Ffjoh poKuK dk tX e/
38H80 gqfsFs j' frnk.
21thI ;dh d/ nkozG ftu fo}ot
p?Ie B/ p?Ifezr FkyktK dk B?Ntoe tXkT[D
bJh j'o T[gokb/ F[o{ ehs/ fiBQK ftu fJe
tkoh fco fBZih$;fjekoh ndkfonK ~
Bt/I p?Ie y'bQD bJh bkfJ;z; d/Dk Fkfwb
;h. bkfJ;z; d/D bJh fB:wK ftu th
e[M spdhbh ehsh rJh fi; nB[;ko L
1) ;Ekgsh d/ fszB ;kbK d/ nzdo
Bt/I p?IeK bJh fe;/ ;Nke n?e;u/Ii s/
fb;fNzr bk}wh eo fdsh rJh. fi; dk
1969 1980 1995 2012
e[Zb p?Ie FkyktK 8262 32419 62367 102377
g/Iv{ y/so ftu 1833 15105 33004 36503
noX Ffjoh 3342 8122 13341 26144
Ffjoh 1584 5178 8868 20650
wjKBroh 1503 4041 7154 19080
skfbek-1skfbek-1skfbek-1skfbek-1skfbek-1
sk fbek-2sk fbek-2sk fbek-2sk fbek-2sk fbek-2
fefefefefe
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 39
wsbp ;h fe fJBQK p?IeK ~ F[o{ s'I jh
eo}k g;ko ns/ nekT{IfNzr d/ eoV/
wkgdzv ngDkT[D/ g?D/ ;B.
2) gfjb/ d; ;kbK d/ nzdo-nzdo
gq'w'NoK dh fjZ;/dkoh ~ xNk e/ 40
gqfsFs ns/ gzdoK ;kbK nzdo 15 gqfsFs
se fbnkT[Dk bk}wh eo fdsk frnk
fi; dk noE ;h bkGKF ftu gq'w'NoK d/
fjZ;/ ftu ewh.
fo}ot p?Ie dk wzBDk j? fe ni'eh
ezfgT{Nohfeqs ns/ ;{uBk seBhe dhnK
gqDkbhnK ngDk e/ xZN ehwsK #s/ g/Iv{
Fw{bhns w[wfeB j?. tZv/ xokfDnK B/
Bt/I p?Ie y'bQD bJh e'Jh ]k; fdbu;gh
BjhI fdykJh. wfjzdok n?Iv wfjzdok ns/
NkNk tor/ tZv/ tgkoe ekog'o/NK B/
Bt/I p?Ie y'bQD bJh nkgDhnK no}hnK
tkg; b? bJhnK jB. fJ; ;w/I fo}ot
p?Ie e'b e/tb 25 no}hnK gJhnK jB
fiBQK ftu'I e/tb fszB ekog'o/N xokfDnK
tb'I jB - nkfds: fpobk, piki ns/
fobkfJz; jo fe;/ ~ p?Ie y'bQD dh
fJik}s BjhI fdsh ik ;edh. fJ; bJh
gq'w'NoK dh Go';/:'rsk, JhwkBdkoh ns/
w[jkos dh goy wjZstg{oB j?. ;gZFN
j? fe Fw{bhns dk b'VhIdk gZXo gqkgs
eoB bJh ;oeko$fo}ot p?Ie ~ iBse
y/so p?IeK #s/ jh fBoGo eoBk gt/rk.
fJ;/ Nhu/ ~ w[Zy oyd/ j'J/ nr;s
2013 ftu fo}ot p?Ie B/ @Gkos ftu
p?Ifezr YKuk - nr/ok okj# ftF/ #s/ fJe
ftuko-tNKdok d;skt/} ikoh ehsk j?.
j'o w[ZfdnK s'I fJbktk, fJ; d;skt/}
ftu j/m fby/ w[Zd/ ftukoB dk gqpzX j? L
• S'N/ p?Ie pBkw tZv/ p?Ie LS'N/ p?Ie pBkw tZv/ p?Ie LS'N/ p?Ie pBkw tZv/ p?Ie LS'N/ p?Ie pBkw tZv/ p?Ie LS'N/ p?Ie pBkw tZv/ p?Ie L p?Ie-
ofjs ns/ xZN p?Iev y/soK ftu S'N/
T[dwhnK ns/ fe;kBK ~ y/sh eof}nK
bJh S'N/ p?Ie fBFu/ jh wjZstg{oB G{fwek
fBGk ;ed/ jB. ftuko-tNKdok g/go
ftu fo}ot p?Ie B/ fJBQK p?IeK ~ w}p{sh
gqdkB eoB bJh ;[Mkn th wzr/ jB.
••••• ;ot-ftnkge ;ot-ftnkge ;ot-ftnkge ;ot-ftnkge ;ot-ftnkge (:{Bhto;b) p?Ifezr
dh F[o{nks - fit/I fBt/F p?Ifezr, ftso/eh
p?Ifezr (fvco?INo/Nv), w[Yb/ YKu/ bJh
p?Ifezr nkfd.
••••• fBozso nfXeqsheoB L fBozso nfXeqsheoB L fBozso nfXeqsheoB L fBozso nfXeqsheoB L fBozso nfXeqsheoB L w"i{dk
Bhsh nXhB Bt/I p?IeK bJh fJik}s jo
;w/I BjhI fdsh iKdh - e[M ;kbK pknd
(15$20$25) jh fJj wFe ehsh iKdh
j?. fo}ot p?Ie fJ; Bhsh ~ pdbD
pko/ ;'u fojk j?.
••••• w}p{sheoB L w}p{sheoB L w}p{sheoB L w}p{sheoB L w}p{sheoB L w"i{dk p?IeK bJh.
••••• ftd/Fh p?IeK bJh dk]bk L ftd/Fh p?IeK bJh dk]bk L ftd/Fh p?IeK bJh dk]bk L ftd/Fh p?IeK bJh dk]bk L ftd/Fh p?IeK bJh dk]bk L
fJ; pko/ th Bhsh pdbD dh :'iBk j?.
;jkfJe ezgBhnK ;w/s.
••••• ;oekoh wkbeh L ;oekoh wkbeh L ;oekoh wkbeh L ;oekoh wkbeh L ;oekoh wkbeh L gqGktFhbsk,
g{zih g;ko$nkXko ns/ ftZsh fNekn ftu
;zs[bB oZyD bJh eJh edw u[ZeD/ }o{oh
jB i' p?IeK ~ y[dw[yfsnkoh fds/ fpBK
BjhI nk ;ed/. fJ; bJh ;oekoh wkbeh
d/ Bt/I wkBdzv s? eoBk }o{oh j? fi;
Bkb ;oekoh d]b xN ;e/. fJ; bJh
fpBK t'fNzr g{zih dk ;zebg ftukfonk ik
fojk j?.
• Ffjoh ;fjekoh p?IeK ~ tgkoep?IeK ftu pdbDk.
• p?Ifezr YKu/ ftu g[Bo;/X.fJ; d;skt/} ftu ftuko-tNKdo/
bJh ;[MkJ/ rJ/ w[ZfdnK d/ w[Zy B[es/
- BthnK FkyK y'bQDk
- p?Ifezr gqDkbh ftu s/}h s/ w}p{sh
fbnkT[Dk
- p?IeK dh nzdo{Bh w}p{sh tXkT[Dk
ns/ gq;goe w[ekpbk tXkT[D T[s/ j?.
BthI Bhsh ftu ;G s'I tZX wjZstg{oB
gfjb{ j? tZv/-tZv/ p?IeK Bkb S'N/ p?IeK dh
j'Id ~ ikoh oZyDk ns/ T[BQK ~ w}p{s
eoBk fJ; d;skt/} ftu uko gzesh
p?Ifezr YKu/ dh rZb ehsh rJh j?. fJj
uko gzeshnK jB L
••••• tZv/ Gkosh p?Ie L tZv/ Gkosh p?Ie L tZv/ Gkosh p?Ie L tZv/ Gkosh p?Ie L tZv/ Gkosh p?Ie L fszB iK uko
tZv/ Gkosh p?Ie fit/I Gkosh ;N/N p?Ie, i'
nzsookFNoh gZXo T[s/ ezw eoB d/ :'r
j'D - w[jkos nB[;ko th s/ w}p{sh
nB[;ko th.
••••• wZX nkekoh p?Ie L wZX nkekoh p?Ie L wZX nkekoh p?Ie L wZX nkekoh p?Ie L wZX nkekoh p?Ie L fJBQK ftu
@nkbQk p?Ie# Gkt ftF/F ekoiK bJh tZy-
tZy p?Ie j'Dr/ fit/I, T[gG'rsk eo}/ bJh,
wekB T[;koh eo}/ bJh, w[Ybk YKuk
czfvzr bJh.
••••• fB Zih y /so d/ p ? Ie ns/ fB Zih y /so d/ p ? Ie ns/ fB Zih y /so d/ p ? Ie ns/ fB Zih y /so d/ p ? Ie ns/ fB Zih y /so d/ p ? Ie ns/
y/soh rqkwhD p?Ie Ly/soh rqkwhD p?Ie Ly/soh rqkwhD p?Ie Ly/soh rqkwhD p?Ie Ly/soh rqkwhD p?Ie L fJj p?Ifezr ;/tktK
d/ ftnkgeheoB ns/ c?bkn ftu wdd
eoBr/.
••••• S'N/ fBZih wkbeh p?Ie L S'N/ fBZih wkbeh p?Ie L S'N/ fBZih wkbeh p?Ie L S'N/ fBZih wkbeh p?Ie L S'N/ fBZih wkbeh p?Ie L pj[s
E'VQ/ ftZs bJh.
1995-2012 se dk p?Ie FkyktK dk
g;ko ;gZFN o{g ftu dZ;dk j? fe
ezfgT{NoheoB dh ueku¯X ftu fo}ot
p?Ie ns/ tgkoe p?Ie 1995 se ngDkJh
rJh Bhsh ~ fpbe[b G[Zb rJ/ jB. fJ;
dk Bshik fJj j'fJnk fe g/Iv{ y/soK dk
ftZsh ;wkt/F ek\h gSV frnk j?. fJ;
bJh fJ; Bhsh ~ w[V ;'XD dh b'V j?.
nr;s 2013 d/ ftuko-tNKdo/ d;skt/}
d/ ikoh j'D s'I brdk j? fe fo}ot
p?Ie B/ nkgDh Bhsh g[Bo fBoXkos eo
bJh j?. shi/ ns/ u"E/ Nhno d/ p?Ie
:ehBB fJ; w;b/ ~ fXnkB ftu oyDr/
ns/ g/Iv{ Fw{bhns ~ b'VhId/ gZXo #s/
fbnkT[Dr/.
p?Ifezr ftu ftnkge iB-;wkt/F d/
fpBK 21thI ;dh ftu ;zs[fbs nkofEe
ftek; dh nk; BjhI ehsh ik ;edh.
][Fh ns/ ;zs'y dk ftFk fJj j? fe
fo}ot p?Ie fJ; ;wZf;nk gqfs ikro{e
j?.
(b/ye ;kpek p?Ieo, No/Bo, bkJh\ ;feb
e'u j?.)
e-mail :[email protected]
40 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
gqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[XkogqFk;fBe ;[Xko
fBnK :ehBh pDkT[Idk fBnK gqFk;BfBnK :ehBh pDkT[Idk fBnK gqFk;BfBnK :ehBh pDkT[Idk fBnK gqFk;BfBnK :ehBh pDkT[Idk fBnK gqFk;BfBnK :ehBh pDkT[Idk fBnK gqFk;B
vh fBnK gqDkbh nB[;ko Gkos
d/ b'eK ~ nfijh ndkbsh
ftt;Ek d/Dh j? i' fBogZy fBnK fdzdh
j't/, fttkdK dk tXhnk Yzr Bkb fBgNkok
eodh j't/ ns/ :ehBh pDkT[Idh j't/ fe
ek~B dk Fk;B ;kfonK d/ nfXekoK dh
oZfynk eo/rk. go w[eZdfwnK d/ tXd/
p'M ns/ ifNb ndkbsh gqfefonktK s'I
ndkbsK ftu tZvh frDsh ftu wkwb/
bwe/ gJ/ jB. tZvh frDsh ftu wkwfbnK
d/ bwe/ j'D d/ eJh ekoB jB. fiBQK
ftu'I iZiK dh xkN, p[fBnkdh YKu/ dh
ewh, ndkbsK ftu w[eZdfwnK dk tko-
tko nZr/ g?Dk Fkfwb j?. ;oeko tb'I
eJh edw u[Ze/ rJ/ jB fiBQK ftu
ndkbsK #u fpjso p[fBnkdh YKuk gqdkB
eoBk, ndkbsK ftu ;{uBk ;zuko seBkb'ih
fJ;s/wkb s/ j/mbhnK ndkbsK ftu iZiK
dh frDsh ftu tkXk eoBk, wkwfbnK d/
S/sh fBgNko/ bJh ndkbsh gqfefonk ftu
fJe BtK o{g d/Dk Fkfwb j?.
nk; j? fe wkou 2014 se brGr
300 ndkbs GtBK dk fBowkD j'
ikt/rk. fJ; bJh e/Ido ;oeko tb'I oki
;oekoK ~ p[fBnkdh YKu/ d/ ftek; bJh
eJh :'iBktK okjhI okFh w[jZJhnk eotk
ojh j?. Jh-e'oN gqki?eN wkou, 2014
sfjs 14 j}ko 249 f}bQk ns/ j/mbhnK
ndkbsK d/ ezfgT{NoheoB dk Nhuk w[ezwb
j' frnk j?. 31 d;zpo 2013 se 13
j}ko 227 ndkbsK dk ezfgT{NoheoB j'
u[Zek j?, fiBQK ftu eJh ndkbsK ftu
e/; doi eoBk ofi;Nq/FB, ekoi ;{uh
ns/ o'}kBk ekotkJh ns/ \?;b/ ezfgT{No
;/tk okjhI i[V rJ/ jB. p[fBnkdh YKu/
dh fpjso T[gbpZXsk ns/ ndkbsK ftu
;{uBk ;zuko seBkb'ih nkT[D Bkb okiK
B/ th jkJh e'oN Bkb ;bkj eoe/ f}bQk
gZXo dhnK ndkbsK dh frDsh tXkT[D
bJh }o{oh edw u[Ze/ jB. fJ; Bkb
toswkB ndkbsK ftu w[eZdfwnK dk p'M
xN/rk ns/ fBnK d/D ftu ;[Xko j't/rk.
okiK B/ pbkseko wkwfbnK dh ;[DtkJh
bJh ck;N Nq?e ndkbsK th rfms ehshnK
jB.
d/F dhnK ;kohnK ndkbsK d/ ezweki
d/ ftFb/FD, ;ko/ fBnKfJe nfXekohnK
dk gqdoFB gqpzXB ns/ fBnK y/so dhnK
:'iBktK ;[XkoB bJh nKXo gqd/F, eoBkNe,
e/ob ns/ wjkokFNo ftu B?FBb i{vhFhnb
vkNk frqv gfjb gqki?eN F[o{ ehsk frnk
j?. fJj gqki?eN ;ko/ okiK ftu S/sh jh
T[gbpX j't/rk s/ Bkb-Bkb jkJhe'oN
ndkbsh gqfefonk ftu fJe BtK o{g
d/D bJh ezw eo fojk j?.
;oeko tb'I ;wki d/ jkFhJ/ T[s/
gJ/ b'eK gqfs fXnkB fdzd/ j'J/ fBnK se
gj[zu ~ nk;kB pDkT[D bJh d' gqki?eN
bkr{ ehs/ rJ/ jB. fJe gqki?eN wZX
Gkos d/ 8 okiK ftu ub fojk j? s/
d{ik 8 g{op T[`so okiK ns/ izw{-eFwho
ftu ub fojk j?. gfjbh :'iBk d"okB
20 bZy s'I tZX b'eK ~ ek~Bh ikro{esk
g?dk ehsh rJh j? ns/ 7 j}ko g?ok
bhrb ;Nk\ ns/ 300 tehbK ~ f;ybkJh
fdsh rJh j?. SZsh;rVQ ns/ Mkoyzv
ftu 25-25 ;EkBK T[s/ ;{uBk p{E pDkJ/
rJ/ jB fijV/ b'eK ~ ek~B ns/
nfXekoK dh ikDekoh d/Dr/. jkb jh
ftu ;oeko ns/ fBnK gkfbek tb'I eJh
edw u[Ze/ ikD T[s/ j/mbhnK ndkbsK
ftu w[eZdfwnK d/ bwe/ j'D dh frDsh
ftu ewh nkJh j?. wfjbktK, pZu/, p}[orK
ns/ ;wki d/ ew}'o tor d/ b'eK Bkb
ehs/ rJ/ ngokXK ;w/s w[ZYb/ nkXko T[s/
g[okD/ w[eZdfwnK dh ;[DtkJh ehsh ik
ojh j?.
okFNoh wsdksk fdt; 2014okFNoh wsdksk fdt; 2014okFNoh wsdksk fdt; 2014okFNoh wsdksk fdt; 2014okFNoh wsdksk fdt; 2014
25 iBtoh dk fdB okFNoh wsdksk
fdt; d/ s"o s/ wBkfJnk iKdk j?. fJj
T[j fdB j? id ;kv/ d/F d/ ;zftXkB
fBowksktK B/ d/F d/ BkrfoeK ~ Gkos
dk u'D efwFB gqdkB ehsk ;h ns/
fJ; efwFB B/ u'D T[s/ fBrokBh oZyD,
fBod/F d/D ns/ fB:zsqD oZyD dh
f}zw/dkoh ;¯gh ;h. fJj efwFB Gkos ~
nk}kd, fBogZy ns/ ftFtk;:'r u'D
eotkT[D bJh gqfspZX j?. go b'eszso
~ ;kofEe pDkT[D bJh u'D efwFB dh
gqfefonk ftu b'eK dh tZX s'I tZX Gkrhdkoh
pj[s }o{oh j?.
u'D d/ ;zukbB ftu u'D ;{uh ftu
doi jo/e Gkosh dh fJj f}zw/tkoh j? fe
T[j ;[oZfyns s"o s/ wsdkB eoB. fJ;
d/ fJbktk, u'D ftu BkrfoeK dk fjZ;k
b?Dk :ehBh pDkT[Dk, b'eszso dh Fesh
dk ;{ue j?. okFNoh wsdkB fdt; dh
ebgBk fgZS/ fJj GktBk ojh j? fe
wsdksk, ]k; s"o s/ Bt/I wsdksktK d/
gziheoB dh frDsh ftu tkXk j't/.
okFNoh wsdkB fdt; b'eK ftukb/ T[BQK
ekoBK dk nfXn?B eodk j? fe fJ;
;k;k;k;k;k
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 41
gqfefonk s'I b'e T[e iKd/ jB ns/ fJ;
gqfefonk ftu b'e fjZ;k feT[I BjhI b?Id/.
fJ; fdB ~ n;hI u'D gqfefonk ftu
gqGkth ;fj:'r d/ ;zpzX ftu b'eK ~
ikro{e eoB bJh th T[g:'r ftu fbnkT[Id/
jK. fJ; fdB Bt/I wsdksk tb'I bJh
ikD tkbh ;j[z ;kv/ ;t? gqfs, okFNo gqfs
ns/ b'eszso gqfs ;kv/ ftFtk; ~ w}p{s
eodh j?.
j[D se Gkos dk u'D efwFB b'e
;Gk dhnK 15 nkw u'DK ns/ eJh tko
oki ftXkB ;GktK d/ nkw u'DK eotk
u[Zek j?. fJ; ;{uh ftu oki ;Gk ns/
oki ftXkB gfoFdK d/ T[u/ ;zftXkBe
nj[d/ T[s/ u'D dh f}zw/tkoh th j?.
nk}kd, fBogZy ns/ gkodoFh u'D eokT[D
d/ nkgD/ :sBK ftu efwFB B/ nkgD/
ftFtk; ~ g{oh skes d/ Bkb ekfJw
oZfynk j? ns/ Bkb jh :ehBh pDkfJnk
j? fe jo/e gkso Gkos dk t'N fJ; ftu
wjZssk oZydk j?. j[D fJ; ;kb nrbh
b'e ;Gk u'D eotkT[D dh BthI u[B"sh
u'D efwFB d/ ;kjwD/ j?. fiZE/ B"itkB,
f;Zfyns, seBheh frnkB s'I Gog{o :[tk
wsdksktK dh G{fwek pj[s }o{oh j?.
2011 dh iBrDBk w[skfpe fJ; ;kb
149H36 fwbhnB wsdksk ~ gfjbh tko
t'N gkT[D dk nfXeko fwfbnk j?. fJ;
s'I gsk brdk j? fe 725 fwbhnB t'NoK
ftu 20 gqfsFs s'I tZX t'No 2014 ftu
wsdkB d/ gkso j'Dr/. gfjbh tko
t'NoK dh e[Zb ;zfynk wJh 2014 se
brGr 160 fwbhnB j' ikt/rh. ftFt
ftu u'D gqpzXB dh ftnkge gqfefonk ~
t/yd/ j'J/ u'D efwFB T[BQK b'eK ftu
T[whd oZydk j? fijV/ fe ]k; s"o s/
:[tk tor u'D ftu fjZ;k BjhI b?Id/ ns/
fBokFkiBe fttjko oZyd/ jB, T[j j[D
tZX s'I tZX fJ; gqfefonk ftu fjZ;k
b?Dr/.
- ghHnkJhHphH ibzXo
ckowckowckowckowckow-----IV(d/y' fB:w)(d/y' fB:w)(d/y' fB:w)(d/y' fB:w)(d/y' fB:w)
:'iBk (gzikph) dh wkbeh pko/ s/ j'o t/ot/:'iBk (gzikph) dh wkbeh pko/ s/ j'o t/ot/:'iBk (gzikph) dh wkbeh pko/ s/ j'o t/ot/:'iBk (gzikph) dh wkbeh pko/ s/ j'o t/ot/:'iBk (gzikph) dh wkbeh pko/ s/ j'o t/ot/
1HgqekFB ;EkB1HgqekFB ;EkB1HgqekFB ;EkB1HgqekFB ;EkB1HgqekFB ;EkB L BthI fdZbh
2HgqekFB ;wK2HgqekFB ;wK2HgqekFB ;wK2HgqekFB ;wK2HgqekFB ;wK L wkf;e
3HSkge dk BK3HSkge dk BK3HSkge dk BK3HSkge dk BK3HSkge dk BK L Jhok i'Fh
e"whnse"whnse"whnse"whnse"whns L Gkosh
gskgskgskgskgsk L gqekFB ftGkr, ;{uBk GtB,
;hHihHUH ezgb?e;, b'Xh o'v,
BthI fdZbh - 110003
4HgqekFe dk BK4HgqekFe dk BK4HgqekFe dk BK4HgqekFe dk BK4HgqekFe dk BK L Jhok i'Fh
e"whnse"whnse"whnse"whnse"whns L Gkosh
gskgskgskgskgsk L gqekFB ftGkr, ;{uBk GtB,
;hHihHUH ezgb?e;, b'Xh o'v,
BthI fdZbh - 110003
5H;zgkde dk BK5H;zgkde dk BK5H;zgkde dk BK5H;zgkde dk BK5H;zgkde dk BK L pbpho wkX'g[oh
e"whnse"whnse"whnse"whnse"whns L Gkosh
gskgskgskgskgsk L Jh;N pbke-4, b?tb-7, nkoHe/Hg[ow,
BthI fdZbh- 110066
6Hwkbe dk BK s/6Hwkbe dk BK s/6Hwkbe dk BK s/6Hwkbe dk BK s/6Hwkbe dk BK s/ L ;{uBk s/ gq;koB wzsokbk,
gskgskgskgskgsk Gkos ;oeko, BthI fdZbh-110001
w?I, Jhok i'Fh n?bkB eodh jK fe T[go'es t/ot/ w/oh ikDekoh ns/ ftFtk; nB[;ko
;Zu ns/ ;jh jB.
d;s]sd;s]sd;s]sd;s]sd;s]s
(Jhok i'Fh)
fwsh L 21H2H2014fwsh L 21H2H2014fwsh L 21H2H2014fwsh L 21H2H2014fwsh L 21H2H2014 gqekFe
42 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
tXhnk nwb sohe/tXhnk nwb sohe/tXhnk nwb sohe/tXhnk nwb sohe/tXhnk nwb sohe/
ftF/F d"VftF/F d"VftF/F d"VftF/F d"VftF/F d"V ftu nZr/ ftu nZr/ ftu nZr/ ftu nZr/ ftu nZr/
neF? nk}kdneF? nk}kdneF? nk}kdneF? nk}kdneF? nk}kd
gDh n;No/bhnk c/oh bJh 18
;kbK dk oke/F nzfsw fsnkohnK
bJh jZE g?o wko fojk j? ns/ Bkb jh
fJe ftF/F :ksok pko/ g[ZS/ ikD tkb/
gqFBK d/ T[so bZGD dh e'fFF eo fojk
j?. T[; dh nktk} ftub/ FKs ftFtk;
B/ ;G ~ j?okB eo fdsk j? ns/ T[j
;'u oj/ jB fe izw{ y/so d/ ;w[Zu/
fJfsjk; ftu e/tb fJj jh bVek
ftF/F :'rsk tkbk j? fi; ~ ftF/F
T[bzfge tk;s/ u[fDnk frnk j?.
oke/F e[wko, wk:{;h d/ bZSDK tkbk
o'rh j' ;edk j?, T[j wkBf;e o'rhnK d/
;w{j ftu jh feXo/ r[zw j' iKdk i/eo
bfbs e[wko ns/ vkH nFtBh tor/ b'eK
B/ T[; ~ nrbk o;sk Bk fdykfJnk
j[zdk.
oke/F nkgD/ 70 wkBf;e o'rh
iwkshnK ns/ izw{ y/so d/ nkoHn?;H g[ok
fty/ ;fEs @y'i ns/ g[Botk; e/Ido# d/
gq/oBk ;z;EkB dh gqfsfBXsk eod/ jB.
fJ; e/Ido fty/ T[j rfDs dhnK ;wZf;nktK
~ jZb eoBk jh BjhI f;Zyd/ ;r'I ihtB
d/ Bt/I YzrK ~ th f;Zyd/ jB. fJj T[j
;EkB j? fiE/ nfXnkge T[BQK ~ fJZ}s
ns/ ;[szsosk Bkb ihtB fiT[D dk
ftFtk; f;ykT[Id/ jB.
oke/F dh wK eKsk d/th dk efjDk
j?, 12 ;kb dh T[wo se oke/F nkgD/
xo se jh ;hws ;h. Gkt/I fe T[j
nkgD/ ftjko ftu fjz;e BjhI j? go fco
th jw/Fk xo dk fJe ihn T[; d/ Bkb
ofjzdk j?. oke/F d/ fgsk \"i ftu j'D
ekoB f}nkdk ;wK Bkb BjhI ;B
ofjzd/. fJ; bJh T[; B/ jh ;koh
f}zw/tkoh fBGkJh j?## T[; d/ p/N/ dh y/vK
ftu u'D dh T[s;[esk T[; d/ fujo/ dh
uwe s'I B}o nkT[Idh j?. T[j jZ;dh
j'Jh efjzdh j?, @@j[D w/ok g[Zso ftF/F
T[bzfge ftu u[fDnk frnk j? ns/ n;No/
bhnk ik fojk j?.## gfotko ~ oke/F #s/
wkD j?.
oke/F d/ gfotko tKr 70 d{i/
gfotko th gq/oBk g[Botk; e/Ido d/
F[eor[}ko jB. fJj e/Ido n?B ih U
;fj:'r fJzvhnk d[nkok ubkJh ik ojh
j?. ;fj:'r fJzvhnk d/ fdqVQ :sBK
;dek fJBQK pZfunK dk GftZy T[ib j'fJnk
j?. ftF/F T[bzfge dh gqKfse No/Bo
ewbihs e"o dk efjDk j?, @@Gkt/I ;kv/ S/
pZu/ u[D/ rJ/ jB, ;kvh ew}'o nkofEe
;fEsh ekoB (fJe fyvkoh bJh xZN'-xZN
80,000 o[gJ/ ukjhd/ jB) n;hI fJe th
pZuk n;No/bhnk G/iD d/ ;woZE BjhI.
gfjbh tko pZfunK dh u'D izw{ s'I ehsh
rJh j?, T[BQK B/ y/vK bJh xZN'-xZN fJe
pZuk G/iD dk \?;bk ehsk j?.##
ftF/F T[bzfge d/ y/soh ;fj:'rh
ns/ ;wkfie ekoieosk bfbs e[wko e'b
;KMh eoB bJh nkgDh ejkDh ;h fe
fet/I T[BQK fJBQK wkBf;e s"o s/ ngkfji
pZfunK bJh ezw eoB dk phVk u[Zfenk.
bfbs dh tZvh G?D i' wkBf;e o'rh
;h, T[; d/ jkbks B/ bfbs ~ fJj
nfj;k; eokfJnk fe nfij/ pkeh b'e th
n;b ftu feBQK go/FkBhnK dk ;kjwDk
eod/ jB. fJ; nfj;k; B/ bfbs ~
wkBf;e o'rh pZfunK ns/ ftF/F s"o s/
bVehnK i' fjz;k dk fFeko f}nkdk
j[zdhnK jB, dhnK b'VK gqfs ;zt/dBFhb
pDk fdsk. bfbs dk efjDk j? fe w?I
feskpK gVQBhnK F[o{ ehshnK ns/ g[Botk;
e/Ido ftu ikDk F[o{ eo fdsk. w?I
nfj;k; ehsk fe fJBQK pZfunK dk g[Botk;
ehsk ik ;edk j? i/ pugB d/ F[o{ ftu
jh fJBQK ~ w[ZYbh f;ybkJh d/ fdsh ikt/
sK fJj ;t?-fBoGo pD ;ed/ jB. fJ;
ftuko B/ w?~ ftF/F T[bzfge Bkb i[VB
bJh T[sFkfjs ehsk.
;Kpk f}bQ/ dhnK d' gzukfJsK d/
;ot/yD d"okB, j?okB eoB tkb/ sZE
;kjwD/ nkJ/ fe fJ; y/so ftu 672
ngkji pZu/ jB fiBQK ftu wkBf;e o'rh
th jB. 672 pZfunK ftu'I f;o\ 8 pZu/
g?BFB jk;b eo oj/ jB ns/ f;o\ 70
pZfunK e'b ngkjisk dk ;oNhfce/N j?.
nFtBh dk efjDk j? fe ;oeko tb'I
e'Jh ;jkfJsk BjhI fwb ojh go Bkb jh
fJj dZ;Dk }o{oh j? fe ;kv/ fJbke/ ftu
fJBQK pZfunK bJh e[M g[Botk; e/Ido
jB. n;hI fJBQK pZfunK bJh ;zg{oB
g[Botk; e/Ido pDkT[D dk \?;bk ehsk j?
fi; ftu 400 pZfunK ~ oZfynk ikt/rk
ns/ nZi d/ fJ; w[ekpb/ d/ :[r ftu
fJBQK pZfunK ~ nkgD/ ;t? dh gSkD bJh
eJh soQK dhnK ;orowhnK ftu Fkfwb
ehsk ikt/rk.
-uoyk chuo}
e-mail :[email protected]
nknknknknk
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 43
F'X :ksokF'X :ksokF'X :ksokF'X :ksokF'X :ksok
M'B/ dh gBhoh bkT[D tkbh wFhBM'B/ dh gBhoh bkT[D tkbh wFhBM'B/ dh gBhoh bkT[D tkbh wFhBM'B/ dh gBhoh bkT[D tkbh wFhBM'B/ dh gBhoh bkT[D tkbh wFhB
oDihs fwforoDihs fwforoDihs fwforoDihs fwforoDihs fwfor
sK ftu M'B/ dh gBhoh bkT[D
tk;s/ w}d{oK dh xkN dk
;kjwDk eod/ j'J/, oDihs fwfor (60)
B/ fJ; tk;s/ jZEhI M'Bk gBhoh bkT[D
tkbh wFhB fte;s ehsh j?. T[; B/
1986 ftu gfjbk w{b o{g fte;s ehsk
;h ns/ 2008 ftu ;'fXnk j'fJnk o{g
g/F eoB s'I gfjbK T[; ftu ;[Xko eodk
fojk. n?B nkJh n?\ d[nkok wdd ehs/
ikD s'I pknd nkJh nkJh Nh yVrg[o
dh ;jkfJsk Bkb wFhB ftu nZr/ j'o
;[Xko fbnKdk frnk.
oDihs fwfor dk rohp dfbs
fe;kB gfotko ftu iBw j'fJnk ns/
nkofEe ;wZf;nktK eoe/ gVQkJh Bk
eo ;fenk. M'B/ dh y/sh bJh y/sh
ekfwnK dhnK ;wZf;nktK Bkb i{Md/
j'J/ eJh ;kbK pknd 1986 ftu T[;
B/ fJe wFhB pDkT[D dk \?;bk ehsk
i' fe T[; ~ fBoGo pDkT[D ftu
wdd eo ;edh ;h. T[j w}d{oK dhnK
nB[fus wzrK, w}d{o gqpzXB ns/ tXdh
w}d{o bkrs s'I EZe u[Zfenk ;h sd T[;
B/ M'B/ dh gBhoh bkT[D tkbh wFhB #s/
ezw eoBk F[o{ ehsk. fJe s;Zbhp]F
tofezr wkvb fsnko eoB ftu T[; ~
25 ;kb bZr rJ/ go fJj wkor pj[s
w[Ffeb ;h. nkgD/ ekfte gbK ftu T[j
efjzdk j? L
gzX j? gEohbk, ikDk j? d{o,
gkU ek ukbk fro ikJ/, go ikDk
j? }o{o.
(o;sk gEohbk j?, wzf}b d{o j?,
w/o/ g?o Gkt/I }]wh j' ikD go w?I o[e
BjhI ;edk.)
id'I T[; B/ M'B/ dh gBhoh bkT[D
tkbh wFhB #s/ ezw eoBk F[o{ ehsk sK
T[; ~ :ehB BjhI ;h fe Gkosh
ftfrnkBhnK B/ g[bkV fwFB g{ok eo
fbnk j? go Gkosh fe;kBK bJh M'B/ dh
gBhoh bkT[D tkbh wFhB pDkT[D bJh
fe;/ B/ e'fFF BjhI ehsh. fJ; nfj;k;
B/ T[; ~ fJ; ;wZf;nk #s/ ezw eoB
bJh g/qoBk fdsh.
M'B/ dh gBhoh bkT[D tkbh wFhB ~
ubkT[D bJh d' ftneshnK b'V j[zdh j?.
fJe ftnesh wFhB ~ fyZuD bJh ns/
d{ik gBhoh dk jZEk w'VB bJh sK fe
gBhoh tkbh No/n ns/ T[IrbK ~ ;jh
fdFk tZb w'fVnk ikt/ fi; Bkb gBhoh ~
fwZNh ftu rZfvnk iKdk j?. wFhB fJe'
;w/I 5 eskoK ftu gBhoh bk ;edh j?.
esko s'I esko ftu 18 ;?INhwhNo dk
\k;bk ns/ p{N/ s'I p{N/ dk \k;bk 15
;?INhwhNo j[zdk j?. fJ; dh ;woZEk 0H3
J/eV$j?eN/no j?. id'I n?B nkJh n?\
dh ;jkfJsk Bkb nkJh nkJh Nh yVrg[o
fty/ goy ehsh rJh sK fJj d/fynk
frnk fe jZEhI M'Bk bkT[D bkJ/ iKd/
;w/I Bkb'I 7 r[Dk s'I th xZN ;wK fJj
wFhB b?Idh j? ns/ ][d wFhB ubk e/
d[rD/ ;w/I ftu T[Bk jh oepk g{ok eo
fbnk ik ;edk j?.
M'B/ dh gBhoh bkT[D d/ g[okD/
sohe/ nB[;ko w}d{oK ~ bzw/ ;w/I bJh
gkDh ftu yVQ/ ofjDk g?Idk j?, fi; Bkb
uwVh d/ o'r j'D dk ]sok pfDnk
ofjzdk j?. fJ; ekY B/ M'B/ dh gBhoh
ftu bZrD tkb/ ;w/I ~ pj[s xNk
fdsk j? ns/ uwVh d/ o'rK dh
;zGktBk ~ th ]sw ehsk j?.
oDihs fwfor ~ T[whd j? fe
fJj wFhB fe;kBK dhnK ;wZf;nktK
~ xZN eo/rh ns/ T[BQK d/ fujfonK
#s/ ][Fh fbnkJ/rh. T[j ukj[zdk j? fe
T[; d/ g's/ fJ; wFhB ~ nZr/
fbikT[D ns/ T[; d/ fgnko/ g's/ fJ;
pko/ pj[s jh T[s;[e jB. oDihs
nZi fi; w[ekw #s/ yVQk j? T[; ftu
;G dk nkgDk-nkgDk :'rdkB j?.
jo soQK d/ ;woEB bJh oDihs nkgD/
gfotko dk pj[s F[eor[}ko j? go T[;
dhnK e[M d[ydkJh :kdK th jB fe fgzv
tkfbnK B/ fet/I T[; dk w}ke T[vkfJnk
fe T[j gk|b j?. ne;o T[; ~ ;wki
ftu'I S/fenk frnk. E'VQk fijk w{zj pDkT[D
s'I pknd fit/I jh T[j n?bkB eodk
j? T[; dk fujok w[V fyV T[mdk j?.
fit/I-fit/I b'eK B/ w?~ |bs mfjokfJnk
oZp B/ w?~ ;jh ehsk. T[; dk :ehB j?
fe ;ko/ gkf;nK s'I fwbh gSkD ns/ fJZ}s
fJ; rZb dk ;G s'I tZvk ;p{s j?.
(b/ye UvhFk d/ f}bQ/ ;zpbg[o s'I j?.)
y/y/y/y/y/
M'B /M 'B /M 'B /M 'B /M 'B / dh gBhoh bkT[Ddh gBhoh bkT[Ddh gBhoh bkT[Ddh gBhoh bkT[Ddh gBhoh bkT[D
tkbh wFhBtkbh wFhBtkbh wFhBtkbh wFhBtkbh wFhB
44 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
nzsfow piN 2014-15nzsfow piN 2014-15nzsfow piN 2014-15nzsfow piN 2014-15nzsfow piN 2014-15
ftZsh ;kb 2014-15 d/ nzsfowftZsh ;kb 2014-15 d/ nzsfowftZsh ;kb 2014-15 d/ nzsfowftZsh ;kb 2014-15 d/ nzsfowftZsh ;kb 2014-15 d/ nzsfow
piN dhnK w[Zy ftF/FsktKpiN dhnK w[Zy ftF/FsktKpiN dhnK w[Zy ftF/FsktKpiN dhnK w[Zy ftF/FsktKpiN dhnK w[Zy ftF/FsktK
ftZsh wzsoh B/ Bhshrs mfjokt dh
dbhb ~ ykoi eofdnK :{HghHJ/H ;oeko
d/ n;kXkoB tkXk fog'oN ~ g/F ehsk.
T[BQK B/ ;oeko tb'I u[Ze/ rJ/ d; w[Zy
edwK d/ Bkb GftZy dh fdqFNh th g/F
ehsh. ftZsh xkN/ ~ e[Zb xo/b{ T[sgkd
d/ 4H1 gqfsFs oZyD ns/ oZfynk eowukohnK
bJh fJe o?Ie fJe g?BFB dh g[okDh wzr
~ ;theko eoBk T[BQK tb'I g/F ehs/ rJ/
nzsfow piN d/ w[Zy w[Zd/ jB.
ftZs wzsoh B/ ukb{ wkbh ;kb d"okB
;oeko tb'I bJ/ rJ/ w[Zy \?;fbnK dk th
toBD ehsk j?. fJ; ftu yzv ~ fB:zsqD
eoBk, vh}b dhnK ehwsK ftu eqwtko
sohe/ Bkb ;[Xko, o/b feokJ/ ~ soe
;zrs pDkT[Dk, Bt/I p?IeK bJh bkfJ;z;
ikoh eoB dh gqfefonk ns/ fv;ekw ~
BtK YKuk d/Dk Fkfwb j?. ;qh fudzpow
B/ fejk fe uZb oj/ wkbh ;kb dh gfjbh
fswkjh ftu tkXk uZeo pdb/rk. T[BQK B/
:ehB fdtkfJnk fe 2013-14 dh sh;oh
ns/ u"Eh fswkjh ftu xZN'-xZN 5H2 gqfsFs
dk tkXk do oj/rh. ftZs wzsoh B/ fejk
fe :{HghHJ/H-1 ftu fJj tkXk do 8H4
gqfsFs ;h id fe :{HghHJ/H-2 ftu 6H6
gqfsFs ;h.
2014-15 ftu nB[wkfBs :'iBk you
5 bZy 55 j}ko 322 eo'V o[gJ/ j?.
fJj brGr fgSb/ ;kb d/ pokpo j?.
|?o :'iBk you ftu wkw{bh tkXk
ehsk frnk j?, fJj 12 bZy 7 j}ko 892
eo'V o[gJ/ nB[wkfBs j?. 2013-14 bJh
ftZsh xkNk e[Zb xo/b{ T[sgkd d/ 4H6
gqfsFs #s/ fB:zsqD eo fbnk ikt/rk ns/
2014-15 ftu fJj 4H1 gqfsFs j't/rk.
ekor[}kohekor[}kohekor[}kohekor[}kohekor[}koh
ftZs wzsoh B/ fgSb/ d; ;kbK ftu
tZy-tZy y/soK ftu s/} tkX/ dhnK T[dkjoDK
th fdshnK. Gkos B/ d; ;kb gfjbK
21 eo'V 30 bZy NB T[sgkdB d/
w[ekpb/ ftu 26 eo'V 30 bZy NB dk
nBki T[sgkdB ehsk. f;Zfynk d/ y/so
ftu e/Ido ;oeko dk you tX e/ 79
j}ko 451 eo'V o[gJ/ j' frnk j?. id
fe d; ;kb gfjbK 10 j}ko 145 eo'V
o[gJ/ ;h. ftZs wzsoh B/ fejk fe f;js
y/so ftu th fJ;/ soQK 7 j}ko 248
eo'V o[gJ/ d/ w[ekpb/ ftu 36 j}ko
322 eo'V o[gJ/ dk tkXk j'fJnk j?.
2013-14 ftu y/sh y/so B/ tXhnk
ekor[}koh fdykJh j?. y/sh pokwd d/ 45
fpbhnB vkbo NZg ikD dh ;zGktBk j?.
y/sh eo}k 7 bZy eo'V o[gJ/ d/ Nhu/ ~
gko eoe/ 7 bZy 35 j}ko eo'V o[gJ/
j'D dh ;zGktBk j?. ukb{ wkbh ;kb
d"okB y/sh dh ftek; do 4H6 gqfsFs
ofjD dk nB[wkB j?. wouzvkJh} pokwd
2013-14 ftu 6H3 gqfsFs tX e/ 326
nop vkbo j' frnk j?. nZm okFNoh
fBt/F ns/ fBowkD y/soK dk n?bkB ehsk
frnk ns/ gzi j'o nfifjnK ~ f;XKse
wB}{oh fdsh rJh j?.
;oeko B/ oZfynk pbK bJh fJe o?Ie
fJe g?BFB d/ f;XKs ~ ;theko eo
fbnk j?. fJ; bJh 500 eo'V o[gJ/ oZy/
rJ/ jB. y/sh eo}/ dk Nhuk tXk e/ 8
bZy eo'V o[gJ/ eo fdsk frnk j?. y/sh
eof}nK T[s/ 4 gqfsFs ftnki do bkr{
j?. fJ; ftu ftnki ;jkfJsk ns/ ssekb
G[rskB Fkfwb j?.
oZfynk tzv 10 gqfsFs tXk e/ 2
bZy 24 j}ko eo'V o[gJ/ eo fdsh rJh
j?. 31 wkou 2009 se bJ/ rJ/ ;ko/
nzsfow dk ;zy/g ;konzsfow dk ;zy/g ;konzsfow dk ;zy/g ;konzsfow dk ;zy/g ;konzsfow dk ;zy/g ;ko
••••• y/shpkVh e[Zb xo/b{ T[sgkd #u y/shpkVh e[Zb xo/b{ T[sgkd #u y/shpkVh e[Zb xo/b{ T[sgkd #u y/shpkVh e[Zb xo/b{ T[sgkd #u y/shpkVh e[Zb xo/b{ T[sgkd #u
4H6 gqfsFs d/ tkX/ dk nB[wkB 4H6 gqfsFs d/ tkX/ dk nB[wkB 4H6 gqfsFs d/ tkX/ dk nB[wkB 4H6 gqfsFs d/ tkX/ dk nB[wkB 4H6 gqfsFs d/ tkX/ dk nB[wkB
••••• y/sh eo}k 7 bZy 35 j}ko eo'V y/sh eo}k 7 bZy 35 j}ko eo'V y/sh eo}k 7 bZy 35 j}ko eo'V y/sh eo}k 7 bZy 35 j}ko eo'V y/sh eo}k 7 bZy 35 j}ko eo'V
o[gJ/ se gj[zuD dk nB[wkBo[gJ/ se gj[zuD dk nB[wkBo[gJ/ se gj[zuD dk nB[wkBo[gJ/ se gj[zuD dk nB[wkBo[gJ/ se gj[zuD dk nB[wkB
••••• nrb/ wkbh ;kb d"okB 8 bZy nrb/ wkbh ;kb d"okB 8 bZy nrb/ wkbh ;kb d"okB 8 bZy nrb/ wkbh ;kb d"okB 8 bZy nrb/ wkbh ;kb d"okB 8 bZy
eo'V o[gJ/ dk Nhuk eo'V o[gJ/ dk Nhuk eo'V o[gJ/ dk Nhuk eo'V o[gJ/ dk Nhuk eo'V o[gJ/ dk Nhuk
e/Idoh ftZs wzsoh ;qh ghH fudzpow
B/ 17 \otoh, 2014 ~ b'e ;Gk ftu
ftZsh toQ/ 2014-15 bJh nzsfow piN
g/F eofdnK fejk fe y/sh eo}k ukb{
wkbh ;kb d"okB 7 bZy 35 j}ko eo'V
o[gJ/ se gj[zu ikt/rk. id fe Nhuk 7
f;Zfynk eof}nK T[go o'e d/ ;w/I dk
gq;skt j?. fJ; ftu ftnki p'M ftu
ewh Bkb brGr 9 bZy eo}k b?D tkb/
ftfdnkoEhnK ~ bkG j't/rk fJ; bJh
26 ;" eo'V o[gJ/ dh tzv ehsh rJh j?.
;oeko fBoG?: \zv bJh fJe j}ko
eo'V o[gJ/ d/t/rh. fJj gfjbK fdsh
rJh fJe j}ko eo'V o[gJ/ dh eow s'I
tZyoh j't/rh.
g{op T[so okiK, fjwkub gqd/F ns/
T[sokyzv ~ 12 ;" eo'V o[gJ/ dh tkX{
e/Idoh ;jkfJsk fdsh ik ojh j?.
200 eo'V o[gJ/ dh F[o{nksh g{zih
Bkb nB[;{fus ikshnK bJh T[dw g{zihe'F
;Ekgs eoB dk gq;skt j?.
400 f}fbQnK ftu bkr{ ehs/ ik oj/
;zrfms pkb ftek; ;/tktK ~ BtK o{g
fdzd/ j'J/ pkeh f}fbQnK ftu th bkr{
ehsk ikt/rk.
B"itkBK d/ e[Fb ftek; ftu ;cbsk
~ d/yfdnK j'fJnK okFNoh e[Fb ftek;
fBrw ~ fJe j}ko eo'V o[gJ/ d/D dk
gq;skt j?.
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 45
bZy eo'V o[gJ/ dk ;h. T[BQK B/ fejk fe
nkT[Id/ wkbh ;kb bJh y/sh eo}/ tk;s/
8 bZy eo'V o[gJ/ dh ftt;Ek ehsh rJh
j?. ukb{ wkbh ;kb d"okB y/sh ftu 4H6
gqfsFs tkX/ dk nB[wkB brkfJnk frnk
j?. T[BQK B/ 2006-07 d"okB ftnki S'N
;ehw #s/ rZbpks eofdnK fejk fe fJ;
;ehw j/m 23 j}ko 224 eo'V o[gJ/
ikoh ehs/ rJ/ jB. fijV/ fe;kB eo}/
dh ;w/I f;o ndkfJrh eoBr/ T[BQK ~
ftnki do 4 gqfsFs bZr/rh.
e[Zb xo/b{ T[sgkdB ftu 6 gqfsFse[Zb xo/b{ T[sgkdB ftu 6 gqfsFse[Zb xo/b{ T[sgkdB ftu 6 gqfsFse[Zb xo/b{ T[sgkdB ftu 6 gqfsFse[Zb xo/b{ T[sgkdB ftu 6 gqfsFs
dk tkXkdk tkXkdk tkXkdk tkXkdk tkXk
e/Idoh ftZs wzsoh B/ fejk fe :{HghH
J/H ;oeko dh fgSb/ 10 ;kb ftu e[Zb
xo/b{ T[sgkd dh ftek; do fgSb/ 33
;kbK dh ftek; do 6H2 gqfsFs s'I tZX
ojh j?, id fe :{HghHJ/H d/ gfjb/ gzi
;kbK d"okB e[Zb xo/b{ T[sgkd ftek;
do 8H4 gqfsFs ojh s/ :{HghHJ/H d/ d{i/
ekoiekb d"okB fJj ftek; do 6H6
gqfsFs doi ehsh rJh.
oZfynk piN #u 10 gqfsFs tkXkoZfynk piN #u 10 gqfsFs tkXkoZfynk piN #u 10 gqfsFs tkXkoZfynk piN #u 10 gqfsFs tkXkoZfynk piN #u 10 gqfsFs tkXk
b'e ;Gk ftu nzsfow piN g/F
eod/ j'J/ ftZs wzsoh B/ dZf;nk fe oZfynk
bJh piN ftu fgSb/ ;kb d/ w[ekpb/
10 gqfsFs dk tkXk ehsk frnk j?.
nrb/ wkbh ;kb ftu fJ; tko 224,000
eo'V o[gJ/ oZy/ rJ/ jB. id fe fgSb/
piN ftu 203,672 eo'V o[gJ/ dh oew
;h.
y[oke ;[oZfynk fpb bJh 115,000y[oke ;[oZfynk fpb bJh 115,000y[oke ;[oZfynk fpb bJh 115,000y[oke ;[oZfynk fpb bJh 115,000y[oke ;[oZfynk fpb bJh 115,000
eo'V o[gJ/ dk gqpzXeo'V o[gJ/ dk gqpzXeo'V o[gJ/ dk gqpzXeo'V o[gJ/ dk gqpzXeo'V o[gJ/ dk gqpzX
e/Idoh ftZs wzsoh ;qh ghH fudzpow
B/ b'e ;Gk ftu nzsfow piN g/F
eofdnK dZf;nk fe pkbD s/ ;pf;vh
bJh 65 j}ko eo'V o[gJ/ oZy/ rJ/ jB.
d/F ftu okFNoh y[oke ;[oZfynk fpb ~
bkr{ eoB bJh 115,000 eo'V o[gJ/ dk
gqpzX ehsk frnk j?.
fe ukb{ wkbh ;kb d"okB ;oeko tb'I
bJ/ ikD tkb/ e[M w[Zy nkofEe T[gokb/
fJ; gqeko jBL
• brGr 50 j}ko gD fpibh;woZEk T[;koh nXhB j?, id'A fe 78
j}ko w?rktkN fpibh ;gbkJh dh ;woZEk
gfjbK s'A jh fB;fus eo fdZsh rJh j?.
• f;ZX/ ftd/Fh fBt/F dh Bhsh B{z j'o;[ykbk eo fdZsk frnk j?.
• 4 j}ko 909 eo'V dh bkrsBkb vke wfjew/ dh ;{uBk seBkb'ih dk
nkX[fBeheoB ehsk frnk.
• e[vB e[bw gqwkD{ fpibh xo dh:{fBN Bzpo fJe 18 eo'V :{fBN fpibh
g?dk eo ojh j?.
• 500 w?rktkN dk gq'N' NkfJg fon?eNebgkew fty/ w[ezwb j'D tkbk j?.
• okFNoh ;{oih skg fwFB B/ nkgD/Nhu/ s'A nZr/ tZX e/ 1684 w?rktkN ;{oih
fpibh g?dk ehsh.
tkXk do ftu froktN o[ehtkXk do ftu froktN o[ehtkXk do ftu froktN o[ehtkXk do ftu froktN o[ehtkXk do ftu froktN o[eh
e/Idoh y}kBk wzsoh ;qh ghH fuzdpow
B/ fejk j? fe nkgD/ 2 tko d/ ;kFB
d"okB :{HghHJ/H ;oeko B/ tkXk do ftu
jkb jh d"okB nkJh o[ektN B{z pzBQ
brkfJnk j?. nkgD/ nzsfow piN seoho
d"okB T[BQK fejk fe 33 ;kb d/ no;/
d"okB d/F ftu o[MkBh tkXk do 6H2
gqfsFs ojh j?.
1999 s'I 2004 d/ no;/ d"okB
n";s ;kbkBk xo/b{ T[sgkd do 5H9
gqfsFs ojh, fijVh fe gqufbs do Bkb'
xZN j?. nrb/ gzi ;kbK d"okB fJj 8H4
gqfsFs j' rJh ns/ 2009-2014 d/
no;/ d"okB fJj 6H6 gqfsFs ofj rJh.
;qh fuzdpow B/ g{o/ Go';/ Bkb fejk fe
nZi noEukok d' ;kb gfjbK d/ ;w/I Bkb'I
fes/ tZX ;fEosk dh jkbs ftu j?. nZi
eZbQ tgkoe xkN/ ftu froktN nk ojh j?
id fe ukb{ yks/ d/ y;ko/ B{z o'e fdZsk
tB o?Ie tB g?BFB 2014 s'I 2015tB o?Ie tB g?BFB 2014 s'I 2015tB o?Ie tB g?BFB 2014 s'I 2015tB o?Ie tB g?BFB 2014 s'I 2015tB o?Ie tB g?BFB 2014 s'I 2015
se bkr{ j'Dr/se bkr{ j'Dr/se bkr{ j'Dr/se bkr{ j'Dr/se bkr{ j'Dr/
b'e ;Gk ftu nzsfow piN g/F
eofdnK ftZs wzsoh B/ dZf;nk fe ;oeko
tb'I oZfynk g?BFB yks/ ftu 500 eo'V
o[gJ/ dh oew oZyh rJh j?. fi; d/ Bkb
;kpek c"ihnK bJh tB o?Ie tB g?BFB
;ehw ~ bkr{ ehsk ikt/rk. ftZs wzsoh
B/ dZf;nk fe fJ; rZb dh wzr eJh
;kbK s'I ehsh ik ojh ;h. fJj ;ehw
2014-15 s'I bkr{ ehsh ikt/rh.
fBoG?: \zv bJh 10 nop o[gJ/fBoG?: \zv bJh 10 nop o[gJ/fBoG?: \zv bJh 10 nop o[gJ/fBoG?: \zv bJh 10 nop o[gJ/fBoG?: \zv bJh 10 nop o[gJ/
okyt/Iokyt/Iokyt/Iokyt/Iokyt/I
e/Idoh y}kBk wzsoh ;qh ghH fudzpow
B/ fgSb/ ;kb pkbVh efbnkD fjs ehs/
rJ/ tknfdnK B{z g{ok eoB dh nkgDh
gqshpZXsk B{z d[jokfJnk j?. fJ; wzst
bJh fBoG?: \zv sfjs ukb{ wkbh ;kb
d"okB 10 nop o[gJ/ dh oew okythI
oZyh rJh j?. ;qh fudzpow B/ dZf;nk fe
fJj fJe ;EkJh \zv j't/rk ns/ fJj
oew ed/ th oZd BjhI ehsh ikt/rh.
j'oBK sith}K d/ ;woEB bJh ]}kBk
wzsoh B/ nrb/ ;kb bJh fJzBh jh oew
j'o d/D dh sith} oZyh.
iBse y/soh T[`dwK tb'I g{zih you/iBse y/soh T[`dwK tb'I g{zih you/iBse y/soh T[`dwK tb'I g{zih you/iBse y/soh T[`dwK tb'I g{zih you/iBse y/soh T[`dwK tb'I g{zih you/
ftu BtK ehoshwkB ekfJwftu BtK ehoshwkB ekfJwftu BtK ehoshwkB ekfJwftu BtK ehoshwkB ekfJwftu BtK ehoshwkB ekfJw
nkgD/ nzfsw piN GkFD d"okB
e/Idoh ]}kBk wzsoh B/ fejk fe e/Ado tb'A
gqk:'fis ;ehwK 66 gq'rokwK ftZu T[;kohnK
rJhnK jB ns/ ;{fpnK ns/ e/Ido FkFs
gqd/;K B{z fdZsh ikD tkbh e/Idoh ;jkfJsk
nkT[Id/ wkbh ;kb d"okB 1 bZy 36 j}ko
254 eo'V o[gJ/ s'I tXk e/ 3 bZy 38
j}ko 562 eo'V o[gJ/ eo fdZsh ikJ/rh.
;qh fuzdpow B/ dZf;nk fe iBse y/soh
T[dw 2 bZy 57 j}ko 641 eo'V o[gJ/
d/ g{zih you/ ftu tkX/ dk BtK ehoshwkB
;Ekgs eoBr/. ;kb 2014 dh gqrsh
fog'oN g/F eofdnK ;qh fuzdpow B/ fejk
46 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
frnk j?, w[dok ;fcsh pj[s xZN rJh j?
ns/ fswkjh tkXk do tkX/ gJh j'Jh j?.
T[BQK nZr/ dZf;nk fe tNKdok do ftu
th ;fEosk nkJh j?, pokwdK tXhnK jB
ns/ ;?IeV/ jh o[e/ j'J/ gqki?eNK B{z ukb{
eo fdZsk frnk j?. nkgDh ;oeko dhnK
gqkgshnK dk f}eo eofdnK T[BQK fejk fe
10 ;kb gfjbK y[okeh gdkoEK dk T[sgkdB
21 eo'V 30 bZy NB j[zdk ;h fijVk j[D
tX e/ 26 eo'V 30 bZy NB se gj[zu
frnk j?. fJ;/ soQK jh fpibh T[sgkdB
dh ;woZEk 10 ;kb gfjbK dh fJe bZy
12 j}ko 700 w?rktkN s'I tX e/ nZi 2
bZy 34 j}ko 600 w?rktkN j' rJh j?.
T[BQK fejk fe e/Ido ;oeko fJ; ;kb
fgSb/ 10 ;kbK d/ w[ekpb/ 5 r[Dk
f}nkdk okFh f;js y/so T[go you
eo/rh.
••••• j[Dj[Dj[Dj[Dj[D sesesesese 5757575757 eo'Veo'Veo'Veo'Veo'V nkXkonkXkonkXkonkXkonkXko ekov ikohekov ikohekov ikohekov ikohekov ikoh
••••• r?; ygsekoK ~ eo 'VK o [gJ / r ?; ygsekoK ~ eo 'VK o [gJ / r ?; ygsekoK ~ eo 'VK o [gJ / r ?; ygsekoK ~ eo 'VK o [gJ / r ?; ygsekoK ~ eo 'VK o [gJ /
;pf;vh ti'I ikoh;pf;vh ti'I ikoh;pf;vh ti'I ikoh;pf;vh ti'I ikoh;pf;vh ti'I ikoh
e/Idoh y}kBk wzsoh ;qh ghH fuzdpow
B/ fejk j? fe xo/b{ o;'Jh r?; d/ bkG
gksoK B{z 2 eo'V 10 bZy o[gJ/ dh
;pf;vh T[BQK d/ ykfsnK ftu G/i fdZsh
rJh j?. T[BQK fejk fe ;oeko nkXko
:'iBk B{z bkr{ eoB bJh g{oh soQK
gqshpZX j? ns/ dZf;nk fe fJ; d/ sfjs
j[D se 57 eo'V ekov ikoh eo fdZs/
rJ/ jB ns/ ;ko/ nkXko ekov XkoeK d/
p?Ie yks/ y'bQ fdZs/ ikD dk ;zebg th
d[jokfJnk. ;qh fuzdpow B/ ;dB B{z
dZf;nk fe f;ZXh bkG spkdbk ;ehw
sfjs g?;k 27 FBkysF[dk ;ehwK sfjs
f;ZXk bkGgksohnK d/ ]kfsnK ftu G/fink
iKdk j? ns/ iBtoh d/ nzs se 628
eo'V o[gJ/ okFNoh ;wkfie ;jkfJsk gq'rokw
sfjs bkG gksoK d/ ]ks/ ftu spdhb
eo fdZs/ rJ/. T[BQK dZf;nk fe nkXko
;wki dh rohp-p/xo ns/ dp/ e[ub/
b'eK bJh fJe FesheoB dk }ohnk j?.
f;Zfynk bJh eo}k b?D tkfbnKf;Zfynk bJh eo}k b?D tkfbnKf;Zfynk bJh eo}k b?D tkfbnKf;Zfynk bJh eo}k b?D tkfbnKf;Zfynk bJh eo}k b?D tkfbnK
bJh tZvh okjs, 9 bZy ftfdnkoEhnKbJh tZvh okjs, 9 bZy ftfdnkoEhnKbJh tZvh okjs, 9 bZy ftfdnkoEhnKbJh tZvh okjs, 9 bZy ftfdnkoEhnKbJh tZvh okjs, 9 bZy ftfdnkoEhnK
~ g[Zi/rk bkG~ g[Zi/rk bkG~ g[Zi/rk bkG~ g[Zi/rk bkG~ g[Zi/rk bkG
e/Adoh y}kBk wzsoh ;qh ghH fuzdpow
B/ f;Zfynk bJh eo}k b?D tkb/ ftfdnkoEhnK
bJh fszB wjhB/ dh okjs dk n?bkB
ehsk j?. T[BQK fejk fe 31 d;zpo 2013
se pDdh T[BQK dh d/Ddkoh T[go eo}/
dh f}zw/tkoh ;oeko bt/rh go eo}k
Xkoe B{z gfjbh ngq?b 2014 s'A pknd d/
;w/I bJh ftnki dk G[rskB eoBk
gt/rk. fJ; d/ Bkb brGr 9 bZy
ftfdnkoEhnK B{z 2600 eo'V o[gJ/ dk
bkG g[Zi/rk. b'e ;Gk ftu nkgD/ nzsfow
GkFD d"okB ;qh fuzdpow B/ fejk fe
2600 eo'V o[gJ/ dh fJj oew fJ;/
wkbh ;kb d"okB e?Bok p?Ie B{z spdhb
eo fdZsh ikt/rh. T[BQK fejk fe ftnki
ftu okjs d/D dh e/Idoh :'iBk f;Zfynk
Bkb ;pzXs eof}nK pko/ 2009-10 ftu
F[o{ ehsh rJh ;h. fiBQK ftfdnkoEhnK B/
31 wkou 2009 s'A gfjbK f;Zfynk bJh
eo}k fbnk ;h, T[j nkgDh gVQkJh d"okB
jh fJ; B{z skoB bJh iZd' ifjd eo oj/
;B, fi; eoe/ T[BQK bJh okjs fdZs/
ikDk pj[s }o{oh ;h. wzsoh B/ fejk fe
10 ;kb gfjbK pj[s E'VQ/ ns/ T[j th
n;o o;{y tkb/ ftfdnkoEh jh f;Zfynk
bJh eo}k b? ;ed/ ;B id'A fe d;zpo
2013 d/ nzs se iBse y/so d/ p?AeK
e'b 25 bZy 70 j}ko 254 ftfdnkoEh
eof}nK d/ yks/ ;B ns/ eo d/ sfjs
fdZsh rJh oew 57 j}ko 700 eo'V
pDdh j?.
okFNoh j[Bo gqwkDheoB f;ybkJhokFNoh j[Bo gqwkDheoB f;ybkJhokFNoh j[Bo gqwkDheoB f;ybkJhokFNoh j[Bo gqwkDheoB f;ybkJhokFNoh j[Bo gqwkDheoB f;ybkJh
sfjs 77 j}ko 710 :[teK B/sfjs 77 j}ko 710 :[teK B/sfjs 77 j}ko 710 :[teK B/sfjs 77 j}ko 710 :[teK B/sfjs 77 j}ko 710 :[teK B/
f;ybkJh w[ezwb ehshf;ybkJh w[ezwb ehshf;ybkJh w[ezwb ehshf;ybkJh w[ezwb ehshf;ybkJh w[ezwb ehsh
e/Adoh y}kBk ;qh gha fuzdpow B/ b'e
;Gk B{z dZf;nk fe e"wh j[Bo gqwkDheoB
ns/ ftZsh fJBkw :'iBk sfjs 1 bZy 68
j}ko 43 B"itkBK B/ dkybk fbnk ns/
nzsfow o/b piN dk ;zy/gnzsfow o/b piN dk ;zy/gnzsfow o/b piN dk ;zy/gnzsfow o/b piN dk ;zy/gnzsfow o/b piN dk ;zy/g
12 \otoh 2014 ~ nzsfow o/b
piN 2014-15 ftu w[;k\o feokJ/ ns/
GkV/ dhnK doK ~ S/fVnk BjhI frnk id
fe d/F d/ o/b skD/ d/ nkX[fBeheoB
bJh fBZih y/so ns/ f;ZXh ftd/Fh
;owkfJnkekoh dhnK :'iBktK dh uouk
ehsh rJh j?.
o/b wzsoh wfbekoiB yVr/ B/ uko
wjhfBnK bJh nzsfow o/b piN b'e
;Gk ftu g/F eofdnK fejk fe feokfJnk-
GkVk doK ~ soe;zrs pDkT[D bJh
fJe ;[szso o/b N?foc nEkfoNh ekfJw
ehsh ik ojh j? ns/ fNeNK dhnK ehwsK
~ J/nobkJhB ;ZBns Bkb w/bD dh
sith} pDkJh rJh j?. T[BQK nkT[Id/ ;kb
17 BthnK gqhwhnw o/b rZvhnK, 39
n?e;gq?; ns/ 10 w[;kco o/b rZvhnK
ubkT[D ns/ izw{-eFwho ftu eNVk ns/
t?FB'd/th ns/ T[so-g{op ftu w/xkfbnk
ns/ no[Dkub gqd/F bJh o/b ;zgoe
ekfJw eoB d/ n?bkB th ehs/. T[BQK e[M
j'o jkJh ;ghv o/b rZvhnK F[o{ eoB dk
th n?bkB ehsk ns/ fejk fe wzsokbk
tb'I e[M u'Dt/I wkorK #s/ 160-200
feb'whNo gqfs xzN/ dh o\sko Bkb d"VB
tkbhnK xZN bkrs dhnK o/b rZvhnK
F[o{ eoB pko/ ftuko ehsk ik fojk j?.
fdZbh-w[zpJh y/so #s/ E'VQ/ nrkT{I
fo}ot/FB ghohnv tkbh J/;h ;g?Fb o/b
rZvh dk f}eo eofdnK ;qh yVr/ B/ fejk
fe fJ; dhnK rhsFhb feokfJnk doK ~
tos'IekoK B/ ;bkfjnk ns/ j[D fJ; ~
tZv/ g?wkB/ #s/ ngDkT[D dh :'iBk j?.
77 j}ko 710 B/ nkgDh f;ybkJh w[ezwb
ehsh. T[BQK nZr/ df;nk fe e[Zb fwbk e/
24 ;?eNo ;feZb gqhFdK, 442 f;ybkJh
GkrhdkoK ns/ 17 ikfJ}k J/iz;hnK B/
fJ; gq'rokw ftu fFoes ehsh j? ns/
204 B"eohnK dh fBFkBd/jh ehsh j?.
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 47
o/b piNo/b piNo/b piNo/b piNo/b piN
eh s[;hI ikDd/ j'<eh s[;hI ikDd/ j'<eh s[;hI ikDd/ j'<eh s[;hI ikDd/ j'<eh s[;hI ikDd/ j'<T[BQK fejk fe o/bt/ ftu fBt/F tXkT[D
bJh fBZih y/so ~ T[sFkfjs ehsk ik
fojk j?. o/b b?Iv fvt?bgw?IN nEkfoNh ~
1000 eo'V o[gJ/ dk Nhuk fdsk frnk
;h i' j[D se 937 eo'V o[gJ/ i[Nk u[Zeh
j?. eoBkNe, Mkoyzv, nKXo gqd/F ns/
jfonkDk dhnK ;oekoK B/ pj[s ;ko/ o/b
gqki?eNK bJh bkrs ftu fjZ;k tNkT[D
dh ;fjwsh fdsh j? ns/ ;qh yVr/ B/
j'oBK oki ;oekoK ~ nkg'-nkgD/ y/soK
ftu o/b skDk tXkT[D bJh fJ; okj #s/
nZr/ tXD dh nghb ehsh j?. w[zpJh-
nfjwdkpkd jkJh ;ghv e'ohv'o bJh
gkfJdkoh nfXn?B i' fgSb/ ;kb d;zpo
ftu F[o{ j'fJnk ;h, T[j 18 wjhfBnK
ftu w[ezwb j' ikt/rk. fJ; bJh o/bt/
ns/ igkB fJzNoB?FBb e'nkgq/FB J/iz;h
tb'I \zv fds/ ik oj/ jB. o/bt/ dh
wkbh ekor[}koh pko/ T[BQK fejk fe S/t/I
sB]kj efwFB ekoB fJe bZy eo'V
o[gJ/ dk tkX{ p'M fgnk fi; dh ftGkr
B/ nkgD/ ;o'sK okjhI g{osh ehsh j?. ;qh
yVr/ B/ nkfynk, @@;k~ GkV/ s'I ewkJh dk
Nhuk ;o eo b?D dk Go';k j? i' piN
nB[wkB ftu 93554 eo'V o[gJ/ s'I tX
e/ 94000 eo'V o[gJ/ j' rJ/ jB.
w[;k\o feokJ/ d/ o[MkB d/ wZd/B}o fJ;
dk ;'fXnk Nhuk 37000 eo'V o[gJ/
fwfEnk frnk. ewkJh ns/ you d/ o[MkB
d/ wZd/B}o ;'fXnk :'iBk piN 59359
eo'V o[gJ/ ns/ piN Nhu/ d/ fB;ps
nkgo/fNzr o/F' 87H8 gqfsFs s'I tXk e/
90H8 gqfsFs oZyh rJh j?. ukb{ wkbh
;kb d/ nyho #s/ \zv pekfJnk 2391
eo'V o[gJ/ s'I wkou 2014 d/ nyho #s/
tX e/ 8018 eo'V o[gJ/ ofjD dk
nB[wkB j?.
T[gozs 17 \otoh ~ T[go'es nzsfow
o/b piN 2014-15 b'e ;Gk ftu gk;
eo fdsk frnk j?.
- ghHnkJhHphH, ibzXo
fbpofbpofbpofbpofbpo
fbpo < bzvB nzso-p?Ie g/F ehsh
do < T[j ftnki do j? fi; T[go
bzvB nzso-p?Ie pk}ko ftu p?Ie fJe-
d{;o/ s'I eo}k b? ;ed/ jB. fbpo i'
S'Nh fwnkd dhnK ftnki doK bJh
d[BhnK ftu ;G s'I tZX tos'I ftu
nkT[D tkbk p?Ie wkoe j?, ;G s'I
gfjbK ftZsh wzvhnK ftu 1986 ftu
tos'I ftu nkfJnk. T[; s'I pknd,
fbpo dk g;ko tXdk frnk ns/ nZi
fJj 350 j}ko eo'V vkbo d/ wkbh
;kXBK bJh w[Zy jtkbk do pD frnk
j?. fbpo ftu S'NhnK fijhnK
spdhbhnK th wkbh pk}ko ftu s{\kB
yVQk eo ;edhnK jB.
fpqfNF p?Ieo} n?;';hJ/FB tb'I fbpo
do o'}kBk fBoXkos ehsh iKdh j? i'
d[BhnK d/ ;G s'I tZX Go';/:'r p?IeK d/
nzso-p?Ie iwQK doK dh n";s #s/ nkXkos
j[zdh j?. nwohek, e?B/vk, ;ftN}ob?Iv
ns/ fJzrb?Iv T[BQK d/FK ftu'I jB i'
fbpo dh jtkbk do T[go ubd/ jB.
2012 ftu, d[BhnK Go d/ fB:zsqeK
B/ :{og ns/ nwohek d/ p?IeK tb'I
fbpo dh sEkefEs S/VSkV fto[ZX
iKu ehsh. ;kb 2013 ftu, d[BhnK
Go ftu ehsh fJe iKu s'I gsk bZrk
fe tgkohnK ns/ dbkbK B/ p?Iewkoe
nzso-p?Ie eo}k doK Bkb tZv/ g?wkB/ #s/
S/VSkV ehsh j?.
G{r'fbe ;ze/sG{r'fbe ;ze/sG{r'fbe ;ze/sG{r'fbe ;ze/sG{r'fbe ;ze/s
G{r'fbe ;ze/se (ihHnkJh) fJe
nfijk fuzBQ j? i' e[ZM t;sK bJh
tofsnk iKdk j?. fJe ]k; G{r'fbe y/
so ftu fJj pDdhnK jB. nkgD/
pDB d/ ;EkB ekoB e[ZM ]k; ftF/
FskJhnK, r[D ns/ fujok-w'jok oZydhnK
jB. nkw s"o s/ fJe G{r'fbe fuzBQ
T[BQK t;sK d/ pDB d/ ;EkB dk Bkw
j[zdk j?.
ihHnkJh T[d:'fre t;sK dk T[j
gZy j? i' fe;/ th t;s{ d/ pDB tkb/
d/F dh gSkD fdzdk j? ns/ T[; dh
r[DtZsk ns/ tZyo/gD pko/ :ehBh pDkT[Idk
j? i' bk}wh s"o s/ T[; G{r'fbe ;EkB,
y/so iK d/F Bkb ;zpzfXs j[zdk j?.
T[d:'fre ;zgdk dh ;[oZfynsk dh g?fo;
eBt?BFB dh wd 1(2) ns/ 10 nXhB,
G{r'fbe ;ze/se p"fXe ;zgdk nfXekoK
d/ nzF d/ s"o s/ frD/ iKd/ jB.
ihHnkJhH p"fXe ;zgdk nfXeko ;wM"s/
d/ tgko ;zpzXh w[ZfdnK (NfoZg;) d/ wd
22 s'I 24 nXhB th nkT[Id/ jB i' r?N
ftuko-tNKdo/ d/ T[o{rkJ/ d"o ftu
ehs/ ;wM"s/ dk fjZ;k jB. Gkos B/,
ftFt tgko ;zrmB d/ w?Ipo d/ s"o s/
t;sK d/ G{r'fbe ;ze/s (ofi;No/FB
ns/ ;[oZfynk) ek~B 1999 dh ouBk
ehsh ns/ fJj 15 ;szpo 2003 s'I
bkr{ j' frnk ;h.
G{r'fbe ;ze/s dk fuzBQ bZr ikD
Bkb ofi;No j'J/ tos'IekoK s'I fJbktk,
e'Jh th (iK xZN'-xZN T[j i' G{r'fbe
y/so ftu ofj oj/ j'D) fe;/ th nkw
g;zd t;s{ d/ Bkw dh tos'I BjhI eo
;ed/. dkoihfbzr ukj gfjbh Gkosh
t;s{ ;h fi; B/ 2004-05 ftu G{r'fbe
;ze/se dk N?r jk;b ehsk. T[; t/b/
s'I j[D se fJ; ;{uh ftu 194 t;sK
doi j' u[ZehnK jB fiBQK ftu j'oBK s'I
fJbktk Fkfwb jB, noBw[bk ezBkvh
(FhFk), uzd/oh eZgVk, eKuhg[ow o/Fw,
eFwhoh g/go w?Fh ns/ eFwhoh gFwhBk
s/ j'o.
48 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
n?`B n?`b nko n?`w gh - nkX[fBen?`B n?`b nko n?`w gh - nkX[fBen?`B n?`b nko n?`w gh - nkX[fBen?`B n?`b nko n?`w gh - nkX[fBen?`B n?`b nko n?`w gh - nkX[fBe
gkodofFegkodofFegkodofFegkodofFegkodofFe G'I-foekovG'I-foekovG'I-foekovG'I-foekovG'I-foekov gqpzXBgqpzXBgqpzXBgqpzXBgqpzXB gqDkbhgqDkbhgqDkbhgqDkbhgqDkbh
okFNoh G'I-foekov nkX[fBe gq'rokw
nr;s 2008 ftu ;oeko tb'I F[o{ ehsk
frnk ;h. fJ; dk wzst d/F ftu G'I-
foekov dk nkX[fBe gqpzXB, ;zgsh MrfVnK
~ xZN eoBk, G'I-foekov oZy-oykn ftu
gkodofFsk tXkT[Dk j?. fJ; gq'rokw d/
w[Zy fjZ;/ ftu ;ko/ G'I-foekov dk
ezfgT{NoheoB eoBk j?. jfonkDk ;oeko
d/ wkb ftGkr tb'I oki ftu G'I-wkbeK ~
gkodofFsk ns/ :'r ;/tktK gqdkB eoB
bJh G'I-foekovK dk nkX[fBeheoB ehsk
frnk j?. fJj n?B n?b nko n?w gh
j/m oki ftu nfjw gfjb j?. fJj
gq'rokw rqkwhD ftek; wzsokbk d/ G'I-
;o's ftGkrK tb'I F[o{ ehsk frnk j?.
jfonkDk ftu 44212 tor feb'whNo
d/ y/so ftu brGr 7 j}ko 85 wkb
fgzvK ~ eto ehsk frnk. fJ; gqki?eN
dk w[Zy wzst G'I-foekov ~ fJefjoh ftzv'
gqDkbh ~ nwb ftu fbnk e/ oki ftu
nkX[fBe, ftnkge ns/ gkodofFe G'I-
foekov gqpzXB gqDkbh fte;s eoBk j?.
d{ik T[d/F, ;zrfms G'I-foekov ;{uBk
gqDkbh gqdkB eoBk j?. foekov dh ;KG-
;zGkb d/ Bkb fJj ikDekoh G'I-w[Zb
w[ZbzeD, fwZNh f;js d/ y/soh gZXo dh
fsnkoh, fe;kBK ~ Jh-rtoB?I; ns/ Jh-
p?Ifezr ;j{bs, w[nkt}k dknftnK dk
fBgNkok, G'I-gqkgsh ns/ w[V t;/pk, \;b
phwk, y/sh ;pf;vhnK dh roKN, fgzv
;o's e/Ido, y/sh ;[fBFfussk nkfd eoB
ftu th tosh ik ;edh j?. jfonkDk
;oeko d/ wkb ftGkr B/ jfonkDk ;g/;
n?gbhe/FB} e/Ido fj;ko ~ fJj gq'rokw
bkr{ eoB dh B'vb J/iz;h pDkfJnk j?.
fJ; J/iz;h tb'I ih nkJh n?; gqDkbh dk
fJ;s/wkb eoe/ 62 j}ko BefFnK ~
fte;s ns/ ;e?B ehsk frnk j?. fJ;
s'I fJbktk, iwKpzdh, y;ok, frod"ohnK,
;w/s g[okDk G'I-foekov d/ gzi eo'V
gzfBnK dh ;e?fBzr ns/ 12 ;kb ofi;Nov
vhv} dh gqfefonk ~ th ;e?B ehsk ik
fojk j?.
vh ih gh n?`; ;ot/yD Bkb
;ot/ F[o{ ehsk frnk j?. 121 w[ZYb/
ezNo'b g[nkfJzN; ns/ jo/e thj feb'whNo
#s/ ;wkoeK ;Ekfgs ehshnK rJhnK jB.
;w[Zu/ oki ftu nZm feb'whNo dh d{oh s'I
589 ;?ezvoh ezNo'b g[nkfJzN; ns/ brGr
18 j}ko gqd/fFe ezNo'b g[nkfJzN; th
ekfJw ehs/ ikDr/. ;?NbkJhN vkNk dh
gqfefonk uZb ojh j?.
fgSb/ djke/ d"okB f;js y/sofgSb/ djke/ d"okB f;js y/sofgSb/ djke/ d"okB f;js y/sofgSb/ djke/ d"okB f;js y/sofgSb/ djke/ d"okB f;js y/so
ftu w}p{sh nkJh, iBBh ;[oZfynkftu w}p{sh nkJh, iBBh ;[oZfynkftu w}p{sh nkJh, iBBh ;[oZfynkftu w}p{sh nkJh, iBBh ;[oZfynkftu w}p{sh nkJh, iBBh ;[oZfynk
:'iBk Bkb ;z;Ekrs iD/fgnK:'iBk Bkb ;z;Ekrs iD/fgnK:'iBk Bkb ;z;Ekrs iD/fgnK:'iBk Bkb ;z;Ekrs iD/fgnK:'iBk Bkb ;z;Ekrs iD/fgnK
ftu j'fJnk u'yk tkXkftu j'fJnk u'yk tkXkftu j'fJnk u'yk tkXkftu j'fJnk u'yk tkXkftu j'fJnk u'yk tkXk
fgSb/ fJe djke/ d"okB f;js y/so
ftu ek\h w}p{sh d/yD ~ fwbh j? s/
fJ; ftu fBt/F th gfjbK Bkb'I ek\h
tfXnk j?. fJ; Bkb f;js ;ze/sK ftu
wjZstg{oB ;[Xko j'fJnk j?. pkb w"s
do fijVh 2005 ftu fJe j}ko fgZS/
58 ;h, 2012 ftu xN e/ j}ko fgZS/ 42
se nk rJh j?. wK w"s do ftu th
ek\h ewh nkJh j? s/ fgSb/ d; ;kbK
ftu fJe fJe bZy fgZS/ 301 s'I xN e/
212 se nk u[Zeh j?. n?u nkJh th d/
wkwfbnK ftu 57 gqfsFs dh ewh nkJh
j?. f;js ;ze/sK w[skfpe d/F tk;hnK dh
n";s T[wo ftu fgSb/ d; ;kbK d"okB
5 ;kbK dk tkXk j'fJnk j?. g/Iv{ y/soK
ftu f;js ;/tktK dh w}p{sh s/ b'eK ~
fwnkoh f;js ;j{bsK d/D bJh 2006
ftu F[o{ j'J/ okFNoh g/Iv{ f;js fwFB
j/m j[D se 35 okiK d/ e/Ido Fk;s
gqd/FK ~ fJe bZy 11 j}ko eo'V o[gJ/
s'I tZX dh oew ikoh ehsh ik u[Zeh j?.
fJ; fwFB j/m 1 bZy 60 j}ko wB[Zyh
t;hfbnK dk tkXk ehsk frnk j? fiBQK
ftu wkfjo vkeNo, Bo;K, J/ n?B n?w s/
j'o g?okw?vheb nwbk Fkfwb j?. 9 bZy
nkFk toeoK dh th fB:[esh ehsh ik
u[Zeh j?. iBBh fFF{ ;[oZfynk gq'rokw j/m
Bt-iBw/ pZfunK s/ fJe ;kb s'I xZN
T[wo d/ pZfunK s/ roGtsh n"osK ~
w[ezwb s"o s/ w[\s ;/tk T[gbpX eotkJh
iKdh j?. fgSb/ wkbh ;kb d"okB 23 bZy
roGtsh n"osK s/ fJe bZy s'I tZX
pZfunK ~ fJ; dk \kfJdk fwfbnk. d/F
ftu ;z;Ekrs iD/fgnK dh frDsh th
gfjbK Bkb'I ek\h tXh j? s/ iBBh
;[oZfynk :'iBk j/m bkGgksohnK dh frDsh
fJe eo'V 20 bZy se gj[zu u[Zeh j?.
Ffjoh y/so d/ rohpK s/ j'o b'VtzdK
bJh okFNoh Ffjoh f;js fwFB th bkr{
ehsk frnk j?.
;sb[i ib fpibh fBrw d/ gD;sb[i ib fpibh fBrw d/ gD;sb[i ib fpibh fBrw d/ gD;sb[i ib fpibh fBrw d/ gD;sb[i ib fpibh fBrw d/ gD
fpibh gqki?eN s'I T[sgkdB F[o{fpibh gqki?eN s'I T[sgkdB F[o{fpibh gqki?eN s'I T[sgkdB F[o{fpibh gqki?eN s'I T[sgkdB F[o{fpibh gqki?eN s'I T[sgkdB F[o{
gD fpibh T[sgkdB ftu Gkoh
;cbsk d/ pknd ;sb[i ib fpibh
fBrw fbwfNv B/ wjkokFNo d/
nfjwdBro f}bQ/ ftu 476 w?rktkN dh
photho/gtB fpibh :'iBk d/ 15 g"D
T{oik NopkJhBK ~ ;cbskg{ote F[o{ eo
fdsk j?. fJBQK NopkJhBK ftu'I jo/e
NopkJhB s'I 850 feb'tkN T{oik T[sgkdB
j' ;edk j?. gqki?eN ftu e[Zb 56
NopkJhB fJekJhnK jB fiBQK s'I ;kb
ftu 85H65 n?w :{ fpibh T[sgkdB ehsk
ik ;e/rk. j[D se ukb{ ehshnK rJhnK
15 NopkJhB fJekJhnK yhopho/ e'wGkbD/
fgzv ftu ;fEs jB. fJ; gqki?eN ~
132 e/HthH ne'b/ frqv ;p ;N/FB Bkb
i'fVnk frnk j?.
- ghHnkJhHphH ibzXo
]poK ftu'I ]poK]poK ftu'I ]poK]poK ftu'I ]poK]poK ftu'I ]poK]poK ftu'I ]poK
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 49
f;jsf;jsf;jsf;jsf;js
fwjd/ dk e?I;ofwjd/ dk e?I;ofwjd/ dk e?I;ofwjd/ dk e?I;ofwjd/ dk e?I;o
vkH wBihs f;zx pZbvkH wBihs f;zx pZbvkH wBihs f;zx pZbvkH wBihs f;zx pZbvkH wBihs f;zx pZb
jdk, gkuD gqDkbh dk fJe
pj[s jh wjZstg{oB fjZ;k j?.
fJj nzr ;ko/ ihtK ftu j[zdk j?. n;hI
fJE/ wB[Zyh fwjd/ dh rZb eoKr/. gkuD-
fefonk sK w{zj ftu sob rqzEhnK d/ o;K
s/ G'iB ~ fuZED iK upkT[D Bkb jh F[o{
j' iKdh j?. w{zj s/ rb/ s'I pknd G'iB-
Bkbh (fJ;'c/r;) #u'I j' e/, ykXk-ghsk,
g/N iK fwjd/ ftu g[Zidk j?. T[; s'I
pknd G'iB, S'NhnK s/ tZvhnK nzsVhnK
ftu'I dh r[}odk j?.
fwjdk, nzdo'I ykbh s/ fJe y[ZbQkfwjdk, nzdo'I ykbh s/ fJe y[ZbQkfwjdk, nzdo'I ykbh s/ fJe y[ZbQkfwjdk, nzdo'I ykbh s/ fJe y[ZbQkfwjdk, nzdo'I ykbh s/ fJe y[ZbQk
nzr j? i' g/N ftu yZp/ gk;/nzr j? i' g/N ftu yZp/ gk;/nzr j? i' g/N ftu yZp/ gk;/nzr j? i' g/N ftu yZp/ gk;/nzr j? i' g/N ftu yZp/ gk;/
gZ;bhnK d/ e'b j[zdk j?. idgZ;bhnK d/ e'b j[zdk j?. idgZ;bhnK d/ e'b j[zdk j?. idgZ;bhnK d/ e'b j[zdk j?. idgZ;bhnK d/ e'b j[zdk j?. id
fJj ykbh j' iKdk j? sK G[Zy bZrfJj ykbh j' iKdk j? sK G[Zy bZrfJj ykbh j' iKdk j? sK G[Zy bZrfJj ykbh j' iKdk j? sK G[Zy bZrfJj ykbh j' iKdk j? sK G[Zy bZr
iKdh j?. i' e[M th fwjd/ ftuiKdh j?. i' e[M th fwjd/ ftuiKdh j?. i' e[M th fwjd/ ftuiKdh j?. i' e[M th fwjd/ ftuiKdh j?. i' e[M th fwjd/ ftu
g[Zidk j?, o'Nh, dkb, ;p}h, d[ZX,g[Zidk j?, o'Nh, dkb, ;p}h, d[ZX,g[Zidk j?, o'Nh, dkb, ;p}h, d[ZX,g[Zidk j?, o'Nh, dkb, ;p}h, d[ZX,g[Zidk j?, o'Nh, dkb, ;p}h, d[ZX,
djhI, gBho, cb, j'o G'iB sZs,djhI, gBho, cb, j'o G'iB sZs,djhI, gBho, cb, j'o G'iB sZs,djhI, gBho, cb, j'o G'iB sZs,djhI, gBho, cb, j'o G'iB sZs,
;bkd, d/;h fxU, wZyD, w|},;bkd, d/;h fxU, wZyD, w|},;bkd, d/;h fxU, wZyD, w|},;bkd, d/;h fxU, wZyD, w|},;bkd, d/;h fxU, wZyD, w|},
vokJh-co{N, fwou-w;kb/, fueB,vokJh-co{N, fwou-w;kb/, fueB,vokJh-co{N, fwou-w;kb/, fueB,vokJh-co{N, fwou-w;kb/, fueB,vokJh-co{N, fwou-w;kb/, fueB,
wNB, wZSh, dtkJhnK, Fokp, BF/wNB, wZSh, dtkJhnK, Fokp, BF/wNB, wZSh, dtkJhnK, Fokp, BF/wNB, wZSh, dtkJhnK, Fokp, BF/wNB, wZSh, dtkJhnK, Fokp, BF/
nkfd ;G Bkb BfiZmDk g?Idk j?.nkfd ;G Bkb BfiZmDk g?Idk j?.nkfd ;G Bkb BfiZmDk g?Idk j?.nkfd ;G Bkb BfiZmDk g?Idk j?.nkfd ;G Bkb BfiZmDk g?Idk j?.
fJ;/ eoe/ fJj pVk ;ys @;[Gkn#fJ;/ eoe/ fJj pVk ;ys @;[Gkn#fJ;/ eoe/ fJj pVk ;ys @;[Gkn#fJ;/ eoe/ fJj pVk ;ys @;[Gkn#fJ;/ eoe/ fJj pVk ;ys @;[Gkn#
dk j[zdk j?.dk j[zdk j?.dk j[zdk j?.dk j[zdk j?.dk j[zdk j?.
i' e[M th fJ; ftu g[Zidk j? T[;
~ guD-:'r pDkT[D bJh e[dos tb'I
fJ; ~ jo fJe ;j{bs fwbh j'Jh j?,
T[j j? s/}kp (jkfJvo'eb'foe J/f;v) i'
uzr/ wkV/ ykX/-ghs/ ~ w[Yb/ gVkn #s/ jh
guD-:'r eoe/, nrKj nzsVhnK ftu G/
i fdzdk j?.
fwjd/ ~ fszB w[Zy fjZf;nK ftu tzv
;ed/ jK L
• T[`gobk gk;k (ekovhnk s/ czv;)• ftuekobk :kfB fe w[Zy (pkvh)• nk]oh fjZ;k (gkfJb'foe n?INow)e?I;o, fe;/ th fjZ;/ s'I T[sgzB j'
;edk j?.
fejV/ ftneshnK ~ fJj e?I;o j'D
dk tX/o/ ]sok ofjzdk j? <
@@fiBQK d/ gfotko ftu gfjbK fe;/
~ nfijk e?I;o j'fJnk j't/.
@@fiBQK d/ fwjd/ ftu @j?bhe'p?eNo
gkfJb'oh## Bkwe p?eNhohnk dh fJBc?eFB
ofjzdh j't/.
@@fiBQK d/ fwjd/ ftu d' ;?INh whNo
s'I tZvhnK o;"bhnK j'D.
@@fiBQK d/ fwjd/ ftu ekch bzw/
;w/I s'I ;'i j't/, i' Fokp, f;roN, fwou
w;kfbnK, eoko/ s/ @;w'ev# G'iBK d/
;/tB Bkb.
@@goBhFhn; nBhwhnk d/ woh}.
@@f;roNB'Fh ns/ wB'o'rh.
@@tX/o/ wk; ykD tkb/ ]k; eoe/
@o?v whN# (pZeok, G/v{, rK, ;{o nkfd).
@@cb s/ ;bkd xZN ykD tkb/.
@@T[bhnK ]k; eoe/ n?cbkN"ef;B
tkb/ G'iB ykD tkb/.
@@vZpk-pzd ykD/ s/ nkuko.
@@o'} ns/ f}nkdk wksok ftu u"bK
dk ;/tB.
Gkos ftu dZyDh s/ g{oph okiK ns/
eFwho xkNh ftu fwjd/ d/ e?I;o d/
pj[s wkwb/ jB. ftFt gZXo #s/ fJ;
e?I;o d/ wkwb/ igkB, fuZbh s/ nkfJob?Iv
ftu tX/o/ j[zd/ jB.
fwjd/fwjd/fwjd/fwjd/fwjd/ d/d/d/d/d/ e?I;oe?I;oe?I;oe?I;oe?I;o dkdkdkdkdk fet/Ifet/Ifet/Ifet/Ifet/I gskgskgskgskgsk bZr/<bZr/<bZr/<bZr/<bZr/<
F[o{-F[o{ ftu fJ; e?I;o d/ e'Jh ]k;
bZSD BjhI j[zd/. fJ;/ eoe/ woh}, vkeNo
e'b d/o pknd iKdk j?, eJh wkwfbnK
ftu sK fJ; dhnK iVQK th c?b u[ZehnK
j[zdhnK jB.
fJ; e?I;o d/ bZSDfJ; e?I;o d/ bZSDfJ; e?I;o d/ bZSDfJ; e?I;o d/ bZSDfJ; e?I;o d/ bZSD
fJj bZSD Gkt/I fpbe[b gZe/ BjhI
j[zd/ fco th pd-j}wh, s/}kph-gD, ihn
eZuk j'Dk, edh-edh T[bNh nkT[Dk, g/N
Gfonk-Gfonk iK c[Zfbnk j'fJnk wfj;{;
j'Dk, ]{B dh T[bNh iK T[bNh ftu G'iD-
eDK Bkb ]{B d/ rb/Qc/ fBebD/, Sksh
X[yDh iK ;kV g?Dk, ykDk bzxkT[D ftu
;wZf;nk, G[Zy dk xNDk ]k; eoe/ whN
tk;s/, Gko dk xNDk, ew}'oh, ;kj
uVQBk, EektN, fJjh wfj;{; j[zdk ofjDk
fe w?I phwko jK nkfd. eJh tko sK fJj
bZSD nb;o, fJBc?eFB, s/}kphgB d/
j[zd/ jB go e?I;o th fJ;/ soQK dhnK
nbkwsK g?dk eod/ jB.
fwfwfwfwfw
50 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
i/ s[jk~ FZe g?Idk j? fe fwjd/ dk
e?I;o j' ;edk j? sK }o{o vkeNo e'b
ikU. T[j w[nkfJBk eoe/ dZ;/rk fe
s[jk~ i' nbkwsK jB T[j e?I;o eoe/
jB iK e'Jh j'o rZb j?. T[j, s[jkv/
gfotko ftu nfijh f;js ;wZf;nk pko/
ns/ e[M j'o s[jkv/ fBZih ;tkb g[ZS/rk, iK
b?pkoNoh s'I ]{B iK j'o e[M iKu eotkT[D
pko/ ej/rk, iK s[jk~ ;g?Ffb;N vkeNo
e'b G/i fdsk ikt/rk, fJj vkeNo
gkuD gqDkbh dhnK phwkohnK d/ wkfjo
j[zd/ jB.
w[nkfJBk Lw[nkfJBk Lw[nkfJBk Lw[nkfJBk Lw[nkfJBk L fbNk e/ g/N dk
w[nkfJBk, BZfgnK e'Jh dod, fe;/ soQK
dh ;'i, iK g/N ftu gkDh, iK X"D ftu
fe;/ soQK dhnK frbQNhnK nkfd u?e
ehs/ iKd/ jB.
n?Iv';e'gh Ln?Iv';e'gh Ln?Iv';e'gh Ln?Iv';e'gh Ln?Iv';e'gh L fJe gsbh fijh
fNT{p fi; d/ nrb/ gk;/ pbp bZrk
j[zdk j?, w{zj okjhI nzdo G/i e/ fwjd/
dk nzdobk fjZ;k t/fynk iKdk j?.
fNT{p gkT[D s'I gfjbK, dtkJh dh
fJe ;go/n Bkb rba/ ~ ;[zB eo
fbnk iKdk j?. eJh tko o'rh dh
fceowzdh d{o eoB bJh e'Jh r'bah iK
e?g;{b th ytkfJnk iKdk j?.
pkfJUg;h LpkfJUg;h LpkfJUg;h LpkfJUg;h LpkfJUg;h L n?Iv';e'gh ftu pbp
d/ e'b jh dzdK tkbh fuwNh bZrh j[zdh
j? fi; Bkb FZeh irkj s'I wk; dk S'Nk
fijk N[eVk b? fbnk iKdk j? fi; dh
][odphBh iKu g?Ekb'fi;N eod/ jB.
e?I;o j'D iK Bk j'D pko/ iKu dk fJjh
fJe gZek sohek j?.
fwjd/ dk e?I;o n"osK d/ w[ekpb/fwjd/ dk e?I;o n"osK d/ w[ekpb/fwjd/ dk e?I;o n"osK d/ w[ekpb/fwjd/ dk e?I;o n"osK d/ w[ekpb/fwjd/ dk e?I;o n"osK d/ w[ekpb/
wodK ftu tX/o/ feT[I j[zdk j?<wodK ftu tX/o/ feT[I j[zdk j?<wodK ftu tX/o/ feT[I j[zdk j?<wodK ftu tX/o/ feT[I j[zdk j?<wodK ftu tX/o/ feT[I j[zdk j?<
wodK ftu firo, tZvh nzsVh s/
fwjd/ d/ e?I;o tX/o/ j[zd/ jB. w?;kfuT{N;
fJB;NhfuT{N nk\ N?eB'b'ih d/ y'iekoK
B/ u{fjnK #s/ ehshnK nkgDhnK y'iK okjhI
f;ZX ehsk j? fe n"osK dk jkow'B
(Jh;No'iB), fJ; e?I;o s'I pukn eodk
j? ]k; eoe/ @j?bhe'p?eNo gkfJb'okJh#
p?eNhohnk dh fJBc?eFB tkb/ wkwfbnK
ftu. go fJ; dk wsbp fJj BjhI fe
n"osK ftu fJj o'r j[zdk jh BjhI,
w?B'gk} s'I pknd id wkdk jkow'BK
(Jh;No'iB) dh g?dktko xN iKdh j? sK
n"osK ftu fJj e?I;o T[sgzB j' ;edk
j?. id w?I fJj b/y fby fojk jK fJ;
d/ d"okB, nZi jh w/o/ e'b fJe e/;
nkfJnk j? fi; dk, Ugo/FB okjhI fwjdk
eZfYnk frnk ;h. 48 ;kbk fJ; phph d/
fwjd/ dh ft;fsqs ][odphBh iKu s'I
pknd fJ; d/ e?I;o dh f;w s/ rq/v pko/
fog'oN fdsh rJh j?. fiBQK n"osK dk
w?B'gk} d/oh Bkb j[zdk j?, T[BQK ~ th
fJ; e?I;o dk ]sok xZN j[zdk j?.
fJbki LfJbki LfJbki LfJbki LfJbki L fJ; e?I;o dk w[Yb/
gVkn #s/, E'VQ/ wkwfbnK ftu jh gsk
brdk j? go nfij/ woh}K ftu ekch
jZd se fJbki ;zGt j[zdk j?. fit/I fe;/
th j'o nzr d/ e?I;o ftu ehsk iKdk j?
T[t/I jh fNT{wo dh g[}hFB, T[jdk c?bkn,
gVkn, s/ ftnesh dh nkw f;js ~
wZd/-B}o oZy e/ fJbki ti'I ;oioh iK
j'o ftXhnK Bkb fJbki ehsk iKdk j?.
fNT{wo dh g[}hFB, c?bkn s/ ;N/i d/
nB[;ko E'VQ/ fjZ;/, nZX/ fwjd/ iK g{o/
fwjd/ ~ ;oioh okjhI eZY fdsk iKdk
j?. i/ fJj e?I;o, nkb/-d[nkb/ d/ nzrK
fit/I G'iB-Bkbh, fsZbh, S'Nh nzsVh, bpbpk
iK nzve'F (n"osK ftu ) ftu c?b u[Zek
j't/ sK g{o/ fwjd/ d/ Bkb-Bkb fJj
th eZYD/ g?Id/ jB. s/ i/ fJj, firo,
c/cfVnK, jZvhnK nkfd ftu c?b u[Zek j't/
sK @@g?bhJ/fNt ;oioh## (E'VQh okjs d/D
bJh e[M fjZ;k eZYDk) jh ehsh iKdh
j?. o'r d/ g{o/ nfXn?B s'I pknd
ehw'E?o/gh s/ iK o/vhJ/FB Bkb th
}o{os nB[;ko fJbki ehsk iKdk j?.
pkfJnkb"iheb E?o/gh LpkfJnkb"iheb E?o/gh LpkfJnkb"iheb E?o/gh LpkfJnkb"iheb E?o/gh LpkfJnkb"iheb E?o/gh L fwjd/
d/ e?I;o tk;s/ fJj E?o/gh ni/ NokfJb
tkbh ;N/i #s/ jh j?. ehw'E?o/gh f;ZXh
e?I;o d/ ;?bK ~ ]sw eodh j? go
pkfJnkb'iheb E?o/gh fJfwT{B f;;Nw
okjhI nkgDk n;o ftykT[Idh j?. fJ;
d/ nkgD/ e[M ;kfJv nc?eN j[zd/
jB.
fejV/ G'iB pukn eod/ jB<fejV/ G'iB pukn eod/ jB<fejV/ G'iB pukn eod/ jB<fejV/ G'iB pukn eod/ jB<fejV/ G'iB pukn eod/ jB<
johnK ;p}hnK, ]k; eoe/ r'Gh
iksh dhnK, ndoe, b;D, rzYk,
;'fJnkphB, cb, nkfd.
fejVhnK t;sK s'I puDk ukjhdkfejVhnK t;sK s'I puDk ukjhdkfejVhnK t;sK s'I puDk ukjhdkfejVhnK t;sK s'I puDk ukjhdkfejVhnK t;sK s'I puDk ukjhdk
j ?<j ?<j ?<j ?<j ?<
f;roNB'Fh, Fokp, j'o BF/f;roNB'Fh, Fokp, j'o BF/f;roNB'Fh, Fokp, j'o BF/f;roNB'Fh, Fokp, j'o BF/f;roNB'Fh, Fokp, j'o BF/
tkbhnK iK }fjohbhnK uh}K,tkbhnK iK }fjohbhnK uh}K,tkbhnK iK }fjohbhnK uh}K,tkbhnK iK }fjohbhnK uh}K,tkbhnK iK }fjohbhnK uh}K,
s /} s/ eoko / fwou w;kb/,s /} s/ eoko / fwou w;kb/,s /} s/ eoko / fwou w;kb/,s /} s/ eoko / fwou w;kb/,s /} s/ eoko / fwou w;kb/,
tX/o/ fEzd/ iK uoph tkb/ ykD/,tX/o/ fEzd/ iK uoph tkb/ ykD/,tX/o/ fEzd/ iK uoph tkb/ ykD/,tX/o/ fEzd/ iK uoph tkb/ ykD/,tX/o/ fEzd/ iK uoph tkb/ ykD/,
b'V s'I tZX ykDk. ftnkjK iKb'V s'I tZX ykDk. ftnkjK iKb'V s'I tZX ykDk. ftnkjK iKb'V s'I tZX ykDk. ftnkjK iKb'V s'I tZX ykDk. ftnkjK iK
gkoNhnK ftu Gkt/I y[ZbQk s/ tkX{gkoNhnK ftu Gkt/I y[ZbQk s/ tkX{gkoNhnK ftu Gkt/I y[ZbQk s/ tkX{gkoNhnK ftu Gkt/I y[ZbQk s/ tkX{gkoNhnK ftu Gkt/I y[ZbQk s/ tkX{
G'iB fwbdk j't/ go fJj ;wMG'iB fwbdk j't/ go fJj ;wMG'iB fwbdk j't/ go fJj ;wMG'iB fwbdk j't/ go fJj ;wMG'iB fwbdk j't/ go fJj ;wM
fe ykU fe g/N sK nkgDk jhfe ykU fe g/N sK nkgDk jhfe ykU fe g/N sK nkgDk jhfe ykU fe g/N sK nkgDk jhfe ykU fe g/N sK nkgDk jh
j?.j?.j?.j?.j?.
(b/ye gq'c?;o s/ w[yh g?Ekb'ih ftGkr, ;oekoh
w?vheb ekbi s/ okfizdok j;gskb, gfNnkbk
j?.)
e-mail :[email protected]
bhtobhtobhtobhtobhto
;Zik b'p;Zik b'p;Zik b'p;Zik b'p;Zik b'pyZpk b'pyZpk b'pyZpk b'pyZpk b'pyZpk b'p
:'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014 51
g[;se gVu'bg[;se gVu'bg[;se gVu'bg[;se gVu'bg[;se gVu'b
g[;seg[;seg[;seg[;seg[;se LLLLL ihtB ;zrokwihtB ;zrokwihtB ;zrokwihtB ;zrokwihtB ;zrokw
pkpk ;'jD f;zx GeBkpkpk ;'jD f;zx GeBkpkpk ;'jD f;zx GeBkpkpk ;'jD f;zx GeBkpkpk ;'jD f;zx GeBk
b/ye-;zgkde L gq'H wbftzdo ihsb/ye-;zgkde L gq'H wbftzdo ihsb/ye-;zgkde L gq'H wbftzdo ihsb/ye-;zgkde L gq'H wbftzdo ihsb/ye-;zgkde L gq'H wbftzdo ihs
f;zx tV?u s/ ;hsk okw pK;bf;zx tV?u s/ ;hsk okw pK;bf;zx tV?u s/ ;hsk okw pK;bf;zx tV?u s/ ;hsk okw pK;bf;zx tV?u s/ ;hsk okw pK;b
gqekFegqekFegqekFegqekFegqekFe LLLLL soe Gkosh gqekFB,soe Gkosh gqekFB,soe Gkosh gqekFB,soe Gkosh gqekFB,soe Gkosh gqekFB,
poBkbkpoBkbkpoBkbkpoBkbkpoBkbk
gzB/ L112, w[Zb L 70 o[gJ/gzB/ L112, w[Zb L 70 o[gJ/gzB/ L112, w[Zb L 70 o[gJ/gzB/ L112, w[Zb L 70 o[gJ/gzB/ L112, w[Zb L 70 o[gJ/
jEbh g[;se |do gkoNh d/ gfjb/
gqXkB pkpk ;'jD f;zx GeBk dh nksw
eEk j? fi; dh ;zgkdBk wbftzdo ihs
f;zx tV?u ns/ ;fj ;zkgdBk ;hsk okw
pK;b tZb'I ehsh rJh j?. d/F GrsK,
;{ophoK ns/ nDyh :'fXnK dhnK ihtBhnK
nZi dh ghVQh ns/ nkT[D tkbh ghVQh bJh
;dk jh ukBD w[Bkok j'fJnk eodhnK
jB. ni'eh ghVQh ~ nkgD/ ;{opho
d/F GrsK d/ fJfsjk; s'I ikD{ eokT[D
ns/ nshs d/ ;{ophosk Gog{o ;w/I Bkb
i'VB bJh nksweEktK tZvk gq/oBk ;o's
j[zdhnK jB. fJ;/ wB'oE ~ w[Zy oZy e/
;zgkde ns/ ;fj-;zgkde B/ pkpk ;'jD
f;zx GeBk d/ ihtB ;zrokw ~ Fpdh
ikwk gfjBk e/ g[;se dh f;oiDk ehsh
j?.
g[;se ftu pkpk ;'jD f;zx GeBk
d/ pugB s'I b? e/ ;w[Zu/ ihtB d"okB
xNhnk xNBktK ~ ;[uZi/ Yzr Bkb
ebwpzd ehsk frnk j?. ;kb tko T[bhfenk
frnk j? fe ed'I pkpk ih B/ fejVk
;zxoF ftZfYnk ns/ fet/I ekw:kph jk;b
ehsh. pkpk ih d/ pugB s'I nkozG eoe/
T[BQK d/ ihtB d/ jo gfjb{ T[s/ Mks
g[nkJh rJh j?. T[BQK d/ ;wkfie, okiBhse
ns/ d/F Grsh tkb/ ihtB #s/ Gog{o
ikDekoh gq;s[s ehsh rJh j?.
g[;se @ihtB ;zrokw pkpk ;'jD
f;zx GeBk# ftu fiE/ gfjbh ftFt izr
t/b/ fSVh fJBebkph bfjo pko/ ikDekoh
fdsh rJh j?, T[E/ pkpk ih ~ dog/F
w[FebK ~ th pVh fFZds Bkb T[bhfenk
frnk j?. g[;se ni'e/ B"itkB tor
bJh fJe u[B"sh j?. T[BQK ~ nkgDh
}who dh nktk} ;[DB ns/ nkgD/ d/F
bJh e[M eo r[}oB bJh tzrkodh j?.
fJj f;Zfynk fdzdh j? fe pkpk ;'jD f;zx
GeBk dh soQK i[Mko{ pD e/ d/F bJh
e[opkB j't/.
g[;se dh gqekFBk bJh ;zgkdeK B/
pkpk ih d/ nBw'b ftukoK ~ e[M b'eK
dh ofjB[wkJh eoB bJh ;KM/ :sB i[NkJ/
jB. fJj g[;se fJ; rZb bJh gq/odh j?
fe fit/I pkpk ih ~ nkgD/ ihtB d/ eJh
fJwfsjkBK ftu'I r[}oBk fgnk, fJt/I jh
nkw wB[Zy ~ nkgD/ fdqVQ nehd/ Bkb
nkgD/ d/F dh ;/tk eoBh ukjhdh j?.
g[;se ftu S'N/-S'N/ f;ob/y d/ e/ pkpk
ih d/ ihtB #s/ ;cb Mks g[nkJh rJh
j?. tke ouBk ftu ;zy/gsk ns/ ;ziwsk
dk g{ok fXnkB oZfynk frnk j?.
;zgkdeK B/ g[;se @ihtB ;zrokw
pkpk ;'jD f;zx GeBk# ftu pkpk ih d/
fsnkrh ihtB #s/ Gog{o o'FBh gkJh j?.
g[;se ;G torK bJh bkj/tzd f;ZX
j't/rh. o"fuesk ~ ekfJw oZyD bJh
tkoskbkg ftu u[;sh ns/ :EkoEesk
Goh rJh j?. g[;se dh ni'e/ ;w/I ftu
pj[s b'V j?, feT[Ife fJj g[;se fiE/
wkor doFB eo/rh, T[E/ Bkb jh pkpk
;'jD f;zx GeBk dh d/F Grsh dh
GktBk s'I ikD{ eokJ/rh. nfijh g[;se
gVQ e/ ][d-p-][d Bsw;se j'D ~ wB
b'udk j?. ;zgkde gqFz;k d/ jZedko
jB.
- pbftzdo e"o- pbftzdo e"o- pbftzdo e"o- pbftzdo e"o- pbftzdo e"o
g[;seg[;seg[;seg[;seg[;se LLLLL ;{\hws ns/ o{jkBhns;{\hws ns/ o{jkBhns;{\hws ns/ o{jkBhns;{\hws ns/ o{jkBhns;{\hws ns/ o{jkBhns
b/ye L g'qH r[ouoB f;zx sbtkVkb/ye L g'qH r[ouoB f;zx sbtkVkb/ye L g'qH r[ouoB f;zx sbtkVkb/ye L g'qH r[ouoB f;zx sbtkVkb/ye L g'qH r[ouoB f;zx sbtkVk
gzB/ L 272, w[Zb L 350 o[gJ/gzB/ L 272, w[Zb L 350 o[gJ/gzB/ L 272, w[Zb L 350 o[gJ/gzB/ L 272, w[Zb L 350 o[gJ/gzB/ L 272, w[Zb L 350 o[gJ/
gqekFegqekFegqekFegqekFegqekFe LLLLL tkfo; Fkj ckT{Iv/FB, tkfo; Fkj ckT{Iv/FB, tkfo; Fkj ckT{Iv/FB, tkfo; Fkj ckT{Iv/FB, tkfo; Fkj ckT{Iv/FB,
nzfwqs;o nzfwqs;o nzfwqs;o nzfwqs;o nzfwqs;o
gzikph ;{\h ekft nkb'uBk d/ y/so
ftu gq'\?;o r[ouoB f;zx sbtkVk dk
ftF/F ;EkB j?. fJ; s'I gfjbK fJ; ftF/
T[s/ T[; dhnK fszB j'o g[;seK ;{\hws
L ftukoXkok, ftek; ns/ f;bf;b/ l fJ;bkw
ns/ ;{\hws L f;XKs, fJfsjk; ns/
p[fBnkdh ;zebg ns/ sh;oh gqw[Zy gzikph
;{\h eth L ihtB ns/ fuzsB gqekfFs j'
u[ZehnK jB. fJ;bkw, ;{\h fuzsB ns/
gzikph ;{\h eftsk Bkb ;zpzfXs fJBQK
g[;seK ~ gzikph ;kfjs dh f}eo:'r
gqkgsh fejk ik ;edk j?.
;{\htkd fJ;bkwh fuzsB d/ sfjs
fJe fJbwh, o{jkBh ns/ nwbh ihtB
iku j?. b/ye nB[;ko, @@fJ;bkwh ojZ;tkd
~ s;Zt[\, ;{\htkd iK ;{\hws fejk iKdk
j?. fJj fJ;bkw ftu'I jh T[gih fJe
ftukoXkok j?. HHHfJj fJe nwbh ;kXBk
gZXsh j? fi; dk ;zpzX o{jkBhns Bkb
j?. fJj o{jkBhns ihtB iku, feskph
frnkB se jh ;hws BjhI ;r'I ;kXBk dk
nfijk ;kro j? fi; ftu nwb dh
f}nkdk nfjwhns j?.## }kfjo j? fe
;{\htkd e/tb fJbw jh BjhI ;r'I
nB[Gt$fJjbkw #s/ th nkXkfos j?. fJ;/
ekoB ;{\htkd ~ ;wMD ns/ fJ; dh
sfj se ikD bJh i/ ;{\h BjhI sK xZN'-
xZN ;{\hnK tork }o{o pDBk g?Idk j?.
ftukokXhB g[;se @;{\hws ns/
o{jkBhns# d/ nfXn?B ns/ fuzsB dk
dkfJok ek\h t;hj j?. g[;se d/ e[Zb
10 nfXnkfJ jB fiBQK ~ nZr'I T[g-GkrK
ftu tzfvnk frnk j?. g[;se d/ gfjb/
52 :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, :'iBk, wkou, 2014
nfXnkfJ ftu ;{\htkd d/ fBek; ns/
ftek; ~ o/yKfes ehsk frnk j?. fJ; s'I
pknd b/ye B/ ;{\h doFB d/ sfjs
fJbkjh }ks ns/ f;\ks ;zpzXh ftfGzB
fdqFNhe'DK$f;XKsK dk nfXn?B gq;s[s ehsk
j? i' wjZstg{oB th j? ns/ frnkBtoXe
th. shik nfXnkfJ Gkos ftu ;{\htkd
dh nkwd ns/ fJ; d/ gquko-gq;ko Bkb
;zpzfXs j?. b/ye B/ Gkosh ns/ gzikph
;{\h ;kfjs d/ gq;zr ftu ftF/F wjZst
tkb/ ekdoh, fuFsh, BeFpzdh ns/ ;[jotodh
f;bf;fbnK ;w/s e[M j'o nfjw ;{\h
f;bf;fbnK pko/ th ftbZyD ikDekoh
gqdkB ehsh j?.
g[;se dk nfXnkfJ @;{\h ftukoXkokL
;o{g s/ bZSD# ftF/F wjZst dk XkoBh
j?. fJ; ftu b/ye B/ fJ;bkw ns/
;{\htkd d/ e[M gqw[Zy ;zebgK$f;XKsK
fit/I s"jhd, e[\o, fFoe, fJpkds, fJFe,
w[ofFd, seZp[o, set, stZe[b, o}k, ;po,
F[eo nkfd ;zpzXh Gktg{os ikDekoh gqdkB
ehsh j?. ;{\h ;kXBk ns/ o{jkBhns d/
sfjs th ;{\htkd d/ ;kXBksfwe gfjb{
~ gqGktFkbh o{g ftu gq;s[s eoB dk
:sB ehsk frnk j?.
g[;se d/ S/t/I nfXnkfJ @;{\htkd
ns/ Gkosh |?o-w[;fbw ;wki# ftu fJ;bkw
ns/ Xkofwe ;fjDFhbsk Bkb ;zpzfXs
e[M nfjw gZyK ~ nfXn?B dk nkXko
pDkfJnk frnk j?. ;{\h dot/FK dhnK
ihtBhnK d/ sfjs e[Zb 24 dot/FK d/
ihtB ns/ F];hns dk ;zy/g fusoB
ehsk frnk j?. ;{\h dh o{j ~ gSkDB
ns/ ftF/ ~ rzGhosk g{ote ;wMD bJh
fJj ;zy/g ihtBhnK ftF/F o{g ftu ;jkJh
j[zdhnK jB.
uouk nXhB g[;se d/ nfXnkfJ
@;{\hws ns/ Gkosh Xow gozgok# ftu
;{\hws dh t/dKfse ns/ r[owfs ftukoXkok
Bkb ;KM dh fBFkBd/jh ehsh rJh j?.
b/ye B/ ;{\hnK dh Gkosh ;wki ~ d/D
dk th pj[gZyh ikfJ}k fbnk j?. nzfsw
nfXnkfJ @;{\hws L toswkB gqk;zrfesk
ns/ ntZFesk# ftu ;{\htkd dh ;dhth
;kofEesk ns/ wjZst ~ o/yKfes ehsk
frnk j?.
jZEbh g[;se @;{\hws ns/ o{jkBhns#
gzikph gkme ~ eJh gZyK s'I nkgD/ tZb
nkeofFs eodh j?. ;{\htkd d/ ftfGzB
gfjb{nK ;zr rzGho, ;[fjod ns/ f;jswzd
;ztkd oukT[D d/ Bkb-Bkb fJj g[;se
fJ;bkwh fuzsB ns/ ;{\htkd pko/ nfijh
ikDekoh th gqdkB eodh j? i' ;{\htkd
Bkb ;zpzfXs nkw T[gbpX g[;seK ftu
BjhI fwbdh. b/ye dh fBZih F];hns dk
;{\hnkBk ihtB-iku Bkb nEkj brkU
j'Dk th fJ; g[;se d/ j[;B ns/ sk}rh
ftu tkXk eodk j?. T[od{ s/ \ko;h
Fpdktbh dk gq:'r ek\h j'fJnk j? i'
ftF/ dh b'V nB[;ko ;[Gkfte gqshs j[zdk
j?. b/ye dh GkFk ns/ F?bh dk ewkb
fJj j? fe nkb'uBk dh g[;se j'D d/
pkti{d th fJj f;oiDksfwe ;kfjse
feos tKr jh o"fue ns/ fdbu;g j?.
- vkH nBto fuok|- vkH nBto fuok|- vkH nBto fuok|- vkH nBto fuok|- vkH nBto fuok|
g[;seg[;seg[;seg[;seg[;se LLLLL ihn eod? gzSh pD iktKihn eod? gzSh pD iktKihn eod? gzSh pD iktKihn eod? gzSh pD iktKihn eod? gzSh pD iktK
(pkb eftsktK)(pkb eftsktK)(pkb eftsktK)(pkb eftsktK)(pkb eftsktK)
b/ye L vkH jopz; f;zx uktbkb/ye L vkH jopz; f;zx uktbkb/ye L vkH jopz; f;zx uktbkb/ye L vkH jopz; f;zx uktbkb/ye L vkH jopz; f;zx uktbk
gzB/ L 104, w[Zb L 220 o[gJ/gzB/ L 104, w[Zb L 220 o[gJ/gzB/ L 104, w[Zb L 220 o[gJ/gzB/ L 104, w[Zb L 220 o[gJ/gzB/ L 104, w[Zb L 220 o[gJ/
gqekFegqekFegqekFegqekFegqekFe LLLLL wBgqhs gqekFB, fdZbh. wBgqhs gqekFB, fdZbh. wBgqhs gqekFB, fdZbh. wBgqhs gqekFB, fdZbh. wBgqhs gqekFB, fdZbh.
vkH jopz; f;zx ukbtk gzikph ;kfjs
ftu ikfDnk gSkfDnk BK j?. fJ;
;kfjseko B/ gzikph ;kfjs ~ jEbh
g[;se s'I gfjbK th eJh pkb g[;seK
pkb ;kfjs dh M'bh gkJhnK jB ns/
f;Zy fJfsjk; ~ tZvw[Zbh d/D fdsh j?.
fJ; s'I fJbktk, e"V/ ;Zu ns/ ekb/
gZEo d' ejkDh ;zrqfj d/ e/ ejkDh
;kfjs ftu tkXk ehsk j?.
jZEbh g[;se @ihn eod? gzSh pD
iktK# b/ye dh nZmthI pkb-g[;se j?.
fJ; s'I gfjbK p[ZYh u[V/b, w[V/ j'J/ BZe
tkbh wZSh, gohnK dk Nkg{, fdU s/ p[ZYh
;'B fuVh s/ tfuZso o[Zy nkfd eJh pkb
g[;seK d/ e/ gzikph pkb ;kfjs ftu
fJe fBZro tkXk ehsk j?.
fJ; ebw dh ftF/Fsk Bk f;o\
pkb ;kfjs dh ouBk eoe/ sK j? jh ;r'I
fJ; rZb ftu th j? fe fgSbhnK ;Zs
dhnK ;Zs pkb-g[;seK ftu b/ye B/
ftd/Fh pkb ejkDhnK ftubhnK fwEK
ftd/Fh ;fGnkuko ns/ izrbh ikBtoK d/
ihtB ~ b? e/ i' i}p/, i' ;'u Gkosh
pkb ;kfjs ftu g/F ehsh j? T[j jo
pZu/ ~ fJe ;Zuh-;[Zuh ;/X fdzdh j?. fi;
Bkb pkb wB Bk f;o\ wB'oziB se jh
;hws ofjzdk j? ;r'I uzrh ihtB iku ~
th ngDkT[Idk j?. fJ; ebw okjhI fizBhnK
th g[;seK j[D se ouhnK rJhnK jB
T[j pkb gkmeK ~ wB'oziB d/ Bkb-Bkb
ihtB ihT[D dh ;/X th fdzdhnK jB.
]?o, @ihn eod? gzSh pD iktK# fJe
]{p;{os ekft-;zrqfj j? fi; ftu pZfunK
bJh fbyhnK eftsktK ftu fJfsjk; th
j? ns/ fwfEjk; th. f;Zy fJfsjk; d/
Bkb-Bkb ;kv/ S/ r[o{nK dh pkDh d/ e[M
nzF th jB s/ r[o{ xoK dh pho rkEk
th j?. ]k; eoe/ d;t/I r[o{ ;qh r[o{
r'fpzd f;zx d/ ;opz; dh e[opkBh pko/.
fiE/ b/ye B/ fJ; g[;se ftu tDK
d/ gzy-gzy/o{nK okjhI pkb wB ~ fBZehnK-
fBZehnK eftsktK okjhI ;Zu d/ okj T[s/
uZbD dh f;Zfynk fdsh j? T[E/ Xhoi ftu
ofjD dh ;'u th gqdkB ehsh j?.
E'VQ/ FpdK ftu, vkH jopz; f;zx
uktbk gzikph pkb ;kfjs ftu fJe
ftF/F ;kfjseko j? i' pkb wBK T[s/
nkgDhnK ouBktK okjhI nfijh T[uh-;[Zuh
s;tho tkj[zdk j? i' ihtB Go T[BQK ~
;jh ;'u Bkb i'VdhnK jB s/ pkb wB
~ fJe Bo'Jh ;/X fdzdhnK jB.
- pfuzs e"o- pfuzs e"o- pfuzs e"o- pfuzs e"o- pfuzs e"o