gr 12 besigheidstudies vraestel 2 onderwerpe · 2020. 8. 13. · • addisionele koste /...

2020 Junie Eksamen; Proef Eksamen & Finale NSS Struktuur van Vraestel 2

Tydsduur: 2 Uur Punte: 150

Afdeling A [Verpligtend]

Vraag 1: Veelvoudige keuse vrae; Kolom A en B; Kies die korrekte antwoord.

Besigheidsgeleenthede & Besigheidsrolle 30

Afdeling B [Beantwoord 2 vrae]

Vraag 2: Besigheidsgeleenthede 40

Vraag 3: Besigheidsrolle: 40

Vraag 4: Besigheidsgeleenthede & Besigheidsrolle 40

Afdeling C: [Beantwoord 1 vraag]

Vraag 5: Besigheidsgeleenthede 40

Vraag 6: Besigheidsrolle 40

GR 12 BESIGHEIDSTUDIES – VRAESTEL 2 ONDERWERPE

ONDERWRP HOOF ONDERWRP

WEKE VRAESTEL 1

VRAESTEL 2

KWARTAAL 1

KWARTAAL 2

KWARTAAL 3

1 Professionalisme & Etiek

Besigheids-rolle

1 X X

2 Kreatiewe Denke & Probleem oplossing

1 X X

3 Span Prestasie & Konflik bestuur

1 X X

4 KMV 1 X X

KMI 1 X X

5 Menseregte; Inklusiwiteit & Omgewings- kwessies

2 X X

6 Beleggings: Sekuriteite

Besigheids-geleenthede

1 X X

7 Beleggings: Versekering

1 X X

8 Leierskap & Bestuur

1 X X

9 Ondernemings-vorme

X X

10 Aanbieding van Inligting

1 X X

2

Datum Begin: Datum Geeindig :

BESIGHEIDSGELEENTHEDE

3


Leerders moet die volgende ken:

• Omskryf / Beskryf / Verduidelik / Bespreek die funksies van die JSE.

• Verduidelik 'n verskeidenheid beskikbare besigheids beleggingsgeleenthede, bv .:

- Regering / RSA kleinhandel spaareffekte

- Effektetrusts

- Aandele

- Vaste deposito

- Bestuurde portefeulje

- Skuldbriewe

- Vaste eiendom

- Gesamentlike fondse / stokvel

- Besigheidsgeleenthede / waagkapitaal

- Lewensversekeringspolisse / Uittree-annuïteite.

- 32-dae kennisgewing depositos

• Ontleed die risikofaktor van elke tipe beleggingsgeleentheid.

• Noem / Beskryf / Verduidelik / Bespreek die tipes aandele.

• Verduidelik die verskil / Onderskei tussen gewone en voorkeuraandele.

• Omskryf / Beskryf / Verduidelik die regte van voorkeuraandeelhouers

• Verduidelik / beskryf die tipes voorkeuraandele.

• Beskryf en evalueer (positiewe / negatiewe) van die volgende vorme van beleggings:

- Regering / RSA kleinhandel effekte

- Effektetrusts

- Aandele

- Vaste deposito

• Definieer / Verduidelik die betekenis van skuldbriewe, dividende, kapitaalwins, enkelvoudige

rente, saamgestelde rente.

• Omskryf / Verduidelik / Bespreek die faktore wat in ag geneem moet word wanneer

beleggingsbesluite geneem word.

• Verduidelik die verskille tussen / Onderskei tussen saamgestelde rente en enkelvoudige rente.

• Bereken saamgestelde en enkelvoudige rente uit gegewe scenario's.

• Beveel aan tipes / vorms van belegging gebaseer op die berekeninge.

4


BEGRIPPE

B E L E G G I N G S G E L E E N T H E D E S X F

C N E D R A A W R E E K T I U J Y S S G S P I S

P K S A B F I J Y D V D S W J H N A G N G P E A

D E H F Z R R M U H S X L C Q I A P R R N V D A

B L O K I S I R P H O R O M W M E Z B N I O N M

E V S G N I G G E L E B X L G M F S T E G P E G

P O U M I N D N I A V M A E R M V D Y P G B D E

E U V S L Y T N D L L A S O T H M V B V E R I S

R D R O B Q F C F R T T V I R G V P E R L E V T

K I B L O L W L X I E S T E N K E B L I E N I E

I G B G A R L O P L G M F O Q E U R E S B G D L

N E O S B I K A D N K W W D E B E E G I N S Z D

G R I E U M K E I Y K D J L U S F A G K A O N E

E E E A L Z R G U S R S E S I W F E I O V P O R

C N Z T W E G R E R E D I Q E Q E D N F I B Z E

F T Z Q N E D I J J N T C G Z X K H G A E E H N

R E P T L O S N Z A H W L E J D T A S K O L S T

J H E E O K V B A Y Q B V V P P E W F T R E Z E

U F B O N T J P D A K P E I C C T A A O G G H Q

D N H U W T M C O T T V G I E W R M K R T G U A

M S F X D S K U L D B R I E W E U P T W U I N Z

X V A S T E D E P O S I T O S O S B O H Z N U F

T P C W W Q K T M T T N W Q F J T Z R X G G O O

B E L E G G I N G S T E R M Y N S U E D H Q H D

Aandele Aandelee beleggings

Beleggings-faktore Beleggingsgeleenthede: beleggingstermyn

Beleggingsvorme beperkinge dividende

Effektetrusts enkelvoudige rente funksies

Groei van beleggings. inflasie JSE

kapitaalwins opbrengs op belegging regte

risiko Risikofaktor: saamgestelde rente

saamgestelde rente. skuldbriewe Uitkeerwaarde

Vaste depositos voorkeur

5


Funksies van die JSE

• Gee geleenthede aan finansiële instellings soos versekeringsmaatskappye om hul fondse

in aandele te belê.

• Dien as 'n barometer / aanwyser van ekonomiese toestande in Suid-Afrika.

• Hou beleggers op aandelepryse ingelig deur daagliks die aandeelpryse te publiseer.

• Optree as 'n skakel tussen beleggers en openbare maatskappye.

• Aandele word gewaardeer en geassesseer deur kundiges.

• Klein beleggers word genooi om deel te neem aan die ekonomie van die land deur die koop

/ verkoop van aandele.

• Moedig nuwe beleggings aan.

• Reguleer die mark vir die hantering van aandele.

• Beplan, ondersoek en adviseer oor beleggingsmoontlikhede.

• Voorsien beskerming vir beleggers.

• Moedig korttermyn belegging aan.

• Fasiliteer elektroniese verhandeling van aandele / STRATE.

Faktore wat in ag geneem moet word wanneer beleggingsbesluite geneem word

• Opbrengs op belegging (OOB)

• Risiko

• Beleggings termyn / tydperk

• Inflasiekoers

• Persoonlike begroting

• Likiditeit

• Belastingimplikasies / Belasting

• Beleggingsbeplanningsfaktore

• Skommelinge / Ekonomiese stabiliteit

• Volg rekord / Geskiedenis / Prestasie van die onderneming / sektor waarin belê moet word

• Addisionele koste / Administrasiefooie / Makelaar van toepassing op die tipe belegging

6


Verduideliking van beleggingsbesluite

1 Opbrengs op

belegging

• Verwys na inkomste uit die belegging, naamlik rente / dividende / verhoogde

kapitaalgroei op die oorspronklike bedrag wat belê is.

• Die opbrengs moet uitgedruk word as netto na-belastingwins op die belegging.

• Hoë risiko-beleggings lewer hoër opbrengste.

• Oor die algemeen sal daar 'n direkte verband tussen risiko en opbrengs wees.

• Opbrengste kan in die vorm van kapitaalwins wees waar die bate mettertyd in

waarde vermeerder.

• Die netto na-belastingopgawe moet hoër wees as die inflasiekoers.

2 Risiko

• Aandele het 'n lae / medium risiko oor 'n langer beleggingsperiode.

• Aandele met hoër risiko's het groter potensiaal vir hoër opbrengste.

• Gewone aandele het die hoogste risiko aangesien die belegger die volle / deel

van die belegging kan verloor wanneer die maatskappy ontbind / bankrot /

gelikwideer word.

• Voorkeuraandeelhouers se risiko is laer, aangesien hulle voorkeureise het op

die bates van die likwidasiemaatskappy / kan 'n vergoeding voor gewone

aandeelhouers ontvang.

• Aandelepryse is gekoppel aan faktore wat beleggers nie kan beheer nie, bv.

ekonomiese toestande, bedryfsukses van die maatskappy, ens.

• Aandelekoerse is wisselvallig / onstabiel / onvoorspelbaar / kan binne ure skerp

toeneem / afneem wat bydra tot die onsekerheid oor die waarde van 'n

belegging in aandele op die kort termyn.

3 Beleggings

tydperk

• Dit verwys na die duur van die belegging√ wat die opbrengs op belegging kan

beïnvloed.

• Die beleggingstydperk kan kort, medium en / of langtermyn wees, afhangende

van die beleggers se behoeftes.

• Korttermynbeleggings stel beleggers in staat om hul geld op 'n kort termyn te

bekom indien nodig.

• Hoe langer die beleggingsperiode hoe hoër die opbrengste.

• Die beleggingstydperk sal afhang van 'n belegger se persoonlike behoeftes.

4 Inflasiekoers

• Mense word geraak deur 'n hoë inflasiekoers, omdat hulle geld / koopkrag daal.

• Die opbrengs op belegging moet hoër wees as die inflasiekoers.

Inflasie het 'n positiewe uitwerking op sommige beleggings soos eiendom /

aandele waar die inkomste sal styg namate inflasie toeneem.

7


5 Persoonlike

begroting

• Beleggers kan die hoeveelheid surplusgeld wat belê kan word, bepaal.

• Beleggers moet vir onvoorsiene koste begroot.

• Begroting moet voorsiening maak vir gebeurlikheidsplanne / beleggings /

spaargeld.

6 Likiditeit

• 'n Bedrag kan belê word in 'n tipe belegging wat maklik na kontant omgeskakel

kan word.

• Dit word gebruik om die gemak en spoed waarmee beleggers 'n belegging in

kontant kan omskep, te beskryf.

• Voorbeeld: 'n Belegging in 'n spaarrekening sal makliker omskep word in kontant

as 'n belegging in 'n vaste deposito wat gewoonlik vir 'n vaste tydperk

gedeponeer word.

7 Belasting

• 'n Goeie belegging sal goeie na-belasting opbrengste lewer.

• Inkomstebelastingimplikasies moet oorweeg word ten einde 'n hoë netto na-

belastingopgawe te verseker.

• Belastingkoerse is nie noodwendig dieselfde vir verskillende beleggings nie

8 Beleggings

Beplanning

faktore

• Beleggers moet altyd die veiligste moontlike beleggingsgeleenthede oorweeg.

• Sommige beleggings bied 'n lae inkomste op kapitaal belê, maar dit kan 'n

veiliger belegging wees as een wat 'n hoër inkomste beloof.

• Ondersoek geleenthede met 'n geskiedenis van goeie opbrengs.

• Verdeel beleggings tussen verskillende beleggingsopsies.

• Die metode van berekening van die rente / opbrengs op belegging moet

oorweeg word.

9 Skommelinge

in Beleggings

markte

• Skommelinge in nasionale en internasionale ekonomiese tendense moet

oorweeg word.

• Die vlak van onbestendigheid sal die hoeveelheid opbrengste bepaal

Tipe beleggings en risikofaktore

Tipe Belegging Verduideliking Risiko

Effektetrusts

• Dit is 'n versameling beleggingsopsies / -

metodes wat bestaan uit aandele in

verskillende maatskappye.

• Die beleggings van 'n aantal beleggers word

saamgevoeg in 'n effektetrustfonds, bestuur

deur 'n fonds / portefeuljebestuurder /

kundige.

• Kan direk van die geakkrediteerde

diensverskaffers gekoop word.

• Beleggings kan in hoë- en

laer risiko-aandele

gemaak word, wat die

risiko regdeur die fonds

versprei en die risiko vir

alle beleggers / fondslede

verlaag.

• Fondsbestuurders kan die

risikovlak van die fonds

namens die beleggers

bestuur

8


Bestuurde

portefeulje

• 'n Belegger gee opdrag aan 'n finansiële

instelling / bank / finansiële adviseur om sy /

haar verskillende beleggings / bates in een

portefeulje te bestuur.

• As die portefeulje nie goed presteer nie /

soos verwag, kan die portefeulje / dele

daarvan verander word met / sonder om die

belegger in te lig

• Risiko is laer oor 'n langer

termyn.

• Beleggings word in

verskeie sektore /

maatskappye gemaak,

daarom word die risiko

versprei en beter bestuur.

Aandele

• Maatskappye verkoop gedeeltes van sy

eienaarskap aan aandeelhouers in die vorm

van aandele op die ope mark om kapitaal /

fondse te verkry

• Aandele gee die houer een stem per aandeel

en die reg om 'n dividend te ontvang .

• Aandele van genoteerde maatskappye word

op die JSE verhandel.

• Aandele kan gekoop / verkoop word deur

aandele / makelaars aan wie 'n makelaar /

fooi deur die belegger betaal sal word.

• Gewone aandele het geen spesiale regte of

beperkings nie en kan hoër dividende

oplewer / verdien, maar ook hoër risiko.

• Voorkeuraandeelhouers ontvang meestal 'n

vaste dividend en word betaal voor ander

aandeelhouers.

• Aandele het 'n lae /

medium risiko oor 'n

langtermyn

• Gewone aandele het die

hoogste risiko aangesien

die belegger die volle of 'n

deel van die belegging kan

verloor

• Voorkeuraandeelhouers

se risiko is laer, aangesien

hulle voorkeureise het op

die bates van die

likwidasiemaatskappy

Skuldbriewe

• Dit word uitgereik om geleende kapitaal van

die publiek in te samel.

• Die lener / skuldbriefhouer stem saam om

onder sekere voorwaardes vir 'n sekere

tydperk geld aan die maatskappy te leen.

• Skuldbriefhouers is krediteure, aangesien die

maatskappy verplig is om die bedrag van die

skuldbriewe terug te betaal.

• Die meeste soorte skuldbriewe kan op die

JSE verhandel word.

• Skuldbriiefhouers ontvang jaarlikse

rentebetaling gebaseer op die terme / bedrag

van skuldbriewe gehou.

• Skuldbriewe het 'n lae

risiko omdat hulle

terugbetaal moet word.

• Maatskappye is verplig om

die bedrag van die

skuldbrief plus rente terug

te betaal, wat die risiko vir

die belegger verminder.

• Beleggers mag 'n

bestendige inkomste

verdien in die vorm van

rente terwyl hulle hul

hoofsom behou.

RSA Kleinhandel-

staatseffekte

• Om die besparing aan te moedig, bied die

SA regering aan SA burgers die geleentheid

om te belê in spaarobligasies.

• Risiko is baie laag,

aangesien 'n belegging in

die regering gemaak word

wat nie bankrot kan raak/

kan verdwyn nie.

9


• Rente word halfjaarliks op 31 Maart en 30

September verdien en in die verbandhouer/

belegger se bankrekening inbetaal.

• Dit kan nie as sekuriteit gebruik word om

lenings te bekom nie, dus kan krediteure nie

daarop aanspraak maak nie.

• Dit kan geërf word deur 'n genomineerde

begunstigde / wanneer die belegger sterf.

• Minimum belegging is R 1000

• Dit is 'n veilige belegging,

aangesien dit nie op die

ope mark verkoop kan

word nie / nie blootgestel

word aan markrisiko's nie.

Vaste

eiendomme

• Koop 'n huis / stuk grond is gewoonlik net

geskik as 'n langtermyn belegging.

• Groot gelde / belasting is betaalbaar op

hierdie transaksies, dus eiendom kan nie

jaarliks gekoop / verkoop word nie.

• Opbrengs op eiendom word verdien in die

vorm van huur / verkope / kapitaalwins teen

'n hoër prys as waarvoor dit gekoop is

(insluitende die oordragkoste en belasting).

• Die ligging / grootte van die eiendom kan ook

die groei in waarde oor tyd beïnvloed.

• Lae risiko oor 'n lang

termyn.

• Risiko kan bepaal word

deur ekonomiese

toestande en kan die

waarde van eiendom

beïnvloed.

Gesamentlike

fondse/Stokvel

• Dit is 'n informele spaarskema waaraan 'n

relatief klein groepie mense bydra.

• Elke lid neem 'n beurt om van die skema /

fonds / stokvel te trek vir hul eie persoonlike

wins.

• Geen / Klein opbrengs op belegging,

aangesien bydraes maandeliks na een van

die lede versprei word.

• Dit moedig mense aan om elke maand vir 'n

spesifieke rede te spaar.

• 'n Stokvel word gewoonlik bestuur deur 'n

betroubare voorsitter / tesourier, wat

verantwoordelik sal wees vir die

rekordhouding en bestuur van die

bankrekening.

• Swendelaars wat

aanspraak maak op

stokvel, kan eintlik

onwettige piramideskemas

hardloop en uitbetalings is

nie moontlik nie aangesien

kontant uitgeput is / lede

kan hul spaargeld verloor.

• Geld in 'n spaarrekening is

'n veilige belegging, maar

met lae rentekoerse / die

opbrengste is laag.

Besigheid

geleenthede/

Waagkapitaal

• Risikokapitaal word deur 'n belegger /

besighede gegee om 'n besigheid te begin /

uitbrei in ruil vir 'n aandeel in die nuwe /

uitgebreide onderneming.

• Belegger (s) moet die tipe besigheids- /

mark- / ekonomiese toestande ken voordat 'n

besigheid gekoop / begin word.

• Hoë risiko vir die belegger

(s), indien navorsing nie

behoorlik gedoen is nie.

Onervare sake-eienaars

wat verkeerde

sakebesluite neem, kan

groot verliese / sluiting van

10


• Koop 'n franchise / bestaande besighede sal

suksesvol wees as die beleggers behoorlike

navorsing gedoen het / verstaan presies

waarna hy / sy belê.

'n bestaande onderneming

ervaar

Lewens-

versekering en

Aftree

annuïteite

• 'n Maandelikse betaling word aan 'n

versekeringsmaatskappy betaal met die

verwagting om 'n voorafbepaalde bedrag op

'n datum in die toekoms te ontvang.

• Om voorsiening te maak vir toekomstige

uitgawes / gee gemoedsrus aan die

versekerdes se afhanklikes

• Lae risiko, aangesien die

versekerde bedrag

uitbetaal sal word ongeag

omstandighede.

• Slegs die sluitingsdatum /

bankrotskap van die

versekeringsmaatskappy

kan tot gevolg hê dat die

maandelikse bydraes tot

die sluitingsdatum verlore

kan gaan.

Vaste deposito

• Dit is 'n baie konserwatiewe metode van

belegging teen 'n vaste koers vir 'n vaste

tydperk / by 'n finansiële instelling / bank.

• Geld kan nie gedurende die tydperk van die

deposito teruggetrek / bygevoeg word nie.

• Beleggers moet seker wees dat hulle nie

toegang sal wil hê tot die geld vir die tydperk

van die deposito nie.

• Baie laag aangesien die

belegger sal ontvang wat

beloof is.

• Aangesien die rentekoers

gewoonlik vasgestel word,

sal die opbrengs nie

geraak word deur

markskommelings nie

32-kennisgewing

depositos

• Geld word teen 'n vaste koers belê, hoewel

onttrekkings gemaak kan word mits die bank

32 dae kennis gegee word van die

onttrekking.

• Dit verdien meer rente as 'n lopende / tjek /

spaarrekening, maar minder rente as 'n

vaste deposito.

• Lae risiko, aangesien

beleggings plus rente op

die vervaldatum van

belegging uitbetaal sal

word.

• Rente word bereken op die

daaglikse balans, wat die

waarde / opbrengs op die

belegging versnel / die

risiko verlaag.

• Rentekoers kan met

marktoestande fluktueer

en die risiko verhoog.

11


IMPAK VAN VIER VORME VAN BELEGGINGS

Impak van RSA Kleinhandels staatsefekte

Positiewe / Voordele

• Gewaarborgde opbrengste, aangesien rentekoers vir die hele beleggingsperiode vasgestel

word.

• Rentekoerse is markverwant en lok meer beleggers.

• Rente kan twee keer per jaar ontvang word.

• Beleggings kan maklik toeganklik wees, aangesien kontant na die eerste twaalf maande

teruggetrek kan word.

• Lae risiko / Veilige belegging, aangesien dit belê word met die Suid-Afrikaanse regering wat

nie gelikwideer kan word nie.

• Dit is 'n bekostigbare tipe belegging vir alle vlakke van inkomsteverdieners, insluitende

pensioenarisse.

• Geen koste / koste / kommissies betaalbaar op hierdie tipe belegging nie.

• Kleinhandelseffekte word op die kapitaalmarkte / op die JSE genoteer.

• Beleggers jonger as 18 jaar / Minderjariges mag met behulp van 'n wettige voog belê, wat

spaar van jong ouderdom aanmoedig.

Negatiewe / Nadele

• Kleinhandelseffekte kan nie aan banke gesedeer word as sekuriteit vir die verkryging van

lenings nie.

• 'n Minimum van R1 000 moet belê word, wat vir sommige klein beleggers moeilik kan wees

om bymekaar te kry.

• Handelsobligasies is nie vrylik oordraagbaar onder beleggers nie.

Beleggers moet geldige SA identifikasie hê / moet ouer as 18 jaar wees wat buitelanders /

jongmense kan ontmoedig om te belê.

• Strawwe word gehef vir vroeë onttrekkings, indien die spaargeld minder as 12 maande oud

is.

Impak van effektetrusts


• Bestuur deur 'n fondsbestuurder wat aandele op die aandelebeurs / JSE koop.

• Die belegger het 'n verskeidenheid om van 'n wyer verskeidenheid aandele van laer tot

hoër grade van risiko te kies.

• Veilige beleggings, aangesien dit volgens reëls en regulasies bestuur word.

• 'n Klein bedrag kan per maand belê word.

• Maklik om te belê, aangesien beleggers eenvoudig 'n paar relevante vorms invul of aanlyn

belê.

12


Negatiewe / Nadele

• Aandeleprys mag fluktueer

• As “blou chip” maatskappye nie op hul groeipad bly nie, sal die groei van effektetrusts ook

geraak word en sal die verwagte opbrengste nie behaal word nie.

• Effektetrusts mag nie leen nie en verminder dus potensiële opbrengste.

• Vrapryse vir die die prys wat jy 'n eenheid kan koop, is vir gewoonlik hoër as die prys

waarvoor jy dit kan verkoop. Dit maak belegging minder likied.

• Nie goed vir mense wat vir 'n kort tydperk wil belê nie

Impak van aandele / Gewone aandele


• Hou van 'n hoër aantal aandele kan lei tot hoër proporsionele dividenduitbetalings.

• Kan vrylik oorgedra / verhandel word op die JSE.

• Aandeelhouers se aanspreeklikheid teenoor die maatskappy se skuld is beperk tot wat

belê is / Aandeelhouers het beperkte aanspreeklikheid vir maatskappyskuld

• Aandeelhouers het stemreg op die algemene jaarvergadering.

• Opbrengskoers op belegging (OOB) is gekoppel aan die prestasie van die maatskappy.

• Belegging in aandele bied beskerming teen inflasie.

Negatiewe / Nadele

• Aandeelhouers mag minder dividende / geen dividende ontvang indien maatskappy se

wins laag is nie.

• Maatskappye het geen regsverpligting om dividende aan aandeelhouers te betaal nie.

• Risiko kan hoog wees, aangesien beleggings verlore gaan wanneer maatskappye

gelikwideer word.

• Dividende verklaar of nie, word deur die bestuur / direkteure van die maatskappy /

besigheid bepaal.

Impak van vaste deposito's


• Rente word teen 'n vaste koers verdien ongeag veranderinge in die ekonomiese klimaat.

• Die tydperk van belegging kan oor 'n kort / medium / lang termyn wees.

• Verseker finansiële dissipline aangesien beleggers hul fondse nie voor die vervaldatum

kan onttrek nie.

• Hoofsom plus rente verdien word uitbetaal op die vervaldatum.

• Hoe hoër die hoofsom / hoe langer die beleggingsperiode, hoe hoër die rentekoers wat

deur 'n finansiële instelling aangebied word.

Negatiewe / Nadele

• Die belegger kan nie hul fondse onttrek voor die vervaldatum nie.

• Mag nie die effek van inflasie oor die lang termyn uitpresteer nie.

• Lae opbrengste in vergelyking met ander beleggings.

LET WEL: U sal die impak van SLEGS die bogenoemde vorme van beleggings moet bespreek

13


VIER SOORTE AANDELE

1 Gewone aandele

• Gewone aandele ontvang slegs dividende wanneer wins gemaak word.

• Gewoonlik hoe hoër die netto wins, hoe hoër die dividend.

• Aandeelhouers is die laaste wat betaal moet word indien die maatskappy bankrot verklaar word.

• Dividende wissel van jaar tot jaar volgens wins wat gemaak word en word deur die maatskappy / direksie bepaal.

• Aandeelhouers het stemreg op die Algemene Jaarvergadering / AJV.

2 Voorkeuraandele

• Sommige van hierdie tipe aandele ontvang dividende ongeag of 'n wins gemaak word.

• 'n Vaste opbrengskoers word op hierdie tipe aandele betaal.

• Aandeelhouers het 'n voorkeureis op maatskappybates in geval van bankrotskap / likwidasie.

• Hierdie aandele geniet voorkeurregte op dividende / terugbetaling oor gewone aandele.

• Dividende is betaalbaar volgens die tipe voorkeuraandele.

• Stemregte is beperk tot spesifieke omstandighede / besluite.

3 Stigtersaandele

• Uitgereik aan die stigters en inkorporeerders / promotors van die maatskappy.

• Hulle ontvang dividende nadat alle ander aandeelhouers betaal is.

4 Bonus aandele

• Geskenke / Betaling in die vorm van aandele aan aandeelhouers.

• Uitgereik as vergoeding vir onbetaalde dividende.

• Aandeelhouers ontvang hierdie aandele sonder om daarvoor te betaal.

• Aandeelhouers sal meer aandele besit en meer dividende in die toekoms insamel.

Regte van gewone aandeelhouers

Aandeelhouers het die reg om:

• Stem by die algemene jaarvergadering.

• Woon die Algemene Jaarvergadering by om te leer oor die maatskappy se prestasie.

• Ontvang tussentydse en jaarverslae.

• Eis op maatskappy bates in geval van bankrotskap nadat alle ander skuldeisers en voorkeuraandeelhouers betaal is

14


Regte van voorkeuraandeelhouers

Aandeelhouers het die reg om:

• Ontvang dividende, ongeag hoeveel wins gemaak word.

• Ontvang 'n vaste opbrengskoers / dividend.

• Hulle word eerste betaal / geniet voorkeurregte op dividende.

• Hulle het 'n voorkeureis op maatskappy bates in die geval van bankrotskap / likwidasie van die maatskappy.

• Ontvang tussentydse en jaarverslae.

• Hulle het slegs stemreg by die algemene jaarvergadering onder spesifieke omstandighede / vir sekere besluite.

• Kumulatiewe aandeelhouers moet uitstaande / toegevalde dividende van vorige jare ontvang.

• Deelnemende voorkeuraandeelhouers het die reg om in surplus winste te deel.

LET WEL: JY MOET DIE REGTE VAN GEWONE EN VOORKEURAANDELE KEN.

Tipe voorkeuraandele

1 Deelnemende voorkeuraandelehouers:

• is gewaarborgde minimum vaste dividende.

• is geregtig om te deel in enige surplus maatskappy wins.

• ontvang hoër dividende wanneer die maatskappy goed presteer.

• het voorkeurregte oor gewone aandele teen terugbetaling wanneer die maatskappy sluit.

2 Nie-deelnemende voorkeuraandele

• ontvang 'n bedrag gelykstaande aan die aanvanklike belegging plus opgelope en onbetaalde dividende by likwidasie.

• het nie reg om deel te hê aan winste nadat ekwiteitsaandeelhouers 'n dividend betaal het nie.

• sal nie ekstra dividend kry in geval van surplus winste nie.

• geregtig om elke jaar slegs 'n vaste dividend te ontvang.

3 Kumulatiewe voorkeuraandele

• Aandeelhouers word vergoed vir vorige dividende wat nie uitbetaal is toe winste te laag was om dividende te verklaar / Ontvang dividende wat nie voorheen uitbetaal is nie.

4 Nie-kumulatiewe voorkeuraandele

• Aandeelhouers word nie vergoed vir vorige dividende wat nie uitbetaal is toe die wins laag was nie.

5 Aflosbare voorkeuraandele

• Aandele kan op die vasgestelde datum / oor 'n sekere tydperk afgelos / teruggekoop word na keuse van die uitreikingsmaatskappy.

6 Nie-aflosbare voorkeuraandele

• Aandele word eers teruggekoop wanneer die maatskappy om ander redes as bankrotskap sluit.

15


7 Omskepbare voorkeuraandele

• Aandele kan omskep word in 'n voorafbepaalde getal gewone aandele op die datum wat gespesifiseer is toe die voorkeuraandele uitgereik is

8 Nie-omskepbare voorkeuraandele

• Aandele kan nie omskep word in gewone aandele nie.

Impak van voorkeuraandele


• Aandeelhouers verkry proporsionele eienaarskap in 'n maatskappy.

• Belegging in voorkeuraandele het 'n laer risiko as gewone aandele, aangesien voorkeuraandeelhouers voorkeureise het op die bates van 'n maatskappy by likwidasie.

• Dividende word uitbetaal voordat enige ander aandeelhouers hul s'n ontvang.

• Voorkeuraandeelhouers ontvang 'n vaste dividendbedrag / persentasie per jaar.

• Kummulatiewe voorkeuraandeelhouers kan vergoed word vir vorige dividende wat nie in vorige jare uitbetaal is nie.

Negatiewe / Nadele

• Aandeelhouers het geen stemreg op die Algemene Jaarvergadering nie.

• Aandeelhouers mag minder dividende ontvang wanneer maatskappy winste hoog is aangesien hul dividende vasgestel word.

• Omskepbare voorkeuraandele kan omskep word in gewone aandele, in welke geval voorkeurregte op dividende / bates verlore gaan.

• Nie-kumulatiewe voorkeuraandeelhouers het nie kumulatiewe regte op vorige dividende nie uitbetaal nie.

• Risiko kan hoog wees, aangesien beleggings verlore gaan wanneer maatskappye gelikwideer word.

Verskille tussen gewone en voorkeuraandele

GEWONE AANDELE VOORKEURAANDELE

• Gewone aandele ontvang slegs dividende

wanneer wins gemaak word.

• Sommige van hierdie tipe aandele ontvang

dividende ongeag of wins gemaak is.

• Gewoonlik hoe hoër die wins, hoe hoër die

dividend.

• 'n Vaste opbrengskoers word op hierdie tipe

aandele betaal

• Aandeelhouers is die laaste wat betaal moet

word indien die maatskappy bankrot /

likwidasie verklaar word.

• Aandeelhouers het 'n voorkeur-eis op

maatskappybates in geval van bankrotskap /

likwidasie.

• Gewone aandele is standaard aandele

sonder spesiale regte of beperkinge.

• Hierdie aandele geniet voorkeurregte op

dividende / terugbetaling oor gewone

aandele.

• Dividende wissel van jaar tot jaar volgens

winste soos deur die maatskappy bepaal.

• Dividende is betaalbaar volgens die tipe

voorkeuraandele.

16


• Aandeelhouers het stemreg op die Algemene

Jaarvergadering.

• Stemregte is beperk tot spesifieke

omstandighede / besluite.

Beskrywing van beleggingskonsepte

1 Skuldbriewe

• Die lener / skuldbriefhouer stem saam om onder sekere voorwaardes vir 'n

sekere tydperk geld aan die maatskappy te leen.

• Skuldbriefhouers is krediteure, aangesien die maatskappy verplig is om

die bedrag van die skuldbriewe terug te betaal.

• Die meeste soorte skuldbriewe kan op die JSE verhandel word.

• Skuldbriefhouers ontvang jaarlikse rentebetaling gebaseer op die terme /

bedrag van skuldbriewe gehou.

• Dit word uitgereik om geleende kapitaal van die publiek in te samel.

2 Dividende

• Die opbrengs op 'n belegging in aandele wat gereeld deur 'n maatskappy

aan sy aandeelhouers betaal word.

• Dividende word deur die maatskappy se direksie besluit en goedgekeur

deur die aandeelhouers as gevolg van hul stemreg.

3 Kapitaalwins

• Die opbrengs op eiendom / vaste bates / beleggings.

• Kapitaalwinsbelasting is betaalbaar wanneer u 'n bate verkoop wat sedert

u dit gekoop het, in waarde toegeneem het

4 Enkelvoudige

rente

• Die rente word bereken op die oorspronklike / hoofbedrag belê.

• Die hoofsom bly dieselfde oor die hele beleggingsperiode

• Die rente word apart gehou, tensy dit herbelê word

• Gee minder opbrengs op belegging.

5 Saamgestelde

rente

• Rente word bereken in elke tydperk op oorspronklike / hoofsom plus rente.

• Rente word by die oorspronklike / hoofsom bygevoeg en rente word op

rente vir elke bepaalde tydperk verdien.

• Aangesien rente by die belegging gevoeg word, verhoog die kapitaal.

17


Onderskeid tussen saamgestelde en enkevoudige rente

SAAMGESTELDE RENTE ENKELVOUDIGE RENTE

• Rente verdien op oorspronklike bedrag belê,

sowel as rente verdien in vorige periode (s).

• Rente verdien op die oorspronklike bedrag

en nie op die toegevalde rente nie.

• Die hoofsom groei met die toevoeging van

rente daaraan.

• Die hoofsom bly dieselfde oor die hele

beleggingsperiode.

• Rente word bereken op die hoër hoofbedrag

en word weer daarby bygevoeg.

• Die rente word apart gehou, tensy dit herbelê

word.

• Gee hoër opbrengs op belegging. • Gee minder opbrengs op belegging.

• Totale rente verdien op belegging is hoër. • Totale rente verdien op belegging is minder.

Berekening van enkevoudige en saamgestelde rente Lees die onderstaande scenario en beantwoord die vrae wat volg:

Ronnete wil vir twee jaar R30 000 in 'n vaste deposito belê. Sy het twee banke genader. Saints Bank het haar 12% enkelvoudige rente per jaar aangebied en Caprica Bank het 12% saamgestelde rente per jaar.

• Bereken die rente bedrag wat Ronnete na twee jaar sal ontvang as sy met Saints Bank belê.

• Bereken die rentebedrag wat Ronnete na twee jaar sal ontvang as sy met Caprica Bank belê.

• Beveel die beste beleggingsopsie vir Ronnete aan. Motiveer jou antwoord.

Berekening van enkelvoudige en saamgestelde rente vanaf bogenoemde scenario P = Principal of Hoofsom R = Rate of Koers T = Term of Termyn n = Aantal jare

Berekening van enkelvoudige rente:

FORMULE: Rente = P x R x T R30 000 x 12% x 2 jaar = R 7 200

18


Berekening van saamgestelde rente:

Opsie 1 Jaar 1: R30 000 x 12% = R 3 600 Jaar 2: R33 600 x 12% = R 4 032 Totale rente = R 7 632

Opsie 2 FORMULE: P x (1 + r)n

R 30 000 x (1+12/100)2

R 30 000 x (1.12)2 =R37 632

Totale rente = R37 632- R30 000

= R 7 632

Beste beleggings opsie

• Saamgestelde rente.

Motivering

• Saamgestelde rente lewer 'n hoër rente van R7 632 as die enkelvoudige rente / Ronnete verdien rente op rente toegeval.

19



20


Leerders moet die velgende ken:

• Verduidelik die verskil tussen versekering en assuransie en gee voorbeelde.

• Verduidelik die betekenis van versekerbare en nie-versekerbare risiko's en gee voorbeelde.

• Omskryf / Bespreek / Verduidelik die voordele van versekering vir 'n besigheid.

• Omskryf / Bespreek / Verduidelik beginsels van versekering vir 'n besigheid.

• Verduidelik versekeringskonsepte byvoorbeeld. o Onderversekering o Oorversekering o Gemiddelde klousule o Herinbesitstelling o Bybetaling(excess)

• Bereken onderversekering.

• Onderskei tussen verpligte en nie-verpligte versekering en gee voorbeelde.

• Verduidelik / bespreek die tipe verpligte versekering: WVF, POF, Vergoedingsfonds / WVBS

• Verduidelik die tipes voordele wat deur die WVF uitbetaal word.

21


BEGRIPPE

B N V E R S E K E R B A R E B E L A N G E B R I

X I G N I R E K E S R E V N Y M R E T G N A L O

K E X B A V E R S E K E R B A R E R I S I K O S

O V U R A J J Y B Y D N H E R K V O I G P G W R

R E I O R U R Y R L Q T I R A Z E O L D N Q L W

T R T W F R M V U P O S E R A X R G O P U N V F

E P E E Q H O I J C N E D N L I S N P A H M R T

R L R L N B B W C A U I R Q E R E I S D G M V E

M I S U O T Q L R O K M E C K A K R N O N O M R

Y G T S V Y B U S E I E K R A A E E E N I N C M

N T E U V D S X A B R R E Q M R R K W G L D R Y

V E G O E S Z I Y V H P S U S E I E E E L E X N

E V O L A L C U B K K S R S G K N S L L E R K V

R E E K V P U J I E O G E F N E G R E U T V N E

S R I E Q S R S O T G N V F I S S E L K S E L R

E S E D A D I S U Y C I P G R R P V E S S R B S

K E T L O Q S U B O S R N R E E O S S F O S E E

E K R E Z N I Z R O L E M S K V L N R O O E S K

R E O D V V K F X M A K U J E P I E E N L K I E

I R U D Y O O Q K J J E Y B S L S W V D E E G R

N I W I D I A O I Q J S P R R G S E I S D R H I

G N H M W W V V V H U R F Y E F F L N O A I E N

U G R E P C G Z K Y X E U B V W I B U A K N D G

H B M G D X K N B E S V X G C Z A N H Q S G E C

Assuransie. Aweryklousule Beginsels

Besighede Gemiddelde klousule Kortermynversekering

Langtermynversekering lewensversekering: Nie-verpligte Versekering.

Onder-versekering Padongeluksfonds Risiko

Skadeloosstelling Termyn versekering Uiterste Goeie Trou

Universele lewenspoli: Versekeraar Versekerbare risikos

Versekerbarebelang Versekerde Versekeringsmakelaar

Versekeringspolis Versekeringspremie

22


Betekenis van versekering • Versekering verwys na dekking vir 'n moontlike gebeurtenis wat 'n bepaalde verlies / skade

kan veroorsaak.

• 'n Ooreenkoms waarvolgens die versekeraar onderneem om die versekerde skadeloos te stel in die geval van 'n bepaalde verlies / skade.

• Die versekerde moet 'n premie betaal vir gespesifiseerde verliese / skade wat gedek word.

• 'n Kontrak tussen 'n persoon / besigheid / versekerde wat versekeringsdekking vereis en die versekeringsmaatskappy / versekeraar wat die finansiële risiko dra.

NIE-VERPLIGTE VERSEKERING

Die betekenis van nie-verpligte versekering • Nie-verpligte versekering is vrywillig / die versekerde het die keuse om 'n versekeringskontrak

te sluit.

• Versekerde sal 'n wettige versekeringskontrak aangaan met die versekeraar, wat deur 'n versekeringsmakelaar verteenwoordig kan word.

Beskrywing van versekeringskonsepte

Oor versekering • Oorversekering is wanneer die item verseker word vir meer as die werklike markwaarde.

• Besighede / Individue ontvang nie 'n uitbetaling wat groter is as die waarde van die verlies teen markwaarde nie.

• Dit beteken dat die ekstra geld wat vir die premies betaal word, nie aan die versekeraar uitbetaal sal word nie.

Onderversekering • Kom voor wanneer eiendom of bates verseker word vir minder as hul volle markwaarde.

• Die eiendom / bate is verseker vir minder as die huidige / werklike waarde van die eiendom / bates.

Awery klousule • 'n Bepaling wat deur die versekeraar gestel word wat van toepassing is wanneer eiendom /

goedere onderverseker / versekerde is vir minder as die markwaarde.

• Die versekeraar sal betaal vir versekerde verlies / skade in verhouding tot die versekerde waarde.

• Dit beteken dat die versekerde verantwoordelik is vir 'n deel van die risiko wat nie verseker is nie.

23


LET WEL: Die awery klousule is van toepassing wanneer goedere / bates onder verseker is.

Berekeninge van awery klousule / Gemiddelde klousule • Die versekerde bedrag word gedeel deur die markwaarde van die versekerde item en

vermenigvuldig met die totale waarde / bedrag van die skade / verlies.

• Versekeringsmaatskappye pas die volgende formule toe om die bedrag te bepaal om uit te betaal aan die versekerde:

FORMULE: (Versekerde bedrag ÷ Markwaarde) x skadevergoeding

Voorbeeld van die berekening van die awery klousule

Peter besit 'n grasdakhuis ter waarde van R 1 000 000. Hy het sy huis verseker met Pro-Cover Versekeraars vir R 800 000. ‘n Vuur in die kombuis het skade van R 30 000 veroorsaak.

• Bereken die bedrag wat Pro-Cover Versekeraars Petrus sal betaal om skadevergoeding te dek. Toon ALLE berekeninge

• Verduidelik aan Peter die rede waarom hy nie kwalifiseer vir die volle bedrag van skadevergoeding.

R 800 000 x R 30 000

R 1 000 000 = R 24 000

Redes vir nie kwalifiseer vir die volle bedrag van skadevergoeding

• Peter het sy huis vir minder (R800 000) verseker as die markwaarde (R1 000 000).

• Hy was onderverseker sodat die awery klousule geaktiveer moes word.

• Hy sal slegs R24 000 vir skadevergoeding ontvang, en nie die volle bedrag van die eis nie

(R30 000).

24


Herinbesitstelling

• Dit is 'n bepaling waarvolgens die versekeraar verlore / beskadigde eiendom / goedere vervang word in plaas van vergoeding betaal.

• Hierdie bepaling is van toepassing wanneer eiendom / goedere oorversekerd is.

• Die herinbesitstellingswaarde sal nie hoër wees as die markwaarde van die verlies nie.

• Versekerde word herstel na amper dieselfde finansiële posisie as voor die verlies plaasgevind het.

Voorbeeld: 'n Besigheidseiendom wat vir R 300 000 verseker is, maar die markwaarde van die eiendom is R 200 000. As dit deur brand vernietig word, sal die versekeraar die eiendom herbou in plaas van kontant uit te betaal.

NOTA :.

• Herinbesitstelling is van toepassing wanneer goedere / bates oorversekerd is.

• Daar is geen formule vir die berekening van oorversekering nie. Daarom sal jy nie gevra word

om oorversekering te bereken nie.

Bybetaling

• 'n Klousule wat bepaal dat die versekerde verantwoordelik is vir 'n vaste bedrag van die eis wanneer 'n eis ingedien word.

Verskille tussen versekering en versekering

VERSEKERING ASSURANSIE

• Gebasseer op die beginsel van vrywaring • Gebasseer op die beginsel van sekuriteit/sekerheid

• Die versekerde dra die koste van potensiele verlies oor aan die versekeraar teen ‘n sekere premie

• Die versekeraar onderneem om ‘n ooreengekome bedrag te betaal na verloop van ‘n sekere periode verby is/met die dood van die versekerde, wat ookal eerste gebeur

• Dit dek ‘n spesifieke gebeurtenis wat mag gebeur

• Spesifieke gebeurtenis is ‘n sekerheid, die tyd van gebeurtenis is net onseker

• Van toepassing op korttemyn versekering • Van toepassing op langtermyn versekering

Voorbeelde

• Eiendomsversekering, Geld in transito, Diefstal, Inbraak, Brand

Voorbeelde

• Lewensversekering, Uitkeerpolisse, Aftree annuïteite

25


Voordele / Belangrikheid van versekering vir besighede

• Oordrag van die risiko van die besigheid / versekerde aan 'n versekeringsmaatskappy / versekeraar.

• Oordrag van risiko is onderworpe aan die bepalings en voorwaardes van die versekeringskontrak.

• Beskerm die besigheid teen diefstal / verlies van voorraad en / of skade wat veroorsaak word deur natuurrampe soos oorstromings, stormskade, ens.

• Besighede sal vergoed word vir versekerbare verliese, bv. vernietiging van eiendom deur brand.

• Besighede bates, bv. voertuie / toerusting / geboue moet verseker word teen skade en / of diefstal.

• Besighede word beskerm teen die verlies aan verdienste, bv. stakings deur werknemers wat lei tot miljoene verliese.

• Beskerm besighede teen oneerlike werknemers.

• Beskerm besighede teen verliese weens die dood van 'n skuldenaar.

Voorbeelde van versekerbare en nie-versekerbare risiko's

VERSEKERBARE RISIKOS NIE-VERSEKERBARE RISIKOS

• Hierdie risikos word verseker deur

versekeringsmaatskappye.

• Hierdie risikos word nie verseker deur

versekeringsmaatskappye nie want die

verskeringskoste/risiko is te hoog/dit bly die

verantwoordelikheid van die besigheid.

Voorbeelde

• Diefstal

• Getrouheidsversekering

• Inbraak

• Geld in transito

• Brand

• Natuurlike ramp / Storms / Wind / Reën /

Hael

• Skade aan / verlies van bates / voertuie /

toerusting / geboue / persele

• Beserings op perseel

Voorbeelde

• Verliese veroorsaak deur oorlog.

• Die meeste risiko's ontstaan tussen

bestellings en ontvangs van goedere.

• Veranderings in mode.

• Verlies veroorsaak deur bemarkings

wanpraktyke deur die besigheid.

• Bevordering in tegnologie / nuwe masjinerie

uitvindings.

26


Voorbeelde van korttermyn en langtermyn Versekering

KORTTEMYN VERSEKERING LANGTERMYN VERSEKERING

• Eiendomsversekering

• geld in transito

• diefstal

• inbraak

• brand

• Uitkeerpolis

• Lewensdekkingspolis / Lewensversekering

• Uittree annuïteit / Pensioenfonds / Voorsorgfonds

• Gestremdheidspolis

• Traumaversekering

• Begrafnisversekering

• Gesondheidsversekering / Mediese fonds

Beginsels van versekering

Vrywaring • Gewoonlik van toepassing op korttermynversekering, aangesien die versekerde vergoed word vir gespesifiseerde / bewese skade / verlies.

• Versekeraar stem in om die versekerde te vergoed vir skadevergoeding / verliese wat in die versekeringskontrak gespesifiseer word, in ruil vir premies wat deur die versekerde aan die versekeraar betaal is.

• Beskerm die versekerde teen die gespesifiseerde gebeurtenis wat mag voorkom.

• Uitbetalings uit versekeringsmaatskappye / versekeraar sal slegs gemaak word, indien daar bewys is dat die vermelde gebeurtenis plaasgevind het / indien die versekerde die bedrag van die verlies / skade kan bewys.

• Die versekerde moet in dieselfde posisie geplaas word as voor die verlies / skade / Die versekerde mag nie wins maak uit versekering nie.

Sekuriteit / Sekerheid

• Van toepassing op langtermynversekering waar die versekeraar onderneem om 'n ooreengekome bedrag uit te betaal in die geval van lewensverlies.

• 'n Voorafgestelde bedrag sal uitbetaal word wanneer die versekerde 'n voorafbepaalde ouderdom bereik of as gevolg van 'n voorafbepaalde gebeurtenis beseer word.

• Doel om finansiële versekering aan die versekerde te bied by aftrede / afhanklikes van die oorledene.

Uiterste goeie trou

• Versekerde moet eerlik wees om besonderhede te verskaf wanneer hy in 'n versekeringskontrak aangaan.

• Beide partye / versekeraar en versekerde moet alle relevante feite openbaar.

• Versekerde moet alles bekend maak wat die omvang van die risiko kan beïnvloed.

• Besonderhede / Inligting verskaf wanneer eis moet akkuraat / waar wees.

27


Versekerbare belang

• Versekerde moet bewys dat hy / sy 'n finansiële verlies sal ly indien die versekerde voorwerp beskadig / verlore is / ophou om te bestaan.

• 'n Versekerbare belang moet uitgedruk word in finansiële terme.

• Versekerde moet 'n regsverhouding hê met die versekerde voorwerp in die kontrak.

LET WEL: Die awery klousule is nie een van die beginsels van versekering nie. VERSKILLE TUSSEN VRYWARING EN SEKURITEIT/SEKERHEID

VRYWARING SEKURITEIT

• ‘n Moontlike verlies is verseker. • Die versekerde gebeurtenis is seker, maar nie altyd die tyd / datum van die gebeurtenis.

• Van toepassing op korttermynversekering bv. eiendom / bates om te dek vir brand, diefstal, ens.

• Van toepassing op langtermynversekering, bv. lewensversekering, uitkeerpolis, begrafnispolis, ens.

• Versekerde moet in dieselfde finansiële posisie geplaas word soos voor die verlies./Versekerde mag nie wins maak uit versekering nie.

• Dit voorsien finansiële gemoedsrus vir toekomstige afhanklikes van die versekerde.

• Die bedrag mag uitbetaal word om die verlies gedeelltelik of ten volle te betaal

• Verseker dat die afhanklikes die genomineerde bedrag sal ontvang wanneer die gebeurtenis plaasvind.

• Die bedrag uitbetaal word bepaal deur die regte waarde van die verlies.

• Die bedrag uitbetaal sal nie verlies aan lewe kan vergoed nie.

Die lewensvatbaarheid en relevansie van versekering vir individue en besighede

• Dit is die vermoë van die versekeraar om uit te betaal wanneer dit nodig is.

• Dit is belangrik om 'n betroubare en gevestigde versekeringsmaatskappy te kies.

• Versekering moet finansiële sin hê aangesien versekeringskoste hoog kan wees en hulle dikwels op risikofaktore gebaseer is.

• Die individu of besigheid moet seker wees dat daar 'n werklike risiko is wat gedek moet word.

• Die versekering moet nie meer kos as wat dit sou kos om die versekerde goedere te vervang nie.

• Die versekerde moet alle redelike stappe neem om die risiko self te verminder en die versekeringsmaatskappy oor die depresiasie van hul bates te lig.

• Voorbeeld: 'n Klein onderneming sal minder betaal om sy kantoor toerusting te verseker as dit goeie sekuriteit en alarm het. Dit moet ook onthou om die waarde van sy toerusting elke jaar aan te pas aangesien dit depresieer

28


VERPLIGTE VERSEKERING

Soorte verpligte versekering

• Werkloosheidsversekeringsfonds (WVF)

• Padongelukkefonds (POF) / Padongelukvoordeelskema (RABS)

• Vergoedingsfonds / Vergoeding vir Beroepsbeserings en Siektes / COIDA

LET WEL: Moenie verpligte versekering verwar met voorbeelde van langtermynversekering nie.

Gedetailleerde beskrywing van tipes verpligte versekering

Werkloosheidsversekeringsfonds (WVF)

• Die WVF bied voordele aan werkers wat gewerk het en werkloos geraak het om verskeie redes.

• Besighede dra 1% van die basiese lone teenoor WVF by, dus verminder die koste van die verskaffing van WVF voordele self.

• Werknemers dra 1% van hul basiese loon by WVF by.

• Die bydrae van besighede aan WVF verhoog die bedrag wat uitbetaal word aan werknemers wat werkloos word.

• Alle werknemers wat minstens 24 uur per maand werk, moet geregistreer wees vir WVF / bydrae tot die WVF.

• Dit is 'n bekostigbare bydrae wat besighede dit moontlik maak om plaasvervangende werkers in sommige gevalle aan te stel.

• Die besigheid kan nie verantwoordelik gehou word vir werkloosheidsdekking nie omdat die WVF direk betaal aan / afhanklikes van afgestorwe bydraers.

• Besighede is verplig om hul werknemers by die fonds te registreer en bydraes te betaal tot die fonds.

LET WEL: Jy sal gepenaliseer word vir die gebruik van die woord "werker” se vergoedingsfonds" in plaas

van die WVF.

Voordele van WVF

Werkloosheidsvoordele

• Werknemers wat werkloos / afgedank word weens herstrukturering / 'n vervalde kontrak, kan binne ses maande nadat hulle werkloos geword het, eis.

• Werklose werknemers mag slegs eis indien hulle bygedra het tot WVF.

• Werklose werknemers geniet hierdie voordele totdat die toegewysde fondse uitgeput is.

• Indien 'n werker sy / haar kontrak vrywillig beëindig, mag hy / sy nie eis nie.

• Geen belasting is betaalbaar op werkloosheidsvoordele nie.

29


Siekte voordele / Ongeskiktheid

• Werknemers mag hierdie voordele ontvang indien hulle nie meer as 14 dae kan werk sonder om 'n salaris / gedeelte van die salaris te ontvang.

• Werknemers mag nie hierdie voordele eis as hulle mediese behandeling weier nie.

Kraamvoordele

• Swanger werknemers ontvang hierdie voordele vir tot 4 agtereenvolgende maande.

• As 'n werknemer 'n miskraam gehad het, kan sy tot ses weke / 42 dae eis.

Aannemingsvoordele

• Werknemers mag hierdie voordele ontvang indien hulle 'n kind jonger as twee jaar aanneem.

• Werknemers wat onbetaalde verlof neem / mag deel van hul salaris kry terwyl hulle die kind by die huis versorg.

• Slegs een ouer / maat mag eis.

Afhanklikes se voordele

• Afhanklikes mag aansoek doen om hierdie voordele indien die broodwinner sterf, wie bygedra het tot WVF.

• Die eggenoot van die oorledene kan eis, of hy / sy in diens is of nie.

LET WEL: Moenie die voordele van WVF met soorte verlof verwar nie

Padongelukkefonds (POF) / Padongelukvoordeelskema (POVS)

• POF / POVS verseker padgebruikers teen die nalatigheid van ander padgebruikers.

• Die POF / POVS bied verpligte dekking vir alle padgebruikers in Suid-Afrika, wat Suid-Afrikaanse besighede insluit.

• Bestuurders van besigheidsvoertuie word vrygestel teen eise deur persone wat beseer word in voertuigongelukke.

• POF / POVS word befonds deur 'n heffing op die verkoop van brandstof / diesel / petrol.

• Die bedrag wat geëis kan word vir verlies van inkomste word beperk deur wetgewing.

• Die naasbestaandes werkers / broodwinners wat in padongelukke beseer / gedood word, kan direk van POF / POVS eis.

• Beseerde partye en nalatige bestuurders word beide deur POF / POVS gedek.

• Die beseerde party sal vergoed word, ongeag of die nalatige bestuurder ryk / arm / versekerd / onversekerd is.

• POVS het ten doel om 'n voordele skema te bied wat redelik / billik / bekostigbaar /

• volhoubaar, ens.

• POVS het ten doel om die eisproses te vereenvoudig / bespoedig omdat slagoffers van padongelukke nie meer moet bewys wie die ongeluk veroorsaak het nie.

• POVS stel slagoffers van padongelukke vinnig in toegang tot mediese sorg, aangesien vertragings weens die ondersoek na ongelukke verminder is.

30


LET WEL: Jy sal gepenaliseer word as jy die woord "derde party" in plaas van POF gebruik.

Vergoeding vir Beroepsbeserings en Siektes / WVBS

• Die fonds dek beroepsiektes en werksbeserings.

• Vergoed werknemers vir beserings en siektes wat by die werk aangegaan word.

• Vergoeding wat betaal word, word bepaal deur die graad van ongeskiktheid.

• Die bydrae wat betaalbaar word, word elke paar jaar hersien volgens die risiko verbonde aan daardie tipe werk.

• Alle werkgewers is verplig om by die vergoedingsfonds te registreer sodat werknemers vergoed word vir ongelukke en siektes wat in die werkplek ondervind word.

• Die fonds dek werkgewers vir enige regs eis wat werkers teen hulle mag bring.

• Werkgewers moet alle ongelukke binne 7 dae en beroepsiektes binne 14 dae aan die Vergoedingskommissaris rapporteer.

• Werkgewers is verantwoordelik vir die bydrae tot die fonds en mag nie geld terug eis van werknemers nie / bydraes van lone aftrek.

• In die geval van 'n werknemer se dood as gevolg van 'n werksverwante ongeluk / siekte, sal sy / haar afhanklike (s) finansiële ondersteuning ontvang.

• Werknemers hoef nie by te dra tot hierdie fonds nie.

• Werknemers ontvang mediese hulp, mits daar geen ander party / mediese fonds betrokke is nie.

VERSKILLE TUSSEN VERPLIGTE EN NIE-VERPLIGTE VERSEKERING

Verpligte versekering Nie-verpligte versekering

• Is deur die wet vereis / daar is regsverpligtinge om dit uit te neem en te betaal

• Is vrywillig / die versekerde het 'n keuse om ‘n versekeringskontrak te betree

• Word deur Regering gereguleer en vereis nie versekeringskontrakte/makelaars nie

• Versekerde betree ‘n wetiige versekeringskontrak met die versekeraar, wat deur ‘n versekeringsmakelaar verteenwoordig mag word

• Betaling is in die vorm van ‘n heffing/bydrae wat betaal word in ‘n gesmentlike fonds, waaruit voordele geeis kan word onder sekere omstandighede

• Maandlikse/Jaarlikse betalings/premies wat gemaak moet word om die dekking te geniet van ‘n genomineerde risiko

Voorbeelde

• WVF, POF en Vergoedingsfonds/WVBS

Voorbeelde

• Korttermyn versekering/Multi-risiko versekering (diefstal, brand, ens.)

• Langtermyn versekering/Lewensversekering

31



32


Leerder moet die volgende ken:

• Definieer die terme leierskap en bestuur.

• Onderskei tussen leierskap en bestuur.

• Beskryf die volgende leierskapstyle:

o Demokratiese

o Outokratiese

o Laissez-Faire / Vrye teuels

o Charismatiese

o Transaksionele

o Burokratiese

• Bespreek / Verduidelik / Ontleed / Evalueer die impak van elke leierskapstyl op leierskap en

bestuur.

• Beveel situasiesaan waarin verskillende leierskapstyle toegepas kan word.

• Beskryf die volgende teorieë van bestuur en leierskap:

o Leiers en volgelinge

o Situasionele leierskap

o Oorgangsbestuur / leierskap

o Transformatoriese/Transformasie leierskap

• Verduidelik die rol van persoonlike houding in sukses en leierskap

33


BEGRIPPE

Z N G C T F C V P B S H E L M S E L E F O B F L

S L E U E T E Y R V / E R I A F Z E S S I A L Z

D N O B F V V E L S G C H L H O / E D Z T L O P

K D Z L V F B E B E C B D Z Z H / N E / K / V K

B M B U Y / E U F I H A D M B D U O H F A D I T

M A N E A B S V N T A F U B K G G I B V C E D V

/ / T O O S T V / A R S D C O V F S D L H N T Z

A O O G B G U S E R I K E I G U D K H P K E K T

A M D E H O U L B K S O M T I T C A / E K U R I

F D F O / D R E U O M H O A K C R S E P T E H S

I G O F O Z P U R T A M K K I N G N S H C M H E

H Y / M Y L K E O U T F R N I C V A G B Y T N L

D P I K R M P T K A I F A A E B B R U C N M V E

Z U P G F O R E R / E P T E M Z K T E Y L G P I

D N V K Y A U Y A L S T I L G Y B G T Y D D Y E

K L B T C I F R T B E V E P L C M F Y T D F B R

L O K R / K G V I C Z K S A V G A Y E T Y D A S

Z P A K S R E I E L E I S A M R O F S N A R T K

M S F R N D A K S U B L B M H K S E B O K T E A

G E V L E I E R S E N V O L G E L I N G E M K P

U S Y V L N C E R I A F Z E S S I A L I E Y Z G

K K P K U G T D A U O V R B C U L / R N / A S I

V U S L E I E R S K A P S T Y L E C T E B M U A

K S Z A B U E F S P Z / S U F D A T D S D P U K

autokraties bestuur burokraties

charismaties demokraties laissez-faire

laissez-faire / vrye teuels leiers en volgelinge leierskap

Leierskapstyle: sukses transaksioneel

transformasie-leierskap vrye teuels

34


Definisies van leierskap en bestuur

Leierskap

• Die vermoë van 'n individu of groep individue om volgelinge of ander lede van 'n

organisasie te beïnvloed en te lei

• Leierskap is een van inspirerende ondergeskiktes om te presteer ten einde

doelwitte te bereik

• Dit kan nie geleer word nie, alhoewel dit aangeleer kan word aangesien dit 'n

aangebore eienskap is

• Behels 'n duidelike visie en deel dit met ander sodat hulle gewillig kan volg

• Leiers styg in tye van krisis en kan kreatief dink en optree in moeilike situasies

Bestuur

• Die koördinering van beplanning, organisering, leiding en beheer van werknemers

om doelwitte te bereik.

• 'n Persoon word 'n bestuurder as gevolg van die posisie waarin hy / sy aangestel is

• Bestuurders het mag as gevolg van die gesagsposisie waarin hulle aangestel word.

Verskille tussen leierskap en bestuur

Leierskap Bestuur

• Beïnvloed menslike gedrag. • Lei menslike gedrag.

• Innoveer / Moedig nuwe idees aan om

produktiwiteit te verhoog.

• Bestuur planne / programme / take om

teikens te bereik.

• Inspireer personeel om mekaar te vertrou en

te ondersteun.

• Beheer stelsels en prosedures om die werk

gedoen te kry.

• Fokus op wat en hoekom. • Fokus op hoe en wanneer.

• Fokus op die horison / langtermyn. • Fokus op die basislyn / kort / medium / lang

termyn.

• Lei mense om aktiewe deelnemers te word. • Bestuur die proses om dinge te doen wat

gedoen word deur verantwoordelikheid uit te

oefen.

• Leiers het mag / invloed as gevolg van sy /

haar kennis / vaardighede / intelligensie.

• Bestuurders het mag as gevolg van die

gesagsposisie waarin hulle aangestel word.

• Motiverend / Inspirerend in hul benadering • Onderrig in hul benadering.

• Mense georiënteerd. • Taak georiënteerd.

• Lei deur voorbeeld / vertroue / respek. • Bestuur deur beplanning / organisering /

leiding / beheer.

• Doen dinge reg • Doen die regte dinge

35


Daar is SES leierskapstyle

• Demokratiese / deelnemende

• Outokratiese / Baas-gesentreerde

• Laissez-Faire / Vrye teuels

• Transaksionele

• Charismatiese

• Burokratiese

LET WEL: Die verduideliking van ELKE leierskapstyl is ingebed in die voordele van elke styl.

Impak / effektiwiteit van leierskapstyle op besighede

Demokratiese leierskapstyl


• Die leier laat die werknemers toe om aan die besluitnemingsproses deel te neem, sodat hulle

bemagtig / positief voel.

• Personeel gee 'n verskeidenheid idees / insette / terugvoer / standpunte wat tot innovasie /

verbeterde produksiemetodes / verhoogde verkope kan lei.

• Duidelike / tweerigting kommunikasie verseker groep verbintenis tot finale besluitneming (s).

• Gesag word gedelegeer wat werknemers kan motiveer / inspireer om meer produktief te wees.

• Komplekse besluite kan geneem word met insette van spesialiste / geskoolde werkers.

Negatiewe / Nadele

• Verkeerde besluite kan geneem word indien personeel onervare is / nie ten volle ingelig is nie.

• Besluitneming kan tydrowend wees omdat belanghebbendes geraadpleeg moet word.

• Werknemers mag mismoedig voel indien hul menings / insette nie oorweeg word nie.

• Leiers kan te veel staatmaak op die insette van die volgelinge en versuim om 'n finale besluit te

neem.

• Nie effektief in tye van krisis nie / wanneer vinnige besluite geneem moet word.

Outokratiese leierskapstyl


• Vinnige besluite kan geneem word sonder raadpleging / oorweging van volgelinge /

werknemers.

• Werk word betyds / op skedule gedoen.

• Lyn van opdrag / kommunikasie is duidelik aangesien dit bo-af is / volgers weet presies wat om

te doen.

• Direkte toesig en streng beheer verseker hoë kwaliteit produkte / dienste.

• Verskaf sterk leierskap wat nuwe werknemers selfversekerd en veilig laat voel.

• Werk goed in groot maatskappye waar konsultasie met elke werknemer onprakties is.

36


Negatiewe / Nadele

• Leiers en volgelinge kan verdeeld raak en mag nie saamstem oor maniere om probleme op te

los nie.

• Werkers kan gedemotiveer word indien hul menings / idees nie oorweeg word nie.

• De-gemotiveerde werkers het 'n negatiewe invloed op produktiwiteit.

• Nuwe / Kreatiewe / Kosteverminderende idees mag nie gebruik / geïmplementeer word / nooit

oorweeg word nie.

• Volgers kan voel dat hulle nie waardeer word nie, wat lei tot hoë afwesigheid / hoë

werknemersomset.

• Ervare / Hoogs geskoolde werkers sal 'n outokratiese leierskapstyl weerstaan omdat dit lei tot

stadige groei / lae deelname / minder kreatiwiteit.

Laissez-Faire-leierskapstyl


• Werkers / Opvolgers word toegelaat om besluite te neem op hul eie werk / metodes.

• Ondergeskiktes het maksimum vryheid en kan onafhanklik werk.

• Leier motiveer werkers deur hulle te vertrou om dinge self / op hul eie te doen.

• Gesag word gedelegeer, wat bekwame werkers motiveer / bemagtig vir verhoogde

produktiwiteit.

• Ondergeskiktes is kundiges en weet wat hulle wil he / kan verantwoordelikheid neem vir hul

optrede.

• Geskik vir afrigting / mentorskap om werknemers te motiveer om meer / beter dinge te bereik.

Negatiewe / Nadele

• Gebrek aan duidelike rigting / leierskap kan demotiverend wees vir werknemers.

• Werknemers kan verantwoordelik gehou word vir hul eie werk wat tot onderprestasie kan lei.

• Kan lei tot konflik wanneer sommige spanlede as leiers optree en aan ander spanlede dikteer.

• Daar word van hulle verwag om hul eie konfliksituasies op te los.

• Produktiwiteit kan geaffekteer word met 'n gebrek aan streng beheer oor werkers wat nie

sperdatums nakom nie.

• Produktiwiteit kan laag wees as werknemers nie die nodige kennis of vaardighede het nie.

Transaksionele leierskapstyl


• Moedig werknemers aan om hard te werk omdat hulle belonings sal ontvang.

• Verbeter werknemers se produktiwiteit en moraal.

• Besigheidsdoelwitte en doelwitte kan bereik word as werknemers gemotiveer word.

• Werknemers weet wat van hulle verwag word.

• Dissiplinêre aksieprosedures word goed gekommunikeer.

37


Negatiewe / Nadele

• Werknemers kan verveeld raak / kreatiwiteit verloor omdat hulle reëls / prosedures moet volg.

• 'n Transaksionele leier sal die werkverrigting van werknemers moet monitor om te verseker dat

verwagtinge nagekom word.

• Bestuur / beheer van werknemers kan tydrowend wees.

• Sommige werknemers kan gedemoraliseer / ongemotiveerd wees indien hulle nie die teikens

bereik of bereik het nie, alhoewel hulle baie hard gewerk het.

• Nie geskik vir spanwerk nie, aangesien alle spanlede gestraf kan word vir swak prestasie wat

deur een spanlid veroorsaak word.

Charismatiese leierskapstyle


• Deskundige om visie te verkoop en uitstekende resultate te behaal.

• Werknemers word gemotiveer aangesien die leier energiek / inspirerend is.

• Inspireer lojaliteit / harde werk onder werknemers.

•

Negatiewe / Nadele

• Leier glo meer in hom / haar as die span.

• Projekte kan ineenstort as die leier die span verlaat.

• Leiers is onverdraagsaam teenoor uitdagings en beskou hulself as onvervangbaar

Burokratiese leierskapstyl


• Bestuurders verseker dat reëls / regulasies altyd akkuraat gevolg word.

• Werk goed wanneer streng beheermaatreëls geïmplementeer / gevolg word..

• Volgers weet wat van hulle verwag word as gevolg van gedetailleerde instruksies.

• Die gehalte van werk kan verseker word.

• Verseker aanspreeklikheid aan die algemene publiek / kliënte.

• Uiterste / streng beheer oor stelsels / prosedures verseker hoë kwaliteit uitvoer.

Negatiewe / Nadele

• Komplekse amptelike reëls kan onnodig / tydrowend lyk.

• Leiers kan mag verkry / gesaghebbend word en kan insette van ander ignoreer.

• Baie min ruimte vir foute, sodat werkers voel dat hulle nie altyd met waardigheid behandel word

nie.

• Gebrek aan kreatiwiteit / innovasie / selfvervulling kan lei tot stagnasie / afname in produktiwiteit.

• Werknemers mag voel dat hulle werkvoorwerpe geword het en nie as mense behandel word nie

38


Verskille tussen Demokratiese en Outokratiese leierskapstyle

Demokratiese Outokratiese

• Die leier betrek werknemers in die

besluitnemingsproses.

• 'n Leier neem alle besluite alleen sonder om

werknemers te betrek.

• Duidelike / tweerigting kommunikasie verseker

groep verbintenis tot finale besluitneming (s).

• Lyn van opdrag / kommunikasielyn is duidelik

aangesien dit bo-af is / volgers weet presies

wat om te doen.

• Mens-georiënteerd, aangesien werknemers se

gevoelens en menings oorweeg word.

• Taakgerig omdat die menings van werknemers

nie oorweeg word nie.

• Werkers voel bemagtig omdat hulle betrokke is

by die besluitnemingsproses

• Nuwe werknemers voel selfversekerd / veilig as

sterk leierskap word verskaf.

• Nuttig wanneer die leier afhanklik is van die

insette van ervare volgers

• Nuttig in 'n krisis / dringende situasie, bv. na 'n

ongeluk / vergadering met streng spertye.

Situasies waarin elke leierskapstyl gebruik kan word

Demokratiese

leierskapstyl

• Groeplede is vaardig en gretig om hul idees te deel.

• Die leier het nie al die inligting wat nodig is om 'n besluit te neem nie en

werknemers het waardevolle inligting om by te dra.

• Samewerking word benodig tussen 'n leier en 'n span.

• Besluite moet vanuit verskeie perspektiewe gekyk word.

Outokratiese

leierskapstyl

• In krisis situasies, bv. in die geval van onvoorsiene uitdagings /

ongelukke.

• Wanneer al die inligting beskikbaar is om die probleem op te los.

• In noodgevalle, waar daar 'n tekort aan tyd is.

• Wanneer werknemers gemotiveer word en die leier reeds die vertroue

van die volgelinge verdien het.

• In die hantering van werknemers wat nie samewerkend is nie.

Laissez-faire / Vrye

teuels

• Ondergeskiktes is kundiges en weet wat hulle wil hê / kan

verantwoordelikheid neem vir hul optrede.

• Die leier is baie besig en die delegering van take sal produktiwiteit

verhoog.

• Spanlede moet hul leierskapvaardighede verbeter / ontwikkel.

• Geskik wanneer werknemers hoogs ervare is en meer weet oor die taak

as die leier.

Charismatiese

leierskapstyl

• Verkope visie en uitstekende resultate word behaal.

• Motiveer werknemers aangesien die leier energiek / inspirerend is.

• Inspireer lojaliteit / harde werk onder werknemers.

39


Transaksionele

leierskapstyl

• Wanneer die onderneming die prestasie van werknemers wil

maksimaliseer

• Wanneer sperdatums op kort kennisgewing / onder druk bereik moet

word.

• Wanneer werkers 'n lae moraal het.

• Wanneer die strategieë / besigheidstrukture nie hoef te verander nie.

Burokratiese

leierskapstyl

• Kan gebruik word waar gesondheid en veiligheid 'n prioriteit is en reëls

toegepas moet word.

• Geskik vir roetine werk bv. wanneer werknemers reëls moet volg oor hoe

om gevaarlike masjinerie te gebruik.

LET WEL: Daar word van jou verwag om die volgende DRIE leierskapsteorieë te ken:

Situasionele

leierskapsteorie

• Verskillende leierskapseienskappe is nodig vir verskillende situasies

• Die taak / situasie dikteer die leierskapstyl wat toegepas moet word,

sodat leiers aanpasbaar / buigsaam / selfversekerd is.

• Verhoudings tussen leiers en werknemers is gebaseer op wedersydse

vertroue / respek / lojaliteit / integriteit / eerlikheid.

• Leiers het die vermoë om die situasie te analiseer / die geskikste mense

in die regte posisies te kry om take suksesvol te voltooi.

• Kan lei tot konflik wanneer leiers verskillende leierskapstyle gebruik /

wanneer werknemers in verskillende situasies bestuur word.

• Die sukses van hierdie teorie hang af van die soort verhouding wat

tussen die leier en volgelinge / ondergeskiktes / werknemers bestaan.

Transformatoriese/

Transformasie

teorie

• Geskik vir 'n dinamiese omgewing, waar verandering drasties kan wees.

• Die passie / visie / persoonlikheid van leiers inspireer volgelinge om hul

verwagtinge / persepsies / motivering te verander om te werk aan 'n

gemeenskaplike doelwit.

• Leiers het die vertroue / respek / bewondering van hul volgelinge /

ondergeskiktes.

• Bevorder intellektuele stimulasie / kreatiewe denke / probleemoplossing

wat die groei / ontwikkeling / sukses van die onderneming tot gevolg het.

• Volgers word begelei / gelei / mentor / emosioneel ondersteun deur

transformasie / verandering sodat hulle hul idees vryelik kan deel.

• Moedig volgelinge aan om nuwe dinge / geleenthede te ondersoek /

probeer.

• Stel werknemers in staat om groter eienaarskap vir hul werk te neem en

hul sterk en swak punte te ken.

40


Leiers en

volgelinge

• Spanne bereik goeie resultate wanneer daar 'n goeie verstandhouding

tussen die leier en die span volgelinge is.

• Volgers luister na wat van hulle verwag word en is bereid om as 'n span

te werk.

• Volgers aanvaar maklik verantwoordelikheid wanneer iets nie uitwerk nie.

• Leiers lei deur voorbeeld en beloon positiewe gedrag.

• Leiers motiveer werknemers om alternatiewe strategieë te ontwerp om

doeltreffender maniere te vind om beskikbare hulpbronne te gebruik.

• Volgers mag dalk net langs die leiers en ander volgelinge loop om hulle

deur die taak te trek.

• Volgers, wat nie toegelaat word om te evalueer en openlik met hul leiers

te kommunikeer nie, sal respek vir die leier verloor.

NOTA 1: Die verskille tussen die teorieë is ingesluit in die verduideliking van ELKE teorie

NOTA 2: Die Oorgangsteorie is doelbewus gelaat, aangesien dit deur die transformasieteorie gedek

word, aangesien beide re doen het met verandering

Die rol van persoonlike houding in suksesvolle leierskap

• Positiewe houding stel leierskapspotensiaal vry.

• 'n Leier se goeie / slegte houding kan die sukses / mislukking van die onderneming beïnvloed.

• Leiers moet hul sterk en swak punte ken om hul leierskapstyle effektief toe te pas.

• Groot leiers verstaan dat die regte gesindheid die regte atmosfeer sal stel.

• Leiers se houding kan werknemers se spanne se gedagtes / gedrag beïnvloed.

• Leiers moet die gedrag wat hulle in spanlede wil sien, modelleer/’n voorbeeld stel.

• Suksesvolle leiers oorweeg die vermoëns / vaardighede van spanlede om take / rolle effektief toe

te ken.

• Entoesiasme lewer vertroue in 'n leier.

• 'n Positiewe houding is van kritieke belang vir goeie leierskap, want goeie leiers bly by die taak,

ongeag probleme / uitdagings.

• Suksesvolle werknemers en leiers het 'n konstante begeerte om te werk en persoonlike /

professionele sukses te behaal.

• Leiers met 'n positiewe houding weet dat daar altyd meer is om te leer / ruimte om te groei.

41



42



• Verduidelik die eienskappe van elke vorm van eienaarskap.

• Bespreek / Verduidelik / Evalueer die impak (positiewe / voordele en / of negatiewe /

nadele) van die verskillende vorme van eienaarskap

• Verduidelik / bespreek hoe die volgende kriteria kan bydra tot sukses of mislukking van

elke vorm van eienaarskap.

o Kapasiteit: verwys na die vermoë / potensiaal van bestuur om 'n onderneming

soos beplan te begin en bedryf.

o Belastingimplikasies: Die belastingvereistes van elke vorm van eienaarskap

bepaal die impak van belasting op besigheidsukses / -versuim.

o Bestuur: Eienaar se impak op bestuursfunksies wat die sukses / mislukking van

die onderneming bepaal.

o Kapitaal: verwys na die vermoë om kapitaal uit verskillende bronne te bekom

(bv. eie / geleende kapitaal). Die hoeveelheid kapitaal wat verkry kan word, sal

ook 'n impak hê op besigheidsukses / -mislukking.

o Verdeling van winste: verwys na hoe wins verdeel word tussen eienaar (s) /

aandeelhouers / beleggers.

o Wetgewing / Regsvereistes vir vestiging / begin 'n besigheid en impak op die

aanlegkoste en tyd voordat 'n besigheid regtens sake doen.

43


BEGRIPPE

I S M V I I B M G M W L W N L U N I I B L P E G

B E L A S T I N G M W M D K M L A A T I P A K P

K Ö S N R A I R E T I R K Ö K R L K R M M A D L

E B T V S E T S I E R E V S G E R A W I P O U W

S V A V Ö G E R V G P E O V G O G G G V N R L U

E U P W Ö A D V E N N O O T S K A P L P G O W M

T S K L N N V M G U P D I P K R W P U V M A B R

S Ö L S L P A K S R A A N E I E N E E L L A U P

N E D A E M U D K L S A M T S I I O A D U T U E

I B Ö L N S M K E E I I T N R S G Ö U L I B L R

W A O Ö N M W B P L W V L P A W M A T O M E R S

N E Ö N D G S E K D E K O R A E T R T B D K E W

A P A V N O L S P M A R O N R I A N P R N I P N

V P D B E L R T G A T P G E E U B L O B S N V T

G A W D U W K U O A R M P T R D Ö O K A U P K G

N K O P Ö D D U U O L D I R A T V O R W L K L M

I S G K P I D R K T K S S G W P K E K S Ö A N O

L N W U V Ö B E V Ö A I K T Ö S P V G G O M K W

E E N P D V T B E P L T P K O Ö V I V G E M I P

D I E T N O T A A V L L R S O E K U M Ö U K L V

R E S E L A Ö K G A B A U K P A B I T E L A L T

E E O S P O K E N M E R K E L N R A R P Ö W O S

V N E W E P T S A U L L K T B M A T G O P P A E

Ö B O W V G N Ö G N I K K U L S I M P W V S Ö E

Alleeneienaarskap Belasting Beslote korporasie

Bestuur Eienskappe Kapasiteit

Kapitaal Kenmerke Koöperasies

Kriteria: Mislukking Nadele

Regsvereistes Sukses Vennootskap

Verdeling van winste Voordele

44


EIENSKAPPE VAN ONDERNEMINGSVORME

ALLEENEIENAAR

Definisie • 'n Eenmansaak is 'n besigheid wat deur een persoon besit en bestuur word.

Eienskappe van 'n eenmansaak • Die eienaar het 'n persoonlike belangstelling in die bestuur en die dienste wat gelewer

word.

• Dit is maklik om op te rig aangesien daar geen wettige formaliteite is om die besigheid te vorm

nie.

• Daar is geen wetlike vereistes ten opsigte van die naam van die besigheid nie.

• Die eienaar het onbeperkte aanspreeklikheid. Die eienaar is persoonlik aanspreeklik vir die skuld

van die onderneming.

• 'n Eenmansaak het beperkte vermoë vir uitbreiding en het 'n gebrek aan kontinuïteit van bestaan.

• Die besigheid het geen regspersoonlikheid nie en het dus geen kontinuïteit nie / Deurlopendheid

hang af van die lewe en gesondheid van die eienaar.

IMPAK VAN 'N ALLEENHANDELAAR

Voordele Nadele

• Eienaar maak alle besluite. • Onbeperkte aanspreeklikheid wat beteken dat die eienaar verantwoordelik is vir alle skuld wat aangegaan is.

• Vereis min kapitaal om te begin. • Kontantvloei is dikwels 'n probleem.

• Alle winste behoort aan die eienaar • Grootte van besigheid kan beperk word weens 'n gebrek aan kapitaal.

•

• Eenvoudige bestuurstruktuur. • Nie 'n regspersoon nie en geen kontinuïteit nie

• Kan maklik aanpas by die behoeftes van die kliënt / kliënt.

• Moeilik om hoogs geskoolde en kundige werknemers te lok.

• Geen regsproses en vereistes nie. • Die eienaar is verantwoordelik vir die verskaffing van al die nodige kapitaal

• Die bates van die besigheid behoort aan die eienaar.

• As die eienaar nie genoeg kennis / ervaring het nie, kan die besigheid misluk.

45


VENNOOTSKAP

Definisie • 'n Vennootskap het twee of meer vennote wat die besigheid besit. Hierdie eienaars deel die

verantwoordelikheid van die besigheid en deel die finansiële en bestuursbesluite van die onderneming.

Eienskappe van 'n vennootskap • 'n Ooreenkoms tussen twee of meer mense wat arbeid, kapitaal en hulpbronne kombineer tot 'n

gemeenskaplike doelwit.

• Vennote kombineer kapitaal en kan ook kapitaal van finansiële instellings leen.

• Geen wetlike vereistes met betrekking tot die naam van die besigheid nie.

• Vennote het onbeperkte aanspreeklikheid en is gesamentlik en afsonderlik aanspreeklik vir die

skuld van die onderneming.

• Wins word volgens die vennootskapsooreenkoms gedeel.

• Vennootskap betaal nie belasting nie, vennote betaal persoonlike inkomstebelasting.

• Ouditering van finansiële state is opsioneel.

• Vennote deel verantwoordelikhede en hulle is almal betrokke by besluitneming.

• Geen wetlike formaliteite om te begin nie, slegs 'n skriftelike vennootskapsooreenkoms word

vereis.

IMPAK VAN 'N VENNOOTSKAP

Voordele Nadele

• Die vennote kan hul kennis en vaardighede bymekaar voeg om gesamentlik die beste besluite te neem.

• 'n vennootskap het onbeperkte aanspreeklikheid

• Die werklas en verantwoordelikheid word tussen vennote gedeel.

• Elke sakevennoot is wetlik verantwoordelik vir die gesamentlike aanspreeklikheid van die vennootskap.

• Vennote kan hulpbronne deel. • Verskillende persoonlikhede en opsies van vennote kan lei tot konflikte of teenstrydighede.

• Vennote word slegs verplig om belasting te betaal in hul persoonlike en individuele hoedanigheid.

• Vennote mag dalk nie almal ewe veel bydra nie.

• Die vennote het 'n persoonlike belang in die besigheid.

• Verlies in winste en onstabiliteit van die besigheid kan plaasvind as 'n vennoot bedank / sterf of belangstelling in die besigheid verloor of bankrot verklaar word.

46


BESLOTE KORPORASIE

Kenmerke van 'n beslote korporasie • Kan 'n minimum van een en maksimum tien lede hê wat 'n gemeenskaplike doelwit deel. • Die woord 'beslote' beteken dat alle lede betrek word en aan die bestuur deelneem. • Elke lid lewer 'n bydrae van sommige / bates / dienste aan die korporasie. • Die naam moet eindig met die agtervoegsel BK. • Lede het onbeperkte aanspreeklikheid, behalwe waar die BK meer as tien lede vir ses maande of langer gehad het. • 'n BK het sy eie regspersoonlikheid en het dus onbeperkte kontinuïteit. • Oudit van boeke is opsioneel aangesien lede slegs 'n rekeningkundige beampte benodig om finansiële rekords te kontroleer. • Oordrag van 'n lid se belang moet deur alle ander lede goedgekeur word. • Wins word gedeel in verhouding tot die lid se belang in die BK.

IMPAK VAN 'N BESLOTE KORPORASIE

Voordele Nadele

• Daar is min wetlike vereistes, bv. ouditering van finansiële state / gereelde algemene jaarvergaderings.

• Beperkte groei en uitbreiding aangesien 'n BK nie meer as tien lede kan hê nie.

• ’n BK is 'n regspersoon en bestaan voortdurend.

• 'n Lid van 'n BK kan persoonlik aanspreeklik gehou word vir die verliese van BK indien die lid se optrede onbevoegd was.

• Kan omgeskakel word na 'n private maatskappy en lede kan aandeelhouers word.

• Geouditeerde finansiële state kan vereis word wanneer aansoek gedoen word vir ‘n lening.

• Lede het beperkte aanspreeklikheid • 'n BK word belas asof dit 'n maatskappy is, wat hoër is as persoonlike belastingkoerse.

• Eienaars se belang in die BK hoef nie in verhouding tot hul kapitaalbydrae te wees nie.

• Moeilik vir lede om die BK te verlaat, aangesien alle lede moet ooreenkom om 'n lid se belang te vervreem.

• BK kan deur CIPC (Kommissie vir Maatskaplike en Intellektuele Eiendom) vrygestel word van die ouditering van sy finansiële state.

• ‘n BK word op sy inkomste en Standaard Maatskappybelasting belas op grond van lede se dividende / Dubbelbelasting.

47


PRIVAAT MAATSKAPPY

Definisie • Dit kan 'n klein of groot maatskappy wees en het een of meer direkteure.

Kenmerke van 'n privaat maatskappy • Benodig een of meer direkteure en een of meer aandeelhouers.

• Dit benodig 'n minimum van een aandeelhouer en daar is geen beperking op die aantal

aandeelhouers wat 'n private maatskappy mag hê nie.

• Registreer by die registrateur van maatskappye deur die opstel van Akte van Oprigting.

• Die maatskappy se naam eindig met briewe (Edms) Bpk.

• 'n Private maatskappy mag nie aandele aan die publiek verkoop nie.

• Beleggers verskaf kapitaal om wins uit aandele te verdien.

• Die maatskappy het 'n regspersoonlikheid sowel as onbeperkte kontinuïteit.

• Die ouditering van finansiële state is opsioneel.

• Wins word in die vorm van dividende gedeel in verhouding tot die aandeel wat gehou word.

IMPAK VAN 'N PRIVAAT MAATSKAPPY

Voordele Nadele

• Meer geleenthede om minder belasting te betaal

• Vereis baie kapitaal

• Goeie langtermyn groeimoontlikhede • Hoe meer aandeelhouers, hoe minder wins

• Besit regspersoonlikheid en aandeelhouers het geen direkte regsimplikasies nie / beperkte aanspreeklikheid

• Meer belasting vereistes

• Raad van direkteure met kundigheid • /ervaring kan aangewys word om

besluite te neem

• Direkteure het nie 'n persoonlike belangstelling nie

• Nie nodig om die finansiële jaarstate by die kommissie in te dien nie.

• Jaarlikse finansiële state moet deur 'n gekwalifiseerde persoon hersien word, wat 'n ekstra koste vir die maatskappy is.

• Dit is 'n regspersoon en kan kontrakte onderteken in sy eie naam.

• Betaal belasting op die winste van die besigheid en op verklaarde dividende / Onderhewig aan dubbele belasting.

48


PERSOONLIKE AANSPREEKLIKHEIDS MAATSKAPPY

Definisie

• Baie soortgelyk aan 'n private maatskappy, die verskil is dat die direkteure van 'n Persoonlike Aanspreeklikheidsmaatskappy gesamentlik en afsonderlik aanspreeklik is vir al die skulde en laste van die maatskappy. Dit beteken dat die direkteure onbeperkte aanspreeklikheid het.

• Die naam van die persoonlike aanspreeklikheidsmaatskappy eindig in GEINK en die naam van die private maatskappy eindig in (Edms) Bpk.

Kenmerke van 'n persoonlike aanspreeklikheidsmaatskappy

• Die maatskappy se naam moet eindig met letters GEINK

• Direkteure het onbeperkte aanspreeklikheid en hulle is gesamentlik aanspreeklik vir die skuld

van die onderneming, selfs al is hulle lank buite die kantoor. • Die Memorandum van Oprigting moet verklaar dat dit 'n persoonlike

aanspreeklikheidsmaatskappy is. • Hulle moet ten minste een direkteur hê op hul raad van direkteure.

LET WEL: Ander eienskappe van 'n persoonlike aanspreeklikheidsmaatskappy is dieselfde as die

private maatskappy behalwe die bogenoemde eienskappe.

IMPAK VAN 'N PERSOONLIKE AANSPREEKLIKHEID MAATSKAPPY

LET WEL: • Die voordele van 'n persoonlike aanspreeklikheidsmaatskappy is dieselfde as die

privaatmaatskappy. • Die nadele is ook dieselfde as die private maatskappy, behalwe dat die direkteure van die

persoonlike aanspreeklikheidsmaatskappy onbeperkte aanspreeklikheid het.

PUBLIEKE MAATSKAPPY

Definisie • 'n Openbare maatskappy is 'n maatskappy wat geregistreer is om sy aandele aan die algemene

publiek te bied. Dit word meestal gedoen deur die Johannesburgse Sekuriteite / Effektebeurs

(JSE).

• Die publieke maatskappy is ontwerp vir 'n grootskaalse onderneming wat groot kapitale

beleggings benodig.

49


Kenmerke van 'n publieke maatskappy • 'n Minimum van een persoon word vereis om 'n publieke maatskappy te begin.

• Benodig drie of meer direkteure en drie of meer aandeelhouers.

• Registreer by die Registrateur van Maatskappye deur 'n Akte van Oprigting op te stel.

• Die maatskappy se naam eindig met letters Bpk.

• Het regspersoonlikheid en het dus onbeperkte kontinuïteit

• Verhoog kapitaal deur aandele aan die publiek uit te reik en kapitaal te leen deur 'n skuldbrief uit

te reik.

• 'n Prospektus word aan die publiek uitgereik om kapitaal in te samel.

• Aandeelhouers het 'n beperkte aanspreeklikheid.

• Die nuwe wet verplig persoonlike aanspreeklikheid op direkteure wat op 'n roekelose / bedrieglike manier bewus deelgeneem het aan die uitvoering van sake.

• Die maatskappy het 'n regspersoonlikheid sowel as onbeperkte kontinuïteit.

• 'n Publieke maatskappy moet 'n algemene jaarvergadering hou.

• Ouditering van finansiële state is verpligtend en geouditeerde state is beskikbaar aan

aandeelhouers en die publiek.

• Wins word in die vorm van dividende gedeel in verhouding tot die aandeel wat gehou word.

IMPAK VAN 'N OPENBARE/PUBLIEKE MAATSKAPPY

Voordele Nadele

• Die besigheid het sy eie regsidentiteit • Moet alle finansiële inligting openbaar

• Maklik om fondse in te samel vir groei deur die verkoop van aandele.

• Groot bedrag van fondse word aan finansiële oudits bestee.

• Die aandeelhouers is slegs aanspreeklik vir die bedrag wat belê word / Aandeelhouers het beperkte aanspreeklikheid.

• Aandel moet in die openbaar verhandel word.

• Kan 'n kundige raad van direkteure aanstel.

• 'n Volledige verslag moet elke jaar aan die groot aandeelhouers voorgelê word.

• Koop en verkoop vrylik van aandele. • Moeilik en duur om op te rig aangesien die maatskappy aan baie wetlike vereistes onderwerp word

• De aandeelhouers kan hul aandele vryelik verkoop / oordra.

• Hoe meer aandeelhouers, hoe minder wins.

• Die publiek het toegang tot die inligting en dit kan hulle motiveer om aandele van 'n maatskappy te koop.

• Die aandeelhouers mag min of geen insette in die sake van die maatskappy toegelaat word nie.

50


Maatskappy in Staatsbesit

Definisie

• 'n Maatskappy in staatsbesit het die regering as sy hoofaandeelhouer en val onder die

departement van openbare ondernemings.

• Hierdie besighede neem namens die regering deel aan kommersiële bedrywighede.

• Eienskappe van 'n Maatskappy in Staatsbesit

• Benodig drie of meer direkteure en een of meer aandeelhouers.

• Registreer by die Registrateur van Maatskappye deur 'n Akte van Oprigting op te stel.

• Dit is in besit van die regering en bedryf vir wins.

• MIS is gelys as 'n publieke maatskappy.

• Die naam eindig met letters MIS(SOC).

LET WEL: Staatsbeheerde maatskappye ondersteun private besighede deur infrastruktuur soos

kommunikasiediens / Poskantoor en elektrisiteitsvoorsiening / Eskom te verskaf.

IMPAK VAN MAATSKAPPY IN STAATSBESIT

Voordele Nadele

• Projekte kan gebruik word om ander staatsdepartemente te finansier

• Kan lei tot swak bestuur aangesien die regering nie altyd so doeltreffend is as die privaatsektor nie.

• Verskaf noodsaaklike dienste wat nie deur die private sektor aangebied word nie

• -Oneffektiwiteit as gevolg van die grootte van die besigheid

• Pryse word redelik gehou / Skep goeie mededinging met die private sektor om dienste aan meer burgers bekostigbaar te maak.

• Maak gereeld staat op staatsubsidies

• Onnodige duplisering van dienste word uitgeskakel

• 'n Gebrek aan aansporing vir werknemers om te presteer as daar geen ander motiveringsmiddels is nie, soos produktiwiteitsbonusse.

• Beplanning kan gekoördineer word deur middel van sentrale beheer.

• Regering kan geld verloor deur middel van die besigheid.

• Genereer inkomste om sosiale programme te finansier.

• ‘n Gebrek aan aansporing vir werknemers om te presteer as daar geen aandeel in die wins is nie.

51


VERSKILLE TUSSEN DIE PRIVAAT EN PUBLIEKE/OPENBARE MAATSKAPPY

PRIVAAT MAATSKAPPY PUBLIEKE MAATSKAPPY

• - Mag geen aandele aan die algemene publiek bied nie.

• - Dryf handel met aandele aan publiek op die Johannesburgse Effektebeurs.

• - Aandele is nie vrylik oordraagbaar nie

• - Aandele is vrylik oordraagbaar.

• - Minimum van een direkteur. • - Minimum van drie direkteure.

• - Naam moet eindig met Eiendoms Beperk / (Edms) Bpk.

• - Naam moet eindig met Beperk / Bpk.

• - Jaarlikse finansiële state hoef nie geouditeer en gepubliseer te word nie.

• - Jaarlikse finansiële state moet geouditeer en gepubliseer word.

• - Hoef nie 'n prospektus te publiseer nie omdat dit nie sy aandele in die openbaar kan verhandel nie.

• - Moet 'n prospektus registreer en publiseer met die Kommissie vir Maatskaplike en Intellektuele Eiendom / CIPC.

• - Die maatskappy hoef nie die minimum inskrywing / uitreiking van minimum aandele in te samel nie.

• - Moet 'n minimum intekening voor die aanvang van die maatskappy insamel.

VERSKILLE TUSSEN PRIVAAT EN PERSOONLIKE AANSPREKKLIKHEIDS- MAATSKAPPY

PRIVAAT MAATSKAPPY PERSOONLIKE AANSPREEKLIKHEIDS-MAATSKAPPY

• Die naam eindig met (Edms) Bpk • Die naam eindig met GEINK

• Die direkteure is nie persoonlik aanspreeklik vir die skuld van die onderneming nie.

• Die direkteure is persoonlik aanspreeklik vir die skuld van die onderneming.

NIE-WINSGEWENDE MAATSKAPPYE

Definisie • 'n Nie-winsgewende maatskappy / onderneming (NWM/NWO) is nie gestig met die doel om

wins te maak nie, maar vir openbare voordeel gevestig.

52


Kenmerke van nie-winsgewende maatskappye

• Die hoofdoel is om diens te lewer en nie wins te maak nie.

• Hulle word befonds deur donasies en buitelandse fondse.

• Die naam van die maatskappy moet in die NPC/NWM/NWO eindig.

• Alle winste moet gebruik word vir die primêre doelwit van die nie-winsgewende maatskappy.

• Dit moet die Akte van Oprigting opstel.

• Kwalifiserende NWM.NWO’s word belastingvrystellingstatus verleen

Impak van nie-winsgewende maatskappye

Voordele Nadele

• Projekte word slegs gebruik vir die primêre doelwit van die organisasie.

• Benodig professionele hulp om hierdie organisasie op te stel

• Hulle bied maatskaplike dienste aan verskeie gemeenskappe.

• Kan nie genoeg kapitaal genereer om hul uitgawes te dek nie.

• Donateurs/skenkers ontvang belastingaftrekkings.

• Donasies mag nie altyd genoeg wees nie.

• Die aanspreeklikheid van die lede is beperk

• Bates word nie na die afsluiting aan die lede versprei nie.

• Het kontinuïteit van die bestaan • Om 'n nie-winsgewende maatskappy te stig, neem tyd / moeite / geld.

• Meeste van die inkomste van 'n maatskappy sonder winsoogmerk is vry van inkomstebelasting.

• Verkryging van toelaes kan 'n stadige en vermoeiende proses wees.

• Kan subsidies / hulp ontvang • Geïnkoporeerders kan nie die bates oorneem wat deur die besigheid opgehoop word, as hulle besluit om te vertrek nie.

• Surplus inkomste word behou om die doelwitte van die besigheid te bevorder.

• Hulle word nie toegelaat om bonusse aan lede te betaal nie.

53


KOöPERASlES

Definisie • 'n Koöperasie is 'n tradisionele manier waarop 'n groep belangstellendes bymekaarkom en hulpbronne / infrastruktuur en koste deel om 'n beter uitkoms te bereik.

Eienskappe van koöperasies • Minimum van vyf lede is nodig om 'n koöperasie te begin.

• Registreer by die Registrateur van Maatskappye

• Regspersoon en kan grond besit en bankrekeninge oopmaak.

• Lede besit en bestuur die besigheid saam en deel ewe in sy winste.

• Besluite word demokraties geneem

• Hulle word gemotiveer deur diens eerder as wins

• Moet by die Registrateur van Koöperasiesverenigings registreer

• Die woord 'Cooperative Limited' moet aan die einde van sy naam verskyn.

• Hulle word bestuur deur 'n minimum van drie direkteure.

• Die doel van 'n koöperasie is om wedersydse voordeel vir die lede te skep.

IMPAK VAN KOöPERASIES

Voordele Nadele

• Toegang tot hulpbronne en befondsing • Die besluite is dikwels moeilik om te bereik en tydrowend te maak.

• Besluitneming is deur 'n groep • Moeilik om 'n koöperasie te stig.

• Elke lid het 'n gelyke aandeel in die besigheid.

• Baie min bevordering posisies vir personeel.

• 'n Koöperasie kan sy eie bestuur aanstel. • -Dit kan moeilik wees om 'n lening te kry, want hul hoofdoel is nie altyd om wins te maak nie.

• Lede het beperkte aanspreeklikheid • Die sukses van koöperasies hang af van die ondersteuning van die lede.

• Die besluite is demokraties en regverdig • Aandele is nie vrylik oordraagbaar nie

• Mense word gemotiveer omdat hulle vir hulself werk

• Alle lede het een stem ongeag die aantal aandele wat gehou word.

54


KRITERIA / FAKTORE KAN BYDRAE TOT SUKSES OF MISLUKKING VAN ELKE VORM VAN

EIENAARSKAP

EENMANSAAK

Faktor Sukses EN/OF Mislukking

Kapasiteit • Maklik om te beheer aangesien dit 'n klein onderneming is

• Moeilik om voort/aan te gaan en langtermyn te groei

Bestuur • Een eienaar so daar is geen meningsverskille nie.

• Kan vinnige besluite neem sonder om ander te raadpleeg.

• Moeilik om goeie, goed opgeleide personeel te kry aangesien dit duur is

• Eienaar moet alle besigheidsfunksies bestuur en uitvoer

Belasting • Eienaar word slegs op persoonlike winste belas.

• Afhangend van hoeveel inkomste die eienaar verdien, kan sy / haar belastingkoers laer wees as die maatskappybelastingkoers

• As winste te groot raak, kan dit 'n hoë belasting in persoonlike hoedanigheid wees.

• Versuim deur die eienaar om te voldoen aan persoonlike inkomstebelastingregulasies kan lei tot aansienlike finansiële boetes wat deur die SAID opgelê word.

Kapitaal • Kapitaal kan versigtig bestee en bestuur word

• Die eienaar kan geld van 'n finansiële instelling leen, veral as hy / sy bates het wat as borg vir 'n lening gebruik kan word.

• Winste mag nie groot genoeg wees vir uitbreiding nie.

• Kan nie mense met groot salarisse aanstel nie

• Eienaar verantwoordelik vir enige kapitaal geleen.

Verdeling van winste

• Eienaar ontvang alle winste uit die besigheid wat tot kapitaalgroei kan lei.

• Eienaar kan die winste gebruik om sy onderneming uit te brei

• Eienaar moet noukeurig begroot sodat besigheidskuld gedek word.

• As die eienaar nie wins maak nie, kan die eienaar se inkomste en lewensbestaan swaar geraak word.

Wetgewing • -Dit is maklik / goedkoop om te begin.

• Onbeperkte aanspreeklikheid kan die eienaar aanmoedig om harder te werk om die sukses van die besigheid te verseker.

• Daar is beperkte regulatoriese vereistes ten opsigte van die naam van die onderneming.

• Dit is nie verpligtend om finansiële state geouditeer te hê nie

• Onbeperkte aanspreeklikheid • Persoonlike skuld en besigheidskuld is

een • Moet voldoen aan relevante munisipale

regulasies of dit kan sluit. • Die eienaar is persoonlik aanspreeklik

vir die besigheidskuld; hy / sy kan huiwerig wees om riskos te neem

• Besigheid kan slegs vir meer lenings kwalifiseer indien hulle gelisensieer is. / Lenings is nie maklik verkrygbaar nie.

55


VENNOOTSKAP


Kapasiteit • Maklik en goedkoop om te begin Toon potensiaal vir groei - omdat vennote bydra - vaardighede. Uitbreiding is moontlik omdat meer vennote kan aansluit by vennootskap aan.

• Het die finansiële vermoë om voordeel te trek uit goeie afslag vir grootmaat aankope

• In ‘n groot vennootskap kan die vennote sukkel om ooreen te kom oor besigheidskwessies

Bestuur • Vennote is aktief betrokke by bestuur en mag die idees van ander vennote gebruik.

• Vennote het toegang tot kundigheid van ander vennote wanneer moeilike besluite geneem moet

• Hoe meer vennote in die vennootskap, hoe moeiliker is dit om hul uitgawes en onttrekkings te beheer

Belasting • Vennootskappe betaal slegs BTW op toepaslike produkte verkoop / dienste gelewer wat belastingadministrasie verminder

• Die vennootskap betaal nie inkomstebelasting nie, net die vennote in hul persoonlike hoedanighede

• Vennote wat baie verdien betaal meer belasting, wat ander vennote kan ontmoedig om by die vennootskap aan te sluit.

• Vennote kan meer kontant onttrek om hul belastinglas te verminder wat kontantvloeiprobleme vir die vennootskap kan veroorsaak

Kapitaal • Kapitaal kan versigtig bestee en bestuur word.

• Meer as een vennoot wat bydra tot kapitaal.

• Vennote mag nie almal kapitaal hê om in besigheid te sit wanneer dit nodig is nie.

• Ongelyke insette sommige vennote kundigheid in plaas van kontant bydrae


• Vennote deel winste volgens hul bydraes.

• Hoeveel werk gedoen deur elkeen mag dalk nie gelyk wees aan die hoeveelheid wins wat elke vennoot ontvang nie.

56


PRIVATE MAATSKAPPY


Kapasiteit • Daar is geen beperking op die aantal aandeelhouers nie, dit kan tot uitbreiding lei.

• Dit kan nie in 'n baie groot besigheid groei nie, aangesien dit nie die publiek kan nooi om aandele te koop nie.

Bestuur • Bestuur ten minste deur een bevoegde hoogs geskoolde direkteur.

• Die bestuur van die maatskappy kan verbeter aangesien direkteure aanspreeklik is teenoor aandeelhouers.

• Die aandeelhouers kan stem om die mees bekwame direkteure aan te stel om hul maatskappy te bestuur.

• Direkteure mag nie 'n direkte belang in die maatskappy hê nie, wat groei en winsmaksimering kan belemmer.

• Direkteursgelde verhoog die maatskappy se uitgawes wat die netto wins verminder.

• Sommige aandeelhouers mag nie hul stemreg uitoefen nie, waardeur die verkeerde persoon as direkteur gekies word.

Belasting • Kan belastingkortings verkry as hulle betrokke is by KMI-projekte.

• Kan regeringtenders ontvang en hul lisensies hernu indien hul nie belasting ontduik nie.

• Onderhewig aan dubbele belasting bv. aandeelhouers betaal sekondêre belasting, dit kan 'n negatiewe impak hê op 'n maatskappy wat reeds finansieel sukkel.

Kapitaal • Groot bedrae kapitaal kan verkry word omdat daar geen beperking is op die aantal aandeelhouers is nie.

• Die maatskappy kan langtermynkapitaal bekom en het dus langtermyngroei geleenthede.

• Meer kapitaal kan verkry word deur aandele aan aandeelhouers uit te reik

• Dit kan nie tot 'n baie groot besigheid groei nie, aangesien dit nie die publiek kan nooi om aandele te koop nie.

• Beperkings op oordraagbaarheid van aandele mag nie sterk finansieel beleggers lok nie.

• Groot kapitaal kan nie verkry word nie aangesien kapitaalbydrae slegs beperk is tot private aandeelhouers.


• Hoë winste en goeie opbrengste aan aandeelhouers dui op die sukses van 'n maatskappy wat die waarde van aandele verhoog

• Winste gegenereer kan herbelê word om besigheidsaktiwiteite uit te brei

• Die aandeelhouers ontvang wins volgens die tipe en getal van hul aandele.

• Aandeelhouers mag hul aandele verkoop wanneer dividende laag is, wat ‘n daling in aandeelpryse tot gevolg het

• Dividende word nie altyd uitbetaal nie, wat nuwe beleggers ontmoedig.

57


Wetgewing • Prosedures om 'n private maatskappy te vorm, is vereenvoudig deur die nuwe Maatskappywet 71 van 2008

• Beperkte aanspreeklikheid maak voorsiening vir groter risiko-opname, wat tot die groei van die besigheid kan lei

• Ouditering van finansiële state (indien nodig), gee aandeelhouers die versekering dat die besigheid behoorlik bestuur word en ondersteun die verkryging van bykomende finansiering

• Daar is nie meer 'n beperking op die aantal aandeelhouers in 'n private maatskappy nie.

• Persoonlike aanspreeklikheid van aandeelhouers beïnvloed nie die maatskappy se bates nie

• Stigitngprosedures is tydrowend / ingewikkeld / duur, aangesien baie regsdokumente voorberei / ingedien moet word

• Hoë vorming / vestigingskoste benodig groot aanvangskapitaal.

• Jaarlikse oudit van finansiële state (indien nodig) is duur

• As 'n private maatskappy nie aan wetgewing voldoen nie, kan die lisensie daarvan dalk teruggetrek word deur die Kommissie vir Maatskappye en Intellektuele Eiendom (CIPC)(KMIE).

PUBLIEKE MAATSKAPPY


Kapasiteit

• Baie mense kan by die maatskappy aansluit deur aandele aan die publiek uit te reik.

• Groot kapasiteit van die maatskappy kan ook lei tot die ondergang in daardie strukture en prosesse kan te duur word.

• Hoë koste om infrastruktuur en groot werkersbasis te handhaaf

Bestuur

• Bestuur ten minste deur een bevoegde hoogs geskoolde direkteur.

• Die bestuur van die maatskappy kan verbeter aangesien direkteure aanspreeklik is teenoor aandeelhouers.

• Die aandeelhouers kan stem vir / stel die mees bekwame direkteure aan om hul maatskappy te bestuur.

• Direkteure mag nie 'n direkte belang in die maatskappy hê nie, wat groei en winsmaksimering kan belemmer

• Groot bestuurstruktuur kan lei tot besluitneming wat tyd neem.

• Direkteursfooie verhoog die maatskappy se uitgawes wat die netto wins verminder

• Bestuur kan blootstel aan regsgedinge as hulle verslae nie aan King Kode 111 voldoen nie.

58



• Kan staatstenders verkry en hul lisensies hernu indien hulle nie belasting ontduik nie.

• Onderhewig aan dubbele belasting bv. aandeelhouers betaal sekondêre belasting, dit kan 'n negatiewe impak hê op 'n maatskappy wat reeds finansieel sukkel

Kapitaal • Kan groot bedrae kapitaal ophoop omdat aandele / skuldbriewe aan die publiek / aandeelhouers verkoop kan word

• Aandelekapitaal klousule in die Akte van Oprigting (AVO) kan verander word om meer aandele uit te reik

• 'n Openbare/publieke maatskappy se aandele word op die JSE genoteer, wat die maatskappy blootstelling aan meer potensiële beleggers gee.

• Groei is beperk indien voldoende kapitaal nie verkry kan word nie.

• Groot bedrae kapitaal benodig om 'n publieke maatskappy te begin.

• Die verhoging van ekstra kapitaal kan moeilik wees as die ekonomiese klimaat ongunstig is / Aandelepryse verander altyd en hulle kan waarde verloor.

• 'n Verhoging in die aantal uitgereikte aandele kan lei tot meer dividende uitbetaal / minder behoue inkomste uit maatskappywins.



• Winste wat genereer is kan herbelê word om besigheidsaktiwiteite uit te brei

• Die aandeelhouers ontvang wins volgens die tipe en aantal aandele.

• Aandeelhouers mag hul aandele verkoop wanneer dividende laag is, wat daling in aandeelpryse tot gevolg het

• Dividende word nie altyd uitbetaal nie wat nuwe beleggers ontmoedig

Wetgewing • Die maatskappy en sy eienaars (aandeelhouers) is afsonderlike entiteite, wat meer mense mag aanmoedig om by die maatskappy aan te sluit

• Beperkte aanspreeklikheid maak voorsiening vir groter risiko's, wat tot die groei van die besigheid kan lei

• Ouditering van finansiële state, gee aandeelhouers die versekering dat die besigheid behoorlik bestuur word en ondersteun die verkryging van bykomende finansiering.

• Stigtingprosedures is tydrowend / ingewikkeld / duur, aangesien baie regsdokumente voorberei / ingedien moet word

• -Hoë vestigingskoste benodig groot aanvangskapitaal.√

• Jaarlikse oudit van finansiële state is duur.

• As 'n publieke maatskappy nie aan wetgewing voldoen nie, kan die lisensie daarvan dalk teruggetrek word deur die Kommissie vir Maatskappye en Intellektuele Eiendom (CIPC)(KMIE).

59


PERSOONLIKE AANSPREEKLIKHEIDSMAATSKAPPY


Kapasiteit • Daar is geen beperking op die aantal aandeelhouers nie, dit kan tot uitbreiding lei

• Dit kan nie in 'n baie groot besigheid groei nie, aangesien dit nie die publiek kan nooi om aandele te koop nie

Bestuur • PAM word bestuur deur 'n bevoegde raad van direkteure wat kundiges op hul gebied kan wees.

• Vinnige besluite kan gemaak word, selfs al is daar net een direkteur.

• Die aandeelhouers kan stem vir / aanstel die mees bekwame direkteure om hul maatskappy te bestuur.

• Direkteure mag nie 'n direkte belang in die maatskappy hê nie, wat groei en winsmaksimering kan belemmer

• PAM en sy aandeelhouers is verplig om 'n groter bedrag vir direkteure se vergoeding te begroot om die beste direkteure te lok.

• Direkteursfooie verhoog die maatskappy se uitgawes wat die netto wins verminder


• Kan regeringstenders verkry en hul lisensies hernu indien hulle nie belasting ontduik nie.

• PAM betaal slegs belasting nadat besigheidskoste afgetrek is.

• Maatskappye en aandeelhouers word afsonderlik belas / dubbele belasting.

• Die maatskappy betaal belasting

teen 'n vaste koers wat laer kan wees as dié van vennootskappe.

• Beeld van die besigheid word bevorder en lok beleggings wanneer maatskappye voldoen aan belastingregulasies / wette.

• Onderworpe tot dubbele belasting bv. aandeelhouers betaal sekondêre belasting, dit kan 'n negatiewe impak hê op 'n maatskappy wat reeds finansieel sukkel.

Kapitaal • Kapitaal kan verhoog word deur meer aandeelhouers te kry.

• Dit kan nie tot 'n baie groot besigheid groei nie, aangesien dit nie die publiek kan nooi om aandele te koop nie.

• Beperkings op oordraagbaarheid van aandele mag dalk nie finansieel sterk beleggers lok nie.

• Baie kapitaal kan nie verkry word nie aangesien kapitaalbydrae slegs beperk is tot private aandeelhouers.



• Winste wat gemaak was, kan herbelê word om sakebedrywighede uit te brei.

• Aandeelhouers mag hul aandele verkoop wanneer dividende laag is, wat daling in aandeelpryse tot gevolg het

• Dividende word nie altyd uitbetaal wat nuwe beleggers ontmoedig.

60



• Direkteure word verplig (deur die Wet) om verantwoordelik op te tree en harder te werk aan die sukses van die maatskappy om hul persoonlike bates te beskerm

• Direkteure teken prestasie kontrakte wat hulle sal motiveer om professioneel en eties te presteer

• Regte en pligte van aandeelhouers word in die Maatskappywet bepaal,

• wat onetiese en korrupte gedrag verminder

• Mag regeringstenders verkry aangesien die PAM behoorlik geregistreer is in ooreenstemming met die Maatskappywet

• Langdurige registrasievereistes kan die werklike bedryf van die onderneming vertraag en aandeelhouers kan op winsgewende geleenthede uitmis

• Dit is duur om hierdie vorm van eienaarskap te registreer wat besigheidskoste verhoog en dus wins verminder

• Die opstel van direkteure se prestasiekontrakte kan tydrowend wees, duur en verhoog koste

• Ouditering is slegs nodig as die PAM voldoen aan die nodige toetse vir solvensie en likiditeit, wat lei tot ekstra ouditkoste.

NIE-WINSGEWENDE MAATSKAPPY


Kapasiteit • Baie van die donateurs kan gewillig wees om NWM/NWO-aktiwiteite geld te skenk, want dit is vir 'n goeie rede vir die gemeenskap.

• Meer aandeelhouers mag betrokke raak / by die maatskappy aansluit, aangesien hulle positief bydra tot die samelewing.

• Beperkte kapasiteit want fondse kan moeilik wees om te verkry.

• - Mag dalk nie beleggers lok nie as gevolg van hul aard as NWM/NWO, aangesien hulle nie winsgedrewe is nie

Bestuur • 'N NWM/NWO kan goed bestuur word aangesien dit 'n minimum van drie direkteure benodig.

• Meer direkteure kan aangestel word om meer vaardighede / idees / innovasies / kundigheid aan die NWM/NWO te bring.

• Die wettig voorgeskrewe bestuursstruktuur verseker 'n goed georganiseerde maatskappy

• Groot bestuurstruktuur kan besluite bemoeilik / vertraag.

• Direkteure kan besigheidsfondse wanbestuur omdat hulle nie 'n direkte belang in die NWM/NWO het nie.

• Direkteure is aanspreeklik vir enige verlies / skade / koste wat die maatskappy ondervind.

61


Belasting • Mag kwalifiseer vir belastingvrystelling indien aan sekere kriteria voldoen word

• Dit kan sekere belastingvoordele / kortings ontvang wanneer hulle aktief betrokke is by gemeenskapsprojekte.

• Vereis om inkomstebelasting te betaal indien hulle betrokke is by aktiwiteite wat nie met hul sakedoeleindes verband hou nie

• Moet voldoen aan sekere belastingvereistes om vrygestel te word,

Kapitaal • Onbeperkte aantal stigterslede kan meer kapitaal aan die maatskappy bydra.

• Meer kapitaal kan verhoog word deur donasies / borgskappe vir bedrywighede/ Uitbreiding.

• Dit is maklik om fondse / kapitaal in te samel, aangesien skenkers belastingvoordele geniet.

• Stigters kan beperkte kapitaal bydra / dalk nie voldoende kapitaal bydrae wat nodig is vir die vestiging / bedryf van die maatskappy nie.

• Die maatskappy hang af van die skenkings as hoofbron van kapitaal wat sy werking / uitbreiding kan belemmer.


• Die winste van die maatskappy word gebruik om ander behoeftes van die maatskappy te finansier.

• Mag potensiële beleggers ontmoedig om in die maatskappy te belê, aangesien dit 'n nie-winsgewende maatskappy is


• Finansiële state word geouditeer, dit kan tot doeltreffende gebruik van hulpbronne lei.

• Stigtingprosedures is tydrowend / ingewikkeld / duur, aangesien baie regsdokumente voorberei / ingedien moet word.

62



63



• Beskryf kortliks / Verduidelik faktore wat oorweeg moet word wanneer 'n aanbieding voorberei word.

• Beskryf kortliks / Verduidelik faktore wat die aanbieder tydens die aanbieding in ag moet neem, bv.

behou oogkontak / gebruik visuele hulpmiddels / beweeg / moenie vinnig praat nie/ gebruik pouses

doeltreffend, ens.

• Verduidelik hoe om op vrae oor werk en aanbiedings te reageer / hoe om terugvoer na afloop van 'n

aanbieding op 'n nie-aggressiewe en professionele wyse te hanteer.

• Bespreek / Verduidelik hoe om dele in die aanbieding te identifiseer waarop verbeter moet word in

toekomstige / volgende aanbiedinge.

• Gee voorbeelde van nie-verbale aanbiedinge, bv. geskrewe verslae, scenario's, soorte grafieke, (bv.

lyn-, sirkel-, kolomgrafiek), asook ander soorte nie-verbale inligting, soos prente en foto's.

• Bespreek / Verduidelik hoe om 'n multimedia aanbieding wat visuele hulpmiddels insluit, voor te

berei, bv. begin met die teks, kies die agtergrond, kies relevante prente / skep grafieke, ens.

• Verduidelik / Evalueer die doeltreffendheid / voordele / nadele van visuele hulpmiddele.

64


BEGRIPPE

F A K T O R E V O O R A A N B I E D I N M G C F

J M J B K L V P R X Y F L V B A M R P Y O N P V

U W S Q H K N E P O O Y P A Y L V V E R U W Z G

N S E H H O I P A D M K I M I V Z L J H E E C G

I M I X B L R T Q R M U R N K E I F A R G N Y L

E F S N Y O E J C K R O L M R V C T D D T H T Q

V A A Y I M B D G I E I F T E R U G V O E R F E

E K R E X G A B V F G T D K V F Q E E X A P D H

R T T U U R A Q F T I A O J R F J K W X T L H P

B O S M C A H Z I A I R E T I R K F E R F A T A

A R U F J F F N R I G K N W M S N Z I R V K A J

L E L U Z I G A F I I A Z W W L E G S L R K M W

E N L M F E I Z O V A Y Y C U Y D I S E G A R H

F A I J Z K Y M D S Q G S O T O F D E E P T O P

O A Q U F C J X Z N C Y R S Q Z N I R U R E F W

R A K E I F A R G L E K R I S X V A G S A X E C

M N L L U V C F C N W T O F Z X Q G G I T J L J

A B I N L I G T I N G S T U K K E R A V T Y A U

A I A X Y A W D H H R B V C B L X A E O I I B T

T E T A B E L L E G R A F I E K E M I I F H R H

O D C N H N J O A R T J B F V T B M N D H I E K

S I L O T O D N P K L C L P Q Y E E H U M N V K

D N G Q Y K P V O G K D M U X Y P C U O Z Z F O

B G F Y V Z V P O Q J Y Q W T S E I F Y K S S P

Terugvoer Nie-aggressiewe Foto’s

Prente kolomgrafiek Sirkelgrafiek

Lyngrafiek Faktore na aanbieding Faktore voor aanbiedinmg

Inligting Kriteria Illustrasies.

Diagramme Tabelle, grafieke Nie-verbale formaat

Plakkate Skyfies Inligtingstukke

Oudio-visueel Verbale format

Aanbieding

65


Faktore om in gedagte te hou voor 'n aanbieding gedoen word

• Duidelike doelwitte en hoofpunte van die aanbieding.

• Hoofdoelstellings ingesluit in die inleiding van die aanbieding.

• Inligting aangebied behoort relevant en akkuraat te wees.

• Ten volle vertroud wees met die inhoud/doelstellings van die aanbieding.

• Agtergrond van die gehoor om te bepaal watter visuele hulpmiddele toepaslik sal wees.

• Berei 'n konsep van die aanbieding voor met logiese struktuur; inleiding, lyf en slot.

• Samevatting toon 'n opsomming van die sleutelfeite en hoe dit aanpas by die

doelstellings.

• Ontwerp visuele hulpmiddele/grafieke wat inligting sal saamvat.

• Kry inligting oor die plek waar die aanbieding gaan plaasvind, bv. watter toerusting

beskikbaar is om tydens kragonderbrekings te gebruik.

• Oorweeg die tydsduur vir die aanbieding, bv. vyftien minute beskikbaar vir die aanbieding.

• Oefen om 'n selfversekerde aanbieding te verseker en om tyd doeltreffend te gebruik

Faktore wat oorweeg moet word gedurende die werklike aanbieding

• Maak oogkontak met almal in die gehoor en kyk in alle rigtings van die gehoor.

• Verkry kredietwaardigheid deur jouself as die aanbieder voor te stel.

• Praat duidelik en hoorbaar vir almal in die gehoor.

• Pas jou stemtoon aan om eentonigheid te vermy.

• Voeg humor by jou aanbieding.

• Gebruik visuele hulpmiddels effektief om aanbieding te versterk.

• Noem die doelwitte/hoofpunte van die aanbieding in die inleiding.

• Noem die belangrikste inligting eerste.

• Kry gehoor se aandag / Betrek die gehoor deur verskeie metodes, bv. kort videogrepe /

klankeffekte / humor, ens.

• Som die aanbieding op in die gevolgtrekking.

• Staan regop en waar almal jou kan sien tydens die aanbieding.

• Behou jou tempo / Moenie te vinnig vorder of te stadig praat nie.

• Gebruik geskikte gebare, bv. handgebare om punte te beklemtoon.

• Hou die aanbieding kort en saaklik.

• Sluit jou aanbieding af met ‘n treffende slot wat onthou sal word.

• Goeie tydsbestuur sal tyd laat vir vrae

66


Faktore wat oorweeg moet word na die aanbieding / professionele hantering van

terugvoer

• Maak seker dat jy elke vraag verstaan / wat gevra word.

• Herhaal vrae indien onseker, voordat u reageer.

• Luister aandagtig na elke vraag en dink versigtig voordat jy reageer.

• Beantwoord vrae en nie die persoon nie.

• Erken goeie vrae.

• Bly professioneel / beleefd / kalm / nie-aggressief.

• Moenie betrokke raak by 'n debat of argument nie.

Beantwoording van vrae aan die einde van die aanbieding op ‘n professionele en

nie- agressiewe manier

• Staan regop en waar die gehoor die aanbieder duidelik kan sien.

• Luister aandagtig na elke vraag voordat dit beantwoord word.

• Dink mooi voor antwoord gegee word. Herbewoord 'n vraag indien onderseker.

• Spreek die vraag aan en nie die persoon nie.

• Gee erkenning vir goeie vrae.

• Bly te alle tye professioneel en kalm.

• Moenie in 'n argument betrokke raak tydens terugvoer.

• Hou die antwoorde kort en kragtig

• Moenie toelaat dat een persoon die bespreking domineer en al die vrae vra nie.

• Vermy die beantwoording van moeilike vrae as die antwoord nie bekend is nie.

• Maak verskoning vir 'n fout en beloof om die korrekte inligting beskikbaar te maak.

• Spreek die hele gehoor aan en nie net die persoon wat die vraag gevra het nie.

• Beloof om antwoorde wat jy nie geken het of nie van seker is nie, op te volg.

Raad oor die verbetering van die volgende aanbieding

• Jy behoort doelwitte wat nie bereik is nie, te hersien.

• Gebruik humor waar van toepassing.

• Wees altyd bereid om inligting relevant te hou.

• Ontleed enige kritiek en vermy dit in toekomstige aanbiedings.

• Enige inligting wat jy as terugvoer ontvang na 'n aanbieding, behoort geanaliseer te word en

waar toepaslik, gebruik te word om die nuwe aanbieding op te dateer.

• Ontleed die tyd/lengte van die aanbieding om inhoud by te voeg/weg te laat.

• Verminder die gebruik van visuele hulpmiddele of verwyder hulpmiddele wat nie goed

gewerk het nie.

• Hersien logiese vloei van die skyfies en gebruik van visuele hulpmiddele.

67


Voorbeelde van Nie – Verbale aanbiedings

• Tabelle

• Grafieke: staaf, kolom, lyn, sirkel, histogram

• Diagramme

• Skyfievertonings

• Geskrewe verslae

• Blaaiborde (flipcharts)

• Uitdeelstukke (handouts)

• Illustrasies, foto’s, scenarios, prente

Aspekte om te oorweeg wanneer multimedia-aanbieding ontwerp word

• Begin met die teks / opskrifte

• Gebruik leesbare skrif en lettergrootte

• Kies 'n relevante agtergrond.

• Kies prente wat die boodskap van die aanbieding ondersteun.

• Sluit duidelike en relevante grafika in.

• Voeg spesiale effekte by bv. klank en animasies.

• Skep 'hyperlinks' om toegang tot ander skyfies / video’s / dokumente te verkry.

• Hou die skyfies eenvoudig en leesbaar.

• Maak seker daar is geen taal- en spelfoute nie.

• Gebruik helder kleure om sigbaarheid te verhoog.

• Formuleer inligting in logiese volgorde.

• Beperk die inligting op elke skyfie.

• Gebruik foto’s om dit interessant te maak.

Voordele van die gebruik van visuele hulpmiddele in enige aanbieding:

• Beklemtoon die hoofpunte van die onderwerp.

• Help die gehoor om die onderwerp te verstaan.

• Maak ‘n aanbieding meer verstaanbaar en onvergeetlik.

• Bruikbaar in die aanbieding van inligting aan lede van die gehoor wat beter leer dmv visuele

beelde.

• Visuele hulpmiddele wat aandag trek, behou die lesers se aandag langer.

• Verminder baie inligting sodat voorlegging kort en saaklik gehou kan word.

• Ideaal om finansiële inligting aan te bied vir bestuur.

• Stimuleer meer as een sintuig tydens voorlegging om aandag te behou.

• Verbeter die professionele gehalte van die aanbieding as toepaslike visuele hulpmiddels

gebruik word.

68


IMPAK / EFFEKTIWITEIT VAN VISUELE HULPMIDDELS

PowerPoint / dataprojektor

Voordele

• Grafiese programme het die vermoë om idees oor te dra en ondersteun wat die aanbieder

sê.

• Maklik om te kombineer met klank en video’s.

• Eenvoudige / minder oorvol skyfies sal die aandag van die gehoor hou.

• Video-insetsels kan vir afwisseling sorg en gehoor se aandag behou.

• Die gebruik van klank, kleur en agtergrond sal die kwaliteit van die aanbieding verhoog en

gehoor se belangstelling behou deur hele aanbieding.

• Skyfies behoort slegs gebruik te word waar dit die feite kan beklemtoon of die inligting kan

opsom.

Nadele

• Nie bruikbaar as daar nie elektrisiteit / dataprojektor beskikbaar is nie

• Onprofessionel gebruik van die dataprojektor / PowerPoint inligting kan dat die gehoor

belangstelling verloor.

• Minder bruikbaar vir visueel gestremdes

• Die aanbieding sal nie slaag as die aanbieder die inligting aflees nie.

Oorhoofse projektor

Voordele:

• Eenvoudige grafieke kan maklik op transparante verduidelik word.

• Dit kan met die hand of elektronies voorberei word.

• Indien rekenaar nie werk of beskikbaar is nie, is dit ‘n bruikbare plaasvervanger.

Nadele:

• Transparante wat ongeorganiseerd is nie, kan ‘n onprofessionele beeld skep.

• Dit kan maklik vervang word deur ‘n PowerPoint-voorlegging.

• Nie maklik om te kombineer met klank en videos nie.

Interaktiewe witbord/Smart boards

Voordele:

• Beelde word direk vanaf ‘n rekenaar geprojekteer, geen eksterne projektor is nodig nie.

• Maklik om te kombineer met klank en video.

• Bruikbaar om terugvoer en nuwe idees vas te lê.

• Spesiale penne kan op bord skryf terwyl inligting vertoon word.

• Ekstra notas kan op rekenaar gestoor word na voorlegging.

• Kan dit beheer deur met vinger te raak, dus nie nodig om by rekenaar te staan nie.

69


Nadele:

• Moet slegs deur ‘n aanbieder gebruik word wat weet hoe om die unieke kenmerke van die

interaktiewe witbord te gebruik.

• Kan nie aan sommer enige rekenaar gekoppel word nie, omdat spesiale sagteware

lisensies nodig is om dit te gebruik.

• Tegniese uitdagings kan dit ondoeltreffend maak, bv om die sein tydens gebruik te verloor.

Uitdeelstukke / Gedrukte afskrifte / Notas / Brosjures

Voordele:

• Dit kan aan die einde van die voorlegging uitgedeel word as 'n herinnering van die kernfeite

van die voorlegging.

• Betekenisvolle uitdeelstukke kan uitgedeel word aan die begin van die voorleg-ging om die

aandag te trek.

• Bykomende/Bruikbare inligting kan uitgedeel word, bv. kontakbesonderhede/

pryslyste/vraelyste om terugvoer te kry/finansiële verslae, ens.

• Notas kan met die elektroniese skyfies/aanbieding vergelyk word om die akkuraatheid van

inligting te verifieer.

• Gedetailleerde feite kan in notas/gedrukte afskrifte ingesluit wees vir addisionele/ekstra

inligting.

Nadele:

• Die uitdeel van materiaal aan die begin van die voorlegging kan die gehoor se aandag aflei.

• Dit som slegs die kerninligting op, daarom kan sekere inligting verlore gaan.

• Gedrukte media is duur en word maklik weggegooi / gebêre na aanbieding.

• Verhoog die risiko dat vertroulike inligting gebruik en gedupliseer kan word.

• Uitdeelstukke fokus net op visuele aspekte van inligting.

Plakate, baniere, advertensie-toerusting

Voordele:

• Bruikbaar in die bekendstel van die visie / logo van ‘n besigheid.

• Dit moet kleurvol wees om die kerngedagte van die voorlegging te ondersteun.

• Kan groot foto’s van produkte bevat om detail te beklemtoon bv kreatiewe juwele.

• Kan invloed hê wanneer strategies binne / buite die lokaal geplaas word.

Nadele:

• Kan oorweldigend wees indien dit te groot is.

• Kan nie altyd gebruik word in klein lokaal, want dit kan ‘n oorvol atmosfeer skep.

• Fokus slegs op die visuele aspekte, want dit kan nie altyd met klank gekombineer word nie.

70


Blaaiborde en witborde

Voordele

• Hoofsaaklik gebruik vir 'n klein gehoor om idees neer te skryf.

• Baie doeltreffend in dinkskrumsessies om voorstelle op te som of te op te noem.

• Met 'n verkoopsvoorlegging kan dit handig wees tydens die terugvoersessie om belangrike

aspekte op te som wat die aanbieder moet opvolg.

Nadele

• Daar kan dalk nie genoeg tyd gedurende die voorlegging wees om geskrewe notas te maak

nie, daarom kan sommige idees dalk nie gelys word nie.

• Handskrif kan slordig wees wat nie bydra tot 'n professionele voorlegging nie.

• Dit is nie altyd moontlik om blaaiborde voor die voorlegging voor te berei nie, so dit kan

oorvol / chaoties raak.

Effektiewe gebruik van grafieke

Positief

• Aangewend wanneer inligting in dele aangetoon moet word.

• Mense kan maklik tendense op grafieke identifiseer.

• Meer visueel aantreklik, dus kan belangrike feite beter onthou word.

• Makliker om te lees en behou die gehoor se aandag.

• Nuttige visuele maniere om data aan te bied en vergelykings waar te neem.

• Kommunikeer getalle baie duideliker as net 'n stel getalle.

Negatief

• Kan verwarrend wees as dit nie eenvoudig en duidelik aangebied is nie.

• Tydrowend, omdat dit langdradige berekeninge vereis.

• Te veel veranderlikes kan dit moeilik maak om te lees.

• Sommige grafieke mag slegs persentasies aandui en nie die belangrikste tendense nie.

71


Impak van videokonferensies / Skype

Positiewes/Voordele

• Deelnemers kan mekaar sien en hoor gedurende hul kommunikasie.

• Kan gebruik word indien ‘n aanbieder na dokumente met grafieke / verhoudings / diagramme

en prosedures wil verwys.

• Kan gebruik word vir internasionale vergaderings.

• Dis nie nodig om geld en tyd te spandeer om na vergaderings te reis nie.

• Dokumente kan terselfdertyd op die skerm gesien word.

Negatiewes / Nadele

• Die persoonlike aspekte van ‘n gesprek skiet tekort

• Die omgewing kan voorkom dat mense inligting behoorlik kan onthou.

• Kan moeilik wees om almal byeen te kry vir die konferensie / sessie.

• Deelnemers moet behoorlik opgelei word om die toerusting te kan gebruik.

• Konferensiefasiliteite kan duur wees en almal wat dit bywoon, moet toegang hê tot die nodige

toerusting en sagteware.

• Die videokamera kan soms nie al die deelnemers duidelik opneem, omdat die vertrek groot is.

72


BESIGHEIDSROLLE

73



• Definieer etiese gedrag

• Gee praktiese voorbeelde van etiese en onetiese sakepraktyke, bv. gebruik van billike teen onbillike reklame tegnieke, ens.

• Gee praktiese voorbeelde van professionele en onprofessionele sakepraktyke, bv. goeie gebruik van werktyd en misbruik van werktyd, ens.

• Verduidelik hoe besighede King kode beginsels van deursigtigheid, aanspreeklikheid en verantwoordelikheid vir goeie korporatiewe bestuur kan toepas om etiese en professionele sakepraktyke te verbeter.

• Stel maniere voor waarop professionele, verantwoordelike, etiese en effektiewe besigheidspraktyke uitgevoer moet word, bv. betaling van billike lone, die verskaffing van kwaliteit goedere en dienste, nie 'n besigheidsonderneming op ander se koste begin nie, ens.

• Identifiseer tipes onetiese en onprofessionele gedrag uit gegewe scenario's / stellings.

• Bespreek / verduidelik die volgende onprofessionele en onetiese ondernemingspraktyke: o Seksuele teistering o Ongemagtigde gebruik van fondse en hulpbronne in die werkplek o Onbillike reklame - definisie en voorbeelde o Pryse van goedere in landelike gebiede o Belasting / Belastingontduiking o Misbruik van werktyd

• Identifiseer bogenoemde onetiese en onprofessionele gedrag uit gegewe gevallestudies / besigheids scenario's

• Bied verbeterings/aanbevelings aan vir bogenoemde onetiese besigheidsgedrag / praktyke.

74


BEGRIPPE

X Z V E R A N T W O O R D E L I K H E I D F E C

O I Q A A N S P R E E K L I K H E I D Q D G D T

N N J K G N Y J S J F D B A R Y Z A Z X D O I W

F O S G O R J E D O A S E G U W C R Z Z E S O C

S N E E Z E X G E P Q W L A U S K A G H U A P S

G B O D V P J N N P N E A R T N G A E Z R K E K

N I H R L U N I Y R C O N D S G N B M W S E N D

I L L A S T R M L O E N G E E N I R E Q I P B L

D L V G I A G O G F F P H G B I K A E G G R A E

N I B S J S G K I E Y R E E E R I A N Q T A A R

I K K K I I N T R S T O B S W E U V S U I K R S

V E Q O S E G R S S G F B E E T D N K L G T M E

E A H D N I N O M I N E E I I S T A A Z H Y A E

B D B E J T I K U O I S N T T I N A P L E K K T

H V O F K D M E G N M S D E A E O H P V I E I I

B E V K U I E T Q A R I E N R T G C E M D H N M

A R W U G E N E Z L E O S O O E N I G O M Z G O

O T C B M N T D C I K N G Y P L I K T R A V P K

G E Y D P I I U P T S E F S R E T L T A W Q N T

W N H R A N U K I E E E F O O U S P A A Y H K I

Q S C W I M L G B I B L P H K S A Y Q L G G X D

O I H U X J S A D T D T H D P K L A N D Z N F U

Q E U X R G E G J O H L X C M E E Q X K J U E O

Z S Y A H Q B D J Q P Z D G Q S B Z D A Y R R A

Aanspreeklikheid Aanvaarbaar Belanghebbendes

Belastingontduiking Beskerming Besluitneming

Bevindings Deursigtigheid Gedragskode

Gemeenskappe King-kode Korporatiewe bestuur

Moraal Onbillike advertensies Onetiese gedrag

Onprofessioneel Openbaarmaking Ouditkomitees

Professionaliteit Reputasie Riglyne

Sakepraktyke Seksuele teistering Tekortkominge

Verantwoordelikheid

75


Betekenis van etiese gedrag

▪ Verwys na maniere om te reageer wat ooreenstem met wat die samelewing en individue dink goeie

waardes is.

▪ Etiese gedrag word van elke werknemer in die onderneming verwag.

▪ Dit beteken dat die hoogste regs- en morele standaarde gehandhaaf word wanneer

belanghebbendes hanteer word.

Voorbeelde van etiese en onetiese sakepraktyk

Etiese besigheidspraktyke Onetiese besigheidspraktyke

• Gebruik eerlike advertensies

• Inligting oor kliënte en werknemers word nie tot

voordeel van die besigheid bekend gemaak nie.

• Besigheidshandelinge word openlik gedoen.

• Betaal billike lone

• Werk binne die wet

• Verseker dat die omgewing nie besoedel is nie.

• Nie betrokke raak by onwettige sakepraktyke nie

• Gebruik nie kinderarbeid nie

• Goedkeuring van kodes van goeie etiese praktyk.

• Die vestiging van korporatiewe maatskaplike

verantwoordelikheidsinisiatiewe.

• Aanmoediging van werknemers om etiese gedrag

aan te neem.

• Behandeling van alle werknemers ewe

• Aandeelhouers en werknemers se persoonlike

belang en besigheidsbelang is nie in stryd met

mekaar nie.

• Onbillike reklame

• Pryse van goedere in landelike gebiede is

duurder

• Belasting / Belastingontduiking

• Begin 'n onderneming ten koste van

iemand anders

• Betaal werknemers onbillike lone

• Die wet oortree

• Besoedel die omgewing

• Omkopery gebruik om besigheid te verkry

• Betrokke in onwettige sakepraktyke

76


Voorbeelde van Professionele en Onprofessionele besigheids praktyk

Professioneel Onprofessioneel

• Gebruik beleefde taal aan kollegas.

• Goeie gebruik van werk tyd

• Hou kliënte se besonderhede vertroulik / Gebruik nie kliënte se inligting vir persoonlike wins nie.

• Behandeling van alle mense dieselfde.

• Gebruik onbeskof / onbeleefde taal

• Misbruik van werk tyd.

• Bespreek kliënte se inligting / gebruik kliënte se inligting vir persoonlike wins.

• Gee 'n paar mense spesiale gunste.

• Oorskry die aantal ure gewerk.

• Ongemagtigde gebruik van sakebronne.

Verskille of onderskeid tussen professionalisme en etiek

Professionalisme Etiek

• Verwys na wat reg / verkeerd / aanvaarbaar is in 'n besigheid

• Verwys na die beginsels van reg en verkeerd / aanvaarbaar in die samelewing

• Stel standaarde van verwagte gedrag • Voldoen aan 'n stel waardes wat moreel aanvaarbaar is

• Die toepassing van 'n gedragskode van 'n beroep of besigheid

• Vorm deel van 'n gedragskode om werknemers te lei om eties op te tree

• Fokus op die ontwikkeling van 'n morele kompas vir besluitneming

• Fokus op die handhawing van die reputasie van 'n besigheid / beroep

• Sluit riglyne in op werknemers se voorkoms / kommunikasie / houding / verantwoordelikheid, ens.

• Betrek die beginsels van reg en verkeerd in besigheidsaktiwiteite / praktyke / omgang

77


Maniere waarop ondernemings King Kode-beginsels kan toepas vir goeie korporatiewe bestuur

1 Deursigtigheid

• Besluite / aksies moet duidelik wees vir alle belanghebbendes.

▪ Personeel en ander prosesse moet oop en deursigtig wees.

▪ Werknemers / Aandeelhouers / Direkteure moet bewus wees van

die indiensnemingsbeleid van die onderneming.

▪ Oudit- en ander verslae moet akkuraat / beskikbaar wees vir

aandeelhouers / werknemers.

▪ Gereelde oudits moet gedoen word om die effektiwiteit van die

onderneming te bepaal.

▪ Besigheids handelinge moet openlik gedoen word sodat daar geen

teken van oneerlikheid / korrupsie is nie.

▪ Besighede moet besonderhede van aandeelhouers se stemreg

gee voor / tydens die Algemene Jaarvergadering.

▪ Die direksie moet verslag doen oor beide die negatiewe en

positiewe impak van die besigheid op die gemeenskap /

omgewing.

2 Aanspreeklikheid

• Daar moet gereelde kommunikasie tussen bestuur en

belanghebbendes wees.

▪ Maatskappy moet interne en eksterne ouditeure aanstel om

finansiële state te oudit.

▪ Die direksie moet verseker dat die maatskappy se etiek effektief

geïmplementeer word.

▪ Besighede moet aanspreeklik wees vir hul besluite / aksies.

▪ Besighede moet akkurate jaarverslae aan aandeelhouers by die

Algemene Jaarvergadering (AJV).

▪ Topbestuur moet verseker dat ander vlakke van bestuur duidelik is

oor hul rolle en verantwoordelikhede om aanspreeklikheid te

verbeter.

3 Verantwoordelikheid

▪ Die besigheid / direksie behoort programme te ontwikkel en te

implementeer wat gemik moet wees op die beskerming van die

gemeenskappe waarin hulle funksioneer.

▪ Die besigheid / direksie moet remediërende programme ontwikkel

om die omgewing te beskerm, byvoorbeeld om lug- en

waterbesoedeling te verminder.

78


Maniere waarop professionele, verantwoordelike, etiese en effektiewe sakepraktyk uitgevoer moet word

• Besighede moet al hul werknemers gelyk behandel, ongeag hul ras / kleur / ouderdom / geslag / gestremdheid, ens.

• Missie moet waardes van gelykheid / respek insluit.

• Behandel werkers met respek / waardigheid deur goed verrigte werk te erken / die waarde van menslike kapitaal

• Betaal billike lone / salarisse wat in lyn is met die minimum vereistes van die WBD / Vergoed werknemers vir oortyd / openbare vakansiedae.

• Alle werkers moet toegang hê tot gelyke geleenthede / posisies / hulpbronne.

• Beplan behoorlik en plaas voorkomende maatreëls in plek.

• Verseker dat werknemers werk in 'n werksomgewing wat bevorderlik is vir veiligheid / regverdigheid / vry van verleentheid.

• Moenie 'n onderneming begin met die gebruik van ander besighede se idees wat deur die wet beskerm word nie.

• Raak betrokke in omgewings bewus makings programme / Vermy om die omgewing te besoedel, bv. deur wettige wegdoen van giftige afval.

• Werkgewers en werknemers moet voldoen aan wetgewing met betrekking tot gelyke geleenthede / menseregte in die werkplek.

Tipes onetiese / onprofessionele sakepraktyk en voorbeelde

Tipes onetiese / onprofessionele sakepraktyk

Voorbeelde

Seksuele teistering ▪ Bestuurders wat werknemers bevorderings belowe as hulle instem om 'n verhouding met hulle te hê.

Ongemagtigde gebruik van werksfondse en hulpbronne

▪ Personeel wat musiek en flieks aflaai met die hulpbronne van die onderneming

▪ En werknemer wat besigheids middele vir sy / haar eie persoonlike wins gebruik.

Misbruik van werkstyd

▪ Persoonlike oproepe maak gedurende werksure.

• Verlengde middagete breek ▪ Persoonlike sake te doen gedurende werksure

79


Onbillike of onregverdige advertering/reklame

▪ Om goedere bedrieglike name te gee / Vals etikettering. ▪ Verkoop tweedehandse goedere as nuwe goedere. ▪ Oordryf die meriete/vermoë van die produk / Valse beloftes ▪ Gebruik fyn skrif om belangrike inligting te verberg. ▪ Kritiseer mededingers se goedere. ▪ Uitbuiting van kinders se gebrek aan begrip. ▪ Misbruik van mense met gestremdhede in advertensies. ▪ Advertensie wat geweld aanmoedig. ▪ Advertering van goedere teen 'n baie lae prys om kliënte te

lok, maar wanneer die kliënt die winkel bereik, is die item nie meer daar nie / Lokaasbemarking.

▪ Advertering van 'n produk wat ekstra items bevat, maar verklaar nie duidelik dat hierdie items uitgesluit is nie.

Pryse van goedere in landelike of plattelandse gebiede

▪ Opblaas van pryse ▪ Hoër pryse vra vir goedere van minderwaardige gehalte in

landelike gebiede.

Belasting en belastingontduiking

▪ Besighede wat nie al hul inkomste aan die SAID verklaar nie. ▪ Vervalsing van die besigheids finansiële state.

Verduideliking van onetiese / onprofessionele sakepraktyke

1 Seksuele teistering

• Bestuurder beloof 'n verhoging in salaris / 'n bevordering / Quid

pro quo teistering in ruil vir seksuele gunste.

• 'n Skending van basiese menseregte wat normaalweg gebeur

wanneer iemand aan bewind sy / haar mag / posisie misbruik,

bv. gebaar / opmerkings / aksie / suggestiewe gedrag wat die

werker slagoffer maak.

• Die geaffekteerde party is gewoonlik huiwerig om die voorval te

rapporteer weens vrees vir viktimisering.

• Seksuele teistering veroorsaak ongemak / vernedering en stoor

die werk.

2 Ongemagtigde

gebruik van fondse

en hulpbronne in

die werkplek

• Hierdie vorm van bedrog is die misbruik van geld sonder

voorafgoedkeuring van 'n senior bestuurder.

• Bedrog verhoog die koste van sake doen / raak mededinging / ontmoedig beleggers wanneer pryse verhoog word om die verliese te absorbeer.

• Gebruik van maatskappy bates vir privaat gebruik / persoonlike wins.

3 Misbruik van

werktyd

• Werknemers misbruik werktyd deur laat te kom / vroeg vertrek

en langer middagete te neem.

• Werknemers gebruik werksure vir persoonlike gewin.

• Misbruik van werk tyd verminder produktiwiteit en verlies aan

winste.

• Besighede kan kliënte verloor en nie die werk se sperdatums

nakom nie.

80


4 Onbillike advertensies

• Die gebruik van vals of misleidende verklarings in advertensies wat lei tot wanvoorstelling van die betrokke produk, wat verbruikers negatief kan beïnvloed.

• Advertering wat die koper se besluit beïnvloed om 'n produk te koop.

• Besighede kan onwyse advertensie-keuses maak as hulle onder druk verkeer om hul winste te verhoog.

• Onbillike advertensies kan skadelik vir verbruikers wees.

• Sommige advertensies kan as diskriminerend beskou word omdat hulle sekere dele van die bevolking uitsluit / teiken.

5 Pryse van goedere in landelike gebiede

• Sommige besighede in die landelike gebiede misbruik hul kliënte deur veel meer as wat nodig is by hul pryse te voeg.

• Sommige verbruikers in landelike gebiede het min ekonomiese mag en is kwesbaar vir uitbuiting.

• Besighede kan monopolieë in landelike gebiede vorm en hul pryse eensydig verhoog.

• Dit kan algemene praktyk wees om hoër pryse vir goedere van minderwaardige gehalte in landelike gebiede te betaal.

6 Belasting / Belastingontduiking

• Korporatiewe belasting en persoonlike inkomstebelasting is die hoofbron van inkomste vir die regering.

• Die betaling van belasting verminder 'n besigheid se winsgrens/marge wat sommige besighede dwing om belasting te ontduik.

• Baie besighede en individue verklaar nie al hul inkomste aan die SAID nie.

• Sommige besighede kan hul finansiële rekords vervals.

• Besighede wat belasting ontduik, kan vervolging en boetes in die tronk kry indien hulle skuldig bevind word.

Strategieë / Aanbevelings / Maniere om onetiese / onprofessionele sakepraktyke te hanteer

1

Seksuele teistering

• Implementeer interne klagtes en dissiplinêre prosedures.

• Onderrig werkgewers oor seksuele teistering sake.

• Formuleer 'n beleid rakende seksuele teistering.

• Skep 'n goeie werksomgewing waar alle werknemers se regte en

waardigheid gerespekteer word.

• Interne ondersoek moet gedoen word om die erns van die

teistering te bepaal.

• Ernstige gevalle / sake rakende seksuele teistering moet by die

toepaslike instansies soos die Suid-Afrikaanse Polisiediens

(SAPD) aangemeld word.

• Verseker nakoming van die wet / besigheidskode.

81


2 Ongemagtigde

gebruik van fondse

en hulpbronne in

die werkplek

• Voer gereelde oudits uit.

• Identifiseer risikogebiede / kwesbare gebiede

• Beperk die aantal werknemers wat toegang tot besigheidsfondse / bates het.

• Implementeer / Stel bedrog voorkoming strategieë in plek.

• Onderrig werknemers oor die impak van bedrog.

• Bedrog voorkoming moet 'n kollektiewe verantwoordelikheid van besigheid en werkers wees.

• Duidelike beleid moet in plek wees sodat werknemers bewus is van wat bedrog beskou word.

• Stel stelsels in die organisasie op vir die rapportering van bedrog en korrupsie.

3 Misbruik van werk tyd

• Praat direk met die werknemers wat werk tyd misbruik.

• Gedragskode / etiek moet duidelike reëls bevat oor die misbruik van werk tyd.

• Gee opleiding oor die inhoud van die gedragskode / etiek.

• Gedragskode / etiek moet deur alle werknemers geteken word sodat hulle bewus is van die inhoud daarvan.

• Moniteer werknemers om te verseker dat take voltooi word.

• Struktureer werksure sodanig dat werknemers vrye / buigsame tyd vir persoonlike sake het.

• Skep 'n verantwoordelikheids kultuur / versterk spangees sodat alle werknemers verantwoordelik voel vir wat bereik moet word

4 Onbillike advertensies

• Verbruikers moet onbillike advertensies aan die Advertensie Standaarde Owerheid rapporteer.

• Besigheid moet aangemoedig word om hul reklame regverdig en in ooreenstemming met die grondwet te hou.

5 Pryse van goedere

in landelike gebiede

• 'n Besigheid kan met ander besighede in die gebied lobby

(netwerk) om die regering te oortuig om infrastruktuur in die

landelike gebied te verbeter.

• Vra billike / markverwante pryse vir goedere en dienste.

• Vermy onetiese sakepraktyke om kliënte lojaliteit aan te trek.

• Ondersoek koste-effektiewe maniere om produkte te vervoer. /

Huur 'n groot vragmotor om aflewerings aan winkeleienaars in

dieselfde area te kombineer.

• Werk saam met verskaffers om afleweringskoste aan afgeleë

landelike gebiede te deel.

6 Belasting /

Belastingontduiking

• Dien alle belastingopgawes betyds in.

• Besighede moet die regte bedrag aan die SAID betaal.

• Hou finansiële rekords eerlik en akkuraat.

• Maak seker dat alle finansiële rekords nagegaan en geouditeer

word.

82


BESIGHEIDSROLLE

83


Leerders moet die volgende ken: • Onderskei tussen probleemoplossing en besluitneming.

• Noem / skets / pas die stappe toe in probleemoplossing vanuit gegewe scenario's / gevallestudies.

• Identifiseer besigheidsuitdagings vanuit gegewe scenario's en pas probleemoplossingstegnieke toe

om sakeprobleme op te los.

• Pas kreatiewe denkvaardighede toe om ingewikkelde sakeprobleme op te los.

• Verduidelik die voordele / voordele van kreatiewe denke in die werkplek.

• Bespreek / evalueer die impak (positiewe / negatiewe) van kreatiewe denke /

probleemoplossingstegnieke, bv .:

o Delphi-tegniek

o Krag-veldanalise

o Dinkskrum

o Geheuekaarttegnieke

o Nominale groepstegniek

o SCAMPER

o Geforseerde kombinasie

o Leë stoel

• Verduidelik hoe ondernemings bogenoemde kreatiewe denk- / probleemoplossingstegnieke in die

werkplek kan toepas.

• Stel / stel maniere voor vir ondernemings om 'n omgewing te skep wat kreatiewe denke bevorder.

84


Begrippe

I N O K A F A E T F D R Ê U H V K R E L A N N O

M L L P E T E F O H I D I V M M L K W Ë F Ê A V

P P N R Ë U R H N S N I F M U I E O E G L W N O

L N S O L T Ê P K V K P M K O I A H G M L G A R

E O L B O V S R O K S O D P N N M L E N E M L L

M M E L N R L O N E K S V G F N I U D B E E T O

E I Ë E Ë E A D V I R I E N N M E T W O D V E N

N N S E D E T U E N U T U I S M S S O M R A R M

T A T M K I E K N G M I B S M A I G N R O L N U

E L O O K N G T S E G E L S Ê O L N G B O U A N

E E E P W I F I I T O W A O I F A I E F V E T F

R G L L Ë F R W O I Ê E H L E E N R K N E E I A

I R T O F E N I N H G H E P W I A E O K D R E W

D O E S L D A T E P R O U O M T D V M I N S W W

E E G S E G D E L L W U V M V A L I B Ê E M E E

N P N I L U E I E E O D D E L E E T I G G P O F

T S I N E R L T I D D I G E K R V O N B N P P B

I T E G D G E A D O I N P L L K G M A F I U L W

F E K S R F Ê A E E N G I B H S A W S N D P O G

I G W T O Ê D W E W Ê S O O F V R R I K E I S P

S N K A O S I O S M H R U R S N K P E L D D S H

E I K P V B L Ê R U T V P P M Ê N B I I E E I H

E E F P N S I A H B R E I N K A A R T H M D N A

R K K E N U T O U T O R I T Ê R E R R S Ë V G D

Alternatiewe oplossing Geheuekaarttegniek Definieer

Delphi-tegniek Dinkskrum Evalueer

Gedwonge kombinasie identifiseer Implementeer

Kragveldanalise Kreatief Leë stoeltegniek

Mededingende voordeel Monitor Motivering

Nadele Nominale groepstegniek Onkonvensionele idees

Outoritêre Positiewe houdings Probleemoplossing

Probleemoplossingstappe Produktiwiteit Tegnieke

Voordele

85


Verskille tussen probleemoplossing en besluitneming

Probleem oplossing Besluitneming

• Proses om 'n situasie te analiseer om

strategieë te identifiseer sodat veranderinge

kan plaasvind.

• Dit is deel van die probleemoplossing

siklus aangesien besluite in elke stap

geneem moet word.

• Dit word dikwels deur een persoon / lid van

senior bestuur gedoen.

• Probleme kan opgelos word deur 'n groep

/ span of 'n individuele spanlid.

• Verskeie alternatiewe word oorweeg voordat

daar op die beste oplossing besluit word.

• Alternatiewe oplossings word gegenereer

/ geïdentifiseer en krities geëvalueer.

Probleem oplossingstappe • Identifiseer die probleem.

• Definieer die probleem.

• Identifiseer moontlike oplossings vir die probleem.

• Kies die beste alternatief.

• Ontwikkel 'n aksieplan.

• Implementeer die voorgestelde oplossing / aksieplan.

• Monitor die implementering van die oplossing / aksieplan.

• Evalueer die geïmplementeerde oplossing.

Toepassing van probleemoplossingstappe

Identifiseer die probleem

• Identifiseer die presiese probleem

• Erken dat daar 'n probleem is

Definieer die probleem

• Die aard van die probleem moet presies wees.

• Definieer die moontlike oorsake van die probleem

• Versamel soveel inligting as moontlik in om die oorsaak van die probleem vas te stel.

Identifiseer alternatiewe oplossings

• Identifiseer alle verskillende moontlike oplossings

• Besluit oor die oorsaak

86


Evalueer alternatiewe oplossings

• Gebruik kritiese evaluerings- en analitiese vaardighede om elke oplossing te evalueer.

• Oorweeg die voor- en nadele van elke alternatiewe oplossing.

Kies die beste oplossing

• Stel kriteria vir die beste oplossing in terme van tyd / koste / risiko betrokke

• Identifiseer watter oplossing gebruik gaan word

• Die beste oplossing moet ooreenstem met die grootte en die hulpbronne van die onderneming.

• As die oplossing nie geskik is nie, moet die onderneming die probleem her-definieer.

Formuleer / ontwikkel 'n aksieplan / strategie

• Reël die nodige hulpbronne en delegeer take.

• Stel 'n tydlyn vir implementering en sperdatums vas

Implementeer die aksieplan

• Voer die beplande aksies / oplossing uit.

• Kommunikeer gedelegeerde take / sperdatums aan werknemers.

Evalueer die oplossing / aksieplan

• Evalueer of die probleem gedeeltelik of volledig opgelos is

• Monitor / toets die oplossing / aksieplan / strategie deurlopend.

• As daar probleme opduik, moet hulle die probleem in die toekoms herken en formuleer vir

verbeterde oplossings.

Voordele / voordele van kreatiewe denke in die werkplek

• Beter / unieke / onkonvensionele idees / oplossings word gegenereer.

• Mag die onderneming 'n mededingende voordeel gee as ongewone / unieke oplossings /

idees / strategieë geïmplementeer word.

• Komplekse sakeprobleme kan opgelos word.

• Produktiwiteit neem toe aangesien bestuur / werknemers vinnig verskeie idees kan genereer

wat tyd en geld meer effektief benut.

• Bestuurders / werknemers het meer vertroue omdat hulle hul volle potensiaal kan benut.

• Bestuurders sal beter leiers wees, aangesien hulle verandering (e) positief en kreatief kan

hanteer / bestuur.

87


Probleemoplossingstegnieke

• Delphi-tegniek

• Krag veldanalise

• Dinkskrum

• Geheuekaarttegnieke

• Nominale groepstegniek

• SCAMPER

• Geforseerde kombinasie

• Leë stoel

Impak van probleemoplossingstegnieke

Impak van Delphi-tegniek

Positiewe / Voordele • Ondernemings mag 'n groep kundiges gebruik sonder om hulle bymekaar te bring.

• Die kundiges gee die onderneming duidelike idees / oplossings oor hoe om

produktiwiteit / winsgewendheid te verbeter.

• Inligting wat deur kundiges ontvang word, kan gebruik word om komplekse sake op te los

• Kundiges kan eerlike / geloofwaardige opinies gee, aangesien dit nie direk / persoonlik is nie

Negatiewe / Nadele • Dit is 'n duur tegniek om te gebruik as gevolg van hoë administratiewe koste.

• Dit kan tydrowend / ingewikkeld wees om data wat deur kundiges ontvang is, te ontleed.

• Nie alle kundiges is bereid / belangstel om terugvoering / volledige vraelyste te gee nie.

• Sommige kundiges het moontlik nie 'n diepgaande kennis van sekere onderwerpe nie.

88


Impak van die kragveldanalise


• Dit bied 'n visuele samevatting van al die faktore wat 'n spesifieke idee ondersteun en teenstaan

• Werknemers voel ingesluit en word deel van die oplossings

• Werknemers ontwikkel en groei met die onderneming.

• Ingeligte besluite kan geneem word omdat kragte vir en teen krities geëvalueer word.

Negatiewe / Nadele

• Dit is tydrowend, want die onderneming moet stabiliseer voordat meer veranderinge aangebring

kan word.

• Vereis die deelname van alle sake-eenhede

• Die ontleding wat ontwikkel is, is geheel en al afhanklik van die vaardigheidsvlak en kennis van

die groep wat aan die analise werk.

Die impak van 'n dinkskrum


• Beter oplossings word ontwikkel deur kollektiewe bydraes.

• 'n Kombinasie van idees / verbeterings kan gekies word na datal die idees neergeskryf is.

• Werknemers word gemotiveerd omdat hulle toegelaat word om by te dra tot probleemoplossing.

• Stimuleer kreatiewe denke in die werkplek.

Negatiewe / Nadele

• Dinkskrum is tydrowend omdat alle belanghebbendes / werknemers te veel idees kan genereer

wat die besluitneming kan vertraag.

• Sommige spanlede kan die bespreking oorheers.

• Die vrees vir kritiek kan die volledige deelname aan 'n dinkskrum verhoed.

89


Die impak van Geheuekaarttegnieke

Positiewe / Voordele • Maklik om idees te genereer en die geheue te verbeter

• Stimuleer die brein en laat mense fokus op die skakels en verwantskappe tussen idees.

• Maklik om te onthou, aangesien die onderwerpe tekste van Geheuekaarttegnieke sleutelwoorde

en kort frases bevat

• Help mense om die werk beter te verstaan en te konsentreer

Negatiewe / Nadele

• Sommige mense vind dit morsig en chaoties

• Kan ingewikkeld raak, aangesien Geheuekaarttegnieke te groot kan word

• Vereis 'n deeglike kennis van die onderwerp

Die impak van die nominale groepstegniek

Positiewe / Voordele • Dit gee tyd om stil te dink oor die vraag voordat deelnemer antwoord

• Elke spanlid / direkteur het 'n kans om deel te neem sonder inmenging van ander spanlede.

• Stemmery oor die idees is anoniem en kan meer betroubaar / eerlik wees.

• Almal in die groep kry die geleentheid om 'n bydrae tot die bespreking te lewer, terwyl die

moontlikheid dat een persoon die groep proses oorheers, vermy word nie.

Negatiewe / Nadele • Dit verminder bespreking en laat dus nie die volle ontwikkeling van idees toe nie.

• Idees / insette wat deur lede gemaak is, sal moontlik nie saamval nie en kan nie probleem

oplossings vertraag

• Voorstelle is miskien nie so kreatief soos wanneer 'n groep idees rondgooi nie.

• Dit is tydrowend, want elke lid moet 'n aanbieding doen.

• Klein groepe beperk deelname en word vooraf gekies.

Die impak van SCAMPER

Positiewe / Voordele • Moedig mense aan om met nuwe en innoverende oplossings vorendag te kom.

• Deur die prosesse om verskillende komponente van 'n sakeprosedure te reël en te kombineer,

kan deelnemers elke stap ondersoek.

• Bevry die deelnemers se gedagtes om op onverwagse plekke te soek na die antwoorde op hul

sakebehoeftes.

• Kan vas stel waar struikelblokke en knelpunte in die huidige praktyke voorkom en oplossings

ontwikkel om hierdie hindernisse te bekamp.

• Dwing mense om anders te dink.

90


Nadele / negatief

• Sukses hang daarvan af dat groepe onkonvensioneel is

• Dit is tydrowend en is nie geskik vir alle groepe nie

Die impak van Gedwonge kombinasie

Positiewe / Voordele • Dwing mense om anders te dink

• Kreatiewe en waardevolle sake-idees kan ontwikkel word

Die impak van leë stoel

Positiewe / Voordele • Bestuurders is in staat om dinge uit te kry in die oop en oefen-dialoë voordat hulle met

werknemers gekonfronteer word.

• Regverdig oplossings deur daaroor te praat

• Die persoon het die geleentheid om sy / haar punt te stel en te besluit om die posisie van

'n ander denkbeeldige persoon in te neem.

• Help om die standpunt van 'n ander persoon te verstaan.

Negatiewe / Nadele • Beperk kreatiwiteit aangesien die persoon alleen besluite neem

• Die siening van een persoon word toegepas en dit is nie altyd die beste siening nie.

91


Toepassing van probleem oplossingstegnieke

Toepassing van die Delphi-tegniek

• Ondernemings moet 'n paneel kundiges nooi om klagtes van kliënte te ondersoek.

• Kundiges hoef nie op een plek te wees nie en sal individueel gekontak word.

• Ontwerp 'n vraelys wat bestaan uit vrae oor hoe om die kwaliteit van hul produkte te verbeter

en word aan die paneellede / kundiges versprei.

• Versoek die paneel om individueel op die vraelys te reageer / verbeteringe aan die produkte

voor te stel en aan die onderneming terug te rapporteer

• Som die antwoorde van die kundiges op in 'n terugvoerverslag.

• Stuur die terugvoerverslag en 'n tweede stel vrae / vraelys, gebaseer op die terugvoerverslag,

aan die paneellede.

Toepassing van Gedwonge Veld Analise tegnieke

• Beskryf die huidige situasie / probleem en die gewenste situasie.

• Maak 'n lys van alle dryf- / voor- en weerhoudende / nadele wat veranderinge sal

ondersteun en teenstaan.

• Ken 'n punt toe vir elke krag met 'n numeriese skaal, waar 1 swak en 5 sterk is.

• Weeg die positiewe en negatiewe faktore op en besluit dan of die projek lewensvatbaar is.

• Kies die krag met die hoogste telling as die oplossing.

Toepassing van 'n Dinkskrum tegniek

• Noem / omskryf die sakeprobleem duidelik, sodat alle deelnemers / belanghebbendes die

probleem verstaan.

• Lede bepaal moontlike oorsake van die sakeprobleme.

• Stel 'n tydsbeperking vir elke dinkskrum op.

• Teken / skryf idees neer, waar alle deelnemers dit kan sien. / Idees kan ook wees

aanlyn tydens 'n E-dinkskrum gedeel word

• Gebruik elke voorstel om nuwe gedagtes / idees te inspireer.

• Moenie die idees beoordeel / kritiseer / bespreek nie, sodat baie idees gegenereer kan

word so vinnig as moontlik.

92


Toepassing van nominale groepstegnieke

• Moedig die groep aan om die probleem duidelik te definieer sodat al die klein groepe aan

dieselfde probleem kan werk.

• Die onderneming moet die werknemers in kleiner groepe verdeel.

• Versoek elke werknemer om stil te dinkskrum / baie idees op sy eie te genereer

• Elke werknemer in die kleingroep het die geleentheid om een van sy / haar idees /

oplossings met 'n kort uiteensetting te gee.

• Stel een werknemer aan om die idees / oplossings op 'n groot vel papier te skryf

• Laat elke werknemer 'n tweede oplossing gee totdat alle moontlike oplossings opgeteken

word

Toepassing van SCAMPER

S - Plaasvervanger

• Vervang sommige dele van die produk met iets anders

• Vervang 'n deel van die probleem met iets nuuts

C - Kombineer

• Rangskik dele van 'n probleem op 'n kreatiewe manier om die probleem te kanselleer

A - Aanpas • Kyk na bestaande oplossings en pas dit aan om die huidige situasie op te los.

• Kyk na die nuwe tendense vir produkte en pas die ou produk aan om meer kliënte te lok

M - Verander

• Kyk of ‘n gedeelte van de probleem aangepas kan word om die hele probleem op te los.

• Sit nuwe onderdele aan die produk om meer kliënte te lok

P - Ander gebruike

• Wysigings aanbring om doe produk vir ander doeleindes te gebruik

E - Elimineer

• Raak ontslae van sommige dele van die probleem of verminder dit

R - Herrangskik

• Speel met die dee rond en herrangskik dit anders daaraan te dink.

93


Toepassing van Geheuekaarttegnieke

• Besluit oor die sentrale probleem / onderwerp en vind 'n woord / prentjie wat dit vaslê.

• Verdeel die sentrale tema in hoof idees / punte.

• Verdeel die idees verder in sub-punte.

• Gebruik kleur en vorms om idees logies te help sorteer.

Toepassing van Geforseerde Kombinasies

• Gee werknemers 'n lys van ewekansige woorde / prente / voorwerpe.

• Werknemers moet dan verbindings skep tussen die probleem en hul artikel.

• Werknemers moet vrae beantwoord soos “hoe kan hierdie item ons probleem oplos”?

Toepassing van leë stoel

• Praat met 'n leë stoel en stel jou voor dat dit ‘n ander person is sit

Maniere hoe 'n onderneming 'n omgewing kan skep wat kreatiewe denke stimuleer / bevorder

• Beklemtoon die belangrikheid van kreatiewe denke om te verseker dat alle personeel weet

dat die bestuur hul idees wil hoor.

• Moedig personeel aan om met nuwe idees / opinies / oplossings vorendag te kom.

• Lei personeel op in innoverende tegnieke / kreatiewe probleemoplossingsvaardighede /

Geheuekaarttegniek / laterale denke.

• Moedig werkswinkels binne die organisasie aan / bestudeer hoe ander besighede dinge

doen.

• Moedig alternatiewe maniere aan om dinge te werk / te doen.

• Reageer entoesiasties op alle idees en laat niemand minder belangrik voel nie.

94


BESIGHEIDSROLLE

95


Leerders moet die volgende ken: SPANPRESTASIE ASSESSERING

• Omskryf / Beskryf / Bespreek die kriteria vir suksesvolle spanprestasie, bv. interpersoonlike houdings

en gedrag, gedeelde waardes, kommunikasie, ens.

• Beskryf / bespreek die eienskappe van 'n suksesvolle span

• Identifiseer / Verduidelik / Bespreek die stadiums van spanontwikkeling, bv.

o Die vorming

o Bestorming

o Normfase

o Uitvoering

o Verdaagfase

• Brei uit op die belangrikheid van spandinamiese teorieë om spanprestasie te verbeter

• Verduidelik / beskryf die aard van elke spandinamiese teorie.

KONFLIKOPLOSSING

• Definieer / Verduidelik die betekenis van konflik.

• Identifiseer / bespreek oorsake van konflik uit gegewe scenario's / gevallestudies.

• Verduidelik / Pas konflikoplossingstegnieke toe (stappe en prosedures).

• Pas hierdie stappe toe vanaf gegewe scenario's

• Definieer / Verduidelik die betekenis van grief.

• Verduidelik die verskille tussen konflik en 'n grief.

• Bespreek / Verduidelik die korrekte prosedures om griewe te hanteer.

• Stel verskillende maniere / strategieë voor om moeilike mense (persoonlikhede) te hanteer.

96


BEGRIPPE

U B G N I S S O L P O K I L F N O K B N M L I S

E I S A K I N U M M O K K A W S S E O V R Ë N E

E L L I K S R E V E K I L N O O S R E P U D T S

Ë K A P N I K K L A A H H N K L M P N T R F E A

L O L N V P G B M R H O O O U F Ë N E N R V R F

I N G R V D A U P U Ë P N I A R N O F G B E P G

K S E E Ë O T O G Ë F F T S N V R O B V P O E A

S T M H D O K S W U L E E T F G L S O A L K R A

E A E M K E F M K I L N F M N L U R K O R I S D

G N N A K I E H K O N I D E Ë S M S D E A B O R

D T E F W S L L O K G V T W N I R G W W E F O E

A E D V E I V S D M O E P E N E E N V S E B N V

Ë V O A U T E H L E O N S G I A A A T I U I L L

E E E A V E O P B M W N F E A P N O R W L R I B

W R L R S P B B T K O A L R S P R G D I B T K E

E A S D B M M N M K S K A Ë O M Ë N L N B V E R

I N T I M O O I S E A N G R I N U N B E S N H E

T D E G H K W S K W H O F N D G T N D H E A O I

A E L I E S T G S L T I G V F E V A N P Ë M U K

G R L N R U A G H H E H K G N R S S S F R F D I

E I I G T A A N V A A R D I N G B Ë N I A W I N

N N N E P I T L I T S H I I W M M P I T E U N G

D G G D R H L D V E I S A K I N U M M O K L G P

B E S N R T B L Ë U I G N O R E E R R E Ë L S E

Konflik Aanvaarding Afvaardiging

Algemene doelstellings Bereiking Besluiteloos

Bestorming Gedeelde waardes Geskil

Grief Ignoreer reëls Interpersoonlike houding

Kommunikasie Kompetisie Konflikoplossing

Konfrontasie konsensus Konstante veranderinge

Negatiewe Normfase Ontmoet en groet

Persoonlike verskille Spanwerk Stil tipe

Swak kommunikasie Swak leierskap Verdaagfases

Vormingfase

97


Kriteria vir suksesvolle span-prestasie

1 Interpersoonlike houdings en gedrag

• Lede het 'n positiewe houding van ondersteuning en motivering teenoor mekaar.

• Goeie interpersoonlike verhoudings sal werk tevredenheid / toename verseker in die produktiwiteit van die span.

• Lede is toegewyd / passievol om 'n gemeenskaplike doel te bereik /doelwitte.

• Spanleier erken / gee krediet aan lede vir positiewe bydraes.

2 Gedeelde waardes / Wedersydse vertroue en ondersteuning

• Toon lojaliteit / respek / vertroue teenoor spanlede ten spyte van verskille.

• Toon respek vir die kennis / vaardighede van ander lede.

• Voer span se take met integriteit / verantwoordelikheid / binne spanne se sperdatums na

• met die nodige toewyding aan span doelwitte.

3 Kommunikasie

• 'n Duidelike stel prosesse / prosedures vir spanwerk verseker dat elke span lid verstaan sy / haar rol.

• Doeltreffende / Goeie kommunikasie tussen spanlede kan vinnige besluite tot gevolg hê.

• Kwaliteit terugvoering verbeter die moraal van die span.

• Oop / eerlike gesprekke lei tot effektiewe oplossings van probleme.

• Deurlopende hersiening van span se vordering verseker dat spanlede foute regstel/ pro-aktief optree om te verseker dat doelwitte / teikens bereik word.

4 Samewerking

• Duidelik gedefinieerde realistiese doelwitte word gestel, sodat alle lede presies weet wat dit is wat bereik moet word.

• Bereidwilligheid om as 'n eenheid saam te werk om span doelwitte te bereik.

• Werk saam met bestuur om span- of besigheidsdoelwitte te bereik.

• Stem saam oor metodes / maniere om die werk effektief te doen sonder om tyd te mors met konflikoplossing.

• Alle lede neem deel aan besluitneming.

• 'n Gebalanseerde samestelling van vaardighede / kennis / ervaring / kundigheid verseker dat spanne hul doelwitte bereik.

98


Kenmerke van suksesvolle spanne • Suksesvolle spanne deel 'n gemeenskaplike doelwit aangesien spanlede deel is van die proses om

doelwitte vir die groep te stel.

• Deel 'n stel span waardes en implementeer groep besluite.

• Spanne waardeer die bydraes van individuele lede en bereik konsensus oor verskille.

• Daar is 'n klimaat van respek / vertroue en eerlikheid.

• Spanlede geniet dadelik oop kommunikasie en hanteer konflikte.

• Spanne is aanspreeklik en lede ken die tydraamwerk vir die bereiking van hul doelwitte.

• Spanne let op na die behoeftes van die individuele spanlede.

• Suksesvolle spanne het gesonde/sterk interspan - verhoudings

• Gereelde oorsigte van span prosesse en vordering kan vroeër probleme opspoor / oplos.

• Balanseer die nodige vaardighede / kennis / ervaring / kundigheid om die doelwitte te bereik.

Die stadiums van span-ontwikkeling

1 Vorming stadium

• Individue versamel inligting en indrukke oor mekaar en die omvang van die taak en hoe om dit te benader.

• Dit is 'n gemaklike stadium om in te wees.

• Mense fokus daarop om met roetines besig te wees, soos span organisasie, bv. wie doen wat, wanneer om mekaar te ontmoet, ens.

2 Storm

• Spanne gaan deur 'n tydperk van ongemak / konflik na vorming.

• Verskillende idees van spanlede sal meeding vir oorweging.

• Spanlede maak oop teenoor mekaar en konfronteer mekaar se idees / perspektiewe.

• Spanning / stryd / argumente vind plaas en ontstel die spanlede. Daar mag ‘n magstryd wees vir die posisie van spanleier.

• In sommige gevalle kan storm oplossing vinnig opgelos word; In ander verlaat die span nooit hierdie stadium nie.

• Baie spanne misluk gedurende hierdie stadium aangesien hulle nie op hul taak gefokus is nie.

• Hierdie fase kan vernietigend vir die span wees / sal negatiewe impak op span prestasie hê indien dit buite beheer raak.

• Hierdie stadium is nodig / belangrik vir die groei van die span.

• Sommige spanlede verdra mekaar om hierdie stadium te oorleef.

3 Normgewing / Skikking / versoening

• Spanlede kom ooreen en bereik konsensus.

• Rolle en verantwoordelikhede is duidelik en word aanvaar.

• Prosesse / werk styl en respek ontwikkel onder lede.

• Spanlede het die ambisie om te werk vir die sukses van die span.

• Konflik kan voorkom, maar toewyding en eenheid is sterk.

4 Prestering / Werk as 'n span na 'n doelwit

• Spanlede is bewus van strategieë en doelstellings van die span.

• Hulle het leiding sonder inmenging van die leier.

• Prosesse en strukture word gestel.

• Leiers delegeer en hou toesig oor die prosesse en prosedures.

• Alle lede is nou bevoeg, outonome en in staat om die besluitnemingsproses sonder toesig te hanteer.

• Verskille tussen lede word waardeer en gebruik om die span se prestasie te verbeter.

99


5 Verdaging/Ontbinding / rou stadium

• Die fokus is op die voltooiing van die taak / die beëindiging van die projek.

• Om die span op te breek, kan traumaties wees aangesien spanlede dit moeilik vind om weer as individue te presteer.

• Alle take moet voltooi word voordat die span uiteindelik ontbind.

LET WEL: Jy moet stadiums van span ontwikkeling vanuit gegewe scenario's / stellings kan identifiseer

Belangrikheid van span dinamiese teorieë om spanprestasie te verbeter

• Spandinamiese teorieë verduidelik hoe effektiewe spanne werk.

• Besighede kan take aan lede toewys volgens die rolle van die span.

• Spanlede kan prestasie maksimaliseer as take toegewys word na hul vermoëns / vaardighede / eienskappe / persoonlikhede.

• Spanlede met soortgelyke sterktes mag meeding vir spantaak /verantwoordelikhede wat die beste by hul vermoëns / vaardighede pas.

• Teorieë help spanleiers om die persoonlikheidstipes van die span en lede te verstaan sodat take meer doeltreffend toegewys word.

• Konflik kan verminder word as spanlede verskillende rolle verrig.

Verskille tussen grief en konflik

Grief Konflik

• Wanneer 'n werknemer ongelukkig is / het ‘n probleem /klagte in die werksplek

• Botsing van menings / idees / siening punte in die werkplek.

• Dit is wanneer 'n individu / groep 'n werkverwante kwessie het.

• Verskil tussen twee of meer partye in die werkplek.

• Voorbeelde wat grief veroorsaak: Diskriminasie, onregverdige behandeling, swak werksomstandighede.

• Voorbeelde wat konflik kan veroorsaak: 'n Gebrek aan vertroue / mis-kommunikasie / persoonlikheid botsings / verskillende waardes.

100


Oorsake van konflik in die werkplek

• Verskille in agtergronde / kulture / waardes / oortuigings / taal

• Beperkte besigheids - hulpbronne

• Verskillende doelwitte vir groepe / individue

• Persoonlikheidsverskille tussen groep / individue

• Verskillende menings

• Onbillike werkslading

• Verkeerde beheer/bestuur van stres

• Onrealistiese verwagtinge

• Swak organisasie / leierskap / administratiewe prosedures en stelsels

• Verwarring oor skedulering / sperdatums

• Ignoreer reëls / prosedures

• Wangedrag / Onaanvaarbare gedrag

• Swak kommunikasie

LET WEL: U moet oorsake van konflik van gegewe scenario's / stellings kan identifiseer

Verduideliking van oorsake van konflik in die werkplek • Gebrek aan behoorlike kommunikasie tussen bestuur en werkers.

• Ignoreer reëls / prosedures kan tot meningsverskille en konflik lei.

• Bestuur en / of werkers mag verskillende persoonlikhede / agtergronde hê.

• Verskillende waardes / vlakke van kennis / vaardighede / ondervinding van bestuurders /

werkers.

• Min / geen samewerking tussen interne en / of eksterne partye / belanghebbendes.

• Gebrek aan erkenning vir goeie werk, bv. 'n Bestuurder mag nie waardering toon vir ekstra ure

gewerk om sperdatums te bereik nie.

• Gebrek aan werknemerontwikkeling kan frustrasievlakke verhoog aangesien werkers foute kan

herhaal weens 'n gebrek aan kennis / vaardighede.

• Onbillike dissiplinêre prosedures, bv. voortrekkery / nepotisme.

• Min of geen ondersteuning van bestuur met betrekking tot die verskaffing van die nodige

hulpbronne.

• Leierskapstyle wat gebruik word, bv. outokratiese bestuurders wat nie werker insette oorweeg

nie.

101


Hantering van konflik in die werkplek / Konflikoplossingstappe

• Erken dat daar konflik in die werkplek is.

• Identifiseer die oorsaak van die konflik.

• Onderhandelings kan gereël word waar werkers / klaers toegelaat sal word om hul saak te stel.

• 'n Tyd en plek word gereël vir onderhandelinge waar alle werknemers teenwoordig betrokke is

• Reël 'n vergadering tussen botsende werkgewers / werknemers.

• Beplan bedoelings vir intervensie duidelik sodat die betrokke partye op hul gemak kan voel.

• Elke party het die geleentheid om sy / haar eie opinies / gevoelens uit te druk. Konflikterende

partye kan erken dat hul sienings anders is.

• Ontleed die oorsaak(e) van konflik deur dit in verskillende dele af te breek / Evalueer

die situasie objektief.

• Blaamn verskuiwing moet vermy word en 'n gesamentlike poging aangewend word.

• Lei konflikterende partye om oplossings te vind / op oplossings te fokus.

• Ontwikkel / Dinkskrum moontlike maniere om die konflik op te los.

• Konflikterende partye stem ooreen oor kriteria om die alternatiewe te evalueer.

• Die beste moontlike oplossing (s) word / is gekies en geïmplementeer.

• Partye moet saamstem oor die beste oplossing.

• Evalueer / Opvolg op die implementering van die oplossing (s).

• Monitor vordering om te verseker dat die konflik opgelos is.

• Kundigheid oor die hantering van konflik kam miskien verkry word van buite die besigheid.

Korrekte prosedures om griewe te hanteer

• 'n Gegriefde werknemer moet die voorval / grief mondeling aanmeld by sy / haar toesighouer /

bestuurder, wat die probleem binne 3 tot 5 werksdae moet oplos.

• Indien die werknemer en toesighouer nie die grief kan oplos nie, kan die werknemer dit na die

volgende vlak van bestuur neem.

• Die werknemer kan na 'n meer formele proses beweeg waar die grief skriftelik ingedien moet

word / 'n grief vorm invul.

• Die werknemer moet 'n skriftelike antwoord ontvang in reaksie op die skriftelike grief.

• 'n Griewe verhoor / vergadering moet gehou word met alle relevante partye teenwoordig.

• Notules van die vergadering moet aangeteken word en enige geslaagde oplossing word

• aangeteken op die formele griewe vorm.

• Sou die werknemer nie tevrede wees nie, kan hy / sy die saak na die hoogste vlak van bestuur

neem.

• Topbestuur moet 'n vergadering met alle relevante partye reël.

• Notules van hierdie vergadering moet geliasseer / aangeteken word en die uitslag / besluit

• moet op die formele griewe vorm aangeteken word.

• Indien die werknemer steeds nie tevrede is nie, kan hy / sy die saak na die KVBA verwys wat

'n finale besluit oor die saak sal maak.

• Die saak kan na die Arbeidshof verwys word indien die werknemer nie tevrede is met die

besluit van die KVBA nie.

102


Tipes moeilike persoonlikhede en strategieë om elke persoonlikheid te hanteer

TIPE PERSOOONLIKHEID

STRATEGIE OM PERSOONLIKHEID TE HANTEER

Klaer • Luister na die klagtes, maar erken dit nie

• Onderbreek die situasie en beweeg na die probleemoplossingsproses

Besluitloos • Lei hulle deur alternatiewe.

• Bly in beheer en beklemtoon die belangrikheid van 'n besluit.

• Help hulle om die besluit te neem of die probleem op te los

Oor - instemmend • Wees sterk en laat hulle nie beloftes maak wat hulle nie kan hou nie.

• Volg hul aksies op

Negatief • Wees streng met hulle en laat hulle nie die toesighouer in hul negatiwiteit trek nie.

• Luister na hulle, maar moenie saam met hulle stem nie

Kundige/Deskundige • Wees streng en selfversekerd.

• Moenie hul daarvan beskuldig dat hulle verkeerd is nie / Moenie in hul spel gevang word nie.

• Ken jou feite

Stil • Moenie hul stilte met woorde vul nie

• Wag vir hul reaksie

• Vra hulle deur die proses sodat hulle insette kan lewer

• Beperk die tyd van die bespreking

Aggressief • Laat hulle toe om te praat en af te blaas

• Wees streng, maar moenie hulle aanval nie

• Moenie toelaat dat hulle vyandig teenoor ander is nie

NOTA: Jy moet moeilike persoonlikhede van gegewe scenario's / stellings kan identifiseer en strategieë

voorstel om met ELKE soort probleem - persoonlikheid te hanteer.

103


BESIGHEIDSROLLE

104



MAATSKAPLIKE/SOSIALE VERANTWOORDELIKHEID

• Definieer maatskaplike/sosiale verantwoordelikheid

• Verduidelik die verhouding / verband tussen sosiale verantwoordelikheid en drievoudige basislyn.

• Stel maniere voor waarop 'n besigheidsprojek by die gemeenskap kan bydra, bv. liefdadigheids

bydraes aan NRO's, betrokkenheid by gemeenskapsopvoeding, indiensneming,

vrywilligersprogramme vir werknemers, ens.

• Identifiseer sosio-ekonomiese kwessies wat sosiale verantwoordelikheid uitoefen, bv. MIV / vigs,

werkloosheid, armoede, menseregte-aspekte, ens.

• Beveel maniere aan / Stel maniere voor waarop besighede die bogenoemde sosio-ekonomiese

kwessies kan hanteer.

• Verduidelik hoe besighede tyd en moeite kan bydra om die welsyn van die volgende

belanghebbendes te verbeter:

o Werknemers

o Gemeenskap

KORPORATIEWE MAATSKAPLIKE VERANTWOORDELIKHEID / KMV

• Definieer / Brei uit oor die betekenis van KMV

• Beskryf / Verduidelik die aard / doel van KMV

• Identifiseer / Noem / Omskryf die komponente van KMV, bv. omgewing, etiese korporatiewe

maatskaplike belegging, gesondheid en veiligheid, ens.

• Identifiseer KMV-programme uit gegewe scenario's / stellings.

• Evalueer / Verduidelik / Bespreek die impak van KMV op besigheid en gemeenskappe.

KORPORATIEWE MAATSKAPLIKE INVESTERING/BELEGGING (KSI)

• Definieer / Brei uit oor die betekenis van KMI

• Beskryf / Verduidelik die aard / doel van KMI

• Lig uit / Noem KMI fokusareas, bv. gemeenskap, landelike ontwikkeling, werknemers, omgewing.

• Identifiseer KMI-projekte uit gegewe scenario's / stellings.

• Verduidelik / Onderskei / Onderskei tussen KMV en KMI.

• Evalueer / Verduidelik / Bespreek die impak van KMI op besigheid en gemeenskappe.

• Verduidelik die verskille tussen KMV en KMI

105


BEGRIPPE

S W L A N G T E R M Y N B E L E G G I N G S X C

P D R A A D N A T S N E W E L X H E I I V U K R

W Q C H O B S P A N W E R K C G F E W E X T P O

S S T A A E A A G Y V X U M K W I P R C I O C M

W V O L H O U B A A R H E I D F C A U E P H S K

K R M I Q V J R E E O I D X A V N N T K C O K I

E W S M M P B P K G S I R R G T Q I M I S Y T H

K Y J J A J S O X H G O G R W B L R W I O B V M

Y D B E W S N F Q B N O L O S A X P A Z R T G Q

T E C L P O G P X J M K O N J A F L F U A G K G

K L F W M C V Q M E Z R Z O L V E A N D V V M D

A C F I X G A E D I D A L D H M Q N W H G U I E

R H E Q Y G Q N E E T S H D P K U E N R M X U X

P S D K A C I Q L W R A T S R H E E Q N T V R T

E F B J I R X I L E H L Z W X W E T C B M D L C

K O Y E L L K D K T Q J E E T K E J O R P I M K

I X M H L H E I N P T R J W N P I A Z X Y D M Q

L S B G E E U D J A K I A M G U H T O P B B D I

E Q P I E R G B N N T Z F E K Q L S Y N S K X C

D E D C B W X G E A M S F N F J O S D R L E Q C

A L Y R W X I M E V L N L S F H R D N G K Q A A

K R E Z P N E N V R Y C C E Y Z T F J I R T X K

S V X R X R I U G Y S J Q Y W M D B X F W B Q M

D L L G S I N T E R N E P R O G R A M M E X I H

KMI KMV Verantwoordelikheid

Wins Mense Planeet

Ekonomiese Sosiale Omgewing

Volhoubaarheid KMI projekte Welstand

Demografie Verbruikerslojaliteit Spanwerk

Beleggers Lewenstandaard Interne programme

Skadelike praktyke Langtermynbeleggings Werknemers

Landelike

106


MAATSKAPLIKE/SOSIALE VERANTWOORDELIKHEID

Die betekenis van maatskaplike/sosiale verantwoordelikheid • 'n Etiese sieningspunt wat sê dat elke individu / organisasie verplig is om die samelewing as geheel te bevoordeel. • Die verantwoordelikheid van elke burger individu / organisasie om by te dra tot die welsyn van die gemeenskap en die omgewing waarin hulle woon.

Verhouding / verband tussen drievoudige basislyn en maatskaplike/sosiale verantwoordelikheid Profyt/ Wins / Ekonomiese • Drie- hoekbasislyn beteken dat besighede nie net op wins / lading hoë pryse moet fokus nie, maar ook in CSI-projekte moet belê. • Besighede moet nie 'n wins maak ten koste van sy gemeenskap nie. Persone/ Mense / Maatskaplike • Besigheidsbedrywighede moet nie 'n negatiewe uitwerking op mense / werknemers / kliënte / gemeenskap hê nie. • Besighede behoort betrokke te raak / te belê in volhoubare gemeenskapsprogramme / -projekte wat die gemeenskappe sal bevoordeel / verhoog. • Verbeter die lewenstyl / lewenskwaliteit van hul menslike hulpbronne / werknemers. Planeet / Omgewing • Besighede moet nie hulpbronne uitput nie / skade aan die omgewing veroorsaak vir produksie / winsdoeleindes. • Hulle behoort energie-effektiewe / eko-vriendelike produkte / produksiemetodes ondersteun. • Herwin / hergebruik afval, bv. verpakking uit herwonne materiaal.

SOSIO-EKONOMIESE KWESSIES WAT MAATSKAPLIKE/SOSIALE VERANTWOORDELIKHEID

UITDAAG

Voorbeeld van sosio-ekonomiese kwessies uit die scenario

SBAA CHICKEN PLAAS (SCF)

SBAA Hoenderplaas spesialiseer in die verkoop van lewende en geslagte hoenders in die plaaslike

dorp. Sommige SCF-werknemers bly op 'n gereelde basis van die werk afwesig weens siektes wat

veroorsaak word, deur nie ARV-behandeling soos voorgeskryf, te gebruik nie. Die meerderheid in die

gemeenskap is nie ekonomies aktief nie. Sommige kan nie die basiese behoefte bevredig nie.

107


Identifisering van sosio-ekonomiese kwessies van bostaande scenario met motivering

SOSIO-EKONOMIESE KWESSIE

MOTIVERING

MIV / vigs • Sommige SCF-werknemers bly op 'n gereelde basis van die werk afwesig weens siektes wat veroorsaak word, deur nie ARV-behandeling soos voorgeskryf te gebruik nie.

Werkloosheid • Die meerderheid in die gemeenskap is nie ekonomies aktief nie.

Armoede • Sommige kan nie die basiese behoefte bevredig nie.

NOTA: Onthou om direk aan te haal uit bogenoemde scenario.

STRATEGIEË OM MIV / VIGS TE HANTEER, WERKLOOSHEID EN ARMOEDE

Strategieë om MIV / Vigs te hanteer • Beradingsprogramme / lei beraders op om besmette en geaffekteerde persone / werknemers te voorsien. • Ontwikkel beradingsprogramme vir besmette / geaffekteerde persone / werknemers. • Bied werkswinkels aan oor MIV / Vigs-programme / -veldtogte. • Anti-retrovirale (ARV) behandelingsprogramme (ART) vir die besmette werknemers aanbied. • Moedig werknemers aan om by MIV / Vigs-ondersteuningsgroepe aan te sluit. • Ontwikkel strategieë om stigma en diskriminasie te hanteer. • Neem deel aan die MIV / Vigs-voorkomingsprogramme wat in die gemeenskap geïmplementeer word. • Ondersteun nie-regeringsorganisasie- / gemeenskapsgebaseerde organisasies / NRO, MIV / vigs- inisiatiewe.

Strategieë om werkloosheid te hanteer • Voorsien vaardigheidsontwikkelingsprogramme deur leerderskappe.

• Beurse aan die gemeenskap bied om die opvoedingsvlak te verbeter.

• Skep werk vir lede van die gemeenskap.

• Voorsien entrepreneursprogramme wat selfstandige werk kan bevorder.

• Ondersteun bestaande klein besighede om meer werksgeleenthede te skep.

108


Strategieë om armoede te hanteer • Belê in 'n jong begin KMO wat 'n besigheids mededinger, koper of verskaffer kan wees.

• Om die beste werknemers te lok deur sosiaal verantwoordelik te wees en die beste

vrywilligersprogramme aan te bied.

• Ondersteun armoedeverligtingsprogramme wat deur die regering aangebied word.

• Skenk geld / voedselpakkette aan plaaslike NRO's.

LET WEL: Sommige strategieë om werkloosheid te hanteer, kan ook gebruik word om armoede te

hanteer.

Maniere waarop besighede kan bydra tot die welstand van hul werknemers • Betaal billike lone / salarisse aan die werkers op grond van die aard van hul werk / die heersende

ekonomiese toestande in die mark.

• Werksomstandighede moet veiligheids- / mediese / kantien fasiliteite / voordele insluit soos

behuising / verlof / aftrede, ens.

• Betaal billike bonusse, gebaseer op besigheidsverdienste, as erkenning vir harde werk en

toewyding.

• Voorsien vir werknemers se deelname aan besluitneming wat hulle raak.

• Voorsien ontspanningsgeriewe vir werknemers.

• Bied jaarlikse fisiese / mediese assesserings/ondersoeke aan werkers aan.

• Maak trauma- berading / hulp beskikbaar vir enige werknemer wat hierdie dienste benodig.

• Bied finansiële bystand in die geval van enige swaarkry wat veroorsaak word deur onverwagte

mediese koste.

• Laat buigsame werksure toe om produktiwiteit te verhoog.

• Bied ondersteuningsprogramme vir werknemers wat deur MIV / Vigs besmet en geraak word.

• Maak voorsiening vir kindersorgfasiliteite op die perseel vir werkende moeders in die besigheid.

• Begin 'n voedingsprogram sodat werknemers een maaltyd per dag kan geniet om hulle in 'n gesonde

toestand te hou.

Bydrae van tyd en moeite om die welstand van die gemeenskap te verbeter • Besigheid behoort die algemene lewenskwaliteit van hul gemeenskap te verbeter, bv. belê in

onderwys, ens.

• Verseker dat die produk wat hulle verskaf, nie die verbruiker / die omgewing benadeel nie.

• Vermy onwettige / skadelike praktyke soos die aanwending van kinders onder die wettige ouderdom

/ verkoop van onwettige stowwe, ens.

• Eties korrekte besigheidsbesluite te neem, bv. nie betrokke raak in onbillike / misleidende

advertensies, ens.

• Skenk geld aan 'n gemeenskapsprojek / bestuur 'n projek om die gemeenskap op te hef.

• Verskaf ontspannings- / sportfasiliteite om sosiale samehorigheid / gesonde aktiwiteite te bevorder.

109


KORPORATIEWE MAATSKAPLIKE/ SOSIALE VERANTWOORDELIKHEID / KMV OF KSV

Betekenis van KMV • Die voortgesette verbintenis deur die besigheid om eties op te tree en by te dra tot ekonomiese

ontwikkeling terwyl die lewenskwaliteit van die plaaslike gemeenskap en die samelewing as geheel

verbeter word.

• Korporatiewe Maatskaplike/Sosiale Verantwoordelikheid / KMV is die manier waarop 'n besigheid

eties en moreel sy bedrywighede uitvoer, met betrekking tot die gebruik van menslike, fisiese en

finansiële hulpbronne.

• Korporatiewe Maatskaplike/Sosiale Verantwoordelikheid is 'n verpligting wat deur die wet vereis

word, sowel as die tot voordeel van beide besigheid en samelewing

Doel van KMV • KMV-programme is interne programme wat besighede gebruik om te voldoen aan wette en etiek.

• Belangrike areas van aandag is om die omgewing te beskerm, die welstand van werknemers van die

gemeenskap en die burgerlike samelewing in die algemeen.

• Besigheid poog om openbare belang te bevorder en skadelike praktyke af te doen sonder dat enige

formele wetgewing nodig is.

• Besigheidsbedrywe spreek die Drievoudige basislyn aan met KMV-programme deur die impak

daarvan op mense, wins en planeet te oorweeg.

• KMV beoog om 'n veilige werksomgewing vir werknemers te skep.

• KMV-programme en aktiwiteite wat die onderneming onderneem om positief by te dra tot die

gemeenskap waarin die besigheid bedryf word.

• KMV kan in die vorm van 'n monetêre skenking wees om plaaslike organisasies te ondersteun

Komponente van Korporatiewe Sosiale Verantwoordelikheid (KMV) • Omgewing

• Etiese korporatiewe maatskaplike belegging

• Gesondheid en veiligheid

• Korporatiewe bestuur

• Sake-etiek

• Diensbillikheid

• Voorsieningsketting / Verspreidingskanaal

• Kliënte

• Gemeenskap

110


Impak van KMV / KMI op besighede

Voordele van KMV / KMI op besighede • Mag ervare werknemers lok / die poel van geskoolde arbeid verhoog wat produktiwiteit kan verhoog.

• Positiewe / Verbeterde beeld as die besigheid na werknemers omsien / op 'n verantwoordelike

manier optree.

• 'n Besigheid kan 'n mededingende voordeel hê, wat lei tot goeie publisiteit / 'n verbeterde reputasie.

• Bevorder kliënte lojaliteit wat lei tot meer verkope.

• KMI-projekte kan as 'n bemarkingstrategie gebruik word om hul produkte te bevorder.

• Die besigheid geniet die welwillendheid/goedgunstigheid / ondersteuning van gemeenskappe.

• KMI-projekte bevorder spanwerk binne besighede.

• KMI help om beleggers te lok as gevolg van verhoogde winste / inkomste.

• Gee besighede belastingvoordele soos belastingvermindering / -kortings.

• Help met die oplos van sosio-ekonomiese kwessies soos armoede / werkloosheid, ens.

Negatiewe / Nadele van KMV / KMI op besighede • Besigheid mag dalk nie ondersteun word nie. Kliënte mag dalk nie hul produkte / dienste koop nie,

wat 'n afname in verkope tot gevolg het.

• Klein en medium ondernemings vind dit moeilik om KMI programme te implementeer.

• Gedetailleerde verslae moet opgestel word, wat tydrowend kan wees.

• Maatskaplike besteding verminder besigheids- / ekonomiese doeltreffendheid wat hul minder

mededingend maak.

• Maatskaplike betrokkenheid word befonds uit besigheidswins wat eerder tot voordeel van kliënte

aangewend kon word / pryse kon verlaag.

• KMI-aktiwiteite lei besigheidsfokus af van sy kernbesigheidsfunksies.

• Besighede vind dit moeilik om te voldoen aan wetgewing wat KMI aanspreek.

• Dit kan finansiële risiko verhoog, aangesien programme geld kos en kan dit negatief op wins

beïnvloed.

• Dit is moeilik om die effektiwiteit van sosiale belegging akkuraat te meet.

LET WEL: Die impak van KMV en KMI op besigheid is dieselfde

111


Impak van KMV / KMI op die gemeenskap

Positiewe / Voordele van KMV / KMI op die gemeenskap • Sosio-ekonomiese kwessies word aangespreek om die welsyn van die gemeenskap te verbeter.

• Opleidingsgeleenthede in die gemeenskap verhoog die moontlikheid van aanstellings van lede van

die gemeenskap.

• Implementering van ontwikkelingsprogramme in die gemeenskap verbeter

entrepreneursvaardighede van gemeenskappe.

• Voorsiening van beurse moedig gemeenskappe aan om hul vaardighede te verbeter.

• Die lewenstandaard van die gemeenskap word verhoog / die lewenskwaliteit van gemeenskappe

verbeter.

• Beter opvoedkundige fasiliteite word in arm gemeenskappe gevestig.

• Die voorsiening van mediese infrastruktuur verbeter die gesondheid van gemeenskappe.

Negatiewe / Nadele van KMV / KMI op die gemeenskap • Besighede is nie altyd toegerus om sosiale probleme aan te spreek nie. • Gemeenskappe is geneig om van KMV-programme afhanklik te wees en sukkel om hul eie inisiatiewe te neem. • Verspreiding van skaars hulpbronne aan geselekteerde begunstigdes in die gemeenskap kan probleme soos diskriminasie veroorsaak. • Sommige besighede neem slegs deel aan KMV-inisiatiewe om wins te maak en gee nie regtig om vir die gemeenskap waarin hulle werk nie. • Besighede kan nie voldoen aan die langertermynbehoeftes van die samelewing nie. Besigheid kan nie volhoubare KMV-programme lewer nie. • Die voordele van die programme mag nie na die beoogde persone binne die gemeenskap filter nie.

LET WEL: Die impak van KMV en KMI op die gemeenskap is dieselfde

KORPORATIEWE MAATSKAPLIKE/SOSIALE INVESTERING / KMI OF KSI

Die betekenis van KMI • Verwys na investering/belegging van korporatiewe fondse / ander bates vir die primêre doel om

sosiale uitkomste te bereik

• Geld wat deur 'n besigheid begroot word om oplossings te bied vir sosiale probleme binne die

gemeenskappe waaruit hulle hul werkers trek of waar hulle hul produkte / dienste maak / verkoop.

• Projekte wat nie deel van die normale besigheidsaktiwiteite van 'n onderneming is nie en wat

ontwerp is en daarop gemik is om die gemeenskap te bevoordeel.

• Die projekte is nie direk vir die doel om maatskappy wins te verhoog nie.

• Hierdie projekte het 'n sterk ontwikkelingsbenadering en gebruik maatskappyhulpbronne om

voordele en ophef gemeenskappe te benut.

112


Doel van KMI • KMI poog om by te dra tot volhoubare ontwikkeling van sy onmiddellike gemeenskappe.

• KMI is wetlik afdwingbaar en die regering vereis dat besigheid KMI-bydraes moet maak.

• KMI-projekte speel 'n positiewe rol in die ontwikkeling van gemeenskappe.

• KMI openbaar 'n besigheid se houding teenoor die gemeenskap waarin dit bedryf word.

• KMI-projekte is langtermynbelegging

• Dit is relevant vir die Suid-Afrikaanse konteks waar sosio-ekonomiese opheffing so 'n prioriteit is.

KMI fokus areas • Gemeenskap • Landelike ontwikkeling • Werknemers • Omgewing

Voorbeelde van KMI projekte • Skenking om plaaslike organisasies te ondersteun

• Om betrokke te wees by gespreksprojekte

• Dienste lewer wat die regering nie / stadig kan lewer nie / Bou infrastruktuur

• Belê in werkskeppingsprojekte

• Voorsien volwasse basiese onderwys

• Onderrig van entrepreneursvaardighede

• Borg kuns en kultuurprogramme

• Vestiging van programme om vroeë kinderontwikkeling te bevorder

Ander voorbeelde van KMI projekte uit die scenario

JOE TRADING ENTERPRISE (JTE)

Joe Trading Enterprise maak groot winste as gevolg van die uitstekende diens en kwaliteit van produkte wat aan kliënte aangebied word. Die bestuur van JTE het besluit om van die besigheidswins in die gemeenskap waarin hulle sake doen, te belê deur die volgende te doen: • Koop skooluniforms vir behoeftige leerders • Bied MIV / vigs voorkomingsprogramme aan • Bied kospakke aan om armoede te verlig • Skenk geld aan sosiale geleenthede wat die gemeenskap direk baat vind. • Befonds bykomende lesse, byvoorbeeld Wiskunde en Wetenskap

113


Identifisering van voorbeelde KMI projekte uit die scenario • Skooluniforms vir behoeftige leerders • MIV / VIGS voorkomingsprogramme • Kospakke om armoede te verlig • Skenk geld aan sosiale geleenthede wat die gemeenskap direk bevoordeel. • Befondsing van addisionele lesse, byvoorbeeld Wiskunde en Wetenskap

Verskille tussen Korporatiewe Maatskaplike Verantwoordelikheid en Korporatiewe Maatskaplike

Investering

Korporatiewe Maatskaplike Verantwoordelikheid

(KMV)

Korporatiewe Maatskaplike Investering

(KMI)

- Die bedoeling is om besigheidspraktyke te verander.

- Onderneem om aktief geld en hulpbronne te gee om die gemeenskap op te hef.

- Fokus is op die verhoging van beeld en wins. - Fokus is op die opheffing van die gemeenskap sonder opbrengs op belegging.

- Maak seker dat alle interne KMI-beleide / -praktyke belanghebbendes se belange / omgewingskwessies insluit.

- Maak seker dat KMI-projekte relevant is vir die behoeftes van gemeenskappe.

- Dikwels bedoel as 'n bemarkingsinisiatief. - Beoogde bevordering en opheffing van gemeenskappe deur sosiale ontwikkeling.

- Projekte word gewoonlik gekoppel aan die besigheid bv. ‘n vervaardigings onderneming wat opleiding aanbied aan die werkloses.

- Projekte is buite die besigheid en het 'n sterk ontwikkelingsbenadering.

114


BESIGHEIDSROLLE

115



MENSEREGTE

• Omskryf / noem menseregte in die werkplek

• Identifiseer menseregte uit gegewe scenario's / scenario's

• Beveel maniere aan waarop ondernemings menseregte in die werkplek kan hanteer.

• Verduidelik / bespreek die implikasies van menseregte in die werkplek.

• Verduidelik menseregte, inklusiwiteit en omgewingsvraagstukke. EKONOMIESE REGTE

• Omskryf / noem ekonomiese regte van werknemers in die werkplek SOSIALE REGTE

• Omskryf / noem sosiale regte van werknemers in die werkplek

• Beveel maniere aan waarop besighede sosiale regte in die werkplek kan bevorder. KULTURELE REGTE

• Beveel maniere aan waarop besighede sosiale regte in die werkplek kan bevorder. GELYKHEID, RESPEK EN WAARDIGHEID EN SY IMPLIKASIES OP BESIGHEDE

• Verduidelik die implikasie van gelykheid, respek en waardigheid op besighede. DIVERSITEIT

• Verduidelik / brei uit oor die betekenis van diversiteit in die besigheid.

• Omskryf / Noem diversiteitskwessies in die werkplek bv. Armoede, ongelykheid, ras, geslag, taal, ouderdom en gestremdheid.

• Beveel maniere aan hoe ondernemings diversiteit in die werkplek kan hanteer, bv.

• Bespreek die voordele van diversiteit in die werkplek. OMGEWINGSKWESSIES

• Omskryf / Verduidelik / Bespreek die rol van die gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers in die beskerming van die werkplekomgewing, bv. kontroleer die doeltreffendheid van gesondheids- en veiligheidsmaatreëls / identifiseer potensiële gevare in die werksomgewing / ondersoek werkers se klagtes ens.

• Identifiseer die rolle van gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers uit gegewe scenario's.

• Verduidelik die verantwoordelikhede van werkers om menslike gesondheid en veiligheid in die werkplek te bevorder.

• Verduidelik die verantwoordelikhede van werkgewers om menslike gesondheid en veiligheid in die werkplek te bevorder.

• Stel manier voor wat besighede kan gebruik om die omgewing en menslike gesondheid te beskerm.

116


BEGRIPPE

E I S A I S O S S A N A V D I E H Y R V S O Q V

K O Z W D E T G E R E S E I M O N O K E M N R I

K Z S E I S A L U G E R S T E A R I S J F G D Y

U K R R V B D I E B R A E G N O W D E G A E K D

T R P K K F I M M C R Z K I F I R P U L V L C H

S W R S G D I E H G I D R A A W Z M I Y E Y G R

G Z I U M I N K L U S I W I T E I T O O D K W E

A Q V R A O D I E H D M E R T S E G L X I H P G

A V A E V S A V G E G B T A A L Z G R Q E E P S

R M A G R X K F A L L N M P I M G U M C H I I S

V O T K U I Z A L D G N I P B G V G A Y K D J T

S D H Y U R L C S U Q N P W O S N G S Q Y C Z A

G R E J T W E M E P J L I G E Z X I H P L B E K

N E I F L J E S G Z P L L M T G D R W M E F E I

I D D W U H Q X P Z B S M L R Y M M W E G S L N

W U Q A K B S P T E Y K R A I E M O Q F G B K G

E O E Q K B I L L I K E L O N E K D S A U M Z R

G G N I R A W E B R U U T A N W J S E K I Z O I

M Y Z T L S A R V B E V O R D E R M E Q R B S V

O M E N S L I K E G E S O N D H E I D B I E K U

U N B B K V S E D R A A W R O O V S K R E W W O

C W R N C T E E T G E R E L A I S O S G T K X A

M E Q N D N O B K A V J M G O D S D I E N S B Y

T Z L I S N B Q F V Y D I E H G I L I E V J P C

Inklusiwiteit Werksomgewing Omgewingsvraagstukke

beskerming Bevorder Menslike gesondheid

Omgewing Veiligheid Ongelykheid

Ras Geslag Gestremdheid

Ouderdom Kultuur Gelykheid

Respek Waardigheid Sosiale regte

Ekonomiese regte Gedwonge arbeid Billike lone

Werksure Werksvoorwaardes Vakbond

Regsstaking Privaatheid Vryheid van assosiasie

Taal Godsdiens Regulasies

Die betekenis van die volgende begrippe:

117


1 Menseregte

• Menseregte is regte wat almal moet geniet deur die blote feit dat hulle mense is

• Hulle word beskerm deur die Handves van Regte vervat in hoofstuk twee van die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika.

2 Inklusiwiteit

• Beteken dat niemand uitgesluit moet word weens hul geslag / ouderdom / ras / taal / gestremdheid nie.

• Ondernemings kan inklusiwiteit bereik deur gelykheid, respek en waardigheid in die werkplek te bevorder.

3 Omgewingskwessies

• Omgewingsvraagstukke hou verband met die behoud van 'n skoon / veilige / volhoubare omgewing.

• Besighede moet alle fisiese, chemiese en biologiese faktore in die omgewing assesseer, beheer en aanspreek.

MENSEREGTE IN DIE WERKPLEK

Die volgende menseregte is van toepassing in die werkplek:

• Privaatheid

• Respek

• Billikheid/Regverdigheid

• Vryheid van spraak en uitdrukking

• Inligting

• Vryheid van assosiasie

• Vrye keuse van 'n handel / beroep

• Arbeidsregte / Vryheid van vergadering / Reg om te protesteer

• Vryheid van denke en godsdiens

• Vryheid van beweging

• Gesondheidsorg / voedsel / water en maatskaplike bystand

• Billike arbeidspraktyke

• Onderwys en opleiding / universele reg tot basiese onderwys

• Veiligheid / Sekuriteit en beskerming / Lewe

• Vryheid om jou eie taal te kies

• Toegang tot arbeidshof / instansies

• Vryheid van slawerny, serwituut of dwangarbeid

• Stem

• Kinders se reg

• Vryheid om jou eie taal te kies / deel te neem aan eie kulturele lewe

Nota: (Hierdie menseregte moet in die konteks van die besigheid / werkplek gesien word)

118


Implikasies van menseregte in die werkplek

1 Privaatheid

• Besighede mag nie die regte van die werknemers en kliënte oortree nie.

• Hulle moet nie persoonlike inligting oor werknemers aan enigiemand anders verskaf nie.

• Inligting oor werknemers wat hul MIV / Vigs-status bekend gemaak het / enige chroniese siekte moet vertroulik gehou word.

• Dit is onwettig om ander mense se e-posse te lees/se gesprekke op te neem, tensy dit genoem word duidelik en vooraf.

2 Respek/Waardigheid

• Besighede moet alle werknemers met respek / waardigheid behandel, ongeag hul sosio-ekonomiese status.

• Hulle moet nie werkers dwing om degraderende of vernederende werk te doen nie.

3 Billikheid • Besighede moet gelyke geleenthede gee aan werknemers / nie teen hulle diskrimineer nie op grond van geslag / ras / godsdiens / seksuele oriëntasie, ens.

• Gelyke betaling vir werk van gelyke waarde.

• Hulle moet toepaslike wetgewing op alle vlakke regverdig toepas.

• Bestuurders moet verseker dat geen werknemer daaronder ly as gevolg van diskriminasie nie.

4 Vryheid van spraak en uitdrukking

• Besighede moet oop kommunikasiekanale tussen bestuur en werknemers toelaat.

• Hulle moet werknemers 'n platform gee om hul griewe te lig sonder enige viktimisasie.

• 'n Werknemer moet nie gestraf word of gediskrimineer word omdat hulle ‘n opinie lig nie.

5 Inligting

• Werkers moet toegang tot inligting hê, insluitende alle inligting wat deur die regering, bv. beleide / werkskedules / dienskontrakte / arbeidswette soos WBD/ WGI / WVO, ens.

• Besigheid moet deursigtig wees in hul finansiële state / Werknemers mag versoek om hierdie state met ‘n motivering te sien.

• Werknemers moet ingelig / opgedateer word, wanneer nuwe inligting beskikbaar word.

6 Vryheid van assosiasie

• 'n Werkgewer mag nie werknemers weier om by die vakbond van hulle keuse aan te sluit nie.

7 Vrye keuse van 'n handel, beroep of professie

• Elke werknemer het die reg om geskikte opleiding te ontvang vir posisies by hul werksplek.

119


8 Veiligheid, sekuriteit en beskerming van lewe

• Werknemers moet in 'n veilige werkomgewing werk wat vry is van gevaarlike produkte / areas.

• Voorsien werkers met beskermende klere, bv. handskoene en skoene, ens.

• Voldoen aan veiligheidswetgewing soos WVBS, ens.

• Maak voorsorgmaatreëls om te verseker dat werknemers en hul besittings veilig in die werkplek is.

9 Arbeidsregte / Vryheid van vergadering / Reg om te protesteer

• Besighede mag nie diskrimineer teen enige werknemer wat die korrkekte prosedure volg om te staak/arbeid te weerhou.

• Hulle moet werknemers se lidmaatskap respekteer by vakbonde / deelname aan wettige staking, solank die industriële optrede binne die wet is.

10 Vryheid van denke en godsdiens

• Besighede kan nie verhoed dat 'n werknemer sy of haar godsdiens beoefen nie.

• Werknemers moet toegelaat word om hul godsdienstige vakansies te hou/tyd af te gee daarvoor.

• Werknemers moet toegelaat word om hul godsdiens sonder enige vrees te beoefen.

11 Vryheid van beweging

• 'n Werkgewer mag nie verhoed dat 'n werknemer aansoek doen vir enige geskikte posisie nie by 'n ander kantoor van die werkgewer / by enige ander besigheid.

12 Gesondheidsorg / voedsel / water en maatskaplike bystand

• Werknemers moet toegang hê tot skoon water en sanitasie by die werkplek.

• Sommige werkgewers subsidieer gesonde etes / reël vir primêre gesondheidsorgdienste beskikbaar op die perseel.

• Besighede moet die basiese menseregte bevorder, bv. ondersteun werkers wat leef met MIV / vigs / persone wat geraak word deur beroepsverwante siektes.

13 Billike arbeidspraktyke

• Betaal moet billike salarisse en lone betaal.

• Hulle moet voldoen aan die bepalings en voorwaardes van WBD.

14 Onderwys en opleiding / universele reg op basiese onderwys

• Werknemers moet gestuur word vir vaardigheidsontwikkelingsopleidingsprogramme.

• Afrigting / Mentorskap om werknemers vir bestuursposisies voor te berei.

• Elke werknemer het die reg op opleiding, insluitend VBOO(Volwasse Basiese Opleiding en Onderwys) vir werknemers wat min formele opleiding het.

15 Veiligheid / Sekuriteit en Beskerming / Lewe

• Werknemers moet werk in 'n veilige werksomgewing vry van gevaarlike werkareas / produkte.

• Besighede moet werkers beskermende klere voorsien, bv. handskoene en skoene.

• Hulle moet voldoen aan wetgewing soos die WVBS, ens.

• Werkgewers moet voorsorgmaatreëls tref om werknemers te beveilig en dat hul besitings veilig is by die werkplek.

120


16 Vryheid van slawerny, serwituut of dwangarbeid.

• Werkgewers moet voldoen aan wetgewing soos die Wet op Arbeidsverhoudinge.

• Geen besigheid moet dreig/ druk plaas op / intimideer 'n werknemer, om 'n spesifieke handeling uit te voer nie.

17 Stem

• Besighede moet verseker dat hul werknemers tyd beskikbaar het om te stem tydens algemene verkiesings.

18 Kinders se regte

• Werkgewers mag nie kinders van 15 jaar en jonger in diens neem nie.

19 Vryheid om jou eie taal te kies / deel te neem aan eie kulturele lewe

• Werkgewers mag nie diskrimineer teen enige werknemer se kultuur of taalgebruik keuse nie.

• Hulle moet verseker dat alle werknemers gelyk behandel word.

• Werkgewers moet 'n gedetailleerde beleid hê wat handel oor diversiteit in die werkplek.

20 Toegang tot Arbeidsinstellings / Hof

• Werknemers het die reg om aansoek te doen by die KVBA / Arbeidshof vir hulp, indien gesprekke met “SOL” nie enige arbeidsgeskille opgelos het nie.

EKONOMISE REGTE VAN WERKNEMERS IN DIE WERKPLEK

Ekonomiese regte van werknemers in die werkplek

• Vry van dwangarbeid

• Vry om werk te aanvaar of te kies

• Billike lone / Gelyke betaling / Gelyke betaling vir werk van gelyke betaling

• Redelike beperking van werksure

• Veilige en gesonde werksomstandighede

• Sluit aan by, of vorm vakbonde

• Reg om deel te neem aan 'n wettige staking

SOSIALE REGTE VAN WERKNEMERS IN DIE WERKPLEK

Maniere om sosiale regte in die werkplek te bevorder

• Besighede moet verseker dat werknemers toegang tot skoon water / sosiale sekerheid het.

• Moedig werknemers aan / Voorsien geleenthede vir vaardigheidsopleiding / basiese onderwys.

• Registreer werkers by WVF om voldoende beskerming te bied in die geval van werkloosheid / siekte.

• Moedig werknemers aan om deel te neem aan spesiale geleenthede, bv. Wêreldvigsdag.

• Voorsien gesondheidsorgdienste deur die oprigting van perseeelklinieke om werknemers toegang te gee tot basiese mediese ondersoeke

121


KULTURELE REGTE VAN WERKNEMERS IN DIE WERKPLEK

Maniere om kultuurregte in die werkplek te bevorder

• Voorsien ‘n omgewing waarin werknemers vry is om hul eie taal te gebruik wanneer hulle met hul vrye tyd met ander in interaksie tree.

• Moedig werknemers aan om aan kulturele aktiwiteite deel te neem.

• Laat werknemers toe om oplossings vir uitdagings uit hul eie kulturele perspektief te bied.

• Gereelde kultuurinligtingsessies sal werknemers help om mekaar se kultuur in die werkplek te respekteer.

• Maak voorsiening vir verskillende kulture, soos kos bedien in die kantien / vermaak by personeelfunksies.

• Verskaf werk aan mense uit verskillende kulturele agtergronde.

• Werknemers moet opgelei word in kulturele verdraagsaamheid.

Implikasies van gelykheid, respek en waardigheid vir besighede

• Besighede moet al hul werknemers gelyk behandel, ongeag hul ras /kleur / ouderdom / geslag / gestremdheid, ens.

• Alle werkers moet toegang hê tot gelyke geleenthede / posisies / hulpbronne.

• Werkgewers en werknemers moet aan wetgewing voldoen ten opsigte van gelyke geleenthede / menseregte in die werkplek.

• Ondernemings moet gelykheidsprogramme ontwikkel / strategieë bevorder om te verseker dat alle werknemers gelyk behandel word ongeag status / rang / mag.

• Missie moet waardes van gelykheid / respek insluit.

• Opleiding / Inligting / Besigheidsbeleid moet kwessies soos diversiteit / diskriminasie / teistering insluit.

• Werkgewers moet vinnig en billik reageer om voorvalle van diskriminasie in die werkplek te raporteer.

• Verseker dat werknemers werk in 'n omgewing wat bevorderlik is vir veiligheid / regverdigheid / vry van verleentheid.

• Opdragte / Take moet respekvol gegee word en die ontvanger / werknemer toelaat om 'n inset te lewer op die wyse waarop die taak uitgevoer moet word.

• Behandel werkers met respek / waardigheid deur goed verrigte werk te erken / die waarde van menslike kapitaal.

122


DIVERSITEIT IN DIE WERKPLEK

Die betekenis van diversiteit

• Diversiteit verwys na die verskeidenheid mense wat in diens is op grond van ouderdom / ras / geslag /etniese groepe / gestremdhede / materiële rykdom / persoonlikhede / hoe werknemers hulself en ander sien.

• Ondernemings gebruik mense van verskillende kulturele agtergronde.

• Besighede moet stelsels in plek hê om diversiteitskwessies te ondersteun.

Diversiteitskwessies in die werkplek

• Armoede

• Ongelykheid

• Ras

• Geslag

• Taal

• Ouderdom

• Gestremdheid

• Geloof

• Kultuur

Omgaan met/Hantering van diversiteitskwessies in die werkplek

Armoede

• Besighede moet mense van verskillende sosio-ekonomiese agtergronde / status in diens neem.

• Lei alle werknemers op sodat hulle afleggings kan hanteer.

• Beloon werknemers vir dienste wat goed gelewer word.

• Verseker dat die pryse van produkte bekostigbaar is vir die geïdentifiseerde verbruikersmark.

• Bied gesubsidieerde etes / kantien fasiliteite op die perseel.

• Voorsien gratis uniforms aan werknemers vir veiligheidsdoeleindes.

Ongelykheid

• Implementeer gelyke geleenthede beleid wanneer nuwe personeel aangestel word.

• Gelyke geleenthede moet oorweeg word wanneer personeel bevorder word.

• Implementeer 'n Diensbillikheidsplan vir die onderneming.

Ras

• Implementeer regstellende aksie beleide soos vereis deur die wet.

• Geen diskriminasie moet gemaak word op grond van velkleur nie.

• Voldoen aan die Wet op Gelyke Indiensneming en BBSEB wanneer mense aangestel word.

• Verseker dat die werkplek uiteenlopend is deur mense van verskillende rasse in diens te neem.

• Wanneer aanstellings gemaak word, moet voorheen benadeelde persone, voorkeur behandeling kry.

123


Geslag

• Mans en vroue moet gelyke werksgeleenthede aangebied word.

• Besigheidsdirekteure moet beide mans en vroue in bestuursposisies bevorder.

• Vroue moet in diens wees om aan die WGI te voldoen.

• Teikens kan gestel word vir geslagsgelykheid in die onderneming.

• Nuwe aanstellings moet gebaseer wees op vaardighede en vermoëns.

Taal

• Besigheid kan spesifiseer dat alle kommunikasie slegs in een spesifieke taal moet wees en van werknemers verwag om 'n sekere vlak van vlotheid in daardie taal te hê

• Voorsien opleiding in die amptelike taal van die onderneming.

• Stel 'n tolk aan sodat almal ten volle kan verstaan wat in 'n vergadering gesê word.

• Alle besigheidskontrakte moet in 'n maklik verstaanbare taal wees en moet beskikbaar wees in die taal van keuse vir die betrokke partye wat die kontrak onderteken.

• Geen werker mag uitgesluit word in vergaderings wat slegs in een taal aangebied word nie.

Ouderdom

• Bevorderings moet nie gekoppel word aan ouderdom nie, maar eerder aan 'n spesifieke stel vaardighede.

• 'n Besigheid mag nie kinders van 15 jaar of ouer in diens neem nie.

• Die ouderdomme van permanente werkers moet van 18 tot 65 wissel, insluitend alle ouderdomsgroepe.

• 'n Besigheid mag 'n persoon wat ouer as die normale aftree-ouderdom is, in diens neem,mits daardie persoon die geskikste kandidaat is.

• Ondernemings moet ouer werknemers aanmoedig om jong werknemers se potensiaal te help ontwikkel.

Gestremdheid / Fisies uitgedaag / Mense met gestremdheid

• Besigheid moet werksgeleenthede verskaf vir mense wat fisies gestremd.

• Akkommodeer mense wat fisies uitgedaag word deur fasiliteite te verskaf /opritte vir rolstoele, ens.

• Verseker dat werkers met spesiale behoeftes nie gemarginaliseer / uitgesluit word van werkplekaktiwiteite nie.

• Besigheid moet goed ingelig wees oor hoe om met gestremde werknemers te doen.

• Beleide en programme moet die behoeftes van mense met gestremdhede insluit.

Geloof / Kultuur

• Besigheid moet sensitief wees vir spesiale versoeke van verskillende kultuurgroepe, bv. dae af vir kultuurvakansies / feeste.

• Sorg vir spesiale voedsel- / voorbereidingsmetodes in die werkerskantien.

• Besighede moet kulturele verskille van werknemers erken / respekteer.

• Die besigheid mag nie teen werknemers diskrimineer op grond van hul kulturele agtergrond nie

• Besigheid moet nie werknemers dwing om werk te doen wat teen hulle godsdiens kan wees nie.

124


Erkennings:

1 DBE Gr 12 Besigheidstudies Notas

2 Gauteng Onderwys Departement Gr 12 Besigheidstudies Notas

3 WKOD Besigheidstudies begrippe

125


VOORDELE VAN DIVERSITEIT IN DIE WERKPLEK

• Diversiteit in arbeidsmag verhoog die vermoë van 'n onderneming om probleme op te los / te innoverend / te diverse markte te voorsien.

• Werknemers waardeer mekaar se diversiteit en leer om te verbind / te kommunikeer oor grense van verskille.

• Diversiteit in die werksmag verbeter moraal / motivering.

• Werknemers toon groter lojaliteit teenoor die besigheid omdat hulle gerespekteer / aanvaar / verstaan word.

• Om verskille te respekteer / te demonstreer, maak goeie besigheidsin / verbeter winsgewendheid.

• Diverse besighede verseker dat sy beleid / praktyke elke werknemer bemagtig om op sy / haar volle potensiaal te presteer.

• Werknemers van verskillende agtergronde kan verskillende perspektiewe vir die besigheid bring.

OMGEWINGSKWESSIES

Rolle van gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers in die beskerming van die werkplekomgewing

• Verseker dat beskermende klere voorsien word vir alle werkers.

• Identifiseer potensiële gevare in die werkplek

• Inisieer / bevorder / Onderhou / hersien maatreëls om die gesondheid en veiligheid van werkers

te verseker.

• Kontroleer / moniteer die doeltreffendheid van gesondheids- en veiligheidsmaatreëls met bestuur

• Verseker dat alle toerusting wat nodig is om werk te verrig gereeld verskaf / onderhou word

• Bevorder veiligheidsopleiding sodat werknemers potensiële gevare kan vermy / proaktief kan

optree

• Verseker dat gevaarlike toerusting onder toesig van opgeleide / gekwalifiseerde werkers gebruik

word.

LET WEL: (Gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers word deur mede-werkers verkies om namens hulle op te tree in die oplossing van gesondheids- en veiligheidskwessies in die werkplek.)

Verantwoordelikheid van werkers om menslike gesondheid en veiligheid in die werkplek te bevorder • Werkers moet sorg vir hul eie gesondheid en veiligheid in die werkplek.

• Samewerking en nakoming van die reëls en prosedures, bv. dra voorgeskrewe veiligheidsklere.

• Raporteer onveilige / ongesonde werksomstandighede aan die betrokke gesag /bestuur.

• Rapporteer ongelukke aan die werkgewer teen die einde van die skof

• Gebruik voorgeskrewe veiligheidstoerusting

• Neem redelike verantwoordelikheid vir hul eie veiligheid

• Stel die werkgewer in kennis van enige siekte, wat die vermoë om te kan werk, beïnvloed.

126


Verantwoordelikhede van werkgewers in die bevordering van menslike gesondheid en veiligheid in die werkplek • Verskaf en onderhou al die toerusting wat nodig is om die werk te verrig

• Hou die stelsels in plek om te verseker dat daar geen skadelike impak op die gesondheid en

veiligheid van werkers is nie.

• Verminder / verwyder gevare vir werkers en verskaf persoonlike beskermende klere

• Verseker dat die werkers se gesondheid nie beskadig word deur gevare wat voortspruit uit die

produksie / verwerking / berging / vervoer van materiale of toerusting nie

• Werkgewers moet weet waar potensiële gevare kan wees en maatreëls tref om die skade uit te

skakel of te beperk

• Werkers moet ingelig word / instruksies / en onder toesig wees om potensiële gevare vir hulle te

beperk. / Nooduitgangseurtekens moet vir alle werknemers sigbaar wees.

• Toerusting moet onder toesig van 'n aangewese opgeleide werker gebruik word

• Voldoen aan veiligheidswette wat poog om 'n gesonde werksomgewing te bevorder

Maniere waarop ondernemings die omgewing kan beskerm en menslike gesondheid in die werkplek kan bevorder • Wette en regulasies moet nagekom word sodat winste nie ten koste van die omgewing

gegenereer word nie.

• Besoedeling en ander omgewingskwessies moet altyd oorweeg word in alle

besigheidsaktiwiteite, bv. veilige wegdoening van afval / storting van giftige afval, ens.

• Word betrokke by omgewingsbewusmakingsprogramme.

• Die omgewing kan beskerm word deur produksietegnieke te verander ten gunste van skoner en

groener tegnologie.

• Water vir menslike verbruik moet getoets word voordat dit gebruik word.

• Bevorder natuurbewaring deur natuurlike hulpbronne te versorg.

• Verminder besoedeling, deur hergebruik, vermindering en herwinning.

• Verminder verbruik van goedere / dienste wat nie omgewingsvriendelik is nie.

• Registreer by/ Betrek erkende instansies / liggame wat “green peace” bevorder.

LET WEL: (Die fokus is op hoe die besigheid dit moet doen)

gr 12 besigheidstudies vraestel 2 onderwerpe · 2020. 8. 13. · • addisionele koste /...

Documents