T t ' R K H U K U K U N D A O R M A N MÜLKİYETİ

As is tan Dr . Itülent Köprülü

— Say ın H o r a m Uatad Onl. PraJ.

Ebül'ÛM Mardin'e —

GÎRÎŞ

Etüdümüzün konusu , Türk Hukukunda o rman mülkiyetidir. Orman ­

l a r , cemiyet hayatında muh t e l i f cephelerde o lmak üzere çok önemli b i r

yer İşgal e tmekted i r .

Memleke t i n , tabiî ve i k t i s ad i varl ıklarından en müh immi o lan o rman ­

l a r l a insan toplulukları yakından ilgilenmiş ve bun lara mütedair b i r çok

kaide ve müeyyideler vazeylemek z a r u re t i karşısında kalmıştır.

Hukuk î sahada da ormanlar ın rolü büyük olmuş ve her devlet bu

hususta» muh t e l i f dev i r lerde o lmak üzere b i r çok kanun i mevzuat ısdar

eylemeğe mecbur kalmışt ın

Son zaman larda beşeriyete i f a e t t i k l e r i b i r çok h izmet ler gözönünde

t u t u l an ve bu t ab i i varl ıkların, artık âmme emlâki kategor is inde ye r a l ­

maları d u r umu d o k t r i n sahasından çıkarak, bazı devlet lerde poz i t i f hu ­

kuk sahasına da g irmiş bulunmaktadır .

İncelemelerimize ormanları mevzu o l a rak seçmemize başlıca i k i se­

bep âmi l olmuştur. Bun la rdan birincisi» memleke t im i z i yakından i lg i len­

d i ren müh im b i r konu üzerinde çal ışmak; diğeri ise bu hususun, bizde

hukukî bakımdan hemen hemen hiç incelenmemiş olmasıdır.

Bu son d u r um , yabancı memleke t le r için de v a r i t bulunmaktadır .

Esasen bu mesele zamanımız için aktüel b i r mah iye t taşımakta, gerek

d o k t r i n ve gerek t a t b i k a t t a bunun net iceler i yakından görülebilmektedir.

İncelemelerimiz âmme h u k u k u sahasına müstenit bu lunmak la bera­

ber, b i r çok nok ta l a rda hususî h ukuk müesseselerine de temastan kendi ­

m iz i uzak tutamadık.

Bilindiği g i b i Roma hukuk âl imlerinden Ulp ianus tarafından tns t i tu-

tiones adlı meşhur eserinde, İlk defa yapılan bu t e f r i k , daha ziyade sun i

b i r mah iye t taşımakta ve h ukuk i saha la rdak i incelemelerle, müessesele­

rin t a sn i f i n i kolaylaştırmak amacını gütmektedir. B i r çok hukukî mü­

esseseler her İki sahada da yer a l m a k l a olduklarından böyle b i r t e f r i k

l amam iy l e reel b i r esasa dayanmamakladır .

Esasen bugün kesin o l a rak bu i k i h ukuk dalının sınırlarını tesbit et­

mek de mümkün görülememektedir. Bu hudu t l a r , zaman lan i le yakından

i l g i l i o lduklar ından; onların hareket tarzlarına kend i ler in i uydu rmak zo­

rundadırlar. Zamanımızda, Âmme hukuku sahasında yer a l m a k l a olan b i r

çok münasebetlerin evvelce hususi h u k u k sahasında bulunduklarını tesh i l

ey lemek mümkün bulunmaktadır*.

Şurasına da işaret ede l im k i , etüdümüzü hazırlarken daima i k i bü­

yük zo r l uk l a karşılaşmak talihsizliğine duçar o lduk .

Evvelâ, bu konuyu i l g i l eyen mevcut ümİ malzeme ve te tk l ka t hemen

hemen hiç mesabesinde olması, san iyen eski mevzuatımızın bu hususta

noksan ve dağınık hükümler İhtiva eylemeğidir.

T e t k i k e t i m i z t kısa b i r girişle baş lamaktadır Evvelâ, eski mevzuatı­

mızın o rman l a r a mütedair i h t i v a eylediği hükümleri incelemeden önce.

ormanlar ın insan medeniyet ine yapmış olduftu önemli lesir ve h izmet ler le

memleke t im izdek i bunların bugünkü du rum ve miktarları üzerinde dur¬

mak lüzumunu h isset t ik .

K l h l R I I

O R M A N L A R I N Ö N E M İ V K M E M L E K ETİ Mİ ZD K K I

B f J O Ü M t r O R M A N N A O M

F a t i i l t

l - G E N E L O L A R A K O R M A N L A R I N ÖNEMİ

V E M E D E N İ Y E T E H İZMETLERİ

X — Ormanlar ın medeniyet le i lg is i o kadar tab i i ve yakındır k i bu

bağlıl ığı yalnız bugün def i i l , tarihî dev i r l e r i n bütün seyir ve inkişafında

görmek kab i l d i r .

Ekser iye t l e en esk i çag sayılan tas devr inden eok zaman evvel l>ese-

- • ) U l p l a n u * t a r a f ı n d a n ItTS p u b l i c u m v e İ U S p r i v a t u m t e k l i n d e y u t u l u n t e f r i k

« y n ı z a m a n d a Ö t f tA t f l t fM ba» k ı n m m d a yer a l a n M r M U pa r ç a s ı nda da m e v r u t t u r

( D . I , I , 2 : ) ;

B u b u l u n l a f a r l a h i l a l e d i n m e k 1c(n b a k : D r A , B . S c h w a n , H o m n H u k u k u

r w n l e r l H e r c U m c e d r n r D r T U r k â n R a d u I K I n r l bas ı . I ı t 194? a a h . 33 v e t n n r a i i -

B u t ak ı t lm l n l a t l n n r n o k l n m d a h a z i y a d e h u k u k i mur i a«-be t l e r i n m e n f a a t v e

f a l d e c e p h e l e r i d i r . M u t u n b u n u k l n l a r baz ı h u k u k c u l a r r a İ n t m l n k a r flöTUlmırmvk-

l e d l r B u n l a r ı n h a r e k e t n o k t a t ı o l a r a k lU l h J i a e l l i k l e r i « a t l a r l ü l e l e r i n I t ' l nde b u ­

l u n d u ğ u h u k u k i f a a l i y e t v e m ü n a s e b e t l e r d i r .

r i y e t b i r ağaç devr i geçirmiş ve bu dev i r esnasında» ağaç insanın işleme­

s in i bildiği yegâne b i r malzeme olmuştur' . O rman l a r varlıkları i le insan

meden iye t ler in i tems i l eden tabiatın en lüzumlu eevhererinden b i r i d i r * .

2 — Jeo lo j i ve i k l i m şartlarının O r t a ve Şimali Şarki Asyada de­

ğişmesi ve bu hâdisenin t a r i h t e hep im i z i n malûmu o lan göç hâdiselerine

sebebiyet vrrdiği dev i r lerde Türk kab i le le r i daha o zamanlar yan i tâ i l k

insan çağlarında b i le r Or ta Asyadan yayılarak Av rupan t n o zamana ka­

dar vahşi b i r du rumda o lan şeklini değiştirmişler ve Tunç devr inde ; Av-

rupadak i insanlar göt beldeler inde 1 yaşadıkları halde Or ta Asya yay la l a ­

rında yaşıyan Türklerin, Milâddan en az 7000 sene kadar evvel t ab i a t t a

tesadüf e t t i k l e r i bakır ve altın maden le r in i odun veya odun kömürü ate­

şinde er i te rek bun lara i s t ed ik l e r i şekilleri ve reb i l d i k l e r i n i b i l iyoruz* .

3 — Ormanlar ın önem ve kıymetleri den i l eb i l i r k i çok eski b i r

mebde taşımakta ve mübalâğasız o larak i l k âdem oğul lan tarafından bile

i d rak edilmiş bu l unmak ta i d i .

Meşhur Romal ı büyük âl im P l i n i u s 1 2 c i l t l i k muazzam eserinde or­

manların, zamantnın medeniyet ve i l i m seviyesi dah i l inde etraflı b i r şe­

k i lde t a r i h i ve ilmî t e t k i k i n i yapmıştır, Mezkûr â l im tabiatın insan lara

bahşettiği eri i y i lüt fün ağaçlar ve o rman l a r olduğunu, çünkü i l k insan­

ların y i yecek le r i n i ağaçların yapraklarından teda r i k etmiş bulunduklarını

ve ağaç kovuklarını kend i l e r i n i barındıracak b i r halde tuttuklarını;* ağaç­

ların k i t ab i ye tabakasından da yumuşak elbiseler yaptıklarını söylemek­

ted i r .

t i k insanların iptidaî ihtiyaçlarının karşılanması için ormanlar ın bü­

yük faydalarını sayan P l in ius . bunların yalnız t a r i h t e n evve lk i çağlar İn­

sanlarına değil, medeni yan i kendi zamanının beşeriyetine de bin lerce

l> P r o f . A l c x a n d e r FtuMcm•: i k t i s a d i C o g r n i y u , c i l t 1. î a t a n b u i 1946 . s. 10 * .

*) P r o f , D r . S e h u p f e r : O r m a n l a r ı n m v r i c n l y u l e h i z m e t l e r i , İ s t a n b u l 1935 , 1, 3,

L ) 1 9 u n c u as ı r u r l u l a r ı n d a I H 5 4 a c no& l nuc y a p ı l a n n r n ı t ı r n ı n l a r n e t l r e s i n d t ? A V -

r u n a d a N e u c h f t T e l gö lun tk» 4 9 v e K n n s t a n B ' d f i 33 İ a n e gö l b e l t f c s l m e y d u n u ç ı k a r ı l ­

mış ın-. B u r ı . : m (»ehrr lnl v u r u d a g ı- t l r r h l lmrk k i n t a k r i b e n 30 l l f l 50 .000 ka z ı k

l i ı z ım o l d u ğ u n u h f r r r n i r n e k . t ı rman ı • ı daı n z a m a n l a r n ı ıml I M I f u r l r o d U d l f t l n l t a h m i n

e t m e k g u ç o l m a s a g e r e k t i r . [*vlçre V e A l m a n y n d u k l g ü l l e r i n b ı?men k A r f i ' f l f n d e b u

t a r z d a h ıga e d i l m i ş b i r c o k b e l d e l e r i n m e v r u t o l d u f t u g ü r ü l m ü s l ü r . B a k : A , O v a t :

T a r i h t e o r m a n l a r . O r m a n v e A v M e c m u a s ı , « a y ı ; M , s. 13 .

<) P r o f . D r . S r h u p f c r : A d ı geçen eser , a, 4 ; k e z a B a k : R n g e r D n n r Î : L ' E t a t e t

l a P rop r l İ l t f i n r e i t l f r r c p r i v i e P a r i s I R 3 B , I n t r o d u c l l o n g e n e r a l e , s. 3.

*> M l P t i t r l a n a N a t u r a l l s : P l i n i u s . l ' J -•Ut. f a s ı l 1. ( S c h u p f e r ' d c n n a k l e n )

B Ü L E N T K Ö P R Ü L Ü mi

hizmet i f a e t t i k l e r i n i ; medeni insanların, ağaçsız ve ormansız yasamala­

rına ve ihtiyaçlarını g idermeler ine imkân olmadığım i l e r i sürerek: aDe-

niz ler i ağaçla aşarak memleke t le r arasında yakınlığı temin ettiğimiz g ib i

ağaçların ve rd i k l e r i keresteler de ev l e r im i z i yaptırmaktadır* demektedir".

O rman l a r ve ağaçlar i l k çağ insanlarının başlıca alâkalarını çeken

şeyler olmuş, o rman kend i ler ine ağaçlarının rneyvalarından b i r kısım gı­

dalarını, gölge ve dallarından da kend i i p t i d a i ihtiyaçlarını giderecek sa i r

z a r u r i ma lzemeler in i t em in eden başlıca kaynak olmuştur'.

4 Ta r i h t e n evve lk i insanların taş dev r i n i n muhte l i f merha le ler in i

aşarak, tunç ve dem i r ; başka b i r tâbirle maden devrine varab i lme le r i an­

cak o rman l a rdan is t ihsa l edilen odun ve odun kömürü i le olabilmiştir.

Maden devr inde bi lhassa demi r , bu çağ insanlarının en müh im ko runma

ve yaşama imkânlar ına cevap vermiş, mızrak ve buna mümasil sa i r alal ı

temine medar olmuş kıymetli b i r madend i r .

İlk zamanlarda d em i r i n t op r ak t an , bilhassa eski Tückler tarafından

i s t i hsa l i hakkında henüz k a t i malûmata sahip değiliz. Fakat o zaman­

l a r , t o p r ak t a n f i l i z ha l inde çıkarılan dem i r cevher ler i ya açık ocak larda

veyahut k uyu l a r d a odun kömürü ateşiyle e r i t i l m e k ve çekiç altında dö­

vülmek sure t iy le çeliğe benzer parçalar elde ed i leb i l iyordu .

5 — Biz mevzuumuzdan mümkün mertebe uzaklaşmamak için bu

hususları kısa kesmek lüzumunu h isset t ik . Buna sebep de mevzuumuzun

s ik le t merkez in i h u k u k i cephenin teşkil eylemesidir .

Esasen eski dev ir lerde münakale vasıtalarının henüz gelişmemiş o l ­

ması ve ormanlar ın kapalı l ık arzetmesi , bun lardan ist ihsal edilen malze­

me le r i n ve bun la rdan bi lhassa odunun başka yer lere nak i l İmkânını güç*

l es t i rmek te ve bu bakımdan da ağaçlar kıymetlendîrilememekte olduğun­

d an ; odun ve odun kömürünün maden işlerinde kullanılması müh im b i r

gelrr kaynağı teşkil ed iyordu .

6 — Maden kömürünün keşfi ve endüstride bundan is t ihsa l edilen

buhar ve e l ek t r i k k uvve t i n i n i s t ima l i bugün için a n ı k tamamen kıyme­

t i n i kaybetmiş olan odun ve odun kömürünü bu hususta önemsiz b i r du­

r u m a düşürmüştür.

İlâve edel im k i bugün bi le odun ve odun kömürü büyük mikyas ta

») Keta S c b u p f o r ; nd ı geçen e t e r . • . 5.

T> D ü n y a n ı n İ lk s n k l n k - r i g ö z l e r i n i o r m a n i çer i s inde a ç a r a k o n l a r d a n İst i fadeye

ç a l ı ş m ı ş l a r d ı r . K u l ü b ü m u k a d d e s e H a z r e i ı A d e m i n H lndLn ian ın e n v a l i s i u rma f i l n r ı n u

* m a l i k b u l u n a n S e r c n d l p ( S e y l â n ) a d a s ı n a İ nd i s i n i y a z a r l a r . B a k : A . C ç v a t : a d ı ge ­

çen m a k a l e . O r m a n VB A v M e o m u a a ı H s ay ı ; SüF s. 13.

704 T Ü R K H U K U K U N D A O l f M A K M U L K I Y K T I

mahruka t o larak kul lanı lmaktadır . Odun kömürünün o r t a çağ endüstri­

l e r i n d e ^ oynadığı rolü İleride göreceğiz 1.

7 — 19 uncu asra kadar madenc i l i k İle o rman l a r arasındaki ftdCJ r a ­

bıta Avrupada devam etmiştir. Bunun en canlı m isa l i n i 1762 de Prusyada

Chemnitz 'de k u r u l a n maden akademis in in teşkilât n izamnamesi , bu du­

r u m u biz lere i y i b i r şekilde tebarüz e t t i rmek t ed i r .

Bu n izamname zamanının meşhur imparatoriçesi o lan Ma r i a Teıezia

tarafından «Madenciliğe lüzumlu o lan ağaçlarla tekn ik ve ormancıl ık ted­

risatının da ehemmiye t le nazarı d i k k a t e al ınması^ kaydı İle tasdik edi l ­

miştir*.

Faka t Avrupada , bi lhassa İngllterede, A lmanyada ve İspanyada ma­

den ler in e r i t i lmes i için lüzumlu o lan odunun tedar ik inde müşkülât hisse­

dilmiş ve hariçten t em in imkânları araş t ir i lmiş tır.

8 — işte bu sıralarda A v r u p a d a maden kömürünün odun yer ine

ikame hususunda girişilen tecrübeden her türlü ümitlerin üstünde, başa­

rılı sonuçlar vermiş ve bu vadide yukarıda da ilâve ettiğimiz g ib i " ' odun

modası geçmiş b i r meta ha l ine gelmiştir. Maden kömürünün keşfi endüs­

t r i d e t amamen yen i çağlar açmış ve mak ine endüstrisinin süratle geliş­

mesini sağlayarak cemiyet hayatında d i nam ik ve önemli r o l l e r oyna­

mıştır' 1.

I I — O R M A N L A R İ N İKTİSADI B A K I M D A N

ARZETTİKLER Î K I Y M E T L E R

9 — Orman la r , yukarıda da işaret ettiğimiz gib: çok eskiden yalnız

inşaat kerestesi» yakacak ve maden e r i tme malzemesi o larak kullanıl¬

mak ta i d i . Bugün ise mevcut malzeme arasında ağaç. hiç şüphesiz ku l la ­

nıldığı maksatların çeşitliliği bakımından ön plânda yer almaktadır. Yeni

i h t i r a l a r , medeniyete büyük h izmet ler gören endüstri kısımlarında za ru r i

İlk maddelerden önemli b i r kısmının o rman l a rdan is t ihsa l olunabileceğini

meydana koymuştur".

*ı B a k : İ l e r ide N o . 1 1 .

"ı D r . S c h u p f e r : u d i g e c e n ener , i . B .

>'» D n k : N o . G.

" j t l a v e e d e l i m k i b ü l ü n l u b l a t b i l g i n l e r i n e « b r e t o p r a k l ı m ç ı k a r ı l m a k l a " l a n

m u d e n k b m U r ü J e o l o j i k h a d i s e l e r t e s i r i y l e o r m a n l a r ı n t o p r a k l a r a ı: im- - H - K

İ leri RelmİK/tfr. B u d e v r e . K a r b o n I f I T d e v r i i s m i v e r i l m e k l e VP b a t l ı c a d ö r d e a y r ı l a n

j e o l o j i k d e v i r l e r i n b i r i n c i s i n i n 3 U b c t l k ı s m ı m l e ı k l l r l m e k l e d l r F a z l a h l l g l ı. in (ı;ık

• C a m i l e r . O M o f l M . P a r t s . • . 2 2 a .

d | r K u t l a t a n , O r m a n l a r ı m ı z v e o r m a n c ı l ı ğ ı m ı z , A n k a r a l i * 4 1 . s. S.

" JO

Orman l a r insanların uzun müddet en önemli inşaat malzemeler in i

teşkil etmişlerdir. 18 inc i asrın n ihayet ine kadar ağaç iş malzemesi o larak

hâk im b i r yer işgal ed iyordu . Hat tâ âlât ve edevat ve mak ine le r i n büyük

b i r kısmı hep tah tadan yapılıyordu' 1.

10 — Meden iyet in pek büyük değer verdiği b i r madde de hiç şüp­

hesiz camdın Cam evlerde ve insanların b i r çok İşlerinde kullanılmasın­

dan başka şeffaf olması, kapalı yer lere aydınlığın g i rmes in i t em in eyle­

mesi ayrıca büyütme ve küçültme, mesafeyi kısaltma ve uzatma hassa­

larına ma l i k bulunmasından dolayı» tab ia t i l im l e r i n i n inkişafını mümkün

kılmıştır. Bugünün çok müh im endüstri bölümlerini teşkil eden op t i k , ve

plâstik endüstrilerinin meydana gelmesinde başlıca âmil o lmuştur Cam

yapılmasının başlangıcı tâ eski zamanlara kadar g i tmek ted i r . Mısır ve

Fen ike g ib i Akden i z i n meşhur eski memleket ler inde cam ima l i sanan çok

i l e r i b i r du rumda i d i . Hat tâ bu vaziyet eski Türk kabi le ler ine b i le ya­

bancı değildi.

Camla odun, o rman arasında ne g ib i b i r bağ bulunduğu suali z ih in ­

lere gelebi l i rse de ilâve ede l im k i eski zamanlarda, odun camın ima l inde

en ön sa f ta gelen b i r madde i d i " .

11 — Maden kömürünün endüstriye ta tb ik inden evvelk i devrelerde

odun kömürü , yalnız e r i tme sanatı için değil 1 ' aynı zamanda dem i r c i l i k ,

çilingirlik ve diğer sanat lar için lüzumlu ve önemli b i r madde teşkil edi­

y o r du .

1797 de Fransız k imyage r i Lavo is ie r tarafından neşrolunan b i r etüd-

de 1788 senesinde henüz o zaman 600.000 nüfusa ma l i k bu lunan Paris

şehri için 700.000 araba odun kömürü getirildiği k ayded i lmek ted i r De­

mek o l uyor k i o r t a ve hattâ yen i çağ başlarında kömürcülük odunu , dola-

yısiyle ormanları iktisadî bakımdan kıymetlendiren mühim b i r yo l du " ;

12 -•• Romal ı meşhur tab ia t âl imi Pl in ius 'un <t>enizleri ağaçla aşı­

yoruz ve memleke t le r i ağaçla yekdiğerine yaklaştırıyoruz* sözleri i >

aynı zamanda sahi lde o t u ran kav im le r i n gemi inşaalındaki alâkalarını

açık b i r şekilde tebarüz e t t i rmek t ed i r .

Bu ha l sah i l l e r i geniş olan dev le t ler i daimî surette gemi inşaatına

• I D r . A . H u j l m v , Atlı KCÇVTI e ıc r , n 10H F kexa O ı m n n T « l u : O r m a n h ü k ü m l e r i .

Z n n e u l d a k 194-4. «. T .

• ) D r . M taHİ IHr , Htiı Keçen e»er T a. 9,

1 11 Y u k a r ı d a N o . 4 e b ak ,

« î D r S t h upTe r . atlı seçen ™ ? r h a. 10 . k e ı a bnk: A Martre: L a p rop r i é t é f o r ea l l e r v

et l a L im i t a t i on a u d r o i t d r p r t ı p r i i t * . P a r i s 1926. ı . 4-1B

T | ! R K H U K U K U N D A OE İMAN M U L K t Y K T l

lüzumlu o lan keresteler i kend i ormanlarından t em in edebi lmeler i için or­

manların muhafaza ve korunmalarına müteall ik hususi k anun l a r ısdar

e tmek mecbur iyet inde bırakmıştır.

I s tanbu l Üniversitesi İktisadî Coğrafya Profesörü A lexander Rus-

tow'a göre", Akden i z havzasındaki ormanlar ın ağaçları i l k çağlarda b i l ­

hassa gemi inşaatı için tüketilmiştir. Gemi inşaatında ağaç 19 uncu asrın

sonlarına kadar hâk im b i r mevk ide bu l unuyordu . Bu t a r i h t e n sonradır

k i gemi lerde ağaç yer i ne dem i r kul lanı lmaya başlanmıştır.

13 — O rman l a rdan İstihsal o lunan malzemeler in bugün b i le b i r çok

inşaat sahalarında önemli b i r şekilde kullanıldığını görmekteyiz.

a ) Mob i l y a inşaatı sanayi şubesinde'

Bu endüstri bilhassa büyük şehirlerde toplanmıştır. Yalnız bu işlerle

meşgul f a b r i k a l a r bulunduğu g i b i diğer işleri arasında mob i lya yapan

marangoz lar da mevcu t t u r . Memleke t im izde bu endüstri şubesinde her

sene asgarî beş b i n me t re küp ağaç harcanmaktadır ' .

b ) Sandıkçıl ık, tah ta kap lama g i b i ambalâ j endüstrilerinde ağaca

karşı ta lep gittikçe artmaktadır . Ağaç bilhassa bu endüstri ko tunun en

müh im malzemesin i teşkil ey lemekted i r .

14 — Bugün b i le u f a k tona jda gemi ler le n ak i l vasıtalarında ehem­

m i y e t l i b i r yer işgal eden mavna , kayıklar ve kara endüstrisinde eski rolü

aza lmakla beraber elan kul lanı lmakta o lan araba lar inşası hususunda

ağaç kul lanı lmaktadır.

15 — 19 uncu asırda buhar k uvve t i n i n keşfedilmesi i le gelişen ulaş­

tırma araç ve tekniği d em i r yo l u t r ave rs l e r i i le te lgra f d i rek le r i ne karşı

ihtiyacı arttırdı. Ekser iye t l e ağaçlardan elde edi len ve dem i r yolları İn­

şaatında kullanılan t ravers lere ta lep günden güne artmaktadır . Bilhassa

bu ta lep artışı demiryolları henüz gelişmemiş memleket ler için göze

çarpmaktadır. Memleket im izde bu d u r umu ko layca müşahede etmek ka­

b i l d i r . Keza seri haberleşme vasıtalarının süratle gelişmesi t e l g r a f a İhti­

yacı şiddetle artt ırmış ve bun la r için de ağaçtan ima l o lunan d i r ek l e r i n

temin ine zarure t hissolunmuştur.

1 1 > A . R u a l o w , at l ı s e çen eser , ı 108 ; k e z a b a k : P r n f . A l b e r t . O r m a n ı n « u l a r ı n

v a z i y e t i v e t o p r a k a h v a l i ü z e r i n e yap l ı f t ı t e s i r O r m a n v e A v M e c m u a m , a. A. S. «ay ı .

f T - 4 0 ; F i l h a k i k a s i y a s i t a h a k k ü m v e gen i ş l eme l e m a y U l l e r l v e b u n a m e r b u l fütuhaT

a r z u l a r ı o r m a n l a r a g l l l l k c e a r l a n t a h r i p k a r h ü c u m l a r ı a r t t ı r d ı . Meaelâ R o m n M u t

K a r t a e a l ı l a r l a y a p t ı k l a r ı m u h a r e b e l e r İçin 4X n ü n d e 220 c e m i t e çh i z e t m l > l e d 1 .

* ) î . K u t a l t a n : nü ı jcucen eser . a. TM.

Demek o l uyo r k l ağaç t ravers le r le ağaçtan mamul l e t g r a i d i rek le r ine

bugünkü cem iye t im i z i n büyük b i r za ru re t i hi&solunmaktadır.

15 — Orman l a rdan i s l i hsa l o lunan malzemenin diğer b i r kullanılış

yer i de maden ocaklarıdır.

Madenc i l i k te , yer altında dehl iz ler (ga le r l e j tesis etmekle elde edi len

madenlerde ağaç, d i rek o larak çok müh im vazi fe ler i f a e tmekted i r . B i l ­

hassa maden kömürü is t ihsa l inde ağaç çok önemli b ir r o l oynamaktadır.

F i l h a k i k a memleket im izde son zamanlarda maden kömürü i s t i hsa l i n i n

ar tmas ı " ancak kâfi m i k t a r d a d i rek t em in edi lmesi le kab i l o lmuştur

Madenc i l i k te ga le r i l e r i gerek toprağın çökmesine karşı ve gerekse

bunları kap lamak (örmek) için ağaç d i rek lere karşı dün olduğu gibi bu­

gün de kuvve t le ihtiyaç vardır.

Her ne kadar ağaç d i rek yer ine dem i r veya J^etonarme örgü ku l l a n ­

mak kab i l ise de bun lar i s t ihsa l in ma l iye t fiyatlarını müh im b i r ölçüde

yükselteceğinden kul lanı lmamaktadır .

16 — Zamanımızda ağacın en müh im i s t ima l sahalarından b i r i de

kâğıt , sellüloz ve k i m y a endüstrileridir.

Varl ığı bugünkü meden iyet in en müh im maddesi ve hattâ mübalâ­

ğasız teme l i o lan kâğıt ima l i nde , ormanların yan i bunlardan is t ihsa l edi-

'en odunun ye r i n i tu tacak henüz başka b i r madde yok tu r . Kâğıt b i r i n c i

erecede öyle b i r medeniyet faktörüdür k i onsuz bugünkü cemiyet haya­

tını yüksek (meden i ) b i r seviyede bu l undurmak imkânsız o lu rdu 1 7 .

Her sene m i l yon l a r ca metre küp ağaç. kâğıt endüstrisine tahsis ed i l ­

mekted i r . Odunun kâğıt ima l i ndek i sarfiyatının ehemmiyet in i b i r misal le

göstermek İçin A m e r i k a Birleşik Devlet ler ine b i r nazar a t f ede l im . B i r l e ­

şik A m e r i k a Dev le t ler inde kâğıt endüstrisinin ve r im kab i l i ye t i 914-926

seneleri arasında 1,8 m i l y o n tondan 3.6 m i l y o n tona yükselmiş y an i yüzde

yüz artmışt ır" . Y ine ayn i Dev le t te 1930 senesinde kâğıt ima l i ne mahsus

ağaç İstihlâkinin, adam başına 220 ayak ( fee t ) küp olduğu görü lmüştür 1 .

Memleket imizde ise kâğıt endüstrisi Cumhu r i y e t Hükümetinin i l k beş

senelik endüstri plânında yer almış ve İzmit şehrinde i k i büyük ka r t on

n ı E v v e l c e m e m l e k e t i m i z d e l n l l h a a l u l u n a n m a d e n k ö m ü r ü n ü n m l k t n n b i r m i l ­

y o n t n n İken b u g ü n Uı m i l y o n t o n u n u a t u n i ' a k ı m * bu l un rnu ı k 'm l ı r

» J B a k : P r o f . S r h u n i e r : a d ı peçen ener , *. 1 7 .

" ) B . M a d r t : L a f t t M t t o f l tafettttpa, H a r f e l B m , m. 3i k e ı » b a k . P u U H o y , I I

f a u l r e b o l s e r p o u r a * * u r e r a l a F r a n r e * u n p a p i e r . T u r l a 1987 . • 30 v e m

n ) H u n t i n g t o n , W i l l i a m * v a n V a l k e n b u r j ı E r i m i m l e a n d a o r l n l E p i g r a p h . .

N e w - Y o r k , 1H33. a. 43» ,

H u k u k F a k Mee — 45

ve kâğıt fabrikası meydana getirilmiştir. Son zamanlarda y ine a yn i şe­

h i rde Sellüloz fabrikasının inşaatı i k m a l o lunarak faa l i ye te geçmiştir.

Ha len bizde kâğıt ve k a r t o n fabrikaları için senede 30,000 me t re küp odun

ve 600.000 ton reçine, sellüloz sanayi i için ise 70.000 metre küp odun

kullanılmaktadır.

Saf odun elyafı o lan sellüloz yalnız kâğıt endüstrisi için lüzumtu b i r

madde olmayıp ayn i zamanda daimî inkişaf hal inde bu lunan diğer en­

düstri bölümlerinde en müh im ihtiyaç maddesin i teşkil ey lemekted i r .

Meselâ dokumacılık, İpek ve sentet ik k i m y a araştırmaları sonucu odun­

dan nişasta, şeker, a l ko l vesaire g i b i maddeler ist ihsal olunabileceğini

göstermiş t i r * .

17 Orman l a rdan is l ihsa l o lunan diğer mühim maddelerden bazı­

ları da şunlardır:

a ) Tabiiî kauçuk,

b ) Reçina.

Bu i k i madde bugünkü muh t e l i t endüstri kollarında çok önemli r o l ­

ler oynamaktadır lar . Bi lhassa kauçuk zamanımızın en müh im maddele­

r inden b i r i olmuş ve muh t e l i f endüstri kollarıyla çeşitli İmal sahalarında

t a t b i k y e r i bulmaktadır .

I I I — O R M A N L A R I N İKL İME , A R A Z İ Y E , A H A L İ Y E TES İRLER İ

V E B U N L A R İ N MİLLİ S A V U N M A B A K I M I N D A N

Ö N E M L İ R O L L E R İ

18 — Ormanlar ın i k l ime , araz iye ve belde sak in ler ine ve m i l l i sa­

vunma bakımından i f a ettiği tes i r ve ro l l e r i beş g r up t a top lamak müm­

kündür " :

A — Ormanlar ın i k l ime yaptığı tes i r ler .

B — Ormanlar ın suların i k t i s ad i d u r u m u i le bunların tevziatı ve

toprak İşlemelerine yaptığı tes ir ler .

C — Ormanlar ın m i h a n i k i r o l l e r i .

D — İnsanların sıhhatine, ahlâkına ve beldenin güzelliğine yaptık-

\ ları tes i r ler .

E — Ormanlar ın millî savunma bakımından s t ra te j i k du rumu .

"t D r . S r h u p f p i : adı g e cen eser , 18,

>lı A n k a r a Z i r a a t E n s M l u t u d o ç en t l e r i n d en Eaa l M u h l l f O k a a l . O r m a n l a r ı n

l e h t i r f a y d a l a r ı ı H u r s a 11*2«, s. ftj e t e r i n d e b u f a y d a l n n do|-f l u a ım a l t ı n d a t e t k i k

e t m e k t e d i r B l * b u n a y u k a r ı d a R ö r u l d u f i u g i b i b i r b e t i n e ! H A v e e t t i k

19 — A ] Ormanlar ın i k l i m üzerindeki tes i r le r i hakkındaki münak

şalar oldukça eski b i r mense taş ımaktadır

19 uncu asrın ortalarına kadar i l e r i sürülen mülahaza ve f i k i r l e r i i k i

a y n g r up altında top lamak mümkündür .

tlmî araştırma metodlannın iptidaî ve skolast ik bulunduğu devre­

lerde ormanların i k l ime yaptığı tes i r le r i t e t k i k etmiş olan i l i m adamla­

rından bazıları, mevcut tarihî malûmata ve şahsi müşahedelere ist inaden

bunların, i k l ime hiç b i r tes irde bulunmadığım i l e r i sürerkei bazıları ise

ormanlar ın i k l i m üzerindeki tes i r l e r in in pek şümullü ve önemli olduğu

kanaat ine varmışlardır",

20 — Bu husus, bilhassa meteoro lo j i merkez ve istasyonlarının te­

essüsünden sonra yapılan mukayeseler ve müşahedelerle a ynca bunlar­

dan ilmî metod lara müstenit araştırmalar neticesinde elde edi len sonuç­

larda , daha ziyade açıklık ve isabet kazanmağa başlamıştır*.

21 — Bu kısa i zahat tan sonra" ormanların beldenin i k l im i ne yap­

tığı t es i r l e r i görel im:

Bu tes i r l e r i b i r kaç grup altında top lamak mümkündür :

1) Hava sühunetine tesir ederler .

2) Toprak harare t inde bar iz değişiklik tev l i t ederler.

3) A t m o s f e r tabakasının ru tube t miktarında değişiklik meydana ge­

t i r i r l e r .

4) Yağmur lar ın miktarlarında büyük ro l oynar lar ,

5) Do l u yağışlarım düzenlerler

6) Rüzgâr lar üzerlerine der i n tes ir ler icra ederler.

22 — B ) Ormanlar ın , suların dağıtma, iktisadî durumuna , muvaze­

neler ine, t op rak işleme, işletme ve kaymalarına karşı t es i r l e r i pek bü­

yük ve önemlidir.

F i l h a k i k a o rman l a r b i r t a r a f t a n suların toplanma ve akmasına âmil

o l u rken müsbet, diğer t a r a f t a n yağmurların kısmen toprağa geçmesine

mân i o lmak l a men f i mah iye t te i k i z i l r o l i f a e tmek t ed i r l e r

23 — C ) Ormanların m i h a n i k i { m e k a n i k ) l e s i r l e r i .

Sel ve taşmalar i le a lâkadar o lan m i h a n i k i tes ir ler meselesinde de

ormanların önemli büyük h i zmet ler i ve sosyal tes i r le r i i le karşılaşılır.

F i l h a k i k a su taşmalarının, bilhassa düz. ovalık arazideki tes i r le r i çok

" i E ı a l M u h i l * O k u l : ad ı g e c e n e s r i . • fi v r m

**1 M u h l i s O k u l : a d ı ,•• . .-n ener , i İ S .

* ) B J i roieviuumurdan u z a k l a ş m a m a k • -• b u h u n u ı l a r ı k ısa . • < m e k s o r u n d u

k a l d ı k .

JIQ TVKK U T K U K U N D A O R M A N MÜLKİYETTİ

büyüktür. Böyle âfetler bu kab i l y e r sak in l e r i n i ^ok müşkül du rum la rda

bırakmakta, kısa b i r zaman içinde o mıntakada önemli ürün , hayvan ve

hattâ bazan insan kaybına sebep olmaktadırlar. Orman la r ufalmış ve

gevşemiş toprağın üst tabakalarını kökleri İle bağlıyarak bunların kay­

ma ve yayılması g i b i hâdiselere mân i o l u r l a r ,

Yeniden gevşemiş taşların, kaya parçalarının kaymalarına, karların,

taş ve toprakların dolmasına, çamur ve bataklıkların teşekkülüne ve keza

nehir yataklarının t ıkanmalarına mâni olurlar"*. O rman la r aî:ar g f c r t t l

mümkün mertebe tevazün (régulariser) ha l inde seyre tme ler in i sağlarlar.

24 — D ) Ormanlar ın , aha l i n i n sıhhat, ah lâk ve beldenin güzelliği

üzerinde yaptığı tes i r ler .

İ J Belde s ak i n l e r i n i n sıhhatleri üzerine ormanların yaptığı tes i r ler .

Ormanlar ın insanların sıhhatleri üzerindeki t es i r l e r i n i , t ab ia t âl im­

ler inden Segnin , Davy , Saussure, H a m b l o t t t e t k i ke koyulmuşlar ve or­

man havasının ( a tmos f e r i n i n ) oxygène n isbet in in ormansız araz iye na­

zaran pek az farkettiği neticesine varmışlardır.

Tab ia t â l imi Eber-Mayer ise o r m a havası ( a tmos fe r i ) i l e o rman bu-

lunmıyan ye r l e r i n havası ( a tmos f e r i ) arasında hiç b i r f a r k olmadığı ne­

ticesine varmıştır.

Meşhur t t a l y a n â l imi Ser fan i de Roma şehrinin pek yakınında bu-

an parkur i b i r o rmanda senelerce süren t e t k i k l e r i neticesinde b i r

metre küb havanın ( a tmos fe r i n ) o rman kenarında İki yüz b i n , o rman

içerisinde İse 13.600 adet y an i 1/16 nisbet inde bak te r i i h t i v a eylediğini

müşahede etmiştir.

Demek o l uyo r k i o rman mın taka lanndak i a tmosfer tabakası az m ik ­

ta rda b ak t e r i i h t i v a e tmek ted i r . Bu hâdise o bölge sak i n l e r i n i n sağlık du­

r umu üzerinde büyük ve müsbet tes i r l e r yapmaktadır.

1913 senesinde Mad r i d şehrinde top lanan k l i m a t o l o j i ve j eo l o j i kon­

feransında ormanlar ın , İlk defa o l a rak r a d i o a k t i f tes ir lerde bulunduklar ı

w e l l e İleri sürü lmüştür - .

25 — Son zamanlarda memleke t im izde meydana ge t i r i l en meteoro­

l o j i istasyonları sayesinde. Anado lunun muh t e l i f bölgelerindeki i k l i m du­

r umu i le o rman mıntaka lar ımn kes i f bulunduğu ye r l e r i n i k l i m üzerindeki

t e s i r l e r i n i i lmî araştırmalarla t e t k i ke imkân hasıl olmuştur 1 0 .

M u h l i n O k s a l ; ad ı g e c e n m o r , a, 3 6 ; ktr,a, R o g e r D a n r e : a d ı geçen r-urr.

I n t r o d u c t i o n Rfrn^ruï i ' . H. V I . K e z a P r o f A l h e r t . O r m n n ı n u n l a r ı n v a z l y c l l v e t o p r a k

u h v a l l ü z e r i n e y a p t ı ğ ı t e s i r . O m u n v e A v M e c m u a s ı , s ay ı : 47-49. ı . 4-tl .

• J M u h l i s O k h ü l : a d ı g e cen eser , t . 23 .

" ) B u h u ı u s t a f ı . ı . ı m a l D m t ı l I c l n b a k . : D r . Ş e r a r c l l l n N u r i , D e r S c h u t z w a l d

In d e r T ü r k e i . D l u e r l a t l o n . M ü n c h e n 1P33, a. 37

B Ü L E N T K ^ P H ^ H * 711

26 — 2) Ormanlar ın beldenin sak in le r i üzerinde ahlâki ve bunlar

üzerinde i c ra e t t i k l e r i bedi i t e s i r l e r

Ormanlar ın beliğ, zengin, çeşitli ve güzel manzaraları i le , insan vü­

cut ve ruhuna kuvve t vermek , onların tabiat b i l g i l e r i n i artt ırmak, t ana t

ve güzellik (es te t ik ) h i s l e r i n i uyandırmak; zevkıselimi okşamak g ib i yap­

tıkları canlandırıcı, başarıcı, ahlâki ve bedi i tesir ler bütün mi l le t lerce

b i nb i r çeşit renk lere boyanarak hjssedilmiş ve ed i lmekted i r " .

Diğer t a r a f t a n o rman l a r mevcudiyet l e r i İle beldenin a r t i s t i k güzelli­

ğini artt ırmakta, başka dey imle memleke t in bedii mamelekin i ( pa t r imo ine

esthétique et a r t i s t i que} zenginleştirmektedir. Bu hal ise bilhassa seyyah­

ları çok yakından i l g i l e nd i rmek ted i r " .

27 — E ) Ormanların m i l l i savunma bakımından fa ide ler i .

H a r p hal inde bu lunan otarşik b i r memleket endüstrisinin en esaslı

unsurunu teşkil ederier. Memleke t i n her tarafına yayılmış bulundukların»

dan muayyen b i r arazi t e r k i meselâ madenlerde olduğu g ib i kend is in i

h i sse t t i rmez" .

Keza o rman l a r tab i i b i r e r man ia oldukları için düşmanın gerek sü­

v a r i ve gerekse motor ize kuvve t l e r i n i d u rdu rmak ve müdafaa kuvvetleri»

n in de rahatça mevzi olmalarını sağlamak imkânını bahşederler. Ayrıca

bun lar düşman topçusu i le uçaklara karşı mükemmel b i rer k amu f l a j vazi­

fesi görürler".

••> M u h l l ı O k u ü : artı ffı*çen ener, s . 23 v e m . ; K e z a buk ; A . A r d e l . U m u m i C o t -

r a f y a d e r s l e r i . L K l i m a t o l o j i . İ s t a n b u l 1940, a. 49 v e 219 v e m,; I • -4' D n r k m : T ü r ­

k i y e C o ğ r a f y a n , i s t a n b u l 1942, *. 28-48.

"1 R o g e r D a n r è . a ü ı gvvvn e se r . l n t r o d u c l l n n g éné r a l e , a. V I .

• ) F r a n s a A l r a s - L o r a l n e e y a l e t i n i 1870-71 h a r p l e r i n d e k a y h e i m e k l e d e m i r m a ­

d e n l e r i b a k ı m ı n d a n cok r a k l r l e s m l a l l . T a k a t bu l e r k e d l l e n m m t n k a o r m a n b ı n m e m ­

l e k e l i n İ k t i sad i d u r u m u n d a M d e t l ı l k l l k y a p m ı ş t ı r .

» i T a r i h t e b una mO teda l r m i s a l l e r j v k c o k i u r . M l Ê d d a n 420 sene e v v e l A t m a ­

l ı l a r l a İ s n a r t a h l a r a r a s ı n d a k i m u h a r e b e l e r d i ' l a g a r l a o rduau k u m a n d a m B r a d a s .

A t i n a l ı l a r ı n d o n a n m a l a n h ı t a k v i y e edı-memeler l I c ln b u r a l . ı r a t a a m ı * ı*d^rek bu

m ı n l a k f ı o r m a n l a r ı n ı e lde e t m e y i d ü ı ü n m ü s t ü .

K e * a t a r i h i m i z d e B ü k r e ş ve T e r a f f o s a ' m n 7 tya ı İle n e l l r e l e n e n bir muha r ebede

d ü ş m a n ı n o r m a n l a r İçer i s inde g iz i l b i r h a r e ke t t e r t i p e ı lerek ftnl b a s k ı n l a r l a O s m a n l ı

o n l u s u n u ma f t l Üp e t l l& in l s i i r u y n r u z . S a d n o z a m S i n a n P a g a n ı n m a f t l û b l y e l l v e T e r a -

Bo$a k u m a n d a n ı A l i P a a n ve Koç l B e y i n ş a h a d e t l e r i İle ne t i c e l enen bu m u h a r e b e y i

m ü v e r r i h K â t i p Ce l e b i F e z l e k e s i n d e söy le a n l a t m a k t a d ı r : Vez t r l f ı ? »m S i n a n P a s n a s k e r i

I s l f tmln B t l k r e j l e Ç l i t e n b i r h i s a r y a p t ı n j ı Te ra ı çn j ada « a t ı f t a n bir k a l ' a i m a s ı n a

28 — Bu raya kadar yaptığımız İncelemelerle ormanların muh te l i f

cephelerden a 'rzet t ik ler i önemi tebarüze çalıştık. Esasen bu noktada , yan i

ormanların önem ve cemiyet hayatında oynadıkları müh im ro l l e r i be l i r t ­

mekte herkes müttefiktir . Çünkü, hayat icap ve zarure t l e r i insanları or­

man la ra ve on lardan elde edi len mahsul lere, başka b i r t ab i r l e bunların

sağladıkları n imet lere karşı çok yaklaşt ırmakta ve hattâ tereddüt etme­

den denebi i r k i ormanlar ın başlıca müh im mahsulü olan oduna günlük

hayatın her sahasında şiddetle ihtiyaç hissolunmaktadır. Bu malzeme ha­

k ika ten bize, beşikten mezara kadar re faka t e tmek tedtr" .

Fransız müelliflerinden B. Madrc'ın dediği g i b i o rman l a rdan is t ihsa l

l unan malzemeler in önemi büyüktür , bunların ye r i n i hiç b i r i p t i da i

madde do lduramaz" .

Bu i p t i da i madde ler in teşekkülü b i r dereceye kadar insan i rades in in

dışında bu l unmak t a ve üreme müddetinin uzun ve yavaş olması iktisadî

ihtiyaçlarımıza tamamen i n t i b ak edememekted i r " .

Meselenin bu cephesi son derece önem arzetmekte ve bu hususta en

esaslı b i r noktayı teşkil e tmek ted i r .

29 — Bugün ormanların m i k t a r ve zeng in l ik ler ine halel get i rmeden

yan i onları t a h r i p eylemeden fayda lanmak p rob lem i karşısında bu lun­

maktayız. Tâbiri diğerle ihtiyaçlarımızı o rman l a r dak i yen i ağaç yetiştir­

me esaslarına göre ve o nisbette t anz im e tmek zorundayız.

«Mütehassısların yaptıkları r apor l a ra ve t ahmin le r i ne göre", bütün

dünyadaki o rman la rda , senel ik ağaç büyüme miktar ı (1,100 m i l y o n metre

kübe varmaktadır ) . Bu götürü t a hm i n t a h a kkuk ettiği t akd i rde dünyada

yalnız bazı münferit yer lerde değil, net ice İtibarİle her yerde bütün i n ­

sanlığın o rman ve odun için tahr ipkâr b i r İşletmeye girişmesi icap et­

mektedir.» ( A . Rüstow t adı geçen eser, &. 107) .

m ü b û a e r e l > e y l t d i k t e n * o n r n « e v v e l k i m e n z i l e n ü z u l o l u n d u i u g ib i M l l i a l l b r t f a u l

a s k e r i İle o r m a n d ı m ç ı k ı p "iı . j ı a n l d ı * üe. RÜn m u h a r e b e d e n s o n r a ALI P a t a l 'e

K o ç u B e y i s i s e s a p l ı m n k a l e y i y a k l ı d e m e k l e d i r ; K â t t p Ce l eb i , C l h a n n u m a . s

t e ne : 137« h i c r i .

" I S c h u p f e r , ad» f t C t P e se r . a. 10 .

•*) B . M a d r r . L a q ues t i o n f o r e s t l e r c . P a r i s 1934 , s. 27 den s u c ü m l e y i k u l l a n ­

m a k t a d ı r : f U n e m a t u r e p r em i e r e q ue r l c n ne r e m p l a c e » . K e z * , b ak : F r a n ı Prank¬

h a u s e n : L ' e c o n o m l e f n re t t l e re . L a u s a n n e 1946 , a. 7-17.

"t B o k : R o g e r D s n r e . a d ı geçen ese r , t . 1 1 1 ,

*> G e r n l e l n « F o r e c h u n j j Uıt n ı ı t ı I I I Uneü k l U p , 1932 b i r i n e ! k u ı m ve m .

V e r e l n d e u c h - c r I n a e n l u r c .

713

Demek o l uyor k i bu vaziyet karşısında ormanların korunması husu­

sunda alınan tedb i r ler , rasyonel plân ve amena jmanlar t am mânasiyle is­

ten i len net iceler vermekten uzak ka lacak ; amaca varmak içm bütün bu

tedb i r lerden başka ayrıca insanlığın aktüel ağaç ihtiyaçlarından takr iben

' , '30 nlsbet lnde b i r azalmaya lüzum hasıl olacaktır.

30 — Bütün bu mülahazalar gözönünde bulundurulacak olursa o r ­

man işletmelerinin gelişi güzel t ah r i p , plân ve amenajmansız işletilmele­

r i n i n önüne geçmek, ne kadar önemli olduğu kendiliğinden tebarüz etmek­

ted i r . Ayrıca imkân nisbct indo o rman l a rdan t E U h i a l olunan malzeme ye­

r i ne k a i m olacak başka madde ler in de kullanılması bu hususta ön plânda

gelen şeylerdendir.

Zamanımıza kadar devam eden tahripkâr ormarj İşletmelerine n iha­

yet ver i lm iyecek olursa insanlık büyük bîr ağaç buhranı karşısında ka­

lacaktır". Bütün dev le t ler yer inde ve haklı b i r müdahale i le orman tah­

r i p l e r i ne esaslı b i r şekilde n ihayet vermek hususunda büyük mesai ler ve

gayre t l e r sar fe tmekte , kanunî mevzuatlarında hu vadide müeyyideler koy­

mak t a ve aynı zamanda yeniden ağaç yetiştirme ve ormanların kıymetle­

r i ne halel get i rmeden v e r i m l i ( ren tab le ) b i r ik t i sad i işleimeye hasredil-

me ler i hususunda lâzım gelen t edb i r l e r i almaktadırlar*".

31 — Zamanla , ormanların sadece devlet mal iyesi için b i r servet de­

ğil ve f aka t bütün m i l l e t iktisadı için t ab i i ve iktisadî b ir ge l i r kaynağı

teşkil eylediği hususunda, telâkkilerde b i r değişiklik husule gelmştir.

Bi lhassa, o r m a n i a n n b i r ge l i r kaynağı olduğu düşüncesi memleket i ­

mizde uzun müddet hüküm sürmüş ve neticede, mal i fa idelerden ziyade,

ölçüsüz b i r şekilde, ormanların mobi l ize ed i lme ler in i intaç etmiştir.

Bu d u r um ise, ormanların, hiç b i r fenni esasa ve amena jman plânla­

rına müstenit o lmadan, amansız b i r şekilde i s t i smar ed i lmeler ine müncer

o lmuştun

Yukarıda, muh te l i f bakımlardan önem ve cemiyet hayatında oyna­

dığı rolü tebarüz ettirmeğe çalıştığımız ormanların, sırf ik t i sad i b i r meta

addolunması temayülüne karşı, bilhassa yakın zamanlarda bazı aksülâ-

mel ler kend in i göstermekle gecikmemiştir. Şurasına esefle işaret etmek

ister iz k i , bugün b i le memleket imizde , büyük b i r halk kütlesi, ormania ­

n n , arzettiğl önemi henüz isteni len şekilde i d r ak edememiştir.

*• A. R u ı l n f v , artı E" 1 *»* ı w r . r 107 ,

" ) H a h : H e r b c r l . L o u l a . D a n N a t ü r l l r h e r f l a ı u e n k l c l d . A n u l n l l e n i i f r o g

p h l ı r h p * G n e h v n . S t t ıUgAr t , l i B f t . *nh H v e n o n r n ı ı .

714 T H U K H U K U K U N D A O R M A N M Ü L K İ Y E T İ

Bunların sırf İktisadî mah iye t te , b i r e r t ab ia t vergis i olduğu şeklinde

benimsenen f i k i r l e r henüz y e r l e r i n i t amamen terketmemİşlerdir.

Bugün, ülkenin en müh im t ab i i şartlarını t em in hususunda büyük

ro l oynayan muhafaza ormanları , âmme emlâki kategor is ine, bütün ya ­

bancı mevzuat tarafından i t h a l edilmiş bulunmaktadır .

O rman l a r hususunda yen i gelişmeler, bunların sahipsiz ma l l a rdan

(res nu l l i us ) addolunamıyacağı telâkkisi i le birleşmektedir.

32 — Devlet ler , bu hususta, mevzuatlarında vaze t t i k le r i etraflı hü­

küm ve müeyyidelerle ormanlar ın artık gelişi güzel hiçbir fennî e^asa

müstenit o lmadan t a h r i p olunmalarının önüne geçmişlerdir.

Görülüyor k i , dev le t le r in evvelce o rman l a r a karşı, almış oldukları

ntsbeten passif d u r um , bilhassa bunların mülkiyet r e j i m i konusunda ve

oldukça müdahaleci temayüller karşısında, zamanla a k t i f b i r şekle ta-

havvüt eylemiştir. Hat tâ , son zaman larda bazı mevzuat, ormanları , hiç

b i r t e f r i k e tâbi tutmaksızın, bunları İstimlâk yo l unu tavsi t su re t i y l e âm­

me emlâki ka tegor is ine i t h a l eylemişlerdir.

Memleket imizde , i l e r ide etraflı b i r şekilde t e t k i kolunacağı üzere, bü­

yük b i r kısım o rman l a r , c iba l i mubaha addo lunarak in t i f ada hiç b i r tah ­

dide tâbi tutulmamışlardı . Herkes in ist i fadesine, mubah b i r ayın o l a rak

l e rked i l en bu kab i l o rman l a r , zamanla muazzam tahr iba ta uğramakta ge­

cikmemişlerdir.

Son o la rak , 4785 sayılı ve 18 Şubat 1945 t a r i h l i b i r kanun i le mem­

leket im izdek i bütün o rman l a r devletleştirilmiş bulunmaktadırlar.

Kanun koyucu , ormanların heps in in âmme emlâkinde yer almalarını

kabu l etmiş bulunmaktadır .

Bu devletleştirme key f i ye t i nde m i h a n i k i b i r y o l i h t i y a r olunmuş, ve

kanun koyucu burada istimlâk yo l unu tavs i t etmemiştir*'.

Fasıl I I .

MEMLEKETİMİZ İN B U G Ü N K Ü O R M A N D U R U M U

L T A R İ H İ V E M İ K T A R I : ,

33 — Tab i a t tarafından ülkemize bahşedilen ve evvelce çok zengin

b i r d u r umda olduğuna şüphe olmıyan ormanlarımızın, i l k çağlardanberl

——

"t F i l h a k i k a 1945 t a r i f i v e 4785 say ı l ı k a n u n u n 1 İnc i m a d d e a l y l e baz ı k ü ç ü k

i s t i s n a l a r h a r i ç b ü t ü n o r m a n l a r k a n u n u n me f l y ı - i l İle b e r a b e r d e v l e t İ c a t l ı i l m i ı b u ­

l u n m a k l a d ı r . F a k a t b u I n h a v v u l U n û n l o l u s u , b a n n f t h o * a k a i l i â m e l l e r t e v l i t e y l c-

m i ı l İ r .

B Ü L E N T K Ö P R Ü L Ü 715

nasıl t a h r i p ed i l d i k l e r i n i bizlere gösterebilecek k a f i ve esaslı belgelere

ma l i k bulunmamaktayız.

Yalnız b i l i nen , t a r i h i n gösterdiği i l k de l i l İle üçüncü t a r i h devresi

dah i l ormanlarımız hep kesi lmek ve harap o lmak talihsizliğinin zeh i r l i

baltası İle günden güne harap o lmak t an ger i kalmamış olmasıdır".

O r t a Anado lu müstesna o lmak üzere memleket imiz in her taraiı 1-esif

o rman tabakaları i le kaplı bulunduğu hususunda bütün o rman ve coğ­

r a f y a mütehassısları müttef ik bulunmaktadırlar.

34 — Esk i çağlarda Or ta Anado lunun ormanlık olduğuna da i r he­

nüz kat'î emare ler elde edilememiştir. Çorak ve s lepl ik vasfı eksik o lma­

yan bu bölgenin eski i sm i Oropedien i d i ' .

Esk i yazar la r Or ta Anado luda yan i Oropedien bölgesinde halkın

da ima odun t em in e tmek hususunda b i r kıtlık içinde bulunduğunu teba­

rüz e t t i rmek t ed i r . Xenophons, Anabasis onb in ler in dahilî Anadoludakİ

kurakl ık ve bu bölgenin çöl ve z i raa ta istenildiği şekilde gayrı müsait o l ­

masından dolayı, h i c r e t l e r i n i hikâye etmekte , coğrafya b i l g i n i Strabo da

İç Anado l unun ku r ak , çöl, stept ik b i r mıntaka olduğunu İteri sürmektedir,

H o v a r d üniversitesi profesörlerinden Sperk l ing , dahilî Anadoluda

s i s temat ik b i r sure t l e âsârı a t i k a hafriyatı yapmış arkeolog lardan b i r i ­

d i r . Bu h a f r i y a t ve araştırma neticesinde. Miiâddan ik i ilâ üç b in yıl ev­

vel E t i ( H i t i t ) , Roma ve Yunan medeniyet ler ine a i t b i r çok eşya mey­

dana çıkarılmıştır. Bu arkeolog , bu lunan eşya arasında Haşepten mamul

c-şya iz ler ine rast lanmadığım i l e r i sürmüştür. Bu lunan eşyalar taş. ma­

den ve kem ik ten ima l olunmuşlardır. Keza meydana çıkarılan bina hara­

be ler in in kâffesi t amamen taş veya kerpiçten inşa edilmişlerdi.

Bütün bu araştırma ve t e t k i k l e r O r t a Anado lunun da ima stepl ik ve

k u r a k b i r mıntaka olduğunu göstermektedir. Yan i bu bölgede ormanların

mevcut olmadığının bar iz b i r e r de l i l i d i r l e r .

Eh l i s a l i p ordusu O r t a Anado ludan geçerken araz in in ku rak ve step­

l i k olmasından ayrıca bura la rda da pek büyük z ay i aU uğramıştır. Hacı

Ha l i f e bu hava l i y i C ihannuma namı verdiği coğraiyasmda şöyle t a r i f et­

mek t ed i r : -Konya ve Ereğl i hudutlarına varınca, sahradır, I sm i l o sah­

rada v ak i olmuştur.» ( B a k : Ahme t , Orman ın mevcudiyet ine hâkim olan

şeraiti t ab i iye , O r m a n ve A v Mecmuası, sayı: 47-49. s. 47 ve m.) ' ,

•) N l y n f c l A c u n : O r m a n l a r t m u : v e C u m h u r i y e t d e v r i n i n u r m n n d ava s ı . A n k a r a

UN0i *• 5-

' 1 A . C e v n t : T a r i h t e o r m a n l a r . O r m a n v e A v M e c m u a m , l a p ı : 45-4A. ı . 16.

' 1 K e z n b a k . Ç e v k e l Süreyya- U r l a y a y l a . s a h . fi v e m n r r u ı , A n k a r a 1937 .

716 T U R K H U K U K U N D A O R M A N M Ü L K İ Y E T İ

Or t a Anadutunun o rman l a rdan m a h r u m hu lunmas imn sebebini, bu

bölge i k l i m i n i n ormanların üreme ve gelişmeleri için müsait b i r d u r um

arzetmeyişinde bu lan lar da vardır.

Demek o l uyo r k i , O r t a Anado lu müstesna, memleke t im iz in diğer böl-

e ler i o rman bakımından pek f a k i r b i r du rumda değildir, İleride görece­

ğimiz veçhile bu ha l kanaat imizce muhafaza ormanları (Forêt de protec­

t i on . Der Schutzwald . ) için bahis konusudur . Yoksa mezkûr d u r um işlet­

me ormanları için değildir 1.

35 — Anado l u 42 ilâ 36 ncı arz da i re l e r i arasında bulunmaktadır .

Bulunduğu ye r i t i b a r i l e mu ted i l b i r i k l ime m a l i k t i r . Mesahası 762.000

k i l ome t re kare iken sonradan Ha t ay vilâyetinin ilhakı i le 776.723 k i l o ­

me t re kareye ç ıkmış t ı r Sah i l l e r i n i n uzunluğu İse 7126 k i l ome t red i r . Ol­

dukça uzun sahi l lere ma l i k bu lunan memleke t im iz yağmur bakımından

o r t a kısımlar y an i İç Anado lu ist isna ed i l i rse ku rak b i r d u r umda değil­

d i r . Senede vasat i , muh te l i f sah i l bölgelerine 70-200 san t imetre küb yağ­

mur yağmaktadır , O r l a Anado lu kısmı ise esasen stepl ik ve k u r a k b i r

mıntaka olduğundan yağmur bakımından oldukça f a k i r d i r . Bu bölgeye

vasat i senede 25 sa tn ime t re küb yağmur düşmektedir. Mevcut i s t a t i s t i k ­

lere nazaran ormanlarımızın genişliği t ak r i ben 10 m i l yon hek t a r kadar­

d ı r (Osman T a l u . adı geçen eser, s. 9 ) , Bazıları bu miktar ı 9.427.38

hek ta r o l a rak kabu l e tmek ted i r ( B a k : t . Ku t a l t a n , adı geçen eser, s. 9 ) .

Bu m i k t a r memleke t im i z i n genişliği gözönünde bu lunduru lacak olursa

t op rak yüzünün ancak %12-%13 ünü teşkil ettiği meydana çıkar.

Profesör B e r n h a r d t göre * Türkiye ormanlar ın ın vüs'atını 8,5 m i l yon

hektar t a hm i n e tmekted i r . Bu t a h m i n i n nelere i s t i na t ettiği hakkında ma­

lûmat ed inemedim. (Bunun için de lüzumlu o lan) orman haritaları o lma­

dığı g i b i t a sa r ru f ve i n t i f a hudutları da yok t u r . Ormanın nerede başla­

dığım ve nerelerde bittiğini k imse b i lmez.

Ormanın vüs'atını gösteren r a k am içinde m a k i (macch le) ve step

*ı O r m a n l a r , m u h a i a r a v e I s l e l m e o r m a n l a r ı d i y e İk iye a y r ı l m a k l a o l u p b u n ­

l a r d a n b i r i n c i l e r d a l l a r ı n z i r v e v e y a m a ç l a r ı n d a b u l u n u p o b ö l gen i n i k l i m i İle ara¬

/ l a l ü z e r i n d e ö n e m l i m u h l e l l l t e ı i r l e r İcra e t m e k t e d i r l e r . R a t k a b i r t â b i r l e n bölgedt-

a a k l n o l m a k İ m k a n ı n ı v e i a r t l a n n j l a f t l a m a k l n d ı r l a r . U l e l m c o r m a n l a r ı \w d a h a z i ­

y a d e y a y l a v e d ü z a r a z i o r m a n l a r ı o l u p I k t l a a d l b a k ı m d a n rinemlerl b ü y ü k t ü r

*) B a k , l • •!• - T U e r n h n r d ; T U r k l y e n l n o r m a n n l t vu l ı , O r m a n v e A v M r c m u o w ,

a a y i : 44, *. H P ro fesö r B e r n h a r d . m e m l e k e t i m i z d e o r m a n m m t a k a l a r ı n d a m ü t e a d d i t

t e l k l k v e a r a i N r m n l a r d f i b u l u n m u » d c f c e r l l b i r o r m a n m u t e n a n ı n v e LUm a d a m ı d ı r

çaldıklarının da bu lunup bulunmadığı ma lûm değildir.»*. Z i raa t Veka le t i

tarafından hazırlanan o rman haritasına göre ormanlık saha memleket i ­

mizde 9.3 m i l y o n hektardır ( B a k : O r m a n haritalarının t em in i hakkında

rapor . B i r i n c i Köy ve Z i raa t Kalk ınma Kongres i yayınlarından. I : ser is i ,

takım 11 , i s t anbu l 1938. s. 5 ) . i s t a t i s t i k U m u m Müdürlüğü bu sahanın

genişliğini 9.17 m i l y o n hek ta r o larak göstermektedir'.

Pro f . D r . H a m i d Sadi 'ye göre 1 memleket imizde ormanların mesahası

ancak 8 m i l y o n hek ta r kadardır. Bu i l i m adamının kanaatine göre bu ye­

kûna b i r kısım çalıl ıklar da dah i l d i r . Kendisine göre muntazam orman la r

âzami 6 m i l y o n hek ta r o larak kabu l ed i leb i l i r . Bu nisbet memleket in an­

cak % 8 İni teşkil etmektedir* . *

Görülüyor k i muh t e l i f i l i m adamları arasında memleket im iz in o rman

miktarı hususunda b i r görüş farkı mevcu t tu r . Bunları başlıca i k i noktada

hülâsa e tmek kab i l d i r . Yan i memleket imizde ka t ' i b i r şekilde o rman m i k ­

t a r ve n isbet in i tesbit eden i s t a t i s t i k l e r i n bulunamayışının sebebini i k i

kısımda t e t k i k e tmek kab i l d i r zannındayız.

* } M. ık ı . A k d e n i z m ı n t a k a a ı n n mt ıhnun b i r b i t k i z U m r e t l u l u p k u m e n d a l m a ye-

' i i k ı ı m F n d e kının y a p r a k l a r ı n ı d öken t a k r i b e n a d j ı m b o y u n d u b i r Qfc l v e f u n d a l ı k

o r m a n ı d ı r . M a k i n i n İ p t i d a i i p r l m a l r e i v e y a I k l n r i m e c o n d n l r e l y a n i o r m a n l a r d a n

s o n r a m e y d a n a g e l m l t . o r m a n t a h r i b a t ı n ı n b i r ne l leeak v e k o r u o r m a n l a r ı n ı n y e r i n i

l u l m u ı . İnaan v e h a y v a n l a r h l b a t m m d u r m a n İle y e r i n i l e k r a r k n r u o r m a n ı n a b ı r a ­

k a r a k b i r t e j r k k b l o l d u ğ u i h t i l a f l ı d ı r .

*i B a k : T a r ı m t a t a t U l l k l e r l : l ı i a l l f t t l k U m u m MudUr l u f t ü y a y ı n l a r ı n d a n , t a y ı

7 8 . A n k a r a 1936. a. 3. A l i K e m a l Y i f l t o f i l u : « T ü r k i y e Ik lkaa t f lya t ında o r m a n n l ı f t ı n y e r i

v e e h e m m i y e t i . A n k a r a 11*41, a. §-10» a d l ı p a e r i n d o m e m l e k e t i n i z d e k i o r m a n m i k t a ­

r ın ı 10 m i l y o n '1.96 b i n h e k t a r o l a r a k k a b u l e l m e k t r ı t l r K e z a P ro f . Ö m e r Ce l â l S a r c ' a

I r t r e m e m t e k e l l m l z d e k l ç a l ı l ı k l a r h e r a b a k n t ı l m a d ı û ı t a k d i r d e , o r m a n l a r ı n g m i ı l i f i l

a ı u t ı y u k a r ı R m i l y o n h e k t a r d ı r Ö m e r ce lû l S a r r T ü r k i y e E k o n o m ı a l n l n i t e n e ! Kana­

l a r ı , 1. T a b i a t t a r t l a r ı . I u t n n b u l l u « , • . 60-

O r m a n F a k ü l t e s i P r o f e s ö r l e r i n den D r . Şeref N u r i L H k U m e n İle y a p t ı ğ ı m ı z u l r

Sr t rU ımedc h T U r k l y e d o f u n d a l ı k l a r h a r i ç a n c a k 3 m i l y o n h e k l a r k a d a r o r m a n m e v c u t

b u l u n d u ğ u n u i d d i a e t m b j l i r . K e n d i a d r U ı l c r l n c «üre. I « l a i k l i k l e r e b a k ı l m a K a r a d e n i z

« ı h l l l e r l t a m a m e n o r m a n l ı k o l m a s ı l a z ı m * e l d 1 f t i n l h a l b u k i k e n d i l i n i n m u h t e l i f I n re-

l e m e l r r l n c Röre K a r a d e n i z n a h l l b i i l u e l e r l n l n baz ı y e r l e r i n d e o r m a n l a r k ı y ı d an TO-SO

k i l o m e t r e İçerden b o k l a m a k l a d ı r l a r .

• ) B a k : P r o f H o m l d H a d i . İ k t l t a d i T ü r k i y e T a d i l . B e f e d v e M e v z i i C o t r o f y *

T e t k i k l e r i , t a l a n b u l 1933 . a 105.

fc| P r o f . H a m l d S a d i . ad ı n e cen e « r . a 106.

718 T U U K H U K U K U N D A O R M A N M Ü L K I V ETİ

a ) Memleke t im i z i n muh t e l i f bölgelerinin kadastro ve plânının modern

ve rat ionet b i r şekilde henüz yapı lamamış olması,

b ) Mevcut tapu kayıtlarının hak ika te t amamen tetabuk edememesi.

Bu noktayı aydınlatmağa çal ışal ım:

Tapu kayıt larında mevcut ormanların s ın ır lan duğru gösterilmiş ve

bu sınırlara göre ormanın miktarı t a y i n olunmuştur. F i l v a k i mezkûr sı-

t u r l a r i ha t a e t t i k l e r i kısmı doğru o l a rak göstermekle beraber bu sınırlar

içindeki ormanların, b i r çok hâdiselerle h ak i k a t t e n çok yüksek ojdukları

görülmüştür. Bunu b i r misa l le daha müşahhas b i r şekilde izaha çalışalım.

Meselâ A ormanı t apu kayıt larında sınırları gösterilerek mesahası

bu sınırlara göre t ay i n olunmuştur. Farzede l im k i bu sınırların i ha t a et­

tiği araz i yüzü 120 hektardır. Sınır lar ve iç yüzü doğru o lmak l a beraber

b i r çok hâdiselerde, b i l f a r z verdiğimiz misa lde "A ormanı meselâ 15 hek­

t a r bulunmaktadır . Görülüyor k i h ak i ka t l e t apunun itibarî d u r umu ara­

sında ne kadar nisbetsizük vardır. M isa l im i z f a raz i o lmak la beraber buna

müşabih b i r çok ihti lâflarla karşılaşılmıştır.

B u görüş ayrı l ıklarına diğer b i r sebep de memleket imizde kanaa t i ­

mizce i l e r i sürülen o rman vüs'atine, yan i ormanların işgal e t t i k l e r i sa­

haya, çalıl ıkların da i t h a l edilmiş bulunmasıdır.

Her ne ha l ise bütün bu t e t k i k l e r bize memleke t im izdek i o rman m i k ­

tarının maalesef kâf i m i k t a r d a olmadığını göstermekledir.

Demek o l uyo r k i muh t e l i f i s t a t i s t i k l e r ve İlim adamlarının i l e r i sür­

dükleri m i k t a r l a r gözönünde tu tu l u r sa , memleket imizde "ormanların, kap­

ladıkları mesaha memleket yüzünün ancak % B İlâ 12 si arasında tahav-

vül e tmek ted i r .

Ormanlar ımızın miktar ın ın araz iye nazaran çok oluşları yukarıda da

muh t e l i f vesi le ler le tebarüz ettirdiğimiz g i b i ; bunların uzun zaman lardan

ber i tahr ipkâr b i r şekilde yok ed i lme ler i ve plânlı amena jman amel iye­

sine tutulmamalar ıd ır .

Tak r i b en 9 m i l y o n küsur hek ta r tuttuğu yukarıda söylenen Türkiye

ormanlarının 4 m i l y o n 688.000 hektarı yan i 49,7 si koru ve ger i ka lan 4

m i l y o n 739,381 hektarı da baltal ıktan i b a r e t t i r . Yan i baltalıklar o rman l a ­

rımızın f / r50 ( 3 ünü teşkil e t m e k t e d i r l e r

İL A C A Ç N E V İ L E R İ V E O R M A N B Ö L G E L E R İ :

36 — A ) Ağaçlar.

Muted i l i k l i m mıntakası İçinde ve kuvve t l i t op rak l a ra sahip bu lunan

Anado luda" çeşitti ağaçlar yetişebileceğinden b i r çok nevi ağaç göze çarp­

maktadır.

" i B a k : Mnm ld Snd l , a d ı ü ecen vner, B . 21 ve m ü . ı K o i a b a k : Ö m e r C o l M Sn r c ,

Koruları m ızda bu lunan ağaçlardan %31,4 ü çara. 9721,7 s i meşe,

% $ u kayın, %6,4 ü j t ö k n a r ve lad in , ',-¿5,8 sedir (yan i k a t r a n ) , % 4 f 2

p ımar , % 3 ü kestane, %2,1 i gürgen, % 2 , l İ kızıl ağaç, %14,3 ü de sair

ağaç nev i ler inden i b a re t t i r .

Görülüyor k i memleket im izde baltalıkların nisbet l mevcut o rman m i k ­

tarının yansından biraz fazlasını aşmaktadır.

H a l b u k i A l m a n ya da ormanların %91 , 1 İ k o r u , %5 , 1 İ baltalık, %SJti

mürekkep baltalıktır 1 1 .

37 — B ) Memleketimizde ormanların bulunduğu bölgeler:

Ormanlar ımız ın çoğu Karaden iz , Akden iz sah i l ler i ile Marmara hav-

zasuıdadır. Ege denizi ve Batı Anadoluda nisbeten geniş o rman la r mev­

cu t t u r . Doğu o r m a n l a n ise mahdut baltalıklardan ibaret bulunmaktadır .

Evvelce gördüğümüz g ib i O r t a Anado lu ormandan mahrum stept ik b i r

mıntakadır ( B a k : No . 3 2 ) .

Ormanlar ımız ın %31,2 si t ak r i ben 92.000 k i l omet re kare genişliğinde

olan Karadeniz o rman bölgelerinden.

%18t2 s i , 76.000 k i l ome t re kare büyüklüğünde Akdeniz o rman böl­

gesinde,

1 1 . ; ü 65.000 küometre k a re l i k b i r yer kaplayan Ege o rman böl­

gesinde, f

%10,5 i 52.000 k i l ome t re ka re l i k b i r yer t u tan Marmara o rman böl­

gesinde bulunmaktadır lar 1 3 .

a d ı g c ç m e*er> ı r 3 6 , K e * n b a k : A l ı m c ı \--\- . U m u m i C o ğ r a f y a D e m l e r i . 1. K l i m a -

t o l o j l . l a t a n b u l ı i , 4a v e 219 v c m

B e s i m D a r k o t . T ü r k i y e CoAra f yaa ı . l a l a n b u l 1942. %. 28-4».

F a i k S a b r ı D u r a n . T ü r k i y e Co f r r a fya ı ı . b e n i n e ! bas ı . İ s t a nbu l 1942. a. 54.

" ) I K u l a l t a n . atlı n - . - n capr . ı . 1 0 : O ı m a n T a l u , ad ı ı ırvcn » e r . *. 1 1 ; Ö m e r

C e l a l S a r c . ad ı ç e çen eser , ı . 6 3 .

O r m a n e ı t a b i r i l e k n r u . k e r e s l e a l m a k u z e r r l * l c t l l e n t o h u m d a n y c l l tmc- o r m a n ­

l a r a d e n i r . B a l t a l ı k l * r , k u c u k ç a p t a k e r e s t e U r y a k a r a k , l e p o l l L k h a s e b i v c k a b u k

l a l l h s a t l n e l a h a l ı (.-dilen v r t o p r a k l a r l a b e r t f b e r k n l l m i ı k ü l u k l r r l v e d l f ce r f i l i z l e r d e n

m e y d a n a ;•- İm i* o r m a n l a r a d e n i r .

K U c u k c a n l a k e r e s l e İle y a k a c a k , s c p r t l l k h a s e b i İKtLhmlIne l a h s l s e d i l e n v e

t o p r a k l a b e r a b e r k e t i İ m l i k ü t ü k l e r i n v e i d l û l f i l i z l e r d e n meyr îann g e l e n o r m a n l a r a

b a l t a l ı k d e n i r . 4

" 1 Ö m e r C e l f t l S a r c . ad ı g e c e n e t e r . > 6 2 . A l i K e m a l i Y l f t ı i o t l u . ad ı «ecen eser ,

T4-T5,

720 T t ' K K M L ' K U K U N D A O R M A N M t ' L K I Y E T İ

Memleke t im i z i n en geniş o rman bölgesine sahip bu lunan vilâyet

Kırktarclidir. Burada a raz i n i n ' i 60,8 i ormanl ıkt ır" .

Keza sırasile Trabzon , Bo lu , İstanbul, Sinop, Zonguldak ve Anıalya

mıntakaları da o rman bakımından z eng i nd i r l e r

Niğde H i memleke t im i z i n o rman bakımından en f a k i r bölgesidir Bu ­

radak i o rman l a r i l yüzünün ancak % 4 g i b i cüz'i b i r kısmını kap lamak­

tadırlar.

Sivas, Manisa, Kırşehir ve Konya i l l e r inde de o rman la r pek mahdut

b i r saha kaplamaktadır lar" .

38 — Bu raya kadar İzahatımızla memleke t im izdek i ormanları gör­

müş o lduk . B u t e t k i k a t ve İncelemelerimizden bazı net ice ler çıkarmak

mümkündür . Başka b i r dey im le y u r dumuzdak i mevcut ormanlar ın arzet-

t i k l e r i husus iyet ler i b i r kaç kısımda top lamak mümkündür .

a) Bizde o rman l a r bulundukları bölgelerle bu bölgeler üzerindeki da­

ğıl ışlarında özellik arzederer (Bu hususta 35 numaralı kısımda etraflıca

izahat veri lmişt ir) .

Doğu ve O r t a A n a dol uda o rman bölgelerine, o rman nisbet i miktarı­

nın % 8 , l i düşmektedir. Doğu Anado lu kısmı %5 ,9 T O r t a Anado lununk i

ise %2Ü n lsbet indedir . Ormanlar ımız ın büyük b i r kısmı o lan ve %71,3 e

baliğ olan miktarı kıyı bölgelerinde bulunmaktadır . Geri ka lan kısım ( k i

o rman miktar ın ın % 2 0 s in i teşkil e tmek ted i r ) kıyı ardı mıntakalar ına

dağılmıştır.

b ) Ormanlar ımız ın , araz i ye r i ne memleket yüzü i le mukayese edi l ­

diği t a kd i r de miktarları az gözükmemektedir.

F i l h a k i k a o rman l a r y u r d yüzünün ancak % S ilâ %12 s in i kapladık­

ları kabu l edi l i rse, Türkiyede b i r nüfusa 0,44 hek ta r düşüyor demekt i r .

Bu nispet küçümsenmiyecek b i r durumdadır .

Ha l b uk i bu key f i ye t yan i ormanlar ın araz iye nazaran oran ı : Fİnlan-

d iyada %73 . 5 ; tsvecte % 5 2 ; Avus t u ryada %37 , 5 ; Çekoslovakyada %Z3,1;

Yugoslavyada '£30,3; Bu lgar is tanda %27 , 9 : A lmanyada 9i 26.6: Roman-

yada *£22,8 ve Fransada ' i 18.8 d i r . Görülüyor k i bu r a k am l a r bizlere

memleke t im i z i n y u r d yüzüne nazaran o rman bakımından zengin olmadı­

ğını açıkça göstermektedir'*. *

" ı K ı r k l a r e l i m e s a h a n Sfiti.OOU h e k l a r , o r m a n l ı k ye r 344,200 h e k t a r .

"> N l g d e ILI y l l z u l.MO.OOO h e k t a r , bu b e l g edek i o r m a n l ı k y e r U r u n c u k 0SSO

h e k l a r k a d a r d ı r .

i b i k : Ö m e r O t U J S f l "\ ad ı g e cen ese r . m Mh K e z a hak : B . Mad r e . L a cjueMHın

f o r e ı l l e r e . f a r i l 1934, • . 77-83 O r m a n l a r J a p o n y a d a a r a z i n i n • • B3 "> Kanac l a da

' ;32,M in i . S o v y e t S o a y a l l a C u m h u r i y e t l e r i n d e Lıe. a r a z i n i n 44 ü n u k •; .•• . k 1 ••: :

Ormanlar ımızın miktarının y u r d yüzüne nazaran yüksek olmayışının

sebepler in in başlıca t a h r i p olduğunu evvelce görmüştük (Bak : No. 3 3 ) .

T a h r i p f i i l i n e , ormanların sık sık yangınlara maruz bulunması, hayvan­

ların fhusus iy le keçilerin) verdiği za ra r l a r ve ayrıca fennî b i r sure t te

bakılrmyan ormanların böcekler tarafından yok ed i lmeler in i de ilâve et­

mek lazımdır (B i z bu hususları, mevzuumuzdan ayrılmamak için imkân

nispet inde kısa geçmek zorundayız. Fazla izahat için bak; A l i Kemal i

Yiğitoğlu, adı geçen eser. s. 12 ve m. O rman t ah r i p l e r i n i n şekli ve sebep­

ler i P r o l . B e m h a r d tarafından etraflıca t e t k i k olunmuştur. B ak : Türkiye

ormancıl ığının mevzuatı, t a r i h i ve vaz i fe le r i , A n k a r a Yüksek Ziraat Ens­

titüsü yayınlarından, sayı: 15, 1935, A n k a r a , s. 84-85 ve 103. Keza hak:

Ömer Celâl Sarc, adı geçen eser, s. 601 N iyaz i Acun, adı geçen eser,

s. 5 ve m . ) . '

Buraya kadar yapmış olduğumuz incelemelerle, memleket imizdek i

bugünkü ormanların d u r umunu tebarüz ettirmiş oluyoruz^ Konumuzun

hedef i ve esası memleke t im izdek i ormanların hukuk i bakımdan t e t k i k i

ve bunların muh t e l i f zamanlarda uğradığı (mevzuat bakımından) tahav-

vülleri t e t k i k e tmek t i r . Müteakip kısımlarda mevzuatımızın orman lara

mütedair i h t i v a eylediği hükümleri s is temat ik b ir şekilde incelemeğe ça­

lışacağız. *

K ı s ı m I I

T A H K İ Y E D E Y A K I N Z A M A N L A R A K A D A R MEVKİİ MER İYETTE

BULUNMUŞ O L A N O R M A N MEVZİ/ATI

FaaıI 1.

İLK Z A M A N L A R

39 — 1299 da Osmanlı Dev le t i teessüs edince Anadoluda uzun müd­

det, aşağı yukarı 600 yddan fazla b i r müddet yaşamıştır. Bu impara tor ­

luk , kuruluşundan i t i ba ren günden güne genişliyerek 17 nci asır baba­

l ında itilâ devr ine varmıştı .

Selçuk Dev le t i n i n yer ine k a i m o lan Büyük Osmanlı Devlet i , îslâmi-

ye t i n tes i r l e r inden uzak kalamamış. hele bu tes i r i n hukuk i sahadaki rolü

pek önemli olmuştur 1 .

islâm hukukunun nüfuz ve tes i r ler inden uzak kalamıyan impara to r ­

luğun hususî h ukuk sahasında büyük değişiklikler olmuştur. Yan i is lâm

tes i r i bi lhassa kend is in i hususi h ukuk sahasında göstermiştir. D in i esas-

' ı S ıdrt ık R a m i O n a r , 1r tare H u k u k u , r l l t 1, İ M t i . 2 n r l banı. t. 491.

I

122 T I Ï R K H U K U K U N D A O R M A N M Ü L K İ Y E T İ

l ara müstenit o lan I I.un h u k u k u manzumesi muhtelif-hukukçular t a ra ­

fından işlenmiş bu lunan hususî h ukuk ka i de l e r i ; kava id i fıkhiye i sm i a l ­

tında Osmanlı Dev le t inde senelerce m e r i y e t t e kalmıştır. İslâm hukukçu­

larından ve i m a m İsmi kend i ler ine izafe o lunan dört büyük hukukçu, dört

büyük mezhep meydana getirmişler ve fıkıh ka ide ler in in tefsir ve tatbi­

kinde b i r b i r l e r i n den ayrılmışlardır 1 .

40 — İslâm hukuku mah i ye t i İtibariyle ferdiyetçi olduğundan dev­

le t in teşkilât ve Amme müesseselerinin t anz im ine mütedair hükümler i i h ­

t i va e tmemekte i d i . Bu bakımdan bu sahalarda fıkıhın tes i r ler inden uzak

kal ınmış, mahall î ve millî mah iye t t e esaslar t anz im olunmuştur*.

Osman Gaz in in Baç Kanunu , F a t i h Su l tan Mehmedİn meşhur Kanun ­

namesi ve dördüncü Mehmet devr inde ısdar o lunan Tevkib-i Abdürrahman

Paşa kanununda mill î esasları i h t i v a eden hükümler mevcu t t u r . Bun l a r

Ecdat Kanunları İsmini taşımaktadırlar iF i lhakİka F a t i h Kanunname­

sinde şu hüküm m e v c u t t u r : *Bu kanun anam ve dedem kanunudur ve be­

n i m dahi kanunumdur . Evlâdı k i ramım neslen bade nesl in bunun la âmi l

o la lar* . Keza Tevk l b l Abdürrahman Paşa Kanunnamesinde şu hüküm

pek önemli bulunmaktadır . «Düsturu amel kdınan erkânı saltanatın e l ­

zemi cem'ü t edv i n o l unmak ve h i n i i k t i zada maha l l i bu l unmak için bu

f a k i r e f e rman b u y u r d u k t a n üzere t a k r i r olundu.» Bak : Sıddık Sami Onar ,

adı geçen eser, s. 492 ve sonrası).

41 — Osmanlı Devlet inde , a raz i n i n büyük b i r kısmı Devlete a i t bu¬

>} B u I m ı ı m l a r s ı r as ly l e « u n l a r d ı r ( İ m a m ı H a n e f i ' K i m H a t ı U e l . K i l f e l l d l r

8 i n c i a s ı r d a y a ş a m ı ş t ı r ( #97-7671 . B u i m a m h u k u k i m e s l e f l l n l u m u m a v e r f l l f i l k n n f e -

r a m M d e r s l e r d e d e r i n l e ş t i r m i ş v e k e n d i s i n e t e k l i f e d i l e n r e s r r t b i r v a z i f e y i ( K a d ı l ı k )

k a b u l e t m e m i ş t i r , D l f l e r ü m i i m a m ı A z a m d ı r , K e n d i l i z a m a n ı n ı n b ü y ü k h u k u k ç u s u ,

m ü t e f e k k i r v e b i l g i n i k i l , İ m a m ı M a l i k . Mcd ln rd ı » d n f t m u « ( u r 1715-7991- M e d i n e A d e t ­

l e r v e t e a m ü l l e r i n i s i s t e m a t i k b i r s e k l i d e İs lemiş , z a m a n ı n ı n m e ş h u r b i r h u k u k ç u y u ­

d u r . Baz ı h u k u k ç u l a r , i m a m ı M a l i k i n k u r d u S u M a l i k i m e z h e b i n i n d i ğ e r m e z h e p l e r e n a ­

z a r a n d a h a d e m o k r a t i k d u r u m u n d a n l d u f i u n u İleri s u r m u a t t l r . i m a m ı ş & f l 767 sene ­

s i n d e M e k k e d e d o f t m u s t u r , B a f i d a t t a u z u n n e n e l e r f ı k ı h t e t i r l i a t ı n d a b u l u n m u ş , y ü k ­

sek k a b i l i y e t t e b i r h u k u k b i l g i n i d i r . H a n e f i v e M a l i k i m e z h e p l e r i a r a s ı n d a b i r a h e n k

t es i s e lmeJke c u l ı ı m ı s t ı r , 8 20 s e n e s i n d e v e f a t e tm i ş t i r , i m a m ı H a m b e l l . B a i d a l î ı d ı r

7âÜ s e n e s i n d e d o f t m u s l u r . g a f l l n l n t a l e b e s i o l a n f L ı n be l t , d i r i n e son d e r r r e m e r b u t

ı r l up h u k u k i s i s t e m i n i t a m a m e n P e y g a m b e r i n g e l e n e k l e r i n e k s t i n a t e t t i r m i ş t i r ( B a k :

1 ' Encyc l n ped l e d e l ' l s l u m . 4 v o l u m e s L e y d e : k e z a b a k : R . T e s a l . l ' E v o l u t i o n d u d r o i t

d e g a g e I m m o b i l i e r e n T u r q u i e , L a u s a n n e 1939 , s, 1 8 - 1 9 ) .

•J B a k : Sn i . i ı k S a m i O n a r . a d ı g e cen eser , a. 491 v e m u .

l undugundan bunun sahib i Dev le l i le mutasarrıfı bulunan fe rd arasında,

akd i bağlara müstenit bu lunan h ukuk i münasebetlerin mevcud iyet inden

is t i fade olunmuştur. F i l h a k i k a bu hususta, m i l l i ve maha l l i hükümler

vaz 'o lunarak araz i r e j i m i mahallî icap ve âdetler neticesinde m i l l i b i r ma­

h iyet i k t i sap eylemiştir.

42 — Askerî esaslar üzerine müesses o lan impa ra t u r l uk t a mülkî tak¬

simat feodal b i r mah iye t arze tmekte idi* .

Memleket , başlarında Bey lerbey i bu lunan eyaleılere, sancak beyler i

tarafından İdare o lunan sancaklara ayrılmıştı . Bu mülki şefler vazifele­

r i n i i f a eder lerken em i r l e r i altında bu lunan Ümar ve zeamet sah ip ler in­

den faydalanırlardı 1 .

T i m a r , zeamet ve has ; a raz i i e m i r i y c n i n menaf i i hazine yan i m i r i

menfaa t le r mukab i l i nde , düşmanla savaşmak üzere ehil ve lâyık o lan lara

tahsis inden husule ge lmekted i r . Bunların b i r b i r i nden fark* toprağın te­

m i n edcgeldiği menaf i-i haz inen in miktarlarına ist inat e tmekted i r .

Hasılatı yüz b in akçeden fazla o lan lara has, y i r m i binden yüz bine

kadar o lan lara zeamet, ve üç binden y i r m i bine kadar o lan lara da t ımar

tesmiye o lunur . T i m a r ve zeamet in asgarisine kılıç ismi ve r i l i r . Has lar

Padişaha, sa l tanat ai lesine, vaz i fe le r i müddetince bazı yüksek rütbeli

Devlet r i ca l i ne tahsis edilmişlerdir.

T i m a r ve zeamet, esas i t i b a r i y l e asker i b i r vaz i fe karşılığı o la rak ve­

rildiğinden bunların sah ip ler i asker i salâhiyeti haiz b i rer şef mah iye ­

t inde id i l e r .

43 — Osmanlı İmparatorluğunu ihtişam ve i t i l a devr ine ulaştırmış

o lan bu mülki teşkilat zamanla bozulma a lamet ler i göstermeğe başladı.

Hele bu i n h i t a t devreler inde bilhassa taşralarda türeyen ayan sınıfı ve

voyvoda la r memleket te bozulma ve çökme emare ler in i büsbütün kuvve t ­

lendirmiş, salâhiyetlerini her bakımdan tecavüz eden beylerbeyler i le san¬

cak beyler i memleke t in iç d u r umunu hakikî b i r feodal i teye benzetmişlerdi.

T i m a r ve zeamet artık bun lara lâyık ve eh i l olan kimselere tevzi ed i lm i ­

yo r , bun la r b i r nevi spéculation durumuna ifrağ ediliyorlardı. Zamanla

tefessüh eden hu millî teşkilât, art ık hiç b i r fa ide arzetmediğinden Tan-

z imat l a beraber o r tadan kaldırı ldı,

*> B a k : 5 . S . O n a r , ad ı c e c e n « e r , a. 492 V P m u S a y ı n U n c u m a p^ re O s m a n l ı

İ m p a r a t n r l u î u n d a k l rı-fHialıleye b en r e r d u r u m u g a r p f eoda l i t e s i nden a y ı r m a ; . It ır ım-

d ı r . B u r a d a k i reodaLUe rtahn z i y a d e g e n l i b i r t eva l i m e z u n i y e t mah i ye t i n ded i r .

• I L a m u u r h e , H i s t o i r e de la T u r q u i e depu i s l e * n r l e l n e * Jusqu' i l n « j o u r * . 1934.

P a r i s , s. 3 9 ve 17B-1HO J . H a m m e r . a l m a n r a d a n t e r c ü m e < f r a n ı ı z e a y a J . He l be r t

t a r a r ı n d a n , P a r i s İSSA. e l l i I . k i t a p I I . >. 55 v e m u . K e z a e l l i I. k i t a p Mi s . 198 ve m ü ,

H u k u k F u k . Mec . — 4S

724 T ( T H K H U K U K U N D A O R M A N M Ü L K İ Y E T İ

44 — Osmanlı Devlet inde maha l l i ve m i l l i esaslar, örfü âdetler goz-

önünde t u t u l a r a k , i l k defa o la rak , araz iye a i t etraflı b i r kanun 1274 t a r i ­

h inde meydana getirimişl ir. H e r ne kadar bu kanundan evvel memleke­

t imizde bazı tedv in ( cod i f i ca t i on ) ha reke t l e r i olmuşsa da bun la r t am mâ-

nasiyle s is teml i ve plânlı değildiler". İlk araz i hukukuna mütedair kaide­

l e r i küll iyat ha l inde top l ayan dev r i n i n en meşhur hukuk âimerinden oan

Şeyhülislâm Ebüssuut efendid i r . Bu küll iyatın i sm i Maruzat-ı Ebüssuut

dur . Bu eserin hâlen mevcut nüshaları pek mahdu t tu r 1 . Bu âl îm adı ge­

çen eser iy le Türk hukukuna çok büyük h izmet ler i f a eylemiştir.

Bu hususla diğer b i r küll iyat t a 23 Rebiyülevvel. 'H. 1265 senesinde

meydana ge t i r i l e n Ahkâm ı Mer ' l yed i r . Bu eser o zamanlar Şeyhülislâm­

lık m e v k i i n i İşgal eden A r i f H i k m e t Bey tarafından hazırlanmıştı . Bu

da i l k i g ib i b i r top lama mah iye t i nded i r . Ahkâm ı Mer'İye i sm in i taşıyan

bu külliyat da i h t i yaca cevap verememişti. Bu k i f aye t s i z l i k dehşetlice

h issolundugundan yukarıda izah ettiğimiz veçhile H . 1274 t a r i h l i A raz i

Kanununun ısdarına lüzum hasıl olmuştu.

F a s ı l I I .

45 — 1274 t a r i h l i A r a z i Kanunu memleket topraklarım beş kısma

ayırmıştı 1 .

* ) B u r a d a » İ s t emdek i m ü t a l a a m ı * b u g ü n k ü e s a s l a r d a h i l i n d e a n l a d ı f t ı m ı z m a n a ­

d a k i d u r u m d u r . B i z b u m ü t a l â a m ı z l a E b u s s u u t E f e n d i n i n m e ş h u r e s e r i n i t e n k i r e t ­

m e k İ n l em iyo ru z . H e d e f i m i z s a dece b u n o k t a y a İ şare t e y l e m e k t i r .

H B u e s e r i n b i r n ü s h a s ı . B e r l i n . D r e s d e n v e V i y a n a U m u m i K ü t U p h a n e l e ı İ n d e

m e v c u t İdi .

' ) D ü s t u r , b i r i n c i t e r t i p , e l i t 1. • . 165 . A r a z i K a n u n u » m a d d e 1 . « M e m a l l k l D e v ­

l e t i A t l y e d e o l a n a r a z i b e t k ı s ı m d ı r . K ı s m ı e v v e l , a r a z l l m e m l u k e y a n i b e r v e c h l u m :

l y e l t a a a r r u f o l u n a n y e r l e r d i r , K ı s m ı sarıl , a r a z l l e m t r l y e d i r . K ı s m ı s a l l a , a r a z l l m e v -

e d l r K ı s m ı r a b l . a r a z l l m e t r u k e d i r . K ı s m ı h a m l a , a r a z l l m e v a d d ı r B u h u s u * k i n

b a k : A t ı f B e y . A r a z l l K a n u n n a m e ! H ü m a y u n Şe rh i , İ s t a n b u l 1330 . i k i n c i bas ı , s. 8-4?

K e z a : H a l i s Eşref . K ü l l i y a t ı Şe rh i K a n u n u A r a z i . i s t a n b u l 1315. 2. b a s ı m , • 9 v e m

H ü s n ü E f e n d i : A r a z i K a n u n n a m e s i Şerh i , i s t a n b u l 1R91 (1310 ı . ı . 9 v e m ; E b ü l ' û l a

M a r d i n : T o p r a k H u k u k u d e m i t a k r i r l e r i , s ene : r •» 11-ı*M4, I f l a n b u l Ün i ve r s i t e s i H u k u k

F a k U l t o s l I I I üneU s ı n ı f ı n d a K e z a ; S a y ı n H o r a m ı n 1 M 7 de I n t l i a r e d en T o p r a k

H u k u k u d e r s l e r i k i t a b ı n a b a k , i s t . a. fl v e son r a s ı . H a l i l C e m a l e d d l n : T e l h i s i

a b k a m - ı ş r u l , U t a n b u t . ı 130 s. 9.

H U ı n ü e f e n d i y e .-••<• A r a z i K a n u n u n u n v a z ' i n a baş l ı ca s u s e b e b l e r a m i l o l ­

m u ş t u r : « i n t a n ı n m a b l b l l İ n t i f a o l a n e j y a d a n m e n a f l ı m a k s u d e t l n l İs t ihsa l i

••»yayı m e z k û r e n l n esbab ı m e a r u a d a n b i r i i l e d n l r r l t a s a r r u f u n a g i r m e s i n e m ü l e v a k -

Bu beş kısım arazi-i memlüke (mülk t o p r a k l a n , arazi-i em i r i ye tarzı

memleket , m i r i t o p r a k l a r ) , arazt-i mevkufe-i sahiha, arazi-i met ruke ,

r a z i ' i mevad'dan müteşekkildi.

A ) Arazı j memlüke (mülk t o p r a k l a r ) .

Araz i- i memlüke üzerinde mâlikine, mülkiye! hakkı tanıyan gayr i-

enkullerdır k i , mutasarrıf ı bu gayrı menku l l e r i n lem zatına ve hem de

mülkiyeti menfaa t ine sah ip t i r . Yan i sahibi arz burada hem rakabe ve

hem de mülkiyeti menfaat ine aynı zamanda ma l i k bulunmaktadır. Arazi-i

menüüke d ü n ve b i r de son zamanlarda elvıyei selâse (uç l i r a ) tesmiye

o lunan Ka rs , A r d ahan ve A r t v i n vilâyetlerinin bize iltihakları i le mey­

dana gelen beş neviden ibaret bulunmaktadır .

46 — 1) K u r a ve kasabatı kad ime araz is i .

Bu nev i araz i mülk toprakların b i r i nc i nev ' in i teşkil ey lemekted i r .

Bun l a r sahib ine aynî hak l a rdan mülkiyet hakkının mal ike temin ettiği

bütün hak ve men faa t l e r i n i sağlarlar.

Bu nevi araz i , k u r a .ve kasabat derunlarında bulunan arsa lar la bun­

ların kenarlarında bu lunup ta t e t imme i sükna (sükrayt lamamlayıyani

i t i b a r o lunan ve nısıf dönümü tecavüz e tmiyen (800 arşın) ye r l e rd i r .

47 — 2) Mülk toprakların i k i n c i nev i n i n t em l i k i sahih i le t em l i k

o lunan arazı teşkil ey lemekted i r .

Bu nev i araz i haddi zatında arz-ı m i r i o lup leml ik i le nev'i mah iye ­

t i n i değiştirmektedir. Demek o luyor k i t em l i k i sahih i l r îemllk muame­

les in in yapılabilmesi için araz in in muhakkak surette arz-ı memleket ol-

k ı f i ı r B i n a e n a l e y h a h k a m ı t ı k h l y en l n e m r u d U n y a y a t a l l û k nit-n u k u m ı t e l a u v i n

d e n K a n u n u M e d e n i l e v a l m o l u n a n m u a m e l a t k ı a m ı n a m ü t e a l l i k m e a a l l h ak i ka t l i »

e tyay ı m e z k û r e d e n h a k k ı İ n l i r a j n m e d a r v e m u ı l e n i r i l b u l u n a n m var l e y i t a « a r r u n *

y e y e m ü p t e n l d l r k ı l ı h u K a n u n u M e d e n i i l e l a a a r r u f u n m e t r u u K a y n m e ı r u u n r t a n

t e m y i z v e a n a r .nre h u k m u l a y l n u l u n u r K u l ü b ü r p l i i e i f ı kh ıye b u b a p l a m a k s a d a

k a r ı Lae de , b e r m u k i e u l h ü k m l i «er'I a e r l f r a k a b e i ı b e y t u l m a l r a n o l a n a r a n a - 1

a h k a m ı a e n i y e l a u H a n l y e •.\< \ n l d u i u n d a n a r a z l ı m e z k û r e n ü v e n l a a a r r u r t y e t i n i b i r ­

b i r i n d e n t e m y l r l İle t a y i n h ü k m ü n d e c ^ r u l c n i h t i y a r a m e b n l a h k a m ı seniyeı l u l l a -

n l y e y l t a m i l b i r k a n u n v a r ' M u n m u ı ve b u n u m u h t e v i o l a n kıtn[> K a n u n n a m e l A r a z i

k t rn l İle t e v ı l m k ı l ı h m ı ı l r r . » .

H l l s n ü E f e n d i , a d ı g e cen m r t , a. 2 B u i z a h a t d u r u m u ayd ı n l a t a m l y o r t a d a . A r a »

K a n u n u n u m ü m k U n m e r t e b e F ı k ı h h ü k ü m l e r i n d e n u z a k k a l m i ı i i r . B u k a n u n u n h l r

v o k k ı a ı m l a n f ı k ı h h u h ü m l r r i m ' >abn i i r ı a f u g m a h a l l i n r f v e mn*ı ier i i i u t n n ü n d e fc*n>

m u » v e t a d a r n l u n d u i u . a m a n a n a z a r a n y v n l e s a a l a r İ h t i v a ey lemiş " l a n h l r k a n u n ­

d u r . B l l b a n t a b u k a n u n d a a r a z l l m e t r û k e y e a l ı b ü k ü m l e r r a m t m n n n a z a r a n i l e n h l r

m a h i y e t v e k a r a k t e r l a m i m n k l a d n

T Ü R K E U T K U K U N D A O R M A N M Ü L K İ Y E T İ

ması meşruttur. Bu da gösteryor k i diğer nevi t op r ak l a r üzerinde bu k a ­

b i l b i r muamele cereyan edemez.

E m v a l i emirîyede t asar ru f , Mecel len in 7 58 İnci maddesi muc ib ince

maslahata manu t olduğundan arazi-i em i r i y en i n t e m l i k i sahih o lunab i l ­

mesi mesa-i şer'inin (müşevviğin) vücuduna ve canib-i m i r i için menfaat

ve maslahatın t a hakkukuna mütevakkıft ır . Buradak i mas lahat tâbiri

müphemdir. Müelliflerce mas laha t tan maksud o lan âmme men faa t i d i r .

Haz inen in bütçe d u r u m u tevazün ha l inde ise, yan i va r i da t masrafları

karşılıyorsa arazi-i e m i r i y e ancak zııfı kıymetle eğer Devlet bütçesi mü-

tevazin değilse y an i zarure t ha l i mevcu t ise semen-i m is i l (değer pahası)

i le satı lmak hususunda Haz ine için maslahat t a h a kkuk etmiş sayılır.

Haz inen in z a r u re t i bu lunmak veyahut çifte (zı ıf ı) kıymetle i s tek l i zuhur

e tmek g ib i mesağı şer'i (müsevviğ) bu lunmaz ve şayet bulunsa b i le

âmme menfaa t i (mas lahat ve men faa t ) t a h a kkuk etmezse t e m l i k sah ih

olmaz*. •

48 — Arazi-i memlükenın i k i n c i nev'İni arazi-i öşriye teşkil eyle­

mekted i r .

3 ) Araz i-i Öşriye: Bu nevi a raz i de üç kısma ayrı lmaktadır 1 , öşre

•> M e c e l l e . - f ı k ı h h ü k ü m l e r i n i n m u a m e l a t k ı t m ı n ı n t e d v i n e d i l m e l i n d e n m e y ­

d a n a g e l e n m u a z z a m b i r h u k u k k ü l l i y a t ı d ı r . 16 k i t a p t a n m ü t e ş e k k i l o l u p 1869 sene-

t i n d e ı sdar o l u n m u ş t u r . B i r h e y e t t a r a f ı n d a n m u h t e l i f k i t a p l a r t e k l i n d e h a z ı r l a n a n

b u ese r 4 E k i m 1926 s e n e s i n e k a d a r M e d e n i K a n u n m a h i y e t i n d e m e m l e k e t i m i z d e

m e r ' J y e t t e k a l m ı ş t ı r . B a k , K a n u n u M e d e n i n i n S u r e t i M e r ' l y e t v e S e k i l T a t b i k i H a k ­

k ı n d a K a n u n . m . 43.

>) O ı d . P r o f . E b U l ' û l a M a r d i n , b u h u ı u s I c l n y e d i « a r t ı n l ü z u m u n a i ş a re t e y l e ­

m e k t e d i r : 1 ) A r a z i n i n a r z ı m e m l e k e t o l m a s ı . 2 } m ü ı e v v l g l n m e v c ü d i y e t l , 3 ) m a s l a ­

h a t ı n t a h a k k u k u , 4 ) t e m l i k i n , t e m l i k i t a s a r r u f l a r ı n e n k u v v e t l i s i o l a n hey 1 a k d i İle

m e y d a n a g e t i r i l m e z i , 5> İ v a z ı n n e t i n o l m a s ı , ••• m t l f r e z l y e l l n m e v c u d i y e t i , y a n i t e m ­

l i k s a h i h e d i l m e k İs tenen b i r a r z ı m e m l e k e t i n «Uyu h a l t n d e r . k u r t u l a r a k m ü f r e z b i r

h a l d e b u l u n m a s ı l a z ı m d ı r . ç U n k ü b i r a r z ı m e m l e k e t i n h i s s e l şay ias ı t e m l i k e d i l e m e z . T l

D e v l e t e a i t b i r m ü l k ü n l e m l l k l İ ç in B ü t ç e K a n u n u n u n h a n g i h ü k ü m l e r i n i n t a t b i k i

İ cap e t m e k t e l i r b u r a d a d n a y n ı k a i d e l e r e t A b l o l u n m a z ı İcap e t m e k t e d i r . B a k . a . g e . .

s. € v e son raa ı .

* ) A r a z l l b i r l i y e ü c n e v i d i r . B i r i n c i n e v i , f e t i h t e n e v v e l a h a l i s i l a l a m d i n i n i k a ­

b u l e t t l f t l t a k d i r d e o n l a r a t e r k v e b ı r a k ı l a n a r a z i d i r . i k i m i n e v i , f e t i h e s na s ı n da

g e n i m i n , t e v z i v e t e m l i k o l u n a n a r a z i d i r . ı n e v i İse, f e t i h e s na s ı n da g a n l m l n l n

HÜsnÜ E f e n d i : a d ı geçen eser . s. 1 1 ; H a l i s Eş re f , a d ı g e c e n eser . s, 11 v e m , H. Ce-

m a l e d d l n . a .g .e . a. l i v e m .

tâbi olan araziden her sene hasılatın onda b i r i (W10)^öşür o larak al

maktadır .

49 — 4 ) Mülk toprakların dördüncü nev ine arazi-i harac iye i sm i ve­

r i lmek t ed i r . Haraca tâbi t op rak l a r . Bun l a r da i k i kısma ayrıl maktadır.

B i r i n c i nev i b i r memleket ünveten veya su lh yo lu i le ie tho lunup da g a y r i ­

müsl im o lan asıl y e r l i l e r i n e l ler inde bırakılan araz id ir . Bu şekilde ta fs i l

d u r u m u dok t r i nde ihti lâf l ı bulunmaktadır . Haraca tâbi topraklanıl b i ­

rinci kısmına haracı mukaseme, diğeri de haracı muvazzafadır*.

' ı A l ı n a n h a r a ç İki k i n i n i d i r : - H a r a ç b e y l ü l m a l İçin n h z u l u a a n r e s m e d e r l e r k l

e v v e l a i k i k ı s ı m d ı r : B i r i . h a r a c ı r u u ı d l f i e r l de h a r a r ı a r a z i d i r H a r a ç ı r u u s e s h a s l a n

e â n l b l m i r i IcJn a l ı n a n m u a y y e n v e r g i d i r , H a r a ç ı a r a z i , c a n i b i m i r i İçin a r a z i d e n a l ı ­

n a n v e r g i y a h u t h a s ı l a t ı n d a n a l ı n a n h i s s e d i r » A t ı f B e y , a d ı seçen eser , s, 20 .

A r a z i K a n u n u n d a y a l n ı z a r a z i h a r a c ı m e v c u t o l u n i k i k ı s m a a y r ı l m a k t a d ı r

a l H a r a ç ı m u k a s e m e d l r k l a r a z i n i n h a s ı l a t ı n d a n y e r i n t a h a m m ü l ü n e g o r e ö ş ü r den

n ı s fa k a d a r y a n i 1 / 1 0 - 5 - 1 0 a r a s ı a l ı n m a k ü ze re t a y i n o l u n a n şeyd i r .

- M u k a s e m e , b ö l ü ş m e k m a n a s ı n a g e l m e k l e d i r ı m a n a s ı n d a d ı n . Y a n i h a r a n m u ­

k a s e m e a r a z i n i n h a s ı l a t ı n d a n m e m u r t a r a f ı n d a n b e y l ü l m a l İçin z ü r r a i l e b O l u s e r r k

y e r i n t a h a m m ü l ü n e gü re o ı ü r . h u m u s , r u h u . s ü l ü s v e n ıs ı f s l h l t a y i n u l u n m u ş r e ­

s i m d i r » . A l ı l B e y , ad ı geçen eser . s. 20 .

b ) H a r a n m u v a z z a f a d ı r . U u d a a r a z i ü ze r i ne m a k t u b i r s e k l i d e l m a k t u l > e i

v e ç h l l e i y e t i n t a h a m m ü l ü n e g o r e t e s b l t n l u n m u » o l a n m u a y y e n b i r m i k t a r akçed i r

A r a z i K a n u n u , m a d d e 2. B a k : D ü s t u r . 1 I n e l t e r t i p , c i l t : I . İ s t a n b u l 12**». s WIV

E , M e r d i n i O s r e t a b i t o p r a k l a r ı n h a r a r a tAüı I n p r a k l a r d a n a y r ı l m a s ı h u ­

s u s u n d a , k ı s t a s o l a r a k b u n l a r ı n s u l a m a I I I K U I k e y f i y e t i n i n a i a f j a l m a k l a d ı r S a y ı n

H o c a m a g o r e a r a z i n i n ı s kas ı nda guç lUk t e zahü r e d i y o r s a a r a z l l o ı r ü y e . e i e r ı s k a l a ­

r ı n d a h e r h a n g i b i r z n ı i u k m e v r u t d e f t i İne a r a z l l h a r a t i y e y a n i h a r a r a t . i b i t o p r a k l a r

k a r s ı s ı n d a b u l u n m a k l a y ı z B u n l a r ı b i r b i r i n d e n a y ı r m a k t a k ıs tas o l a r a k m ü ı l i m v e

g a y r i m ü s l i m N k k e y f i y e t i n i İ ler i s ü r e n l e r de v a r d ı r Y a n i l e v z l e d i l e r e k a r a z i , gayr ı-

m ü s l l m l e r e v e r i l e c e k s e h a r a c i y e . m u s l l m l e r e ine oarüye s ı n ı f ı n a i t h a l o l u n u r d u fl*k

H a l i s Eş re f . s. 2 7 . B u s o n k u d a s a t a r a f l a r d ı r i a d ı g e e r n e s e n «B i daye t i teessüsü

D e v l e t i A l i z e d e a r a z i h a k k ı n d a İ t t i h a z o l u n a n u v u l ve m u a m e l e m e m a l ı k ı m e O u h n

a r a z i s i n i n b a z a n b e y n e l g a n i m l n t a k s i m i v e y a a h a l l l k a d i m e ! g n y n m ü s l i m e n l n s J l a l l H

t e m e l l ü k ü n d e i p ka s ı 11e a r a z l l h a r a c i y e t ( H a l ı n Eşre f B e y : ad ı g e cen eser , a. 2 7 1 .

A t ı f Bey d e H a İ l s Eşre f in f i k r i n e i l t i h a k e t m e k t e d i r . «Mem leke t a r a z i s i g a y r i m ü s l i m

o l a n e shab ı y e d i e r l n d o İpka e d i l m e k , şe ra i t i s u l h İ k t i z a s ı n d a n İse y ed l t - r l n de İpka v e

a r a z l l m e z k ü r e Üzer i ne h a r a ç v a z e d i l i y o r * . A t ı f B e y , ad ı geçen eser . s. 2. H U s n u

E f e n d i d e a d ı geçen e s e r i n d e « G a y r i m ü s l i m o l a n as ı l y e r l i l e r i y e d l e r l n d e t a k d i r v e

İpka k ı l ı n a n y e r l e r e a r a z l l h a r a r l y e d en i l i r » , a. 11 B a k . A l i H a y d a r . Şerh i Ced ld- I

728 T Ü R K H U K U K U N D A O R M A N M Ü L K İ Y E T İ

50 - i - B ) Arazi-1 em l r i y e (arz*ı mem leke t ) .

Araz i- i em i r i ye , memleke t im i zdek i (Araz f Kanununun mer ' l bu lun­

duğu müddet zarf ında) toprakların İkinci nev'Jni teşkil ey lemekted i r .

Bu nevi t o p r ak l a r da rakabe mülkiyeti Dev le te a i t o lup mülkiyeti

menfaa t t a f v i z yo l u i le f e r t l e re bırakılmıştır. Devlet , mülkiyet hakkına

ma l i k bulunduğu bu toprakları yalnız mülkiyeti men faa t i n i t a f v i z deni len

b i r h u k u k i muamele i le f e r t l e re devretmek salâhiyetini ha izd i .

Ta f v i z muamelesi nev' i şahsına münhasır b i r hukukî muamele idi*.

11 K a n u n - u A r a z i . İ s t a n b u l . 1311. s 'JO-31. K e z a imk H a l i l Cemı ı l edr t l n ; a a .

13. B u İki m ü e l l i f t e bu k a n a a l t a d ı r .

P ro f . E: M a r d i n ' i n b u be t m ü e l l i f e n a z u r a n a y k ı r ı b i r (ez i ler i s u ı m e ş i n d e k i b a v

h v a Am i l . bu k a b i l t o p r a k l a r ı n e l d e g l ı U r m e l e r l y l e y a n i h a r a c a t a b i ve g a y r i m ü s l i m

e l i nde b u l u n a n b i r t o p r a ğ ı n m u z l i m e l i n e gec t l g l z a m a n nev ' l ye t defti st İ r m e m e l e r i d i r

ş a ye t d in k r i t e r i n e İ t i b a r o l u n s a ld l 4 bu s ek l i d e e l d e ğ i ş t i r m e k l e t o p r a k n e v ' l y e l l n i n

m ü t e e s s i r o l m a s ı Icajı ederd i . Kez.n h a r p ne t i ces i i a l l r ı l a l u l u n a n y e r l e r i n d ev l e t ç e

o f r ü y e v e y a h a r a c l y e o l a r a k İ l a n ı n d a n e v v e l , s a h i p l e r i n i n i s l â m i y e t ! k a b u l ed ip e tme­

me l e r i , d e v l e t i n m u h a y y e r i I f t l n e t e f l r e t m e d i ğ i g ib i , bu k a b i l y e r l e r i n i s t i r d a d ı n ı m ü ­

t e ak i p dev le r t a r a f ı n d a n ö t r İye İ lan o l u n d u k t a n s o n r a y e r i l s e k e n e n i n e l i n de b ı r ak ı l -

ııissu b u n l a r ı n d i n l e r i n e b a k ı l m a k s ı z ı n y i n e bu n e v ' l y e l l m u h a f a z a ederd i , Say.-t d i n

bu h u s u s t a b i r k ı s ( a s ( t i k l i e y l e s e idi y u k a r ı d a i şa re t o l u n a n h a d i s e l e r d e t o p r a k

n e v ' r y e i l n l d e f t l ı l l rmea l i c a p e de ı d t . B a k r E . M a r d i n , a.g.e. . s . 9 ve s on r a s ı .

* j D e v l e t i n böy l e m ü l k i y e t i m e n f a a t i b i r fe rde t e f v i z ed l f t l g ö r ü l ü n c e h a l ı r a

«1 Lear. A r i ye t H a r e ) a k i t l e r i İle Meden i K a n u n u n İ n t i f a müesseses i g e l i r s e de :

b u r a d a k i d u r u m a y r ı b i r v a z i y e t n r z e t m e k t e d l r . Y a n i Meden i K a n u n u m u z d a k l i n t i f a

h a k k ı i M e d e n l K a n u n , m a d d e 717 ve m ) bu h a k s a h i b i n i n h a y a t ı İle m u k a y y e t bu ­

l u n m a k t a d ı r . Y a n i bu h a k o n un v e f a t ı İle n i h aye t b u l m a k t a d ı r (Meden i K a n u n ,

m a d d e 721, f. İT. T ü z e l KI - - I - -. -1 - - ( h ü k m i ş a h ı s l a r d a ı İse İ n t i f a h a k k ı en c o k yUz se ­

ned i r i M e d e n l K a n u n , m a d d e 721. f. 2i. H a l b u k i a r z ı m e m l e k e t t e m ü l k i y e t i m e n f a a t i n

t e f v i z y o l u İle n a k l i müesseses i , m ü l e f a v v l z l n i m U la s a m i t a t h a y a t ı İle m u k a y y e t

d e ğ i l d i r . O n u n v e f a t ı İle İ n t i k a l y o l u i l e b a ş k a b i r s a h s a i n t i k a l eder .

B u d e v i r h M I s e s * n a i V a k t l n e benzer m a h i y e t l e r a r z e d e r s e de. o n d a n ay r ı b i r

d u r u m d a b u l u n m a k l a d ı r .

U m u m i y e t l e k i r a ( i c a r ) b i r m ü d d e t l e m u k a y y e t o l d u ğ u ve Ö l ü m l e n i h aye t b u l ­

d u ğ u h a l d e t a f v i z m u a m e l e s i ö l ü m d e n m ü t e e s s i r o l m a z d ı . Y en i B o r ç l a r K a n u n u m u *

tun 363 İnci m a d d e s i n e g ö r e İcar a k t l ö l ü m h ad i s e s i i le n i h aye t b u l m a z . T a r a f l a r

k a n u n i m«h i 1 l # r e rb ıye t s n r t l l e a k i l f e s hedeb i l i r l e r ( k e z a t c a r ve A k a r K a r a r n a m e s i v

İ a r e i v e d l a i . e v v e l k i h u k u k l a l ü z u m i f ade e t m e y e n b i r ak i t k t L A k i t l e r d e n he r

bir i d i l e d i ğ i l a m a n bu h u k u k i m u a m e l e d e n r ü c u e d e b i l m e k s a l a h i y e t i n i h a i z bu l u ­

n u y o r d u . A r a z i m e m l e k e t t e İse m ü l k i y e t i m e n f a a t b i r f e r de t a f v i z e d i l i n ce , b i l a h a r e

B Ü L E N T K Ö P R Ü L t * 72*

Arazi-i em i r i ye , arazi-i emir iye-i sırta ve arazi-f em l r i ye- l 'mevku fe o l ­

mak üzere i k i y e ayrı lmaktadır .

51 — İJ Arazl-1 emir iye- i sırfa; Bu nevi toprağı. A r a z i Kanununun

4 üncü maddesi şöyle t a r i i e tmek ted i r . Araz i- i emürye-i sırfa, m e n a f H

emirîyesi i le h u k u k u t a s am ı f i yesin den hiç b i r i s i b i r c ihete tahsis olun-

mayıp can ib i beytülmale a i t olan ve eşhasa t a f v i z ve ihale o lunan arazi-i

emi r i yed i r .

52 — 2) Araz i- i emiriye-İ m ev k u l e ;

Bu nevi toprakların i l i m sahasında b i r kaç ismi bulunmaktadır.

Bun la ra tahsisat ve irşat kab i l i nden olan vakıflar, tahsisat kab i l inden

o lan vakıflar, ve keza arazi-i mevkufe-i g a y r i sahiha den i lmekted i r . De­

mek o l uyor k i arazi-i emir iye- i mevku fey i Arazî Kanununun toprakların

üçüncü nev' i o l a rak vasıflandırdığı arazi-i mevku fey i sahihadan ayırmak

lâzımdır' . Çünkü burada sahih vasıflarda olduğu gibi rakabe mülkiyeti

vakıfta olmayıp, devlet te bulunmaktadır .

C) A r a z i Kanununun 3 üncü nev i t op rak kategor is in i teşkil eden

evkafı sahiha (vakı f lar ) , b i r k imsen in , temellükü altında bu lunan b i r

mülk a raz iy i vakıf t asa r ru funa mevzu teşkil ederek tedavülden kaldırma­

sından meydana gelmektedir*.

b u m u a m e l e d e n l e k t a r a f l ı o l a r a k r ü c u e d i l e m e z d i B u n u n b i r l e h İst isnası m e v r u t

İdi k i . o d a â m m e m e n f a a t i n a m ı n a y a p ı l a n i s t i m l â k l e r d l B u İ z a h a t ı m ı z l a , a r a z l l

e m l r l y e y l t a f v l i a d ı n ı t a ş ı y a n h u k u k i m u a m e l e n i n n e v ' I s a h ama m ü n h a s ı r h l r d u ­

r u m d a o l d u f t u g ö r ü l m e k l e d i r .

B a k : Eb i l l ' û l f t M a r d i n . T o p r a k H u k u k u der» t a k r i r l e r i , sene : 1M4-1943 .

M A r a z i ! e m l r l y e l m e v k u f e ü ç s e k l i d e t e c e l l i e t m e k t e d i r :

a ) B i r a r a z l l e m l r l y e n i n . m e n a m h a z i n e s i b i r ı l h e l l h a y r a l a h a ı t e ü l l m l s J s e

ı m e n a f t l h a z i n e m u a c c e l e , m ü e c c e l e , f e r a â h a r c ı v e i n t i k a l h a r c ı n d a n İbaret b u l u n ­

m a k t a d ı r ) .

b ) A r z ı m e m l e k e t i n h u k u k u t a s a r r u f l y e a l b ü c â n l b ı h a y ı a t a h s i s ed i lm i ş l ı c .

c ) A r z ı m e m l e k e t i n h e m m e n a f l l h a z i n e s i v e h e m de h u k u k u l a s a r r u f l y e s l b i r

r l h e t l h a y r a t a h s i s e d l l m l ı İse,

T a h s i s d u r u m u da s a h i h v e s ay r ı s a h i h n l m a k ü ze re İkiye a y r ı l m a k l a d ı r :

S a h i h t a h s i s l e r d e Gö r ü l en I» h a d d i z a t ı n d a h a z i n e b ü t çe s i nden g ö r ü lmes i k k t l »

e d e n İs lerd ir .

G a y r ı s a h i h t a h s i s l e ise h a z i n e n i n böy le b i r h u s u s u İfa e t m e k m ü k e l l e n y e t i n d e

o l m a d ı ğ ı b i r t a h a l s l l r

• ) c V a k ı f m e n f a a t i İ b a d u l l a h a a l t o l u r v e ç h i l e b i r o y n ı Cenab ı H a k k ı n m ü l k ü

h ü k m ü n d e o l m a k Üzere t e m l i k m a h p u s v e m e m n u k ı l m a k t ı r . » ı B u k : Ö m e r H i l m i

E l e n d i , A h k A m ü l E v k a f , İ s t a n b u l 1307 , t . 2 . ) .

730 T Ü R K H U K U K U N D A O R M A N M Ü L K İ Y E T !

53 — Vakıf lar , uzun sen elerden ber i memleket im izde önemli r o l l e r

oynamış müesseselerdir. A m m e h i zme t l e r i n i n b i r çoklarım vakıf müesse­

seleri karşılamış ve uzun müddet bun lara cevap vermiştir.

Vakıf lar mah i ye t l e r i i t i b a r i y l e bazı kısımlara ayrılmakladırlar*.

D ) Arazi-İ me t r uke ( m e t r u k t o p r a k l a r ) . A r a z i Kanununun dördüncü

nevi topraklarım teşkil ey lemekted i r .

Araz i- i me t r uke tâbiri z i h i n l e r i şaşırtmamalıdır . Burada te rk tâbiri

( m e t r u k ) mülkiyetten y an i bizzat veya her hang i başkası leyh ine o lan

b i r t e rk anlaşı lmamalıdır . Rıı tâbirden maksııd olan şey. âmmenin i s t ima l

ve ist i fadesine bırakı lma key f i y e t i d i r . F i l h a k i k a bugün bu tâbir t e rked i l ­

m iş o lup ye r i n i âmme emlâki ıstılahına bırakmış bulunmaktadır .

Araz i- i met j t i kede tahsis k e y f i y e t i en önemli unsur bulunmaktadır .

Z i r a bu tahsis k e y f i y e t i i le bu kab i l t op rak l a rda hususî mülkiyet f ey i z l e r i

( k i umum iye t l e üç hale i r ca ed i lmek ted i r ) (usus, f ruc tus , abusus) , cere-

K e z a B n k : S i d d i k S a m i O n a r , a d ı « ecen e se r , s. 517 v e m .

») V a k ı f l a r , o y m İ le v e y a v a r i d u t l y l e İ n t i f a o l u n a n v a k ı f l a r o l m a k ü ze re I t y y e

a y r ı l m a k t a d ı r l a r .

V a k ı f e d i l e n b i r s e y l n y a b i z z a t k e n d i s i n d e n v e y a t e m i n e y l e d i 5 1 v a r i d a t t a n

i s t i f a d e o l u n a b i l i r .

A y n i İle i n t i f a o l u n a n v a k ı f l a r a b a y ı r müessese le r i imue s se s a t ı h a y r l y e i d e n i l ­

m e k l e d i r . B u n l a r u m u m i y e t l e c a m i , m e k t e p , s e b i l v e ç e şme l e r g i b i g a y r l m e n k ü l l e r d i r .

B u n l a r da i k i y e a y r ı l m a k l a d ı r l a r :

a ) Z e n g i n l e r i n İ ş t i r ak e d e b i l e c e k i e r l a y n i i l e i n t i f a o l u n a n v a k ı f l a r ,

b j B u n l a r ı n İ ş t i r ak e d e m İvecekler i v a k ı f l a r .

V a r l d a t i l e İ n t i f a o l u n a n v a k ı f l a r d a d d r l k ı s m a a y r ı l m a k l a d ı r l a r :

ı i l e a r e l v a h l d e i l ,

b ) I c a r e t e y l n l i .

c j m u k a t a n l k a d i m e ! J ,

ü» l e a r e l v a h i d t l k a d i m d i .

B u h u s u s t a i z a h a t k i n su « t o r l a r a h a k : E b ü r o i a M a r d i n : A h k a m - ı E v k a f , T a s

b a n m a s ı , İ s t a n b u l , 1340 .

K e z a , A l i H a y d a r : A h k a m ü l v u k u f . İ s t a n b u l . 1340 .

Ö m e r H i l m i E f e n d i , A h k A m Ü l E v k a f , e v v e l c e a d ı geçen e se r .

K e z a , Y a r g ı t a y i k i n c i H u k u k D a i r e s i B a ş k a n ı H i m m e t B e r k i n i n ( V a k ı f l a r ı İs­

m i n i t a ş ı y a n e s e r i , t s l a n b u l 194G, İk inc i bas ı , b i l h a s s a İk inc i k ı s ım , s 12 v e sonras ı .

K e z a , S ı d d ı k S a m i O n a r , a d ı peçen eser , t . 309 v e m ü t e a k i p .

K e z a b n k : P r o r E b U r û l ü M a r d i n , ad ı g e c e n e s e n s. 55 v e son r a s ı .

K e z a b a k : D r . F e r i t H a k k ı S a y m e n , M e d e n i K a a u n u m u z d a h ü k m i ş ah ı s l a r , t a t .

1944 , s. l u v e son r a s ı .

y a n el mem ek ted i r E s k i tâbirle artık bu kab i l toprak la rda mülkiyet

fey i z l e r i cereyan edemediği g ib i hususî mülkiyete has olan hükümler de

t a t b i k olunmaz"»

54 — 1274 t a r i h l i A r a z i Kanununda beşinci kısım yan i son nevi me*

vad (ö lü) t o p r a k l a r teşkil ey lemekted i r . Bu kabi l t op rak l a r n am i hayat­

tan m a h r u m o lup ihya f i i l i i le mülkiyet mevzuuna veyahut arazi-i mem­

leket ka tegor is ine g i r eb i lmek ted i r " .

Fasıl i l i

55 — 1274 t a r i h l i A r a z i Kanununun , toprakları beş kısma ayırdığım

incelemiş bu lunuyoruz . Bu t aks im key f i y e t i aklî ve h ak i k i b i r t aks im o l ­

mayıp bilâkis İtibari ve İstikra! b i r mah iye t taşımaktadır. İtibarî ve is-

tikraî oluşundandır k i hazt nevi t op r ak l a r ve yer l e r bu beş kısma i t ha l

edilememişlerdir. Mevzuumuz ( konumuz ) olan bazı o rman la r bu beş kı­

sımda yer alamamışlardır.

" > A r a i l K a n u n u , a r a z i l m e t r û k e y l i k i k u m a a y ı r m a k l a d ı r :

a l U m u m i kıtt ım, yarıl u m u m u n i s t i m a l i n e t e r k o l u n m u s . ı raz i .

b ) H U S U B I k ı t ı m , b i r k ı * ı m h a l k ı n İ s t ima l im? t e r k v e t a h s i s o l u n a n a r a z i .

A d ı g e c e n k a n u n u n b e s i n c i m a d d e s i şöy led i r : « A r a z i ! m e t r u k e İki k ı s ı m d ı r B i r i

u m u m h a s İçin t e r k o l u n m u s y e r l e r d i r k l t a r i k i a m b u k a b i l d e n d i r D l & e r i . b i r k a r y e

v e k a s a b a v e y a k u r a v e k a s a b a l ı m ü l e a d d i d e n i n u m u m a h a l l ı l n e t e r k v e t a h s i s k ı ­

l ı n m ı ş o l a n m e r ' a l a r b u k a b i l d e n d i r , »

İ l a v e e d e l i m k l A r a z i K a n u n u n d a ı m e t r û k e y e a i t k a i d e l e r z a m a n ı n a n a ­

z a r a n o l d u k ç a İ ler i v e e t r a f l ı h ü k ü m l e r i i h t i v a e t m e k t e d i r .

« ) A r a i t i K a n u n u n u n b e s l n H m a d d e s i , m e v a d l o p r a k l e n çüyle t a r i f e t m e k l e d i r ,

m ı k i m s e n i n t a s a r r u f u n d a o l m a d ı k ı v e a h a l i y e t e r k v e t a h s i s k ı l ı n m a d ı f t ı h a l d e

c e h l r ü s s a v t o l a n k i m s e n i n a k say ı ü m r a n d a n sayhas ı I s t l m a o l u n m ı y a c a k d e r e c e y a r ım

s a a i m i k t a r ı mes J i f e b a l d l y e t l o l a n h a i l m a h a l l e r d i r .

A r a z i K a n u n u n u n m e z k û r t o p r a k l a n Bek l i i m k ı m ı n d a n d e r i ş t i r m e h u s u s u n d u o r ­

t a y a k o y d u f t u l h > a . t a r i h l i T a p u K a n u n u n u n f> v e 7 n e l m a d d e l e r i y l e baz ı h a r t l a r

a l l ı n d a k a b u l e d i l m i ş İse de 9 4 5 t a r i h v e 4753 say ı l ı Ç i f t ç i y i T o p r a k l a n d ı r m a k a n u ­

n u n u n 64 ü n c ü m a d d e s i y l e o r t a d a n k a l d ı r ı l m ı ş t ı r .

i h y a İçin e s k i h u k u k l a baz ı ş a r t l a r ı n m e v c u d i y e t i a r a a m a k t a İdi .

a ) I z n l a m t m ü l k l y e t i m e n f a a t i e l de e t m e k i ç i n ) . İ z n l h a s İse z a t i m ü l k i y e t i t e m i n

e y l e m e k I c i n .

b ) İ h y a f i i l i n i n m e y d a n a g e t i r i l m e s i

ı-ı B u f i i l i n Uç. sene i ç i nde t a h a k k u k u .

F a z l a İ z a h a t Win b a k : A t ı f Be> . a d ı geçen eser . s. 12,

732 T t v R K H U K U K U N D A O t t M A N M Ü L K İ Y E T İ

Esasen A r a z i Kanununda mevcut olan t op rak şekilleri nev ' iye l haki-

mtndan oldukça sabit b i r d u r u m arze tmekted i r le r .

F i l h a k i k a her ka tegor i t op rak l a rda kaideten nev'ıyet muhafaza edi l

mekted i r . Faka t her ka iden in olduğu g i b i bu ka idenin de bazı hususi

(özel) istisnaları mevcu t t u . Konumuzdan fazla uzaklaşmamak için bu

nokta lara ( i s t i sna l a ra ) temas etmeden geçeceğiz.

56 —• Görülüyor k i , bazı ormanları 12T4 t a r i h l i A r a z i Kanununda ,

[adat o lunan toprak nev i le r ine İthal imkânsız bulunmaktadır. Bu bakım­

dan o rman l a r mah i ye t l e r i i t i b a r i y l e müstaki l b i r ka tegor i o l a rak yer

almaktadır*.

F i l h a k i k a A r a z i Kanununda umum iye t l e cİbali mubaha ormanları

adı i le t avs i f o lunan o rman la r , mezkûr kanunun toprak nev i ler ine i t ha l

ed i lmemekle beraber bunları i l g i l end i ren bazı hükümler mevcu t tu r .

A r a z i Kanununun 19, 30, 9 1 , 92 ve 104 üncü maddeler inde orman-

tara mütedair hükümler göze çarpmaktadır. Faka t bu hükümler o rman ­

l a r g i b i önemli b i r mevzuun ihtiyacına gayrı kâf idir . Bu eks i k l i k kend i ­

s ini göstermekte gecikmemiş ve i le r ide etraflıca görüleceği veçhile 11

Şevval 1286 ( 1 Kânunuevvel 1285) t a r i h l i O r m a n N izamnames in in ısda­

rına İhtiyaç hissolunmuştur,

57 — A r a z i Kanununun 30 uncu maddesinde ormanların muayyen

kısımlara ayrıldığını görmekteyiz. F i l h a k i k a Osmanlı Dev le t inde •Mema-

l i k i Mahrusa i Şahanede* o rman l a r dört kısma ayrılmışlardır 1 .

1) H u l u s i kişiler uhdesinde bu lunan ko ru l a r .

2) C iba l i mubaha tâbir o lunan orman lar ' .

•ı 1774 A r a z i K a n u n u n d a k i t o p r a k n e v i l e r i n i k ı s a ca g b n t ı ü ı o l duk . B u İncele­

m e l e r i m i z i n l ü z u m u k e n d i l i s i n d e n t e b a r ü z e t m e k t e d i r . A k ı l i a k d l r d e e v v e l c e M/de

m e v r u t ( d an a r a z i r e j i m i n i a n l a m a k k a b i l o l a m a z d ı B u d u r u m i y i c e a n l a ş ı l m a d a n

o r m a n l a r ı n t t ı p rak r e j i m i b a k ı m ı n d a n m a h i y e t l e r i n i t e t k i k e tmek k a n a a t i m i z c e İm­

k a n s ı z o l u r du . B u b a k ı m d a n bu h u s u s t a k i i z a h a t ı m ı z çok g ö r ü l m e m e l i d i r . K a n a a t i ­

m i z e » , a n c a k böy l e b i r i n c e l e m e y a p ı l d ı k t a n s o a r a o r m a n l a r ı n e v v e l k i h u k u k t a k i r e ­

j i m i n i n n l n m a k k a b i l d i r .

*> A r a z i K a n u n u n u n ^ 0 . m a d d e s i s üy l ed l r ; -c i ba l i m u b a h a De a b a l l l k u r a y ı

m a h s u s o l a n o r m a n ve k u r u l a r d a n m a a d a csvar ı h ü d a y ı nab l t o l u p I h l l l a b e n eben

a n c e l v e y a h u t a h a r d a n t e f e r r u û a n t a s a r r u f o l u n a ge len k o r u l a r iap*u İle t a s a r r u f

n l u n u r a k e s ç a r ı n ı y a l n ı z m u t a s a r r ı f ı k a l e d e n R c a n l b l n d e n b i r i k a t e deeek o l u r s a me­

m u r u m a r i f e t i y l e m e n e d l l e b l l l r v e eğe r k a t e l m l s İse o l esca r ı n k a i m e n k ı y m e t i n

c a n i b i m i r i İ ç in a l ı n ı r ve b u n l a r ı n m a h a l l e r i için d a h i c an i b i m i r i d e n ö ş r e m u a d i l

i r a r l z e m i n a l ı n ı r ve b u m a k u l e k o r u l a r h a k k ı n d a d a h i a r a z l l s a i r e m u a m e l e o l u n u r *

* ) O r m a n N l / A m n a m e s i n İn m i r i a d d e d l ı l o r m a n l a r .

Evka f a bağlı o r m a n l a r

4) K u r a ve kasabala mahsus baltalıklar.

İmdi bu dört nevi o rman şekillerini ince l iye l im .

58 — Şahıslar (kişiler) uhdesinde bulunan koru lar . Bun lar da ara­

larında i k i kısma ayrı lmaktadır lar.

I — Eşcan (ağaç lan) mülk o lan k o r u l a r :

Ağaç l an mülk o lan k o r u l a n üç kısma ayırmak kanaat imizce müm­

kündür,

a) Arazi-İ memlûke üzerindeki k o r u ve ormanlar .

Burada hem ağaçlar ve hem de toprak mülk kategoris ine g i rmek­

ted i r .

b) Araz i-i em i r i y e üzerindeki ko ru ve orman lar .

Burada , m i r i t op rak üzerindeki mülk o rman l a r bahis konusu o lmak­

tadır.

c ) Vakı f t op r ak l a r üzerindeki ağaçlar,

Mukataal ı vakıflarda olduğu g i b i , vakıf zemin üzerindeki ağaçların

akıbeti mülk hükümlerine tâbi tutulmuştur.

İkinci ve üçüncü ka tegor i o rman l a rda toprak , mülk o lmamak la l»era-

ber, üzerlerindeki ağaçlara tebean mülk hükümlerine tâbi id i ler . Esasen

evve lk i h ukuk t a , bugünkü anladığımız mânada mütemmim cüzü' telâk­

k is i mevcut değildi.

Bu bakımdan zemin i le üzerindeki zevaidin (ilâvenin) nev'İyetlerl b i r

o lmayab i l i r d i . A y n i nev ' iye t i taşıma key f i y e t i , aynı hükme tâbi o lma key­

f i y e t i n e mâni olamıyordu. Z i r a evve lk i hukukun , tâbie ayrıca hüküm •ve­

r i lmez , kaidesi neticesi o la rak nev ' i ye t i n i muhafaza etmekle beraber,

mevcud iye t i n i idame ettirdiği müddetçe üzerindeki mülk zevaid hüküm-

ter ine tâbi o l uyo rdu .

A r a z i Kanununun 29 uncu maddesine göre * B i r k imse mutasarnf ı

olduğu araz i üzerinde memurun izn i i le eşcan gayrı müsmire garsederek

k o r u i t t i h a z eylediği halde o l eşya kend is in in mülkü olup yalnız anın katı '

ve kal'eylemeğe salâhiyeti vardır. Ve başkası kat" ederse o l eşyanın ka i ­

men kıymetini alır. V e bu maku le koruların maha l ler ine ha s bel mevk i

mergub lye t mütefavileye riayet o lunarak öşre muad i l icare-i zemin tah ­

rir ve tahsis olunur.»*.

•> K a i m e n k ı y m e t e v v e l k i h u k u k u n n a z a r ı i t i b a r a a l d ı £ t k ı y m e t l e r d e n b i r i n i

t e şk i l e l m e k t e i d i M e b n i y y e n . m ü s t e h l k k ü l k a l ' I k ı y m e t l e r «Ib* H u m e r h u m u n i r a d e

e t t l f t l m a n a »Öyle I d l : * E b n l y e v e e s r a r ı n b u l u n d u k l a r ı y e r d e d u r m a k ü ze re k ı yme t ­

l e r i d i r k l a r z b i r k e r e e b n l y e ve e s r a r Lle b e r a b e r ve H b i r k e r e e b n l y e ve e s r a r d a n

73-1 TİTRK H U K U K U N D A O R M A N M Ü L K İ Y E T İ

Görülüyor k i , bu nev i o rman l a rdan yalnız eşearm m a l i k i kal 'a salâ-

h i y e t t a r bulunmaktadır . Kendis inden başka b i r üçüncü şahsa bu hak ve

salâhiyet tanınmamışt ır .

Esasen Mecel len in b i r hükmüne göre, sebepsiz o l a rak ; birinin mesrn

bir malını diğer bir kimsenin *a}iz eylemesi caiz değildir*, ( B a k : Mecelle,

mad. 97 ) ' ,

Bu misil lû ağaçlar bazı şartların t a h a k k u k u hal inde, arazi-i em i r i y e

üzerine gars edilecek o lu r l a rsa mülk nev ' i mah i ye t l e r i n i muhafaza ede­

biliyorlardı.

Üâve ede l im k i , bu gars iya t dolayısiyle, ga rs iya t t a bu lunan k imse

arazi-i em i r i yeye m a l i k olmaz, arz-ı m i r i nev ' i mah i ye t i n i değiştirme­

mekted i r .

Hat tâ Devlet bu bakımdan Öşre muad i l o lmak üzere icare-i zemin

(bedel-i muka t aa ) a lmak t a i d i .

Ağaç garsedilîp de mülk k o r u meydana gelmekle buradan hisse-i

m i r i y e i s t i f a olunanı ıvacağından, buna muad i l İcare-İ zemin a l ınmakla

i d i . E v v e l k i h ukuk t a icare-i zemin , bedel-i muka t a a ; b i r arz-ı m i r i n i n

z i r aa t ten , y an i ek in ekmekten başka b i r şekilde i n t i f a olunduğunu gös­

teren ve müeccele müessesesini ifade" ey l i yerek , Dev le t in bu t o p r a k t a k i

ihtisasını tebarüz e t t i r en tâbirler i d i ,

59 — I I ) Hüda-i nab i t k o r u l a r :

Bu kab i l o rman l a r , baba ve dededen i n t i k a l veya ahardan teferruğ

yo l u i le t a s a r r u f o lunmaktadır lar ( B a k : A r a z i Kanunu , mad . 3 0 ) ,

Bu kab i l o rman l a r muayyen şahıslar tarafından tasar ru f o l unmak la

beraber, mülk mah iye t i nde değildiler. Bun l a r m i r i b i r t op rak üzerinde

bulunduklarından, arzın hükümlerine tâbi o lmak ta id i ler . Demek o luyor

k i burada tâbie ayrıca hüküm ver i lmez kaidesi cereyan edememekte,

bilâkis ormanın âkıbeti m i r i hükümlere tâbi t u t u lmak t a i d i .

, I ı

h a i l o l a r a k t a k v i m o l u n u p IkJ k ı y m e t b e y n i n d e k i t e f a z u l n e İse e b n l y e v e es ra r ı n

k a i m e n k ı y m e t i d e m e k o l u r ( B a k : H a l i s E s r e f L ad ı seçen eser . s. 2 3 f i ; k e z a b u h u s u s

k i r i b a k : M e c e l l e , m a d , 8 8 4 ) .

*) B a k : A t ı f B e y . a d ı geçen eser . s. H a l i s Eşref , ad ı geçen eaer , s. Z3S

• i M ü e c c e l e b i r arzı m i r i n i n t a f v l z a k d i n d e n s o n r a b c y t ü . m a l e g e t i r d i ğ i s e n e l i k

Ücret İd i . B u ücre t b i r n e v i k i r a m a h i y e t i n d e o l u p . b i d a y e t t e a l ı n a n b e d e l l n 4 b i r c ü z ' ü

o l a r a k t e l a k k i o l u n m a k t a İdi . O r m a n N i z a m n a m e s i n i n b i r i n c i m a d d e s i a y n e n s b y l e d l r :

« D ö r d ü n c ü k ı s m ı n t eşhas u h d e s i n d e o l a n o r m a n l a r ı a h k f t m ve m u a m e l a t ı l a s a r r u -

f l y e s l v e a h v a l i s a l r e s l A r a / l K a n u n n a m e l H ü m a y u n u n u n m e v a d d ı m u h t e l I f e s i n i l e

m u k a r r e r o l d u ğ u n d a n I s b u n i z a m n a m e o n d a n b a h s e t m e y i n y a l n ı z m i r i y e v e e v k a f a

v e k u r a y a m a h s u s o l a n b a l t a l ı k l a r a s amJ l d l r , „ a

Şahısların uhdeler inde bu lunan ko ru l a r hakkında 1275 t a r i h l i A raz i

Kanunu hükümleri car i i d i . 11 Şevval 1286 t a r i h l i Orman Nizamnamesi ­

n i n b i r i n c i maddesi bize bu hususu sa r i h b i r şekilde göstermekledir.

Demek o l uyor k i , O rman Nizamnamesi kişilere ait o rman ve k o r u ­

l a ra temas etmemiş, bun la r mütedair hükümler vaz'ey lememiş t i r .

İki kısma ayrılan kişilere a i t k o r u ve ormanların hüküm bakımın­

dan aralarında f a r k l a r a t f e tmek ted i r l e r . Bunların nelerden ibaret bu lun­

duğunu tesbit eylemek konumuz bakımından fa ide l i bulunacağından, bu

hususlara temas eylemek za ru re t i n i hisseyledik. Başlıca üç f a r k tevhit

o l unab i l i r .

60 — A ) Tevarüs bakımından:

Kişilere a i t o lup ta i k i kısımdan müteşekkil bulunan ko ru ve orman­

l a r , ha le f iye t y o l u i le i n t i k a l bakımından, b i rb i r l e r i nden farklı hükümlere

tâbi tutulmuşlardı .

Uç ka tegor i altında mülâhaza ettiğimiz ağaçları mülk o lan koru l a r

(eski tâbirle eşcarı mülk k o r u l a r ) toprağa tâbi olarak t asar ru f olunmaz­

lardı'. Burada , evvelce görüldüğü üzere, arz bilâkis ağaçların hükümle­

r i ne tâbi tutulmuş i d i . Evve l k i hukuk t a mütemmim cüzüH telâkkisi mev­

cut bulunmadığından, toprak bazan kendi üzerinde bulunan ebniye ve eş-

carın hükümlerine tâbi o l uyo rdu . Demek o luyor k i . tevarüs vukuunda

burada eski h ukukun mülk t op rak l a rda t a t b i k olunan ve menşeini fıkıh

ka ide ler inde bu lan Fera iz hükümleri t a t b i k o lunmakta i d i . Hüda-i ııabit

ko ru l a r a gelince burada d u r um tamamen başka b i r şekilde tanz im o lun ­

muştur. Bu kab i l k o r u ve o rman l a r , yukarıda temas olunduğu üzere, arza

lebean t a sa r ru f olunduklarından, arz-t memleket te ta tb ik o lunan kaide-

11 B i r şey in d lAer bl ı sey •. er ind i b u l u n m a s ı n d a n do lay ı , y a n i ü n i t e b u l u nun

»eyİn a l t t a k i s e y t n a z a r a n i h t i s a s ı İ l im s a h a s ı n d a t a t b i k o l u n a c a k h ü k ü m b a k ı m ı n ­

d a n ü c h a l s ek l i n e k o n u f d m u s t u r .

a ) U i l t e b u l u n a n şey in b ü k ü m l e r i n e a l t ı n t a h l o l m a s ı ,

b l A l t t a b u l u n a n » i y i n Ua l l e k i şeyin h ü k ü m l e r i n e t a b ı o lmas ı , y a n i a u n m l a n

İ l a ve u l u n a n «ey ler in o y e r i n c l i z 'U m u i e m m l m l o l m a s ı h a i l Başka b i r dey im le , s on ­

r a d a n MAve n l u n n n şey le r in , kend i h u k u k i h ü v i y e t l e r i n i . Isı IK la İ le r in i k u y h e d r r e k .

İ l a ve o l u n d u k l a r ı şeyle k a y n a t m a l a r ı d u r u m u . Y e n i h u k u k u m u z v e m u a s ı r h u k u k l a u n

k a l d e l e n k a b u l e t t i k l e r i m ü t e m m i m r ü z ü s i s l e n i l B a k : M e d e r l K a n u n , madde fi!!*.

B M v e BB5.

t ) S o n r a d a n llflvı? n l u n a n şey ler le / -m i n i n b a ş k a b a ş k a h ü k ü m l e r e tab ı bu lun ­

m a s ı . İ l a v e m i l h u k u k i d u r u m d a esas l ı bir dc f r l s l k l l k meydana ge t i r ememek t ed i r

E v v e l k i h u k u k u m u ! e s a s i t i b a r i y l e bu s i s t e m i k a b u l e t m i ş İdi

T36 TÜIUC H U K U K U N D A O R M A N M Ü L K İ Y E T İ

lere tâbi tutulmuşlar i d i . Bun l a r var i s le r ine A r a z i Kanunu hükümleri

dairesinde i n t i k a l ederlerdi" . ( B a k : A r a z i Kanunu , mad. 54-55 ve 17 M u ­

ha r r em 1284 t a r i h l i Tevsİ-i İntikal Kanunu , mad . 1-3).

Tamamen i ık ıh esaslarına müstenit u lan fera iz hükümlerine fcöre,

müteveffanın f e r i ' l e r i ; e rkek (zükür) ve kız <inas) olmalarına binaen 4

i k i l i b i r l i o l a rak terekeye na i l i hak o lmak t a id i l e r ' . Ha l buk i , arazi-i emi-

riyede, mu r i s i n mirasçılarına i n t i k a l k e y f i y e t i , b idayet te üç sınıf mirasçı

için mülâhaza olunmuştu. Üç sınıf, şu mirasçılardan terekküp e tmekte

i d i :

• I G h r ü l ü y o r k l b u k a t e g o r i o r m a n l a r , m i r i m a h i y e t i n i t a ş ı m a k t a d ı r l a r .

*J M ü t e v e f f a n ı n t e r e k e s i n i n m i r a s ç ı l a r ı n a t a r z ı İ n t i k a l i h u s u s u n d a İ l im s a h a ­

s ı nda , baş l ı ca Uc s i s t e m k a b u l e d i l m i ş t i r :

u l F e r i u s u l ü : b u s i s t e m e v v e l k i h u k u k u m u z u n m ü l k t o p r a k l a r İçin k a b u l e l t L A l

b i r t e v a r ü s s e k i l t ü l . B u r a d a k i İ n t i k a l t a r z ı h e r f e r d e g ö r e : m j a y y v n h a l l e r m ü l a h a z a

u l u n a r a k t a m i m o l u n m u ş t u . M u r t s l n e v l â t l a r ı . «L lzzcker-I m l s l - u hazz-ı ü nseyey l n »

A y e t i n e b i n a e n J k l l l b i r l i b i r t e r e k e t a k s i m i n e t A b l t u t u l m u ş l a r d a

D e m e k o l u y o r k l , f e r t u s u l ü t e v a r ü s s i s t e m i n d e , h e r f e r d i n m ü t e v e f f a y a n l s b e l l r

h u s u s i v a z i y e t i l e s b l t o l u n a r a k ; o n u d i ğ e r l e r i n e t e r c i h e t m * k esusı g ü d ü l m e k t e d i r

Y a n i b a b a y ı , u n a y ı , e r k e k e v l a d ı , k ı z evLAdı. k a rdeş l e r i l A n a - h a b a b i r k a rdeş , b a b a

b i r k a rdeş , a n a b i r k a r d e ş ) , a m c a l a r ı . v e s a f r e y l b u n l a n f e r d e n İ n ce l emek ; o n a

Köre İrs n o k t a s ı n d a n h u k u k i d u r u m u t c s b l l e y l e m e k .

B u h u s u s t a f a z l a t a f s i l u t I c l n b a k : İ s m a i l H a k k ı ( M a n a s t ı r l ı ) , K i l a b u l v j ı saya

VHİferalz. İst . 132**, m. 73 v e m ü t e a k i p . ; K e z a b a k : M a h m u t E s a t . K l t a b U l veı ıaya v e l -

f e r a l z , l ı t . 133ü, s h , 9S v e m ü t e a k i p .

b ) S ı n ı f u s u l ü : t O r d r e o u t l n s s e d ' h t f r l t l e r e > . TJu s i s t e m , m u r i s i n m i r a a ç ı l a r ı n ı .

y a n i v e r e s e y i t a s n i f e t m e k , b u n l a r ı s ı n ı r s ı n ı f a y ı r m a k , s ı n ı f l a r a r a s ı n d a t e r t i b e r l a y e l

e sas ı na k a k d e l e n s a d ı k k a l m a k v e üs t s ı n ı f t a m i r a s ç ı m e v e u l İken a l t s ı n ı f a g t ç m e -

m e k esas ı na m ü s t e n i t t i r

D u n e v i t e v a r ü s s i s t e m i , men şe i n i R o m a H u k u k u n d a b u l m a k t a d ı r B u g ü n ise,

m e d e n i k a n u n l a r ı n a n a s ı v e e n e s k i s i i m e r ' I y e l t e o l m a k ü ze re ı b u l u n a n 180-1 t a r i h l i

F r a n s ı z M e d e n i K a n u n u n d a , a z t a d l l A l a u ğ r a m ı ş h ı r s e k l i d e , y e r a l m a k t a d ı r . F r a n s a

K a n u n u n a g o r c d ü r t s ı n ı f m l r a s e i m e v r u t b u l u n m a k t a d ı r :

1 — M ü t e v e f f a n ı n f e r i ' l e r i .

3 — İ m t i y a z l ı c i v a r h ı s ı m l a r ı ( k a r de ş l e r v e f r r r i c r l ) . a n a , b a b a g l b t İm t i y a z l ı

a s ı l l a r d a b u n l a r l a b i r l i k l e m i r a s ç ı o l m a k l a d ı r l a r : y a n i a n a . b a b a d a n b i r i v e f a t et-

m i s i se . h a y a t l a k a l a n , b ü l l l n n ı s f ı a l m a z , e s i n i n şaft n l m a s h a l i n d e k i d u r u m u m u

h a f a z a e d e r e k y i n e y a r ı n ı n y a r ı s ı n ı ; b u d a m e e m u d h d ö r t t e b i r i d i r k l . b u va / l ye l t ı *

d ö r t t e Uç k a r de ş l e r e t e f r i k e d l l m l * o l u r .

3 — U s u l ,

a ) B i r i n c i sınıfta, erkek ve kız evlât bu lunmakta o lup mirasa, mü ­

savi ( sev iyyen) b i r şekilde iştirak eylemekte id i ler .

Görülüyor k i , burada i k i l i b i r l i b i r taks im usulü kabul olunmamıştı.

Başka b i r dey imle , fera iz ka ide ler inde t a t b i k edilen kaide t en erkek (sa­

h i h ) ko l un kadın ko la ( f a s i d ) üstünlüğü esasına ecdadımız yer verme*

mişlerdi. Esasen, isi â m i esaslara müstenit miras hükümlerinde bu prensip

mu t l ak o larak kabu l edilmemiştir. Ezcümle evlâdı üm (ana) aralarındaki

m i ras ta , i k i l i b i r l i olmayıp, seviyyen b i r t aks im usulü i h t i y a r olunmuştu.

b) İkinci sınıfta baba anadan müstakil o larak , yalnızca yer a lmak­

ta İdi.

c ) Üçüncü sınıfı ana teşkil eylemekte i d i ,

61 — 17 M u h a r r e m 1284 ta r i h i nde neşrolunan Tevsi-i İntikal Ka­

nunu, tevarüs du rumunr j a ; müteveffanın mirasçıları lehinde o lmak üzere

müh im genişlemeler İhdas e t t i . Evvelce, üç sınıf olarak mülâhaza olunan

mirasçı ka tegor i s i , bu kanun la sekiz sınıfa çıkarılmış o ldu* .

Tevsi-i İntikal Kanununda derpiş olunan sekiz sınıf şu mirasçılardan

terekküp eylemekte i d i :

0 a) E r k e k ve kız çocuklar. Bun lar a ra la r aralarında miras seviyyen

raksım o lunurdu .

H u n i n n n I m l l j a z b l a n b u l u n u n a n a habt ıy ı , 3 nı» d a i n i » İ vd i k B u f un ı f i n > n

a l a n l a r I m t t y u z s ı ı o l a n l a r d ı r .

4 — A d i c i v a r h ı s ım l a r-

B u k o n u d a f a r l a b i l g i i ç i n b a k : F ı a n ı u ı Meden i K u n u n u , nu ı ı l 731 ve m U l e « k ü ı

c | Z ü m r e u s u l ü (1,0 s y s l e m e de* pa ren te l ea * B u a i s l c m menşe i n i C e r m e n h u k u ­

k u n d a h u l m a k t a d ı r . B u n a grtre uyn i a s ı l d a n g H e n i ü r u , bu ası : 1le be rabe r b i r l ü m r r

a d d o l u n a r a k , m u r l * f u r u u Ue b i r i n c i , « l e n l n a n a babam İle. t u n l a r ı n f e r i l e r i ıkın-1.

ö l e n i n b ü y ü k a n a v e b ü y ü k b a b a l a n Ue b u n l a r ı n fer i l e r i u c u n u z ü m r e y i t e şk i l r d r r-

k*T. O cUneU z ü m r e n i n a s ı l l a r ı lae y a r ı m b u z ü m r e l e »k l l e y l e m e k l e v r b u n l a r a a n c a k

t e r e k e n i n i n t i f a h a k k ı b i r L a b a k a ' f e r l i de be rabe r sab i t u l m a k t a d ı ı B i z i m Medea l

K a n u n u m u z l a , i s v i ç r e ve A l m a n Meden i K a n u n l a r ı bu esası k abu l e l m l ı l v r d i r l i nk .

M e d e n i K. m . 43!* ve sonras ı . İ sv i ç re M K m 457 ve s o n r a n B fi B M 1<W4 ve

s o n r a n , \

* ) İT M u h a r r e m 12&4 t a r i h l i T c v s M İ n t i k a l K a n u n u n u n Kervkçesi « y n e n t üy l e ­

d i r : S u n i : TUl l- ı K U m a y u n Mu t e s h i l i m u a m e l a t ile i f a n s J n M ve t i c a r e t i n

ve o e l h e l l e s e r v e t v e m a m u r l y e l l m e m l e k e t i n bir H a t d a h a iı»*yiı ve teva l i m a k ı a d ı

İle b a t a p u t a s a r r u f n l u n a g e l e n n rnr l- l emlrkye- ve m e v k u f r n i a usul-Ü I n t t ka lAh

h a k k ı n d a k a r a r g l r o l a n m ü s a a d a l - ı sen tyc b e r v e c h l Ati beyan u l u n u r » B ak : D ü s t u r ,

b l r l n e l t e r t i p , e l i t I . s Î 3 , Tıt l & f f i

b ) A h v a t ( t o r u n l a r ) . Kız ve erkek t e f r i k i yapılmaksızın,

e) A n a ve baba. Bun l a r her i k i s i de aynı hizada ve b i r l i k t e m i rasa

nail-i hak o lmak t a id i l e r . H a l b uk i , evve lk i tevarüs usulüne göre; baba,

anaya tekaddüm etmekte ve ana ise babadan sonra nihaî o lan , üçüncü

sınıfı teşkil ey lemekte i d i .

d ) A n a baba b i r ve baba b i r e rkek kardeşler. Burada tedavül e

b i len vakf-ı sahihlere mütedair ( i c a re t ey i n l i müstegallatı v a k f i y e ) 2

Z i l kade 1285 t a r i h l i Tevsi-i İntikal Kanunu hükümlerine nazaran , farklı

b i r d u r u m göze çarpmakta i d i . Bu son kanunda , ana baba b i r erkek ve

kızkardeşter aynı hizada o lmak üzere dördüncü sınıfı teşkil ediyorlardı.

e) A n a baba b i r ve baba b i r kız kardeşler.

f ) Ana b i r e rkek kardeşler.

g ) A n a b i r kız kardeşler.

Tedavül k a b i l i y e t i n i haiz ayanı vak f i yede câri olan ve yukarıda adı

gecen, 2 Z i lkade 1285 t a r i h l i Tevsi-i i n t i k a l Kanununda ; f ve g no.ları a l ­

tındaki mirasçılar b i r tek mirasçı ka tegor i s in i teşkil ey lemekte id i l e r .

h ) Eş .

Eş , üçüncü dereceden başlamak üzere mi rasa iştirak e tme hakkına

ma l i k bu l unuyo rdu " .

Yukarıda sözü geçen bu sekiz sınıf mirasçıdan b i r sınıfın mevcud i ­

ye t i ha l inde , diğer uzak sınıflar m i ras tan müstefit o l amamak durumunda

kalıyorlardı.

İşaret ettiğimiz sıraya r i aye t esası için, i k i müstesna kabu l edilmiştir.

1) İttisal vasıtaları mutasarrıf tan evvel ölen f e r i l e r i n evlâtları, mü-

ffanın t o r u nu olmalarına rağmen i t t i s a l vasıtasına düşmesi icap eden

h issey i ; kend i le r inden b i r tabaka üstte bu lunan müteveffanın çocukları

i le b i r l i k t e a lab i lmek salâhiyetini ha iz o ldu lar .

E v v e l k i h u k u k u n m i ras hükümlerini teşkil eyleyen fera iz ka ide ler ine

göre, yukarıda işaret o lunan du rumda mi rasa nail-i hak olamıyacak olan

u ) 17 M u h a r r e m 12M4 t a r i h l i T e v s l - 1 I n l l k a l K n n u n u n u n b i r i n c i m a d d e s i , e y n c n

i r i y l e d i r : - B a t a p u t a s a r r u f o l u n a n a r a z l - i e m l r i y y e v e m c v k u r e n l n evlAd-ı z u k û r v e

Inaaa m u t e s a v l y e n İ n t i k a l i h a k k ı n d a A n r a z l K a n u n n n m c - l H ü m a y u n u n u n t a y i n ey le-

«1101 u h k f i m v e m ü s a a d e k ı-makan b a k i ı d u p f a k a t n r a z l - l e m l r l y e v e m e v k u f c m u t a ­

s a r r ı f l a r ı n ı n e v l a d ' i z d k û r ¥ • Inas ı m e v c u t o l m a d ı ğ ı h a l d e u h d e s i n d e b u l u n a n u r a r l

s u n l y e n a h f a d ı n a y a n i ev lad-ı z ü k ü r v e İnas ın » A l u n n v e k ı z ı n a , s a l i s e n b a b a v e a n a ­

s ı n a , r a b l a n l l c b e v c y l n v e l l e b e r k e k k a r d e ş i n e ( k a r ı n d a ş ı n a ı . h f ım l sen l l e b e v e y l n ve

l l e b k ı z k a r ı n d a ş ı n a , s a d l s e n . I l ü m e r k e k ( e r i k a r ı n d a ş ı n a , ş a h l a n . I lÜm k ı z k a r ı n d a ­

ş ı na , r. i .L b o d e l m u t e s a v l y e n i n t i k a l e d e c e k t i r . V e t a d a t n l u n a n v e r e s e d e n b l r J b u l u n ­

m a d ı ğ ı t a k d i r d e s a m l n e n z e v c d e n z e v c e y e v e zevee ı len z e v c e i n t i k a l e y l l y e c e k l l r . s

t o r un l a r , böylelikle m i ras y i yeb i lme durumuna kavuşmuş oluyorlardı.

İttisal vasıtalarının müverristen evvel Ölmeleri dolayın i le , m i ras tan uzak

ka lan k imselere , evve lk i hukukumuzda dede mah r umu tesmiye

olunmaktaydı" .

2 ) Eşin d u r u m u İdi. Bu husus, yukarıda görüldüğünden tek ra ra lü­

zum görmedik ( B a k : s. 47, No . h ) .

62 — Sonraları ısdar o lunan 21 Şubat 1328 t a r i h l i 1 1 îm ika lâ t hak ­

kında kanunu muvakka t , i n t i k a l had ler in i oldukça genişletmiş o ldu. Bu

kanun , A l m a n Medenî Kanunu esas i t t i haz edi lerek meydana getirilmiş

ve arazi-i e m i r i y e i le tedavül kab i l i ye t i n i haiz vakıf mahal lerde kab i l i

t a t b i k o lmak üzere ısdar olunmuştu.

Bu kanun la meydana gelen genişlemeleri, doku t esasta toplamak

mümkündür 1 1 .

a ) Torunların çocuklarının, i n t i k a l e na i l olmaları,

b ) To r un l a r hakkında, ha le f iyet ka ide ler in in mut tar tden t a t b i k i , yan i

yalnız i t t i s a l vasıtalarına isbat o lunan hisseyi almaları.

Esk i hükümlere göre, çocukların heps in in b i r l i k t e ö lümü hal inde, heı

t o runa kendi i t t i s a l vasıtasına ver i l en hisse t e f r i k ed i lmeyip , bunların

adedine göre hisseler eşil o la rak bölünüyordu. Böyle b i r hükmün mev­

cud i ye t i , ahlâka uygun olmıyan b i r takım temayüllerin meydana gelme­

sine sebep o l uyo rdu 1 1 .

4 i 17 M u h a r r e m 128* t a r i h l i k a n u n u n I k i n r ı m a d d e s i l e y l e d i r : - B a l a d a de rcca t ı

t a y i n o l u n a n hakk- ı i n t i k a l c s h a h ı n d a n b i r i n c i d e r e c e d e i t i b a r c dunan v o r e a e m e v c u t

İken L k t n r l d e r e c e d e b u l u n a n ve r e se hakk- ı i n t i k a l e n a i l o l a m ı y a c a k l ı r Meae lA e v l a t

v a r İken a h f a d a v e a h f a t v a r i k e n e b e v e y n i n e a r a z i i n t i k a l e l m e y u p f n k a l b aba v e

a n a s ı n ı n h a y a t ı n d a v e f a i e d en cv lûd- ı z u k û r v r m a s m e v l a t m a k a m ı n a k a i m u i a r a k

e e d v e r e d l e r l n d e n b a b a v e a n a l a r ı n a İ n t i k a l e decek h i s s e k e n d i l e r i n e İ n t i k a l edecefcl

m l s l l l ü y a l n ı z e b e v e y n i n d e n l l ü m k ı z k a n n d a s ı n a k a d a r h a k k ı I n l l k a l e ş h a s ı n d a n b u ­

l u n a n v e r e s e y e i n t i k a l e d e r e k a m f i d e n d a h i zevç v e z e v c e y e b i r e r r u b u h lase I n t j k a l

e y l e y e c e k t i r . V e e v l i l v e a h f a t v a r İken z e v e v e z e v c e n i n a r a z d e n h l ase a l m a ğ a sa ­

l a h i y e t i o tmıyacak l ı r . •> ( H a k : A t ı f B e y . ad ı f c v e n eser . s. atk* v e sonras ı » E . M a r d i n .

T o p r a k H u k u k u d e r s l e r i . İ s t . 1P47> s, 64-06. H a l i s E a r e f h a g . * , . s 363 v e sonras ı

Ö m e r H i l m i a h k a m ü l a r a z i . İ s t a n b u l . 1301. a. 5 v e s o n r a n .

" > E m v a l i g a y r i m e n k u l e i n t l k n lA l ı h a k k ı n d a k a n u n u m u v a k k a t B a k : D ü s t u r

I k l n e l t e r t i p , c i l t : 5. D e r s a a d e t 1332, s. 134. t

" 1 I n i i k a l a i k ı n ı m ı n m u v a k k a t i n i esbab ı m u c l b e s l . l3fW* n u m a r a l ı T a k v i m i V a -

I c ay l d c m ü n d e r l c l l r .

»> M e s e l a m l i l c v e f f a M o f t u l l a n o l a n A n ı n 1. B n l n İse 6 c n c u f u v a r d ı r . A İle

IV , M d e n e v v e l v e f a t e l l i k l e r i t a k d i r d e , l e r i k e y e n i h u k u k u m u z d a n l d u f t u g ib i 3 y e

H u k u k F a k M e c . — 47

740 T D H K H U K U K U N D A O R M A N M Ü L K İ Y K T I

c ) Ha l e f i ye t ka ides in in , b i r i n c i zümreye mevcut f e r i l e re s i rayet e t ­

t i r i lme s i .

d ) Bu s i rayet k e y f i y e t i n i n , f e r i l e r İçin meydana getirdiği i k i yönden

i n t i k a l d u r umu . Böylelikle, ana baba b i r kardeşler i k i yönden, tek aslı

müşterek sahip f e r i l e r ise b i r c ihet ten hisse a lab i lmek du rumuna ma l i k

o lab i ld i ler ,

• c) E r k e k ve kız kardeş çocuklarına hisse t e f r i k i . Bun la r , hem i n t i ­

kale ve hem de ha le f i ye t ka ide ler inden i s t i f ade imkânına m a l i k o l du l a r " ,

f ) Büyük baba (ced) ve büyük ana (cedde) i n t i ka l den is t i fade eyle­

me ler i du rumu ' 1 .

g j Üçüncü zümrenin i l k tabakalarının (ced ve cedde}» f e r i l e r i ne de

intikâl hakkının tanınması . Bun la r , müteveffanın amcaları, halaları , ve

teyzeler i i le bunların f e r i l e r i d i r .

h ) Eşe, her derecede İntikâl hakkını tanınması".

i ) Eşin, intikâle na i l mirasçılarla beraber, intikâl eden şeyin yarı­

sını a lab i lmes i " .

Görülüyor k i eş, te reken in tamamına sahip o lab i lmek hakkına ma l i k

bu lunab i l i yo rdu . Bu imkân , 1284 t a r i h l i Tevsi-i İntikal Kanununda da

mevcut tu . Ha l b uk i fera iz ka ide ler ine göre, eş kendisine ret caiz olmıyan

bir mirasçı olduğu u m . t e r i ken i n tamamına na i l i hak olamıyordu.

• . . i n A nırr T e r l i n e 1 / 2 v e D n l n a l t ı f e r l i n e d e 1/2 k l b u »nn u n c u l a r ı n b e r b i r i 1 /17

n i s b e t l n ü e ı m i r a s a n a i l " l a c a k l a r d ı n o t d u f c u g i b i d e f t l l . h e r b i r t o r u n 1/7 o l m a k

ü ze re s e v i y y e n m i r a s y e m e k t e İd i ler B u b a k ı m d a n B . n l n f e r i l e r i b a b a l a r ı n ı n M . d en

e v v e l ö l m e l e r i h a l i n d e . A . n ı n f e r ' l İle e s l t . y a n i m i s a l d e o l d u ğ u g i b i 1 / 1 2 y e r i no 1/7

n l ı b e t l m l c m i r a s a n a i l o l a b i l m e l e r i n i n a m c a l a r ı A n ı n M den e v v e l b l u m u n u İste­

m e k g i b i g a y r i a h l a k i b i r a r z u İ zha r e y l e m e l e r i n i m u m k u n k ı l m a k t a İdi .

•*") B u n l a r a e v v e j r e , İ n t i k a l h a k k ı t a n ı n m a m ı ş t ı .

*•> B b y l c b i r İ h t i m a l , u z a k o l m a k l a b e r a b e r , b ü y ü k baba ve a n a l a r ı n t o r u n l a ­

r ı n ı n m a l l a r ı n d a n , m a h r u m k a l m a l a r ı m a s l a h a t b a k ı m ı a d a n u y g u n g r i r l l l m e m l ı t l r .

K e n d i l e r i n d e n , t o r u n l a r m i r a s y i y e b i l m e d u r u m u n d a b u l u n d u k l a r ı n d a n ; b u n l a r ı n da

t u r u n h ı r ı n d a n m f t a s y i y e b i l m e l e r i a d a l e t b a k ı m ı n d a n u y g u n b i r h a l s e k i l o l a r a k m ü ­

l a h a z a o l u n m u ş l a

" ı Es . e v v e l k i İ n t i k a l h ü k ü m l e r i n d e , a n a . b a b a ı lereeeslnden b a s l ı y a r a k d u r u *

b i r h i s s e a l ı r d ı . Ç o c u k l a r v e t o r u n l a r l a b e r a b e r İ ç t ima e t t i kçe , ese m i r a s h l *ae*1 l e f

r l k o l u n m a z d ı ,

' - l Va ı i l e v v e l k i k a n u n l a r ı n , d i ı r l t e b i r h l a ı e a y i r m n l n r ı n n ka r s ı , b u k a n u n y a ­

r i m h i s s e t e f r i k e d i y o r d u ,

»p F e r a i z k a i d e l e r i n e g ö re e» k e n d i s i n e r e t v a i z o l m ı y a n b i r m i r a s ç ı t e l a k k i o l u n

ı l u i u n d a n H ç o c u k l a r l a İ ç t ima c d l u e t m e m e s i n e g r t r e a n c a k m u a y y e n h i s s e y i « f a r l ı a i

B u son kanunu muvakka t , miras s istemler inden zümre usulünü

kabu l etmişti. Kom isyon bu kanunu hazırlarken, 1896 t a r i h l i (mer ' iye t

t a r i h i 1900) A l m a n Medeni Kanunundak i (B . G. B.) miras hükümlerim

nazara almışt ı . Yalnız bazı müh im nokta larda , A lman miras sistemin­

den i nh i r a f ed i ld i .

B u İnhirafları, üç noktada top lamak mümkündür :

a) A l m a n Medeni Kanunu mirasçılar kategor is in i beş zümre ola­

rak mülâhaza e tmek ted i r . H a l b u k i , bu kanunu hazırlayan komisyon , i lk

üç zümreyi kabu l etmiş ve böylece t o n i k i zümre tay edilmiştir".

b ) Ana babaya, b i r i n c i zümre i le hisse ayrılması ha l i . Zümre usulü

tevarüs s isteminde müverrisin, ana babası i k i n c i zümrenin, başım teşkil

e tmeketd i r l e r . Bu s is temin , ana nehcl ise: b i r zümrede her hangi b i r

mirasçı mevcut oldukça, diğer zümreye geçememektedir. Ha lbuk i bura­

da, b i r i n c i zümre mirasçıları i le, i k i n c i zümrenin ilk lahakası içtima

edeb i lm e k t ed i r 1 er" .

c ) A l m a n Medeni Kanunundak i miras hükümler:, yalnız ai le miras­

larına f ka i de ten ) t a t b i k ed i lmekte i d i . Z i raa t arazisi , o rman la r ve f ide i

kornişlerle hakkında, her eya le t in i l-and) örf ve mahallî hükümleri

mer iye t te bırakı lmışt ı" .

a l ı r d ı . Y a k ı n m i r a s ç ı l a r ı n b u l u n m a m a m h a l i n d e bu m u a y y e n hJnaryr r u m i m c t e n ay-

n r a İ l â v e h i s s e a l a m a z d ı , y a n i k e n d i s i m V. , Î , , < n l a n h i sses i -----1-• - . -̂• • • Hny lc cnf ta lma

d u r u m u n u f e r a l r h ü k ü m l e r i n e getr* red müesseses i t em i n e y l e m e k l e ıdt B a k Mn

a a s l ı r l ı t s m a l l H a k k ı . ı ç r , s l i f i v e s on r a s ı

"1 B a k : A l m a n Meden i K a n u n u , madde 192« ve lSZf l

• > B a k : I n l l k a l a t - ı m u v a k k a t e k a n u n u , madde S: *. m ü t e v e f f a n ı n e v l a t ve

a h v a d ı nlduftu h a l d e a n a s ı ve b aban ı v r b u n l a r d a n h ı r ı m e v r u l İse sUdUs b l ıses i hun

l a r a i n t i k a l e de r *

t n t l ka l f ı t - ı m u v a k k a t k a n u a u n u h a z i r l a > a n knm l aynnua , bu h u s u s t a k i z ü ­

h u l ü , m e m l e k e t i m i z d e pek euk i M r a r l a r a aebep u l m u s f u Z i r a ı r b n l l d U i u Üzere bu

m i r a s s i s t e m i İle a r a z i ve o r m a n l a r ı n f a z l a i n k ı s a m ı m e y d a n a ge l i y o r du E s a s e n . A l ­

m a n Meden i K a n u n u n u m * g l r l s m a h l y e t i n d r o l a n k a n u n u n ( E C . B . G . B ) E l n

f t ı h rungage f le t z z u m D e u t s e h e n h ü r g e r l l r h e n G e a e t z b u f h ı M , fiU. M ı u n cu madde

Ler lnde bu h u s u s s a r a h a t e n g o s i e i l l m i s t l ı B a k C n d c C l v i l A l l e m a n d . T r a d u l l e l

1

nnno l ^ , C R u f n o l r . P t?azei le». .1 C h a N a m e l , .1 D r l n u v F r e n j . r H a m e l . H L e v y -

t ' l l m a n , H. Sa le l l h ' S , P a r t * 1W»S. * flnT v r sonras ı K e z a b ak : J . S t a ud l nge r . K n m m a n t e ı

z u m B . G . B., c i l t . S, B e r l i n 192S 9 b a s ım , s 2 ve son ras ı B u k i t a p t a a y n e n ı u

İ ba re m e v c u t t u r : « D a s r ü n f t e B\ıeh des B G B be f asa i s l c h nur m i l d em ft lr a l l r

K re l ae de r B e v o l k e r u n g ı re l tenden E r b r e c h l A u s g e n o m m e n v m der B e g e l u n g d u r r h

daa B . G . B . ist ( J r u n k c h s t n a eh A r i « 4 E G d|e E r h f o l g e in <Faml-

712 T t ' U K H U K U K U N D A O R M A N M Ü L K İ Y E T İ

A l m a n Medeni Kanunu , bu hükmü İle z i raa t araz is in in , ormanların

ve o rman işletmelerinin kÜ7Ük parya la ra bölünmesinir. önüne geçmiş, bu

kab i l g a y r i men külleri, m i ras müessesesinin umumî ka ide le r i n i n haricîn­

de bırakmıştır**,

63 —- Buraya kadar yapmış olduğumuz incelemelerden, şu esasları

istihraç edeb i l i r i z :

Ecdadımız, z i raa t araz is i i l e o rman l a rdan (başlıca) terekküp eden

m i r i t o p r a k l a r d a ; bunların küçük parçalara bölünmemeleri için f ıkhın

mi rasa mütedair hükümler i o l an fera iz ka ide le r in i t a t b i k ten im t i n a ey-

lemis lerd i r . Bu hususta, kend i örflerini nazara a larak , yukarıda izah

ettiğimiz i n t i k a l s i s temin i meydana getirmişlerdi. Bu vadide, i s t i hda f

o lunan amaç aşağıda gösterilen üç umdede esasını bu lmak t a i d i .

a ) A r a z i y i , bunun la uğraşabilen en k u v v e t l i elde bu l undurmak ,

imkânını sağlamak.

b ) A r a z i n i n mümkün mertebe u fak parçalara bölünmesine mâni

o lmak .

c ) A r a z i sah ib in in , ko layca el değiştirmesini Önleyecek t edb i r l e r i

a lmak .

Bu üç umdeye, H . 1328 t a r i h l i tnt ik lât Kanunu m u v a k k a t i i s t inat

e tm i yo r du . B u d u r u m , tatbikatında büyük aksülâmellerin meydana gel ­

mesine sebebiyet vermişti .

Bu ince lemeler imiz , b iz lere z i raat araz is i İle ormanların küçük par-

ı i i T i f i d ı - i k . T r . i s s r - . u n d L e h e n , m i l E l n s c h l u s a d e r a l l o d l f l z l e r t e n L e h e n , s o w i e i n

fttamrn g u t e r , f e r n e r d i e E r b f o l g e k r a f t A n e r b e n r e c h t s i n A n s e h u n g l a n d w i r i s c h

a f l L l c h c r u n d f o r s l Wirtschaft l i e b e r G r u n d s t u c k e n e o b a t d e r e n Z u b e h ö r . »

K c i a b a k : E , M a r d i n , M i r a s H u k u k u , I s t . 1939 , s. 2 5 v e 2 6 .

E n n e c c e r u s . L u d w i g ; K i p p , ThÖndor , W o l f f H M a r t i n . L e h r b u c h des B ü r g e r l i c h e n

R e c h t s , c i l t V , U0Û, B e r l i n , | 6 2 .

M ) « . . . b i z İse o n l a r d a n a l d i ß i r m x m i r a s k a i d e l e r i n i t e h i r v e k a a n b a g A v r l m e n -

k ü l l e r i n d e d e g l l z i r a a t a r a z i s i İle o r m a n l a r d a t a t b i k e t m e k İ s l i y o r d u k , t g l e b u t a t b i k

k ö y l ü l e r i m i z i n b i h a k k ı n ı k â y e l l n l d a v e t e d i y o r d u . M e s e l e n i n e h e m m i y e t i b u s u r e t l e

t a a y y ü n e d i n c e E n c ü m e n d e n S a d r ı a z a m a t e l e f o n e d i l d i , m u s a r a a t e n E n c ü m e n d e b u ­

l u n m a s ı a r z u s u İ zha r o l u n d u ; m l l h l m b i r v a z i y e t v a r , e h e m m i y e t l i b i r y a n l ı ş l ı k o l ­

m u ş , d e n d i . S j r f r ı A z a m m e s e l e y e bt lyÜk b i r e h e m m i y e t a t f e t t i , h u k u k Ue m U l e v a g g l l

H e y e t i V ü k e l a d a n b i r k a ç r a i Ue b i r l i k t e E n c ü m e n e s e l d i M e t i n l e r k e n d i s i n e gfts-

t e r k l d l . B u J c t l m a d n a r a z i v e o r m a n l a r ı• in İ s t i sna i h ü k ü m l e r va z ' ı d ü ş ü n ü l d ü F a ­

k a t , a z s o n r a a r a y a m ü t a r e k e g i r d i M e c l i s i M e b ' u a a n f e s a o l u n d u . M e t r i e , y i n e

n e t i c e l e n e m e d i s B a k , E . M a r d i n , a d j g e c e n M i r a s H u k u k u e s e r i . s. 26 v e 27.

çatara bölünmelerinin; tevarüs bakımından esaslı mahzur la r meydana

getirdiğini açıkça göstermekledir.

tnt ikalât kanunu m u v a k k a t i n i n 1 , meydana getirdiği bu keşmekeş.

İsviçre Medeni Kanunundan İktibas ed i lmek suret iy le meydana g e t i r i ­

len Medeni Kanunumuzun mer iyet t a r i h i o lan -1 ek im 1926 senesine ka­

dar devam etmiştir. Mama f i h , bu t a r i h ten Önce vuku bu lan ölüm hâdi­

seler inde y ine , eski hükümler t a t b i k olunmaktadır. . Mükteseb hak ola­

r a k ) * . Yeni Medenî Kanunumuzun bu husustaki hükümlerini ve bun­

ların İhtiyaca cevap ver ip veremediğini İleride te tk ik edeceğimizden,

bu noktayı burada incelemiyeceğiz.

64 — İstifade şekli batanımdan farklar;

Bu noktada bazı müh im f a r k l a r mevcut tur .

Kişilere a i t k o r u ve ormanlar ın i k i n c i ka tegor is in i tenki l eden, hüdai

nab i t k o r u ve o rman l a rdan , bunların mutasarrıfları her zaman mülkiyet

yo l u i le fayda lanamaz lar . Yan i , bunların mutasarrıflarına tanınan ta­

sa r ru f h a k l a n mu t l a k olmayıp, bazı nokta larda tahdide uğramıştır. A raz i

K anununun 28 i nc i maddesine göre: • aJelıtlak arazi-i m i r i y e üzerinde

hüdai nab i t o lan pa lamut ve ceviz ve kestane ve gürgen ve mese ağaç­

ları misillû eşcarı müsmire ve g a y r i müsemere araziye tâbi o lup mena-

f i i o l araz i mütesarrıf ına a i t olur,»

At ı f Bey " adı geçen eserinde menaf i tâbirinden meyva, y ap r ak l a r

g i b i semereler le, bunların gölgelerinden is t i fade etmek g ib i hususların

anlaşılabileceğini i l e r i sürmektedir. Müeyyide o larak , bu kab i l eşcarı, kat

eden gerek mütesarrıf gerek üçüncü şahıslar, bu ağaçların ka imen kıy­

me t i n i t a zm in e tmekle mükellefi İri er" .

B u k a n u n u n . M u v a k k a t i s m i n i t u * tmun ı n a sebep * u d u ı . YJta K a n u n u Launtsı,

h ü k ü m e t e . M e b u s l a r M e r i is i n i n İlk t n p l n n t ı s m d a m u ? a k r r r t ı l u n m a k üzere , k a n u n

m a h i y e t i n d e m z a m a n k i t a b i r i İle k a n u n u m u v a k k a t ' , k a r a r n a m e l e r v « z e t m A k sa ­

l a h i y e t i n i l a n ı m ı s l ı H ü k ü m e t b u s a l a h i y e t e m ü s t e n i d e n , b i r enk k a n u n u m u v h k k a i

l *T v n a e l m l s l l .

" ) 4 E k i m llKk» t a r i h i n d i - m e r ' l y e l e g i r e a K a n u n u M e d e n i n i n s u r e l i m e r i y e t v e

l e k l l t a t b i k i h a k k ı n d a k a n u n u n b i r i n c i m a d d e s i n i n h l r i n e J f ık ran ı a y n e n «öy led i r .

• K a n u n u M e d e n i n i n m e r ' 1 o l m a i a basb ıd ı f i ı t a r i h t e n e v v e l k i h a d i s e l e r i n h u k u k i h ü ­

k ü m l e r i m e z k û r h i ı d i se le r in h a n g i k a n u n m e r ' I i k e n v a k i o l m u ş İse y i n e o k a n u n a

( . • t i n i n B a k : a y n i k a n u n , m . 16 .

-' ı B n k : A t ı i Ü - M « - »• U S v e s a n r ı u ı .

m ı A r a z i K a n u n u , m . ı dde S de ı u h ü k ü m m e v r u t t u r : « ha m a k u l e h u d a y i n a b i t

o l a n eaoar ı e e r e k m u t a s a r r ı f ı v e «e rek r a n l b i n d e n b i r i s i k a l v e y a k a l ' e d emez Şaye t

ederse c a n i b i m i r i d e n u l e s r a r ı n k a i m e n k ı y m e l l k a t ı ve k a i l e y l e y e n k l s m e d e n a l ı n ı r .

714 T t j H K H U K U K U N D A O R M A N M Ü L K İ Y E T İ

Fakat 16 şevval 1286, t a r i h l i b i r irade-i seniye i le bu hüküm de­

ğiştiri lmiştir. Bu i radeye göre yalnız üçüncü şahısların tazminat ver­

mekle mükellef olacağı, ve alınacak tazminatın da, devlete olmayıp araz i

mutasarrıf ına verileceği esası kabu l o lundu . Böylelikle, ağaçlardan is­

t i f ade bakımından aralarında yapılacak t e f r i k t e or tadan kalkmış o ldu .

i lâve ede l im k i , bu tadilât bu kab i l o rman l a rda i n t i f a du rumunda

mutasarrıf lehine, oldukça müh im genişlemeler meydana gelirmiş o ldu .

Böyle b i r değişikliğe kanaatımızca zaruret vardı. Esasen A r a z i Ka*

numınun, otuzuncu maddesinde alel i t l a k bütün o rman ve k o r u l a r için,

bunların hüdayi nab l t ve i h t i t a ben eben an ced i n t i k a l veya ahardan

teferruğ o l unmak sartıyle; mutasarrıf larına münhasır o lmak üzere

k a t i hakkı tanınmışt ı . A y n i hakkın, arazi-İ e m i r l y e üzerinde k i , gerek

müsmir eşcardan olsun gerek g a y r i müsmir ağaçlardan o lsun , hüdayi-i

nabit o lmak şartıyle, bü tün araz i mutasarrıf larına tanınması da zaruret

mevcu t tu . A k s i t akd i rde , a yn i kanunun 28 i le 30 uncu maddeler i hüküm­

ler i arasında kanaatımızca hüküm bakımından b i r ahenksiz l ik mevcut

olacaktı.

65 — Esasen, yukarıda izahına çalıştığımız bu noktayı, 18 rebiyyül-

evvel 1293 t a r i h l i »Tahrirat-ı umumiye-i samiye de bu kab i l ağaçların,

i n t i f a ve kes i lme ler i ( iht i tabı) ve başkaları tarafından kat' ı ları ha l in ­

de de; ka imen kıymetlerinin t a zm in i salâhiyeti, mutasarrıf lara te rk

olunduğu sarahaten mevcu t t u r " .

F i i l i bakımından, i s t i f ade noktasından kişilere a l t o rman ve ko ru l a r ­

dan, pek müh im f a r k l a r mevcut o lmamak l a beraber hukukî c ihet ten

aralarında mah iye t farkı mevcu t t u r .

Ağaçları mülk o lan k o r u ve o rman l a r da , mülk hükümler i , bütün

net ice ler i İte t e s i r i n i göstermektedir. Ma l i k burada mülkiyet hakkının,

üç esaslı unsuru olan ku l l anma (usus ) , i n t i f a ( f r uc t u s ) ve istihlâk

<abusus) den her bakımdan faydalanmakladır . Esasen son unsur o lan

™) 1393 t n r l h l l t a h r i r a t ı u m u m l > r d e a y n ı m H U h ü k ü m m e v c u t t u r : «Ta r i f v e bo ­

y a n d a n m ü s t a ğ n i o l d u f t u ü ze re a r a r l l e m l r l y e n m l a k a b e s l c a n i b i b e y t ü l m n l e a l t o l '

as ı l i r b u n u n ü n l ü m l e b u l u n a n h ü d a y i n a b l l e s r a r-1 m u s m l r e n l n ve flayıi müt-

m l r e n l n k a i l ve k a l ı na içerek s a h i b i v e flı-rek a b a n m u k l e d i r o l m a y ı p o m t s l f l û

r a c a n k a t a l a s u d d l e d en o l u m a k a i m e n k ı y m e t i n i n m i r i İç in l a z m l n e t t i r i l m e s i m e r ' I

v e b i r « abs ı n t a m ı İle m u t a s a r r ı f o l d u f t u k o r u l a r ı n k a t i h u s u s u n d a d a h i h ü k m ü mc/¬

k ü r t-Arl t k » n t îBf i i n r i n i n d e h u u n u l l i l e arz-ı m i r i ü z e r i n d e o l a n h ü d a y i n A b l t

esoar-ı m ü s m i r e v e »rayrl m ü s m l r e n l n i n t i f a v e I h l l b a b h a k k ı v e l a ı m l n - l kıy¬

m e t s a l a h i y e t i m u t a s a r r ı f l a r ı n a l e r k o l u n m u s . > I 3ak ; A t ı f Be> . a d ı u r c e n eser , s, K15.

eza : K a l l s Eşref . fl({f, s, v e s o n r a s ı .

B Ü L E N T K Ö P R Ü L Ü 745

istihlâk* {abusus) , mülkiyet hakkının en bariz k a r ak t e r i n i i fade e tmekte

ve bu hakkı diğer a yn i hak l a rdan t e f r i ke medar o lmaktadır

Ağaçları mülk olmıyan k o r u l a r ve orman larda , mutasarrıfın bun la r

üzerinde, U m b i r mülkiyet hakkı mevcut olmayıp, mülkiyet-i menfaat

adını taşıyan, nev' i şahsına münhasır b i r şekilde İstifade ve i n t i f a hakkı

mevcu t t u .

Bu hakta , ka ide ten t a m b i r İstihlâk unsuru kanaat imizce mevcut

değildir. Her nekadar, o rman ve ko ru l a rdan i n t i f a tarzı b i r nevi i s t i h ­

lâk unsurunu i h t i v a ediyorsa da, bu d u r um mülkiyet hakkında, görülen

ve bazan imha derecesine ( i t lâ f ) kadar varabi len b i r iht isas değildir.

Ne t e k im yen i Medeni Kanununum bu hususta, istihlâk suret iy le i n t i f a

o lunan eşyalardan farklı o l a rak , müstakil hükümler koymak za ru re t i n i

hissetmiştir. Bu noktayı, i l e r k i incelemelerimizde etraflı b i r şekilde gö­

receğimiz için, burada sadece işaret etmekle i k t i f a e t t i k " ,

Kanaatımızca, eşcan mülk o lmayan ve kişilere ait o rman ve ko ru ­

ların i k i n c i ka tegor i s in i teşkil eden k o r u ve o rman l a rdak i , mutasarrıfın

mülkiyeti menfaa t hakkı , mülkiyet hakkının ancak i k i unsurundan te­

rekküp ey l emek t ed i r B u unsur la r şunlardır: Ku l l anma (usus) ve i n t i f a

( f r u c t u s ) i s t i h l ak (abusus) , b i r unsur o larak mevcut değildir. H e r ne

kadar , k a t ' o lunan ağaçların yer i ne yen is in i i kame mecbur iye t i , kanun

i A r a z i K a n u n u ) tarafından mutasarrıfa t a hm i l olunmamışla da. burada

fiilî bakımdan görülen istihlâk d u r umu , i n t i f a unsurunu temin zımnında

kabu l olunmuş b i r ha l olup. yoksa b iza t ih i b i r unsur değildir. B i z im

h u k u k i görüşümüze böyle b i r ha l şekli, mülkiyet-i menfaat müessesesi

bakımından, daha mülayim ge lmekted i r " .

6fi -- C) Temlik ve ferağ bakımından farklar:

Eşcan mülk k o r u ve o rman l a r l a , mülk olmıyanlar arasında hüküm

bakımından, t em l i k ve ferağ müesseseleri noktasından da bazı mühim

f a r k l a r mevcu t t u r .

B i r i n c i ka tegor i o rman la rda , ferağ muamelesi yer ine t em l i k hâdi­

sesi cereyan ederdi . Bun l a r (ağaçlar) , mülk olduklarından tem l i k mua­

melesine tâbi olurlardı. İkinci kısım orman larda ise, bunlar m i r i hüküm­

le r i ne tâbi o lduğundan; ferağ hadisesi cereyan etmekte i d i . Arz-ı mem­

leket hükümlerine tâbi b i r toprak , b i r üçüncü şahsa ( ahara ) ferağ edi l ­

d i m i üzerindeki hüdayi nab i t ağaçlar kendiliğinden akd in şümulüne

* > B u r a d a k u l l a n ı l a n İ s t i h l a k o n k u v v e t l i s e k i l o l u n İ t l a f ı b i l e İh t iva e y l e m e k ­

t e d i r

" ı B a k : M e d e n i K a n u n , m a d d e 742 . İsv içre M e d e n i K a n u n u , m a d d e 770.

*") B a k : H n m b o r y e r . A r t h u r - M a r t i , H a n a . l ' u s u f r u i t Genève . \&42. s. 1-9 ( F . J . î

746 T Ü H K H U K U K U N D A O H M A N M U I - K Î Y E T I

g i rmek t etil r l e r . Bu rada fariğin, b u n l a n t a s r i h eylemesine lüzum

y o k t u r " .

M a m a f i h , bu kab i l hüdayi nablt ağaçlar, ferağ akd inden ist isna

ed i leb i lmekted i r le r . Meselâ, far iğ ferağ esnasında, bunların akdir t şümu­

lüne g i rmiyeceg ine mütedair b i r şart İleri sürerse; evve lk i h u k u k t a bu

şarta İtibar o l unu rdu " .

D i k k a t ed i l i rse , bu hâdise bugünkü hukukumuzun , gayr lmenku l le-

r i n cüsç'ülerinden addettiği, t e f e r rua t müessesesiyle der in b i r benzer l ik

arzeder. F i l h a k i k a , Medenî Kanunumuzun b i r hükmüne göre", «Bir

şeye a l t yapılacak t e m l i k i t a s a r r u f l a r o şeyin ist isna olunmıyan t e f e r r u ­

atı dah i l • • i'Jr Hüküm bakımından bu benzer l ik , h u kuk i mah iye t nok-

tasındân büyük b i r f a r k arze tmekted i r . E v v e l k i , h ukukumuz (A r a z i Ka­

nunu ) yen i Medeni Kanunumuzun , eüz'ü mü temmim addettiği müesse­

seye; t e f e r rua t unsurunun hükümlerini t a t b i k e t m e k t e d i r " , .

Böyle b i r hükmün kabulünde en müh im âmi l , kanaatımızca hu kab i l

k o r u ve ormanlar ın ; a raz in in hükümlerine tâbi olmasıdır. Ağaçlar, üze­

r i nde bulundukları zemin i le ayn i h u k u k i ka ide lere tâbi bulundukların­

dan , ferağ esnasında, tasr ihs iz a kd i n mevzuuna dahi l bulunmalar ı h u ­

kukî icab lar bakımından, b i r zarure t arzet m ek ted i r le r . Hat tâ burada, ev­

ve lk i h ukukun , zımni b i r adem-i t as r i h d u r umunu kabul e tmek ten im ­

t ina eylemiştir".

*•» B a k : A l i H a y d a r . ı J A , a. 377 v e i o n r a s ı . K e z a b a k : H a l i s E| r e f 4 n.R.e., a 334,

H ü s n ü E r e n d i , a . j r .e . , a. 7 0 v e « o n r a a ı ,

*•) A r a z i K a n u n u n u n , b u h u s u s u m ü t e d a i r 48 m e l m a d d e n i a y n e n «Öyled i r : Blı

k l m s e a r n a l ı l n l a h a r a f a n i * o l d u k l a ü z e r i n d e k i h U d a y l n a b l t c s e a r y e r e t a b i n l d u -

B u n d a n f e r a f t d a b e h e r h a l d a h i l o l u p , A m m a o l a r a z i Üzer inde b u l u n a n m ü l k n

h l n - l f c r u f t d a z i k r e d e r e k b e y i e t m e d i k ç e o l e ı r a n m e f r u t u n l e h l n z a p t a s a l f l h l y c l l

y o k t u r . »

* ) B a k : M e d e n i K a n u n , m a d d e fV2l, İ sv i ç re M e d e n i K a n u n u , m a d d e 1144.

M e d e n i K a n u n u m u z a güre . h|r t o p l a t t ı n Üzer inde , k e s i l m e m i * y a n i o n d a n ay-

n l m n m u b u l u n a a b ü t ü n a k a ç l a r , g a y r l m c n k ü l l e r i n e n esasl ı b i r u n s u r u t e l a k k i e d i l e n

r lU h Ü m ü t e m m i m a d d o l u n u r l a r , CUü 'ü m ü t e m m i m M e d e n i K a n j n u n h ü k ü m l e r i n e na-

r a r a n « m a h a l l i ö r f e g ü r e b i r şey in esasl ı b i r u n ı u r u n u t e ı k l l e d en o l e y i n t e l e f v e y a

t a h r i p y a h u t t a & y l r e d i l m e d i k ç e o n d a n a y r ı l m a s ı k a b i l o l m ı y o n cUzü ' l e r o s e y l n m ü ­

t e m m i m cüzU ' ler ld İT i ' M e d e n i K a n u n , m a d d e G19» B a k : T u o r P L e Codé C i v i l a u l a s *

t e r c ü m e ; H D e a e h e n a u x . Z ü r i c h . 1042 . ı . CTO. K e z a B a k : E b u T u l f c M a r d i n . A y n i H a k ­

l a r d a m ü t e m m i m c ü z ü ' t e l a k k i s i y l c h u s u l e s e l e n i n k ı l a p h ü k ü m l e r i . M e d e n i K a n u n u n

X V . y ı l d ö n ü m ü I c i n . a d l ı e s e r d e k i m a k a l e , l a l . r - ı ı . ı . H01-832

" > A l i H a y d a r , a d ı g ecen • • - - • _ • k a n u n u t e r h i n d e , b u n o k t a y a «öy le t e m a s e l -

Ağaçları mülk o lan k o r u ve o rman l a r hakkında, bu hususta daha

farklı hükümler kabu l olunmuştu.

Kişilere a i t k o r u ve ormanların i k i n c i kısmım teşkil eden ve ma­

h i ye t i i t i b a r i y l e , t am mülk hükümlerine tâbi o lan. bu kab i l o rman la r ,

t em l i k esnasında: akd i n şümulüne tasr ihslz girmiyorlardı. Sükût hal inde,

adem-1 t a s r i h d u r umu tecel l i e tmekte i d i .

A r a z i Kanununun 48 inci maddesine göre, < Ol arazi üzerinde

bu lunan mülk eşcan hin-i ferağda z i k i r ederek bey'i etmedikçe

Kanun burada bey' tâbirini kutlanmaktadır. Bu müessese evve lk i hu­

k u k t a , kendi karşılık ivazı bu lunan semen-i mebi i le yakından i l g i l i hu-

l u nmak t a i d i . Semen ma lûm o lmadan bey 1 muamelesi muteber olmazdı.

Keza ne f y i semen i le b i r ayın bey T edi l irse, buna batıl bey'I hükümleri

terettüb ederdi . H a l b uk i , b i r i n c i haldeki ferağ müessesesinde; bunun kar ­

şılığı o lan ivazın mvcud iye t i İle yokluğu, muameleyi batıl kılmazdı.

Karşıl ık ivaz, mülâhhas t a b i r i y l e bedel yokluğunda, aki t y ine muteber

sayı lmakla, fakaı tavs i f bakımından bizzat akd i n kendisinde b i r deği­

şiklik meydana ge lmekte i d i . Ferağ akd i , bu takd i rde bedelsiz ferağ is­

m i n i taşımakta i d i . Mah iye t i t i b a r i y l e , bedelsiz ferağ mülk ayınlarda

ca r i o lan hibe müessesesine benzemekte i d i . Esasen, arazi-i em i r iyyede

bedelsiz (meccanen) ferağ muamelesi , h iben in sağladığı h u kuk i net iceleri

t em in sadedinde kabu l olunmuştu.

B u incelemeler imizden anlaşıldığı veçhile, eski t ab i r i y l e ; ne fy i semen

durumunda bey" akd ine hiç b i r h u kuk i hüküm tere:tüb eylememekte,

başka b i r dey imle , muamele batıl ak id lerden madut bu lunmakta i d i .

(Faz la b i l g i için bak : A l i Haydar . Dürer Hükkâm Şerhi Mecelletül A h ­

kâm, c i l t 1. Kavaid-i Külliye, İstanbul. H . 1313. s. 63) .

Fasıl IV

EŞCART MÜLK O L A N K O R U V E O R M A N L A R I N

tKTÎSAB Ş E K İ L L E R İ

67 — Eşcan mülk nlan, k o r u ve o rman l a r i k i yol i le ik t isab o lun­

mak t a İdiler:

A ) Gars e tmek : mutasarrıf ın, bizzal gars iya t ta bulunması i le ,

meydana gelen ağaçlar,

mrkte< l l r : • „ , hÜl&aa-l k c l A m bunda ü ç İ h t i m a l b u l u n u r : 1. H u d a y l nablt e»ıarın

ferafida d u h u l ü n ü n t a s r i h i d i r 2. fera f tda . d u h u l ve adem-l d u h u l ü n e dair a>r. l o y f e -

meylp s uku t o l u n m a l ı d ı r 3. Etear- ı m e f k u r e n i n adem-l d u h u l u a ü n t a t r i n k ı l ı n m a l ı ­

dır, thtlmal-l e v v e l ve minide e*car*ı m e s k û r e d a h i l o l up f aka t lhtimal-1 a a l u t e d ah i l

o l m a z » , aahlle 277.

74 S T Ü R K H U K U K U N D A O R M A N M Ü L K İ Y E T İ

B ) Aş ı lamak: Arzı memleket üzerinde k i hüdayi nab i t ağaçlar,

mutasarrıf tara f ından her hang i b i r şekilde aşılanacak o lur lar-sa; nev' i

mah i ye t l e r i n i değiştirerek mülk escar ka tegor is ine g i r e r l e rd i . Mücerret

aşı lama f i i l i , bu hususta, b i r nev ' i temellük sebebi o l a rak tezahür et­

mekted i r .

68 — A ) Evve lce görüldüğü ve7hile. (bak , no: 58 ve 59) m i r i

b i r t op rak üzerine, mutasarrıf ı taraf ından, ağaç gars edilecek o lursa i l ­

g i l i , i k i memurdan iz in a lmak icab ed iyordu . İzin, h u kuk i du rumda mü ­

h i m netice meydana ge t i rmek te i d i .

a ) İznin mevcud iyet i hal inde, d i k i l en ağaca b i r vücub-u k a r a r sabit

o l uyo rdu . Bu k a r a r o kadar kuvve t l i i d i k i , günün b i r inde , o ağaç zai l

olsa b i l e ; y ine zemin üzerinde mevcut farz o lunurdu* . B u ka ra r , araz i

mutasarrıf ına, şu mühim salâhiyeti bahşediyordu: hâdisede b i r vücub-u

* ) U l m s a h a s ı n d a , İ nce leme le re n a z a r a n , b i r şeyin d l f t e r b i r fteye gö re k a r a r ı

b a t l ı c a İle t e k i l d e t e c e l l i e t m e k t e d i r ;

a ) B i r t a k ı m k a r a r l a r m a d d e t e n m e v c u t o l d u ğ u h a l d e h u k u k e n y o k t e l a k k i

o l u n u r .

bJ B a z ı k a ı a r l a r h u k u k e n t a n ı n m ı ş u l m a l a n n a r a f t m e n v U c u b İ fada e t m e z l e r .

r ı D l f t e r ban k a r a r l a r , m a d d e t e n m e v c u d i y e t l e r i n i kay l ıe tse ler b i l e , h u k u k t a r a ­

f ı n d a n m e v c u t a d d u l u n u p k e n d i l e r i n e h u k u k i h ü k ü m l e r t e r e t t ü b e t m e k t e d i r .

H e r Uç n o k t a y ı b i r e r m l s u l l e a y d ı n l a t m a ğ a ç a l ı n a l ı m :

a) B i r k l a l . k e n d i n e a l t n l m ı y a n , b i r k l m a e n l n a r a z l a l ü z e r i n d e h e r h u n g l b i r

i n ş a a t l a b u l u n a c a k o l u r s a , b u r a d a a r s a s a h i b i n c e û »eyl k a l d ı r m a k s a l â h i y e t i l a n ı n -

m i t t i r . ( B a k : M e d e n i K a n u n , m a d d e 648-649-650) .

b l K i r a c ı t a r a f ı n d a n , k i r a l a n a n t e y l n t a h r i b a t ı n a m e y d a n v e r m e d e n y a p ı l a n İ la ­

v e l e r , k i r a a k d i n i n s o n u n a k a d a r , k l r a l ü j j n t a r a f ı n d a n k a l d ı r ı l a m a z ,

C) U a l k a l ı b i r i n i n v e a l i k a t ı d a d i f t e r i n i n o l m a k Üzere b ö l ü n e n b i r g a y r i m e n ­

k u l u n . Us l k a t ı n ı n a l t ü z e r i n d e k i k a r a r v e L t t l s a l l 4 e v v e l k i h u k u k t a ; b i r v ücub-u k a ­

r a r o l a r a k t e l â k k i o l u n m u ş t u r , g a y e t , b u b i n a h e r h a n g i b i r «ek l i de o r t a d a n k a l k a c a k

o l u r s a , s o n r a d a n i n s n h a l i n d e , m i h a n i k i o l a r a k . Uat k a t ı n h a k k ı a v d e t e de r . Y a n i m a d ­

d e t e n , y o k o l m a k l a b e r a b e r , h u k u k e n m e v c u t f a r z o l u n u r . B u s e k l i d e , e v v e l k i h u k u ­

k u m u z d a k a l m ü l k i y e t i h a d i s e s i m e y d a n a g e l m e k t e İd i . M e d e n i K a n u n u m u z , m l l k e r r e r

üs t h a k l a r ı t a n ı m a d ı f t ı n d a n ; eUz'Ü m t U e m m l m esas ına t a m a m e n s a d ı k k a l d ı ğ ı n d a n ,

k a t m ü l k i y e t i müesseses in i k a b u l e t m e m i ş t i r ( M e d e n i K a n u n , m a d d e B S 2 ) . M e d e n i

K a n u n u m u z u n T a t b i k a t K a n u n u d a , m ü k t e s e p h a k o l a r a k k a i m i c t t l f t l h u müesseseyi ,

z e v a l i h a l i n d e t a s r i y r e t m e k t e d i r . « B a k ; T a t b i k a t K a n u n u , m a d d e 3 9 1 . M e d e n i K a n u ­

n u m u z a « ö r e z e v a l e u i r a y a n b i r »ey Üze r i ndek i i n t i f a h a k k ı , a t e y l n i hyas ı i l e t e k r a r

k e n d i l i s i n d e n m e y d a n a g e l e b i l m e k t e d i r . B u h a d i s e y i , v ücub-u k a r a r a m i s a l o l a r a k

v e r e b i l i r i z ( H a k : M e d e n i K a n u n , m a d d e 7 2 2 ) .

ka r a r mevcut olduğundan, ağaçların zevale uğramalarından dolayı, ye­

niden iz in atma d u r umu tecel l i e tm iyo rdu . Başka b i r dey imle , vücub-u

ka r a r b i r d e f a teessüs ey led im i , iz in artık hukukî neticeler tev l i t ede­

m i y o r d u .

b ) îznin yokluğu ha l i , burada , rakabe sahibine b i r muhayye r l i k

hakkı tanınmıştır , İsterse, izinsiz gars olunan ağaçlan ka l ' i eder, veya­

hu t bu yo la müracaat etmez.

K i l i şıkkı İhtiyar olunmadığı t akd i rde , mutasarrıfın bunlar üzerin­

dek i hakları , muayyen b i r zamanın geçmesiyle kendiliğinden mülkiyet

hakkına İnkilÂp ed iyordu . Bu müddet üç sene i d i . (Araz i Kanunu , mad.

25 ) , Uç senelik b i r zamanın geçmesi, m i h an i k i olarak mülkiyet feyiz le­

r i n i meydana ge t i rmek te i d i . Yan i . bu , b i r nev' i muayyen b i r zamanın,

hak sahib i taraf ından, kendis ine kanunen bahşolunan h a k l a n ku l lana­

mamasından dolayı; diğer t a r a f a mülkiyet l em in eyleyen b i r müessese

o larak tezahür e tmek te i d i . H u k u k i tâbirle, b i r nev' i müddete müstenit

i k t i s ad i zaman aşımı mah iye t i nde i d i .

Burada , aranılan diğer b i r c ihet te , üç senelik müddet n ihayet inde,

t ' i k i len ağaçlardan, is t i fade ed i leb i l i r b i r du rumun meydana gelebilmesi

i d i . Çünkü , mirî araz i z i raa t ten g a y r i b i r şekilde, mutasarrıfına mülkiyet-i

menfaa t t em in etmeğe başlayınca, rakabe sahibi için, müecceleyi i s t i f a

eılememek d u r u m u bazı hal lerde meydana gelmekte id i . Ezcümle, ağaç

gars edildiği zaman, bunların i n t i f a ed i l eb i l i r b i r duruma gelinceye

kadar , eanib-İ m i r i için müeccele istifası mümkün olamıyordu. Bu hal

ise rakabe sah ib in in zararına sebebiyet verdiğinden, bu hususta i l g i l i

memurun i sm i n i İstihsal za ru re t i kabu l olunmuştu.

Üç senelik kabu l o lunan müddet ha l inde ise, d ik i len { du t , zey t i n )

m i s m i r ağaçların kab i l i i n t i f a durumuna gelmeler i i h t ima l i kuvve t l i

olduğundan, bunun kabulünde b i r mahzur görülmemişti. Z i r a : artık

rakabe sahib i için, müecceleyi i s t i f a edememek durumu or tadan ka lk­

mak t a i d i . Bu hükmün tatbikatı şu şekilde cereyan etmekte i d i . D i k i l en

ağaçların, arazl-i e m i r i y y e üzerinde kalmaları , rakabe sahib in in men­

f a a t i iktizasından ise, bu t akd i r de ; ka l ' i c ihet ine g i d i lm iyo rdu . Esasen

Mecel lenin b i r hükmüne göre, müstecir mezun olduğu intifanın, mavef-

kine tecavüz edemezdi ; ederse gasıb telâkki o lunurdu . tBak . Mecelle,

mad : 446) .

Gasıb b i r k imse, hukuken h imayeye lâyık addedilmediğinden, evve lk i

h ukuk rakabe sah ib ine; ka l ' i hakkı tanımıştı" .

»> B a k : A l i H a y d a r , a d ı «ecen ener. »h . 1 » « . K e z a . bak Ma l l a T^ivT. a,fc e.. %. 222

v e u n r u t ; A t ı f B e y . a . ( . e , , a. 104 v e i n n r a a ı H ü s n ü E f e n d i . a.a\*. a. 72 v e Bfiaraaı.

750 T U R K H U K U K U N D A O H M A N M t l L K t Y E T l

69 — B ) Şimdi aşı lamak, hâdisesine terettüp eden hükümleri inee-

l i y e l i m .

B u nok ta i k i cephe a r ze tmek ted i r ;

a ) Aşı f i i l i n i n , bizzat araz i mutasarrıf ı tarafından yapılması h a l i .

Bu f i i l , b i r temellük sebebi o la rak kabu l edilmişti. Bunun için de şu

şartların mevcud iye t i a r anmak t a idi*".

1) Aşılanacak ağaçların, m i r i araz i üzerinde, huday-i nabit o l a rak

mevcud iye t i .

2) M i r i araz iye, müstakillen veya müştereken mutasarrıf bu lunmak .

Yukarıda gösterilen hu i k i şartın t a h a k k u k u hal inde, bun la r üze­

r i n dek i mülkiyet-i men f aa t ; rakabe mülkiyeti i le beraber içt ima e tmek te

i d i . Sayın hocam, Ord . Pro f . Ebül 'û lâ Mard in ' e göre, bu r adak i mülkiyet

d u r umu , vücub-u ka r a r a m u k a r i n değildir. Sebep o larak da, sahîb-İ ra-

kabenin kendi a raz i s in in başkasına a i t ; mü lk ağaçlarla işgal edi lmesin i

tecviz eylememesi d i r " .

Vücub-u kararın, aşı lamak sure t i y l e temellük hâdisesinde mevcud i ­

ye t i i?İn, ayrıca m i r i araz i mutasarr ı f ın ın; rakabe sahib inden i z in i s t i h ­

saline ihtiyacı vardı. Başka b i r dey imle , canib-i mirî İle uzlaşması ica

ederdi , ^

Vücub-u k a r a r müessesesi, k o r u ve o rman l a r bakımından, sahib ine

**) H a k ; A r a z i K a n u n u , m a d d e 26 . G a y r i m ü s m i r a g a c g a n d y a t ı n d a k i d u r u m

İse m a h i y e t b a k ı m ı n d a n f a r k l ı n o k t a l a r a r z e i m e k l e d l r .

a ) B i r k i m s e z i r a a t e d i l i p v e y a k a d l m e n a\ b i ç i l i p h e r sene ü ş ü r v e r m e k aare-

t l l e t a p u İle m u t a s a r r ı f b u l u n d u f t u t a r l a v e c a y ı r a . İ lg i l i m e m u r u n İzni o l m a k s ı z ı n

g a y r i m ü s m i r a j fcae lar g a r a e decek o l u r s a , b u n l a r ı n m ü l k i y e t b a k ı m ı n d a n d u r u m u

k e m l i s i n e s n b i l o l m a k l a İdi .

b> İ z n i n y o k l u ğ u n ü n d e , İ lg i l i m e m u r a , t ı k b i r z a m a n t a k y i d e t A b l o l m a k s ı z m .

b u n l a r ı k a r ı h a k v e s a l a h i y e t i v e r i l m i ş t i r . Ç ü n k ü b u h a d i s e d e k i a û a d n n n g a y r i m ü s ­

m i r v a s f ı m ü s m i r l e r d e o l d u i u g i b i m u a y y e n b i r m ü d d e t i n g e v m e s i İle rnkabe s a h i b i

I c i n b i r b e d e l fösü ' r ) t a h s i l i n e i m k â n v e r m e m e k m a h z u r u n u a r z e t m e k t e i d i .

e l Y u k a r ı d a k i m ü l â h a z a l a r a b i n a e n , b u k a b i l n i a ç l a r l e l n . d i k i m t a r i h i n d e n

İ t i b a r en b a ş l a m a k ü ze re , m ü s m i r a ğ a ç l a r d a n l d u f t u g i b i . r a k a b e s a h i b i İç in y a l n ı z Uc

s e n e o l m a k s a r l ı i l e . k a l ' i h a k k ı n a b i r t a h d i t v a z o l u n m a m i s t i r .

d ) B u k a b i l a ğ a ç l a n g a r a e d e n l e r h a k k ı n d a z e c r i m a h i y e t t e o l a n t a t i l h ü k ü m ­

l e r i r e r e y n n e d e r d i , Z i r a b u f i i l i İ le b l l a Üzt lr z l r a a t t e n a t ı l d u r u m u t e r e l H e t m e k l e d i r

( b a k : A r a z i K m . 29 . fiB v e 8 5 ) .

" > B a k : E b ü T ü l a M a r d i n , H u k u k u T a s a r r u f l y e - l A r a z i N o t l a n , î a t . 192G» a. fiti

v e s on r a s ı . K e z a , a y n ı m ü e l l i f i n , H u k u k F a k ü l t e s i , Ü ç ü n c ü s ı n ı f ı n d a k i T o p r a k H u k u k u

t a k r i r l e r i , t s t . 194&-1946.

çok önemli salâhiyet tanımakta i d i . Çünkü, maddi yoktuk du rumu , hu­

k u k i değişiklik bakımından, hiç mesabesinde kalıyordu. K o r u ve orman­

lar , i n t i f a ve i s t i f ade bakımından, ekser iya İstihlâk edi lerek, mâlikle­

rine f ayda l a r t em in ey led ik l e r i nden ; vücub-u kara r müessesesinin rolü

ve önemini canlı b i r şekilde tebarüz e t t i rmek t ed i r l e r ' .

70 — b) Aşı f i i l i n i n , üçüncü şahıs tarafından meydana get i r i lmes i

h a l i :

Burada , İki menfaat çarpışdığından, mes'eleyi i k i cepheden incele­

mek icabeder:

1) Araz i- i em i r i y c mutasarrıf ı cephesinden:

A r z ı memleket mutasarrıf ları , her nev' i yabancı t aar ruz ve pasıb

f i i l l e r i n i menetmek salâhiyetinde bulunduklarından, araz i ler i üzerindeki,

hüdayi nab i t ağaçları , üçüncü şahısların aşılayarak temellük edebilme­

l e r i , imkânı mevcut değildi. Yan i , böyle vaziyetlerde, mutasarrıflara,

mütecaviz üçüncü şahısları menetme salâhiyeti tanım i ş l i * .

Eğer üçüncü şahsın, aşılama f i i l i her nasılsa, bidayeten önlen mey ip.

gelişmiş ise ; bu maddi hâdiseden meydana gelen semereleri , ezcümle f i ­

l i z l e r i , mutasarrıf ın temellüke salâhiyeti y o k t u . Burada, u m u m i hüküm­

ler cereyan e tmekte i d i . *

F i l h a k i k a , Mecelleye göre", b i r k imse b i r ağacı aşılasa. aşı kale­

minden süzen f i l i z l e r l e meyvaları kendi s i l k i mülküne g i rmek t ed i r

(Bak . Mecelle, madde: 1245).

Mutasarrıf burada, ancak meydana gelen z iyadey i , kaldırabilmek im­

kânına ma l i k bu l unuyordu . Yoksa ftna, bunları temellük etme salâhiyeti

hahşol u n ma m ı şt ı.

2) Aşı lama f i i l i m yapan üçüncü kişi cephesinden :

Üçüncü şahsın d u r umu , ağaç lan (açılanan) temellüke sa l ih bu lun­

mamaktadır . D u r u m böyle o lmak la beraber, büsbütün de. i hma l edilmiş

* i M u t a s a r r ı f t a n I M H ı l y a d e b u l u n a n a r a z l - l e m i r i ye u / e r l n d e k i h ü d a y i nAhl l

a ğ a ç l a r ı a ş ı l a m a h u s u s u n d u , h e r şer ik m ü s t a k l l l e n h a r e k e l s e r b e s t i s i n e m a l i k b u l u n ¬

m u y o r d u Şe r i k l e r den h e r h a n j z l b i r i , b u k a b i l a ğ a ç l a r ı a n l a y ı n c a , a ş ı l a n a n a t a ç mU ı-

t e r e k m a l a a l i o l m a y ı p , d o f t r u d a n d o ğ r u y a a ş ı l a y a n a a l i o l u r d u . H a l l i , d l £ e r ı e r l k l n .

b u n u m e n e s a l a h i y e t i d e y o k l u M l i l k i y e l e . b u r a d a a m i l u lar ı , a ı ı l a m a f i i l i maddes i n i n

dkf ter ş e r i k i n , b u h u s u s t a k i f i i l i n e t e k a d d ü m e t m e s i I d l . B o k : H a l l i Eşref , • g I s. 230

A l i H a y d a r , a . j r .e . , s. İ M . A t ı f B e y , a.R.e.. s . 100 v e s o n r a n , H U ı n u E r e n d i . a ,* ,e„ a,

m v e son r a s ı , F I . . m O m a l r d d l n . a g.e.. s i s a v e s o n r a s ı .

• l B a k A r a ı l K a n u n u m a d d e 27,

" ı B ı ı k : A l i H a y d a r , a d ı çeçen eser , s. 160-161 . K e z a b a k : E M a r d i n , ad ı g r c r a

eser . s. flfi v e sonras ı .

7 5 2 T Ü R K H U K U K U N D A O H M A N M Ü L K İ Y E T İ

değildir. F i l h a k i k a , aşılama f i i l i maddesinden meydana gelen z iyadeler ,

arazi mutasarrıf ına a i t olmayıp kendisine sabit o lmak ta İdi.

Aşı lamak f i i l i n i meydana ge t i ren üçüncü şahıs, bu f i i l i i le , ağaçta

b i r kıymet noksanlığına sebebiyet vermiş ise, bunu tazmin i le mükellefti.

Meselâ, ağacın dallarını veya yarısını kesmiş İse, aşılayan, üçüncü şahıs,

f i i l i i l e meydana gelen kıymet noksanını u m u m i hükümler dairesinde,

mutasarrıfa ödemekle mükellef tutulmuştu.

Mecel len in b i r hükmüne göre, b i r k imse , diğer b i r k imsen in malına,

herhang i b i r noksanlık l ev l i t ederse, onu t a zm in i le mükellef i d i , ( B ak :

Mecel le; madde: 917 ) .

Burada , d i k k a t i m i z i şu nok ta çok İlgilendirmektedir. Ü da, üçüncü

şahıs tarafından, aşı lama f i i l i net ices i ; hüdayi nabit ağaçlarda, meyda­

na gelen zararı t azmin k e y f i y e t i n i n , neden araz i mutasarrıf ı tarafından

i s t i f a olunmasıdır.

Bilindiği üzere, arazi-i e m i r i y y e mutasarrıf larının, hakları t am b i r

mülkiyet hakkı olmayıp, nev ' i şahsına münhas ır b i r mülkiyetti menfaat ­

t i r . H a k i k i ma l i k ise, rakabe sah ib id i r . H a l b u k i burada, üçüncü kişi ta­

rafından meydana ge t i r i l e n za ra r l a r , rakabe sahib ine t a zm in o lunmamak-

tadır. Bu hususu. A r a z i Kanununu şerh eden müellifler şöyle izah et­

mek ted i r l e r : Arazi-İ em i r i y yen i n , menfaat-ı mülkiyeti mutasarrıfa a i t o l ­

duğundan, bu iht isasa her hang i b i r şekilde kıymet noksanı arız olunca,

bundan evvelâ müteessir o lan mutasarrıf t ır . Bu bakımdan onun hnkkı.

rakabe sah ib in ink ine tekaddüm e tmek ted i r " .

70 - Bu raya kadar yapmış olduğumuz incelemeler le; hususî şahıs­

l a ra ait bu lunan , k o r u ve ormanların mah iye t ve bunların tâbi o lduk­

ları h u kuk i hükümleri tebarüze çalıştık. Bu tetkikatımızdan bazı sonuç­

l a r ç ıkarmak mümkündür . Bu hususu i k i nok ta da inceliyeceğiz:

Kanun sistematiği, ve İhtiva eylediği hükümler, bak ımından:

1 ) Evvelâ, kanunun sistematiğine kısaca İşaret ede l im . A r a z i Ka­

nunu s i s temat ik bakımından, maalesef t a t m i n edici mah iye t t e değildir.

K o r u ve o rman l a r a mütedair hükümler , muh t e l i f kısımlarda yer a lmak­

tadırlar. Bu husus, incelemeler i güçleşt irdiği g i b i ; dağınık hükümleri

koordene ederek, aralarındaki müşterek nok ta ve prens ip ler i tesbit et­

mek is teyen ler i de, oldukça müşkül b i r d u r umda bırakmaktadır .

• ) A l i H a y d a r E f e n d i , a d ı g e c e n . A m i t K a n u n u l e r h l n d e . h u h u ı u ı u a u y l e İzah

ç i m e k t e d i r : « . . . v a k ı a h U d n y l n a h l t e ı f a r nrr.-ı m i r i g i b i m u t a n a r r ı f ı n m a l ı d e g l l İne

de m a d d e ! a t i y e h u k m ü a e e i A r a z I K a n u n u , m a d d e 77). m e n f a a t i k e n d i l i n e n l l ve-

h a t t a k ı y m e t i d a h i a n a r a H o l u r * , a. İH I

2) Kanunun , ko ru ve o rman l a r hakkında i h l i v a eylediği hükümler

bak ımından:

1274 t a r i h t i A raz i Kanunu , ko ru ve ormanlara mütedair, hükümleri

etraflı o lmayıp muayyen bazı nokta lara münhasır kalmaktadır. F i l ha ­

k i k a , bu hususta, kanun koyucusu , du rumu , umum i hükümler daires in­

de tesblt ey lemekle İktifa eylemiştir. Bazı hususlarda, zamanına nazaran

oldukça İleri b i r görüş arzeden hükümleri i h t i v a eyleyen bu kanun " ;

ülkenin en müh im servet ler inden b i r i bulunan orman ve ko ru l a r hak­

kında, bunların mevcud iye t l e r i n i devam hususunda, oldukça passif b i r

d u r um takınmıştır.

1274 t a r i h l i , Araza Kanununda , k o r u ve ormanlar müşterek b ir fa­

sılda, t anz im olundukları g i b i ; bunların fenni b i r şekildi» işletilmelerini

sağlayacak tek b i r hüküm dahi yok t u r . Kanunun , tedv i r olunduğu devirde,

hususi eşhasa a i t k o r u ve o rman l a r önemli b i r yekûna baliğ o lmasalar

bi le, y ine bazı muhafaza tedbîrlerinin tedvin olunması ikt iza ederdi

O zamank i muasır dev le t ler in , bu husustaki kanunları oldukça

mütekâmil b i r merhalede id i l e r , tng i l terede , 1181 tar ih inde 1 1 isdar olunan

Assize o f the Fores t , K r a l i y e t i n , o rman l a r l a çevrili malikânelerine mü­

teda i r hükümleri muh t ev i bu lunmakta i d i . Bu kanunur gayesi, o zamana

kadar k r a l i y e t ormanlarında meydana gelen su i i s t ima l ler i , önlemekti.

Hat tâ bu kanun sayesinde İngiltere Kralı İkinci Henr i , müeyyidelerini

kaybetmiş olan kad im kanunların, şiddetini yeniden ihyaya muva f f ak

olmuştu.

Fransa ise. 9QV üncü L O U l S zamanında 1669 senesinde urmant&ra

mütedair b i r ka ra rname isdar olunmuştu*.

*•> A r a z i K a n u n u n d a arazl-1 m e t r û k e y e m u i t t l u i r v a z n l u n a n h ü k ü m l e r z a m a n ı ­

n a ırm-c n i d u k e a m t l l e r a k k ı b i r d u r u m d a id i ler

B u k a n u n d a aöyte nir m e t i n v a r d ı : v n a m i l qu ia e l a m u d u f o r l v f c r c r i t e t

Lnde r o n v l e t u ı f uer l t , f d e n a r l u m vu l t de U l a h abe re j u a t l l l ı m q u a i l * f u l l f a r l a

t e m p o r e r e e l * H e n r i ev i I U L _» ı B a k D r . C h a r lea C m z a l , A m m e H u k u k u d e m l e r i ,

el i t I I . k ı ı ı m 1T O r t * 2 * m a n l a r T e r r P r o f . D r U r e a l G D k a n d a n l ı l 1944. • 7 4 .

• ) F r a n a a d a ı ndar n l u n a n b u k a r a r n a m e n i n l am* l O r d o n n a r e de l a f o re l ı İdi B u

l ı u nua t a m u a h h a r hlr <.nk k a n u n l a r a , b u k a r a r n a m e m e h a r o l m u a l u r B u k a r a m a m ı -

h a k k ı n d a , B Mad r e . a d ı gecen e ı e r l n de j h y l c d emek t e d i r : - n ı d f e W(rlnlatlı*n f n r -

T e l l i l e r e eat r f a u m e e e i * c n l l e l 1 e m e n l dana le i n d t f o r r e i l l e r d e l d u 71 ma l , 19Tti

q u i , t i l un m n u v e m e n t l c * l * l a t l f e x ce l l e n t et u d i d e et l u l meme r e ^ m d u M n o m b r r

de d l a n o a l t i o n a de l ' n r dnnnanee de ISffi», d l a p f a d i i n n ı a y a n ı fa l t leurm preuvea .» ı . 3 0 .

7 5 1 TÜRK HUKUKUNDA ORMAN HÜLKtYETj

1274 t a r i h l i A r a z i Kanunu , k o r u ve o rman l a r a mütedair, etraflı hü­

kümleri i h t i v a eyleyen b i r kod olamazdı. Bunu esasen beklemek b i r

hukukçu için doğru b i r şey olamazdı.

O rman l a r a r z e t t i k l e r i önem bakımından, bütün memleket lerde

müstaki l b i r e r k anun hal inde t edv i n olunmuşlardı .

Kanaat ımızra, bizde bu husus nazara al ınmadığından, daha etraflı

hükümlerin tedv in i c ihe t ine gidilmemişti*.

Dr. M. Bülent Köprülü

} M ü t e b a k i k i ı ı m l a n İ l e n d e k i y a z ı l a r ı m ı z d a I nce l cmcf re ç a l ı o a r a f t ı z .