grade 9 araling panlipunan learner's module

Kasaysayan ng Daigdig

Araling Panlipunan

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mag edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kaga-waran ng Edukasyon sa [email protected].

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng EdukasyonRepublika ng Pilipinas

Modyul para sa Mag-aaral

II: Ang Daigdig sa Klasikal at Transisyonal na Panahon

Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan – Modyul para sa Mag-aaralUnang Edisyon, 2014ISBN: 978-971-9601-67-8

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pama-halaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.

Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa isang Kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagma-may-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC

Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD

Assistant Secretary: Lorna D. Dino, PhD

Mga Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul para sa Mag-aaral

Mag Manunulat: Rosemarie C. Blando, Michael M. Mercado, Mark Alvin M. Cruz, Angelo C. Espiritu, Edna L. De Jesus, Asher H. Pasco, Rowel S. Padernal, Yorina C. Manalo,at Kalenna Lorene S. AsisMga Konsultant: Wensley M. Reyes at Edgardo B. Garnace Mga Tagasuri: Pablito R. Alay, Rogelio F. Opulencia, Larry M. Malapit, Mc Donald Domingo M. Pascual, Jeremias E. ArcosBook Designer: Conrado Viriña, Visual Communication Department, UP College of Fine Arts Mga Tagapamahala: Dir. Jocelyn DR. Andaya, Jose D. Tuguinayo Jr., EdD, Rosalie B.

Masilang, PhD, Enrique S. Palacio, PhD, at Armi Samalla Victor

Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Group, Inc.

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)

Office Address: 2nd Floor Dorm G, PSC Complex

Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600

Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072

E-mail Address: [email protected]

5th Floor Mabini Building, DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

ii

Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan – Modyul para sa Mag-aaralUnang Edisyon, 2014ISBN: 978-971-9601-67-8

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pama-halaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.

Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa isang Kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagma-may-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC

Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD

Assistant Secretary: Lorna D. Dino, PhD

Mga Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul para sa Mag-aaral

Mag Manunulat: Rosemarie C. Blando, Michael M. Mercado, Mark Alvin M. Cruz, Angelo C. Espiritu, Edna L. De Jesus, Asher H. Pasco, Rowel S. Padernal, Yorina C. Manalo,at Kalenna Lorene S. AsisMga Konsultant: Wensley M. Reyes at Edgardo B. Garnace Mga Tagasuri: Pablito R. Alay, Rogelio F. Opulencia, Larry M. Malapit, Mc Donald Domingo M. Pascual, Jeremias E. ArcosBook Designer: Conrado Viriña, Visual Communication Department, UP College of Fine Arts Mga Tagapamahala: Dir. Jocelyn DR. Andaya, Jose D. Tuguinayo Jr., EdD, Rosalie B.

Masilang, PhD, Enrique S. Palacio, PhD, at Armi Samalla Victor

Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Group, Inc.

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)

Office Address: 2nd Floor Dorm G, PSC Complex

Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600

Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072

E-mail Address: [email protected]

5th Floor Mabini Building, DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

PAUNANG SALITA

Pangunahing tunguhin ng K - 12 Kurikulum ng Araling Panlipunan ang maka-hubog ng mamamayang mapanuri, mapagmuni, mapanagutan, produktibo, maka-kalikasan, makabansa, at makatao na may pambansa at pandaigdigang pananaw at pagpapahalaga sa mga usaping pangkasaysayan at panlipunan.

Ang modyul na ito ay nakatuon sa pag-aaral ng kasaysayan ng daigdig. Ang mga kaalaman at mga gawaing sa modyul na ito ay makakatulong upang higit mong mapahalagahan ang mga pangunahing pangyayaring naganap sa daigdig sa iba’t ibang lugar sa pagdaraan ng panahon. Mapupukaw ang iyong pag-unawa sa kahalagahan at epekto nito sa kasalukuyang panahon. Inaasahan ding malilinang ang iyong kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos, pagsasaliksik, mapanuring pag-iisip, mabisang komunikasyon at pag-unawa sa heograpiya, kasaysayan, politika, ekonomiya, kultura, at lipunan ng daigdig mula sa sinaunang panahon hanggang sa kasalukuyang panahon.

Binubuo ng apat na Yunit ang modyul na ito. Ang bawat yunit ay nahahati naman sa bawat aralin. Ang Yunit 1 ay nakatuon sa pag-aaral ng Heograpiya at mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig. Ang Daigdig sa Klasikal at Transisyonal na Panahon naman sa Yunit 2. Ang Yunit 3 ay ang Pag-usbong ng Makabagong Daigdig. Samantalang ang Yunit 4 ay ang Kontemporaryong Daigdig.

Halina at maglakbay sa daigdig sa iba’t ibang panahon at tuklasin ang mga gintong butil ng kasaysayan. Tara na. Aral na.

TALAAN NG NILALAMAN

Modyul II Ang Daigdig sa Klasikal at Transisyonal na Panahon

Panimula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Mga Aralin at Sakop ng Modyul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Panimulang Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Aralin 1 Pag-usbong at Pag-unlad ng Klasikal na Lipunan sa EuropeAlamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Aralin 2 Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa America, Africa, at mga Pulo sa PacificAlamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

Aralin 3 Ang Daigdig sa Panahon ng Transisyon: Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pag-usbong ng Europe sa Panahong MedievalAlamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263Ilipat at Isabuhay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266Talasalitaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269Sanggunian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

118 119

120

Panimula

“Change is inevitable.” Karaniwan nang naririnig ang ganitong kasabihan. Lahat ng bagay sa mundo ay dumadaan sa prosesong ito. Kahit ikaw, marami ka nang pinagdaanang pagbabago mula noon hanggang ngayon. Kung iisipin, tao lang ba ang nagbabago o lahat ng bagay sa daigdig? Paano ba narating ng mundo ang kalagayan nito sa kasalukuyan? Marahil ay may mga pangyayari na nagdulot ng malaking pagbabago. Nais mo ba itong malaman?

Sa Modyul na ito ay mauunawaan mo ang mga pangyayari sa kasaysayan ng daigdig sa klasikal at transisyonal na panahon. Inaaasahang sa pagtatapos ng iyong paglalakbay panahon masasagot mo ang katanungang ito: Paano na-kaimpluwensiya ang mga kontribusyon ng Klasikal at Transiyonal na Panahon sa paghubog ng pagkakakilanlan ng mga bansa at rehiyon sa daigdig?

Mga Aralin at Sakop ng Modyul

Sa modyul na ito ay inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:

Aralin 1: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa Europe

• NasusuriangkabihasnangMinoanatMycenean

• NasusuriangkabihasnangklasikalngGreece

• Naipaliliwanagangmgamahahalagangpangyayarisakabihasnangklasikal ng Rome (mula sa sinaunang Rome hanggang sa tugatog at pagbagsak ng Imperyong Roman)

• Naipahahayagangpagpapahalagasamgakontribusyonngkabi-hasnang klasikal ng Europe sa pag-unlad ng pandaigdigang kama-layan

MODYUL 2:

ANG DAIGDIG SA KLASIKAL AT TRANSISYONAL NA PANAHON

120

Panimula

“Change is inevitable.” Karaniwan nang naririnig ang ganitong kasabihan. Lahat ng bagay sa mundo ay dumadaan sa prosesong ito. Kahit ikaw, marami ka nang pinagdaanang pagbabago mula noon hanggang ngayon. Kung iisipin, tao lang ba ang nagbabago o lahat ng bagay sa daigdig? Paano ba narating ng mundo ang kalagayan nito sa kasalukuyan? Marahil ay may mga pangyayari na nagdulot ng malaking pagbabago. Nais mo ba itong malaman?

Sa Modyul na ito ay mauunawaan mo ang mga pangyayari sa kasaysayan ng daigdig sa klasikal at transisyonal na panahon. Inaaasahang sa pagtatapos ng iyong paglalakbay panahon masasagot mo ang katanungang ito: Paano na-kaimpluwensiya ang mga kontribusyon ng Klasikal at Transiyonal na Panahon sa paghubog ng pagkakakilanlan ng mga bansa at rehiyon sa daigdig?

Mga Aralin at Sakop ng Modyul

Sa modyul na ito ay inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:

Aralin 1: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa Europe

• NasusuriangkabihasnangMinoanatMycenean

• NasusuriangkabihasnangklasikalngGreece

• Naipaliliwanagangmgamahahalagangpangyayarisakabihasnangklasikal ng Rome (mula sa sinaunang Rome hanggang sa tugatog at pagbagsak ng Imperyong Roman)

• Naipahahayagangpagpapahalagasamgakontribusyonngkabi-hasnang klasikal ng Europe sa pag-unlad ng pandaigdigang kama-layan

MODYUL 2:

ANG DAIGDIG SA KLASIKAL AT TRANSISYONAL NA PANAHON

121

Aralin 2: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa America Africa, at mga Pulo sa Pacific

• NasusuriangmgakaganapansakabihasnangklasikalngAmerica

• NaipaliliwanagangmgakaganapansamgaklasikalnakabihasnansaAfrica(MaliatSonghai)

• NasusuriangkabihasnangklasikalngmgapulosaPacific

• Naipahahayagangpagpapahalagasamgakontribusyonngkabi-hasnangklasikalngAmerica,Africa,atmgaPulosaPacificsapag- unlad ng pandaigdigang kamalayan

Aralin 3: Ang Daigdig sa Panahon ng Transisyon

• NasusuriangmgadahilanatbungangpaglakasngSimbahangKatoliko bilang isang institusyon sa Panahong Medieval

• Nasusuriangmgakaganapangnagbigay-daansapagkakabuongHoly Roman Empire

• NaipaliliwanagangmgadahilanatbungangmgaKrusadasaPana-hong Medieval

• NasusuriangbuhaysaEuropenoongPanahongMedieval:Mano-rialismo, Piyudalismo, ang pag-usbong ng mga bagong bayan at lungsod

• Natatayaangepektoatkontribusyonngilangmahahalagangpang-yayari sa Europe sa pagpapalaganap ng pandaigdigang kamalayan

Panimulang Pagtataya

Ngayon, subukang sagutin ang paunang pagtataya na magtatakda kung ano na ang iyong alam sa mga aralin. Bigyang-pansin ang mga katanungan na hindi mo masasagutan nang wasto at alamin ang sagot sa mga aralin sa modyul na ito. Handa ka na ba? Simulan mo na ang pagsagot.

1. Alinsasumusunodangnaglalawaransapolis bilang isang lungsod-

estado?

A. AngpolisayisanguringpamahalaanngmgaGreekskungsaan-binibigyang-diin ang demokrasya.

B. Ito ay binubuo ng isang lipunang malaya at nagsasarili at nakasentro sa isang lungsod.

122

C. May iba’t ibang uring panlipunan ang isang polis at nahahati ito sa iba-ibang yunit ng pamahalaan

D. Angbawatmamamayanaymaybahagingginagampanansaisangpolis.

2. AlinsasumusunodangtawagsamgauringpanlipunanngsinaunangRome?A CensoratPraetor C.PatricianatPlebeian

B. EtruscanatRoman D.MaharlikaatAlipin

3. NahahatisatatlongmalalakingpangkatangmgapulosaPacific:angPolynesia,Micronesia,atMelanesia.AnoangkahuluganngMicronesia?

A. maramingisla C. maitimnamgaisla

B. maliit na mga isla D. maitim ang mga tao sa isla

4. AngHolyRomanEmpireangsinasabingbumuhaysaImperyongRoman.Sino ang naging emperador ng imperyo noong 800 CE?

A. Charlemagne C. Clovis

B. Charles Martel D. Pepin the Short

5. AngKrusadaayisangekspedisyongmilitarnainilunsadngKristiyanongEuropeandahilsapanawaganniPopeUrbanII.Anoangpangunahinglayunin ng Krusada?

A. mapalawakangteritoryongmgaKristiyano

B. mabawi ang Jerusalem sa kamay ng mga Turkong Muslim

C. mapalawak ang kalakalan ng mga bansang Europe

D. mapalawak pa ang kapangyarihan ng Simbahang Katoliko

Para sa bilang 6, suriin ang kasunod na mapa:

http://franceschini.cmswiki.wikispaces.net/Ancient+Greece

122

C. May iba’t ibang uring panlipunan ang isang polis at nahahati ito sa iba-ibang yunit ng pamahalaan

D. Angbawatmamamayanaymaybahagingginagampanansaisangpolis.

2. AlinsasumusunodangtawagsamgauringpanlipunanngsinaunangRome?A CensoratPraetor C.PatricianatPlebeian

B. EtruscanatRoman D.MaharlikaatAlipin

3. NahahatisatatlongmalalakingpangkatangmgapulosaPacific:angPolynesia,Micronesia,atMelanesia.AnoangkahuluganngMicronesia?

A. maramingisla C. maitimnamgaisla

B. maliit na mga isla D. maitim ang mga tao sa isla

4. AngHolyRomanEmpireangsinasabingbumuhaysaImperyongRoman.Sino ang naging emperador ng imperyo noong 800 CE?

A. Charlemagne C. Clovis

B. Charles Martel D. Pepin the Short

5. AngKrusadaayisangekspedisyongmilitarnainilunsadngKristiyanongEuropeandahilsapanawaganniPopeUrbanII.Anoangpangunahinglayunin ng Krusada?

A. mapalawakangteritoryongmgaKristiyano

B. mabawi ang Jerusalem sa kamay ng mga Turkong Muslim

C. mapalawak ang kalakalan ng mga bansang Europe

D. mapalawak pa ang kapangyarihan ng Simbahang Katoliko

Para sa bilang 6, suriin ang kasunod na mapa:

http://franceschini.cmswiki.wikispaces.net/Ancient+Greece

123

6. UmusbongangKabihasnangMinoansaIslangCrete.Alinsasumusunodna pahayag ang nagpapakita ng ugnayan ng heograpikal na lokasyon sa pag-unlad ng kabihasnan sa islang ito?

I. Nakatulong ang mga nakapalibot na anyong-tubig upang maging ligtas ang isla sa mga mananakop

II. NagsilbingdaananngmgamangangalakalmulasaEurope,Africa,atAsyaangislangCrete

III. Naitatag ng mga mamamayan ng Crete ang sariling kabihasnan dahil nakahiwalay ito sa Europe

IV. NaimpluwensiyahanngmgasinaunangkabihasnanngAfricaatAsyaang Kabihasnang Minoan

A. IatII

B. II at III

C. II at IV

D. I, II, at III

Para sa bilang 7, suriin ang kasunod na larawan:

7. Makikita sa larawan ang mga patunay na mataas na kaalaman ng mga GreeksalaranganngAstronomiya.Anongkongklusyonangmaaaringmabuo batay sa larawan?

A. NagsilbingbatayanngkaalamansaAstronomiyangmgaGreekangpaniniwala sa iba’t ibang diyos

B. NagmulasamgaGreekanglahatngkaalamantungkolsaAstronomiya

C. NatutuhanngmgaGreekangkaalamansaAstronomiyamulasamga Roman

D. NaitatagngmgaGreekangpundasyonngkaalamansaAstronomiyanoongPanahongHellenistic

124

Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na pahayag:

“Ourconstitutioniscalledademocracybecausepowerisinthehandsnotofaminoritybutofthewholepeople.Whenitisaquestionofsettlingprivatedisputes,everyoneisequalbeforethelaw;...”

-PERICLES

Funeral Oration

8. Anoangibigsabihinngpahayag?

A. Nasusunodangkagustuhanngminoryasapamahalaangdemokrasya

B. Nakasalalay sa kagustuhan ng nakararami ang ikauunlad ng bansa

C. Nakabatay sa batas at kapakanan ng nakararami ang pamahalaang demokrasya

D. Naipahahayag ng mga mamamayan ang kanilang saloobin laban sa pamahalaan

Para sa bilang 9, suriin ang timeline tungkol sa mga kabihasnan sa America:

9. AlinsamgakabihasnanngAmericaangumusbongnoongpanahongPre-historic?

1200-500 BCE

Olmec Teotihuacan Maya Toltec Aztec Inca

200-700CE

250-900 CE

900-1100CE

1200-1521CE

1300-1525CE

Mga Kabihasnan sa America

A. KabihasnangOlmec

B. Kabihasnang Maya

C. KabihasnangAztec

D. KabihasnangInca

124

Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na pahayag:

“Ourconstitutioniscalledademocracybecausepowerisinthehandsnotofaminoritybutofthewholepeople.Whenitisaquestionofsettlingprivatedisputes,everyoneisequalbeforethelaw;...”

-PERICLES

Funeral Oration

8. Anoangibigsabihinngpahayag?

A. Nasusunodangkagustuhanngminoryasapamahalaangdemokrasya

B. Nakasalalay sa kagustuhan ng nakararami ang ikauunlad ng bansa

C. Nakabatay sa batas at kapakanan ng nakararami ang pamahalaang demokrasya

D. Naipahahayag ng mga mamamayan ang kanilang saloobin laban sa pamahalaan

Para sa bilang 9, suriin ang timeline tungkol sa mga kabihasnan sa America:

9. AlinsamgakabihasnanngAmericaangumusbongnoongpanahongPre-historic?

1200-500 BCE

Olmec Teotihuacan Maya Toltec Aztec Inca

200-700CE

250-900 CE

900-1100CE

1200-1521CE

1300-1525CE

Mga Kabihasnan sa America

A. KabihasnangOlmec

B. Kabihasnang Maya

C. KabihasnangAztec

D. KabihasnangInca

125

Para sa bilang 10, basahin at unawain ang comic strip

10.Anoangipinahihiwatigngpahayagngmgatinukoynakaraktersacomic strip tungkol sa Piyudalismo?

A. Itoayugnayangpanlipunansapagitannghariatngkaniyangmganasasakupan

B. Ito ay sistemang sosyo-politikal na ang batayan ng kapangyarihan ay pagmamay-ari ng lupa

C. Ito ay sistemang pang-ekonomiya na ipinatupad sa Europe noong Panahong Medieval

D. Ito ay naglalarawan sa paraang ginamit ng mga hari sa Europe noong Panahong Medieval upang mailigtas ang kaniyang teritoryo

Ako ang Hari, pag mamay-ari ko ang lahat ng lipunan. Subalit ibinigay ko ang iba sa mga BARON.

Ako ang BARON, dapat akong maging tapat sa HARI dahil ibinigay niya sa akin ang ilan sa kaniyang lupain. Dapat na handa akong ipaglaban siya at magsanay ng mga KNIGHT. Ibinigay ko ang ilan sa aking lupain sa aking mga KNIGHT.

Ako ang VILLEIN, ibinigay ng KNIGHT sa akin ang ilan sa kaniyang lupain upang mapagtamnan at paunlarin. Tungkulin kong magbayad ng buwis at magkaloob sa kanya ng regalo. Hindi ako maaaring umalis sa lupain na kanyang nasasakupan nang walang pahintulot ang KNIGHT.

Ako ang Hari, pag mamay-ari ko ang lahat ng lipunan. Subalit ibinigay ko ang iba sa mga BARON.

Ako ang BARON, dapat akong maging tapat sa HARI dahil ibinigay niya sa akin ang ilan sa kaniyang lupain. Dapat na handa akong ipaglaban siya at magsanay ng mga KNIGHT. Ibinigay ko ang ilan sa aking lupain sa aking mga KNIGHT.

Ako ang VILLEIN, ibinigay ng KNIGHT sa akin ang ilan sa kaniyang lupain upang mapagtamnan at paunlarin. Tungkulin kong magbayad ng buwis at magkaloob sa kanya ng regalo. Hindi ako maaaring umalis sa lupain na kanyang nasasakupan nang walang pahintulot ang KNIGHT.

126


11. Batay sa larawan, ano ang pangunahing kabuhayan sa loob ng isang Manor?

A. Pakikipagkalakalan

B. Pagsasaka

C. Paglilingkod sa may-ari ng lupa

D. Paggawa ng iba’t ibang kasangkapan

Para sa bilang 12, suriin ang kasunod na graph:

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

20 40 60 80 1000 1200

Bila

ng n

g po

pula

syon

sa

mily

on

Taon-Common Era (CE)

126


11. Batay sa larawan, ano ang pangunahing kabuhayan sa loob ng isang Manor?

A. Pakikipagkalakalan

B. Pagsasaka

C. Paglilingkod sa may-ari ng lupa

D. Paggawa ng iba’t ibang kasangkapan

Para sa bilang 12, suriin ang kasunod na graph:

45

40

35

30

25

20

15

10

5

0

20 40 60 80 1000 1200

Bila

ng n

g po

pula

syon

sa

mily

on

Taon-Common Era (CE)

127

12. Isa sa mga epekto ng pag-unlad ng sistema ng pagsasaka noong unang bahagi ng Panahong Medieval ang pagtaas ng populasyon. Batay sa graph, sa anong mga taon ito naganap?

A. 1000at1500CE

B. 800 at 1000 CE

C. 800, 1000, at 1500 CE

D. 600, 800, at 1000 CE

13. Tinawag na Minoan ang unang kabihasnang nabuo sa Crete. Ito ay yu-mamansapakikipagkalakalansaibayongdagat.Anoangpangunahingdahilan nito?

A. NapakalakasngpuwersangpangmilitarngMinoan.

B. Napalilibutan ng anyong tubig ang Crete at istratehiko ang lokasyon nito.

C. Nakarating sa iba’t ibang lugar ang mga produktong mula sa Crete.

D. Napalilibutan ng mga kabundukan ang isla ng Crete.

14.AngsinaunangGreeceaybinubuongiba’tibanglungsod-estadonaangbawatisaaymalayaatmaysarilingpamahalaan.Anoangdahilanngpagkakatatag ng hiwa-hiwalay ng lungsod-estado?

A. Iba’tibaangpinagmulanngmgasinaunangmamamayanngGreece.

B. AngGreeceaynasatimognadulongBalkanPeninsulasaSilanganng Europe na isang mabundok na lugar.

C. MahabaangmgadaunganngGreecekayanagkaroonngmaramingmangangalakal sa bawat lungsod-estado.

D. Iba’tibaangkulturangnabuosaGreecekayaiba’tibangkabihasnanang umusbong dito.

15.Ano ang pangunahing dahilan ng pag-usbong ng Rome bilangpinakamakapangyarihan sa Mediterrenean?

A. Nakatulongangmaunladnaaspetongpang-ekonomiyangRomekung ikukumpara sa mga karatig-lugar.

B. Natalo at nasakop ng Rome ang malalakas na kabihasnan sa MediterreneantuladngCarthageatGreece.

C. NaipagpatuloyngRomeangkalakasanngkulturangGreece.

D. Wastoanglahatngnabanggit.

128

16. Paano nakatulong ang heograpikal na lokasyon ng mga kaharian ng Mali at Songhai sa pag-unlad nito?

A. Napalilibutanitongmgaanyong-tubignanagbigay-daansapag-un-lad ng pagsasaka

B. Nagsilbi itong tagapamagitan ng kalakalan ng ginto, asin, at iba pang produktosapagitanngkaloob-loobangbahagingAfricaatngmgaArabsaSahara

C. Nakatulong ang kanilang lokasyon upang mapanatili ang kalayaan at kaligtasan mula sa banta ng mga mananakop

D. Nagsilbing natural na proteksiyon ng imperyo ang malawak na disyerto ng Sahara

17.AlinangnaglalarawansasinaunangkabuhayanngmgataosamgapulongPacific?

A. AngpangunahingkabuhayanngmgataosamgapulongPacificaypagsasaka at pangingisda.

B. AngmgasinaunangmamamayanngmgapulongPacificaynanini-wala sa banal na kapangyarihan o mana.

C. AngsinaunangrelihiyonngmgataosamgapulongPacificayAni-mismo.

D. Angmgasinaunangpamayanansamgaislaaymatatagpuansamgalawa o dagat-dagatan.

18. Sa panahon ng Piyudalismo, ang lipunan ay nahahati sa tatlong uri: pari, kabalyero, at serf.Alinsasumusunodangnaglalarawansaserf?

A. Maykarapatanatkalayaansilangbumuongsarilingpamilya.

B. Malaya nilang mapauunlad ang kanilang pamumuhay at pamilya.

C. Sila ang bumubuo ng masa ng tao noong Panahong Medieval.

D Itinuturing silang natatanging sektor sa lipunan.

19.“Angmadalasnapagsalakayngmgabarbaroaynagbigayligaligsamgamamamayan ng Europe. Dahil dito, hinangad ng lahat ang proteksiyon kayanaitatagangsistemangPiyudalismo.”Anoangipinapahiwatigngpahayag?

A. MaguloangEuropedahilsapagsalakayngmgabarbaro

B. Sa panahon ng kaguluhan, ang mga tao ay naghangad ng proteksyon

128

16. Paano nakatulong ang heograpikal na lokasyon ng mga kaharian ng Mali at Songhai sa pag-unlad nito?

A. Napalilibutanitongmgaanyong-tubignanagbigay-daansapag-un-lad ng pagsasaka

B. Nagsilbi itong tagapamagitan ng kalakalan ng ginto, asin, at iba pang produktosapagitanngkaloob-loobangbahagingAfricaatngmgaArabsaSahara

C. Nakatulong ang kanilang lokasyon upang mapanatili ang kalayaan at kaligtasan mula sa banta ng mga mananakop

D. Nagsilbing natural na proteksiyon ng imperyo ang malawak na disyerto ng Sahara

17.AlinangnaglalarawansasinaunangkabuhayanngmgataosamgapulongPacific?

A. AngpangunahingkabuhayanngmgataosamgapulongPacificaypagsasaka at pangingisda.

B. AngmgasinaunangmamamayanngmgapulongPacificaynanini-wala sa banal na kapangyarihan o mana.

C. AngsinaunangrelihiyonngmgataosamgapulongPacificayAni-mismo.

D. Angmgasinaunangpamayanansamgaislaaymatatagpuansamgalawa o dagat-dagatan.

18. Sa panahon ng Piyudalismo, ang lipunan ay nahahati sa tatlong uri: pari, kabalyero, at serf.Alinsasumusunodangnaglalarawansaserf?

A. Maykarapatanatkalayaansilangbumuongsarilingpamilya.

B. Malaya nilang mapauunlad ang kanilang pamumuhay at pamilya.

C. Sila ang bumubuo ng masa ng tao noong Panahong Medieval.

D Itinuturing silang natatanging sektor sa lipunan.

19.“Angmadalasnapagsalakayngmgabarbaroaynagbigayligaligsamgamamamayan ng Europe. Dahil dito, hinangad ng lahat ang proteksiyon kayanaitatagangsistemangPiyudalismo.”Anoangipinapahiwatigngpahayag?

A. MaguloangEuropedahilsapagsalakayngmgabarbaro

B. Sa panahon ng kaguluhan, ang mga tao ay naghangad ng proteksyon

129

C. Mahina ang pamahalaan noon kaya dumami ang mga pangkat barbaro

D. AngsistemangPiyudalismoaysagotsakahirapanngmgatao

20. Mahalagang pangyayari sa Panahong Medieval ang paglakas ng Simbahang Katoliko. Isang bahagi nito ang paglakas ng kapangyarihan ng Kapapahan (Papacy).AlinsasumusunodanghigitnanaglalarawansaKapapahanosaPapacy?

A. Itoaytumutukoysatungkulin,panahonngpanunungkulanatkapangyarihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang Katoliko.

B. Tumutukoy din ito sa kapangyarihang politikal ng Papa bilang pinuno ngestadongVatican.

C. ItinuturingangPapabilangAmangmgaKristiyanonasiyaparingtawag hanggang sa kasalukuyan.

D. Simbolo ang Kapapahan ng malawak na kapangyarihan ng Simba-hang Katoliko noong panahong Medieval.

130

ARALIN 1

PAG-USBONG AT PAG-UNLAD NG MGA KLASIKAL NA LIPUNAN SA EUROPE

AngOlympics ay isang pampalakasang paligsahan na nilalahukan ng mga atleta mulasaiba’tibangbansa.Noong2008,natuonangpansinnglahatsaAsiadahilsaginanapnaOlympicssaBeijing,China.Saanatkailanngabanagsimulaangpaligsahang ito?

Naganapangkauna-unahangOlympicsnoong776BCsaOlympia-isanglungsod-estadongsinaunangGreece.KontribusyonitongklasikalnakabihasnansaEuropenakinabibilanganngKabihasnangGreeceatRome.

Sa bahaging ito ng Modyul ay pag-aaralan ang mahahalagang pangyayari tungkolsapag-usbong,pag-unlad,atpagbagsakngmgaKabihasnangGreeceat Rome. Masasagot din ang katanungang: Paano nakaimpluwensiya ang Panahong Klasikal sa Europe sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan?

ALAMIN

Umusbong ang mga sinaunang kabihasnan ng China, India, Mesopota-mia,atEgyptsamgalambak-ilog.GanitorinkayaangmgakabihasnangnabuosaEuropepartikularsaGreeceatRome?Alaminsaaralingitoang kasagutan.

GAWAIN 1: Ano ang Gusto Ko?

Suriin ang larawan at sagutin ang mga tanong tungkol dito.

Mangangalakal

Kababaihan

Mandirigma

Politiko ArtistPilosgio

130

ARALIN 1

PAG-USBONG AT PAG-UNLAD NG MGA KLASIKAL NA LIPUNAN SA EUROPE

AngOlympics ay isang pampalakasang paligsahan na nilalahukan ng mga atleta mulasaiba’tibangbansa.Noong2008,natuonangpansinnglahatsaAsiadahilsaginanapnaOlympicssaBeijing,China.Saanatkailanngabanagsimulaangpaligsahang ito?

Naganapangkauna-unahangOlympicsnoong776BCsaOlympia-isanglungsod-estadongsinaunangGreece.KontribusyonitongklasikalnakabihasnansaEuropenakinabibilanganngKabihasnangGreeceatRome.

Sa bahaging ito ng Modyul ay pag-aaralan ang mahahalagang pangyayari tungkolsapag-usbong,pag-unlad,atpagbagsakngmgaKabihasnangGreeceat Rome. Masasagot din ang katanungang: Paano nakaimpluwensiya ang Panahong Klasikal sa Europe sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan?

ALAMIN

Umusbong ang mga sinaunang kabihasnan ng China, India, Mesopota-mia,atEgyptsamgalambak-ilog.GanitorinkayaangmgakabihasnangnabuosaEuropepartikularsaGreeceatRome?Alaminsaaralingitoang kasagutan.

GAWAIN 1: Ano ang Gusto Ko?

Suriin ang larawan at sagutin ang mga tanong tungkol dito.

Mangangalakal

Kababaihan

Mandirigma

Politiko ArtistPilosgio

131

Paano nakaimpluwensiya ang Panahong Klasikal sa Europe sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan?

FINAL

REVISED

INITIAL

Pamprosesong mga Tanong

1.Anoangmasasabimotungkolsatipikalnaanyongisanglungsod-estadonoong panahong klasikal? Ipaliwanag.

2. May pagkakatulad ba ang makikita sa larawan, sa karaniwang tagpo sa mga lungsod sa kasalukuyang panahon? Patunayan

GAWAIN 2: I-R-F Chart

Basahing mabuti ang tanong sa ibaba. Pagkatapos ay isulat sa bahaging initial ng diagram ang maiisip na sagot.

?

Makikita sa larawan ang isang tipikal na tagpo sa isang lungsod-estado sa Europe noong panahong klasikal. Bawat isa ay may tungkuling ginagam-panan. Kung ikaw ay nabuhay nang panahong iyon, alin sa sumusunod na tungkulin ang nais mong gampanan? Bakit?

FINAL

REVISED

INITIAL

132

BINABATI KITA!

Tiyak na nais mo pang mapalalim ang iyong kaalaman tungkol sa mga kabihasnan noong Panahong Klasikal ng Europe. Sa pagsasagawa ng iba’t ibang gawain sa modyul na ito, madaragdagan ang iyong dating kaalaman at masasagot ang iyong mga tanong tungkol sa paksa.

PAUNLARIN

Sa bahaging ito, inaasahang matututuhan mo ang mga kabihasnang nabuo sa Panahong Klasikal ng Europe, kabilang ang mahahalagang pangyayari sa bawat kabihasnan at ang mahahalagang kontribusyon ng mga ito sa paghubog ng pandaigdigang kamalayan. Simulan mo na ang paglalakbay tungo sa iyong pagkatuto.

GAWAIN 3: Mapa-Suri

SuriinangmapaupangmakitaangkaugnayannglokasyonngGreecesapag-un-lad ng kabihasnan nito.

Mapa 1.1 Mapa ng Europe

132

BINABATI KITA!

Tiyak na nais mo pang mapalalim ang iyong kaalaman tungkol sa mga kabihasnan noong Panahong Klasikal ng Europe. Sa pagsasagawa ng iba’t ibang gawain sa modyul na ito, madaragdagan ang iyong dating kaalaman at masasagot ang iyong mga tanong tungkol sa paksa.

PAUNLARIN

Sa bahaging ito, inaasahang matututuhan mo ang mga kabihasnang nabuo sa Panahong Klasikal ng Europe, kabilang ang mahahalagang pangyayari sa bawat kabihasnan at ang mahahalagang kontribusyon ng mga ito sa paghubog ng pandaigdigang kamalayan. Simulan mo na ang paglalakbay tungo sa iyong pagkatuto.

GAWAIN 3: Mapa-Suri

SuriinangmapaupangmakitaangkaugnayannglokasyonngGreecesapag-un-lad ng kabihasnan nito.

Mapa 1.1 Mapa ng Europe

133


1. AnoangmgaanyongtubignamalapitsaGreece?

2. SaangdireksyonngGreecemakikitaangIslangCrete?

3 PaanonakaimpluwensiyaanglokasyonngGreecesapag-usbongngKabihasnangGreek?

GAWAIN 4: Magbasa at Matuto

Bilang panimula, basahin at unawain ang sumusunod na teksto tungkol sa Kabi-hasnangMinoanatMycenaean.

NagingsentrongsinaunangGreeceangmabundoknabahagingtangwayng

BalkansatimogatilangmgapulosakaragatanngAegean.Samantala,angkaragatanngMediterraneanangnagingtagapag-ugnayngGreecesaibapangpanig ng mundo.

SamundongmgasinaunangGreek,angkaragatanangpinakamainamna daanan sa paglalakbay. Dahil dito karamihan sa mga pamayanan nila ay matatagpuan 60 kilometro lamang mula sa baybay-dagat.

AnglupainngGreeceaymabatoatbulubundukin.Itoangpangunahingnagingsagabal sa mabilis na daloy ng komunikasyon sa mga pamayanan. Naging mabagal ang paglago ng mga kaisipan at teknolohiya. Subalit ito rin ang naging dahilan upang ang bawat lungsod-estado ay magkaroon ng kani-kanilang natatanging katangian na nagpayaman sa kanilang kultura.

AngmgamainamnadaungannanakapaligidsaGreeceaynagbigay-daansa maunlad na kalakalang pandagat na naging dahilan ng kanilang maunlad na kabuhayan. Ito rin ang nagbigay-daan upang magkaroon sila ng kaugnayan sa iba’t ibang uri ng tao na nakatulong naman upang mapayaman nila ang kanilang kultura at maibahagi ang kanilang mga naging tagumpay sa iba’t ibang larangan ng pamumuhay sa sandaigdigan.

Halaw sa: Araling Panlipunan III. EASE Modyul 4: Pagsibol ng Sibilisasyong Griyego, pp. 8-10

?

134

499 BCE Nagsimula ang Persian War

00 BCE Umusbong ang mga lungsod at estado ng Greece

404 BCE Tinalo ng Sparta ang Athens

460 BCE Nagsimula ang Golden Age ng Athens

700 BCE 600 BCE 500 BCE 400 BCE 300 BCE 200 BCE

431 BCE Nagsimula ang Peloponnesian War 334 BCE

Pananakop ni Alexander the Great

Pigura 1.1 Timeline ng mga pangyayari sa Kabihasnang Greece.

Suriin ang timelinebilanggabaysapagtalakaysaKabihasnangGreece.

Ang mga Minoans

Ayonsamgaarkeologo,angkauna-unahangsibilisasyongAegeanaynagsimulasaCrete mga3100BCEoBeforetheCommonEra.TinawagitongKabihasnang Minoan batay sa pangalan ni Haring Minos, ang maalamat na haring sinasa-bing nagtatag nito. Kilala ang mga Minoan bilang mahuhusay gumamit ng metal at iba pang teknolohiya. Nakatira sila sa mga bahay na yari sa laryo bricks at may sistema sila ng pagsulat. Magagaling din silang mandaragat.

Hindi nagtagal, kinilala naman ang Knossos bilang isang makapangyarihang lungsod at sinakop nito ang kabuuan ng Crete. Dito matatagpuan ang isang na-pakatayog na palasyo na nakatayo sa dalawang ektarya ng lupa at napapaligiran ngmgabahaynabato.Angpalasyoaynasirangsunud-sunodnasunogatibapang mga natural na kalamidad.

134

499 BCE Nagsimula ang Persian War

00 BCE Umusbong ang mga lungsod at estado ng Greece

404 BCE Tinalo ng Sparta ang Athens

460 BCE Nagsimula ang Golden Age ng Athens

700 BCE 600 BCE 500 BCE 400 BCE 300 BCE 200 BCE

431 BCE Nagsimula ang Peloponnesian War 334 BCE

Pananakop ni Alexander the Great

Pigura 1.1 Timeline ng mga pangyayari sa Kabihasnang Greece.

Suriin ang timelinebilanggabaysapagtalakaysaKabihasnangGreece.

Ang mga Minoans

Ayonsamgaarkeologo,angkauna-unahangsibilisasyongAegeanaynagsimulasaCrete mga3100BCEoBeforetheCommonEra.TinawagitongKabihasnang Minoan batay sa pangalan ni Haring Minos, ang maalamat na haring sinasa-bing nagtatag nito. Kilala ang mga Minoan bilang mahuhusay gumamit ng metal at iba pang teknolohiya. Nakatira sila sa mga bahay na yari sa laryo bricks at may sistema sila ng pagsulat. Magagaling din silang mandaragat.

Hindi nagtagal, kinilala naman ang Knossos bilang isang makapangyarihang lungsod at sinakop nito ang kabuuan ng Crete. Dito matatagpuan ang isang na-pakatayog na palasyo na nakatayo sa dalawang ektarya ng lupa at napapaligiran ngmgabahaynabato.Angpalasyoaynasirangsunud-sunodnasunogatibapang mga natural na kalamidad.

135

Gabay na Tanong

Saan nagsimula ang Kabihasnang Minoan?

Ano ang dahilan ng pag-unlad ng kabuhayan ng mga Minoan?

Sino-sino ang mga pangkat ng tao sa pamayanang Minoan?

Bakit nagwakas ang Kabihasnang Minoan?

Paglipas ng ilan pang taon na tinataya 1600 hanggang 1100 BCE narating ng Crete ang kanyang tugatog. Umunlad nang husto ang kabuhayan dito dulot na rinngpakikipagkalakalanngmgaMinoansaSilanganatsapaligidngAegean.Dumarami ang mga bayan at lungsod at ang Knossos ang naging pinakamalaki.

Sa pamayanang Minoan ay may apat na pangkat ng tao: ang mga maharlika, mga mangangalakal, mga magsasaka, at ang mga alipin. Sila ay masayahing mga tao at mahiligin sa magagandang bagay at kagamitan. Maging sa palakasan ay di nagpahuli ang mga Minoan. Sila na siguro ang unang nakagawa ng arena sa buong daigdig kung saan nagsasagawa ng mga labanan sa boksing.

AngkabihasnangMinoanaytumagalhanggangmga1400BCE.Nagwakasito nang salakayin ang Knossos ng mga di nakikilalang mga mananalakay na sumira at nagwasak sa buong pamayanan. Tulad ng inaasahan, ang iba pang mga lungsod ng mga Minoan ay bumagsak at isa-isang nawala.

136

Mapa 1.2 Lokasyon ng Kabihasnang Mycenaea

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Path3959-83.png

Ang mga Mycenaean

BagopamansalakayinatsakupinngmgaMycenaeanangCrete,nasimulannanilangpaunlarinangilangpangunahingkabihasnansaTimogGreece.

AngMycenaea na matatagpuan 16 kilometro ang layo sa aplaya ng karagatang AegeanangnagingsentrongkabihasnangMycenaean.Angmgalungsodditoaypinag-ugnay ng maayos na daanan at mga tulay. Napapaligiran ng makapal na paderang lungsod upang magsilbing pananggalang sa mga maaaring lumusob dito.Pagdating ng 1400 BCE, isa nang napakalakas na mandaragat ang mga MycenaeanatitoaynalubosnangmasakopatmaguponilaangCrete.NaiugnaynilaangCretesalumalagongkabihasnansaGreece.MaramingmgasalitangMinoanangnaidagdagsawikangGreek.AngsiningngmgaGreekaynaimplu-wensiyahan ng mga istilong Minoan. Ilan sa mga alamat ng Minoan ay naisama samgakuwentoatalamatngmgaGreek.

Bagamat walang naiwang mga nakasulat na kasaysayan, ang pagsasalin-salin ngmgakuwentongmgahariatbayaningMycenaeanaylumaganap.Dinaglaonang mga kuwentong ito ay nag-ugnay sa mga tao at sa mga diyos-diyosan. Ito angsinasabingnagingbatayanngmitolohiyangGreek.Sabandanghuli,hindinailigtasngmgapadernakanilangginawaangmgaMycenaeansapaglusobngmga mananalakay.



136



Ang mga Mycenaean

BagopamansalakayinatsakupinngmgaMycenaeanangCrete,nasimulannanilangpaunlarinangilangpangunahingkabihasnansaTimogGreece.

AngMycenaea na matatagpuan 16 kilometro ang layo sa aplaya ng karagatang AegeanangnagingsentrongkabihasnangMycenaean.Angmgalungsodditoaypinag-ugnay ng maayos na daanan at mga tulay. Napapaligiran ng makapal na paderang lungsod upang magsilbing pananggalang sa mga maaaring lumusob dito.Pagdating ng 1400 BCE, isa nang napakalakas na mandaragat ang mga MycenaeanatitoaynalubosnangmasakopatmaguponilaangCrete.NaiugnaynilaangCretesalumalagongkabihasnansaGreece.MaramingmgasalitangMinoanangnaidagdagsawikangGreek.AngsiningngmgaGreekaynaimplu-wensiyahan ng mga istilong Minoan. Ilan sa mga alamat ng Minoan ay naisama samgakuwentoatalamatngmgaGreek.

Bagamat walang naiwang mga nakasulat na kasaysayan, ang pagsasalin-salin ngmgakuwentongmgahariatbayaningMycenaeanaylumaganap.Dinaglaonang mga kuwentong ito ay nag-ugnay sa mga tao at sa mga diyos-diyosan. Ito angsinasabingnagingbatayanngmitolohiyangGreek.Sabandanghuli,hindinailigtasngmgapadernakanilangginawaangmgaMycenaeansapaglusobngmga mananalakay.



137

Ano-anong impormasyon ang mahahalaw mula a teksto?

1. ______________________ _________________________ ________________________________________________

2. ________________________________________________ ________________________________________________

3. ________________________________________________ ________________________________________________

4. ________________________________________________ ________________________________________________

5. ________________________________________________ ________________________________________________

Halaw sa “Araling Panlipunan III, EASE Modyul 4, Pagsibol ng Sibilisasyong Griyego, pp. 10-11

GAWAIN 5: Daloy ng mga Pangyayari

Batay sa binasang teksto, isulat ang limang mahahalagang

pangyayarisakasaysayanngsibilisasyongMinoanatMycenean.

Noong1100BCE,isangpangkatngtaomulasahilagaangpumasoksaGreeceatiginupoangmgaMycenaean.SilaaykinilalangmgaDorian. Samantala, isangpangkatnamanngtaonamayroondinkaugnayansamgaMycenaeanangtumungosatimogngGreecesamaylupainsaAsiaMinorsamayhanggananngkaragatangAegean.NagtatagsilangkanilangpamayananattinawagitongIonia. Nakilala sila bilang mga Ionian.

Angmgapangyayaringitoaytinaguriangdark age o madilim na panahon na tumagal din nang halos 300 taon. Naging palasak ang digmaan ng mga iba’t ibang kaharian. Nahinto ang kalakalan, pagsasaka, at iba pang gawaing pangkabuhayan.Maging ang paglago ng sining at pagsulat nang unti-unti ay naudlot din.

138


1. Batay sa mga tekstong binasa, ano ang katangian ng Kabihasnang Minoan atMycenean?

2. Ano-anoangmganakitamongpagkakaibaatpagkakatuladngKabihasnangMinoanatMycenean?

3. Sa iyong palagay, ano ang epekto ng nabanggit na mga kabihasnan sa pag-usbongngKabihasnangGreek?

?

Minoan

Mycenean

138


1. Batay sa mga tekstong binasa, ano ang katangian ng Kabihasnang Minoan atMycenean?

2. Ano-anoangmganakitamongpagkakaibaatpagkakatuladngKabihasnangMinoanatMycenean?

3. Sa iyong palagay, ano ang epekto ng nabanggit na mga kabihasnan sa pag-usbongngKabihasnangGreek?

?

Minoan

Mycenean

139

Mula sa labi ng madilim na panahon, unti-unting umusbong sa Ionia ang isangbagongsibilisasyonnamabilisdinglumaganapsakabuuanngGreece.IlangpamayanansabaybayinngGreecenatinatawagangkanilangsarilinaHellenesoGreeksangnagkaroonngmalakingbahagisasibilisasyongito.KinilalaitosakasaysayanbilangKabihasnangHellenicmulasakanilangtawagsaGreecenaHellas.Itoaytumagalmula800BCEhanggang400BCEat naging isa sa mga pinakadakilang sibilisasyong naganap sa kasaysayan ng daigdig.

Sa bahaging ito, alamin mo ang mahahalagang pangyayaring nagbigay-daan sapag-usbong,pag-unladatpagbagsakngKlasikalnaKabihasnangGreece.


Basahin at unawain ang mga tekstong ilalahad sa bahaging ito.

Sagutin din ang mga katanungan sa bawat kahon.

Ang mga Polis

DahilsamgadigmaanbagopaangPanahongHellenic,nagtayongmgakutaangmgaGreeksamgalugarsamaygilidngmgaburolatsamgataluktokng bundok upang maprotektahan ang kanilang sarili sa pagsalakay ng iba’t ibangpangkat.Angmgapooknaitoaynagingpamayanan.Ditonagsimulaang mga lungsod-estado o polis kung saan hango ang salitang may kinalaman sa pamayanan tulad ng pulisya, politika, at politiko. May malalaki at maliliit na polis.Angpinakahuwarangbilangnadapatbumuongisangpolis ay 5000 na kalalakihan dahil noon ay sila lamang ang nailalagay sa opisyal na talaan ng populasyon ng lungsod-estado. Karamihan sa mga polis ay may mga pamayanang matatagpuan sa matataas na lugar na tinawag na acropolis o mataas na lungsod. Sa panahon ng digmaan, ito ang naging takbuhan ng mga Greekparasakanilangproteksyon.Saacropolis matatagpuan ang matatayog na palasyo at templo kung kaya’t ito ang naging sentro ng politika at relihiyon ngmgaGreek.Samantala,angibabangbahaginamanaytinawagnaagora o pamilihang bayan. Napapaligiran ng mga pamilihan at iba pang mga gusali na nagbigay-daan sa malayang bilihan at kalakalan.

Samgalungsod-estado,naramdamanngmgaGreeknasilaaybahagingpamayanan. Ito ang dahilan kung bakit ipinagkaloob naman nila dito ang kanilang katapatan at paglilingkod. Hindi lahat ng mga nasa lungsod-estado aymamamayannito.Angmgalehitimongmamamayanaybinigyangkarapa-

140

tang bomoto, magkaroon ng ari-arian, humawak ng posisyon sa pamahalaan, at ipagtanggol ang sarili sa mga korte.

Bilang kapalit, sila ay dapat na makilahok sa pamahalaan at tumulong sa pagtatanggol sa mga polissapanahonngdigmaan.Anglahatngito,dagdag pa ang paglago ng kalakalan, ay nagbigay-daan sa pag-unlad ng mga lungsod-estado. Kasabay nito ang mabilis na paglaki ng populasyon na naging pangunahing dahilan naman kung bakit nangibang lugar ang mga Greek.AngibaaynapadpadsapaligidngmgakaragatangMediterraneanatIton. Bagamat napunta sila at nanirahan sa malalayong lugar, di nawala ang kanilang ugnayan sa pinagmulang lungsod-estado o metropolis.

Mula sa pakikipagkalakalan sa iba’t ibang panig ng daigdig, natutuhan ng mgaGreekangmgabagongideyaatteknik.MulasamgaPhoenicianayna-kuha nila ang ideya ng alpabeto na naging bahagi naman ng kanilang sariling alpabeto.GinamitdinnilaangmgateknikngmgaPhoeniciansapaggawang mas malalaki at mabibilis na barko. Sa mga Sumerian naman ay namana nila ang sistema ng panukat. Mula naman sa mga Lydian ay natutuhan nila ang paggamit ng sinsilyo at barya sa pakikipagkalakalan.


1. Ano-anoangmgakarapatangtinatamasangmgalehitimongmamamayanng isang lungsod o estado?

2. Ano-anoangresponsibilidadngisangmamamayansalungsod-estado?

3. Bakitmahalagaangpakikipag-kalakalanparasamgaGreek?

Batay sa teksto, isulat ang kahulugan ng sumusunod na salita:

polis -

acropolis -

agora -

?

140

tang bomoto, magkaroon ng ari-arian, humawak ng posisyon sa pamahalaan, at ipagtanggol ang sarili sa mga korte.

Bilang kapalit, sila ay dapat na makilahok sa pamahalaan at tumulong sa pagtatanggol sa mga polissapanahonngdigmaan.Anglahatngito,dagdag pa ang paglago ng kalakalan, ay nagbigay-daan sa pag-unlad ng mga lungsod-estado. Kasabay nito ang mabilis na paglaki ng populasyon na naging pangunahing dahilan naman kung bakit nangibang lugar ang mga Greek.AngibaaynapadpadsapaligidngmgakaragatangMediterraneanatIton. Bagamat napunta sila at nanirahan sa malalayong lugar, di nawala ang kanilang ugnayan sa pinagmulang lungsod-estado o metropolis.

Mula sa pakikipagkalakalan sa iba’t ibang panig ng daigdig, natutuhan ng mgaGreekangmgabagongideyaatteknik.MulasamgaPhoenicianayna-kuha nila ang ideya ng alpabeto na naging bahagi naman ng kanilang sariling alpabeto.GinamitdinnilaangmgateknikngmgaPhoeniciansapaggawang mas malalaki at mabibilis na barko. Sa mga Sumerian naman ay namana nila ang sistema ng panukat. Mula naman sa mga Lydian ay natutuhan nila ang paggamit ng sinsilyo at barya sa pakikipagkalakalan.


1. Ano-anoangmgakarapatangtinatamasangmgalehitimongmamamayanng isang lungsod o estado?

2. Ano-anoangresponsibilidadngisangmamamayansalungsod-estado?

3. Bakitmahalagaangpakikipag-kalakalanparasamgaGreek?

Batay sa teksto, isulat ang kahulugan ng sumusunod na salita:

polis -

acropolis -

agora -

?

141

Sparta, ang Pamayanan ng mga Mandirigma

Angpolis o lungsod-estado ng Sparta ay itinatag ng mga Dorian sa Peloponnesus nanasatimognabahagingtangwayngGreece.Salahatngmgalungsod-estado,ang Sparta lamang ang hindi umasa sa kalakalan. Ito ay may magandang klima, sapat na patubig at matabang lupa na angkop sa pagsasaka. Pinalawak ng mga Spartan ang kanilang lupain sa pamamagitan ng pananakop ng mga karatig na lupangsakahanatpangangamkamnito.Angmgamagsasakamulasanasakopna mga lugar ay dinala nila sa Sparta upang maging mga helot o tagasaka sa ma-lawak nilang lupang sakahan. Samakatuwid, naging alipin ng mga Spartan ang mga Helot. Maraming pagkakataon na nag-alsa laban sa mga Spartan ang mga helot ngunit ni isa rito ay walang nagtagumpay. Dahilan sa palagiang pag-aalsa ng mga Helot, nagdesisyon ang mga Spartan na palakasin ang kanilang hukbong militar at magtatag ng isang pamayanan ng mga mandirigma upang maging laging handa sa kahit anong pag-aalsang gagawin ng mga Helot.

Angnagingpangunahingmithiinnglungsod-estadongSpartaaymagka-roon ng kalalakihan at kababaihang walang kinatatakutan at may malalakas na pangangatawan.Angmgabagongsilangnasanggolaysinusuri.Kapagnakitangmukhang mahina at sakitin ang isang sanggol ay dinadala sa paanan ng kabun-dukan at hinahayaang mamatay doon. Samantala, ang malulusog na sanggol ay hinahayaang lumaki at maglaro sa kani-kanilang bahay, hanggang sumapit ang ikapitong taon nila. Pagsapit ng pitong taon, ang mga batang lalaki ay dinadala na sa mga kampo-militar upang sumailalim sa mahigpit na disiplina at sanayin sa serbisyo militar. Malakas na pangangatawan, katatagan, kasanayan sa pakiki-paglaban, at katapatan ang ilan sa pangunahing layunin ng pagsasanay. Tinitiis nila ang mga sakit at hirap nang walang reklamo. Pinapayagan lamang sila na makita ang kanilang pamilya sa panahon ng bakasyon. Sa gulang na 20, ang mga kabataang lalaki ay magiging sundalong mamamayan at ipinapadala na sa mga hangganan ng labanan. Sa edad na 30, sila ay inaasahang mag-aasawa na ngunit dapat na kumain at manirahan pa rin sa kampo, kung saan hahati na sila sa gastos. Sa edad na 60, sila ay maaari nang magretiro sa hukbo.

Sa lipunan ng mga Spartan, ang lahat ay nakikiisa upang mapigilan ang mga pag-aalsa ng mga Helot. Maging ang mga kababaihan ay sinasanay na maging matatag.DituladngmgakababaihangGreeknalimitadoangginagampanansalipunan, ang kababaihang Spartan ay maraming tinatamasang karapatan. Sila ang mga nag-aasikaso ng lupain ng kanilang mga asawa habang ang mga ito ay nasa kampo-militar. Nangunguna din sila sa mga palakasan at malayang nakiki-paghalubilo sa mga kaibigan ng kani-kanilang mga asawa habang masaya silang nanonood ng mga palarong tulad ng pagbubuno o wrestling, boksing, at karera.

142

AngSpartaangresponsablesapagkakaroonngpinakamahusaynasan-datahang lakas sa buong daigdig. Sa simula, labo-labo kung makipagdigma angmgaGreek.Oonga’tsama-samangnagmamartsasalugarngdigmaan,ang mga sundalo ay isa-isang nakikipaglaban sa mga kaaway hanggang sila aymanghinaatmamatay.NanglumaonangmgaGriyego,lalonaangmgaSpartan, ay mas naging maparaan sa kanilang pakikipagdigma. Sa halip na lumusob ng isa-isa sa mga kalaban, sila ay nananatiling sama-sama sa pag-kakatayo pasulong man o paurong sa labanan, hawak ang pananggalang sa kaliwangkamayatespadanamansakanan.Anghukbongitonatinaguriangphalanx ay karaniwang binubuo ng hanggang 16 na hanay ng mga mandi-rigma. Kapag namatay ang mga sundalo sa unang hanay, ito ay mabilis na sinasalitanngsusunodpanghanay.Angphalanx ay hindi mga bayarang mandirigma, sila ay tagapagtanggol ng kanilang polis.


1.AnoangpangunahingkatangianngSpartabilangisanglungsod-estadongGreece

2. Paano sinasanay ang mga Spartan upang maging malakas?

3. Paano nakabuti at nakasama ang paraan ng disiplina ng mga Spartan?

?

Karagdagang babasahin: Kasaysayan ng Daigdig, Batayan Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong

Taon nina Mateo et al., p. 117

Ang Athens at ang Pag-unlad Nito

Sasimulang600BCE,angAthensayisalamangmaliitnabayansagitnangtangwayngGreecenatinatawagnaAttica.Angbuongrehiyonayhindiangkopsa pagsasaka kaya karamihan sa mga mamamayan nito ay nagtrabaho sa mga minahan, gumawa ng mga ceramics, o naging mangangalakal o mandaragat. HindinanakopngmgakolonyaangAthens.Sahalip,pinalawaknitoangkanilangteritoryonanagingdahilanupangangibapangngayonsaAtticaaysumalisakanilang pamamahala.

Sasinaunangkasaysayan,angAthensaypinamunuanngmgatyrantnanoonay nangangahulugang mga pinunong nagsusulong ng karapatan ng karaniwang tao at maayos na pamahalaan. Bagamat karamihan sa kanila ay naging mabubuting pinuno, may mangilan-ngilan din na umabuso sa kanilang posisyon na nagbigay ng bagong kahulugan sa katawagang tyrant bilang malupit na pinuno sa ating panahon, sa kasalukuyan.

142

AngSpartaangresponsablesapagkakaroonngpinakamahusaynasan-datahang lakas sa buong daigdig. Sa simula, labo-labo kung makipagdigma angmgaGreek.Oonga’tsama-samangnagmamartsasalugarngdigmaan,ang mga sundalo ay isa-isang nakikipaglaban sa mga kaaway hanggang sila aymanghinaatmamatay.NanglumaonangmgaGriyego,lalonaangmgaSpartan, ay mas naging maparaan sa kanilang pakikipagdigma. Sa halip na lumusob ng isa-isa sa mga kalaban, sila ay nananatiling sama-sama sa pag-kakatayo pasulong man o paurong sa labanan, hawak ang pananggalang sa kaliwangkamayatespadanamansakanan.Anghukbongitonatinaguriangphalanx ay karaniwang binubuo ng hanggang 16 na hanay ng mga mandi-rigma. Kapag namatay ang mga sundalo sa unang hanay, ito ay mabilis na sinasalitanngsusunodpanghanay.Angphalanx ay hindi mga bayarang mandirigma, sila ay tagapagtanggol ng kanilang polis.


1.AnoangpangunahingkatangianngSpartabilangisanglungsod-estadongGreece

2. Paano sinasanay ang mga Spartan upang maging malakas?

3. Paano nakabuti at nakasama ang paraan ng disiplina ng mga Spartan?

?

Karagdagang babasahin: Kasaysayan ng Daigdig, Batayan Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong

Taon nina Mateo et al., p. 117

Ang Athens at ang Pag-unlad Nito

Sasimulang600BCE,angAthensayisalamangmaliitnabayansagitnangtangwayngGreecenatinatawagnaAttica.Angbuongrehiyonayhindiangkopsa pagsasaka kaya karamihan sa mga mamamayan nito ay nagtrabaho sa mga minahan, gumawa ng mga ceramics, o naging mangangalakal o mandaragat. HindinanakopngmgakolonyaangAthens.Sahalip,pinalawaknitoangkanilangteritoryonanagingdahilanupangangibapangngayonsaAtticaaysumalisakanilang pamamahala.

Sasinaunangkasaysayan,angAthensaypinamunuanngmgatyrantnanoonay nangangahulugang mga pinunong nagsusulong ng karapatan ng karaniwang tao at maayos na pamahalaan. Bagamat karamihan sa kanila ay naging mabubuting pinuno, may mangilan-ngilan din na umabuso sa kanilang posisyon na nagbigay ng bagong kahulugan sa katawagang tyrant bilang malupit na pinuno sa ating panahon, sa kasalukuyan.

143

Sa simula, angAthens aypinamunuan ng hari na inihalal ng asembleya ng mamamayan at pinapayuhan ng mga mga konse-hongmaharlika.Angasembleyaay binubuo naman ng mayaya-man na may malaking kapang-yarihan.AngmgapinunonitoaytinawagnaArchonnapina-paburan naman ang mga may kaya sa lipunan.

Hindi nagtagal, nagnais ng pagbabago ang mga artisano at mga mangangalakal. Upang mapigil ang lumalalang sitwasyon ng mga di nasisiyahang karaniwang tao, nagpagawa ang mayayamang tao o aristokrata ng nakasulat na batas kay Dracoisangtagapagbatas.MalupitangmgabatasngGreekathindiitobi-nagoniDracongunitkahitnapaanoangkodigongginawaniyaaynagbigayng pagkakapantay-pantay sa lipunan at binawasan ng mga karapatan ang mga namumuno. Sa gitna ng pagbabagong ito nanatiling hindi kontento ang mgamamamayanngAthens.MaramingAthenianangnagpaalipinupangmakabayad ng malaking pagkakautang. Marami rin sa kanila ang nagnais ng mas malaking bahagi sa larangan ng politika.

Angsumunodnapagbabagoaynaganapnoong594 BCE sa pangunguna ni Solon na mula sa mga pangkat ng aristokrata na yumaman sa pamamagitan ng pakikipagkalakalan. Kilala din siya sa pagiging matalino at patas. Inalis niya ang mga pagkakautang ng mahihirap at ginawang ilegal ang pagkaalipin nang dahil sautang.Gumawarinsiyangsistemanglegalkung saan lahat ng malayang kalalakihang ipinanganakmulasamgamagulangnaAthenianaymaaaringmaginghuradosamgakorte.Angmga repormang pampolitika na ginawa ni Solon ay nagbigay ng kapangyarihan sa mga mahihirap at karaniwang tao. Nagsagawa rin siya ng mga repormang pangkabuhayan upang maisulong ang dayuhang kalakalan at mapabuti ang pamumuhay

Larawan 1.1 Ang Parthenon ng GreeceSource: https://encrypted-tbn3.gtastic.com/image?q=tb-n:ANd9GcReaw15xp8agCB.TOPpqzMKAPluktN69yhizLwB-d569YyKmPzc7kg

Larawan 1.3 Si Pisistratus, isangmahusay na pinunong Greek

http://en.wikipedia.org/wiki/Cleisthenes

144

ng mga mahihirap. Nalutas ng repormang pangkabuhayan ang mga ilang pangunahing suliraninngAthensatnapaunladangkabuhayannito. Sa gitna ng malawakang repormang ginawa ni Solon, hindi nasiyahan ang mga aristokrata. Para sa kanila, labis na pinaburan ni Solon ang mahihirap. Sa kasalukuyan, ginagamit ang salitang solon bilang tawag sa mga kinatawan ng pambansang pamahalaan na umuugit ng batas.

Noong mga 546 BCE, isang politikong nag-ngangalang Pisistratus, ang namuno sa pama-halaanngAthens.Bagamatmayamansiya,nakuha niya ang suporta at pagtitiwala ng ka-raniwang tao. Mas radikal ang mga pagbaba-gong ipinatupad niya tulad ng pamamahagi ng malalaking lupang sakahan sa walang lupang mga magsasaka. Nagbigay siya ng pautang at nagbukas ng malawakang trabaho sa malalaking proyektong pam-publiko. Pinagbuti niya ang sistema ng patubig.

Batay sa teksto, ano ang kahulugan ng sumusunod:

tyrant - _________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________

arcon - __________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________

Larawan 1.3 Si Solon, isang mam-babatas na Greek

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Solon2.jpg

144

ng mga mahihirap. Nalutas ng repormang pangkabuhayan ang mga ilang pangunahing suliraninngAthensatnapaunladangkabuhayannito. Sa gitna ng malawakang repormang ginawa ni Solon, hindi nasiyahan ang mga aristokrata. Para sa kanila, labis na pinaburan ni Solon ang mahihirap. Sa kasalukuyan, ginagamit ang salitang solon bilang tawag sa mga kinatawan ng pambansang pamahalaan na umuugit ng batas.

Noong mga 546 BCE, isang politikong nag-ngangalang Pisistratus, ang namuno sa pama-halaanngAthens.Bagamatmayamansiya,nakuha niya ang suporta at pagtitiwala ng ka-raniwang tao. Mas radikal ang mga pagbaba-gong ipinatupad niya tulad ng pamamahagi ng malalaking lupang sakahan sa walang lupang mga magsasaka. Nagbigay siya ng pautang at nagbukas ng malawakang trabaho sa malalaking proyektong pam-publiko. Pinagbuti niya ang sistema ng patubig.

Batay sa teksto, ano ang kahulugan ng sumusunod:

tyrant - _________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________

arcon - __________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________

Larawan 1.3 Si Solon, isang mam-babatas na Greek

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Solon2.jpg

145

Noong510BCE,naganapmuliangpagbabagosasistemangpolitikalngAthenssa pamumuno ni Cleisthenes.HinatiniyaangAthenssasampungdistrito.Limampung kalalakihan ang magmumula sa bawat distrito at maglilingkod sa konseho ng tagapayo upang magpasimula ng batas sa Asembleya ang tagagawa ngmgapinaiiralnabatas.Sakauna-unahangpagkakataon,nakabotosaAsembleyaang mga mamamayan may-ari man ng lupa o wala.

Upang mapanatili ang kalayaan ng mga mamamayan ipinatupad ni Cleisthenes ang isang sistema kung saan bawat taon ay binibigyan ng pagkakataon ang mga mamamayannaituroangtaongnagsisilbingpanganibsaAthens.Kapagangisangtaoaynakakuhangmahigit6000boto,siyaaypalalayasinsaAthensng10taon. Dahil sa ang pangalan ay isinulat sa pira-pirasong palayok na tinatawag na Ostrakon, ang sistema ng pagpapatapon o pagtatakwil sa isang tao ay tinawag na ostracism. Bagamat kaunti lamang ang naipaton ng sistemang ito, nabigyan ng mas malaking kapangyarihan ang mga mamamayan.

Sa pagsapit ng 500 BCE, dahil sa lahat ng mga repormang naipatupad sa Athens,angpinakamahalagangnaganapayangpagsilangngdemokrasya saAthens,kungsaannagkaroonngmalakingbahagiangmgamamamayansapamamalakad ng kanilang pamahalaan.

Halawsa:AralingPanlipunanIII,Modyul4,AngPag-usbongngSibilisasyong

Griyego,p.15-21


1. AnoangpangunahingkatangianngAthensbilangisanglungod-estadongGreece?

2. Parasaiyo,anoangpinakamahalagangambagngAthenssadaigdig?

3. NakabutibasaGreekangpagpapatupadngdemokrasya?Patunayan.

Karagdagang babasahin:

KasaysayanngDaigdig,BatayangAklatsaAralingPanlipunanIkatlongTaon nina Mateo et.al., p. 116-117

?

146

GAWAIN 7: Paghahambing

Sa tulong ng venn diagram, isulat ang pagkakatulad at

pagkakaibangSpartaatAthensbilangmgalungsod-estadong

SinaunangGreece.

Sparta Athens


1. Paano nakaimpluwensiya ang lokasyon sa pamumuhay ng mga Spartan atAthenian?

2. Bakitmahalagaangmgalungsod-estadongSpartaatAthenssapag-unladngKabihasnangGreek?

3. KungnabuhaykanoongpanahongklasikalngGreece,saanmomas pipiliingtumira,saAthensosaSparta?Ipaliwanagangsagot.

?

146

GAWAIN 7: Paghahambing

Sa tulong ng venn diagram, isulat ang pagkakatulad at

pagkakaibangSpartaatAthensbilangmgalungsod-estadong

SinaunangGreece.

Sparta Athens


1. Paano nakaimpluwensiya ang lokasyon sa pamumuhay ng mga Spartan atAthenian?

2. Bakitmahalagaangmgalungsod-estadongSpartaatAthenssapag-unladngKabihasnangGreek?

3. KungnabuhaykanoongpanahongklasikalngGreece,saanmomas pipiliingtumira,saAthensosaSparta?Ipaliwanagangsagot.

?

147


BagamatangGreeceaybinubuongiba’tibanglungsod-estadongmalayasaisa’tisa,iisalamangangwikaatkulturangmgaGreek.Mataasangtingin nila sa isa’t isa, samantalang hindi edukado at mababa ang tingin nilasamgahindiGreek.

NaranasandinngGreeceangbantangpaglusobatpananakopngmgakalapit na kabihasnan. Matutunghayan mo sa bahaging ito ang mga dig-maangkinasangkutanngGreece.

Ang Banta ng Persia

Hangarin ng Persia na palawakin ang imperyo nito sa kanluran. Noong 546 BCE,sinalakayniCyrustheGreatangLydiasaAsiaMinor.Ipinagpatuloyni Darius I, ang nagmana ng trono ni CyrustheGreat,anghangaringito.Noong 499 BCE, sinalakay niya ang mgakalapitnakolonyangGreek.Nag-padalangtulongangAthensngunitnataloangmgakolonyangGreeksalabanang pandagat sa Miletus noong 494 BCE. Bagamat natalo ang puwersa ngAthens,naisniDariusnaparusahanang lungsod sa ginawang pagtulong at gawin itong hakbang sa pagsakop a Greece.Bilangpaghahandasanapipin-tong pananalakay ng Persia, sinimulan ngAthensangpagpapagawangisangplota o fleet na pandigma.

AngDigmaangGraeco-Persia(499-479 BCE)

Larawan 1.4. Paglalarawan ng Digmaang Grae-co-Persia

http://althistory.wikia.com/wiki/Greek_Glory?-file=GRECO-PERSIAN-WARS.gif

148

AngunangpagsalakayngPersiasaGreeceaynaganapnoong490BCE sailalimniDarius.TinawidngplotangPersiaangAegeanSeaatbumabasaMarathon,isangkapatagansahilagang-silanganngAthens.Tinalong10,000puwersangAthensanghumigit-kumulang25,000puwersangPersia.

Ipinagpatuloy ni Xerxes, anak ni Darius ang tangkang pagpapabagsak sa Athens.NoongBCE,isangmadugonglabananangnaganapsaThermopylae,isang makipot na daanan sa gilid ng bundok at ng silangang baybayin ng Central Greece.PitonglibongGreek,tatlongdaansamgaitoaytaga-SpartasailalimniLeonidas ang nakipaglaban sa puwersa ni Xerxes. Noong una, inakala ni Xerxes namadaliniyangmalulupigangmgaGreek.Hindiniyainasahanangkatapanganat kahusayan ng mga taga-Sparta sa pakikipagdigma. Sa loob ng tatlong araw, dumanakangdugongmgatagaPersia.SubalitipinagkanulongisangGreekanglihimnadaananpatungosakampongmgaGreek.PinayuhanniLeonidasangmgaGreeknalumikashabangipinagtatanggolngkanyangpuwersaangThermopylae. Sa harap ng higit na maraming puwersa ni Xerxes, namatay ang karamihan sa tropa ni Leonidas.

SinalakayatsinakopniXerxesangAthens.SubalitdinalaniThemistoclesang labanan sa dalampasigan ng pulo ng Salamis kung saan ang dagat ay lubhang makipot. Nahirapang iwasan ng malaking barko ni Xerxes ang maliliit na barko ngAthensnapilitnabinabanggaangmgaitohanggangsamabutas.Isa-isanglumubogangplotangPersia.AngnalalabinghukboniXerxesaytinalongmgaalyansangmgalungsod-estadongGreecesapamumunoniPausaniasngSparta.KabilangsaalyansangitoangAthens,Sparta,Corinth,atMegara.Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon nina Mateo et.al.,

pp. 117-118

Ano ang dahilan ng pagtatagumpay ng Greek laban sa malaking puwersa ng Persia? Ipaliwanag.

148

AngunangpagsalakayngPersiasaGreeceaynaganapnoong490BCE sailalimniDarius.TinawidngplotangPersiaangAegeanSeaatbumabasaMarathon,isangkapatagansahilagang-silanganngAthens.Tinalong10,000puwersangAthensanghumigit-kumulang25,000puwersangPersia.

Ipinagpatuloy ni Xerxes, anak ni Darius ang tangkang pagpapabagsak sa Athens.NoongBCE,isangmadugonglabananangnaganapsaThermopylae,isang makipot na daanan sa gilid ng bundok at ng silangang baybayin ng Central Greece.PitonglibongGreek,tatlongdaansamgaitoaytaga-SpartasailalimniLeonidas ang nakipaglaban sa puwersa ni Xerxes. Noong una, inakala ni Xerxes namadaliniyangmalulupigangmgaGreek.Hindiniyainasahanangkatapanganat kahusayan ng mga taga-Sparta sa pakikipagdigma. Sa loob ng tatlong araw, dumanakangdugongmgatagaPersia.SubalitipinagkanulongisangGreekanglihimnadaananpatungosakampongmgaGreek.PinayuhanniLeonidasangmgaGreeknalumikashabangipinagtatanggolngkanyangpuwersaangThermopylae. Sa harap ng higit na maraming puwersa ni Xerxes, namatay ang karamihan sa tropa ni Leonidas.

SinalakayatsinakopniXerxesangAthens.SubalitdinalaniThemistoclesang labanan sa dalampasigan ng pulo ng Salamis kung saan ang dagat ay lubhang makipot. Nahirapang iwasan ng malaking barko ni Xerxes ang maliliit na barko ngAthensnapilitnabinabanggaangmgaitohanggangsamabutas.Isa-isanglumubogangplotangPersia.AngnalalabinghukboniXerxesaytinalongmgaalyansangmgalungsod-estadongGreecesapamumunoniPausaniasngSparta.KabilangsaalyansangitoangAthens,Sparta,Corinth,atMegara.Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon nina Mateo et.al.,

pp. 117-118

Ano ang dahilan ng pagtatagumpay ng Greek laban sa malaking puwersa ng Persia? Ipaliwanag.

149

Digmaang Peloponnesian

NaisniPericlesnamanatiliangkapayapaandilamangsaAthenskundimaging sa mga kalapit nitong mga lungsod-estado at maging sa Persia. Habang umuunladangAthens,lumawakdinangkanilangkapangyarihansakalakalan.Ito ang naging dahilan kung bakit sa panahon ng Delian League ay naging isang imperyoangAthens.

Hindilahatnglungsod-estadoaysumang-ayonsaginawangAthensnapagkontrol sa Delian League subalit wala silang nagawa upang umalis sa alyan-sa. Kayat ang mga lungsod-estado na kasapi sa Delian League tulad ng Sparta, Corinth, at iba pa ay nagtatag ng sarili nilang alyansa sa pamumuno ng Sparta at tinawag itong Peloponnesian League.

Noong431BCE,nilusobngSpartaangmgakaratigpookngAthensnanagingsimulangDigmaangPeloponnesian.BatidniPericlesnamahusaynamandirigma sa lupa ang mga Spartan kung kayat iniutos niya ang pananatili ng mgaAtheniansapinaderanglungsod.Samantala,inatasanniyaangsandatahanglakasngAthensnalusubinsakaragatanangmgaSpartan.Ngunitsinawing-palad na may lumaganap na sakit na ikinamatay ng libo-libong tao, kasama na siPericles,noong429BCE.

LahatngmgapumalitkayPericlesayhindinagtagumpaydahilansamgamalinilangmgadesisyon.IsanaritosiAlcibiades.MatapossiyangakusahanngmgaAtheniannalumalabagsapaniniwalangpanrelihiyon,tumakassiyapa-tungong Sparta upang iwasan ang pag-uusig sa kanya. Doon siya ay naglingkod labansakanyamismongmgakababayan.DinaglaonbumalikdinsiAlcibiadessaAthensatsiyaaypinatawadatbinigyang-mulingpagkakataongpamunuanangsandatahanglakasngAthens.Bagamatnaipanaloniyaangilanglabannilasa Sparta, lubhang malakas ang mga Sparta at noong 404 BCE, sumuko ang mga Athenian.Bilangganti,ipinapatayngmgaSpartansiAlcibiades.

Angdalawampu’tpitongtaongDigmaanngPeloponnesianayisangmalakingtrahedyaparasaGreece.Nagkaroonngmalawakangpagkawasakngari-arianatpagkamatay ng mga tao. Lumala rin ang suliranin sa kawalan ng hanapbuhay, pagtaas ng presyo ng mga bilihin, at kakulangan sa pagkain.

Halaw sa: Araling Panlipunan III, EASE Modyul 4, Ang Pag-usbong ng Sibilisasyong Greece, pp. 31-32

150

Ano ang epekto sa Greeece ng hidwaan at digmaan sa pagitan ng mga lungsod-estadao nito? Ipaliwanag.

Karagdagang Baba-

sahin:

Kasaysayan ng Daigdig,

Batayan Aklat sa Araling

Panlipunan Ikatlong Taon

nina Mateo et. al. p. 119

GAWAIN 9: A-K-B Chart

Punan ang diyagram ng kinakailangang impormasyon batay sa binasang teksto.

Aktor (Sino ang magkalaban?)

Kaganapan (Ano-ano ang mga

mahahalagang pangyayari?)

Bunga (Ano ang re-sulta ng digmaan?)

Digmaang Kinasangkutan ng Sinaunang Greece

150

Ano ang epekto sa Greeece ng hidwaan at digmaan sa pagitan ng mga lungsod-estadao nito? Ipaliwanag.

Karagdagang Baba-

sahin:

Kasaysayan ng Daigdig,

Batayan Aklat sa Araling

Panlipunan Ikatlong Taon

nina Mateo et. al. p. 119

GAWAIN 9: A-K-B Chart

Punan ang diyagram ng kinakailangang impormasyon batay sa binasang teksto.

Aktor (Sino ang magkalaban?)

Kaganapan (Ano-ano ang mga

mahahalagang pangyayari?)

Bunga (Ano ang re-sulta ng digmaan?)

Digmaang Kinasangkutan ng Sinaunang Greece

151

Pamproseng mga Tanong

1. AnoangpinakamahalagangkontribusyonngmgaSpartanatAtheniansa daigdig?

2. Alinsasumusunodnakontribusyonangmaykaugnayansakasalukuyan?Patunayan.


BasahinatunawainangtekstotungkolsaGinintuangPanahonngAthens.

Ginintuang Panahon ng Athens

Noong461BCE,siPericles,isangstrategos o heneral na inihalal ng mga kalalakihangmamamayanangnamunosaAthens.Taon-taonaynahahalalsiPericleshanggangsasumapitangkaniyangkamatayannoong429BCE.

Sa loob ng mahabang panahon ng kaniyang panunungkulan, maraming pinai-ralnamgaprogramangpampublikosiPericles.LahataynaglalayonggawingpinakamarangyangestadoangAthens.

NaisniPericlesnalumawakpaangumiiralnademokrasyasaAthenskungkaya’t dinagdagan niya ang bilang ng mga manggagawa sa pamahalaan at sinu-welduhan niya ang mga ito. Lahat ng mamamayan ay nagkaroon pagkakataong makapagtrabaho sa pamahalaan mayaman man o mahirap. Kaya hindi nagtagal mgaikatlongbahagi(1/3)ngpopulasyonngAthensaybahaginangmgagawainng pamahalaan.

NgunithindilahataynasiyahansamgarepormangipinatupadniPericles.Parasa mayayaman ang ginawa niyang mga pagbabago ay magdudulot ng pagkalugi sa pamahalaan at maghihikayat ng katamaran sa mga ordinaryong mamamayan. Ipinagtanggol niya ang kanyang mga ginawang pagbabago sa pamamagitan ng pagbibigayngisangpahayagnanaitalanamanniThucydides,naisanghistoryador.AyonkayPericles“Angatingkonstitusyonayisangdemokrasyasapagkatitoaynasamgakamayngnakararamiathindingiilan.”

MahalagaangedukasyonparasamgaAthenian.Angmgalalakiaypinag-aaralsa mga pribadong paaralan kung saan sila ay natuto ng pagbabasa, matematika, musika,at mga obra ni Homer na Iliad at Odyssey. Hinikayat din silang talakayin angsining,politika,atibapangusapin.Angpalakasanaybahagirinngkanilangpag-aaral.

?

152

Sa edad na 18 taong gulang, ang mga lalaki ay nagsasanay sa militar ng 2 taon atpagkataposaymaaarinangmagingmamamayanngAthensatmakibahagisapamahalaan nito. Samantala, ang mga kababaihan ay itinuring na mas mababa sa mga kalalakihan. Hindi sila nabigyan ng pagkamamamayan at hindi maaaring makibahagisapamahalaan.Hindirinsilamaaaringmagmay-ari.Angkanilangbuhay ay umiikot sa mga gawaing bahay at pag-aalaga ng mga anak. Sa edad na 14-16 sila ay ipinakakasal sa mga lalaking napili ng kanilang mga magulang.

PagsasakaangkaraniwangikinabubuhayngmgaAthenian.Angmgaaniaykanilangkinakain.Angmgasobrangproduktoayipinapalitnilangibapangkagamitang pambahay.

Bagamat marangya at magarbo ang mga gusaling pampubliko, ang mga tahanan naman ay simple lamang, maging ito ay pag-aari ng mayayaman o karaniwang tao.

Sakabuuan,simplelamangangnagingpamumuhaysasinaunangGreece.Ngunit mula sa simpleng pamumuhay na ito ay lumitaw ang pinakamahuhusay na artista, manunulat, at mga pilosopo na tinitingala sa sandaigdigan hanggang sa ating makabagong panahon.

AngmgaakdangmganatatangingpilosopongGreeksalaranganngpolitikaaykinilalasamundotuladng“TheRepublic”niPlatoat“Politics”niAristotle.

MagingsalaranganngarkitekturaaynakilalaangmgaGreek.Kahanga-hangaangarkitekturangmgatemplo.AngilanditoaymatatagpuansaAthens,Thebes,Corinth,atibapangsiyudad.AngtatlongnatatangingestilonaIonian,Doric,atCorinthian ay naperpekto nila nang husto.

AngpinakamagandanghalimbawaayangParthenon,isangmarmolnatemplosaAcropolissaAthens.ItoayitinayoninaIctinusatCalicratesatinihandogkayAthena,angdiyosangkarununganatpatronangAthens.

IlansamgalabingiskulturangGreekaymatatagpuandinsamgatemplongCrete,Mycenaea,atTiryus.AngpinakadakilangGreeknaiskultoraysiPhidias.AngestatwaniAthenasaParthenonatniZeussaOlympiaayilanlamangsamga obra maestra niya. Ilan pang mga natatanging iskultura ay ang Collossus ofRhodesniCharesatScopasniPraxitelesnaparehongitinanghalnaSevenWondersoftheAncientWorld.

KinilalarinangkontribusyonniHerodotussalaranganngkasaysayan.AngkanyangmgapaglalakbaysaAsyaatSpartaaynakatulongupangmagingobramaestroniyaangKasaysayanngDigmaangPersian.TinawagsiyangAmangKasaysayan.Sinundanitongisapanghistoryador,siThucydides.Ilansamga

152

Sa edad na 18 taong gulang, ang mga lalaki ay nagsasanay sa militar ng 2 taon atpagkataposaymaaarinangmagingmamamayanngAthensatmakibahagisapamahalaan nito. Samantala, ang mga kababaihan ay itinuring na mas mababa sa mga kalalakihan. Hindi sila nabigyan ng pagkamamamayan at hindi maaaring makibahagisapamahalaan.Hindirinsilamaaaringmagmay-ari.Angkanilangbuhay ay umiikot sa mga gawaing bahay at pag-aalaga ng mga anak. Sa edad na 14-16 sila ay ipinakakasal sa mga lalaking napili ng kanilang mga magulang.

PagsasakaangkaraniwangikinabubuhayngmgaAthenian.Angmgaaniaykanilangkinakain.Angmgasobrangproduktoayipinapalitnilangibapangkagamitang pambahay.

Bagamat marangya at magarbo ang mga gusaling pampubliko, ang mga tahanan naman ay simple lamang, maging ito ay pag-aari ng mayayaman o karaniwang tao.

Sakabuuan,simplelamangangnagingpamumuhaysasinaunangGreece.Ngunit mula sa simpleng pamumuhay na ito ay lumitaw ang pinakamahuhusay na artista, manunulat, at mga pilosopo na tinitingala sa sandaigdigan hanggang sa ating makabagong panahon.

AngmgaakdangmganatatangingpilosopongGreeksalaranganngpolitikaaykinilalasamundotuladng“TheRepublic”niPlatoat“Politics”niAristotle.

MagingsalaranganngarkitekturaaynakilalaangmgaGreek.Kahanga-hangaangarkitekturangmgatemplo.AngilanditoaymatatagpuansaAthens,Thebes,Corinth,atibapangsiyudad.AngtatlongnatatangingestilonaIonian,Doric,atCorinthian ay naperpekto nila nang husto.

AngpinakamagandanghalimbawaayangParthenon,isangmarmolnatemplosaAcropolissaAthens.ItoayitinayoninaIctinusatCalicratesatinihandogkayAthena,angdiyosangkarununganatpatronangAthens.

IlansamgalabingiskulturangGreekaymatatagpuandinsamgatemplongCrete,Mycenaea,atTiryus.AngpinakadakilangGreeknaiskultoraysiPhidias.AngestatwaniAthenasaParthenonatniZeussaOlympiaayilanlamangsamga obra maestra niya. Ilan pang mga natatanging iskultura ay ang Collossus ofRhodesniCharesatScopasniPraxitelesnaparehongitinanghalnaSevenWondersoftheAncientWorld.

KinilalarinangkontribusyonniHerodotussalaranganngkasaysayan.AngkanyangmgapaglalakbaysaAsyaatSpartaaynakatulongupangmagingobramaestroniyaangKasaysayanngDigmaangPersian.TinawagsiyangAmangKasaysayan.Sinundanitongisapanghistoryador,siThucydides.Ilansamga

153

isinulatniyaayang“Anabis”,isangkuwentongsikatnamartsangmgaGreekmulasaBabyloniahanggangBlackSeaatMemorabilianakalipunanngmgakuwentongguroniyangsiSocrates.

NagkaroondinngkaalamansamakabagongmedisinasasinaunangGreece.AngpinakadakilangGreeknamanggagamotaysiHippocratesnakinilalabilangAmangMedisina.Itinaasniyaanglaranganngmedisinabilangaghamathindibunga ng mahika.

MaramiringGreekangkinilalaatdinakiladahilsakanilangnagingambagsalaranganngaghamatpilosopiya.Angkauna-unahangpilosopiyaayipinakilalaniThalesngMilitus.Ayonsakaniyaangsandaigdiganaynagmulasatubig,ang pangunahing elemento ng kalikasan. Samantala si Pythagoras naman ang nagpasikat ng doktrina ng mga numero kung saan sinasabi niya na ang bilang na tatlo, lima, at pito ay masuwerteng mga numero.

Ilang dekada matapos ang Digmaang Persian, isang pangkat ng mga guro natinatawagnamgaSophistangsumikatsaAthens.Nagpakilalasilangpag-babagosamgaumiiralnapilosopiya.Ayonsakanilamaaaringturuanangmgatao na gumawa ng magagandang batas, makapagsalita, at makipagdebate sa mgaAsembleya.MaramingAthenianangtumuligsasamgapilosopiyangmgaSophist.IsanaritoaysiSocrates.Ayonsakaniyamahalaganakilalaninmoang iyong sarili (know thyself).Ayonsakaniyadapatnapatuloynamagtanongang mga tao hinggil sa mga bagay-bagay upang matiyak kung sila ay may mga kasagutan sa mga katanungang ito.

AngpamamaraangitoaykinikilalangayonnaSocraticMethod.Dinagustu-hanngmgaAthenianangginawangpagtatanongniSocrateslalonaangmgatungkolsamgadiyos-diyosanatilangpatakaranngAthens.Dahilanditosiyaay nakulong at nahatulan ng kamatayan. Ngunit bago pa siya naparusahan, siya aynagpakamataysapamamagitanngpaglasonsasarili.AnglahatngmgaideyaniSocratesayhindiniyanaisulat.

Si Plato, ang kaniyang pinakasikat na mag-aaral, ang nagsumikap na maitala anglahatngdayalogosapagitanngdalawaomashigitpangtauhan.Angpinaka-tanyagayangRepublic,isangtalakayantungkolsakatangi-tangingpolis at ang uri ng pamahalaan na makapagbibigay ng kaligayahan sa mga mamamayan nito.

Samantala,siAristotle,angpinakamahusaynamag-aaralniPlato,aynagpakadalubhasasapag-aaralnghalaman,hayop,Astronomiya,atPisikanapawangnangangailanganngmasusingpagmamasid.Ayonsakaniya,angalinmang teorya ay maaari lamang tanggapin kung ito ay batay sa masusing

154

pagmamasidngmgakatotohanan.KinilalasiAristotlenaAmangBiyolohiya.Ilansamgatanyagniyangaklatayang“Poetic,”isangpagsusurisamgaiba’tibangdula-dulaan,ang“Rhetoric”nanagsasabikungpaanodapatayusinngisangnagtatalumpatiangkanyangtalumpati,atang“Politics”kungsaantinalakayngmga mamamayan ang iba’t ibang uri ngpamahalaan.

Halaw sa: Araling Panlipunan III, Modyul 4, Ang Pag-usbong ng Sibilisasyong Griyego

GAWAIN 11: Talahanayan, Punan Mo

MulasabinasangtekstotungkolsaginintuangpanahonngAthens,buuinangtalahanayanngmgaambagngGreecesaiba’tibanglarangan.

Larangan Ambag Kahalagahan


1. AnoangepektongkabihasnangGreecesakasalukuyangpanahon?

2. Alinsamganabanggitnakontribusyonangmaypinakamalawaknaepektosa pamumuhay ng mga Pilipino? Patunayan.

?

154

pagmamasidngmgakatotohanan.KinilalasiAristotlenaAmangBiyolohiya.Ilansamgatanyagniyangaklatayang“Poetic,”isangpagsusurisamgaiba’tibangdula-dulaan,ang“Rhetoric”nanagsasabikungpaanodapatayusinngisangnagtatalumpatiangkanyangtalumpati,atang“Politics”kungsaantinalakayngmga mamamayan ang iba’t ibang uri ngpamahalaan.

Halaw sa: Araling Panlipunan III, Modyul 4, Ang Pag-usbong ng Sibilisasyong Griyego

GAWAIN 11: Talahanayan, Punan Mo

MulasabinasangtekstotungkolsaginintuangpanahonngAthens,buuinangtalahanayanngmgaambagngGreecesaiba’tibanglarangan.

Larangan Ambag Kahalagahan


1. AnoangepektongkabihasnangGreecesakasalukuyangpanahon?

2. Alinsamganabanggitnakontribusyonangmaypinakamalawaknaepektosa pamumuhay ng mga Pilipino? Patunayan.

?

155

Larawan 1.5 Paglalarawan kay Alexander the Greathttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/com-mons/a/ac/BattleofIssus333BC-mosaic-detail1.jpg


Basahin at unawain ang nilalaman ng sumusunod na teksto tungkol sa paglakas ngImperyongMacedoniaatpagbagsakngmgalungsod-estadongGreece.

Imperyong Macedonian

HinangadniPhilip,haringMacedonia,napag-isahinangmgalungsod-estadosaGreecesailalimngkanyang pamamahala. Upang matupad ang kaniyang hangarin, bumuo siya ng isang hukbo at sinanay sa pinakamabisang paraan ng pakikipagdigma. Bilang pagtatanggol ng kanilang kalayaan, sinalakay ng magkasanibnapuwersangAthensatngThebesangMacedonianoong338BCE.Madalingtinaloni Philip ang hukbo ng dalawang lungsod-estado. AngpagkatalongAthensatThebesayhudyatngpagtatapos ng kapangyarihan ng mga lungsod-estado.AngbuongGreece,malibansaSparta,aynapasailalimsakapangyarihanngMacedonia.

NagingtanyagnapinunongMacedoniaanganakniPhilipnasiAlexandertheGreat.Noongsiyaaybatapalamang,nagingguroniyasiAristotlenanagturosakaniya ng pagmamahal sa kultura at karunungan. Habang lumalaki, natutuhan niya ang kagalingan sa pakikipagdigma. Siya ay 21 taong gulang nang mamatay angkanyangamaatnagingharingMacedoniaatGreece.Matalino,malakasangloob,atmagalingnapinunosiAlexander.SinalakayniyaangPersiaatEgyptatpagkataposaytumungosasilanganatsinakopangAfghanistanatHilagangIndia.NagtatagsiyangimperyonasumakopsakabuuanngKanlurangAsya,Egypt,atIndia.PinalaganapniyaangkaisipangGreeksasilangan.

Noong323BCE,sagulangna32taonnamataysiAlexandersaBabylonsahindi matiyak na karamdaman.

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon nina Mateo et.al., p.119-120

156

GAWAIN 13: GREECE…Sa Isang Tingin

Punan ang word map ng maikling pagpapaliwanag tungkol sa bawat kon-septongtumutukoysaKabihasnangGreece.Matapospunanangword map ay sagutin ang tanong sa kahon.

PilosopiyaSining at

ArkitekturaAgham at

Teknolohiya

Heograpiya Politika Ekonomiya

Sinaunang Kabihasnang Greece

Bakit itinuturing na isang Kabihasnang Klasikal ang Kabihasnang Greek?

Gabay na Tanong

1. Ano ang dahilan ng paghina ng mga lungsod-estado ng Greece?

2. Ano ang nagbigay-daan sa paglakas ng Macedonia?

3. Ano ang maituturing na kontribusyon ng Imperyong Macedonia sa mundo?

156

GAWAIN 13: GREECE…Sa Isang Tingin

Punan ang word map ng maikling pagpapaliwanag tungkol sa bawat kon-septongtumutukoysaKabihasnangGreece.Matapospunanangword map ay sagutin ang tanong sa kahon.

PilosopiyaSining at

ArkitekturaAgham at

Teknolohiya

Heograpiya Politika Ekonomiya

Sinaunang Kabihasnang Greece

Bakit itinuturing na isang Kabihasnang Klasikal ang Kabihasnang Greek?

Gabay na Tanong

1. Ano ang dahilan ng paghina ng mga lungsod-estado ng Greece?

2. Ano ang nagbigay-daan sa paglakas ng Macedonia?

3. Ano ang maituturing na kontribusyon ng Imperyong Macedonia sa mundo?

157

SapagkamatayniAlexandertheGreat,unti-untinghuminaangmalawakna imperyong kanyang naitatag. Sa kabilang dako naman ng kanlurang Europe, isang pamayanan ang unti-unting namumukadkad. Ito ay ang Rome.KungangGreeceaykilalasataguringthe glory that was Greece makikilala ang Rome sa taguring the grandeur that was Rome.Anokayaang kahulugan nito? Halina’t iyong tuklasin.

Suriin ang timeline ng kasaysayan ng Imperyong Roman. Magagamit itong gabay sa mga susunod na pagtalakay.

202 BCE –Natalo ng

mga Roman si Hannibal

509 BCE Itinatag ang

Roman Republic

264 BCE Sumiklab ang

Punic War27 BCE

Nagsimula ang Pax Romana sa pamumuno ni

Augustus

476 CE Nagtapos ang

Imperyong Romano sa

Kanluran450 BCE

Naging pundasyon ng batas ng mga

Romans ang Twelve Tables

45 BCE Naging diktador ng

Rome si Julius Caesar 284 CE Hinati ni Diocletian ang

Imperyong Roman

750 BCE 500 BCE 250 BCE 1 CE 250 BCE 500 AD

180 BCE –Nagtapos ang Pax

Romana

300 CE – Naging Emperador ng

Imperyo ng Constantine

Figure 1.1 Timeline ng mga pangyayari sa Kabihasnang Greece.

158


BasahinatunawainangtekstotungkolsaKabihasnangRome.AngItalyay isang bansang matatagpuan sa Kanlurang Europe. Ito ay isang peninsula na nakausli sa Mediterranean Sea.KatuladngGreece,angItalyaybinubuongmaraming kabundukan at ilang mga kapatagan. Isang mahalagang kapatagan angLatium.AngIlogTiberaydumadaloysakapatagangito.Mayilangbakasng sinaunang kabihasnan sa kapatagan ng Latium at sinasabing dito umusbong ang dakilang lungsod ng Rome.

Masasabing istratehiko ang lokasyon ng Rome dahil sa Ilog Tiber na nag-uugnayditoatsaMediterraneanSea.Anglokasyongitoaynagbigay-daansapakikipagkalakalan ng Rome sa mga bansang nakapalibot sa Mediterranean Sea.Angsaganangkapataganatmaunladnaagrikulturaaykayangsuportahanang pagkakaroon ng malaking populasyon.

Mapa 1.4. Lokasyon ng Kabihasnang Rome

Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa pag-usbong ng Rome bilang isang matatag na lungsod?

158


BasahinatunawainangtekstotungkolsaKabihasnangRome.AngItalyay isang bansang matatagpuan sa Kanlurang Europe. Ito ay isang peninsula na nakausli sa Mediterranean Sea.KatuladngGreece,angItalyaybinubuongmaraming kabundukan at ilang mga kapatagan. Isang mahalagang kapatagan angLatium.AngIlogTiberaydumadaloysakapatagangito.Mayilangbakasng sinaunang kabihasnan sa kapatagan ng Latium at sinasabing dito umusbong ang dakilang lungsod ng Rome.

Masasabing istratehiko ang lokasyon ng Rome dahil sa Ilog Tiber na nag-uugnayditoatsaMediterraneanSea.Anglokasyongitoaynagbigay-daansapakikipagkalakalan ng Rome sa mga bansang nakapalibot sa Mediterranean Sea.Angsaganangkapataganatmaunladnaagrikulturaaykayangsuportahanang pagkakaroon ng malaking populasyon.

Mapa 1.4. Lokasyon ng Kabihasnang Rome

Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa pag-usbong ng Rome bilang isang matatag na lungsod?

159

Ang Simula ng Rome

Ang Rome ay itinatag sa kalagitnaan ng ikawalong siglo BCE ng mga unang Roman na nagsasalita ng Latin, isang sangay ng wikang nabibilang sa Indo-Europeo. Sila ay lumipat sa gitnang Italy at nagtayo ng sakahang pamayanan sa Latium Plain.

Ang kambal ay sinagip at inaruga ng isang babaing lobo. Nang lumaki ang dalawa at nalaman ang kanilang pinagmulan, inangkin nila ang trono at itinatag ang Rome sa pampang ng Tiber River noong 753 BCE.

Ayon sa isang matandang alamat ang Rome ay itinatag ng kambal na sina Romulus at Remus. Habang mga sanggol pa lamang, inilagay sila sa isang basket at ipinaanod sa Tiber River ng kanilang amain sa takot na angkinin ng kambal ang kaniyang trono.

13

2Ang mga Roman ay tinalo ng mga Etruscan, ang kalapit na tribo sa hilaga ng Rome. Sila ay magagaling sa sining, musika, at sayaw. Dalubhasa rin sila sa arkitektura, gawaing metal, at kalakalan. Tinuruan nila ang mga Roman sa pagpapatayo ng mga gusaling may arko, mga aqueduct, mga barko, paggamit ng tanso, paggawa ng mga sandata sa pakikipagdigma, pagtatanim ng ubas, at paggawa ng alak.

4

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6a/She-wolf_suckles_Romulus_and_Remus.jpg

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig,Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et al., p. 126-127

Paano nagsimula ang Rome?

160

Ang Roman Republic

Sang-ayonsatradisyon,pinaalisngmgaRomanangpunongEtruscanatnagtayong Republika, isang pamahalaang walang hari.

Noong509BCE,namunosiLuciusJuniusBrutusatnagtagumpaysapagtataboysamgaEtruscan.PagkataposmaitaboyanghulingharingEtruscannasiTarquiniusSuperbus,itinatagniLuciusJuniusBrutusangisangRepublika.Tumagalitomula509 hanggang 31 BCE.

Sa halip na pumili ng hari, naghalal ang mga Roman ng dalawang konsul na may kapangyarihang tulad ng hari at nanungkulan sa loob lamang ng isang taon. Bawat isa ay may kapangyarihang pigilin ang pasya ng isa. Dahil sa pagkakahati ng kapangyarihan ng mga konsul, humina ang sangay tagapagpaganap. Sa oras ng kagipitan, kinakailangang pumili ng diktador na manunungkulan sa loob lamang ng anim na buwan. Nagtatamasa ang diktador ng higit na kapangyarihan kaysa mga konsul.

Republika lamang sa pangalan ang mga pamahalaan dahil laan lamang ito sa mga maharlika o patrician. Pawang mga patrician ang dalawang konsul, ang diktador, at ang lahat ng kasapi ng senado. Mga kapos sa kabuhayan ang plebeian at kasapi ng Assemblynabinubuongmgamandirigmangmamamayan.Walangkapangyarihanang plebeian at hindi rin makapag-aasawa ng patrician.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Vivar et al. p. 92.

Para sa karagdagang kaalaman, basahin ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et al., pahina 127

Batay sa binasang teksto, ilarawan ang sumusunod na bahagi ng Roman Republic.

konsul _____________________________________________________ ___________________________________________________________

diktador- __________________________________________________ patrician- ___________________________________________________ ___________________________________________________________

plebeian- __________________________________________________ ___________________________________________________________

160

Ang Roman Republic

Sang-ayonsatradisyon,pinaalisngmgaRomanangpunongEtruscanatnagtayong Republika, isang pamahalaang walang hari.

Noong509BCE,namunosiLuciusJuniusBrutusatnagtagumpaysapagtataboysamgaEtruscan.PagkataposmaitaboyanghulingharingEtruscannasiTarquiniusSuperbus,itinatagniLuciusJuniusBrutusangisangRepublika.Tumagalitomula509 hanggang 31 BCE.

Sa halip na pumili ng hari, naghalal ang mga Roman ng dalawang konsul na may kapangyarihang tulad ng hari at nanungkulan sa loob lamang ng isang taon. Bawat isa ay may kapangyarihang pigilin ang pasya ng isa. Dahil sa pagkakahati ng kapangyarihan ng mga konsul, humina ang sangay tagapagpaganap. Sa oras ng kagipitan, kinakailangang pumili ng diktador na manunungkulan sa loob lamang ng anim na buwan. Nagtatamasa ang diktador ng higit na kapangyarihan kaysa mga konsul.

Republika lamang sa pangalan ang mga pamahalaan dahil laan lamang ito sa mga maharlika o patrician. Pawang mga patrician ang dalawang konsul, ang diktador, at ang lahat ng kasapi ng senado. Mga kapos sa kabuhayan ang plebeian at kasapi ng Assemblynabinubuongmgamandirigmangmamamayan.Walangkapangyarihanang plebeian at hindi rin makapag-aasawa ng patrician.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Vivar et al. p. 92.

Para sa karagdagang kaalaman, basahin ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et al., pahina 127

Batay sa binasang teksto, ilarawan ang sumusunod na bahagi ng Roman Republic.

konsul _____________________________________________________ ___________________________________________________________

diktador- __________________________________________________ patrician- ___________________________________________________ ___________________________________________________________

plebeian- __________________________________________________ ___________________________________________________________

161

Para sa karagdagang kaalaman basahin ang Kasaysayan ng Daigdig Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et al., p. 127-128

Ano ang kahalagahan ng pagkakaroon ng nakasulat na batas para sa mga plebeian?

Magbigay ng halimbawa ng pangyayari sa kasalukuyang panahon na maihahalintulad sa tinahak ng mga plebeian upang matamo ang kanilang karapatan. Ipaliwanag

Sa kasalukuyan, nabibigyan din ba ng kahalagahan ang kapakanan ng mga karaniwang tao? Patunayan.

Tagumpay ng Plebeian Laban sa Patrician

Ayonsakasaysayan,nagsimulangmaghimagsikangmgaplebeian noong 494 BCE upang magkamit ng pantay na karapatan. Nagmartsa sila sa buong Rome at lumikas sa kalapit na lugar na tinaguriang Banal na Bundok. Doon sila nagbalak magtayo ng sariling lungsod. Sa takot ng mga patrician na mawalan ng mga manggagawa, sinuyo nila ang mga plebeian upang itigil ang kanilang balak sapamamagitanngpagpapatawadsadatinilangutang;pagpapalayasamganagingalipinnangdahilsapagkakautang;atangpaghahalalngmgaplebeian ng dalawang mahistrado o tribune na magtatanggol ng kanilang karapatan.

May karapatan ang tribune o mahistrado na humadlang sa mga hakbang ng senado na magkasama sa mga plebeian. Kapag nais hadlangan ng isang tribune ang isang panukalang-batas, dapat lamang niyang isigaw ang salitang Latin na veto!(TutolAko!).Saloobngisangsigloatkalahati,nagkaroonnghigit na maraming karapatan ang plebeian. Noong 451 BCE, dahil sa mabisang kahilingan ng mga plebeian, nasulat ang mga batas sa 12 lapidang tanso at inilagay sa rostra ng forumupangmabasanglahat.Ang12Tablesangkauna-unahangnasusulat na batas sa Rome at naging ugat ng Batas Roman. Sa pamamagitan nito, nabawasan ang panlilinlang sa mga plebeian at napagkalooban sila ng karapatang makapag-asawa ng patrician, mahalal na konsul, at maging kasapi ng senado. Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Vivar et al., p. 92

162

Paglaganap ng Kapangyarihan ng Rome

Lumaganap ang kapangyarihan ng Rome sa buong Italy matapos ang sunud-sunod na digmaan mula pa noong 490 BCE. Nasakop ang mga Latino, mga EtruscanatibapangpangkattuladngHernici,Volscian,Sabine,atSamnite.MataposmasakopanggitnangItaly,isinunodanglungsod-estadongGreecesatimog.NaganapangunangsagupaanngRomeatGreecesaHeraclea,Italynoong280BCE.NagwagiangGreecedahiltinulungansiHaringPyrrhusngEspirusngkaniyangpinsangsiAlexandertheGreatatdahildinsapaggamitng mga elepanteng kinatatakutan ng mga mandirigmang Roman. Bagamat nagtagumpay si Haring Pyrrhus, marami sa kaniyang tauhan ang nalipol, kung kayasangayon,angisangnapakamahalnatagumpayaytinaguriangPyrricVictory.Hindinagtagal,nagapisiHaringPyrrhusnoong275BCEsaBeneventum,Italy. Roman ang naging reyna ng peninsula ng Italy.

Angtagumpayngisanglabananayhindilamangnangangahuluganngpanalong Roman at pagtatamo ng kabantugang militar. Kadalasan, naging kaanib ng Rome ang nagaping kaaway at magiging kolonya ng Rome ang nasakop na teritoryo.Angmgahukbongnagapiaynagigingkaragdagangmandirigmaparasahukbong Roman. Sa ganitong sistema unti-unting lumaganap ang kapangyarihan ng Rome magmula sa ilog Tiber hanggang sa kabuuan ng Italy. Sumasakop ang teritoryongRomanmulasaAriminiumatPisasahilagahanggangsaKipotngMessina sa timog. Sa kabila ng 16 na kilometrong kipot na ito, nakaharap ng mga RomansaSicilyangnagingpinakamabigatnakaawaynitoangmgaCarthagenian.Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Vivar et. al. p. 93

Mula sa binasang teksto, isa-isahin ang pangyayaring nagbigay-daan sa paglaganap ng kapangyarihan ng Rome.

Para sa karagdagang kaalaman, basahin ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan,

Ikatlong Taon nina Mateo etal., pahina 128.

162

Paglaganap ng Kapangyarihan ng Rome

Lumaganap ang kapangyarihan ng Rome sa buong Italy matapos ang sunud-sunod na digmaan mula pa noong 490 BCE. Nasakop ang mga Latino, mga EtruscanatibapangpangkattuladngHernici,Volscian,Sabine,atSamnite.MataposmasakopanggitnangItaly,isinunodanglungsod-estadongGreecesatimog.NaganapangunangsagupaanngRomeatGreecesaHeraclea,Italynoong280BCE.NagwagiangGreecedahiltinulungansiHaringPyrrhusngEspirusngkaniyangpinsangsiAlexandertheGreatatdahildinsapaggamitng mga elepanteng kinatatakutan ng mga mandirigmang Roman. Bagamat nagtagumpay si Haring Pyrrhus, marami sa kaniyang tauhan ang nalipol, kung kayasangayon,angisangnapakamahalnatagumpayaytinaguriangPyrricVictory.Hindinagtagal,nagapisiHaringPyrrhusnoong275BCEsaBeneventum,Italy. Roman ang naging reyna ng peninsula ng Italy.

Angtagumpayngisanglabananayhindilamangnangangahuluganngpanalong Roman at pagtatamo ng kabantugang militar. Kadalasan, naging kaanib ng Rome ang nagaping kaaway at magiging kolonya ng Rome ang nasakop na teritoryo.Angmgahukbongnagapiaynagigingkaragdagangmandirigmaparasahukbong Roman. Sa ganitong sistema unti-unting lumaganap ang kapangyarihan ng Rome magmula sa ilog Tiber hanggang sa kabuuan ng Italy. Sumasakop ang teritoryongRomanmulasaAriminiumatPisasahilagahanggangsaKipotngMessina sa timog. Sa kabila ng 16 na kilometrong kipot na ito, nakaharap ng mga RomansaSicilyangnagingpinakamabigatnakaawaynitoangmgaCarthagenian.Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Vivar et. al. p. 93

Mula sa binasang teksto, isa-isahin ang pangyayaring nagbigay-daan sa paglaganap ng kapangyarihan ng Rome.

Para sa karagdagang kaalaman, basahin ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan,

Ikatlong Taon nina Mateo etal., pahina 128.

163

Nagdulot ng suliranin sa Carthage ang pananakop ng Rome sa bahaging timog ng Italy. Nagisisimula pa lamang ang Carthage noon na maging makapangyarihan sa kanlurang bahagi ng Mediterranean. Itinatag ang Carthage (Tunis ngayon) ng mga Phoenician mula sa Tyre noong 814 BCE. Nang sakupin ng Persia ang Tyre, naging malaya ang Carthage at nagtatag ito ng imperyong komersiyal na nasasakop ng hilagang Africa, silangang bahagi ng Spain, pulo ng Corsica, Sardinia, at Sicily.

2

Digmaang Punic

Mapa 1.5 Lokasyon ng Digmaan Punic

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,

Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong

Taon nina Vivar et. al. p. 94

1

Sa simula makapangyarihan ang Carthage sa dagat bagaman pawang upahan ang mga mandirigma nito dahil sa maliit na populasyon. Ang mga Roman naman sa simula ay walang hukbong pandagat ni karanasan sa digmaang pandagat.

Nasubok ang kapangyarihan ng Rome at Carthage sa tatlong Digmaang Punic- salitang Latin na nagmula sa pangalang Phoenicia. Sa digmaang ito napagpasyahan kung sino ang mamumuno sa Mediterranean.

3

1

164

Digmaang Punic

Mahahalagang Pangyayari Kinahinatnan

Unang Digmaang Punic (264 - 241 BCE)

• Bagamat walang malakas na plota, dinaig ng Rome ang Carthage noong 241 BCE. Nagpagawa ang Rome ng plota at sinanay ang mga sundalo nito na maging magagaling na tagapagsagwan.

• Bilang tanda ng pagkakapanalo ng Rome, sinakop nito ang Sicily, Sardinia, at Corsica.

• Nanalo ang Rome laban sa Carthage.

Ikalawanag Digmaang Punic (218 - 202 BCE)

• Nagsimula ito noong 218 BCE nang salakayin ni Hannibal, ang heneral ng Carthage, ang lungsod ng Saguntum sa Spain na kaalyado ng Rome.

• Mula Spain, tinawid ni Hannibal ang timog France kasama ng mahigit na 40 000 sundalo.

• Tinawid din nila ang bundok ng Alps upang makarating sa Italy.

• Tinalo ni Hannibal ang isang malaking hukbo ng Rome sa Cannae noong 216 BCE. Subalit hindi naghangad si Hannibal na salakayin ang Rome nang hindi pa dumarating ang inaasahang puwersa na manggagaling sa Carthage.

• Sa ilalim ng pamumuno ni Scipio Africanus, sinalakay ng mga Roman ang hilagang Africa upang pilitin si Hannibal na iwan ang Italy at tumungo sa Carthage upang sagipin ang kaniyang mga kababayan.

• Natalo si Hannibal sa labanan sa Zama noong 202 BCE.

• Sa isang kasunduang pangkapayapaan noong 201 BCE, pumayag ang Carthage na sirain ang plota nito, isuko ang Spain, at magbayad ng buwis taon-taon sa Rome.

164

Digmaang Punic

Mahahalagang Pangyayari Kinahinatnan

Unang Digmaang Punic (264 - 241 BCE)

• Bagamat walang malakas na plota, dinaig ng Rome ang Carthage noong 241 BCE. Nagpagawa ang Rome ng plota at sinanay ang mga sundalo nito na maging magagaling na tagapagsagwan.

• Bilang tanda ng pagkakapanalo ng Rome, sinakop nito ang Sicily, Sardinia, at Corsica.

• Nanalo ang Rome laban sa Carthage.

Ikalawanag Digmaang Punic (218 - 202 BCE)

• Nagsimula ito noong 218 BCE nang salakayin ni Hannibal, ang heneral ng Carthage, ang lungsod ng Saguntum sa Spain na kaalyado ng Rome.

• Mula Spain, tinawid ni Hannibal ang timog France kasama ng mahigit na 40 000 sundalo.

• Tinawid din nila ang bundok ng Alps upang makarating sa Italy.

• Tinalo ni Hannibal ang isang malaking hukbo ng Rome sa Cannae noong 216 BCE. Subalit hindi naghangad si Hannibal na salakayin ang Rome nang hindi pa dumarating ang inaasahang puwersa na manggagaling sa Carthage.

• Sa ilalim ng pamumuno ni Scipio Africanus, sinalakay ng mga Roman ang hilagang Africa upang pilitin si Hannibal na iwan ang Italy at tumungo sa Carthage upang sagipin ang kaniyang mga kababayan.

• Natalo si Hannibal sa labanan sa Zama noong 202 BCE.

• Sa isang kasunduang pangkapayapaan noong 201 BCE, pumayag ang Carthage na sirain ang plota nito, isuko ang Spain, at magbayad ng buwis taon-taon sa Rome.

165

• Matapos ang 50 taon, naganap ang Ikatlong Digmaang Punic.

• Mahalaga ang papel ni Marcus Porcius Cato, isang pinuno at manunulat na Roman, sa pagsiklab ng digmaan. Sa kanyang pagbisita sa Carthage, nakita niya ang kasaganahan at luho ng pamumuhay dito. Batid niyang malakas ang Carthage at nananatili itong banta sa seguridad ng Rome. Pagbalik sa Rome, itinanim niya sa isipan ng Senado at publiko na dapat wasakin ang Carthage.

• Nang salakayin ng Carthage ang isang kaalyado ng Rome, sinalakay ng Rome ang Carthage. Sinunog nito ang lungsod at ipinagbili ang mga mamamayan bilang alipin.

• Muling natalo ang Carthage sa digmaan.

• Kinuha ng Rome ang lahat ng pag-aari ng Carthage sa Hilagang Africa.


1. Bakit mahalaga para sa mga Roman ang pagkontrol sa Mediterranean Sea?

2. AnoangdahilanngpananaigngRomesamganaganapnaDigmaanPunic?

3. Paano nakabuti sa Rome ang kanilang pananaig laban sa Carthage?

Tagumpay sa Silangan

PagkataposngIkalawangDigmaangPunic,angmgahukbongRomeaypumunta sa silangan. Tinalo ng Rome angMacedonia.Noong146BCE,angMacedoniaaynaging isang lalawiganng Rome. Sa taon ding ito, sinunog ng Rome ang Corinth at inilagay ang iba panglungsod-estadongGreecesailalimng pangangasiwa nito.

Mula 133 BCE nagsimulang mapasaka-may ng Rome ang marami pang lupain. Sa pagsapit ng 100 BCE lahat ng lupain sa baybayin ng Mediterranean Sea ay nasakop ng Rome. Dahil dito, hindi kataka-takang tawagin ng mga taga- Rome angMediterraneanSeabilangMareNostrumoAmingDagat.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et. al., p. 129

?

166

Kabihasnang Rome

SapagsakopngRomesamgalungsod-estadongGreece,libo-libongGreekang tumungo sa Italy. Tinangay din ng mga heneral ng Rome ang mga gawang siningataklatngGreecesapagbabaliknilasaRome.KumalatangkabihasnangGreecesaRomeatmaramingRomanangtumungosaAthensparamag-aral.NaimpluwensiyahanngGreeceangkabihasnangnabuosaRome.

Gayunpaman,maysarilingkatangianangkabihasnangRome.Pangunahinna rito ang kaalaman sa arkitektura, inhenyeriya, at sistema ng pamamahala at batas.

Batas

Ang mga Roman ay kinikilala bilang pinakadakilang mambabatas ng sinaunang panahon. Ang kahalagahan ng Twelve Tables ay ang katotohanan na wala itong tinatanging uri ng lipunan. Ito ay batas para sa lahat, patrician o plebeian man. Ito ang ginamit upang alamin ang mga krimen at tantiyahin ang kaukulang parusa. Nakasaad dito ang mga karapatan ng mga mamamayan at ang pamamaraan ayon sa batas.

Inhenyeriya

Ipinakita ng mga Romano ang kanilang galing sa inhenyeriya. Nagtayo sila ng mga daan at tulay upang pag-ugnayin ang buong imperyo kabilang ang malalayong lugar. Marami sa mga daan na ginawa nila noon ay ginagamit pa hanggang ngayon. Isang halimbawa ang Appian Way na nag-uugnay sa Rome at timog Italy. Gumawa rin sila ng mga aqueduct upang dalhin ang tubig sa lungsod.

Pananamit

Dalawa ang kasuotan ng mga lalaking Roman. Ang tunic ay kasuotang pambahay na hanggang tuhod. Ang toga ay isinusuot sa ibabaw ng tunic kung sila ay lumalabas ng bahay.

Ang mga babaing Roman ay dalawa rin ang kasuotan. Ang stola ay kasuotang pambahay at palla ay isinusuot sa ibabaw ng stola.

Panitikan

Ang panitikan ng Rome ay nagsimula noong kalagitnaan ng ikatlong siglo BCE. Subalit ang mga ito ay salin lamang ng mga tula at dula ng Greece. Ang halimbawa ay si Livius Andronicus na nagsalin ng “Odyssey” sa Latin. Si Marcus Palutus at Terence ay ang mga unang manunulat ng comedy. Ang iba pang manunulat ay sina Lucretius at Catullus. Si Cicero naman ay isang manunulat at orador na nagpahalaga sa batas. Ayon sa kanya, ang batas ay hindi dapat maimpluwensiyahan ng kapangyarihan o sirain ng pera kailanman.

Arkitektura

Ang mga Roman ang tumuklas ng semento. Marunong na rin silang gumamit ng stucco, isang plaster na pampahid at pantakip sa labas ng pader. Umaangkat sila ng marmol mula sa Greece. Ang arch na natutuhan ng mga Roman mula sa mga Etruscan ay ginagamit sa mga templo, aqueduct, at iba pang mga gusali. Ang gusali na ipinakilala ng mga Roman ay ang basilica, isang bulwagan na nagsisilbing korte at pinagpupulungan ng Assembly. Mayroon din silang pampublikong paliguan at pamilihan na nagsisilbing tagpuan para sa mga negosyo at pag-uusap. Ito ay nasa forum, ang sentro ng lungsod.

May iba pang gusaling pinatatayo na hanggang ngayon ay makikita pa rin sa Rome. Halimbawa ay ang Coliseum na isang ampitheater para sa mga labanan ng mga gladiator.

Kabihasnang Rome

166

Kabihasnang Rome

SapagsakopngRomesamgalungsod-estadongGreece,libo-libongGreekang tumungo sa Italy. Tinangay din ng mga heneral ng Rome ang mga gawang siningataklatngGreecesapagbabaliknilasaRome.KumalatangkabihasnangGreecesaRomeatmaramingRomanangtumungosaAthensparamag-aral.NaimpluwensiyahanngGreeceangkabihasnangnabuosaRome.

Gayunpaman,maysarilingkatangianangkabihasnangRome.Pangunahinna rito ang kaalaman sa arkitektura, inhenyeriya, at sistema ng pamamahala at batas.

Batas

Ang mga Roman ay kinikilala bilang pinakadakilang mambabatas ng sinaunang panahon. Ang kahalagahan ng Twelve Tables ay ang katotohanan na wala itong tinatanging uri ng lipunan. Ito ay batas para sa lahat, patrician o plebeian man. Ito ang ginamit upang alamin ang mga krimen at tantiyahin ang kaukulang parusa. Nakasaad dito ang mga karapatan ng mga mamamayan at ang pamamaraan ayon sa batas.

Inhenyeriya

Ipinakita ng mga Romano ang kanilang galing sa inhenyeriya. Nagtayo sila ng mga daan at tulay upang pag-ugnayin ang buong imperyo kabilang ang malalayong lugar. Marami sa mga daan na ginawa nila noon ay ginagamit pa hanggang ngayon. Isang halimbawa ang Appian Way na nag-uugnay sa Rome at timog Italy. Gumawa rin sila ng mga aqueduct upang dalhin ang tubig sa lungsod.

Pananamit

Dalawa ang kasuotan ng mga lalaking Roman. Ang tunic ay kasuotang pambahay na hanggang tuhod. Ang toga ay isinusuot sa ibabaw ng tunic kung sila ay lumalabas ng bahay.

Ang mga babaing Roman ay dalawa rin ang kasuotan. Ang stola ay kasuotang pambahay at palla ay isinusuot sa ibabaw ng stola.

Panitikan

Ang panitikan ng Rome ay nagsimula noong kalagitnaan ng ikatlong siglo BCE. Subalit ang mga ito ay salin lamang ng mga tula at dula ng Greece. Ang halimbawa ay si Livius Andronicus na nagsalin ng “Odyssey” sa Latin. Si Marcus Palutus at Terence ay ang mga unang manunulat ng comedy. Ang iba pang manunulat ay sina Lucretius at Catullus. Si Cicero naman ay isang manunulat at orador na nagpahalaga sa batas. Ayon sa kanya, ang batas ay hindi dapat maimpluwensiyahan ng kapangyarihan o sirain ng pera kailanman.

Arkitektura

Ang mga Roman ang tumuklas ng semento. Marunong na rin silang gumamit ng stucco, isang plaster na pampahid at pantakip sa labas ng pader. Umaangkat sila ng marmol mula sa Greece. Ang arch na natutuhan ng mga Roman mula sa mga Etruscan ay ginagamit sa mga templo, aqueduct, at iba pang mga gusali. Ang gusali na ipinakilala ng mga Roman ay ang basilica, isang bulwagan na nagsisilbing korte at pinagpupulungan ng Assembly. Mayroon din silang pampublikong paliguan at pamilihan na nagsisilbing tagpuan para sa mga negosyo at pag-uusap. Ito ay nasa forum, ang sentro ng lungsod.

May iba pang gusaling pinatatayo na hanggang ngayon ay makikita pa rin sa Rome. Halimbawa ay ang Coliseum na isang ampitheater para sa mga labanan ng mga gladiator.

Kabihasnang Rome

167

GAWAIN 15: Lagumin Mo

Batay sa tekstong binasa, punan ng angkop na impormasyon ang talahanayan.

Pangyayaring Nagdulot ng Paglakas ng Rome

Patunay/ Paliwanag


1. Anoangkaugnayanngheograpiyasapag-unladngKabihasnangRome?

2. BakitmahalagasaRomeangpagkakapanalosaDigmaangPunic?

3. Sa kabuuan, ilarawan ang pag-unlad at paglakas ng kabihasnang Rome.

?

168

Mga Pagbabagong Dulot ng Paglawak ng Kapangyarihang Rome

Habang patuloy ang pagkakasangkot ng Rome sa mga usaping panlabas, di-nagdagan ng Senate ang kapangyarihan at katanyagan nito sa pamamagitan ng pangangasiwa ng mga kasunduan. Bagama’t ang pagpapatibay ng mga tratado atdeklarasyonngdigmaanaydapatnaisinasanggunisaAssembly,anglupongito ay nagsisilbing tagapagpatibay lamang ng nais ng Senate.Angmonopoly ng kapangyarihan ng Senate ang nagpalala sa katiwalian sa pamahalaan. Madalas na gamitin ng mga opisyal na ipinapadala sa mga lalawigan ang kanilang ka-tungkulanupangmagpayaman.Angmgapagkakataonsakatiwalianaylumalakidulot ng mga kapaki-pakinabang na kontrata para sa kagamitan ng hukbo.

Masamanamanangnagingepektongmgadigmaansapagsasaka.Angtimogna bahagi ng Italy ay lubos na nasira dahil sa pamiminsala na ginawa ng hukbo ni Hannibal. Nilisan ng maraming magsasaka ang kanilang bukirin. Hindi sila nakahanap ng trabaho sa malalaking lupain ng mayayaman sapagkat ang nagsasaka ay mga alipin o bihag ng digmaan. Tumungo ang mga magsasaka ng Rome upang maghanap ng trabaho ngunit wala namang malaking industriya ang Rome na magbibigay ng kanilang trabaho.

AngyamannapumasoksaRomemulasanapanalunansamgadigmaanaynapakinabangan lamang ng mayayaman. Higit na lumawak ang agwat sa pagitan ng mayayaman at mahihirap. Binago ng lumalaking yaman ang ugali ng mga tao tungo sa pamahalaan. Pinalitan ng kasakiman at marangyang pamumuhay ang tradisyon ng pagsisilbi at disiplina sa sarili.Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et. al., p. 132-133

Batay sa tekstong binasa, ano-ano ang mga suliraning kinaharap ng Rome bunsod ng paglawak ng kapangyarihan nito?

Paano nakaapekto ang mga nabanggit na suliranin sa Republikang Rome?

Maihahalintulad ba ang mga pangyayaring isinasaad sa teksto sa ka-lagayan ng kasalukuyang lipunan? Sa paanong paraan?

168

Mga Pagbabagong Dulot ng Paglawak ng Kapangyarihang Rome

Habang patuloy ang pagkakasangkot ng Rome sa mga usaping panlabas, di-nagdagan ng Senate ang kapangyarihan at katanyagan nito sa pamamagitan ng pangangasiwa ng mga kasunduan. Bagama’t ang pagpapatibay ng mga tratado atdeklarasyonngdigmaanaydapatnaisinasanggunisaAssembly,anglupongito ay nagsisilbing tagapagpatibay lamang ng nais ng Senate.Angmonopoly ng kapangyarihan ng Senate ang nagpalala sa katiwalian sa pamahalaan. Madalas na gamitin ng mga opisyal na ipinapadala sa mga lalawigan ang kanilang ka-tungkulanupangmagpayaman.Angmgapagkakataonsakatiwalianaylumalakidulot ng mga kapaki-pakinabang na kontrata para sa kagamitan ng hukbo.

Masamanamanangnagingepektongmgadigmaansapagsasaka.Angtimogna bahagi ng Italy ay lubos na nasira dahil sa pamiminsala na ginawa ng hukbo ni Hannibal. Nilisan ng maraming magsasaka ang kanilang bukirin. Hindi sila nakahanap ng trabaho sa malalaking lupain ng mayayaman sapagkat ang nagsasaka ay mga alipin o bihag ng digmaan. Tumungo ang mga magsasaka ng Rome upang maghanap ng trabaho ngunit wala namang malaking industriya ang Rome na magbibigay ng kanilang trabaho.

AngyamannapumasoksaRomemulasanapanalunansamgadigmaanaynapakinabangan lamang ng mayayaman. Higit na lumawak ang agwat sa pagitan ng mayayaman at mahihirap. Binago ng lumalaking yaman ang ugali ng mga tao tungo sa pamahalaan. Pinalitan ng kasakiman at marangyang pamumuhay ang tradisyon ng pagsisilbi at disiplina sa sarili.Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et. al., p. 132-133

Batay sa tekstong binasa, ano-ano ang mga suliraning kinaharap ng Rome bunsod ng paglawak ng kapangyarihan nito?

Paano nakaapekto ang mga nabanggit na suliranin sa Republikang Rome?

Maihahalintulad ba ang mga pangyayaring isinasaad sa teksto sa ka-lagayan ng kasalukuyang lipunan? Sa paanong paraan?

169


Basahin at unawain ang sumusunod na teksto tungkol sa mga pangyayaring nagdulot ng pagbagsak ng Republika ng Rome tungo sa pagtatag ng Imperyong Romano.

Ang Banta ng Digmaang Sibil

Itinuturing ng magkapatid na Tiberius at Gaius Gracchus, kapuwa tribune, ang lumalaking agwat sa pagitan ng mayayaman at mahihirap bilang panganib sa katatagan ng Republic. May mga nagtangkang magpatupad ng pagbabago katulad ng mga sumusunod:

Pinuno/Taon Pangyayari Epekto

Tiberius 133 BCE Nagpanukala ng batas sa pagsasaka kung saan ang mga lupang nakamit sa pamamagitan ng digmaan ay ipamamahagi upang magkaroon ng bukirin ang mahihirap.

Nais niyang limitahan ang dami ng lupa na maaring ariin ng mayayaman upang pigilin ang mga ito sa pagkamkam ng higit pang maraming lupa.

Upang hadlangan si Tiberius at takutin ang iba pang nagnanais ng pagbabago, ipinapatay siya ng isang grupo ng mayayaman.

Gaius Gracchus 123 BCE

Sinundan ni Gaius Gracchus ang hakbang tungo sa pagbabago na sinimulan ng kanyang nakakatandang kapatid subalit, ang mga mayayaman ay hindi rin sang-ayon sa kanyang mga panukala.

Sinalakay si Gaius at ang kanyang 3,000 na tagasunod ng isang pangkat ng mga senador kasama ang inupahang hukbo at alipin. Ipinapatay ng Senate ang mga tagasunod ni Gaius Gracchus. Siya naman ay nagpatiwakal.

NilinawngkamatayanngmagkapatidnaGracchusangmainitnatunggalianngmga patrician sa Senate at ng mga plebeian at alipin. Sumiklab ang mga serye ng rebelyon na nauwi sa digmaang sibil noong 105 BCE. Bumalik ang kaayusan sa Rome nang maging diktador si Sulla noong 82 BCE.

170

Gabay na Tanong:

1. AnoangdahilanngmgakaguluhangnaganapsaRome?

2; Anoangipinapahiwatigngmganabanggitnakaguluhansarelasyonngmga patrician at plebeian? Ipaliwanag.

3. Sa ating bansa sa kasalukuyan, mayroon bang katulad na sitwasyon? Ipaliwanag.

Tunghayan mo sa sumusunod na teksto ang ilan sa mga mahahalagang pangyayari sa Rome.Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et. al., p. 133

Si Julius Caesar Bilang Diktador

Sa unang siglo ng BCE, matindi ang agawan sa kapangyarihan ng mga heneral at pinunong militar sa Rome. Karaniwang nauuwi sa digmaang sibil.

Noong60BCE,binuoniJuliusCausa,Pompey,atMarcusLiciniusCrassusangFirst Triumvirate, isang union ng tatlong makapangyarihang tao na nangasiwa ng pamahalaan. Hinawakan nila ang kapangyarihang politikal at militar. Si Crassus ang pinakamayamang tao sa Rome na nanguna sa pagpapakalma sa isang rebelyon ng mga alipin. Samantala, si Pompey ay kinilala bilang isang bayani dahil sa kanyang tagumpay na masakop ang Spain. Si Caesar ay isang gobernador ngGaulkungsaanmatagumpayniyangnapalawakangmgahanggananngRomehanggangFranceatBelgium.Bagama’tnagkasundosilangpamunuanang Rome, may namagitang inggit at kompetisyon sa bawat isa.

Batay sa bahaging ito ng teksto, ano ang kahulugan ng Triumvirate?

Noong 53 BCE, napatay sa isang labanan si Crassus. Tanging si Caesar at Pompey na lamang ang naiwang maghahati ng kapangyarihan. Sa pananaw ng mga nasa Senate, higit na may pag-asa silang makitungo kay Pompey kumpara kay Caesar. Hindi lingid sa kanila ang tagumpay at galing ni Caesar. Isang

170

Gabay na Tanong:

1. AnoangdahilanngmgakaguluhangnaganapsaRome?

2; Anoangipinapahiwatigngmganabanggitnakaguluhansarelasyonngmga patrician at plebeian? Ipaliwanag.

3. Sa ating bansa sa kasalukuyan, mayroon bang katulad na sitwasyon? Ipaliwanag.

Tunghayan mo sa sumusunod na teksto ang ilan sa mga mahahalagang pangyayari sa Rome.Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et. al., p. 133

Si Julius Caesar Bilang Diktador

Sa unang siglo ng BCE, matindi ang agawan sa kapangyarihan ng mga heneral at pinunong militar sa Rome. Karaniwang nauuwi sa digmaang sibil.

Noong60BCE,binuoniJuliusCausa,Pompey,atMarcusLiciniusCrassusangFirst Triumvirate, isang union ng tatlong makapangyarihang tao na nangasiwa ng pamahalaan. Hinawakan nila ang kapangyarihang politikal at militar. Si Crassus ang pinakamayamang tao sa Rome na nanguna sa pagpapakalma sa isang rebelyon ng mga alipin. Samantala, si Pompey ay kinilala bilang isang bayani dahil sa kanyang tagumpay na masakop ang Spain. Si Caesar ay isang gobernador ngGaulkungsaanmatagumpayniyangnapalawakangmgahanggananngRomehanggangFranceatBelgium.Bagama’tnagkasundosilangpamunuanang Rome, may namagitang inggit at kompetisyon sa bawat isa.

Batay sa bahaging ito ng teksto, ano ang kahulugan ng Triumvirate?

Noong 53 BCE, napatay sa isang labanan si Crassus. Tanging si Caesar at Pompey na lamang ang naiwang maghahati ng kapangyarihan. Sa pananaw ng mga nasa Senate, higit na may pag-asa silang makitungo kay Pompey kumpara kay Caesar. Hindi lingid sa kanila ang tagumpay at galing ni Caesar. Isang

171

matagumpay na heneral si Caesar. Popular din siya dahil sa mga reporma niya sa mga lalawigan tulad ng pagbaba ng buwis at pagkakaloob ng lupa sa mga beterano ng hukbo. Inutusan ng Senate si Caesar na bumalik sa Rome nang hindi kasama ang kaniyang hukbo. Subalit sinalungat ni Caesar ang utos ng Senate at bumalik sa Rome na kasama ang kaniyang hukbo. Sa takot nila sa kapangyarihanniCaesar,tumakaspapuntangGreeceangkaramihansamgakasapi ng Senate, kabilang si Pompey. Hinabol sila ni Caesar at natalo nito angpuwersaniPompey.GinawangdiktadorsiCaesarsakaniyangpagbaliksaRome sapagkat kontrolado na niya ang buong kapangyarihan. Bilang diktador, binawasan niya ang kapangyarihan ng Senate ngunit dinagdagan naman niya ang bilang nito, mula 600 naging 900 ang kasapi nito. Binigyan ng Roman citizenship ang lahat ng naninirahan sa Italy. Sa mga lalawigan, ang pagbabayad ng buwis ay inayos habang ang pamahalaan ay pinagbuti.

Gabay na Tanong:

Bakit naging tanyag si Julius Caesar?

Bakit siya tinawag na diktador sa kanyang pagbalik sa Rome?

Ano-ano ang mga pagbabagong ipinatupad niya sa Rome?

Nangamba ang Senate na maaaring ideklara ni Caesar ang sarili bilang hari at magwakas ang Republika. Binuo ang isang sabwatan upang patayin si Caesar.IsasamgasumalisasabwatanaysiMarcusBrutus,mataliknakaibiganniCaesar.NoongMarch15,44BCE,isinakatuparanangpagpataykayCaesar.Habang nagpupulong ang Senate, sinaksak si Caesar ng unang grupo ng senador sapangungunaninaBrutusatGaiusCassius.

Ano ang ipinahiwatig ng kamatayan ni Julius Caesar?

172

Augustus: Unang Rome Emperor

Bago mamatay si Caesar, ginawa niyang tagapagmana ang kanyang apo sa pamangkinnasiOctavian.Noong43BCE,kasamasinaMarkAntonyatMarcusLepidus,binuoniOctavianangSecondTriumvirateupangibalikangkaayusansa Rome. Ito ay dahil binalot ng kaguluhan ang Rome mula nang mamatay siCaesar.SapagkakabuongSecondTriumvirate,tinalonilaanghukboninaBrutus at Cassius.

Saloobngsampungtaon,naghatisakapangyrihansinaOctavianatMarkAntony.PinamunuanniOctavianangRomeatangkanlurangbahagingimperyo,samantalangpinamunuanniAntonyangEgyptatangmgalugarsasilangannakinilalabilanglalawigangsakopngRome.SiLepidusangnamahalasaGaulatSpain.

HabangnasaEgypt,napamahalkayAntonysiCleopatra,reynangEgypt.NangdumatingsaRomeangbalitanabinigyanniAntonynglupasiCleopatraatbalaksalakayinangRome,bumuongmalakinghukboatplotasiOctavianupanglabanansiAntony.Naganapangmalakinglabanansapagitanngdala-wangpuwersasaActiumnoong31BCE.MataposmatalosaActium,iniwanniAntonyangkanyanghukboatsinundansiCleopatrasaEgypt.Nangsumunodnataon,nagpakamataysiAntonydahilsamalingpag-aakalananagpakamataysiCleopatra.Samantala,dahilnagpakamataynaangminamahalnasiAntonyatsaharapngpagkatalokayOctavian,nagpakamataynarinsiCleopatra.

Si Lepidus ay pinagkaitan ng kapangyarihan. Nawala sa kanya ang pama-mahalasaGaulatSpain.Noong36BCE,hinikayatniyaangrebelyonsaSicilylabankayOctaviansubalittinalikuransiyangkaniyangmgasundalo.IpinataponniOctaviansiLepidussaCirceii,Italy.

NangbumaliksiOctaviansaRome,nangakosiyangbubuhayinmuliangRepublicbagama’thawakniyaanglahatngkapangyarihan.Bilangpinunonghukbo,siOctavianaytinawagnaimperator.Noong27BCE,iginawadngSenatekayOctavianangtitulongAugustus.AngkatagangAugustusaykaraniwangginagamit patungkol sa isang banal na lugar o banal na akto. Samakatuwid, ang titulongAugustusaynagpapahiwatigngpagigingbanalohindipangkaraniwan.

Mulanoon,siOctavianaynakilalasapangalannaito.Sawakas,pagkataposng halos isang siglong puno ng digmaang sibil, ang Rome ay napagbuklod sa ilalimngisangpinuno.InihatidngpamamahalaniAugustusangpanahonngImperyong Roman.

172

Augustus: Unang Rome Emperor

Bago mamatay si Caesar, ginawa niyang tagapagmana ang kanyang apo sa pamangkinnasiOctavian.Noong43BCE,kasamasinaMarkAntonyatMarcusLepidus,binuoniOctavianangSecondTriumvirateupangibalikangkaayusansa Rome. Ito ay dahil binalot ng kaguluhan ang Rome mula nang mamatay siCaesar.SapagkakabuongSecondTriumvirate,tinalonilaanghukboninaBrutus at Cassius.

Saloobngsampungtaon,naghatisakapangyrihansinaOctavianatMarkAntony.PinamunuanniOctavianangRomeatangkanlurangbahagingimperyo,samantalangpinamunuanniAntonyangEgyptatangmgalugarsasilangannakinilalabilanglalawigangsakopngRome.SiLepidusangnamahalasaGaulatSpain.

HabangnasaEgypt,napamahalkayAntonysiCleopatra,reynangEgypt.NangdumatingsaRomeangbalitanabinigyanniAntonynglupasiCleopatraatbalaksalakayinangRome,bumuongmalakinghukboatplotasiOctavianupanglabanansiAntony.Naganapangmalakinglabanansapagitanngdala-wangpuwersasaActiumnoong31BCE.MataposmatalosaActium,iniwanniAntonyangkanyanghukboatsinundansiCleopatrasaEgypt.Nangsumunodnataon,nagpakamataysiAntonydahilsamalingpag-aakalananagpakamataysiCleopatra.Samantala,dahilnagpakamataynaangminamahalnasiAntonyatsaharapngpagkatalokayOctavian,nagpakamataynarinsiCleopatra.

Si Lepidus ay pinagkaitan ng kapangyarihan. Nawala sa kanya ang pama-mahalasaGaulatSpain.Noong36BCE,hinikayatniyaangrebelyonsaSicilylabankayOctaviansubalittinalikuransiyangkaniyangmgasundalo.IpinataponniOctaviansiLepidussaCirceii,Italy.

NangbumaliksiOctaviansaRome,nangakosiyangbubuhayinmuliangRepublicbagama’thawakniyaanglahatngkapangyarihan.Bilangpinunonghukbo,siOctavianaytinawagnaimperator.Noong27BCE,iginawadngSenatekayOctavianangtitulongAugustus.AngkatagangAugustusaykaraniwangginagamit patungkol sa isang banal na lugar o banal na akto. Samakatuwid, ang titulongAugustusaynagpapahiwatigngpagigingbanalohindipangkaraniwan.

Mulanoon,siOctavianaynakilalasapangalannaito.Sawakas,pagkataposng halos isang siglong puno ng digmaang sibil, ang Rome ay napagbuklod sa ilalimngisangpinuno.InihatidngpamamahalaniAugustusangpanahonngImperyong Roman.

173

Gabay na Tanong:

Sino-sino ang bumuo sa Second Triumvirate?

Bakit mahalaga ang pagkapanalo ni Octavian sa labanan sa Actium?

Bakit tinawag na Augustus si Octavian?

Limang Siglo ng Imperyo

SiAugustusaytagapagmanangisangmalawaknaimperyo.AnghangganannitoayangEuphratesRiversasilangan;angAtlanticOceansakanluran;angmgailogngRhineatDanubesahilaga;atangSaharaDesertsatimog.Sapagsapitng ikalawang siglo CE, ang populasyon ng imperyo ay umabot sa 100 milyon na binubuo ng iba’t ibang lahi, pananampalataya, at kaugalian.

Gaano kalawak ang sakop ng Imperyong Roman?

Sa pangkalahatan, tahimik at masagana ang unang dalawa at kalahating siglo ngImperyo.Angpanahongitoaymulasa27BCEhanggang180CE.Kadalasangtinatawag ang panahong ito bilang Pax Romana o Kapayapaang Rome. Umunlad angkalakalansaloobngimperyo.Angmgadaanatkaragatanayligtassamgatulisan at mga pirate. Sagana ang imperyo sa lahat ng uri ng pagkain na nang-gagalingsaEgypt,HilagangAfrica,atSicily.AngkahoynagamitsapaggawangbahayatibapangproduktongagrikulturalaynagmumulasaGaulatGitnangEurope;ginto,pilak,attinggasaSpain;tinsaBritain;tansosaCyprus;atbakalat ginto sa Balkan.

Sa labas ng Imperyo, isang masaganang kalakalan ang nag-uugnay sa Rome saiba’tibangbahagingAsya.MulasaIndiaatChina,dumaratingsaRomeangseda, mga pampalasa o rekado, pabango, mamahaling bato, at iba pang luho.

Ano ang Pax Romana?

174

UmunladdinangpanitikansapanahonngPaxRomana.AngmgamakatangsinaVirgil,Horace,atOvidaynabuhaysapanahongito.SinulatniVirgilang“Aineid,”angulatngpaglalakbayniAeneaspagkataposngpagbagsakngTroy.Samantalangbinigyang-buhayniOvidangmgamitongGreekatRomansaakdaniyang“Metamorphoses.”SinulatniPlinytheElderang“NaturalHistory,”isangtangkang pag-isahin ang lahat ng nalalaman tungkol sa kalikasan. Sinulat ni Tacitusang“HistoriesatAnnals”natungkolsaimperyosailalimngpamamahalang mga Julian at Flavian Caesar. Sinulat ni Livy simula 27 - 26 BCE ang “From theFoundingoftheCity,”angkasaysayanngRome.

Ano ang kahalagahan ng pag-unlad ng panitikan sa kasaysayan ng Rome?

Mga Emperador Pagkatapos ni Augustus

NamataysiAugustusnoong14CE.AngtitulongimperatoroemperadorayiginawadngSenatekayTiberiusnasiyangpiniliniAugustusnahumalilisakanya. Mula sa pag-upo ni Tiberius bilang emperador hanggang sa katapusan ng Imperyo noong 476 CE, ang Rome ay nagkaroon ng iba’t ibang uri ng emperador.

Mula sa Dinastiyang Julio-Claudian

Pinuno Nagawa

Tiberius (14 - 37 CE) Magaling na administrador si Tiberius bagama’t isang diktador.

Caligula (37 - 41 CE) Nilustay niya ang pera ng Imperyo sa maluluhong kasayahan at palabas tulad ng labanan ng mga gladiator. May sakit sa isip si Caligula at iniisip niyang siya ay isang gladiator.

Claudius (41 - 54 CE) Nilikha niya ang isang burukrasya na binubuo ng mga batikang administrador.

Nero (54 - 68 CE) Ipinapatay niya ang lahat ng hindi niya kinatutuwaan, kabilang ang kanyang sariling ina at asawa. Inakusahan siya ng panununog sa Rome at natutuwa pa siya diumano habang ginagawa ito.

174

UmunladdinangpanitikansapanahonngPaxRomana.AngmgamakatangsinaVirgil,Horace,atOvidaynabuhaysapanahongito.SinulatniVirgilang“Aineid,”angulatngpaglalakbayniAeneaspagkataposngpagbagsakngTroy.Samantalangbinigyang-buhayniOvidangmgamitongGreekatRomansaakdaniyang“Metamorphoses.”SinulatniPlinytheElderang“NaturalHistory,”isangtangkang pag-isahin ang lahat ng nalalaman tungkol sa kalikasan. Sinulat ni Tacitusang“HistoriesatAnnals”natungkolsaimperyosailalimngpamamahalang mga Julian at Flavian Caesar. Sinulat ni Livy simula 27 - 26 BCE ang “From theFoundingoftheCity,”angkasaysayanngRome.

Ano ang kahalagahan ng pag-unlad ng panitikan sa kasaysayan ng Rome?

Mga Emperador Pagkatapos ni Augustus

NamataysiAugustusnoong14CE.AngtitulongimperatoroemperadorayiginawadngSenatekayTiberiusnasiyangpiniliniAugustusnahumalilisakanya. Mula sa pag-upo ni Tiberius bilang emperador hanggang sa katapusan ng Imperyo noong 476 CE, ang Rome ay nagkaroon ng iba’t ibang uri ng emperador.

Mula sa Dinastiyang Julio-Claudian

Pinuno Nagawa

Tiberius (14 - 37 CE) Magaling na administrador si Tiberius bagama’t isang diktador.

Caligula (37 - 41 CE) Nilustay niya ang pera ng Imperyo sa maluluhong kasayahan at palabas tulad ng labanan ng mga gladiator. May sakit sa isip si Caligula at iniisip niyang siya ay isang gladiator.

Claudius (41 - 54 CE) Nilikha niya ang isang burukrasya na binubuo ng mga batikang administrador.

Nero (54 - 68 CE) Ipinapatay niya ang lahat ng hindi niya kinatutuwaan, kabilang ang kanyang sariling ina at asawa. Inakusahan siya ng panununog sa Rome at natutuwa pa siya diumano habang ginagawa ito.

175

Mula sa Dinastiyang Flavian

Pinuno Nagawa

Vespasian (69 - 79 CE) Kinilala ang dinastiyang Flavian sa maayos na patakarang pananalapi at pagtatayo ng imprastrukturang tulad ng pampublikong paliguan at amphitheater para sa mga labanan ng mga gladiator.

Ang Limang Mahuhusay na Emperador

Pinuno Nagawa

Nerva (96 - 98 CE) Nagkaloob ng pautang sa bukirin si Nerva at ang kinitang interes ay inilaan niya para tustusan ang mga ulila.

Trajan (98 - 117 CE) Sa panahon ng pamumuno ni Trajan, narating ng imperyo ang pinakamalawak nitong hangganan.

Hadrian (117 - 138 CE) Patakaran ni Hadrian na palakasin ang mga hangganan at lalawigan ng Imperyo.

Antoninus Pius (138 - 161 CE) Ipinagbawal ni Antoninus Pius ang pagpapahirap sa mga Kristiyano.

Marcus Aurelius (161 - 180 CE) Siya ay isang iskolar at manunulat. Itinaguyod niya ang Pilosopiyang Stoic. Binibigyang-diin ng pilosopiyang ito ang paghahanap ng kaligayahan sa pamamagitan ng pamumuhay ayon sa banal na kalooban (divine will).

Ano ang kahalagahan ng isang mabuting pinuno sa pananatili ng isang imperyo?

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

Hango sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et al., p.

134-137

176

GAWAIN 17: Rome … Sa Isang Tingin

Ibuod ang mga pangyayari kaugnay ng paglakas at paghina ng Imperyong Rome sa pamamagitan ng pagpupuno ng impormasyon sa chart.

Sanhi Bunga

Naging malakas ang Imperyo ng Roman sa Mediterranean.

Humina at unti-unting bumagsak ang Imperyong Roman.

Bakit maituturing na Kabihasnang Klasikal ang Kabihasnan ng mga Romano?

GAWAIN 18: Pagsulat ng Sanaysay

Sumulat ng sanaysay tungkol sa pagkakaiba at pagkakatulad ng Kabihasnang GreeceatRome.Suriindinangimpluwensiyangdalawangkabihasnangitosadaigdig.

176

GAWAIN 17: Rome … Sa Isang Tingin

Ibuod ang mga pangyayari kaugnay ng paglakas at paghina ng Imperyong Rome sa pamamagitan ng pagpupuno ng impormasyon sa chart.

Sanhi Bunga

Naging malakas ang Imperyo ng Roman sa Mediterranean.

Humina at unti-unting bumagsak ang Imperyong Roman.

Bakit maituturing na Kabihasnang Klasikal ang Kabihasnan ng mga Romano?


Sumulat ng sanaysay tungkol sa pagkakaiba at pagkakatulad ng Kabihasnang GreeceatRome.Suriindinangimpluwensiyangdalawangkabihasnangitosadaigdig.

177


Isulat sa bahaging revised ang sagot sa tanong na nasa loob ng kahon.

FINAL

REVISED

INITIAL

Paano naimpluwensiya ang Panahong Klasikal sa Europe sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan?

BINABATI KITA!

NgayonaynataposmonaangbahagingPaunlarinparasaAralin1.

Upang mapalalim pang lalo ang iyong kaalaman tunkol sa Panahong Klasikal sa Europe, maari ka nang magpatuloy sa susunod na bahagi ng modyul na ito.

PAGNILAYAN AT UNAWAIN

Sa bahaging ito, inaasahang higit mong mapalalalim ang iyong kaalaman sa paksa sa pamamagitan ng kritikal na pagsusuri sa mga impluwensiya ng Kabihasnang Klasikal sa Europe tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan.

FINAL

REVISED

INITIAL

178

GAWAIN 20: E-Postcard

Pumili ng isang mahalagang kontribusyon ng mga Klasikal na Kabihasnan sa Europe. Lumikha ng E-postcard tungkol dito. Sundin ang format. I-upload sa napiling social networking site ang ngawang E-postcard.

LarawanImpormasyon

Kahalagahan sa Kasalukuyan


Mulingsagutinangtanongsakahon.Isulatsabahaging“Final”angiyongsagot.

FINAL

REVISED

INITIAL


FINAL

REVISED

INITIAL

178

GAWAIN 20: E-Postcard

Pumili ng isang mahalagang kontribusyon ng mga Klasikal na Kabihasnan sa Europe. Lumikha ng E-postcard tungkol dito. Sundin ang format. I-upload sa napiling social networking site ang ngawang E-postcard.

LarawanImpormasyon

Kahalagahan sa Kasalukuyan


Mulingsagutinangtanongsakahon.Isulatsabahaging“Final”angiyongsagot.

FINAL

REVISED

INITIAL


FINAL

REVISED

INITIAL

179

BINABATI KITA!

Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at Unawain sa araling ito.

Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa mga pangya-yari na nagbigay-daan pagsibol, pag-unlad at pagbagsak ng mga Klasikal na KabihasnansaEurope.Angmgaaralnaiyongnatutuhanmulasaaralingitoaymagagamit mo upang maunawaan ang mga susunod na aralin at sa kabuuan ay pag-unawa sa mga pangyayari sa kasaysayan ng daigdig at ang kahalagahan ng mga ito sa kasalukuyan.

Magagamit mo ang mga aral ng kasaysayan ng mga Klasikal na Kabihasnang European sa susunod na aralin. Magsisilbi rin itong gabay upang maunawaan mo at masuri ang kahalagahan ng kasaysayan ng daigdig sa kasalukuyan.

180

ARALIN 2

PAG-USBONG AT PAG-UNLAD NG MGA KLASIKAL NA LIPUNAN SA AMERICA, AFRICA, AT MGA PULO SA PACIFIC

Ano-ano ang naiisip mo kapag nababanggit ang mga salitang America, ang Africa? At ang mga pulo sa Pacific? Ano-ano na ang alam mo tungkol sa mga lugar na ito?

Masasalamin sa kasalukuyang kalagayan nito at sa pamumuhay ng kanilang mamamayan ang impluwensiya ng mga sinaunang kabihasnang naitatag sa mga kontinenteng ito.

Mapag-aaralan mo sa araling ito ang pag-usbong at pag-unlad ng mga imperyo sa America, Africa, at mga pulo sa Pacific. Masusuri mo rin kung paano nakaimpluwensiya ang mga pangyayari at mga tugon sa hamon ng mga sinaunang mamamayan sa mga nabanggit na kontinente tungo sa pagbuo ng sariling pagkakakilanlan.

180

ARALIN 2

PAG-USBONG AT PAG-UNLAD NG MGA KLASIKAL NA LIPUNAN SA AMERICA, AFRICA, AT MGA PULO SA PACIFIC

Ano-ano ang naiisip mo kapag nababanggit ang mga salitang America, ang Africa? At ang mga pulo sa Pacific? Ano-ano na ang alam mo tungkol sa mga lugar na ito?

Masasalamin sa kasalukuyang kalagayan nito at sa pamumuhay ng kanilang mamamayan ang impluwensiya ng mga sinaunang kabihasnang naitatag sa mga kontinenteng ito.

Mapag-aaralan mo sa araling ito ang pag-usbong at pag-unlad ng mga imperyo sa America, Africa, at mga pulo sa Pacific. Masusuri mo rin kung paano nakaimpluwensiya ang mga pangyayari at mga tugon sa hamon ng mga sinaunang mamamayan sa mga nabanggit na kontinente tungo sa pagbuo ng sariling pagkakakilanlan.

181

ALAMIN

Natutuhan mo sa nakaraang aralin tungkol sa pagkakatatag at mga kontribusyon ng Kabihasnang Greek at Roman sa mundo.

Tatalakayin naman sa susunod na aralin ang pagkakatatag ng mga kabihasnan at imperyo sa America, Africa, at mga pulo sa Pacific.

Bilang panimula, sagutin ang mga gawain sa bahaging Alamin.

GAWAIN 1: Imbestigasaysayan

Palatandaan ng isang maunlad na kabihasnan ang matatag na arkitektura na ipinatayo bunga ng magkakaibang dahilan. Bilang isang imbestigador, suriin ang sumusunod na arkitektura sa pamamagitan ng pagsagot sa mga gabay na tanong.

1

1

Ano ang iyong

masasabi sa kakayahan

ng mga gumawa?

Ano ang iyong

masasabi sa kakayahan

ng mga gumawa?

2

2

Ilarawan ang disenyo

Ilarawan ang disenyo

3

3

Bakit ipinagawa?

Bakit ipinagawa?

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Chichen_Itza_3.jpg

http://hopemarin.files.wordpress.com/2008/05/timbuktu2.jpg

182

GAWAIN 2: SKK - Paglalakbay

Simulan mo ang iyong paglalakbay sa araling ito sa pamamagitan ng pagsagot sa tanong na nasa loob ng kahon. Isulat mo sa bahaging “Simula” ang iyong sagot. Samantala, ang bahagi ng “Kalagitnaan” at “Katapusan” ay sasagutan mo sa iba pang bahagi ng araling ito.

Paano nakaimpluwensiya ang mga pangyayari at mga tugon sa hamon ng mga sinaunang mamamayan sa mga nabanggit na kontinente tungo sa pagbuo ng sariling pagkakakilanlan?

Simula

Katapusan

Kalagitnaan

BINABATI KITA!

Sa puntong ito ay nagtatapos na ang bahagi ng Alamin.

Sa pamamagitan ng pagtutupad sa iba-ibang gawain sa Modyul na ito, higit na madaragdagan ang dati mo nang kaalaman tungkol sa paksa.

182

GAWAIN 2: SKK - Paglalakbay

Simulan mo ang iyong paglalakbay sa araling ito sa pamamagitan ng pagsagot sa tanong na nasa loob ng kahon. Isulat mo sa bahaging “Simula” ang iyong sagot. Samantala, ang bahagi ng “Kalagitnaan” at “Katapusan” ay sasagutan mo sa iba pang bahagi ng araling ito.


Simula

Katapusan

Kalagitnaan

BINABATI KITA!

Sa puntong ito ay nagtatapos na ang bahagi ng Alamin.

Sa pamamagitan ng pagtutupad sa iba-ibang gawain sa Modyul na ito, higit na madaragdagan ang dati mo nang kaalaman tungkol sa paksa.

183

PAUNLARIN

Sa bahaging ito, inaasahang maiisa-isa mo ang mga kontribusyon at impluwensiya ng kabihasnang Klasikal ng America, Africa, at mga pulo sa Pacific sa daigdig. Inaasahan ding masusuri mo ang kahalagahan ng mga kontribusyong ito sa kasalukuyang panahon. Sikaping suriin ang nilalaman ng bahaging ito ng aralin at sagutin ang mga gawain upang lalo pang mapagyaman ang iyong kaalaman sa paksa. Simulan na!

GAWAIN 3: Sulyap sa Nakaraan

Suriin ang timeline tungkol sa pagkakatatag ng iba-ibang kabihasnan sa daig-dig mula 3000 BCE hanggang 500 CE. Pagkatapos na masuri, sagutin ang mga tanong sa ibaba.

Ang mga pangyayari na makikita sa timeline ay natalakay na sa mga na-karaaang aralin. Makikita rito ang pag-unlad ng kabihasnan sa iba’t ibang lugar sa daigdig mula 3000 BCE hanggang 500 CE.

Gabay na tanong:

1. Kailan umusbong ang mga kabihasnan sa Mesopotamia, Africa, China, at India?

2. Anong mga lungsod ang naitatag sa Kanlurang Asya noong 3000 BCE?

3. Batay sa timeline, alin ang mas naunang umunlad, ang kabihasnan sa Mediterranean o sa America? Ipaliwanag.

4. Anong konklusyon ang iyong mabubuo tungkol sa pag-usbong ng mga kabihasnan sa daigdig?

Kung ito ang nagaganap sa mga nabanggit na bansa at kontinente, paano naman kaya namuhay ang mga tao sa kontinente ng Africa, at mga pulo sa Pacific?

184

Fig

ure

2.1

. Tim

elin

e n

g Il

ang

Mah

ahal

agan

g P

angy

ayar

i sa

Dai

gdig

(30

00

BC

E –

50

0 C

E)

Mes

opo-

tam

ia a

t Pe

rsia

Egyp

tA

fric

aM

edite

rra-

nean

Lan

ds o

f Eu

rope

Nor

ther

n Eu

rope

Wes

tern

Asi

aIn

dia

Chi

naA

mer

ica

3000

B

CE

- Pag

-unl

ad

ng a

grik

ultu

ra

- Pag

-usb

ong

ng S

umer

- Nai

mbe

nto

ang

Cu-

neifo

rm a

t pa

ggam

it ng

gu

long

- Pag

-unl

ad

ng a

grik

ultu

ra

Pagg

awa

ng

pala

yok

- Nai

mbe

nto

ang

Hie

ro-

glyp

hics

OLD

KIN

G-

DO

M

Mga

guh

it sa

ba

to sa

git-

nang

Sah

ara

na n

agpa

paki

-ta

ng

tao

Pagt

ayo

ng

mga

bat

ong

mon

umen

to

sa M

alta

SI-

NA

UN

AN

G

PAN

AH

ON

N

G M

INO

AN

sa

Cre

te

Pagt

ayo

ng

mga

bat

ong

mon

umen

to

sa H

ilaga

at

Tim

og E

urop

Mga

una

ng

mag

sasa

ka

Mga

una

ng

siyu

dad

ng

Jeric

ho a

t C

atal

Huy

uk

Pag-

usbo

ng

ng k

abi-

hasn

ang

Indu

s

Mga

una

ng

mag

sasa

kaPa

gtat

anim

ng

mai

s

2500

B

CE

Pam

umun

o ni

Sar

gon

ng

Akk

ad

Pagt

atay

o ng

m

ga p

yram

idPa

gdat

ing

ng

mga

Ass

yria

n up

ang

mak

i-pa

gkal

akal

an

Pagt

atag

sa

siyu

dad

ng

Moh

enjo

-Da-

ro a

t Har

appa

2000

B

CE

- Pag

-usb

ong

ng B

abyl

on

- Pam

umun

o ni

Har

ing

Ham

mur

abi

- Pag

-usb

ong

ng A

ssyr

ia

- MID

DLE

K

ING

DO

M

- Pan

anak

op

ng N

ubia

- Pan

anak

op

ng H

ykso

s

GIT

NA

NG

PA

NA

HO

N

NG

MIN

OA

N

HU

LIN

G

PAN

AH

ON

N

G M

INO

AN

Pagl

akas

ng

Myc

enea

n

Pagt

atag

ng

Ston

e-he

nge

Pagg

awa

ng

kaga

mita

ng

bron

ze

Pagd

atin

g ng

m

ga H

ittite

s sa

Ana

tolia

Pagb

asak

ng

kabi

hasn

an sa

In

dus

Pagd

atin

g ng

m

ga d

ayu-

hang

Ary

an

184

Fig

ure

2.1

. Tim

elin

e n

g Il

ang

Mah

ahal

agan

g P

angy

ayar

i sa

Dai

gdig

(30

00

BC

E –

50

0 C

E)

Mes

opo-

tam

ia a

t Pe

rsia

Egyp

tA

fric

aM

edite

rra-

nean

Lan

ds o

f Eu

rope

Nor

ther

n Eu

rope

Wes

tern

Asi

aIn

dia

Chi

naA

mer

ica

3000

B

CE

- Pag

-unl

ad

ng a

grik

ultu

ra

- Pag

-usb

ong

ng S

umer

- Nai

mbe

nto

ang

Cu-

neifo

rm a

t pa

ggam

it ng

gu

long

- Pag

-unl

ad

ng a

grik

ultu

ra

Pagg

awa

ng

pala

yok

- Nai

mbe

nto

ang

Hie

ro-

glyp

hics

OLD

KIN

G-

DO

M

Mga

guh

it sa

ba

to sa

git-

nang

Sah

ara

na n

agpa

paki

-ta

ng

tao

Pagt

ayo

ng

mga

bat

ong

mon

umen

to

sa M

alta

SI-

NA

UN

AN

G

PAN

AH

ON

N

G M

INO

AN

sa

Cre

te

Pagt

ayo

ng

mga

bat

ong

mon

umen

to

sa H

ilaga

at

Tim

og E

urop

Mga

una

ng

mag

sasa

ka

Mga

una

ng

siyu

dad

ng

Jeric

ho a

t C

atal

Huy

uk

Pag-

usbo

ng

ng k

abi-

hasn

ang

Indu

s

Mga

una

ng

mag

sasa

kaPa

gtat

anim

ng

mai

s

2500

B

CE

Pam

umun

o ni

Sar

gon

ng

Akk

ad

Pagt

atay

o ng

m

ga p

yram

idPa

gdat

ing

ng

mga

Ass

yria

n up

ang

mak

i-pa

gkal

akal

an

Pagt

atag

sa

siyu

dad

ng

Moh

enjo

-Da-

ro a

t Har

appa

2000

B

CE

- Pag

-usb

ong

ng B

abyl

on

- Pam

umun

o ni

Har

ing

Ham

mur

abi

- Pag

-usb

ong

ng A

ssyr

ia

- MID

DLE

K

ING

DO

M

- Pan

anak

op

ng N

ubia

- Pan

anak

op

ng H

ykso

s

GIT

NA

NG

PA

NA

HO

N

NG

MIN

OA

N

HU

LIN

G

PAN

AH

ON

N

G M

INO

AN

Pagl

akas

ng

Myc

enea

n

Pagt

atag

ng

Ston

e-he

nge

Pagg

awa

ng

kaga

mita

ng

bron

ze

Pagd

atin

g ng

m

ga H

ittite

s sa

Ana

tolia

Pagb

asak

ng

kabi

hasn

an sa

In

dus

Pagd

atin

g ng

m

ga d

ayu-

hang

Ary

an

185

1500

B

CE

Ang

pam

umu-

no n

g M

itann

i sa

hila

gang

M

esop

otam

ia

- NEW

K

ING

DO

M

- Pam

umun

o ng

mga

war

-ri

or-p

hara

oh

- Que

en H

at-

shep

sut

-Tut

ankh

a-m

un

Pagb

agsa

k ng

C

rete

Pagw

asak

sa

Kno

ssos

Pagl

akas

ng

Impe

ryon

g H

ittite

- Pag

-unl

ad

ng S

iste

man

g C

aste

- Pag

-unl

ad

ng re

lihiy

ong

Hin

duis

mo

SHA

NG

DY-

NA

STY

Nai

mbe

nto

ang

sist

ema

ng p

agsu

lat

1000

B

CE

Pag-

usbo

ng

at p

agba

gsak

ng

Impe

ryon

g A

ssyr

ia

Unt

i-unt

ing

pagb

agsa

k ng

ka

biha

snan

Pana

nako

p ng

A

ssyr

ian

at

Kus

hite

Pags

imul

a ng

K

ahar

ian

ng

Kus

h

Pagt

atag

ng

Car

thag

e

- Pag

bags

ak

ng M

ycen

ean

-Pag

datin

g ng

m

ga D

oria

n sa

Gre

ece

- DA

RK

A

GES

sa

Gre

ece

- Ang

mga

Et

rusc

an sa

H

ilaga

ng It

aly

- Ang

pa

gtat

ag n

g - R

ome

753

BC

E

- Pag

-unl

ad

ng m

ga lu

ng-

sod-

esta

do sa

G

reec

e

Pand

aray

uhan

ng

mga

Cel

ts

sa ib

a-ib

ang

baha

gi n

g Eu

rope

Pagd

atin

g ng

m

ga Is

rael

ite

sa C

anaa

n

Pam

umun

o ni

na H

arin

g D

avid

at

Har

ing

Solo

mon

sa

Isra

el

Pana

nako

p ni

Ale

xand

er

the

Gre

at sa

Ea

ster

n M

edi-

terr

anea

n

- Pag

sula

t ng

Ved

as

(rel

igio

us

wri

tings

)

- Isi

nila

ng

si G

auta

ma

(Bud

dha)

DIN

ASI

-TI

YAN

G

CH

OU

Isin

ilang

si

Con

fuci

us

Ang

pag

-us-

bong

ng

mga

O

lmec

sa

Mex

ico

186

500

BC

EA

ng P

ER-

SIA

N

EMPI

RE

sa k

aniy

ang

kala

kasa

n

Pana

nako

p ni

A

lexa

nder

the

Gre

at k

ung

saan

nai

sam

a an

g sa

kan

i-ya

ng te

ritor

yo

ang

Pers

ian

Empi

re

- Pan

anak

op

ng Im

pery

ong

Pers

ia,

pana

nako

p ni

A

lexa

nder

the

Gre

at

- Pam

umun

o ng

mga

Pto

le-

mie

s

- Pam

umun

o ni

Cle

opat

ra

- Pan

anak

op

ng Im

pery

ong

Rom

an

Dig

maa

ng P

u-ni

c sa

Pag

itan

ng C

arth

age

at R

ome

Nat

alo

at

nasa

kop

ng

Car

thag

e an

g te

ritor

yo n

g Im

pery

ong

Rom

e sa

H

ilaga

ng

Afr

ica

- Dig

maa

ng

Pers

ian

sa

pagi

tan

ng

Gre

eks a

t Pe

rsia

ns

- Pag

igin

g m

akap

angy

a-

rihan

ng

lung

-so

d-es

tado

ng

Ath

ens

- Dig

maa

ng

Pelo

pon-

nesi

an

- Pam

umun

o ni

Ale

xand

er

the

Gre

at

-Pag

-usb

ong

ng R

ome

Pana

nako

p ng

m

ga R

oman

sa

mal

akin

g ba

hagi

ng

Hila

gang

Eu

rope

Pana

nako

p ng

m

ga R

oman

Pagl

unsa

d ng

tang

kang

pa

nana

kop

ni

Ale

xand

er sa

In

dia

- Pan

ahon

ng

war

ring

stat

es

- Pag

-iisa

ng

Chi

na sa

ila

lim n

i Shi

h-H

uang

Ti

- Itin

ayo

ang

Gre

at W

all

- CH

I’IN

D

YN

AST

Y

- HA

N D

Y-N

AST

Y

Nai

mbe

nto

ang

pape

l

Pag-

usbo

ng

ng m

ga M

aya

186

500

BC

EA

ng P

ER-

SIA

N

EMPI

RE

sa k

aniy

ang

kala

kasa

n

Pana

nako

p ni

A

lexa

nder

the

Gre

at k

ung

saan

nai

sam

a an

g sa

kan

i-ya

ng te

ritor

yo

ang

Pers

ian

Empi

re

- Pan

anak

op

ng Im

pery

ong

Pers

ia,

pana

nako

p ni

A

lexa

nder

the

Gre

at

- Pam

umun

o ng

mga

Pto

le-

mie

s

- Pam

umun

o ni

Cle

opat

ra

- Pan

anak

op

ng Im

pery

ong

Rom

an

Dig

maa

ng P

u-ni

c sa

Pag

itan

ng C

arth

age

at R

ome

Nat

alo

at

nasa

kop

ng

Car

thag

e an

g te

ritor

yo n

g Im

pery

ong

Rom

e sa

H

ilaga

ng

Afr

ica

- Dig

maa

ng

Pers

ian

sa

pagi

tan

ng

Gre

eks a

t Pe

rsia

ns

- Pag

igin

g m

akap

angy

a-

rihan

ng

lung

-so

d-es

tado

ng

Ath

ens

- Dig

maa

ng

Pelo

pon-

nesi

an

- Pam

umun

o ni

Ale

xand

er

the

Gre

at

-Pag

-usb

ong

ng R

ome

Pana

nako

p ng

m

ga R

oman

sa

mal

akin

g ba

hagi

ng

Hila

gang

Eu

rope

Pana

nako

p ng

m

ga R

oman

Pagl

unsa

d ng

tang

kang

pa

nana

kop

ni

Ale

xand

er sa

In

dia

- Pan

ahon

ng

war

ring

stat

es

- Pag

-iisa

ng

Chi

na sa

ila

lim n

i Shi

h-H

uang

Ti

- Itin

ayo

ang

Gre

at W

all

- CH

I’IN

D

YN

AST

Y

- HA

N D

Y-N

AST

Y

Nai

mbe

nto

ang

pape

l

Pag-

usbo

ng

ng m

ga M

aya

187


Basahin at unawain ang teksto tungkol sa Kabihasnang Maya.

Mga Kabihasnan sa Mesoamerica

Habang umuunlad at nagiging makapangyarihan ang mga sinaunang kabihasnan sa Mesopotamia, India, at China, nagsisimula naman ang mga mamamayan sa Mesoamerica na magsaka. Ang maliliit na pamayanang agri-kultural na ito ay nabuo sa Gitna at Timog na bahagi ng Mesoamerica. Nang lumaon, naging makapangyarihan ang ibang pamayanan at nakapagtatag ng lungsod-estado. Ang mga bumuo ng lungsod-estado ay nakapagtatag ng sarili nilang kabihasnan. Ilan dito ay ang kabihasnang Olmec at Zapotec na tinalakay sa nakaraang Modyul.

Sumunod na nakilala sa Mesoamerica ang Kabihasnang Maya at Aztec. Naging maunlad din ang Kabihasnang Inca sa Timog America. Katulad ng kabihasnang Greece, at Rome, ang pagiging maunlad at makapangyarihan ay nagtulak sa mga kabihasnan sa Mesoamerica at Timog America na manakop ng lupain at magtayo ng imperyo. Malawak ang naging impluwensiya ng mga Maya, Aztec, at Inca kung kaya’t itinuturing ang mga ito na Kabihasnang Klasikal sa America.

Kabihasnang Maya (250 CE – 900 CE)

Namayani ang Kabihasnang Maya sa Yucatan Peninsula, ang rehiyon sa Timog Mexico hanggang Guatemala. Nabuo rito ang mga pamayanang lungsod ng Maya tulad ng Uaxactun, Tikal, El Mirador, at Copan. Nakamit ng Maya ang rurok ng kaniyang kabihasnan sa pagitan ng 300 CE at 700 CE.

Sa lipunang Maya, katuwang ng mga pinuno ang mga kaparian sa pamama-hala. Pinalawig ng mga pinunong tinatatawag na halach uinic o “tunay na lalaki” ang mga pamayanang urban na sentro rin ng kanilang pagsamba sa kanilang mga diyos.

Nang lumaon, nabuo rito ang mga lungsod-estado. Sila ay nagtataglay ng ganap na kapangyarihan. Naiugnay ng malalawak at maayos na kalsada at rutang pantubig ang mga lungsod-estado ng Maya. Banaag sa kaayusan ng lungsod ang pagkakahati-hati ng mga tao sa lipunan. Hiwalay ang tirahan ng mahihirap at nakaririwasa. Ang sentro ng bawat lungsod ay isang pyramid na ang itaas na bahagi ay dambana para sa mga diyos. May mga templo at palasyo sa tabi ng pyramid.

188

Sa larangan ng ekonomiya, kabilang sa mga produktong pangkalakal ay mais, asin, tapa, pinatuyong isda, pulot-pukyutan, kahoy, at balat ng hayop. Nagtatanim sila sa pamamagitan ng pagkakaingin. Ang pangunahing pananim nila ay mais, patani, kalabasa, abokado, sili, pinya, papaya, at cacao. Dahil sa kahalagahan ng agrikultura sa buhay ng mga Maya, ang sinamba nilang diyos ay may kaugnayan sa pagtatanim tulad ng mais gayundin ang tungkol sa ulan.

Mapa. 2.1 Lokasyon ng Kabihasnang Maya

1. Ano-anong lung-sod ang makikita sa timog na ba-hagi ng Yucatan Peninsula?

2. Paano nakipag-kalakalan ang mga Maya sa iba pang bahagi ng Mesoamerica?

Nakamit ng Maya ang tugatog ng kabihasnan matapos ang 600 CE. Subalit sa pagtatapos ng ikawalong siglo CE, ang ilang mga sentro ay nilisan, ang paggamit ng kalendaryo ay itinigil, at ang mga estrukturang panrelihiyon at estado ay bumagsak. Sa pagitan ng 850 CE at 950 CE, ang karamihan sa mga sentrong Maya ay tuluyang inabandona o iniwan. Wala pang lubusang makapagpaliwanag sa pagbagsak ng Kabihasnang Mayan. Ayon sa ilang dalubhasa, maaaring ang pagkasira ng kalikasan, paglaki ng populasyon, at patuloy na digmaan ay ilan lamang sa mga dahilan ng paghina nito. Maaari rin na sanhi ng panghihina nito ang pagbagsak sa produksiyon ng pagkain batay sa mga nahukay na labi ng tao na nagpapakita ng kakulangan sa sapat na nutrisyon. Ang mga labi ay natuklasang hindi gaanong kataasan samantalang mas manipis ang mga buto nito.

188

Sa larangan ng ekonomiya, kabilang sa mga produktong pangkalakal ay mais, asin, tapa, pinatuyong isda, pulot-pukyutan, kahoy, at balat ng hayop. Nagtatanim sila sa pamamagitan ng pagkakaingin. Ang pangunahing pananim nila ay mais, patani, kalabasa, abokado, sili, pinya, papaya, at cacao. Dahil sa kahalagahan ng agrikultura sa buhay ng mga Maya, ang sinamba nilang diyos ay may kaugnayan sa pagtatanim tulad ng mais gayundin ang tungkol sa ulan.

Mapa. 2.1 Lokasyon ng Kabihasnang Maya

1. Ano-anong lung-sod ang makikita sa timog na ba-hagi ng Yucatan Peninsula?

2. Paano nakipag-kalakalan ang mga Maya sa iba pang bahagi ng Mesoamerica?

Nakamit ng Maya ang tugatog ng kabihasnan matapos ang 600 CE. Subalit sa pagtatapos ng ikawalong siglo CE, ang ilang mga sentro ay nilisan, ang paggamit ng kalendaryo ay itinigil, at ang mga estrukturang panrelihiyon at estado ay bumagsak. Sa pagitan ng 850 CE at 950 CE, ang karamihan sa mga sentrong Maya ay tuluyang inabandona o iniwan. Wala pang lubusang makapagpaliwanag sa pagbagsak ng Kabihasnang Mayan. Ayon sa ilang dalubhasa, maaaring ang pagkasira ng kalikasan, paglaki ng populasyon, at patuloy na digmaan ay ilan lamang sa mga dahilan ng paghina nito. Maaari rin na sanhi ng panghihina nito ang pagbagsak sa produksiyon ng pagkain batay sa mga nahukay na labi ng tao na nagpapakita ng kakulangan sa sapat na nutrisyon. Ang mga labi ay natuklasang hindi gaanong kataasan samantalang mas manipis ang mga buto nito.

189

Gayunpaman, ang ilang lungsod sa hilagang kapatagan ng Yucatan ay nanatili nang ilan pang siglo, tulad ng Chichen Itza, Uxmal, Edzna, at Copan. Sa paghina ng Chichen at Uxmal, namayani ang lungsod ng Mayapan sa buong Yucatan hanggang sa maganap ang isang pag-aalsa noong 1450.

Kasingtulad ng pyramid ang estrukturang ito. Subalit,

mapapansin na ang itaas na bahagi nito ay patag. Sa loob nito ay may altar kung saan isinasagawa ang

pag-aalay.

Gawa ang pyramid mula sa malalaking

bato. Mayroon itong apat na panig na may mahabang hagdan.

Ang pyramid na ito ay patunay ng mataas na kaalaman ng mga Mayan sa arkitektura,

inhenyeriya, at matematika.

Ipinagawa ang templo upang pagdausan ng

mga seremonyang pan-relihiyon. Ito ay parangal para kay Kukulcan, ang tinaguriang God of the

Feathered Serpent

Larawan 2.1 ang Pyramid of Kukulcan

Isang maunlad na kabihasnan ang nabuo ng mga Mayan. Makikita sa diyagram ang mga sanhi ng kanilang paglakas at pagbagsak.

Larawan 2.1 ang Pyramid of Kukulcan

190

Mga Lungsod-estado

Palagiang nakikipagdigma ang mga pinuno at kaniyang nasasakupan upang makahuli ng mga alipin na iaalay sa kanilang mga diyos. Nagbunga ito ng pagkaubos ng yaman ng mga lungsod-estado.

Tapat ang mga nasasakupan sa pinuno. Siya ay namumuno sa pamahalaan at relihiyon.

Napag-isa ang mga mamamayan dahil sa iisang paniniwala.

Ekonomiya at Kabuhayan

Pamahalaan at Relihiyon

May mahusay na sistema ng pagtatanim na nagdulot ng sobrang produkto.

Pagkawala ng sustansiya ng lupa. Ang paglaki ng populasyon ay nagdulot ng suliranin sa suplay ng pagkain.

Nagdulot ng kaguluhan at kahirapan ang madalas na digmaan sa pagitan ng mga lungsod-estado.

Mayaman at maunlad ang mga lungsod-estado ng Maya.

Paglakas

Paglakas

Paglakas

Paghina

Paghina

Paghina

Figure2.2 Paglakas at Paghina ng Imperyong Mayan. Ipinakikita sa diyagram ang mga sanhi at bunga ng paglakas at paghina ng Kabihasnang Mayan.

Gabay na Tanong

1. Paano nakabuti at nakasama sa mga Mayan ang kanilang mahusay na sistema ng pagtatanim?

190

Mga Lungsod-estado

Palagiang nakikipagdigma ang mga pinuno at kaniyang nasasakupan upang makahuli ng mga alipin na iaalay sa kanilang mga diyos. Nagbunga ito ng pagkaubos ng yaman ng mga lungsod-estado.

Tapat ang mga nasasakupan sa pinuno. Siya ay namumuno sa pamahalaan at relihiyon.

Napag-isa ang mga mamamayan dahil sa iisang paniniwala.

Ekonomiya at Kabuhayan

Pamahalaan at Relihiyon

May mahusay na sistema ng pagtatanim na nagdulot ng sobrang produkto.

Pagkawala ng sustansiya ng lupa. Ang paglaki ng populasyon ay nagdulot ng suliranin sa suplay ng pagkain.

Nagdulot ng kaguluhan at kahirapan ang madalas na digmaan sa pagitan ng mga lungsod-estado.

Mayaman at maunlad ang mga lungsod-estado ng Maya.

Paglakas

Paglakas

Paglakas

Paghina

Paghina

Paghina

Figure2.2 Paglakas at Paghina ng Imperyong Mayan. Ipinakikita sa diyagram ang mga sanhi at bunga ng paglakas at paghina ng Kabihasnang Mayan.

Gabay na Tanong

1. Paano nakabuti at nakasama sa mga Mayan ang kanilang mahusay na sistema ng pagtatanim?

191

GAWAIN 5: Ipaliwanag Mo

Patunayang may mataas na kabihasnan ang mga Mayan. Punan ng impormasyon ang dayagram.

Napatunayan ko na may mataas na kabihasnan ang mga Mayan dahil

GAWAIN 6: Exit Card

Dugtungan ang sumusunod na pahayag.

Naunawaan ko sa nakaraang aralin na ...

Ang mga bahagi ng aralin na hindi ko gaanong naintidihan ay ...

Ilan sa aking tanong ay ...

Ang pagbagsak ng mga lungsod-estado ng Kabihasnang Mayan ay nagdulot ng paglaho ng kanilang kapangyarihan sa timog na bahagi ng Mesoamerica. Sa panahong ito, nagsimulang umunlad ang maliliit na pamayanan sa Mexico Valley. Ang mga mamamayan dito ang nagtatag ng isa sa unang imperyo sa Mesoamerica – ang Imperyong Aztec.

Pamahalaan Relihiyon

Ang mga Mayan ay may mataas na antas ng kabihasnan

Ekonomiya Arkitektura

192

Kung ang mga Mayan ay nagtatag ng kanilang kabihasnan sa timog na bahagi ng Mesoamerica, ang mga Aztec naman ay naging makapangyarihan sa gitnang bahagi nito. Matatandaan na sa bahagi ring ito umusbong ang sinaunang Kabihasnang Olmec. Bunga nito, ang pamumuhay at paniniwala ng mga Aztec ay may impluwensiya ng mga Olmec. Subalit, hindi tulad ng mga Olmec, ang mga Aztec ay nagpalawak ng kanilang teritoryo. Mula sa dating maliliit na pamayanang agrikultural sa Valley of Mexico, pinaunlad ng mga Aztec ang kanilang kabihasnan at nagtatag ng sariling imperyo. Kinontrol nila ang mga karatig lupain sa gitnang bahagi ng Mesoamerica.

GAWAIN 7: Magbasa At Matuto

Basahin at unawain ang mga teksto tungkol sa Kabihasnang Aztec.

Kabihasnang Aztec (1200 – 1521)

Ang mga Aztec ay mga nomadikong tribo na ang orihinal na pinagmulan ay hindi tukoy. Unti-unti silang tumungo sa Lambak ng Mexico sa pagsapit ng ika-12 siglo C.E. Ang salitang Aztec ay nangangahulugang “isang nagmula sa Aztlan,” isang mitikong lugar sa Hilagang Mexico.

Noong 1325, itinatag nila ang pamayanan ng Tenochtitlan, isang maliit na isla sa gitna ng lawa ng Texcoco. Ang Texcoco ay nasa sentro ng Mexico Valley. Nang lumaon, ang lungsod ay naging mahalagang sentrong pangkalakalan.

Mapa 2.2 Sakop ngKabihasnang Aztec

Gabay na Tanong:1. Anong katangiang-heograpikal ng Tenochtitlan

ang nagbigay-daan upang ito ay maging sentrong pangkalakalan sa Mesoamerica noong sinaunang panahon?

192

Kung ang mga Mayan ay nagtatag ng kanilang kabihasnan sa timog na bahagi ng Mesoamerica, ang mga Aztec naman ay naging makapangyarihan sa gitnang bahagi nito. Matatandaan na sa bahagi ring ito umusbong ang sinaunang Kabihasnang Olmec. Bunga nito, ang pamumuhay at paniniwala ng mga Aztec ay may impluwensiya ng mga Olmec. Subalit, hindi tulad ng mga Olmec, ang mga Aztec ay nagpalawak ng kanilang teritoryo. Mula sa dating maliliit na pamayanang agrikultural sa Valley of Mexico, pinaunlad ng mga Aztec ang kanilang kabihasnan at nagtatag ng sariling imperyo. Kinontrol nila ang mga karatig lupain sa gitnang bahagi ng Mesoamerica.

GAWAIN 7: Magbasa At Matuto

Basahin at unawain ang mga teksto tungkol sa Kabihasnang Aztec.

Kabihasnang Aztec (1200 – 1521)

Ang mga Aztec ay mga nomadikong tribo na ang orihinal na pinagmulan ay hindi tukoy. Unti-unti silang tumungo sa Lambak ng Mexico sa pagsapit ng ika-12 siglo C.E. Ang salitang Aztec ay nangangahulugang “isang nagmula sa Aztlan,” isang mitikong lugar sa Hilagang Mexico.

Noong 1325, itinatag nila ang pamayanan ng Tenochtitlan, isang maliit na isla sa gitna ng lawa ng Texcoco. Ang Texcoco ay nasa sentro ng Mexico Valley. Nang lumaon, ang lungsod ay naging mahalagang sentrong pangkalakalan.

Mapa 2.2 Sakop ngKabihasnang Aztec

Gabay na Tanong:1. Anong katangiang-heograpikal ng Tenochtitlan

ang nagbigay-daan upang ito ay maging sentrong pangkalakalan sa Mesoamerica noong sinaunang panahon?

193

Angkop ang Tenoctitlan sa pagtatanim na siyang pangunahing ikinabubu-hay ng mga Aztec dahil mayroon itong matabang lupa. Sa kabila nito, hindi sapat ang lawak ng lupain upang matugunan ang pangangailangan ng mga mamamayan. Ang hamong ito ay matagumpay na natugunan ng mga Aztec.

1. Ang lupa sa paligid ng mga lawa ay mataba subalit hindi lubos na malawak. Upang madagdagan ang lupang tinataniman, tinabunan ng lupa ng mga Aztec ang mga sapa at lumikha ng mga chinampas, mga artipisyal na pulo na kung tawagin ay mga floating garden.

2. Wala silang kasangkapang pambungkal ng lupa o hayop na pantrabaho. Nagtatanim sila sa malambot na lupa na ang gamit lamang ay matulis na kahoy.

3. Mais ang kanilang pangunahing tanim. Ang iba pa nilang tanim ay patani, kalabasa, abokado, sili, at kamatis. Nag-alaga rin sila ng mga pabo, aso, pato, at gansa.

194

4. Dahil sila ay mga magsasaka, ang mga Aztec ay taimtim na umaasa sa mga puwersa ng kalikasan at sinasamba ang mga ito bilang mga diyos. Ang pinaka-mahalagang diyos nila ay si Huitzilopochtli, ang diyos ng araw. Mahalaga ang sikat ng araw sa pananim ng mga magsasaka kaya sinusuyo at hinahan-dugan ang naturang diyos. Mahalaga rin sina Tlaloc, ang diyos ng ulan at si Quetzalcoatl. Naniniwala ang mga Aztec na kailangang laging malakas ang mga diyos na ito upang mahadlangan ng mga ito ang masasamang diyos sa pagsira ng daigdig. Dahil dito, ang mga Aztec ay nag-alay ng tao. Ang mga iniaalay nila ay kadalasang bihag sa digmaan bagama’t may mga mandirig-mang Aztec na nagkukusang-loob ialay ang sarili.

Bunga ng masaganang ani at sobrang produkto, nagkaroon ng pagkakataon ang mga Aztec na makipagkalakalan sa mga kalapit na lugar na nagbigay-daan upang sila ay maging maunlad. Ang kaunlarang ito ng mga Aztec ay isa sa mga dahilan upang kilalanin ang kanilang kapangyarihan ng iba pang lungsod-es-tado. Nakipagkasundo sila sa mga lungsod-estado ng Texcoco at Tlacopan. Ang nabuong alyansa ang siyang sumakop at kumontrol sa iba pang maliliit na pamayanan sa Gitnang Mexico.

Sa pagsapit ng ika-15 siglo, nagsimula ang malawakang kampanyang militar at ekonomiko ng mga Aztec. Ang isa sa mga nagbigay-daan sa mga pagbabagong ito ay si Tlacaelel, isang tagapayo at heneral. Itinaguyod niya ang pagsamba kay Huitzilopochtli. Kinailangan din nilang manakop upang maihandog nila ang mga bihag kay Huitzilopochtli. Ang paninindak at pagsasakripisyo ng mga tao ay ilan sa mga naging kaparaanan upang makontrol at mapasunod ang iba pang mga karatig-lugar na ito. Ang mga nasakop na lungsod ay kinailangan ding magbigay ng tribute o buwis. Dahil sa mga tribute at mga nagaping estado, ang Tenoch-titlan ay naging sentrong pangkabuhayan at politikal sa Mesoamerica mula sa Pacific Ocean haggang Gulf of Mexico at mula sa hilagang Mexico hanggang sa Guatemala.

Ang mga Aztec ay mahuhusay na inhenyero at tagapagtayo ng mga estruktura tulad ng mga kanal o aqueduct, mga dam, gayundin ng sistema ng irigasyon, liwasan, at mga pamilihan.

194

4. Dahil sila ay mga magsasaka, ang mga Aztec ay taimtim na umaasa sa mga puwersa ng kalikasan at sinasamba ang mga ito bilang mga diyos. Ang pinaka-mahalagang diyos nila ay si Huitzilopochtli, ang diyos ng araw. Mahalaga ang sikat ng araw sa pananim ng mga magsasaka kaya sinusuyo at hinahan-dugan ang naturang diyos. Mahalaga rin sina Tlaloc, ang diyos ng ulan at si Quetzalcoatl. Naniniwala ang mga Aztec na kailangang laging malakas ang mga diyos na ito upang mahadlangan ng mga ito ang masasamang diyos sa pagsira ng daigdig. Dahil dito, ang mga Aztec ay nag-alay ng tao. Ang mga iniaalay nila ay kadalasang bihag sa digmaan bagama’t may mga mandirig-mang Aztec na nagkukusang-loob ialay ang sarili.

Bunga ng masaganang ani at sobrang produkto, nagkaroon ng pagkakataon ang mga Aztec na makipagkalakalan sa mga kalapit na lugar na nagbigay-daan upang sila ay maging maunlad. Ang kaunlarang ito ng mga Aztec ay isa sa mga dahilan upang kilalanin ang kanilang kapangyarihan ng iba pang lungsod-es-tado. Nakipagkasundo sila sa mga lungsod-estado ng Texcoco at Tlacopan. Ang nabuong alyansa ang siyang sumakop at kumontrol sa iba pang maliliit na pamayanan sa Gitnang Mexico.

Sa pagsapit ng ika-15 siglo, nagsimula ang malawakang kampanyang militar at ekonomiko ng mga Aztec. Ang isa sa mga nagbigay-daan sa mga pagbabagong ito ay si Tlacaelel, isang tagapayo at heneral. Itinaguyod niya ang pagsamba kay Huitzilopochtli. Kinailangan din nilang manakop upang maihandog nila ang mga bihag kay Huitzilopochtli. Ang paninindak at pagsasakripisyo ng mga tao ay ilan sa mga naging kaparaanan upang makontrol at mapasunod ang iba pang mga karatig-lugar na ito. Ang mga nasakop na lungsod ay kinailangan ding magbigay ng tribute o buwis. Dahil sa mga tribute at mga nagaping estado, ang Tenoch-titlan ay naging sentrong pangkabuhayan at politikal sa Mesoamerica mula sa Pacific Ocean haggang Gulf of Mexico at mula sa hilagang Mexico hanggang sa Guatemala.

Ang mga Aztec ay mahuhusay na inhenyero at tagapagtayo ng mga estruktura tulad ng mga kanal o aqueduct, mga dam, gayundin ng sistema ng irigasyon, liwasan, at mga pamilihan.

195

Popu

lasy

on

Daa

ng L

ibo

Taon

Mga

Mily

on

Makikita sa pahinang ito ang graph ng populasyon ng mga Aztec. Ang biglaang pagbaba ng populasyon ay dulot ng epidemya ng bulutong, pang-aalipin, digmaan, labis na paggawa, at pagsasamantala. Sa kabuuan, tinatayang naubos ang mula 85 hanggang 95 bahagdan ng kabuuang katutubong populasyon ng Mesoamerica sa loob lamang ng 160 taon.

1

1500 15801540 1620 16601520 16001560 1640 1680 1700

7

3

9

5

1.1

1.4

2

8

4

1

1.3

6

1.2

1.5

Figure2.3. Graph ng Populasyon ng mga Aztec

Sa pagdating ni Hernando Cortes at mga Espanyol sa Mexico noong 1519, natigil ang pamamayani ng mga Aztec sa Mesoamerica. Si Cortes ang namuno sa ekspedisyong Espanyol na nanakop sa Mexico. Inakala ni Montezuma II, pinuno ng mga Aztec, na ang pagdating ng mga Espanyol ay ang sinasabing pagbabalik ng kanilang diyos na si Quetzalcoatl dahil sa mapuputing kaanyuan ng mga ito. Noong 1521, tuluyang bumagsak ang Tenochtitlan.

196


Ipakita sa pamamagitan ng flowchart ang pag-unlad at pagbagsak ng Imperyong Aztec.


1. Ano-ano ang salik na nagbigay-daan sa paglakas ng Imperyong Aztec?

2. Paano napakinabangan ng mga Aztec ang mga lupain na kanilang sinakop?

3. Bakit madaling nakontrol ng mga Aztec ang iba pang karatig na lungsod-estado?


Sumulat ng sanaysay tungkol sa kahalagahan ng mga kontribusyon ng mga Kabi-hasnang Klasikal sa Mesoamerica. Gamiting gabay ang sumusunod na tanong:

1. Ano ang kaugnayan ng heograpiya ng Mesoamerica sa pag-usbong ng mga Kabihasnang Maya at Aztec?

2. Paano nagkakatulad at nagkakaiba ang dalawang kabihasnan?

3. Ano-ano ang kanilang mga kontribusyon at bakit ito mahalaga?

?

196


Ipakita sa pamamagitan ng flowchart ang pag-unlad at pagbagsak ng Imperyong Aztec.


1. Ano-ano ang salik na nagbigay-daan sa paglakas ng Imperyong Aztec?

2. Paano napakinabangan ng mga Aztec ang mga lupain na kanilang sinakop?

3. Bakit madaling nakontrol ng mga Aztec ang iba pang karatig na lungsod-estado?


Sumulat ng sanaysay tungkol sa kahalagahan ng mga kontribusyon ng mga Kabi-hasnang Klasikal sa Mesoamerica. Gamiting gabay ang sumusunod na tanong:

1. Ano ang kaugnayan ng heograpiya ng Mesoamerica sa pag-usbong ng mga Kabihasnang Maya at Aztec?

2. Paano nagkakatulad at nagkakaiba ang dalawang kabihasnan?

3. Ano-ano ang kanilang mga kontribusyon at bakit ito mahalaga?

?

197

4. Magbigay ng kongklusyong magpapatunay na ang nabanggit na kabihasnan ay maituturing na Kabihasnang Klasikal.

GAWAIN 10: Pagsusuri sa Aking Natutuhan

Punan ng angkop na impormasyon ang kasunod na chart batay sa paksang tinalakay.

Naunawaan mo sa bahaging ito ang mga pangyayari, hamon, tugon, at

katangian ng mga Kabihasnang Maya at Aztec. Nakabatay ang kaunlaran at kapangyarihan ng dalawang kabihasnan sa agrikultura at pananakop ng lupain partikular na ang Aztec. Isa pang maunlad at higit na malawak na imperyo ang naging makapangyarihan sa America. Ito ang Kabihasnang Inca na lumaganap sa South America.

Madali kong naisakatuparan ang mga gawain tulad ng _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ang aking mga tanong sa araling ito ay __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Nahirapan ako na mapagtagumpayan ang mga gawain tulad ng _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ang aking mga natutuhan sa araling ito ay _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

198


Basahin at unawain ang teksto tungkol sa Kabihasnang Inca.

HEOGRAPIYA NG SOUTH AMERICA

May magkakaibang klima at heograpiya ang South America kung ihahambing sa Mesoamerica. Matatagpuan sa hilaga ng Amazon River na dumadaloy sa mayayabong na kagubatan. Pawang ang mga prairie at steppe naman ang matatagpuan sa Andes Mountains sa timog na bahagi. Samantala, tuyot na mga disyerto ang nasa kanlurang gulod ng mga bundok na kahilera ng Pacific Ocean.

Dahil sa higit na kaaya-aya ang topograpiya ng Andes, dito nabuo ang mga unang pamayanan. May mga indi-kasyon ng pagsasaka gamit ang patubig sa hilagang gilid ng Andes noong 2000 BCE.

Sa pagsapit ng ika-11 siglo BCE maraming pamayanan sa gitnang An-des ang naging sentrong panrelihiyon. Ang mga pamayanang ito ay umusbong sa kasalukuyang Peru, Bolivia, at Ecua-dor. Nang lumaon, nagawang masakop ng ilang malalaking estado ang kanil-ang mga karatig-lugar. Subalit sa kabila nito, wala ni isa man ang nangibabaw sa lupain hanggang sa pagsapit ng ika-15 siglo.

Mapa. 2.3 Sakop ng Kabihasnang Inca

Gabay na Tanong

1. Anong anyong tubig ang matatagpuan sa silangan ng Imperyong Inca?

2. Paano nakatulong ang mahabang kalsada na ipinatayo ng mga Inca upang mapatatag ang kanilang imperyo?

3. Sa kasalukuyan, bakit mahalaga ang maayos na sistema ng transportasyon?

198


Basahin at unawain ang teksto tungkol sa Kabihasnang Inca.

HEOGRAPIYA NG SOUTH AMERICA

May magkakaibang klima at heograpiya ang South America kung ihahambing sa Mesoamerica. Matatagpuan sa hilaga ng Amazon River na dumadaloy sa mayayabong na kagubatan. Pawang ang mga prairie at steppe naman ang matatagpuan sa Andes Mountains sa timog na bahagi. Samantala, tuyot na mga disyerto ang nasa kanlurang gulod ng mga bundok na kahilera ng Pacific Ocean.

Dahil sa higit na kaaya-aya ang topograpiya ng Andes, dito nabuo ang mga unang pamayanan. May mga indi-kasyon ng pagsasaka gamit ang patubig sa hilagang gilid ng Andes noong 2000 BCE.

Sa pagsapit ng ika-11 siglo BCE maraming pamayanan sa gitnang An-des ang naging sentrong panrelihiyon. Ang mga pamayanang ito ay umusbong sa kasalukuyang Peru, Bolivia, at Ecua-dor. Nang lumaon, nagawang masakop ng ilang malalaking estado ang kanil-ang mga karatig-lugar. Subalit sa kabila nito, wala ni isa man ang nangibabaw sa lupain hanggang sa pagsapit ng ika-15 siglo.

Mapa. 2.3 Sakop ng Kabihasnang Inca

Gabay na Tanong

1. Anong anyong tubig ang matatagpuan sa silangan ng Imperyong Inca?

2. Paano nakatulong ang mahabang kalsada na ipinatayo ng mga Inca upang mapatatag ang kanilang imperyo?

3. Sa kasalukuyan, bakit mahalaga ang maayos na sistema ng transportasyon?

199

Kabihasnang Inca (1200 - 1521)

Noong ika-12 siglo, isang pangkat ng mga taong naninirahan sa hilagang-kanlurang bahagi ng Lake Titicaca sa matabang lupain ng Lambak ng Cuzco. Sa pamumuno ni Manco Capac, bumuo sila ng maliliit na lungsod-estado.

Ang salitang Inca ay nagangahulugang “imperyo.” Hango ito sa pangalan ng pamilyang namuno sa isang pangkat ng tao na nanirahan sa Andes. Unti-unting pinalawig ng mga Inca ang kanilang teritoryo hanggang sa masakop nito ang 3,220 kilometro kuwadrado sa kahabaan ng baybayin ng Pacific. Saklaw ng imperyong ito ang kasalukuyang lupain ng Peru, Ecuador, Bolivia, at Argentina.

Noong 1438, pinatatag ni Cusi Inca Yupagqui o Pachakuti ang lipunang Inca sa pamamagitan ng pagkakaroon ng isang sentralisadong estado. Sa ilalim ni Topa Yupanqui (1471 - 1493), pinalawig niya ang imperyo hanggang hilagang Argentina, bahagi ng Bolivia, at Chile. Napasailalim din sa kaniyang kapangyarihan ang estado ng Chimor o Chimu na pinakamatinding katunggali ng mga Inca sa baybayin ng Peru. Sa ilalim naman ni Huayna Capac, nasakop ng imperyo ang Ecuador.

Gabay na Tanong

1. Ano ang ibig sabihin ng Inca?

2. Sino si Pachakuti?

Makikita sa talahanayan ang pagkakatulad ng mga Aztec at Inca.

BATAYAN AZTEC INCA PATUNAYPinagmulan- nagmula sa maliliit na pamayanang agrikultural ✓ ✓

Parehas na umunlad ang dalawang imperyo mula sa matagumpay na pagtatanim.

Paniniwala- pagsamba sa araw bilang diyos ✓ ✓

Huitzilopochtli – diyos ng araw ng mga AztecInti – diyos ng araw ng mga Incan

Inhinyera- mahusay sa paggawa ng kalsada, templo, at iba pang gusali

✓ ✓Pyramid of the Sun – ginawa ng mga AztecMahaba at batong kalsada – ginawa ng mga Incan

200

Dahil sa pagdating ni Francisco Pizarro, ang Espanyol na mananakop ng Inca noong 1532, ang lupain ng Imperyong Inca ay sumasaklaw mula sa hilaga sa kasalukuyang Colombia hanggang sa katimugan sa bahagi ng Chile at Argentina. Subalit dahil sa mga tunggalian tungkol sa pamumuno at kawalang kapanatagan sa mga nasakop na bagong teritoryo, unti-unting humina ang imperyo. Dagdag pa rito ang tila napakalaking saklaw ng Imperyong

Inca na naging malayo mula sa sentrong pangangasiwa sa Cuzco. Nariyan din ang malaking pagkakaiba ng mga pangkat ng tao sa ilalim ng kanilang kapangyarihan.

Siya ang namuno sa mga Espanyol sa pananakop sa Imperyong Inca.

Samakatuwid, ang Imperyo ay nasa kaguluhang politikal na pinalubha pa ng epidemya ng bulutong na dala ng mga sinaunang dumating na conquistador o mananakop na Espanyol. Sa katunayan, si Huayna Capac, isa sa mga pinuno ng Inca, ay namatay sa isang epidemya noong 1525. Ang pagpanaw na ito ay nagdulot ng tunggalian sa kaniyang mga anak na sina Atahuallpa at Huascar. Sa huli, nanaig si Atahuallpa. Nakilala niya si Pizarro habang naglalakbay ito patungong Cuzco. Nang lumaon, binihag ni Pizarro ang Atahuallpa at pinatubos ng pagkarami-raming ginto. Noong 1533, pinapatay si Atahuallpa at makalipas ang isang taon, sinakop ng mga Espanyol ang Cuzco gamit lamang ang maliit na hukbo.

Sa kabila ng katapangan ng mga Inca, hindi nila nagawang manaig sa bagong teknolohiyang dala ng mga dayuhan, tulad ng mga baril at kanyon. Ang ilan sa mga Inca ay nagtungo sa kabundukan ng Vilcabamba at nanatili rito nang ha-los 30 taon. Hindi nagtagal, ang huling pinuno ng mga Inca na si Tupac Amaru ay pinugutan ng ulo noong 1572. Dito tuluyang nagwakas ang pinakadakilang imperyo sa Andes.

Gabay na Tanong

1. May pagkakatulad ba ang mga Pilipino at mga Inca? Patunayan.

2. Paano si Francisco Pizarro natutulad kay Miguel Lopez de Legazpi sa kasay-sayan ng Pilipinas?

Francisco PizzaroSource: http://the historyjunkie,com/francisco.pizzaro-facts/

200

Dahil sa pagdating ni Francisco Pizarro, ang Espanyol na mananakop ng Inca noong 1532, ang lupain ng Imperyong Inca ay sumasaklaw mula sa hilaga sa kasalukuyang Colombia hanggang sa katimugan sa bahagi ng Chile at Argentina. Subalit dahil sa mga tunggalian tungkol sa pamumuno at kawalang kapanatagan sa mga nasakop na bagong teritoryo, unti-unting humina ang imperyo. Dagdag pa rito ang tila napakalaking saklaw ng Imperyong

Inca na naging malayo mula sa sentrong pangangasiwa sa Cuzco. Nariyan din ang malaking pagkakaiba ng mga pangkat ng tao sa ilalim ng kanilang kapangyarihan.

Siya ang namuno sa mga Espanyol sa pananakop sa Imperyong Inca.

Samakatuwid, ang Imperyo ay nasa kaguluhang politikal na pinalubha pa ng epidemya ng bulutong na dala ng mga sinaunang dumating na conquistador o mananakop na Espanyol. Sa katunayan, si Huayna Capac, isa sa mga pinuno ng Inca, ay namatay sa isang epidemya noong 1525. Ang pagpanaw na ito ay nagdulot ng tunggalian sa kaniyang mga anak na sina Atahuallpa at Huascar. Sa huli, nanaig si Atahuallpa. Nakilala niya si Pizarro habang naglalakbay ito patungong Cuzco. Nang lumaon, binihag ni Pizarro ang Atahuallpa at pinatubos ng pagkarami-raming ginto. Noong 1533, pinapatay si Atahuallpa at makalipas ang isang taon, sinakop ng mga Espanyol ang Cuzco gamit lamang ang maliit na hukbo.

Sa kabila ng katapangan ng mga Inca, hindi nila nagawang manaig sa bagong teknolohiyang dala ng mga dayuhan, tulad ng mga baril at kanyon. Ang ilan sa mga Inca ay nagtungo sa kabundukan ng Vilcabamba at nanatili rito nang ha-los 30 taon. Hindi nagtagal, ang huling pinuno ng mga Inca na si Tupac Amaru ay pinugutan ng ulo noong 1572. Dito tuluyang nagwakas ang pinakadakilang imperyo sa Andes.

Gabay na Tanong

1. May pagkakatulad ba ang mga Pilipino at mga Inca? Patunayan.

2. Paano si Francisco Pizarro natutulad kay Miguel Lopez de Legazpi sa kasay-sayan ng Pilipinas?

Francisco PizzaroSource: http://the historyjunkie,com/francisco.pizzaro-facts/

201

GAWAIN 12: Sino Sila?

Tukuyin ang mga nagawa ng sumusunod na pinuno ng Kabihasnang Inca.

GAWAIN 13: Puno ng Kaalaman

Isulat sa loob ng kahon ang mga dahilan ng pagbagsak ng Imperyong Inca. Gawin ito sa kuwaderno.

Ano ang nagawa?

Kahalagahan ng nagawa:

Huayna Capac

Topa Yupanqui

Pachakuti

Ano ang nagawa?


Ano ang nagawa?


Mga Dahilan ng Pagbagsak ng Imperyong Inca

202

GAWAIN 14: MAPAsuri

Suriin ang mapa ng Mesoamerica at South America. Pagkatapos, sagutin ang mga kaugnay na tanong.

GAWAIN 15: KKK (Kaugnayan ng Kabihasnan sa Kasalukuyan)

Punan ng tamang sagot ang chart. Pagkatapos, isulat ang iyong paliwanag tungkol sa pamamagitan ng pagdudugtong ng impormasyon sa pahayag na nasa ibaba.

PAMAHALAAN EKONOMIYA RELIHIYON KONTRIBUSYON

MAYA

AZTEC

INCA

Mapa 2.4 Ang Mesoamerica at South America

1. Saang bansa sa kasalukuyan makikita ang mga Kabihasnang Klasikal sa Mesoamerica at South America?

2. Ano-ano ang anyong-tubig na nasa paligid ng mga nabanggit na rehiyon?

3. Paano nakaapekto ang heograpiya sa pagtatag ng mga Kabihasnang Klasikal ng Aztec, Inca, at Maya?

4. Sa iyong palagay, alin sa dalawang salik ang higit na nakaimpluwensiya sa pag-usbong ng mga kabihasnan sa Mesoamerica at South America, ang mga tao ba o ang heograpiya? Ipaliwanag.

202

GAWAIN 14: MAPAsuri

Suriin ang mapa ng Mesoamerica at South America. Pagkatapos, sagutin ang mga kaugnay na tanong.

GAWAIN 15: KKK (Kaugnayan ng Kabihasnan sa Kasalukuyan)

Punan ng tamang sagot ang chart. Pagkatapos, isulat ang iyong paliwanag tungkol sa pamamagitan ng pagdudugtong ng impormasyon sa pahayag na nasa ibaba.

PAMAHALAAN EKONOMIYA RELIHIYON KONTRIBUSYON

MAYA

AZTEC

INCA

Mapa 2.4 Ang Mesoamerica at South America

1. Saang bansa sa kasalukuyan makikita ang mga Kabihasnang Klasikal sa Mesoamerica at South America?

2. Ano-ano ang anyong-tubig na nasa paligid ng mga nabanggit na rehiyon?

3. Paano nakaapekto ang heograpiya sa pagtatag ng mga Kabihasnang Klasikal ng Aztec, Inca, at Maya?

4. Sa iyong palagay, alin sa dalawang salik ang higit na nakaimpluwensiya sa pag-usbong ng mga kabihasnan sa Mesoamerica at South America, ang mga tao ba o ang heograpiya? Ipaliwanag.

203

Sa kasalukuyan, makikita pa rin ang mga pamana ng mga Kabihasnang Klasikal na Maya, Aztec, at Inca. Ang mga estruktura tulad ng Pyramid of Kukulcan, Pyramid of the Sun, at ang lungsod ng Machu Picchu ay hinahangaan at dinarayo ng mga turista dahil sa ganda at kakaibang katangian nito. Nananatili itong paalala ng mataas na kabihasnang nabuo ng mga sinaunang mamamayan sa America.


Basahin at unawain ang teksto tungkol sa mga Kaharian at Imperyong naitatag sa Africa.

Mga Kaharian at Imperyo sa Africa

Sa kasalukuyan, higit ang iyong kaalaman sa kontinente ng America subalit limitado lamang ang mga pulo sa Pacific. Samantala, kadalasan ay hindi maganda ang iyong impresyon sa kontinente ng Africa. Maging sa sinaunang kasaysayan ng daigdig, karaniwang hindi nabibigyan ng tuon ang Africa at mga pulo sa Pacific. Maliban sa kaharian ng Egypt, hindi na natatalakay pa ang ibang sentro ng kabihasnan sa Africa. Samantala, halos walang pagbanggit naman sa mga pulo sa Pacific. Tunghayan sa araling ito ang mga kaganapan sa dalawang rehiyong ito noong sinaunang panahon.

Heograpiya ng Africa

Mahalaga ang papel ng heorapiya kung bakit ang Africa ang huling pinasok at huling nahati-hati ng mga Kanluraning bansa. Tinawag ito ng mga Kanluranin na dark continent dahil hindi nila ito nagalugad kaagad. Nanatiling limitado ang kaalaman ng mga bansang Kanluranin tungkol sa kontinenteng ito hanggang noong ika-19 na siglo.

Maituturing na Kabihasnang Klasikal ang naitatag ng mga Maya, Aztec, at Inca dahil

Gabay na Tanong

Bakit tinawag na dark continent ang Africa?

204

Mapa 2.5 Katangiang Heograpikal ng Africa

Ang pinakamaini t a t pinakamaulang bahagi ng Africa ay yaong malapit sa equator. Matatagpuan dito ang rainforest o isang uri ng kagubatan kung saan sagana ang ulan at ang mga puno ay malalaki, matataas, at may mayayabong na dahon. Sa hangganan ng rainforest ay ang savanna, isang bukas at malawak na grassland o damuhan na may mga puno. Sa grassland sa hilaga ng equator matatagpuan ang rehiyon ng Sudan. Sa bandang hilaga naman ng rehiyon ng Sudan makikita ang Sahara, ang pinakamalaki at pinakamalawak na disyerto sa

daigdig. Ang Sahara na malaki pa sa Europe ay hindi natitirahan maliban sa mga oasis nito. Ang oasis ay lugar sa disyerto kung saan may matabang lupa at tubig na kayang bumuhay ng halaman at hayop. Tanging sa oasis lamang may mga maliliit na pamayanan sa Sahara. Hiwa-hiwalay at kalat-kalat ang mga kultura at kabihasnang sumibol at namayani sa malawak na kontinente ng Africa.

Gabay na Tanong

1. Ano-anong uri ng vegetation at anyong-lupa ang makikita sa kontinente ng Africa?

2. Bakit mahirap mamuhay sa rehiyon ng Sahara?

3. Paano nakatulong ang heograpiya sa pag-usbong ng mga Imperyo?

Isa sa mga umunlad na kultura sa Africa ay ang rehiyon na malapit sa Sahara. Nakatulong sa kanilang pamumuhay ang pakikipagkalakalan. Tinawag itong Kalakalang Trans-Sahara. Bunga nito, nakarating sa Europe at iba pang bahagi ng Asya ang mga produktong African.

204

Mapa 2.5 Katangiang Heograpikal ng Africa

Ang pinakamaini t a t pinakamaulang bahagi ng Africa ay yaong malapit sa equator. Matatagpuan dito ang rainforest o isang uri ng kagubatan kung saan sagana ang ulan at ang mga puno ay malalaki, matataas, at may mayayabong na dahon. Sa hangganan ng rainforest ay ang savanna, isang bukas at malawak na grassland o damuhan na may mga puno. Sa grassland sa hilaga ng equator matatagpuan ang rehiyon ng Sudan. Sa bandang hilaga naman ng rehiyon ng Sudan makikita ang Sahara, ang pinakamalaki at pinakamalawak na disyerto sa

daigdig. Ang Sahara na malaki pa sa Europe ay hindi natitirahan maliban sa mga oasis nito. Ang oasis ay lugar sa disyerto kung saan may matabang lupa at tubig na kayang bumuhay ng halaman at hayop. Tanging sa oasis lamang may mga maliliit na pamayanan sa Sahara. Hiwa-hiwalay at kalat-kalat ang mga kultura at kabihasnang sumibol at namayani sa malawak na kontinente ng Africa.

Gabay na Tanong

1. Ano-anong uri ng vegetation at anyong-lupa ang makikita sa kontinente ng Africa?

2. Bakit mahirap mamuhay sa rehiyon ng Sahara?

3. Paano nakatulong ang heograpiya sa pag-usbong ng mga Imperyo?

Isa sa mga umunlad na kultura sa Africa ay ang rehiyon na malapit sa Sahara. Nakatulong sa kanilang pamumuhay ang pakikipagkalakalan. Tinawag itong Kalakalang Trans-Sahara. Bunga nito, nakarating sa Europe at iba pang bahagi ng Asya ang mga produktong African.

205

http://northafricanhistory.wikispaces.com/file/view/timbuktu.jpg/112619921/timbuktu.jpg

Ang Kalakalang Trans-Sahara

Noong 3000 BCE, isang masaganang kalakalan ang umunlad sa pagitan ng Hilagang Africa at Kanlurang Sudan, ang rehiyon sa timog ng Sahara. Tinawag na Trans-Sahara ang kalakalang naganap dito. Ito ay tumagal hanggang ika-16 na siglo. Tinawag itong kalakalang Trans-Sahara dahil tinawid ng mga nomadikong mangangalakal ang Sahara sa pamamagitan ng caravan, dala-dala ang iba’t ibang uri ng kalakal. Kamelyo ang kadalasang gamit sa mga caravan. Ang caravan ay pangkat ng mga taong magkakasamang naglalakbay.

Ang mga mangangalakal mula sa Carthage ay pumupunta sa Sahara upang mamili ng mga hayop tulad ng unggoy, leon, elepante, at mga mamahaling hiyas. Sinasabi na ang mga elepante na ginamit ni Hannibal sa Digmaang Punic laban sa Rome ay nanggaling sa Kanlurang Africa. Iba’t ibang grupo ng mga tao ang nagtayo ng mga pamayanan sa mga lugar na dinaraanan ng kalakalan.

Mapa 2.6 Ruta ng Kalakalang Trans-Sahara

Gabay na Tanong

1. Saang bahagi ng Africa makikita ang lupain ng mga Carthage?

2. Ano ang ibig sabihin ng caravan?

3. Paano nakarating sa Europe ang mga produkto mula sa Africa?

4. Bakit tinawag na Trans-Sahara ang kalakalan sa Hilagang Africa?

206

Sudan at Hilagang Africa

Morocco

Berber

Gabay na Tanong

1. Sino ang nagdala ng relihiyong Islam sa Hilagang Africa?

2. Bukod sa pag-unlad ng kabuhayan, anong aspekto ng pamumuhay ng mga African ang naimpluwensiyahan ng mga Berber?

Ang Pagpasok ng Islam sa Kanlurang Africa

Nang makapagtatag ng mga pamayanang Muslim sa Morocco, ang Islam ay unti-unting nakilala at kalaunan ay namayani sa mga kultura at kabihasnang nananahan sa Kanlurang Africa. Ang Islam ay pinalaganap ng mga Berber, mga mangangalakal sa Hilagang Africa. Pumupunta sila sa Kanlurang Africa upang bumili ng ginto kapalit ng mga aklat, tanso, espada, seda, kaldero, at iba pa.

Figure 2.4 Kalakalan ng mga Berber at African


Morocco

Berber

206


Morocco

Berber

Gabay na Tanong

1. Sino ang nagdala ng relihiyong Islam sa Hilagang Africa?

2. Bukod sa pag-unlad ng kabuhayan, anong aspekto ng pamumuhay ng mga African ang naimpluwensiyahan ng mga Berber?

Ang Pagpasok ng Islam sa Kanlurang Africa

Nang makapagtatag ng mga pamayanang Muslim sa Morocco, ang Islam ay unti-unting nakilala at kalaunan ay namayani sa mga kultura at kabihasnang nananahan sa Kanlurang Africa. Ang Islam ay pinalaganap ng mga Berber, mga mangangalakal sa Hilagang Africa. Pumupunta sila sa Kanlurang Africa upang bumili ng ginto kapalit ng mga aklat, tanso, espada, seda, kaldero, at iba pa.

Figure 2.4 Kalakalan ng mga Berber at African


Morocco

Berber

207

GAWAIN 17: MAPAghanap

Sumulat ng maikling paglalarawan tungkol sa mga anyong-lupa, anyong-tubig, at vegetation sa Africa. Tukuyin kung saang bahagi ng Africa matatagpuan ang mga ito sa pamamagitan ng pagguhit ng linya sa tiyak na lugar. Gawin ito sa papel.

Rainforest

Savanna

Oasis

Disyerto


1. Alin sa mga nabanggit na vegetation ang may pinakamalawak na saklaw?

2. Bakit tinawag na Trans-Sahara ang kalakalan sa pagitan ng Carthage at Sudan?

3. Saang mga lugar maaaring umusbong ang kabihasnan o imperyo? Bakit?

?

208


Basahin at unawain ang teksto tungkol iba pang Kabihasnan sa Africa.

Mga Kabihasnan sa Africa

Matatandaan na ang Egypt ang isa sa mga pinakaunang lunduyan ng kabihasnan sa daigdig. Maliban sa Egypt, ang Axum ang kasalukuyang Ethiopia sa Silangang Africa ay napatanyag din dahil sa naging sentro ito ng kalakalan. Binibisita ito ng mga mangangalakal mula sa Persia at Arabia. Umusbong din ang mga estado sa rehiyon ng Sudan kung saan ang kanilang yaman ay dulot ng kanilang kapangyarihan sa kalakalang tumatawid sa Sahara. Kapuwa nasa Silangang Africa ang dalawang kabihasnang ito.

Ang Kanlurang Africa ay naging tahanan din ng mga unang kabihasnan. Dito umusbong ang mga imperyo ng Ghana, Mali, at Songhai.

Ang Axum Bilang Sentro ng Kalakalan

Ang kaharian ng Axum ay sentro ng kalakalan noong 350 CE. Malawak ang pakikipagkalakalan nito at sa katunayan, ito ay may pormal na kasunduan ng kalakalan sa mga Greek. Mga elepante, ivory (ngipin at pangil ng elepante), sungay

Pigura 2.5. Timeline ng mga Kabihasnang umusbong sa Africa.

350 CE

1240

1335

700dataon

Namayani ang Kaharian ng Axum sa Silangang Africa

Naging makapangyarihan ang Imperyo ng Ghana sa Kanlurang Africa

Naitatag ang Imperyong Mali nang ma-talo ang Imperyong Ghana

Nagsimulang mamuno ang dinastiyang Sunni na siyang nagpalawak sa teritoryo ng Imperyong Songhai

208


Basahin at unawain ang teksto tungkol iba pang Kabihasnan sa Africa.

Mga Kabihasnan sa Africa

Matatandaan na ang Egypt ang isa sa mga pinakaunang lunduyan ng kabihasnan sa daigdig. Maliban sa Egypt, ang Axum ang kasalukuyang Ethiopia sa Silangang Africa ay napatanyag din dahil sa naging sentro ito ng kalakalan. Binibisita ito ng mga mangangalakal mula sa Persia at Arabia. Umusbong din ang mga estado sa rehiyon ng Sudan kung saan ang kanilang yaman ay dulot ng kanilang kapangyarihan sa kalakalang tumatawid sa Sahara. Kapuwa nasa Silangang Africa ang dalawang kabihasnang ito.

Ang Kanlurang Africa ay naging tahanan din ng mga unang kabihasnan. Dito umusbong ang mga imperyo ng Ghana, Mali, at Songhai.

Ang Axum Bilang Sentro ng Kalakalan

Ang kaharian ng Axum ay sentro ng kalakalan noong 350 CE. Malawak ang pakikipagkalakalan nito at sa katunayan, ito ay may pormal na kasunduan ng kalakalan sa mga Greek. Mga elepante, ivory (ngipin at pangil ng elepante), sungay

Pigura 2.5. Timeline ng mga Kabihasnang umusbong sa Africa.

350 CE

1240

1335

700dataon

Namayani ang Kaharian ng Axum sa Silangang Africa

Naging makapangyarihan ang Imperyo ng Ghana sa Kanlurang Africa

Naitatag ang Imperyong Mali nang ma-talo ang Imperyong Ghana

Nagsimulang mamuno ang dinastiyang Sunni na siyang nagpalawak sa teritoryo ng Imperyong Songhai

209

ng rhinoceros, pabango, at pampalasa o rekado ang karaniwang kinakalakal sa Mediterranean at Indian Ocean. Kapalit nito, umaangkat ang Axum ng mga tela, salamin, tanso, bakal, at iba pa.

Isang resulta ng malawakang kalakalan ng Axum ay ang pagtanggap nito ng Kristiyanismo. Naging opisyal na relihiyon ng kaharian ang Kristiyanismo noong 395 CE.

Mapa Bilang 2.7. Ruta ng Kalakalang Axum

Gabay na Tanong

1. Anong mga anyong-tubig ang dinaanan ng mga Axum sa pakikipagkalakalan?

2. Saang mga kontinte na-kipagkalakalan ang mga Axum?

3. Paano ito natutulad at naiiba sa kalakalang Trans-Sahara?

Kung ang Kahariang Axum ay naging tanyag sa Silangang Africa, nakilala naman sa Kanlurang Africa ang tatlong imperyo na siyang naging makapangyarihan dulot din ng pakikipagkalakalan sa mga mamamayan sa labas ng Africa. Ito ay ang mga imperyo ng Ghana, Mali, at Songhai.

Ang Imperyong Ghana

Ang Ghana ang unang estadong naitatag sa Kanlurang Africa. Sumibol ang isang malakas na estado sa rehiyong ito dulot ng lokasyon nito sa timog na dulo ng kalakalang Trans-Sahara. Nagkaroon sa Ghana ng malaking pamilihan ng iba-ibang produkto tulad ng ivory, ostrich, feather, ebony, at ginto. Ang mga ito ay ipinagpalit ng mga katutubo sa asin, tanso, figs, dates, sandatang yari sa bakal, katad, at iba pang produktong wala sila.

210

Mahalagang salik sa paglakas ng

Ghana

Naging maunlad dahil naging sentro ng kalakalan sa Kanlurang Africa

Bumili ng mga kagamitang pandigma na yari sa bakal at mga kabayo

Ginamit ang mga sandatang gawa sa bakal upang makapagtatag ng kapangyarihan sa mga pangkat na mahina ang mga sandata.

Ang mga kabayo ay nagbibigay ng ligtas at mabilis na paraan ng transportasyon para sa mga mandirigma nito.

Malayang nakapagtatanim ang mga tao dulot ng matabang lupa sa malawak na kapatagan ng rehiyon. Ang pagkakaroon ng sapat na pagkain ay isang dahilan kung bakit lumaki ang populasyon dito. Sagana rin ang tubig upang punan ang pangangailangan sa mga kabahayan at sa irigasyon.

Gabay na Tanong

1. Ano ang naging batayan ng pag-unlad ng Imperyong Ghana?

2. Paano nakatulong ang heograpiya ng Ghana upang umunlad ang kanilang pamumuhay?

ANG IMPERYONG MALI

Ang Mali ang tagapagmana ng Ghana. Nagsimula ang Mali sa estado ng Kangaba, isa sa mahalagang outpost ng Imperyong Ghana. Ang pag-akyat ng Mali sa kapangyarihan ay sinimulan ni Sundiata Keita. Noong 1240, sinalakay niya at winakasan ang kapangyarihan ng Imperyong Ghana. Sa pamamagitan ng patuloy na pananalakay, ang Imperyong Mali ay lumawak pakanluran patungong lambak ng Senegal River at Gambia River, pasilangan patungong Timbuktu,

210

Mahalagang salik sa paglakas ng

Ghana

Naging maunlad dahil naging sentro ng kalakalan sa Kanlurang Africa

Bumili ng mga kagamitang pandigma na yari sa bakal at mga kabayo

Ginamit ang mga sandatang gawa sa bakal upang makapagtatag ng kapangyarihan sa mga pangkat na mahina ang mga sandata.

Ang mga kabayo ay nagbibigay ng ligtas at mabilis na paraan ng transportasyon para sa mga mandirigma nito.

Malayang nakapagtatanim ang mga tao dulot ng matabang lupa sa malawak na kapatagan ng rehiyon. Ang pagkakaroon ng sapat na pagkain ay isang dahilan kung bakit lumaki ang populasyon dito. Sagana rin ang tubig upang punan ang pangangailangan sa mga kabahayan at sa irigasyon.

Gabay na Tanong

1. Ano ang naging batayan ng pag-unlad ng Imperyong Ghana?

2. Paano nakatulong ang heograpiya ng Ghana upang umunlad ang kanilang pamumuhay?

ANG IMPERYONG MALI

Ang Mali ang tagapagmana ng Ghana. Nagsimula ang Mali sa estado ng Kangaba, isa sa mahalagang outpost ng Imperyong Ghana. Ang pag-akyat ng Mali sa kapangyarihan ay sinimulan ni Sundiata Keita. Noong 1240, sinalakay niya at winakasan ang kapangyarihan ng Imperyong Ghana. Sa pamamagitan ng patuloy na pananalakay, ang Imperyong Mali ay lumawak pakanluran patungong lambak ng Senegal River at Gambia River, pasilangan patungong Timbuktu,

211

Mga Namuno sa Imperyong Mali

Sundiata Keita

Mansa Musa

at pahilaga patungong Sahara Desert. Hawak nito ang mga ruta ng kalakalan. Noong mamatay si Sundiata noong 1255, ang Imperyong Mali ang pinakamalaki at pinakamapangyarihan sa buong Kanlurang Sudan.

Katulad ng Ghana, ang Imperyong Mali ay yumaman sa pamamagitan ng kalakalan. Nang mamuno si Mansa Musa noong 1312, higit pa niyang pinalawak ang teritoryo ng imperyo. Sa pagsapit ng 1325, ang malalaking lungsod pangkalakalan tulad ng Walata, Djenne, Timbuktu, at Gao ay naging bahagi ng Imperyong Mali.

Maliban sa pagpapalawak ng imperyo, naging bantog din si Mansa Musa sa pagpapahalagang ibinigay niya sa karunungan. Nagpatayo siya ng mga mosque o pook-dasalan ng mga Muslim sa mga lungsod ng imperyo. Hinikayat niya ang mga iskolar na pumunta sa Mali. Sa panahon ng kaniyang paghahari, ang Gao, Timbuktu, at Djenne ay naging sentro ng karunungan at pananampalataya.

Gabay na Tanong

1. Paano nakamit ng Imperyong Mali ang kapangyarihan mula sa Im-peryong Ghana?

2. Bakit naging tanyag si Mansa Musa?

212

Ang Imperyong Songhai

Simula pa noong ika-walong siglo, ang Songhai ay nakikipagkalakalan na sa mga Berber na taon-taon ay dumarating sa mga ruta ng kalakalan sa Niger River. Maliban sa kalakalan, dala rin ng mga Berber ang pananampalatayang Islam. Sa pagsapit ng 1010, tinanggap ni Dia Kossoi, hari ng mga Songhai, ang Islam. Bagama’t hinikayat niya ang mga Songhai na tanggapin ang Islam, hindi niya pinilit ang mga ito.

Sa pamamagitan ng Gao at ng Timbuktu, nakipagkalakalan ang Songhai sa Algeria. Dahil dito, nakapagtatag ng ugnayan ang Songhai sa iba pang bahagi ng Imperyong Islam.

Noong 1325, ang Songhai ay sinalakay at binihag ng Imperyong Mali. Subalit hindi ito nagtagal sa pagiging bihag ng Mali. Noong 1335, lumitaw ang bagong dinastiya, ang Sunni, na matagumpay na binawi ang kalayaan ng Songhai mula sa Mali. Mula 1461 hanggang 1492, sa ilalim ni Haring Sunni Ali, ang Songhai ay naging isang malaking imperyo. Sa panahon ng kaniyang paghahari, pinawalak niya ang Imperyong Songhai mula sa mga hangganan ng kasalukuyang Nigeria hanggang sa Djenne. Hindi niya tinanggap ang Islam sapagkat naniniwala siyang sapat na ang kaniyang kapangyarihan at ang suporta sa kaniya ng mga katutu-bong mangingisda at magsasaka. Gayunpaman, iginalang at pinahalagahan pa rin niya ang mga mangangalakal at iskolar na Muslim na nananahan sa loob ng kaniyang imperyo. Sa katunayan, hinirang niya ang ilan sa mga Muslim bilang mga kawani sa pamahalaan.

212

Ang Imperyong Songhai

Simula pa noong ika-walong siglo, ang Songhai ay nakikipagkalakalan na sa mga Berber na taon-taon ay dumarating sa mga ruta ng kalakalan sa Niger River. Maliban sa kalakalan, dala rin ng mga Berber ang pananampalatayang Islam. Sa pagsapit ng 1010, tinanggap ni Dia Kossoi, hari ng mga Songhai, ang Islam. Bagama’t hinikayat niya ang mga Songhai na tanggapin ang Islam, hindi niya pinilit ang mga ito.

Sa pamamagitan ng Gao at ng Timbuktu, nakipagkalakalan ang Songhai sa Algeria. Dahil dito, nakapagtatag ng ugnayan ang Songhai sa iba pang bahagi ng Imperyong Islam.

Noong 1325, ang Songhai ay sinalakay at binihag ng Imperyong Mali. Subalit hindi ito nagtagal sa pagiging bihag ng Mali. Noong 1335, lumitaw ang bagong dinastiya, ang Sunni, na matagumpay na binawi ang kalayaan ng Songhai mula sa Mali. Mula 1461 hanggang 1492, sa ilalim ni Haring Sunni Ali, ang Songhai ay naging isang malaking imperyo. Sa panahon ng kaniyang paghahari, pinawalak niya ang Imperyong Songhai mula sa mga hangganan ng kasalukuyang Nigeria hanggang sa Djenne. Hindi niya tinanggap ang Islam sapagkat naniniwala siyang sapat na ang kaniyang kapangyarihan at ang suporta sa kaniya ng mga katutu-bong mangingisda at magsasaka. Gayunpaman, iginalang at pinahalagahan pa rin niya ang mga mangangalakal at iskolar na Muslim na nananahan sa loob ng kaniyang imperyo. Sa katunayan, hinirang niya ang ilan sa mga Muslim bilang mga kawani sa pamahalaan.

213

Gab

ay n

a T

anon

g1.

A

no a

ng n

agin

g ba

taya

n ng

kap

angy

arih

an n

g Im

-pe

ryon

g G

hana

, Mal

i, at

Son

ghai

?2.

B

akit

mah

alag

a an

g as

in p

ara

sa m

ga A

fric

an?

Pigu

ra 2

.6 In

fogr

aphi

c tu

ngko

l sa

Impe

ryon

g G

hana

, Mal

i at

Son

ghai

asin

gint

o

Pag

-isi

pan

!Iu

gnay

an

g L

aw

of

Supp

ly a

nd D

eman

d sa

ip

inal

abas

na

kaut

usan

ni

har

ing

Al-

Bak

ri.

Mal

iN

agsi

lbin

g se

ntro

ng

kala

kala

n an

g Ti

m-

bukt

u. B

ukod

dit

o, l

umag

anap

rin

ang

re

lihiy

ong

Isla

m a

t tu

maa

s an

g an

tas

ng

kaal

aman

dul

ot n

g im

pluw

ensi

ya n

g m

ga

isko

lar

na M

uslim

. Ang

San

kore

Mos

que

ay ip

inag

awa

ni M

ansa

Mus

a no

ong

1325

.

asin gi

nto

Sa p

anah

ong

ito, g

inag

amit

ng m

ga

Afr

ican

ang

gin

to u

pang

ipam

bili

ng a

sin.

Gin

agam

it n

g m

ga A

fric

an

ang

asin

upa

ng m

apre

serb

a an

g ka

nila

ng m

ga p

agka

in.

Gh

ana,

Mal

i at

Son

ghai

Ang

mga

impe

ryon

g it

o ay

nag

ing

mak

apan

gyar

ihan

dah

il sa

kal

akal

an.

Pang

unah

ing

prod

ukto

nila

ang

gin

-to

. Nag

silb

i sila

ng ta

gapa

mag

itan

ng

mga

Afr

ican

na

may

aman

sa g

into

at

ng m

ga A

fric

an n

a m

ayam

an sa

asi

n.

Gh

ana

Ipin

ag-u

tos

ni h

arin

g A

l-B

akri

na

ibig

ay s

a ka

niya

ang

mga

but

il ng

gi

nto

at ta

ngin

g m

ga g

old

dust

ang

pi

naya

gang

ipag

bili

sa k

alak

alan

. Sa

gan

iton

g pa

raan

, nap

anat

ili a

ng

mat

aas

na h

alag

a ng

gin

to.

asin

gint

o

asin gin

to

214

GAWAIN 19: History Makers

Punan ng tamang sagot ang chart batay sa iyong mga napag-aralan tungkol sa mga pinuno ng mga Kabihasnan sa Africa.

PINUNO IMPERYONG PINAMUNUAN MAHALAGANG NAGAWA

Al-BakriSundiataKeitaMansa MusaDia KossoiSunni Ali

GAWAIN 20: Triple Venn Diagram

Isa-isahin ang pagkakatulad at pagkakaiba ng Imperyong Ghana, Mali, at Song-hai. Isulat sa Venn Diagram ang sagot.

Ghana

SonghaiMali

GAWAIN 21: KKK (Kaugnayan ng Kabihasnan sa Kasalukuyan).

Punan ng tamang sagot ang talahanayan. Isulat ito sa loob ng angkop na kolum. Dugtungan ang kasunod na pangungusap na nasa loob ng kahon.

IMPERYO KONTRIBUSYON KAHALAGAHANGHANA

MALI

SONGHAI

214

GAWAIN 19: History Makers

Punan ng tamang sagot ang chart batay sa iyong mga napag-aralan tungkol sa mga pinuno ng mga Kabihasnan sa Africa.

PINUNO IMPERYONG PINAMUNUAN MAHALAGANG NAGAWA

Al-BakriSundiataKeitaMansa MusaDia KossoiSunni Ali

GAWAIN 20: Triple Venn Diagram

Isa-isahin ang pagkakatulad at pagkakaiba ng Imperyong Ghana, Mali, at Song-hai. Isulat sa Venn Diagram ang sagot.

Ghana

SonghaiMali

GAWAIN 21: KKK (Kaugnayan ng Kabihasnan sa Kasalukuyan).

Punan ng tamang sagot ang talahanayan. Isulat ito sa loob ng angkop na kolum. Dugtungan ang kasunod na pangungusap na nasa loob ng kahon.

IMPERYO KONTRIBUSYON KAHALAGAHANGHANA

MALI

SONGHAI

215

Maituturing na kabihasnang klasikal ang naitatag ng mga Imperyong Ghana, Mali, at Songhai dahil

Bunga ng pagkakatatag ng mga sinaunang kabihasnan at imperyo, nabuo ang pagkakilanlan ng kasalukuyang kontinente ng America at Africa. Samanta-la, sa mga pulo ng Pacific, nagsimula na ring makilala ang mga Austronesean. Tunghayan sa susunod na bahagi ng aralin ang kanilang nabuong kabihasnan.


Basahin at unawain ang teksto tungkol sa mga kabihasnan sa Pulo ng Pacific

MIGRASYONG AUSTRONESIAN

Magkaugnay ang sinaunang kasaysayan at kultura ng mga pulo ng Pacific at Timog-Silangang Asya. Ito ay dahil ang nandayuhan at nanahan sa dalawang rehiyong ito ay mga Austonesian. Ang Austronesian ay tumutukoy sa mga taong nagsasalita ng mga wikang nabibilang sa Austronesian o Malayo-Polynesian. Ito ang pinakamalaking pamilya ng wika sa daigdig.

http://en.wikipedia.org/wiki/Austronesian_peoples

Mapa 2.8. Migrasyon ng mga

Austronesian.

Gabay na Tanong

1. Magbigay ng ilang sa kasalukuyan na pinanirahan ng mga Austronesian.

2. Bakit nandayuhan ang mga Austronesian sa mga pulo sa Pacific.

216

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Pacific_Culture_Areas.jpg

MICRONESIA – maliliit na mga islamicro – maliitnesia - isla

POLYNESIA – maraming islapoly – maraminesia - isla

MELANESIA – maiitim ang mga tao ditomela– maitimnesia - isla

Ayon sa teorya ng iskolar na si Peter Bellwood, nagmula sa timog China ang mga Austronesian. Sa hangaring makahanap ng mga bagong teritoryo na masasaka, umalis sila ng China at nandayuhan simula noong 4000 BCE. Tumungo sila sa mga lugar na kilala ngayon bilang Taiwan, Pilipinas, Malaysia, Brunei, at Indonesia. Noong 2000 BCE, may mga Austronesian na tumungo pakanluran hanggang makarating sa Madagascar sa Africa. Samantala, may mga tumungo pasilangan at tinawid ang Pacific Ocean at nanahan sa mga pulo ng Pacific.

Unang narating ng mga Austronesian ang New Guinea, Australia, at Tasmania. Noong 1000 BCE, nanahan ang mga Austronesian sa Vanuatu, Fiji, at Tahiti.

Narating din nila ang Tonga, Samoa, at Marquesas. Tinatayang nasa mga pulo ng Hawaii sila noong 100 BCE. Pinakamalayo nilang naabot ang Easter Island, isang pulo sa Pacific na bahagi na ng South America.

Sa pag-aaral ng kabihasnan ng mga pulo sa Pacific, mahalagang tunghayan ang lipunan ng mga tao rito bago dumating ang mga Kanluranin. Ang lipunan at kulturang ito ay Austronesian.

Ang mga Pulo sa Pacific

Ang mga pulo sa Pacific o Pacific Islands ay nahahati sa tatlong malalaking pangkat – ang Polynesia, Micronesia, at Melanesia. Ang mga katawagang ito ay iginawad ng mga Kanluranin matapos nilang makita ang kaayusan ng mga pulo at ang anyo ng mga katutubo nito.

Mapa 2.9 Ang mga isla na bumubuo sa Pacific.

216

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Pacific_Culture_Areas.jpg

MICRONESIA – maliliit na mga islamicro – maliitnesia - isla

POLYNESIA – maraming islapoly – maraminesia - isla

MELANESIA – maiitim ang mga tao ditomela– maitimnesia - isla

Ayon sa teorya ng iskolar na si Peter Bellwood, nagmula sa timog China ang mga Austronesian. Sa hangaring makahanap ng mga bagong teritoryo na masasaka, umalis sila ng China at nandayuhan simula noong 4000 BCE. Tumungo sila sa mga lugar na kilala ngayon bilang Taiwan, Pilipinas, Malaysia, Brunei, at Indonesia. Noong 2000 BCE, may mga Austronesian na tumungo pakanluran hanggang makarating sa Madagascar sa Africa. Samantala, may mga tumungo pasilangan at tinawid ang Pacific Ocean at nanahan sa mga pulo ng Pacific.

Unang narating ng mga Austronesian ang New Guinea, Australia, at Tasmania. Noong 1000 BCE, nanahan ang mga Austronesian sa Vanuatu, Fiji, at Tahiti.

Narating din nila ang Tonga, Samoa, at Marquesas. Tinatayang nasa mga pulo ng Hawaii sila noong 100 BCE. Pinakamalayo nilang naabot ang Easter Island, isang pulo sa Pacific na bahagi na ng South America.

Sa pag-aaral ng kabihasnan ng mga pulo sa Pacific, mahalagang tunghayan ang lipunan ng mga tao rito bago dumating ang mga Kanluranin. Ang lipunan at kulturang ito ay Austronesian.

Ang mga Pulo sa Pacific

Ang mga pulo sa Pacific o Pacific Islands ay nahahati sa tatlong malalaking pangkat – ang Polynesia, Micronesia, at Melanesia. Ang mga katawagang ito ay iginawad ng mga Kanluranin matapos nilang makita ang kaayusan ng mga pulo at ang anyo ng mga katutubo nito.

Mapa 2.9 Ang mga isla na bumubuo sa Pacific.

217

Polynesia

Ang Polynesia ay matatagpuan sa gitna at timog na bahagi ng Pacific Ocean na nasa silangan ng Melanasia at Micronesia. Ang Polynesia ay higit na malaki kaysa pinagsamang lupain ng Melanasia at Micronesia.

Ang Polynesia ay binubuo ng New Zealand, Easter Island, Hawaii, Tuvalu, Wallis at Futuna, Tonga, Tokelau, Samoa, American Samoa, Niue, Cook Islands, French Polynesia, Austral Islands, Society Islands, Tuamotu, Marquesas, at Pitcairn.

Batay sa dami ng pinagkukunan ng pagkain ang laki ng pamayanan sa Polynesia. Umabot hanggang 30 pamilya ang bawat pamayanan dito. Ang sentro ng pamayanan ay ang tohua na kadalasang nasa gilid ng mga bundok. Ito ay tanghalan ng mga ritwal at pagpupulong. Nakapaligid sa tohua ang tirahan ng mga pari at mga banal na estruktura.

Ang pangunahing kabuhayan ng mga Polynesian ay pagsasaka at pangingisda.Ang karaniwang tanim nila ay taro o gabi, yam o ube, breadfruit, saging, tubo, at niyog. Sa pangingisda naman nakakakuha ng tuna, hipon, octopus, at iba pa. Nanghuhuli rin sila ng pating.

Sa larangan ng pananampalataya, naniniwala sila sa banal na kapangyarihan o mana. Ang katagang mana ay nangangahulugang “bisa” o “lakas.” Sa mga sinaunang Polynesian, ang mana ay maaaring nasa gusali, bato, bangka, at iba pang bagay.

Gabay na mga Tanong

1. Ano ang pangunahing ikinabubuhay ng mga mamamayan sa Polynesia?

2. Ano ang ibig sabihin ng mana?

May mga batas na sinusunod upang hindi mawala o mabawasan ang mana. Halimbawa, bawal pumasok sa isang banal na lugar ang pangkaraniwang tao. Ang sinaunang kababaihan sa Marquesas ay hindi maaaring sumakay sa bangka sapagkat malalapastangan niya ang bangka na may angking mana. Gayundin, ang mga lalaking naghahanda sa pakikipaglaban o para sa isang mapanganib na gawain ay dapat nakabukod. Bawal silang makihalubilo sa babae at pili lang

218

ang dapat nilang kainin upang hindi mawala ang kanilang mana. Ang tawag sa mga pagbabawal o prohibisyong ito ay tapu. Kamatayan ang pinakamabigat na parusang igagawad sa matinding paglabag sa tapu.

Gabay na Tanong

Ano-ano ang mga paraan upang mapangalagaan ang mana?

Micronesia

Ang maliliit na pulo at atoll ng Micronesia ay matatagpuan sa hilaga ng Melanesia at sa silangan ng Asya. Ang Micronesia ay binubuo ng Caroline Islands, Marianas Islands, Marshall Islands, Gilbert Islands (ngayon ay Kiribati), at Nauru.

Ang mga sinaunang pamayanan dito ay matatagpuan malapit sa mga lawa o dagat-dagatan. Ito ay upang madali para sa mga tao ang lumabas at maglayag sa karagatan. Itinatag nila ang kanilang mga pamayanan sa bahaging hindi gaanong tinatamaan ng bagyo o malalakas na ihip ng hangin.

Pagsasaka ang pangunahing kabuhayan ng mga Micronesian. Nagtatanim sila ng taro, breadfruit, niyog, at pandan. Sagana ang mga ito sa asukal at starch na maaaring gawing harina. Pangingisda ang isa pang ikinabubuhay ng mga Micronesian. May kaalaman din sa paggawa ng simpleng palayok ang mga lipunan ng Marianas, Palau, at Yap.

Malimit din ang kalakalan ng magkakaratig-pulo. Sa Palau at Yap, bato at shell ang ginagamit bilang paraan ng palitan. Gumagamit din ang Palau ng batong ginawang pera (stone money). Sa iba pang mga pulo, nagpapalitan ng kalakal ang mga tao sa matataas (high-lying islands) at mabababang pulo (low-lying coral atolls). Ipinagpapalit ng mga taga-high-lying island ang turmeric na ginag-amit bilang gamot at pampaganda. Samantala, ang mga taga-low-lying coral atoll ay nakipagpalitan ng mga shell/bead, banig na yari sa dahon ng pandan, at magaspang na tela na galing sa saging at gumamela. Bilang tela, ginagawa itong palda ng kababaihan at bahag ng kalalakihan.

218

ang dapat nilang kainin upang hindi mawala ang kanilang mana. Ang tawag sa mga pagbabawal o prohibisyong ito ay tapu. Kamatayan ang pinakamabigat na parusang igagawad sa matinding paglabag sa tapu.

Gabay na Tanong

Ano-ano ang mga paraan upang mapangalagaan ang mana?

Micronesia

Ang maliliit na pulo at atoll ng Micronesia ay matatagpuan sa hilaga ng Melanesia at sa silangan ng Asya. Ang Micronesia ay binubuo ng Caroline Islands, Marianas Islands, Marshall Islands, Gilbert Islands (ngayon ay Kiribati), at Nauru.

Ang mga sinaunang pamayanan dito ay matatagpuan malapit sa mga lawa o dagat-dagatan. Ito ay upang madali para sa mga tao ang lumabas at maglayag sa karagatan. Itinatag nila ang kanilang mga pamayanan sa bahaging hindi gaanong tinatamaan ng bagyo o malalakas na ihip ng hangin.

Pagsasaka ang pangunahing kabuhayan ng mga Micronesian. Nagtatanim sila ng taro, breadfruit, niyog, at pandan. Sagana ang mga ito sa asukal at starch na maaaring gawing harina. Pangingisda ang isa pang ikinabubuhay ng mga Micronesian. May kaalaman din sa paggawa ng simpleng palayok ang mga lipunan ng Marianas, Palau, at Yap.

Malimit din ang kalakalan ng magkakaratig-pulo. Sa Palau at Yap, bato at shell ang ginagamit bilang paraan ng palitan. Gumagamit din ang Palau ng batong ginawang pera (stone money). Sa iba pang mga pulo, nagpapalitan ng kalakal ang mga tao sa matataas (high-lying islands) at mabababang pulo (low-lying coral atolls). Ipinagpapalit ng mga taga-high-lying island ang turmeric na ginag-amit bilang gamot at pampaganda. Samantala, ang mga taga-low-lying coral atoll ay nakipagpalitan ng mga shell/bead, banig na yari sa dahon ng pandan, at magaspang na tela na galing sa saging at gumamela. Bilang tela, ginagawa itong palda ng kababaihan at bahag ng kalalakihan.

219

Animismo rin ang sinaunang relihiyon ng mga Micronesian. Ang mga rituwal para sa mga makapangyarihang diyos ay kinapapalooban ng pag-aalay ng unang ani.

Melanesia

Ang Melanesia ay matatagpuan sa hilaga at silangang baybay-dagat ng Australia. Ito ay kasalukyang binubuo ng New Guinea, Bismarck Archipelago, Papua New Guinea, Solomon Islands, Vanuatu (dating New Hebrides), New Caledonia, at Fiji Islands.

Ang mga sinaunang pamayanan dito ay maaaring nasa baybaying-dagat o sa dakong loob pa. Pinamumunuan ito ng mga mandirigma. Tagumpay sa digmaan ang pangkaraniwang batayan ng pagpili sa pinuno. Sa maraming grupong Papuan, ang kultura ay hinubog ng mga alituntunin ng mga mandirigma tulad ng katapangan, karahasan, paghihiganti, at karangalan.

Taro at yam ang pangunahing sinasaka sa Melanesia. Nagtatanim din dito ng pandan at sago palm na pinagkukunan ng sago. Pangingisda, pag-aalaga ng baboy, at pangangaso ng mga marsupial at ibon ang iba pang kabuhayan dito. May kalakalan din sa pagitan ng mga pulo. Karaniwang produktong kinakalakal ng mga Melanesian ay mga palayok, kahoy, yam, baboy, asin, apog, gayundin ang mga gawa nilang bangka.

Naniniwala rin sa animism ang mga sinaunang Melanesian. Ipinababatid ng diyos ng kalikasan ang mga kaganapan tulad ng tagumpay sa labanan, sakuna, kamatayan, o pag-unlad ng kabuhayan. Laganap din sa Solomon Islands at Vanuatu ang paniniwala sa mana.

May sariling katangian at kakanyahan ang mga isla sa Pacific. Nakabatay ang kanilang pamumuhay sa pakikipagkalakalan sa iba-ibang isla at kontinente.

Bagama’t hindi ito kasing-unlad, kasing-tanyag at kasing-yaman ng mga kabihasnan at imperyo sa America at Africa, nakaimpluwensiya rin ito sa mga mamamayang naninirahan sa mga isla sa Pacific at sa mga karatig bansa nito sa Timog-Silangang Asya sa kasalukuyan.

220

GAWAIN 23: Pagsagot sa Chart

Punan ng kinakailangan impormasyon ang talahanayan.

Isla Kahulugan ng Pangalan Kabuhayan Relihiyon

Polynesia

Micronesia

Melanesia

GAWAIN 24: Anong Konek?

Makibahagi sa iyong pangkat. Magsaliksik tungkol sa kultura ng mga taga-Pacific Islands at ihambing ito sa kulturang Pilipino. Iulat ang inyong nasaliksik sa klase.

GAWAIN 25: Ang Aking Paglalakbay

Sa pagkakataong ito, isulat mo ang iyong sagot sa bahagi ng “Kalagitnaan.”


Simula

Katapusan

Kalagitnaan

220

GAWAIN 23: Pagsagot sa Chart

Punan ng kinakailangan impormasyon ang talahanayan.

Isla Kahulugan ng Pangalan Kabuhayan Relihiyon

Polynesia

Micronesia

Melanesia

GAWAIN 24: Anong Konek?

Makibahagi sa iyong pangkat. Magsaliksik tungkol sa kultura ng mga taga-Pacific Islands at ihambing ito sa kulturang Pilipino. Iulat ang inyong nasaliksik sa klase.

GAWAIN 25: Ang Aking Paglalakbay

Sa pagkakataong ito, isulat mo ang iyong sagot sa bahagi ng “Kalagitnaan.”


Simula

Katapusan

Kalagitnaan

221

BINABATI KITA!

Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 2.

Ngayong may sapat ka nang kaalaman tungkol sa mga salik na nagbigay-daan sa pag-usbong ng mga kabihasnang klasikal sa mga pulo sa Pacific, maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng modyul na ito.

Tinalakay sa nakaraang aralin ang tungkol sa Panahong Klasikal sa Europe, America, at mga pulo sa Pacific. Nagkaroon ka rin ng malawak na kaalaman tungkol sa iba-ibang kontribusyon ng mga nabanggit na kabihasnan sa daigdig.

Ngayon naman ay kritikal mong masusuri ang impluwensiya ng mga nabanggit na kabihasnan sa daigdig.


GAWAIN 26: AdBakit?

Makibahagi sa iyong pangkat. Pumili ng isang kontribusyon ng Kabihasnang Klasikal na nakatalaga sa iyong pangkat. Gumawa ng dalawang pahinang pamphlet na nagsusulong ng adbokasiya upang mapangalagaan ang mga kontribusyon nito sa kasalukuyan. Sundin ang format sa ibaba.

222

GAWAIN 27: Ang Aking Paglalakbay.

Sa pagkakataong ito, isulat mo ang iyong sagot sa bahagi ng “Katapusan.”


Simula

Katapusan

Kalagitnaan

Front Page

Larawan ng Kontribusyon

First Page

Ipaliwanag ang kahalagahan ng kontribusyon sa

kasalukuyang panahon sa:DaigdigPilipinas

Second Page

Sumulat ng maikling pahayag na naglalaman ng inyong adbokasiya

upang mapangalagaan ang kontribusyon na inyong napili

222

GAWAIN 27: Ang Aking Paglalakbay.

Sa pagkakataong ito, isulat mo ang iyong sagot sa bahagi ng “Katapusan.”


Simula

Katapusan

Kalagitnaan

Front Page

Larawan ng Kontribusyon

First Page

Ipaliwanag ang kahalagahan ng kontribusyon sa

kasalukuyang panahon sa:DaigdigPilipinas

Second Page

Sumulat ng maikling pahayag na naglalaman ng inyong adbokasiya

upang mapangalagaan ang kontribusyon na inyong napili

223

Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa mga kontribusyon at impluwensiya ng mga Kabihasnang Klasikal sa America at Africa at sa kultura ng mga mamamayan sa Pacific Islands. Handa ka na para sa susunod na aralin.

BINABATI KITA!

Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at Unawain para sa Aralin 2.

224

ARALIN 3

ANG DAIGDIG SA PANAHON NG TRANSISYON: MGA PANGYAYARING NAGBIGAY-DAAN SA PAG-USBONG NG EUROPE SA PANAHONG MEDIEVAL

Isinulat ni Jeanette Winterson ang mga katagang: “In the space between chaos and shape there was another chance.” Nangangahulugan ito na ang bawat kaguluhan at pagbagsak ay may kaagapay na panibagong pagkakataon. Marahil pagkakataon para bumangon, pagkakataon para muling umunlad. Sa pagitan ng pagbagsak at pagbangon ay isang mahalagang pangyayaring maaaring ituring na transisyon. Ikaw, sa buhay mo, ano ang maituturing mong mahalagang transisyon?

Pagtutuunan sa Modyul na ito ang mga pangyayari sa Transisyonal na Panahon. Sa pagitan ng sinauna at makabagong panahon, ano nga ba ang naganap sa kasaysayan ng mundo partikular na sa Europe? Ano ang epekto ng mga pangyayaring ito sa pagpapalaganap ng pandaigdigang kamalayan? Paano nakaapekto ang mga pangyayari sa Transisyonal na Panahon sa paghubog at pagbuo ng pagkakakilanlan ng bansa at rehiyon sa daigdig? Halina’t iyo itong tuklasin.

ALAMIN

Matapos talakayin ang mga kabihasnang klasikal na nabuo sa daigdig, bibigyan naman ng tuon sa bahaging ito ng Modyul ang kalagayan ng mundo sa Panahon ng Transisyon. Pagtutuunan sa araling ito ang mga kaganapan sa kasaysayan na nakasentro sa Europe- mga pangyayari na nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval. Ano nga ba ang epekto ng mga pangyayaring ito sa pagpapalaganap ng pandaigdigang kaalaman? Subalit, bago mo tuluyang alamin ito, gawin mo muna ang sumusunod upang malaman ang lawak ng iyong kaalaman tungkol sa paksa. Handa ka na ba?

224

ARALIN 3

ANG DAIGDIG SA PANAHON NG TRANSISYON: MGA PANGYAYARING NAGBIGAY-DAAN SA PAG-USBONG NG EUROPE SA PANAHONG MEDIEVAL

Isinulat ni Jeanette Winterson ang mga katagang: “In the space between chaos and shape there was another chance.” Nangangahulugan ito na ang bawat kaguluhan at pagbagsak ay may kaagapay na panibagong pagkakataon. Marahil pagkakataon para bumangon, pagkakataon para muling umunlad. Sa pagitan ng pagbagsak at pagbangon ay isang mahalagang pangyayaring maaaring ituring na transisyon. Ikaw, sa buhay mo, ano ang maituturing mong mahalagang transisyon?

Pagtutuunan sa Modyul na ito ang mga pangyayari sa Transisyonal na Panahon. Sa pagitan ng sinauna at makabagong panahon, ano nga ba ang naganap sa kasaysayan ng mundo partikular na sa Europe? Ano ang epekto ng mga pangyayaring ito sa pagpapalaganap ng pandaigdigang kamalayan? Paano nakaapekto ang mga pangyayari sa Transisyonal na Panahon sa paghubog at pagbuo ng pagkakakilanlan ng bansa at rehiyon sa daigdig? Halina’t iyo itong tuklasin.

ALAMIN

Matapos talakayin ang mga kabihasnang klasikal na nabuo sa daigdig, bibigyan naman ng tuon sa bahaging ito ng Modyul ang kalagayan ng mundo sa Panahon ng Transisyon. Pagtutuunan sa araling ito ang mga kaganapan sa kasaysayan na nakasentro sa Europe- mga pangyayari na nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval. Ano nga ba ang epekto ng mga pangyayaring ito sa pagpapalaganap ng pandaigdigang kaalaman? Subalit, bago mo tuluyang alamin ito, gawin mo muna ang sumusunod upang malaman ang lawak ng iyong kaalaman tungkol sa paksa. Handa ka na ba?

225

GAWAIN 1: Photo-Suri

Suriin ang larawan at sagutin ang mga tanong sa ibaba.

? Pamprosesong mga TanongSagutin ang sumusunod na tanong.

1. Ano ang ipinahihiwatig ng larawan?

2. Sa iyong palagay, anong panahon sa kasaysayan makikita ang mga tagpong nasa larawan?

3. Sa kasalukuyan, mayroon pa kayang mga tagpong tulad ng iyong nakikita sa larawan? Patunayan.

GAWAIN 2: A-R Guide (Anticipation-Reaction Guide)

Marahil ay nasasabik ka nang pag-aralan ang susunod na aralin. Upang mataya ang dati mong kaalaman sa paksa, isagawa ang susunod na gawain.

Alamin kung gaano na ang iyong kaalaman sa paksang tatalakayin. Isulat sa unang kolum ang SA kung ikaw ay sang-ayon sa pahayag at HSA naman kung hindi.

226

Bago ang Talakayan PAHAYAG Matapos ang

Talakayan

1. Sa pagbagsak ng Imperyong Roman at pananalasa ng iba-ibang pangkat ng mga barbaro ay natapos ang Sinaunang Panahon at pumasok ang pagsisimula ng Panahong Medieval.

2. Si Charlemagne o "Charles the Great” ang itinuturing na isa sa pinakamahusay na hari ng Panahong Medieval. Pinamunuan niya ang “Holy Roman Empire” na sinasabing muling bumuhay sa Imperyong Roman.

3. Sa panahon ng kaguluhan bunsod ng pagbagsak ng Imperyong Roman at pananalakay ng mga tribung barbaro, naging kanlungan ng mga tao ang Simbahan. Naging mahalaga ang papel ng “Kapapahan” o ang tungkulin, panahon ng panunungkulan at kapangyarihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang Katoliko.

4. Pangunahing layunin ng paglulunsad ng mga Krusada ang pagpapalaganap ng relihiyong Kristiyanismo sa iba pang panig ng daigdig.

5. Ang Piyudalismo ay isang matibay na sistemang naitatag noong Panahong Medieval. Itinuturing itong sistemang politikal, sosyo-ekonomiko, at militar na sagot sa pangangailangan sa tagapanguna sa panahon ng kaguluhan.

6. Ang pang-ekonomiyang aspekto ng Piyudalismo ay tinatawag na Manoryalismo. Ito ay ang sistemang gumagabay sa pamumuno ng mga hari sa kanilang nasasakupan.

7. Bunsod ng pagtaas ng populasyon at pag-unlad ng kalakalan ay ang pag-un-lad ng mga bayan. Ang paglago ng bayan ay nakatulong sa paglago ng kalakalan at ang paglago ng kalakalan ay nakatulong din sa paglago ng mga bayan.

226

Bago ang Talakayan PAHAYAG Matapos ang

Talakayan


2. Si Charlemagne o "Charles the Great” ang itinuturing na isa sa pinakamahusay na hari ng Panahong Medieval. Pinamunuan niya ang “Holy Roman Empire” na sinasabing muling bumuhay sa Imperyong Roman.

3. Sa panahon ng kaguluhan bunsod ng pagbagsak ng Imperyong Roman at pananalakay ng mga tribung barbaro, naging kanlungan ng mga tao ang Simbahan. Naging mahalaga ang papel ng “Kapapahan” o ang tungkulin, panahon ng panunungkulan at kapangyarihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang Katoliko.


5. Ang Piyudalismo ay isang matibay na sistemang naitatag noong Panahong Medieval. Itinuturing itong sistemang politikal, sosyo-ekonomiko, at militar na sagot sa pangangailangan sa tagapanguna sa panahon ng kaguluhan.


7. Bunsod ng pagtaas ng populasyon at pag-unlad ng kalakalan ay ang pag-un-lad ng mga bayan. Ang paglago ng bayan ay nakatulong sa paglago ng kalakalan at ang paglago ng kalakalan ay nakatulong din sa paglago ng mga bayan.

227

8. Maaaring umangat ang isang tao sa lipunan dahil hindi nakabatay sa kapanganakan ang antas sa buhay kundi sa kayamanan ng isang tao.

9. Naging maunlad ang mga manor dahil sa pakikipagkalakalan sa ibang bayan.

10. Ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe ay nakatulong sa pagkakabuo ng pandaigdigang kamalayan sa kasalukuyang panahon.

BINABATI KITA!

Sa puntong ito ay natapos mo na ang bahagi ng Alamin.

Natititiyak kong nais mong malaman kung tama ang iyong mga sagot sa talahanayan. Masasagot ito sa susunod na bahagi ng Modyul. Sa iyong pagtupad sa iba-ibang gawain, suriin kung tumutugma ba ang iyong mga dating kaalaman sa mga bagong kaaalaman na iyong matututuhan sa Modyul na ito.

PAUNLARIN

Sa bahaging ito ay inaasahan na matututuhan mo ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval. Sagutin ang mga gawain upang lalo pang mapagyaman ang iyong kaalaman tungkol sa paksa. Handa ka na ba?

228

GAWAIN 3: Daloy Ng Kasaysayan

Tinalakay sa Aralin 1 ng Modyul 2 ang pagkakatatag ng mga Klasikal na Kabihasnan sa Europe. Sa pagdaan ng panahon, ang dating matayog at makapangyarihang Imperyong Roman ay unti-unting humina at tuluyang bumagsak. Makikita sa diyagram ang mga salik ng pagbagsak ng Imperyong Roman.

Suriin ang diagram at sagutin ang kasunod na mga tanong.

? Pamprosesong mga Tanong

1. Mula sa mga ipinakitang salik sa diyagram, ano sa tingin mo ang pangunahing dahilan ng pagbagsak ng Imperyong Roman? Bigyang katuwiran ang iyong sagot.

2. Sa iyong palagay, ano ang magiging epekto ng pagbagsak ng Imperyong Roman sa kabuuan ng Europe?

Pagsalakay ng mga Barbaro

Kakulangan ng mga

Tapat at may

Kakayahang Pinuno

Paglubha ng Krisis Pangka-buhayan

Paghina ng Hukbong

Roman

Pagkawala ng Katuturan ng Pagkamama-

mayang Roman

Pagbaba ng Moralidad

ng mga Roman

Diagram Blg. 3.1. Mga Salik sa Pagbagsak ng Imperyong Roman.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat Para sa Ikatlong Taon, nina Vivar et al, p. 137-139

Pagbagsak ng Imperyong Rom

an

228

GAWAIN 3: Daloy Ng Kasaysayan

Tinalakay sa Aralin 1 ng Modyul 2 ang pagkakatatag ng mga Klasikal na Kabihasnan sa Europe. Sa pagdaan ng panahon, ang dating matayog at makapangyarihang Imperyong Roman ay unti-unting humina at tuluyang bumagsak. Makikita sa diyagram ang mga salik ng pagbagsak ng Imperyong Roman.

Suriin ang diagram at sagutin ang kasunod na mga tanong.


1. Mula sa mga ipinakitang salik sa diyagram, ano sa tingin mo ang pangunahing dahilan ng pagbagsak ng Imperyong Roman? Bigyang katuwiran ang iyong sagot.

2. Sa iyong palagay, ano ang magiging epekto ng pagbagsak ng Imperyong Roman sa kabuuan ng Europe?

Pagsalakay ng mga Barbaro

Kakulangan ng mga

Tapat at may

Kakayahang Pinuno

Paglubha ng Krisis Pangka-buhayan

Paghina ng Hukbong

Roman

Pagkawala ng Katuturan ng Pagkamama-

mayang Roman

Pagbaba ng Moralidad

ng mga Roman

Diagram Blg. 3.1. Mga Salik sa Pagbagsak ng Imperyong Roman.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat Para sa Ikatlong Taon, nina Vivar et al, p. 137-139

Pagbagsak ng Imperyong Rom

an

229

Suriin ang diyagram tungkol sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval

Diagram Blg. 3.2 Mga Mahahalagang Pangyayari sa Panahong Medieval sa Europe

http://mrgrayhistory.wikispaces.com/file/view/L_Middle_Ages_-_Pope_Apology.jpg/244152229/293x372/L_Middle_Ages_-_Pope_Apology.jpghttp://images2.wikia.nocookie.net/__cb20101006230145/deadliestfiction/images/b/b1/Charlemagne.jpghttp://ts2.mm.bing.net/th?id=H.4513801360115517&pid=15.1http://crabberworldhistory.wikispaces.com/file/view/high_middle_agesjpg/180280913/high_middle_ages.jpg

Sa mga susunod na aralin, subukang suriin ang mga dahilan at bunga ng paglakas ng Simbahang Katoliko bilang institusyon noong Panahong Medieval.

Ang Paglakas ng Simbahang Katoliko

Bilang Isang Institusyon sa Gitnang Panahon

Ang Buhay sa Europe Noong Gitnang

Panahon (Piyudalismo, Manorialismo, Pag-

usbong ng mga Bayan at Lungsod)

Ang Paglunsad ng mga Krusada

Ang Holy Roman Empire

Mga Pangyayaring Nagbigay-Daan sa Pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval

230


Bilang panimula sa pagtalakay ng paksa, basahin at unawain ang teksto tungkol sa mga salik sa paglakas ng kapangyarihan ng Pope sa Europe.

Mga Salik na Nakatulong sa Paglawak ng Kapangyarihan ng Kapapahan

Apat ang pangunahing salik na nagbigay-daan sa paglakas ng kapangyarihan ng Papa sa Rome. Pangunahin na rito ang pagbagsak ng Imperyong Roman na siyang nagbunsod sa kapangyarihan ng kapapahan.

Pagbagsak ng Imperyong Roman

Marami ang dahilan ng paglakas ng kapangyarihan ng Simbahang Katoliko at ng kapapahan. Isa na rito ang pagbagsak ng Imperyong Roman noong 476 CE, na naghari sa Kanluran at Silangang Europe sa Gitnang Silangan at sa Hilagang Africa sa loob ng halos 600 taon.

Tinukoy ni Silvian, isang pari, na kalooban ng mga Roman ang bunga ng kanilang mga kasamaan. Ang mga kayamanang umagos papasok sa Rome ang naging sanhi ng palasak na kabulukan sa pamahalaan ng imperyo. Sa walang tigil na pagsasamantala sa tungkulin ng mga umuugit ng pamahalaan, nahati ang lipunan sa dalawang panig ang pinakamaliit na bahagi ng lipunan na binubuo ng mayayaman at malalakas na pinuno sa pamahalaan at mga nakararaming maliliit na mamamayan.

Lubhang nakapagpahina ang kabulukan sa pamahalaan at ang kahabag-habag na kalagayan ng pamumuhay ng mga pangkaraniwang tao sa katayuan ng Imperyong Roman. Noong 476 CE, tuluyan itong bumagsak sa kamay ng mga barbaro na dati ng nakatira sa loob ng imperyo mula pa noong ikatlong siglo ng Kristiyanismo.

Sa kabutihang-palad, ang Simbahang Kristiyano, na tanging institusyong hindi pinakialaman ng mga barbaro, ang nangalaga sa mga pangangailangan ng mga tao. Sa kawalan ng pag-asang maibalik ang dating lakas-militar at kasaganaang materyal ng imperyo, bumaling ang mamamayan sa Simbahang Katoliko sa pamumuno at kaligtasan. Binigyang-diin nila ang kalagayan ng kaluluwa sa ikalawang buhay ayon sa pangako ng Simbahan para sa mga nailigtas sa pamamagitan ni Kristo.

230


Bilang panimula sa pagtalakay ng paksa, basahin at unawain ang teksto tungkol sa mga salik sa paglakas ng kapangyarihan ng Pope sa Europe.

Mga Salik na Nakatulong sa Paglawak ng Kapangyarihan ng Kapapahan

Apat ang pangunahing salik na nagbigay-daan sa paglakas ng kapangyarihan ng Papa sa Rome. Pangunahin na rito ang pagbagsak ng Imperyong Roman na siyang nagbunsod sa kapangyarihan ng kapapahan.

Pagbagsak ng Imperyong Roman

Marami ang dahilan ng paglakas ng kapangyarihan ng Simbahang Katoliko at ng kapapahan. Isa na rito ang pagbagsak ng Imperyong Roman noong 476 CE, na naghari sa Kanluran at Silangang Europe sa Gitnang Silangan at sa Hilagang Africa sa loob ng halos 600 taon.

Tinukoy ni Silvian, isang pari, na kalooban ng mga Roman ang bunga ng kanilang mga kasamaan. Ang mga kayamanang umagos papasok sa Rome ang naging sanhi ng palasak na kabulukan sa pamahalaan ng imperyo. Sa walang tigil na pagsasamantala sa tungkulin ng mga umuugit ng pamahalaan, nahati ang lipunan sa dalawang panig ang pinakamaliit na bahagi ng lipunan na binubuo ng mayayaman at malalakas na pinuno sa pamahalaan at mga nakararaming maliliit na mamamayan.

Lubhang nakapagpahina ang kabulukan sa pamahalaan at ang kahabag-habag na kalagayan ng pamumuhay ng mga pangkaraniwang tao sa katayuan ng Imperyong Roman. Noong 476 CE, tuluyan itong bumagsak sa kamay ng mga barbaro na dati ng nakatira sa loob ng imperyo mula pa noong ikatlong siglo ng Kristiyanismo.

Sa kabutihang-palad, ang Simbahang Kristiyano, na tanging institusyong hindi pinakialaman ng mga barbaro, ang nangalaga sa mga pangangailangan ng mga tao. Sa kawalan ng pag-asang maibalik ang dating lakas-militar at kasaganaang materyal ng imperyo, bumaling ang mamamayan sa Simbahang Katoliko sa pamumuno at kaligtasan. Binigyang-diin nila ang kalagayan ng kaluluwa sa ikalawang buhay ayon sa pangako ng Simbahan para sa mga nailigtas sa pamamagitan ni Kristo.

231

Sa kabilang dako, nahikayat naman ang mga barbaro sa kapangyarihan ng Simbahan. Pumayag sila na binyagan sa pagka-Kristiyano at naging matapat na mga kaanib ng pari.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat para sa Ikatlong Taon nina Vivar et al. p. 141-144

Ano-ano ang mga dahilan ng pagbagsak ng Imperyong Roman?

Mula sa binasa, paano nakaimpluwensiya ang Simbahan sa panahon ng pagbagsak ng Imperyong Roman?

Matatag at Mabisang Organisasyon ng Simbahan

Noong mga unang taon ng Kristiyanismo, karaniwang tao lamang ang mga pinuno ng Simbahan na nakilala bilang mga presbyter na pinili ng mga mama-mayan. Mula sa mga ordinaryong taong ito lumitaw ang mga pari at mga hirarkiya.

Isang diyosesis ang kongregasyon ng mga Kristiyano sa bawat lungsod na pinamunuan ng obispo. Nasa ilalim ng obispo ang maraming pari sa iba-ibang parokya sa lungsod. Nang lumaganap ang Kristiyanismo mula sa lungsod pa-tungo sa mga lalawigan, sumangguni sa mga obispo ang mga pari sa kanilang pamumuno. Sa ilalim ng pamumuno at pamamahala ng obispo, hindi lamang mga gawaing espirituwal ang pinangalagaan ng mga pari, kundi pinangasiwaan din nila ang gawaing pangkabuhayan, pang-edukasyon at pagkawanggawa ng Simbahan. Bukod dito, ang obispo rin ang namamahala sa pagpapanatili ng kaayusan at katarungan sa lungsod at sa iba pang mga nasasakupan.

232

Tinawag na mga arsobispo ang mga obispo na nakatira sa malalaking lungsod na naging unang sentro ng Kristiyanismo. Bukod sa panrelihiyong pamamahala ng kanilang sariling lungsod, may kapangyarihan ang isang arsobispo sa mga obispo ng ilang karatig na maliit na lungsod. Ang Obispo ng Rome, na tinawag bilang *Papa, ang kinikilalang katas-taasang pinuno ng Simbahang Katoliko sa Kanlurang Europe. Kabilang siya sa mga arsobispo, obispo at mga pari ng mga parokya.

Mula noong kalagitnaan ng ika-11 siglo, pinipili ang mga Papa ng Kolehiyo ng mga Kardinal sa pamamagitan ng palakpakan lamang, depende kung sino ang gusto ng matatandang kardinal. Sa Konseho ng Lateran noong 1719, pinagpasyahan ng mayorya ang paghalal ng Papa.

* Ang kapapahan (Papa) ay tumutukoy sa tungkulin, panahon ng panunungkulan, at kapangyarihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang Katoliko, gayundin ang kapangyarihang pampolitika bilang pinuno ng estado ng Vatican.

Ang salitang Pope ay ngangangahulugang AMA na nagmula sa salitang Latin na “Papa.” Noong unang panahon itinuturing ng mga Kristiyano ang “Papa” bilang ama ng mga Kristiyano, na siya pa ring tawag sa kaniya sa kasalukuyan.

Ilarawan ang tungkulin ng sumusunod:

Pari- _______________________________________________________________________________________________

Obispo- ____________________________________________________________________________________________

Arsobispo- __________________________________________________________________________________________

232

Tinawag na mga arsobispo ang mga obispo na nakatira sa malalaking lungsod na naging unang sentro ng Kristiyanismo. Bukod sa panrelihiyong pamamahala ng kanilang sariling lungsod, may kapangyarihan ang isang arsobispo sa mga obispo ng ilang karatig na maliit na lungsod. Ang Obispo ng Rome, na tinawag bilang *Papa, ang kinikilalang katas-taasang pinuno ng Simbahang Katoliko sa Kanlurang Europe. Kabilang siya sa mga arsobispo, obispo at mga pari ng mga parokya.

Mula noong kalagitnaan ng ika-11 siglo, pinipili ang mga Papa ng Kolehiyo ng mga Kardinal sa pamamagitan ng palakpakan lamang, depende kung sino ang gusto ng matatandang kardinal. Sa Konseho ng Lateran noong 1719, pinagpasyahan ng mayorya ang paghalal ng Papa.

* Ang kapapahan (Papa) ay tumutukoy sa tungkulin, panahon ng panunungkulan, at kapangyarihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang Katoliko, gayundin ang kapangyarihang pampolitika bilang pinuno ng estado ng Vatican.

Ang salitang Pope ay ngangangahulugang AMA na nagmula sa salitang Latin na “Papa.” Noong unang panahon itinuturing ng mga Kristiyano ang “Papa” bilang ama ng mga Kristiyano, na siya pa ring tawag sa kaniya sa kasalukuyan.

Ilarawan ang tungkulin ng sumusunod:

Pari- _______________________________________________________________________________________________

Obispo- ____________________________________________________________________________________________

Arsobispo- __________________________________________________________________________________________

233

Uri ng Pamumuno sa Simbahan

Maraming mga naging pinuno ng Simbahan ang nakatulong sa pagpapalakas ng pundasyon ng Simbahang Katoliko Roman at Kapapahan. Ilan lamang sa mahahalagang tao ng Simbahan at ang kanilang mga nagawa ang makikita sa talahanayan.

Pinuno / Papa Paraan ng PamumunoConstantine the

Great• Pinagbuklod-buklodniyaanglahatngmgaKristi-

yano sa buong imperyo ng Rome at ang Konseho ng Nicea na kaniyang tinawag.

• PinalakasniConstantineangkapapahansapamamagitan ng Konseho ng Constantinople. Sa kapulungang ito, pinag-uri-uri ng mga obispo ang iba-ibang malalaking lungsod sa buong imperyo. Gayundin, pinili ang Rome bilang pangunahing diyosesis at dahil dito, kinilala ang obispo ng Rome bilang pinakamataas na pinuno ng Simbahang Katoliko Roman.

Papa Leo the Great (440-461)

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/com-

mons/5/5b/Pope_St._Leo_IV.jpg

• Binigyang-diinniyaangPetrineDoctrine,angdoktrinang nagsasabing ang obispo ng Rome, bilang tagapagmana ni San Pedro, ang tunay na pinuno ng Kristiyanismo. Sa kaniyang mungkahi, ang emperador sa kanlurang Europe ang nag-utos na kilalanin ang kapangyarihan ng obispo ng Rome bilang pinakamataas na pinuno ng Simbahan. Makalipas ang ilang daang taon, ibinigay ang pangalang Papa sa obispo ng Rome. Mula noong kapanahunan ni Papa Leo, kinilala ang kapangyarihan ng Papa sa lahat ng mga Kristiyano sa Kanlurang Europe. Tumanggi naman ang Simbahang Katoliko sa Silangang Europe na kilalanin ang Papa bilang pinakamataas na pinuno ng Kristiyanismo hanggang sa panahong ito.

234

Papa Gregory I

http://upload.wiki-media.org/wikipe-

dia/commons/9/97/Francisco_de_Zur-

bar%C3%A1n_040.jpg

• Iniukolniyaangkaniyangbuongkakayahanatpagsisikap sa paglilingkod bilang pinuno ng lungsod at patnubay ng Simbahan sa buong Kanlurang Europe.

• NatamoniPapaGregoryIangsukdulanngtagumpaynang magawa niyang sumampalataya ang iba-ibang mga barbarong tribo at lumaganap ang Kristiyanismo sa malalayong lugar sa kanlurang Europe. Dahil dito, nagpadala siya ng mga misyonero sa iba-ibang bansa na hindi pa sumasampalataya sa Simbahang Katoliko. Buong tagumpay na nagpalaganap ng kapangyarihan ng Papa ang mga misyonerong ito nang sumampalataya sa Kristiyanismo ang England, Ireland, Scotland, at Germany.

Papa Gregory VII

http://hist2615.wikis-paces.com/file/view/

Gregory_VII-1.jp-g/251843136/174x220/

Gregory_VII-1.jpg

• Sakaniyangpamumunonaganapanglabananngkapangyarihang sekular at eklesyastikal ukol sa power of *investiture o sa karapatang magkaloob ng tungkulin sa mga tauhan ng Simbahan noong kapanahunan ni Haring Henry IV ng Germany. Itiniwalag kaagad niya sa Simbahan si Haring Henry IV na gumanti naman nang ipag-utos niya ang pagpapatalsik kay Papa Gregory VII. Ngunit nang maramdaman ni Henry IV na kaanib ni Papa Gregory VII ang mga Maharlika sa Germany, sumuko siya sa Papa at humingi ng kapatawaran. Binawi ng Papa ang kaparusahang pagtitiwalag sa Simbahan pagkatapos ng lubhang paghihirap sa pagtawid sa Alps at napahamak pagkaraan nang malaon at masidhing pag-aaregluhan.

* Ang investiture ay isang seremonya kung saan ang isang pinunong sekular katulad ng hari ay pinagkakalooban ng mga simbolo sa pamumu-no katulad ng singsing sa obispong kaniyang hinihirang bilang maging pinuno ng simbahan.

Sa pamumuno ni Papa Gregory sa Simbahan, tinanggal niya ang karapatan ng mga pinunong sekular na magkaloob ng kapangyarihan sa pinuno ng Simbahan.

234

Papa Gregory I

http://upload.wiki-media.org/wikipe-

dia/commons/9/97/Francisco_de_Zur-

bar%C3%A1n_040.jpg

• Iniukolniyaangkaniyangbuongkakayahanatpagsisikap sa paglilingkod bilang pinuno ng lungsod at patnubay ng Simbahan sa buong Kanlurang Europe.

• NatamoniPapaGregoryIangsukdulanngtagumpaynang magawa niyang sumampalataya ang iba-ibang mga barbarong tribo at lumaganap ang Kristiyanismo sa malalayong lugar sa kanlurang Europe. Dahil dito, nagpadala siya ng mga misyonero sa iba-ibang bansa na hindi pa sumasampalataya sa Simbahang Katoliko. Buong tagumpay na nagpalaganap ng kapangyarihan ng Papa ang mga misyonerong ito nang sumampalataya sa Kristiyanismo ang England, Ireland, Scotland, at Germany.

Papa Gregory VII

http://hist2615.wikis-paces.com/file/view/

Gregory_VII-1.jp-g/251843136/174x220/

Gregory_VII-1.jpg

• Sakaniyangpamumunonaganapanglabananngkapangyarihang sekular at eklesyastikal ukol sa power of *investiture o sa karapatang magkaloob ng tungkulin sa mga tauhan ng Simbahan noong kapanahunan ni Haring Henry IV ng Germany. Itiniwalag kaagad niya sa Simbahan si Haring Henry IV na gumanti naman nang ipag-utos niya ang pagpapatalsik kay Papa Gregory VII. Ngunit nang maramdaman ni Henry IV na kaanib ni Papa Gregory VII ang mga Maharlika sa Germany, sumuko siya sa Papa at humingi ng kapatawaran. Binawi ng Papa ang kaparusahang pagtitiwalag sa Simbahan pagkatapos ng lubhang paghihirap sa pagtawid sa Alps at napahamak pagkaraan nang malaon at masidhing pag-aaregluhan.

* Ang investiture ay isang seremonya kung saan ang isang pinunong sekular katulad ng hari ay pinagkakalooban ng mga simbolo sa pamumu-no katulad ng singsing sa obispong kaniyang hinihirang bilang maging pinuno ng simbahan.

Sa pamumuno ni Papa Gregory sa Simbahan, tinanggal niya ang karapatan ng mga pinunong sekular na magkaloob ng kapangyarihan sa pinuno ng Simbahan.

235

Ano ang kahalagahan ng pagkakaroon ng mahusay na pinuno sa pagtatag ng isang organisasyon? Ipaliwanag.

Pamumuno ng mga Monghe

Binubuo ang mga monghe ng isang pangkat ng mga pari na tumalikod sa makamundong pamumuhay at nanirahan sa mga monasteryo upang mamuhay sa panalangin at sariling disiplina. Sila ang mga regular na kasapi ng mga pari at itinuturing na higit na matapat kaysa mga paring sekular. Tuwirang nasa ilalim lamang ng kontrol at pangangasiwa ng Abbot at Papa ang mga monghe.

Namumuhay ang mga monghe sa ilalim ng mahigpit na mga alituntunin ng monasteryo. Dahil dito, malaki ang kanilang impluwensiya sa pamumuhay ng tao noong Panahong Medieval. Dahil sa kanilang paniniwalang “Ang pagtatrabaho at pagdarasal,” nagsikap sila sa paglinang at pagtanim sa mga lupain na nakapaligid sa kanilang mga monasteryo. Dahil dito, hindi lamang kapaki-pakinabang ang kanilang pagsisikap sa mga monasteryo, kundi higit pang nakaimpluwensiya ito sa pag-unlad ng agrikultura sa buong Europe noong Panahong Medieval.

Mga Gawain ng mga Monghe. Nagtiyaga ang mga monghe sa pag-iingat ng mga karunungang klasikal ng mga sinaunang Griyego at Roman. Dahil sa hindi pa natutuklasan ang palimbagan at ang paggawa ng papel, ang lahat ng mga libro na kanilang iniingatan sa mga aklatan sa monasteryo ang kanilang matiyagang isinusulat muli sa mga sadyang yaring balat ng hayop. Dahil sa ginawang pagsisikap ng mga monghe, ang mga kaalaman tungkol sa sinauna at panggitnang panahon ay napangalagaan sa kasalukuyan.

Ang makatarungang pamumuno ng mga monghe sa Kanlurang Europe ay nakatulong din sa lawak ng katanyagan at kapangyarihan ng Simbahan sa ilalim ng pamumuno ng Papa. Nagpakain ang mga monasteryo sa mahihirap, nangalaga sa mga maysakit at kumupkop sa mga taong nais makaligtas sa kanilang mga kaaway. Bumalangkas ang Simbahan ng isang sistema ng mga batas at nagtatag ng mga sariling hukuman sa paglilitis ng mga pagkakasala na kinasasangkutan ng mga pari at mga pangkaraniwang tao. Dahil walang sinuman ang nagsasagawa ng ganitong paglilingkod pagkatapos bumagsak ang imperyo ng Rome, nahikayat ang mga tao sa Simbahan para sa kaayusan, pamumuno, at tulong.

236

Pinakamahalaga sa mga ginampanang tungkulin ng mga monghe ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa utos ng Papa sa iba-ibang dako ng Kanlurang Europe. Napag-alaman na natin kung paano napasampalataya sa Kristiyanismo ang mga Visigoth sa Spain; ang mga Anglo-Saxon sa England, Ireland, at Scotland, at ang mga German sa ilalim ng direksiyon ni Papa Gregory I. Gayundin, naging martir si St. Francis Xavier, ang tinaguriang Apostol ng Asia para sa simulain ng pagpapalaganap ng Kristiyanismo, sa utos ng Papa sa Rome.

Paano nakatulong ang mga monghe sa paglakas ng Simbahan at pagpapalaganap ng Kristiyanismo?

Halaw sa : Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat para sa Ikatlong Taon nina Vivar et al. p. 141-144

GAWAIN 5: Diyagram ng Aking Natutuhan

Batay sa binasang teksto, isa-isahin ang mga salik na nakatulong sa paglakas ng kapangyarihan ng Papa sa Europe. Ipaliwanag ang sagot.

Salik sa Paglakas ng Kapangyarihan

ng Papa

236

Pinakamahalaga sa mga ginampanang tungkulin ng mga monghe ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa utos ng Papa sa iba-ibang dako ng Kanlurang Europe. Napag-alaman na natin kung paano napasampalataya sa Kristiyanismo ang mga Visigoth sa Spain; ang mga Anglo-Saxon sa England, Ireland, at Scotland, at ang mga German sa ilalim ng direksiyon ni Papa Gregory I. Gayundin, naging martir si St. Francis Xavier, ang tinaguriang Apostol ng Asia para sa simulain ng pagpapalaganap ng Kristiyanismo, sa utos ng Papa sa Rome.

Paano nakatulong ang mga monghe sa paglakas ng Simbahan at pagpapalaganap ng Kristiyanismo?

Halaw sa : Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat para sa Ikatlong Taon nina Vivar et al. p. 141-144

GAWAIN 5: Diyagram ng Aking Natutuhan

Batay sa binasang teksto, isa-isahin ang mga salik na nakatulong sa paglakas ng kapangyarihan ng Papa sa Europe. Ipaliwanag ang sagot.

Salik sa Paglakas ng Kapangyarihan

ng Papa

237


1. Batay sa teksto, ano ang pangunahing papel na ginampanam ng Simbahan noong Gitnang Panahon? Patunayan.

2. Bakit madaling nahikayat ng Simbahan ang mga pangkat barbaro na yakapin ang Katolisismo?

3. Paano nagkakatulad ang papel na ginampanan ng Simbahan sa kasalukuyan sa gampanin nito noong Panahong Medieval? Ipaliwanag.

GAWAIN 6: 3-2-1 Chart

Punan ang chart ng hinihinging impormasyon ayon sa natutuhan mo sa binasang teksto.

3

Konspeto o kaalaman na aking natutuhan

1. __________________________________________

__________________________________________

2. _________________________________________

_________________________________________

3. _________________________________________

_________________________________________

2

Konsepto o kaalaman na hindi ko gaanong naunawaan

1. __________________________________________

_________________________________________

2. _________________________________________

_________________________________________

1

Tanong na nais ko pang mabigyan ng linaw

1. _________________________________________

_________________________________________

238

GAWAIN 7: Sa Madaling Salita

Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa loob ng kahon.

Bukod sa paglakas ng impluwensiya ng Simbahang Katoliko, isa sa mahalagang kaganapan sa Europe sa Panahong Medieval ay ang pagkakatatag ng Holy Roman Empire. Sino nga ba si Charlemagne? Bakit tinawag na Holy Roman Empire ang imperyo? Ano ang kontribusyon ng imperyong ito sa pagpapalaganap ng pandaigdigang kamalayan?

Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval

Paano nakatulong ang paglakas ng Simbahang Katoliko sa pag-usbong ng Europe sa Panahong

Medieval?

238


Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa loob ng kahon.

Bukod sa paglakas ng impluwensiya ng Simbahang Katoliko, isa sa mahalagang kaganapan sa Europe sa Panahong Medieval ay ang pagkakatatag ng Holy Roman Empire. Sino nga ba si Charlemagne? Bakit tinawag na Holy Roman Empire ang imperyo? Ano ang kontribusyon ng imperyong ito sa pagpapalaganap ng pandaigdigang kamalayan?



Medieval?

239


Basahin at suriing mabuti ang teksto tungkol sa mga kaganapang nagbigay-daan sa pagkakabuo ng “Holy Roman Empire.”

481 - Pinag-isa ni Clovis ang iba-ibang tribung Franks at sinalakay ang mga Roman496 - Naging Kristiyano si Clovis at ang kaniyang buong sandatahan511 - Namatay si Clovis at hinati ang kaniyang kaharian sa kaniyang mga anak687 - Pinamunuan ni Pepin II ang tribung Franks717 - Humalili kay Pepin II ang kaniyang anak na si Charles Martel751 - Ang anak ni Charles Martel na si Pepin the Short ay hinirang bilang

Hari ng mga Franks sa halip na Mayor ng Palasyo


Isa sa mga mayor ng palasyo si Charles Martel, ang nagsikap na pag-isahin ang France. Tinalo niya ang mga mananalakay na Muslim. Mula noon, hindi na nagtangkang sakupin ang Kanlurang Europe.

Si Pepin the Short ang unang hinirang na hari ng France. Noong 768, humalili kay Pepin ang anak na si Charlemagne o Charles the Great, isa sa pinakamahusay na hari sa Medieval Period. Sa gulang na 40, kinuha niya si Alcuin, pinakamahusay na iskolar ng panahon upang magpaturo ng iba-ibang wika. Inanyayahan din niya ang iba’t ibang iskolar sa Europe upang turuan at sanayin ang mga pari at opisyal ng pamahalaan. Sinakop niya ang Lombard, Muslim, Bavarian, at Saxon at ginawang mga Kristiyano.

Para sa karagdagang kaalaman basahin ang “Kasaysayan ng Daigdig" Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et al. pahina 173-175

Noong kapaskuhan ng taong 800, kinoronahan siyang emperador ng Ba-nal na Imperyong Roman (Holy Roman Empire). Marami ang nagsabi na ang imperyo ang bumuhay na muli sa imperyong Roman. Sa panahon ng imperyo, ang mga iskolar ang naging tagapangalaga ng kulturang Graeco-Roman. Ang pagsasama-sama ng elementong Kristiyano, German, at Roman ang namayani sa kabihasnang Medieval.

240

Si Pope Leo III ang humirang kay Charlemagne bilang “Emperor of the Holy Roman Empire”. Ayon sa ilang aklat, nangangahulugan ito na ang ideya ng mga Roman ng isang sentralisadong pamahalaan ay hindi naglaho.

Nang namatay si Charlemagne noong 814 CE, humalili si Louis the Religious. Hindi nagtagumpay ang pagsisikap nitong mapanatili ang imperyo dahil sa paglaban ng mga maharlika. Nang mamatay siya, hinati ng kaniyang tatlong anak ang imperyo sa pamamagitan ng Kasunduan ng Verdun noong 841. Napunta kay Charles the Bald ang France; kay Louis the German ang Germany; at ang Italy kay Lothair. Sa pagkakawatak-watak ng imperyo, nawalan ng kapangyarihan ang mga haring Carolingian sa mga maharlika at nagsimula na naman ang paglusob ng mga Viking, Magyar at Muslim. Namayani sa Europe ang mga maharlika at humina ang mga hari. Nagsimula ang isang sistematikong sosyo-ekonomiko, politiko at militari- ang piyudalismo.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat para sa Ikatlong Taon)nina Vivar et al. p. 140-141

GAWAIN 9: Paggawa ng Timeline

Batay sa binasang teksto, punan ang timeline ng mahahalagang pangyayaring nagbigay-daan sa pagkakabuo ng Holy Roman Empire.

Pinag-isa ni Clovis ang mga tribong Franks at sinalakay ang mga Romano.

481 500 600 700 800

240

Si Pope Leo III ang humirang kay Charlemagne bilang “Emperor of the Holy Roman Empire”. Ayon sa ilang aklat, nangangahulugan ito na ang ideya ng mga Roman ng isang sentralisadong pamahalaan ay hindi naglaho.

Nang namatay si Charlemagne noong 814 CE, humalili si Louis the Religious. Hindi nagtagumpay ang pagsisikap nitong mapanatili ang imperyo dahil sa paglaban ng mga maharlika. Nang mamatay siya, hinati ng kaniyang tatlong anak ang imperyo sa pamamagitan ng Kasunduan ng Verdun noong 841. Napunta kay Charles the Bald ang France; kay Louis the German ang Germany; at ang Italy kay Lothair. Sa pagkakawatak-watak ng imperyo, nawalan ng kapangyarihan ang mga haring Carolingian sa mga maharlika at nagsimula na naman ang paglusob ng mga Viking, Magyar at Muslim. Namayani sa Europe ang mga maharlika at humina ang mga hari. Nagsimula ang isang sistematikong sosyo-ekonomiko, politiko at militari- ang piyudalismo.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat para sa Ikatlong Taon)nina Vivar et al. p. 140-141

GAWAIN 9: Paggawa ng Timeline

Batay sa binasang teksto, punan ang timeline ng mahahalagang pangyayaring nagbigay-daan sa pagkakabuo ng Holy Roman Empire.

Pinag-isa ni Clovis ang mga tribong Franks at sinalakay ang mga Romano.

481 500 600 700 800

241


1. Sa iyong palagay, sinong personalidad ang pinakamahalaga sa pagtatatag ng Holy Roman Empire?

2. Bakit kaya Holy Roman Empire ang ibinansag sa imperyo ni Charlemagne?

3. Ano ang kahalagahan ng Simbahang Katoliko sa “Holy Roman Empire”?

4. Sa kasalukuyan, masasabi pa bang may matibay na ugnayan ang pamahalaan at Simbahan? Patunayan.


Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa ikalawang kahon.


Paano nakatulong ang paglakas ng Simbahang Katoliko sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval?

Paano nakatulong ang pagkakatatag ng Holy Roman

Empire sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval?

1. 2.

242

Sa Panahong Medieval, unti-unting namayagpag ang Simbahang Katoliko. Nagsimulang maging Kristiyano ang mga tao sa Europa, subalit nang bumagsak ang Holy Roman Empire, nawalan ng malakas na pinuno ang imperyo. Sa kabilang dako ay nagpapalawak din ng imperyo ang mga Muslim. Nakuha ng mga Muslim ang Jerusalem. Bunsod nito, nanawagan ang Papa ng paglulunsad ng mga Krusada. Alamin sa susunod na aralin ang mga sanhi at bunga ng paglulunsad ng mga Krusada.

Gawain 11: Magbasa at Matuto

Basahin at unawain ang teksto tungkol sa paglulunsad ng Krusada sa Europe.

ANG KRUSADA

Ang Krusada ay isang ekspedisyong militar na inilunsad ng Kristiyanong Europeo dahil sa panawagan ni Pope Urban II noong 1095. Ito ay isang banal na labanan ng mga relihiyosong Europeo laban sa mga Turkong Muslim na sumakop sa banal na pook sa Jerusalem. Mula Jerusalem balak salakayin ng mga Turkong Muslim ang Imperyong Byzantine kaya humingi ng tulong ang Emperador ng Byzantine sa Papa sa Rome lalo pa at sa pagsalakay na ito ay mapalaganap ang relihiyong Islam. Sa panawagan ni Papa Urban, hinimok niya ang mga kabalyero (knights) na maging krusador at pinangakuan niya ang mga ito na papatawarin sila sa kanilang mga kasalanan; kalayaan sa mga pagkautang; at kalayaang pumili ng fief mula sa lupa na kanilang masakop.

Unang Krusada

Ang unang Krusada ay binuo ng mga 3 000 kabalyero at 12 000 na mandirigma sa pamumuno ng Prinsipe at mga Pranses na nabibilang sa nobility. Matagumpay na nabawi ng pangkat na ito ang Jerusalem noong 1099 at nagtatag sila ng Estadong Krusador malapit sa Mediterranean. Sa pagsalakay nila sa Jerusalem, maraming Muslim ang napatay, pati na ang mga Hudyo at Kristyano. Nanatili sila ng mga limampung taon sa Jerusalem ngunit sinalakay din sila ng mga Muslim.

242

Sa Panahong Medieval, unti-unting namayagpag ang Simbahang Katoliko. Nagsimulang maging Kristiyano ang mga tao sa Europa, subalit nang bumagsak ang Holy Roman Empire, nawalan ng malakas na pinuno ang imperyo. Sa kabilang dako ay nagpapalawak din ng imperyo ang mga Muslim. Nakuha ng mga Muslim ang Jerusalem. Bunsod nito, nanawagan ang Papa ng paglulunsad ng mga Krusada. Alamin sa susunod na aralin ang mga sanhi at bunga ng paglulunsad ng mga Krusada.

Gawain 11: Magbasa at Matuto

Basahin at unawain ang teksto tungkol sa paglulunsad ng Krusada sa Europe.

ANG KRUSADA

Ang Krusada ay isang ekspedisyong militar na inilunsad ng Kristiyanong Europeo dahil sa panawagan ni Pope Urban II noong 1095. Ito ay isang banal na labanan ng mga relihiyosong Europeo laban sa mga Turkong Muslim na sumakop sa banal na pook sa Jerusalem. Mula Jerusalem balak salakayin ng mga Turkong Muslim ang Imperyong Byzantine kaya humingi ng tulong ang Emperador ng Byzantine sa Papa sa Rome lalo pa at sa pagsalakay na ito ay mapalaganap ang relihiyong Islam. Sa panawagan ni Papa Urban, hinimok niya ang mga kabalyero (knights) na maging krusador at pinangakuan niya ang mga ito na papatawarin sila sa kanilang mga kasalanan; kalayaan sa mga pagkautang; at kalayaang pumili ng fief mula sa lupa na kanilang masakop.

Unang Krusada

Ang unang Krusada ay binuo ng mga 3 000 kabalyero at 12 000 na mandirigma sa pamumuno ng Prinsipe at mga Pranses na nabibilang sa nobility. Matagumpay na nabawi ng pangkat na ito ang Jerusalem noong 1099 at nagtatag sila ng Estadong Krusador malapit sa Mediterranean. Sa pagsalakay nila sa Jerusalem, maraming Muslim ang napatay, pati na ang mga Hudyo at Kristyano. Nanatili sila ng mga limampung taon sa Jerusalem ngunit sinalakay din sila ng mga Muslim.

243

Ikalawang Krusada

Sa paghihikayat ni St. Bernard ng Clairvaux, sinamahan siya nina Haring Luis VII ng France at Emperor Conrad III ng Germany. Maraming balakid na naranasan ang pangkat na ito sa pagpunta sa Silangan at ang pinakatagumpay nila ay ang pagsakop ng Damascus.

Hindi pa man sila nakalayo sa pinanggalingang Europe ay nalunod na si Frederick at si Philip naman ay bumalik sa France dahil nag-away sila ni Richard. Nagpatuloy si Richard hanggang sa nagkasagupaan sila ni Saladin, ang pinuno ng mga Turko. Sa kahuli-hulihan nagkasundo silang itigil ang labanan. Sa loob ng tatlong taon ang mga Kristiyano ay malayang nakapaglakbay sa Jerusalem.

Binigyan pa sila ng maliit na lupain malapit sa baybayin.

Krusada ng mga Bata

Noong 1212 isang labindalawang taong French na ang pangalan ay Stephenay na naniwala na siya ay tinawag ni Kristo na mamuno ng Krusada. Libong mga bata ang sumunod sa kaniya ngunit karamihan sa kanila ay nagkasakit, nasawi sa karagatan at ang iba ay ipinagbili bilang alipin sa Alexandria.

Ikaapat na Krusada

Ang ikaapat na Krusada na inulunsad noong 1202 ay naging isang iskandalo. Ang mga krusador ay ibinuyo ng mga mangangalakal ng Venetra na Kristiyanong bayan ng Zara. Nagalit ang Papa sa ginawa nilang ito kaya sila ay idineklarang excomunicado. Nagpatuloy sa pangdarambong ang mga krusador hanggang sa Constantinople kung saan nagtayo sila ng sariling pamahalaan. Noong 1261 sila ay napatalsik sa Constantinople at naibalik ang Imperyong Byzantine. Ang huling kuta ng mga Kristiyano sa Arce ay napasakamay ng mga Muslim at ito ay naging simula ng paghina ng Krusada.

Iba pang Krusada

Nagkaroon ng iba pang krusada noong 1219, 1224, 1228 ngunit lahat ng mga ito ay naging bigo sa pagbawi muli sa Holy Land. Sa kabuuan, ang mga krusada ay pawang bigo, maliban sa una na nahawakan nila ang Jerusalem sa loob ng isang daang taon at pagkatapos nito ay nanumbalik na naman sa kamay ng mga Turkong Muslim ang lupain.

244

Resulta ng Krusada*

Kung mayroon mang magandang naidulot ang Krusada, ito ay sa larangan ng kalakalan. Napalaganap ang komersyo at ito ay nagsilbing salik sa pag-unlad ng mga lungsod at malalaking daungan. Ang kulturang Kristiyano ay napayaman din.

* Ang salitang Crusade ay nagmula sa salitang Latin na “crux” na nangangahulugang “cross.” Ang mga Krusador ay taglay ang simbolo ng Krus sa kanilang kasuotan.

Sa kabilang panig, ang krusada ay naglantad ng tunay na mga layunin ng mga sumama sa gawaing ito. Hindi pagmamalasakit sa simbahan ang naging dahilan sa pagsama sa banal na laban na ito kundi ang pagkakataong makapaglakbay at mangalakal.

Halaw sa: Araling Panlipunan, Ease Module 8, Ang Simbahang Katoliko: Isang Makapangyarihang Institusyon sa Gitnang Panahon

Para sa karagdagang impormasyon, basahin ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat Para sa Ikatlong Taon nina Vivar et al. p. 145-147.

Mapa 3.1 Ruta ng ilan sa mga Krusada

244

Resulta ng Krusada*

Kung mayroon mang magandang naidulot ang Krusada, ito ay sa larangan ng kalakalan. Napalaganap ang komersyo at ito ay nagsilbing salik sa pag-unlad ng mga lungsod at malalaking daungan. Ang kulturang Kristiyano ay napayaman din.

* Ang salitang Crusade ay nagmula sa salitang Latin na “crux” na nangangahulugang “cross.” Ang mga Krusador ay taglay ang simbolo ng Krus sa kanilang kasuotan.

Sa kabilang panig, ang krusada ay naglantad ng tunay na mga layunin ng mga sumama sa gawaing ito. Hindi pagmamalasakit sa simbahan ang naging dahilan sa pagsama sa banal na laban na ito kundi ang pagkakataong makapaglakbay at mangalakal.

Halaw sa: Araling Panlipunan, Ease Module 8, Ang Simbahang Katoliko: Isang Makapangyarihang Institusyon sa Gitnang Panahon

Para sa karagdagang impormasyon, basahin ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat Para sa Ikatlong Taon nina Vivar et al. p. 145-147.

Mapa 3.1 Ruta ng ilan sa mga Krusada

245

Gawain 12: History Frame

Matapos mabasa ang teksto, bumuo ng history frame tungkol sa paksang napatakda sa pangkat.

Unang Pangkat; Pangyayari at Mga TauhanIkalawang Pangkat: Suliranin o LayuninIkatlong Pangkat: Konteksto (Saan at Kailan)Ikaapat na Pangkat: Mahahalagang PangyayariIkalimang Pangkat: Kinalabasan/ Resulta

History Frame:

Pagkatapos ng talakayan sa pangkat, ibahagi ang inyong output sa klase.


1. Ano ang kahalagahan ng krusada sa kasaysayan ng daigdig?2. Sa kasalukuyan, anong pangayayari ang maikukumpara sa naganap na

krusada noong Panahong Medieval? Ipaliwanag.3. Anong aral ang natutuhan mo? Paano mo ito maiuugnay sa iyong pang-

araw-araw na buhay? Ipaliwanag.

Pangyayari: Mga Pangunahing Tauhan:

Suliranin/ Layunin ng Pangyayari: Konteksto:

Kinahinatnan/ Resulta:

Mahahalagang Pangyayari:

Aral na Natutunan:

246

Gawain 13: Lesson Closure

Ibuod ang mga pangyayaring nagbunsod sa paglulunsad ng mga Krusada. Punan ng impormasyon ang mga patlang upang mabuo ang talata.

Ang Krusada ay isang ____________________ na inilunsad ng mga taga Europe sa panawagan ni ______________. Layunin nito na ________________________________________________________________________________________________________________________________________. Sa kasaysayan, maraming Krusada ang naganap. Ilan sa mga ito ay ang ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

Sa kabuuan, masasabi na hindi nagtagumpay ang mga nailunsad na Krusada dahil __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

246

Gawain 13: Lesson Closure

Ibuod ang mga pangyayaring nagbunsod sa paglulunsad ng mga Krusada. Punan ng impormasyon ang mga patlang upang mabuo ang talata.

Ang Krusada ay isang ____________________ na inilunsad ng mga taga Europe sa panawagan ni ______________. Layunin nito na ________________________________________________________________________________________________________________________________________. Sa kasaysayan, maraming Krusada ang naganap. Ilan sa mga ito ay ang ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

Sa kabuuan, masasabi na hindi nagtagumpay ang mga nailunsad na Krusada dahil __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

247

Gawain 14: Sa Madaling Salita

Mula sa naging talakayan tungkol sa paksa, sagutin ang tanong sa ikatlong kahon.

Tatalakayin naman sa bahaging ito ang tungkol sa Piyudalismo, Manoryalismo, at ang Pag-usbong ng mga Bayan at Lungsod sa Europe noong Panahong Medieval.


Paano nakatulong ang paglakas ng

Simbahang Katoliko sa pag-usbong ng

Europe sa Panahong Medieval?

Paano nakatulong ang pagkakatatag ng Holy Roman Empire sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval?

Paano nakatulong ang paglulunsad ng mga Krusada sa pag-us-bong ng Europe sa

Panahong Medieval?

248

GAWAIN 15: Comic-Suri

Suriin ang comic strip at sagutin ang tanong sa loob ng kahon.

Ano-anong mga uring panlipunan ang makikita sa comic strip?

Ano ang salitang nababanggit sa lahat ng bahagi ng comic strip? Ano ang ipinapahiwatig nito?

Ako ang HARI, pagmamay-ari ko ang lahat ng lupain. Subalit ibinigay ko ang iba sa mga BARON.

Ako ang BARON, dapat akong maging TAPAT sa HARI dahil ibinigay niya sa akin ang ilan sa kaniyang lupain. Dapat maging handa akong ipaglaban siya at magsanay ng mga KNIGHT. Ibinigay ko ang ilan sa

aking lupain sa aking mga KNIGHT.

Ako ang VILLEIN, ibinigay ng KNIGHT sa akin ang ilan sa kaniyang lupain upang mapagtaniman at paunlarin. Tungkulin kong magbayad ng buwis at pagkalooban siya ng regalo. Hindi ako maaaring umalis sa lupain na kaniyang nasasakupan nang walang pahintulot ng KNIGHT.





248

GAWAIN 15: Comic-Suri

Suriin ang comic strip at sagutin ang tanong sa loob ng kahon.

Ano-anong mga uring panlipunan ang makikita sa comic strip?

Ano ang salitang nababanggit sa lahat ng bahagi ng comic strip? Ano ang ipinapahiwatig nito?









249

Sa iyong palagay, anong sistema ang umiiral na ipinahihiwatig ng comic strip? Ipaliwanag. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


Basahin at suriin ang sumusunod na teksto. Sagutin ang mga tanong sa kahon kaugnay ng tekstong binasa.

Ang Piyudalismo

Mula sa ikasiyam hanggang ika-14 na siglo, ang pinakamahalagang anyo ng kayamanan sa Europe ay lupa. Kinakailangang pangalagaan ang pagmamay-ari ng lupa. Pangunahing nagmamay-ari ng lupa ang hari.

Dahil sa hindi niya kayang ipagtanggol ang lahat ng kaniyang lupain, ibinabahagi ng hari ang lupa sa mga nobility o dugong bughaw. Ang mga dugong bughaw na ito ay nagiging vassal ng hari. Ang hari ay isang lord o panginoong may lupa. Ang iba pang katawagan sa lord ay liege o suzerain. Samantala, ang lupang ipinagkakaloob sa vassal ay tinatawag na fief. Ang vassal ay isa ring lord dahil siya ay may-ari ng lupa. Ang kaniyang vassal ay maaaring isa ring dugong bughaw.

Ang homage ay isang seremonya kung saan inilalagay ng vassal ang kaniyang kamay sa pagitan ng mga kamay ng lord at nangangako rito na siya ay magiging tapat na tauhan nito. Bilang pagtanggap ng lord sa vassal, isinasagawa ang investiture o seremonya kung saan binibigyan ng lord ang vassal ng fief. Kadalasang isang tingkal ng lupa ang ibinibigay ng lord sa vassal bilang sagisag ng ipinagkaloob na fief. Ang tawag sa sumpang ito ay oath of fealty.

Kapag naisagawa na ng lord at vassal ang oath of fealty sa isa’t isa, gagampanan na nila ang mga tungkuling nakapaloob sa kasunduan. Tungkulin ng lord na suportahan ang pangangailangan ng vassal sa pamamagitan ng pagkakaloob ng fief. Tungkulin din niya na ipagtanggol ang vassal laban sa mga mananalakay o masasamang-loob at maglapat ng nararapat na katarungan sa lahat ng mga alitan. Bilang kapalit, ang pangunahing tungkulin ng vassal ay magkaloob ng serbisyong pangmilitar. Tungkulin din ng vassal na magbigay ng ilang kaukulang pagbabayad tulad ng ransom o pantubos kung mabihag ang lord sa digmaan. Kailangan din niyang tumulong sa paghahanap ng sapat na salapi para sa dowry ng panganay na dalaga ng lord at para sa gastusin ng seremonya ng pagiging knight

250

ng panganay na lalaki ng lord. Ang knight ay isang mandirigmang nakasakay sa kabayo at nanumpa ng katapatan sa kaniyang lord.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan nina Mateo et al. pahina 192-193

Ano ang ibig sabihin ng Piyudalismo?

Paano mo mailalarawan ang ugnayan o relasyon ng lord at vassal?

Ang Pagtatag ng Piyudalismo

Ang Piyudalismo sa Gitnang Panahon ay nag-ugat sa paghahati-hati ng Ba-nal na Imperyo ni Charlemagne batay sa kasunduan sa Verdum. Mahihinang tagapamahala ang mga tagapagmana ni Charlemagne kaya ang mga opisyal ng pamahalaan at mga may-ari ng lupain ay humiwalay sa pamumuno ng hari. Naibangon muli ang mga lokal na pamahalaan na ngayon ay pinatatakbo ng mga maharlikha katulad ng mga konde at duke.

Sa sitwasyong ito pumasok ang mga barbarong Viking, Magyar, at Muslim. Sinalakay nila ang iba-ibang panig ng Europe lalo na sa bandang France. Ang mga Viking na kilala rin sa tawag na Normans ay nabigyan ng lupain sa bandang France kapalit ng pagtanggap nila ng Kristiyanismo. Ang lupaing napasakanila ay kilala ngayon sa tawag na Normandy.

Ang madalas na pagsalakay na ito ng mga barbaro ay nagbigay ligalig sa mga mamamayan ng Europe. Dahil dito, hinangad ng lahat ang pagkakaroon ng proteksiyon kaya naitatag ang sistemang Piyudalismo.

Halaw mula sa: Araling Panlipunan III, EASE Module 9, Sistemang Pyudal sa Gitnang Panahon sa Europa

250

ng panganay na lalaki ng lord. Ang knight ay isang mandirigmang nakasakay sa kabayo at nanumpa ng katapatan sa kaniyang lord.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan nina Mateo et al. pahina 192-193

Ano ang ibig sabihin ng Piyudalismo?

Paano mo mailalarawan ang ugnayan o relasyon ng lord at vassal?

Ang Pagtatag ng Piyudalismo

Ang Piyudalismo sa Gitnang Panahon ay nag-ugat sa paghahati-hati ng Ba-nal na Imperyo ni Charlemagne batay sa kasunduan sa Verdum. Mahihinang tagapamahala ang mga tagapagmana ni Charlemagne kaya ang mga opisyal ng pamahalaan at mga may-ari ng lupain ay humiwalay sa pamumuno ng hari. Naibangon muli ang mga lokal na pamahalaan na ngayon ay pinatatakbo ng mga maharlikha katulad ng mga konde at duke.

Sa sitwasyong ito pumasok ang mga barbarong Viking, Magyar, at Muslim. Sinalakay nila ang iba-ibang panig ng Europe lalo na sa bandang France. Ang mga Viking na kilala rin sa tawag na Normans ay nabigyan ng lupain sa bandang France kapalit ng pagtanggap nila ng Kristiyanismo. Ang lupaing napasakanila ay kilala ngayon sa tawag na Normandy.

Ang madalas na pagsalakay na ito ng mga barbaro ay nagbigay ligalig sa mga mamamayan ng Europe. Dahil dito, hinangad ng lahat ang pagkakaroon ng proteksiyon kaya naitatag ang sistemang Piyudalismo.

Halaw mula sa: Araling Panlipunan III, EASE Module 9, Sistemang Pyudal sa Gitnang Panahon sa Europa

251

Isang magandang alaala ng Piyudalismo ang sistemang kabalyero (knighthood). Kinapapalooban ang kodigo ng kagandahang asal ng mga kabalyero (chivalry) ng katapangan, kahinahunan, pagiging marangal at maginoo lalo na sa kaibigan. Nagpapalaganap din ng mga saloobing Kristiyano ang sistemang kabalyero tulad ng pagtatanggol sa mga naaapi at paggalang sa kababaihan.

Banal at isang propesyon na pinagpala ng Simbahan ang pagiging kabalyero. Kalakip nito ang tungkuling ipagtanggol at itaguyod ang Kristiyanismo.

Halaw sa : Kasaysayan ng Daigdig Batayang Aklat para sa Ikatlong Taon nina Vivar et al., p. 50

Ano ang kinahinatnan ng mahinang uri ng pamumuno, batay sa tekstong binasa?

Bakit itinatag ang sistemang Piyudalismo?

Para sa karagdagang kaalaman, basahin ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon nina Mateo et al., p. 192-195 at Kasaysayan ng Daigdig Batayang Aklat para sa Ikatlong Taon nina Vivar et al., p. 148-150.

Lipunan sa Panahong Piyudalismo

Nahahati sa tatlong pangkat ang lipunang Europeo sa panahong Piyudalis-mo- ang mga pari, kabalyero o maharlikang sundalo, at mga alipin (serf).

Mga Pari. Hindi itinuturing ang mga pari na natatanging sektor ng lipunan sapagkat hindi namamana ang kanilang posisyon dahil hindi sila maaaring mag-asawa. Maaaring manggaling ang mga pari sa hanay ng maharlika, mang-gagawa at mga alipin.

Mga Kabalyero. Noong panahon ng kaguluhan kasunod ng pagkamatay ni Charlemagne, may matatapang at malalakas na kalalakihan na nagkusang

252

loob na maglingkod sa mga hari at sa mga may-ari ng lupa upang iligtas ang mga ito sa mga mananakop. Dahil sa hindi umiiral ang paggamit ng salapi, ang magigiting na sundalo o kabalyero ang pinagkalooban ng mga kapirasong lupa bilang kapalit ng kanilang paglilingkod. Ang mga kabalyero ang unang uri ng mga maharlika, tulad ng mga panginoon ng lupa, na maaaring magpamana ng kanilang lupain.

Mga Serf. Ito ang bumubuo ng masa ng tao noong Medieval Period. Nanatili silang nakatali sa lupang kanilang sinasaka. Kaawa-awa ang buhay ng mga serf. Nakatira sila sa maliit at maruming silid na maaaring tirahan lamang ng hayop sa ngayon. Napilitan silang magtrabaho sa bukid ng kanilang panginoon nang walang bayad. Wala silang pagkakataon na umangat sa susunod na antas ng lipunan tulad ng maharlika at malayang tao. Makapag-aasawa lamang ang isang serf sa pahintulot ng kaniyang panginoon. Lahat ng kaniyang gamit, pati na ang kaniyang mga anak, ay itinuturing na pag-aari ng panginoon. Wala silang maaaring gawin na hindi nalalaman ng kanilang panginoon.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig Batayang Aklat para sa Ikatlong Taon nina Vivar et al. , p. 148-149

Ano-ano ang uring panlipunan noong panahon ng Piyudalismo? Ilarawan ang bawat isa.

252

loob na maglingkod sa mga hari at sa mga may-ari ng lupa upang iligtas ang mga ito sa mga mananakop. Dahil sa hindi umiiral ang paggamit ng salapi, ang magigiting na sundalo o kabalyero ang pinagkalooban ng mga kapirasong lupa bilang kapalit ng kanilang paglilingkod. Ang mga kabalyero ang unang uri ng mga maharlika, tulad ng mga panginoon ng lupa, na maaaring magpamana ng kanilang lupain.

Mga Serf. Ito ang bumubuo ng masa ng tao noong Medieval Period. Nanatili silang nakatali sa lupang kanilang sinasaka. Kaawa-awa ang buhay ng mga serf. Nakatira sila sa maliit at maruming silid na maaaring tirahan lamang ng hayop sa ngayon. Napilitan silang magtrabaho sa bukid ng kanilang panginoon nang walang bayad. Wala silang pagkakataon na umangat sa susunod na antas ng lipunan tulad ng maharlika at malayang tao. Makapag-aasawa lamang ang isang serf sa pahintulot ng kaniyang panginoon. Lahat ng kaniyang gamit, pati na ang kaniyang mga anak, ay itinuturing na pag-aari ng panginoon. Wala silang maaaring gawin na hindi nalalaman ng kanilang panginoon.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig Batayang Aklat para sa Ikatlong Taon nina Vivar et al. , p. 148-149

Ano-ano ang uring panlipunan noong panahon ng Piyudalismo? Ilarawan ang bawat isa.

253


1. Ano ang ipinapahiwatig ng pagkakaroon ng uring lipunan sa Sistemang Piyudalismo?

2. Bakit mahalaga ang lupa sa Sistemang Piyudalismo? Ipaliwanag.

3. Sa kasalukuyan, umiiral pa ba ang Sistemang Piyudalismo? Pangatuwiranan

GAWAIN 17: Alam Ko Na

Upang mataya at mapagtibay ang iyong kaalaman mula sa binasang teksto, sagutin ang sumusunod na tanong.

1. Ano ang Piyudalismo?

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

2. Ano-anong uring panlipunan mayroon ang Piyudalismo?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

3. Ano ang kahalagahan ng lupa sa Sistemang Piyudalismo?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.


Sa bahaging ito ng Modyul, pag-aaralan mo naman ang Manoryalismo. Basahin at unawain ang teksto tungkol sa paksa.

Pagasasaka: Batayan ng Sistemang Manor

Ang Sistemang Manor ang sentro ng lipunan at ekonomiya ng mga tao na nakatira dito. Ang isang fief ay binubuo ng maraming manor na nakahiwalay sa isa’t isa. Ito ay maaaring maihalintulad sa isang pamayanan (village) kung saan ang mga naninirahan dito ay umaasa ng kanilang ikabubuhay sa pagsasaka sa

254

manor. Sa kabilang dako ang kanilang panginoon ay dito rin umaasa sa kita ng pagsasaka sa manor na kaniyang magiging kayamanan.

Ang kastilyo ng panginoong piyudal ang pinakapusod ng isang manor. Maaari ring ang bahay sa manor ay isang malaking nababakurang gusali o kaya ay palasyo. Ang lupain sa loob ng manor ay nahahati ayon sa paggagamitan nito. Kumpleto sa mga kakailanganin ng magsasaka ang mga gamit sa manor. Para sa mga naninirahan doon, ang mga pangangailangan nila ay napapaloob na sa manor. Nandiyan ang kamalig, kiskisan, panaderya, at kuwadra ng panginoon. Mayroon ding simbahan, pandayan, at pastulan. Kung maibigan ng panginoon, ang mga kaparangan at kagubatan ay kaniyang hinahati ngunit nag-iiwan siya ng pastulan na maaaring gamitin ng lahat.

Halaw mula sa: Araling Panlipunan, EASE Module 9, Sistemang Piyudal sa Gitnang Panahon sa Europa; at Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling

Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo, et al., p. 195

* Ang manor ay isang malaking lupang sinasaka. Ang malaking bahagi ng lupain na umaabot ng ¹⁄3 hanggang ½ ng kabuuang lupang sakahan ng manor ay pag-aari ng lord at ilan lamang sa mga magsasaka ang nagmamay-ari ng lupa.

254

manor. Sa kabilang dako ang kanilang panginoon ay dito rin umaasa sa kita ng pagsasaka sa manor na kaniyang magiging kayamanan.

Ang kastilyo ng panginoong piyudal ang pinakapusod ng isang manor. Maaari ring ang bahay sa manor ay isang malaking nababakurang gusali o kaya ay palasyo. Ang lupain sa loob ng manor ay nahahati ayon sa paggagamitan nito. Kumpleto sa mga kakailanganin ng magsasaka ang mga gamit sa manor. Para sa mga naninirahan doon, ang mga pangangailangan nila ay napapaloob na sa manor. Nandiyan ang kamalig, kiskisan, panaderya, at kuwadra ng panginoon. Mayroon ding simbahan, pandayan, at pastulan. Kung maibigan ng panginoon, ang mga kaparangan at kagubatan ay kaniyang hinahati ngunit nag-iiwan siya ng pastulan na maaaring gamitin ng lahat.

Halaw mula sa: Araling Panlipunan, EASE Module 9, Sistemang Piyudal sa Gitnang Panahon sa Europa; at Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling

Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo, et al., p. 195

* Ang manor ay isang malaking lupang sinasaka. Ang malaking bahagi ng lupain na umaabot ng ¹⁄3 hanggang ½ ng kabuuang lupang sakahan ng manor ay pag-aari ng lord at ilan lamang sa mga magsasaka ang nagmamay-ari ng lupa.

255

GAWAIN 19: Photo-suri

Suriin ang larawan at sagutin ang mga tanong sa kahon.

Ano ang ipinapahiwatig ng kastilyo sa gitna ng manor? Ipaliwanag.

________________________________________________________________________

Ano ang pangunahing ikinabubuhay sa isang manor?

________________________________________________________________________

Ano ang kahalagahan ng mga magbubukid sa manor?

______________________________________________________

Halaw mula sa: Araling Panlipunan III, EASE Module 9, Sistemang Piyudal sa Gitnang Panahon sa Europa


1. Batay sa teksto, anong uri ng relasyon mayroon ang lord at mga magbubukid?

2. Sa iyong palagay, naipagkakaloob ba sa isang manor ang mga pangangailangan ng mga mamamayan nito? Patunayan.

3. May gampanin ba ang mga kababaihan sa sistemang Manoryalismo? Ipaliwanag.

256


Kasama ng iyong pangkat, basahin at suriin ang sumusunod na teksto.

Paglago ng mga Bayan

Ang paglakas ng kalakalan ay naging malaking tulong sa paglago ng mga bayan. Nagkaroon ng pagbabago sa agrikultura bunsod ng pagtuklas ng mga bagong teknolohiya at mga bagong pamamaraan sa pagtatanim. Bunga nito, tumaas ang ani kaya nagkaroon ng magandang uri ng pamumuhay ang mga tao. Nakatulong din nang malaki ang pagsasaayos ng mga kalsada upang mapadali ang pagdala at pagbili ng mga produktong agrikultural. Marami ang nanirahan sa mga lugar na malapit sa pangunahing daan.

Paggamit ng Salapi

Sa unang mga taon ng Gitnang Panahon, ang sistema ng kalakalan ay palitan ng produkto o barter. Dinadala ng mga magbubukid o kaya ng serf ang mga produktong bukid o produktong gawa sa bahay sa mga lokal na pamilihan. Dito nagpapalitan ng produkto ang mga tao. Ang lokal na pamilihan ay nagaganap lamang bawat linggo sa malalawak na lugar malapit sa palasyo o simbahan.

Sa paglawak ng kalakalan kung saan maraming lugar na ang sumali, naisip ng panginoong piyudal na magtatag ng taunang perya. Dito sa peryang ito nagkatagpo-tagpo ang mga mangangalakal. Sa peryang ito kumikita ang panginoong piyudal dahil siya ay naniningil ng buwis at multa rito.

Dito sa peryang ito nakita ang paggamit ng salapi ngunit iba-iba ang kanilang salaping barya. Dahil dito, nagsulputan ang mga namamalit ng salapi (money changer), na sa maliit na halaga ay namamalit ng iba-ibang barya. Sa pagpapalit ng salaping ito nasabing nagsimula ang pagbabangko.

Natuklasan ng ilang mangangalakal na hindi delikado ang mag-iwan ng malalaking halaga sa mga namamalit ng salapi. Ang salaping ito ay ipinauutang din nang may tubo.

Ang isang mangangalakal ay maaari ring magdeposito ng salapi sa isang lungsod at bibigyan siya ng resibo. Itong dineposito niya ay maaari niyang kolektahin sa ibang lungsod. Sa ganitong paraan naging ligtas ang paglipat ng salapi.

Ang sistemang ito ng pagpapautang at pagbabangko ay nalinang sa hilagang Italya. Ang paggamit ng pera ay nakatulong sa paglalapit ng mga tao buhat sa iba-ibang lugar.

256


Kasama ng iyong pangkat, basahin at suriin ang sumusunod na teksto.

Paglago ng mga Bayan

Ang paglakas ng kalakalan ay naging malaking tulong sa paglago ng mga bayan. Nagkaroon ng pagbabago sa agrikultura bunsod ng pagtuklas ng mga bagong teknolohiya at mga bagong pamamaraan sa pagtatanim. Bunga nito, tumaas ang ani kaya nagkaroon ng magandang uri ng pamumuhay ang mga tao. Nakatulong din nang malaki ang pagsasaayos ng mga kalsada upang mapadali ang pagdala at pagbili ng mga produktong agrikultural. Marami ang nanirahan sa mga lugar na malapit sa pangunahing daan.

Paggamit ng Salapi

Sa unang mga taon ng Gitnang Panahon, ang sistema ng kalakalan ay palitan ng produkto o barter. Dinadala ng mga magbubukid o kaya ng serf ang mga produktong bukid o produktong gawa sa bahay sa mga lokal na pamilihan. Dito nagpapalitan ng produkto ang mga tao. Ang lokal na pamilihan ay nagaganap lamang bawat linggo sa malalawak na lugar malapit sa palasyo o simbahan.

Sa paglawak ng kalakalan kung saan maraming lugar na ang sumali, naisip ng panginoong piyudal na magtatag ng taunang perya. Dito sa peryang ito nagkatagpo-tagpo ang mga mangangalakal. Sa peryang ito kumikita ang panginoong piyudal dahil siya ay naniningil ng buwis at multa rito.

Dito sa peryang ito nakita ang paggamit ng salapi ngunit iba-iba ang kanilang salaping barya. Dahil dito, nagsulputan ang mga namamalit ng salapi (money changer), na sa maliit na halaga ay namamalit ng iba-ibang barya. Sa pagpapalit ng salaping ito nasabing nagsimula ang pagbabangko.

Natuklasan ng ilang mangangalakal na hindi delikado ang mag-iwan ng malalaking halaga sa mga namamalit ng salapi. Ang salaping ito ay ipinauutang din nang may tubo.

Ang isang mangangalakal ay maaari ring magdeposito ng salapi sa isang lungsod at bibigyan siya ng resibo. Itong dineposito niya ay maaari niyang kolektahin sa ibang lungsod. Sa ganitong paraan naging ligtas ang paglipat ng salapi.

Ang sistemang ito ng pagpapautang at pagbabangko ay nalinang sa hilagang Italya. Ang paggamit ng pera ay nakatulong sa paglalapit ng mga tao buhat sa iba-ibang lugar.

257

Ano-ano ang mga mahahalagang impormasyong makukuha mula sa teksto?

Unang Talata

_______________________________________________

Ikalawang Talata

_______________________________________________

Ikatlong Talata

_______________________________________________

Ikaapat na Talata

________________________________________________

Ikalimang Talata

________________________________________________

Ang Paglitaw ng Burgis

Sa pag-unlad ng kalakalan at industriya at paglawak ng mga bayan, isangmakapangyarihang uri ng tao ang lumitaw. Sila ay tinatawag na burgis (men of burg o burgers o bourgeoisie). Ang interes ng pangkat na ito ay nasa kalakalan. Ang mataas na uri ng bourgeoisie ay ang mauunlad na negosyante at mga bangkero. Ang kanilang mga anak ay nag-aaral sa magagaling na unibersidad. Ang mga bourgeoisie ay ang nagiging gitnang uri at mababa ang pagtingin sa kanila ng panginoong piyudal dahil sa sila ay mga bagong yaman lamang.

Ang mga burgis ay patuloy na umiral at sila ang nagtaguyod ng sining at nakalinang ng sariling uri ng pagkamaharlika. Mababa rin ang pagtingin nila sa mga dalubhasang manggagawa kaya nagkaroon ng pag-uuri ng tao sa lipunan batay sa yaman at hindi na sa angkan.

Ano-ano ang mahahalagang impormasyong makukuha mula sa teksto?

Unang Talata

___________________________________________________

Ikalawang Talata

___________________________________________________

258

Ang bayan sa panahong ito ay tinatawag na burgh. Ang mga taong nagtayo ng kanilang tirahan dito ay karaniwang tinatawag na burgher. Sa France, ang mga burgher ay kolektibong tinatawag na bourgeoisie.

Ang mga burgher ay kakaiba sa tradisyonal na paghahati ng lipunan batay sa kanilang ginagawa. Hindi sila lord na may ari ng lupa at nakikidigma. Iba rin sila sa pari na nagdarasal at sa magbubukid na nagtatanim. Ang mga naninirahan sa bayan ay nagkakaloob ng produkto at serbisyo na ikinakalakal. Habang dumarami ang kalakal nila, yumayaman sila at umuunlad ang kanilang pamumuhay. Ang mga mangangalakal at artisan na ito ay bumuo ng bagong pangkat sa lipunan, ang gitnang uri o middle class.

Sa bayan maaaring umangat ang pangkaraniwang tao sa lipunan. Yaman at hindi kapanganakan ang batayan ng pagkakakilanlan. Kadalasan, higit na mayaman pa ang mga mangangalakal kaysa mga dugong bughaw.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon, nina Mateo et al., p. 202-203


Unang Talata

___________________________________________________

Ikalawang Talata

___________________________________________________

Ikatlong Talata

________________________________________________

Ang Guild System

Marami sa mga naninirahan sa bayan ay sumali sa guild. Ang guild ay sama-han ng mga taong nagtatrabaho sa magkatulad na hanapbuhay.

Ang Merchant Guild

Ang mga unang guild ay binalangkas ng mga mangangalakal. Nagpatayo sila ng mga bulwagang pinagdarausan ng pulong tungkol sa mga detalye ng kanilang negosyo. Kontrolado ng guild ng mga mangangalakal ang lahat ng kalakalan sa bayan. Maaari rin nilang hadlangan ang mga dayong mangangalakal sa pagne-negosyo sa kanilang bayan.

258

Ang bayan sa panahong ito ay tinatawag na burgh. Ang mga taong nagtayo ng kanilang tirahan dito ay karaniwang tinatawag na burgher. Sa France, ang mga burgher ay kolektibong tinatawag na bourgeoisie.

Ang mga burgher ay kakaiba sa tradisyonal na paghahati ng lipunan batay sa kanilang ginagawa. Hindi sila lord na may ari ng lupa at nakikidigma. Iba rin sila sa pari na nagdarasal at sa magbubukid na nagtatanim. Ang mga naninirahan sa bayan ay nagkakaloob ng produkto at serbisyo na ikinakalakal. Habang dumarami ang kalakal nila, yumayaman sila at umuunlad ang kanilang pamumuhay. Ang mga mangangalakal at artisan na ito ay bumuo ng bagong pangkat sa lipunan, ang gitnang uri o middle class.

Sa bayan maaaring umangat ang pangkaraniwang tao sa lipunan. Yaman at hindi kapanganakan ang batayan ng pagkakakilanlan. Kadalasan, higit na mayaman pa ang mga mangangalakal kaysa mga dugong bughaw.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon, nina Mateo et al., p. 202-203


Unang Talata

___________________________________________________

Ikalawang Talata

___________________________________________________

Ikatlong Talata

________________________________________________

Ang Guild System

Marami sa mga naninirahan sa bayan ay sumali sa guild. Ang guild ay sama-han ng mga taong nagtatrabaho sa magkatulad na hanapbuhay.

Ang Merchant Guild

Ang mga unang guild ay binalangkas ng mga mangangalakal. Nagpatayo sila ng mga bulwagang pinagdarausan ng pulong tungkol sa mga detalye ng kanilang negosyo. Kontrolado ng guild ng mga mangangalakal ang lahat ng kalakalan sa bayan. Maaari rin nilang hadlangan ang mga dayong mangangalakal sa pagne-negosyo sa kanilang bayan.

259

Dahil sa kanilang yaman, lubhang naging mahalaga ang mga merchant guild o guild ng mga mangangalakal sa pamahalaang bayan. Hinikayat ng mga merchant guild ang pagkakaroon ng sistema ng kalinisan at pagpapagawa ng mga kanal para sa dumi. Sinikap nila na magkaroon ng iisang batayan ng timbang at panukat na maaaring gamitin ng lahat. Minsan, ginagampanan nila ang papel bilang mga pulis na naglalaan ng proteksyon. Maaari rin nilang impluwensiyahan ang mga lord na alisin ang toll o bayad ng mga daan sa mga lupain nito.

Ang Craft Guild

Nang lumaki ang mga bayan, ang mga artisan ay nagtatag ng sariling guild. Ang bawat craft o kasanayan ay may sariling guild. Halimbawa, ang mga karpintero, barbero, panadero, sastre, at iba pang hanapbuhay ay may sariling guild. Ang sinumang hindi kasapi sa isang guild ay hindi maaaring gumawa ng produkto na ginagawa ng nasabing guild.

Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat Para sa Ikatlong Taon nina Mateo et al., p. 204-205

Bigyang kahulugan ang sumusunod na konsepto:

Ang Merchant Guild

__________________________________________________________________________________________________

Ang Craft Guild

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________

260

GAWAIN 21: Dahilan-Epekto

Batay sa mga binasang teksto, punan ang talahanayan ng wastong sagot.

Dahilan Pangyayari Epekto

Pag-unlad ng kalakalan

Paglitaw ng mga Bourgeoisie

Ang paggamit ng salapi

Pagkakaroon ng sistemang Guild


1. Batay sa mga teksto, ano-anong pangyayari ang nagbigay-daan sa pag-usbong ng mga bayan at lungsod?

2. Sa iyong palagay, ano ang naging epekto ng paglakas ng mga burgis sa lipunan? Ipaliwanag.

3. Paano mo maiuugnay sa kasalukuyang panahon ang mga pangyayaring nabasa mo sa mga teksto? Ipaliwanag.

260

GAWAIN 21: Dahilan-Epekto

Batay sa mga binasang teksto, punan ang talahanayan ng wastong sagot.

Dahilan Pangyayari Epekto

Pag-unlad ng kalakalan

Paglitaw ng mga Bourgeoisie

Ang paggamit ng salapi

Pagkakaroon ng sistemang Guild


1. Batay sa mga teksto, ano-anong pangyayari ang nagbigay-daan sa pag-usbong ng mga bayan at lungsod?

2. Sa iyong palagay, ano ang naging epekto ng paglakas ng mga burgis sa lipunan? Ipaliwanag.

3. Paano mo maiuugnay sa kasalukuyang panahon ang mga pangyayaring nabasa mo sa mga teksto? Ipaliwanag.

261


Mula sa naging pagtalakay, sagutin ang tanong sa ikaapat na kahon.

GAWAIN 23: A-R Guide(Anticipation-Reaction Guide)

Sagutin ang pangatlong kolum sa pamamagitan ng pagsulat ng salitang sumasang-ayon o SA kung ikaw ay sumasang-ayon sa pahayag at hindi sumasang-ayon o HSA kung ikaw naman ay hindi sumasang-ayon sa pahayag.



Medieval?

Paano nakatulong ang pag-usbong ng mga

bayan at lungsod sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval?

Paano nakatulong ang pagkakatatag ng Holy Roman Empire sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval?

Paano nakatulong ang paglulunsad ng mga

Krusada sa pag-usbong ng Europe sa Panahong

Medieval?

262

Bago ang Talakayan

PAHAYAG Matapos ang Talakayan


2. Si Charlemagne o Charles the Great ang itinuturing na isa sa pinakamahusay na hari ng Panahong Medieval. Pinamunuan niya ang Holy Roman Empire na sinasabing muling bumuhay sa Imperyong Roman.

3. Sa panahon ng kaguluhan bunsod ng pagbagsak ng Imperyong Roman at pananalakay ng mga tribung barbaro, naging kanlungan ng mga tao ang Simbahan. Naging mahalaga ang papel ng papacy o ang tungkulin, panahon ng panunungkulan at kapangyrihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang Katoliko.


5. Ang Piyudalismo ay isang matibay na sistemang naitatag noong Panahong Medieval. Itinuturing itong sistemang politikal, sosyo-ekonomiko at militar na sagot sa pangangailangan sa tagapanguna sa panahon ng kaguluhan.


7. Bunsod ng pagtaas ng populasyon at pag-unlad ng kalakalan ay ang pag-unlad ng mga bayan. Ang paglago ng bayan ay nakatulong sa paglago ng kalakalan at ang paglago ng kalakalan ay nakatulong din sa paglago ng mga bayan.



262

Bago ang Talakayan

PAHAYAG Matapos ang Talakayan


2. Si Charlemagne o Charles the Great ang itinuturing na isa sa pinakamahusay na hari ng Panahong Medieval. Pinamunuan niya ang Holy Roman Empire na sinasabing muling bumuhay sa Imperyong Roman.

3. Sa panahon ng kaguluhan bunsod ng pagbagsak ng Imperyong Roman at pananalakay ng mga tribung barbaro, naging kanlungan ng mga tao ang Simbahan. Naging mahalaga ang papel ng papacy o ang tungkulin, panahon ng panunungkulan at kapangyrihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang Katoliko.


5. Ang Piyudalismo ay isang matibay na sistemang naitatag noong Panahong Medieval. Itinuturing itong sistemang politikal, sosyo-ekonomiko at militar na sagot sa pangangailangan sa tagapanguna sa panahon ng kaguluhan.


7. Bunsod ng pagtaas ng populasyon at pag-unlad ng kalakalan ay ang pag-unlad ng mga bayan. Ang paglago ng bayan ay nakatulong sa paglago ng kalakalan at ang paglago ng kalakalan ay nakatulong din sa paglago ng mga bayan.



263

10. Ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe ay nakatulong sa pagkakabuo ng pandaigdigang kamalayan sa kasalukuyang panahon.


1. Magkatulad ba ang iyong kasagutan sa una at ikatlong kolum?

2. Paano mo ilalarawan ang iyong kaalaman sa paksa batay sa gawain? Ipaliwanag.

BINABATI KITA!

Ngayon ay natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa Aralin 3

Pagkatapos tuparin ang mga inihandang gawain sa bahaging Paunlarin ng aralin, tiyak na sapat na ang iyong kaalaman sa mga pangyayaring nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval. Maituturing ang mga pangyayaring ito na bahagi ng transisyon sa daigdig. Dahil sa iyong mga natutuhan, maaari mo ng gampanan ang mga inihandang gawain upang mapalalim pa ang iyong pag-unawa sa paksang ito.


Sa bahaging ito pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa tungkol sa paksang pinag-aralan. Inaasahan din na sa pagkakataong ito ay kritikal mong masusuri ang mga epekto at kontribusyon ng ilang mahahalagang pangyayari sa Europe sa pagpapalaganap ng pandaigdigang kamalayan.

264

GAWAIN 24: Bumuo at Matuto

Batay sa mga naganap sa talakayan at pagtupad sa bawat gawaing inihanda, ano-ano ang kontribusyon ng sumusunod na pangyayari sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval?

Sumali sa pangkat at punan ang talahanayan ng mga kontribusyon ng mga nabanggit na pangyayari na nagbigaydaan sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval. Bawat pangkat ay gagawa ng powerpoint presentation at ilalahad ito sa klase.


Ang Paglakas ng Simbahang Katoliko Bilang

Isang Institusyon sa Gitnang Panahon

Kontribusyon Kontribusyon Kontribusyon Kontribusyon

Patunay Patunay Patunay Patunay

Ang Buhay sa Europe Noong

Gitnang Panahon



264

GAWAIN 24: Bumuo at Matuto

Batay sa mga naganap sa talakayan at pagtupad sa bawat gawaing inihanda, ano-ano ang kontribusyon ng sumusunod na pangyayari sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval?

Sumali sa pangkat at punan ang talahanayan ng mga kontribusyon ng mga nabanggit na pangyayari na nagbigaydaan sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval. Bawat pangkat ay gagawa ng powerpoint presentation at ilalahad ito sa klase.


Ang Paglakas ng Simbahang Katoliko Bilang

Isang Institusyon sa Gitnang Panahon

Kontribusyon Kontribusyon Kontribusyon Kontribusyon

Patunay Patunay Patunay Patunay

Ang Buhay sa Europe Noong

Gitnang Panahon



265


1. Ano ang kahalagahan ng mga pangyayari sa pag-usbong ng Europe noong Panahong Medieval sa kasalukuyan?

2. Paano nakatulong ang mga pangyayaring ito upang mapalaganap ang pandaigdigang kamalayan? Ipaliwanag

GAWAIN 25: Makasaysayang Paglalakbay

Punan ang graphic organizer ng angkop na impormasyon batay sa iyong mga naunawaan sa mga nakaraang aralin.

Ano ang kontribusyon ng iba-ibang panahon na tinalakay sa modyul na ito sa pag-unlad ng Pandaigdigang Kamalayan?

BINABATI KITA!

Mahusay mong nagampanan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at Unawain.

Ngayon ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa mga pangyayari na nagbigay-daan sa pag-usbong ng Europe sa Panahong Medieval. Tiyak na handa ka na para sa susunod na gawain.

Kabihasnang Klasikal sa Europe

Kabihasnang Klasikal sa America, Africa, at mga pulo

sa Pacific

Mga Mahahalgang Pangyayari sa

Panahong Medieval

Pag-unlad ng Pandaigdigang

Kamalayan

266

ILIPAT AT ISABUHAY

Natitiyak kong lubos na ang iyong kaalaman tungkol sa mga pangyayari sa daigdig sa mga Klasikal at Transisyonal na Panahon. Sa bahaging ito ng Modyul, ilalapat mo ang iyong mga natutuhan sa kasalukuyan. Ano nga ba ang kahalagahan ng mga paksang iyong pinag-aralan sa iyong buhay bilang isang indibidwal at bilang isang bahagi ng daigdig na iyong ginagalawan? Isagawa ang sumusunod na gawain.

GAWAIN 25: Video-Kasaysayan

Bumuo ng isang pangkat na may tatlo hangang apat na miyembro.Sundin ang GRASPS chart sa pagbuo ng isang video tungkol sa pagmamalaki

at pagpapahalaga sa isang pamanang Klasikal at Tansisyonal na panahon

Goal Makagagawa ng isang video na nagpapakita ng pagmamalaki at pagpapahalaga sa isang pamanang Klasikal at Transisyunal na Panahon

Bigyang-tuon ang mga sumusunod sa paggawa ng video:a. Komprehensibong pagpapakila sa isang pamana ng

Klasikal at Transisyonal na Panahonb. Pangangatuwiran ng pangangalaga sa nasabing

pamanac. Kahalagahan ng napiling pamana sa iyong henerasyon

Role Miyembro ng isang organisasyong pang-mag-aaral na may adbokasiyang ipaalam sa mga kapuwa mag-aaral ang kahalagahan ng mga pamanang Klasikal at Transisyonal na Panahon

Audience Mga kapuwa mag-aaral

Situation Magdaraos ng isang seminar tungkol sa pagpapahalaga sa mga pamanang Klasikal at Transisyunal na Panahon.

Product/Performance Video

Standards Ang video-kasaysayan ay mamarkahan batay sa sumusunod na pamantayan

266

ILIPAT AT ISABUHAY

Natitiyak kong lubos na ang iyong kaalaman tungkol sa mga pangyayari sa daigdig sa mga Klasikal at Transisyonal na Panahon. Sa bahaging ito ng Modyul, ilalapat mo ang iyong mga natutuhan sa kasalukuyan. Ano nga ba ang kahalagahan ng mga paksang iyong pinag-aralan sa iyong buhay bilang isang indibidwal at bilang isang bahagi ng daigdig na iyong ginagalawan? Isagawa ang sumusunod na gawain.

GAWAIN 25: Video-Kasaysayan

Bumuo ng isang pangkat na may tatlo hangang apat na miyembro.Sundin ang GRASPS chart sa pagbuo ng isang video tungkol sa pagmamalaki

at pagpapahalaga sa isang pamanang Klasikal at Tansisyonal na panahon

Goal Makagagawa ng isang video na nagpapakita ng pagmamalaki at pagpapahalaga sa isang pamanang Klasikal at Transisyunal na Panahon

Bigyang-tuon ang mga sumusunod sa paggawa ng video:a. Komprehensibong pagpapakila sa isang pamana ng

Klasikal at Transisyonal na Panahonb. Pangangatuwiran ng pangangalaga sa nasabing

pamanac. Kahalagahan ng napiling pamana sa iyong henerasyon

Role Miyembro ng isang organisasyong pang-mag-aaral na may adbokasiyang ipaalam sa mga kapuwa mag-aaral ang kahalagahan ng mga pamanang Klasikal at Transisyonal na Panahon

Audience Mga kapuwa mag-aaral

Situation Magdaraos ng isang seminar tungkol sa pagpapahalaga sa mga pamanang Klasikal at Transisyunal na Panahon.

Product/Performance Video

Standards Ang video-kasaysayan ay mamarkahan batay sa sumusunod na pamantayan

267

PAM

AN

TAYA

N4

32

1

NA

PAKA

HU

SAY

MA

HU

SAY

NA

LILI

NA

NG

NAG

SISI

MU

LA

Pags

usur

i sa

Pag-

unla

d ng

Pa

ndai

gdig

ang

Kam

alay

an

Kom

preh

ensi

bo a

t m

ahus

ay a

ng p

agsu

suri

sa p

ag-u

nlad

ng

Pand

aigd

igan

g Ka

mal

ayan

sa

pam

amag

itan

ng p

ag-

uugn

ay-u

gnay

ng

mga

sal

ik

at e

pekt

o ng

iba’

t iba

ng

pang

yaya

ri.

Nai

paki

ta a

ng m

ahus

ay

na p

agsu

suri

sa p

ag-

unla

d ng

Pan

daig

diga

ng

Kam

alay

an s

a pa

mam

agita

n ng

pa

guug

nay-

ugna

y ng

m

ga s

alik

at e

pekt

o ng

ib

a’t i

bang

pan

gyay

ari.

Hin

di g

aano

ng n

aipa

kita

an

g m

ahus

ay n

a pa

gsus

uri s

a pa

g-un

lad

ng

Pand

aigd

igan

g Ka

mal

ayan

sa

pam

amag

itan

ng p

ag-

uugn

ay-u

gnay

ng

mga

sal

ik

at e

pekt

o ng

iba’

t iba

ng

pang

yaya

ri.

Hin

di n

aipa

kita

ang

m

ahus

ay n

a pa

gsus

uri

sa p

ag-u

nlad

ng

Pand

aigd

igan

g Ka

mal

ayan

sa

pam

amag

itan

ng p

ag-

uugn

ay-u

gnay

ng

mga

sal

ik

at e

pekt

o ng

iba’

t iba

ng

pang

yaya

ri.

Pina

ghal

awan

ng

Dat

osIb

inat

ay s

a ib

a-ib

ang

salig

an a

ng m

ga k

aala

man

tu

lad

ng m

ga a

klat

, pah

ay-

agan

, vid

eo c

lips,

inte

rvie

w,

radi

o at

iba

pa.

Ibin

atay

sa

iba-

iban

g sa

ligan

ang

mga

im

porm

asyo

n ng

unit

limita

do la

man

g.

Ibin

atay

lam

ang

ang

salig

an n

g im

porm

asyo

n sa

bat

ayan

g ak

lat.

Wal

ang

bata

yang

pi

nagk

unan

. Ang

mga

im

porm

asyo

n ay

ga-

wa-

gaw

a la

man

g.

Kaal

aman

sa

Paks

aH

igit

na n

auun

awaa

n an

g m

ga p

aksa

. Ang

m

ga p

angu

hani

ng

kaal

aman

ay

naila

had

at n

aibi

gay

ang

ka-

hala

gaha

n. W

asto

at

mag

kaka

-ugn

ay a

ng

mga

impo

rmas

yon

sa

kabu

uan.

Nau

naw

aan

ang

paks

a.

Ang

mga

pan

guna

hing

ka

alam

an a

y na

ilaha

d ng

unit

di-w

asto

ang

ila

n. M

ay im

porm

asyo

n na

hin

di m

aliw

anag

ang

pa

gkak

alah

ad.

Hin

di g

aano

ng n

auna

waa

n an

g pa

ksa.

Hin

di la

hat n

g pa

ngun

ahin

g ka

alam

an a

y na

ilaha

d. M

ay m

ga m

alin

g im

porm

asyo

n at

hin

di

naiu

gnay

ang

mga

ito

sa

kabu

uang

pak

sa.

Hin

di n

auna

waa

n an

g pa

ksa.

Ang

mga

pa

ngun

ahin

g ka

alam

an a

y hi

ndi n

aila

had

at n

atal

akay

. W

alan

g ka

ugna

yan

ang

mga

pan

guna

hing

im

porm

asyo

n sa

kab

uuan

g ga

wai

n.

268

Org

anis

asyo

nO

rgan

isad

o an

g m

ga

impo

rmas

yon.

Ang

pr

esen

tasy

on n

g ga

wai

n ay

m

alin

aw n

a na

ipap

ahay

ag

at n

atat

alak

ay g

amit

ang

mak

abul

uhan

g po

wer

poin

t pr

esen

tatio

n.

Org

anis

ado

ang

mga

pak

sa

sa k

abuu

an a

t may

maa

yos

na p

rese

ntas

yon

ngun

it di

mas

yado

nag

amit

nang

m

aayo

s an

g po

wer

poin

t pr

esen

tatio

n.

Wal

ang

inte

raks

yon

at

ugna

yan

sa m

ga k

asap

i. W

alan

g m

alin

aw n

a pr

esen

tasy

on n

g m

ga

paks

a. M

ay o

wer

poin

t pr

esen

tatio

n. n

guni

t hin

di

naga

mit

at n

agsi

lbi l

aman

g na

pal

amut

i sa

pisa

ra

Hin

di o

rgan

isad

o an

g pa

ksa.

Mal

inaw

na

wal

ang

prep

aras

yon

ang

paks

a.

Pagk

amal

ikha

inM

alik

hain

ang

nag

awan

g vi

deo.

Buk

od s

a pr

ops a

t co

stum

e ay

gum

amit

ng

iba’

t iba

ng te

knol

ohiy

a tu

lad

ng s

ound

eff

ects

, dig

ital a

t visu

al

effec

ts u

pang

mag

ing

mak

atot

ohan

an a

ng

sena

ryo.

Mal

ikha

in a

ng n

abuo

ng

vide

o. G

umam

it ng

mga

pr

ops a

t cos

tum

e a

ng m

ga

nags

ipag

gana

p.

Hin

di g

aano

ng m

alik

hain

an

g vi

deo.

Gum

amit

ng

mga

pro

ps a

t cos

tum

e su

balit

hin

di g

aano

ng

angk

op s

a ka

nila

ng g

inaw

a.

Hin

di m

alik

hain

ang

ip

inak

itang

vid

eo.

Kula

ng s

a m

ga p

rops

at

cost

ume

upan

g m

agin

g m

akat

otoh

anan

ang

se

nary

o.

Tran

sisy

on s

a su

suno

d na

Mod

yul

Bin

igya

ng-t

uon

sa M

odyu

l na

ito

ang

pagt

alak

ay sa

mga

pan

gyay

ari

sa d

aigd

ig s

a K

lasi

kal a

t T

rans

isyo

nal n

a Pa

naho

n. N

akas

entr

o an

g pa

gtal

akay

sa

mga

kon

trib

usyo

n ng

baw

at k

abih

asna

n at

pan

gyay

ari

sa p

agbu

o ng

pan

daig

diga

ng k

amal

ayan

.

Mah

alag

ang

ikin

tal s

a is

ip a

ng m

ga b

agay

na

iyon

g na

tutu

han

dahi

l m

akat

utul

ong

ito

sa la

lo m

o pa

ng p

ag-u

naw

a sa

kas

aysa

yan

ng m

undo

. M

ahal

aga

rin

ang

mga

nat

alak

ay u

pang

map

ag-u

gnay

ang

sus

unod

na

pang

yaya

ri s

a ka

says

ayan

pat

ungo

sa

kasa

luku

yang

pan

ahon

.

268

Org

anis

asyo

nO

rgan

isad

o an

g m

ga

impo

rmas

yon.

Ang

pr

esen

tasy

on n

g ga

wai

n ay

m

alin

aw n

a na

ipap

ahay

ag

at n

atat

alak

ay g

amit

ang

mak

abul

uhan

g po

wer

poin

t pr

esen

tatio

n.

Org

anis

ado

ang

mga

pak

sa

sa k

abuu

an a

t may

maa

yos

na p

rese

ntas

yon

ngun

it di

mas

yado

nag

amit

nang

m

aayo

s an

g po

wer

poin

t pr

esen

tatio

n.

Wal

ang

inte

raks

yon

at

ugna

yan

sa m

ga k

asap

i. W

alan

g m

alin

aw n

a pr

esen

tasy

on n

g m

ga

paks

a. M

ay o

wer

poin

t pr

esen

tatio

n. n

guni

t hin

di

naga

mit

at n

agsi

lbi l

aman

g na

pal

amut

i sa

pisa

ra

Hin

di o

rgan

isad

o an

g pa

ksa.

Mal

inaw

na

wal

ang

prep

aras

yon

ang

paks

a.

Pagk

amal

ikha

inM

alik

hain

ang

nag

awan

g vi

deo.

Buk

od s

a pr

ops a

t co

stum

e ay

gum

amit

ng

iba’

t iba

ng te

knol

ohiy

a tu

lad

ng s

ound

eff

ects

, dig

ital a

t visu

al

effec

ts u

pang

mag

ing

mak

atot

ohan

an a

ng

sena

ryo.

Mal

ikha

in a

ng n

abuo

ng

vide

o. G

umam

it ng

mga

pr

ops a

t cos

tum

e a

ng m

ga

nags

ipag

gana

p.

Hin

di g

aano

ng m

alik

hain

an

g vi

deo.

Gum

amit

ng

mga

pro

ps a

t cos

tum

e su

balit

hin

di g

aano

ng

angk

op s

a ka

nila

ng g

inaw

a.

Hin

di m

alik

hain

ang

ip

inak

itang

vid

eo.

Kula

ng s

a m

ga p

rops

at

cost

ume

upan

g m

agin

g m

akat

otoh

anan

ang

se

nary

o.

Tran

sisy

on s

a su

suno

d na

Mod

yul

Bin

igya

ng-t

uon

sa M

odyu

l na

ito

ang

pagt

alak

ay sa

mga

pan

gyay

ari

sa d

aigd

ig s

a K

lasi

kal a

t T

rans

isyo

nal n

a Pa

naho

n. N

akas

entr

o an

g pa

gtal

akay

sa

mga

kon

trib

usyo

n ng

baw

at k

abih

asna

n at

pan

gyay

ari

sa p

agbu

o ng

pan

daig

diga

ng k

amal

ayan

.

Mah

alag

ang

ikin

tal s

a is

ip a

ng m

ga b

agay

na

iyon

g na

tutu

han

dahi

l m

akat

utul

ong

ito

sa la

lo m

o pa

ng p

ag-u

naw

a sa

kas

aysa

yan

ng m

undo

. M

ahal

aga

rin

ang

mga

nat

alak

ay u

pang

map

ag-u

gnay

ang

sus

unod

na

pang

yaya

ri s

a ka

says

ayan

pat

ungo

sa

kasa

luku

yang

pan

ahon

.

269

TALASALITAAN

Acropolis- ang burol at pinakamataas na lugar sa gitna ng lungsod-estado ng Athens at iba pang lungsod-estado ng Greece

Agora- ang gitna ng lungsod-estado ng isang bukas na lugar kung saan maaring magtinda o magtipon-tipon ang mga tao sa Greece

Barter- pakikipagpalitan ng produkto

Bourgeoise- mga mangangalakal at banker na bagaman may salapi ay hindi nabibilang sa mga lipi ng maharlika at kaparian

Guild- samahan ng mga taong nagtatrabaho sa magkatulad na hanapbuhay

Fief- lupang ipinagkakaloob ng lord sa vassal

Hellenes- tawag ng mga Greek sa kanilang sarili na hango sa salitang Hellas, isang lugar sa hilagang-kanluran ng Greece

Helot- mga bihag ng digmaan ng lungsod-estado ng Sparta na ginagawa nilang tagapagsaka ng kanilang malalawak na lupain

Kapapahan- tungkulin, panahon ng panunungkulan at kapangyarihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang Katoliko, gayundin sa kapangyarihang pampolitika bilang pinuno ng Estado ng Vatican

Krusada- ekspedisyong militar na inilunsad ng mga Kristiyanong Europeo laban sa mga Turkong Muslim upang mabawi ang Jerusalem sa kamay ng mga ito

Lay Investiture- isang seremonya kung saan binibigyan ng mga hari ang Obispo ng singsing at tauhan para sa kaniyang opisina

Manor- sentrong pangkabuhayan na pinamumunuan ng panginoong nakatira sa kastilyo

Mesoamerica- nangangahulugan ang katagang meso ng “gitna,” ang Mesoamerica ay rehiyon mula sa gitnang Mexico hanggang Gitnang America

Obsidian- isang maitim at kristal na bato na nabuo mula sa tumigas na lava na ginamit sa Teotihuacan sa paggawa ng kagamitan, salamin, at talim ng kutsilyo

Olmec- kauna-unahang kabihasnan sa Central America; nangangahulugan ang salitang Olmec na rubber people dahil sila ang kauna-unahang gumamit ng dagta ng mga puno ng rubber o goma

Ostracism- ang sistema ng pagtatakwil at pagpapatapon sa isang tao sa sinaunang Athens

Phalanx- tawag sa hukbong Greek na karaniwang binubuo ng hanggang 16 na hanay ng mga mandirigma

270

Piyudalismo- isang sistemang politikal, sosyo-ekonomiko, at militar na nakabase sa pagmamay-ari ng lupa.

Sibilisasyong Minoan-itinuturing na kauna-unahang sibilisasyong nabuo sa Aegean na nagsimula sa Crete mga 3100 BC o bago isilang si Kristo.

Teotihuacan- nangangahulugan ang katagang ito na “tirahan ng diyos” at isa ito sa mga unang kabihasnang nabuo sa Valley of Mexico

Tyrant- sa sinaunang kasaysayan, ito ay pinuno ng Athens na nagsusulong ng karapatan ng karaniwang tao at maayos na pamahalaan

Vassal- taong tumatanggap ng lupa mula sa lord

Villein- kasingkahulugan ito ng salitang serf; ito ang bumubuo ng masa ng tao noong Panahong Medieval. Nananatili silang nakatali sa lupang kanilang sinasaka at naglilingkod sa kanilang panginoong may lupa.

SANGGUNIAN

A. Aklat

Antonio, Eleanor D. Pana-Panahon III. Worktext para sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon. Kasaysayan ng Daigdig. Rex Bookstore. 856 Nicanor Reyes St. St. Manila Philippines. 1999.

Banks, James A. et al. World History. Adventures in Time and Place. Macmillan/McGraw-Hill 1221 Avenue of the Americas New York, New York 10020. 1997. pp. 192-218, 422-448.

Beck, Roger B. et al. A Modern History of the World. World History Patterns of Interaction. McDougal Little Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204. 1999 . 108-132, 138-166, 388-407

Boehm, Richard G. Our World’s Story. Harcourt Brace & Company, 6277 Sea Harbor Drive, Orlando Florida 32887-6777.1997. pp. 210-234, 236-266, 336-338.

Camagay, Ma. Luisa T. et al. Kabihasnan ng Daigdig Kasaysayan at Kultura. Vibal Publishing House, Inc. 1253 Gregorio Araneta Avenue, Quezon City. 2010. pp.

Farah, Mounir A. & Karls, Andrea Berens. World History: The Human Experience. Glecoe/McGraw-Hill, 936 Eastwind Drive, Westerviell, Ohio 43081. 1999. pp.

Mercado, Michael M. Sulyak sa Kasaysayan ng Daigdig. St. Bernadette Publish-ing House Corporation. 173 Rodriguez S. Ave. Kristong Hari, 1112 Quezon City. 2009. pp.

270

Piyudalismo- isang sistemang politikal, sosyo-ekonomiko, at militar na nakabase sa pagmamay-ari ng lupa.

Sibilisasyong Minoan-itinuturing na kauna-unahang sibilisasyong nabuo sa Aegean na nagsimula sa Crete mga 3100 BC o bago isilang si Kristo.

Teotihuacan- nangangahulugan ang katagang ito na “tirahan ng diyos” at isa ito sa mga unang kabihasnang nabuo sa Valley of Mexico

Tyrant- sa sinaunang kasaysayan, ito ay pinuno ng Athens na nagsusulong ng karapatan ng karaniwang tao at maayos na pamahalaan

Vassal- taong tumatanggap ng lupa mula sa lord

Villein- kasingkahulugan ito ng salitang serf; ito ang bumubuo ng masa ng tao noong Panahong Medieval. Nananatili silang nakatali sa lupang kanilang sinasaka at naglilingkod sa kanilang panginoong may lupa.

SANGGUNIAN

A. Aklat

Antonio, Eleanor D. Pana-Panahon III. Worktext para sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon. Kasaysayan ng Daigdig. Rex Bookstore. 856 Nicanor Reyes St. St. Manila Philippines. 1999.

Banks, James A. et al. World History. Adventures in Time and Place. Macmillan/McGraw-Hill 1221 Avenue of the Americas New York, New York 10020. 1997. pp. 192-218, 422-448.

Beck, Roger B. et al. A Modern History of the World. World History Patterns of Interaction. McDougal Little Inc. P.O. Box 1667, Evanston Illinois 60204. 1999 . 108-132, 138-166, 388-407

Boehm, Richard G. Our World’s Story. Harcourt Brace & Company, 6277 Sea Harbor Drive, Orlando Florida 32887-6777.1997. pp. 210-234, 236-266, 336-338.

Camagay, Ma. Luisa T. et al. Kabihasnan ng Daigdig Kasaysayan at Kultura. Vibal Publishing House, Inc. 1253 Gregorio Araneta Avenue, Quezon City. 2010. pp.

Farah, Mounir A. & Karls, Andrea Berens. World History: The Human Experience. Glecoe/McGraw-Hill, 936 Eastwind Drive, Westerviell, Ohio 43081. 1999. pp.

Mercado, Michael M. Sulyak sa Kasaysayan ng Daigdig. St. Bernadette Publish-ing House Corporation. 173 Rodriguez S. Ave. Kristong Hari, 1112 Quezon City. 2009. pp.

271

McCannon John. AP World History. Barrons Educational Series Inc. 250 Wireless Boulevard Hauppage New York 11788. 2010. pp. 58-61, 67-69.

Millard, Anne. The Usborne Book of World History. Usborne Publishing Ltd. 20 Garrick Street, London WC2E 9BJ. 1995. pp. 24-27, 42-45, 66-73, 86-91, 138-140.

Perry, Marvin. A History of the World. Houghton Miffin Company Boston, Mas-sahusetts USA. 1989. pp.

B. Module

Project EASE Araling Panlipunan III – Modyul 4: Ang Pagsibol ng Sibilisasyong Griyego

Project EASE Araling Panlipunan III – Modyul 5: Ang Pagsibol ng Imperyong Roman

Project EASE Araling Panlipunan III – Modyul 6: Sinaunang Africa

Project EASE Araling Panlipunan III – Modyul 7: Kabihasnang Klasikal sa Amerika at Pacifico

Project EASE Araling Panlipunan III – Modyul 8: Ang Simbahang Katoliko

Project EASE Araling Panlipunan III – Modyul 9: Ang Sistemang Piyudalismo

C. Websites

Colloseumhttp://ancientworld2009.wikispaces.com/file/view/coliseum.jpg/92540006/coliseum.jpg

Gregory Ihttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/97/Francisco_de_Zur-bar%C3%A1n_040.jpg

Gregory VIIh t t p : / / h i s t 2 6 1 5 . w i k i s p a c e s . c o m / f i l e / v i e w / G r e g o r y _ V I I - 1 . j p -g/251843136/174x220

Leo the Greathttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5b/Pope_St._Leo_IV.jpg

Lokasyon ng Digmaang Peloponnesianhttp://en.wikipedia.org/wiki/Peloponnesian

Map of Pacific Islandshttp://en.wikipedia.org/wiki/File:Pacific_Culture_Areas.jpg

272

Mapa ng Minoan at Myceneanhttp://franceschini.cmswiki.wikispaces.net/Ancient+Greece

Mapa ng Mycenean Greecehttp://en.wikipedia.org/wiki/File:Path3959-83.png

Migrasyon ng mga Austronesianhttp://en.wikipedia.org/wiki/Austronesian_peoples

Mauseleum in Timbuktuhttp://hopemarin.files.wordpress.com/2008/05/timbuktu2.jpg

Paglalarawan ng Digmaang Graeco-Persiahttp://althistory.wikia.com/wiki/Greek_Glory?file=GRECO-PERSIAN-WARS.gif

Paglalarawan kay Alexander the Greathttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ac/BattleofIssus333BC-mo-saic-detail1.jpg

Parthenonhttps://encrypted- tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcReawl5Xp8agCB- TODpqzMKAPIuktNE9yhizLwBds64yykmPzc7kg

Pisistratushttp://en.wikipedia.org/wiki/Cleisthenes

Pyramid of Kukulkanhttp://en.wikipedia.org/wiki/File:Chichen_Itza_3.jpg

Punic Warshttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/79/First_Punic_War_264_BC.png

Romulus and Remushttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6a/She-wolf_suckles_Ro-mulus_and_Remus.jpg

Ruta ng Kalakalang Trans-Saharahttp://northafricanhistory.wikispaces.com/file/view/timbuktu.jpg/112619921/timbuktu.jpg

Solonhttp://en.wikipedia.org/wiki/File:Solon2.jpg

grade 9 araling panlipunan learner's module

Documents