graduation research report
DESCRIPTION
This report contains my daylight in elementary schools research. The results and recommodations are combined in the Daylight-design strategy for elementary schools or is shown at graduation presentation panel..TRANSCRIPT
Hoofdmentor: dr. G.J. de Bruin - HordijkOntwerpmentor: ir. E.J.G.C. van DoorenGecommiteerde: ir. A.T.M. Westgeest
Afdeling: Building Technology Studio: Climate Design
Aantalpagina’s: 206
Datum: januari 2010
Auteur: Y.H. SchuuringStudienummer: 1330756
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
v verbetering van de visuele kwaliteit in onderwijsruimten door het optimaal benutten van daglichtin
D
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 1
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 2
januari 2010 Y. H. Schuuring
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 3
Voorwoord
Vooruligtdescriptievoormijnafstudeerproject:daglicht in onderwijsgebouwen onderbelicht.Detitelgeeftumisschienaleenideeoverderelevantie,deinhoudenhetonderzoek.
Erwordtmetdezescriptienaargestreefdomdematevandaglichtinonderwijsruimtenkwalitatiefteverbeteren.Ditkanopvelemanieren.Inditonderzoekiservoorgekozenommetdebasisparametersalsdegeometrievanhetlokaal,degrootteendepositievandaglicht-openingen,tekomentoteengoedevisuelekwaliteitinonderwijsruimten.Uiteindelijkwordenopbasisvanvariatieindeparametersontwerpvariantengemaaktenbeoordeeldaandegesteldeeisen.Ditlijktvrijeenvoudigennietheelerg vernieuwend.Tochblijktuitdepraktijkdatdevisuelekwaliteitinonderwijsruimtenvaakonderdemaatis.Metdeaanbevelingenwordteropeenrelatiefeenvoudigmanierdearchitectenenontwerpersaantezettentothetverbeterenvandevisuelekwaliteitinonderwijsruimten.
Ditafstudeeronderzoekwasnietmogelijkgeweestzonderdebegeleidingvande onderstaandepersonen:- TruusdeBruin-Hordijk,hoofdmentor- ElisevanDooren,ontwerpmentor
Ookwilikdepersonenbedankendiemijtoestemminghebbengegevenomhunscholenteonderzoeken.Inbijzonderbedankikdhr.P.ElemansvoorhethelpenvandeveldmetingenbijbasischooldeBolderik.
Alslaatstewilikmijnoudersenmijnvriendinbedankendiemijindezeafstudeertijdbijzonderhebbenondersteundengeadviseerd.
YdoSchuuring
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 4
Samenvatting
Ditonderzoekrichtzichopdaglichtinonderwijsruimten.Debijbehorendeonderzoeksvraagis:Hoe kan daglicht in onderwijsruimten worden verbeterd ten behoeve van het visueel comfort?
Omdezeonderzoeksvraagtebeantwoorden,wordenerverschillendeonderzoekengedaan.Ingrotelijnenbestaatdezeuit:- Onderzoeknaardevisuelekwaliteit inhedendaagseonderwijsruimten;- onderzoeknaardegrootteen positioneringvandaglichtopeningen;- onderzoeknaardegeometrievan onderwijsruimten.Omeengoedestructuurtewaarborgeninditonderzoek,wordtdevolgendeonderverdelinggemaakt:
- I Verkenning- II Onderzoek- III Ontwerp- IV Evaluatie
VerkenningTijdensdeverkenningiseenliteratuurstudiegemaakt.Erisonderzoekgedaannaarrelevanteonderzoeksstudiesennaardehuidigeregelsenwetgevinginzakedaglichtvooronderwijs-gebouwen.Hieruitblijkt,datdecriteriavoorhetbeoordelenvandevisuelekwaliteit,veelverdergaatdandeNederlandsenormenvoorschrijven.
Onderwijsruimten door de jaren heenInditdeelwordtereenbeeldgeschetstoverdeontwikkelingvanhetschoolhuisnaarhet schoolgebouwvandeafgelopen200jaar.
Hetschoolgebouwisindeafgelopentweeeeuwenergveranderd.Inde18ewerddeveranderingvanhetschoolhuisnaarhetschoolvertrekvoornamelijkbepaalddoordeinvoeringvanhetklassikaleonderwijs.Degeometrieendepositievandedaglicht-openingenwerdenbepaalddoordevisieophygiëneengezondheid.Aanheteindevande18eeeuwontwikkeldehetschoolvertrek,doorvernieuwdepedagogischeinzichten,zichnaareenschoolgebouw.Doordeuitvindingvanhetkunstlichtindeindustriëlerevolutie,werdenveelgebouwenniet
meerontworpenopgezondheid.Dezevernieuwdemaniervanverlichtinghaddekomende100jaarveelinvloedopdevormingvanonderwijsruimten,namelijkhetkunstlichtwassuperieuraandaglicht.Hierdooronstondindejaren80hetSickBuildingSyndrome.Hierbijzijnerinhetgebouwveelgezondheidsklachten,dienegatieveinvloedhebbenopdegezondheid,deconcentratieendewerkprestaties.
Omstreeks1990werdermeeraandachtgeschonkenaanleefbaarheid,gezondheidenduurzaambouwen.Hierdoorwerddaglichtweergebruiktalsontwerpparameter.
Daglicht in onderwijsruimtenDaglichtisessentieelvoordemens.Hetheefteengroteinvloedopdedagelijkseprocessenvandemens.Bovendienbeïnvloedthetdefysiologische,psychologische-enbiologischeaspecten,zoalsdeslaap–enwaakcyclus,hormoonfunctiesendecognitievefunctiesalsconcentratieenalertheid.
Ookinhetonderwijsspeeltdaglichteencrucialerol.Eengoedevisuelekwaliteitkandegroei,deprestatiesenverdereontwikkelingvanhetkindpositiefbeïnvloeden.Helaaszijnertegenwoordigveelonderwijs-gebouwen,dieeenslechtevisuelekwaliteithebben.Vaakwordtditbepaalddoortegroteenslechtgepositioneerdedaglichtvoorzieningen.Ditleidttevenstottemperatuuroverschrijdingindezomer,voor-ennajaar.Vaakisdeoorzaakdatertijdenshetontwerpgeengoededaglichtstrategieënzijngebruikt.Omgoedgebruiktemakenvandaglichtinonderwijsruimtenisenigebasiskennisoverdevisuelekwaliteitnodig.
TheorieInhethoofdstuktheoriewordtdecomplexiteitvanbeterdaglichtzichtbaar.Wantvoordebeoordelingvandaglichtisergrofwegeentweedelingtemakeninhetaspectvisuelekwaliteit.Devisuelekwaliteitmaaktonderscheidttussendevisueleprestatieenhetvisueelcomfort.Tabel1toontdecriteriavoorhetbepalenvandevisueleprestatieenhetvisueelcomfort.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 5
OnderzoekTabel3tot5gevenderandvoorwaardenvoordebeoordelingvandemeetbareaspecten.
verlichtingssterkte op het horizontale vlak
opletten min. 300 lux.
schrijven, lezen etc. min. 300 lux.
beeldschermgebruik min. 300 lux.
verlichtingssterkte op het verticale vlak
algemeen min. 1000 lux.
op het bord min. 500 lux.
uniformiteit van de verlichtingssterkte
ratio algemeen Emin / Emax>0,5
luminantie aanbevolen (cd/m2)
minimale luminantie 40
maximale luminantie <1000
luminanties op de wanden 40-157
lezen schrijven en praten 40-60
gebieden voor taken 45-105
beeldscherm gebruik 40-65
luminantie aanbevolen (cd/m2)
papier:werkplek 3:1/1:3
maximale luminantie 1:10/10:1
luminanties op de wanden 1:40/40:1
daglichtfactor
te onderzoeken scholen 3-5 %
simulaties 4 - 6 %
Omdedaglichtkwaliteitinscholentekunnenbeoordelen,zijnerdiversescholenbekekenenonderzocht(figuur01totenmet04).Dezeprojectenzijngekozen,omdatertijdenshetontwerpdaglichtstudieszijnverricht,hetgebouweenscholenprijsheeftontvangenofhetgebouw
visuele kwaliteit
visuele prestatie visueel comfort
verlichtingssterkte voorkomen van verblinding
uniformiteit van de verlichtingssterkte
uitzicht
luminantie het geven van oriëntatie
luminantieverhouding
daglichtfactor
reflectiecoëfficiënt
Hetaspectvoorkomenvanverblinding,wordtbepaaldaandehandvanhetoverschrijdenvandeluminantieverhoudingen.
Devisuelekwaliteitiseenfysiologisch-enobjectiefaspect,datwordtbepaaldaandehandvanveldmetingen.Hetvisueelcomfortiseen(gedeeltelijk)psychologischensubjectiefaspectenwordtgetoetstaandehandeengebruikersonderzoek.
Omeenruimtetekunnenbeoordelenoftekomentoteengoedverlichtingsplan,ishetnodigkennistehebbenvandetakendieplaatsvindeninhetlokaal.Wantelketaakvereisteeneigenlichtbehoefte.Alsrandvoorwaardenvoordevisuelekwaliteitwordttabel2gebruikt.
taak voor de docent
voor de leerling
standaard (verlichtingssterkte)
voor de klas algemeen
1 schrijvenophetschoolbord
lezenenovernemenwatophetbordgeschrevenwordt
500lux(verticaal)
200lux
2 sprekenvoordeklas
oplettenwatdedocentvertelt
300lux 300lux
3 tonenvaneenpresentatie
kijkennaarprojectieoftvscherm
300/10lux 10lux
4 oplettenwanneerdeklaseentaakuitvoert
schrijven,lezen,tekenen,etc.
300lux 300lux
5 beeldschermwerkbegeleiden
kijkennaareenbeeldschermenoppapier
50lux 300luxbovendepc’s
6 voorbereidenofuitwerkenvanlessen
nietaanwezig 300lux 50lux
tabel 1: de beoordelingsaspecten voor de visuele kwaliteit
tabel 3: de beoordelingsaspecten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak [11]
tabel 4: de beoordelingsaspecten voor de verlichtingssterkte op het verticale vlak
tabel 5: de beoordelingsaspecten voor de uniformiteit van de verlichtingssterkte [18]
tabel 6: de beoordelingsaspecten luminanties [18]
tabel 7: de beoordelingsaspecten luminantiesverhoudingen [30]
tabel 8: de beoordelingsaspecten daglichtfactor [21]
tabel 2: de beoordelingsaspecten voor de visuele kwaliteit [11]
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 6
O l ht h l 2 04 O l ht h l 2 03 B ld ik 1 04 B ld ik 1 05 V t h l 1 03 Cl 1 11 Cl 1 07openluchtschool voor het gezonde kind bolderik claercamp
Openluchtschool, 2.04 Openluchtschool, 2.03 Bolderik, 1.04 Bolderik, 1.05 Vensterschool, 1.03 Claercamp, 1.11 Claercamp, 1.07.rij 1 15,3 15,8 9,9 2,3 1,8 12,9 18,5rij 2 10,3 10,7 6 1 1 5,8 5,7rij 2 10,3 10,7 6 1 1 5,8 5,7rij 3 3,2 6 7,2 4 0,8 2,8 3,3rij 4 3,2 6 5,2 1,8 0,8 2,8 2,8
D li htf t d d ht l k l20
Daglichtfactor voor de onderzochte lokalen
18
20
Daglichtfactor voor de onderzochte lokalen
16
18
20
Daglichtfactor voor de onderzochte lokalen
15,314
16
18
20
Daglichtfactor voor de onderzochte lokalen
15,3
10 712
14
16
18
20
Daglichtfactor voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
15,3
10,7
10
12
14
16
18
20
DF
Daglichtfactor voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
B ld ik 1 04
15,3
10,3
10,7
9,97,28
10
12
14
16
18
20
DF
Daglichtfactor voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
15,3
10,3
10,7
9,9
6
7,2
6
8
10
12
14
16
18
20
DF
Daglichtfactor voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Cl 1 0
15,3
10,3
3,2
10,7
9,9
6
7,2
5,244
6
8
10
12
14
16
18
20
DF
Daglichtfactor voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.
15,3
10,3
3,2
3,2
10,7
9,9
6
7,2
5,2
2,3
1
4
1,82
4
6
8
10
12
14
16
18
20
DF
Daglichtfactor voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.
15,3
10,3
3,2
3,2
10,7
9,9
6
7,2
5,2
2,3
1
4
1,8
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
DF
Daglichtfactor voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.
15,3
10,3
3,2
3,2
10,7
9,9
6
7,2
5,2
2,3
1
4
1,8
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
1 2 3 4
DF
meetpunten
Daglichtfactor voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.
15,3
10,3
3,2
3,2
10,7
9,9
6
7,2
5,2
2,3
1
4
1,8
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
1 2 3 4
DF
meetpunten
Daglichtfactor voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.
figuur 01: Openluchtschool lokaal 2.04 en 2.03
figuur 02: de Bolderik lokaal 1.04 en 1.05
figuur 03: de Vensterschool lokaal 1.03
figuur 04: de Claercamp lokaal 1.11 en 1.07
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
79007900
79007900
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
79007900
79007900
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
79007900
79007900
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
79007900
79007900
diepte
Y-richtin
g
X-richting breedte
Y-richtin
g
X-richting 7150
7150
7050
Y-richtin
g
X-richting 8000
7050
Y-richtin
g
X-richting 8000
7050
Y-richtin
g
X-richting 8000
7050
Y-richtin
g
X-richting 8000
7150
Y-richtin
g
X-richting 7150
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
79007900
79007900
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
79007900
79007900
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
7900
7900
7900
7900
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
7900
7900
7900
7900
eenhistorischeschooltypeis.
Detheoretischecriteriazijnvertaaldnaarpractischemeetmethoden.Zoisdehorizontaleverlichtingssterkteaandehandvaneen16puntsrastergemeten,opeenhoogtevan600mm.Ditrastergeefteenrealistischbeeldvandeverlichtingssterkteophetwerkvlak.Dit,omdatdeleerlingenvrijwelnooiteenpermanentewerkplekhebben.
Integrale resultatenHetislastigdescholenonderlingenintegraaltebeoordelen.Ditheefttemakenmetdeverschillendemeettijdstippen.Hierdoorishelderheidvandehemelkoepelnietgelijk.
Bovendienzijnveellokalenvoorzienvangroteplantenvoorderamenentekeningenopderamen.Tercontrole,isdatavanSatel-light[31]gebruikt.Satel-lightgeeftnamelijkdegemiddeldehoeveelheidverlichtingssterkteinhetvrijeveldbuiten,vooreenbepaaldejaar-endagperiodeoverdejaren1995tot2000.
Grafiek1en2tonendeverlichtingssterkteophethorizontalevlakvoordeonderzochtelokalenindewinterendezomer.Allelokalenvoldoeninwinteraandegesteldecriteria,metuitzonderingvandeBolderik(lokaal1.05)endeVensterschool(lokaal1.03).Indezomervoldoenallelokalen.Deuniformiteitvandeverlichtingssterktevarieertsterk.Dithangtprimairafvandehoeveeloriëntaties,diehetlokaalverlichtenendeverhoudingenvandedaglichtopeningen.
DelokalenvandeBolderik(1.04+1.05),deVensterschool(1.03)endeClaercamp(1.11)tonenonvoldoendeuniformiteitinhorizontaleverlichtingssterkte.
Grafiek3toontdedaglichtfactorenvoordeonderzochtescholen.Debolderik(lokaal1.05)endeVensterschool(1.03)toneneentelagedaglichtfactor.
Integrale besprekingAlleonderzochtelokalenhebbenverschillendegeometrieën,zijngelegenaanverschillendeoriëntatiesenhebbenvoordedaglichtopeningenanderegroottenenposities.Voordezescholenzijnovereenkomstigeuitgangs-punten,dievooreengoededaglichtkwaliteitin
grafiek 1: meetresultaten voor de daglichtfactor voor de onderzochte scholen
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 06
lokaal: positie luminantie luminantie verhouding
Openluchtschool voor het Gezonde kind
2.04 glasvlak 1170 cd/m2 1:30
vloer 38 cd/m2
2.03 glasvlak 611 cd/m2 1:38
vloer 16 cd/m2
de Bolderik 1.04 vloer 3 cd/m2 1:10
glasvlak 29 cd/m2
1.05 vloer 1 cd/m2 1:12
glasvlak 12 cd/m2
Venster-school
1.03 vloer 3 cd/m2 1:42
glasvlak 126 cd/m2
Claercamp 1.11 plafond 74 cd/m2 1:21
glasvlak 1554 cd/m2
1.07 vloer 22 cd/m2 1:55
glasvlak 1220 cd/m2
O l ht h l 2 04 O l ht h l 2 03 B ld ik 1 04 B ld ik 1 05 V t h l 1 03 Cl 1 11 Cl 1 07openluchtschool voor het gezonde kind bolderik claercamp
Openluchtschool, 2.04 Openluchtschool, 2.03 Bolderik, 1.04 Bolderik, 1.05 Vensterschool, 1.03 Claercamp, 1.11 Claercamp, 1.07.rij 1 390 1027 640 76 242 1830 2002rij 2 623 677 290 30 63 676 738rij 2 623 677 290 30 63 676 738rij 3 480 630 275 46 35 441 473rij 4 722 606 183 92 16 338 440
V li hti t kt h t h i t l l k d d ht l k l2500
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen2500
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
2000
2500
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
2000
2500
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
1500
2000
2500
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.041500
2000
2500
DF
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
B ld ik 1 04
1000
1500
2000
2500
DF
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
722677
1000
1500
2000
2500
DF
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Cl 1 0
623480
722677
640500
1000
1500
2000
2500
DF
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.
390
623480
722677
640290 275
18376 46
500
1000
1500
2000
2500
DF
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.
390
623480
722677
640290 275
18376 30 4692
0
500
1000
1500
2000
2500
DF
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.
390
623480
722677
640290 275
18376 30 4692
0
500
1000
1500
2000
2500
1 2 3 4
DF
meetpunten
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.
390
623480
722677
640290 275
18376 30 4692
0
500
1000
1500
2000
2500
1 2 3 4
DF
meetpunten
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.O l ht h l 2 04 O l ht h l 2 03 B ld ik 1 04 B ld ik 1 05 V t h l 1 03 Cl 1 11 Cl 1 07
openluchtschool voor het gezonde kind bolderik claercamp Openluchtschool, 2.04 Openluchtschool, 2.03 Bolderik, 1.04 Bolderik, 1.05 Vensterschool, 1.03 Claercamp, 1.11 Claercamp, 1.07.rij 1 3445 9082 6908 1270 2644 7416 8205rij 2 5481 5950 3098 508 696 2735 3945rij 2 5481 5950 3098 508 696 2735 3945rij 3 4228 5533 2946 762 371 1841 1893rij 4 6368 5324 1981 1574 185 1376 1788
V li hti t kt h t h i t l l k d d ht l k l10000
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
9000
10000
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
8000
9000
10000
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
7000
8000
9000
10000
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
6368595069086000
7000
8000
9000
10000
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
5481
636859506908
5000
6000
7000
8000
9000
10000
DF
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
B ld ik 1 0454814228
636859506908
4000
5000
6000
7000
8000
9000
10000
DF
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
3445
54814228
636859506908
3098 29463000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
10000
DF
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Cl 1 03445
54814228
636859506908
3098 2946
19812000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
10000
DF
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.3445
54814228
636859506908
3098 2946
19811270
508762
1574
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
10000
DF
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.3445
54814228
636859506908
3098 2946
19811270
508762
1574
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
10000
DF
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.3445
54814228
636859506908
3098 2946
19811270
508762
1574
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
10000
1 2 3 4
DF
meetpunten
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.3445
54814228
636859506908
3098 2946
19811270
508762
1574
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
10000
1 2 3 4
DF
meetpunten
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte lokalen
Openluchtschool, 2.04
Openluchtschool, 2.03
Bolderik, 1.04
Bolderik, 1.05
Vensterschool, 1.03
Claercamp, 1.11
Claercamp, 1.07.
grafiek 2: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte scholen in de winter (meting)
grafiek 3: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor de onderzochte scholen in de zomer, aan de hand van data (Satel-light )
tabel 9: meetresultaten voor de luminanties en de maximale luminantie verhoudingen, positie gekeken vanuit de leerkracht
onderwijslokalenzorgen,dezezijn:dedaglichtopeningen,daglichtvanuitmeerdereoriëntatiesendegeometrie.Degrootteenpositievandedaglichtopeningenbepaleninprincipedehoeveelheiddaglichtinhetlokaal.Groteenbrededaglichtopeningen,vanuitéénoriëntatie,zorgenvoorveelverlichtingssterkteinhetlokaal,maargevendaarentegeneenmindergoedeuniformiteit.DeBolderik(1.03)toonteenhooggeplaatste,gevelbrededaglichtopening.Hiermeekomthetdaglichtdiepenbreedinhetlokaal.DeVensterschooltoontrelatiefsmalleverdiepingshogedaglichtopeningen,welkehetlokaalslechtsplaatselijkvandaglichtvoorzien.Ditresulteertinslechteuniformiteit.
Daglichtvanuitmeerdereoriëntatieszorgtdathetlokaalalshelderwordtervaren.Hierbijisdeuniformiteitvandeverlichtings-sterkteisgoed,zoalsbijdeOpenluchtschoolvoorhetGezondekind.Bijlokalen,waarbijdedaglichtopeningenaanelkaargrenzen,wordteenmindergoedeuniformiteitverkregen.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 07
Hetheeftdevoorkeurdedaglichtopeningenintegengestelderichtingteplaatsen.Daglichtopeningendiedaglichtindirectinhetlokaalbrengen,zorgenvrijwelnietvoorverhogingvandeverlichtingssterkte.
Degeometrievanlokalenkanhetdaglichtinderuimtevergroten.Hetlokaal1.04vandeBolderikheefteenschuinoplopendplafond,ditzorgtvooreenprettigerervaring.Ditnietalleen.Hetverbeterddedaglichtreflectieinhetlokaal.Ditkomtomdathetreflecterendoppervlaktewordtvergroot.
Integrale conclusie
- De hoogte van de daglichtopeningen bepaalt de reikdiepte van het daglicht in lokalen;
- daglicht vanuit meerdere oriëntaties doen het lokaal als helder ervaren;
- daglicht vanuit twee tegenover gestelde richtingen (twee zijden) geeft een betere uniformiteit, dan lokalen waarbij daglicht komt uit aansluitende oriëntaties;
- daglicht indirect verkregen in het lokaal, door bijvoorbeeld een transparante gang, geeft vrijwel geen verhoging van de horizontale verlichtingssterkte
- het heeft de voorkeur geen overbodig grote daglichtopeningen te gebruiken;
- door onderscheid te maken in openingen voor daglicht en openingen voor uitzicht wordt er bewust en strategisch omgegaan met daglicht;
- raamstroken zorgen voor een betere verdeling van daglicht in het lokaal;
- raamblokken zorgen voor plaatselijk daglicht in het lokaal;
- lokalen met een schuin aflopend plafond richting de daglichtopeningen geven minder mogelijkheid tot reflectie van daglicht in het lokaal;
- lokalen met een schuin oplopend plafond richting de daglichtopeningen voorzien het lokaal beter en dieper van daglicht.
OntwerpDeconclusiesvandeveldstudiesenhetliteratuuronderzoekvormendebasisvoordedaglichtstrategie.Dezeisopgedeeldinvijfthema’s:- gebruikersfactoren- oriëntatie- positie- ruimtelijkegeometrie- materialen.Perthemawordenervuistregelsgegeven.Dezevuistregelsdienenalsleidraadtijdenshetontwerpen.
Gebruikersfactoren- Stem de hoeveelheid daglicht op de gebruikerstaken af
- Let op het onderscheid tussen daglichtopeningen en ramen
Oriëntatie- Zorg voor een uniforme daglichtverdeling (figuur 05)
- daglichtopeningen, geplaatst op tegenovergestelde oriëntaties geven de beste uniformiteit in verlichtingssterkte (figuur 06).
x
x
figuur 05: Daglicht vanuit twee oriëntaties.Het lokaal wordt als helder ervaren.Dit geeft een goede uniformiteit in verlichtingssterkte.
figuur 06: Daglicht vanuit twee oriëntaties, waarvan één indirect. Het lokaal wordt als redelijk helder ervaren. Dit geeft een redelijke uniformiteit in verlichtingssterkte.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 08
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
- Voorkom verblinding Plaatsdedaglichtopeningenophetoostenen westenhoogindegevel(figuur07). Hetzuidengeeftvanwegedestandvandezon geenverblinding.
- Oriënteer het grootste oppervlak op het zuiden Hiermeewordtverblindingvoorkomen. Bovendienvermindertditdehoeveelheid warmtestralingophetoostenenzuiden, deorientatiemetdehoogstewarmtestraling indezomer.Indewinterheefthetzuidende hoogstewarmtestralingenwordthierdoorhet lokaalverwarmd(figuur08).
Positie- positioneer geen daglichtopeningen waar het niet nodig is
- positioneer de daglichtopening hoog in gevel (figuur 09)
- vermijd onnodig grote daglichtopeningen
- geef horizontale daglichtopeningen de voorkeur boven verticale daglichtopeningen
figuur 07: voorkomen van verblinding
figuur 08: voorkom het overproportioneren van daglichtopeningen op het oosten en westen
figuur 09: plaats de daglichtopeningen hoog in de gevel
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚15:00
20˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 09
Ruimtelijke geometrie- zorg dat het daglicht gereflecteerd wordt
- vergroot het reflecterend oppervlak
- Volg de baan van de zon
- Vermijd horizontale daklichten (figuur 10)
- Gebruik verticale daklichten (figuur 11)
Materialen- gebruik lichte diffuus gekleurde materialen
OntwerpstudiesOmdedaglichtstratietetoetsen,zijner29ontwerpstudiesgemaakt.Debasisvoordezeontwerpstudieszijndevuistregels.Desimulatieszijngemaaktopdevolgendedata:Winter: 21decemberom14:30uurmet eenbewolktehemelkoepelNajaar: 21juniom14:30uurmeteen bewolktehemelkoepelDezetijdsperiodengeveneenindicatieoverdevisuelekwaliteitineenonderwijsruimte.
Voordeontwerpstudieswordtuitgegaanvaneenstandaardlokaalvan50m2.
Detoetsingscriteriavoordeontwerpstudieszijn:- Daglichtfactor;- uniformiteitvanverlichtingssterkte;- luminantieenluminantieverhoudingen.
Deontwerpstudieszijnalsvolgtgecategoriseerd:- daglichtvanuitéénoriëntatie;- daglichtvanuittweeoriëntaties;- daglichtvanuitmeerdereoriëntaties.
Conclusies ontwerpDebestestudiesvoordaglichtvanuitéénoriëntatiezijn:- onderzoeksstudie5.1- onderzoeksstudie8.1Debestestudiesvoordaglichtvanuittweeoriëntatieszijn:- onderzoeksstudie2.2- onderzoeksstudie3.1- onderzoeksstudie4.4- onderzoeksstudie5.2- onderzoeksstudie6.4- onderzoeksstudie8.2Debestestudiesvoordaglichtvanuitmeerdereoriëntatieszijn:- onderzoeksstudie2.3- onderzoeksstudie3.2- onderzoeksstudie5.3- onderzoeksstudie6.5- onderzoeksstudie7.3- onderzoeksstudie8.3
figuur 12: voorkom het overproportioneren van daglichtopeningen op het oosten en westen
figuur 11: gebruik verticale daklichten
figuur 10: vermijd horizontale daklichten
ßß
L LL
L
L
LLL
L
L
E
E
LL
ßß
L LL
L
L
LLL
L
L
E
E
LL
15˚
35˚
60˚
Z 12:30
35˚
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
Z 12:30
35˚
15˚
35˚
60˚
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
15˚
35˚
60˚
Z 12:30
35˚
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
Z 12:30
35˚
15˚
35˚
60˚
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 10
Inhoudsopgave
Voorwoord............................................................ 3
Samenvatting....................................................... 4
Symbolenlijst........................................................ 13
DEEL I: VERKENNING
1. Inleiding............................................................... 15 1.1 Aanleiding 15 1.2 Probleemstelling 15 1.3 Afbakening 15 1.4 Doelstelling 15 1.5 Opzet 16 1.6 Opbouw 16
2. Daglicht en onderwijsgebouwen.......................... 17 2.1 Schoolgebouwenvan1800totheden 17 2.2 Daglichtenonderwijsruimten 25 2.3 Daglichtstrategie 25
3. Daglicht............................................................... 26 3.1 Watisdaglicht? 26 3.2 Hetvisuelesysteemvandemens 27 3.3 Hemelkoepel 27
4. Theorie................................................................. 28 4.1 Visuelekwaliteit 28 4.2 Visueleprestatie 28 4.3 Visueelcomfort 33 4.4 Randvoorwaarden 44
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 11
DEEL II: ONDERZOEK
5. Methode............................................................... 37 5.1 Verlichtingssterkte 37 5.2 Luminantieenluminantieverhoudingen 40 5.3 Reflectiecoëfficient 41 5.4 Verblinding 41 5.5 Daglichtfactor 42 5.6 Instrumententerbeoordelingvandevisuelekwaliteit 42
6. Veldmetingen.............................................................. 44 6.1 Teonderzoekenonderwijsgebouwen 44 6.2 EersteOpenluchtschoolvoorhetGezondeKind 45 Algemeen Resultaten Bespreking Conclusies Aanbevelingen 6.3 OpenbareBasisschooldeBolderik 70 Algemeen Resultaten Bespreking Conclusies Aanbevelingen 6.4 Vensterschool Oosterpark 89 Algemeen Resultaten Bespreking Conclusies Aanbevelingen 6.5 ProtestantChristelijkeBasischooldeClaercamp 105 Algemeen Resultaten Bespreking Conclusies Aanbevelingen
6.6 Integralebespreking 128 6.7 Integraleconclusies 129
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 12
DEEL III: ONTWERP
7. Ontwerp 131 7.1 Ontwerpuitgangspunten 131 7.2 Randvoorwaarden 131 7.3 Simulatiestudies 131 7.4 Daglichtstrategie 131 7.5 Ontwerpstudies 131
DEEL IV: EVALUATIE8. Conclusies en aanbevelingen...................................... 159 8.1 Conclusiesonderzoek 159 8.2 Conclusiesontwerp 159 8.3 Aanbevelingen 159 8.4 Evaluatie 159
9. Literatuurlijst....................................................... 161 9.1 Literatuur 161 9.2 Rapporten 161
BIJLAGEN..................................................................... 162 BIJLAGEI: ResultatenEersteOpenluchtschoolvoorhetGezondeKind 167 BIJLAGEII: ResultatenOBSdeBolderik 167 BIJLAGEIII: ResultatenVensterschoolOosterpark 173 BIJLAGEIV:ResultatenPCBSdeClaercamp 177 BIJLAGEV: Vragenlijstgebruikersonderzoek 183 BIJLAGEVI: Antwoordenlijstgebruikersonderzoek 189 BIJLAGEVII: Resultatenontwerpstudies 191 BIJLAGEVIII:Eisenvoordaglichtinonderwijsgebouwen 206
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 13
Symbolenlijst
A Oppervlakte [m²]
Ag Oppervlaktevanhetglas [m²]
DFgem Gemiddelde daglichtfactor [%]
DF Daglichtfactor [%]
DGI DaylightGlareIndex
E Verlichtingssterkte [lux]
Egem Gemiddeldeverlichtingssterkte [lux]
Emax Maximaleverlichtingssterkte [lux]
Emin Minimaleverlichtingssterkte [lux]
Ei Interneverlichtingssterkte [lux]
Ev Verticaleverlichtingssterkteophetoog [lux]
Evv Verticaleverlichtingssterkteinhetvrijeveld [lux]
L Luminantie [cd/m²]
Lb Luminantievandeachtergrondnaardebron [cd/m²]
Ls Luminantievandebrondatschittert [cd/m²]
Lw Luminantiebinnenhetraamvlak [cd/m²]
n Aantalmeetpunten
PGSV PredictedGlareSensationVote
Y Breedte [m]
X Lengte [m] α Hellingshoekvandekijkrichtingtenopzichtevanhet [°] Horizontalevlak
Ф Hoekvandezichtbarehemel [°]Фw Factordieweergeefthoedeopbouwvande daglichtopening is
ρ Gemiddeldereflectiefactorvandeomringende [%] oppervlakken
ω Ruimtehoek [°]
100, , · Ω, 0,0, ·
0,25ΣLω
·
,2 0, 0, 0,1 ,2
· Φ1 Φ
∑ 100%
100%
,2 52,2 10100%
12
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 14
DEE
L I:
VER
KEN
NIN
G
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 15
1. Inleiding
1.1 AanleidingDeafgelopenjarenisveelonderzoekgedaannaardaglichtinonderwijsgebouwen.Dit,omdatdaglichteengroteinvloedheeftophetwelzijn,destemmingendegezondheidvandegebruikers.Daglichtheefteengroteinvloedopdedagelijkseprocessenvandemens.Hetbeïnvloedtdefysiologische,psychologische-enbiologischeaspectenvandemens,zoalsdeslaap–enwaak-cyclus,dehormoonfunctiesencognitievefunctiesalsconcentratieenalertheid.Daglichtisdusvanessentieelbelangvoorhetpresterenengoedfunctionerenvanhetmenselijklichaam.Doordebiologischekloktebeïnvloeden:dooropjuistewijzeentijdvoldoendedaglichttoetedienen,kunnendeprestatiesenhetwelzijnvandegebruikersvangebouwenwordenverbeterd.
Voldoendedaglichtineenonderwijsruimtekangedurendehetjaarresultereninverminderingvankunstlicht.Ditheefttevensverminderingvandeinternewarmtelasttotgevolg.Vanuitenergetischoogpuntisditaantrekkelijkenbovendienleidthettotverminderingvandekoellastindezomer.
1.2 ProbleemstellingTegenwoordigblijktdatveelbasisscholenkampenmeteenslechtbinnenklimaat.Ditkomt,omdatscholenwordenontworpenmetbeperktbudget.Dehogeplafondszijnverdwenenendehoeveelheiddaglicht,doordegroteramenzijningewisseldvoorgemeenschappelijkeschoenen-dozen.Delokalenzijnvaakvoorzienvangrotedaglichtoppervlakken,wordenvoorzienvanmechanischeventilatieenvoldoendekunstlichtwateen‘gezond’binnenklimaatoplevert.[1]Vaakwordtditbepaalddoortegroteenslechtegepositioneerdedaglichtvoorzieningen.Ditleidttevenstottemperatuuroverschrijdingindezomer,voor-ennajaar.
Tegenwoordigwordtdenadrukveelalgelegdopgoedkoopbouwenengoedisoleren.Waardoordegevelsvanscholensteedsdichterworden.Vanuitditoogpuntishetinteressantomteonderzoekenhoedevisuelekwaliteitinonderwijs-ruimtenkanwordenverbeterd.
Kinderenindeleeftijdvan5tot18jaar spenderenomgeveer20%vanhunleveninonderwijsgebouwen.Methetfeitdatkinderenerg
gevoeligzijnvooreenslechtbinnenklimaat,ishetergbelangrijkdathierveranderinginkomt.
Hetdoetblijkendaterteweinigaandachtwordtbesteedaandaglichtstrategieën.Hierdoorwordendeprestatiesnietoptimaalbenut.Metaldezefeitenoverdaglichtinonderwijslokalenishetinteressantomhetvolgendeteonderzoeken:
Hoe kan daglicht in onderwijsruimten worden verbeterd ter behoeve van het visueel comfort?
1.3 AfbakeningDitonderzoekbeperktzichtothettoetsenvandetheorieruimteninhetbasisonderwijs.Onderwijsruimtenwaarpraktijkgerichtonderwijswordtgevolgd,komenvoorditonderzoeknietinaanmerking.Ookzalalleenwordengekekennaardeinvloedenvandaglichtopdevisuelekwaliteitinstandaardlokalen.
Hetvisueelcomfortineenlokaalismoeilijkteonderzoeken.Ditkomt,omdatditgedeeltelijkeensubjectiefaspectis.Omtochinzichttekrijgeninhetvisueelcomfortvandeonderzochtelokalen,isgevraagdofdedocentenbereidzijneenvragen-lijstintevullenoverhetvisuelecomfortvanhetlokaal,waarinzijdoceren.Omdatperlokaalmaximaaltweeleerkrachtendocerenkunnenderesultatennietalssignificantworden beschouwd.
Voordeontwerpvariantenzullengeen temperatuuroverschrijdingberekeningenwordengemaakt.Alsindicatievoordetemperatuuroverschrijdingengeldtderatiotussenhetoppervlakvandegevelendedaglichtvoorzieningen(WWR).Metdezemaatregelwordterduidelijkonderscheidgemaakttussendekwaliteitendekwantiteitvandaglichtinhetlokaal.
1.4 DoelstellingDedoelstellingvanditonderzoekisombijarchitectenenontwerperseenbewustzijntedoenlatenontstaanoverdeinvloedenvandaglichtinonderwijsgebouwen.Alseindproductzullendiverseontwerpvariantenwordenverwerktineendaglichtstrategievoordevisuelekwaliteitinonderwijsruimten.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 16
1.5 OpzetHetonderzoekisgestartmeteengrondigeliteratuurstudie.Vanuitdezestudiewordendedefinitiesvandevisuelekwaliteitgedefinieerdenwordendehuidigenormentenaanzienvanderegelgevingbestudeerdenvastgelegd.Voordaterbegonnenwordtmethetontwerpenvanonderwijsruimten,zalereenintensiefdaglichtonderzoekenanalyseplaatsvinden.Ditonderzoekzalzichrichtenopdevisueleprestatieenbestaatvoornamelijkuitveldmetingeninvierbestaandeonderwijsgebouwen.Daarnaastvolgteronderzoeknaarhetvisueelcomfort.Ditbestaatuithetenquêterenvandeervaringenvanleerkrachteninonderwijsruimten.Voordezeonderzoekenwordenprojectengekozenwaarvanbekendstaatdatertijdenshetontwerpeengedegendaglichtonderzoekisverricht,deschooleenscholenbouwprijsheeftontvangenofeenpraktijkvoorbeeldisvanhistorische typologieënvanscholen.
VervolgenszalermiddelshetsimulatieprogrammaAutodesk®Ecotect™v5.60metRadianceplug-indiversepositiesengroottenvandaglicht-openingenwordenonderzocht.Indeconclusieszalervoornamelijkwordengekekennaarderelatietussenderuimtelijkeproporties,degrootteenpositievandedaglichtopeningenendeoriëntaties.Uiteindelijkzullenercriteriawordengesteldaanwateenruimtevisueelaantrekkelijkmaakt.Vanuitditonderzoekwordenparametersvoordeontwerpstudiesgedefinieerd.Hierinisinbeginselhetdaglichtsuperieuraankunstlicht.Voordeontwerpvariantenzullendeconclusiesvandeveldmetingenendeliteratuurstudiestengrondslagliggen.Allecriteriavoordeontwerpstudieswordenvertaaldnaareenvuistregels.Dezevuistregelswordengebundeldineendaglichtstrategie.
Dezedaglichtstrategieisopgedeeldinvijfthema’s:gebruikersfactoren,oriëntatie,positie,ruimtelijkegeometrieenmaterialen.Dezezijntotstandgekomendoorliteratuur-studiesenonderzoeknaardevisuelekwaliteitinvijfonderwijsruimten.Perthemawordenervuistregelsgegeven.Dezevuistregelsdienenalsdaglichtstrategietijdenshetontwerpen.
1.6 OpbouwDeopbouwvanhetverslagwordtverdeeldinvierdelen,verkenning,onderzoek,ontwerpentenslottedeevaluatie.
IndeelI,deverkenning,wordenliteratuurstudiesverrichtnaardenormeneneisendietengrond-slagliggenaandaglichtinonderwijsgebouwen.Bovendienzaldehistorievanhetklaslokaalwordenonderzochtenzalerwordenbepaald,waaromdelokalenzijnzoalszetegenwoordigzijn.Alssluitstukkomendedefinitiesvandevisuelekwaliteitaandeorde.Watbepaaltdevisuelekwaliteitenhoegaatmenhiermeeom.
DeelIIgaatinophetveldonderzoek.Hierinwordendeverschillendeteonderzoekenscholenonderzocht.Alseerstewordendemethodenbeschreven.Hierinstaathoedetheoretischeaspecten,diedevisuelekwaliteitbepalen,zijnvertaaldinpraktischemeetverrichtingen.Vervolgenswordenderesultatenvanvieronderwijsruimtenvanhedendaagsescholenbeschreven.Peronderwijsruimtenwordenconclusiesgetrokkenaandehandvandegesteldecriteriavoordevisuelekwaliteit.Voordeonderwijsruimtenzijnerdiverse aanbevelingengemaaktomdevisuelekwaliteitinhetlokaalteverbeteren.Tenslottewordendeconclusiesintegraal besprokenenzalereenuitspraakgedaanwordenoverdevisuelekwaliteitinhedendaagse onderwijsgebouwen.
DeelIIIgaatinophetontwerpaspectvanditonderzoek.Deontwerpparameterswordengedefinieerduitdeconclusiesvanhetliteratu-uronderzoekendeveldmetingen.Dezevormendebasisvoordedaglichtstrategie.Dedaglichtstrat-egiebevatrichtlijnenvoorontwerpersenarchitectendiedaglichtalsessentieelonderdeelwillengebruikenvoorhetontwerpenvanbasis-scholen.Vanuithierwordendiverseontwerpvari-antengemaakt.VervolgenswordendezegetoetstaangedefinieerdecriteriavoordevisuelekwaliteitmethetprogrammaAutodesk®Ecotect™v5.60metRadianceplug-in.Uitdezevariantenzulleneentientalbestestudieswordenverwerktineendaglichtstrategie.
Tenslottewordeninhetlaatstedeeldeconclusies,evaluatieenaanbevelingengedaan.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 17
2. Daglicht en onderwijs gebouwen
2.1 Schoolgebouwen van 1800 tot hedenInde18eeeuwoverheerstehethoofdelijkeonderwijs,bekendalshetschoolhuis.Hierbijkregendeleerlingenindividueelonderwijsbijdekatheder;eenzitplaatsvandeonderwijzer(figuur13).Deleerlingkreegopeenonderwijsdaggedeeltelijkprivé-onderwijsenmoestderesterendedagvaak
hardoplezendzelfstandigwerken.In1800werdhetklassikaleonderwijsingevoerd,bekendalshetschoolvertrektype.MetdezeeerstenationaleonderwijswetgevingwerddeoverheidsbemoeienismethetschoolvertrekinNederlandingeluid.Ditmaaktehetmogelijkdriegroepenvantotaal70leerlingenteonderwijzeninéénleslokaal.Dezenieuweregelgevingbrachtweiniginhoudelijkeveranderingenvoorhetschool-vertrek.Maarerwerdwelgewezenopvoldoendelucht,lichtenruimteinhetschoolvertrek.
In1811verscheenerinhetsemi-officiëlepedagogischetijdschrift‘Bijdrage ter bevordering van het Onderwijs en de Opvoeding’hetmodelontwerpvooreenlagereschoolmet honderdkinderen.Inditontwerpzatenallekinderenvandedrieklassengerichtnaardeonderwijzerendeblinde
figuur 13: hoofdelijk onderwijs in 1781 door Matthias de Sallieth [2]
figuur 14: modelontwerp uit 1811, ontwerper onbekend [2]
muur,waaraandeschoolbordenbevestigdwaren.Deruimtevanhetmodelontwerphadeenrechthoekigenlangwerpigevorm.Zonderuitstekken.Hetlokaalwerdzoingedeelddatereenoptimaleverdelingvanleerplekkenencontinuzichtdoordeleerkrachtopdedrieklassenwas.
Invakliteratuurwerdveelgeschrevenoverhetverbeterenvandegezondheidvandeleerlingenindeklaslokalen.Hierinvormdejuistelichtinvaleenbelangrijkeopgavebijdebouwvanscholen.Ramenopdezuidzijdevandeschoolwerdenafgewezen.Ditzouzorgenvoorteveellichtinvalendaarmeealshinderlijkwordenervaren.Zelfs,zowerderbeschreven,zouditkunnenleidentotgezichtsafwijkingen.Hetmodelontwerphaddevoorgevelophetnoordenendezijgevelsinhetoostenenhetwesten(ziefiguur14).
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 18
Inhetmodelontwerpwerdendeluchttoevoerendaglichtinhetlokaalvoorziendoortweeramenindevoorgevelendoordedubbeleramenindezijgevel.Omhetlokaalgoedteverlichtenwashetnodigomderameninjuistegrootteenhoogteuittevoeren.Inditlokaalzatendeleerlingenrichtingdeblindemuur,hierdoorkwamhetlichtvandezij-enachterkant.
In1821belasttekoningWillemIdegouverneursmetpersoonlijktoezichtophetlagereonderwijs,bovendienwerdendezebenoemdtotpresidentenvandeprovincialeonderwijs-commissie.Ditallesgebeurdeomdeuitvoeringvandewetophetlagereonderwijsteversnellen.Degouverneurszorgendatnieuwescholenwerdengebouwdvolgenshetmodelontwerp.In1825ontstondereenspeciaalfondsvoorhetonderhoudenhetverbeterenvanhetschool-vertrek.Voordatdezeregelinginwerkingtrad,werdendekostenveelalbetaalddoordekerkenofdooranderebijzonderefondsen.
In1825werddoordegemeenteGelderlandeennieuwmodelontwerpvoorlagereschool-vertrekkenvanvijftigenhonderdleerlingengemaakt(figuur15).Ditontwerptoondegroteovereenkomstighedenmethetmodelontwerpuit1811.Alleenkwamhetdaglichthierviazeergroteramenindezijgeveldeschoolbinnen.Dezij-gevelsmetdegroteramenlageninhetoostenenwesten.Ditomtevoorkomendaterschaduwopdetafelsvandeleerlingenenervalslichtopdeschoolbordenkwam.Eenandereredenwashetvoorkomenvanhetoplopenvandetemperatuurindezomer,voor-ennajaar.
In1828verzochtdeoverheiddegouverneursomiederzestekeningenvanhetbestingerichteschoolvertrekuithunprovinciesoptesturen(plattegrond,doorsnede,bouwjaaren bouwkosten).Eenselectieuitdezeinzendingenzouwordengelithografeerd.Zodatdezekunnendienenalsvoorbeeldbijdebouwvanscholenenalsaanvullingopdebestaandeliteratuuroverscholenvertrekken.Bijdetekeningenwerdvooralgeletopdepositievanderamen,want:‘veelal wordt gezondigd door het bijbrengen van te veel licht’.Deramenmoestenzoveelmogelijk geplaatstwordeninhetnoorden,eenblindemuurwasvereistendescholenmoestenbreedenondiepvanvormzijn.In1830werdener,vandeintotaal127inzendingen,10gelithografeerdenverstuurdnaardeverschillendegemeenten.De‘sPrincenhagetoondedegrootste overeenkomstmethetmodelontwerpuit1811.EenandereschooldieveelovereenkomstenhadwasCoolkerkeinWest-Vlaanderen.Ondanksdeveleinzendingenwerderveelbezwaargeuitopdewensvoorhetplaatsenvanramenophetnoorden.Hethadnamelijkdevoorkeurvoorhetplaatsenvanramenopdelangskantvanhetgebouw;hetoostenenzuiden.DeprovencialebouwmeestervanCaneghemwasvanmeningdatdegebruikersuitzichtmoetenhebben,dithetbestelichtinhetlokaalzoubrengenenderamenhetgebouwopdezichtzijdezoudensieren.VanuithetGeldersekwamendevolgendebezwarentegenrameninhetnoorden:- Tijdenswinterdagenzouerteweinig daglichtindescholenkomen;- deleerlingenzoudenmetderugnaarhet invallendelichtzitten,waardoorzewerkenfiguur 15: modelontwerp voor een lagere school van vijftig
en honderd leerlingen, 1825 [2]
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 19
ineigenschaduw;- wildemendaglichtviahetnoorden krijgendanmoestendegebouwentehoog gebouwdworden.InGelderlandgingdevoorkeuruitnaarhetplaatsenvanrameninhetoostenenwesten.Zoalsdatgebeurdeinhetmodelontwerpuit1825.
Hetwaseenlastigeopgaveomeenmeerklassigeschoolvertrektevormenmeteengoedelichtinvalmetdezichtzijdenrichtingdeblindemuur.Eenschetsin1841vanWijnbeek,deinspecteurvanhetlagereonderwijs,voldeedwelaandebovenstaandecriteria,maarwerdnooit gepubliceerd.
InGroningenwerdeenonderverdelinggemaaktinhetschoolvertrek.Eenscheidingwerdgemaakt‘indekorteweg’;haaksopdelengterichtingvanderuimte.Hierdoorontstondenertweeklassen.Waarschijnlijkdeedmenditomeenscheidingtecreërentussenjongensenmeisjes.Indemodellenvoordeschoolvertrekkendiedeoverheidverspreidde,warenerdrieklassen’indelangeweg’geplaatst,parallelmetdelengterichtingvanderuimte.Dezewijzevanplaatsingkreeggeleidelijkdeoverhand.
Determschoolgebouwkwammenvoorheteersttegenin1807.DitkwamvoorbijeenopgeleverdeschoolinWinschoten,metvoorelkeklaseenlokaal.Indeperiode1800-1830groeidedelagereschoolinNederlandvaneengebouwzonder kenmerkendeeigenschappen(schoolhuis)toteenherkenbaarbouwtype(schoolvertrek, schoolgebouw).VaneendoorgaanssobergebouwwerddeschooleenplaatswaardeVerlichtingletterlijkenfiguurlijkdesamenlevingbinnentrad.Kenmerkendvoorhetnieuweschoolgebouwvoorhetlagereonderwijswasdelangwerpigegrond-vorm,deraampartijenmetschuif-entuimelramenendehogeverdiepingmettongewelf.
Dewetophetlagereonderwijsvan1857isdeeersteonderwijswetnadegrondwetherzieningvan1848.Dithadweinigconsequentiesvoordeschoolgebouwen.In1859luiddedevraagofhetvanuiteenpedagogischoogpuntverantwoordwasomeengrootaantalleerlingenvanverschillendeleeftijdenenniveausinéénklastehebben.
ErwarendiverseaanbevelingentotovernamevanhetDuitsteonderwijssysteem,waarbijleerlingenvandezelfdeleeftijdineenaparteonderwijs-ruimteleskregen.Nadezeaanbevelingwerdenerdiversescholengebouwddievergelijkbaarwarenmetdittypeschool.Dezeschoolgebouwenwarenruim20meterlang,20meterbreeden5meterhoog.Deruimtewerddoortweehoutenschottenindrielokalenverdeeldvanieder10meterbij7meter.Deramenbevondenzichopdelangemurenvanhetgebouw,zodathetdaglichtvanlinksenvanrechtshetgebouwbinnenkwam.
In1863verplichttedewetopmiddelbaaronderwijsdeoverheidtotstimuleringsbeleid.HetvoortgezetonderwijskreeghierdoorimpulsenDezemaatregelverplichttedeoverheidvijftiennieuwehbs’entestichten.Indezewetwerdenvierschooltypengenoemddietotmiddelbareschoolwerdengerekend:deBurgerschool,deHogereBurgerschool(HBS),deLandbouwschoolendePolytechnischeschool.
DecommissieSalverdawerdin1878benoemdenvloeidevoortuitdeherzieningvandeWetophetLagereOnderwijs.HetrapportvandecommissieSalverdawerdin1879bijdeministeringediend.Hierinwerdenin22paragrafenalleaspectenvanhetschoolgebouwbehandeld:vandeliggingvanhetgebouwendeterreingesteldheidtotenmethetmeubilairindelokalen.Erwerdgepleitvoorvoldoendeafstandtotaanpalendebebouwingomtevoorkomendathetdaglichtindelokalenwerdverhinderd.Decommissiegeeftinhetoostengelegenvertrekkendevoorkeur.Dezewordenverwarmddoordeverkwikkendemorgenzonenzijnindenamiddagnietaangrotehitteblootgesteld.Erwerdookgepleitvoorhetverbannenvanhogebomenuitdedirectenabijheidvandeschool.Deredenhiervoorwasdebelemmeringvandelichtinvalindelokalen,doortedichteschaduw.Bovendienzoudebeweeglijkheidvande bladschaduwennadeligzijnvoordeogen.SlechteverlichtingindelokalenzouvolgensDuitsonderzoekderedenvanbijziendheidzijn.Ookkwamdecommissiemetnieuwenormenvoordegroottevanlokalen:hetaantalleerlingenperlokaal,deoppervlakteperleerlingendekubiekeluchtinhoudvooriedereleerlingwerdvastgesteld
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 20
Demogelijkheidomtoezichttehebbenopdebewegingenvandeleerlingeniséénvandeoverwegingendiebijderuimtelijkeopzetvandescholeneenrolheeftgespeeld.Vaakwerderarchitectonischonderscheidgemaaktingoedkopeenduurderescholen.Waarbijdegoedkoperevaakeensober classicistischkarakterhaddenendeduurderevaakteherkennenwarenaandeplasticiteitvandegevel,waarbijpilastersenspekstenenwerdentoegepast.Aanheteindevande19eeeuwwerdenersteedsmeerhoekscholengebouwd,waarbijdescholeninhetmiddeneenknikhebben.Vaakwarendezescholenquaruimtelijkeindelingenidentiek.Deruimtelijkecompositievanschoolgebouwenindelaatstedecenniavandenegentiendeeeuw
oprespectievelijk48,1m2en4,5m3.Tussendeachtersteschoolbanktothetschoolbordwerdeenmaximaleafstandgesteld.Ditwerd beargumenteerdmethet‘gezichtvermogen der leerlingen’.Namelijkhetvoordurendaccomoderenvandeogen,inverbandmetdekorteafstandtothetwerkbladendegroteafstandtothetbord,zouvermoeidheidteweegbrengen.Devastgesteldehoogtevan4,5-5meterinhetlokaalwaseencomprimistussenvoldoendelichtinvalenhetreducerenvannagalm.
Hetwerdaanbevolenomdegroottevanhetglasoppervlakgelijkaan1/6vanhetgrondvlakvanhetlokaaltehouden.
In1880werdhetscholenbouwbesluitingevoerd.DitwasveelminderuitgebreiddanhetrapportvancommissieSalverda.Sterkernog,hetscholenbouwbesluitnammetminderstrengereregelsgenoegen.Hetaanbevolenaantalvierkantemeterperleerlingwerdverminderdenerwerdgeenaandachtgeschonkenaandeoriëntatievanhetnieuweonderwijsgebouw.
Eennieuwkadergafdefinanciëleruimteaangemeenteommeerscholentebouwen.Waar-doorerinhoogtempoveelnieuwelagerescholenwerdengebouwd.EenhiervanisdeUtrechtseschoolaandeVlijtstraat(1880),figuur17.Voordezescholentypeerdehetgang-lokaalmodel.
figuur 16: Commissie Salverda, 1879, plaat XI:plattegrond [2] figuur 17: School te Utrecht, Vlijtstraat, 1879, voorgevel [3]
werdendoorverschillendeelementenbepaald,namelijk:hygiëne,toezichtopdekinderenenvanuiteenarchitectonischoogpuntmoestenallescholensymmetrischzijn.Indezeperiodebegondearchitectuurzichsterktebemoeienmethetbouwenvanrijks-scholen.Ditlietdebemoeienisdoordemediciencivielingenieurssteedsmeerachterwege.Aanheteindevandenegentiendeeeuwraaktedestijlkwestieondergeschiktaandeoverwegingenalsdoelmatigheidenrationeelontwerpen.
Nadeeeuwwisseling;inhetjaar1900werddealgemeneleerplichtgeïntroduceerd.Dithadtotgevolgdatiederkindverplichtwastoteenleeftijdvan18jaarnaarschooltegaan.In1904werdde‘Nederlandse Vereeniging tot Bevordering van het schoonheidbeginsel in het Onderwijs’opgericht.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 21
figuur 19: School te Amsterdam, Nieuwendam, 1826, voorgevel [3]
figuur 18: Rotterdams zeehospitium, W.Molenbroek, 1922 [4]
DoordezebezuinigingenwerdhetklassikaleschoolsysteeminNederlandstevigerverankerd.Tegenditklassikaleonderwijssysteemwasveelverzet.Ditkwamomdatmenvonddatereentesterkeeenzijdigverhoudingtussenonderwijsgevendeenleerlingwas.Tevensboodhetstelselweinigruimtevoorinitiatiefenzelfwerkzaamheidvoordeleerlingen.Deschoolwaseenluisterschool.
Inhetbouwbesluitwerdnietgesprokenoverdeesthetischeaardvandeschoolgebouwen,omdatditvolgensdeministervanOnderwijsvanalgemeneaardis.Veelscholenwarendaarom‘lelijkescholen’.Omdittevoorkomenwerdin1924hetboekScholenbouwuitgegeven.Ditboekdiendearchitecteneenhouvasttegeven.
Hetboodzoweloverzichtvandenieuweregel-gevingalsvandescholenproductietotopdatmoment.Erwerdbewustnietingegaanopesthetischeverschijningsvormen,maarweloverhetontwerpenvanscholenmeteengangaanéénzijde.Ditdiendevermedenteworden,alsalternatiefwerdenvoorbeeldenoverscholenmeteenI-,L-ofV-plattegrondgetoond.Bijhetbepalenvandeplattegrondwerdervooralgewezenophetbelangvandeoriëntatievandezon.Eénvandestandpuntenwas,datergeenenkelschoolokaalvanzonlichtverstokenzoumogenblijven.Eenliggingnaarzuid-zuidoostofwest-zuidwestzoudaaromhetgunstigstzijn.Tijdensdewederopbouwveranderdegeleidelijkhetkaraktervandeopenluchtscholen.Ditalsgevolgvandealgeheleverbeterendewelvaarten
ingevoerd.Ditleiddenietalleentoteengelijk-stellingvanopenbaarenbijzonderonderwijs,maarooktoteenwareschoolbouwwoede.Schoolverenigingenkregendekansommetrijks-engemeentesubsidienieuwegebouwentelatenbouwen.Hierdoorhadmen,totgroteergenisvanvanrijkinspecteurs,invelegevallenvaakmeteenveelminderkostbaargebouwkunnenvolstaan.Teveelruimtewerdgebruiktdoorportalen,gangen,trappenhuizen,bergingenenwasgelegenheden.
Hetbouwbesluitwerdherzienin1921.Indezeherzieningtrofdeoverheidmaatregelen,diebezuinigingenopdeuitgavenvanscholenmoestenbewerkstellingen.Onnodigeschoolbouwmoestwordenvoorkomenenhetgebruikvankostbarebouwmateriaalwerdverboden.
Hetdoelvandezeverenigingwasbetereesthetischeverzorgingvanzowelschoolalsschoollokaal.Hetwasbelangrijk,omdeleerlingenopdelagereschoolbegrippenalsschoonheidenharmoniebijtebrengen.
DeeersteopenluchtschoolinNederlandopendein1908,vooraantuberculoselijdendekinderen,indeduinenbijDenHaag.Openluchtscholenontstondenalsgevolgvannieuweinzichtenophetgebiedvanmaatschappelijkegezondheidszorg.Zwakkekinderenwerdenvooreenkuurvanfrisseluchtenzonlichtnaareenopenluchtschoolofeenbuiten-schoolbuitendestadgestuurd.[4].Dewetophetlageronderwijswerdin1920
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 22
hygiëne,beterevoedingennieuwemedicijnenophetgebiedvantuberculosebestrijding.Indezeperiodekwamdebouwvandeopen-luchtscholenvoorgezondekinderenvandegrond.HetbureauvanarchitectJ.Duikerwerktevanaf1926aanhetontwerpvooreensemi-openluchtschool.Dezeschoolwasjuistnietvoorziekekinderenbedoeld,maarwasmetzijnovervloedaanluchtenlichteengezonde verblijfsplaatsvoornormalekinderen.Deschoolisgebouwdophetbinnenterreinvaneenwoningbouwblokenishierdoorafgeschermdvanverkeerslawaai.Deleslokalenbeschiktenovereeningenieusverwarmingsysteemenwandendiebijnageheelvanglaswaren.Terrassennaastdelokalenendakklassenbodenveelmogelijkheidtotonderwijsindeopenlucht.
figuur 20: eerste openluchtschool voor het gezonde kind, 1879, J. Duiker [3]
Doordezearchitectonischeopzetwasopenluchtonderwijsmogelijkbijvrijweliedereweersgesteldheid,windrichting,zonnestandenjaargetijde.Later,indejarenvijftigbleekuitartikelendathetgebouwvanuiteenonderwijskundigekantverrevanoptimaalwas.Ookdoorhetveleglaswaserhinderlijklichtenslechtseenbeperktewerkwandmogelijk:dewandgrenzendaaneenlawaaiigenoverbelasttrappenhuis.Openluchtscholenvoorzwakkeenziekekinderentransformeerdenalsgevolgvannieuwemedisch-pedagogischeopvattingen,watleiddetotverbouw,afbraakofnieuwbouw[4].
In1937deeddeLeidraad-bewegingpogingenomhetklassikaleonderwijsaantepassen.Ineersteinstantiedoorhetverminderenvande hoeveelheidlesstof.Deleidraadzetteeeneerstestapopdewegnaareennieuwleerplanvoorhetbasisonderwijs.
DoordathetaantalgeboortenafnamnadeEersteWereldoorlog,werdenerindejarendertigminderscholengebouwd.Dezetendensgafvoordeontwerperseenmomentvanbezinningoverhethuidigescholenbeleid.Erwerdintijdschriftenalsde8 en Opbouw aandachtgeschonkenaanhygiënischelevensopvattingenenaanscholen,dieeenoverdaadaanlichtenluchtvertoondenPasnadeTweedeWereldoorlogkregendescholenbouwnieuweimpulsenvanuitde praktijkentheorie.
Hoeweldeopenluchtscholennogsteedsgoldenalsideaal,zoudenerindejarenvijftignieuwetypescholenwordenontwikkeld:hetpaviljoenendehalschool.Dezetypenonstondenuitdegedachtegangdatzoveelmogelijkruimtemoestwordenbenut.Waardoor,bijvoorbeelddehalalsoverblijfruimtewerdgebruikt.Maarookgebruiktzoukunnenwordenvoorlichamelijkeopvoedinglessen.Daarnaastspeeldenookideologischefactoreneenbetekenis:deschoolmoestweereencultureelcentrumworden.
Invijftigjaartijdzijndeklasenhetklaslokaalvandelagereschoolveranderdindegroependethuisbasisvandebasisschool.Helaaswerddezeschoolmeteenrijtjelokalenaaneengang,nadeoorloghetruimtelijksymboolvaneenpassiefzit-luister-onderwijs.Ondanksdenieuweonderwijsopvattingen:meerbewegings-vrijheidindeklaslokalenenaanvullenderuimteerbuitenvoorwisselendeactiviteiten,veranderdeernietveel.Echterderegelgevingwastot1985nog afgestemdophetklassikaleonderwijs.
Indejarenzeventigwerdenideeënvandejarenvijftiginpraktijkgebracht.Ditgoldmetnamevoorhetideedatdeschoolmoestzijnalseengemeenschapendatdeschooldoorveranderingeninhetonderwijssysteemflexibelmoestzijn.Hetideevaneenschoolalsorganische gemeenschapwerdkortnadeoorloguithetbuitenlandovergenomen.Ditresulteerdeinhetpaviljoen-enhethaltype.Bijhetpaviljoentypezijnverschillendefunctiesinverschillendekleinere,losstaandepaviljoensondergebracht.Ditpaviljoentypekreegeenimpulsdoorhygiënischeoverwegingenendoordekomstvanhetprefabricerenvanbeton.Vaakwerddittypevollediginlaagbouwuitgevoerden
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 23
Hethaltypebleefindejaren90eenbelangrijkreferentiepuntenwerdgehanteerd.Alishetontwerpteruggebrachttotsimpeleeneenvoudigevormenzoals,detrommel,devlinderofdewaaier(figuur22).Jongearchitectenbrakenmethethaltype.Dit,omdatzijgeenbindinghaddenmethethaltype.EenvoorbeeldhiervanisdebasisschoolinRotterdam-Delfshaven(1984)vanbureaudeNijl.Ookdoordestroomvanimmigrantenineindjarentachtigendebehoefteaanspeciaalonderwijs,zettehetgebruikvandehaltypeonderdruk.Erwasmeerbehoefteaanspecifiekeruimten.EengoedvoorbeeldhiervanisdedoorFritsvanDongenontworpenbasisschoolindeHaagseRegentessebuurt.In1992werddoorhetICSeenScholenbouwprijs
georganiseerdomcreativiteiteninventiviteitindearchitectuurtestimuleren.Dezeprijswerdomdetweejaarbeurtelingsgehoudenvooropdrachtgeversinhetbasis-onderwijs/speciaalonderwijsenhetvoortgezetonderwijs/middelbaaronderwijs.
Indejarennegentigkwamereennieuweontwikkelingophetonderwijsgebied,het studiehuis.Hetstudiehuisinhetvoortgezetonderwijsrichtzichopzelfredzaamheid.Dithadvoorgebouwendeconsequentiedaterinhetgebouwdiversezelfstudieruimten georganiseerddiendenteworden.Indepraktijkblijktdatditgebeurtdoorhetverwijderenvaneenaantalwanden.Nuisdevraagofdevolgendeonderwijskundigeveranderingwordtgeleverddoordeonderwijskundigenofdatdearchitectenmetinnovatievecreatievevernieuwingkomen.
figuur 21: Montessorischool, Herman Hertzberger, Delft 1968 [5]
tekst uit paragraaf 2.1 komt uit [2] met uitzondering van tekst over openluchtscholen [4]
figuur 22: Basisschool, Wiek Röling,Haarlem 1990
leekhetdathiërarchietussendefunctiesenruimtenverdwenenwas.Daaromwerdditookookwelhet‘koeievlaaitype’genoemd.Hetontwikkeldehalschooltypewasinveelopzichteneengebouwdorganisatieschemageworden.Dezeopmerkelijkearchitectuurontstondomdatditvaakgoedpastebijdievormenwaarbijdegemeenschapgedachtevooropstond,zoalsbijhetJena-planonderwijs.BijdeMontessorischolen,dieontworpenwarendoorHermanHertzberger,werderbijnanaadloosaangeslotenaandearchitectonischevisiebijdeonderwijskundigeopvattingen(figuur21).Deontwerperswarenhelaasbeperktinarchitectonischecreativiteiteninventiviteitinhetvindenvandejuistebalanstussendeeisenvan
flexibiliteitentweezijdigedaglichttoetreding.Ditleiddetoteenwildgroeivansheddaken,lichtkoepelsenbovenlichten.Debehoefteaanflexibiliteitwaszosterkdathetonderwijskundigcomforthiervoorwerdopgeofferd.Bovenlichtenwerdennamelijkdooronderwijskrachtenalshinderlijkervaren.
PasmetdeinvoeringvandeWetopBasis-onderwijs(WBO)in1985eneenherzieningvanhetBouwbesluitindatzelfdejaar,werdenveelknellenderegelsafgeschaft.Regelsalsdevrijeruimteindelingendeeisvantweezijdigdaglicht-toetredingwerdenafgeschaft.Dezewerdenvervangendoornormenwaarmenopeigenwijzeaankonvoldoen,deprestatie-eisen.Ditgafopdrachtgeversinprincipedevrijheidominsamenspraakmetontwerpersdeschooltebouwendieaanslootbijhunonderwijsvisie.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 24
benoeming commissie Salverda
1800
1825
1796
1900
2000
ontstaan van het modelontwerp voor een klassikale lagere school
ontstaan van het Gelders modelontwerp voor een klassikale lagere school voor 50 en 100 leerlingen
1857ontstaan van de eerste Wet op het Lagere Onderwijs
1863
1883
1920
1930
1940
1950
1970
1985
1900
eerste ontwikkeling van school schoolgebouwen in Groningen
ontstaan van het Scholenbouwbesluit
ontstaan van deLeerplichtwet
ontstaan van de Wet op het LagerOnderwijs en aanvullingen op het Scholenbouwbesluit
ontstaan van Openluchtschool visie
nieuwe pedagogische visies ontstaan
flexibeler onderwijs wordt gestimuleerd
ontstaan van gemeenschapvisie
ontstaan van Wet op Basisonderwijs
ontwikkeling ‘Algemeene Denkbeelden over het Nationaal Onderwijs’
scho
olhu
is t
ypol
ogie
scho
olve
rtre
k m
et r
amen
één
scho
olru
imte
ont
slot
en a
an d
e ga
ngga
ngty
peha
l/pa
viljo
en t
ype
func
tion
eel
scho
olve
rtre
k ty
polo
gie
Mat
thia
s de
Sal
ieth
De
stre
nge
scho
olm
eest
er,
1789
Mod
elon
twer
p vo
or e
en k
lass
ikal
e la
gere
sch
ool,
1811
Lage
re s
choo
l te
Bov
en L
eeuw
en,
1828
, si
tuat
ie 1
996
Sch
ool t
e U
trec
ht,
Vlij
tstr
aat
1879
, si
tuat
ie 1
992
Ope
nluc
ht v
oor
het
Gez
onde
Kin
d, C
liost
raat
19
30,
arch
itec
t J.
Dui
ker
basi
ssch
ool t
e H
aarlem
, 19
90,
arch
itec
t W
. Röl
ing
basi
ssch
ool h
et K
ompa
s te
Den
Haa
g19
94,
arch
itec
t Bra
sser
, Te
euw
isse
, Pa
uw,
Will
ems
scho
olge
bouw
typ
olog
ie
1811
1878
tabel 10: de ontwikkeling van het onderwijs in Nederland vanaf 1800 tot heden
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 25
2.2 Daglicht en onderwijsruimtenSindsdekomstvankunstlichtindeindustriëlerevolutie,verblijftdemensmeerbinnenshuisdanbuitenshuis.Dezeverandering:hetlevenvanhetdynamischebuitennaarhetwerkeninhetstatischebinnen,heeftgroteinvloedenopdebiologischeklokendepsychologischebelevingvandemens.Daglichtstuurtdebiologischeklokeninhetbijzonderhethetfysiologischproces.Hetfysiologischprocesheefteensterkeinvloedopdeprestatiesvandemens. Debiologischeklokisnietgebondenaaneenreguliereklok.Hierdoorverandertdezevandagopnacht.[6]
AfgelopenjareniserveelonderzoekgedaandoorBoyce[14],HeschongMahoneGroup[28]enLightingResearchCentre[10],naardeprestatiesvanmensenbijeengoedeenmindergoedevisuelekwaliteitinruimten.MaarooknaarhetverbeterenvandevisuelekwaliteitinonderwijsruimtendoorBetterBricks[1],DaylightDividents[7],InnovativeDesign[10]enTNO[29].Datdaglichtvangrootbelangisvoordegezondheidendeprestatiesvandeleerlingenendeleerkrachtenkanhieruitgeconcludeerdworden.
Eengoedevisuelekwaliteitinonderwijslokalenhoeftnietmeertekosten.Hetkanzelfseenbesparingopleverenvan40tot60%,ophetovermatigenergiegebruik.Hierdoorwordtdekoellastindezomeraanzienlijkverminderdenkunnentemperatuur-overschrijdingenwordenvoorkomen[7].
Dematevanvisuelekwaliteitwordtvoornamelijkbepaalddoorderamen:dedaglichtopeningen.Ondanksdatramenthermischverliesgevenenvaakextrakostenmetzichmeebrengen,wordenrameningebouwendoorgebruikerserggewaar-deerd.Ditomdatramenuitzichten oriën-tatiegeven.Studiestonenaan,datdegebruikerszichbetrokkenvoelenmethetgeenzichbuitenafspeelt.Bovenalbrengendaglichtopeningenverlichtinginderuimte,bepalenderichtingendesterktehiervanenkunnenzorgenvooreenuniformeverdelingvandaglicht.Doorhettoelatenvandaglichtkaneenruimteopeenanderemanierwordenbeleefd,daninhetgevalwanneerderuimtegeheelafgeslotenzouzijnvandaglicht.Ruimtenzonderramenzorgenvoorconcentratie
stoornisenhebbennegatieveeffectenopdegezondheid[8].Tevenshebbenruimtenmetramenmeteenmooiuitzichtmeereconomischewaardedanruimtenmeteenmindermooiuitzicht.Ramenbiedennietalleenvoordelen.Tegroteramenleidentotthermischeproblemenindezomereninwinter.Ooktegroteramenkunnenzorgenvoorvisueleproblemen,alsverblindingentehogeluminanties[9].
Hetplaatsenvandaglichtopeningenenramenvanuiteenesthetischoogpuntleidtvaaktotongecontroleerddaglichtinhetlokaal.Hierdoorgaangebruikersalgauwgebruikmakenvanzonwerendevoorzieningenenwordtergeengebruikgemaaktvandekwaliteitvandaglicht.Hetisdaaromvanbelangzorvuldigomtegaanmethetontwerpenmetdaglicht.Zodatereenbalansgevondenwordttussenderamenvoordaglichtvoorzieningenenramenvooruitzicht.Hetmakenvaneendaglichtstrategiewordtaanbevolen.
2.3 DaglichtstrategieAlsuitgangspuntmoethetdaglichtaltijdsuperieurzijnaankunstlicht[10].Daglichtisdynamisch.Daaromkangeenenkelgebouwalleendoordaglichtwordenverlicht.De‘onbetrouwbaarheid’vandaglichtendestrengereeisendieaan(taak)verlichtingwordengesteld,leidentothetgebruikvandecombinatievandaglichtenkunstverlichting.Desalnieteminkanergestreefdwordennaareensituatiewaarbij70%vanhetjaargewerktkanwordenmetdaglicht.
Dedaglichtstrategieisinbeginselinsamenspraakmethetarchitectonischeontwerp,deconstructieenanderebouwtechnischevoorzieningen.Hetisdaarombelangrijkvroeginhetontwerp-procesdedaglichtstrategieteintegreren.Hetonderzoekvoordedaglichtstrategiebegintbijaspectenals:hetbepalenvandeoriëntatiesvanderuimteninsamenhangmetdeduurendevisuelemoeilijkheidvandetakendieplaatsvindeninhetlokaalentenslottehetbepalenvandegebruikerstijden.Doordezedriecriteriaintegraaltegebruikeninhetontwerpiseraleenbelangrijkestapgezetnaarhetgoedtoepassenvandaglichtinruimten.Voorhettoepassenvandevolledigedaglichtstrategiewordtverwezennaarparagraaf8.1.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 26
tabel 11: de diverse kleurtemperaturen van daglicht [13]
figuur 23: spectrum van zichtbaar licht [12]
3. Daglicht
Daglichtbeheersthetlevenvandemens,floraenfauna.Zonderdaglichtislevenonmogelijk.Daglichtzorgtvoorlevenopaarde.Hetzorgtbijplantenvoorfotosynthesewaardoorzuurstofontstaat,datnodigisvoormensendier.
Daglichtisessentieelvoordemens.Hetheefteengroteinvloedopdedagelijkseprocessenvandemens.Ditzijndefysiologische,psychologische-enbiologischeaspecten,zoalsdeslaap–enwaak-cyclus,hormoonfunctiesendecognitievefunctiesalsconcentratieenalertheid[06].LichtiséénvandebelangrijkstestimulivoordebiologischeklokvandeSupraChiasmaticNuclei(SCN)indehersenen.DeSCNbepaalthet24-uursritme:decircadiane.Doordebiologischekloktebeïnvloeden:dooropdejuistewijzeentijdvoldoendedaglichttoetedienen,kunnendeprestatiesenhetwelzijnvandegebruikersingebouwenwordenverbeterd.
Daglichtisdusvanessentieelbelangvoorhetpresterenengoedfunctionerenvanhetmenselijklichaam.
3.1 Wat is daglicht? Wekunnenonderscheidmakentussendaglichtenzonlicht.Onderzonlichtwordtdelichtstroomverstaan,diedoordirectezonnestralingwordtgeleverd.
Daglichtiseendeelvandoordezonuitgestraaldeenergiedievaltophetaardoppervlak.Voorde
Defrequentiesvandegolvenvandeelectromagnetischestralingvormeneendeelvanhettotalespectrum.Hetoogisgevoeliginhetgebiedvanongeveer0,4tot0,8μm(vanvioletoverblauwnaaroranje,rood).Meteenmaximalegevoeligheidinhetgeel-groenmetdegolflengtevan550μm.Infiguur23wordthetzichbaarlichtweergegeveninhettotalespectrumenhetgedeeltewatgevoeligisvoorhetmenselijkoog.
Daglichtiseengoedelichtbron.Ditkomtdoordegoedespectraleverdelingenhethogerendement[10].Daglichtisintegenstellingtotkunstlichtdynamisch.Ditkomtdoordestandvandezonendemetrologischeomstandigheden.Ditbetekent,dathetverandertinsterkte,oriëntatie,verhoudingtussendiffuusendirectlichtenkleurtemperatuur.
Dezewisselendeomstandighedenbrengendoordeveranderingvandekleurverschillendeatmosferen.Dekleurtemperatuurvanhetdaglichtvarieert,bijvoorbeeldvanzonsopkomsttotophetmiddenvandedag(figuur24entabel11).
DekleurtemperatuurvanlichtwordtuitgedruktinKelvin(K).
3200 K zonsopgang/zonsondergang
5500 K gemiddelde daglicht op een zonnige dag rond 12 uur
6500-7500 K bewolkte hemelkoepel
8000 K mistige hemelkoepel
9000-12000K blauwe hemel
20000K diep blauwe hemel
figuur 24: de diverse kleurtemperaturen van daglicht
mensisalleenhetdeelzichtbaardatvaltbinnenhetelectromagnetischespectrum.Ditbetekentdatlichtdeelektromagnetischestralingisdatzichtbaarisvoorhetmenselijkoog.
Electromagnetischestralingkanwordenonderverdeeldingolflengteenintensiteit.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 27
1 2 3
retina(netvlies)
hoornvlies(cornea)
voorste oogkamerooglens
oogzenuw
gele vlek(macula)
regenboogvlies(iris)
figuur 26: de CIE hemelkoepels met de luminantie in kcd/m2 [13]figuur 25: het menselijk oog [15]
Verlichtingwordt‘gezondeverlichting’genoemd,alshetvoldoetaanzoweldevisuelealsdeniet-visueleeisenvandemensenwaarbijergeenvisueeldiscomfortontstaat[6].
3.3 HemelkoepelHetaanbodvandaglichtisafhankelijkvandiversefactoren.Teneerstedegeografischepositieopaarde,vervolgenshetklimaat,deoriëntatieendeatmosferischevervuiling.Nederlandligttussendebreedtegraden51oNBen53,5oNBentussendelengtegraden4oOLen7oOL.VolgensSatel-Light[31]heeftNederland29-36%vanhetgehelejaartemakenmetfrequentezonnigehemelkoepel(figuur26.2).InNederlandkunnenwevooreengrootdeelvandedaguitgaanvaneenbewolktehemelkoepel(figuur26.3).
Alspuntbronproduceertdezongerichtlichtmeteensteedsveranderenderichting.Alserwolkenaandehemelzijn,wordthetdirectezonlichtverstrooidenontstaateenlichtbrondieindirect,diffuuslichtovereengrootoppervlakteverspreidt.Daarmeemakenwebijdaglichtonderscheidtussen:- Dedirectecomponent (hetdirectezonlicht);- dediffusecomponent (hetdeelvanhetdoordezonuitgestraalde lichtdatmiddelsverstrooiingenreflecties indeatmosfeeropdeaardekomt).
DeCIE(Commission Internationale de l’Eclairage),deinternationalecommissievoor verlichtingskunde,heeftdezehemelconditiesgestandaardiseerd.Dezevastgelegdehemelconditiesbiedendemogelijkheidondergestandaardiseerdeconditiessituatiesdoorterekenenenoftevergelijken.
3.2 Het visuele systeem van de mens Lichtdatdoorhetnetvliesinhetoogkomt,wordtgeabsorbeerddoorfotoreceptoren.Fotoreceptorenwordendefinieerdalsdebiologischereactievanorganismendoorstimulatievanlicht.Bijmensenzijnertweetypenfotoreceptoren:visuele-enhetrecentelijkondekteniet-visueletype.Beidetypenvereisenoculaire,viadeooglensverkregen,lichtperceptie.
Hetoogheeftvisueleennietvisuelefoto-receptoren,gesitueerdinderetina(netvlies)vanhetoog.Deniet-visuelefotoreceptiebeïnvloedtdirectdecircadianeendelenvandehersenen,decognitievefuncties,dehartslagendeproductievanhormonenencortisol[14].Bijmensenmakendevisuelefotoreceptorenhetmogelijkomtezien.Dezebestaanuitstaafjesenkegels.Destaafjesgevenbeeldindimlicht(scotopicvisie).Ditgeeftdemogelijkheidopzijeninhetdonkertekijken.Dekegelsgevenhetbeeldvandehogeresolutiekleurvan(dag)licht(photopicvisie)engeeftonsdemogelijkheidomdetailstekunnen onderscheiden[6].
Hetoogheefttweelenzen,dehoornvlies (decornea)endeeigenlijkelens(ooglens).Hethoornvlieszorgtvoorbrekingvanhetlichtendeooglenszorgtvoorhetaccomoderen.Ditgebeurtdoordatdeciliairespierendeooglensbolofminderbolzetten.Deooglensvanjongemensenisinstaatomhetoogtelaten accomoderen,waardoorerbeeldenopelkeafstand(verafendichtbij)scherpwaarwordengenomen.Ouderdomgaatgepaardmetcontinuverliesvanvisualiteit,ookwelpresbyopiagenoemd.Ditvindtplaatsopeenleeftijdvan20tot65jaar.Deogenhebbentot45jaargoedemogelijkheidomzichscherptestellenopobjecten.Ditkomt,omdatdehoornlensindezeleeftijdflexibelgenoegisomteaccomoderen.
1 2 3
CIE overcast sky (Diffuuslicht)
CIE semi overcastsky
(halfbewolktehemelkoepel)
CIE clear Sky (helderehemelkoepel)
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 28
tothetnietgoeduitvoerenvandetaken.Devereisteverlichtingssterktemoetwordenverhoogdwanneerdevisueletaakkritischis,hetvisuelevermogenvandegebruikersminderisdannormaalendetaakgedurendeeen ongebruikelijkelangetijdwordtverricht.Devereisteverlichtingssterktemagwordenverlaagdwanneerdedetailsvandetaak ongebruikelijkgrootzijnofwanneerdetaakineenongebruikelijkekortetijdwordtverricht[17].
Dehorizontaleverlichtingssterktevaltonderdevisueleeisen.Voornormaletaakverlichtinginonderwijsruimtenwordeneisengesteldvan200tot700lux.DehoeveelheidverlichtingssterkteophethorizontalevlakwordtinNederlandvastgelegdindeNEN-EN12464-1.Tabel12geeftdeminimaleverlichtingssterktenophethorizontalevlakvoorhetverrichtenvantakenindeonderwijsruimten.Voortakenalsoplettenenlezenenschrijvenwordt,volgenstabel2eenwaardevan300luxaangehouden.
4. Theorie
Indithoofdstukzaleringegaanwordenopdetheorievandaglichtenwatvisueelaantrekkelijkdaglichtis.
4.1 Visuele kwaliteitDevisuelekwaliteitwordtgedefinieerdalshetvermogenvaneendaglichtontwerpomtevoldoenaandeverlichtingseisendievooreenbepaaldesituatiegeldenofaaneenbepaaldesituatiezijngesteld[16].Devisuelekwaliteitisteverdelenintweeaspecten:- Visueleprestatie;- visueelcomfort.
4.2 Visuele prestatieDevisueleprestatieiseenfysiologischenobjectiefaspect,datbetrekkingheeftophet vermogenomeenbepaaldetaakuittevoeren.Onderdevisueleprestatiewordendevolgendeaspectenverstaan:- Verlichtingssterkteophethorizontalevlak;- verlichtingssterkteophetverticalevlak;- uniformiteitinverlichtingssterkte;- luminantie;- luminantieverhouding.
De horizontale verlichtingssterkteDehorizontaleverlichtingssterkte[E]definieertdehoeveelheidverlichtingssterkteophethorizontalevlak.Onderhethorizontalevlakwordtdebovenzijdevanhetwerkvlak(bureau)verstaan.
Degroottevandeverlichtingssterktewordtbepaalddoordemoeilijkheidendeduurvandetaak.Wantteweinigverlichtingssterktekanleiden
tabel 12: taken van de gebruikers met de gewenste hoeveelheid horizontale verlichtingssterkte [11]
taak voor de docent voor de leerling standaard (verlichtingssterkte)
voor de klas in de klas
1 schrijvenophetschoolbord lezenenovernemenwatophetbordgeschrevenwordt
500lux(verticaal) 200lux
2 sprekenvoordeklas oplettenwatdedocentvertelt 300lux 300lux
3 tonenvaneenpresentatie kijkennaarprojectieoftv-scherm 300/10lux 10lux
4 oplettenwanneerdeklaseentaakuitvoert
schrijven,lezen,tekenen,etc. 300lux 300lux
5 beeldschermwerkbegeleiden kijkennaareenbeeldschermenoppapier 50lux 300luxbovendepc’s
6 voorbereidenofuitwerkenvanlessen nietaanwezig 300lux 50lux
figuur 27: invloed van de verticale verlichtingssterkte op het oog [6]
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 29
De verticale verlichtingssterkteDeverticaleverlichtingssterktewordtgedefinieerddoordehoeveelheidverlichtingssterkteophetverticalevlak.Deverticaleverlichtingssterkteisvanbelangvoordelichttoetredinginhetoog(figuur27).Deverticaleverlichtingssterkte beïnvloedtnamelijkeengrootaantalbiologischeprocessen.Hetlichtstimuleertdereceptoreninhetoogwaardoordebiologischeklokwordt beïnvloed.Bovendiengeeftdeverticaleverlichtingssterktediepteaanderuimte[18].
Onderzoekinveldstudieslatensamenhangzientussendeverticaleverlichtingssterkteophetoogendeparameters‘vermoeidheid’en‘slaapkwaliteit’.Hogeverticaleverlichtingssterktewordtdaaromgeassocieerdmetmindervermoeidheideneenbetereslaapkwaliteit[6].Eendynamischhoeveelheidverlichtingisindeochtendaantebevelen.Ditstimuleertnamelijkhetbeginnenaandedag.Nadeochtendiseenverlagingnodignaardestandaardhoeveelheidverlichtingssterkte.Eenhogeverlichtingssterkteisnodignadelunch,omdepost-lunch-dipteverminderen.Na15:00uurmoetdeverlichtingssterktewordenverhoogdomvermoeidheidtegentegaan,voornamelijkindewinter,ziefiguur28[6].
Omdatrecentelijkonderzoekditaangetoondheeft,iseropditmomentgeenspecifiekeregelgevingoverdeminimaleverticaleverlichtingssterkte.Hierdoorisdehorizontaleverlichtingssterktemomenteeldebelangrijksteparametervoorhetlichtontwerp.Erwordenechteraanbevelingengedaanvoordezeniet-visueleeisen.
figuur 28: benodigde hoeveelheid verticale verlichtingssterkte op de dag [6]
DeNederlandseStichtingvoorVerlichtingskunde(NSVV)endeNEN-EN12464-1doen aanbevelingenvoordeverticaleverlichtings-sterkteineengroottevan1000tot1500lux.Letwel,dezeverlichtingssterktenwordennietdeheledagaanbevolen.
InhetZwiterse‘HandbuchfürBeleuchtung’vandeSweizerischeLichttechnischeGesellschaft(SLG)wordtvoorhetbordeenverticale verlichtingssterktevereistvanminimaaldevereistehorizontaleverlichtingssterkte.Tabel3schrijftvoorhetbordindeklaseenverticaleverlichtingssterktevan500luxvoor.
LuminantieLuminanties(L)bepalensterkdematevanvisueleprestatie.Uitonderzoekblijktdatvooraldedistributievanlumantiesdoorverticale-enhorizontalevlakken(wandenenplafonds)eengoedebijdragegeeftopdevisueleprestatie.Dedistributievanluminantiesopdewandenbepaaltofmeneenruimtealshelderofdonkerervaart.Erwordtopooghoogteminimaaleenluminatieopdewandenvan60cd/m2geadviseerd[18].Tabel13toontdeaanbevolenluminantiesvoordeverschillendetaken,wandeneninhetvrijeveld.Dezewaardenwordenaangehoudenomdateropditmomentregelgevingbestaatvoordeminimaleluminantie.Vooreenonderwijsruimte,dievoornamelijkgeschiktisvoorkinderen,zoueenminderhogewaardegebruiktmogenworden.Ditomdatdeogenvandeleerlingenzichbeteraanpassennaardeveranderingenvanlicht,dandeogenvanvolwassenen.
Deaanbevolenverhoudingendienenalsrichtlijntewordengehanteerd.
figuur 29: invloed verticale verlichtingssterkte [19]
1
24
3
1.lichtstroom2.verlichtingssterkte3.luminantie4.reflectie
9 13 18 hours
afternooncompensation(winter)
postlunchdipmorningboostlightlevel&
colortemperature
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 30
tabel 14: aanbevolen luminantieverhouding [17]
tabel 13: aanbevolen luminanties [18]
bron lezen schrijven en praten(cd/m2)
beeldscherm gebruik(cd/m2)
luminanties op wanden (cd/m2)
minimale luminantie in het normale veld (cd/m2)
maximale luminantie in het normale veld (cd/m2)
NUTEK - voorkeur <500
ISO Standard 9241-6 - <1000
ANSI/IESNA RP-1 VDT 85 - <850
Lighting Standard 255 <500 - <850
CIBSE - <1500
Loe, Mansfield & Rowlands (1994)
40
Collins (1994) 100 800
Carter (1994) 58-157 *
Van Ooyen, van de Weijgert & Begemann (1986, 1987)
45-105** 40-65 * 30-60 **
Berrutto, Fontoynont & Avouac-Bastie (1997)
60
K.U. Leuven, afdeling Bouwfysica
100-250
* Niet betrouwbaar door onjuiste resulaten
** onderzoek gedaan naar kunstlicht
Onderzoektoontaandatdeminimale luminantie>40cd/m²moetenzijnendemaximaleluminantie<1000cd/m²[18].Hetwordtaanbevolensterkehelderebronnen,dieinhetgezichtsveldzijngesitueerd,tevermijden.Hierdoorvoorkomtmenhinderlijkeverblinding,opwindingenstress[18].
Figuur29toontderelatietussende verlichtingssterkteendeluminantie.
LuminantieverhoudingDeluminantieverhoudingwordtgedefinieerdalsderatiotussenverschillendeluminantie-sterktendiegereflecteerdwordendoor verschillendeoppervlakten.Ditaspectisvangrootbelangvoorhetvisueelcomfort.DeluminantieverdelingisvastgelegddoordeCIEenwordtbepaalddoordehellingshoek(ρ)vandekijkrichtingtenopzichtevanhethorizontalevlak(α).
Tegroteluminantieverhoudingeninhetgezichtsveld:groterdan10,kunnenleidentotdirecteenindirectehinderlijkereflectie.Hierdoorzullendeogenzichcontinuaanmoetenpassennaardeverschillendehelderheden.Tekleineluminantieverschillenleidentotruimtendiealssaaienmonotoonwordenervaren.
Ditkanuiteindelijkleidentotvermoeidheideneenslechteproductiviteit.Eengoedeluminantieverhouding:vanongeveer3,werktrustgevend.
Tabel14geeftinzichtindesubjectieveindrukkendiehorenbijdeverschillendeluminantie-verhoudingeninkantoren.
Striktenalevingvandezeaanbevelingenisuitsluitendbijkritischewaarnemingenveelvuldigeblikwisselingennoodzakelijk.Inalleoverigesituatiesheeftoverschrijdingvandezepraktijkregelgeenernstigeconsequenties.
onderwijsinstelling
luminantie bij taken verhouding
papier : werkplek 3:1 / 3:1
papier : omgeving 1:10 / 10:1
tussen punten in het gezichtsveld 1:40 / 40:1
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 31
Uniformiteit in verlichtingssterkteOnderdeuniformiteitinverlichtingssterktewordtdeverhoudingtussendeminimaleverlichtings-sterkte(Emin)endegemiddeldeverlichtingssterkte(Egem)verstaan.Deverhoudingbijkunstlichtmoethogerzijndan0,7ophetwerkvlakenhogerdan0,5opdeonmiddellijkeaangrenzendezone[20].
Tabel15geeftdeluminantieverhoudingaandehandvannationaleeninternationalewetgevingvoorkunstlicht.WanneerdetakenzichvrijwelcentraalophetwerkvlakbevindenwordterbijhetgebruikvandaglichteenratiovanEmin/Emax>0,5gebruikt[18].Tegrootverschiltussendeverlichtings-sterktenkanleidentotadaptatieproblemen.Ditresulteertinvermoeidheidenafnamevandeproductiviteit.
ReflectiecoëfficientOmeenruimtealsgoedenhelderteervarenishetbelangrijkdatdewandenendeplafondsveeldaglichtreflecteren,zodaterhogeluminantiesontstaan[6].Debelangrijksteaspectenzijnde reflectiecoëfficiëntendeafwerkingsruwheidvanhetmateriaal.Namelijkeendiffuseafwerkingzorgtvooreenuniformeverdelingvanverlichtinginhetlokaal.Eenspiegeldeafwerkingzorgtvooreendirecteweerkaatsingvanhetlicht,waardoorhetzeerwaarschijnlijkkanleidentotverblinding(figuur30).
tabel 15: aanbevolen uniformiteit van verlichtingssterkte bij kunstlicht [18]
onderwijsinstelling
Aanbevolen uniformiteit in verlichtingssterkte
norm verhouding
CIBSE: Code for Interior Lighting (1984)
Emin/Eav>0.8
CIE: Guide on Interior Lighting (1986)
Emin/Eav>0.8
Britisch Standard InstitutionBS 8206: pt (1985)
Emin/Emax>0.7 Emin/Eav>0.8
Deutche Institut für Normung DIN 5035 (1979)
Emin/Eav>0.67
Standard Association of AustraliaAS 1680 (1976)
Emin/Eav>0.67
NSVV:Nederlande Stichting van VerlichtingskundeAanbevelingen voor binnenverlichting (1981)
Emin/Eav>0.7
Eenkwaliteitsvolleverlichtingzalkleurenzogetrouwmogelijkweergeven.Dematewaarinditgebeurt,wordtaangegevendoorde kleurweergave-index[Ra]vandelichtbron,eengetaltussen0en100.Hetweerkaatsendvermogenvandemurenzorgtdatdaglichtenkunstlichtteruginhetklaslokaalwordtgestuurd.Daardoorkandeverlichtings-sterkteophettaakoppervlaktoenemen.Hetisdusaantebevelenomtewerkenmethelderevloer,muur-enplafondkleuren.Dezehebbennamelijkeenhogerelichtreflectiedandedonkeretinten.Eenwitplafondeneen(matig)helderemuurkleurvoldoenhieraan.Vooreengoedereflectievandaglichtwordtgewerktmetdevolgendepercentages[17]: - Wanden30-80%;- vloer10-50%;- plafond60-90%;- werkvlaktafels:20-60%.
DaglichtfactorDeverlichtingssterkteinhetinterieuris afhankelijkvandehelderheidvandelucht.Dedaglichtfactor[DF]wordtgebruiktomopeenpuntineenruimtedematevandaglichttevoorspellen.Dezewaardekaneensignificantefactorvormenvoordehoeveelheiddaglichtineenruimte.Degrootheidvandedaglichtfactorhangtprimairafvandeverhoudingtussendegemetenhorizontaleverlichtingssterkteopeenvlakinhetlokaaleneengemetenhorizontaleverlichtings-sterkteinhetvrijeveldbuiten.Voorhetbepalenvandedaglichtfactorgeldtdeformule1.Devuistregelvandedaglichtfactorwordttoegepastbijeenbewolktehemelkoepel(figuur26.3).
αα
figuur 30: afwerkingsruwheid van de materialen
diffuse afwerking gladde afwerking
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 32
Grafiek4toontdatwanneerbij70%vandetijdgewerktwordtmetkunstlicht,bijeentijdvan08:00tot16:00,er10.500luxnodigisinhetvrijevlakbuiten.Metbehulpvandeminimaleverlichtingssterkteophetwerkvlakisdebenodigedagllichtfactorteberekenen.Bij300luxophetwerkvlaken10.500luxinhetvrijvlakbuiten,iseendaglichtfactorvan3,3%minimaalbenodigdvoorhetgoeduitvoerenvantakenineenonderwijsruimte.
(1)
Waarin:’ DF ’de daglichtfactor is [%], ‘Ep’isde interne verlichtingssterkte in één punt in het lokaal[lux] ‘ Eh;vv ’ is de verlichtingssterkte van een punt in het vrije veld [lux].
Dezevuistregelkanindeontwerpfasewordengebruiktomhetminimaalbenodigdeglasoppervlakvaneenruimtetebepalen.Degemiddeldedaglichtfactorresulteertineendaglichtfactorophethorizontalewerkvlak.Omeengoedeindruktekrijgenvande daglichtfactorinhetlokaalwordtereenverdelinggemaaktwaaraaneengemiddeldedaglichtfactorwordtgekoppeld[21].Ookhierwordtdeverlichtingssterkteophethorizontalevlakgebruiktvoorhetbepalenvandegemiddeldedaglichtfactor.Hiervoorwordtformule(2)gebruikt[21]: (2)
Waarin:’ DFgem’de gemiddelde daglichtfactor [%], ‘ Ei ’ de interne verlichtingssterkte in één punt, ‘ Evv ’ is de verlichtingssterkte in het horizontale vrije veld [lux]
tabel 16: gemiddelde daglichtfactor [21]
grafiek 4: verlichtingssterkte in het horizontale veld [25]
Tabel16geeftdegeadviseerdeminimaleenmaximaledaglichtfactoren.
onderwijsinstelling
Gemiddelde daglichtfactor
>10% Helderheidswering nodig
5% of meer kunstlicht is overdag niet noodzakelijkDe hoge verlichtingssterkte kan leiden tot verblindingen temperatuuroverschrijdingen
3-5% Kunstlicht wordt aanbevolen om de luminantie contrasten te verminderen
onder 2% Bij deze waarde is kunstlicht noodzakelijk voor hetjuist verrichten van taken.Kunstlicht zal als overheersend worden ervaren.
100, , · Ω, 0,0, ·
0,25ΣLω
·
,2 0, 0, 0,1 ,2
· Φ1 Φ
∑ 100%
100%
,2 52,2 10100%
12
100, , · Ω, 0,0, ·
0,25ΣLω
·
,2 0, 0, 0,1 ,2
· Φ1 Φ
∑ 100%
100%
,2 52,2 10100%
12
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 33
4.3 Visueel comfortHetvisueelcomfortisgedeeltijkeen psychologischensubjectiefaspect[16].Onderhetvisueelcomfortwordende volgendeaspectenverstaan:- Uitzicht;- psychologischeoriëntatie;- ruimtelijkeenvisueleduidelijkheid;- dekleurweergave;- geenverblinding.
Geziendeperiodedievoorditonderzoekisgegeven,iservoorgekozenhetonderzoekterichtenopdeobjectieveaspectenvandevisuelekwaliteit.Welwordthetaspectverblindingenkleurweergaveonderzocht.Erwordtmeteenenquêteinzichtgegevenhoedeleerkrachtendeteonderzoekenonderwijsruimtenervarenopgrondvanhetvisueelcomfort.
VerblindingWanneermengeconcentreerdmeteentaakbezigis,kanhetstorendzijnwanneerereenbronmeteenzeerhogehelderheidinhetgezichtveldis.Ditbetekentdatereenhelderheidinhet gezichtsveldvoorkomt,diemeerderemalengroterisdanhetoogaankan.Ditkangebeurendoordirecteverblindingvandaglichtofdoorindirecteverblinding,waardoorhetdaglichtdoorreflectieopeenmateriaalhogeluminantiesveroorzaken.Erzalopkortetermijngeenhindervanwordenondervonden.Opdelangeduurtreedtdoorspanningendiscomfortvermoeidheidop.Ditkomtomdatdespierenzichcontinumoetenaanpassenaandeverschillendeluminanties.Naverloopvantijdwordenhierdoordewerkprestatiesmindergoed.ErzijninNederlandgeenspecifiekenormenvoorhetbepalenvanverblindingdoordaglicht.Welzijnermaatregelenomverblindingtevoorkomen:- Dedaglichtvoorzieningnietdirectinhet gezichtveldvandegebruikerteplaatsen;- Hetvermijdenvangladdemateriaal/ afwerkingen;- hettoepassenvanmaterialenmeteen diffuseafwerking;- hetvermijdenvaneengrote luminantieverhouding.
onderwijsinstelling
Mate van verblinding DGI
Net waarneembaar 16
Net acceptabel 20
Net oncomfortabel 24
Niet meer te tolereren 28
WaarbijdeberekendeDGI-waardealsintabel17wordengeïnterpreteerd.
tabel 17: aanbevolen luminantieverhouding [21]
Verblindingismoeilijktemeten.Tochwordenerformulesgebruiktvoorhetbepalenvanverblinding.Ominzichttekrijgenindecriteriavoordeanalytischebepalingwordendetwee betrouwbaarsteberekeningenvermeld.Deeersteverblindingwordtheteffect ‘Discomfort Glare’genoemdenhierbijwordtdegrootheidDaylightGlareIndex(DGI)gebruikt.DeDGIwordtbepaaldmetbehulpvanformule(4)[21].
(4)
Waarin de grootheid DGI primair afhankelijk van vier factoren: - ‘ Ls ’ is de luminantie van de bron die schittert (hemelkoepel en / of omgeving), gezien door de daglichtopeningen [cd/m²]; - ‘ Lb ’ de luminantie van de achtergrond naar de bron (Lb) [cd/m²]; - ‘ Lw ’ de gemiddelde luminantie van het raamvlak (bepaald door de luminantie van de hemelkoepel en van de omgeving) [cd/m²]; - ‘ ω ’ ruimtehoek van de lichtbron [sr]; - ‘ Ω ’ ruimtehoek van de lichtbron, aangepast voor de positie in het blikveld met behulp van een positie-index P [sr].
100, , · Ω, 0,0, ·
0,25ΣLω
·
,2 0, 0, 0,1 ,2
· Φ1 Φ
∑ 100%
100%
,2 52,2 10100%
12
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 34
Detweedeberekeningwordttevens‘Discomfort Glare’genoemdenhierbijwordtdegrootheidPredictedGlareSensationVote(PGSV)gebruikt.DePGSVwordtbepaaldmetbehulpvanformule(5)[21].
(5)
waarin:
(6)
Waarin de grootheid primair afhankelijk is van vier factoren: - ‘ Ev ’ verticale verlichtingssterkte op het oog [lux]; - ‘ Lw ‘ luminantie binnen het raamvlak [cd/m²]; - ‘ Lb ‘ de gemiddelde luminantie van de vlakken binnen het gezichtsveld[cd/m²]; - ‘ ω’ de hoek van raam [sr]; - ‘ Φw ’ factor die weergeeft hoe de opbouw van de daglichtopening is.
Tabel18geeftdetolerantiesvandePGSVweer.
onderwijsinstelling
Mate van verblinding Predicted GSV
Net waarneembaar -0,5
Net waarneembaar 0,0
Waarneembaar 0,5
Net acceptabel 1,0
Acceptabel 1,5
Net oncomfortabel 2,0
oncomfortabel 2,5
Net niet meer te tolereren 3,0
Niet meer te tolereren 3,5
tabel 18: mate van verblinding [21]
100, , · Ω, 0,0, ·
0,25ΣLω
·
,2 0, 0, 0,1 ,2
· Φ1 Φ
∑ 100%
100%
,2 52,2 10100%
12
100, , · Ω, 0,0, ·
0,25ΣLω
·
,2 0, 0, 0,1 ,2
· Φ1 Φ
∑ 100%
100%
,2 52,2 10100%
12
100, , · Ω, 0,0, ·
0,25ΣLω
·
,2 0, 0, 0,1 ,2
· Φ1 Φ
∑ 100%
100%
,2 52,2 10100%
12
4.4 RandvoorwaardenDemeetbarekwaliteitenwordenonderverdeeldinverschillendecriteria,namelijk:-Verlichtingssterkteophethorizontalevlak;-verlichtingssterkteophetverticalevlak;-uniformiteitvandeverlichtingssterkte;-luminantie;-luminantieverhouding;-daglichtfactor;-verblinding.
Verlichtingssterkte op het horizontale vlakVoordehorizontaleverlichtingssterktewordtergestreefdnaardevolgendewaardenophetwerkvlakvandeleerling[11].- opletten min. 300 lux- schrijven, lezen etc. min. 300 lux- beeldschermgebruik min. 300 lux
Uitdewaardenblijktdaterinhetalgemeengestreefdkanwordennaareenhorizontaleverlichtingssterktevan300lux.
Verlichtingssterkte op het verticale vlakVoordeverticaleverlichtingssterkteisgeenregel-geving.Derandvoorwaardenwordengebaseerdopaanbevelingen.- algemeen min. 1000 lux- op het bord min. 500 lux
Uniformiteit van de verlichtingssterkte op het horizontale vlakVoordeuniformiteitinverlichtingssterkteophethorizontalevlak,wordtdevolgenderatioaangehouden[18].- ratio algemeen Emin / Emax>0,5
ReflectiecoëfficientVoordeveldmetingenendesimulatieswordendevolgendepercentagesgehanteerd[17]: - Wanden30-80%;- vloer10-50%;- plafond60-90%;- werkvlaktafels:20-60%.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 35
LuminantieHetisduidelijkdattelageluminanties onacceptabelzijn.Helaasiser(nog)geenduidelijkewaardevoordeminimaleluminantie.Alserwordtgekekennaartabel19,danzijndevolgendewaardenacceptabel:
LuminantieverhoudingVoordeluminantieverhoudingwordtgestreefdnaardevolgenderatio[30].- papier:werkplek 3:1 / 1:3- papier: omgeving 1:10 / 10:1- punten in het gezichtsveld 1:40 / 40:1
DaglichtfactorVoordescholendieonderzochtzijn,wordtgestreefdnaardevolgendepercentages[21]:- 3 - 5%
Voorontwerpstudiewordtergestreefdnaarpercentagesindelokalenvan[21]:- 4 - 6%
In de ontwerpstudies wordt er gestreefd naar een hoger percentage. Dit komt omdat er wordt gewerkt met een lage - wand - daglichtopening percentage (WWR) waardoor de waarschijnlijke temperatuuroverschrijding wordt vermeden.
VerblindingVerblindingkanwordenbepaaldaandehandvandeDGIendePGSV.Naastdezemethodekandeverblindingookwordenbepaalddoortehogeluminantieenverkeerdeluminantieverhoudingen.Deverblindinginditonderzoekisbepaaldaandehandvanhogeluminantie(indirecte-endirecteverblinding)endoordeluminantie-contrasten(indirecteverblinding)inhetlokaal.
onderwijsinstelling
luminantie aanbevolen (cd/m2)
minimale luminantie 40
maximale luminantie <1000
luminanties op de wanden 40-157
lezen schrijven en praten 40-60
gebieden voor taken 45-105
beeldscherm gebruik 40-65
tabel 19 aanbevolen luminanties [18]
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 36
DEE
L II
: O
ND
ERZ
OEK
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 37
figuur 33: doorsnede van het lokaal
5. Methode
5.1 Verlichtingssterkte Voorhetbepalenvandeverlichtingssterkteinruimtenwordteenluxmetergebruikt(figuur31).Metdeluxmeterkunnendevolgende metingenwordenverricht: - Hetbepalenvandeverticale verlichtingssterkte; - hetbepalenvandehorizontale verlichtingssterkteophetwerkvlak; - deverticaleverlichtingssterkteop dewanden/daglichtopeningen.
Verlichtingssterkte op het horizontale vlakFiguur32toonteensituatievaneenlokaalwaarbijhetdaglichtvantweekantenkomt.Inhetlokaaliseenrastergemaaktvanzestienhorizontalepunten.Vierrijenindebreedterichting(X)envierrijenindediepterichting(Y).Opdezepuntenwordensensorengeplaatstopdehoogtevanhetwerkvlakvandeleerling;600mm.Doorhetplaatsenvandesensorenopdezemeet-puntenkandehorizontaleverlichtingssterktedoordaglichtopdepuntenwordenbepaald.Deverlichtingssterktewordtweergegevenindegrootheid(Lux).
Vooreendergelijkedichtheidvanhet rasterisgekozen,omdatbijhedendaagseonderwijsgebouwendegevelzijdevandelokalennietaltijdvolledigisvoorzienvandaglicht-openingen.Depuntengelegenopdediepterichting(X)bepalendeverlichtingssterkteenverlichtings-distributieindebreedtevanderuimten.Hetrasteropdelengterichting(Y)legtdereikdieptevanhetdaglichtindelokalenvast.Doorhetverrichtenvandezemetingenwordenreflectiesvandewandenzichtbaaropmeetpunten
gesitueerdaandewandzijde.Werkpositiesgelegenaandezeplaatsen,wordenvoorzienvangereflecteerddaglicht.Ditkandeverlichtings-sterkteophetwerkvlakverhogen.
Demetingenvoordeverlichtingssterktewordengedaanbijeenbewolktehemelkoepel.
Bepaling van de positie voor de meetcellen ten behoeve van de horizontale verlichtingssterkte- Totaal16meetpunten,waarvan4rijen indebreedterichting(X)en4rijeninde diepterichting(Y);- Demeetpuntenmoetenparallel(X)en haaks(Y)opdegevelsworden aangebracht;- De4meetpuntenmoetenwordenverdeeld overdebreedte(X)endiepte(Y)vanhet lokaal.Zodatertussendemeetpunteneen gelijkeafstandis;- Afstandxtussenallesensoren,½x vandewand,½xvandegevel;- demeetpuntenwordenopeen bureauhoogtevandeleerlinggeplaatst; 600mm.
figuur 31: luxmeter
1a
1b
1c
1d 2d 3d 4d
2c 3c 4c
2b 3b 4b
2a 3a 4a 1a
1b
1c
1d 2d 3d 4d
2c 3c 4c
2b 3b 4b
2a 3a 4a
Klaslokaal
[x][½x]
[y]
[½y]
diep
te
X-richting
Y-ric
htin
g
breedte
[x][½x]
[y]
[½y]
bree
dte
breedte
hoog
te
figuur 32: raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 38
figuur 34: gemiddelde dagelijkse horizontale verlichtings- sterkte in de zomer
Bepaling van de horizontale verlichtingssterkte voor de zomersituatie.Omeenlokaaltekunnenbeoordelenopdevisuelekwaliteitishetnodigomdeverlichtingssterkteophethorizontalevlakindezomerendewinterteweten.Deverlichtingssterkteindezomerwordtverkregendoorterekenenmetdeverkregengemiddeldedaglichtfactorendeverlichtings-sterktebuiteninhethorizontalevrijevlak.
Dewaardenvoordeverlichtingssterkteindewinterophethorizontalevlakwordenverkregenaandehandvanveldmetingen.Degemiddeldedaglichtfactorwordtberekendaandehandvanformule2.Degemiddeldedaglichtfactorgeldtvoorhethelejaarenwordtgebruiktvoorhetbepalenvandehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Voordezomerwordtdehorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijevlakbuitenbepaaldaandehandvandata.DezedatawordtverkregendoorSatel-Light[31]enditwordtweergevenintabel20.
Metbehulpvanformule2wordtdegemiddeldeverlichtingssterktebepaald:
(2)
Deformulewordtgeherformuleerd,omdatdeverlichtingssterkteophethorizontalevlakeenonbekendeis.(Ei;gem.)
AlsdeverkregengemiddeldeDFinhetlokaal3,2%isendeglobaleverlichtingssterkteinmaandjuliinAmsterdam52,2kluxis,danwordtdegemiddeldeverlichtingssterkteinhetlokaal:
100, , · Ω, 0,0, ·
0,25ΣLω
·
,2 0, 0, 0,1 ,2
· Φ1 Φ
∑ 100%
100%
,2 52,2 10100%
12
100, , · Ω, 0,0, ·
0,25ΣLω
·
,2 0, 0, 0,1 ,2
· Φ1 Φ
∑ 100%
100%
,2 52,2 10100%
12
100, , · Ω, 0,0, ·
0,25ΣLω
·
,2 0, 0, 0,1 ,2
· Φ1 Φ
∑ 100%
100%
,2 52,2 10100%
12
locatie globale horizontale verlichtinssterkte (klux)
juni december
Amsterdam 30,4 9,7
Heeswijk-Dinther
31,2 9,9
Groningen 32,3 9,3
Gerkesklooster 32,2 9,4
tabel 20: de gemiddelde globale horizontale verlichtingssterkte in de maand juni en januari van 12:00 tot 14:00 in [31]
Deuitkomstenvoorde(gemiddelde)horizontaleverlichtingssterkteindezomerenindewintervoordeverschillendeonderwijslokalenwordenweergeveninbijlageItotenmetIV.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 39
figuur 35: voorbeeld lokaal voor het meten van de verlichtingssterkte in het verticale vlak
Verlichtingssterkte op het verticale vlakVoorhetbepalenvandeverticaleverlichtingssterktewordteenanderrastergebruikt.Namelijkeenrastermetviermeetpunteninhetgevelvlak.Voordeafstandtussendepuntenwordtdezelfdeonderlingerastermaatgebruiktalsfiguur32.Vooreendergelijkedichtheidvanhet rasterisgekozen,omdatbijhedendaagseonderwijsgebouwendegevelzijdevandelokalennietaltijdvolledigvoorzienisvan daglichtopeningen.
Figuur35toontdesensorenopooghoogte(1,7m.),geplaatstopdedaglichtlichtopening.Doorhetplaatsenvandesensorenopdezemeetpuntenkandeverticaleverlichtingssterktedoordaglichtopdepuntenwordenbepaald.Deverlichtingssterktewordtweergegevenindegrootheid(Lux).
Bepaling van de positie voor de meetcellen ten behoeve de verticale verlichtingssterkte- Peroriëntatie,waarindaglicht voorzieningenzijngeplaatst,wordenvier meetpuntengeplaatst;- demeetpuntenwordengepositioneerdop dedaglichtvoorzieningen;- demeetpuntenmoetenparallel(X)en haaks(Y)opdegevelsworden aangebracht;- deviermeetpuntenmoetenworden verdeeldoverdebreedte(X)endiepte(Y) vanhetlokaal,zodatertussendemeet punteneengelijkeafstandis;- afstandxtussenallesensoren,½x vandewand,vlakopdegevel;- demeetpuntenwordenopeen ooghoogtevandeleerlinggeplaatst; 1700mm.
1a;v’ 1a;v 2a;v 3a;v 4a;v
1b;v
1c;v[y]
[½y] [x] [½x]
diepte
Y-richtin
g
X-richting breedte
1700
mm
.
Uniformiteit van de verlichtingssterkteVoorhetbepalenvandeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkteinhetlokaalwordenfiguren38en39gebruikt.Voordeafstandtussendepuntenwordtdezelfdeonderlingerastermaatgebruiktalsvanhethorizontalerastervanfiguur32.Omdatdewerkplekkenvandeleerlingenineenklaslokaalnietpermanentzijn,isergekozenomdeuniformiteitvandeverlichtingssterktetetoetsenindebreedterichting(x)endediepte-richting(y).Ditwordtaangegevendoormiddelvaneenrodezone.Gemakshalvemagervanuitwordengegaandatdewerkplekkenvandeleerlingenopderoodgestippeldezoneliggen.Vanuitdezepositieswordtdeuniformiteitgetoetstaandewaardenvanderondomgelegenpunten(dezemethodeisgebaseerdop[20]).Doorhetmetenvandeverlichtingssterkteopdepuntendieinderodezoneliggenenvandepuntenmeteenrodecirkel,wordenwaardenverkregen.Zowordtvoorhetbepalenvandeuniformiteitvandeverlichtingssterkteoppunt2c,depunten1b,1c,1d,2d,3d,3c,3ben2bgebruikt,ziefiguur26.Degemetenwaarden,vandeomringendepunten,wordenvergelekenmetdewerkplekvandeleerling(punt2cfiguur36)doordewaardetedelen.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 40
IndebijlagenItotenmetIVwordende verhoudingswaardenvermeld.Degemetenverhoudingswaardeopdepositievandegebruikerkandoordenaastepuntenwordenoverschredendooreentehogeverhoudingofeentelageverhoudingtehebben.Daaromwordthetvolgendeuitgangspuntgehanteerd:De verhoudingwaarden van de naast gelegen punten moeten voldoen aan: 0,5x < x <1,5x. Waarbij x de waarde van het punt is dat in de rode zone ligt. Dit betekent dat de verhouding van de naast gelegen punten (1c en 3c ) niet kleiner mag zijn dan 0,5x en niet groter dan 1,5 x de waarde van de werkpositie (2c).
Voorhetbepalenvandeuniformiteitvandeverticaleverlichtingssterkteterplaatsevanhetbordwordtfiguur37gebruikt.Deverticaleverlichtingssterktewordtgemetenopdepunten1,2en3.Volgensparagraaf4.3moeterophetbordeenminimaleverlichtingssterktevan500luxwordenbereikt.BijdaglichtwordtvoordeverhoudingvandeuniformiteitvandeverlichtingssterkteEmin/Emax>0,5gebruikt[18].
5.2 Luminantie en luminantie verhoudingenMetbehulpvandeluminantiecamera,deLMKMobileAdvancedcamera,wordendeluminantieafbeeldingengenomen(figuur40)[22].Indezeluminantieafbeeldingenwordtdehelderheidvandetaak,dedirecteomgevingendeachtergrondvastgelegd.
Omluminantiestekunnenontlenenaandeafbeeldingen,moetendeafbeeldingengenomeninwordenin.RAWextentie.DeluminantiesvandeRAWbestandenwordenverkregenmethetprogrammaTechnoteamLMK2000versie3.7.4.0.
figuur 36: positie leerling figuur 37: positie leerkracht
1c 3
1
2
3c2c1c 3
1
2
3c2c
figuur 38: uniformiteit van de verlichtingssterkte, lokaal op het zuiden georiënteerd
figuur 39: het bepalen van de uniformiteit van de verlichting-sterkten voor de punten in de rode zone1a
1b
1c
1d 2d 3d 4d
2c 3c 4c
2b 3b 4b
2a 3a 4a
[x][½x]
[y]
[½y]
diep
te
X-richting
Y-ric
htin
g
breedte
1a
1b
1c
1d 2d 3d 4d
2c 3c 4c
2b 3b 4b
2a 3a 4a
[x][½x]
[y]
[½y]
diep
te
X-richting
Y-ric
htin
g
breedte
2c
2b
2d
3b1b
3d1d
3c1c
1a
1b
1c
1d 2d 3d 4d
2c 3c 4c
2b 3b 4b
2a 3a 4a
[x][½x] [y
] [½
y]
diep
teX-richting
Y-ric
htin
g
breedte
1a
1b
1c
1d 2d 3d 4d
2c 3c 4c
2b 3b 4b
2a 3a 4a
[x][½x]
[y]
[½y]
diep
te
X-richting
Y-ric
htin
g
breedte
2c
2b
2d
3b1b
3d1d
3c1c
1a
1b
1c
1d 2d 3d 4d
2c 3c 4c
2b 3b 4b
2a 3a 4a
[x][½x]
[y]
[½y]
diep
te
X-richting
Y-ric
htin
g
breedte
1a
1b
1c
1d 2d 3d 4d
2c 3c 4c
2b 3b 4b
2a 3a 4a
[x][½x]
[y]
[½y]
diep
te
X-richting
Y-ric
htin
g
breedte
2c
2b
2d
3b1b
3d1d
3c1c
figuur 40: luminantiecamera (LMK mobile advanced) [22]
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 41
Sensor: CMOSCanonASP-CResolution:3456(H)x2304(V)(effective pixel)Video signal: 12BitrawdatawithBayerformat filestructureuncompressedLum. resolution: 1728(H)x1152(V)Dynamic: singlemeasurement:1:4000high dynamic1:32000(1/1250sec)Measurement:≤ti≤8sec)Measurement: brightnessandbrightness valuesuniformity.RGBcolorvaluesoftheCCDmatrix
Omeengoedebeschouwingtekrijgenvandelu-minantiesinhetlokaal,moetenervanuitdiversepositiesafbeeldingenwordengenomen.Omdeinvloedvandaglichtendecombinatievandaglichtenkunstlichtteondervinden,wordenerafzonderlijkeluminantieafbeeldingengemaakt.Metdeluminantiecamerawordendevolgendepositiesgehanteerd:
- Positie1:vanuitdelinkerachterzijdevan deklas,gerichtnaarhetbordmet hetgebruikvankunstlicht(hoogte1,7m.);
- positie1:vanuitdelinker achterzijdevandeklas,gerichtnaar hetbordzonderhetgebruikvankunstlicht (hoogte1,7m.);
- positie2:vanuitderechterachterzijde vandeklas,gerichtnaarhetbordmethet gebruikvankunstlicht(hoogte1,7m.);
- positie2:vanuitderechterachterzijde vandeklas,gerichtnaarhetbordzonder hetgebruikvankunstlicht(hoogte1,7m.);
- positie3:vanuitdepositievande leerkracht;voorinhetlokaal,gericht opdeklasmethetgebruikvankunstlicht (hoogte1,7m.);
- positie3:vanuitdepositievande leerkracht;voorinhetlokaal,gericht opdeklaszonderhetgebruikvan kunstlicht(hoogte1,7m.).
5.3 ReflectiecoëfficientDekleurweergavevandewanden,vloerenenplafondwordengemetenaandehandvaneengeijktreferentiemodel(figuur41).Dooreenafbeeldingtenemenmetde luminantiecamera,kanmendigitaalde reflectiecoëfficientvandewanden,plafondsendevloerbepalen.Ditopvoorwaardedatde oppervlaktendiffuusreflecteren.
Formule6toonteenvergelijkingvaneengeijktdiffuusreferentiemodel,meteenreflectiefactorvan95,2%,metdemuur.Dezemethodewordtgebruiktvoorhetbepalenvandereflectiefactorvoordewanden,vloerenenhetplafond:
luminantieopreferentieluminantieopvlak (6) 95,2 X
figuur 41: vergelijking van de reflectiecoëfficiënt van het referentieobject met de muur
WaarbijXdereflectiecoëfficientvanhetmateriaalis
=
5.4 VerblindingErwordengeenberekeningengemaaktvoorhetbepalenofaantonenvanverblinding.Deverblindinginditonderzoekisbepaalddoortegroteluminantieverhoudingeninhetlokaal.Deluminantie,diedeeventueleverblindingveroorzaakt,isafhankelijkvandekijkhoek,dereflectiecoëfficientvanhetmateriaalendehoeveelheidverlichtingssterktedieophetoppervlakvalt.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 42
5.5 DaglichtfactorErzijntweewaardennodigomtekomentotdedaglichtfactoropdemeetpunteninhetlokaal.Ditzijndehorizontaleverlichtingssterkteopeenmeetpuntinhetlokaalendehorizontaleverlichtingssterktebuitenhetgebouwinhetvrijeveld.Deverlichtingssterkteopdepuntenwordtverkregenmetbehulpvandeluxmeter (zieparagraaf5.1).Dehorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijeveldwordtverkregendoormetdesensorbuitenineenvrijvlakdehorizontaleverlichtingssterktetemeten.Hetisbelangrijkdatditplaatsvindtopdezelfdetijdsperiodealsdeanderemetingen.
Deberekeningvandedaglichtfactorkomttotstandaandehandvanformule1,pagina32.Hierbijwordtdehorizontaleverlichtingssterkteineenpuntgedeelddoordehorizontale verlichtingssterkteinhetvrijeveldbuiten.Vervolgenswordtdeuitkomstvermenigvuldigdmethonderdprocent.
Omdegemiddeldedaglichtfactortebepalenwordtformule2oppagina32gebruikt.Dewaardenvandehorizontaleverlichtingssterktevormendebasisvoordegemiddeldedaglichtfactor.Metdegemiddeldedaglichtfactorkanhetpercentagedaglichtwordenberekendvoorbepaalde(daglicht)zones.Infiguur42geefteenaannamevoordeverdelingvandaglichtzonesinhetlokaal.
Erwordtonderscheidgemaaktinde:- Raamzone;- overgangszone;- gangzone.Dezezonesvertegenwoordigendematevaninvloedvandaglichtinhetlokaal.
Eenuitgangspuntvooreendergelijkezoneringisdehoogte,afstandxinfiguur42enpositioneringvandedaglichtopeningen.Degemiddeldedaglichtfactorwordtverkregendoordesomvanwaarden;vanhetaantalmeet-puntenindedaglichtzone,tedelendoordehoeveelheidpunten(n)entevermenigvuldigingmetdewaardenvandehorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijeveldbuiten.Vervolgenswordtdeuitkomstvermenigvuldigdmethonderdprocent.
Tabel16geeftdeaanbevolendaglichtfactorenvoorde(gemiddelde)daglichtfactor.
5.6 Instrumenten ter beoordeling van de visuele kwaliteitErwordteenvuistregelgebruiktomsnelinzichttekrijgenindejuistehoeveelheiddaglichtineenlokaal.Ditisafhankelijkvandeverhoudingtussendegeometrievanhetlokaalenhoogtevandedaglichtopeningen.Hetwordtaanbevolenhetlokaalnietdiepertemakendantweekeerdehoogtevandedaglichtvoorziening[7].Hiermeereikt,volgensfiguur42theoretisch,hetdaglichttotdegang-zone.
De visuele prestatieDevisueleprestatieiseenobjectiefaspect.Ditbetekentdathetmeetbaarentetoetsenisaandegesteldecriteria(paragraaf4.4).Inparagraaf4.2isuitgelegddatdevisueleprestatieuitverschillendemeetbareaspectenbestaat.Erzijnverschillendemanierenomdevisueleprestatieteonderzoeken.Paragraaf5.1en5.2toneneenzorgvuldigemanieromdevisuelekwaliteitinbestaandegebouwenteonderzoeken.
Y-richtin
g
X-richting
raamzone overgangszone gangzone
afstand x afstand x
afst
and
x
figuur 42: de daglichtzones
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 43
Hierbijwordtgebruiktgemaaktvandeluxmeterendeluminantiecamera.Voorhetgoedonderzoekenvanderuimten,metbehulpvanbovenstaandeinstrumenten,ishetmakenvaneenmeetprotocolnodig.Deinhoudrichtzichopdegedefinieerdecriteriavoorvisueelcomfortenwelkemethodenvantoepassingzullenzijnvoorhetmetenvandezecriteria.
Erzijnverschillendemanierenomdevisueleprestatietetoetseninhetontwerpproces.Eenmanierishetwerkenmetschaalmodellen.Dezewordengeplaatstindedaglichtkamerengetoetstopdaglichtinvalondereenhemelkoepel.Ookkunnendemodellenwordengetoetstdoordezeindebuitenluchtofondereendaglichtsimulatorteplaatsen.Bijdezemethodeishetbelangrijkdatergewerktwordtmetdecorrecteschaalenjuistemateriaalafwerkingen.Voorhettoetsenvandeverlichtingssterkteen lichtverdelingisdezemethoderelatiefgoedkoop.
Eenanderemanieromdevisuelekwaliteitinhetontwerpprocestetoetsenisdoorgebruiktemakenvandaglichtdiagrammen.Daglicht-diagrammenwordengebruiktomdedaglicht-toetredingbijeenuniformeofCIEbewolktehemelkoepelineenpuntvanderuimtetebepalen.Hiervoorwordtdelichtopeningmetbehulpvanzichtlijnen(hoeken)uitgezetinhetradiaal-diagram.Doorhetradiaaldiagrammethethemel-factordiagramtecombinerenkunnenhetaantal‘vakjes’geteldwordenomdehemelcomponentvandedaglichtfactortebepalen[10].Eenbeperkingvandezemethodeisdathetalleengebruiktkanwordenvooreenvoudigeruimten.
Hetgebruikvansimulatieprogrammatuurisdelaatstemanieromruimteninhetontwerpprocesrelatiefzorgvuldigtetoetsenopvisuelekwaliteit.Eengrootvoordeelisdatereenvoudigverschillendeklimatologische-engeografischeveranderingenvoorhetmodelgetoetstkunnenworden.Eennadeelisdatdeprogramma’snietaltijdgebruiksvriendelijkzijnendeberekeningstijdvaaklangis.
Deafgelopenjarenzijnermeersimulatie-programma’sontwikkeldomdaglichtin architectuurtestimuleren.Opditmomentzijnerdiverseprogramma’sopdemarktzoals: - DIAlux; - Daysim - Radiance; - Ecotect; - Lightscape.
Voorditonderzoekwordtergewerktmet Autodesk®Ecotect™v5.5.metRadianceplug-in.Ecotectiseenprogrammavoorontwerpenomgevingsanalyse.Radianceissoftware;gebaseerdopray-tracing,ontwikkelddoorLawrenceBerkeleyLaboratory,teCalifornië.ErisgekozenvoorEcotectomdatdemodellenrelatiefeenvoudigtesimulerenzijnenRadiancebetrouwbaredatageeft.
De visuele prestatie Hetvisuelecomfortismoelijkertebeoordelen.Ditomdatditveelaleensubjectiefaspectis.Inparagraaf4.3isuitgelegddathetvisuelecomfortwordtbepaalddoorverschillendeaspecten.
Omeenbeeldtekrijgenvanhetvisuelecomfortwordtereensystematischeenquêtegehoudenonderdegebruikersvanhetlokaal.Hierdoorkunnendewaardenenproblemenvandaglichtinruimtenwordeningeschat.Hetuitenvanontevredenheidoverhetvisueelcomfortkaninzichtgevenoverdeontstaanwijzevanproblemenenwaardezezichvoordoen.Omdatpersonenverschillendewensenhebben,ishetnodigomdeenquêtesteverspreidenonderverschillendegebruikers.Deenquêterichtzichopvolwassengebruikers,deleerkrachten.Omdatervaak1of2leerkrachtendocereninhetonderwijslokaalwordthetonderzoekkleinschaliguitgevoerd.
Deresultatenkunnenhierdoornietalssignificantwordenbeschouwd.DevragenlijstwordtgetoondinbijlageV.DeresultatenvanditkleinschaligonderzoekwordengetoondinbijlageVI.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 44
6. Veldmetingen
6.1 OnderwijsgebouwenVoordaterontwerpvariantenwordengemaaktzalereenintensiefdaglichtonderzoekenanalysewordengedaan.Ditbestaatuitmetingenenhettoetsenvanbestaandeonderwijs-gebouwen.Daarnaastvolgteenenquêtewaarindeervaringenvandegebruikersinonderwijsruimtenwordtonderzocht.Tenslottewordendeconclusiesenaanbevelingengemaaktvoordeverschillendescholen.Deaanbevelingenwordengetoetstmetbehulpvanlichtsimulatieprogrammatuur.
Voorhetveldonderzoekwordenprojectengekozenwaarvanbekendstaatdatertijdenshetontwerpeengedegendaglichtonderzoekisverricht,deschooleenscholenbouwprijsheeftontvangenofeenpraktijkvoorbeeldisvanhistorischetypologieënvanscholen.Erzijnprojectengekozenwelkequaarchitectuur,bouwperiodeendaglichtvoorzieningenuiteenlopen.Deonderwijsgebouwenzijn:
Project: Eerste Openluchtschool voor het Gezonde Kind (Clioschool)Architect: J.DuikerPlaats: AmsterdamJaar: 1929-1930Opmerking: Eerstesemi-openluchtschoolvoor hetgezondekindAdres: Cliostraat401077KJ
Project: Basisschool De BolderikArchitect: ElemansPostmaenvandenHorkPlaats: Heeswijk-DintherJaar: 1998-2001Opmerking: oriëntatiegarandeertoptimale benuttingvandaglichten warmtelokalenvoorzienvan tweeledigdaglichtinvalAdres: HetGeleer335473PG Project: Vensterschool OosterparkArchitect: OnixArchitectenPlaats: GroningenJaar: 1998Opmerking: voormaligeopenluchtschool verbouwdtotbredeschool Scholenbouwprijs1997Adres: Oliemuldersweg479701ED Project: Basisschool de ClaercampArchitect: HinkElderinkPlaats: GerkeskloosterJaar: 1960Opmerking: gangtypeschoolAdres: Hoogstraten169873PE
figuur 43: Eerste Openluchtschool
figuur 44: de Bolderik [23]
figuur 45: de Vensterschool
figuur 46: de Claercamp [24]
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 45
6.2 Eerste Openluchtschool voor het Gezonde KindDeEersteOpenluchtschoolvoorhetGezondeKindinAmsterdamisontworpendoordearchitectenDuikerenBijvoetenopendehaardeurenindezomervan1930.Dezeschoolhanteerdeeennieuwemedische-enpedagogischevisieophetonderwijsenhierdoorwashetdeeersteschoolwaaralleengezondekinderenwerdentoegelaten.Omstreeks1900wijzigdedevisieopde openluchtscholeninNederland.Binnenhetconceptopenluchtscholenkwamdevisiedatnietalleenzwakkeofziekekinderen,maarookgezondekinderenbaathaddenbijopenluchtscholen.Dezeopvattingwasafkomstiguithetbuitenlandenhaddiepewortelsindesocialegeneeskunde[4].
Bijdezeopenluchtschoolstondentijdensdelessenderamenindedoorgaandevensterstroken,dedeurennaardebalkonsenhetdakterrasopen,zodatdekinderennagenoegbuitenzaten.Ditwerdgedaanomvoldoendefrisseluchtendaglichtinhetlokaaltekrijgen,voorhet stimulerenvanconcentratieenprestatie.
IndeschoolgidsvandeEersteOpenluchtschoolvoorhetGezondekindwordtdeschoolalsvolgtomschrevenengekarakteriseerd:
- Bijzonder: deOpenluchtscholenzijn kleinschaligebuurtscholen, waarbijbetrokkenheiden verantwoordelijkheidhooginhet vaandelstaan.- Neutraal: deOpenluchtscholengaanuitvan degelijkwaardigheidvanalle levensbeschouwingen.- Open: bijdeOpenluchtscholenstaat integriteitvooropineen inspirerendeenlerendeomgeving. Eristransparantieinregels encommunicatieineenveiligeen plezierigesfeer.- Lucht: waarwenselijkenmogelijkworden activiteitenbuitengedaan. Ditgebeurtmetnameophet gebiedvansportennatuur- onderwijs,creativiteitenexpressie.- Gezond: deOpenluchtscholenvormeneen gezondeomgeving.Dezestreven naareengezondegeestin eengezondlichaam,onderandere doorhetstimulerenvaneen gezondevoeding.
Deschoolheeftongeveer225leerlingenverdeeldovernegengroepen.
Hetgebouwisopgetrokkenuiteenbetonnenconstructie,waarbijdeverdiepingenopvierzijdenvrijwelgeheelgevuldzijnmetenkelebeglazing,ziefiguur53.
OriëntatieDeEersteOpenluchtschoolvoorhetGezondeKindisgesitueerdinAmsterdamOud-Zuidenwordtomslotendoorvierverdiepingshogewoningen.(figuur49).
Cliostraat
Anthony van Dyckstraat
EuterpeQ
uinten Matsysstraat
Rubensstraat
Noord
figuur 47: Situatie van de Eerste Openluchtschool voor het Gezonde Kind
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 46
figuur 50: bewolkte hemelkoepel van 4 maart
figuur 48: de ingang van de Eerste Openluchtschool voor het Gezonde Kind
figuur 49: pleinpositie, gekeken naar de zuidgevel
DegeografischepositievandeEerste OpenluchtschoolvoorhetGezondeKindis52,3°NB,4,8°OL.Delokalenvanhetgebouwstaanblootaanvrijwelalleoriëntaties.Doorditendoordepositieengeometrievanderamenwordendelokalenaanvierzijdenvoorzienvandaglicht.Metnamewanneerdezonzichverplaatstvanhetoostennaarhetzuiden(12:00-16:00)wordendebuitenruimtenvolledigvoorzienvanzon.Degroteoverstekvoorkomtdetemperatuur- overschrijdingindelokalen.
ToetsingenDeveldmetingenzijngedaanindewintersituatiebijeenbewolktehemelkoepel (4maart12:00-15:30).
Dedaglichtsimulatieszijngemaaktindezomersituatiebijeenbewolktehemelkoepel (21juniom14:30).
GebruikerstijdenDitonderzoekbeperktzichtothettoetsenvandetheorieruimteninhetbasisonderwijs.Onderwijsruimtenwaarpraktijkgerichtonderwijswordtgevolgd,komennietinaanmerking.Voordebeoordelingvandevisuelekwaliteitinruimten,ishetvanbelangomdetakenvandegebruikerteweten.DeEersteOpenluchtschoolvoorhetGezondeKindwordtvijfdagenperweekgebruikt. Deschooltijdenzijn:- Ochtend08.30uurtot11.45uur;
- middag12.45uurtot15.00uur;
- woensdag08.30uurtot12.15uur.
Deopeningstijdenvandeschoolzijn zodanigdaterveelurenmetdaglichtgewerktkanworden.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 47
figuur 51: Zuid-oost gevel met zicht op de lokalen 2.04 en 3.04
figuur 53: Fragment van de zuid-west gevel (2.03 en 3.03) met de interne zonwering op een bewolkte dag
figuur 54: hal 1.02, gekeken naar de gymnastiekruimtefiguur 52: de gymnastiekruimte 1.01
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 48
1.01
1.01
1.02
1.031.04
1.07
1.061.05
1.08
RENVOOI RUIMTECODERINGEERSTE OPENLUCHT VOOR HET GEZONDE KIND
Leerkrachten ruimte
Verkeersruimte
Onderwijsruimte
Trappen en hellingen
RUIMTENUMMER
1.011.021.031.041.05
RUIMTEBENAMING
ENTREE RUIMTEHALVOORRUIMTE TEAMRUIMTETEAMRUIMTETOILETTEN
1.06 HANDVAARDIGHEID LOKAAL1.07 BESTUURSRUIMTE1.08 DIRECTIERUIMTE
figuur 55: plattegrond van de beganegrond
Noord
135o
2.03 2.042.01
2.02
2.05
RENVOOI RUIMTECODERINGEERSTE OPENLUCHT VOOR HET GEZONDE KIND
Leerkrachten ruimte
Verkeersruimte
Onderwijsruimte
Trappen en hellingen
RUIMTENUMMER
2.012.022.032.042.05
RUIMTEBENAMING
HALTOILETTENONDERWIJSRUIMTE GROEP 5/6ONDERWIJSRUIMTE GROEP 3/4BUITENRUIMTE
3.033.043.01
3.02
3.05
RENVOOI RUIMTECODERINGEERSTE OPENLUCHT VOOR HET GEZONDE KIND
Leerkrachten ruimte
Verkeersruimte
Onderwijsruimte
Trappen en hellingen
RUIMTENUMMER
3.013.023.033.043.05
RUIMTEBENAMING
HALTOILETTENONDERWIJSRUIMTE GROEP 7/8ONDERWIJSRUIMTE GROEP 3/4BUITENRUIMTE
2.032.042.01
2.02
2.05
RENVOOI RUIMTECODERINGEERSTE OPENLUCHT VOOR HET GEZONDE KIND
Leerkrachten ruimte
Verkeersruimte
Onderwijsruimte
Trappen en hellingen
RUIMTENUMMER
2.012.022.032.042.05
RUIMTEBENAMING
HALTOILETTENONDERWIJSRUIMTE GROEP 5/6ONDERWIJSRUIMTE GROEP 3/4BUITENRUIMTE
3.03 3.043.01
3.02
3.05
RENVOOI RUIMTECODERINGEERSTE OPENLUCHT VOOR HET GEZONDE KIND
Leerkrachten ruimte
Verkeersruimte
Onderwijsruimte
Trappen en hellingen
RUIMTENUMMER
3.013.023.033.043.05
RUIMTEBENAMING
HALTOILETTENONDERWIJSRUIMTE GROEP 7/8ONDERWIJSRUIMTE GROEP 3/4BUITENRUIMTE
figuur 56: plattegrond van de eerste verdieping figuur 57: plattegrond van de tweede verdieping
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 49
3.03 3.043.01
3.02
3.05
RENVOOI RUIMTECODERINGEERSTE OPENLUCHT VOOR HET GEZONDE KIND
Leerkrachten ruimte
Verkeersruimte
Onderwijsruimte
Trappen en hellingen
RUIMTENUMMER
3.013.023.033.043.05
RUIMTEBENAMING
HALTOILETTENONDERWIJSRUIMTE GROEP 7/8ONDERWIJSRUIMTE GROEP 3/4BUITENRUIMTE
OnderwijsruimtenNahetbestuderenvandebasisschooliservanuithetoogpuntvandewerkzaamhedenenoriëntatiegekozenomdeonderwijsruimten2.03en2.04opdeeersteverdiepingteonderzoeken.
Delokalenopdebeganegrondwordendoordeomringendebebouwinghetminstevoorzienvandaglicht.Voorhetlokaal(1.04)isnietgekozenomdatdezedoorveranderingeninhetonderwijsgewijzigdistoteenteamruimtevoorhet personeel.
Onderwijsruimte2.04ligtopdeeersteverdiepingenisgeoriënteerdopdenoord-oostzijde.Ditlokaaliseenvierkanteruimtevan7,9x7,9m.enhierwordtlesgegevenaandegroep3-4.Dewestzijdeisafgeschuind.Dezeruimtewordtge-bruiktvoorhetpositionerenvanhetbord.Hetonderwijslokaalwordtaanvierzijdenvoorzienvandaglicht.Degevelsbestaanuiteenborstweringvanéénmeterentothetplafondisdegevelgevuldmetglas.Gekekenvanuitderamenvalthetzichtopdeomringendebebouwing,ditzorgtvooreenbelemmeringvanhetdaglicht(figuur59tot64).
Bijeenhelderehemelkoepelwordthetlokaalvooralvoorzienvanzonlichtuithetnoorden,oostenenzuiden.Ditbetekentdathetlokaalblootstaataanvanafdeochtendtotomstreeks16:00uurindemiddag.
Doordelichtemateriaalafwerkingenendoordaglichtvanuitvierzijdenwordthetlokaalervarenalshelder.Inditlokaalkandoorzonlichtvanuithetoostendirecteverblindingoptreden.Doordathetlokaalvanuitvierzijdendaglichtkrijgtishetwaarschijnlijkdatditlokaalzeergoedvoorzienwordtvanlicht.
Onderwijsruimte2.04ligtopdeeersteverdiepingenisgeoriënteerdopdezuid-westzijde.Inditlokaalwordtlesgegevenaandegroepen5-6.Ookditonderwijslokaaliseenvierkanteruimtevan7,9x7,9meter.Deoostzijdeisafgeschuind.Dezewandwordtgebruiktvoorhetbord.
Hetonderwijslokaalwordtvanuitvierzijdenvoorzienvandaglicht.Deverdiepingshogetransparantegevelsbestaanuiteenborstweringvanéénmeter.Netalsruimte2.04valthetuitzichtvoornamelijkopdeomringendewoningen.Bijeenhelderehemelkoepelkrijgthetlokaalvooralzonlichtuithetzuidenenwesten.Ditbetekentdathetlokaalblootstaataanzonlichtvanafomstreeks13:30totzonsondergang.
Ookditlokaalwordtdoor,dezelfdefactorenalslokaal2.04,alshelderervaren.Ookkanditlokaal,doordegrotehoeveelheidglas,lastkrijgenvantemperatuur-overschrijdingenenhogeverlichtingssterkten.Ookbestaatereenkansopverblindingdoortehogeluminantie(indirect)ofdoordestandvandezonopwesten(direct).
figuur 58: plattegrond van de eerste verdieping met de te onderzoeken onderwijsruimten 2.03 en 2.04
2.032.042.01
2.02
2.05
RENVOOI RUIMTECODERING
RUIMTENUMMER
2.012.022.032.042.05
EERSTE OPENLUCHT VOOR HET GEZONDE KIND
RUIMTEBENAMING
HALTOILETTENONDERWIJSRUIMTE GROEP 5/6ONDERWIJSRUIMTE GROEP 3/4BUITENRUIMTE
Leerkrachten ruimte
Verkeersruimte
Onderwijsruimte
Trappen en hellingen
whi
tebo
ard
groe
n kr
ijtbo
rd
Noord
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 50
figuur 59: onderwijsruimte 2.04, met de kijkrichting naar het noorden
figuur 60: onderwijsruimte 2.04, met de kijkrichting naar het zuiden
figuur 61: onderwijsruimte 2.04, met de kijkrichting naar het westen
figuur 62: onderwijsruimte 2.03, met de kijkrichting naar het noorden
figuur 64: onderwijsruimte 2.03, met de kijkrichting naar het oosten
figuur 63: onderwijsruimte 2.03, met de kijkrichting naar het zuiden
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 51
1d
1a
1b
1c
2d
2a
2b
2c
3d
3a
3b
3c
4a
4b
4c
987,5
987,5
1975
1975
1975 987,5
987,5
1975
1975
1975
buitenklasplatdak
Noordgroen krijtbord
1d
1a
1b
1c
2d
2a
2b
2c
3d
3a
3b
3c
4a
4b
4c
987,5
987,5
1975
1975
1975 987,5
987,5
1975
1975
1975
buitenklasplatdak
Noordgroen krijtbord
figuur 66: doorsnede van het lokaal 2.04
figuur 67: positie van de punten voor het meten van de verticale verlichtingssterkte voor het lokaal 2.04
figuur 65: raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak voor het lokaal 2.04 Met de rode zonering voor het meten van de uniformiteit van de verlichtingssterkte
Klaslokaal
3400+ vl.pl.
0+ vl.pl.
3400+ vl.pl.
0+ vl.pl.
2100+ vl.pl.2100+ vl.pl.
7900
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
2a
1a
1a
1b1c 2d
3d
4d
4c
4d
1d 1d
1700
mm
.
2d
1d
1d
1c1b 2a
3a
4a
4b
4a
1a 1a
1700
mm
.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 52
7900 7900
buitenklas
whiteboard
platdak
3700
37003700
3700
3b
1a
4b
2a
3a
1b
2b 3c
2c
1c
1d
2d
3d
4d
4c
987,5
987,5
1975
1975
1975987,5
987,5
1975
1975
1975
Noord
7900 7900
buitenklas
whiteboard
platdak
3700
37003700
3700
3b
1a
4b
2a
3a
1b
2b 3c
2c
1c
1d
2d
3d
4d
4c
987,5
987,5
1975
1975
1975987,5
987,5
1975
1975
1975
Noord
figuur 69: doorsnede van het lokaal 2.03
figuur 70: positie van de punten voor het meten van de verticale verlichtingssterkte voor het lokaal 2.03
figuur 68: raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak voor het lokaal 2.03 Met de rode zonering voor het meten van de uniformiteit van de verlichtingssterkte
Klaslokaal
3400+ vl.pl.
0+ vl.pl.
3400+ vl.pl.
0+ vl.pl.
2100+ vl.pl.2100+ vl.pl.
7900
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
2a
1a
1a
1b1c 2d
3d
4d
4c
4d
1d 1d
1700
mm
.
2d
1d
1d
1c1b 2a
3a
4a
4b
4a
1a 1a
1700
mm
.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 53
ResultatenVerlichtingssterkte op het horizontale vlakDenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdindebijlageI,tabel44,pagina162.DeresultatenvoordeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkezijnbijgevoegdinbijlageI,tabel46en47oppagina163en164.
Resultatenvoorhetonderwijslokaal2.04.
figuur 72: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal 2.04 met kunstlicht
figuur 71: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal 2.04 zonder kunstlicht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 54
Resultatenvoorhetonderwijslokaallokaal2.03.
figuur 73: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak (lokaal 2.03) zonder kunstlicht
figuur 74: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak (lokaal 2.03) met kunstlicht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 55
Verticale verlichtingssterkteResultatenvoorhetonderwijslokaal2.04DenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdindebijlageI,tabel45pagina162.
Resultatenvoorhetonderwijslokaal2.03
figuur 75: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 2.04)
figuur 76: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 2.03)
tabel 21: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 2.04)
tabel 22: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 2.03)
verlichtingssterkte in de punten (lux) verhoudingen
positie bord links boven (a) positie bord rechts onder (b) positie centraal op het bord (c) a/c b/c
320 360 345 0.9 1.0
verlichtingssterkte in de punten (lux) verhoudingen
positie bord links boven (a) positie bord rechts onder (b) positie centraal op het bord (c) a/c b/c
322 350 380 0.8 0.92
a
a
c
c
b
b
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 56
LuminantieResultatenvoorhetonderwijslokaal2.04.
Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)
Positiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvanhetbord(hoogte1,7m.)
Positiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvanhetbord(hoogte1,7m.)
figuur 77: luminanties voor het het lokaal 2.04 met kunstlicht figuur 78: luminanties voor het het lokaal 2.04 zonder kunstlicht
figuur 79: luminanties voor het lokaal 2.04 met kunstlicht figuur 80: luminanties voor het lokaal 2.04 zonder kunstlicht
figuur 81: luminanties voor het lokaal 2.04 met kunstlicht figuur 82: luminanties voor het lokaal 2.04 zonder kunstlicht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 57
Resultatenvoorhetonderwijslokaal2.03.
Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)
Positiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvanhetbord(hoogte1,7m.)
Positiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvanhetbord(hoogte1,7m.)
figuur 83: luminanties voor het lokaal 2.03 met kunstlicht figuur 84: luminanties voor het lokaal 2.03 zonder kunstlicht
figuur 85: luminanties voor het lokaal 2.03 met kunstlicht
figuur 87: luminanties voor het lokaal 2.03 zonder kunstlicht
figuur 86: luminanties voor het lokaal 2.03 met kunstlicht
figuur 88: luminanties voor het lokaal 2.03 zonder kunstlicht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 58
Luminantieverhoudingen Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)
Onderwijslokaal2.04.metdepositiealsfiguur77en78
Onderwijslokaal2.04metdepositiealsfiguur81en82
143.8102.6
382.1
1170
51.677.3
15.6
328.9
37.8
152.2
177.6 110.1
375
248.2
62.4
10.8216.4
498.1
70.9
176.3
1055
330.3
410
54.5
23.4
343.4
figuur 89: vergelijking van de luminantie, zonder kunstlicht
figuur 90: vergelijking van de luminantie, zonder kunstlicht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 59
Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)
Onderwijslokaal2.03metdepositiealsfiguur83en84.
Onderwijslokaal2.03metdepositiealsfiguur87en88.
186.2180.1
630.7
83.9
38.4
37.8
99.6
30.6
611.8
15.9
86.8
81.1
132.2
23.4191.1
340.233.8
48.4
648.6
131.5
36.8
49.5
113.4
63.4
372.1
78.3
34.781.1 254.3
184.5114.9
216.4
figuur 91: vergelijking van de luminanties, zonder kunstlicht
figuur 92: vergelijking van de luminanties, zonder kunstlicht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 60
figuur 94: daglichtfactoren in de rijen, lokaal 2.03
buitenklas
platdak
3b
1a
4b
2a
3a
1b
2b 3c
2c
1c
1d
2d
3d
4d
4c
Noord
daglichtzone
overgangszone
gangzone
overgangszo
ne
gangzone
daglichtzo
ne
DFgem = 14.3%
DFgem = 8.8%
DFgem = 6.0%
DFgem = 10.7%DFgem = 6.0%
DFgem = 15.8%
buitenklas
platdak
3b
1a
4b
2a
3a
1b
2b 3c
2c
1c
1d
2d
3d
4d
4c
Noord
daglichtzone
overgangszone
gangzone
overgangszo
ne
gangzone
daglichtzo
ne
DFgem = 14.3%
DFgem = 8.8%
DFgem = 6.0%
DFgem = 10.7%DFgem = 6.0%
DFgem = 15.8%
De reflectiecoëffiënten voor de lokalen 2.03 en 2.04Reflectiecoëfficientvoorhetbordis26,0%.Reflectiecoëfficientvoordevloeris36,4%.Reflectiecoëfficientvoordewandis76,0%.
(Aan de reflectiepercentages mag geen waarde worden gehecht omdat voor de bepaling hiervan de verkeerde methode is gebruikt.)
De daglichtfactorDe(gemiddelde)daglichtfactorisbepaaldaandehandvanformule1en2,pagina32.DeresultatenvandedaglichtfactorenwordtgetoondinbijlageI,tabel48en49oppagina165.
figuur 93: daglichtfactoren in de rijen, lokaal 2.04
1d
1a
1b
1c
2d
2a
2b
2c
3d
3a
3b
3c
4a
4b
4c
daglichtzo
ne
gangzone
overgangszo
ne
daglichtzo
ne
overgangszo
ne
gangzone
Noo
rd
DFgem = 3.2%DFgem = 10.2%
DFgem = 15.3%DFgem = 11.3%DFgem = 8.2%DFgem = 3.2%
1d
1a
1b
1c
2d
2a
2b
2c
3d
3a
3b
3c
4a
4b
4c
daglichtzo
ne
gangzone
overgangszo
ne
daglichtzo
ne
overgangszo
ne
gangzone
Noo
rd
DFgem = 3.2%DFgem = 10.2%
DFgem = 15.3%DFgem = 11.3%DFgem = 8.2%DFgem = 3.2%
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 61
BesprekingHet onderwijslokaal 2.04Ditlokaalisaandenoord,oost-enzuidzijdegeoriënteerd.Hetheefteenrechthoekigegeometrieenmeet8m.bij8m.Vooreengoededaglichtvoorzieninginhetlokaalmoetmengebruikmakenvandedaglicht-vuistregel.Dedaglichtopeningenvanditlokaalzijnverdiepingshoogenzijnlokaalbreed.
Ditlokaalheeftinhetnoordeneenverdiepingshogedaglichtopening.Ditbetekentdatdebreedtevanhetlokaal2,5keerzogrootmagzijnalsdeverdiepingshoogte.Inditgevalmagdebreedtevanhetlokaalmaximaal8m.zijn.Hetlokaalis7,9m.breedenvoldoetaandezevuistregel.Hetlokaalheeftookinhetoostenverdiepingshogedaglichtopening.Dedieptevanhetlokaalmagmaximaal8m.zijn.Hetlokaalisbijna7,9m.diepenvoldoetookaandevuistregel.
Deluminantieafbeeldingen(figuur77totenmet82)geveneenindrukvanhetdaglichtinhetlokaal.Hetisduidelijkteziendathetlokaaldoordedaglichtopeningengoedwordtvoorzienvandaglicht.Dekansbestaatdat,doordegrootteendebreedtevandedaglichtopeningenhetlokaalwordtoverbelicht.
Hetplafondvanhetlokaalishorizontaalenwordtonderbrokendooreengebrokenwittekleurbetonnenbalkenconstructie.Dezeonderbrekingblokeerthetdaglichtenhierdoorwordtreflectieinhetlokaalenigzinsbeperkt.Dekijkrichtingvandeleerlingenisnaardeblindewand,richtinghetbord.Vanuitdeachter-enzijkantwordthetlokaalvandaglichtvoorzien.Doorhetdaglichtvanuitdeachterzijdeinhetlokaaltoetelatentreden,wordtdekansopverblindingverkleind.Welkunnendeleerlingenvanuitdezepositielastkrijgenvanhetwerkenineigenschaduw.
Het onderwijslokaal 2.03Hetlokaal2.03isquaafmetingenenmaterialenafwerkingenidentiekaanlokaal2.04.Daaromwordenalleendegroteverschillendoorinvloedvandaglichtbesproken.
Ditlokaalisaandezuid,west-ennoordzijdegeoriënteerd.
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak Indewinterstaatdezonbijeenheldere hemelkoepellaag.Bijeenbewolktehemelkoepelwordthetdaglichtdiffuusinhetlokaalgebracht.Bijeenbewolktehemelkoepelisdeoriëntatie,vandegevelsnietvanbelang.Degemetenverlichtingssterkteophethorizontalevrijvlakbuitenis5900lux.VolgensSatel-light[31]isditgemiddeldindecember9700lux.Grafiek4toontdaterminimaal10500luxnodigomvoor70%vanhetjaartekunnenwerkenmetdaglicht.
Rechthoekigelokalenhebbenvaakdevoorkeurbovenvierkantelokalen.Ditheefttemakenmethetgevenvandemogelijkheidomhetdaglichtdieperinhetlokaaltekrijgen.Hierdoorheefthetdevoorkeurdelokalenniettedieptemaken.Inditgeval,waarbijdaglichtvanuitvierzijdeninhetlokaalkomt,maakthetnietnietveeluitofderuimtevierkantis.Hetdaglichtreiktvoldoendediepinhetlokaal.
Resultaten voor het onderwijslokaal 2.04 Figuur71geeftdehorizontaleverlichtingssterkteindewinter.Deruimtewordtinjanuariomstreeks14:30uurruimvoldoendevoorzienvandaglicht.Dehorizontaleverlichtingssterkteiszonderhetgebruikvankunstlichthoog.Allemeetpuntenvoldoenvrijwelallemaalaandeminimaleverlichtingssterktevan300lux.Dehorizontaleverlichtingssterkteterplaatsevanderamenishoog.Denoordzijdegeeftzelfsverlichtingssterktenvan1100lux.2erijtoontongeveer20%verminderingisvandehorizontaleverlichtingssterkteDemeetpuntenvoorinhetlokaaltonen50%verminderinginvergelijkingmetdemeetpuntenbijhetraam.
Zonderkunstlichtisterplaatsevanhetbordonvoldoendeverlichtingssterkte(punten3c,3den4c,150-220lux).Tabel50,pagina166toontdehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Dezepuntenwor-denindezomerruimschootsvoorzienvandaglicht.Erwordenhorziontaleverlichtings-sterktenvan1200tot2000luxgehaald.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 62
Indewinterwordteenextrakunstlichtvoorzieningaanbevolen.Eriseenlagereverlichtingssterkteterplaatsevandezuid-westgevel.Ditkomtomdatdegevelstrooktaandeoverdektebuitenruimte.Figuur72toontdehorizontaleverlichtingssterkteindewintermetkunstlicht.Deverlichtingssterkteinhetlokaalwordtverhoogd,hetgeenindezesituatienietnodigis.Terplaatsevanhetbordvindteenverhogingplaatstotrespectievelijk400lux.Punt4cblijftookindezesituatieonvoldoende.
Dehorizontaleverlichtingssterktevoorditlokaalishoog.Hetgebruikvankunstlichtisalleenindewinternodigterplaatsevanhetbord.Erwordtgestelddatervoor70%vanhetjaargewerktwordtmetdaglicht.
Uitdeervaringenvandegebruikersblijktdathetvelezonlichtalshinderlijkwordtervaren(bijlageVI).Dekansopverblinding,dooronjuisteluminantieverhoudingisindezesituatieaanwezig.Ditzalvoornamelijkindezomerwordenervaren.Volgenstabel50,pagina166wordenallepuntenindezomervoorzienvanvoldoendehorizontaleverlichtingssterkte.
Resultaten voor het onderwijslokaal 2.03 Lokaal2.03isgeoriënteerdaandezuid-westzijde.Deruimtewordtvoldoendevoorzienvandaglicht.Dehorizontaleverlichtingssterkteiszonderhetgebruikvankunstlichthoog.Allemeetpuntenvoldoenvrijwelallemaalaandeminimaleverlichtingssterktevan300lux.
Figuur73,toontmeetpunten,gelegenaandedaglichtopeningen,methogeverlichtingssterkten.Denoord-oostzijdegeeftzelfsverlichtingssterktenvan1350lux.Hetvaltopdaterhogeverlichtingssterktenwordenbereiktindehoekenvanhetlokaal.Waarschijnlijkkomtditomdatdezepuntenvanuittweekantenwordenverlicht.Datmaaktdezepositie,metnamenindewinter,gevoeligvoorcontrasten.Hetkanalsonprettigwordenbeschouwdwanneerdeverlichtingssterktewordtgereflecteerddooroppervlaktenmeteenhogereflectiefactor.De2erijlaatziendathorizontaleverlichtingssterkteongeveermet20%wordtverminderd.Demeetpuntenvoorindeklastonen50%
verminderinginvergelijkingmetdemeetpuntenbijhetraam.Hetvaltopdatdeverlichtingsster-ktebijdeblindewandnietvoldoendeis.Indezesituatieeninditseizoenkomt,doordegeometrievanderuimte,hetdaglichtnietdiepgenoeghetlokaal.
Volgenstabel50,pagina166voldoenallepuntenindezomeraandeeisvoordehorizontaleverlichtingssterkte.Dekijkrichtingvandeleerlingenisnaardeblindewand,inderichtingvanhetbord.Vanuitdeachter-enzijkantwordthetlokaalvandaglichtvoorzien,mitsdetafelsvandeleerlingengerichtstaanopdeschuinewandwaarhetbordhangt(deblindewand).Doorhetdaglichtvanuitdeachterzijdeinhetlokaaltoetelatentreden,wordtdekansopverblindingverkleind.Omdathetzonlichtindemiddagopdeachterzijdevandeleerlingenvalt,isdekansgrootdatmenwerktindeeigenschaduw.
Figuur74toontdehorizontaleverlichtingssterkteindewintermetkunstlicht.Demeetpuntenwordenmeervoorzienvankicht.Ditisnietnodig.Bijpunt3a,terplaatsevanhetbord,wordtdoorhetgebruikvankunstlichtvoldoendeverlichtings-sterktegehaald.
Dehorizontaleverlichtingssterktevoorditlokaalishoog.Tabel50toontdehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Allepuntenwordengoedvoorzienvandaglicht.Hetgebruikvankunstlichtisindezesituatienietnodig.Volgensgrafiek4isergemiddeldeenhorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijevlakbuitennodigvan10500lux.Eris5900luxgemeten.VolgensSatel-lightmoetditgemiddeld9700luxzijn[31].Hierdoorisnietmogelijk70%vandedagentewerkenzonderhetgebruikvankunstlicht.
De uniformiteit van de horizontale verlichtingssterkteBijlageIgeeftdedeuniformiteitvandeverlichtingssterktevoordelokalen2.03en2.04intabel46en47oppagina163en164.
Resultaten voor het onderwijslokaal 2.04Figuur65geefthetrastervoorhetmetenvandeverlichtingssterkteinhethorizontalevlakvoorhetlokaal2.04Derodezoneringgeeftdepuntenvoorhetmetenvandeuniformiteitvande
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 63
verlichtingssterkte.Erwordtinderodezone,parallelaandenoord-oostgevel,onvoldoendeuniformiteitindehorizon-taleverlichtingssterkteverkregen.Datpunt2bvoor62%voldoet,komtdoordathetpuntcentraalinhetlokaalligt.Deomringendepuntenwordengoedverlicht,omdathetlokaalvanuittweeoriëntatieswordtverlicht.
Inderodezone,parallelaandezuid-oostgevel,wordtvoldoendeuniformiteitindehorizontaleverlichtingssterkteverkregen.Datpunt3bvoor37%voldoet,komtdoordathetpuntnietcentraalinhetlokaalligt.Deomringendepuntengevenonregelmatigewaarden.Ditkomtomdateendeelvandepuntendoortweeoriëntatieswordtverlicht.Voorditlokaalwordtgestelddatdepuntengelegenophetzuidoosteneenbetereuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterktehebben.
Resultaten voor het onderwijslokaal 2.03Figuur68geefthetrastervoorhetmetenvandeverlichtingssterkteinhethorizontalevlakvoorhetlokaal2.03Derodezoneringgeeftdepuntenvoorhetmetenvandeuniformiteitvande verlichtingssterkte.
Inderodezone,parallelaandenoord-westgevel,iseengoedeuniformiteitindehorizontaleverlichtingssterkte.Datdepunten2c,3cen4cnietvoor100%voldoenheefttemakendehogeverlichtingssterktenterplaatsevandedag-lichtopeningen(punten1b,1cen1)endelageverlichtingssterktenterplaatsevandeblindewand(depunten4den3b).
Parallelaandezuid-westgevelwordtonvoldoendeuniformiteitvandeverlichtingssterkteverkregen.Ditgeldtvoornamelijkvoordepuntenterplaatsevandedaglichtopeningenendeblindewand.
Hierwordtgesteld,datdepuntengelegenophetnoordwesteneenbetereuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterktehebben.
Verlichtingssterkte op het verticale vlakDeverticaleverlichtingssterktewordtbepaalddoordeklimatologischeomstandigheidendoordematevanbelemmering.BijdeEerste
OpenluchtschoolvoorhetGezondekindwordtdeschoolomringddoorbouwblokken,dezezorgenvoorbelemmeringvoorhetdaglicht.Eenverticaleverlichtingssterktevan1000tot1500luxwordtaanbevolen.
Resultaten voor het onderwijslokaal 2.04Tabel45oppagina162toontdeverticaleverlichtingssterkten.Deverticaleverlichtingssterkteinhetlokaal2.04varieërtvan1500tot2500lux.Hierdoorvoldoenvrijwelalledaglichtopeningenaandeaanbevolenwaarden.Meetpunten4aen4btonenbijzonderlagewaardeninvergelijkingmetdeanderepunten.Ditkomtdoordeaangelegenoverdektebuitenruimte.Depuntentoneneenverticaleverlichtingssterkteineenschaduw-situatie.Deverticaleverlichtingssterkteterplaatsevanhetbordistelaag(figuur75entabel21).Erwordteenminimaalwaardevan500luxvereist.Naarverwachtingzullenallepuntenindezomervoldoendeverticaleverlichtingssterktehebben.
Resultaten voor het onderwijslokaal 2.03Deverticaleverlichtingssterkteinhetlokaal2.03varieërtvan300tot2000lux.
Hierdoorvoldoenvrijwelalledaglichtopeningenaandeaanbevolenwaarden.Meetpunten1aen2atonenbijzonderlagewaardeninvergelijkingmetdeanderepunten.Ditiszeerwaarschijnlijktewijtenaandeaangelegenoverdektebuitenruimte.Depuntentoneneenverticaleverlichtingssterkteineenschaduwsituatie.
Deverticaleverlichtingssterkteterplaatsevanhetbordistelaag(figuur76entabel22).Naarverwachtingzullenallepuntenindezomervoldoendeverticaleverlichtingssterktehebben.
Opmerkelijkisverhogingvandeverticaleverlichtingssterkteopdezuid-oostkantvanbeidelokalen.Bijeenbewolktediffusehemelkoepelwordttheoretischgeenonderscheidgemaaktmogenwordenindeverlichtingssterktebijverschillendeoriëntaties.Degemetenwaardentonenweleenverhogingopdezuid-oostkantinvergelijkingmetdeandereoriëntaties.Hieruitwordtgestelddat,ophetmomentvanmeten,ernieteenvolledigdiffusehemelkoepelis.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 64
LuminantieverhoudingDeluminantiefoto’szijngenomenmetdeluminantiecamera(figuur40,pagina40).Erwordenverschillendeeisengesteldaandeluminantieverhoudingvoorwerkplekken.Tabel12,pagina28,geeftdeverhoudingenperactiviteitweer,zoals:schrijvenenlezen,opletten.Voordeactiviteitendieineenklaslokaal plaatsvindenwordenluminantiesvan45tot105cd/m²alscomfortabelervaren.
Resultaten voor het onderwijslokaal 2.04Figuur89en90gevendeluminantiesinhetlokaalaandenoordzijdeineenwintersituatie.Deverhoudingentussendewerkplekken,dewandenenhetplafondvanuitdepositievandeleerkrachtzijnopheteerstegezichtnietgroot.
Tabel23geeftnumeriekdeluminantiesvandeoppervlakkeninhetlokaalvanuitdepositievandeleerkracht.Bijhetgebruikvandaglichtwordtdeminimaleluminantiebijnaoveralgehaald.Eenuitzonderinghierbijisdevloerterplaatsevanhetbord.Voorhetbehalenvan40cd/m²iskunstlichtaantebevelen.Figuur89toontdeinvloedvandeomringendebebouwing.Hierdoorwordenerluminantiesopdedaglichtopeningenvan1170cd/m²(indevrijehemel-koepel)en382,1cd/m²(terplaatsevandebebouwing)gemeten.Debebouwingbeperktdehoeveelheidluminantie.
Ditlokaalheeftgeenwandenomhetdaglichtdieperinhetlokaaltereflecteren.Alsprimairreflectievlakgeldthetplafond.Omdathetdaglichtvanuitmeerdereoriëntatiesinhetlokaalwordtgebracht,isdekansopverblindinggroter.Vanuitdepositievandeleerkrachtiseenverhoudingkleinerdan1:40of40:1tussende
tabel 23: luminanties vanuit de positie van de leerkracht
positie luminantie
glasvlak 143,8 cd/m2
linkerglasvlak 328,9 cd/m2
vloer 37,8 cd/m2
plafond 51,6 cd/m2
werkvlak 375,0 cd/m2
daglichtopeningen 1170 cd/m2
punteninhetgezichtsveldvereist.Dezeverhoudingwordtoverschredenterplaatsevandedaglichtopeningenendepositievandecomputerwerkplekken.
Wanneerervanuitdepositievandeleerlingeenluminantieafbeeldingwordtgenomen,danwordtdeluminantieverhoudingvan1:3/3:1of1:10/10:1overschreden.Ditkomtdoordereflectiecoëfficiëntvandewerktafels.Tabel24geeftnumeriekdeluminantiesvandeoppervlakkeninhetlokaalvanuitdepositievandeleerling.Bijhetgebruikvandaglichtwordtdeminimaleluminantiebijnaoveralgehaald.Eenuitzonderinghierbijisdevloerterplaatsevan
hetbord.Voorhetbehalenvandeminimaleluminantiewaardevan40cd/m²isvanuitdezepositieenindezesituatiekunstlichtaantebevelen.
Erwordtvoldoendeluminantiegehaaldvoorhetverrichtenvantakenalslezen,schrijvenenpraten(30-60cd/m²).Indezomerworden,naarverwachting,deluminantiesaanzienlijkverhoogd.Zodatergesteldkanwordendatditlokaalhetgehelejaargoedeluminantiesheeft.
Vanuitdepositievandeleerlingiseenluminantieverhoudingkleinerdan1:3/3:1tussenhetpapierenwerkvlakvereist.Dezeverhoudingwordtnietovergeschreden(330,3cd/m²:410cd/m²=1:1,3).Deverhoudingtussendepuntenophetwerkvlakendeomgevingwordtvanuitdezepositieoverschreden(1:10/10:1).Hetbordendevloerhebbeninverhoudingmethetwerkvlaktelage
tabel 24: luminanties vanuit de positie van de leerling
positie luminantie
bord 10,8 cd/m2
wand 62,4 cd/m2
glasvlak aan de linkerzijde 1053 cd/m2
vloer 54,5 cd/m2
plafond 70,9 cd/m2
werkvlak 330,3 cd/m2
daglichtopeningen 498,1 cd/m2
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 65
Dewandenhebbeneenredelijkeluminantiesvan35tot65cd/m².Deverhoudingentussendepunteninhetgezichtsveldvanuitdezepositiewordennietoverschreden. ReflectiecoëfficientOmdatereenverkeerdemeetmethodeisgebruiktmageraandeberekendewaardegeenwaardewordengehecht.Daaromkanhierovergeenoordeelwordengedaan.
VerblindingErwordtgekekennaarverblindingdoorverschillentevergelijkenindeluminantiegrootte-enverhoudingen(indirect-endirecte
positie luminantie
bord 49,5 cd/m2
wand 33,8 cd/m2
glasvlak aan de linkerzijde -
vloer 78,3 cd/m2
plafond 48,4 cd/m2
werkvlak 216,4 cd/m2
daglichtopeningen 340,2 cd/m2
luminantie.Hierwordteenverhoudingvan1:30en1:14verkregenDeluminantieopdewerkplekendeomgevinghebbeneengrotereverhoudingdan1:40/40:1.Deluminantietussendeglasvlakkenenhetbordistegroot(1:50).
Geziendehogeluminantiesopdewerkvlakkenvandeleerlingenishetaannemelijkdaterindezomerverblindingoptreedt.Ditkomtdoordehogereflectiecoëfficiëntvandetafels.
Resultaten voor het onderwijslokaal 2.03Figuur91en92gevendeluminantieinhetlokaal
aandezuidzijdeineenwintersituatie.Voorhetbehalenvandeminimaleluminantievan40cd/m²isindezesituatiekunstlichtplaatselijkaantebevelen.Metnameopdevloerterplaatsevanhetbord.Devereisteluminantievoordetakenineenonderwijslokaalwordengehaald.Deverhoudingentussendewerkplekken,dewandenenhetplafondzijnvanuitdepositievandeleerkrachtopheteerstegezichtgroot.Tabel25geeftnumeriekdeluminantiesvandeoppervlakkeninhetlokaalvanuitdepositievandeleerkracht.
Deluminantieverhoudingenwordentussendepunteninderuimtenoverschreden.Devloertoonteenlageluminantievan15,9cd/m².Ditgeeftmetdedaglichtopeningen(630,7cd/m²)eenverhoudingvan1:39.Anderetoetsingenzijnvanuitdezepositienietmogelijk.Vanuitdepositievandeleerling(tabel26)wordendeminimaleluminantiesgehaald.
tabel 25: luminanties vanuit de positie van de leerkracht
positie luminantie
glasvlak 186,2 cd/m2
linkerglasvlak 110,8 cd/m2
vloer 15,9 cd/m2
plafond 38,4 cd/m2
werkvlak 191,1 cd/m2
daglichtopeningen 186,2 cd/m2
verblinding).Zieuitlegparagraaf5.4,pagina41.
Resultaten voor het onderwijslokaal 2.04Naaraanleidingvandeonderzoeksresultatenvoordeluminantieskunnendemogelijkeverblindingenwordengeconstateerd.Doordeoverschrijdingvandeluminantie verhoudingenwordenerverblindingenvanuitdepositievandeleerkrachtverwacht.Vanuitdepositievandeleerlingwordtdeverhoudingtussenhetwerkvlakendepunteninhetvrijeveldoverschreden.Meteendergelijkoverschrijding(1:30)isdekanserggrootdaterverblindingoptreedt.Tevenszijndeverhoudingentussendepunteninderuimtentegroot(1:50).Ookhierkanverblindingoptreden.
Storendeverblinding(fysiologischeverblinding)treedtwaarschijnlijkmindervaakop.Ditomdatdeschoolomringdwordtdoorvier-laagsebebouwing.
tabel 26: luminanties vanuit de positie van de leerling
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 66grafiek 5: meetresultaten voor de daglichtfactoren voor de lokalen 2.03 en 2.04
tot15%gehaald.Wanneererhogepercentagesalsdezewordenbereiktisdekansgrootdatertemperatuursoverschrijdingontstaat.Inditlokaalisookeenhelderheidsweringnodig.Opdezuid-oostgeveliseentendenszichtbaar.Waardeverticaleverlichtingssterktenhoogzijn,zijndedaglichtfactorenminderhoog.Metdezedaglichtfactoreniskunstlichtnietnodig.
ConclusiesOnderwijslokaal 2.03:- het daglicht vanuit het zuiden wordt belemmerd door het ruime overstek (buitenruimte);
- daglicht van de zij- en achterkant en zichtzijde naar de blinde wand voorkomt dat leerlingen tegen het daglicht in kijken;
- de ruimte kan door het daglicht van vier zijden als helder worden ervaren;
- omdat daglicht vanuit vrijwel elke oriëntatie komt, kunnen leerlingen last hebben van het werken in eigen schaduw;
- daglicht van vier zijden, met een ruimtelijke verhouding als het lokaal onderzocht, geeft een hoge verlichtingssterkte in vrijwel de hele ruimte;
- lokalen met daglicht uit meerdere oriëntaties,vergrootdekansop verblinding;
Resultaten voor het onderwijslokaal 2.03Deluminantiesinhetlokaal2.03zijnminderhoogdanbijhetlokaal2.04.Vanuitdepositievandeleerkrachtkaneenlichteverblindingoptredentussendepunteninhetgezichtsveld.
Lokalenmetdaglichtuitmeerdereoriëntatieswordtdeluminantieverhoudingsneloverschreden,watdekansopverblindingvergroot.
De daglichtfactorFiguur93en94gevendedaglichtfactorenvoordelokalen2.04en2.03.DedaglichtfactorenpermeetpuntwordengegeveninbijlageI,tabel48en49,pagina165.Grafiek5toonteenvergelijkingvanbeidelokalen.
Resultaten voor het onderwijslokaal 2.04Erwordenerghogedaglichtfactorenbereikt.Metnamebijdenoord-oostkantwordenfactorenvan10tot15%gehaald.Wanneererdergelijkehogepercentageswordenbereikt,kanditalsnietprettigwordenervaren.Ookisdekansgrootdatertemperatuuroverschrijdingontstaat.Hieriseenhelderheidsweringnodig.
Terplaatsevanhetbordwordtdegemiddeldedaglichtfactorverlaagdnaareenacceptabele6%.Metdezedaglichtfactoreniskunstlichtnietnodig.
Resultaten voor het onderwijslokaal 2.03Figuur94geeftdedaglichtfactorvoorlokaal2.03.Erwordenerghogedaglichtfactorenbereikt.Metnamebijdenoord-westkantwordenfactoren
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 67
- daglicht van vier zijden, met een ruimtelijke verhouding als het onderzocht lokaal, geeft een hoge verlichtingssterkte in vrijwel de hele ruimte;
- lokalen met daglicht uit meerdere oriëntaties,vergrootdekansop verblinding;
- er is voldoende horizontale verlichtings sterkte op het werkvlak;
- de punten op het noord-westen hebben een betere uniformiteit van de horizontale verlichtingssterkte dan de punten gelegen op het zuid-westen;
- de luminanties zijn voldoende;
- de luminantieverhoudingen zijn niet altijd voldoende.
- door onjuiste luminantieverhoudingen de bestaat een kans dat er verblinding optreedt;
- uit de enquêtes blijkt dat de grootte van de daglichtopeningen soms als hinderlijk worden ervaren;
- in deze situatie is het is nodig om de verlichtingssterkte ter plaatse van het bord te verhogen naar 500 lux.
- voor de daglichtopeningen is een helderheidswering nodig.
- Naar verwachting kan 70% van de tijd gewerkt worden zonder het gebruik van kunstlicht.
- er worden hoge daglichtfactoren bereikt;
- er wordt hoge horizontale verlichtingssterkte op het werkvlak verkregen;
- de punten op het zuid-oosten hebben een betere uniformiteit van de horizontale verlichtingssterkte dan de punten gelegen op het noord-oosten;
- er is voldoende luminantie;
- de luminantieverhoudingen zijn vaak niet altijd voldoende; - door onjuiste luminantieverhoudingen bestaat een kans, dat er verblinding optreedt;
- uit de enquêtes blijkt dat de grootte van de daglichtopeningen soms als hinderlijk worden ervaren;
- in de wintersituatie is het nodig om de verlichtingssterkte terplaatse van het bord te verhogen naar 500 lux.
- voor de daglichtopeningen is een helderheidswering nodig.
- Naar verwachting kan 70% van de tijd gewerkt worden zonder het gebruik van kunstlicht.
Onderwijslokaal 2.04:
- De grote ramen op het zuid-westen bieden veel daglicht en warmte in de middag;
- het daglicht vanuit het zuiden wordt belemmerd door het ruime overstek (buitenruimte);
- daglicht van de zij- en achterkant en zichtzijde naar de blinde wand voorkomt tegen het daglicht in kijken;
- de ruimte kan door het daglicht van vier zijden als helder worden ervaren;
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 68
AanbevelingenOnderwijsruimten 2.03 en 2.04Erkanindezelokaleneengrootdeelvandedagzonderkunstlichtgewerktworden.Deverticaleverlichtingssterkteterplaatsevanhetbordisonvoldoende.Hetwordtaanbevolenomeenkunstlichtbronaantebrengen.Aangeziendeverlichtingssterktealleenonvoldoendeisindewinterperiode,ishetaanbrengenvaneenkunstlichtbronwaarschijnlijkdeeenvoudigsteaanbeveling.Bijvoorkeurisdezekunstlichtbronregelbaardoordaglichtsensoren.
Verblindingwordtvoorkomendoorhetdaglichtefficiënterinhetlokaaltekrijgen.Degrotedaglichtopeningenbrengen,naastdehoeveelheidlicht,warmteinhetlokaal.Hetisaantebevelentezoekennaaridealedaglichtopeningen,waarbijderesultateneenlageredaglichtfactoraangeven,zodateenwaarschijnlijketemperatuuroverschrijdingindezomervoorkomenkanworden.
Erwordentweeaanbevelingengedaan.Delokalenwordengetoetstomdedaglichtfactorendeverhoudingvandeluminanties.Delokalenzijnvrijwelidentiek.Daaromisergekozenomaanbevelingentedoenvoorhetlokaal2.03.
Desimulatieszijngedaanbijeenbewolktehemelkoepelop21juniom14:30.Defiguren95,96en97tonendehuidigesituatieenkunnenalsreferentiewordengebruikt.Figuur96geeftdeluminantieendeluminantie-verhoudingen.Indezomer,bijeenbewolktehemelkoepelwordenhogeluminantiesgehaald.Ooktoontdeafbeeldingdatdeluminantie-verhoudingen,van1:40/40:1nietwordenoverschreden.
Aanbeveling 1: het verkleinen van de daglichtopeningen.Bijditlokaalzijndeoorspronkelijkeramenverkleindtottweeraamstroken(figuur98,99en100).Voordegeslotenstrook1kanergedachtwordenaaneenregelbarezonwering,eenverticaalverplaatsbaarzonweringspaneelofzonlouvres(luxaflex.).Dezestrookdientniettehoogtezijn,ditinverbandmethetvermijdenvancontrasten.Figuur99geeftdeluminantieendeluminantie-verhoudingen.Deluminantieszijnhoogendeluminantieverhoudingen(1:40/40:1)wordennietoverschreden.
figuur 97: render van de huidige situatie
figuur 96: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni
figuur 95: daglichtfactor van het lokaal in het zuiden, gesimuleerd in Ecotect met Radiance
135 cd/m2
692cd/m 2
220 cd/m2
170 cd/m2 125 cd/m2
135 cd/m2465 cd/m2
Noord
4a
1a
2a
3a
4b
1b
2b
3b
1c
2c
3c
4c
1d
2d
3d
4d
speelhoek
DFgem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DFgem = 1.0%
DFgem = 0.8%
Aanbeveling 2: Terplaatsevanderaamzonetoontaanbeveling1eenverlagingvandedaglichtfactorentotacceptabelerewaarden.Doordezetoepassingzijndeverlichtingssterktengelijkmatigerverdeeld.Doordatderuimtevrijwelvierkantisenhetbordzichindegangzonebevindt,ishetmoeilijkomhetdaglichtdiepinhetlokaaltekrijgen.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 69
figuur 99: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni figuur 102: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni
90 cd/m
940 cd/m
2
140 cd/m2
2
150 cd/m2
136 cd/m2 92 cd/m 2
150 cd/m2293 cd/m2
70 cd/m
360 cd/m
1030 cd/m
2
120 cd/m2
2
145 cd/m2
80 cd/m 2 75 cd/m 2
110 cd/m2206 cd/m2
figuur 100: render van de situatie voor de eerste aanbeveling
figuur 98: Aanbeveling 1, het verkleinen van de raampartij.
Aanbeveling2richtzichophettoepassingvandaglichtsystemenvoorhetregulerenen manipulerenvanhetdaglichtinhetlokaal.Voordezeaanbevelingisergekozenom zonweringgebruikenvoorderamen,diedienenvooruitzicht.Dezeluifelkanookgebruiktwordenalsdaglichtplank,zodathetdaglichtdieperinhetlokaalkomt(figuur101,102en103).
Figuur102geeftdeluminantieendeluminantie-verhoudingen.Deluminantieszijnhoogendeluminantieverhoudingen(1:40/40:1)wordennietoverschreden.
figuur 103: render van de situatie voor de tweede aanbeveling
figuur 101: Aanbeveling 2, het toepassen van daglichtsystemen.
Noord
4a
1a
2a
3a
4b
1b
2b
3b
1c
2c
3c
4c
1d
2d
3d
4d
speelhoek
DFgem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DFgem = 1.0%
DFgem = 0.8%
Noord
4a
1a
2a
3a
4b
1b
2b
3b
1c
2c
3c
4c
1d
2d
3d
4d
speelhoek
DFgem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DFgem = 1.0%
DFgem = 0.8%
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 70
300-P
Peil=0,0
300+P
1.11
1.05
1.16
1.15
1.17
1.211.18
1.19
1.021.39
1.30
1.01
1.121.13
1.10
1.40
1.31
1.09
1.19a
1.14
1.07
1.06
1.33
1.34
1.03
1.04
1.48
1.22
1.20
1.25
1.24
1.23
1.08
2.05 2.06
2.06
2.08
2.07
RENVOOI RUIMTECODERING
RUIMTENUMMER1.011.021.031.041.051.061.071.081.091.101.111.121.131.141.151.161.171.181.191.19a1.201.211.22
SCHOOL (BOLDERIK)
RUIMTEBENAMINGGROEP 1GROEP 1-2GROEP 2-3GROEP 5-6GROEP 4-5BIJRUIMTE GROEP 3-4/4-5GROEP 3-4TEAMHANDVAARDIGHEIDGEMEENSCHAPPELIJKE RUIMTESPEELLOKAALVOORRUIMTE ONDERBOUWBIJRUIMTEBIJRUIMTEVOORRUIMTEVOORRUIMTEDIRECTIEKAMERDIRECTIEKAMERRT-RUIMTECONCIERGE/ADMINISTRATIEPORTAALPORTAAL HOOFDENTREEPORTAAL
1.301.311.331.34
TOILETTEN ONDERBOUWINVALIDETOILETTOILET MEISJESTOILET JONGENS
1.40 BERGING HANDVAARDIGHEID1.39 LEERMIDDELENBERGING
PORTAAL1.231.241.25
LOKAALVOORRUIMTE
DAGVERBLIJF (KLEIN DRAKENSTEIN)PORTAAL2.01SPEELHALGROEPSRUIMTESLAAPKAMERSLAAPKAMER
2.052.062.072.08
NOORD
6.3 Openbare Basisschool de BolderikOBSdeBolderikisontworpendoorarchitectenbureauElemansPostmaenvandenHork(EPHA)enopendehaardeurenin1999.Hetbestaatuitnegenlokalen,eenspeelzaaleneengezamenlijkeruimte.DeBolderikheeftongeveer200leerlingeneniseenschoolmet8groepen.
OriëntatieDeBolderikligttegeneennieuwbouwwijkaan,aanderandvandekernenHeeswijkenDinther.Ditiseenovergangsgebiedmeteen landschapspark,degrondenvandeAbdijvanBerneenhetbuitengebied.
Deschooliszogepositioneerd,dathetgeen belemmeringondervindtvanbomen,gebouwenofandereobjecten.
DegeografischepositievandeBolderikisongeveer51°39NB5°28OL.
figuur 104: de lay-out van de Bolderik
300-P
Peil=0,0
300+P
1.11
1.05
1.16
1.15
1.17
1.211.18
1.19
1.021.39
1.30
1.01
1.121.13
1.10
1.40
1.31
1.09
1.19a
1.14
1.07
1.06
1.33
1.34
1.03
1.04
1.48
1.22
1.20
1.25
1.24
1.23
1.08
2.05 2.06
2.06
2.08
2.07
RENVOOI RUIMTECODERING
RUIMTENUMMER1.011.021.031.041.051.061.071.081.091.101.111.121.131.141.151.161.171.181.191.19a1.201.211.22
SCHOOL (BOLDERIK)
RUIMTEBENAMINGGROEP 1GROEP 1-2GROEP 2-3GROEP 5-6GROEP 4-5BIJRUIMTE GROEP 3-4/4-5GROEP 3-4TEAMHANDVAARDIGHEIDGEMEENSCHAPPELIJKE RUIMTESPEELLOKAALVOORRUIMTE ONDERBOUWBIJRUIMTEBIJRUIMTEVOORRUIMTEVOORRUIMTEDIRECTIEKAMERDIRECTIEKAMERRT-RUIMTECONCIERGE/ADMINISTRATIEPORTAALPORTAAL HOOFDENTREEPORTAAL
1.301.311.331.34
TOILETTEN ONDERBOUWINVALIDETOILETTOILET MEISJESTOILET JONGENS
1.40 BERGING HANDVAARDIGHEID1.39 LEERMIDDELENBERGING
PORTAAL1.231.241.25
LOKAALVOORRUIMTE
DAGVERBLIJF (KLEIN DRAKENSTEIN)PORTAAL2.01SPEELHALGROEPSRUIMTESLAAPKAMERSLAAPKAMER
2.052.062.072.08
NOORD
ToetsingenDeveldmetingenzijngedaanindewinter-situatiebijeenbewolktehemelkoepel(7januari14:00-16:30uur).
Dedaglichtsimulatieszijngemaaktindezomersituatiebijeenbewolktehemelkoepel (21juniom14:30).
GebruikerstijdenDitonderzoekbeperktzichtothettoetsenvandetheorieruimteninhetbasisonderwijs.Onderwijsruimtenwaarpraktijkgerichtonderwijswordtgevolgdkomennietinaanmerking.DeBolderikwordtvijfdagenperweekgebruikt.Deschooltijdenzijn:
- ochtend08.30uurtot11.45uur- middag12.45uurtot15.00uur- woensdag08.30uurtot12.15uur
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 71
figuur 105: bewolkte hemelkoepel van 7 januari
figuur 106: de noordgevel van de Bolderik
figuur 107: de zuidgevel van de Bolderik
Deopeningstijdenvandeschoolzijnzodanigdaterveelurenmetdaglichtgewerktkanworden.
OnderwijsruimtenNahetbestuderenvandebasisschooliservanuithetoogpuntvandewerkzaamhedenenoriëntatiegekozenomdeonderwijsruimten1.04en1.05teonderzoeken.Indezelokalenwordtlesgegevenaandegroepen5-6(1.04)en3-4(1.05).
Deonderwijsruimte1.04isgeoriënteerdopdenoordzijde.Hetlokaalheefteenafmetingvan7m.x8m.eneenafschuinenddakrichtinghetnoorden.Hetwordtvandaglichtvoorziendoortweegroteramen(2,2m.x1,8m.)eneenbovenlichtvan0,7m.Hetbovenlichtlooptoverdevolledigebreedtevanhetlokaal,waarnaheteenhalvemeterdoorgetrokkenwordtopdeaanliggendegevel(figuur97).Achterinhetlokaalwordtdaglichtverkregendoortweedaklichten(1m.x1m.).
Hetdoetvoorkomendatervoldoendeverlichtingssterkteinhetlokaalis.Indehoekenachterindeklaswordenlageverlichtingssterktenverwacht.Desalnieteminwordtditlokaalalshelderervaren.Deonderwijsruimte1.05isgeoriënteerdopdezuidzijde.Hetlokaalheefteenafmetingvan7m.x8m.enhetdakloopafrichtinghetzuiden.Hetdaklooptdoorenzorgtvooreenluifelvan1,5m.Hetdaglichtwordtvoorziendoorgroteramen(3,39m.x1,92m.)inhetzuideneneenbovenlichtinhetnoordendatoverdevolledigebreedtevanhetlokaalloopt.Hetbovenlichtstrooktnietdirectmetbuiten.Hetstaatindirectinverbindingmeteenbovenlichtopdegangzijde,ziedoorsnedeA-A(figuur115).Achterinhetlokaaliseendaklichtgeplaatst.
Ditlokaalwordtalsdonkerervaren.Het afschuinenddakmaaktdathetlokaalals geslotenenkleinwordtervaren.Bovendienwekthetdeindrukdatdehelderheidende verlichtingssterkteinditlokaalnietvoldoendezijn.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 72
figuur 108: de Bolderik, pleinzijde
figuur 110: voorruimte 1.16, gekeken richting zuid-oost
figuur 109: onderwijsruimte 1.05
figuur 111: onderwijsruimte 1.04
300-P
Peil=0,0
300+P
1.11
1.05
1.16
1.15
1.17
1.211.18
1.19
1.021.39
1.30
1.01
1.121.13
1.10
1.40
1.31
1.09
1.19a
1.14
1.07
1.06
1.33
1.34
1.03
1.04
1.48
1.22
1.20
1.25
1.24
1.23
1.08
2.05 2.06
2.06
2.08
2.07
RENVOOI RUIMTECODERING
RUIMTENUMMER1.011.021.031.041.051.061.071.081.091.101.111.121.131.141.151.161.171.181.191.19a1.201.211.22
SCHOOL (BOLDERIK)
RUIMTEBENAMINGGROEP 1GROEP 1-2GROEP 2-3GROEP 5-6GROEP 4-5BIJRUIMTE GROEP 3-4/4-5GROEP 3-4TEAMHANDVAARDIGHEIDGEMEENSCHAPPELIJKE RUIMTESPEELLOKAALVOORRUIMTE ONDERBOUWBIJRUIMTEBIJRUIMTEVOORRUIMTEVOORRUIMTEDIRECTIEKAMERDIRECTIEKAMERRT-RUIMTECONCIERGE/ADMINISTRATIEPORTAALPORTAAL HOOFDENTREEPORTAAL
1.301.311.331.34
TOILETTEN ONDERBOUWINVALIDETOILETTOILET MEISJESTOILET JONGENS
1.40 BERGING HANDVAARDIGHEID1.39 LEERMIDDELENBERGING
PORTAAL1.231.241.25
LOKAALVOORRUIMTE
DAGVERBLIJF (KLEIN DRAKENSTEIN)PORTAAL2.01SPEELHALGROEPSRUIMTESLAAPKAMERSLAAPKAMER
NOORD 2.052.062.072.08
figuur 112: de lay-out van de Bolderik met de onderzoeken lokalen
8000
2450+ vl.pl.
3100+ vl.pl.
3895+ vl.pl.
650+ vl.pl.
3789+ vl.pl.
Lokaal 1.04lokaal op het noorden georiënteerd lokaal op het zuiden georiënteerd
3510
x 68
9mm
.
1000x1000mm.
2450+ vl.pl.
8000 8000
A2
585+ vl.pl.
2118+ vl.pl.2508+ vl.pl.
2508+ vl.pl.
3390
x 1
923m
m.
Lokaal 1.05
2950
x 68
9mm
.
1000x1000mm.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 73
2000
10
00
1a1b1c1d
2d
3d
4d
2c
3c
4c
2b
3b
4b
2a
3a
4a
8000
6560
540 2210 120022101200
7050
1850875
1000x1000mm.1000x1000mm.
2210 x 1800mm.2210 x 1800mm.
3510 x 689mm.
300 x 689mm
.
300 x 689mm
.
3510 x 689mm.
bovenlichten op 3100+.
ramen op 650+
Lokaal 1.04lokaal op het noorden georiënteerd
Drsn. A-A
whi
tebo
ard
2000
10
00
1a 1b 1c 1d
2d
3d
4d
2c
3c
4c
2b
3b
4b
2a
3a
4a
8000
33902103390
7045
1850 875
1000
x100
0mm
.
3390x 1923mm.3390 x 1923mm.Lokaal 1.05lokaal op het zuiden georiënteerd
ramen op 558+
2950x 1465mm.2950 x 1465mm.
bovenlichten op 2118+.
Drsn. A-A
groe
n kr
ijtbo
rd
figuur 115: doorsnede A-A over de onderwijsruimten 1.05 en 1.04
7900 7900
buitenklas
whiteboard
platdak
3700
37003700
3700
3b
1a
4b
2a
3a
1b
2b 3c
2c
1c
1d
2d
3d
4d
4c
987,5
987,5
1975
1975
1975987,5
987,5
1975
1975
1975
Noord
figuur 114: raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak voor het lokaal 1.05, met de rode zonering voor het meten van de uniformiteit van de verlichtingssterkte
figuur 113: raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak voor het lokaal 1.04, met de rode zonering voor het meten van de uniformiteit van de verlichtingssterkte
2000
10
00
1a 1b 1c 1d
2d
3d
4d
2c
3c
4c
2b
3b
4b
2a
3a
4a
8000
33902103390
7045
1850 875
1000
x100
0mm
.
3390x 1923mm.3390 x 1923mm.Lokaal 1.05lokaal op het zuiden georiënteerd
ramen op 558+
2950x 1465mm.2950 x 1465mm.
bovenlichten op 2118+.
Drsn. A-A
groe
n kr
ijtbo
rd
2000
10
00
1a 1b 1c 1d
2d
3d
4d
2c
3c
4c
2b
3b
4b
2a
3a
4a
8000
33902103390
7045
1850 875
1000
x100
0mm
.
3390x 1923mm.3390 x 1923mm.Lokaal 1.05lokaal op het zuiden georiënteerd
ramen op 558+
2950x 1465mm.2950 x 1465mm.
bovenlichten op 2118+.
Drsn. A-A
groe
n kr
ijtbo
rd
8000
2450+ vl.pl.
3100+ vl.pl.
3895+ vl.pl.
650+ vl.pl.
3789+ vl.pl.
Lokaal 1.04lokaal op het noorden georiënteerd lokaal op het zuiden georiënteerd
3510
x 68
9mm
.
1000x1000mm.
2450+ vl.pl.
8000 8000
A2
585+ vl.pl.
2118+ vl.pl.2508+ vl.pl.
2508+ vl.pl.
3390
x 1
923m
m.
Lokaal 1.05
2950
x 68
9mm
.
1000x1000mm.
8000
2450+ vl.pl.
3100+ vl.pl.
3895+ vl.pl.
650+ vl.pl.
3789+ vl.pl.
Lokaal 1.04lokaal op het noorden georiënteerd lokaal op het zuiden georiënteerd
3510
x 68
9mm
.
1000x1000mm.
2450+ vl.pl.
8000 8000
A2
585+ vl.pl.
2118+ vl.pl.2508+ vl.pl.
2508+ vl.pl.
3390
x 1
923m
m.
Lokaal 1.05
2950
x 68
9mm
.
1000x1000mm.
8000
2450+ vl.pl.
3100+ vl.pl.
3895+ vl.pl.
650+ vl.pl.
3789+ vl.pl.
Lokaal 1.04lokaal op het noorden georiënteerd lokaal op het zuiden georiënteerd
3510
x 68
9mm
.
1000x1000mm.
2450+ vl.pl.
8000 8000
A2
585+ vl.pl.
2118+ vl.pl.2508+ vl.pl.
2508+ vl.pl.
3390
x 1
923m
m.
Lokaal 1.05
2950
x 68
9mm
.
1000x1000mm.
Noord
4a1a 2a 3a
4b1b 2b 3b
1c 2c 3c 4c
1d 2d 3d 4d
speelhoek
DF
gem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DF
gem = 1.0%
DF
gem = 0.8%
Noord
4a1a 2a 3a
4b1b 2b 3b
1c 2c 3c 4c
1d 2d 3d 4d
speelhoek
DF
gem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DF
gem = 1.0%
DF
gem = 0.8%
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 74
ResultatenHorizontale verlichtingssterkte voor het lokaal 1.04.DenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdindebijlageII,tabel51oppagina167.DeresultatenvoordeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkezijnbijgevoegdinbijlageII,tabel53oppagina168.
figuur 116: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak zonder kunstlicht (1.04).
figuur 117: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak met kunstlicht (1.04).
Noord
4a
1a
2a
3a
4b
1b
2b
3b
1c
2c
3c
4c
1d
2d
3d
4d
speelhoek
DFgem = 1.8%
DF
gem = 1.6%
DF
gem = 0.7%
DF
gem = 0.8%
DFgem = 1.0%
DFgem = 0.8%
Noord
4a
1a
2a
3a
4b
1b
2b
3b
1c
2c
3c
4c
1d
2d
3d
4d
speelhoek
DFgem = 1.8%
DF
gem = 1.6%
DF
gem = 0.7%
DF
gem = 0.8%
DFgem = 1.0%
DFgem = 0.8%
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 75
Horizontale verlichtingssterkte voor het lokaal 1.05.DenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdindebijlageII,tabel51pagina167.DeresultatenvoordeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkezijnbijgevoegdinbijlageII,tabel54oppagina169.
figuur 118: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak zonder kunstlicht (1.05).
figuur 119: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak met kunstlicht (1.05).
Noo
rd
4a
1a
2a
3a
4b
1b
2b
3b
1c
2c
3c
4c
1d
2d
3d
4d
spee
lhoe
k
DFgem = 1.8%
DFg
em =
1.6
%
DFg
em =
0.7
%
DFg
em =
0.8
%
DFgem = 1.0%
DFgem = 0.8%
Noo
rd
4a
1a
2a
3a
4b
1b
2b
3b
1c
2c
3c
4c
1d
2d
3d
4d
spee
lhoe
k
DFgem = 1.8%
DFg
em =
1.6
%
DFg
em =
0.7
%
DFg
em =
0.8
%
DFgem = 1.0%
DFgem = 0.8%
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 76
Verticale verlichtingssterkteDenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdindebijlageII,tabel52,pagina167.Resultatenvoorhetonderwijslokaal1.04.
Resultatenvoorhetonderwijslokaal1.05
figuur 120: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 1.04)
figuur 121: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 1.05)
tabel 27: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 1.04)
tabel 28: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 1.05)
verlichtingssterkte in de punten (lux) verhoudingen
positie bord links boven (a) positie bord rechts onder (b) positie centraal op het bord (c) a/c b/c
24 26 31 0.7 0.8
verlichtingssterkte in de punten (lux) verhoudingen
positie bord links boven (a) positie bord rechts onder (b) positie centraal op het bord (c) a/c b/c
104 138 156 0.6 0.88
a
a
c
c
b
b
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 77
LuminantieLuminantiesindewintersituatievoorhetonderwijslokaal1.04.
PositiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingPositiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvandeklas(hoogte1,7m.) vanhetbord(hoogte1,0m.)
Luminantiesindewintersituatievoorhetonderwijslokaal1.05.
PositiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingPositiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvandeklas(hoogte1,7m.) vanhetbord(hoogte1,0m.)
figuur 122: luminanties voor het lokaal 1.04 zonder kunstlicht figuur 123 luminanties voor het lokaal 1.04 zonder kunstlicht
L(cd/m²)
figuur 124: luminanties voor het lokaal 1.05 zonder kunstlicht figuur 125: luminanties voor het lokaal 1.05 met kunstlicht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 78
luminantieverhoudingen
Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.),positiealsfiguur122.
Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.),positiealsfiguur124.
figuur 126: vergelijking van de luminanties voor het lokaal 1.04, zonder kunstlicht
figuur 127:vergelijking van de luminanties voor het lokaal 1.05, zonder kunstlicht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 79
ReflectiecoëfficientVoordelokalenzijngeenmateriaalreflectiecoëfficientenbepaald.
Daglichtfactor De(gemiddelde)daglichtfactorisbepaaldaandehandvanformule1en2,pagina32.DeberekeningvandedaglichtfactorenwordtgetoondinbijlageII,tabel55en56pagina170.
1a 1b 1c 1d2d
3d4d
2c3c
4c
2b3b
4b
2a3a
4a3390x 1923mm.3390 x 1923mm.
DFgem = 2.3%
DFgem = 1.0%
DFgem = 4.0%
DFgem = 1.8%
1a
1b1c
1d2d
3d4d
2c3c
4c
2b3b
4b
2a3a
4a
1000x1000mm
.
1000x1000mm
.
2210 x 1800mm.2210 x 1800mm.
DFgem = 5.2%
DFgem = 7.2%
DFgem = 6.0%
DFgem = 9.9%
figuur 128: daglichtfactoren in de rijen, lokaal 1.04 figuur 129: daglichtfactoren in de rijen, lokaal 1.05
Noord
4a1a 2a 3a
4b1b 2b 3b
1c 2c 3c 4c
1d 2d 3d 4d
speelhoek
DF
gem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DF
gem = 1.0%
DF
gem = 0.8%
Noord
4a1a 2a 3a
4b1b 2b 3b
1c 2c 3c 4c
1d 2d 3d 4d
speelhoek
DF
gem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DF
gem = 1.0%
DF
gem = 0.8%
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 80
BesprekingHet onderwijslokaal 1.04Ditlokaalisaandenoordzijdegelegenenheefteenrechthoekigeafmeting.Vooreengoededaglichtvoorzieninginhetlokaal,bepaaltdehoogtevandedaglichtopeningengrofwegdedieptevanhetlokaal.Bijdezevuistregelmagdedieptevanhetlokaal2,5keerzogrootzijnalsdehoogtevandedaglichtopeningen.Dedaglichtopeningeninhetlokaal1.04zijnopeenhoogtevan3,79m.geplaatst.Vooreengoededaglichtvoorzieningmoethetlokaaltheoretischeenmaximaledieptehebbenvan9,5m.Hetlokaalis8m.,daarmeevoldoethetruimschootsaandevuistregel.Degeometrievanderuimteisbuitengewoon.Hetplafondloopnamelijkschuinondereenhoekvan7,5°omhoogrichtingdenoordzijde.Deafschuiningzorgtvoormeerreflecterendoppervlak.Hierdoorisereenbeterereflectieendistributievanhetdaglichtinhetlokaal.
Hetlokaalwordtalsprettigervaren.Doorhetplafonddoethetlokaalruimtelijkenhelderaan.
Het onderwijslokaal 1.05Lokaal1.05isaandezuidzijdegeoriënteerdenheefteenrechthoekigeafmeting.Debovenzijdevandedaglichtopeningenligtop2,5m.Volgensdevuistregelmoethetlokaaleenmaximaledieptehebbenvan6,25m.Hetlokaalheefteendieptevan8m.Hieruitblijktdathet moeilijkwordtomhetlokaalgoedtevoorzienvandaglicht.
Lokaal1.05isgeoriënteerdaandezuidzijde.Integenstellingtotlokaal1.04loopthetplafondschuinondereenhoekvan7,5°omlaagrichtingdezuidzijde.Ditbetekent,datermindergeveloppervlakis,waarindaglichtopeningengesitueerdkunnenworden.Hierdoorkomthetdaglichtminderdiepinhetlokaal.Hetlokaalisvoorzienvan1,5m.overstek,hierdoorwordthetdaglichtgrotendeelsgeweerd.Hetdaglichtwordtverkregendoorgroteramenaandezuidzijde,hetdecentraalgeplaatstedaklichtendoorbovenlichtendiestrokenmetdevoorruimte(gang).
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak Indewintersituatiestaatdezonbijeenhelderehemelkoepellaag.Ineenbewolktetoestandwordthetdaglichtdiffuusinhetlokaalgebracht.Bijdezesituatieisdeoriëntatievande daglichtopeningennietvanbelang.Degemetenverlichtingssterkteophethorizontalevrijvlakbuitenis4681lux.VolgensSatel-light[31]isditindecembergemiddeldin9900lux(tabel20,pagina38).
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.04 Figuur116geeftdeinvloedenvande daglichtopeningeninhetlokaal.Debovenlichtenzorgendathetdaglichtdieperinhetlokaalkomt.Degroteramenbiedenvoornamelijkdaglichtvoorderijen1en2.Dedaklichtengevendaglichtaandeachterzijdevanhetlokaal,derijen3en4.
Deinvloedenvandepositiesvandedaklichtenzijnplaatselijkzichtbaar.Punt4aen4bgeveneen50tot70%verhogingvandehorizontale verlichtingssterkte.Hetdaglichtreiktnietdiepgenoeginhetlokaal.Depuntengelegenaanderandentoneneenhogereverlichtingssterktedandepuntengelegeninhetmidden.Ditkomtdoorhetreflecterendvermogenvandewanden.Deverlichtingssterkteophettaakoppervlakwordthierdoorverhoogd.
Dehorizontaleverlichtingssterkteinhetlokaalisvoldoendevoorhetverrichtenvandewerkzaamheden.Ditvoldoetookwanneerdegemiddeldehorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijevlak,van9900luxwordtgehanteerd[31].Figuur117laatdesituatiezienmetkunstlicht.Hetkunstlichtgeefteenverhogingvan50tot250luxindemeetpunten.Allepuntenvoldoenruimaandegesteldeeisvan300luxophetwerkvlak.Eengrootdeelvandedagkanergewerktwordenzonderkunstlicht.Tabel57,pagina171toontdehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Allepunteninlokaal1.04voldoenruimschootsaandegesteldeeisen.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.05Figuur118geeftdehorizontaleverlichtingssterktedoordaglichtophetwerkvlak.Dewaardenvandeverlichtingssterkteophet
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 81
horizontalevlakzijnbijzonderlaag.Degroteramenhebbenenigszinsinvloedopdeeersterij.Hierwordendeverlichtingssterktenverdubbeldteraanzienvanrij2en3.Hetdaklichtgeefteenkleineverhogingvandeverlichtingssterkteoppunt3ben4b.Debovenlichtendiestrokenaandevoorruimte,hebbeneenzeerkleineinvloedopde verlichtingssterkte(verhogingvan30lux).Inditgevalishetnietmogelijktewerkenzonderkunstlicht.
Figuur119geeftdehorizontaleverlichtingssterktedoordaglichtenkunstlichtophetwerkvlak.Inditlokaalzijnidentiekearmaturenenopstellinggebruiktalslokaal1.04.Deinvloedvanhetkunstlichtisnietvoldoende.Zelfsrij1toonteenverminderingvan20tot30%inverlichtingssterkte.Deoverigerijengevenongeveereenwaardevan250lux.
Indewinterisdeverlichtingssterkteonvoldoendeopdepunten.Ookmetkunstlichtwordtnietvoldaanaandegesteldeeisen.Wanneerindewinterdegemiddeldehorizontaleverlichtingssterkteophetvrijevlakbuiten,volgensSatel-lightwordtaangehouden,wordendepuntenaanzienlijkverhoogdTabel58,pagina172toontdegemiddeldeverlichtingssterkteophethorizontalevrijevlakbuitenvan9900lux[31].Hierbijvoldoetindewinteralleenpunt3caandegesteldeeisvan300lux.
Tabel57,pagina171toontdehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Allepuntenvoldoenaandegesteldeeismetuitzonderingvanpunt3a(254lux).Voorditlokaalhadeenbeterlichtplanontworpenmoetenworden,terbevorderingvanhetvisueelcomfort.
De uniformiteit van de horizontale verlichtingssterkteBijlageIIgeeftdedeuniformiteitvandeverlichtingssterktevoordelokalen1.04en1.05intabel53en54,pagina168en169.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.04 Figuur116geefthetrastervoorhetmetenvandeverlichtingssterkteinhethorizontalevlakvoorhet
lokaal1.04.Derodezoneringgeeftdepuntenvoorhetmetenvandeuniformiteitvande verlichtingssterkte.
Depuntenparallelaandegevelzone(rij2)voldoenmatigaandeeisvoordeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkte.Doordehogeverlichtingssterkteterplaatsevandegevel(punten1cen1b)zijndeverdelingenmindergoed.
Inderodezone,parallelaandezuid-oostgevel,wordtvoldoendeuniformiteitindehorizontaleverlichtingssterkteverkregen.Datpunt3bvoor37%voldoet,komtomdathetpuntnietcentraalinhetlokaalligt.Deomringendepuntengevenonregelmatigewaarden.Ditkomtomdateendeelvandepuntendoortweeoriëntatieswordtverlicht.Dezonediedereikdieptevanhetdaglichtaangeeft,laatvariabelepercentageszien.Terplaatsevandegevelwordtdooreenhogeverlichtingssterkteeenslechteuniformiteitverkregen.Detweepunteninhetmiddenvanhetlokaalgevenacceptabele(2c)engoede(3c)percentages.Achterinhetlokaalwordtnietalleenonvoldoendeverlichtingssterktebereikt;ookisdeverdelinghiervanslecht.Ditkomtdoordatdedaklichtenplaatselijkdaglichtgeven.
Hetmiddenvanhetlokaalheeftengoedeuniformiteitinhorizontaleverlichtingssterkte.Depositiesparallelaandedaglichtopeningenenachterinhetlokaalhebbenslechteverhoudingen.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.05 figuur117geefthetrastervoorhetmetenvandeverlichtingssterkteinhethorizontalevlakvoorhetlokaal1.03Derodezoneringgeeftdepuntenvoorhetmetenvandeuniformiteitvande verlichtingssterkte.
Depuntenparallelaandegevelzone(rij2)voldoennietaandeeisvoordeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkte.
Depuntendiederodezoneliggen,gevenonvoldoendeuniformiteitindehorizontaleverlichtingssterkte.Omdaterinhetalgemeenin
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 82
hetdevoorkeureenminimaleluminantievan40cd/m²opdewandentekrijgen.Dezelagewaardekomtdoordereflectiecoëfficientvandewandenofdoordatdedaglichtopeningennietvoldoendedaglichtopdewandenvoorzien.Dedaglichtopeningentoneneenluminantievan29,0cd/m².Deminimaleluminantievoorhetverrichtenvantakenineenonderwijslokaalwordtniet
positie luminantie
wand 4,0 cd/m2
linkerwand 5,2 cd/m2
vloer 2,5 cd/m2
vloer ter plaatse van de openingen 1,5 cd/m2
plafond 3,3 cd/m2
werkvlak van de leerling 3,7 cd/m2
daglichtopeningen 29,0 cd/m2
gehaald.Dekansbestaatdaterinzomersituatievoldoendeluminantiesterktebereiktwordt.Hetisvoordezewintersituatieaantebevelenomkunstlichttegebruiken.
Figuur126entabel29gevenvanuitdepositievandeleerkrachtnumeriekdeluminantiesvandeoppervlakkeninhetlokaal.Opheteerstegezichtlijkendeverhoudingnietgroot.Omdatditnietdebureaupositievandeleerkrachtis,isalleendebeoordelingvandeverhoudingentussendepuntenmogelijk.Deluminantieverhoudingvandewerkplek(omgeving)endeomgevingheeftgeengrotereverhoudingdan1:40of40:1.
Dewaardenzijnnaarverwachtingvoldoendewanneerdehemelkoepel(29,0cd/m²)sterkeris,bijvoorbeeldindezomer.
Indezesituatieisvoorhetbehalenvandeminimaleluminantie(40cd/m²)kunstlichtnodig.
hetlokaalzeerlageverlichtingssterktewordenbereikt;zijndeverhoudingenalsneloverschreden.Rij1,terplaatsevandedaglichtopeningen,geeftdehoogsteverlichtingssterkten.Hierdoorwordendeverhoudingenverstoord.
Dezone,diegelegenisindedieptevanhetlokaal,laatvariabelepercentageszien.Ookhiergeldtdatdezeerlageverlichtingssterktewaardensneleenoverschrijdingvandeuniformiteitvormen.Punt1cisgepositioneerdtegendedaglichtopeningenengeefthierdooreenrelatiefhogeverlichtingssterkte.Deverhoudingvandeverlichtingssterkteoppunt2cwordtverstoorddoorderij1.Punt3copde3erijheeftvoldoendeverhouding(88%).Omdatpunt4ceenrelatiefhogeverlichtings-sterkteheeft,wordtdeverhoudingverstoord.Ditkomtdoordeinvloedvanhetbovenlicht.
Erwordenzeerlagewaardenbereiktinhetlokaal.Hierdoorwordenalsneldegewensteverhoudingenoverschreden.Hetmiddenvanhetlokaalgeeftacceptabeleverhoudingen.
Verlichtingssterkte op het verticale vlak Voorditprojectisdeverticaleverlichtingssterktenietgemeten.
LuminantieverhoudingDeluminantiefoto’szijngenomenmetdeluminantiecamera(figuur40,pagina40)Vanuitdepositievandeleerkrachtwordteenverhoudingvan1:40of40:1tussendepunteninhetgezichtsveldvereist.Ditbetekentdatdemaximaleverhoudingtussendeluminantiesvanhetwerkvlakendeluminantiesvandeomliggendevlakkeninhetgezichtsveldmaximaaleenverschilvan1:40of40:1maghebben.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.04Defiguren122en123gevendeluminantiesinhetlokaalaandenoordzijdeineenwintersituatie.Deluminantiesinditlokaalzijnlaag.Deminimaleluminantievan40cd/m²wordtnietgehaald.Dewandentonenlageluminanties(<10cd/m²).Vooreenheldereervaringvanderuimte,heeft
tabel 29: luminanties vanuit de positie van de leerkracht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 83
Resultaten voor het onderwijslokaal aan de 1.05Figuur124en125gevendeluminantiesinhetlokaal1.05indewinter.Ookinditlokaalwordtdeminimaleluminantie
positie luminantie
wand 2,0 cd/m2
linkerwand 3,2 cd/m2
vloer 0,6 cd/m2
daklicht 11,7 cd/m2
plafond 0,7 cd/m2
werkvlak 0,8 cd/m2
werkvlak van de leerling 9,0 cd/m2
papier op het werkvlak 2,6 cd/m2
daglichtopeningen 11,7 cd/m2
deur 10,8 cd/m2
nietgehaald.
Vanuitdepositievandeleerkrachtzijndeverhoudingentussendewerkplekken,dewandenenhetplafondgroterdanbijhetlokaal1.04.Figuur127entabel30gevennumeriekdeluminantiesvandeoppervlakkeninhetlokaal.Vanuitdezepositieisdeluminantieophetpapier2,6cd/m²enophetwerkvlak0,8(1:3,2).Deverhoudingtussendezepuntenisgroterdan1:3/3:1.
tabel 30: luminanties vanuit de positie van de leerkracht
grafiek 6: meetresultaten voor de daglichtfactoren voor de lokalen 1.04 en 1.05
Hiermeewordtdeminimaleverhoudingoverschreden.Ookdeverhoudingvan1:10/10:1;devereisteverhoudingtussendehetwerkvlakenpuntenvandedaglichtopeningen,(11,7cd/m²)wordtoverschreden(1:14).Indezesituatiezijndeluminantiesopdedaglichtopeningenniethoog(11,7cd/m²).Ditkomtdoordeslechtemogelijkheidvantoetredingvandaglichtinhetlokaalendoordehelderheidvandehemelkoepel.
Voorhethalenvandeminimaleluminantievan40cd/m²iskunstlichtaantebevelen.
Figuur125toonthetlokaalbijhetgebruikvankunstlicht.Indezesituatiewordenervoldoendeluminantiesverkregen.
ReflectiecoëfficientOmdatereenverkeerdemeetmethodeisgebruiktmageraandeberekendewaardegeenwaardewordengehecht.Daaromkanhierovergeenoordeelwordengedaan.
VerblindingDeverblindingwordtbepaaldaandehandvandeluminantieendeluminantieverhoudingen(direct-enindirecteverblinding).Zieuitlegparagraaf5.4,pagina41.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 84
1,5meter.Rij2laateendaglichtfactorvan1%zien.Deverlagingkomtdoorhetgroteoverstek.Hetdaglichtkrijgtnietdekansrijéénentweevoldoendeteverlichten.Rijdrietoonteendaglichtfactorvan4%.Doordeophetnoordengeoriënteerdebovenlichtenwordtdezerijverlicht.Bijdevierderijwordtdefactorverlaagdtot1,8%.Deophetnoordengeoriënteerdebovenlichten,kunnendoordehogepositienietgoedrijvierverlichten.Hetdaklichtverhoogtslechtsplaatselijkdedaglichtfactor.Indezesituatieswordenfactorenvanminimaal1,0totmaximaal2,4verkregen.
Deverkregenpercentagesvoldoennauwelijksaandegeadviseerdewaarden.Deruimteheefteenconstantelagedaglichtfactor.Kunstlichtisoverdagnoodzakelijkomdewerkzaamhedencorrectteverrichten.Bijvoorkeurdienthetkunstlichtafzonderlijkgeschakeldtezijn,ombijvoorbeelddezonebijhetraamtekunnenuitschakelen.Hetwordtaanbevolentewerkenmetdaglichtsensoren.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.04Figuur126toontdeluminantieverhoudingenvoorhetlokaal1.04.Bijdebesprekingvandeluminantieverhoudingisgeconstateerddatergeengroteverschillenzijntussendeluminanties.Indesituatieisdekanskleindaterverblindingoptreedt.
Resultaten voor het onderwijslokaal aan de 1.05Figuur127toontdeluminantieverhoudingenvoorhetlokaal1.05.Deluminantiesvoorditlokaalzijnlagerdanlokaal1.04.Vanuitdepositievandeleerkrachtzijneroverschrijdingenvandeluminantieverhoudingen.Vanuitdezepositiekanerverblindingoptreden.
De gemiddelde daglichtfactorTabel57oppagina171geeftdegemiddeldedaglichtfactor.Resultaten voor het onderwijslokaal 1.04Figuur128toontdedaglichtfactorzonderkunstlichtvoorhetlokaal1.04.Grafiek6toontdedaglichtfactorenvoorlokaal1.04en1.05.Inhetlokaalwordenhogedaglichtfactorenbereikt.Doordehogeramentoontrij1percentagesvanongeveer10%.Debovenlichtenzorgendathetpercentageverlooptoprijtweenaareenfactorvan6%.Dedaklichtenverlichtendeachterzijdevanhetlokaal.Hierdoorwordtdedaglichtfactorverhoogdnaar7,2%.Rij4laatweereenverlagingzienvan5,2%.
Indezesituatieswordenfactorenvanmaximaal10%tot5,3%verkregen.Dezepercentagesvoldoenruimaandegeadviseerdewaarden.Deruimteheeft,metuitzonderingvanrij1,eenconstantehogedaglichtfactor.Geziendepercentagesvandedaglicht-factorenkanereengrootdeelvanhetjaarwordengewerktmetdaglicht.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.05Figuur129geefthetverloopvandedaglicht-factorzonderkunstlichtinhetlokaal1.05.Rijééntoonteendaglichtfactorvan2,3%.Dezedaglichtfactorkomtdoorhetgroteoverstekvan
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 85
Conclusies
Onderwijslokaal 1.04- Het lokaal heeft een goede verhouding tussen de hoogte van de daglicht- openingen en de diepte van het lokaal;
- de verlichtingssterkte op het horizontaal vlak is voldoende voor het uitvoeren van de werkzaamheden die plaatsvinden in een onderwijslokaal;
- de ramen op ooghoogte geven vooral hoge verlichtingssterkte in de raamzone;
- door de bovenlichten wordt de verlichtingssterkte dieper in het lokaal gebracht;
- schuin oplopend dak richting de daglichtopening reflecteert het daglicht dieper in het lokaal;
- de lichtkoepels voorzien de ruimte van daglicht in de achterzijde van het lokaal;
- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van het bord is onvoldoende;
- de luminanties zijn niet voldoende voor het uitvoeren van de werkzaamheden in een onderwijslokaal, kunstlicht wordt aanbevolen.
- de luminantieverhoudingen worden bij het uitvoeren van de werkzaamheden in een onderwijslokaal gedeeltelijk overschreden;
- de uniformiteit in verlichtingssterkte is in het midden van het lokaal voldoende voor het uitvoeren van werkzaamheden in het onderwijslokaal. De punten, gelegen aan de de daglicht- openingen en achterin het lokaal, tonen slechte verhoudingen;
- er treedt geen verblinding op bij gebruik van daglicht;
- de daglichtfactoren zijn hoog.
Onderwijslokaal 1.05- Het lokaal heeft geen goede verhouding tussen de hoogte van de daglicht- openingen en de diepte van het lokaal;
- de verlichtingssterkte op het horizontale vlak is in de winter onvoldoende voor het uitvoeren van de werkzaamheden die plaatsvinden in een onderwijslokaal;
- de verlichtingssterkte op het horizontale vlak is in de zomer voldoende voor het uitvoeren van de werkzaamheden die plaatsvinden in een onderwijslokaal;
- het grote overstek belemmert de toetreding van daglicht in het lokaal;
- het schuin aflopend dak richting de daglichtopening geeft minder mogelijkheid tot reflectie van het daglicht in het lokaal;
- de lichtkoepel geeft vrijwel geen verhoging van de verlichtingssterkte op het horizontale vlak;
- de op het noorden georiënteerde bovenlichten, die voor indirect daglicht in het lokaal zorgen, geven vrijwel geen verhoging van de horizontale verlichtingssterkte;
- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van het bord is onvoldoende; - de luminanties zijn niet voldoende voor het uitvoeren van de werkzaamheden in een onderwijslokaal, kunstlicht wordt aanbevolen;
- de luminantieverhoudingen worden bij het uitvoeren van de werkzaamheden in een onderwijslokaal overschreden;
- de uniformiteit in verlichtingssterkte is alleen in het midden van het lokaal acceptabel voor het uitvoeren van werkzaamheden in het onderwijslokaal. - er treedt geen verblinding op bij gebruik van daglicht;
- de daglichtfactoren zijn onvoldoende, kunstlicht is in deze situatie nodig.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 86
AanbevelingenOnderwijslokaal 1.04Dedaglichtfactoreninhetlokaaltonendatereengrootdeelvanhetjaargewerktkanwordenzonderkunstlicht.Deverticaleverlichtingssterkteterplaatsevanhetbordisonvoldoende.Hetwordtaanbevolenomeenkunstlichtbronaantebrengenofviaeendaklichtdezezoneoverdagteverlichten.Aangeziendeverlichtingssterktealleenonvoldoendeisindewinter,ishetaanbrengenvaneenkunstlichtbronwaarschijnlijkdeeenvoudigsteaanbeveling.
Onderwijslokaal 1.05Hetgroteoverstekistervoorkomingvan temperatuuroverschrijdingindezomersituatie.Opditmomentishetoverstekzogroot,datdaglichtinbijeenbewolktehemelkoepelslechthetlokaalbinnenkomt.
Figuur130,131en132tonendehuidigesituatie.
Desimulatieszijngedaanbijeenbewolktehemelkoepelop21juniom14:30.
Aanbeveling 1: Het verkleinen van het overstekDoordezeaanbevelingkandedaglichtfactor,deverlichtingssterkteophetverticalevlakendeluminantieinhetlokaalwordenverhoogd.Figuur130geeftdedaglichtfactorenindesituatiemethetoverstekvan1,6meter.Figuur133geeftdeaanbevolensituatiewaarbijhetoverstekteruggebrachtisnaar0,25meter.Hierbijverspreidtdedaglichtfactorzichnietzoalsverwacht.Hetgeeftterplaatsevandegevelhogedaglichtfactoren.Hetdaglichtreiktweldieperinhetlokaal,maarwelergplaatselijke.
Hetisduidelijkzichtbaardatdedaglicht-openingennietvoldoendehoogzijnomeenwenselijkedaglichtfactorinhetmiddenvanhetlokaaltekrijgen.Hetreflecterenvandaglichtsamenmethetplafond.Erwasalgeconcludeerddatschuinaflopenddakreflectieinhetlokaalnietbevordert.Deluminantieszijndoordezeaanpassingverhoogd,maardeverhoudingenzijnnogsteedstegroot.
figuur 132: render van de huidige situatie
figuur 130: daglichtfactor van het lokaal 1.05, gesimuleerd in Ecotect met Radiance
Noord
4a1a 2a 3a
4b1b 2b 3b
1c 2c 3c 4c
1d 2d 3d 4d
speelhoek
DF
gem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DF
gem = 1.0%
DF
gem = 0.8%
figuur 131: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni
28 cd/m
875 cd/m
58 cd/m
65 cd/m
2
2
1100 cd/m2
2
2
64 cd/m 2
4 cd/m 2
38 cd/m2
63 cd/m
63 cd/m
2108 cd/m2
2
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 87
figuur 135: render van de situatie voor de eerste aanbeveling
figuur 133: Aanbeveling 1, het verkleinen van het overstek.
Noord
4a1a 2a 3a
4b1b 2b 3b
1c 2c 3c 4c
1d 2d 3d 4d
speelhoek
DF
gem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DF
gem = 1.0%
DF
gem = 0.8%
figuur 134: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni
56 cd/m
875 cd/m
103 cd/m
122 cd/m
2
2
1100 cd/m2
2
2
14 cd/m 2
6 cd/m 2
56 cd/m2
72 cd/m
78 cd/m
2131 cd/m2
2
Aanbeveling 2: De op het noorden georiënteerde bovenlichten, direct met buiten te laten strokenFiguur136geeftdedaglichtfactorindesituatievandetweedeaanbeveling.Doordebovenlichtendirectmetdebuitentelatenstroken,wordtdedaglichtfactorverhoogd.
Dedaglichtfactorinhetlokaalwordtaanzienlijkverhoogd.Dedaglichtfactorterplaatsevandegevelishoog(>10%).Opanderepositieserinhetlokaalwordengoededaglichtfactorenbereikt.
Figuur137toontdatdeluminantiesaanzien-lijkzijnverhoogd.Deluminantieverhoudingen,tussenhetwerkvlakendepunteninhetlokaal(1:10/10:1)wordennietmeeroverschreden.Welblijvendeverhoudingentussendevloer(15cd/m2)dedaglichtopeningen(1058cd/m2)nietgoed.
Aanbeveling 3: Het toevoegen van een shed-dakDederdeaanbevelingishetplaatsenvaneenshed-dakop4m.vangevel.Hethuidigeoverstekblijftendebovenlichten,georiënteerdophetnoordenstrokendirectmetbuiten.Dezeaanbevelingkanalleenwordentoegepastwanneerhetarchitectonischverantwoordis.
Figuur139geeftdedaglichtfactorindesituatievandederdeaanbeveling.Deshed-dakzorgtdathetdaglichtdieperinhetlokaalkomt.Dehogeverlichtingssterktenwordenvoorkomen,doorhethanterenvandegroteluifel.
Figuur140toontdeluminantiesendeluminantieverhoudingen.Deluminantieszijnhoog.Deluminantieverhoudingenwordenalleenoverschredenbijdevloerendedaglicht-openingen.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 88
figuur 138: render van de situatie voor de tweede aanbeveling figuur 141: render van de situatie voor de derde aanbeveling
figuur 136: Aanbeveling 2, bovenlichten in het noorden direct met buiten laten stroken.
figuur 139: Aanbeveling 3, plaatsen van een shed-roof en het bovenlicht op het noorden direct met buiten laten stroken
Noord
4a1a 2a 3a
4b1b 2b 3b
1c 2c 3c 4c
1d 2d 3d 4d
speelhoek
DF
gem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DF
gem = 1.0%
DF
gem = 0.8%
Noord
4a1a 2a 3a
4b1b 2b 3b
1c 2c 3c 4c
1d 2d 3d 4d
speelhoek
DF
gem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DF
gem = 1.0%
DF
gem = 0.8%
figuur 137: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni figuur 140: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni
73 cd/m
856 cd/m
114 cd/m
113 cd/m
2
2
1058 cd/m2
2
2
165 cd/m2
15cd/m2
212 cd/m2
213cd/m
78 cd/m
2270cd/m 2
2
2324 cd/m
110 cd/m
71 cd/m
108 cd/m
2
2
1156 cd/m2
2
2
146 cd/m2
14 cd/m2
265cd/m 2
252 cd/m
178cd/m140 cd/m
2272 cd/m2
22
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 89
6.4 de Vensterschool OosterparkDeVensterschoolinGroningenisontworpendoorOnixarchitecten.DezevoormaligeopenluchtschoolinhetGroningseOosterparkisin1998verbouwdtotbredeschool.
Naasthetbestaandeschoolgebouw,ontworpendoorarchitectBoumain1933,vormtdenieuwevleugeleenmarkantcontrast.
Hetgebouwwordtgevormddoorhetvolgenvandriebomen,waardoorereengeometrievaneenspiraalontstaat(figuur143).Opdezemanierontstaanerverschillendeverdiepingen.Deverdiepingenwordengebruiktdoorverschillendegebruikers,iedermeteigenwensenenprivacy.
OriëntatieDeVensterschoolinhetOosterparkisgesitueerdineenparkachtigeomgeving.
DeVensterschoolwordtnietbelemmerddooranderegebouwen.Debomenbelemmerendetoetredingvandaglichtvoordedaglichtopeninginhetoostenenzuiden(figuren144,149,151en152).
DegeografischepositievandeVensterschoolis53,13°NB,6,58°OL.
GE
ME
TS
TE
LDE
‘KA
NT
ELE
N’ A
AN
DE
GR
OE
NE
OP
EN
BA
RE
RU
IMT
E
ST
ED
EB
OU
WK
UN
DIG
UIT
GA
NG
SP
UN
T V
AN
GE
ME
EN
TE
GR
ON
ING
EN
ST
ED
EB
OU
WK
UN
DIG
E IN
TE
RP
RE
TA
TIE
(ontsluiting vanaf Oliem
uldersweg via opnieuw
gebruikte monum
entale route langs vijver) Oliem
uldersweg
Resedastraat
Pioenstraat
figuur 143: de architectonische visiefiguur 142: stedebouwkundige situatie
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 90
figuur 146: Hemelkoepel 25 februari, omstreeks 12:00 uur
ToetsingenDeveldmetingenzijngedaanindewintersituatiebijeenbewolktehemelkoepel (25februari12:00-14:30).
Dedaglichtsimulatieszijngemaaktindezomersituatiebijeenbewolktehemelkoepel (21juniom14:30).
GebruikerstijdenDitonderzoekbeperktzichtothettoetsenvandetheorieruimteninhetbasisonderwijs.Onderwijsruimtenwaarpraktijkgerichtonderwijswordtgevolgd,komenvoorditonderzoeknietinaanmerking.Voordebeoordelingvandevisuelekwaliteitinruimtenishetvanbelangomdetakenvandegebruikerteweten.DeVensterschoolwordtvijfdagenperweekgebruikt.Deschooltijdenzijn:
- Ochtend08.30uurtot11.45uur- middag12.45uurtot15.00uur- woensdag08.30uurtot12.15uur
Deopeningstijdenvandeschoolzijn zodanigdaterveelurenmetdaglichtgewerktkanworden.
OnderwijsruimteNahetbestuderenvandebasisschool,iservanuithetoogpuntvandewerkzaamhedenenoriëntatiegekozenomdeonderwijsruimte1.03te onderzoeken.Inditlokaalwordteraandegroepen1en2lesgegeven.Deonderwijsruimte1.03isopdehoekvanhetgebouwgesitueerd.Ditbiedtdemogelijkheidominhetlokaalvantweekantendaglichttekrijgen.Inditlokaalzijntweeramendiedirectstrokenmetbuitenendrieramennaarandereruimteninhetgebouw,waarvantweeramengeoriënteerdzijnnaarhetzuidenendeanderenaarhetoosten.Dezeramenzijnongeveer1,2meterbreedenzijnverdiepingshoog.
Hetvaltopdaterinhetlokaalvoornamelijkdonkerematerialenzijngebruikt.Hierdoorvoeltderuimtenietruimtelijkenhelderaan(figuur131en132).Ditwordtwaarschijnlijkveroorzaaktdoordeakoestischepanelendiebevestigdzijnophetplafond.
Dedaglichtopeningeninhetlokaalzijnvoorzienvangordijnenomdezonteweren.
figuur 144: vensterschool gezien vanuit het noorden
figuur 145: Vensterschool gezien vanuit het westen
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 91
figuur 148: fragment van de spiraal figuur 149: gevel aan de zuidzijde
1450+p
Peil=0,0
550+P
NOORD
RENVOOI RUIMTECODERING
RUIMTENUMMER1.01
1.01
1.02
1.02
1.03
1.03
1.04
1.04
1.05
1.05
1.06
1.06
1.071.08
1.08
1.09 1.091.10
1.10
1.11
1.11
1.12
1.12
1.131.141.151.16
1.16
VENSTERSCHOOL
RUIMTEBENAMINGENTREEKLEUTERLOKAALKLEUTERLOKAALSPEELLOKAALGROEPSRUIMTEMULTIFUNCTIONELE RUIMTEOUDERHOEKBERGINGLEIDSTERKAMERDOUCHEKEUKENSPEELHOEKBUITENBERGINGTECHNISCHE RUIMTETOILETTENGANG
figuur 147: plattegrond van de Vensterschool
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 92
figuur 151: onderwijsruimte 1.03, gezien vanuit de deur figuur 152: onderwijsruimte 1.03, gezien vanuit de speelruimte
1450+p
Peil=0,0
550+P
NOORD
RENVOOI RUIMTECODERING
RUIMTENUMMER1.01
1.01
1.02
1.02
1.03
1.03
1.04
1.04
1.05
1.05
1.06
1.06
1.071.08
1.08
1.09 1.091.10
1.10
1.11
1.11
1.12
1.12
1.131.141.151.16
1.16
VENSTERSCHOOL
RUIMTEBENAMINGENTREEKLEUTERLOKAALKLEUTERLOKAALSPEELLOKAALGROEPSRUIMTEMULTIFUNCTIONELE RUIMTEOUDERHOEKBERGINGLEIDSTERKAMERDOUCHEKEUKENSPEELHOEKBUITENBERGINGTECHNISCHE RUIMTETOILETTENGANG
figuur 150: de te onderzoeken onderwijsruimte 1.03
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 93
Klaslokaal beganegrond
Noord
whiteboard
4a 1a2a3a
4b 1b2b3b
1c2c3c4c
1d2d3d4d
750 1500 1500 1500 750
1075
2150
2150
1075
2150
6000
8800
speelhoek
berging
toiletten
gang
figuur 153 : raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak Met de rode zonering voor het meten van de uniformiteit van de verlichtingssterkte
figuur 154 : punten voor het meten van de verlichtingssterkte in het verticale vlak
diepte
Y-richtin
g
X-richting breedte
5
4 32
1
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 94
ResultatenDenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdinbijlageIII,tabel59oppagina173.DeresultatenvoordeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkezijnbijgevoegdinbijlageIII,tabel61oppagina174.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.03
figuur 155: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak zonder kunstlicht
figuur 156: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak met kunstlicht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 95
LuminantieResultatenvoorhetonderwijslokaal1.03.
Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)
Positiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)
Positiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)
figuur 157: luminanties voor het lokaal met kunstlicht figuur 158: luminanties voor het lokaal zonder kunstlicht
figuur 159: luminanties voor het lokaal met kunstlicht figuur 160: luminanties voor het lokaal zonder kunstlicht
figuur 161: luminanties voor het lokaal met kunstlicht figuur 162: luminanties voor het lokaal zonder kunstlicht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 96
LuminantieverhoudingPositiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)
AfbeeldinggenomenVanuitdekijkrichtingvandeleerlingen,richtinghetbord
2.2
2.4
2.5
19.8
50.3122.23.0
6.55.6
15.1
19.4
125.612.8
24.6
68.4
13.9
8.217.6
44.8
4.1
6.2
2.8
7.0
figuur 163: vergelijking van de luminanties, zonder kunstlicht (positie als figuur 157 en 158)
figuur 164: vergelijking van de luminanties, zonder kunstlicht (positie als figuur 159 en 160)
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 97
Vanuitdekijkrichtingvandeleerlingenrichtingdepositievandeonderwijzer.
2.2
3.4
1.9
6.3
50.3
3.634.2
5.577.6
6.6
5.0
figuur 165: vergelijking van de luminanties, zonder kunstlicht (positie als figuur 161 en 162)
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 98
figuur 166: daglichtfactoren in het lokaal 1.03
Noord
4a 1a2a3a
4b 1b2b3b
1c2c3c4c
1d2d3d4d
speelhoek
DFg
em =
1.8
%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DFg
em =
1.0
%
DF g
em =
0.8
%
ReflectiecoëffiëntReflectiecoëfficientvoorhetplafondis58,7%.Reflectiecoëfficientvoordevloeris18,2%.Reflectiecoëfficientvoordewandis98%.
(Aan de reflectiepercentages mag geen waarde worden gehecht omdat voor de bepaling hiervan de verkeerde methode is gebruikt.)
De daglichtfactor De(gemiddelde)daglichtfactorisbepaaldaandehandvanformule1en2,pagina32.DeberekeningvandedaglichtfactorenwordtgetoondinbijlageIII,tabel62oppagina175.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 99
BesprekingHet onderwijslokaal 1.03Ditlokaalheefteenrechthoekigegeometrieenismetdedaglichtopeningenopdeoost-enzuidzijdegeoriënteerd.Vooreengoededaglichtvoorzieningwordthetlokaalgetoetstaandedaglichtvuistregel.Ditlokaalheeftophetoostenéénverdiepingshogedaglichtopening.Ditbetekentdatdebreedtevanhetlokaal2,5keerzogrootmoetzijnalsdeverdiepingshoogte.Inditgevalmoetdebreedtevanhetlokaalmaximaal8m.zijn.Hetlokaalis6m.breedenvoldoetaandeze vuistregel.Hetlokaalheeftophetzuidenéénverdiepingshogedaglichtopening.Dedieptevanhet lokaalmoetmaximaal8m.zijn.Hetlokaalisbijna9m.diepenvoldoethierdoornietaandevuistregel.
Dedaglichtopeningenvanditlokaalzijnverdiepingshoogenhebbeneenbreedtevanongeveer1,2m.(figuur151en152).Dezefigurengeveneenindrukvanhetdaglichtinhetlokaal.Hetisduidelijkteziendaterslechtseenplaatselijkedaglichtvoorzieningis.Waarschijnlijkkomtditomdatdeverhoudingenvandedaglichtopeningennietgoedzijn.
Voorhetplafondiservoormateriaalafwerkinghoutwolcementplaatgekozen.Dereflectie-coëfficientvoorditmateriaalisnaarverwachtingniethooggenoegenditkandistributievandaglichtdoorreflectievoorkomen(figuur152).
Verlichtingssterkte op het horizontale vlakIndewinterstaatdezonbijeenheldere hemelkoepellaag.Bijeenbewolktehemelkoepelwordthetdaglichtdiffuusinhetlokaalgebracht.Bijeenbewolktehemelkoepelisdeoriëntatie,waardegevelsaangelegenliggen,nietvanbelang.Degemetenverlichtingssterkteophethorizontalevrijvlakbuitenis4200lux.VolgensSatel-light[31]isditindecembergemiddelddecember9300lux.Grafiek4toontdaterminimaal10500luxnodigomvoor70%vanhetjaartekunnenwerkenmetdaglicht.
Rechthoekigelokalenhebbenvaakdevoorkeurbovenvierkantelokalen.Ditheefttemakenmethetgevenvandemogelijkheidomhetdaglichtdieperinhetlokaaltekrijgen.
Hierdoorverdienthetdevoorkeurdelokalenniettedieptemaken.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.03Figuur155en156tonenderesultatenvoordehorizontaleverlichtingssterkte.Deinvloedvandedaglichtopeningenophetoostenenzuidenisslechtsplaatselijkzichtbaar.Opdeoostzijde,isoppunt1beenhorizontaleverlichtingssterktevan282lux.Punt2b,gelegenachterpunt1b,toonteenverminderingvanverlichtingssterktevan80%.Over4m.breedtetoontpunt3btoontzelfseenverminderingvan90%.Dezedaglichtopeningdraagtvrijwelnietbijaanhetverlichtenvanhetlokaal.Ditvalttewijtenaandebelemmering.Figuur159en151tonendathetdaglichtdoorbomenwordtgeblokkeerd.
Deinvloedvandedaglichtopeninginhetzuidenzichtbaaropdepunten3den2d,erwordenverlichtingssterktenvan115en245bereikt.Tweemeteropdeplattegrondverdergekeken,wordeneropdepunten2cen3cslechtsverlichtingssterktenvan46en38luxwordengehaald.Ookdezedaglichtopeningdraagtnietbijaanhetgoedverlichtenvanhetlokaal.Figuur152toontdathierookhetdaglichtdoorbomenwordtgeblokkeerd.Deoverigepunteninhetlokaalgeven onvoldoendeverlichtingssterkte.Erwordenslechtswaardenbereiktvan12tot35lux.
Bijhetgebruikvankunstlichtvoldoenvrijwelallepuntenaandegesteldeminimumeis.Uitzonderingenzijndepuntenindehoekenenaanderandvanhetlokaal.Inditgevalzijnveelspecifieketaken gepositioneerdindehoekenvanhetlokaal.Bijvoorbeeldpunt4cen4dliggenopdepositievandeleerkrachtenzijnonvoldoendeverlicht.Depunten4ben4cliggenoppositiewaarhetbordstaatenzijnonvoldoendeverlicht.Ookpositie1cisonvoldoendeverlicht.Ditisterplaatsevandespeelplekvoordekinderen.
Wanneerdeverlichtingssterktevoorditlokaalwordtbeoordeeld,danwordtergestelddatmetdaglichtgeenvandepuntenvoldoetaandeminimalegesteldeeisvan300lux.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 100
WanneerdegemiddeldehorizontaleverlichtingssterkteophetvrijevlakbuitenvolgensSatel-lightwordtaangehouden,wordendepuntenaanzienlijkverhoogd.Tabel20,pagina38toontdegemiddeldeverlichtingssterkteophethorizontalevrijevlakbuitenvan9300lux[31].Indewintervoldoenalleendepunten1d(530lux)en2d(335)aandegesteldeeisvan300lux.
Tabel63,pagina175toontdehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Veelpuntenvoldoenaandegesteldeeis.Metuitzonderingvandepunten1a,1d,3c,4ben4d.Dezepuntenzijngelegenaanderandenenindehoekenvanhetlokaal.Ookindezomerwordt(plaatselijk)kunstlichtaanbevolen.
Ditlokaalheeftgeengoedeverlichtingssterkte.Ditkomtdoordatdeverhoudingenvandedaglichtopeningennietjuistzijnenergeengoedereflectiecoëfficientvoorhetplafondis.
De uniformiteit van de horizontale verlichtingssterkteBijlageIII,tabel61,pagina174geeftdeuniformiteitvandeverlichtingssterktevoorhetlokaal1.03.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.03 figuur153toonthetrastervoorhetmetenvandeverlichtingssterkteinhethorizontalevlakvoorhetlokaal1.03Derodezoneringgeeftdepuntenvoorhetmetenvandeuniformiteitvande verlichtingssterkte.
Inditlokaalwordenerglagehorizontaleverlichtingssterktenbereikt.Hierdoorwordendeverhoudingentussendepuntenalsneltegroot.Derodezone,parallelaandeoostgevel,toontdereikdieptevanhetdaglichtinhetlokaal.
Punt3disgelegenaandedaglichtopeningengeefthierdooreenrelatiefhogeverlichtingssterkte.Hierdoorwordtereenuniformiteits-verhoudingvan40%bereikt.Deuniformiteitsverhoudingvandeverlichtings-sterkteoppunt3cwordtbeïnvloeddoordepunten2d,3den2b,gelegenaandaglicht-openingeninhetoostenenzuiden.Punt3bgeeftalsenigeeengoedeluminantie-verhouding.
Deuniformiteitvandeverlichtingssterkteoppunt3awordthoofdzakelijkbeïnvloeddoordepuntengelegenaandedaglichtopeningen(2b)endoorpuntengelegenaandegang(4a).
Inhetoosten,terplaatsevandedaglicht-openingen(punt1b),zijngeenpuntendieeengoedeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterktehebben.Inhetmiddenvanhetlokaalwordenmatigeverhoudingbereiktvan63en75%.
Punt4bvoldoetslechts20%aandegesteldeuniformiteitsverhoudingvoordaglicht.Ditkomtomdatpunt4beenerglageverlichtingssterktegeeft.
Erwordteenslechteuniformiteitinverlichtingssterkteverkregen.Ditkomtdoordeplaatselijkehogeverlichtingsterkte.Ofweldoordeverhoudingenvandedaglichtopeningen.
Verlichtingssterkte op het verticale vlakFiguur154toontdepuntenvoordeverticaleverlichtingssterkteopdedaglichtopeningen.Tabel60,bijlageIIIpagina173,toontdegemetenwaardenvoordepuntenopdedaglichtopeningen.
Dedaglichtopeningeninhetoostengeveneenverticaleverlichtingssterktetussen630en700lux.Dezewaardeisonvoldoende.Erwordtgeadviseerdtewerkenmeteenminimaleverticaleverlichtingssterktevan1000lux.Dezewaardewordtbeïnvloeddoorde belemmeringen(bomen).
Dewaardenvoordeverticaleverlichtingssterkteinhetzuidenzijnhogerdaninhetoosten.Opdedaglichtopeningenwordenwaardenvan750tot800luxbereikt,dezeisonvoldoende.Dezewaardewordtsterkbeïnvloeddoordebelemmeringen.
Dedaglichtopeningophetnoordentoonteenverlichtingssterktevan56lux.Dezelagewaardeiszolaag,omdathetdirectstrooktmetdespeelruimte.
Deverticaleverlichtingssterkteterplaatsevanhetbordis205lux.Ditisonvoldoende.Hetwordtaanbevolendittot500luxteverhogen.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 101
positie luminantie
wand 6,2 cd/m2
linkerwand 2,8 cd/m2
vloer 17,6 cd/m2
vloer ter plaatse van de openingen 44,8 cd/m2
plafond 4,1 cd/m2
werkvlak van de leerling 24,6 cd/m2
daglichtopeningen 125,6 cd/m2
positie luminantie
wand 6,5 cd/m2
linkerwand 5,6 cd/m2
vloer 2,5 cd/m2
vloer ter plaatse van de openingen 122,2 cd/m2
plafond 2,4 cd/m2
werkvlak van de leerling 19,8 cd/m2
daglichtopeningen 125,6 cd/m2
ReflectiecoëfficientDoordatereenverkeerdemeetmethodeisgebruiktmageraandeberekendewaardegeenwaardewordengehecht.Daaromkanhierovergeenoordeelwordengedaan.
VerblindingDeverblindingwordtbepaaldaandehandvandeluminantieendeluminantieverhoudingen(direct-enindirecteverblinding).Zieuitlegparagraaf5.4,pagina41.
Resultaten voor het onderwijslokaal aan de 1.03Bijdebesprekingvandeluminantiesendeluminantieverhoudingenisaandeordegekomendatergeenhogeluminantieszijninhetlokaal.Welzijnerdiverseratiooverschrijdingentussenpunteninhetgezichtsveldwaardoor vermoeidheidvandeogenkanoptreden.Defiguren157,159en161gevende luminantiesbijkunstlicht.Opdewerkvlakvandetafelszijnhogeluminantiestot230cd/m2zichtbaar.Dezewaardenzijnniettehoog,maarzekunnenvoordeogenadaptatieproblemengeven.
LuminantieverhoudingenFiguur157totenmet162tonendeluminantiesinhetonderwijslokaal1.03.Vanuitdepositievandeleerkracht(figuur158)isteziendatdeluminantiesterplaatsevandevloergoedzijn.Inhetlokaalwordenplaatselijkluminantiesvan50cd/m2bereikt.Ditkomtdeelsdoordereflectiecoëfficientvandevloer.Derand,waardeplafondpanelenbeginnen,isinfiguur160goedzichtbaar.Doordereflectiecoëfficientvanhetbetonwordterophetplafondeenluminantievan20cd/m2bereikt.Doordeplafondpanelenwordterslechts5cd/m2
bereikt.
Plaatselijkwordtdeminimaleluminantiewaardevan40cd/m2gehaald.Dewandengevenonvoldoendeluminanties(<8cd/m.)
Metkunstlicht(figuur157,159en161)wordtinhetlokaal(redelijk)goedeluminantiesgehaald.Naarverwachtingwordendeluminantiesaanzienlijkverhoogdindezomer.Ditlokaalheeftbijdaglichtonvoldoendeluminantieomdeonderwijstakenteverrichten.Kunstlichtwordtindewinteraanbevolen.
Tabel31en32gevendeluminantiesvanuitdepositievandeleerlingendeleerkracht.
Figuur164geeftdeluminantieverhoudingvanuitdepositievandeleerling.Erwordtgestreefdnaareenluminantieratiovan1:10/10:1tussenpapierenwerkplek.Ophetbureauwordteenluminantievan24,6cd/m2gehaald.Detekeningdieopdedaglicht-openingisgeplaktheefteenluminantievan2,8cd/m2.Dezeverhoudingvoldoetaandeeisvan1:10/10:1.Hetzelfdepuntoverschrijdtdeverhoudingvan1:40/40:1metdeluminantievandedaglichtopening(125,6cd/m2)voordepuntengelegeninhetgezichtsveld.Hierwordteenwaardevan1:45verkregen.Figuur163toontdepositievanuitdeleerkracht.
Vanuitdezepositiezijnverschillendepunteninhetgezichtsvelddiedeverhoudingvan1:40/40:1overschrijden.Deluminantiesopdevloer(122,2cd/m2),terplaatsevandedaglicht-openingenoverschrijdendeverhoudingenmetdepuntenopdevloer(2,5cd/m2)enhetplafond(2,4cd/m2).Hierwordteenwaardevan1:49verkregen.
tabel 31: luminanties vanuit de positie van de leerling
tabel 32: luminanties vanuit de positie van de leerkracht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 102
grafiek 7: meetresultaten voor de daglichtfactoren voor de lokaal 1.03
De gemiddelde daglichtfactorResultaten voor het onderwijslokaal 1.03Figuur166entabel62gevendedaglichtfactorvoorhetlokaal1.03zonderhetgebruikvankunstlicht.Grafiek7geeftdedaglichtfactorvanuithetoostenenzuiden.
Inhetlokaalwordenlagedaglichtfactorenbereikt.Bijdemeetpunten(1atot1den1d,2d,3den4d)terplaatsevandegevelwordenwaardenvan1,6%en1,8%bereikt.Opdemeetpunten2atot2cen2c,3cen4c wordenwaardenvan0,7%en1,0%bereikt.Bijdeingangvanhetlokaal(depunten3a+3ben4a+4b)wordenwaardenvan0,8%bereikt.
Dedaglichtfactorenzijnerglaag.Vooreenonderwijslokaalwordteendaglichtfactorvanminimaal3%geëist.Inditgevalzalkunstlichtgebruiktmoetenwordenomdeminimaleeistehalen.
ConclusieOnderwijslokaal 1.03- De verhouding tussen de daglicht- openingen en de diepte van het lokaal zijn niet goed;
- de proporties en de positie van de daglichtopeningen zorgen een slechte uniformiteit van verlichtingssterkte ;
- de daglichtopeningen geven plaatselijk verlichtingssterkte;
- de daglichtopeningen worden belemmerd door bomen, zodat daglicht slechts minimaal wordt doorgelaten;
- de verlichtingssterkte op het horizontaal vlak door daglicht is in de winter onvoldoende. Kunstlicht wordt aanbevolen;
- de verlichtingssterkte op het horizontale vlak is in de zomer gedeeltelijk onvoldoende voor het uitvoeren van de werkzaamheden die plaatsvinden in een onderwijslokaal;
- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van de daglichtopeningen is onvoldoende;
- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van het bord is onvoldoende; - de luminanties zijn niet voldoende voor het goed uitvoeren van de taken in het onderwijslokaal. Kunstlicht wordt aanbevolen;
- de luminantieverhoudingen zijn niet voldoende voor het goed uitvoeren van de taken in het onderwijslokaal;
- er kan verblinding optreden in het lokaal;
- de daglichtfactoren zijn bijzonder laag. Kunstlicht wordt aanbevolen.;
- er wordt onvoldoende uniformiteit van verlichtingssterkte verkregen.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 103
AanbevelingenOnderwijslokaal 1.03Inditlokaalkannietgewerktwordenzonderhetgebruikvankunstlicht.Dooraanbevelingenwordtergeprobeerdeenbeterevisuelekwaliteitinditlokaaltekrijgen.Deaanbevelingenwordengetoetstmet simulatieprogrammatuur.Desimulatieszijngedaanbijeenbewolktehemelkoepelop21juniom14:30.
Naastdeaanbevelingenwordenadviezengegevendievrijeenvoudigkunnenwordengerealiseerd.Zowordtergeadviseerddebomenteverwijderendievoordedaglichtvoorzieningenstaan.Ookwordtergeadviseerddehoutwolcementplaten,diealsplafondplatenwordengebruikttevervangendoorplafondplatenmetvrijweldezelfdeeigenschappen(akoestiek),maarmeteenbeterereflectiecoëfficient.Figuur167,168en169tonendehuidigesituatie.
Figuur168toontdeluminantieendeluminantie-verhoudingen.Hetlokaalheeftgoedeluminanties.Metuitzonderingvandevloer,terplaatsevandeingang.Deafbeeldingisgenomenvanuitdepositievandeleerkracht.Hierdoorkunnenalleendeverhoudingenvandepunteninderuimtenmetelkaarwordenvergeleken(1:40/40:1).Dezeverhoudingwordtnietoverschreden
Aanbeveling 1: Het plaatsen van een bovenlicht op de oostzijde.Hierdoorwordthetlokaalindeochtendeninhetbeginvandemiddagvoorzienvandaglicht.Erwordtgekozenvooreenbovenlichtomdeveblindingvanuithetoostentevoorkomen.Dezonstaatnamelijkinhetoostenlaagenkanopooghoogte,bijhetgebruikvangrotedaglichtopeningen,verblindinggeven.Figuur170,171en172tonendesituatienadeeersteaanbeveling.Het daglicht komt dieper het lokaal in en zorgt voor een betere uniformiteit.
Figuur 171 toont dat de luminanties zijn verhoogd. De luminantieverhoudingen worden niet overschreden.Aanbeveling 2: Het verplaatsen van de daglichtopeningen op de noordzijde, zodat het licht indirect in het lokaal
figuur 169: render van de huidige situatie
figuur 168: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni
60 cd/m
780 cd/m
34 cd/m
35 cd/m
2
2
48 cd/m 2
2
2
87cd/m 2
90 cd/m 2265cd/m 2
17 cd/m
65 cd/m51 cd/m
2340 cd/m2
22
figuur 167: daglichtfactor van het lokaal gesimuleerd in Ecotect met Radiance
Noord
4a1a
2a3a
4b1b
2b3b
1c2c
3c4c
1d2d
3d4d
speelhoek
DFgem = 1.8%
DF
gem = 1.6%
DF
gem = 0.7%
DF
gem = 0.8%
DFgem = 1.0%
DFgem = 0.8%
komt. Dedaglichtopeningopdenoordzijdestrooktindehuidigesituatiemetdespeelhoek.Indespeel-hoekziteendaglichtopeningopdeoostzijde,identiekalsinhetlokaal.Wanneerdedaglichtopeningopdenoordzijdewordt
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 104
figuur 170: Aanbeveling 1, het aanbrengen van bovenlichten op de oostzijde
figuur 173: Aanbeveling 2, het verplaatsen van de daglichtopening aan de noordzijde
figuur 172: render van de situatie voor de eerste aanbeveling figuur 175: render van de situatie voor de tweede aanbeveling
Noord
4a1a
2a3a
4b1b
2b3b
1c2c
3c4c
1d2d
3d4d
speelhoek
DFgem = 1.8%
DF
gem = 1.6%
DF
gem = 0.7%
DF
gem = 0.8%
DFgem = 1.0%
DFgem = 0.8%
Noord
4a1a
2a3a
4b1b
2b3b
1c2c
3c4c
1d2d
3d4d
speelhoek
DFgem = 1.8%
DF
gem = 1.6%
DF
gem = 0.7%
DF
gem = 0.8%
DFgem = 1.0%
DFgem = 0.8%
figuur 171: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni figuur 174: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni
80 cd/m 755 cd/m
42 cd/m
35 cd/m
2 2
67 cd/m 2
2
2
125cd/m2
92 cd/m 2265cd/m 2
208 cd/m
75 cd/m60 cd/m
2298 cd/m2
22
125 cd/m 775 cd/m
70 cd/m
81 cd/m
2 2
95 cd/m 2
2
2
125cd/m2
133 cd/m2265cd/m 2
240 cd/m
103 cd/m85 cd/m
2338 cd/m2
22
verplaatstinderichtingvandedaglichtopeningvandespeelhoek,kanhetdaglichtindirectinhetlokaalkomen.Figuur173,174en175tonendesituatienadetweedeaanbeveling.
Doordezeaanbevelingwordtdeuniformiteitvandeverlichtingssterkteverhoogd.Deluminantieswordenaanzienlijkverhoogd.Deluminantieverhoudingtussenverschillendepunteninderuimtenwordthierdoornietoverschreden.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 105
6.5 Basisschool de ClaercampBasisschooldeClaercampwordtsinds1960gebruiktvoorhetgevenvanchristelijkonderwijs.Hetisgebouwdin1960,ontworpendoorarchitectHinkElderinkuitLeeuwarden.
BasisschooldeClaercampisgekozenomeenvergelijkingtekunnenmakentussenoudereenhedendaagsescholen.Hetisinteressantomscholenteonderzoekenwaarbijdelokalenstrokenaandegangzijde.Ditiseenontwerpdatveelindejaren30tot70werdgebruikt.
BasisschooldeClaercampiseentypischeschoolwaarbijdelokalenaandegangzijngelegen.Ditconceptisontwikkeldinhetbeginvande20eeeuw.Delokalenwerdenalshetwaregeregenaandegangenhierdoorontstaatereen langwerpigeplattegrond.Deramenzijnvaakgepositioneerdaande
linkerzijdevandegebruikers.Ditwerdgedaanomeenhinderlijkeschaduwvormingvoor(rechthandige)schrijverstevoorkomen.
Debasisschoolheeftzevenlokalen.Hiervanwordenertweelokalengebruiktvoordeonderbouwenderesterendevierlokalenvoordebovenbouw.
Deplattegrondvanhetgebouwontsluithetplein.Hierdoorontstaatereenkniktussendebovenbouwendeonderbouw(figuur176).
Debovenbouwbestaat uitvierlokalen,waarvanerdrieidentiekzijn.Deanderetweelokalenzijngelegenaanheteindevandegang(figuur177).
OriëntatieBasisschooldeClaercampDeClaercampisgrotendeelsgelegenaandezuidkant.Degroteramenvandelokalenzijnookaanhetzuidengeoriënteerd.Deschoolwordtbelemmerddoorobjectenalsbomen.DegeografischepositievandeClaercampis53,23°NB,6,62°OL.
ToetsingenDeveldmetingenzijngedaanindewintersituatiebijeenbewolktehemelkoepel(28februari10:00-14:30).
Dedaglichtsimulatieszijngemaaktindezomersituatiebijeenbewolktehemelkoepel (21juniom14:30).GebruikerstijdenDitonderzoekbeperktzichtothettoetsenvandetheorieruimteninhetbasisonderwijs.Onderwijsruimtenwaarpraktijkgerichtonderwijswordtgevolgd,komenvoorditonderzoeknietinaanmerking.Voordebeoordelingvandevisuelekwaliteitinruimtenishetvanbelangomdetakenvandegebruikerteweten.DeClaercampwordtvijfda-genperweekgebruikt.Deschooltijdenzijn:
- ochtend08.30uurtot11.45uur- middag12.45uurtot15.00uur- woensdag08.30uurtot12.15uur
Verlaatsterweg
Scho
olw
eg
Hoo
gstr
aten
Zw. Kooistraat
Noord
Noord
figuur 176: stedebouwkundige situatie
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 106
figuur 178: bewolkte hemelconditie van 28 februari
Deopeningstijdenvandeschoolzijn zodanigdater70%vanhetjaarzonderhetgeruikvankunstlichtgewerktkanworden.
OnderwijsruimtenNahetbestuderenvandebasisschooliservanuithetoogpuntvandewerkzaamhedenenoriëntatiegekozenomdeonderwijsruimte1.11en1.07te onderzoeken(figuur177).
Lokaal1.11iseenvierkantlokaalenmeeteenafstandvan7,15m.bij7,15m.(figuur185).Hetishetenigelokaalindebovenbouwdatafwijktquapositievandedaglichtopeningenenoriëntatie.Ditlokaalisnamelijkgepositioneerdopdezuid-oostkantvanhetgebouw.Hetisbijzonderdatditlokaalvantweeaaneengeslotenoriëntatiesdaglichtkrijgt,vanuithetoostenenhetzuiden.Figuur183en184tonendezij-envoorgevelvanlokaal1.11.Hetdaglichtinhetlokaalwordtvoorzienvanverdiepingshogedaglichtopeningen.Dezezijnvoorzienvaneenborstweringvan0,6m.Dedaglichtopeningenopdeoostzijdehebbeneenbreedtevan5m.enopdezuidzijdezijndezelokaalbreed.Inhetlokaalzijndematerialenafgewerktmetlichteenhelderekleuren.Tezamenmethetdaglichtvanuittweezijdenwordthetlokaalalshelderervaren.
Lokaal1.07iséénvandedrielokalenindebovenbouwdieidentiekaanelkaarzijn.Hetlokaalisvierkantenmeeteenafstandvan7,15m.bij7,15m.(figuur189).Hetdaglichtwordtvoornamelijkvoorziendoorinhetzuidengeoriënteerdeverdiepingshogeenlokaalbrededaglichtopeningen(figuur183).Ookzijndezevoorzienvaneenborstweringvan0,6m.Opdenoordzijdezijnbovenlichtengeplaatstdiestrokenaandegangzijde.DegangzijdeheeftoverdelengteopdenoordzijdedaglichtopeningenHetlokaalkanindirectdaglichtkrijgenvanuitdegang.
Inditlokaalzijndezelfdemateriaalafwerkingengebruiktalsinlokaal1.11.Hetlokaalwordtminderhelderervarenals1.07,maargeefteenprettigeheldereimpressie.
figuur 177: plattegrond van de Claercamp met de te onderzoeken ruimten 1.07 en 1.11
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 107
figuur 179: kleuterlokalen gezien vanaf de entree figuur 180: voorgevel (zuid) met de kopgevel (oost)
figuur 183: zuidgevel van lokaal 1.07 en 1.11 figuur 184: oostgevel van lokaal 1.11
figuur 181: de Claercamp gezien vanaf de voorgevel [24] figuur 182: De Claercamp gezien vanaf het plein
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 108
4a1a 2a 3a
4b1b 2b 3b
1c 2c 3c 4c
1d 2d 3d 4d
446
1789
1789
446
1789
7150
446 1789 1789 4461789
7150
figuur 185: raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak (lokaal 1.11)
figuur 188: positie van de punten voor het meten van de verticale verlichtingssterkte voor het lokaal 2.04
figuur 186: onderwijsruimte 1.11 met de kijkrichting naar zuid-oost
figuur 187: onderwijsruimte 1.11 met de kijkrichting naar het westen
5 6 7 8 9 10
23
4
1
diepte
Y-richtin
g
X-richting breedte
1700
mm
. 4d
4b
4c
3d
3a
3b
3c
2a
2b
2c
2d
1a
1b
1c
1d
44617891789446 1789
7150
4461789
1789446
1789
7150
4a
4d
4b
4c
3d
3a
3b
3c
2a
2b
2c
2d
1a
1b
1c
1d
44617891789446 1789
7150
4461789
1789446
1789
7150
4a
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 109
4d
4b
4c
3d
3a
3b
3c
2a
2b
2c
2d
1a
1b
1c
1d
44617891789446 1789
7150
4461789
1789446
1789
7150
4a
figuur 189: raster voor het meten van de verlichtingssterkte in het horizontale vlak (lokaal 1.07)
figuur 190: onderwijsruimte 1.07 met de kijkrichting naar zuid-oost
figuur 191: onderwijsruimte 1.07 met de kijkrichting naar het noorden
4d
4b
4c
3d
3a
3b
3c
2a
2b
2c
2d
1a
1b
1c
1d
446 1789 1789 4461789
7150
446
1789
1789
446
1789
7150
4a
4d4b 4c
3d3a
3b 3c
2a 2b
2c 2d
1a 1b 1c 1d
4461789
1789446
1789
7150
446 1789 1789 4461789
7150
4a
figuur 192: positie van de punten voor het meten van de verticale verlichtingssterkte voor het lokaal 2.04
6 78
910
11
34
5
21
diepte
Y-richtin
g
X-richting breedte
1700
mm
.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 110
figuur 193: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak zonder kunstlicht (1.11)
figuur 194: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak met kunstlicht (1.11)
ResultatenDenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdindebijlageIV,tabel65oppagina177.DeresultatenvoordeuniformiteitvandehorizontaleverlichtingssterkezijnbijgevoegdinbijlageIV,tabel67en68oppagina178en179.
Horizontale verlichtingssterkte op het horizontale vlakResultatenvoorhetonderwijslokaal1.11
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 111
figuur 195: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak zonder kunstlicht (1.07)
figuur 196: meetresultaten voor de verlichtingssterkte op het horizontale vlak (1.07) met kunstlicht
Resultatenvoorhetonderwijslokaal1.07
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 112
Verticale verlichtingssterkteDenumeriekeresultatenzijnbijgevoegdindebijlageIV,tabel66oppagina177.
Resultatenvoorhetonderwijslokaal1.11
Resultatenvoorhetonderwijslokaal1.07.
figuur 198 meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 1.07)
figuur 197: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 1.11)
tabel 34: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 1.07
tabel 33: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte ter plaatse van het bord (lokaal 1.11)
verlichtingssterkte in de punten (lux) verhoudingen
positie bord links boven (a) positie bord rechts onder (b) positie centraal op het bord (c) a/c b/c
745 442 590 0.8 1.3
verlichtingssterkte in de punten (lux) verhoudingen
positie bord links boven (a) positie bord rechts onder (b) positie centraal op het bord (c) a/c b/c
677 585 570 0.8 1.3
a
a
c
c
b
b
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 113
LuminantieResultatenvoorhetonderwijslokaal1.11.
Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)
Positiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)
Positiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)
figuur 199: luminanties voor het lokaal 1.11 zonder kunstlicht
figuur 200: luminanties voor het lokaal 1.11 met kunstlicht figuur 201: luminanties voor het lokaal 1.11 zonder kunstlicht
figuur 202: luminanties voor het lokaal 1.11 met kunstlicht figuur 203: luminanties voor het lokaal 1.11 zonder kunstlicht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 114
LuminantieResultatenvoorhetonderwijslokaal1.07.
Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)
Positiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)
Positiegekekenvanuitdeleerlinginderichtingvandeklas(hoogte1,7m.)
figuur 204: luminanties voor het lokaal 1.07 met kunstlicht figuur 205: luminanties voor het lokaal 1.07 zonder kunstlicht
figuur 206: luminanties voor het lokaal 1.07 met kunstlicht figuur 207: luminanties voor het lokaal 1.07 zonder kunstlicht
figuur 208: luminanties voor het lokaal 1.07 met kunstlicht figuur 209: luminanties voor het lokaal 1.07 zonder kunstlicht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 115
figuur 209: luminanties voor het lokaal 1.07 zonder kunstlicht
LuminantierhoudingenVergelijkingvandeluminantiesindewintersituatievoorhetlokaal1.11.
Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas,positiealsfiguur199(hoogte1,7m.)
Vanuitdedekijkrichtingvandeleerlingenrichtinghetbord,positiealsfiguur202en203(hoogte1,7m.)
127.6
562.2
252.2
252.2
213.2
734.1
17.6174.5
1554
94.3
74.4
152.3
61.7
824.1
498.2
596
89.3
68.4
44.6
1010
42.252.2
222.2
58.193.3
18.4
56.450.1
50.8
73.8
13.1
158.5
59.6
87.6
57.7
246.1
figuur 210: vergelijking van de luminanties, zonder kunstlicht.
figuur 211: vergelijking van de luminanties, zonder kunstlicht.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 116
Vergelijkingvandeluminantiesindewintersituatievoorhetlokaal1.07.
Positiegekekenvanuitdeleerkrachtinderichtingvandeklas,positiealsfiguur204en205(hoogte1,7m.)
Vanuitdedekijkrichtingvandeleerlingenrichtinghetbord,positiealsfiguur206en207(hoogte1,7m.)
figuur 212: vergelijking van de luminanties, zonder kunstlicht.
figuur 213: vergelijking van de luminanties, zonder kunstlicht.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 117
De reflectiecoëffiënten in het lokaalReflectiecoëfficientvoordewandis80,0%.Reflectiecoëfficientvoorhetbordis19,1%.Reflectiecoëfficientvoordevloeris62,1%.
(Aan de reflectiepercentages mag geen waarde worden gehecht omdat voor de bepaling hiervan de verkeerde methode is gebruikt.)
DaglichtfactorenDe(gemiddelde)daglichtfactorisbepaaldaandehandvanformule1en2,pagina32.DeberekeningvandedaglichtfactorenwordtgetoondinbijlageIV,tabel69en70oppagina180.
4a1a 2a 3a
4b1b 2b 3b
1c 2c 3c 4c
1d 2d 3d 4d
DFgem = 12.9%
DFgem = 6.7%
DFgem = 2.8%
DFg
em =
11.
6%
DF g
em =
8.6
%
DF g
em =
2.8
%
4a
4d
4b
4c
3d
3a
3b
3c
2a
2b
2c
2d
1a
1b
1c
1d
DFg
em =
2.8
%
DFg
em =
3.3%
DF g
em =
5.7
%
DFg
em =
18.
5%
figuur 214: daglichtfactoren in de rijen, lokaal 1.11 figuur 215: daglichtfactoren in de rijen, lokaal 1.07
4d4b 4c
3d3a
3b 3c
2a 2b
2c 2d
1a 1b 1c 1d
4461789
1789446
1789
7150
446 1789 1789 4461789
7150
4a
4d
4b
4c
3d
3a
3b
3c
2a
2b
2c
2d
1a
1b
1c
1d
44617891789446 1789
7150
4461789
1789446
1789
7150
4a
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 118
BesprekingDelokalenvandeClaercampzijnvierkant.Vooreengoedevisuelekwaliteithebbenrechthoekigelokalendevoorkeur.Ditheefttemakenmethetgevenvandemogelijkheid,omhetdaglichtdieperinhetlokaaltekrijgen.
Het onderwijslokaal 1.11Daglichtwordtvoorzienvanuithetoostenenhetzuiden.Debovenzijdevandedaglichtopeningenligtop3,1m.Ditbetekentdathetlokaalmaximaal7,75m.breedendiepmoetzijn.Hetlokaalis7,15m.breedenvoldoetdusaandezevuistregel.
Theoretischzullendedaglichtopeningen hetlokaalvoldoendemoetenvoorzienvandaglicht.Geziendegrootteendepositiezouditgeenprobleemmoetenzijn.Eenanderepuntisdemogelijkheidtot overbelichtingentegroteluminantie-verhoudingen.Waarschijnlijkzijndedaglichtopeningentegroot.Ookzalerinhetlokaal,metnameinhetvoor-ennajaarenindezomerdetemperatuurtehoogoplopen.
Het onderwijslokaal 1.07Inditlokaalkomthetdaglichtvoornamelijkuithetzuidenendeels,indirectvanuithetnoorden.Dedaglichtopeningreikttothetplafond.Volgensdevuistregelmoethetlokaaldanmaximaal7,75m.diepzijn.Hetlokaalis7,15m.envoldoetaandevuistregel.
Ookvoorditlokaalgeldtdatdedaglichtopeningenvoldoendehetlokaalvoorzienvandaglicht.Waarschijnlijkwordthetlokaalookoverbelicht.
Verlichtingssterkte op het horizontale vlakIndewinterstaatdezonbijeenheldere hemelkoepellaag.Bijeenbewolktehemelkoepelwordthetdaglichtdiffuusinhetlokaalgebracht.Bijeenbewolktehemelkoepelisdeoriëntatie,waardegevelsaangelegenliggen,nietvanbelang.
Degemetenverlichtingssterkteophethorizontalevrijvlakbuitenis12800lux.
VolgensSatel-light[31]isditindecembergemiddeld9400lux.Grafiek4toontdaterminimaal10500luxnodigomvoor70%vanhetjaartekunnenwerkenmetdaglicht.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.11Figuur193toontderesultatenvoordehorizontaleverlichtingssterktedoordaglicht.Dedaglichtopeningenvoorzienhethelelokaalvoldoendevandaglicht.Naarverwachtingzijnerinhetlokaalhogeverlichtingssterktenophethorizontalevlak.Metnamedemeetpuntendiestrokenaandedaglichtopeningen,gevenzeerhogewaarden.Inditgevalwordenerverlichtingssterktengemetentotoverde2000lux.Detweederijen,(punten4c,3cen2c)gekekenvanuitdedaglichtopeningengevenacceptabelerewaarden.
Deverlichtingssterktenterplaatsevandeingangenhetbord(punten4aen4c)zijnnetnietvoldoende.Deverlichtingssterkteinhetlokaalishoogendeonderlingenverlichtingssterkenverschillensterk.Wanneererwordtgeprobeerddeverlichtings-sterktetegelijkmatigen,zaleraangenamerwordengewerkt.
Figuur193toontderesultatenvoordehorizontaleverlichtingssterktemetkunstlicht.Deverlichtingssterktenophethorizontalevlakwordendoorkunstlichtbehoorlijkverhoogd.Metkunstlichtwordenerverlichtingssterktengemetentotbijna2800lux.Voordepunten1atotenmet1d,2atotenmet2den3c,3den4dhoeftgeenextrakunstlichttewordengebruikt.
Tabel72oppagina182,toontdehorizontaleverlichtingssterkteindewinteraandehandvandatavanSatel-light.VolgensSatel-lightisdegemiddeldehorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijeveldbuiten9400lux.Omdatditminderisdangemeteninhetvrijeveld,wordtoverdehorizontaleverlichtingssterkteaandehandvandezewaardeeenuitspraakgedaan.Punt3d(244lux),4c(277lux)en4d(188lux)tonenverlichtingssterktenonderde300lux.Dezepuntenzijngesitueerdbijdeingang.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 119
Tabel71oppagina181,toontdehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Allepuntenwordenaanzienlijkverhoogdenvoldoenaandegesteldecriteria.
Inditlokaalkanindezesituatieeenbehoorlijktijdvandedaggewerktwordenzonderhetgebruiktvankunstlicht.Vooreengoedeverlichtingiszoneafhankelijkeverlichtingmetdaglichtsensorenisaantebevelen.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.07Figuur195toontderesultatenvoordehorizontaleverlichtingssterktedoordaglicht.Dedaglichtopeningenvoorzienhetlokaalgoedvandaglicht.Allepuntenwordenvoldoendevoorzienvandaglicht.Demeetpuntenterplaatsevandedaglicht-openingen(punten4atotenmet4d)gevenhogeverlichtingssterkten.Erwordenverlichtingssterktenbereikttot2900lux.Eriserveelonregelmatigheidtussendewaardenvandeverlichtingssterkteninhetlokaal.Dedaglichtopeningenopdenoordzijdehebbeninvloedopderijen1at/m1den2at/m2d.Hierwordteenconstanteverlichtingssterkteverkregenvan300tot400lux.
Terplaatsevandedaglichtopeningenisdeverlichtingssterktehoog.Wanneererwordtgeprobeerddeverlichtingssterktetegelijkmatigen,zaleraangenamerwordengewerkt.
Figuur196toontderesultatenvoordehorizontaleverlichtingssterktemetkunstlicht.Deverlichtingssterktenophethorizontalevlakwordendoorkunstlichtbehoorlijkverhoogd.Metkunstlichtwordenerverlichtingssterktengemetentotbijna3000lux.
Tabel72oppagina182,toontdehorizontaleverlichtingssterkteindewinteraandehandvandatavanSatel-light.Punt3a(282lux),3d(272lux),4a(216lux)en4d(225lux)tonenverlichtingssterktenonderde300lux.Dezepuntenzijngesitueerdaanderandenvandeachterzijdevanhetlokaal
Tabel71oppagina181,toontdehorizontaleverlichtingssterkteindezomer.Allepunten
wordenaanzienlijkverhoogdenvoldoenaandegesteldecriteria.
Inditlokaalkanindezesituatieeenbehoorlijktijdvandedaggewerktwordenzonderhetgebruiktvankunstlicht.Vooreengoedeverlichtinginhetlokaaliszoneafhankelijkeverlichtingmetdaglichtsensorenisaantebevelen.
De uniformiteit van de horizontale verlichtingssterkteBijlageIVgeeftdedeuniformiteitvandeverlichtingssterktevoordelokalen1.11en1.07intabel67en68,pagina178en179.
Resultaten voor het onderwijslokaal 111 Figuur193geefthetrastervoorhetmetenvandeverlichtingssterkteinhethorizontalevlakvoorhetlokaal1.11Derodezoneringtoontdedepuntenparallelaandeoostgevel.Deverlichtingssterkteterplaatsevande daglichtopeningeniserghoog.Hierdooriserveelonregelmatigheidtussendewaardenvande verlichtingssterkteninhetlokaal.Eriseentelageverhoudinginuniformiteit.Integenstellingtotdevorigeonderzochtelokalenzijndeverhoudingeninditlokaalterplaatsevandedaglichtopeningenenachterinhetlokaalhethoogste.Ditkomtdoordegroottevandedaglichtopeningen.
Vandeomringendemeetpuntenvoldoet40%aandegesteldeeis.Alleenpunt3bgeefteengoedeverhouding.Derestvandepuntengevenonvoldoendewaarden.
Deuniformiteitvandeverlichtingssterktemetdaglichtvoorditlokaalisnietgoed.Methetgebruikvankunstlichtwordtdeuniformiteitopbepaaldeplekkenalleengroter.Omdeuniformiteittevergroten,wordthetaangeradentewerkenmetzoneafhankelijkkunstlicht,datwordtgeregeldmetdaglicht-sensoren.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.07 Figuur195geefthetrastervoorhetmetenvandeverlichtingssterkteinhethorizontalevlakvoorhetlokaal1.11.Derodezoneringgeeftdepunten
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 120
voorhetmetenvandeuniformiteitvande verlichtingssterkte.Overdebreedtevanhetlokaalwordteenredelijkegoeduniformiteitvandeverlichtings-sterkteverkregen.Vandeomringendemeetpuntenvoldoet60%aandegesteldeeis.
Tabel68oppagina179,geeftdepercentagesvoordeuniformiteitvandeverlichtingssterkteoverdedieptevanhetlokaal.Terplaatsevandedaglichtopeningen(punt4b)wordteenzeergoedeuniformiteitgehaaldvan100%.Ditkomt,omdatveeldaglichtdiephetlokaalinkomt.Punt3bgeefteenacceptabelewaardevan63%.Duidelijkisdeverstrooiingvanhetdaglichtmerkbaar.Datbevestigtpunt2bindetweederij.Hierwordtonvoldoendeuniformiteitvan50%verkregen.Punt1bgeefthetdaglichteenuniformeverdeling.Deinvloedvandedaglichtopeningenisopdezepositiemindergroot.Hierdoortreedterminderverstrooiingop.
Overdezoneindebreedtevanhetlokaalismoeilijkereenberedeneringtemaken.Hetiswelduidelijkdatereenredelijkeuniformiteitinverlichtingssterkteis.
Wanneerdetweelokalenvergelekenworden,blijktdatdaglichtvanuittegengestelderichtingen(tweezijden)eenbetereuniformiteitgeeft.Bijlokalenmetdaglichtuittweeaaneensluitendeoriëntatiesiserwaarschijnlijkeengroteoverlapinverlichtingssterkte.Hierdoorwordenbepaaldezonesinhetlokaalzeersterkverlicht.
Verlichtingssterkte op het verticale vlakFiguur197en198tonendepositievandepuntenvoordeverticaleverlichtingssterkteophetbord.Tabel66,bijlageIVpagina177,toontdegemetenwaardenvoordepuntenopdedaglichtopeningen.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.11Dedaglichtopeninginhetoostengeeftverticaleverlichtingssterktenrond4300lux.Dedaglichtopeninginhetzuidengeeftverticaleverlichtingssterktevan4200tot4900lux.Vooreengoedeverticaleverlichtingssterktewordt1000luxgeëist.Ditlokaalvoldoet,zelfsindewinter,ruimaandegesteldeeis.Doordegrotedaglichtopeningenisdeverticaleverlichtingssterkteophetbordis570lux.Dewaardeisvoldoendevoorverrichtenvantakenvoorhetbord.
Deverticaleverlichtingssterktevoorhetonderwijslokaal1.11isgoed.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.07Dedaglichtopeninginhetzuidengeeftverticaleverlichtingssterktenvan5100tot5900lux.Dedaglichtopeninginhetnoordengeeftverticaleverlichtingssterktevan1100tot1500lux.Vooreengoedeverticaleverlichtingssterktewordt1000luxgeëist.Ditlokaalvoldoet,zelfsindewinter,ruimaandegesteldeeis.Doordegrotedaglichtopeningenisdeverticaleverlichtingssterkteophetbordis590lux.Dewaardeisvoldoendevoorverrichtenvantakenvoorhetbord.
Deverticaleverlichtingssterktevoorhetonderwijslokaal1.07isgoed.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 121
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.07Defiguren204totenmet209en212+213tonendeluminantiesendeluminantie-verhoudingeninonderwijslokaal1.07.Vanuitdepositievandeleerkrachtvoldoenallepuntenaandeminimaleluminantie.Metuitzonderingvandeluminantiesopdevloerterplaatsevandewerkplekvandeleerkracht.Dewandentonenluminantievan65tot750cd/m2.Dezewaardenzijngoedomeenruimtealshelderteervaren.
positie luminantie
wand 92,2 cd/m2
rechterwand 246,1 cd/m2
vloer 42,8 cd/m2
vloer ter plaatse van de openingen 50,8cd/m2
plafond 57,6 cd/m2
werkvlak van de leerling 222,2 cd/m2
daglichtopeningen 1010 cd/m2
Hetisinteressantteziendatdenoordwandhogeluminantiesgeeft.Doordegrotedaglicht-openingenreikthetdaglichtdermatediepinhetlokaal.Hierdoorwordthetdaglichtviadenoord-wandhetlokaalingereflecteerd.
Hetlokaalheeftgoedeluminantiesvoorhetverrichtenvantaken.Deluminantiesophettaakvlakzijnbeperkttot120cd/m2.Decomputerplekkenwordenafgeschermddooreengrootbordopdedaglichtopeningeninhetnoorden.Hiermeewordengroteverhoudingentussendeluminantiesvermeden.Gekekenvanuitdepositievandeleerkracht(figuur212entabel37)wordendeverhoudingen(1:3/3:1)tussenhetpapierendewerkpleknietoverschreden.Deverhoudingtussenhetpapierendeomgeving(1:10/10:1)wordtweloverschreden,wanneerergekekenwordtnaardeluminantiesvandedaglichtopening.Deverhoudingentussendeverschillendepunteninhetlokaalwordennietoverschreden(1:40/40:1).
tabel 36: luminanties voor het onderwijslokaal 1.11. Positie vanuit de leerling
LuminantieverhoudingenResultaten voor het onderwijslokaal 1.11Defiguren199totenmet203en210+211tonendeluminantiesendeluminantie-verhoudingeninonderwijslokaal1.11.
Vanuitdepositievandeleerkracht(figuur210entabel28)voldoenallepuntenaandeminimaalgesteldeeisvan40cd/m2.Dewandentoneneengoedeluminantie.Erwordenluminantiesgehaaldvan95tot112cd/m2.
Dezewaardenzorgenvooreengoedehelderheidinhetlokaal.
positie luminantie
wand 94,3 cd/m2
linkerwand 213,2 cd/m2
vloer 252,2 cd/m2
vloer ter plaatse van de openingen 734,1 cd/m2
plafond 74,4 cd/m2
werkvlak van de leerling 152,3 cd/m2
daglichtopeningen 1554 cd/m2
Deluminantieszijnredelijkaandehogekantalshetgaatomhetgoedverrichtenvantakenals:lezenenschrijven(30-60cd/m2.)engebiedenvooranderetaken(45-105cd/m2.).Hetisalleenmogelijkomdeluminantie- verhoudingentussendepunteninhetgezichtveldtebeoordelen.Ditkomt,omdatdeluminantie afbeeldinggenomenisvanuitdebordpositie.Hierbijwordendeluminantieverhoudingenvan1:40/40:1nietoverschreden.
Gekekenvanuitdepositievandeleerling(figuur211entabel29)voldoenvrijwelallepuntenaandeminimaleluminantievan40cd/m2.Terplaatsevanhetbordzijndeluminantie-waardenomgeveer15cd/m2.Deluminantiesvandewandenvariërenvan50tot146cd/m2.Dezewaardenzijngoedomeenruimtealshelderteervaren.Vanuitdezepositieishetalleenmogelijkomdeluminantieverhoudingvoordeverschillendepunteninhetlokaaltebeoordelen.Deverhoudingenhiervoorwordenniet overgeschreden.
tabel 35: luminanties voor het onderwijslokaal 1.11. Positie vanuit de leerkracht
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 122
ReflectiecoëfficientDoordatereenverkeerdemeetmethodeisgebruiktmageraandeberekendewaardegeenwaardewordengehecht.Daaromkanhierovergeenoordeelwordengedaan.
VerblindingVerblindingwordtbepaaldaandehandvandeluminantiesendeluminantieverhoudingen(direct-enindirect).Zieuitlegparagraaf5.4,pagina41.
positie luminantie
wand 118,1 cd/m2
rechterwand 198,8 cd/m2
vloer 42,5 cd/m2
computerplekken 60,3 cd/m2
plafond 91,8 cd/m2
werkvlak van de leerling 158,4cd/m2
daglichtopeningen in het noorden 1910 cd/m2
daglichtopeningen in het zuiden 1940 cd/m2
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.07Deluminantieafbeeldingenfiguren189totenmet213tonenhogeluminantiesopdewerkvlakkenvandeleeringen.Vanuitdepositievandeleerkrachtwordtdemaximaleluminantiebereiktvan734cd/m2.Deverhoudingenvan1:40/40:1wordenhiernietoverschreden.
Vanuitdezepositiekanwordenaangenomendatdeluminantieverhoudingtussenhettaakvlakenpapieren/oftaakvlakenomgevingwordenoverschreden.Ditwordtvoornamelijkbepaalddoordehogereflectiecoëfficientvanhettaakvlak.Uithetervaringsonderzoekblijktdatdegebruikers(deleraren)dereflectievandewerkvlakkenalshinderlijkervaren.
tabel 38: luminanties voor het onderwijslokaal 1.07. Positie vanuit de leerling
Gekekenvanuitdepositievandeleerling(figuur213entabel38)voldoenvrijwelallepuntenaandeminimaalvastgesteldeluminantie.Dewandenhebbenvoldoendeluminantiesomderuimtealshelderteervaren.Ookvanuitdezepositieisdereflectievandaglichtopdenoordwandzichtbaar.
Hetlokaalgeeftgoedeluminantiesvoorhetverrichtenvantaken.Deafwerkingvandetafelszorgtterplaatsevandedaglichtopeningenvoorhogeluminanties(>300cd/m2).Dithoeftnietalshinderlijktewordenervaren.
positie luminantie
wand 64,3 cd/m2
linkerwand 157,3 cd/m2
vloer 22,3 cd/m2
werkvlak van de leerkracht 70,5 cd/m2
plafond 56,0 cd/m2
werkvlak van de leerling 70,4 cd/m2
papier op werkvlak van de leer-kracht
117 cd/m2
daglichtopeningen 1220 cd/m2
Deluminantiesterplaatsevandecomputer-plekkenbeperkenzichttot60cd/m2.Dezewaardeisvoldoende.Omdatereenbordisgeplaatstopdedaglichtopeningenwordendeluminantiesopdezeplekkenbeperkt.Vanuitdepositievanleerlingwordtdeverhouding(1:10/10:1)nietoverschreden.
Deluminantieswordenoverschredenopdewerk-plekkenterplaatsevandedaglichtopeningen(1940cd/m2)inverhoudingmetdeluminantiesvanhetbord(22,4cd/m2).Demaximaleverhoudingvan1:40/40:1wordtoverschreden.Erwordthiernamelijkeenverhoudingverkregenvan1:87.Ditkanleidentotverblinding.
Deverhoudingentussendeverschillendepunteninhetlokaalwordennietoverschreden.
tabel 37: luminanties voor het onderwijslokaal 1.07. Positie vanuit de leerkracht.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 123
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.11Deluminantieafbeeldingvanuitdepositievandeleerling(figuur213)toontredelijkhogeluminantiesopdewerkvlakken.Dewaarden(303cd/m2)zijnaanzienlijklagerdanbijlokaal1.07,maarkunnenleidentotverblinding.
Tevensinhetgebruikersonderzoekisdehogereflectiewaardevandewerkvlakkenalshinderlijkervaren.
De gemiddelde daglichtfactorTabel69en70oppagina180tonendegemiddeldedaglichtfactor.Grafiek8toontdedaglichtfactorenvoorlokaal1.11en1.07vanuitdeverschillendeoriëntaties:oostenzuid.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.07Figuur214geeftdedaglichtfactorvoorhetlokaal1.07zonderhetgebruikvankunstlicht.Demeetpuntenterplaatsevandedaglicht-openingeninhetoostenenzuidenlatenerghogedaglichtfactorenzien.Erwordenpercentagesvanrondde12%bereikt.
l k l 1 11 t l k l 1 11 id l k l 1 07 lokaal 1.11._oost lokaal 1.11._zuid lokaal 1.07.rij 1 11,6 12,9 18,5rij 2 8,6 5,8 5,7rij 2 8,6 5,8 5,7rij 3 2,8 2,8 3,3rij 4 2,8 2,8 2,8
20
Daglichtfactor voor de lokalen 1.11 en 1.07 van de Claercamp
18,518
20
Daglichtfactor voor de lokalen 1.11 en 1.07 van de Claercamp
18,5
16
18
20
Daglichtfactor voor de lokalen 1.11 en 1.07 van de Claercamp
18,5
14
16
18
20
Daglichtfactor voor de lokalen 1.11 en 1.07 van de Claercamp
18,5
12
14
16
18
20
Daglichtfactor voor de lokalen 1.11 en 1.07 van de Claercamp
11,6
18,5
10
12
14
16
18
20
DF
Daglichtfactor voor de lokalen 1.11 en 1.07 van de Claercamp
lokaal 1.11. oost11,6
8,6
18,5
8
10
12
14
16
18
20
DF
Daglichtfactor voor de lokalen 1.11 en 1.07 van de Claercamp
lokaal 1.11._oost
lokaal 1.11._zuid
lokaal 1 07
11,6
8,6
5,8
18,5
6
8
10
12
14
16
18
20
DF
Daglichtfactor voor de lokalen 1.11 en 1.07 van de Claercamp
lokaal 1.11._oost
lokaal 1.11._zuid
lokaal 1.07.
11,6
8,6
5,8
18,5
5,7 3,34
6
8
10
12
14
16
18
20
DF
Daglichtfactor voor de lokalen 1.11 en 1.07 van de Claercamp
lokaal 1.11._oost
lokaal 1.11._zuid
lokaal 1.07.
11,6
8,6
2,8
2,8
5,8
18,5
5,7 3,3
2,82
4
6
8
10
12
14
16
18
20
DF
Daglichtfactor voor de lokalen 1.11 en 1.07 van de Claercamp
lokaal 1.11._oost
lokaal 1.11._zuid
lokaal 1.07.
11,6
8,6
2,8
2,8
5,8
18,5
5,7 3,3
2,8
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
DF
Daglichtfactor voor de lokalen 1.11 en 1.07 van de Claercamp
lokaal 1.11._oost
lokaal 1.11._zuid
lokaal 1.07.
11,6
8,6
2,8
2,8
5,8
18,5
5,7 3,3
2,8
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
1 2 3 4
DF
meetpunten
Daglichtfactor voor de lokalen 1.11 en 1.07 van de Claercamp
lokaal 1.11._oost
lokaal 1.11._zuid
lokaal 1.07.
11,6
8,6
2,8
2,8
5,8
18,5
5,7 3,3
2,8
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
1 2 3 4
DF
meetpunten
Daglichtfactor voor de lokalen 1.11 en 1.07 van de Claercamp
lokaal 1.11._oost
lokaal 1.11._zuid
lokaal 1.07.
grafiek 8: meetresultaten voor de daglichtfactoren voor de lokalen 1.11 en 1.07
Dedaglichtfactoreninhetmiddenvandelokalengevengoedepercentages.Depercentagesterplaatsevandeinganggevenacceptabelerewaarden.
Kunstlichtisindezesituatienietnodig.
Resultaten voor het onderwijslokaal 1.11Figuur 215 geeftdedaglichtfactorvoorhetlokaal1.1zonderhetgebruikvankunstlicht.Demeetpunten(1atotenmet1d)terplaatsevandedaglichtopeningentoneneengemiddeldedaglichtfactorvan18,5.Depunten2atotenmet2dtoneneen goededaglichtfactorvan5,7%.Deresterendepuntengeveneenacceptabeledaglichtfactorvan3,3%en2,8%.Hetisaantebevelenomdedaglichtfactoropdeeersterijteverminderentotmax.8%.Ditkandoormiddelvaneenhelderheidsweringofanderevoorzieningen.
Kunstlichtisindezesituatienietnodig.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 124
ConclusiesOnderwijslokaal 1.11- De verhouding tussen de daglichtopeningen en de diepte van het lokaal zijn goed;
- daglicht vanuit twee zijden (oost en zuid) voorziet dat het lokaal als helder wordt ervaren;
- het daglicht reikt diep genoeg in het lokaal;
- de grote daglichtopeningen vergroten de kans, door onjuiste luminantieverhoudingen op verblindingen;
- grote daglichtopeningen voorzien het lokaal goed van daglicht;
- de verlichtingssterkte ter plaatse van de daglichtopeningen is hoog;
- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van de daglichtopeningen is voldoende;
- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van het bord is voldoende;
- op de werkvlakken kan er verblinding optreden in het lokaal;
- de luminanties zijn voldoende voor het goed uitvoeren van de taken in het onderwijslokaal;
- de daglichtfactoren zijn ter plaatse van de daglichtopeningen te hoog;
- er wordt onvoldoende uniforme horizontale verlichtingssterkte verkregen in dit lokaal, zone afhankelijk kunstlicht met daglichtsensoren worden aanbevolen;
- daglicht vanuit twee aan een strokende zijden (oost en zuid), zorgt dat de uniformiteit in verlichtingssterkte plaatselijk wordt verhoogd;
- zone afhankelijke verlichting met daglichtsensoren is aan te bevelen.
Onderwijslokaal 1.07- De verhouding tussen de daglichtopeningen en de diepte van het lokaal is goed;
- daglicht vanuit twee zijden (noord en zuid) voorziet dat het lokaal als helder wordt ervaren;
- het (indirecte) daglicht vanuit het noorden geeft vrijwel geen verhoging van de horizontale verlichtingssterkte in het lokaal;
- door de daglichtopeningen op het zuiden wordt het daglicht diep genoeg in het lokaal gebracht;
- de daglichtopeningen voorzien het lokaal goed van daglicht;
- de grote daglichtopeningen vergroten de kans, door onjuiste luminantieverhoudingen op verblindingen;
- de verlichtingssterkte ter plaatse van de daglichtopeningen is hoog;
- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van de daglichtopeningen is voldoende;
- de verticale verlichtingssterkte ter plaatse van het bord is voldoende;
- op de werkvlakken kan er verblinding optreden in het lokaal;
- de luminanties zijn voldoende voor het goed uitvoeren van de taken in het onderwijslokaal;
- de daglichtfactoren zijn ter plaatse van de daglichtopeningen te hoog.
- er wordt een redelijk goede uniforme horizontale verlichtingssterkte verkregen in dit lokaal.
- daglicht vanuit twee tegengestelde richtingen noord en zuid) geeft een betere uniformiteit;
- zone afhankelijke verlichting met daglichtsensoren is aan te bevelen.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 125
AanbevelingenIndewinter-enzomersituatiekanvoorbeidelokalengoedgewerktwordenzonderhetgebruikvankunstlicht.Deaanbevelingendiewordengedaan,hebbenbetrekkingophetverminderenvandehoeveelheidhorizontaleverlichtingssterkte,zo-datergewerktkanwordenmetacceptabelerewaarden.
Deaanbevelingenwordengetoetstmet simulatieprogrammatuur.
Desimulatieszijngedaanbijeenbewolktehemelkoepelop21juniom14:30.
Figuur216,217en218toneneensimulatievandehuidigesituatie.Figuur217toontdeluminantieendeluminantie-verhoudingen.Deafbeeldingisgenomenvanuitdepositievandeleerkrachtenhierdoorkunnendeluminantiesalleengetoetstwordenopdepunteninderuimte(1:40/40:1).Deluminantieszijngoedendeluminantieverhoudingenwordennietoverschreden.
Onderwijslokaal 1.11Deverlichtingisinditlokaalgoed.Tochwordtereenaanbevelinggedaan.
Aanbeveling 1: Het verkleinen van de daglichtopeningenDeverlichtingssterktenterplaatsevandedaglichtopeningeninhetoostenenzuidenzijnhoog.Omtezorgenvooreenbetereuniformiteitvandeverlichtingssterktewordendedaglichtopeningenverkleind.Hierkanwordengedachtaaneendynamischezonwering.Zodatdedaglichtopeningenwordenverkleindwanneerdeverlichtingssterktetehoogis,doormiddelvandaglichtsensoren.
Degrotedaglichtopeningenwordenopgesplitstineenbovenlichteneendaglichtopeningopoog-hoogte.Dezezonweringstrookdientniettehoogtezijn,ditinverbandmethetvermijdenvancontrasten.Figuur219,220en221tonenderesultaten.Dedaglichtfactorenzijnverlaagdnaaracceptabelerwaarden.Deluminantieszijnnogsteedshoogendeverhoudingenwordennietoverschreden.
figuur 216: daglichtfactor van het lokaal gesimuleerd in Ecotect met Radiance
figuur 218: render van de huidige situatie
Noord
4a1a 2a 3a
4b1b 2b 3b
1c 2c 3c 4c
1d 2d 3d 4d
speelhoek
DF
gem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DF
gem = 1.0%
DF
gem = 0.8%
figuur 217: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni
153 cd/m
210 cd/m
96 cd/m
200 cd/m
147 cd/m
900 cd/m
2
2
2
2
2
2
475 cd/m2
133 cd/m 2 51 cd/m 2
140 cd/m
865 cd/m
2
490 cd/m 2
2
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 126
Onderwijslokaal 1.07Deverlichtingisinditlokaalgoed.Figuur222,223en224toneneensimulatievandehuidigesituatie.Dedaglichtfactorterplaatsevandedaglichtopeningenishoog.
Figuur222toontdeluminantieendeluminantie-verhoudingen.Deafbeeldingisgenomenvanuitdepositievandeleerkrachtenhierdoorkunnendeluminantiesalleengetoetstwordenopdepunteninderuimte(1:40/40:1).Deluminantieszijngoedendeluminantieverhoudingenwordennietoverschreden.
Aanbeveling 1: Het verkleinen van de daglichtopeningenDeverlichtingssterktenterplaatsevandedaglichtopeningeninhetzuidenzijnerghoog.Ookhierwordtereendynamischezonweringmetdaglichtsensorenaanbevolen.Zodatdedaglichtopeningenverkleindworden,wanneerdeverlichtingssterktetegrootis.
Figuur222toontdehogedaglichtfactoreninhetlokaal,metnameterplaatsevande daglichtopeningen.Deaanliggendgangisnietbreedgenoeg,omtezorgendatvoldoendedaglicht(indirect)inhetlokaalkomt.
Omtezorgenvooreenbeterevisuelekwaliteit,moetendedaglichtopeningenophetzuidenwordenverkleind.Degrotedaglichtopeningenwordenopgesplitstineenbovenlichteneendaglichtopeningopoog-hoogte.Dezezonweringstrookdientniettehoogtezijn,ditinverbandmethetvermijdenvancon-trasten.Debovenlichtendienenomdaglichtdiepinhetlokaaltekrijgen.Dedaglichtopeningenopooghoogtegevendegebruikersuitzichtenoriën-tatie.
Figuur225,226en227tonenderesultaten.Dedaglichtfactorenzijnverlaagdnaaracceptabelerwaarden.Deluminantieszijnnogsteedsgoedendeluminantieverhoudingenwordennietoverschreden.
figuur 219: Aanbeveling 1, het verkleinen van de daglichtopeningen op de oost -en zuidzijde
figuur 221: render van de eerste aanbeveling
Noord
4a1a 2a 3a
4b1b 2b 3b
1c 2c 3c 4c
1d 2d 3d 4d
speelhoek
DF
gem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DF
gem = 1.0%
DF
gem = 0.8%
figuur 220: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni
90 cd/m
140 cd/m
56 cd/m
125 cd/m
121 cd/m
970 cd/m
2
2
2
2
2
2
211 cd/m2
58 cd/m 2 41 cd/m 2
95 cd/m
920 cd/m
2
340 cd/m 2
2
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 127
figuur 222: daglichtfactor van het lokaal gesimuleerd in Ecotect met Radiance
figuur 225: Aanbeveling 1, het verkleinen van de daglichtopeningen op de zuidzijde
figuur 224: render van de huidige situatie figuur 227: render van de eerste aanbeveling
Noord
4a1a 2a 3a
4b1b 2b 3b
1c 2c 3c 4c
1d 2d 3d 4d
speelhoek
DF
gem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DF
gem = 1.0%
DF
gem = 0.8%
Noord
4a1a 2a 3a
4b1b 2b 3b
1c 2c 3c 4c
1d 2d 3d 4d
speelhoek
DF
gem = 1.8%
DFgem = 1.6%
DFgem = 0.7%
DFgem = 0.8%
DF
gem = 1.0%
DF
gem = 0.8%
figuur 223: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni figuur 226: luminanties bij een bewolkte hemelkoepel in juni
51 cd/m
63 cd/m
61 cd/m115 cd/m
40 cd/m
450 cd/m
805 cd/m 2
2
22
2
2
2
122 cd/m2
58 cd/m2
54 cd/m 2
66 cd/m
46 cd/m
2
95 cd/m2
2
45 cd/m
55 cd/m
32 cd/m58 cd/m
41 cd/m
288 cd/m
780 cd/m2
2
22
2
2
2
91cd/m 2
164 cd/m2
44 cd/m 2
62 cd/m
42 cd/m
2
94 cd/m2
2
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 128
figuur 229: Openluchtschool lokaal 2.03 geometrie, oriëntatie en de daglichtopeningen
figuur 228: Openluchtschool lokaal 2.04 geometrie, oriëntatie en de daglichtopeningen
figuur 230: de Bolderik lokaal 1.04 geometrie, oriëntatie en de daglichtopeningen
figuur 231: de Bolderik lokaal 1.03 geometrie, oriëntatie en de daglichtopeningen
figuur 232: de Vensterschool lokaal 1.03 geometrie, oriëntatie en de daglichtopeningen
figuur 233: Claercamp lokaal 1.11 geometrie, oriëntatie en de daglichtopeningen
figuur 234: de Claercamp lokaal 1.07 geometrie, oriëntatie en de daglichtopeningen
6.6 Integrale besprekingDezevenonderzochtelokalenhebbenverschillendegeometrieën,zijngelegenaanverschillendeoriëntatiesenhebbenanderegroottenenpositiesvandedaglichtopeningen.Tabel39geefteenonderzoeksvergelijkingvoordeonderzochtescholenFiguur228totenmetfiguur234tonende onderzochtelokalen.
daglichtopeningenInbeginselbepalendegrootteenpositievandedaglichtopeningendehoeveelheiddaglichtinhetlokaal.BijdeOpenluchtschoolenbijdeClaercampzijndezevrijwelevengrootalsdegevel.Hierdoorwordendelokalengoedvoorzienvandaglicht,maargeefthogeverlichtingssterktesterplaatsevandedaglichtopeningen.
Debreedtevandedaglichtopeningenzorgtdathetdaglichtbreedoverhetlokaalwordtverdeeld.Bijhetlokaal1.04vandeBolderikwordtdegevelonderverdeeldintweedaglichtopeningen.Hierdoorwordtonderscheidgemaaktindaglichtopeningenvooruitzichtenvoordaglicht.
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
79007900
79007900
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
79007900
79007900
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
79007900
79007900
Noord
Y-richtingX-richting
Noord
Y-richtingX-richting
7900
7900
7900
7900
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
79007900
79007900
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
79007900
79007900
Noord
Y-richting
X-richting
Noord
Y-richting
X-richting
79007900
79007900
diepte
Y-richtin
g
X-richting breedte
Y-richtin
g
X-richting 7150
7150
7050
Y-richtin
g
X-richting 8000
7050
Y-richtin
g
X-richting 8000
7050
Y-richtin
g
X-richting 8000
7050
Y-richtin
g
X-richting 8000
7150
Y-richtin
g
X-richting 7150
Ditzorgtvooreengoededaglichtvoorziening.
BijdeVensterschoolzijnertweeverdiepingshogeraamblokkenvan1,5m.Hetblijktdatrelatiefsmalleramenhetlokaalslechtsplaatselijkvoorzienvandaglicht.Inditgevalkomthetdaglichtdiepenplaatselijkinhetlokaal.
BijdeBolderik(lokaal1.05)endeClaercamp(1.11)kwamhetdaglichtonderandereindirectvanuithetnoorden.Uitdemetingenblijktdatditvrijwelgeenverhoginggeeftvandehorizontaleverlichtingssterkte.
daglicht vanuit meerdere oriëntatiesDelokalenvandeOpenluchtschooltonendaglichtvanuitvieroriëntaties.Hiermeewordthetlokaalalshelderervaren.Bijdejuisteverhoudingenpositievandeda-glichtopeningenlevertditeengoededaglicht-voorzieninginhetlokaal.Ookkunnener,zoalsbijdeOpenluchtschoolenbijdeClaercamptegroteverlichtingssterktenoptreden.Watkanleidentottegroteuniformiteitverschilleninde
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 129
project Openluchtschoollokaal 2.04
Openluchtschoollokaal 2.03
de Bolderiklokaal 1.03
de Bolderiklokaal 1.04
Vensterschoollokaal 1.03
de Claercamplokaal 1.11
de Claercamplokaal 1.07
breedte 7,9m. 7,9m. 8,0m. 8,0m. 6,0m. 7,1m. 7,1m.
diepte 7,9m. 7,9m. 7,0m. 7,0m. 8,0m. 7,1m. 7,1m.
hoogte 3,2m. 3,2m. 3,0m. 3,0m. 3,0m. 3,0m. 3,0m.
daglichtoriëntaties vierzijden vierzijden noord zuid oostenzuid oostenzuid noordenzuid
bijzonderheden - - schuinplafond schuinplafond - - -
- positie verdiepingshooggevelbreed
verdiepingshooggevelbreed
tweeraamblokken+raamstrook
tweeraamblokken+bovenlicht
tweeraamblokken verdiepingshooggevelbreed
verdiepingshooggevelbreed
- grootte 1,8m.x7,9m. 1,8m.x7,9m. 2,2m.x1,8m.7m.x0,6m.
3,4m.x1,9m.6m.x1,5m.
1,5x3,0m. 7m.x2,2m.5,2m.x2,2m.
7m.x2,2m.7m.x1,5m.
verhouding R/D * goed goed goed goed slecht goed goed
Gem.daglichtfactor
- rij één 15,3% 14,3% 9,9% 2,3% 1,8% 11,6% 18,5%
- rij twee 9,3%* 9,1%* 6,0% 1,0% 1,6%* 9.6%* 5.7%
- rij drie 6,8%* 6,1%* 7,2% 4,0% 1,3%* 6,4%* 3,3%
- rij vier 7,7%* 12,0%* 5,2% 1,8% 0,6%* 5,2%* 2,8%
uniformiteit van de verlichtingssterkte
voldoende voldoende accceptabel onvoldoende onvoldoende onvoldoende acceptabel
verticale verlichtingssterkte
voldoende voldoende onvoldoende onvoldoende onvoldoende voldoende voldoende
verblinding ja ja waarschijnlijk waarschijnlijk ja ja ja
verlichtingssterkte.Daglichtvanuitmeerdereoriëntaties,metgrotedaglichtoppervlakken,tonenookgroteluminantieverhoudingen,watleidttotverblinding.Lokalenmetdaglichtvanuittweeoriëntaties,waarbijdedaglichtopeningengrenzen,wordteenmindergoedeuniformiteitverkregen.Hetheeftdevoorkeurdedaglichtopeningenintegengestelderichtingteplaatsen.
geometrie Lokaal1.05vandeBolderikheefteenschuinaflopendplafondrichtingdedaglichtopeningen.Ditzorgtnietvooreenruimtelijkeervaringvanhetlokaal.Tevensdraagthetnietbijaanhet reflecterenvandaglichtinhetlokaal.Lokaal1.06vandeBolderiktoonteenschuinoplopendplafondrichtingdedaglichtopeningen.Ditlokaalwordtnietalleenprettigerervaren,maarzorgtookvooreenbeteredaglichtreflectieinhetlokaal.Ditkomtdoorhetvergrotenvanhetreflecterendoppervlak.
6.7 Integrale conclusie- De hoogte van de daglichtopeningen bepaalt de reikdiepte van het daglicht in lokalen;
- daglicht vanuit meerdere oriëntaties doen het lokaal als helder ervaren;
- lokalen met daglicht uit meerdere oriëntaties,metgrotedaglichtopeningen vergrotendekansopverblinding;
- daglicht vanuit twee tegenover gestelde richtingen (twee zijden) geeft een betere uniformiteit, dan lokalen waarbij daglicht komt uit aansluitende oriëntaties;
- daglicht indirect verkregen in het lokaal, door bijvoorbeeld een transparante gang, geeft vrijwel geen verhoging van de horizontale verlichtingssterkte
- het heeft de voorkeur geen overbodig grote daglichtopeningen te gebruiken;
- door onderscheid te maken in openingen voor daglicht en openingen voor uitzicht wordt er bewust en strategisch omgegaan met daglicht;
- raamstroken zorgen voor een betere verdeling van daglicht in het lokaal;
- raamblokken zorgen voor plaatselijk daglicht in het lokaal;
- lokalen met een schuin aflopend plafond richting de daglichtopeningen geven minder mogelijkheid tot reflectie van daglicht in het lokaal;
- lokalen met een schuin oplopend plafond richting de daglichtopeningen voorzien het lokaal beter en dieper van daglicht.
tabel 39: vergelijkingstabel van de onderzochte onderwijsruimten
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 130
DEE
L II
I: o
ntw
erp
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 131
Aandehandvandeconclusiesvandeveld-onderzoekenenliteratuuronderzoekwordenercriteriavoordeontwerpvariantengemaakt.Uitdeintegraleconclusiekomtnaarvorendatdegeometrievanhetlokaal,deverhoudingenpositievandedaglichtopeningeninzeersterkematedevisuelekwaliteitinhetlokaalbepalen.
7.1 OntwerpuitgangspuntenDeonderzoeksstudieswordengetoetstopdevisuelekwaliteit.Detoetsingscriteriazijn: -Dedaglichtfactor; (gemetenopeenwerkhoogte0,6m.) -deluminanties; -deluminantieverhouding; -deuniformiteitvandeverlichtingssterkte.
7.2 RandvoorwaardenVoordeonderzoeksstudiezullengeenhelderheidswering,zonweringofdaglicht- bevorderendeconstructieswordengebruiktomdevisueelkwaliteitteverbetereninonderwijs-lokalen.Ookzalergeentoepassingwordengemaaktvanspeciale(zonwerende)glassoorten.Ditzaltenhoogsteinbepaaldesituatieswordengeadviseerd.
7.3 SimulatiestudiesDeonderzoeksstudiewordtgetoetstaandehandvansimulatiestudies.NetalsbijdeaanbevelingenvanhetveldonderzoekwordtditgedaanmethetprogrammaAutodesk®Ecotect™v5.5.metRadianceplug-in.
7.4 DaglichtstrategieHetisduidelijkdateendaglichtstrategie essentieelisvoorhetontwerpenvan onderwijsruimten.Indevolgendepagina’swordendecriteriavoordedaglichtstrategievertaaldnaarontwerpvuistregels.Dezevuistregelswordenverduidelijktmetkortebondigetekstenillustraties.
Deopbouwvoordedaglichtstrategiezaleralsvolgtuitzien.Hetbegintbijhetonderzoekenvandegebruikerscriteria.Ditbestaatuithetonderzoekenvande:- Takendieplaatsvindeninhetlokaal;- doelgroep;- periodewanneerhetlokaalwordtgebruikt.Tentweedewordtergekekennaardeoriëntatievanhetgebouwenvanhetlokaal.
Tenderdebepalendegrootteenpositievandedaglichtopeningendehoeveelheiddaglichtinhetlokaal.Vervolgenswordenervuistregelsgegevenoverdegeometrievanontwerpruimten.Hiernazalingegaanwordenopdegebruikvandaglichtopeningenophetdak,de5egevel.Tenslottewordtermetdelaatstevuistregelsingegaanophetaspectmateriaalafwerking.
7.5 OntwerpstudiesOmtoteengoedvisueelcomfortinlokalentekomenzijner29ontwerpstudiesgemaakt.Debasisvoordezeontwerpstudieszijndeontwerpparameters.Deontwerpparameterszijntotstandgekomendoorliteratuurstudiesenonderzoeknaardevisuelekwaliteitinvijfonderwijsruimten.
Desimulatieszijngemaaktopdevolgendedata:Winter: 21decemberom14:30uurmet eenbewolktehemelkoepelNajaar: 21juniom14:30uurmeteen bewolktehemelkoepelDezetijdsperiodengeveneenindicatieoverdevisuelekwaliteitineenonderwijsruimte.
Desimulatieszijngebaseerdopdeklimatolo-gischeomstandighedenvanDeBilt.Decoördinatevandesimulatieszijnlatitude52,1longitude5,2(positieDeBilt).
Deafmetingenvandelokalenzijngebaseerdopstandaardafmetingenvan50m2(7m.x7m.).Degeometrieënvandevariantenzijneropgebaseerdomzovisueelaantrekkelijkmogelijkeruimtentecreëren.Watvanuiteenonderwijskun-digevisieaantrekkelijkeris,wordtbuitenbeschouwinggelaten.Voordeafwerkingenzijndevolgendereflectiecoëfficiëntengebruikt:Wanden 70%Vloer 30%Plafond 80%Werkvlaktafels: 60%Glas: 75%transparantie
Aandehandvandegesteldeeisenzijnerintotaal18ontwerpstudiesalsbesteverkozenenalsvolgtgecategoriseerd:-Daglichtvanuitéénoriëntatie;-daglichtvanuittweeoriëntaties;-daglichtvanuitvieroriëntaties.
7. Ontwerp
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 132
Computer Werk Plekken300 lux
Stud
ie P
lekk
en30
0 lu
x
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
Plattegrondmetdiversewerkzaamheden;perwerkzaamheidwordenerverschillendeverlichtingssterktenvereist.
Maakonderscheidtussenramenvooruitzichtendaglichtopening.
Stem de hoeveelheid daglicht op de gebruikerstaken afEen slechte visuele prestatie brengt vermoeidheid teweeg en levert slechte prestaties.
De hoeveelheid verlichtingssterkte wordt bepaald aan de hand van de moeilijkheid en de tijdsduur voor de betreffende werkzaamheden (figuur 235). Gebruik hiervoor tabel 40.
Voorzie het midden van het lokaal van de benodigde hoeveelheid daglicht.Op deze manier blijft er ruimte voor taken waarbij minder strenge verlichtingssterkte eisen worden gesteld.Zeker in het onderwijs is een mate van flexibiliteit belangrijk.
Let op het onderscheid tussen daglichtopeningen en ramenDit voorkomt ongecontroleerd daglicht, overbodige temperatuuroverschrijding en zorgt voor een betere visuele kwaliteit.
Door onderscheid te maken kunnen de daglicht-openingen specifiek dienen voor de visuele prestatie en ramen voor het visueel comfort (figuur 236).
figuur235
figuur236
figuur237
pre
sen
tere
n o
p h
et
bor
d/
sch
rijv
en o
p h
et
sch
oolb
ord
ople
tten
wat
de
leer
krac
ht
vert
elt
kijk
en n
aar
het
bee
ld-
sch
erm
en
op
pap
ier
sch
rijv
en,
leze
n,
teke
nen
ople
tten
wat
de
leer
krac
ht
ver
telt
4.3. 5.
e b r u i k e r s f a c t o r e nG
voor de docent voor de leerling standaard(verlichtingssterkte)
voor de klas algemeen
1 schrijvenophetschoolbord
lezenenovernemenwatophetbordge-schrevenwordt
500lux(verticaal)
200lux
2 sprekenvoordeklas oplettenwatdedocentvertelt
300lux 300lux
3 tonenvaneenpresentatie
kijkennaarprojectieoftv-scherm
300/10lux 10lux
4 oplettenwanneerdeklaseentaakuitvoert
schrijven,lezen,tekenen,etc.
300lux 300lux
5 beeldschermwerkbegeleiden
kijkennaareenbeeldschermenoppapier
50lux 300luxbovendepc’s
6 voorbereidenofuitwerkenvanlessen
nietaanwezig 300lux 50lux
tabel 40: benodigde verlichtingssterkte voor taken
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 133
voor de docent voor de leerling standaard(verlichtingssterkte)
voor de klas algemeen
1 schrijvenophetschoolbord
lezenenovernemenwatophetbordge-schrevenwordt
500lux(verticaal)
200lux
2 sprekenvoordeklas oplettenwatdedocentvertelt
300lux 300lux
3 tonenvaneenpresentatie
kijkennaarprojectieoftv-scherm
300/10lux 10lux
4 oplettenwanneerdeklaseentaakuitvoert
schrijven,lezen,tekenen,etc.
300lux 300lux
5 beeldschermwerkbegeleiden
kijkennaareenbeeldschermenoppapier
50lux 300luxbovendepc’s
6 voorbereidenofuitwerkenvanlessen
nietaanwezig 300lux 50lux
r i ë n t a t i eOx x
x
x x
figuur238Daglichtvanuitéénoriëntatie.Doordaglichtvanuiteenoriëntatieonstaatereenslechteuniformiteitvanverlichtingssterkte.
figuur241Daglichtvanuittweeaaneengeslotenoriëntaties.Hetlokaalwordtalshelderervaren.Maargeefteenmindergoedeuniformiteitdoorverhogingvandeverlichtingssterkteindezoneoverlap.Ookwordtdekansop,dooronjuisteluminantieverhoudingen,verblindingvergroot.
figuur239Daglichtvanuittweeoriëntaties.Hetlokaalwordtalshelderervaren.Ditgeefteengoedeuniformiteitinverlichtingssterkte.
figuur242Daglichtvanuitmeerdereoriëntaties.Hetlokaalwordtalshelderervaren.Indehoekentreedteenzoneoverlapop,waardoordegelijkmatigheidwordtverstoord.Ookwordtdekansop,dooronjuisteluminantieverhoudingen,verblindingvergroot.
figuur240Daglichtvanuittweeoriëntaties,waarvanéénindirect.Hetlokaalwordtalsredelijkhelderervaren.Ditgeefteenredelijkeuniformiteitinverlichtingssterkte.
Zorg voor een uniforme daglichtverdelingTe groot verschil tussen de verlichtingssterkten kan leiden tot adaptatie problemen voor de ogen, dit resulteert in vermoeidheid en afname van de productiviteit.
De uniformiteit van de verlichtingssterkte wordt bepaald door de oriëntatie van de daglichtopenin-gen. Daglicht vanuit meerdere oriëntaties leidt tot een uniformere verdeling van de verlichtings-sterkte.
daglichtopeningen, geplaatst op tegenover-gestelde oriëntaties geven de beste uniformiteit in verlichtingssterkte.Figuur 239 toont daglicht vanuit tegenovergestelde oriëntaties. In deze situatie wordt (vrijwel) het hele lokaal verlicht, waardoor de verschillen in de grootte van de verlichtingssterkte wordt beperkt.Figuur 11 toont daglicht vanuit een oriëntatie. Hierbij ontstaan grote verschillen in verlichtingssterkte.
Daglichtopeningen die aaneengesloten zijn, zoals bij figuur 241 en 242, zorgen voor hoge verlichtings-sterkten bij de overlappende gedeelten. Vaak komt het daglicht niet diep genoeg in het lokaal en wordt er een slechte uniformiteit verkregen.
daglichtopeningen, die voor indirect daglicht zorgen, leveren vrijwel geen verlichtingssterkte in het lokaal.Figuur 240 toont een situatie waarbij daglicht vanuit een andere ruimte in het lokaal moet komen. Vaak is de overgangszone te groot en reikt het daglicht niet ver genoeg.
Voorkom verblindingDaglicht, door grote daglichtopeningen, vanuit meerdere oriëntaties leidt tot grote verschillen in luminantieverhouding. Dit leidt tot verblinding.
Zorg voor een goed verhouding tussen daglicht vanuit meerdere oriëntaties en de grootte van de daglichtopeningen
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 134
Doorsnedevanhetlokaalmetrameninhetoosten,zuidenenwesten,metmogelijkeverblindingdoordelagestandvandezon.
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6 8
1
0
12
1
4
16
18
20
22
tijd
in u
ren
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
figuur243
Doorsnedevanhetlokaalmetbovenli-chteninhetoosten,zuidenenwesten.Hierdoorwordtmogelijkeverblindingaanzienlijkverminderd.
figuur244
Daglicht vanuit drie oriëntaties: voorjaar/najaar 21 september4 vier ramen met de bovenzijden op 2,3m. hoogte
Daglicht vanuit drie oriëntaties: voorjaar/najaar 21 september4 vier ramen met de bovenzijden op3 m.hoogte
Voorkom verblindingDirecte verblinding beïnvloedt het visueel comfort.
De zon staat in de ochtend in het oosten bijna horizontaal, waardoor controle over de warmtebelasting en de daglichttoetreding erg moeilijk is. In het westen gaat de zon in de namiddag/avond onder. Op deze momenten staat de zon bijna horizontaal, waardoor reflectie en verblinding kunnen optreden (figuur 243).Dit is moeilijk te voorkomen. Let daarom op de specifieke eigenschappen van de zonnestand, horende bij de verschillende geveloriëntaties:
noord-zuidoriëntaties Daglicht vanuit het noorden geeft bij een diffuse hemel-koepel gelijkmatig daglicht. Door de stand van de zon treedt er in het noorden bij een zonnige hemelkoepel geen verblinding op.Daglicht vanuit het zuiden geeft overdag een goede verlichting, omdat de zon hoog staat, is regelbaarheid van daglicht relatief eenvoudig [25].
oost-westoriëntaties hoog in de gevelDoor de daglichtopeningen hoog in de gevel te plaatsen wordt de verwachte verblinding in de ochtend en aan het einde van de dag vermeden (figuur 244).
r i ë n t a t i eO
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 135
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
Oriënteer het grootste daglichtoppervlak op het zuiden De oriëntatie van de gevel, het tijdstip en de grootte van de daglichtopeningen bepalen de hoeveelheid straling door daglicht in het lokaal.Het lokaal wordt opgewarmd door de straling die valt op de wanden, vloeren en interieur objecten.
Destandvandezonisdoordehoeveelheidwarmteindezomerinhetoostenenwestengroterdanhetzuiden(figuur245).Inhetnajaarisdehoeveelheidwarmteinhetzuidengroterdaninhetoostenenwesten(figuur246)[25].
voorkom het overproportionerenvan daglichtopeningen op het oosten en westenIn de zomer moet de warmtebelasting op dedaglichtopeningen laag wordengehouden.In de winter kan het lokaal worden verwarmd door zonnestraling.Houd daarom de daglichtopeningen in hetoosten en westen klein en pas grotere daglichtopeningen in het zuiden toe.
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0
6 8
1
0
12
14
16
870
W/m
²
630
W/m
²
tijd
in u
ren
6 8 10 12 14 16 18 20 22
700 W/m²
450 W/m²
tijd in uren
6 8 10 12 14 16 18 20 22 tijd in uren
280 W/m²290 W/m²
8
10
1
2
1
4
1
6
1
8
2
0
2
2
900
W/m
²
650
W/m
²
tijd
in u
ren
6 8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
tijd in uren
6 8 10 12 14 16 18 20 22 tijd in uren
280 W/m²290 W/m²
8
10
1
2
1
4
1
6
1
8
2
0
2
2
720
W/m
²
tijd
in u
ren
720
W/m
²
tijd
in u
ren
0
6 8
1
0
12
14
16
OW
ZO
Z
ZW
Nda
glic
ht v
anui
t één
ori
ënta
tie:
win
ter s
ituat
ie 2
1 de
cem
ber
15˚
win
ter
12:3
015
˚
15:45 5˚
09:305˚
OW
ZO
Z
ZW
N
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
rm
et to
tale
str
alin
g do
or z
onlic
ht o
p he
t ver
tical
e vl
ak
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
r4
ram
en b
oven
kant
op
2,3
met
er h
oogt
e
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
r4
ram
en, b
oven
kant
op
3,4
met
er h
oogt
e
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
r1
raam
stro
ok, b
oven
kant
op
3,4
met
er h
oogt
e
12:3
035
˚
Z 12:3
035
˚
ZO10
:00
Z12
:30
Z12
:30
Z12
:30
10:0020˚15:00 20˚
07:0
010
˚
18:0
010
˚
NO
O
NW
W
ZO
Z
ZW
N
N
NN
N
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:zo
mer
situ
atie
21
juni
met
tota
le s
tral
ing
door
zon
licht
op
het v
ertic
ale
vlak
60˚
zom
er70
0 W
/m²
min
der d
an 2
xh
2,3
m. [
h]
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
Z12
:30
35˚
3,5
0,22,1
2,3 m. [h] [h]
1,2
min
der d
an 2
xh
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
3,5
1,91,5
3,4 m. [h]
0,1
min
der d
an 2
xh
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
ββ
3,5
1,91,5
4 m. [h]
0,1
13:0
060
˚
Z13
:00
Z12
:30
Z12
:30
10:4535˚
14:45 35˚
05:3
0 15
˚20:1
515
˚
1 m. 1 m. 1 m.0,75 m. 0,75 m. 0,33 m.0,33 m. 0,75 m. 1 m.
dagl
icht
van
uit t
wee
ori
ënta
ties:
voor
jaar
/naj
aar s
ituat
ie 2
1 se
ptem
ber
4 ra
men
bov
enka
nt o
p 2
,3 m
eter
hoo
gte
20˚
3,4m
. [h]
7 m. [b]
1 m. 1 m. 1 m.0,75 m. 0,75 m. 0,33 m.0,33 m. 0,75 m. 1 m.
3,4m
. [h]
7 m. [h]
0,33 m.6,33 m.0,33 m.
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
r1
raam
stro
ok, b
oven
kant
op
2,3
met
er h
oogt
e
2,3m
. [h]
7 m. [h]
0,33 m.6,33 m.0,33 m.
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
rLo
kaal
met
schu
in a
ope
nd p
lafo
nd ri
chtin
g de
dag
licht
open
ing
1 ra
amst
rook
, bov
enka
nt o
p 4
met
er h
oogt
e
4m. [
h]
7 m. [h]
0,33 m.6,33 m.0,33 m.
6 m. [h]
8 m. [h
]
0,33 m.5,33 m.0,33 m.
α
Z12
:30
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
3,5
α
ZW
Z12
:30
N
35˚
15:0
0
20˚
Z 12:3
035
˚
ZO10
:00
N
dagl
icht
van
uit t
wee
ori
ënta
ties:
voor
jaar
/naj
aar s
ituat
ie 2
1 se
ptem
ber
4 ra
men
bov
enka
nt o
p 2
,3 m
eter
hoo
gte
20˚
ZO10
:00
20˚
ZW15
:00
20˚
Z 12:3
035
˚
dagl
icht
van
uit t
wee
ori
ënta
ties:
voor
jaar
/naj
aar s
ituat
ie 2
1 se
ptem
ber m
et b
ewol
kte
hem
elko
epel
4 ra
men
bov
enka
nt o
p 2
,3 m
eter
hoo
gte
NN
NN
NN
NN
Com
pute
r Wer
k Pl
ekke
n30
0 lu
x
Stud
ie P
lekk
en30
0 lu
x
1 m.
1 m. 1 m.
1 m.
0.83m.
0.75m.0.75m.
0.75 m.
0,83 m.
OW
ZO
Z
ZW
12:3
035
˚
10:0020˚
15:00 20˚
07:0
010
˚
18:0
010
˚
1va
riant
plattegrond
daglicht vanuit één oriëntatie daglicht vanuit twee oriëntaties daglicht vanuit vier oriëntaties
voor
geve
l (zu
id)
doorsnedeisometrie
23
4 5
6 7
8
1.1
6.1
1.2
2.1
4.2
4.1
5.1
6.2
7.1
8.1
1.3
2.2
4.3
5.2
6.3
7.2
8.2
1.4
6.4
1.5
2.3
4.5
4.4
5.3
6.5
7.3
8.3
1.6
2.4
3.2
3.1
4.6
5.4
6.6
7.4
8.4
1.7
2.5
3.3
4.7
5.5
6.7
7.5
8.5
1.8
2.6
3.4
4.8
5.6
6.8
7.6
8.6
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Docent Werk Plek500 lux
0
6 8
1
0
12
14
16
870
W/m
²
630
W/m
²
tijd
in u
ren
6 8 10 12 14 16 18 20 22
700 W/m²
450 W/m²
tijd in uren
6 8 10 12 14 16 18 20 22 tijd in uren
280 W/m²290 W/m²
8
10
1
2
1
4
1
6
1
8
2
0
2
2
900
W/m
²
650
W/m
²
tijd
in u
ren
6 8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
tijd in uren
6 8 10 12 14 16 18 20 22 tijd in uren
280 W/m²290 W/m²
8
10
1
2
1
4
1
6
1
8
2
0
2
2
720
W/m
²
tijd
in u
ren
720
W/m
²
tijd
in u
ren
0
6 8
1
0
12
14
16
OW
ZO
Z
ZW
Nda
glic
ht v
anui
t één
ori
ënta
tie:
win
ter s
ituat
ie 2
1 de
cem
ber
15˚
win
ter
12:3
015
˚
15:45 5˚
09:305˚
OW
ZO
Z
ZW
N
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
rm
et to
tale
str
alin
g do
or z
onlic
ht o
p he
t ver
tical
e vl
ak
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
r4
ram
en b
oven
kant
op
2,3
met
er h
oogt
e
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
r4
ram
en, b
oven
kant
op
3,4
met
er h
oogt
e
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
r1
raam
stro
ok, b
oven
kant
op
3,4
met
er h
oogt
e
12:3
035
˚
Z 12:3
035
˚
ZO10
:00
Z12
:30
Z12
:30
Z12
:30
10:0020˚15:00 20˚
07:0
010
˚
18:0
010
˚
NO
O
NW
W
ZO
Z
ZW
N
N
NN
N
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:zo
mer
situ
atie
21
juni
met
tota
le s
tral
ing
door
zon
licht
op
het v
ertic
ale
vlak
60˚
zom
er70
0 W
/m²
min
der d
an 2
xh
2,3
m. [
h]
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
Z12
:30
35˚
3,5
0,22,1
2,3 m. [h] [h]
1,2
min
der d
an 2
xh
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
3,5
1,91,5
3,4 m. [h]
0,1
min
der d
an 2
xh
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
ββ
3,5
1,91,5
4 m. [h]
0,1
13:0
060
˚
Z13
:00
Z12
:30
Z12
:30
10:4535˚
14:45 35˚
05:3
0 15
˚20:1
515
˚
1 m. 1 m. 1 m.0,75 m. 0,75 m. 0,33 m.0,33 m. 0,75 m. 1 m.
dagl
icht
van
uit t
wee
ori
ënta
ties:
voor
jaar
/naj
aar s
ituat
ie 2
1 se
ptem
ber
4 ra
men
bov
enka
nt o
p 2
,3 m
eter
hoo
gte
20˚
3,4m
. [h]
7 m. [b]
1 m. 1 m. 1 m.0,75 m. 0,75 m. 0,33 m.0,33 m. 0,75 m. 1 m.3,
4m. [
h]7 m. [h]
0,33 m.6,33 m.0,33 m.
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
r1
raam
stro
ok, b
oven
kant
op
2,3
met
er h
oogt
e
2,3m
. [h]
7 m. [h]
0,33 m.6,33 m.0,33 m.
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
rLo
kaal
met
schu
in a
ope
nd p
lafo
nd ri
chtin
g de
dag
licht
open
ing
1 ra
amst
rook
, bov
enka
nt o
p 4
met
er h
oogt
e
4m. [
h]
7 m. [h]
0,33 m.6,33 m.0,33 m.
6 m. [h]
8 m. [h
]
0,33 m.5,33 m.0,33 m.
α
Z12
:30
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
3,5
α
ZW
Z12
:30
N
35˚
15:0
0
20˚
Z 12:3
035
˚
ZO10
:00
N
dagl
icht
van
uit t
wee
ori
ënta
ties:
voor
jaar
/naj
aar s
ituat
ie 2
1 se
ptem
ber
4 ra
men
bov
enka
nt o
p 2
,3 m
eter
hoo
gte
20˚
ZO10
:00
20˚
ZW15
:00
20˚
Z 12:3
035
˚
dagl
icht
van
uit t
wee
ori
ënta
ties:
voor
jaar
/naj
aar s
ituat
ie 2
1 se
ptem
ber m
et b
ewol
kte
hem
elko
epel
4 ra
men
bov
enka
nt o
p 2
,3 m
eter
hoo
gte
NN
NN
NN
NN
Com
pute
r Wer
k Pl
ekke
n30
0 lu
x
Stud
ie P
lekk
en30
0 lu
x
1 m.
1 m. 1 m.
1 m.
0.83m.
0.75m.0.75m.
0.75 m.
0,83 m.
OW
ZO
Z
ZW
12:3
035
˚
10:0020˚
15:00 20˚
07:0
010
˚
18:0
010
˚
1va
riant
plattegrond
daglicht vanuit één oriëntatie daglicht vanuit twee oriëntaties daglicht vanuit vier oriëntaties
voor
geve
l (zu
id)
doorsnedeisometrie
23
4 5
6 7
8
1.1
6.1
1.2
2.1
4.2
4.1
5.1
6.2
7.1
8.1
1.3
2.2
4.3
5.2
6.3
7.2
8.2
1.4
6.4
1.5
2.3
4.5
4.4
5.3
6.5
7.3
8.3
1.6
2.4
3.2
3.1
4.6
5.4
6.6
7.4
8.4
1.7
2.5
3.3
4.7
5.5
6.7
7.5
8.5
1.8
2.6
3.4
4.8
5.6
6.8
7.6
8.6
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Docent Werk Plek500 lux
0
6 8
1
0
12
14
16
870
W/m
²
630
W/m
²
tijd
in u
ren
6 8 10 12 14 16 18 20 22
700 W/m²
450 W/m²
tijd in uren
6 8 10 12 14 16 18 20 22 tijd in uren
280 W/m²290 W/m²
8
10
1
2
1
4
1
6
1
8
2
0
2
2
900
W/m
²
650
W/m
²
tijd
in u
ren
6 8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
tijd in uren
6 8 10 12 14 16 18 20 22 tijd in uren
280 W/m²290 W/m²
8
10
1
2
1
4
1
6
1
8
2
0
2
2
720
W/m
²
tijd
in u
ren
720
W/m
²
tijd
in u
ren
0
6 8
1
0
12
14
16
OW
ZO
Z
ZW
Nda
glic
ht v
anui
t één
ori
ënta
tie:
win
ter s
ituat
ie 2
1 de
cem
ber
15˚
win
ter
12:3
015
˚
15:45 5˚
09:305˚
OW
ZO
Z
ZW
N
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
rm
et to
tale
str
alin
g do
or z
onlic
ht o
p he
t ver
tical
e vl
ak
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
r4
ram
en b
oven
kant
op
2,3
met
er h
oogt
e
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
r4
ram
en, b
oven
kant
op
3,4
met
er h
oogt
e
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
r1
raam
stro
ok, b
oven
kant
op
3,4
met
er h
oogt
e
12:3
035
˚
Z 12:3
035
˚
ZO10
:00
Z12
:30
Z12
:30
Z12
:30
10:0020˚15:00 20˚
07:0
010
˚
18:0
010
˚
NO
O
NW
W
ZO
Z
ZW
N
N
NN
N
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:zo
mer
situ
atie
21
juni
met
tota
le s
tral
ing
door
zon
licht
op
het v
ertic
ale
vlak
60˚
zom
er70
0 W
/m²
min
der d
an 2
xh
2,3
m. [
h]
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
Z12
:30
35˚
3,5
0,22,1
2,3 m. [h] [h]
1,2
min
der d
an 2
xh
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
3,5
1,91,5
3,4 m. [h]
0,1
min
der d
an 2
xh
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
ββ
3,5
1,91,5
4 m. [h]
0,1
13:0
060
˚
Z13
:00
Z12
:30
Z12
:30
10:4535˚
14:45 35˚
05:3
0 15
˚20:1
515
˚
1 m. 1 m. 1 m.0,75 m. 0,75 m. 0,33 m.0,33 m. 0,75 m. 1 m.
dagl
icht
van
uit t
wee
ori
ënta
ties:
voor
jaar
/naj
aar s
ituat
ie 2
1 se
ptem
ber
4 ra
men
bov
enka
nt o
p 2
,3 m
eter
hoo
gte
20˚
3,4m
. [h]
7 m. [b]
1 m. 1 m. 1 m.0,75 m. 0,75 m. 0,33 m.0,33 m. 0,75 m. 1 m.
3,4m
. [h]
7 m. [h]
0,33 m.6,33 m.0,33 m.
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
r1
raam
stro
ok, b
oven
kant
op
2,3
met
er h
oogt
e
2,3m
. [h]
7 m. [h]
0,33 m.6,33 m.0,33 m.
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
:vo
orja
ar/n
ajaa
r situ
atie
21
sept
embe
rLo
kaal
met
schu
in a
ope
nd p
lafo
nd ri
chtin
g de
dag
licht
open
ing
1 ra
amst
rook
, bov
enka
nt o
p 4
met
er h
oogt
e
4m. [
h]
7 m. [h]
0,33 m.6,33 m.0,33 m.
6 m. [h]
8 m. [h
]
0,33 m.5,33 m.0,33 m.
α
Z12
:30
35˚
voor
jaar
/naj
aar
900
W/m
²
3,5
α
ZW
Z12
:30
N
35˚
15:0
0
20˚
Z 12:3
035
˚
ZO10
:00
N
dagl
icht
van
uit t
wee
ori
ënta
ties:
voor
jaar
/naj
aar s
ituat
ie 2
1 se
ptem
ber
4 ra
men
bov
enka
nt o
p 2
,3 m
eter
hoo
gte
20˚
ZO10
:00
20˚
ZW15
:00
20˚
Z 12:3
035
˚
dagl
icht
van
uit t
wee
ori
ënta
ties:
voor
jaar
/naj
aar s
ituat
ie 2
1 se
ptem
ber m
et b
ewol
kte
hem
elko
epel
4 ra
men
bov
enka
nt o
p 2
,3 m
eter
hoo
gte
NN
NN
NN
NN
Com
pute
r Wer
k Pl
ekke
n30
0 lu
x
Stud
ie P
lekk
en30
0 lu
x
1 m.
1 m. 1 m.
1 m.
0.83m.
0.75m.0.75m.
0.75 m.
0,83 m.
OW
ZO
Z
ZW
12:3
035
˚
10:0020˚
15:00 20˚
07:0
010
˚
18:0
010
˚
1va
riant
plattegrond
daglicht vanuit één oriëntatie daglicht vanuit twee oriëntaties daglicht vanuit vier oriëntaties
voor
geve
l (zu
id)
doorsnedeisometrie
23
4 5
6 7
8
1.1
6.1
1.2
2.1
4.2
4.1
5.1
6.2
7.1
8.1
1.3
2.2
4.3
5.2
6.3
7.2
8.2
1.4
6.4
1.5
2.3
4.5
4.4
5.3
6.5
7.3
8.3
1.6
2.4
3.2
3.1
4.6
5.4
6.6
7.4
8.4
1.7
2.5
3.3
4.7
5.5
6.7
7.5
8.5
1.8
2.6
3.4
4.8
5.6
6.8
7.6
8.6
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Daglichtzone
Overgangszone
Gangzone
Docent Werk Plek500 lux
figuur245
Daglicht vanuit één oriëntatie: zomersituatie 21 junimet de totale straling van zonlicht op het verticale vlak
figuur246
Daglicht vanuit één oriëntatie: voorjaar/najaar 21 septembermet de totale straling van zonlicht op het verticale vlak
figuur247Daglicht vanuit één oriëntatie: winter 21 december
r i ë n t a t i eO
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 136
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
o s i t i eP
Daglichtvanuitéénoriëntatie:voorjaar/najaar21september,vierramen,bovenkantop3,4m.hoogte
Daglichtvanuitéénoriëntatie:voorjaar/najaar21september,vierramen,bovenkantop2,3m.hoogte
Daglichtvanuitéénoriëntatie:voorjaar/najaar21september,éénraam,bovenkantop2,3m.hoogte
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3 m. [h]
7 m
. [b]
1,33
m.
1 m
.1
m.
0,75
m.
0,75
m.
0,75
m.
1,33
m.
ZW
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
Daglichtvanuitéénoriëntatie:voorjaar/najaar21september,éénraam,bovenkantop3,4m.hoogte
figuur251
figuur250
figuur249
figuur248
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 137
Daglichtvanuitéénoriëntatie:voorjaar/najaar21september,éénraam,bovenkantop2,3m.hoogte
o s i t i ePDe positie en grootte van de daglichtopeningen bepalen de richting, de reikdiepte en hoeveelheid van het daglichtOnvoldoende gelijkmatigheid van verlichtingssterkte leidt tot vermoeidheid. Let op bij het ontwerpen van daglichtopeningen.
positioneer geen daglichtopeningen waar het niet nodig isOnnodig gebruik van ramen, zoals beneden het werk-blad, draagt niet bij aan de visuele kwaliteit noch geeft het uitzicht. positioneer de daglichtopening hoog in gevelLaag gepositioneerde daglichtopeningen verlichten het lokaal slechts plaatselijk (figuur 250 + 251). Onafhankelijk van de stand van de zon of de tijdsperiode tonen hoog geplaatste daglichtopeningen in figuur 248 + 249 betere daglichtvoorzieningen in het lokaal.
vermijd onnodig grote daglichtopeningen Grote daglichtopeningen geven te veel plaatselijkeluminantie, te hoge verlichtingssterkten en teveel warmtebelasting.Hierdoor is de uniformiteit van de verlichtingssterkte in het lokaal vaak onvoldoende (figuur 249).
geef horizontale daglichtopeningen de voorkeur boven verticale daglichtopeningenHet daglicht door verticale daglicht-openingen reikt wel diep in het lokaal, maar verlicht het lokaal slechts plaatselijk (figuur 250).Door horizontale daglichtopeningen wordt het daglicht beter verdeeld over de breedte van het lokaal (figuur 251).
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 138
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Z 12:30
N
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september
daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 3,2 meter hoogte
α
4m. [h]
8 m
. [h
]
0,33
m.
7,33
m.
0,33
m.
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Z 12:30
N
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 3,2 meter hoogte
3,2m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
α
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚15:00
20˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Z 12:30
N
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september
daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 3,2 meter hoogte
α
4m. [h]
8 m
. [h
]
0,33
m.
7,33
m.
0,33
m.
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β3,
5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚3,
5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
figuur253figuur252 figuur254
Daglichtvanuitéénoriëntatie:voorjaar/najaar21september,vierramen,bovenkantop4m.hoogte
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Z 12:30
N
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 3,2 meter hoogte
3,2m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
α
Daglichtvanuitéénoriëntatie:voor-jaar/najaar21september,vierramen,bovenkantop3,4m.hoogte
Daglichtvanuitéénoriëntatie:voor-jaar/najaar21september,vierramen,bovenkantop4m.hoogte
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
Zorg voor een goede verhoudingen tussen de positie van de daglichtopening en de lokaaldiepte Vermijd diepe lokalen en een lage positie van de daglichtopeningen in de gevel (figuur 250). Het daglicht reikt hierdoor niet voldoende diep in het lokaal.
Voor een goede visuele kwaliteit is een juiste verhouding nodig tussen de hoogte van de daglichtopeningen en de diepte van de lokaal (figuur 252). Het wordt aanbevolen het lokaal niet dieper te maken dan twee keer de hoogte van de daglichtvoorziening [7].
Zorg dat het daglicht wordt gereflecteerdSlecht gereflecteerd daglicht verlicht het lokaal alleen ter plaatse van de daglichtopening.
vergroot het reflecterend oppervlakBij een lokaal met een vlak plafond of rechte wand reikt het daglicht vaak niet diep genoeg in het lokaal. De afschuining zorgt voor meer reflecterend oppervlak. Hierdoor wordt de verdeling van daglicht en distributie verbeterd (figuur 253 en 254).
u i m t e l i j k e g e o m e t r i eR
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 139
Stem de façade af op daglichtBij rechte gevels en wanden komt het daglicht niet altijd efficiënt in het lokaal. Hierdoor wordt er niet optimaal gebruik gemaakt van daglicht.
volg de baan van de zonDoor de gevel de ronding van de baan van de zon te geven wordt het lokaal langer voorzien van daglicht.Hierbij moet wel rekening gehouden worden met de grootte en plaatsing van de daglichtvoorzieningen in relatie met de baan van de zon (figuur 255 en 256). Deze is afhankelijk van de plaats op aarde,de datum en de tijd.
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
60o
35o
15o
oost
westnoord
zuid
juni
/maart
december
september
figuur256figuur255[25]
u i m t e l i j k e g e o m e t r i eR
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 140
15˚
35˚
60˚
Z 12:30
35˚
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
Z 12:30
35˚
15˚
35˚
60˚
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Voorkom verblindingDirecte verblinding beïnvloedt het visueel comfort.
Daklichten worden gebruikt om daglicht te voorzien in moeilijk te bereiken zones van een onderwijsruimte.Ondanks dat daglicht door daklichten een uniforme daglicht distributie geeft, wordt het zonlicht bij een heldere hemelkoepel vaak als hinderlijk ervaren.
Vermijd horizontale daklichtenVerblinding ontstaat omdat de zon in de middag hoog aan de hemelkoepel staat. Hierdoor komt het daglicht direct in het lokaal en kan er verblinding optreden (figuur 260).
Gebruik verticale daglichtlichtenDoor de geometrie van ruimte of de positie van de daglichtopeningen wordt het onderwijslokaal niet altijd voldoende voorzien van daglicht.Hierbij is een extra daglichtvoorziening nodig om te zorgen voor een goede uniformiteit van de verlichtingssterkte. Door een verticale daglichtvoorziening, als een shed-dak toe te passen, wordt het daglicht zelfs in de gang-zone van het lokaal gebracht (figuur 257). De positie hiervan is afhankelijk van de daglicht-opbrengst door de daglichtvoorziening in de gevel. Samen met andere daglichtvoorzieningen kan erzo een uniforme verdeling en voldoende daglichtsterkte worden verkregen. Om een betere verdeling te krijgen van de luminanties en de kans op verblindingen te verkleinen kunnen verticale lamellen worden toegepast [10] (figuur 258 en 259).
0 6 8 10 12 14 16
870 W/m²
630 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
700 W/m
²
450 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
900 W/m²
650 W/m²
tijd in uren
6
8 10
12 14
16 18 20 22
900 W/m
²
tijd in uren
6
8
10
12
14
1
6
1
8
2
0
2
2tij
d in
ure
n
280
W/m
²29
0 W
/m²
8 10 12 14 16 18 20 22
720 W/m²
tijd in uren
720 W/m²
tijd in uren 0 6 8 10 12 14 16
O
W
ZO
Z
ZW
Ndaglicht vanuit één oriëntatie:winter situatie 21 december
15˚
winter
12:3015˚
15:45
5˚
09:305˚
O
W
ZO
Z
ZW
N
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septembermet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen, bovenkant op 3,4 meter hoogte
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 3,4 meter hoogte
12:3035˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
Z 12:30
Z 12:30
Z 12:30
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
NO
O
NWW
ZO
Z
ZW
N
N
N N N
daglicht vanuit één oriëntatie:zomer situatie 21 junimet totale straling door zonlicht op het verticale vlak
60˚
zomer700 W/m²
minder dan 2xh
2,3 m. [h]
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
Z 12:30
35˚
3,5
0,2
2,1
2,3
m. [
h][h
]
1,2
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
1,9
1,5
3,4
m. [
h]
0,1
minder dan 2xh
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
β β
3,5
1,9
1,5
4 m
. [h]
0,1
13:0060˚
Z 13:00
Z 12:30
Z 12:30
10:4535˚
14:45
35˚
05:30 15˚
20:1515˚
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
3,4m. [h]
7 m
. [b]
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
33 m
.0,
33 m
.0,
75 m
.1
m.
3,4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
2,3m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 septemberLokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening1 raamstrook, bovenkant op 4 meter hoogte
4m. [h]
7 m
. [h]
0,33
m.
6,33
m.
0,33
m.
6 m. [h
]
8 m. [h]
0,33 m
.5,3
3 m.
0,33 m
.
α
Z 12:30
35˚
voorjaar/najaar900 W/m²
3,5
α
ZW
Z 12:30
N
35˚
15:00
20˚
Z
12:3035˚
ZO 10:00
N
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
20˚
ZO 10:00
20˚
ZW15:00
20˚
Z
12:3035˚
daglicht vanuit twee oriëntaties:voorjaar/najaar situatie 21 september met bewolkte hemelkoepel4 ramen bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
Computer Werk Plekken300 lux
Studie Plekken300 lux
1 m
.
1 m
.1
m.
1 m
.
0.83m.
0.75
m.
0.75
m.
0.75
m.
0,83 m
.
O
W
ZO
Z
ZW
12:3035˚
10:0020˚
15:0020˚
07:0010˚
18:0010˚
1variant pl
atte
gron
d
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3
2.2 4.3 5.2 6.3 7.2 8.2
1.4 6.4
1.5 2.3 4.5
4.4
5.3 6.5 7.3 8.3
1.6
2.4 3.2
3.1
4.6 5.4 6.6 7.4 8.4
1.7 2.5 3.3 4.7 5.5 6.7 7.5 8.5
1.8 2.6 3.4 4.8 5.6 6.8 7.6 8.6
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dag
licht
zone
Ove
rgan
gszo
ne
Gan
gzon
e
Dagl
ichtz
one
Ove
rgan
gszo
ne
Gang
zone
Doc
ent W
erk
Plek
500
lux
figuur257
figuur258
figuur259
figuur260Daglichtvanuitéénoriëntatie:voorjaar/najaar21september,ééndaklicht
Daglichtvanuitmeerdereoriëntaties:vanuitmeerdereoriëntaties,éénshed-roofmetdaglichtopeningen
u i m t e l i j k e g e o m e t r i eR
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 141
Daglichtvanuitéénoriëntatie:voorjaar/najaar21september,ééndaklicht
Daglichtvanuitmeerdereoriëntaties:vanuitmeerdereoriëntaties,éénshed-roofmetdaglichtopeningen
a t e r i a l e nMGebruik lichte diffuus gekleurde materiaal-afwerkingen Om een ruimte als goed en hel-der te ervaren is het belangrijk dat de wanden en plafonds veel daglicht diffuus reflecteren, zodat er hoge luminanties ontstaan [7] (figuur 261-267).
Een oppervlakte reflecteert diffuus als de luminantie (L) op ieder punt van het oppervlak in alle richtingen gelijk is (figuur 261).Figuur 268 toont een materiaal met een glanzende afwerking. Hierbij is de hoek (ß) van het invallende licht (E) dezelfde als de hoek van uittreding (ß). Bij een glanzende afwerking treedt vaak verblinding op.
Het weerkaatsend vermogen van de muren kan ervoor zorgen dat dag- en kunstlicht het onderwijslokaal in worden gestuurd. Hierdoor kan de verlichtingssterkte op het taakoppervlak en in het lokaal toenemen.Het wordt aanbevolen te werken met de volgende percentages:- plafond >80 %,- wanden 50-70 %, - vloeren 20-40 %. - interieurinrichting 25-45 %.
De kleurweergaven van de wanden, plafond, vloer en meubilair zijn belangrijk voor de reflectie en distributie van licht. Heldere kleuren hebben een hogere lichtreflectie dan donkere kleuren (tabel 41).Het is aan te bevelen om te werken met diffuse heldere kleuren voor muur, plafond en vloer .
ßß
L LL
L
L
LLL
L
L
E
E
LL
ßß
L LL
L
L
LLL
L
L
E
E
LL
Diffuse afwerking Glanzende afwerkingfiguur261
tabel41[26]
figuur262stucwerk(nieuw)r=0,70-0,80
figuur264schrijfpapierr=0,70-0,80
figuur266metselwerk(nieuw)r=0,70-0,80
figuur263gips(nieuw)r=0,70-0,80
figuur265beton(nieuw)r=0,40-0,50
figuur267lichtehoutsoortenr=0,30-0,50
figuur269metaalhoogglansr=0,80-0,85
figuur271tegelwitgeglazuurdr=0,85
figuur273lichtgelaktehout-soortenr=0,40-0,50
figuur270glas(afhankelijkvandoorlaatenreflectie)r=0,04
figuur272spiegel(zilver)r=0,80-0,88
figuur274koperr=0,48-0,50
figuur268
reflectiefactor van diffuus reflecterende vlakken
reflectiefactor
licht middel donker
wit 0,80 0,70 -
grijs 0,60 0,35 0,20
zwart - - <0,04
geel 0,70 0,50 0,30
beige 0,65 0,45 0,25
bruin 0,40 0,20 0,07
rood 0,35 0,20 0,10
groen 0,50 0,25 0,12
blauw 0,55 0,25 0,08
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 142
daglicht vanuit één oriëntatie:voorjaar/najaar situatie 21 september1 raamstrook, bovenkant op 2,3 meter hoogte
N N N N N N N N
1
variant
plat
tegr
ond
dagl
icht
van
uit
één
orië
ntat
ieda
glic
ht v
anui
t tw
ee o
riënt
atie
sda
glic
ht v
anui
t vi
er o
riënt
atie
s
voorgevel (zuid)
door
sned
eis
omet
rie
2 3 4 5 6 7 8
1.1 6.1
1.2 2.1 4.2
4.1
5.1 6.2 7.1 8.1
1.3 6.3
1.4 2.2 4.4
4.3
5.2 6.4 7.2 8.23.1
15 2.3 3.2 4.5 5.3 6.5 7.3 8.3
tabel 42: de onderzoeksvarianten
tabel 43: beoordelingstabel voor de onderzoeksvarianten
n t w e r p s t u d i e sO
daglichtfactor 1 - 3 redelijk3 - <10 goed> 10 onvoldoende
luminantie< 40 cd/m2 onvoldoende25-45 cd/m2 matig45-105 cd/m2 goed
luminantieverhoudingpunten in het gezichtsveld 1:40/40:1 goed
Variant daglichtfactor uniformiteit luminantie luminantieverhoudingen *
winter zomer
1.1 redelijk redelijk redelijk goed onvoldoende
1.2 onvoldoende onvoldoende onvoldoende goed redelijk
1.3 onvoldoende onvoldoende redelijk goed onvoldoende
1.4 onvoldoende onvoldoende onvoldoende goed goed
1.5 onvoldoende onvoldoende onvoldoende goed onvoldoende
2.1 onvoldoende onvoldoende onvoldoende goed goed
2.2 goed redelijk onvoldoende goed goed
2.3 goed goed goed goed goed
3.1 goed goed goed goed goed
3.2 goed goed goed goed goed
4.1 onvoldoende onvoldoende redelijk goed onvoldoende
4.2 redelijk redelijk onvoldoende goed redelijk
4.3 redelijk goed goed goed onvoldoende
4.4 goed goed redelijk goed redelijk
4.5 goed goed redelijk goed goed
5.1 goed redelijk onvoldoende goed goed
5.2 redelijk redelijk onvoldoende goed goed
5.3 goed goed goed goed goed
6.1 onvoldoende onvoldoende onvoldoende goed onvoldoende
6.1 onvoldoende onvoldoende onvoldoende goed redelijk
6.2 onvoldoende onvoldoende onvoldoende goed onvoldoende
6.3 goed goed onvoldoende goed redelijk
6.4 goed goed onvoldoende goed goed
6.5 goed goed redelijk goed redelijk
7.1 onvoldoende onvoldoende onvoldoende goed goed
7.2 redelijk goed onvoldoende goed goed
7.3 redelijk goed goed goed redelijk
8.1 goed redelijk redelijk goed goed
8.2 redelijk goed redelijk goed goed
8.3 redelijk goed goed goed goed
X = onderzoeksvarianten die niet zijn uitgewerkt
= onderzoeksvarianten met wenselijke resultaten
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 143
Ond
erzo
ekss
tudi
es d
aglic
htop
enin
gen:
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
[b] 8
met
er
[b] 7
met
er
CWR
8 meter
minder dan 2xh
3 m
eter
α
kijkrichting
Variant 5.1: Lokaal met schuin aopend plafond en wanden richting de daglichtopening met 4 ramen op het zuiden (schaduwvorming op het werkvlak)opp. gevel: 32 m²opp. daglichtvoorziening: 7,95 m²WWR: 25%
4 m
eter
[h]
1 m
.1,
2 m
.0,
8m.
1m.
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
83 m
.0,
83m
.0,
75 m
.1
m.
15˚
35˚
60˚
Nfiguur277:rendervanhetlokaal
figuur276:daglichtfactor
figuur275:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
figuur279:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur280:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur278:deluminantiesop21decemberom14:30 bijeenbewolktehemelkoepel
n t w e r p s t u d i e s
d a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i eé é nO
Variant5.1:lokaalmetschuinoplopendwandenenplafondrichtingdedaglichtopeningen.4rameneneenbovenlichtophetzuidenopp.gevelzuid:32m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:7,9m2
WWRzuid:25%
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 144
Ond
erzo
ekss
tudi
es d
aglic
htop
enin
gen:
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
3 m
eter
Variant 8.1: Onderwijslokaal met een convex façade met afschuinende wanden richting de daglich-topening met 4 ramen en 2 bovenlichten op het zuiden. opp. gevel: 43 m²opp. daglichtvoorziening: 13,5m²WWR: 31% (schaduwvorming op het werkvlak)
4 m
eter
CWR
6 meter3 meter
6 m
eter
7 m
eter
kijkrichting
9 meter
N
1 m
.1,
2 m
.0,
8m.
1m.
15˚
35˚
60˚
zomer voorjaar/najaar winter
15˚
35˚
60˚
zomer voorjaar/najaar winter
1m.
1m.
1m.
1m.
0,75m.
1,8m.
0,75
m.
0,75m
.
1,8m.
figuur283:rendervanhetlokaal
figuur285:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur284:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
n t w e r p s t u d i e s
d a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i eé é nO
figuur282:daglichtfactor
figuur281:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant8.1:lokaalmetconvexefaçadeenschuinoplopendwandenrichtingdedaglichtopeningen.4ramen,eenbovenlichteneenshed-roofophetzuidenopp.gevelzuid:43m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:14m2
WWRzuid:31%
figuur286:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 145
Ond
erzo
ekss
tudi
es d
aglic
htop
enin
gen:
dagl
icht
van
uit t
wee
ori
ënta
ties
4 m
eter
[h]
1 m
.1,
2 m
.1,
3 m
.1m
.1
m.
1 m
.1
m.
0,75
m.
0,75
m.
0,33
m.
0,33
m.
0,75
m.
1 m
.
CWR
minder dan 2xh
α
8 meter
[b] 7
met
er
kijkrichting
Variant 2.3: Lokaal met schuin aopend plafond richting de daglicht opening met 4 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noordenopp. gevel zuid : 28 m²opp. gevel noord: 21 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 7,95 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²WWR zuid: 28%WWR noord: 30%
15˚
35˚
60˚
0,5
m.
3 m
eter
2,5
m.
N
figuur289:rendervanhetlokaal
figuur291:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur290:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
n t w e r p s t u d i e s
d a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i eé é nO
figuur288:daglichtfactor
figuur287:degeometrievanhetlokaalmetpositieendimensievandedaglichtopeningen
Variant2.2:lokaalmetschuinoplopendplafondrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuideneneenbovenlichtophetnoordenopp.gevelzuid:28m2
opp.gevelnoord:21m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:7,9m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:6,3m2
WWRzuid:28%WWRnoord30%
figuur292:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 146
Ond
erzo
ekss
tudi
es d
aglic
htop
enin
gen:
dagl
icht
van
uit t
wee
ori
ënta
ties
4 m
eter
[h]
1 m
.1,
2 m
.0,
8m.
1m.
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.
0,33
m.
0,33
m.
0,75
m.
1 m
.
1 m
.
minder dan 2xh
3 m
eter
1
8 meter
[b] 7
met
er
Variant 3.1: Lokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening en richting het noorden met 4 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noorden.opp. gevel zuid : 28 m²opp. gevel noord: 28 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 7,95 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²WWR zuid: 28%WWR noord: 23%
15˚
35˚
60˚
kijkrichting
2.7
m.
N
Ond
erzo
ekss
tudi
es d
aglic
htop
enin
gen:
dagl
icht
van
uit t
wee
ori
ënta
ties
4 m
eter
[h]
1 m
.1,
2 m
.0,
8m.
1m.
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.
0,33
m.
0,33
m.
0,75
m.
1 m
.
1 m
.
minder dan 2xh
3 m
eter
1
8 meter
[b] 7
met
er
Variant 3.1: Lokaal met schuin aopend plafond richting de daglichtopening en richting het noorden met 4 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noorden.opp. gevel zuid : 28 m²opp. gevel noord: 28 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 7,95 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²WWR zuid: 28%WWR noord: 23%
15˚
35˚
60˚
kijkrichting
2.7
m.
N
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i e st w e eO
figuur295:rendervanhetlokaal
figuur297:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur296:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur294:daglichtfactor
figuur293:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant3.1:lokaalmetschuinoplopendplafondrichtingdedaglichtopeningenophetnoordenenzuiden.4ramenophetzuideneneenbovenlichtophetnoordenenzuidenopp.gevelzuid:28m2
opp.gevelnoord:28m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:11,5m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:6,3m2
WWRzuid:41%WWRnoord22%
figuur298:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 147
15˚
35˚
60˚
zomer voorjaar/najaar winter
3,5
met
er [h
]
1 m
.1
m.
1 m
.1
m.
0,75
m.
0,75
m.
0,33
m.
0,33
m.
0,75
m.
1 m
.1,
2 m
.0,
8m.
0,5m
.
[b] 8
met
er
CWR
7 meter
[b] 7
met
er
kijkrichting
minder dan 2xh
Variant 4.5: Lokaal met schuin aopend wanden richting de daglichtopening met 4 ramen op het zuiden en een boven licht op het noorden.opp. gevel zuid : 28 m²opp. gevel noord: 21 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 7,95 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²WWR zuid: 28%WWR noord: 30%
1 m
.2,
5 m
.
N
15˚
35˚
60˚
zomer voorjaar/najaar winter
3,5
met
er [h
]
1 m
.1
m.
1 m
.1
m.
0,75
m.
0,75
m.
0,33
m.
0,33
m.
0,75
m.
1 m
.1,
2 m
.0,
8m.
0,5m
.
[b] 8
met
er
CWR
7 meter
[b] 7
met
er
kijkrichting
minder dan 2xh
Variant 4.5: Lokaal met schuin aopend wanden richting de daglichtopening met 4 ramen op het zuiden en een boven licht op het noorden.opp. gevel zuid : 28 m²opp. gevel noord: 21 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 7,95 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²WWR zuid: 28%WWR noord: 30%
1 m
.2,
5 m
.N
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i e st w e eO
figuur301:rendervanhetlokaal
figuur303:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur302:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur300:daglichtfactor
figuur299:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant4.4:lokaalmetschuinoplopendwandenrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuidenmeteenbovenlichtophetnoordenopp.gevelzuid:28m2
opp.gevelnoord:21m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:7,9m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:6,3m2
WWRzuid:28%WWRnoord30%
figuur304:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 148
Ond
erzo
ekss
tudi
es d
aglic
htop
enin
gen:
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
[b] 8
met
er
[b] 7
met
er
CWR
8 meter
minder dan 2xh
3 m
eter
α
kijkrichting
Variant 5.1: Lokaal met schuin aopend plafond en wanden richting de daglichtopening met 4 ramen op het zuiden (schaduwvorming op het werkvlak)opp. gevel: 32 m²opp. daglichtvoorziening: 7,95 m²WWR: 25%
4 m
eter
[h]
1 m
.1,
2 m
.0,
8m.
1m.
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
83 m
.0,
83m
.0,
75 m
.1
m.
15˚
35˚
60˚
N
Ond
erzo
ekss
tudi
es d
aglic
htop
enin
gen:
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
[b] 8
met
er
[b] 7
met
er
CWR
8 meter
minder dan 2xh
3 m
eter
α
kijkrichting
Variant 5.1: Lokaal met schuin aopend plafond en wanden richting de daglichtopening met 4 ramen op het zuiden (schaduwvorming op het werkvlak)opp. gevel: 32 m²opp. daglichtvoorziening: 7,95 m²WWR: 25%
4 m
eter
[h]
1 m
.1,
2 m
.0,
8m.
1m.
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
83 m
.0,
83m
.0,
75 m
.1
m.
15˚
35˚
60˚
N
Ond
erzo
ekss
tudi
es d
aglic
htop
enin
gen:
dagl
icht
van
uit é
én o
riën
tatie
[b] 8
met
er
[b] 7
met
er
CWR
8 meter
minder dan 2xh
3 m
eter
α
kijkrichting
Variant 5.1: Lokaal met schuin aopend plafond en wanden richting de daglichtopening met 4 ramen op het zuiden (schaduwvorming op het werkvlak)opp. gevel: 32 m²opp. daglichtvoorziening: 7,95 m²WWR: 25%
4 m
eter
[h]
1 m
.1,
2 m
.0,
8m.
1m.
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.0,
83 m
.0,
83m
.0,
75 m
.1
m.
15˚
35˚
60˚
N
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i e st w e eO
figuur307:rendervanhetlokaal
figuur309:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur308:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur306:daglichtfactor
figuur305:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant5.2:lokaalmetschuinoplopendplafondenwandenrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuidenmeteenbovenlichtophetnoordenenhetzuidenopp.gevelzuid:32m2
opp.gevelnoord:21m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:7,9m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:6,3m2
WWRzuid:25%WWRnoord30%
figuur310:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 149
Variant 6.5: Onderwijslokaal met een convex façade met afschuinende wanden richting de daglichtopening met 4 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noordenopp. noordgevel: 21 m²opp. zuidgevel: 38 m²opp. daglichtvoorziening noord: 5,3 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 9,5 m²WWR noord: 25% WWR zuid: 25% (schaduwvorming op het werkvlak)
15˚
35˚
60˚
zomer voorjaar/najaar winter
3,5
met
er
CWR
6 meter3 meter
6 m
eter
7 m
eter
kijkrichting
9 meter
N
1 m
.1,
2 m
.0,
8m.
0,5m
.
1 m
.2,
5 m
.
1m.
1m.
1m.
1m.
0,75m.
1,8m.
0,75
m.
0,75m
.
1,8m.
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i e st w e eO
figuur313:rendervanhetlokaal
figuur315:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur314:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur312:daglichtfactor
figuur311dimensievandedaglichtopeningen
Variant6.4:lokaalmetconvexefaçademetschuinoplopendewandenrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuidenmeteenbovenlichtophetnoorden.opp.gevelzuid:21m2
opp.gevelnoord:38m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:5,3m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:9,5m2
WWRzuid:25%WWRnoord25%
figuur316:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 150
N
7 meter
7 m
eter
kijkrichting
minder dan 2xh
15˚
35˚
60˚
zomer voorjaar/najaar winter
1 m
.0,
75 m
.1
m.
1 m
.2,
5 m
.
3,5
met
er [h
]
1 m
.1
m.
0,5
m.
2,2
m.
2,2
m.
0,75
m.
Variant 1.8: 2 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noordenopp. gevel: 24,5 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²opp. daglichtvoorziening oost: 1 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 4,65 m²opp. daglichtvoorziening west: 1m²WWR noord: 26%WWR oost: 4%WWR zuid: 19%WWR west: 4%
CWR
CWR
4 m
eter
[h]
1 m
.1,
2 m
.0,
8 m
.1,
0m.
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.
0,33
m.
0,33
m.
0,75
m.
1 m
.
0,5
m.
CWR
minder dan 2xh
3 m
eter
α
8 meter
[b] 7
met
er
kijkrichting
Variant 2.5: Lokaal met schuin aopend plafond richting de daglich-topening met 4 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noorden, oosten en westenopp. gevel noord: 21 m²opp. gevel oost: 28 m²opp. gevel zuid: 28 m²opp. gevel west: 28 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²opp. daglichtvoorziening oost: 1 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 7,95 m²opp. daglichtvoorziening west: 1 m²WWR noord: 30%WWR oost: 4%WWR zuid: 28%WWR west: 4%
2,5
m.
N
15˚
35˚
60˚
2 m.
4 m
eter
[h]
1 m
.1,
2 m
.0,
8 m
.1,
0m.
1 m
.1
m.
1 m
.0,
75 m
.0,
75 m
.
0,33
m.
0,33
m.
0,75
m.
1 m
.
0,5
m.
CWR
minder dan 2xh
3 m
eter
α
8 meter
[b] 7
met
er
kijkrichting
Variant 2.5: Lokaal met schuin aopend plafond richting de daglich-topening met 4 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noorden, oosten en westenopp. gevel noord: 21 m²opp. gevel oost: 28 m²opp. gevel zuid: 28 m²opp. gevel west: 28 m²opp. daglichtvoorziening noord: 6,3 m²opp. daglichtvoorziening oost: 1 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 7,95 m²opp. daglichtvoorziening west: 1 m²WWR noord: 30%WWR oost: 4%WWR zuid: 28%WWR west: 4%
2,5
m.
N
15˚
35˚
60˚
2 m.
figuur319:rendervanhetlokaal
figuur321:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur320:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur318:daglichtfactor
figuur317:degeometrievanhetlokaalmetpositieendimensievandedaglichtopeningen
Variant2.3:lokaalmetschuinaflopendeplafondrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuidenmeteenbovenlichtophetnoorden,oosten,zuidenenwesten.opp.gevelnoord:21m2
opp.geveloost:28m2
opp.gevelzuid:28m2
opp.gevelwest:28m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:6,3m2
opp.daglichtvoorzieningoost:1,5m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:7,9m2
opp.daglichtvoorzieningoost:1,5m2
WWRnoord30%WWRoost:4%WWRzuid28%WWRwest4%
figuur322:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t vanuit o r i ë n t a t i e smeerdereO
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 151
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t vanuit o r i ë n t a t i e smeerdereO
figuur325:rendervanhetlokaal
figuur327:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur326:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur324:daglichtfactor
figuur323:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant3.2:lokaalmetschuinoplopendplafondrichtingdedaglichtopeningenophetnoordenenzuiden,metvierramenophetzuidenenbovenlichtophetnoordenoosten,zuidenenwestenopp.gevelnoord:21m2
opp.geveloost:28m2
opp.gevelzuid:28m2
opp.gevelwest:21m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:6m2
opp.daglichtvoorzieningoost:1m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:8m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:1m2
WWRnoord:30%WWRoost:4%WWRzuid:28%WWRwest:4%
figuur328:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 152
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t vanuit o r i ë n t a t i e smeerdereO
figuur331:rendervanhetlokaal
figuur333:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur332:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur330:daglichtfactor
figuur329:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant4.5:lokaalmetschuinoplopendwandenrichtingdedaglichtopeningen,metvierramenophetzuidenenbovenlichtophetnoordenoosten,zuidenenwestenopp.gevelnoord:21m2
opp.geveloost:25m2
opp.gevelzuid:28m2
opp.gevelwest:25m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:6m2
opp.daglichtvoorzieningoost:1m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:8m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:1m2
WWRnoord:30%WWRoost:4%WWRzuid:28%WWRwest:4%
figuur334:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 153
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t vanuit o r i ë n t a t i e smeerdereO
figuur337:rendervanhetlokaal
figuur339:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur338:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur336:daglichtfactor
figuur335:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant5.3:lokaalmetschuinoplopendplafondrichtingdedaglichtopeningen,metvierramenophetzuidenenbovenlichtophetnoordenoosten,zuidenenwestenopp.gevelnoord:21m2
opp.geveloost:29m2
opp.gevelzuid:32m2
opp.gevelwest:29m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:6m2
opp.daglichtvoorzieningoost:1m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:8m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:1m2
WWRnoord:30%WWRoost:4%WWRzuid:28%WWRwest:4%
figuur340:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 154
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t vanuit o r i ë n t a t i e smeerdereO
Variant 6.7: Onderwijslokaal met een convex façade met afschuinende wanden richting de daglichtopening met 4 ramen op het zuiden en een bovenlicht op het noorden, oosten en westenopp. noordgevel: 21 m²opp. oostgevel: 1 m²opp. zuidgevel: 38 m²opp. westgevel: 1 m²opp. daglichtvoorziening noord: 5,3 m²opp. daglichtvoorziening oost: 21 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 9,5 m²opp. daglichtvoorziening west: 21 m²WWR noord: 25% WWR oost: 5% WWR zuid: 25% WWR oost: 5%(schaduwvorming op het werkvlak)
15˚
35˚
60˚
zomer voorjaar/najaar winter
3,5
met
er
CWR
6 meter3 meter
6 m
eter
7 m
eter
kijkrichting
9 meter
N
1 m
.1,
2 m
.0,
8m.
0,5m
.
1 m
.2,
5 m
.
1m.
1m.
1m.
1m.
0,75m.
1,8m.
0,75
m.
0,75m
.
1,8m.
2 m.
2 m.
figuur343:rendervanhetlokaal
figuur345:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur344:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur342:daglichtfactor
figuur341:degeometrievanhetlokaalmetpositieendimensievandedaglichtopeningen
Variant6.5:lokaalmetconvexefaçademetschuinoplopendewandenrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuidenmeteenbovenlichtophetnoorden,oosten,zuidenenwesten.opp.gevelnoord:21m2
opp.geveloost:21m2
opp.gevelzuid:28m2
opp.gevelwest:21m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:5,3m2
opp.daglichtvoorzieningoost:1m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:7,9m2
opp.daglichtvoorzieningoost:1m2
WWRnoord25%WWRoost:5%WWRzuid25%WWRwest5%
figuur346:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 155
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t vanuit o r i ë n t a t i e smeerdereO
Variant 7.5:Onderwijslokaal met een convex façade met afschuinende wanden richting de daglich-topening met 4 ramen en een bovenlicht op het zuiden en het noorden. opp. gevel noord: 18m²opp.gevel oost: 1m²opp. gevel zuid: 38 m²opp.gevel west: 1m²opp. daglichtvoorziening noord: 2,6 m²opp. daglichtvoorziening oost: 21m²opp. daglichtvoorziening zuid: 10,3 m²opp. daglichtvoorziening west: 21m²WWR noord: 14%WWR oost: 5%WWR zuid: 27% WWR west: 5%(schaduwvorming op het werkvlak)
3 m
eter
4 m
eter
CWR
6 meter3 meter
6 m
eter
7 m
eter
kijkrichting
9 meter
N
1 m
.1,
2 m
.0,
8m.
1m.
0,5
m.
2,5
m.
15˚
35˚
60˚
zomer voorjaar/najaar winter
1m.
1m.
1m.
1m.
0,75m.
1,8m.
0,75
m.
0,75m
.
1,8m.
2 m.
2 m.
figuur349:rendervanhetlokaal
figuur351:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur350:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur348:daglichtfactor
figuur347:degeometrievanhetlokaalmetpositieendimensievandedaglichtopeningen
Variant7.3:lokaalmetconvexefaçademetschuinoplopendewandenrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuidenmeteenbovenlichtophetnoorden,oosten,zuidenenwesten.opp.gevelnoord:18m2
opp.geveloost:21m2
opp.gevelzuid:38m2
opp.gevelwest:21m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:2,6m2
opp.daglichtvoorzieningoost:1,5m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:10,3m2
opp.daglichtvoorzieningoost:1,5m2
WWRnoord14%WWRoost:5%WWRzuid27%WWRwest5%
figuur352:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 156
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i e st w e eO
figuur355:rendervanhetlokaal
figuur357:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur356:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur354:daglichtfactor
figuur353:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant8.2:lokaalmetconvexefaçadeenschuinoplopendwandenenplafondrichtingdedaglichtopeningenmetvierramen,bovenlichtophetnoordenenzuideneneenshed-roofophetzuidenopp.gevelnoord:18m2
opp.gevelzuid:43m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:3m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:14m2
WWRnoord:14%WWRzuid:31%
figuur358:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 157
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t vanuit o r i ë n t a t i e smeerdereO
Variant 8.5: Onderwijslokaal met een convex façade met afschuinende wanden richting de daglich-topening met 4 ramen en 2 bovenlichten op het zuiden en 1 op het noorden. opp. gevel noord: 18 m²opp.gevel oost: 0,5 m²opp. gevel zuid: 43 m²opp.gevel west: 0,5 m²opp. daglichtvoorziening noord: 2,6 m²opp. daglichtvoorziening oost: 21 m²opp. daglichtvoorziening zuid: 13,5m²opp. daglichtvoorziening west: 21 m²WWR noord: 14% WWR oost: 2,5%WWR zuid: 31%WWR west: 2,5% (schaduwvorming op het werkvlak))
Ond
erzo
ekss
tudi
es d
aglic
htop
enin
gen:
dagl
icht
van
uit v
ier o
riën
tatie
s
4 m
eter
CWR
6 meter3 meter
6 m
eter
7 m
eter
kijkrichting
9 meter
N
1 m
.1,
2 m
.0,
8m.
1m.
3 m
eter
0,5
m.
2,5
m.
15˚
35˚
60˚
zomer voorjaar/najaar winter
15˚
35˚
60˚
zomer voorjaar/najaar winter
1m.
1m.
1m.
1m.
0,75m.
1,8m.
0,75
m.
0,75m
.
1,8m.
1,0 m.
1,0 m.
figuur361:rendervanhetlokaal
figuur363:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur362:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur360:daglichtfactor
figuur359:degeometrievanhetlokaalmetpositieendimensievandedaglichtopeningen
Variant8.3:lokaalmetconvexefaçademetschuinoplopendewandenrichtingdedaglichtopeningen.4ramenophetzuidenmeteenbovenlichtophetnoorden,oosten,zuidenenwesten.Ophetzuideniseenshed-roofgeplaatst.opp.gevelnoord:18m2
opp.geveloost:21m2
opp.gevelzuid:38m2
opp.gevelwest:21m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:2,6m2
opp.daglichtvoorzieningoost:1,5m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:13,3m2
opp.daglichtvoorzieningoost:1,5m2
WWRnoord14%WWRoost:2,5%WWRzuid31%WWRwest2,5%
figuur364:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 158
DEE
L IV
: E
valu
atie
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 159
Indithoofdstukwordtergekekennaarhetgeeneerderbeschrevenis.Ditwordtgetoetstaandeonderzoeksvraag,diewas:
Hoe kan daglicht in onderwijsruimten worden verbeterd ter behoeve van het visueel comfort?
Alseerstezullendeconclusiesvandeonderzoek-enpuntsgewijswordenbeschreven.tertweedezullendeconclusiesvanhetontwerpgedeeltewordenvermeld.Vervolgenswordenereenaantalaanbevelingenbesprokenbetreffendehetuiteindelijkeresultaatvanditonderzoek:dedaglichtstrategie.
Tenslottezaleringegaanwordenoppuntenvooreventueelvervolgonderzoek.
8.1 Conclusies onderzoekInhetveldonderzoekzijnvieronderwijsgebouwenuitgekozenenzevenonderwijsruimten onderzocht.Decriteriavoorditonderzoekwarendeaspectendiedevisuelekwaliteitenhetvisuelecomfortbepalen.
- door daglichtopeningen hoger in de gevel te plaatsen wordt het daglicht in het lokaal voorzien.
- lokalen met een schuin oplopend plafond richting de daglichtopeningen voorzien het lokaal beter en dieper van daglicht;
- daglicht vanuit meerdere oriëntaties doen het lokaal als helder ervaren;
- het heeft de voorkeur geen overbodig grote daglichtopeningen te gebruiken;
- door onderscheid te maken in daglicht openingen voor daglicht en daglicht openingen voor uitzicht wordt er bewust en strategisch omgegaan met daglicht;
- daglichtraamstroken zorgen voor een betere verdeling van daglicht in het lokaal;
- daglichtraamblokken zorgen voor plaatselijk daglicht in het lokaal;
8. Conclusies en aanbevelingen
- lokalen met een schuin aflopend plafond richting de daglichtopeningen geven minder mogelijkheid tot reflectie van daglicht in het lokaal;
- lokalen met daglichtopeningen in tegen overgestelde richtingen geven een betere uniformiteit in verlichtingssterkte dan daglichtopeningen die aaneengesloten zijn.
Deconclusiesuitditonderzoekvormendeelsdebasisvoordedaglichtstrategie.
8.2 Conclusie ontwerpIndedaglichtstrategiewerdendeconclusiesvanhetveld-endeliteratuurstudiesvermeld.Dezedaglichtstrategieisopgedeeldinvijfthema’s:- gebruikersfactoren- oriëntatie- positie- ruimtelijkegeometrie- materialenDezedaglichtstrategiegeeftinongeveertienpagina’sweerwelkestappenessentieelzijnbijhetontwerpenmetdaglichtinonderwijsruimten.
Uiteindelijkvormdededaglichtstrategiedebasis,dievoorde29verschillendeontwerpstudies(tabel42)zijngemaakt.Deontwerpstudieszijngecategoriseerdindriedelen:- Daglichtvanuitéénoriëntatie;- daglichtvanuittweeoriëntaties;- daglichtvanuitvieroriëntaties.Decriteriavoordeontwerpstudieswarenhetverkrijgenvan:eenvoldoendedaglichtfactor,eengoedeverdelingvandeverlichtingssterkteendejuistehoeveelheidluminantieindezomerenwinter.
Tabel43toonteenvergelijkingvandeonderzoeksstudies.Uitdezeontwerpstudiesiseentientalstudiestotbestegekozenenverwerktinparagraaf7.5.Debestestudiesvoordaglichtvanuitéénoriëntatiezijn:- onderzoeksstudie5.1- onderzoeksstudie8.1
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 160
Debestestudiesvoordaglichtvanuittweeoriëntatieszijn:- onderzoeksstudie2.2- onderzoeksstudie3.1- onderzoeksstudie4.4- onderzoeksstudie5.2- onderzoeksstudie6.4- onderzoeksstudie8.2
Debestestudiesvoordaglichtvanuitmeerdereoriëntatieszijn:- onderzoeksstudie2.3- onderzoeksstudie3.2- onderzoeksstudie5.3- onderzoeksstudie6.5- onderzoeksstudie7.3- onderzoeksstudie8.3
8.3 Aanbevelingen Indezeparagraafwordendeaanbevelingenbesprokenenwordeneraanbevelingenbetreffendeeeneventueelvervolgonderzoekgedaan.
aanbevelingenDeprobleemstellingvanditonderzoekheeftgeresulteerdineendaglichtstrategiemeteentientalontwerpstudieswaarindevisuele kwaliteitgoedis.Ditdientdearchitectenontwerperbewusttemakenvanhetgebruikvandaglichtinonderwijsruimten.Hetismetnamebelangrijkdaterbegrepenwordtwelkebasisregelstengrondslagliggenaandevisuelekwaliteitzodatergripisopdeconsequentiesvandaglichtineenonderwijslokaal.Erisbewustgekozenvoorrelatiefeenvoudigeontwerpparameters.Hierdoorwordtdearchitectminimaalbeperktinzijnontwerpvrijheid.
Hopelijkzettenonderzoekenals,architectenertoeaantotaaloplossingentebedenkenvoorallebouwkundigeontwerpenmetvisuelekwaliteit.Dedaglichtstrategiekaneenvoudigwordengebruiktenkanhetleidentoteensnelle verspreidingvankennisindearchitectuur.
vervolgonderzoekHetverbeterenvandevisuelekwaliteitinonderwijsruimtenkanbreedwordenopgevat.Erkanbijvoorbeeldookgekekenwordennaardeeffectenophetgebruikvanenergiedoorverminderingvankunstlicht.Tijdenshetdefiniërenvandeonderzoeksvraagisergekekennaardeeventueletijdsduurvanhetonderzoekinrelatiemetgroottevanhetonderzoek.Ineersteinstantiewaseendergelijkonderzoeksvraagmetdebeschrevenafbakeningreeëlvoordegegevenonderzoeksperiode.
Tijdenshetontwerpwerdduidelijkdatereenbelangrijkeparameteronbrak.Erwordtinhetonderzoekgesprokenoverhetstrevennaareenlaagratiotussendeoppervlaktevandedaglichtopeningendeoppervlaktevandegevel(WWR).Ditvoorhetoptimaliserenvandevisuelekwaliteitinrelatiemetdemogelijktemperatuuroverschrijdinginhetlokaal.NuisermetdeontwerpstudieseengoedevisuelekwaliteitbereiktaandehandvaneenlaagWWR.Dezestudieszijnietdoorberekendvooreeneventueletemperatuuroverschreiding.Wanneerer,bijvoorbeeldmetsimulatiestudies,eenaannamekanwordengedaanoverjuisteWWRendemogelijketemperatureninhetlokaalisereenvanuiteenbouwfysischeoogpunteengoederuimtegecreëerd.
8.4 EvaluatieMethetbovenstaandeonderzoekisergeprobeerdmiddelseenvoudigeveranderingenineenstandaardlokaaldeonderzoeksvraagtebeantwoorden.Deaanbevelingengeveneenbeeldvanhoedaglichthetbestegebruiktkanwordeninhetlokaal.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 161
9. LiteratuurlijstBronvermelding tekst
[1] Loveland,J. “Northwest Public Health” Spring/Summer2005
[2] Boersma,T.,Verstegen,T.“ Nederland naar school” NAIuitgevers,Rotterdam1996
[4] Broekhuizen,D.,“Openluchtscholen in Nederland”010Uitgevers,Rotterdam2006
[6] Aries,M.B.C.,“Human Lighting Demands” 2006
[7] Loveland,J. “Designing for Delight,3D/IResearch&Development.
[8] BoyceP.R“Human Factors in Lighting “ 2ndEdition,LightingResearchCentre,2003
[9] Kim,J.J.,WinemanJ.”Are windows and views really better?” TaubmencollegeofArchitectureandUrbanPlanning, UniversityofMichigan
[10] InnovativeDesign “Guide for Daylighting Schools” LightingResearchCentreRensselaerPolytechnicInstitute
[11] Veldhuizen,E.“Licht-zinnig onderwijs” afstudeerrapport Bouwtechnologie Technische Universiteit Delft 2006
[13] “Daglicht en scheidingsconstructies; tijdelijk dictaat voor ‘licht’ “bouwfysischontwerpen2,november2008,TU/e
[14] BoyceP.R., ‘Daylight & Architecture’ Autumn2006Issue4
[16] Velds.M.“Daglichtsystemen en visueel comfort” SBR,TUDelft2000
[17] NederlandseNormNEN-EN12464-1.‘ Licht en verlichting Werkverlichting- Deel 1 Werkplekken binnen’,maart2003
[18] Dubois,M.C.,“Impact of Shading Devices on Daylight Quality in Offices”LundUniversity,LundInstituteofTechnology, Lund2001.”
[19] MeletE.“Living Daylights 01: Daglicht in Architectuur”AeneasBoxtel2006
[20] Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf, Deel 3 Verlichting in Scholen
[21] Tregenza,P.Loe,D.“The Design of Lighting”E&FNSpon,UK,1998.
[25] vanderLinden,A.C.“Bouwfysica” ThiemeMeulenhoffUtrechtZutphen2000
[26] Bouwfysischtabellarium,TU,Delft
[27] A.E.vandenBremer:Technische Leidraad Scholenbouw,VNG Uitgeverij,DenHaag2005
[28] HeschongMahoneGroup:Daylighting in Schools,FairOaks1999
[29] TNO-GezondeGebouwenenInstallaties(E.H.deGroot,L.Zonneveldt,J.S.C.vanPutten): Monitoring renovatie verlichting in school, Delft2002
[30] NederlandseNormNEN-EN3087-1997.‘ Ergonomie - Visuele ergonomie in relatie tot verlichting - Principes en toepassingen’,september1997
Bronvermelding data
[31] www.Satel-Light.com.DeEuropesedatabankvoordaglichtenzonneradiatie.
Bronvermelding figuren
[3] Figuur5,7en8 BeeldbankStadsarchiefAmsterdam[5] Figuur9 ArchitectuurstudioHertzberger,http://www.hertzberger.nl[12] Figuur10 http://www.eduspace.esa.int/subtopic/default.asp?document=295&language=nl[15] Figuur12 http://www.eduvip.nl/cms/faceted_search/results/-/-/extract/relevance/ taxonomy:71,36?page=6[22] Figuur25 http://www.technoteam.de[23] Figuur29 http://www.de-bolderik.nl/[24] Figuur31,163 http://www.noventa.nl/pages/pagina.aspx?pid=70bec7f1-880d-4eab-bd4c-cb06c 25ca9f4
De resterende figuren zijn gemaakt door auteur van deze scriptie.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 162
BIJLAGE I: Openluchtschool voor het Gezonde Kind
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak (winter)Resultatenvoorhetonderwijsruimten2.03en2.04aandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur65en58,pagina51en52.
Verlichtingssterkte op het verticale vlak (winter)Resultatenvoorhetonderwijsruimten2.03en2.04aandehandvanmeetverrichtingen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur67en69,pagina51en52.
tabel 44: meetresultaten voor de horizontale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal 2.03 en 2.04
tabel 45: meetresultaten voor de verticale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal 2.03 en 2.04
meetpunt verlichtingssterkte lokaal 2.04 verlichtingssterkte lokaal 2.03
zonder kunstlicht (lux) met kunstlicht (lux) zonder kunstlicht lux) met kunstlicht (lux)
1a 722 795 585 665
1b 883 990 620 713
1c 905 975 1027 1196
1d 1120 1357 1137 1282
2a 390 515 370 615
2b 623 870 515 867
2c 480 757 677 1022
2d 722 980 606 807
3a 850 960 211 458
3b 341 590 315 695
3c 220 441 630 941
3d 213 398 810 626
4a 722 795 341 628
4b 497 322 555 700
4c 150 290 606 807
4d - - 1360 1518
verlichtingssterkte lokaal 2.04 verlichtingssterkte lokaal 2.03
meetpunt verlichtingssterkte (lux) meetpunt verlichtingssterkte (lux)
noord-west oriëntatie zuid-oost oriëntatie
1d 1830 2a 299
2d 1490 1a 712
noord-oost oriëntatie zuid-west oriëntatie
1d 1600 1a 1964
1c 1930 1b 1740
1b 1810 1c 1845
1a 1960 1d 1722
zuid-oost oriëntatie noord-west oriëntatie
1a 2230 1d 1720
1b 2350 2d 1517
1c 2510 3d 1610
1d 2517 4d 1420
zuid-west oriëntatie noord-oost oriëntatie
4a 940 4d 1430
4b 370 4c 1310
centraal op het bord centraal op het bord
345 380
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 163
Uniformiteit van de verlichtingssterkteResultatenzonderkunstlichtvoorhetonderwijsruimten2.04aandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur65pagina51.
tabel 46: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte voor het lokaal 2.04
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal 2.04
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
1b
883
1c 905 1.02
2c 480 0.54
2b 623 0.70
2a 390 0.44
1a 722 0.81
2b
623
1b 883 1.41
1c 905 1.45
2c 480 0.77
3c 220 0.35
3b 341 0.54
3a 850 1.36
2a 390 0.62
1a 722 1.15
3b
341
2c 480 1.40
2d 722 2.11
4c 150 0.43
4b 497 1.45
4a 722 2.11
3a 850 2.49
2a 390 1.14
2b 722 2.11
4b
213
3c 220 1.03
3b 341 1.60
3a 850 3.67
4a 722 3.12
4c 150 0.70
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal 2.04
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
2d
722
1d 1120 1.55
1c 905 1.25
2c 480 0.66
3c 220 0.30
3d 213 0.29
2c
480
1c 905 1.88
1d 1120 2.33
2d 722 1.50
3d 213 0.47
3c 220 0.45
3b 213 0.44
2b 623 1.29
1b 883 1.83
2b
623
1c 905 1.45
2c 480 0.77
3c 220 0.35
3b 341 0.54
3a 850 1.36
2a 390 0.62
1a 722 1.15
1b 883 1.41
2a
390
1a 722 1.85
1b 883 2.26
2b 623 1.59
3b 341 0.84
3a 850 2.17
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 164
Resultatenzonderkunstlichtvoorhetonderwijsruimten2.03aandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur68,pagina52.
tabel 47: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte voor het lokaal 2.03
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal 2.03
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
1c
1027
1d 1137 0.90
2d 606 0.59
2c 677 0.65
2b 515 0.50
1b 620 0.60
2c
677
1c 1027 1.51
1d 1137 1.67
2d 606 0.89
3d 810 1.19
3c 630 0.93
3b 315 0.46
2b 515 0.76
1b 1137 1.67
3c
630
2c 677 1.07
2d 606 0.91
3d 810 1.28
4d 1360 2.15
4c 606 0.96
4b 555 0.88
3b 810 1.28
2b 606 0.96
4c
606
3c 630 1.03
3d 810 1.33
4d 1360 2.24
4b 555 0.91
3b 315 0.51
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal 2.03
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
2d
606
1d 1137 1.87
1c 1027 1.69
2c 677 1.11
3c 630 1.03
3d 810 1.33
2c
677
1c 1027 1.51
1d 1137 1.67
2d 606 0.89
3d 810 1.19
3c 630 0.93
3b 315 0.46
2b 515 0.76
1b 620 0.91
2b
515
1c 1027 1.99
2c 677 1.31
3c 630 1.22
3b 315 0.61
3a 211 0.40
2a 370 0.71
1a 585 1.13
1b 620 1.20
2a
370
1a 585 1.58
1b 620 1.76
2b 515 1.39
3b 315 0.85
3a 211 0.56
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 165
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal 2.03
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
1c
1027
1d 1137 0.90
2d 606 0.59
2c 677 0.65
2b 515 0.50
1b 620 0.60
2c
677
1c 1027 1.51
1d 1137 1.67
2d 606 0.89
3d 810 1.19
3c 630 0.93
3b 315 0.46
2b 515 0.76
1b 1137 1.67
3c
630
2c 677 1.07
2d 606 0.91
3d 810 1.28
4d 1360 2.15
4c 606 0.96
4b 555 0.88
3b 810 1.28
2b 606 0.96
4c
606
3c 630 1.03
3d 810 1.33
4d 1360 2.24
4b 555 0.91
3b 315 0.51
De gemiddelde daglichtfactorResultatenzonderkunstlichtvoorhetonderwijsruimten2.03en2.04aandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur93en94,pagina160.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule1en2pagina32.
daglichtfactor per rij, lokaal 2.04
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
factor per punt (%)
factor per rij(%)
rij 1
1a 722 12.2
15.31b 883 14.9
1c 905 15.3
1d 1120 18.9
rij 1
1a 722 12.2
11.32a 390 6.6
3a 850 14.4
4a 722 12.2
rij 24b 497 8.4
8.23b 341 5.7
2b 623 10.5
rij 22b 623 10.5
10.22c 480 8.1
2d 722 12.2
rij 3
3d 213 3.6
3.23c 220 3.7
3c 220 3.7
4c 150 2.5
E;vrijeveldbuiten5900 lux
daglichtfactor per rij, lokaal 2.03
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
factor per punt (%)
factor per rij(%)
rij 1
1a 585 9.9
14.31b 620 10.5
1c 1027 17.4
1d 1137 19.2
rij 1
1d 1137 19.2
15.82d 606 10.2
3d 626 10.6
4d 1360 23.0
rij 22a 370 6.2
8.82b 515 8.7
2c 677 11.4
rij 22c 677 11.4
10.73c 630 10.6
4c 606 10.2
rij 3
3a 211 3.5
5.83b 315 5.3
3b 315 5.3
4b 555 9.4
E;vrijeveldbuiten5900 lux
tabel 48: meetresultaten voor de (gemiddelde) daglichtfactor voor het lokaal 2.04
tabel 49: meetresultaten voor de (gemiddelde) daglichtfactor voor het lokaal 2.03
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 166
De gemiddelde horizontale verlichtingssterkte in de zomer (juni) tussen 12:00 en 14:00 uur.Resultatenzonderkunstlichtvoordeonderwijsruimten2.03en2.04aandehandvanberekeningen.
lokaal 2.04 lokaal 2.03
meetpunten DF (%) E;hor. (lux) meetpunten DF (%) E;hor. (lux)
winter zomer winter zomer
1a 12.2 6368 1a 9.9 5167
1b 14.9 7777 1b 10.5 5481
1c 15.3 7986 1c 17.4 9082
1d 18.9 9865 1d 19.2 10022
2a 6.6 3445 2a 6.2 3236
2b 10.5 5481 2b 8.7 4541
2c 8.1 4228 2c 11.4 5950
2d 12.2 6368 2d 10.2 5324
3a 14.4 7516 3a 3.5 1827
3b 5.7 2975 3b 5.3 2766
3c 3.7 1930 3c 10.6 5533
3d 3.6 1890 3d 10.6 5533
4a 12.2 6368 4a 0 0
4b 8.4 4385 4b 9.4 4906
4c 2.5 1305 4c 10.2 5324
4d 0 0 4d 23 12006
DFgem. 9.9 % DFgem. 11.1 %
E;hor.gem. 5192 lux E;hor.gem. 5780 lux
E;vrijeveldbuiten 52200 lux
Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezenfiguur65en58,pagina51en52.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule2pagina32.
VoorditlokaalzijngeenberekeningengemaaktvoordewinteraandehandvandatavanSatel-light.DitomdatdehorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijeveldvoordemetingenlagerwasdanvolgensdedatavanSatel-lightenhierdoordehorizontaleverlichtingssterktealleenwordtverhoogd.
tabel 50: resultaten voor de horizontale verlichtingssterkte in de zomer aan de hand van data van Satel-light [31]
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 167
BIJLAGE II: Openbare basisschool de Bolderik
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak (winter)Resultatenvoordeonderwijsruimten1.04en1.05aandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur113en114,pagina73.
Verlichtingssterkte op het verticale vlak (winter)Resultatenvoordeonderwijsruimten1.04en1.05,aandehandvansimulaties.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.
meetpunt verlichtingssterkte lokaal 1.04 verlichtingssterkte lokaal 1.05
zonder kunstlicht (lux) met kunstlicht (lux) zonder kunstlicht (lux) met kunstlicht (lux)
1a 267 348 72 157
1b 625 740 65 184
1c 640 705 76 166
1d 328 430 72 182
2a 232 407 24 227
2b 280 534 28 259
2c 290 540 30 245
2d 245 485 30 230
3a 393 520 15 215
3b 300 650 27 277
3c 275 648 46 280
3d 400 537 33 278
4a 290 344 27 205
4b 205 469 40 247
4c 183 443 92 248
4d 318 385 65 285
verlichtingssterkte lokaal 1.04 verlichtingssterkte lokaal 1.05
meetpunt verlichtingssterkte (lux) meetpunt verlichtingssterkte (lux)
zuid-oost oriëntatie
1a 207 1a 30
1b 324 1b 35
1c 354 1c 32
1d 345 1d 29
centraal op het bord centraal op het bord
177 31
tabel 51: meetresultaten voor de verticale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal 1.04 en 1.05
tabel 52: meetresultaten voor de verticale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokalen 1.04 en 1.05.
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 168
Uniformiteit van de verlichtingssterkteResultatenzonderkunstlichtvoorhetonderwijslokaal1.04aandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur113,pagina73.
tabel 53: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte voor het lokaal 1.04
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal 1.04
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
2a
232
1a 267 1.1
1b 625 2.7
2b 280 1.20
3b 400 1.7
3a 393 1.7
2b
280
2a 232 0.8
1a 267 0.9
1b 625 2.3
1c 640 2.3
2c 290 1.0
3c 275 1.0
3b 300 1.0
3a 393 1.4
2c
290
2b 280 1.0
1b 625 2.1
1c 640 2.2
1d 328 1.1
2d 245 0.8
3d 400 1.4
3c 275 0.9
3b 300 1.0
2d
245
3d 400 1.6
3c 275 1.1
2c 290 1.2
1c 640 2.6
1d 328 1.3
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal 1.04
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
1c
640
1d 328 0.5
2d 245 0.4
2c 290 2.20
2b 280 0.4
1b 625 1.0
2c
290
1c 640 2.2
1d 328 1.1
2d 245 0.8
3d 400 1.4
3c 275 0.9
3b 300 1.0
2b 280 1.0
1b 625 2.1
3c
275
2c 290 1.0
2d 245 0.9
3d 400 1.4
4d 318 1.1
4c 183 0.7
4b 318 1.1
3b 400 1.4
2b 245 0.9
4c
183
4d 318 1.7
3d 400 2.2
3c 275 1.50
3b 300 1.6
4b 318 1.7
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 169
Resultatenzonderkunstlichtvoorhetonderwijslokaal1.05aandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur114,pagina73.
tabel 54: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte voor het lokaal 1.05.
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal 1.05
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
2a
24
1a 72 3.0
1b 65 2.70
2b 28 1.16
3b 27 1.12
3a 15 0.62
2b
28
2a 24 0.85
1a 72 2.57
1b 65 2.32
1c 76 2.71
2c 30 1.07
3c 46 1.64
3b 27 0.96
3a 15 0.53
2c
30
2b 28 0.93
1b 65 2.53
1c 76 2.53
1d 72 2.4
2d 30 1.0
3d 33 1.1
3c 46 1.53
3b 27 0.9
2d
30
3d 33 1.1
3c 46 1.53
2c 30 1.0
1c 76 2.53
1d 72 2.4
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal 1.05
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
1c
76
1d 72 0.94
2d 30 0.39
2c 30 0.39
2b 28 0.36
1b 65 0.85
2c
30
1c 76 2.53
1d 72 2.4
2d 30 1.0
3d 33 1.1
3c 46 1.53
3b 27 0.9
2b 30 1.0
1b 65 2.16
3c
46
2c 30 0.65
2d 30 0.65
3d 33 0.71
4d 65 1.41
4c 92 2.0
4b 40 0.86
3b 27 0.58
2b 28 0.60
4c
92
4d 65 1.41
3d 33 0.35
3c 46 0.5
3b 27 0.29
4b 65 0.70
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 170
De gemiddelde daglichtfactorResultatenzonderkunstlichtvoordeonderwijsruimten1.04en1.05aandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur128en129,pagina79.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule1en2pagina32.
daglichtfactor per rij, lokaal 1.04
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
factor per punt (%)
factor per rij (%)
rij 1
1a 267 5.7
9.91b 625 13.5
1c 640 13.6
1d 328 7.0
rij 2
2a 323 6.9
6.02b 280 5.9
2c 290 6.1
2d 245 5.2
rij 3
3a 393 8.37.2
3b 300 6.4
3c 275 5.8
3d 400 8.5
rij 4
4a 290 6.1
5.24b 205 4.3
4c 183 3.9
4d 318 6.7
E;vrijeveldbuiten4681 lux
daglichtfactor per rij, lokaal 1.05
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
factor per punt (%)
factor per rij (%)
rij 1
1a 72 2.4
2.31b 65 2.2
1c 76 2.5
1d 72 2.4
rij 2
2a 24 0.8
1.02b 28 0.9
2c 30 1.0
2d 30 1.0
rij 3
3a 15 0.54.0
3b 27 0.9
3c 46 1.5
3d 33 1.1
rij 4
4a 27 0.9
1.84b 40 1.3
4c 92 3.1
4d 65 2.2
E;vrijeveldbuiten2933 lux
tabel 55: meetresultaten voor de (gemiddelde) daglichtfactor voor het lokaal 1.04
tabel 56: meetresultaten voor de (gemiddelde) daglichtfactor voor het lokaal 1.05
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 171
De gemiddelde horizontale verlichtingssterkte in de zomer (juni) tussen 12:00 en 14:00Resultatenvoordeonderwijsruimten1.04en1.05zonderkunstlichtaandehandvanberekeningen.
lokaal 1.04 lokaal 1.05
meetpunten DF (%) E;hor. (lux) meetpunten DF (%) E;hor. (lux)
winter zomer winter zomer
1a 5.7 2895 1a 2.4 1219
1b 13.5 6858 1b 2.2 1117
1c 13.7 6908 1c 2.5 1270
1d 7 3556 1d 2.4 1219
2a 6.9 3505 2a 0.8 406
2b 5.9 2997 2b 0.9 457
2c 6.1 3098 2c 1 508
2d 5.2 2641 2d 1 508
3a 8.3 4216 3a 0.5 254
3b 6.4 3251 3b 0.9 457
3c 5.8 2946 3c 1.5 762
3d 8.5 4318 3d 1.1 558
4a 6.1 3098 4a 0.9 457
4b 1.3 2184 4b 1.3 660
4c 3.9 1981 4c 3.1 1574
4d 6.7 3403 4d 2.2 1117
DFgem. 7.1 % DFgem. 1.5 %
E;hor.gem. 3857 lux E;hor.gem. 836 lux
E;vrijeveldbuiten 50800 lux
Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur113en114,pagina73.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule2pagina32.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.
tabel 57: resultaten voor de horizontale verlichtingssterkte in de zomer aan de hand van data van Satel-light [31]
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 172
De gemiddelde horizontale verlichtingssterkte in de winter (december) tussen 12:00 en 14:00Resultatenvoordeonderwijsruimten1.05zonderkunstlichtaandehandvandegemiddeldehorizontaleverlichtingssterkteophetvrijevlakbuiten(9900lux)volgensSatel-light[31].
lokaal 1.05
meetpunten DF (%) E;hor. (lux)
winter winter
1a 2.4 238
1b 2.2 218
1c 2.5 248
1d 2.4 238
2a 0.8 80
2b 0.9 90
2c 1 99
2d 1 99
3a 0.5 50
3b 0.9 90
3c 1.5 148
3d 1.1 109
4a 0.9 90
4b 1.3 129
4c 3.1 307
4d 2.2 218
DFgem. 1.5 %
E;hor.gem. 163 lux
E;vrijeveldbuiten 9900 lux
Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur113,pagina73.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule2pagina32.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.
Voorhetlokaal1.04zijngeenberekeningengemaaktvoordewinteraandehandvandatavanSatel-light.DitomdatdehorizontaleverlichtingssterkteinhetvrijeveldvoordemetingenlagerwasdanvolgensdedatavanSatel-lightenhierdoordehorizontaleverlichtingssterktealleenwordtverhoogd.
tabel 58: resultaten voor de horizontale verlichtingssterkte in de winter aan de hand van data van Satel-light [31]
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 173
BIJLAGE III: Vensterschool Oosterpark
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak (winter)Resultatenaandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur153,pagina93.
Verlichtingssterkte op het verticale vlak (winter)Resultatenaandehandvanmeetverrichtingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur154,pagina93.
meetpunt verlichtingssterkte lokaal
zonder kunstlicht (lux) met kunstlicht (lux)
1a 12.8 230
1b 242 415
1c 34.7 333
1d 18.8 330
2a 24.5 360
2b 62.2 635
2c 46.0 540
2d 151 722
3a 34.0 360
3b 35.0 490
3c 36.0 454
3d 115 520
4a 55.0 215
4b 15.8 160
4c 21.0 164
4d 12.6 258
verlichtingssterkte lokaal noord
meetpunt verlichtingssterkte (lux)
verdiepingshoograam zuid
1 750
2 805
verdiepingshoograam oost
3 695
4 630
raam op noord (speellokaal)
5 56
centraal op het bord 205
tabel 59: meetresultaten voor de verticale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal
tabel 60: meetresultaten voor de verticale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 174
Uniformiteit van de verlichtingssterkteResultatenzonderkunstlichtaandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur153,pagina93.
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
3a
34
4a 55 1.6
4b 15.8 0.4
3b 35 1.0
2b 62.2 1.8
2a 24.5 0.7
3b
35
4a 55 1.5
4b 15.8 0.4
4c 21 0.6
3c 36 1.0
2c 46 1.3
2b 62.2 1.8
2a 24.5 0.7
3a 34 0.9
3c
36
4b 15.8 0.4
4c 21 0.5
4d 12.6 0.3
3d 115 3.2
2d 151 4.2
2c 46 1.3
2b 62.2 1.7
3b 35 0.9
3d
115
4d 12.6 0.1
4c 21 0.1
3c 36 0.3
2c 46 0.4
2d 151 1.3
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
4b
15.8
4a 55 3.5
3a 34 2.1
3b 35 2.2
3c 36 2.2
4c 21 1.3
3b
35
4a 55 1.5
4b 15.8 0.4
4c 21 0.6
3c 36 1.0
2c 46 1.3
2b 62.2 1.7
2a 24.5 0.7
3a 34 0.9
2b
63
3b 35 0.6
3a 34 0.5
2a 24.5 0.4
1a 12.8 0.2
1b 242 3.9
1c 34.7 0.6
2c 46 0.7
3c 36 0.6
1b
242
1a 12.8 0.0
2a 24.5 0.1
2b 62.2 0.3
2c 46 0.2
1c 34.7 0.1
tabel 61: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte voor het lokaal
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 175
De gemiddelde daglichtfactorResultatenzonderkunstlichtaandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur166,pagina98.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule1en2pagina32.
daglichtfactor per rij
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
factor per punt (%)
factor per rij (%)
rij 1
1a 12.8 0.3
1.81b 242 5.7
1c 34.7 0.8
1d 18.8 0.4
rij 1
1d 18.8 0.4
1.62d 151 3.6
3d 115 2.7
4d 12.6 0.3
rij 22a 24.5 0.6
1.02b 62 1.5
2c 46.0 1.0
rij 22c 46.0 1.0
0.73c 36 0.4
4c 21 0.8
rij 3
3a 34 0.8
0.83b 35 0.8
4b 15.8 0.4
4a 55 1.3
E;vrijeveldbuiten4200 lux
tabel 62: meetresultaten voor de (gemiddelde) daglichtfactor voor het lokaal
De gemiddelde horizontale verlichtings-sterkte in de zomer (juni) tussen 12:00-14:00.Resultatenvoordeonderwijsruimtezonderkunstlichtaandehandvanberekeningen.
lokaal
meetpunten DF (%) E;hor. (lux)
winter zomer
1a 0.3 139
1b 5.7 2644
1c 0.8 371
1d 0.4 185
2a 0.6 278
2b 1.5 696
2c 1 464
2d 3.6 1670
3a 0.8 371
3b 0.8 371
3c 0.4 185
3d 2.7 1252
4a 1.3 603
4b 0.4 185
4c 0.8 371
4d 0.3 139
DFgem. 1.3 %
E;hor.gem. 662 lux
E;vrijeveldbuiten 46400 lux
Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur153,pagina93.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule2pagina32.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.
tabel 63: resultaten voor de horizontale verlichtingssterkte in de zomer aan de hand van data van Satel-light [31]
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 176
De gemiddelde horizontale verlichtingssterkte in de winter (december) tussen 12:00 en 14:00Resultatenvoordeonderwijsruimtezonderkunstlicht,aandehandvandegemiddeldehorizontaleverlichtingssterkteophetvrijevlakbuiten(9300lux)volgensSatel-light[31].
lokaal
meetpunten DF (%) E;hor. (lux)
winter winter
1a 0.3 28
1b 5.7 530
1c 0.8 75
1d 0.4 38
2a 0.6 56
2b 1.5 140
2c 1 39
2d 3.6 335
3a 0.8 75
3b 0.8 75
3c 0.4 37
3d 2.7 251
4a 1.3 121
4b 0.4 37
4c 0.8 74
4d 0.3 28
DFgem. 1.3 %
E;hor.gem. 133 lux
E;vrijeveldbuiten 9300 lux
Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur153,pagina93.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule2pagina32.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.
tabel 64: resultaten voor de horizontale verlichtingssterkte in de winter aan de hand van data van Satel-light [31]
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 177
BIJLAGE IV: PCBS de Claercamp
Verlichtingssterkte op het horizontale vlak (winter)Resultatenzonderkunstlichtvoordeonderwijsruimten1.11en1.07aandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur185en189,pagina108en109.
Verlichtingssterkte op het verticale vlak (winter)Resultatenvoordeonderwijsruimten1.11en1.07,aandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur188en192,pagina108en109.
tabel 65: meetresultaten voor de horizontale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokaal 1.11 en 1.07
meetpunt verlichtingssterkte lokaal 1.11 verlichtingssterkte lokaal 1.07
zonder kunstlicht (lux) met kunstlicht (lux) zonder kunstlicht (lux) met kunstlicht (lux)
1a 1285 1460 1950 2145
1b 1137 1449 2002 2194
1c 2252 2250 2892 2950
1d 1725 1915 2670 2903
2a 1574 2026 480 780
2b 1294 1832 957 1279
2c 1095 1632 753 125
2d 897 1355 738 1020
3a 1830 2775 393 608
3b 676 1185 473 927
3c 441 940 484 905
3d 338 775 379 673
4a 1844 2044 300 503
4b 618 864 440 815
4c 341 647 442 788
4d 261 485 313 443
verlichtingssterkte lokaal 1.11
meetpunt verlichtingssterkte (lux)
raam op de oostzijde
1 4310
2 4340
3 4300
4 4360
raam op de zuidzijde
5 4900
6 4650
7 4830
8 4600
9 4690
10 4220
centraal op het bord 570
verlichtingssterkte lokaal 1.07
meetpunt verlichtingssterkte (lux)
raam op de zuidzijde
1 5180
2 5820
3 5890
4 5820
5 5610
6 5670
raam op de ganzijde (noord)
7 1435
8 1450
9 1299
9 1180
10 1122
centraal op het bord 590
tabel 66: meetresultaten voor de verticale verlichtingssterkte op het horizontale vlak voor het lokalen 1.11 en 10.7
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 178
Uniformiteit van de verlichtingssterkteResultatenzonderkunstlichtvoorhetonderwijslokaal1.11aandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur185,pagina108.
tabel 67: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte voor het lokaal 1.11
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal 1.11
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
3a
1830
4a 1844 1.0
4b 618 0.3
3b 676 0.4
2b 1294 0.7
2a 1574 0.9
3b
676
4a 1844 2.7
4b 618 0.9
4c 341 0.5
3c 441 0.6
2c 1095 1.6
2b 1294 1.9
2a 1574 2.3
3a 1830 2.7
3c
441
4b 618 1.4
4c 341 0.8
4d 261 0.6
3d 338 0.8
2d 897 2.0
2c 1095 2.5
2b 1294 2.9
3b 676 1.5
3d
338
4d 261 0.8
4c 341 1.0
3c 441 1.3
2c 1095 3.2
2d 897 2.6
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal 1.11
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
4b
261
4a 300 1.1
3a 393 1.5
3b 473 1.8
3c 484 1.8
4c 442 1.7
3b
676
4a 300 0.4
4b 440 0.6
4c 442 0.6
3c 484 0.7
2c 753 1.1
2b 957 1.4
2a 480 0.7
3a 393 0.6
2b
1294
3b 473 0.4
3a 393 0.3
2a 480 0.4
1a 1950 1.5
1b 2002 1.6
1c 2892 2.2
2c 753 0.6
3c 484 0.4
1b
1137
1a 1950 1.7
2a 480 0.4
2b 738 0.6
2c 753 0.7
1c 2892 2.5
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 179
Resultatenzonderkunstlichtvoorhetonderwijslokaal1.07aandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.
Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur189,pagina109.
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal 1.07
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
3a
393
4a 300 1.0
4b 440 1.1
3b 473 1.2
2b 957 2.4
2a 480 1.2
3b
473
4a 300 0.6
4b 440 0.9
4c 442 0.9
3c 484 1.0
2c 753 1.6
2b 957 2.0
2a 480 1.0
3a 393 0.8
3c
484
4b 440 0.9
4c 442 0.9
4d 313 0.6
3d 379 0.8
2d 738 1.5
2c 753 1.5
2b 957 2.0
3b 473 1.0
3d
379
4d 313 0.8
4c 442 1.2
3c 484 1.3
2c 753 2.0
2d 738 1.9
uniformiteit van de verlichtingssterkte lokaal 1.07
verlichtingssterkte in de meetpunten (lux)
verhouding
4b
440
4c 442 1.0
3c 484 1.1
3b 473 1.0
3a 393 0.9
4a 300 0.7
3b
473
3a 393 0.8
4a 300 0.6
4b 440 0.9
4c 442 0.9
3c 484 1.0
2c 753 1.6
2b 957 2.0
2a 480 1.0
2b
957
2a 480 0.5
1a 1950 2.0
1b 2002 2.0
1c 2892 3.0
2c 753 0.8
3c 484 0.5
3b 473 0.5
3a 393 0.4
1b
2002
1a 1950 1.0
2a 480 0.2
2b 957 0.5
2c 753 0.4
1c 2892 1.4
tabel 68: meetresultaten voor uniformiteit in verlichtingssterkte voor het lokaal 1.07
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 180
De gemiddelde daglichtfactorResultatenzonderkunstlichtvoordeonderwijsruimten1.11en1.07aandehandvanveldmetingen.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.
Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur214en215,pagina117Deberekeningisgedaanaandehandvanformule1en2pagina32.
daglichtfactor per rij, lokaal 1.11
verlichtingssterkte in de meetpunten
factor per punt (%)
factor per rij(%)
rij 1oost
1d 1725 13.4
11.61c 2252 17.5
1b 1137 8.8
1s 1285 10.5
rij 1zuid
1a 1285 10.5
12.92a 1584 12.4
3a 1830 14.4
4a 1844 14.4
rij 2zuid
4b 618 4.86.7
3b 676 5.2
2b 1294 10.2
rij 2oost
2d 897 7.18.6
2c 1095 8.7
2b 1294 10.2
rij 3
4c 341 2.7
2.83c 441 3.5
3d 338 2.6
3c 441 3.5
4d 261 2.0
E;vrijeveldbuiten12800 lux
tabel 69: meetresultaten voor de (gemiddelde) daglichtfactor voor het lokaal 1.11
tabel 70: meetresultaten voor de (gemiddelde) daglichtfactor voor het lokaal 1.07
daglichtfactor per rij, lokaal 1.07
verlichtingssterkte in de meetpunten
factor per punt (%)
factor per rij (%)
rij 1
1a 1950 15.2
18.51b 2002 15.6
1c 2892 22.6
1d 2670 20.8
rij 2
2a 480 3.7
5.72b 957 7.5
2c 753 5.8
2d 738 5.7
rij 3
3a 393 3.03.3
3b 473 3.6
3c 484 3.7
3d 379 2.9
rij 4
4a 300 2.3
2.84b 440 3.4
4c 442 3.4
4d 313 2.4
E;vrijeveldbuiten12800 lux
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 181
De gemiddelde horizontale verlichtingssterkte in de zomer (juni) tussen 12:00 en 14:00Resultatenvoordeonderwijsruimten1.07en1.11zonderkunstlichtaandehandvanberekeningen.
lokaal 1.07 lokaal 1.11
meetpunten DF (%) E;hor. (lux) meetpunten DF (%) E;hor. (%)
winter zomer winter zomer
1a 10.5 5523 1a 15.2 7995
1b 8.8 4628 1b 15.6 8205
1c 17.5 9205 1c 22.6 11887
1d 13.4 7048 1d 20.6 10835
2a 12.4 6522 2a 3.7 1946
2b 10.2 5365 2b 7.5 3945
2c 8.0 4577 2c 5.8 3050
2d 7.1 3724 2d 5.7 2998
3a 14.1 7416 3a 3 1578
3b 5.2 2735 3b 3.6 1893
3c 3.5 1841 3c 3.7 1946
3d 2.6 1376 3d 2.9 1525
4a 14.4 7574 4a 2.3 1209
4b 4.8 2524 4b 3.4 1788
4c 2.7 1420 4c 3.4 1788
4d 2 1052 4d 2.4 1262
DFgem. 8.6 % DFgem. 7.6 %
E;hor.gem. 4835 lux E;hor.gem. 4257 lux
E;vrijeveldbuiten 46400 lux
Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur185en189,pagina108en109.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule2pagina32.
tabel 71: resultaten voor de horizontale verlichtingssterkte in de zomer aan de hand van data van Satel-light [31]
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 182
De gemiddelde horizontale verlichtingssterkte in de winter (december) tussen 12:00 en 14:00Resultatenvoordeonderwijsruimten1.11en1.07zonderkunstlicht,aandehandvandegemiddeldehorizontaleverlichtingssterkteophetvrijevlakbuiten(9400lux)volgensSatel-light[31].
lokaal 1.11
meetpunten DF (%) E;hor. (lux)
winter winter
1a 10.5 987
1b 8.8 827
1c 17.5 1645
1d 13.4 1260
2a 12.4 1165
2b 10.2 959
2c 8.0 818
2d 7.1 667
3a 14.1 1325
3b 5.2 489
3c 3.5 329
3d 2.6 244
4a 14.4 1353
4b 4.8 451
4c 2.7 254
4d 2 188
DFgem. 8.6 %
E;hor.gem. 864 lux
E;vrijeveldbuiten 9400 lux
Voordepositioneringvandepuntenwordtverwezennaarfiguur185en189,pagina108en109.Deberekeningisgedaanaandehandvanformule2pagina32.
Demetroodgemarkeerdewaardenvoldoennietaandegesteldeeisen.
tabel 72: resultaten voor de horizontale verlichtingssterkte in de winter aan de hand van data van Satel-light [31]
lokaal 1.07
meetpunten DF (%) E;hor. (lux)
winter winter
1a 15.2 1428
1b 15.6 1467
1c 22.6 2125
1d 20.6 1936
2a 3.7 348
2b 7.5 705
2c 5.8 545
2d 5.7 538
3a 3 228
3b 3.6 338
3c 3.7 347
3d 2.9 273
4a 2.3 216
4b 3.4 320
4c 3.4 320
4d 2.4 226
DFgem. 7.6 %
E;hor.gem. 760 lux
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 183
BIJLAGE V: Vragenlijst gebruikersonderzoek
Enquête naar daglicht in onderwijsruimten
Mijn afstudeeronderzoek van de opleiding Bouwtechnologie aan de TU Delft richt zich op visuele kwaliteit in onderwijsruimten.Er is voor gekozen om deze onderwijsruimten te onderzoeken naar het visuele comfort.Met deze enquête wordt er geprobeerd inzicht te krijgen in de positieve en negatieve invloeden van daglicht door de gebruikers in een onderwijsruimte.
Hopelijk ben u bereid de vragen zo eerlijk en compleet mogelijk in te vullen.Wanneer u de vragen hebt ingevuld, kunt u de ingevulde enquête retourneren aan de contactpersoon.
De antwoorden worden alleen gebruikt als onderdeel voor het onderzoek naar daglicht in onderwijs-ruimten. De gegevens worden niet gebruikt voor andere doeleinden.
Alvast bedankt voor uw tijd en medewerking.
- Slaat u a.u.b. de pagina om -
Ydo SchuuringStudent TU DelftAfdeling: BouwtechnologieLeerstoel: Climate Design
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 184
Enquête naar daglicht in onderwijsruimten
Datum: ……………………………… Naam:………………………………
Inleidende vragen:
1: Bent u man of vrouw? Man Vrouw
2: Wat is uw leeftijd? Jonger dan 30 jaar Tussen 30 en 45 jaar Ouder dan 45 jaar
3. Bent u links of rechtshandig? Rechts Links
4. Sinds wanneer werkt u in het huidige gebouw? Korter dan 6 maanden Tussen 6 tot 12 maanden Langer dan 12 maanden
De volgende vragen hebben betrekking op het comfort in het lokaal
5. Wat maakt volgens u een prettige ruimte?
Comfortabele temperatuur Goede verlichting Goede ventilatie Uitzicht Geluidsoverlastvrij
6: Wat vindt u prettig aan dit lokaal? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………7: Wat vindt u minder prettig aan dit lokaal? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
8. Hoe ervaart u dit lokaal?
Helder Donker Goede kleuren Onjuist verlicht Anders(specificeera.u.b.) ………………………………………………………………………………......................................................
Enquête naar daglicht in onderwijsruimten p.2
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 185
De volgende vragen hebben betrekking op het licht op uw werkplek
9. Gaat uw voorkeur uit naar het werken in daglicht, kunstlicht of een combinatie hiervan?
Mijn voorkeur gaat uit naar het werken in kunstlicht Mijn voorkeur gaat uit naar het werken in daglicht Mijn voorkeur gaat uit naar het werken in daglicht en kunstlicht
10. Maakt u gebruik van de (extra) kunstlicht bij het bord?
Nee Ja Er is geen extra kunstlicht voorziening bij het bord
11. Heeft u vaak de volgende klachten over (dag)licht op uw werkplek?
Te veel kunstlicht Te weinig kunstlicht Het kunstlicht is onregelmatig Hinderlijkereflectiesdoorkunstlicht Zoja,waarbevindenzichdereflecties ………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Te veel daglicht Te weinig daglicht Het daglicht is onregelmatig Hinderlijkereflectiesdoordaglicht Zoja,waarbevindenzichdereflecties …………………………………………………………………………………………………………………………………………………
12. Alles bijeen, hoe tevreden bent u over het daglicht op uw werkplek? Zeer ontevreden
Zeer tevreden
Enquête naar daglicht in onderwijsruimten p.3
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 186
De volgende vragen hebben betrekking op het licht op uw werkplek
9. Gaat uw voorkeur uit naar het werken in daglicht, kunstlicht of een combinatie hiervan?
Mijn voorkeur gaat uit naar het werken in kunstlicht Mijn voorkeur gaat uit naar het werken in daglicht Mijn voorkeur gaat uit naar het werken in daglicht en kunstlicht
10. Maakt u gebruik van de (extra) kunstlicht bij het bord?
Nee Ja Er is geen extra kunstlicht voorziening bij het bord
11. Heeft u vaak de volgende klachten over (dag)licht op uw werkplek?
Te veel kunstlicht Te weinig kunstlicht Het kunstlicht is onregelmatig Hinderlijkereflectiesdoorkunstlicht Zoja,waarbevindenzichdereflecties ………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Te veel daglicht Te weinig daglicht Het daglicht is onregelmatig Hinderlijkereflectiesdoordaglicht Zoja,waarbevindenzichdereflecties …………………………………………………………………………………………………………………………………………………
12. Alles bijeen, hoe tevreden bent u over het daglicht op uw werkplek? Zeer ontevreden
Zeer tevreden
Enquête naar daglicht in onderwijsruimten p.3
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 187
De volgende vragen hebben betrekking over de ramen in het lokaal
13. Hoe belangrijk zijn ramen in uw lokaal?
Zeer belangrijk Minder belangrijk Niet belangrijk
14. Wat ervaart u als voordeel van ramen?
Geeft het tijdstip van de dag aan Laten zien wat er buiten gebeurt Laten zonlicht binnen Geven uitzicht Toont het klimaat
15. Wat ervaart u als nadeel van ramen?
Laten teveel warmte binnen in de zomer Laten teveel koude binnen in de winter Laten teveel zonlicht binnen Verminderen privacy Vergrotendekansophinderlijkereflectie
16. Kunt u vanuit uw werkpositie voldoende naar buiten kijken als u dat zou willen?
Ja Nee
17. Bent u tevreden over de afmeting van de ramen?
Te groot Goed Te klein
18. Hoe tevreden bent u over het uitzicht op uw werkplek? Zeer ontevreden
Zeer tevreden
Enquête naar daglicht in onderwijsruimten p.4
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 188
19. Heeft u nog aanvullende op- of aanmerkingen betreft daglicht over dit lokaal?
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Bedankt voor uw medewerking aan dit onderzoek
Enquête naar daglicht in onderwijsruimten p.5
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 189
BIJLAGE VI: Antwoordenlijst gebruikersonderzoek
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 190
OpenluchtschoolvoorhetGezondeKind
BasisschooldeBolderik
vragen lokaal2.04
lokaal2.03 lokaal1.04
lokaal1.05
bentueenmanofvrouw
man vrouw - - -
watisuwleeftijd?
ouder dan 45 jaar
jonger dan 30 jaar
- - - -
bentulinksofrechtshandig
links rechts - - -
sindswanneerwerktuinhetgebouw?
langer dan 12 maanden
langer dan 12 maanden
- - - -
watmaaktvolgensueenprettigeruimte?
geluids-overlastvrij
goede verlichting
- - - -
watvindtuprettigaandit
lokaal?
lekker licht (veel ramen)
het is lekker licht
- - - -
watvindtuminderprettigaanditlokaal?
temperatuur moeilijk te regelen (enkel glas)
het is tochtig en koud soms (in de winter)
- - - -
hoeervaartuditlokaal?
helder helder - - - -
gaatuwvoorkeuruit
naarhetwerkenin
daglicht,kunstlichtofeencombinatie
hiervan?
mijn voorkeur gaat uit naar werken met daglicht
mijn voorkeur gaat uit naar werken met kunstlicht en daglicht
- - - -
maatugebruikvan(extra)
kunstlichtbijhetbord?
er is geen extra kun-stlicht-voorziening bij het bord
ja - - - -
heeftuvaakdevolgende
klachtenover(dag)lichtopuwwerkplek?
nee nee soms te zonnig in het lokaal (zomer)
- - - -
allesbijeen,hoetevredenbentuoverhetdaglichtopuwwerkplek?
matig tevre-den
matig tevreden tot ontevreden
- - - -
hoebelangrijkzijn
rameninuwlokaal?
zeer belan-grijk
zeer belangrijk - - - -
watervaartualsvoordeelvan
ramen?
laten zonli-cht binnen
laten zien van er buiten gebeurt
- - - -
watervaartualsnadeelvan
ramen?
aten teveel warmte binnen in de zomer en laten teveel koude binnen in de winter
laten teveel koude binnen in de winterlaten teveel zonlicht binnen
- - - -
kuntuvanuituwwerkpositievoldoendenaarbuitenkijkenalsudatzouwillen?
ja ja - - - -
bentutevredenoverdeafmetingvanderamen?
goed goed - - - -
hoetevredenbentuoverhetuitzichtopuwwerkplek?
zeer tevreden
ontevreden - - - -
BasisschooldeVensterschool
BasisschooldeClaercamp
lokaal1.03 lokaal1.11 lokaal1.07
- - man vrouw man man
- - ouder dan 45 jaar
ouder dan 45 jaar
ouder dan 45 jaar
tussen de 30 en 45 jaar
- - rechts rechts rechts rechts
- - langer dan 12 maanden
langer dan 12 maanden
langer dan 12 maanden
korter dan 6 maanden
- - goede verlichting,geluids-overlastvrij
comfortabeletemperatuurgoede verlichting,goede ventilatie,uitzicht
comfortabeletemperatuurgoede verlichting,goede ventilatie,uitzicht,geluids-overlastvrij
comfortabeletemperatuurgoede verlichting,goede ventilatie,geluids-overlastvrij
- - grote wastafel op goede hoogte
veel licht en kleuren
uitzichtgoede verlichting
lichtinval van buiten
- - grote tem-peratuurschommelin-gen
zomers vaak te warmte fel licht, relflectie en geluidsoverlast door verkeer
geluidsoverlastventilatie
lawaai van buiten en de deuren in het gebouw
- - helder helder en goede kleuren
helder engoede kleuren
helder,rumoerig en oud
- - voorkeur gaat uit naar werken in daglicht
mijn voorkeur gaat uit naar werken met kunstlicht en daglicht
voorkeur gaat uit naar werken in daglicht
mijn voorkeur gaat uit naar werken met kunstlicht en daglicht
- - er is geen extra kun-stlicht-voorziening bij het bord
nee ja nee
- - te weinig kunstlichtHinderlijke reflecties door daglicht op de tafeltjes
te veel daglicht en hindelijke reflecties door reflecties op de werkvlak-ken van de leerkracht en de leerlingen
- -
matig tevreden
matig tevreden
zeer tevreden tevreden
zeer belangrijk
zeer belangrijk
zeer belangrijk zeer belangrijk
laatzonlicht binnen
laat zonlicht binnen geven uitzichttoont klimaat
laten zien wat er buiten gebeurtlaten zonlicht binnengeven uitzicht
laten zien wat er buiten gebeurtlaten zonlicht binnengeven uitzicht
laten teveel warmte binnen in de zomer en laten teveel koude binnen in de winter
laten teveel zonlicht binnenvergroten de kans op hinderlijke reflecties
laten teveel warmte binnen in de zomer
laten teveel warmte binnen in de zomer
ja ja ja ja
goed goed goed goed
- goed tevreden
goed tevreden zeer tevreden zeer ontevreden
- = onderzoeksresultaten niet ontvangen
tabel 73: resultaten gebruikersonderzoek
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 191
BIJLAGE VII: Resultaten ontwerpstudies
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 192
n t w e r p s t u d i e s
d a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i eé é nO
figuur367:rendervanhetlokaal
figuur369:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur368:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur366:daglichtfactor
figuur365:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant1.1:lokaalmeteenraamophetzuidenopp.gevelzuid:25m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:16m2
WWRzuid:64%
figuur270:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 193
n t w e r p s t u d i e s
d a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i eé é nO
figuur373:rendervanhetlokaal
figuur375:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur374:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur372:daglichtfactor
figuur371:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant1.2:lokaalmeteen4rameneneenbovenlichtophetzuidenopp.gevelzuid:25m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:8m2
WWRzuid:32%
figuur276:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 194
n t w e r p s t u d i e s
d a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i eé é nO
figuur379:rendervanhetlokaal
figuur381:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur380:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur378:daglichtfactor
figuur377:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant2.1:lokaalmetschuinoplopendplafondrichtingdeda-glichtopeningenmet4rameneneenbovenlichtophetzuidenopp.gevelzuid:28m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:8m2
WWRzuid:28%
figuur282:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 195
n t w e r p s t u d i e s
d a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i eé é nO
figuur385:rendervanhetlokaal
figuur387:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur386:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur384:daglichtfactor
figuur383:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant4.1:lokaalmetschuinoplopendwandenrichtingdedaglichtopeningenmeteenraamophetzuidenopp.gevelzuid:28m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:16m2
WWRzuid:56%
figuur288:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 196
n t w e r p s t u d i e s
d a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i eé é nO
figuur391:rendervanhetlokaal
figuur393:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur392:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur390:daglichtfactor
figuur389:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant4.2:lokaalmetschuinoplopendwandenrichtingdeda-glichtopeningenmetvierrameneneenbovenlichtophetzuidenopp.gevelzuid:28m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:8m2
WWRzuid:28%
figuur294:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 197
n t w e r p s t u d i e s
d a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i eé é nO
figuur397:rendervanhetlokaal
figuur399:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur398:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur396:daglichtfactor
figuur395:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant6.1:lokaalmetconvexefaçadeenschuinoplopendwan-denrichtingdedaglichtopeningenmettweeramenophetzuidenopp.gevelzuid:38m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:15m2
WWRzuid:39%
figuur400:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 198
n t w e r p s t u d i e s
d a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i eé é nO
figuur403:rendervanhetlokaal
figuur405:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur404:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur402:daglichtfactor
figuur401:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant6.2:lokaalmetconvexefaçadeenschuinoplopendwandenrichtingdedaglichtopeningenmetvierramenenbovenlichtophetzuidenopp.gevelzuid:38m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:10m2
WWRzuid:25%
figuur406:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 199
n t w e r p s t u d i e s
d a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i eé é nO
figuur409:rendervanhetlokaal
figuur411:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur410:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur408:daglichtfactor
figuur407:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant7.1:lokaalmetconvexefaçadeenschuinoplopendwandenenplafondrichtingdedaglichtopeningenmetvierramenenbovenlichtophetzuidenopp.gevelzuid:38m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:10m2
WWRzuid:27%
figuur412:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 200
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i e st w e eO
figuur407:rendervanhetlokaal
figuur416:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur415:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur4146:daglichtfactor
figuur413:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant1.3:lokaalmeteenraamophetzuideneneenbovenlichtophetnoordenopp.gevelzuid:25m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:6m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:16m2
WWRzuid:65%WWRzuid:26%
figuur217:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 201
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i e st w e eO
figuur420:rendervanhetlokaal
figuur422:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur421:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur419:daglichtfactor
figuur418:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant1.4:lokaalmetvierramenophetzuideneneenbovenlichtophetnoordenenzuidenopp.gevelzuid:25m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:8m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:6m2
WWRnoord:26%WWRzuid:32%
figuur223:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 202
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i e st w e eO
figuur426:rendervanhetlokaal
figuur428:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur427:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur425:daglichtfactor
figuur424:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant4.3:lokaalmetschuinoplopendewandenrichtingdedaglichtopeningenmeteenraamophetzuideneneenbovenlichtophetnoordenopp.gevelzuid:25m2
opp.gevelzuid:28m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:6m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:16m2
WWRnoord:26%WWRzuid:56%
figuur229:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 203
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i e st w e eO
figuur432:rendervanhetlokaal
figuur434:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur433:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur431:daglichtfactor
figuur430:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant6.3:lokaalmetconvexefaçadeenschuinoplopendwandenrichtingdedaglichtopeningenmettweeramenenbovenlichtophetnoordenopp.gevelnoord:21m2
opp.gevelzuid:38m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:5m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:15m2
WWRnoord:25%WWRzuid:39%
figuur235:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 204
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t v a n u i t o r i ë n t a t i e st w e eO
figuur438:rendervanhetlokaal
figuur440:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur439:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur437:daglichtfactor
figuur436:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant7.2:lokaalmetconvexefaçadeenschuinoplopendwandenrichtingdedaglichtopeningenmetvierramenenbovenlichtophetnoordenenzuidenopp.gevelnoord:18m2
opp.gevelzuid:38m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:5m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:15m2
WWRnoord:14%WWRzuid:39%
figuur241:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 205
n t w e r p s t u d i e sd a g l i c h t vanuit o r i ë n t a t i e smeerdereO
figuur444:rendervanhetlokaal
figuur446:deluminantiesop21juniom14:30bijeen helderehemelkoepel
figuur445:deluminantiesop21decemberom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
figuur443:daglichtfactor
figuur442:degeometrievanhetlokaalmetpositieen dimensievandedaglichtopeningen
Variant1.5:lokaalmetvierramenenbovenlichtophetoosten,zuidenenwestenopp.gevelnoord:25m2
opp.geveloost:25m2
opp.gevelzuid:25m2
opp.gevelwest:25m2
opp.daglichtvoorzieningnoord:6m2
opp.daglichtvoorzieningoost:1m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:8m2
opp.daglichtvoorzieningzuid:1m2
WWRnoord:26%WWRoost:4%WWRzuid:32%WWRwest:4%
figuur247:deluminantiesop21juniom14:30bijeen bewolktehemelkoepel
Daglicht in onderwijsruimten onderbelicht
pagina 206
BIJLAGE VIII: Eisen voor daglicht in onderwijsgebouwen
Eisen voor daglicht in onderwijsgebouwen
-BB art 3.3134lid 1, 2;-Arbobesluit art.6.4;-Arbomeester p.90
Arbomeester p.90 -Arbobesluit art.6.5;-Arbomeester p.90
Theorielokaal EenVGheefteenDLOnietkleinerdan5%vanVO,meteenmin.van0,5m²
Breedtevandaglichtopeningisnietminderdan10%vanderuimteomtrek
Demogelijkheidmoeterzijnrechtstreekszonlichtteweren.Ditmagaandebinnen-enaandebuitenzijde
Vaklokaal EenVGheefteenDLOnietkleinerdan5%vanVO,meteenmin.van0,5m²
Breedtevandaglichtopeningisnietminderdan10%vanderuimteomtrek
Demogelijkheidmoeterzijnrechtstreekszonlichtteweren.Ditmagaandebinnen-enaandebuitenzijde
Werkplaats EenVGheefteenDLOnietkleinerdan5%vanVO,meteenmin.van0,5m²
Breedtevandaglichtopeningisnietminderdan10%vanderuimteomtrek
Demogelijkheidmoeterzijnrechtstreekszonlichtteweren.Ditmagaandebinnen-enaandebuitenzijde
Gymnastiek- en Speel-lokalen
EenVGheefteenDLOnietkleinerdan5%vanVO,meteenmin.van0,5m²
- Demogelijkheidmoeterzijnrechtstreekszonlichtteweren.Ditmagaandebinnen-enaandebuitenzijde
Aula c.q. overblijfrui-mte
- - Demogelijkheidmoeterzijnrechtstreekszonlichtteweren.Ditmagaandebinnen-enaandebuitenzijde
Directie –en nevenrui-mten
EenVGheefteenDLOnietkleinerdan5%vanVO,meteenmin.van0,5m²
Breedtevandaglichtopeningisnietminderdan10%vanderuimteomtrek
Demogelijkheidmoeterzijnrechtstreekszonlichtteweren.Ditmagaandebinnen-enaandebuitenzijde
Toilet-, bad-en kleedruimten
EenVGheefteenDLOnietkleinerdan5%vanVO,meteenmin.van0,5m²
Breedtevandaglichtopeningisnietminderdan10%vanderuimteomtrek
-
Verkeersgangen EenVGheefteenDLOnietkleinerdan5%vanVO,meteenmin.van0,5m²
Breedtevandaglichtopeningisnietminderdan10%vanderuimteomtrek
-
Afkortingen:BB: BouwbesluitVG: VerblijfsgebiedDLO: DaglichtoppervlakVO: Vloeroppervlak
tabel 74: minimaal vereiste daglichtoppervlakten in onderwijsruimte [27]