grafik tasarim eĞitimi alan ÖĞrencilerin ......bu araştırma grafik tasarım eğitimi alan...

1197

6. ULUSLARARASI MATBAA TEKNOLOJİLERİ SEMPOZYUMU6. INTERNATIONAL TECHINOLOGIE SYMPOSIUM FÜR DRUCK

6th INTERNATIONAL PRINTING TECHOLOGIES SYMPOSIUMİSTANBUL ÜNİVERSİTESİ - CERRAHPAŞA / 01-03 KASIM / NOVEMBER 2018

GRAFIK TASARIM EĞITIMI ALAN ÖĞRENCILERIN ÖNEMLI GRAFIK TASARIMCILARI VE

ÇALIŞMALARINI TANIMA DÜZEYIRECOGNITION LEVEL OF STUDENTS WITH GRAPHIC DESIGN EDUCATION, ABOUT IMPORTANT GRAPHIC DESIGNERS AND

THEIR WORKS.

Erkan YAVUZ1

ABSTRACT

This research was conducted to determine the level of recognition of graphic designers and their works, by graphic design students. In this study, which was carried out with the partici-pation of 40 students from the Department of Graphic, Faculty of Fine Arts and Design, Kas-tamonu University in the academic years of 2016-2017 and 2017-2018, the survey method of qualitative research techniques was used. Within the scope of the research, a questionnaire consisting of 10 articles was prepared for the students. Responses to the questions were anal-yzed and evaluated in percentage terms.

According to the findings of the research results, it was revealed that the students did not realize important graphic designers or their works well and various suggestions were made to emphasize the importance of graphic artists in this area.

Key word: Graphic Design, Art Education, Graphic Design Education, Graphic Designers of Republican Period.

ÖZET

Bu araştırma grafik tasarım eğitimi alan öğrencilerin önemli grafik tasarımcıları ve çalışma-larını tanıma düzeylerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. 2016-2017 ve 2017-2018 eğitim öğretim yılları arasında Kastamonu Üniversitesi, Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Grafik Bölümü’nden 40 öğrencinin katılımıyla gerçekleşen bu araştırmada nitel araştırma teknikle-rinden survey yöntemi kullanılmıştır. Araştırma kapsamında öğrencilere 10 maddeden oluşan soru formu hazırlanmıştır. Sorulara verilen cevaplar yüzde frekans olarak çözümlenmiş ve değerlendirilmiştir.

1 Grafik Tasarımcı, Yüksek Lisans Öğrencisi, [email protected], Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat ve Tasarım Ana Sanat Dalı

1198



Araştırmanın sonuçlarında elde edilen bulgulara göre öğrencilerin önemli grafik tasarımcıları ve çalışmalarını yeterince tanımadıkları ortaya çıkmış ve grafik sanatçıların öneminin vurgu-lanmasına yönelik çeşitli önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelime: Grafik Tasarım, Sanat Eğitimi, Grafik Tasarım Eğitimi, Cumhuriyet Dö-nemi Grafik Tasarımcıları.

1. GIRIŞTasarım, amaç ya da hedefler doğrultusunda oluşan ihtiyaçların araştırılmasıyla ulaşılan bilgi-lerin, tasarımcı tarafından yaratıcılık ve zekâ ile harmanlanarak ortaya çıkarılan bir biçimdir.

Bütün sanatların temelinde tasarım olgusu yer almaktadır. Tasarlama eylemi, oluşturulacak olan yapının başlangıç aşamasından bitiş aşamasına kadar her türlü organizasyon ve faaliye-ti içine almaktadır. Bu yüzden tasarım kesin olmakla beraber karmaşık bir yapıya sahiptir. Planlamanın olduğu her yerde tasarımdan bahsetmek mümkündür. Örneğin günlük hayatta akşam yemeği için sofra hazırladığımız sırada bile tasarımla ilgili bazı sorulara yanıt bulmak gerekebilir (Becer, 2006: 32).

İyi bir tasarım, çoğunlukla duygu ve düşüncelerin paylaşıldığı ortak bir çalışma sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bir tasarım ne kadar çekici olursa olsun, verilmesi istenen mesajı ilete-miyorsa hiçbir değer taşımamaktadır. (Odabaşı, 2002’den aktaran Yalur, 2014:1). Bu yüzden iyi bir tasarımda asıl amaç görsel açıdan zengin olması değil, mesajı hedef kitleye doğru bir şekilde ve estetik kalitesi en üst düzeyde iletmek olmalıdır.

1.1. Grafik Tasarım

Grafik tasarım “Anlatılmak istenilen konuyu etkili, bilgi verici ve estetik biçimde sunan gör-sel bir araç” olarak tanımlanmaktadır (Melek, 1995’den aktaran Korkut, 2012: 27). Ayrıca grafik tasarım içerisinde çok fazla ögeyi barındıran geniş kapsamlı bir görsel sanat dalıdır. Amblem, logo, afiş, broşür, etiket, kitap, illüstrasyon, tipografi, kurumsal kimlik, ambalaj, basılı yayın, vb. tasarımlar grafik tasarım alanına girer. Grafik tasarım ve içerisinde yer alan faaliyetler çoğunlukla tasarım eğitimi almış grafik tasarımcılar tarafından gerçekleştirilir.

Günümüzde insanlar arası iletişim aracı olarak grafik sanatının önemi bilinmektedir. Grafik tasarım ürünlerinin anlatım gücü, söze dayalı anlatımın gücünü aşmıştır. Grafik tasarımın aynı dili konuşmayan, hatta okuma-yazma bilmeyen insanlara grafik simgelerle aynı şeyleri anlatma olanağı vardır (Yılmaz, 1999). Grafik tasarımın bu özelliği onu evrenselleştirmiş olup dünyanın neresine gidilirse gidilsin grafik tasarım sanatının öğelerini ve vermiş olduğu mesajları anlamak mümkündür.

1.1.1. Türkiye’de Grafik Tasarımın Tarihsel Gelişimi

Grafik tasarımı, baskı sanatları ve teknolojilerinden ayrı düşünmek imkânsızdır. Bu nedenle grafik sanatının Türkiye’de filizlendiği ortam olarak ilk kurulan basımevi gösterilebilir. İlk Türk basımevi 1727 yılında kurulmakla beraber Türk topraklarındaki basımevinin kuruluşu daha eskilere dayanmaktadır (Ketenci ve Bilgili, 2006: 286).

1199



Osmanlı döneminde çıkmaya başlayan ilk Türkçe gazetelerle birlikte Türk grafik sanatları gelişmeye başlamış olup yine Osmanlı Devletinde tiyatro sanatının kurulması ve gelişmesi ile çalışılmaya başlanan tiyatro afişleri grafik sanatlar tarihinde önemli bir aşama katedilme-sini sağlamıştır (Tepecik, 2002: 21).

1883 yılında ilk Güzel Sanatlar Akademisi olan Sanayi-i Nefise Mektebi kurulmuştur. Güzel sanatlar eğitiminin gelişmesinde önemli bir yere sahip olan bu okulun ilk müdürü Osman Hamdi Bey olmuştur. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde okuldan yetişen öğrencilerin bir bö-lümü Avrupa’ya gönderilmiştir. Türkiye’de Cumhuriyetin ilanından sonra ise grafik tasarım eğitimi 1933’te, Mithat Özer öncülüğünde Güzel Sanatlar Akademisi’nin afiş atölyesinde başlamıştır (Ketenci ve Bilgili, 2006: 286).

Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde kalkınma ve sanayileşme çabalarının sonucunda üretimin artması, grafik tasarımın gelişmesine katkıda bulunmuş ve bu dönemden sonra grafik tasarım alanında uzmanlaşma başlamıştır.

“1982 yılında uygulamaya konulan Yüksek Öğretim Kanunu ile güzel sanatlar ve tasa-rım dallarında eğitim veren Güzel Sanatlar Akademisi ve Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu, üniversite statüsü içine alınmıştır. Güzel Sanatlar Akademisi; fen, edebiyat, mü-zik ve sahne sanatları gibi değişik alanlarda eğitim veren bazı kurumları da bünyesinde toplayarak “Mimar Sinan Üniversitesi” adını almış, Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu ise Marmara Üniversitesi’ne bağlı bir Güzel Sanatlar Fakültesi haline dönüş-müştür” (Becer, 2006: 115).

1.1.2 Grafik Tasarım Eğitimi

Grafik sanatlar, çeşitli basım ve çoğaltım teknikleri ile gerçekleştirilen resimsel ya da yü-zeysel malzemenin tasarımını ele alan sanat dalları gurubudur. Afiş, ambalaj, dergi, tekstil vb. tasarımlar grafik sanatlar kapsamına girmektedir. Bu alanların da örneklediği gibi grafik sanatlar; resim, heykel gibi güzel sanat dallarından farklı olarak işlevsel niteliklerin ağır bas-masıyla diğerlerinden ayrılır. Daha açık bir deyişle bir grafik sanatı ürünü yalnız estetik bir işleve sahip olmanın ötesinde, somut kullanım alanlarında da kullanılabilir nitelikte olacaktır (Sözen ve Tanyeli, 2007: 93).

Türkiye’de grafik tasarım ve uygulamaları köklü bir geleneğe sahiptir. Türkler, İslamiyetin kabulüyle Arap harflerinden faydalanarak “hat sanatı” denilen yazı türüyle şekillendirmenin en güzel örneklerini sunmakla birlikte Osmanlı Türklerinde özellikleri bakımından ileri bir seviyeye ulaşan duvar ve kitap süslemeleri Türk grafik sanatının temeli kabul edilmektedir (Tarlakazan, 2011: 19).

Sanat eğitiminin bir dalı olan grafik tasarım eğitimi; tipografi, görsel algılama, illüstrasyon, tasarım ilke ve elemanları gibi alanlarla birlikte baskı teknikleri ve grafik tasarım için özel üretilen bilgisayar programlarını kullanma becerilerini de içerisinde barındırmaktadır. Örgün eğitim kurumları tarafından gerçekleştirilmekte olan grafik tasarım eğitiminin amacı yayın-cılık, baskı, tanıtım, reklam ve ambalaj sektörleri gibi alanlarda ürün verebilecek tasarımcılar yetiştirmektir (Yücebaş, 2006: 16).

İletişim biçimi, olanakları ve tasarım teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte günümüzde özel-likle grafik tasarım ve eğitimine olan ilgi ve merak artmaktadır. Ülkemizde her ne kadar diğer

1200



sanat dallarına göre grafik tasarımın gelişmesi ve yaygınlaşması gecikmiş olsa da günümüz Türkiye ve dünyasında grafik tasarım ve eğitiminin önemi birçok alanda karşımıza çıkmak-tadır. Bundan dolayı grafik tasarım eğitimi almış nitelikli tasarımcılara olan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır.

Ülkemizde yükseköğretim kurumlarında grafik tasarım eğitimi hem ön lisans hem de lisans düzeyinde yer almaktadır. Birçok üniversitede Güzel Sanatlar Fakültesi, Sanat Tasarım Fa-kültesi, Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi vb. fakültelerde bu eğitim, grafik tasarım bölü-mü adı altında yürütülmektedir. Ön lisans grafik bölümlerinden mezun olan öğrenciler teknik eleman, güzel sanatlar fakültelerinde grafik tasarım bölümünden mezun olan öğrenciler ise grafik tasarım sanatçısı olarak sektörde yer almaktadır.

Piyasada yetişen özellikle matbaalarda görev alan tasarım eğitimi ve kültüründen yoksun elemanların grafik tasarım sektöründe yer almaları iletişimin sağlıklı bir şekilde gerçekleşti-rilmesini engellemektedir. Bu da grafik tasarımın ve eğitiminin işlevini tam anlamıyla yerine getirememesinin bir sonucu olarak, niteliksiz çalışmalara sebep olmaktadır (Resim 1).

Resim 1. Tasarım ilkeleri kullanılmadan üretilmiş afiş tasarım örneği

Grafik tasarım eğitiminde daha önce yapılan çalışmaları ve bu çalışmaların tasarımcılarını tanımakta önemlidir. Çünkü geçmişten günümüze grafik sanatın gelişiminden haberdar ol-mayan bir tasarımcının sektörde yer alan, eğitim almamış bir bireyden farkı olmayacaktır.

1.1.3 Cumhuriyet Dönemi Grafik Tasarımcıları

Ülkemizde, Cumhuriyet dönemi yapılanmasında sanata ve sanatçıya büyük önem verilmiştir. Bu anlamda grafik tasarım alanında da sanat adamları desteklenmiş, yurtdışında eğitime yol-lanmış ve Türk grafik tasarımı olgusu hayat bulmuştur. Bugün hemen hemen bütün kaynak-larda yer alan, Türkiye’de grafik tasarıma yön veren isimler yaptıkları işlerle, tasarımlarıyla katıldıkları ve başarı elde ettikleri yarışmalarla uluslararası alanda ülkemizi temsil etmiş ve Türk Grafik Sanatı tarihinde iz bırakmışlardır.

Türkiye’de Cumhuriyet’in ilanından sonra grafik tasarım alanında uzmanlaşma başlamış olup 1920’lerde İhap Hulusi ve Kenan Temizan’ın kitap kapağı, basın ilanı ve afiş alanında yaptıkları nitelikli çalışmalarla Türk grafik tasarımına öncülük ederek gelişmesinde katkıda bulunmuşlardır (Ketenci ve Bilgili, 2006: 286). Ayrıca Cumhuriyet Dönemi ve sonrasında

1201



Mustafa Aslıer, Mesut Manioğlu, Mengü Ertel, Sait Maden, Yurdaer Altıntaş gibi önemli sanatçılar grafik tasarım alanına öncülük etmiş ve gelişmesinde katkıda bulunmuşlardır.

Bu isimler herhangi bir kategorik sınıflamaya bakılmaksızın, tarihsel süreç içerisinde ele alınarak bu bölümde listelenerek tanıtılmıştır.

1.1.3.1 Kenan Temizan (1895 - 1953)

Hukuk Fakültesi’nde okudu. Birinci Dünya Savaşı sırasında Berlin’de bulunduğundan bir süre Berlin elçiliğinde çalıştı. Berlin Akademisi’ne devam etti. Reimanschule’de, afiş ve ku-maş desenleri konusunda dersler verdi. Ufa ve Tobis gibi ünlü film şirketlerinin afişler tasa-rımlarını yaptı. Çalışmalarını 1943 yılına kadar yurtdışında sürdürdü (Özsezgin, 2010: 478).

1945 yılında Paris, 1950 yılında da Marsilya’da yer alan Türkiye pavyonlarını düzenlemekle görevlendirildi. 1950’de “Marshall Yardım Planı” kapsamında düzenlenen Birleşmiş Mil-letler Afiş Yarışması’nın Türkiye aşamasında birinci oldu. Paris’teki uluslararası aşamada da 12 bin afiş arasından beşinci olarak Türkiye adına önemli bir ödül kazandı. 1951 yılında NATO’nun açtığı uluslararası afiş yarışmasında ise üçüncü oldu (Durmaz, 2011: 32).

Resim 2. Kenan Temizan’ın kitap kapağı tasarımlarından örnekler

1.1.3.2 Ihap Hulusi Görey (1898 - 1986)

Cumhuriyet dönemi modern grafik tasarımın öncülerinden olan İhap Hulusi reklam grafiği-nin Türkiye’deki öncüsüdür.

İlk ve ortaöğrenimini, Kahire’de İngiliz okullarında yaptı. Resim eğitimini 19 yaşındayken Almanya’daki bir ressamdan mektupla aldı. Eğitimini ilerletebilmek için gittiği Münih’te, 3 yıl resim 2 yıl da grafik tasarım eğitimi aldı. 1925 yılında yurda kesin dönüş yaptı (Durmaz, 2011: 38).

1202



“Afiş üzerinde uzmanlaştığı halde, Türkiye’de bu sanat dalının para getirmemesi nede-niyle, Dışişleri’nde memur olarak, bir süre çalışmak zorunda kaldı. Akbaba dergisinde Münif Fehim ve Ramiz ile çalıştı. Bir diş macunu afişiyle atıldığı asıl mesleğinde, me-sajı kısa ve keskin yoldan verecek bir yöntemi benimsedi. İlk alfabenin kapak kom-pozisyonunu çizdi. Milli Piyango ve Tekel’de uzun yıllar hizmet verdi, bu kurumların afişlerini yaptı. Afişçiliğin Türkiye’deki öncüsü oldu” (Özsezgin, 2010: 287).

İhap Hulusi’nin çalışmalarının ve özel eşyalarının bir bölümü günümüzde, Marmara Üniver-sitesi Cumhuriyet Müzesi’nde kendisine özel galeride sergilenmektedir (Durmaz, 2011: 38).

Resim 3. İhap Hulusi Görey’in afiş tasarımlarından örnekler

1.1.3.3 Mustafa Aslıer (1926 - 2015)

1946-1949 yılları arasında Gazi Eğitim Enstitüsü Resim-iş Bölümü’nde öğrenim gördü. Okul bitince 1950-1953 yıllarında, Matbaacılık Meslek Lisesi’nde grafik - resim öğretmen-liği yaptı. 1953-1954 yılları arasında Münih Güzel Sanatlar Akademisi’nde tipografi dalında çalışmalar yaptı. 1954’te girdiği Stuttgart Güzel Sanatlar Okulu’ndan, 1958’de diploma aldı. Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu’nda akademisyenlik yaptı.

Mustafa Aslıer’in ürettiği görsel yapıtlar, sanat yapıtı biçimlendirme amaçlı araştırmalar ve estetik amacının yanında, bir işlevi gerçekleştirme koşulu bulunan grafik üretimler olmak üzere iki grupta değerlendirilebilir. Her iki tür yapıtlarına da özgün nesnellikler kazandırmak için yoğun uğraşlar vermiştir. Afiş, broşür, kitap kapakları, logo, yazıtipi tasarımları ve re-simlemeler olmak üzere bir çok çalışmalar yapmıştır. Yapı Kredi Bankası’nın iki halk oyunu afişi, Varşova Uluslararası Afiş Müzesi’ne alınmıştır (Durmaz, 2011: 100).

1203



Resim 4. Mustafa Aslıer’in afiş ve kitap kapağı tasarımlarından örnekler

1.1.3.4 Mesut Manioğlu (1927 – 2001)

1944–1949 yılları arasında Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’nde okudu. Öğrencilik döne-minde, okulun geleneksel 3 Mart balo afişleriyle başlayan sanat yaşamı, öğrenciyken kazan-dığı Birleşmiş Milletler afiş yarışması ödülüyle gelişti. Kendi deyimiyle “sokakta çalışma-ya”, 1949’da İstanbul Belediyesinin Spor Sergi Sarayı’nda düzenlediği “İstanbul Sergisi” ile başladı. Türkiye’de düzenlenen sergi ve fuarlar için afiş tasarımları yaptı.

1951’de İzmir Uluslararası Fuarı’nda Amerika pavyonunu, 1952’de Emlak Bankası pavyo-nunu düzenledi. Afiş, pano iç mekân tasarımı olarak farklı çalışmalar gerçekleştirdi. Emlak Bankası’nın çeşitli kentlerde inşa ettiği toplu konut projelerinin tanıtımında görev aldı. Aynı zamanda 1959 yılında Emlak Bankası amblem yarışmasında ödül kazandı. Kızılay için ta-nıtım kartları tasarladı. Uzun yıllar Verem Savaş Derneği için afişler yaptı. Sosyal içerikli işlerini kapsayan sergiler düzenledi. 5. Uluslararası Tüberküloz Konferansı nedeniyle yaptığı seri, bunların en kapsamlı olanıdır. Pul yarışmalarında kazandığı ödüller, bu alandaki ününü pekiştirdi. 1960’lı yıllardan sonra yaptığı tasarımlarda ağırlıklı olarak fotoğraftan yararlandı. 1960’lı ve 1970’li yıllarda Varşova ve Bruno afiş sergilerinde tasarımları yer aldı. 1972’de Shell firmasının sanat danışmanlığını yaptı. 1983’te Topkapı Sarayı’nda düzenlenen “Anado-lu Medeniyetleri Sergisi” için tasarımlar gerçekleştirdi. 1972 – 2000 yılları arasında sektör-deki deneyimlerini Akademi’de öğrencilerine aktardı (Özsezgin, 2010: 367).

1204



Resim 5. Mesut Manioğlu’nun afiş ve logo tasarımlarından örnekler

1.1.3.5 Mengü Ertel (1931–2000)

İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’ndeki öğreniminin sonunda, Muhsin Ertuğrul’un teşvikiyle, tiyatro afişleri yapmaya başladı. Dünyanın çeşitli kentlerindeki uluslararası afiş sergilerine ve bienallere katıldı. İlk kişisel sergisini 1969’da, İstanbul’da Alman Kültür Mer-kezi’nde açtı. Münih, Amsterdam ve Varşova müzelerinde afişleri bulunmaktadır. Özellikle afiş alanında Uluslararası Cannes Sinema Afişleri Sergisi, Uluslararası Paris Sinema Afişleri Sergisi, Moskova Olimpiyat Oyunları Afiş Yarışması ve İhap Hulusi Afiş Yarışması’nda ol-mak üzere birçok ulusal ve uluslararası ödülleri bulunmaktadır.

Bir grafik tasarımcı olarak Mengü Ertel, özellikle tiyatro ve sinema afişleri dalında etkinlik gösterdi. Çalışmalarında, afişin iletişimsel yönünü vurgulanırken aynı zamanda kaynaklan-dığı yapıtın sanatsal mesajı ile uyum sağlayacak özgün estetik değerler açısından da yerini bulmasını amaçlamıştır. Türkiye’de İhap Hulusi ile başlatmış olduğu bu yöndeki gelişmelere, kararlı ve disiplinli özelliğiyle afişlerin, tiyatro ve sinema ile bütünleşme yönünde yeni bir dönem yarattı. (Özsezgin, 2010: 223-224).

Resim 6. Mengü Ertel’in afiş ve logo tasarımlarından örnekler

1205



1.1.3.6 Sait Maden ( 1932 - 2013)

İlk ve ortaöğrenimini Çorum’da sanat eğitimini İstanbul’da aldı. 1949-1955 yıllarında Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Resim Bölümü’nün Bedri Rahmi Eyüboğlu Atölyesi’ni bitirdi.

1957’de grafik tasarım çalışmalarına yan uğraş olarak başlayan Sait Maden 1960’tan sonra bu disipline yönelerek yayın tasarımı alanına yoğunlaştı. 1960 – 1975 yılları arasında Yapı Kredi, İş Bankası, Akbank, Denizcilik Bankası gibi kuruluşlar için hizmetler verdi. Logo, sü-reli yayın, broşür, ambalaj, etiket, kitap ve dergi kapağı tasarımları yaptı. Birçok siyasi seçim afişinin tasarımcısı oldu (Durmaz, 2011: 142).

“Çağdaş tipografi anlayışını Türkiye’ye getiren grafik tasarımcı olarak değerlendirilen Maden’in, 17 Aralık – 24 Ocak 2010 tarihlerinde “ Bir Usta, Bir Dünya: Sait Maden. Tasarımcı, Sanatçı, Şair” adlı retrospektif sergisi açıldı, sergi kapsamında bir de kitap yayımlandı. Sergide, “İstanbul” sözcüğünü kullandığı özgün yazı çalışmaları da yer aldı. Kadıköy’de oturan Sait Maden, Babıali Ankara Caddesi Ankara Han’ın dördüncü katındaki atölyesinde uzun yıllardır hiç değişmeyen titizliğiyle mükemmelin peşinden koşmayı sürdürmektedir” (Durmaz, 2011: 143).

Resim 7. Sait Maden’in afiş ve yazı tasarımlarından örnekler

1.1.3.7 Yurdaer Altıntaş (1935 - )

1957 yılında İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Afiş Atölyesi’ni bitirdi. Kısa bir süre reklam ajansında çalıştıktan sonra bağımsız kalmayı tercih etti.

1964’de İstanbul’da açtığı ilk kişisel sergisi Türkiye’de gerçekleştirilen ilk grafik tasarım sergisidir. 1965’te Almanya’da “Gebrauschgraphik” dergisinde çalışmalarına yer verildi. 1960’ların ikinci yarısından başlayarak yurtdışında çok sayıda grafik tasarım etkinliğine katıl-dı. 1968’de Grafik Sanatçıları Derneği’nin kurulmasında öncü oldu. 1974’de Nasreddin Hoca resimleri İngiltere’de kitap olarak yayımlandı. Uygulamalı Endüstriyel Sanat Yüksek Oku-lu’nda ve Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde öğretim görevlisi olarak dersler verdi. 1993’e kadar aralıklı olarak GMK’nın başkanlığını yaptı (Özsezgin, 2010: 53).

1995’de 60. Yaşı nedeniyle dünyadan seçtiği tasarımcılara çağrıda bulunarak İstanbul’da uluslararası çağrılı afiş sergisi düzenledi (www.yurdaeraltintas.com/biography.aspx, 2017).

1206



Çalışmaları çeşitli müze ve arşivlerde yer aldı. Başlıca PTT Pul Yarışması, İstanbul Film Festivali, Avni Dilligil Tiyatrosu ve GMK’da olmak üzere birçok ödülleri bulunmaktadır.

Resim 8. Yurdaer Altıntaş’ın afiş ve kitap kapağı tasarımlarından örnekler

2. METARYAL VE YÖNTEM Bu araştırmada grafik tasarım alanında eğitim alan öğrencilerin alanları ile ilgili grafik sanat-çıları ve onların çalışmaları hakkında yeterli bilgiye sahip olup olmaklarını belirlemek ama-cıyla yapılmıştır. Araştırmada nitel araştırma tekniklerinden survey yöntemiyle yapılmıştır.Nitel araştırma; gözlem, görüşme ve arşiv taraması gibi veri toplama yöntemlerinin kullanıl-dığı, algıların ve olayların doğal ortamında gerçekçi ve bütüncül bir şekilde ortaya konulma-sına yönelik süreçlerin izlendiği bir araştırma türüdür (Yıldırım ve Şimşek, 2005: 39).Survey, sosyal bilim araştırmalarında çeşitli ölçüm süreçlerini içinde barından ve en sık kul-lanılan araştırma desenlerinden biridir. Bir araştırmanın survey niteliği kazanması için araş-tırma evrenini temsil edecek bir örnekleme, soru kağıdı, gözlem çizelgesi gibi standart bir veri toplama aracına sahip olması ve verilerin sistemli bir şekilde toplanması gerekir. Aynı değişkenler hakkında çok sayıda kaynaktan bilgi toplanmasını içeren surveylerde en sık baş-vurulan veri toplama tekniği ankettir (De Vaus,1990: 3).Araştırmanın evrenini Kastamonu Üniversitesi, Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Gra-fik Tasarım Bölümü oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise bu bölümde okuyan 2016-2017 ve 2017-2018 eğitim-öğretim yılları birinci sınıf öğrencileridir. Toplam 40 öğrenci ör-neklem grubunu oluşturmuştur.Araştırmada Türk grafik sanatı açısından öncü tasarımcıların grafik tasarım eğitim materyal-lerinde, elektronik ortamda, yazılı kaynaklarda ve tasarımla ilgili süreli yayınlarda sıklıkla yer verilen önemli afiş tasarımlarının bilinirliği üzerine kurgulanmıştır. Bu amaçla belirlenen afişler, slayt gösterisi şeklinde hazırlanmış ve öğrencilere sınıf ortamında gösterilerek çalış-mayı kimin yaptığıyla ilgili görüşlerini verilen forma yazmaları (işaretlemeleri) istenmiştir.Yapılan uygulama, Kastamonu Üniversitesi, Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Grafik Ta-sarım Bölümü 2016-2017 ve 2017-2018 eğitim öğretim yıllarında birinci sınıf öğrencileri ile yürütülmüştür. Çalışmada toplam 40 birinci sınıf öğrencisi yer almıştır. Verilen cevaplar yüzde ve frekans olarak çözümlenmiş ve değerlendirilmiştir.

1207



3. SONUÇLAR VE DEĞERLENDIRMELER Yapılan araştırma sonucunda “Grafik Tasarım Eğitimi Alan Öğrencilerin Önemli Grafik Tasarımcıları ve Çalışmalarını Tanıma Düzeyi” analiz edilmiştir. Buna göre elde edilen veriler şu şekildedir.

Tablo 1. İ. Hulusi Görey’in Afişini Tanıma Düzeyi

Frekans (Sayı) Yüzde (%)A) Kenan Temizan 9 22.5B) Mengü Ertel 2 5.0C) İhap Hulusi Görey 19 47.5D) Yurdaer Altıntaş 8 20.0 Cevapsız 2 5.0 Toplam 40 100

1. soruda öğrencilerin önemli grafik sanatçı İ. Hulusi Görey’i tanıma düzeylerini belirlemek için, sanatçının Kızılay kurumu için yaptığı afiş görseli kullanılmıştır.

Soruyu yanıtlayanların %47.5’i afişin İ. Hulusi Görey’e ait olduğunu bilmişlerdir. Bu sonucu %22.5 oranla Kenan Temizan, %20 oranla Yurdaer Altıntaş ve %5 oranla Mengü Ertel cevabı takip etmektedir. Soruya yanıt vermeyenlerin oranı ise %5’tir.

Bu sonuca göre öğrencilerin yaklaşık yarısının İ. Hulusi Görey’i tanıdıkları anlaşılmaktadır.

Tablo 2. Kenan Temizan’ın Afişini Tanıma Düzeyi

Frekans (Sayı) Yüzde (%)A) Kenan Temizan 13 32.5B) İhap Hulusi Görey 7 17.5C) Sait Maden 10 25.0D) Mengü Ertel 7 17.5 Cevapsız 3 7.5 Toplam 40 100

2. soruda öğrencilerin Kenan Temizan’ı tanıma düzeylerini belirlemek için, “Marshall Yar-dım Planı kapsamında düzenlenen BM Afiş yarışması ’nın Türkiye aşamasında birinci, uluslararası aşamada da beşinci olan sanatçımız kimdir?” diye sorulmuştur.

Soruyu yanıtlayanların %32.5’i çalışmanın Kenan Temizan’a ait olduğu seçeneği işaretle-mişlerdir. Bu sonucu %25 oranla Sait Maden, %17.5 oranlarıyla ise İhap Hulusi Görey ve Mengü Ertel cevabı izlemektedir. Katılımcıların %7.5’i ise soruyu yanıtsız bırakmıştır.

Tabloya göre katılımcıların yaklaşık üçte biri doğru cevap olan Kenan Temizan’ı işaretlemiş-lerdir, ancak büyük çoğunluğun sanatçıyı tanımadığı söylenebilir.

1208



Tablo 3. Mengü Ertel ’in Çalışmalarını Tanıma Düzeyi

Frekans (Sayı) Yüzde (%)A) Kenan Temizan 6 15.0B) Yurdaer Altıntaş 8 20.0C) Mengü Ertel 16 40.0D) Mustafa Aslıer 6 15.0 Cevapsız 4 10.0 Toplam 40 100

3. soruda öğrencilerin Mengü Ertel’i tanıma düzeylerini belirlemek için sanatçının Moskova Olimpiyatları için tasarladığı afiş ve TRT kurumu için yaptığı logo çalışmasının görseli kullanılmıştır.

Sorulara yanıt verenlerin % 40’ı çalışmaların Mengü Ertel’e ait olduklarını bilmişlerdir. Bu yanıtı %20 oranla Yurdaer Altıntaş, %15 oranlarıyla Mustafa Aslıer ve Yurdaer Altıntaş ceva-bı gelmektedir. Tabloya göre öğrencilerin %10’unun soruyu yanıtsız bıraktığı görülmektedir.

Tabloda görüldüğü üzere öğrencilerin yarısından daha azının Mengü Ertel’i tanıdığı anlaşıl-maktadır.

Tablo 4. Mesut Manioğlu’nun Afişini Tanıma Düzeyi

Frekans (Sayı) Yüzde (%)A) İhap Hulusi Görey 17 42.5B) Mustafa Aslıer 7 17.5C) Sait Maden 7 17.5D) Mesut Manioğlu 7 17.5 Cevapsız 2 5.0 Toplam 40 100

4.soruda öğrencilerin Mesut Manioğlu ’nu tanıma düzeylerini belirlemek için Verem Savaş Derneği için tasarladığı afiş görseli kullanılmıştır.

Ankete katılanların %42.5’inin İhap Hulusi Görey’i, %17.5 gibi bir oranının Mesut Mani-oğlu, Sait Maden, ve Mustafa Aslıer ‘i işaretlediği görülmektedir. Soruyu boş bırakanların oranı ise %5’tir.

Öğrencilerin 4.soruya verdikleri yanıtlara göre yaklaşık beşte birinin Mesut Manioğlu’nu tanıdığı söylenebilir. Fakat araştırmaya katılanların büyük bir çoğunluğunun sanatçıyı tanı-madığı anlaşılmaktadır.

1209



Tablo 5. Sait Maden’in Tipografik Çalışmalarını Tanıma Düzeyi

Frekans (Sayı) Yüzde (%)A) Mesut Manioğlu 10 25.0B) Yurdaer Altıntaş 7 17.5C) Sait Maden 9 22.5D) Mengü Ertel 12 30.0 Cevapsız 2 5.0 Toplam 40 100

5. soruda öğrencilerin Sait Maden’i tanıma düzeylerini belirlemek için İstanbul için yaptığı tipografik tasarımlardan örneklerin yer aldığı görsel kullanılmıştır.

Soruları yanıtlayanların sadece %22,5’i çalışmaların Sait Maden’e ait olduğu cevabını ver-mişlerdir. Öğrencilerin %30 oranla çoğunluğunun Mengü Ertel’i işaretlediği görülmektedir. Bu sonucu %25 oranla Mesut Manioğlu, % 22.5 oranla Sait Maden ve %17.5 oranla Yurdaer Altıntaş ve izlemektedir. Soruyu yanıtsız bırakanların oranı ise %5’tir.

Tabloda görüldüğü üzere öğrencilerin yaklaşık dörtte birinin sanatçıyı tanımadığı söylene-bilir.

Tablo 6. Kenan Temizan’ın Kapak Tasarımını Tanıma Düzeyi

Frekans (Sayı) Yüzde (%)A) Kenan Temizan 13 32.5B) Yurdaer Altıntaş 9 22.5C) İhap Hulusi Görey 14 35.0D) Sait Maden 4 10.0 Cevapsız - 0.0 Toplam 40 100

6. soruda Kenan Temizan’ın İstanbul için yaptığı kitap kapağı tasarımı görseli kullanılmıştır. 2. sorudaki çalışmasından Kenan Temizan’ı tanıyanların oranı ile Kenan Temizan’ın kapak tasarımını tanıyanların oranı aynıdır.

Aynı sanatçıya ait iki farklı iş dikkat alındığında, çıkan sonuca göre Kenan Temizan’ın ça-lışmalarını tanıyan öğrencilerin çalışmalarının çoğu hakkında bilgi sahibi olduğu, büyük çoğunluğun ise Kenan Temizan ve çalışmaları hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları ve sanatçıyı yeterince tanımadıkları anlaşılmaktadır.

1210



Tablo 7. Yurdaer Altıntaş’ın Afişlerini Tanıma Düzeyi

Frekans (Sayı) Yüzde (%)A) İhap Hulusi Görey 10 25.0B) Mustafa Aslıer 6 15.0C) Mengü Ertel 6 15.0D) Yurdaer Altıntaş 16 40.0 Cevapsız 2 5.0 Toplam 40 100

7. soruda öğrencilerin Yurdaer Altıntaş’ı tanıma düzeylerini belirlemek için sanatçının tasar-ladığı iki adet tiyatro afiş görseli kullanılmıştır.

Sorulara yanıt veren öğrencilerin %40’ı Yurdaer Altıntaş doğru yanıtını vermiştir. Bu cevabı %25 oranla İhap Hulusi Görey ve %15 oranlarıyla Mustafa Aslıer ve Mengü Ertel takip et-miştir. Soruyu yanıtsız bırakanların orası ise %5’tir.

Tablodan anlaşılacağı üzere katılımcıların yarısından azı Yurdaer Altıntaş’ı tanımaktadır.

Tablo 8. Mesut Manioğlu’nun Logolarını Tanıma Düzeyi

Frekans (Sayı) Yüzde (%)A) Sait Maden 8 20.0B) Yurdaer Altıntaş 13 32.5C) Mesut Manioğlu 13 32.5D) Mustafa Aslıer 5 12.5 Cevapsız 1 2.5 Toplam 40 100

8. soruda Mesut Manioğlu’nun THY, Emlak ve Kredi Bankası ve Eti kuruluşları için yaptığı logo tasarımlarının görseli kullanılmıştır. 4. sorudaki afiş tasarımından Mesut Manioğlu’nu tanıyanların oranı %25 iken 8. sorudaki logo tasarımlarından sanatçıyı tanıyanların oranı %32.5’tir.

Soruları yanıtlayanların %32.5’i Yurdaer Altıntaş ve Mesut Manioğlu’nu işaretlerken bu se-çenekleri %20 oranla Sait Maden, %12.5 oranla Mustafa Aslıer takip etmektedir.

Bu sonuçlara göre öğrencilerin Mesut Manioğlu ve Yurdaer Altıntaş’ın çalışmalarını karı-şıtırdıkları ve sanatçı hakkında yeterli bir bilgiye sahip olmadıkları ve sanatçıyı yeterince tanımadıkları anlaşılmaktadır.

1211



Tablo 9. Afiş Tasarımından Mengü Ertel’i Tanıma Düzeyi

Frekans (Sayı) Yüzde (%)

A) 3 7.5

B) 3 7.5

C) 8 20.0

D) 25 62.5

Cevapsız 1 2.5Toplam 40 100

9. soruda öğrencilerden seçeneklerde bulunan afiş görsellerinden Mengü Ertel’e ait olan afiş tasarımının işaretlenmesi istenmiştir.

Ankete katılan öğrencilerin büyük bir çoğunluğu %62.5 oranla Keşanlı Ali afişinin Mengü Ertel’e ait olduğunu bilmişlerdir. Bu sonucu %20 oranla C seçeneği, %7.5 oranla A ve B seçeneği izlemektedir.

3. sorudaki Olimpiyat afişi ve TRT logosundan Mengü Ertel’i tanıyanların oranı %40 iken bu soruda Keşanlı Ali afişinden Mengü Ertel’i tanıyanların oranı ise % 62.5’tir.

Bu sonuçlardan anlaşılacağı üzere öğrencilerin yarısından fazlasının Mengü Ertel’i tanıdığı fakat 3.ve 9. Sorulardaki doğru cevaplama oranları kıyaslandığında öğrencilerin sanatçının tüm çalışmaları hakkında tam olarak bilgi sahibi olmadıkları sonucuna varılabilir.

1212



Tablo 10. Öğrencilerin Lise Eğitiminde Grafik Sanatçılarıyla İlgili Ders Alma Düzeyi

Frekans (Sayı) Yüzde (%)A) Evet 8 20.0B) Hayır 26 65.0C) Cevapsız 6 15.0D) Toplam 40 100

10. soruda ise lise eğitiminde grafik bölümü okuyan öğrencilere grafik sanatçılarla ilgili ders alıp almadıkları ve hangi grafik sanatçıları tanıdıkları sorulmuştur.

Tabloda görüldüğü üzere lise eğitiminde grafik bölümünde okuyan öğrencilerin %20’si gra-fik sanatçılarla ilgili ders alırken %65 gibi büyük bir kısmının grafik sanatçılarla ilgili ders almadıkları anlaşılmaktadır.

Hayır, seçeneğini işaretleyenlerin yazdığı grafik sanatçılar şunlardır: İhap Hulusi Görey, Mengü Ertel, Yurdaer Altıntaş, Sait Maden, Kenan Temizan, Mesut Manioğlu, Mustafa As-lıer, Emrah Yücel, Ali Seylan, Ali Tomak, Ata Yakup Kaptan, Köksal Bilirdönmez, Burak Tarlakazan, Bülent Erkmen, Tarık Yazar, Salvador Dali, Henri Matisse, Pablo Picasso, Eli Acıman.

Evet, seçeneğini işaretleyenlerin yazdığı grafik sanatçılar ise şunlardır: İhap Hulusi Görey, Mengü Ertel, Yurdaer Altıntaş, Sait Maden, Kenan Temizan, Mesut Manioğlu, Mustafa As-lıer, Emrah Yücel, Ramie Markintosh.

4.SONUÇLAR Bu araştırma grafik tasarım eğitimi alan öğrencilerin önemli grafik tasarımcıları ve çalışma-larımı tanıma düzeylerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. 2016-2017 ve 2017-2018 eğitim öğretim yıllarında Kastamonu Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Grafik Bö-lümü’nden 40 öğrencinin örneklem grubunu oluşturduğu araştırma kapsamında öğrencilere önemli grafik sanatçılara ait çalışmalardan oluşan 10 maddelik soru formu hazırlanmıştır. Sorulara verilen cevaplar yüzde frekans olarak çözümlenmiş ve değerlendirilmiştir.

Araştırma sonucunda elde edilen bulgulara göre; öğrencilerin İhap Hulusi Görey ve çalışma-ları ile Mengü Ertel ve çalışmalarını çoğunlukla tanıdığı, Yurdaer Altıntaş ile Mesut Manioğ-lu ve çalışmalarını kısmen tanıdığı görülmüştür.

Buna karşın; Kenan Temizan ve çalışmalarını yeterince tanımadığı, Sait Maden ve çalışma-larını büyük oranda tanımadığı sonucu ortaya çıkmıştır.

Kastamonu Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Grafik Bölümü 1.sınıf öğrenci-lerinden elde edilen bu sonuç ışığında, öğrencilerin Cumhuriyet Dönemi ve sonrasında ülke-mizde grafik tasarım alanında önemli katkılarda bulunmuş ve grafik tasarımın gelişmesinde büyük rol oynamış grafik sanatçıları yeterince tanımadığı ve sanatçılarımıza gereken önemin verilmediği kanısına varılmaktadır.

1213



Çalışmada elde edilen bulgular doğrultusunda aşağıdaki önerilerde bulunulmuştur.

Grafik Sanatı Tarihi, Göstergebilim, Grafik Tasarım Eğitimi vb. gibi derslerde sanatçılara ait örnek çalışmalara daha fazla yer verilmelidir.

Üniversitelerde geçmişten günümüze grafik tasarım ve sanatçıları adına panel, söyleyişi, se-miner, konferans, sempozyum düzenlenerek öğrencilerin önemli grafik sanatçı ve eserlerini tanıması sağlanmalıdır.

İnternet araştırma ödevleriyle sanatçıları tanımaya yönelik teşvik edici çalışmalar planlan-malıdır.

Öğrenciler, grafik sanatçılarla ilgili kaynak araştırmasına sevk edilmelidir.

Öğrencilerin, önemli grafik sanatçıların eserlerinin yer aldığı sergi, müze fuar gibi yerlere gitmesi teşvik edilmelidir.

Bu sayede öğrenciler arasında Türk Grafik Sanatı’nın oluşumu, tarihsel süreç içerisinde ge-çirdiği aşamaları ve dünden bu güne bu alanda rol üstlenmiş sanatçılarımızın farkındalığı sağlanabilecektir.

Bu aynı zamanda öğrenci gelişimine de katkı sağlayacak bir unsurdur. Sanat eğitimi alan öğrencilerin kendi sanatını ve kökenini tanıması, aldığı eğitimi daha iyi anlamlandırmasına yol açacak, kişisel gelişimine de ayrıca katkı sağlayacaktır.

5. KAYNAKLAR

ALTINTAŞ, O. (2008), “Sanat Eğitimi ve Şiddet”, Kültür Uygarlığı Toplumsal Denge ve Sanat Eğitimi 3. Ulusal Sanat Eğitimi Sempozyumu, 19-21 Kasım 2007, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara.

BECER, E. (2006), “İletişim ve Grafik Tasarım”, (5. Baskı), Dost Kitabevi Yayınları, An-kara.

De VAUS, D.A. (1990), “Surveys in Social Research” (2nd ed.), Unwin Hyman, London.

DURMAZ, Ö. (2011), “İstanbul’un 100 Grafik Tasarımcısı ve İllüstratörü”, İstanbul Bü-yükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul.

ERBAY, M. (1998). “Sanat Eğitiminin Temel ve Genel Eğitime Desteğinin Araştırılma-sı”, Sanat Çevresi Dergisi Sayı:236, Kurtiş Matbaacılık, İstanbul.

KORKUT, O. (2012), “Çankaya İlçesi Milli Eğitim Müdürlüğü’ne Bağlı İlköğretim Okullarına Ait Web Sitelerinin Grafik Tasarım Açısından İncelenmesi ve Ör-nek Web Sitesi Tasarımı Hazırlanması”, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

KETENCİ, H. F. ve Bilgili C. (2006). “Görsel İletişim ve Grafik Tasarımı”, Beta Basım A.Ş., İstanbul.

1214



ÖZSEZGİN, K. (2010). “Görsel Sanatçılar Ansiklopedisi”, İstanbul: Doruk Yayımcılık

SÖZEN, M. Ve Tanyeli, U. (2007). “Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü”, Remzi Kitabe-vi, İstanbul.

TARLAKAZAN, B.E. (2011). “Grafik Tasarım Eğitiminde Yaratıcı Tipografi Uygula-malarının Öğrencilerin Ürünlerine ve Üst Düzey Düşünme Becerilerine Etki-si”, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

TEPECİK, A. (2002). “Grafik Sanatlar”, Detay & Sistem Ofset, Ankara.

YALUR, R. (2014) “1990-2013 Yılları Arasında Afiş ve Sosyal Afişlerin Grafik Tasarım ve Teknolojik Açıdan İncelenmesi”, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

YILDIRIM, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. An-kara: Seçkin Yayıncılık

YILMAZ, E. (1999), “Milli Eğitim Dergisi”, (143). 03.04.2017 tarihinde http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/143/22.htm sayfasından erişilmiş-tir.

YÜCEBAŞ, Ç. (2006), “Grafik Tasarımda Görsel Bütünlük Oluşturmada Tipografi ile Görseller arasındaki İlişki ve Sanat Eğitimindeki Yeri”, Yayınlanmamış Dokto-ra Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.

Internet alıntıları;

http://yurdaeraltintas.com/biography.aspx (Erişim Tarihi: 03.04.2018)

http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/143/22.htm (Erişim Tarihi: 03.04.2018)

grafik tasarim eĞitimi alan ÖĞrencilerin ......bu araştırma grafik tasarım eğitimi alan...

Documents