gramar at linggwistika

Morpema at Morpolohiya

Morpolohiya - ang pag-aaral ng pinakamaliit na yunit

na bumubuo sa salita na may kahulugan.

Morpema- ang pinakamaliit na yunit na bumubuo

sa salita na may kahulugang “ kaagad na naihahayag kahit ang ilan sa kanila ay pangkayarian at di kahulugang leksikal ang binibigay” (Villanueva at Villanueva, 1971) ay maaaring salita o salitang-ugat.

Gramar at Gramar at Linggwistika 9Linggwistika 9

Gramar Gramar atatLinggwistika Linggwistika

Anyo ng Morpema1. Morpemang Kataga

- ang kataga ay isang morpemang iisahaning pantig lamang at ang mga ito’y walang kahulugan kung nag iisa maliban na lamang kung isasangkap sa pangungusap.

Ang mga ingklitiko ay “ mga katagang iisahing pantig na sa gawang sarili ay walang kahulugan ngunit kapag ginagamit sa pangungusap ay nakaradagdag ng diwa nito. – Cruz, et.al. 1978


Halimbawa:Halimbawa:

ba pa na din rin rawdaw po ho nga man palanaman


2. Ang Morpemang Panlapi

a. May malakas na sistema ng panlapi ang wikang Filipino. Ito ang dahilan kung bakit napakadali nating manghiram sa banyagang salita at gawing tunog – Filipino. Sa ibang salita ay nagiging “Filipinized” na salita

HalimbawaHalimbawa:

mag-jet in-ambush nagpa-xeroxnag-smuggle ni-rape ni-raidnag-administer ni-research i-promotenag-coach naka-cortina



b. dahil sa kahulugang taglay ng panlapi nagkakaroon ng iba’t ibang kahulugan ang isang salitang-ugat na pinagkakapitan nito.


Halimbawa:Halimbawa:

nagtubig - nagkaroon ng tubigmatubig - maraming tubignatubig - naparami ang inom

tubigan - tapayan o lalagyan ng tubigtubigan - lagyan ng tubigtinubig - pinarusahan ng tubigpatubig - padaloy na tubig/irigasyonpantubig - gamit sa tubig

- Subuking lagyan ng iba’t ibang panlapi ang salitang tao, bahay, balita, bayan at tignan kung ano ang mabubuong salita.

GAWAINGAWAIN


Anyo ng Panlapi

3. Morpemang Salitang-Ugat

- ang salitang-ugat ang maituturing na pinaka-ina ng mga salita dahil ito ay nagtataglay ng kahulugang leksikal na karaniwang binubuo ng dadalawahing pantig.

Alam nyo ba na kung pakasusuriin ay galing sa iisang pantig lamang ang ating wika? Ito’y ayon sa haka ni Dr. E. Arsenio Manuel at mapapansin ito sa kayarian ng mga salitang inuulit.



http://rds.yahoo.com/_ylt=A0PDoX_E7D1OmWEAGe.JzbkF;_ylu=X3oDMTBqMjZqMWxsBHBvcwMyMwRzZWMDc3IEdnRpZAM-/SIG=1kdkpehn2/EXP=1312709956/**http:/images.search.yahoo.com/images/view?back=http://images.search.yahoo.com/search/images?p=albert+einstein+cartoon&b=22&ni=21&ei=utf-8&xargs=0&pstart=1&fr=sfp&w=400&h=400&imgurl=www.dreamstime.com/albert-einstein-thumb6105120.jpg&rurl=http://www.dreamstime.com/albert-einstein-image6105120&size=22KB&name=ALBERT+EINSTEIN+...&p=albert+einstein+cartoon&oid=7f7d158c5961754dd86bf8e4c5e97cb4&fr2=&no=23&tt=6500&b=22&ni=21&sigr=11mat55c4&sigi=11jeu8gru&sigb=13iouakk9&.crumb=4fjsgLjsIU5

- Ang morpemang kataga at morpemang salitang-ugat ay napagsasama rin ngunit ang kanilang kabuuan ay hindi maituturing na dalawang morpema kundi iisang morpema lamang.


Halimbawa:

ma + itim = maitimka + hapon = kahaponin + ibig = iniibigtaga + lungsod = tagalungsod

HOMOFONUS- Ang tawag sa salitang-ugat na nag-iiba-iba ng kahulugan ayon sa bigkas ngunit pareho ng ispeling.

Halimbawa:

baga (ember) sala (sin) paso (pass)baga (lungs) sala (seive) paso (burn)baga (particle) sala (seived) paso (Flower pot)


Paano nga ba nabubuo ang mga Salita?

a. Inuulit – ang mga salitang unuulit ay binubuo sa pamamagitan ng buong pag-uulit ng salitang-ugat at pinaghihiwalay lamang ng gitling. Ang ganitong pag-uulit ay tinatawag na ganap na pag-uulit.


Halimbawa:

sama-sama araw-araw agam-agamutay-utay sintu-sinto kuru-kuroakay-akay ipit-ipit halu-halobaku-bako luku-lukolubak-lubak


1. Ang alaala, paruparo, sarisari, gunamgunam at guniguni ay hindi ginigitlingan dahil walang salitang-ugat na ala, paro, sari, ganam, at guni.

2. Ang salitang-ugat na nagtatapos sa patinig na o kapag-unuulit ay pinapalitan ng u.

3. Sa pag-uulit ng salitang-ugat na unaangkupan o ginagampanan ng pang-angkop upang ipakita ang kasidhiang kahulugan at nagtatapos sa patinig na e, ito’y pinapailitan ng i sa gayo’y mabilis ang pagbigkas at upang lubos na mabigyang diin ang unang hati ng salita. Ang gitling ay ginagamit


Halimbawa:torpe torping-torpesalbahe salbahing-salbahelalake lalaking-lalake



Ang di-Ganap na Pag-uulit

1. Pag-uulit ng huling pantig sa salitang-ugat

Halimbawa: lamikmik luningning alit-itlangitngitkuliglig

2. Pag-uulit ng una o unang dalawang pantig ng salitang-ugat o una o unang dalawang tunog ng salitang-ugat.

Halimbawa: iikot tatakbo sisilip-silipaakyat lilima sisiga-sigarilyo

tatali-talilis




b. Tambalan – Nagiging tambalan ang salita kung ang dalawang salita na may kani-kaniyang kahulugan ay pinagsasama at nananatili ang kahulugan, minsa’y bumubuo ng ikatlong kahulugan at mayroon din namang nagpapakita ng kasalungatan ng bawat isa.


Halimbawa:

taong-bundok dalagang-bukidpanhik-panaog isdang-tabangdaang-bakal humigit-kumulanghanap-buhay kapos-paladkahoy-gubat lumubog-lumitawbungang-araw malaon-madali



c. Maylapi – Kung ang salitang-ugat pinapanlapian. Maaring sa unahan, sa gitna, sa magkabila o sa laguhan.


1. Unlapi umalis, umibig, umawit, igatong, isama, pautang

2. Gitlapikinain, sumampa, tinaga, tumuka, sinita

3. Hulapiisipin, diktahan, tamaan, ingatan, bilihin

4. Kabilaanmagtampuhan, pagtulungan, panatilihin, paraanin

5. Laguhanipagsumigawan, paghumiyawin, magginataan.


Kahulugan ng mga Panlapi

1. Panlaping Makangalan


a. an at han1. lalagyan ng marami sa bagay na isinasaad ng salitang-ugat

hal.:aklatan, bigasan, manukan,

palayan,tindahan

2. pook na ginaganapan ng kilos ng salitang-ugathal.:

aralan, lutuan, laruan, labahan

3. panahon na maraming pagganap sa isinasaad ng salitang-ugat

hal.:pistahan, anihan, taniman, uwian


4. gantihang kiloshal.:

barilan, balitaan, sulatan, suntukan

5. di karaniwang laki o labis na damihal.:

pangahan, duguan, uluhan, sugatan, duguan

Panlaping Makangalan


b. in o hin1. relasyong isinasaad ng salitang-ugat

hal.:tiyuhin, amain, inapo

2. kahugis ng isinasaad ng salitang-ugathal.:

inubas, pinalay, sinampalok



b. ka1. kasama sa pangkat

hal.:kalahi, kagrupo, katropa, kabayan

2. relasyon na isinasaad ng salitang-ugathal.:

kalaro, kagalit, kaaway, kasuyo, kalambingan

c. ka – an1. nagsasaad ng pinakasentro na salitang-ugat

hal.:kabayanan, kanayunan, kabahayan

2. nagsasaad ng kasukdulan ng pangyayari.hal.:

katanghalian, kainitan, kasasalan



d. mag1. nagsasaad ng relasyong tinutukoy sa salitang-ugat.

hal.:maglolo, mag-ama, magkapatid, magbayaw

2. mag- na may pag-uulit ng unang pantig ng salitang-ugat na nagsasaad ng gawain o propesyon.

hal.:manggagamot, manbibigkas, manananggol

e. tag – nagsasaad ng panahonhal.:

tag-ulan, tag-araw, taglagas, tagsibol

f. taga – nagsasaad ng gawaing isinasaad ng salitang-ugathal.:

tagaluto, tagalinis, tagawalis, tagabasag. an/han – nagsasaad ng pinaggalingan

hal.:talasalitaan, talaarawan, talatinginan





Kahulugan ng mga Panlapi

1. maa. pagkamayroon

halimbawa:maganda, tataas, mayaman

b. pagkamaramihalimbawa:

matao, madahon, matubig, maahas

2. maka – katig, kampi, hilighalimbawa:

maka-Diyos, maka-Hapon, makatao, makakaibigan

3. mala – paranghalimbawa:

malasebo, malahimimga, malakanin

Mga Panlaping Makauri



4. mapag – may ugalihalimbawa:

mapagbiro, mapagbintang, mapag-alalahanin

5. Mapang – may katangian, may kakayahanhalimbawa:

mapang-akit, mapanrahuyo

6. maka – katig, kampi, hilighalimbawa:

maka-Diyos, maka-Hapon, makatao, makakaibigan

7. mala – paranghalimbawa:

malasebo, malahimimga, malakanin

Panlaping Makauri


MARAMING SALAMAT SA PAKIKINIG! NGAYON AY

HANDA KA NA PARA SA ISANG PAGSUSULIT! ((

gramar at linggwistika

Documents