De Life Science-opleidingen vanStenden Hogeschool hebben re-cent een nieuw laboratorium ge-opend bij Emmtec services. Destudenten worden nu opgeleid opeen echt beroepslaboratorium, enzo goed voorbereid op hun toe-komst. Inhoudelijk sluiten de op-leidingen, met hun focus opduurzame kunststoffen, goed aanop de actuele bedrijvigheid in Zuid-oost Drenthe. Daarmee kunnendeze studenten later in hun eigenregio aan het werk.

De lectoren, docentonderzoekers en stu-denten van Life Science werken nauwsamen met bedrijven en overheden. Hungezamenlijke onderzoek is vooral despannende zoektocht naar nieuwe bio-based grondstoffen en de toepassingendaarvan. Dat vindt plaats binnen GreenPAC (zie elders op deze pagina). De op-leidingen van Life Science -Chemie, Bio-logie en Medisch Laboratorium-onderzoek (BML)- hebben daarom eennieuwe leerlijn ontwikkeld. Studentenleren hier over het directe belang van eenbiobased economy én kunnen gelijk ookeen praktische link leggen met hun eigenvakgebied.

Met zoveel betrokkenen vanuit onder-wijs, onderzoek, bedrijfsleven en lokaleoverheden, is het van groot belang datieder op structurele basis contact met el-kaar kan onderhouden. Een drietal busi-

nessdevelopers -deels aangesteld door deprovincie Drenthe en het DPI (Dutch Po-lymer Institute)- brengt alle partijen éénkeer per maand bijeen om af te stem-men. Op de agenda: hoe nieuwe onder-zoekslijnen, innovaties en businessopgestart kunnen worden. De lectorendie ook betrokken zijn bij Green PAChebben een sturende en adviserende rol.

Waar levert al die samenwerking con-creet op? Stenden participeert vanuitGreen PAC onder andere in de ontwik-keling van de Biocomposietenbrug voorde dierentuin in Emmen. Daarnaastloopt er een project op het gebied van3D-printing, waarvoor de eigenschappenvan nieuwe materialen worden getest,voor daadwerkelijk gebruik in 3D prin-ters. Binnen het curriculum van Life Sci-ence is Stenden bezig met deontwikkeling van lesstof over fermenta-tietechnieken. Micro-organismen die opde juiste manier worden gekweekt,maken stoffen die de basis vormen voornieuwe kunststoffen. Door die stoffen teisoleren en met een chemische reactieaan elkaar te koppelen, ontstaan poly-meren, de welbekende bouwstenen vankunststof. En in 2014 draaide een pilotmet studenten waarbij melkzuur is ge-produceerd… uit plantaardig materiaal!Succesvol, en daarom met uitbreiding opkomst in 2015.

www.greenpac.eu

Ondernemers, vaak start-ups,maken graag gebruik van GreenPAC. Dit open innovatiecentrumvoor (groene) kunststoffen, vezelsen composieten huisvest inEmmen en Zwolle. ‘Green PAC ini-tieert en faciliteert ‘businessdri-ven‘ kennisontwikkeling’. Watbetekent dat? Met de laborato-rium- en experiment-faciliteitenvan Green PAC, kan het bedrijfsle-ven tegen gunstige voorwaardeninnovatieve projecten ontwikkelenen uitvoeren. Zo wordt er toege-past onderzoek gedaan, kennisontwikkeld en (versnelde) innova-ties gerealiseerd. Dat kan door een

unieke samenwerking tussen ho-gescholen, universiteiten en be-drijven in de kunststofindustrie,ondersteund door de gemeenteEmmen en de provincie Drenthe.Tegelijkertijd richt Green PAC zichop het onderwijs in Noordoost-Ne-derland. Doel: de regionale inno-vatiekracht rond kunststof-technologie te versterken. Logisch,want Green PAC is een initiatiefvan de hogescholen Stenden enWindesheim.

Verrassende feiten: de regioEmmen heeft, naast de Eemsdelta,de grootste concentratie chemi-sche industrie in Noord-Neder-land. Het is bovendien de meestgespecialiseerde ‘kunststofregio’van Europa. En juist omdat in deregio ook veel agro aanwezig is isze, aldus Bouke Arends, wethoudervan economische zaken van de ge-meente Emmen, uitermate ge-schikt voor biobased chemie. Wantdaarin komen agro en chemiesamen.

"In Emmen en in de regio Zuidoost-Drenthe weten de beide sectoren elkaarsteeds beter te vinden. De omslag vaneen op olie gebaseerde chemie naar eenop biomassa gebaseerde chemie is eenproces van vele jaren. Toch zien we alhele mooie producten en toepassingenontstaan. Meest aansprekende voorbeeldop dit moment is de brug van biocompo-sieten die in ons nieuwe dierenparkWildlands hier in Emmen komt. In dezebrug zijn vlasvezels en biohars verwerkttot een stevige constructie."

Wat is de rol van de gemeente Emmenbinnen de triple helix?De term ‘triple helix’ duikt steeds vakerop. Het staat voor de samenwerking tus-sen onderwijs/ onderzoek, ondernemin-gen en overheid, waarbij ieder zijn eigenrol neemt. “De gemeente Emmen facili-teert de stappen die nodig zijn om een in-novatie-idee tot productie te brengen.Daarvoor hebben we samen met provin-cie Drenthe en het Dutch Polymer Insti-tute (DPI) een 'Aanjaag- enontwikkelorganisatie' in het leven geroe-pen waarin onderwijs, onderzoek en in-novatiemakelaars professioneel samen-werken. Die investering aan de vraagkantbegint zijn vruchten af te werpen. Be-drijven weten onze aanjaagorganisatie tevinden, er lopen meerdere innovatiepro-jecten. Sommige zijn al in het stadium

van businesscase-ontwikkeling en bezigmet de financiering."

En wat is de rol van de provincie Drenthe?"De provincie Drenthe ondersteuntEmmen en de regio hierin. We trekkener heel goed samen in op en hebben het-zelfde doel voor ogen: meer werkgele-genheid en een robuust innovatiefklimaat.Als we de komende jaren zo samen doorgaan en de buurgemeenten ook verderaanhaken, zullen we dit samen tot eensucces maken. Waarbij de credits na-tuurlijk allereerst naar de bedrijven zelfgaan. En de belangrijke en betekenisvollerol van het onderwijs, door Stenden Ho-geschool en Drenthe College, wil ik hierzeker ook vermelden. Anders zou er geentriple helix zijn. De ambitie is er om dituit te breiden naar andere regio’s in Ne-derland en niet te vergeten Duitsland(Emsland, Niedersachsen)."

Waar richt Emmen zich op binnen de biobased mogelijkheden van Zuidoost-Drenthe?

"Onze focus is de vergroening van dechemie hier in de regio, die sterk is inkunststoffen, vezels en garens. Tegelijkzetten we vol in op het vergroten endoorontwikkelen van biocomposiettoe-passingen. Het lectoraat van Green PACen Stenden Pre speelt daar goed op in."

Wat verwacht de gemeente Emmenvoor het werk- en leefklimaat in deregio, met de synergie die voortkomt uitde triple helix?"Ik kan me goed vinden in de triplehelix-aanpak van Rijk (topsectorenbe-leid) en Brussel (innovatie-agenda). Hetis aan de regio om daar invulling aan tegeven. Wij hebben -realistische- ver-wachtingen dat deze inzet van ons allennieuwe banen schept. Want daar doenwe het ten slotte voor. Meer werk, op ver-schillende niveaus, betekent dat inwo-ners in onze regio blijven wonen en datwe het voorzieningenniveau beter instandhouden. Dit zichzelf versterkendeproces is ons doel. We zijn nu mooi opweg.”

Tekst: Fred Ootjers

De triple helix staat voor de goudendriehoek tussen bedrijven, onder-wijsinstellingen en de overheid.Het is op dit moment een veelge-hoorde term in Zuidoost-Drenthe,dat de biogebaseerde chemiesectorin de regio een boost wil geven.Want die boost, die vraagt om sa-menwerking. Marco Brons, com-mercieel en technisch directeurvan polyesterfabriek Cumapol inEmmen, over stap-voor-stap ont-wikkelingen, verwachtingen enconcrete ondersteuning.

Cumapol Emmen richt zich voorname-lijk op de nabewerking van PET (denkaan de plastic flessen)-specialiteiten.Naast de missie om meertoepassingen te ontwik-kelen waarin gerecycledmateriaal wordt ge-bruikt, sleutelt Cumapolook aan het ontwerp vande eindproducten zelf-zodat die beter gerecy-cled kunnen worden. Zowerkt het bedrijf aan ge-modificeerde rPET voorbijvoorbeeld de produc-tie van buizen en pijpenen aan een volledig PET-tapijt. Cumapol zet dus

in op verschillende innovaties in de ve-zelchemie en vult dat, binnen het PET-specialisme, breed in.

In termen van economisch belang:Emmen kent een sterke chemiesector-hoe sterk is de biobased discipline daar-binnen vertegenwoordigd?"Dat staat nog helemaal aan het begin.De recente jaren zijn vooral gebruikt omideeën te genereren en, heel belangrijk,de afstand tussen agro en chemie te ver-kleinen. Stap voor stap worden de ont-wikkelingen en mogelijkheden concreter.Maar we zijn er natuurlijk nog lang niet.De meeste initiatieven verkeren nu nogin de laboratoriumfase."

De Drentse samenwerking in de triplehelix heeft in 2013 handen en voeten ge-kregen in het innovatieknooppunt GreenPAC. Wat verwacht Cumapol van ditinitiatief? "Wij verwachten veel ondersteuning bijhet ontwikkelen van initiatieven en pro-cessen. Want bij Green PAC kunnenkansrijke experimenten en ideeën totconcrete projecten leiden."

Cumapol heeft dus ook een onderzoeks-vraag neergelegd bij één van de kennis-instituten van Green PAC?"In het begin hebben we wat kleine ‘voor-zichtige’ zaken laten uitzoeken. Daar-naast heeft Green PAC ons goedgeholpen, ondermeer met de warmte-huishouding in onze fabriek. Nu komener steeds meer samenwerkingen in hetupgraden van gerecycled PET tot hoog-waardige producten, bijvoorbeeld voorde 3D- printindustrie en voor spuitgiet-producten op basis van rPET. Op dit mo-ment ondersteunt Green PAC de nieuweplannen van Cumapol rondom chemisch

recycling en het gebruik vanbiobased building blocksvoor polyester. Wij zijn eenjong, slank bedrijf, en zulkeprojecten vergen resourcesdie we gewoon nog niethebben. Hierbij is de sa-menwerking met GreenPAC dus essentieel voorons. En daarmee ziet detoekomst er goed uit!"

www.cumapol.com

Tekst: Fred Ootjers

GREEN PAC

STENDEN HOGESCHOOL

Hét innovatiecentrumvoor toegepast onderzoek

GEMEENTE EMMEN

'Het is een zichzelf versterkend proces'

CUMAPOL

Cumapol spint (recycled)garen bij Green PAC

Zoeken naar nieuwebiobased grondstoffen

Bouke Arends: 'De gemeente Emmen en de provincie Drenthe hebben hetzelfdedoel voor ogen: meer werkgelegenheid en een robuust innovatief klimaat'

Foto: Theo Berends

Chemie special