greenline26 mekong, salween : the wonders of transboundary river basins

GR-26-1.pdf

2 พฤษภาคม - สงหาคม 2552 May - August 2009

บรรณาธการทปรกษา: อรพนท วงศชมพศ, ธเนศ ดาวาสวรรณ, รชน เอมะรจ

บรรณาธการอำนวยการ: สากล ฐนะกล

บรรณาธการบรหาร: สาวตร ศรสข

กองบรรณาธการ: ศรชย มลคำ, ภาวน ณ สายบร, จงรกษ ฐนะกล, จรยา ชนใจชน, นนทวรรณ เหลาฤทธ, ผกาภรณ ยอดปลอบ, นชนารถ ไกรสวรรณสาร

บรรณาธการภาษาองกฤษ: วสนต เตชะวงศธรรม

ผชวยบรรณาธการ: แมนวาด กญชร ณ อยธยา

เลขานการกองบรรณาธการ: ศรรตน ศวลย

ผจดทำ: หจก.สำนกพมพทางชางเผอก 63/123 ซอยราษฎรพฒนา 5 แยก 23 แขวง/เขตสะพานสง กทม. 10240 โทรศพท 02-917-2533, 02-517-2319 โทรสาร 02-517-2319 E-mail: [email protected]

ฉบบท 26 พฤษภาคม – สงหาคม 2552 No. 26 May - August 2009

ผพมพผโฆษณา กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 49 พระราม 6 ซอย 30 ถนนพระราม 6 กรงเทพฯ 10400 โทรศพท 02-298-5628 โทรสาร 02-298-5629 www.deqp.go.th, www.environnet.in.th

Editorial Advisers: Orapin Wongchumpit,

Thanate Davasuwan,

Ratchanee Emaruchi

Editorial Director: Sakol Thinagul

Executive Editor: Savitree Srisuk

Editorial Staff: Sornchai Moonkham,

Pavinee Na Saiburi,

Chongrak Thinagul,

Jariya Chuenjaichon,

Nantawan Lourith,

Pagaporn Yodplob,

Nuchanard Kraisuwansan

English Edition Editor: Wasant Techawongtham

Assistant Editor: Maenwad Kunjara Na Ayuttaya

Editorial Secretary: Sirirat Siwilai

Producer: Milky Way Press Limited

Partnership

63/123 Soi Rat Pattana 5, Sub-soi 23, Saphan Sung, Bangkok 10240

Tel: 02-917-2533, 02-517-2319

Fax: 02-517-2319

e-mail: [email protected]

PUBLISHER

Department of Environmental Quality Promotion Ministry of Natural Resources and Environment

49 Rama VI Soi 30, Rama VI Rd., Bangkok 10400

Tel. 02-298-5628 Fax. 02-298-5629

www.deqp.go.th, www.environnet.in.th

Text copyright by the Department of Environmental Quality Promotion, Ministry of Natural Resources and Environment.

Photographs copyright by photographers or right owners.

Aricles may be reproduced or disseminated for non-commercial purposes with cited credit to the Department of Environmental Quality Promotion.

Reproduction of photographs must be by permission of right owners only.

Opinions expressed in the articles in this journal are the authors’ to promote the exchange of diverse points of view.

ลขสทธบทความ สงวนสทธโดยกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ลขสทธภาพถาย สงวนสทธโดยผถายภาพหรอเจาของภาพ

การพมพหรอเผยแพรบทความซ�าโดยไมใชเพอการพาณชย สามารถท�าไดโดยอางองถงกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม

การพมพเพอเผยแพรภาพถายซ�า ตองไดรบอนญาตจากเจาของลขสทธกอนเทานน

บทความทตพมพในวารสารน เปนความคดเหนของผเขยน เพอเผยแพรการแลกเปลยนความคดเหนทหลากหลาย

VA-newGL26.indd 2 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf

มลมน�าใดในประเทศทผคนตางชาตพนธทงสองฝงเฝามองรวมกนไดสดสายตา

ลมน�าขามพรมแดน เชน แมน�าโขงและสาละวน ทหลากไหลหลอเลยงทรพยากรธรรมชาตอนอดมสมบรณ และวถชวตของประชาชนกวารอยลานคน มเหตผลใดทผคนเหลานนยงสามารถเออเฟอ พงพง ใชสอยแบงปนประโยชนรวมกนมาได ทามกลางกระแสโลกทการกอบโกยแกงแยงไดสงสด คอ อ�านาจของผมชย

หากมใชเพราะจตวญญาณของผคนในลมน�าไดรบการ กลอมเกลามาโดยธรรมชาต ไดรบการสบทอดมรดกทางวฒนธรรมและภมปญญา ใหเปนผมความออนนอมตอธรรมชาตโดยมไดยดถอเปนเจาของ ความบรบรณของสายน�าในพรมแดนเหลานจะมงคงยนยงมาตราบจนปจจบนหรอ

การเดนทางของสายน�า และการด�าเนนมาของวถชวตในลมน�าน มน�าหนกเพยงพอทจะท�าใหรฐบาล องคกรระหวางประเทศ รวมถงประชาชนของทกประเทศไมสามารถตดสนใจใดๆ โดยพลการตอการพฒนาทมงสนองตอบแตภาคอตสาหกรรมเปนหลก หรอการน�าพาประเทศยดเพยงตวเลขทางเศรษฐกจ โดยมน�าพาตอผลกระทบถงระบบนเวศ วถชวตทองถน ฐานทรพยากรธรรมชาตในพรมแดน เพราะจะน�ามาซงความเดอดรอนหรอความขดแยงของประชาชนมากมาย รวมถงความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทมอาจกคน

ดงนนทกคนในฟากฝงของลมน�า จงมหนาทรวมกนปกปองความสมดลทางทรพยากรธรรมชาต บนพนฐานของการเคารพในสทธมนษยชนและจตวญญาณของประชาชนทกพนถน ทกชาตพนธตลอดทงลมแมน�า เพราะความรวมมอในการใชผลประโยชนอยางเปนธรรมและเทาเทยมกนของประชาชนตงแตตนน�าถงปลายน�าอยางสนตเทานน จงพอจะท�าใหประชาชนในลมน�าใหญทงสองน มสทธในการก�าหนดอนาคตของตนเอง มสทธในการใชทรพยากรธรรมชาต และมสวนรวมในการจดการทรพยากรตามแนวทางการพฒนาอยางยงยน และอ�านวยใหลมน�าในพรมแดนทงสองสายน เปนมหานททใหผคนไดพงพงไปตลอดกาลนาน

There is not a basin in the country where people of different ethnici-ties on both sides can come and share in its benevolence together.

What then could be the reason that people on trans-boundary river basins, such as the Mekong and Salween which keep fertile natural resources and nurture the way of life of hundreds of millions of people, are able to be generous, dependable and willing to share the fruit from the rivers in the midst of global competition where power belongs to the victor?

If it is not for the spirit of people on the basins who have been nurtured by nature and have inherited culture and wisdom that teach them to be humble to nature, the fertility of the great rivers would not have been sustained to this day.

The flow of the rivers and the flow of life in these basins carry enough weight to keep governments and international organizations from making decisions that mainly benefit the industrial sector or that rely solely on economic figures without regard to the ecosystem, local way of life and natural resources, for it will give rise to conflicts and bring hardship to a large number of people as well as cause natural resources and the environment to deteriorate beyond repair.

It is for this reason that everyone in the basins has the duty to protect the natural equilibrium based on respect for human rights and the spirit of people of all localities and all races. Only through cooperation of people from upstream to downstream in the equal use and fair share of the basins will it be possible for them to control their own destiny, retain their right in the use of natural resources and play a meaninful part in managing resources sustainably, and thus conserve these two great basins for the benefit of the people for a long time to come.

บรรณาธการ EDITORIAL

VA-newGL26.indd 3 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


สารบญ

แมน�าโขง, สาละวน: มหศจรรยลมน�าแหงภมภาค• ลมน�าโขง ... สายน�า 6 แผนดน• สาละวน ... สายธารแหงชวต

CONTENTS

12

แผนดน สายน�า...และผคนบนพรมแดน

26

ลอดรวรมทาง: ตามรอยนกส�ารวจ

6

เสนทางสายใหม: ความเชอและศรทธา

32เสนทางสเขยว: เกาะหปลาตหนาผจญภยไรพรมแดน

37เสนทางเดยวกน: 5 ทศวรรษ กบการพฒนาในลมแมน�าโขง

42

ON AN UNBEATEN PATH:In the Footsteps of the Surveyors

MEKONG, SALWEEN: The Wonders of Transboundary River Basins• Mekong ... The River of Six Countries• Salween ... A River of Life

Land, Rivers...and People along the Border

ON A NEW PATH:Belief and faith

GREEN LINE: A BorderlessRide on the True Eel

ON THE SAME PATH: Five Decades of the Mekong Development

12

26

21

VA-newGL26.indd 4 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf

5พฤษภาคม - สงหาคม 2552 May - August 2009

ลอมกรอบ: รกไมมพรมแดน

ขามฟา: จากตนรายถงทายน�า

สมภาษณพเศษ: ไกรศกด ชณหะวณ

สแยกไฟเขยว: ลมน�านานาชาต โดดเดน ไมเดยวดาย

เสยงชมชน:เดกชายหาปลาแหงสาละวน

มหงสา: มหศจรรย แกงตะนะ

เรองจากผอาน: แมน�าโขง สายน�าแหงชวต

47

49

52

57

63

68เสยงชมชน: บานดงนา บลาจากแลว

COMMUNITY VOICE: A Young Fisherman of the Salween

COMMUNITY VOICE: Ban Dong Na, Here We’ll Stay

SPECIAL INTERVIEW: Kraisak Choonhavan

GREEN INTERSECTION: International River Basins: Unisolated Grandeur

75

78

ACROSS THE SKY:Poor Beginning, Harmful Ending

LITTLE MAHINGSA...YOUNG RESEARCHERSThe Wonders of Kaeng Tana

กจกรรมกรม:45 วน รวมพลง ลดถงพลาสตก ลดโลกรอนDEPARTMENT ACTIVITIES45 Days of Joining Forces to Reduce Plastic Bag Use and Global Warming

FROM THE READERSMekong: The River of Life

VIEWFINDERSRak Mai Mee Phrom Daen

72

37

32

42

VA-newGL26.indd 5 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


เสาคอนกรตยงคงตงทะมนตระหงานอยตามแกงหนแหลมในแมน�าโขง คลายย�าเตอนใหเจาของดนแดนทกผคนไดรบรถงดานดบของอ�านาจ

150 กวาปมาแลว ทสยามประเทศมนกธรรมชาตวทยา ชาวฝรงเศส ชอ อองร มโอต (Henri Mouhot) เดนทางเขามาโดยการสนบสนนของราชสมาคมภมศาสตรและสมาคมสตววทยาแหงลอนดอน เพอส�ารวจดนแดนสยาม ลาว และกมพชา ในป 2401-2404

มโอต เดนทางออกจากลอนดอนถงกรงเทพฯ ปลายเดอนเมษายนป 2401 เขาเรมออกส�ารวจจากกรงเทพฯ จนทบร เพชรบร สระบร มงสทศตะวนออกเฉยงใต ลดเลาะจากตราด ขนไปเมอง กมปอต จนถงเมองอดงมชยอนเปนเมองหลวงเกาของกมพชา จากนนยอนขนไปตามตนเลธม หรอทะเลสาบเขมร จนถงนครวดในเดอนมกราคมป 2403

มโอตบนทกเกยวกบนครวดไววา “นคอความยงใหญททาทายวหารโซโลมอน... มนยงใหญกวาสงใดๆ ทกรกและโรมนทงไวเปน

เรอง/ภาพ แมนวาด กญชร ณ อยธยา

ตามรอยนกส�ารวจ

ลอดรวรมทาง on an unbeaten path

มรดกแกเรา เปนภาพขดแยงอนนาสลดใจ ทามกลางความเสอมโทรมปาเถอนของดนแดนทใหก�าเนดมนขนมา”

หลงกลบจากเขมรทางอรญประเทศ มโอตเรมกาวใหมในการส�ารวจอกเสนทางหนง โดยลองเรอทวนแมน�าเจาพระยาออกจากกรงเทพฯ ขนบกทสระบร เดนเทาผานปาทบของดงพญาไฟเขาสทราบสงโคราช กอนเดนเทาตอไปยงชยภม เขาสเมองเลย เลยบเขาเวยงจนทร จากนนกมงไปเมองปากลาย แลวลดเลาะฝงโขงขนไปจนถงเมองหลวงพระบาง

มโอตตดสนใจขณะอยในหลวงพระบางจะเดนทางขนเหนอสชายแดนเวยดนาม แลวลองตามแมน�าโขงลงใตไปยงกมพชาอกครง แตการเดนทางในรอบนยงไมทนไดเรมตนเขาเรมปวยหนกจากไขปาและเสยชวตลงเมอวนท 29 ตลาคม 2404 ในวย 35 ป

ศพของมโอตถกฝงลงทรมสายน�าคานทไหลมาบรรจบกบแมน�าโขง ดานเหนอของวดเชยงทอง เมองหลวงพระบาง การเดนทางครงสดทายสนสด แตเมอบนทกและจดหมาย ขอมล-บนทก-ภาพวาดวถชวตคนเผาชาตพนธตางๆ แผนททางวฒนธรรม รวมทงแผนททางรฐศาสตรของเขาไดรบการตพมพทงภาษาองกฤษและฝรงเศส เวลานนภาพความลลบมหศจรรยของโลกตะวนออกไดท�าใหนครวด เขมร

VA-newGL26.indd 6 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf

7พฤษภาคม - สงหาคม 2552 May - August 2009 on an unbeaten path

THE concREtE pILLaRS StILL Stand taLL aLong tHE ISLEtS on tHE MEkong RIvER aS tHE tEStamEnt of tHE daRk SIdE of powER.

In theFOOTSTEPSof the SurveyorsStory/photos Maenwad Kunjara Na Ayuttaya

A century and a half ago, Siam welcomed French naturalist Henri Mouhot. The Royal Geographical Soci-ety and the Zoological Society of London lent him their support to discover Siam, Laos, and Cambodia during 1858-1861.

Mouhot arrived in Bangkok in late April 1958. He journeyed to Chanthaburi, Phetchaburi, and Saraburi, and through Trad to Kampot and Udongmichai , the

แผนทคาบสมทรอนโดจนทยนออกมาจากแผนดนใหญของทวปเอเชย ตงอยทางใตของสาธารณรฐประชาชนจน และทางตะวนออกของประเทศอนเดย ปจจบนความหมายของอนโดจนหมายถงแผนดนใหญของเอเชยตะวนออกเฉยงใต On the map, Indochina is sticking out of the mainland of Asia. It is situated to the South of China and the East of India. Nowadays, Indochina means the mainland of Southeast Asia.

เสาคอนกรตเพอจดระเบยบการเดนเรอในลาว ฝมอการกอสรางอนแขงแรงของวศวกรทหารเรอชาวฝรงเศส ท�าใหปจจบนยงคงพบเหนเปนระยะๆ ราวกบไดยอนรอยเสนทางการส�ารวจของนกส�ารวจในอดตThese concrete poles were built by the skillful French naval engineers to facilitate navigation in the Mekong inside Laos, leaving them still standing to provide a glimpse of the explorers’ journeys in the past.

VA-newGL26.indd 7 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


ภาพวาดและภาพถายเกาแกจากคณะส�ารวจแมน�าโขงชาวฝรงเศส ไดถกตพมพในหนงสอพมพของฝรงเศส Le Monde Illustre ในปค.ศ. 1874 เชน ภาพชางเลยงทอยธยา วถชวตของผคนในลมน�าโขง ความยากล�าบากในการเดนเรอผานเกาะแกงมากมาย คอนพะเพง หลวงพระบางและวดพส รวมถงการขนยายโบราณวตถในนครวดนครธมดวยOld drawings and photographs by the French Mekong River survey team were published in the French newspaper Le Monde Illustre in 1874, depicting scenes that include an elephant pen in Ayutthaya, the way of life of people in the Mekong basin, the grueling ship travel through rock islets in the river, Khone Phapheng, Luang Phrabang, Wat Phu Si, and removals of ancient artifacts in Angkor Wat and Angkor Thom.

VA-newGL26.indd 8 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


ตวเลขวดระดบน�าทชาวฝรงเศสแกะสลกลงบนหน เรยกวา “ศลาเลข” เหลาน ปจจบนน�ามาประชาสมพนธในดานการทองเทยวของจงหวด

อบลราชธานดวย

The French explorers marked the water levels on river bank rocks. Called “Sila Lek” (numbered rock) they are now used in tourism

promotion of Ubon Ratchathani province.

former capital of Cambodia. He traveled up along, a lake in Cambodia, and reached Angkor Wat in Janu-ary 1860.

He wrote of the ruins at Angkor: “One of these temples – a rival to that of Solomon…It is grander than anything left to us by Greece or Rome, and pres-ents a sad contrast to the state of barbarism in which the nation is now plunged.”

After his return from Cambodia via Aran-yaprathet, Mouhot set out another journey, he sailed up the Chaopraya River from Bangkok to Saraburi and then trudged through the thick jungle of Dong Phraya Fai on foot to Korat Plateau. His journey con-tinued to Chaiyaphum, Loei, Vienaine and Pak Lai. He followed the coastline to Luang Prabang.

At Luang Prabang, he decided to head north to Vietnam border and then cruise down the Mekong to revisit Cambodia. He died before the expedition of a malarial fever on October 29, 1961. He was 35 years old.

His body was buried on the bank of Nam Kan River, where it merges with the Mekong on the north of Chiang Thong temple of Luang Prabang. His travel journals, letter, information, records, illus-trations of tribesmen, map of culture and political science were published posthumous in English and French. The lost city of Angkor Wat, Cambodia and Indochina have captured the imagination of the west. “See Angkor Wat and die,” the classic statement sug-gests how Mouhot did popularize Angkor.

One year after Mouhot’s death, the Mekong Basin in the southern part of Vietnam, or Cochinchina, fell under the French rule.

A year later, a French warship plied the Mekong and anchored outside King Narodom’s palace, forc-ing Cambodia a French protectorate.

In 1966, the second expedition got the backing of the French navy and foreign affairs department to establish trade with China from Yunnan to Xish-uangbanna. French representative to South Vietnam Doudart de Lagree led the French Mekong survey, with soldier Francis Garnier, as well as doctor, bota-nist, geologist, artist and photographer.

The team traveled up the Mekong from Sai-gon to Angkor Wat, Vientiane, Luang Prabang and Tali. Despite attempts to remove islets by blasting with explosives, the Mekong is full of islets and cata-racts and the rapids were so strong. They eventually

และอนโดจน กลายเปนดนแดนทฝรงเศสฝนหาตนตาตนใจถงขนมวล “ไดเหนนครวดจงนอนตายตาหลบ”

หลงการตายของมโอตหนงป ดนแดนทราบลมปากแมน�าโขงในเวยดนามใต หรอโคชนไชนากตกอยภายใตการปกครองของฝรงเศส

ถดมาอกหนงป เรอรบฝรงเศสล�าหนงลองทวนน�าโขงขนไปทอดสมออยหนาราชวงของสมเดจนโรดม บบบงคบใหกมพชาเปนรฐภายใตการอารกขาของฝรงเศสอกหนงดนแดน

ในป 2409 มนกส�ารวจชดท 2 ตามเสนทางมโอตเขามาอก เมอกระทรวงทหารเรอ รวมกบกระทรวงการตางประเทศของฝรงเศส สง ด ดารต เดอ ลาเกร (Doudart de Lagree) ผแทนของฝรงเศสในเวยดนามใต พรอมทงนายทหาร ฟรานซส การนเยร (Francis Garnier) แพทย นกพฤกษศาสตร นกธรณวทยา ศลปนวาดภาพ และชางภาพ บกทวนแมน�าโขงขนไปตามเปาหมายของฝรงเศสทหวงจะเปดการคากบจนทางมณฑลยนานถงสบสองปนนาโดยใชแมน�าโขงเปนประตหลง

คณะเดนทางชดนออกจากไซงอนตามล�าน�าโขง ผานนครวด เวยงจน หลวงพระบาง จนถงกบบากบนไปถงตาล แตสดทายกตระหนกไดวาแมน�าโขงทมเกาะแกงมากมายอยางสาหส แมไดลองพยายามระเบดแกงหลายแหงเพอกรยทาง แตเกาะแกงและกระแสน�า


VA-newGL26.indd 9 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


เชยวกรากสายนกไมยอมใหเรอผานไปได เสนทางคมนาคมเขาประตหลงเมองจนจงถกปดไปอยางจ�ายอม คณะส�ารวจจ�านนตองสนสดการเดนทางดวยระยะเวลา 2 ป รวมระยะทางประมาณ 3,000 กโลเมตร

อยางไรกตาม การส�ารวจทงสองครงท�าใหฝรงเศสสามารถขยายอาณานคมในอนโดจน ดวยการยด “สบสองปนนา” และ “มณฑลบรพา” (ศรโสภณ เสยมราฐ พระตะบอง) จากสยามประเทศในป 2436 หรอ “วกฤตการณ ร.ศ.112”

จากนนในแมน�าโขงจงปรากฏเสาคอนกรต (Pillar) ตามรองน�า เพอจดระเบยบการเดนเรอกลไฟไมใหชนกน และหลกศลาเลขตามผาหนรมฝงทใชสงเกตระดบน�าของแมน�าโขงในแตละปอยเปนระยะๆ และกลายเปนอนสรณอมตะทคงอยมาไดกวารอยป ราวกบการตอกย�าวาทประวตศาสตร ทรพยากร วฒนธรรม สงคม การเมอง และเศรษฐกจของเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปลยนแปลงไปอยางมากมาย อาจกลาว ไดวาเกดขนจากการตามรอยส�ารวจในพนทของ อองร มโอต

แตใชวาน�าโขงจะถกส�ารวจจากชาวยโรปเพยงฝายเดยว ในชวงเวลาททมส�ารวจจากฝรงเศสก�าลงเดนทางในแมน�าโขงอยนน ทจรงมทมส�ารวจทรฐบาลสยามวาจางเชนกน โดยหวหนาคณะเปน ชาวฮอลนดาชอ ดยสฮาต (Duyshart) กบชนพนเมองอก 40 คน แมผลการส�ารวจแมน�าโขงในครงนนไมมการตพมพ แตกเปนขอมลส�าคญทน�ามาใชท�าแผนทสยามอยางละเอยดในเวลาตอมา

หลงจากยคบกเบกลาอาณานคมของฝรงเศสผานพน สายน�าเหลองขนยงคงไหลคดเคยวผานเกาะแกงนานาชาต แมน�าโขงและ ดนแดนในลมแมน�าคอยๆ กลายเปนเสนทางสายอ�านาจของจนทหมายจะทะลวงเขาถงใจกลางของอษาคเนย คอ ผานพมาเขาไทยไป หลวงพระบางในลาว ซงในอดตมหาอ�านาจจกรวรรดอยางองกฤษ-ฝรงเศสเคยพายแพกบการทวนน�าขนไปมาแลว

ในป 2536 รฐบาลจนเรมแสดงบทบาทโดยการเสนอแผนความรวมมอดานเศรษฐกจในอนภมภาคลมน�าโขง เรมดวยการเปดเสนทางเดนเรอขาดใหญในแมน�าโขงพรอมกบการแตงตงคณะส�ารวจรวมระหวาง จน พมา ไทย ลาว ซงเปนทมาของโครงการระเบดแกง และการขดลอกดอนทรายในแมน�าหลานซาง-แมน�าโขง

ตอมาในป 2542 นกวทยาศาสตรจนใชเวลา 3 ป ออกส�ารวจแมน�าโขงโดยใชระบบ remote-sensing โดย หลว เสยวจวง (Liu Shaochuang) จาก Institute of Remote Sensing Application รวมงานกบสถาบนวทยาศาสตรจน (The Chinese Academy of Science) สามารถก�าหนดจดเรมตน ความยาว และวดขนาดท ราบลมของลมน�าแมน�าโขง การไหลของน�า การพดพาของตะกอน รวมถงระบบนเวศของลมน�า และน�าไปสการลงนามใน “สนธสญญาเพอการเดนเรอพาณชยโดยเสรในแมน�าโขง” ระหวางจน ลาว พมา ไทย ในเดอนเมษายน 2543

ในปถดมากเรมเปดการตดตอเดนเรอ อนเปนทมาของโครงการระเบดแกงแมน�าโขงและขดลอกสนดอนทกดขวางการเดนเรอขนาดระวาง 300-500 ตน เพอใหเรอสามารถบรรทกสนคาสญจรไปมา ระหวางประเทศไดตลอดทงป ซงนบตงแตป 2546 เปนตนมา กมเรอขนสงสนคาขนาด 80-100 ตนลองจากจนมาททาเรอเชยงแสนนบพนเทยวในแตละปแลว

จนยงใหความส�าคญกบการพฒนาดานพลงงานเพอใชเปนฐานส�าหรบการผลต โดยมแผนทจะสรางเขอนขนาดใหญ เฉพาะสายน�าลานชาง ตนน�าของแมน�าโขงนน มโครงการสรางเขอนถง 15 โครงการ ในจ�านวนนผานการอนมตแลว 8 โครงการ สรางเสรจแลว 2 เขอน และอยระหวางการศกษาและวางแผน 7 โครงการ

กลาวถงการส�ารวจเพอแสวงหาพลงงานเพอผลตไฟฟาจากน�าในลมน�าโขงอกดานหนงทมผลอยางมากมาจนปจจบน คอเมอองคกรความรวมมอทางการทหารทสหรฐอเมรการวมกบรฐบาลหลายประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในป 2490 จดตงคณะกรรมการเศรษฐกจประจ�าภาคพนเอเชยและตะวนออกไกล คณะกรรมการเศรษฐกจและสงคมประจ�าภมภาคเอเชยและแปซฟค หรอ Economic and Social Commission for Asia and the Pacific หรอ ESCAP ไดศกษาศกยภาพแมน�าโขงเพอการพฒนาพลงงานไฟฟาจากน�าและการชลประทาน ท�าใหมโครงการสรางเขอนในแมน�าโขงและลมน�าสาขาเกดขนหลายสบโครงการเชนกน

สวนคณะกรรมาธการแมน�าโขงทกอตงขนในป 2538 กมภารกจหลกคอการส�ารวจศกยภาพในการพฒนาแหลงพลงงานน�าและการเดนเรอในลมแมน�าโขง ซงตอมาไดปรบวสยทศนใหม เปนการ กาวสการพฒนาทางเศรษฐกจทจะไมละเลยความเปนธรรมในสงคมและการอนรกษสงแวดลอม

คงเปนทแนชดเหลอเกนวาในระยะเวลานบรอยปมาน แมน�าโขงไดถกส�ารวจดวยจดประสงคทงเหมอนและตางกนมานบครงไมถวน ปจจบนจงมขอมลสถตของแมน�าโขงทงลมน�ามากมาย ทงในดานการเดนเรอ การประมง เกษตร ชลประทาน ปาไม แรธาต ทรพยากรน�าและอทกวทยา ระบบนเวศ ความหลากหลายทางชวภาพ หรอแมแตการทองเทยว

แตการส�ารวจลมน�าโขงทพดไดวามความหมายไมแพกนหรออาจ จะมากกวาเพงถกจดประกายขนเมอไมกปทผานมานเอง เมอเครอขาย ชาวบานในอ�าเภอเชยงของและเวยงแกน เรมส�ารวจแมน�าโขงตงแต บรเวณแกงคอนผหลง อ�าเภอเชยงของไปจนถงแกงผาได อ�าเภอ เวยงแกน ทงพนธปลา ระบบนเวศ พรรณพช เครองมอหาปลา และความ สมพนธของสงคมวฒนธรรมของผคนสองฝงน�า เพอสรางงานวจยชอ “แมน�าโขง: แมน�าแหงวถชวตและวฒนธรรม” โดยท�าการรวบรวมและบนทกจากความรและวถชวตทองถนของชมชนหลายชวอายคน จนได งานวจยอนเปนทมาของหนงสอ “ความรทองถนเรองพนธปลาแมน�าโขง” ทสามารถอธบายถงคณคาของแมน�าโขงในดานของคนทองถนทมความใกลชดอยางลกซงถงวญญาณ มองคความร และมภมปญญายงกวานกส�ารวจชดไหนๆ

นคอความหมายของการแสดงตวตนของเจาของบาน ทตองการจะมสวนรวมในกระบวนการตดสนใจตอการพฒนาใดๆ กตามทจะเกดขนในตนสายถงปลายน�า ไมวาจะเปนการใชประโยชน การปกปองรกษา เพอใหสายน�าทเปรยบดงชวตของผคนบนลมน�าและคนทงโลก ไดรบประโยชนคโณปการจากมหานทแหงนไดอยางแทจรง

… และหากจะมการส�ารวจลมน�าโขงในครงตอไป ยงแนใจไดวาสายน�าแหงนกยงมความลลบนาอศจรรยทรอคอยการคนพบของนกส�ารวจไปตราบกาลนาน

VA-newGL26.indd 10 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


accepted the defeat in open a new route to China via a back door – the Mekong. Their two-year journey cov-ered a distance of 3,000 kilometres. Both pioneering journeys allowed France to expand a colonial occupation of Indochina by claiming ‘’Xishuangbanna’’ and ‘’Mon-thonburapa’’ (Si So Phon, Battambang and Siamriap) which belonged to Siam in the ‘’Franco-Siamese War of 1893.’’

Then, concrete pillars were erected in the Mekong River to show safe navigation routes for the French steamboats sailing on the Mekong River. Numbers writ-ten on the riverside cliffs were a reference for reading water levels. These poles have survived for hundred of years and signified how much history, resources, culture, society, politics and economy of Southeast Asia have been reshaped after Henri Mouhot’s discovery.

The fascination to explore the Mekong was shared by Asian countries. While the French team sailed up the Mekong, the government of Siam commissioned a sur-vey team, led by Hollander Duyshart. The account of his expedition with 40 indigenous people has not been published but crucial in the drawing of detailed map of Siam.

The French colonial period passed, the yellow murky river still flows to various countries. The Mekong and the river basin were seen by China as a ticket to get to the heart of Southeast Asia: From Myanmar to Thai and Laos. China still had hope in the route the giant empires like Britain and France could not tame.

Chinese government asserted its role in 1993 by tabling the Mekong Basin economic cooperation by opening a navigation route for large ships and appointing a joint survey team, which made up of Chinese, Myan-mar, Thai and Lao experts. The project led to the blast-ing of Mekong islet and the dredging of the Mekong and Lan Sang Rivers

In 1999, Chinese scientists, led by Liu Shaochuang of Institute of Remote Sensing Application in coopera-tion with the Chinese Academy of Science, started the three-year survey of the Mekong. With remote-sensing technology, they measured the Mekong Basin, water flow, sediment flow and Basin ecosystem. The findings prompted the signing of the “Agreement on Commer-cial Navigation on the Mekong” between China, Laos, Myanmar and Thailand in April 2000.

Commercial navigation began the following year, leading to the islet blasting and dredging to make the Mekong navigable to vessels of 300-500 tons year-round. Since 2003, 80-100 tonnage cargo ships made thousands of trip a year from China to Chiang Saen pier.

On its agenda, China mulled mega hydroelectric plans to dam the Mekong. On the Lanchang River, which is the name given to the Mekong River on the Chi-nese territory,15 dam projects are on the pipeline. Eight of which got the green light (two completed) and seven others in the study and planning process.

The Mekong hydroelectric generation owed much of its success to the Economic and Social Commission

for Asia and the Pacific (ESCAP), formed in 1947 ini-tially as an international organization for collective defense between the US and Southeast Asian countries. The ESCAP has focused its study on the hydroelectric power and irrigation potential of the Mekong, resulting in tens of dams on the Mekong and its tributaries.

The Mekong River Commission was established in 1995 to coordinate hydropower generation and naviga-tion of the Mekong Basin. Its mission later shifted to economic development with attention to civil justice and environment conservation.

For century, the Mekong has been put under micro-scopic for various agendas and countless occasions. There are abundant statistics of the Mekong and river basin available, ranging from navigation, fishery, agricul-ture, irrigation, forestry, mineral, water resources, hydrol-ogy, ecosystem, biodiversity to tourism.

But the most valuable survey has recently been initi-ated by a group of villagers in Chiang Khong and Wiang Kaen districts. In the project called “Mekong River: The River of Life and Culture,” they study fish species, eco-system, flora, fishing gear and social and cultural ties of people along the river along the Mekong from Khon Phi Long islet of Chiang Khong district to Pha Dai islet of Wiang Kaen district.

The knowledge collected and the accounts of local livelihood are presented in the book titled ’Local Knowl-edge of Mekong Fish Species.’ The book provides rare insight into the local spiritual values and wisdom derived from the Mekong.

The work reflects the house owners’ passion to play a part in any decision making which impacts the great river, either the usage or protection, to ensure the utmost benefits of the river, which is the lifeline to them and people around the world.

...Should the next expedition set sail, the Mekong still packs with mystery to amaze curious surveyors.

ภาพถายเกาของคณะส�ารวจแมน�าโขงชาวฝรงเศสAn old photo of the French Mekong River survey team.


VA-newGL26.indd 11 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


หากกลาวถงพนทรมรวยทรพยากรอนเปนแหลงอ�านวยประโยชนเหลอคณานบใหมนษยชาต ทอาจถกผลกระทบรายแรงขามพรมแดน ลมน�าโขงและลมน�าสาละวน คอตวอยางจากอดต จวบจนปจจบน ทสะทอนภาพของการพฒนาและการใชประโยชนลมน�าบนพรมแดนจากนานาชาต จากขอเทจจรงททรพยากรถกใชเปนตนทนเพอการท�าสงครามลาอาณานคม มาจนถงการบรโภคไมมขดสดในยคสงครามเสรทางการคา หรอในวนทโลกมความตองการพลงงานจนมากลน

พนทลมน�าทเคยอดมสมบรณยงประโยชนทงทรพยากรตางๆ เชน แรธาต ปาไม ความหลากหลายทางชวภาพ ผนดนทเหมาะแกการเพาะปลก และพลงงานธรรมชาตรปแบบตางๆ อนน�ามาซง

If we are to talk about naturally rich areas that are invaluable to mankind but that may suffer transboundary adverse effects, the Mekong and Salween river basins are a good example.

From the past to the present, these two river basins have been developed and exploited by a regional com-munity. Natural resources in the past were used to facili-tate colonial invasion and in the present to boost unmiti-gated consumption in an era of free trade war and in the immediate future when the world will spill over with thirst for energy.

Abundant in natural resources, such as minerals, forests, biodiversity, and rich soil that have given rise to long-lasting cultures and stable way of life, the basins have been moving on the path of mega-project devel-opment — logging and mining concessions that have destroyed vast tracts of forests, blasting of islets and shoals to enable large cargo boats to move between coun-tries, or planning of several hydropower dam construc-tion projects by regional countries.

The Mekong and Salween river basins are at a cross-road between conserving the traditional way of life that is dependent on nature and a development path in the globalized era where the fate of people on the basins are not determined by any one nation alone.

This issue of Green Line takes the readers to witness the grandeur of the two majestic river basins that have been called “the great rivers of life and culture in Asia” and regarded as humankind’s heritage before they will undergo changes with unpredictable outcome in the future.

แมน�าโขง, สาละวน:

The Wonders of Transboundary River Basins

มหศจรรยลมน�าแหงภมภาค

วฒนธรรมและวถชวตมงคงมาแสนนาน ไดกาวสทศทางของการพฒนาทผดโครงการขนาดใหญไมหยดยง ดงเชน การใหสมปทาน ปาไม และการใหสมปทานเหมองแร ทยงคงท�าลายพนทปาไมไปอยางมากมาย จนถงยคทแมน�าทงสองสายกลายเปนเสนทางคมนาคมขนสงสนคาระหวางประเทศ ซงจะตองมการระเบดแกงหนกรยทางใหเรอขนสงสนคาขนาดใหญ หรอโครงการสรางเขอนขวางกนแมน�าเพอผลตไฟฟาจากพลงงานน�าอกหลายสบโครงการในหลายประเทศทแมน�าไหลผาน

ลมน�าโขงและลมน�าสาละวน ณ เวลาน จงอยบนทางแยกทตองเลอก ระหวางการคงไวซงวถแหงธรรมชาต หรอมงสการพฒนาตามกระแสของมนษยผคดเปลยนแปลงโลก ซงการชชะตาของทกชวตในลมน�าทงสองสายไมไดขนอยกบประเทศใดประเทศหนงเทานน

เสนทางสเขยวฉบบนขอน�าทกคนลงลกไปสมผสถงความอลงการทรงคณคาของล มน�าทงสอง ทไดรบการขนานนามวา มหานทแหงชวตและวฒนธรรมในเอเชยภมภาค และในฐานะทเปนมรดกของมวลมนษยชาต กอนทลมน�าบนพรมแดนสองสายนจะเกดการเปลยนแปลงไปอยางมอาจคาดหมายในอนาคต

MEKONG, SALWEEN:

VA-newGL26.indd 12 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


Story Patwajee Srisuwan Photos Maenwad Kunjara na Ayuttaya

รวงทอง จนดา

MekongRuangthong ChandaThe River of Six Countries

สายน�า 6 แผนดน

รมฝงน�าของแมน�าโขงตอนบนอนเวงวางในประเทศจน ยงมแหลงชมชนใหญนอยแทรกตวอาศยอยระหวางหบเขาMany communities, large and small, tuck away in the valleys by the banks of the upper Mekong River in China.

VA-newGL26.indd 13 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


บนทราบสงยนนาน มล�าน�าสายใหญ 3 สาย คอ สาละวน โขงและแยงซ ไหลมารวมอยในพนทแคบๆ กวางไมเกน 100 กโลเมตร เปนพนทซงล�าน�าสาละวนและล�าน�าโขงไหลแยกออกจากกน ท�าใหมพนทเปนแถบเทอกเขา มทวเขาแดนลาวกนรฐฉานไวทางเหนอ ทวเขาถนนธงชยกนแควนกะเหรยงของพมาไวทางตะวนตก ทวเขาหลวงพระบางกนประเทศลาวไวทางตะวนออก และทวเขาพลงกนตอนใตของภาคเหนอกบภาคกลาง

แมน�าโขงมตนน�าอยบนภเขาจฟ สวนหนงของเทอกเขาหมาลยบนทราบสงทเบต เขตจงหวดหยซ มณฑลฉงไห ประเทศจน โดยมแมน�าจาคและแมน�าอาคไหลมารวมกน มชอเรยกเปนภาษาของ ไทลอในดนแดนสบสองปนนาวา “แมน�าลานชาง” คนจนทวไปเรยกวา “แมน�าหลานซาง” มความหมายวา แมน�าทไหลเชยวกราก ไหลผาน 6 ประเทศ เรมจากทราบสงธเบต ผานภเขาสงตอนใตของประเทศจน ผานตะวนออกของประเทศพมา ผานภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ประเทศลาว แลวไหลลงเขตทราบน�าทวมถงของกมพชาและเวยดนาม กอนทจะไหลลงสทะเลจนใตในภาคใตของเวยดนาม

ดวยความยาวประมาณ 4,909 กโลเมตร แมน�าโขงจงเปนแมน�าสายใหญทยาวเปนอนดบ 10 ของโลก

4,909 กโลเมตร แมน�าโขงถอก�าเนดขนมาจากการละลายของหมะเปนสวนใหญ

สวนตอนลางไดรบน�าจากเทอกเขาตางๆ ทไหลลงสแมน�าสาขาของแมน�าโขง ในประเทศไทยแมน�าโขงไหลผานอ�าเภอเชยงแสน เชยงของ และอ�าเภอเวยงแกน จงหวดเชยงราย ระยะทาง 84 กโลเมตร แลววกกลบเขาไปลาว กอนไหลออกมากนพรมแดนไทย–ลาว เรมจากจงหวดเลย หนองคาย นครพนม มกดาหาร อ�านาจเจรญ และอบลราชธาน รวมความยาวทไหลผานประเทศไทยประมาณ 976 กโลเมตร

ทจงหวดอบลฯ น�าโขงไดเนรมตแหลงทองเทยวทางธรรมชาตขนมากมาย เชน หาดทรายขนาดใหญทบานลาดหญาคา บานปากแซงและบานปากกะหลาง, ผาหนสงชนตลอดสองฝงน�ายาวประมาณ 5 ก.ม. ทบานผาชน, ชองผาทเปนชองแคบทสดทบาน สองคอน, แกงหนสามพนโบก ทมความงามเฉพาะโดดเดนของตนเองทบานโปงเปา จนไดสมญาวา “แกรนดแคนยอนแหงเอเชย”

ในลาวแมน�าโขงมแมน�ายอน แมน�างาว แมน�างม แมน�าเทน และแมน�าเซกองเปนแมน�าสาขา ม “สพนดอน” เปนชวงของแมน�าโขงทไหลออกจากเมองจ�าปาศกดจะเรมแตกออกเปนหลายสายเกดเกาะแกงมากมายในบรเวณ 15 กโลเมตร เมอล�าน�าเหลานไหลทอดมาถงสดแนวประเทศลาวมาปะทะแนวเทอกเขาพนมดงรก น�าโขงจะถกบบใหแคบลงแลวไหลโคงหนแนวเทอกเขาไปทางทศตะวนตกเพอรวมตวกนกอนจะไหลราบเรยบลงสแผนดนกมพชา ลกษณะทแมน�าโขงยบตวลงเปนโตรกผาสงอยางฉบพลนนไดกอใหเกดน�าตกทยงใหญหลายแหง เชน “คอนพะเพง” น�าตกทใหญทสดในเอเชย จนถกขนานนามวา “ไนแองการาแหงเอเชย”

ตรงรอยตอระหวางบานเวนคาม ชายแดนลาวกบบานเวนยาง หมบานชายแดนเขมรกเปนแหลงอาศยของ “ปลาขา” (ชอพนถนในลาว) หรอ “โลมาอระวด” อาศยอยมากทสดกวา 100 ตว รวมทงกลมน�าตกแกงหลผ บรเวณทมการอพยพผานของปลาถง 30 ตนตอชวโมง และเปนพนทหากนอนนาตนตะลงของชาวประมง

เมอน�าโขงไหลถงกมพชา ม “โตนเลสาบ” หรอ “ทะเลสาบเขมร” (ตนน�าสวนหนงตอเนองมาจากเทอกเขาสอยดาวฝงตะวนออกของจงหวดจนทบร) ทมฤดฝนยาวกวาปกตถงสามเทา เปนแหลงเพาะพนธปลาน�าจดทใหญทสดกวา 300 ชนด ถอเปนหนงในแหลงผลตปลาทส�าคญแหงหนงของโลก แตละปจบปลาไดปรมาณ 100,000 ตน ทนเปนแหลงอาหารโปรตนของชาวกมพชาถง 9.5 ลานคน รวมทงในประเทศลาวทมการบรโภคปลาจ�านวน 85% ของประชากร นครวดนครธมทมประวตศาสตรวฒนธรรมของอาณาจกรขอมเขมร

ชาวประมงนงพกจากการหาปลาอยบนโขดหนของคอนพะเพง ซงเปนบรเวณทเกดจากการยบตวของพนแมน�าโขง เปนน�าตกทใหญทสดในเอเชยอาคเนยFishermen take a rest by the rocky bank of Khone Phapheng, an area formed by a depression of the bottom of the Mekong River. The geological change has formed the largest waterfall in Southeast Asia

VA-newGL26.indd 14 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


ตลาดสดในแขวงจ�าปาสก มปลาจากแมน�าโขงมากมายทงชนดพนธและขนาดวางขายอยหลายรานVarious sizes and types of fishes are for sale at a fresh market in the Laos’s Champasak province.

Mekong, Salween and Yangtze, three of Asia’s greatest rivers, plunge off the Yun-nan Plateau which encompasses no more than 100 square kilometers. Then the Sal-ween and Mekong part, creating mountain ranges. The Daen Lao Range marks the border of Shan State in the north. The Tha-non Thongchai Range borders the Karen State of Myanmar in the west. The Luang Prabang Range runs along Karen State of Myanmar in the west. The Luang Prabang Range forms the border of Laos on the east and the Plueng Range on the lower north and the central plains.

The Mekong originates high in Jifu Mountain, which is part of the Himalaya valleys in the Tibetan Pla-teau. The Mekong River goes by many names. In Yushu prefecture, Qinghai province of China, two rivers — the Ang and Cha — join into “Lan-ts’ang River,” as the Dai in Xishuangbann puts it and, and “Lancang River” as referred to by the Chinese. The name means a fierce river. It passes by or through six countries, from Tibetan Plateau, to high mountains in the south of China, the east of Myanmar, the north and northeast of Thailand, Laos, and Cambodian delta, and empties into the South China Sea in the south of Vietnam.

With estimated length of 4,909 km, the Mekong River is the 10th longest river in the world

ลมน�าโขง: สายน�า 6 แผนดน Mekong: The river of six countries

แมน�าโขงเกยวพนในทกดานของชวตผคนในชมชนรมน�าโขง ไมวาจะเปนการพงพงเพออปโภค บรโภค เปนเสนทางคมนาคม เปนจตวญญาณและเปนศนยรวมของจตใจThe Mekong River plays a role in every aspect of life of people in riverside communities. They rely on the river for consumption, transportation, and as a spiritual center.

VA-newGL26.indd 15 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


แกงหนทเกดจากพนของแมน�าโขงยบตวลงเปนหลมจนเกดผาสงชน 15-20 เมตร ท�าใหสายน�าโขงทไหลตกลงมาเปนกระแสเชยวกราก ชาวบานในลาวมกจะเรยกลกษณะแบบนวา “หล” ซงเปนชอของเครองมอประมงทหาปลาอยในบรเวณเสยงอนตรายเหลาน เชนบรเวณ “หลผ” คอททมศพลอยมาตดเครองมอประมงบอยครงA Kaeng Hin (rock islet) was formed when a part of the Mekong river bed collapsed, creating a cliff 15 meters to 20 meters high. The cliff turns the river into a rushing torrent. Lao villagers call the area where the torrent rushes down the cliff “Li” which is actually the name of a fishing equipment in a risky area such as Li Phi where corpses frequently got trapped in fishing instruments.

โบราณมแมน�าโขงเปนผหลอเลยงทรพยากรธรรมชาตและผคนในอาณาจกรมาเปนเวลายาวนานถง 600 ป

สวนแมน�าโขงในเวยดนาม มแมน�าเซซานเปนแมน�าสาขา ดนแดนแหงนมสถานททองถนชอวา “กวลอง” หรอ “เกามงกร” เนองจากแมน�าโขงไดแตกแยกสาขาออกเปน 9 สาย น�าความอดมสมบรณ มาสผนดนตรงบรเวณทราบลมนามโบะ ดนดอนสามเหลยมปากน�าแมน�าโขง จนกลายเปนอขาวอน�าทสงขาวขายไปเลยงคนทวโลก

ดร.ชาญวทย เกษตรศร นกประวตศาสตรอาวโส เขยนระบไวในหนงสอ “แมน�าโขง: จากตาจ-ลานชาง-ตนเลธม ถงกวลอง” วา “ทรพยากรธรรมชาตมากมายมหาศาลของแมน�าโขงท�าใหนกเศรษฐศาสตร นายทน นกพฒนาประเภทเมกะโปรเจคทงหลาย ทงปวงสนอกสนใจเปนพเศษ … เปนทตองตาตองใจของนกอาณานคมและนกจกรวรรดนยมทงสมยเกาและสมยใหม ไมวาจะเปนนกอาณา นคมภวตนแบบยโรปในอดต หรอนกโลกภวตนแบบอเมรกนในปจจบนทตนเตน ‘กรดกราด’ เปนพเศษ

“ซงความแตกตางสดจะพรรณนาทเตมไปดวยพหลกษและความหลากหลายของผคน ชมชนชาตพนธ ภาษาและวฒนธรรมกวา 200 ลานคนทสวนใหญยงมลกษณะสงคมดงเดมตามประเพณ ดงนนนกวชาการมกจะบอกวา ‘นเปนสวรรคของนกมานษยวทยา’ ทมมนษยหลายเผาพนธไวใหศกษาไดไมรจบ”

แดนสวรรคของชาวประมงแมน�าโขงมความหลากหลายของชนดพนธปลามากเปนอนดบ

3 ของโลก รองจากแมน�าอเมซอนในอเมรกาใต และแมน�าแซรในทวปแอฟรกา เพยงผลผลตทไดจากทรพยากรพนทชมน�า (wetland resources) ในลมแมโขงตอนลางนน เฉพาะจากการจบปลา ประมาณ 2 ลานตนตอป ผลผลตจากขาว 32 ลานตนตอป

ขอไดเปรยบของระบบนเวศของลมน�าทกลาวมาน คอมพนทราบลมน�าทวมถงในฤดฝนขนาดใหญอยหลายแหงทส�าคญ อาทเชน ทะเลสาบเขมร พนทลมน�ามน-ช-สงคราม ทมความหลากหลายของพนธปลา 900–1,200 ชนด ทกปในฤดฝน ปลาแมน�าโขงนบรอยชนดจะอพยพขนไปผสมพนธวางไข เลยงตวออน และหาอาหารทางตอนเหนอของแมน�าโขง ในล�าน�าสาขาและในพนทลมแมน�าตางๆ พอหนาแลงชวงน�าลดปลาจ�านวนหนงทรอดจากการถกจบจะอพยพลงไปอาศยอยตามวงน�าลกในแมน�า เพอรอฤดฝนหนาจงอพยพกลบขนไปผสมพนธวางไขเปนวฏจกร ปลาหลายชนดมวงจรชวตและเสนทางอพยพไปถงใตทะเลลก

ในชวงน�าลด น�าจากล�าน�าสาขา และพนทลมแมน�า ยงไดพดพาเอาตะกอนดน แรธาต สารอาหารและอนทรยวตถมากมายมหาศาลลงไปในแมน�าโขงอกดวย

มการประเมนวา ในแตละปรวมแลวจะมผลผลตสตวน�าจาก

VA-newGL26.indd 16 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


สภาพชมชนรมน�าโขงทใชชวตอยกนอยางเรยบงาย พอเพยง ทามกลางทรพยากรอนอดมสมบรณของสายน�าPeople in communities by the Mekong live a simple and sufficiency life amid rich natural resources of the river.

4,909 Kilometers The Mekong is fed by the melting snow in the Hima-

laya. In its lower parts, it takes runoffs from mountain ranges through its tributaries. In Thailand, the Mekong River travels through Chiang Saen, Chiang Khong and Wiang Kaen districts of Chiang Rai for a distance of 84 km. It takes a detour to Laos and then marks the bor-der between Thailand and Laos along the provinces of Loei, Nong Khai, Nakhon Phanom, Mukdahan, Amnat Charoen and Ubon Ratchathani, covering a distance of 976 km.

In Ubon Ratchathani, the Mekong creates stun-ning tourist attractions, including a sand beach in Ban Lad Yah Ka, Ban Pak Saeng and Ban Pak Ga Lang; a 5-meter-long steep cliff along its coast at Ban Pah Chan; the narrowest cliff in Ban Song Kon; and the unique Kaeng Hin Samphan Boak (3,000 islets) at Ban Pong Pao, which is dubbed the “Grand Canyon of Asia”.

Mekong tributaries in Laos include Nam Yon, Nam Ngaou, Nam Ngum, Nam Theun and Nam Sekong. Si Phan Don is where the Mekong leaves Champasak prov-ince and splits out into tributaries and creates islets and cataracts along the 15km journey. When exiting Laos via the Phanom Dong Rak Mountain Range, the Mekong narrows down, joins up again and smoothly enters Cam-bodia. The swift plunges of the Mekong River create great waterfalls, including Khone Phapeng, the largest waterfalls of Asia, dubbed the “Niagara falls of Asia”.

At the seam of Ban Vern Kam of Laos and Ban Vern Yang of Cambodia lives a dense school of over 100 rare Irrawaddy dolphins. Fishes migrate through Li Phi

waterfalls at the rate of 30 tons per hour, making the spot a fisherman’s heaven.

Mekong River reaches Cambodia and enters Tonle Sap or Lake of Cambodia (which also originates from the Soi Dao Mountain Range on the east of Chanthaburi). The lake swells three times in the rainy season and is the breeding place of over 300 species of freshwater fishes. It is the world’s major fish supply with annual catch of 100,000 tons. The lake is the main provider of protein in the Cambodian diet, accounting for protein intake of the country’s population of 9.5 million and 85% of Lao population. The Mekong has supplied natural resources to the people of the great Khmer civilization of Angkor Wat and Angkor Thom for 600 years.

The Sesan River is one of the Mekong River’s most important watersheds in Vietnam. The Mekong River is locally known as “Cuu Long” or “Nine Dragons” because it splits into 9 rivers, enriching and turning the Nambo Plain into the world’s key paddy farm.

Charnvit Kasetsiri, a respected historian, wrote in his book “Mekong River: From Za Qu, Lan Chang, Tonle Thom to Cuu Long” that abundant natural resources of the Mekong River have drawn the interest of economists, investors and mega-project developers … and “thrilled” colonists and imperialists both in the past and the present, be they the European colonists of the past or the American globalists of the present.

The wide-ranging pluralism and diversity of peo-ple, ethnics, languages and cultures of some 200 mil-lion people, where deep-rooted traditions still dominate

VA-newGL26.indd 17 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


ซองฮอง (Song Hong) และแมน�าโขง ในประเทศเวยดนาม ทงสองแหงปลกขาวไดปละสองครงโดยใชล�าธารขนาดใหญทมอยเปนระบบชลประทานและการระบายน�า

นอกจากนยงมพชผกธรรมชาตและจากการปลกพชตามรมตลง (river bank garden) ในชวงฤดน�าลดตลอดล�าน�าโขงทยงไมไดมการประเมนเปนมลคาทางเศรษฐกจอกจ�านวนมาก ดงนนลมแมน�าโขงจงเปนลมน�าโขงทมความอดมสมบรณ เปนแหลงอาหารส�าคญแหงหนงของโลก

แมน�าโขง และแหลงน�าทวมตามธรรมชาตถง 3 ลานตน ผลผลตจากอางเกบน�าอกประมาณ 375,000 ตน และจากการเพาะเลยงอก 375,000 ตน

เกษตรกรรมในลมน�าโขงลมแมน�าโขงมพนทเพาะปลกอยกวางใหญถง 110 ลานไร

(รวมพมาและมณฑลยนนานของจน) ในลมแมน�าโขงตอนลางมเกษตรกรรมเปนสาขาหลกของระบบเศรษฐกจ จะมเพยงประเทศกมพชาเทานนทมพนทเพาะปลกอยนอยและดนมคณภาพคอนขางต�า รวมทงปญหากบระเบดทฝงอยในพนทเกอบรอยละ 40 ของพนทเพาะปลกทงหมด จงไมเหมาะสมส�าหรบการเพาะปลกทตองเอาชวตเขาแลก

ขาวเปนพชหลกทปลกกนในลมแมน�าโขง แตในบางประเทศ เชน เวยดนามกมการปลกพชอนเพมขนในชวง 30-40 ปทผานมา เชน ถวและออย เกษตรกรในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยกปลกขาวโพดและมนส�าปะหลง และพชลมลกอกหลายชนด

ทงน มการแบงพนทการเกษตรในลมแมน�าโขงออกไดเปนสามเขตดวยกน เขตทหนงคอบรเวณทราบรอบทะเลสาบใหญ (Great Lake) ในประเทศกมพชา มการปลกขาวในบรเวณนโดยอาศยน�าฝนและน�าหลากตามฤดกาล เขตทสองคอทราบทางตอนใตของประเทศกมพชาและบรเวณปากแมน�าสาขาของแมน�าโขงในลาว ทมน�าทวมถงในหนาฝนจะปลกขาว และในหนาแลงจะปลกพชอนโดยอาศยความชนสงในดน และเขตทสามคอสามเหลยมปากแมน�า

ชาวประมงตองใชวธลงจากเรอแลวลากเขนเรอประมงล�าเลกไปตามรมแมน�าในยามทตองฝากระแสน�าเชยวกรากFishermen have to get off their small fishing boats and tow them along the river bank when going against strong currents.

VA-newGL26.indd 18 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


Rice remains the main cash crop for the people in the Mekong Basin. Some countries, such as Vietnam, have added other crops, e.g. nuts and sugarcane, over the past few decades. Farmers in the northeastern region of Thailand grow corn, tapioca and others.

Farming areas in the Mekong Basin can be divided into three zones: Around the Great Lake of Cambo-dia where paddy farms feed on rain and seasonal food; low lands in the south of Cambodia and deltas of the Mekong tributaries in Laos where rice is grown in the rainy season and other crops in the summer; and the Song Hong and Mekong river deltas in Vietnam, where rice is harvested twice a year, thanks to large streams which serve as an irrigation network.

The economic values of vegetables grown natu-rally and on river bank gardens during low tides have not been accounted for. The Mekong Basin is indeed the world’s precious source of food.

“ตกปลา” วถชาวประมงทพบเหนทวไปตามโขดหนทมกระแสน�าไหลเชยวรมน�าโขง

their lives, make the Mekong delta region “a heaven of anthropologists”.

Fishermen’s HeavenThe Mekong River ranks third in the world when it

comes to the diversity of fish species, after the Amazon River of South America and the Zaire River of Africa. Wetland resources in the lower Mekong Basin produce two million tons of fishes and 32 million tons of rice each year.

The advantage of the Mekong Basin is its vast tracts of flood plains, such as the Lake of Cambodia and Mun-Chi-Songkhram river basins. The later is home to 900-1,200 fish species. Each year, hundred of fish species migrate up the Mekong in the rainy season to spawn, nurse and feed on the upper Mekong, its tributaries and basins. In dry season, surviving fishes migrate back and live in deep pockets of the river. Some migration paths end in the deep sea.

When the level of the Mekong River drops, waters from tributaries and basins carry considerable amount of sediment, mineral, nutrient and organic matters into the Mekong River.

It has been estimated that each year the Mekong River and its flood plains produce three million tons of aquatic animals, not to mention 375,000 tons from reser-voirs and another 375,000 tons from fish farms.

Farming on the Mekong BasinThe Mekong Basin encompasses 110 million rai of

farming area (including those in Myanmar and Yunnan province of China). Agriculture is the key of the eco-nomic system in the lower basin. Exception is Cambodia where farming area is limited due to low quality soil and land mines buried in 40% of farmland.

ลมน�าโขง: สายน�า 6 แผนดน Mekong: The river of six countries

Kok River which originates in the mountains in Shan State, enters Thailand in Chiang Rai province and merges with the Mekong in Chiang Saen district of Chiang Rai;

Fang River originates high in the Daen Lao Range and Phi Pannam Range, and joins the Kok River in Tambon Pang Doem;

Mae Sai River originates in the mountain range in Shan Sate and forms the border between Shan State and Thailand, and merges with Ruak stream in Tambon Sop Sai;

Ruak stream originates in the mountain range in Shan State and joins the Mekong in Sop Ruak;

Mae Chan River originates in Sam Sao mountain in Phi Pannam Range and merges with the Mekong in Chiang Saen district, Chiang Rai;

Mae Ing River springs from Phi Pannam Range in Chaing Rai and joins the Mekong in Thoeng district of Chiang Rai.

Important Mekong tributaries1

2

3

4

5

6

“Tak Pla” (scooping up fish) is a traditional way of fishing that can be seen at reefs where the current run swiftly.

VA-newGL26.indd 19 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


แมน�าสาละวนในยนนานไหลผานโตรกผาสงชน เปนสวนหนงของพนทมรดกโลกทางธรรมชาต “สามแมน�าไหลเคยง” มสามแมน�า คอ สาละวน โขง และแยงซ ไหลขนานกนSalween River in Yunnan flows through deep gorges, part of the Natural World Heritage site, “Three Parallel Rivers of Yunnan Protected Areas”. The three rivers are Mekong, Salween and Yangtze.

VA-newGL26.indd 20 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


สาละวน…สายธารแหงชวตจากธเบตถงอนดามนเรอง/ภาพ เพยรพร ดเทศ โครงการแมน�าเพอชวต

SalweenA River of Life from Tibet to AndamanStory/photos Pianporn Deetes, Living River Siam Project

พนธปลาทองถนทหลากหลายของสาละวนยงไมมการศกษาอยางละเอยด เนองจากสงครามในพมา ในภาพคอปลาแข หนงในปลาทชาวบานไทย-กะเหรยงส�ารวจไดอยางนอย 80 ชนดThe diversity of fish species in the Salween has yet to be studied thoroughly due to wars in Myanmar. The photo shows a fisherman holding a giant bagarius, called Khae in Thai, one of more than 80 species found in a survey by Thai and Karen villagers.

แมน�าสาละวน คอสายน�าใหญสายสดทายในภมภาคทยงคงไหลอยางอสระ มตนก�าเนดจากการละลายของหมะบรเวณทราบสงธเบตเหนอเทอกเขาหมาลย ทระดบความสงกวา 4,000 เมตรจากระดบน�าทะเล ไหลลงสพนทลาดชนดานทศใต ผานทศตะวนตกของมลฑลยนนาน ประเทศจน จากนนไหลเขาส แผนดนพมาผานรฐฉาน รฐคะยา และลดระดบลงมาเหลอต�ากวา 300 เมตร จากระดบน�าทะเลปานกลาง กอนทจะกลายเปนแมน�ากนพรมแดนระหวางไทยกบพมาท จ.แมฮองสอน ตรงขามกบรฐกะเหรยง ดวยระยะทาง 118 กโลเมตร

T he Salween is the longest, free-flowing river in mainland Southeast Asia. It originates from melt-ing glaciers in Himalaya Range in Tibet at the height of over 4,000 meters above sea level. It travels through the west of Yunnan prov-ince of China, the Shan and Kayah States of Myanmar and forms the 118-km border between Thailand and Myanmar at the height of 300 meters above sea level in Mae Hong Son facing Karen State.

VA-newGL26.indd 21 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


สาละวนไหลมาบรรจบกบแมน�าเมย ซงมตนก�าเนดจากเทอกเขาตะนาวศร ทบานสบเมย อ.สบเมย จ.แมฮองสอน หลงจากนนจงไหลวกกลบเขาประเทศพมา ในเขตรฐกะเหรยง แลวคอยๆ ลดระดบจนกระทงไหลลงสมหาสมทรอนเดยทอาวเมาะตะมะ เมองมะละแหมง รฐมอญ รวมระยะทางของแมน�าตลอดทงสาย 2,800 กโลเมตร นบเปนแมน�าสายทยาวเปนอนดบท 26 ของโลก

รายงานการส�ารวจทางภมศาสตรแหงสหรฐระบวา แมน�าสาละวนมปรมาณน�ามากเปนล�าดบท 40 ของโลก ส�าหรบภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตแลว แมน�าสาละวนเปนแมน�านานาชาตทใหญเปนอนดบ 2 รองจากแมน�าโขงเทานน

สาละวน … แหลงอารยธรรมและประวตศาสตรโลกมหลกฐานระบชดวา สาละวนเปนลมน�าส�าคญทสดแหงหนง ท

มหลกฐานทางประวตศาสตรของมนษยชาตในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตและของโลก มการคนพบแหลงโบราณคดกอนประวตศาสตรในเขตน เปนทร จกของนกประวตศาสตรและมชอเสยงทสด คอ “ถ�าผ” (Spirit Cave) ซงพบอยในพนทภเขาสลบซบซอนทางฝงตะวนออกของลมน�าสาละวน ปจจบนเปนเขตรกษาพนธสตวปาสาละวน จงหวดแมฮองสอน

หญงชาวกะเหรยงทบานสบเมย คอหนงในชนเผาสองฟากฝงลมน�าสาละวนทเปนพนททมกลมชาตพนธตางๆ อาศยอยไมต�ากวา ๒๐ เผา เปนลมน�าทมกลมชาตพนธชนพนเมองมากทสดแหงหนงของโลกKaren women in Ban Sop Moei are one of more than 20 ethnic groups living on both sides of the Salween River, one of the areas with the highest number of ethnic groups.

หลกฐานทางวชาการพบวาถ�าแหงนเปนแหลงอาศยของมนษยทเรมเปลยนวถการด�าเนนชวตจากการลาสตวและเกบหาพชผลในธรรมชาตมาใชชวตแบบท�าการเกษตร โดยขดพบเครองมอหนกะเทาะในชนดนท 1 ซงมอาย 8,000-12,000 ปมาแลว และในชนดนท 2 พบเครองปนดนเผาทมการสลกลวดลายเอาไว มการน�าเสนใยจากพชทน�ามาท�าเปนเชอกและขายจบปลา ซงคาดวาจะมอายระหวาง 7,000-8,000 ป นอกจากนนยงพบขวานหนขดและเศษเหลอของพชตางๆ ซงแสดงใหเหนวามการพฒนาดานเทคโนโลยใหมๆ

วตถทพบทงหมดเปนหลกฐานแสดงใหทราบวา บรเวณดงกลาวเปนศนยกลางการด�าเนนชวตในรปแบบของการเกษตรกรรมเรมแรกสด แหงหนงของโลก กอนทจะพฒนาไปเปนรปแบบของการเกษตรอยางในปจจบน

ลมน�าสาละวน ถนชนพนเมองสองฟากฝงลมน�าสาละวน ตงแตใตเทอกเขาหมาลยลงมาจน

จรดอาวเมาะตะมะ นบวาเปนพนททมกลมชาตพนธตางๆ อาศยอยมากมาย ไมต�ากวา 20 เผา เชน ไต (ไทใหญ) วา (ลวะหรอละวา) คะยา (คะเรนนหรอกะเหรยงแดง หรอบะแว) อาระดน (ยะไข) ปะโอ ปะหลอง (ดาระอง) ปะดอง อะขา ลซ อนเล มอญ ฯลฯ เปนตน จนอาจกลาวไดวาสาละวนเปนลมน�าทมกลมชาตพนธชนพนเมองมากทสดแหงหนงของโลก กลมชาตพนธเหลานลวนแตอยรวมกนเปนสงคม ตงชมชนตามทราบเลกๆ กลางหบเขา ทราบเลกๆ รมฝงแมน�าสาละวนและล�าหวยสาขาทไหลลงมาบรรจบกบแมน�าสาละวน โดยเฉพาะบรเวณทราบลมปากแมน�าสาละวนซงเปนพนทราบลมน�าทวมถง ครอบคลมเนอทหลายลานไรเปนเขตทมการตงชมชนหนาแนนทสด

ดวยสภาพพนทเทอกเขาสลบซบซอนยากตอการเขาถงของสงคมภายนอก ท�าใหชมชนทตงอยบนลมน�าสาละวนยงมการสบทอดวถชวตตามแนวทางของบรรพชนแบบการเกษตรและพงพงธรรมชาต

จากการส�ารวจพนทสองฝงแมน�าเมยและน�ายวมในชวงป 2536 เขตลมน�าสาละวนชวงทผานประเทศไทย พบวา ชาวบานสวนใหญด�ารงชวตดวยการหาอาหารจากปา จบปลาในแมน�า และอาศยพนทรมฝงแมน�าอนอดมสมบรณดวยปยธรรมชาตทแมน�าพดพามาทบถมในฤดน�าหลากปลกพชในฤดน�าลด

ระบบนเวศลมน�าสาละวนเขตรกษาพนธสตวปาสาละวน นบตงแตจดทแมน�าสาละวน

ไหลเปนพรมแดนไทย-พมา เปนสภาพพนทอนตอเนองระหวางเขตชวภมศาสตรยอยอนโดจน (Indo-Chinese Subregion) กบพนทตอเนองจากชวภมศาสตรสโนหมาลายน หรอ เขตชวภมศาสตรยอยอนเดย (Sino-Himalayan or Indian Subregion) พนทเขตรกษาพนธสตวปาแหงนจงไดรบอทธพลทางดานการกระจายชนดพนธพชและสตวปา จากแถบเทอกเขาหมาลยลงมาตามเทอกเขาสงทขนาบแมน�าสาละวนและแมน�าโขง จนบรรจบกบเทอกเขาสงทางภาคเหนอของไทย เชน เทอกเขาแดนลาว เทอกเขาถนนธงชย และเทอกเขาผปนน�าตะวนตก (เขาขนตาล)

การศกษาของศนยวจยปาไมพบวาชนดพชพรรณ และสตวปาท

VA-newGL26.indd 22 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


แมน�าสาละวนชายแดนไทย-พมา สบเมยคอหนงในพนทหาปลาส�าคญของชาวบานไทย-กะเหรยง สวนเบองหลงคอทวเขาทอดมไปดวยปาเบญจพรรณซงเปนทยอมรบวาคอตนก�าเนดไมสกของโลกSalween River along the Thai-Burmese border at Sop Moei district is an important fishing site to both Thai and Karen villagers. In the background is a mountain range with mixed deciduous forests known as the origin of the world’s teak wood.

The Salween joins the Moei River, which springs from Tenasserim (Tanao Si) Range, at Ban Sop Moei in Sop Moei district of Mae Hong Son. It tumbles through the Karen State of Myanmar and empties into the Indian Ocean at Mataban Gulf in Moulmein, Mon State. It travels 2,800 km and is the world’s 26th longest river.

The U.S. Geological Survey ranked the Salween 40th in the world in terms of the volume of water it holds. It is the second largest international river in Southeast Asia, after the Mekong River.

A Site of World Civilization and HistoryEvidence suggests historical value of the Salween to

Southeast Asia and the world. The most famous excava-tion site is the “Spirit Cave’’ in the complex mountain range on the east of the Salween, which is currently part of the Salween Wildlife Sanctuary in Mae Hong Son.

Academic studies found that the cave was inhabited by early humans indicating a shift of livelihood from hunt-ing and poaching to farming as suggested by the flaked stone tools unearthed from the first layer dating 8,000-12,000 years and carved pottery found on the second layer. Ropes and fishing nets made from crop fibers were dated 7,000-8,000 years, and polished stone axes and crop remains showed development of new technology.

สาละวน...สายธารแหงชวต จากธเบตถงอนดามน Salween...A River of Life from Tibet to Andaman

The findings indicated the area is a center of the world’s prehistoric farming.

A Basin of Ethnic MinoritiesAt least 20 ethnic tribes live along the Salween Basin

from the foot of the Himalayan Range to the Mataban Gulf . They include Shan, Wa, Kayah, Rakhine, Pa-o, De’ang, Paduang, Akha, Lisu, Inle, and Mon. It can be said that Salween is one of the basins most densely-pop-ulated by ethnic groups in the world. Each group forms small community on a small plain deep in a mountain or along the Salween or its tributaries, especially on flood plains at the mouth of the Salween which covers an area of millions of rai.

Located deep inside hard-to-access complex moun-tain ranges, those agricultural communities live close to nature the way their ancestors did.

A survey of both sides of Moei and Yuam Rivers in 1993 found locals in the Salween Basin along the Thai border make their living mainly by poaching, fishing and farming on the river banks rich with sediments during low tides.

Ecosystem of the Salween BasinThe Salween Wildlife Sanctuary where the Salween

River marks the Thai-Myanmar border is regarded as an

VA-newGL26.indd 23 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


มพนธปลา 80 ชนด ทชาวบานสามารถจบไดประจ�าดวยเครองมอประมงพนบาน

ปลาเหลานอพยพขนลงระหวางแมน�าสาละวนกบแมน�าสาขา เชน ปลาหม ปลาคง ฯลฯ สวนพนธปลาทมชอเสยงโดงดง ไดแก ปลาสะแงะหรอปลาตหนา ทวางไขในทะเลลกของมหาสมทรอนเดยและอพยพขนมาเตบโตตามล�าน�าสาขาของแมน�าสาละวนแถบตอนกลาง เชน น�าปาย น�ายวม น�าเงา ฯลฯ

บรเวณปากแมน�าสาละวน ยงพบวามจระเขเปนจ�านวนมาก เคยพบในล�าน�าสาละวนชวงทกนชายแดนไทยกบพมาเหนอบานแมสามแลบขนไปดวย

“แมน�าสาละวนนนมความหลากหลายทางธรรมชาตสงมาก เพราะมการพบปลาเฉพาะถนตงแตตนน�าถงปลายน�า เชน ปลา สะแงะ ทมการขนลงไปวางไขถงทะเลอนดนมน นเปนตวอยางทบงชวาระบบนเวศน�าทอดมสมบรณ สงเหลานมผลตอชวตและความเปนอยของผคนบรเวณแมน�าสาละวน-แมน�าสาขาทงไทยและพมา สรางรายไดหลกใหกบชาวประมงและพอคาปลา ท�าใหมโรงงานแปรรปปลาและรานอาหารหลายแหงในจงหวดแมฮองสอนกบจงหวดตากทเปนผรบซอหลก รวมทงปลาจากแมน�าสาละวนยงถกแปรรปสงไปขายในกรงเทพฯ และมาเลเซยดวย แมน�าสาละวนจงเปนแหลงความมนคงทางอาหารแหงหนงของโลก” ดร.ชวลต พด

ความอดมสมบรณของลมน�าสาละวนจงมความหลากหลายทางชวภาพสง ไมได ด อยไปกวาแมน�าสายอนๆ ในภมภาคน แตเนองจากพนทล มน�าสาละวนอยหางไกล พนทสวนใหญยาก ตอการเขาถง โดยเฉพาะในประเทศพมาทมการตอสระหวางฝายตางๆ มายาวนาน ท�าใหการศกษาดานนเวศวทยาทางน�าจงยงมอยนอย เชนเดยวกบดานประวตศาสตรทยงไมสามารถท�าไดอยางละเอยดและไมทวถงตลอดลมน�า

พบในเขตรกษาพนธสตวปาสาละวนคลายคลงกบชนดพนธทพบแถบเทอกเขาหมาลย แควนอสสมของประเทศอนเดย และสหภาพพมา นอกจากนนชนดพชพนธและสตวปา อกสวนหนงเปนชนดทพบทางอนโดจนดวยเชนกน

ในทางภมศาสตร พนทปาทตอเนองจากผนปาแถบลมน�าสาละวนลงไปตามล�าน�าเมย จนจรดปลายเทอกเขาตะนาวศร ครอบคลมผนปาขนาดใหญฝงตะวนตกของไทยทงหมด ซงมเขตอนรกษทมความส�าคญระดบประเทศและระดบโลกหลายแหง เชน เขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวร เขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง อนเปนเขตมรดกทางธรรมชาตของโลก เขตรกษาพนธสตวปาสลกพระ อทยานแหงชาตอกหลายแหง เชน อทยานแหงชาตแมวงก อทยานแหงชาตไทรโยค อทยานแหงชาตเอราวณ อทยานแหงชาตแกงกระจาน ฯลฯ

ดานพรรณพช พนทปาเขตรกษาพนธสตวปาสาละวนมสงคมพชทมความแตกตางจากพนทสวนอนของประเทศอยไมนอย เปนแหลงพนธกรรมของสงคมพชมากมาย เปนแหลงภมพฤกษทเปนตวแทน ภมพฤกษแบบอนโดเบอรมาซงปรากฏอยในไทย พรรณพชในพนทสวนนไดรบอทธพลมาจากเทอกเขาหมาลยเปนส�าคญ โดยเฉพาะพนธไมเขตหนาวจ�านวนมากมายหลายชนดปรากฏอย นอกจากนยงมพนธไมจากภมพฤกษแบบอนโดมาลายากระจายขนมาตามเทอกเขาตะนาวศรบางแตมปรมาณคอนขางนอย พนทสวนนจงนบไดวาเปนแหลงอนรกษพรรณพชทส�าคญของสงคมพชผลดใบเขตมรสม (Monsoon Deciduous forest)

สวนดานพนธสตวในเขตรกษาพนธสตวปาสาละวน มสตวเลยงลกดวยนมทงหมด 20 ชนด สตวปาทหายาก เชน เสอโครง เสอไฟ กระทง และกวางผา มสตวปกหรอนก 122 ชนด เปนนกประจ�าถน จ�านวน 108 ชนด อก 14 ชนดเปนนกทหายาก แตสามารถพบไดในผนปาเขตไทย คอ นกยงไทย นกแวนสเทา ไกฟาหลงเทา และเหยยวภเขาซงอพยพเขามาในชวงฤดหนาว นอกจากนยงพบนกน�า และนกประเภททชอบหากนอยใกลชายน�าปรากฏอยหลายชนด เชน นกยางเขยว นกยางด�า นกกระแต นกกระเตนในวงศ Alcedinidea นกกาน�า นกอายงว นกเปดน�าในวงศ Anatidae เปนตน ฟลป ราวนด ผเชยวชาญเรองนก เชอวานาจะพบนกเปดหงส ซงใกลสญพนธ ไดในพนทเขตรกษาพนธสตวปาแหงนดวย สวนสตวสะเทนน�าสะเทนบกพบรวมกนไมนอยกวา 38 ชนด ในจ�านวนนมเขยดแลว หรอกบภเขา เปนสตวครงบกครงน�าขนาดใหญและหายากรวมอยดวย

ป.ปลาในน�าดร.ชวลต วทยานนท ผ เชยวชาญดานพนธ ปลาน�าจด ได

ท�าการวจยมากวา 10 ป เรองพนธปลาสาละวนในแถบแมฮองสอน ชายแดนไทย-พมา ขนไปถงมะละแหมงในประเทศพมา พบวา ในลมน�า สาละวนชายแดนไทย-พมาและล�าน�าสาขาในฝงประเทศไทยพบพนธปลาไมนอย 200 ชนด และในแมน�าสาขา โดยเฉพาะในแมน�าปาย และแมน�าเมย พบสายพนธปลาอยางนอย 170 ชนด ซงเปนปลาเฉพาะถน ประมาณ 60 ชนด เชน ปลาตะเพยน ปลาหมคอ เปนตน

ขณะทงานวจยชาวบานปะกาเกอญอ ท�าการศกษาโดยชมชนชาวไทยเชอสายกะเหรยงในปาสาละวนชายแดนไทย-พมา พบวา

VA-newGL26.indd 24 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


ecological transition zone between the Indo-Chinese Subregion and the Sino-Hima-layan or Indian Subregion. The fauna and flora spread from the Himalayas down to mountain ranges along the Mekong and Salween Rivers in Thailand, such as Daen Lao Range, Thanon Thongchai Mountain Range and the west Phi Pannam Range (Khun Tan mountain).

Studies by the Forest Research Center found that flora and fauna found in the sanc-tuary share similar characteristics to those found in the Himalayas in the Assam State of India and Myanmar. Some of the species are similar to those found in Indochina.

Geographically, forests blanket the Salween Basin to the Moei River and to the tip of Tenasserim Range on most of the west of Thailand. The forest covers locally and world-renowned wildlife sanctuaries, including Thung Yai Naresuan Wildlife Sanctu-ary and Huai Kha Khaeng Wildlife Sanctuary, both of which are a World Heritage Site, Salakphra Wildlife Sanctuary; as well as national parks, e.g. Mae Wong National Park, Sai Yok National Park, Erawan National Park, and Kaeng Krachan National Park.

The Salween Wildlife Sanctuary is home to vastly diverse types of plants of Indo-Burma species, much different from those found elsewhere in Thailand. The sanctuary is under the influence of the Himalaya Range and contains many plant species of the temperate zone as well as those of IndoMalaya faunas mix scattered sparsely on Tenas-serim Range. The rare monsoon deciduous forest dominates the sanctuary.

The sanctuary is the habitat of 20 rare mammals, including Bengal tiger, Asiatic golden cat, gaur and Long-tailed goral. Of 122 winged species, 108 are indigenous and 14 others are rare and can only be spotted in Thai forests, such as the Green Pea-fowl (Pavo muticus), Grey Peacock-Pheasant, Kalij Pheasant and Mountain Hawk-Eagle, which migrates to Thailand in winter. Water birds and birds that can be found living on the coast are, for instance, Little Heron, Black Bittern, Lapwing, common kingfisher in the school of Alcedinidea, Cormorant, Oriental Darter, and Ringed Teal in the family of Anatidae. Ornithologist Philip Round believed Nok Ped Hong (Sarkidiornis melanotos), an endangered bird species, could be found in this sanctuary. There are at least 38 amphibian species, including large and rare Asiatic Giant Frog.

Fish StocksDr. Chavalit Vidthayanon, an expert in freshwater fishes, has for over a decade

conducted researches on fish species in the Salween basin from Mae Hong Son up the Thai-Myanmar border to Moulmein of Myanmar. He discovered at least 200 species in the Salween and its tributaries on the Thai sides. Of 170 species found in tributar-ies, particularly Pai and Moei Rivers, 60 are indigenous, such as Common silver barts (Barbodes gonionotus) and Skunk botia (Yasuhikotakia morleti).

A research by the Thai-Karen community in the Salween forest along the border found 80 species captured by local fishing gear.

Some fishes, such as the loaches, migrate between the Salween and its tributaries. A famous species is a kind of eel, Sa-ngae or Tu-naa (Auguilla australis). It spawns in the Indian Ocean and migrates up the tributaries of the middle Salween, e.g. Pai, Yuam and Ngao Rivers.

A large number of crocodiles had been sighted in the Salween delta and along the Thai-Myanmar border north of Ban Mae Sam Lap.

“The Salween River is rich in biodiversity. Indigenous fishes are found throughout the river, such as the Sa-ngae which spawns in the Andaman Sea. This is an indicator of the rich fresh-water ecosystem which affects the livelihood of people living along the Salween and its tributaries in Thailand and Myanmar.

“Fishing provides a primary source of income for fishermen and fish traders, giv-ing rise to fish-processing factories and restaurants in Mae Hong Son and Tak. Pro-cessed fishes are shipped to Bangkok and Malaysia. The Salween is thus a source of the world’s food security,” said Dr. Chavalit.

The Salween is second to none in terms of biodiversity in the region. However, its remoteness coupled with internal fighting in Myanmar have impeded the studies of its ecosystem and history.

ปากแมน�าสาละวนทรฐมอญ พมา เปนพนทเกษตรทอดมสมบรณดวยตะกอนทสายน�าพดพามาThe mouth of Salween River in Mon State of Myanmar is a fertile agricultural area thanks to silt carried by currents.

สาละวน...สายธารแหงชวต จากธเบตถงอนดามน Salween...A River of Life from Tibet to Andaman

VA-newGL26.indd 25 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


ต�านานเลาตอกนมาวา บนภสงแสนไกลมสองพนอง น�าคง (สาละวน) และน�าโขง (ของ) อาศยอยทนน พวกเขาไมเคยเหนทะเลจงชกชวนกนไปเยอน...

เมอออกเดนทาง ฝายน�าคงผพมกจะแวะพกหลบตามทางอยเรอยๆ เมอพหลบกไดทของนองผซกซน แอบไปวานใหลงลม (นางอาย) เปนผน�าทาง โดยนสยสวนตวมนชอบออกหากนยามค�าคน อาศยสายลมพดพาน�าทางเดนไป ในเวลากลางวนมนจะเคลอนทไดเชองชาและสวนใหญจะนอนพกผอน ลงลมและน�าโขงออกเดนทางผานทราบลมต�าลงไปเรอยๆ

น�าคงตนขนมามองซายแลขวาไมเหนนองกโมโหเปนยงนก จงไปวานงเหาน�าทางและขอรองใหพาตนไปใหถงทะเลโดยเรวทสด ทงยงก�าชบวาในระหวางการเดนทางมใหเอยถงน�าโขงเดดขาด หากฝาฝนอาจเกดอนตรายขน

Legend has it that on faraway towering mountain lived two brothers Nam Khong (Salween) and Nam Kong (Mekong) who had never seen the sea. They set off on

a journey to fulfill their dream. Nam Khong, the elder brother, often took a nap along

the way. On one such nap, the younger brother asked the slow loris to be his guide. With the wind showing the way, they slowly made their way through the low-lying plains.

Nam Khong became furious when he woke up and did not see his brother. He asked the cobra to quickly take him to the sea. He warned the cobra not to mention about his brother or else he cannot guarantee his safety. The cobra slithered cross the mountain and fertile forest towards low land. He sped through rocks, sands and flora. They finally

เรอง/ภาพ สมาตร ภลายยาว และ รวงทอง จนดา

แผนดน สายน�าและผคนบนพรมแดน

Land, Rivers and People along the BorderStory/photos Sumart Phulaiyao and Ruangthong Chanda

VA-newGL26.indd 26 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


การตกปลาดวยสวงทท�าจากไมไผ ใชจบปลาในฤดปลาอพยพ พบไดทวไปตามรมฝงแมน�าโขง เครองมอหาปลาชนดนแมจะใชพลงแขนมากแตกเปนเครองมอท�าไดงายเพราะใชวสดในทองถนScooping up fish with a spoon-net made of bamboo is usually done in the fish migrating season. Though the gear, which is widely used, demands great arm strength, it is easy to make as materials can be found locally.

VA-newGL26.indd 27 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


ทงกบตนเองและผรวมเดนทาง ไดฟงดงนนแลว งเหากเลอยน�าทางไปอยางคลองแคลววองไวลดเลาะขนเขา แทรกตวผานปาใหญอนอดมสมบรณ ลงสพนทราบลม เลอยขามปาหน ผนทราย และตนไมนานาพนธ เมอถงบรเวณเขตไทย-พมา มดลนตวกระจอยรอยกดงเหาจนสะดงขดตวไปมา และนนจงเปนทมาของสายน�าอนคดโคง ซงชาวบานเรยกบรเวณนนวา “โคงสาละวน”

แลวการเดนทางกสนสดลง น�าคงเดนทางมาถงทะเลอนดามน บรเวณปากน�าเมองมะละแหมง ประเทศพมา ดวยระยะทาง 2,820 ก.ม. สวนน�าโขงนนเปนนกเดนทางทองเทยวผานไปหลายประเทศ

ระยะทางกวา 4,909 ก.ม.

จนกระทงมา โผล เหน

ทะเลจนใตทเมองโฮจมนตหซต ประเทศเวยดนาม

แม ว านนอาจ เป นเพยงต�านานเลาสบกนมา แต

ผคนสองฝงน�าสาละวนมความเชอและถอ

ปฏบตวา ยามใด

จะขามสายน�านจะตองประพรมน�าขมนและสมปอยลงบนศรษะเสยกอน บางคนกพกพาเปนเครองรางตดตวตลอดเวลา

สาละวน … สายน�าของชนเผาสาละวนมชอเรยกมากมาย บางเรยกวา “แมน�าสายเลอด”

บางเรยกวา “แมน�ามรณะ” ชนพนถนในธเบตเรยกแมน�าสายนวา “นเจยง” หรอแมน�าน แปลวา “แมน�าทโกรธเกรยว” เมอไหลผานตอนกลางเขตรฐฉานซงมชาวไตหรอไทใหญอาศยอยมากทสด ชาวไตเรยกวา “แมน�าคง” สวนกลมชาตพนธอนๆ ในรฐคะยา รฐกระเหรยง มกจะออกเสยงคลายกบชาวไตวา “คง” ชาวปกาเกอญอทอาศยอยแถบลมน�านเรยกวา “โคโหลโกล” สวนชอทชาวองกฤษเรยกนนเพยนมาจากส�าเนยงของชาวพมาทออกเสยงวา “ตาลวน”

แมน�าสาละวนถอเปนสายน�าแหงกลมชาตพนธอยางแทจรง สองฟากฝงน�าตงแตเทอกเขาหมาลยลงมาจนถงอาวเมาะตะมะ ในเขตหบเขาอนไกลโพนในประเทศจนมกลมชาตพนธอาศยอยไมนอยกวา 14 กลม โดยสวนใหญเปนชาวน ลซ และตหลง เมอลองตามล�าน�าลงมาจนถงพรมแดนพมา-จน, พมา-ไทยมกลมชาตพนธอาศยอยมากมายไมต�ากวา 16 กลม เชน น ลซ ไทยใหญ กะยา กะยน กะเหรยง และมอญ แตละกลมชาตพนธลวนมภาษา ตวอกษร วรรณคด ศลปวฒนธรรม ประเพณและความเชอตามบรรพบรษของตนเอง

ในบรรดากลมชาตพนธทมอยหลากหลายบนลมน�าแหงน กลมชนยนตาเล ทอาศยอยในรฐคะยาหตอนเหนอของประเทศพมา มจ�านวนประชากรนอยทสดประมาณ 1,000 กวาคนเทานน

ผนปา-สายน�า คอ ยงฉางแหงปจจย 4สาละวนกนพรมแดนไทย-พมาทจงหวดแมฮองสอน ผคนยงคง

ใชแมน�าเปนเสนทางสญจรไปมาแทนถนน และด�าเนนชวตไปตามวถทคลายกน พอ แมและลกๆ ตางมภาระหนาทของตน ในวนท

พอกบแมไปปลกขาวไรหรอท�าสวนบนภเขา พจะคอยดแลนองตวเลกๆ อยทบาน บางคราวตองลงทาน�าน�าเรอออกจากฝงไปดจา (มอง) ทพอวางไว อาจไดปลา

สกตวหรอหลายตวมาเตรยมไวรอแมกลบมาท�ากบขาวในตอนเยน แนนอนวาแม

แมใหญเกบถวเตมตะกรา รวมทงพชพรรณธญญาหารมากมายทปลกอยตามรมฝงยาม

น�าโขงลดลงคออาหารอดมสมบรณและไรสารพษ สรางรายไดอนงดงามของชาวลมน�า

An elderly villager collects beans as well as some other crops

grown on the Mekong River’s banks in the

dry season. The produce are a

great source of chemical-free

food.

VA-newGL26.indd 28 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


reached Thai-Myanmar border where little ants bit the snake which startled him, causing him to twist and curl as he slithered away. That’s how the river has multiple bends and where it is called by the locals “the Salween Bends”.

Nam Khong eventually reached the Andaman Sea at Mawlamyine of Myanmar, having traveled for a dis-tance of 2,820 km. Nam Kong on the other hand visited more countries and his journey covered over 4,909 km. He emptied into the South China Sea in Ho Chi Minh city of Vietnam.

A mere legend though it may be, people on both sides of the Salween usually sprinkle water mixed with ginger and acacia concinna on their heads before cross-ing the river or carry with them as a charm.

The River of Indigenous TribesSalween is known by many names. Some call it the

“Blood River” or the “River of Death.” The Tibetan indigenous tribesmen call it “Nu Jiang” or Nu River, which means “the Angry River”. Where it slices through the middle of Shan State, it is known as the “Khong River” to the Tai ethnic group. Other tribes in the Kaya and Karen States refer to the Salween as “Khong” as well. The Karens, or Pakake-yaw, coined the term “Ko Loh Goal” for the whole river basin. Its English name comes from the Myanmar name “Talween”.

The Salween is truly the river of indigenous tribes, which scatter on both sides of the river from the Hima-laya mountain range to the Mottama Gulf. In the far-away mountains of China alone reside no fewer than 14 ethnic groups, mainly Nu, Lisu and Tu Long. The Myanmar-Chinese border and Myanmar-Thai border are home to 16 tribes, including the Nu, Lisu, Shan, Kaya, Kayan, Karen and Mon. Each tribe has their own unique language, alphabets, literature, arts and cul-ture, tradition and beliefs.

Of the many ethnic groups, the smallest tribe is the Yin Ta Le, around 1,000 of whom live in the northern Kaya State of Myanmar.

Forests and Rivers Provide Basic NecessitiesThe Salween separates Thailand and Myanmar at

the Thai province of Mae Hong Son, where the river serves as the main route of transport. Life goes on in its own simple ways. Parents tend to their paddy farm or plantation on the mountain, while the elder children take care of the younger ones at home. Sometimes older kids take the boat to check fish traps and collect the catch for their mothers to cook for dinner. The mother normally returns home with bamboo shoots or other vegetables she picks from the forest. In the off-farming season, the mother stays home, weaving cloth and sew-ing new dresses for her children and husband to wear on special occasions. Life goes on like this for generations.

With the arrival of cold winter breezes, the Salween tides recede and islets, cataracts, rocks and sand banks

ชาวประมงบานสองคอน อ.โขงเจยม จ.อบลราชธาน แบกปลาตวใหญทหาไดในฤดแลงดวยรอยยมA fisherman in Ban Song Khon in Khong Chiam district of Ubon Ratchathani smiles broadly as he carries a big fish he has just caught from the Mekong in dry season.

แผงขายปลาทซองายขายคลองในทองถนรมฝงน�า สวนใหญมกวางขายตามบรเวณทาเรอของหมบานFish vendors simply lay down their goods on mats by the village’s pier to draw customers.

resurface, marking another farming season. Nut, tobacco and other seeds are planted on the rich sediments the river brings as a gift for riverside communities. Fertilizers and pesticides are not needed. Plants grow healthily on the soil ambrosia.

Even in the land torn by wars, when the sound of the rockets temporarily fades, people resume normal lives no different from those on the other side of the river.

แผนดน สายน�า และผคนบนพรมแดน Land, Rivers and People along the Border

VA-newGL26.indd 29 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


ตองมหนอไม หนอหวาย ผกและอาหารทไดจากปามาสมทบกนดวย พอพนฤดกาลเพาะปลกแมกจะทอผา เยบเสอผนใหมใหลกๆ และพอใสไปในงานส�าคญ วงจรชวตสลบเปลยนหมนเวยนเชนนมานานหลายชวอายคน

ครนเมอสายลมหนาวพดผานมา ล�าน�าคอยๆ ลดระดบลง เกาะ แกง ดอน หาดทราย ผนดนโผลตวขน ฤดกาลเพาะปลกกเรมขนอกครา เมลดพนธพชทงถว ยาสบ และพชผลอนๆ ถกหยอดลงสผนดนอนอดมสมบรณดวยแรธาตทสายน�าพดพามามอบเปนของก�านลใหทกชวตทองแอบอยรมฝงน�า ทนไมตองใสปย หรอใชยาฆาแมลง พชพรรณตางงอกงามดวยอาหารทพยจากผนดน

แมบนแผนดนแหงสงคราม ในยามทการสรบสงบลงชวคราว ผคนกด�าเนนวถชวตไปตามครรลองเฉกเชนเดยวกบคนอกฝงฝากหนงของสายน�า

ผนปา-สายน�าเปนดงยงฉางแหงปจจย 4 ความรกทมตอธรรมชาตจงเปนสงบมเพาะจตส�านกใหเคารพปา บชาแมน�า ผเฒาผแกแหงชนเผาปกาเกอญอจงคอยย�าเตอนสงสอนลกหลานดวย “ธา” อนเปนบทเพลงชวตและจตวญญาณทถายทอดสงผานคนรนตอรนมาจนถงยคสมยนวา

“ออทกะตอท ออกอกะตอกอ (กนน�า รกษาน�า อยปา รกษาปา)”

แมน�าโขง … ความร�ารวยทางธรรมชาตและวฒนธรรมดร.ชาญวทย เกษตรศร ระบวา แมน�าโขงมลกษณะพเศษส�าคญ

คอ มขนาดทใหญโตมโหฬารและยาวถง 4,909 ก.ม. มทราบลมสองฝงแมน�าโขงมอาณาเขต 810,000 ตร.กม. มทรพยากรธรรมชาตอนร�ารวยทงแรธาตตางๆ มทองค�าทก�าลงขดในลาว มปา มสตวบกและสตวน�าทหายากและมทเดยวในโลก เชน ปลาบก โลมาน�าจด มความหลายหลายทางชวภาพของปาเขตรอนทเปนรองกเพยงแมน�าอเมซอนในบาซลเทานน

สวนความกลมกลนอนหลากหลายทางชวภาพและวฒนธรรม ทงอาณาบรเวณสองฟากฝงเตมไปดวยชมชนชาตพนธ ภาษาและวฒนธรรม ถาตวงแคบๆ เพยงแคสองฝงแมน�ากมผคนเกอบ 100 ลานคนเขาไปแลว แตถาตความอยางกวางกกวา 200 ลานคน

ในราวเดอนกมภาพนธจนถงพฤษภาคม จะเปนหวงยามทล�าน�าโขง ลดลงเตมท ผาหน หาดทราย เกาะ แกง เวน วงน�า สนดอน และผนดน คอยๆ เผยโฉมใหมวลมนษยชาตไดยล มหกรรมแหงการหาปลาของชาวประมงสองฝงโขงลาว-ไทยกเรมตนคกคกขนในทนใด และในชวงนผนปากอดมไปดวยความหลากหลายทางอาหารหลอเลยงผคนลมน�าโขง เชน ผกหวาน แมงจนน แมงทบ ตวตอ เหด หนอไม น�าผง แย กะปอม อง ตกแตน แมงมน ดวง เจย (คางคาว) แตน ง หน เปนตน

ชวตผคนลมน�าโขงไมเพยงแตไดอาศยอย-กน-ใชจากแมน�าเทานน ทวาลวนมวฒนธรรม ความเชอและประเพณทปฏบตสบตอกนมาจนปจจบน เชน ความเชอเกยวกบบงไฟพญานาค ปรากฏการณธรรมชาตลกไฟพงขนจากล�าน�าโขงในคนวนเพญขน 15 ค�าเดอน 11, ประเพณตกปลา, พธสกการะไหวดอนปตา, ไหวผบง-ผน�าโขง-ผถ�า-ผเจาทเจาฐาน, บญสตรบาน, บญวดปากแซงสกการะพระเจาใหญ องคตอ จดขนทกเดอน 3 ของทกปทบานปากแซง ชาวบานสองฝงโขงทงไทยและลาวจะมารวมตวกนท�าบญทวดแหงน เปนตน ซงบญประเพณตางๆ ลวนเปนภมปญญาของบรรพบรษทปลกฝงใหลกหลานเคารพบชาในสงทคอยปกปกษรกษา คมครอง และใหตระหนกรถงบญคณทสายน�าไดมอบอาหารใหกบผคนในหมบาน

ฤดกาลแหงธรรมชาตของแมน�าทกสายบนผนแผนดนในโลกนลวนเออตอสรรพชวต เมอหมบานเลกๆ กอก�าเนดขนจนขยายใหญ พวกเขาตางมประเพณ วฒนธรรมและภมปญญาในการใช-การรกษา-เรยนรทจะใชทรพยากรธรรมชาตดวยความเคารพ ทงในวถการผลต การเกษตรกรรม การประมงและการด�ารงชวตอยของผคนกลมนนๆ แยกยอยสอดคลองและกลมกลนกบระบบสงคมนเวศทแตกตางกนออกไป ตลอดเสนทางทธารน�าทกสายไหลผาน บรรพชนของพวกเขาสงสมองคความร หลอหลอมจตวญญาณเปนหนงเดยวกบธรรมชาตและสงเหนอธรรมชาต ความเชอและศรทธาถกถายทอดสวถปฏบตของลกหลานสบตอมาจนปจจบน

ชาวประมงบานสองคอน อ.โขงเจยม จ.อบลราชธาน น�านกทองเทยวเยยมชมสถานททองเทยวทดอยฝาตง เปนรายไดเสรมยามวางจากหาปลาFishermen in Ban Song Khon in Khong Chiam district of Ubon Ratchathani spend free time taking tourists to attractions at Doi Pha Tang.

ทาเรอบานแมสามแลบ อ.สบเมย จ. แมฮองสอน เปนจดคาขายทคกคกบนชายแดนไทย-พมา ปจจบนชาวบานในชมชนทงสองฝงน�ายงคงใชไปมาหาสกนดวยเสนคมนาคมทางน�าเปนหลกMae Sam Laep port in Sop Moei district of Mae Hong Son province is a very active trading post on the Thai-Burmese border. Residents on both sides of the border continue to use waterways in their traveling.

VA-newGL26.indd 30 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


The nature and seasons of all rivers on this earth are accommodating to all lives. As small villages were formed and expanded, the villagers developed traditions, culture and wisdom for respectful use and understand-ing of natural resources. Agriculture, fishery and the way of life may differ from village to village according to their unique environments, but they are in harmony with their own social and ecological systems. Wherever the river flows, people have opened their heart to nature and the supernatural, and their faiths and beliefs have been passed on to their descendants to this day.

ประเพณงานบญ เปนวนทชาวบานทงฝงไทย-ลาวจะมารวมตวกนท�าบญตกบาตรฟงเทศนในวนทางศาสนาตางๆA merit making ceremony on various Buddhist religious days is an occasion when villagers on both the Thai and Lao sides get together to perform religious rites.

แมบานก�าลงทอผาจากฝายทปลกขนเองบนหาดทรายรมฝงเมอระดบน�าโขงลดลงA housewife is weaving cloths from cotton harvested from plants grown on the sandy beaches of in the Mekong River that emerge when the water level drops in the dry season.

หญงปกาเกอญอทบานสบเมยก�าลงตนเตนกบโปสเตอรพนธปลาในแมน�าสาละวนทพวกเขารวบรวมไวPakake-yaw (Karen) tribe women are admiring a poster of fish species in the Salween River.

Forests and rivers provide basic necessities and nourish the inhabitants’ love for nature. The silver-haired Pakake-yaw sing their children “Tha”, the tribe’s songs of life and soul passed down through generations.

“Au Thi Katau Thi, Au Kau Katau Kau (Drink the water, care for the river. Live in the forest, care for the forest).” Mekong River … Wealth of Nature and Culture

Historian Charnvit Kasetsiri said the Mekong is special for its mega size and length of 4,909 km. It encompasses 810,000 sq km of plains. The river is rich with ores and minerals including gold in Laos. It has unique and rare terrestrial and aquatic species, such as the Mekong giant catfish and the Irrawaddy dolphin. Its rich tropical forest biodiversity is only second to the Amazon River of Brazil.

In view of cultural diversity, both sides of the river accommodate 100 million to 200 million people of diverse races, languages and cultures.

Between February and May, the level of the Mekong falls. Cliffs, sand beaches, islets, rapids and shoals and land emerge, and thus begins the fishing season for the Thai and Laotian villagers. Then the forests are rich with food from both plants and animals, including Phak Wan (Meliertha suaris), metallic wood borers, hornets, mushrooms, bamboo shoots, honey, butterfly lizard, chameleon, bullfrogs, grasshoppers, subterranean ants, beetles, bats, wasps, snakes and mice.

People living by the Mekong not only have used its resources but derived their cultures, beliefs and traditions from it, such as the belief about the Naga Fireballs, the natural phenomenon in which glowing balls rise from the river on the full moon night of the 11th month of the Lunar calendar (October), and various rites to pay homage to the spirits guarding the water and land. Thai and Laos people jointly hold a merit-marking ceremony at Pak Sang temple on the third month. The ceremonies reflect the ancestors’ wisdoms to instill respect for those which protect them and awareness of the immense ben-efits and food the river has offered.

แผนดน สายน�า และผคนบนพรมแดน Land, Rivers and People along the Border

VA-newGL26.indd 31 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf

32 พฤษภาคม - สงหาคม 2552 May - August 2009 เสนทางสายใหม ON A NEW PATHกอเจดยทราย เปนประเพณงดงามทชาวลมน�าโขงทงฝงไทย-ลาว ประกอบขนในวนสงกรานต สวนใหญจะกอทรายไวบนเกาะแกงหรอหาดทรายของแมน�าโขง ดวยความเชอวาจะประสบกบความส�าเรจ เมอตายแลวจะไดขนสวรรคA pagoda made of sand stands on a Mekong river bank. On Songkran or Water Festival Day, riverside residents both in Thailand and Laos sculpt sand pagodas on the beaches or rock islets in the belief that doing so would ensure they go to heaven after death.

VA-newGL26.indd 32 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


ตงแตขาวคราวลกไฟโผลขนเหนอล�าน�าโขง หรอคนทวไปรจก “บงไฟพญานาค” ถกประชาสมพนธจนกลายเปนกระแสท�าใหคนหลายหมนหลงไหลมา เพอพสจนความจรงของปรากฏการณธรรมชาตน ทบานตามย-บานทาลง-บานกม ต.หวยไผ อ.โขงเจยม จ.อบลราชธาน ถนนลกรงสายเลกๆ กคลาคล�าไปดวยผคน

นายทองม แพงเนตร อาย 67 ป อดตผใหญบานตามย เลาเรองราวความเชอเดมๆ ของคนในหมบานใหฟงวา “คนเฒาคนแกเหนลกไฟนมานานแลว ทงในแมน�าโขงและตามหวยสาขาทไหลลงมาน�าโขง แลวกไมเฉพาะในคนวนออกพรรษาดอก (เพญ 15 ค�า เดอน 11) ทมลกไฟพงขนมา เดอนสาม เดอนส เดอนหกกเคยเหน คนโบราณกบฮวาเปนอหยง มนคลายดาวตก แตบตกลงมาจากฟา มนพงขนมาจากน�า เพน (ทาน) บอกวาเปนลกแกวเสดจ เปนผฟา ผน�า ผเงอก ผงทอาศยอยในถ�าใตน�า พอแมเพนบใหทกทวง บใหถาม บใหเวาหา ถาบเชอแลว ผเพนกสเฮดใหเจบไข ไดปวย มเหตใหเปนไปถงตายกม ชาวบานกเลยบมไผไปรบกวน บเวาถงเรองน”

A furore over the the Bang Fai Phaya Nak or “Naga Fireball” phenomenon has drawn ten of thousands of curious observers to flock to Ban Ta Mui, Ban Ta Long and Ban Gum villages in Khong Chiam district of the northeastern prov-ince of Ubon Ratchatani.

Thongmee Paengnet, a 67-year-old former village headman of Ban Ta Mui, recounted a folklore: “Our elders have long witnessed the fireballs in the Mekong River as well as in streams and creeks and they hap-pened not just on the Buddhist Lent (on the full moon night of October), but also in February, March and even May. They didn’t know what they were. They looked like shooting stars except they didn’t come from the sky but shot out from the waters. The elders said they were holy

ความเชอและศรทธานางพดสะน พวน สาวชาวเมองปากเซ แขวงจ�าปาสก วย 28

ป บอกวา “ลกไฟทเพนเอนวาบงไฟพญานาคนน ผเฒาผแก คนหาปลาอยทางปากเซกเคยเหน เพนบอกวามนบไดขนเฉพาะในน�าโขง แตตามหวยในลาวกมขนใหเหนเหมอนกน พอใหญแมใหญเพนกจะหามบใหลกหลานทวง บใหถามวาแมนหยง เพนวาเดยวผจะมาเอาคนททวงนนไปอยน�า”

เสยงสะทอนเลกๆ ของคนอสานและพนองชาวลาวทเชอกนวา พญานาคเปนเทพเจาทคมครองแมน�าโขง ทกปในวนออกพรรษา ชาวบานจะท�าพธไหลเรอไฟเพอบชาผน�า ผเงอก บชาพญานาค และสวนลกไฟทพงขนเหนอล�าน�านนเชอวา พญานาคพนลกไฟขนไปเพอถวายบชาพระพทธเจา

ตามต�านานในหนงสอไตรภมพระรวง พญานาคกเปนสตวทมความเกยวของกบพระพทธศาสนามาเปนเวลาชานาน ดงต�านานครงพทธกาลเลาวา มนาคผเลอมใสศรทธาในพระพทธ

เรอง/ภาพ รวงทอง จนดา

Belief &FaithStory/photos Ruangthong Chanda

balls, sky spirits, water spirits, mermaid spirits or snake spirits from an underwater cave. People were warned not to talk about it, otherwise the spirits would curse them and they would fall ill or die.”

Phatsanee Phuwan, 28, a native of Pakse in Cham-pasak province of Laos, related similar things she had been told. “Our elders and fishermen at Pakse said they had seen the so-called Naga Fireballs, too. Not just in the Mekong but from streams in Laos as well. The older people told us childlren not to mention about it, other-wise the spirits would take our souls away.”

From the belief of both the northeastern Thai people and the Laotians that the Naga was the guard-ian angel of the Mekong came annual ceremony on the Buddhist Lent to worship the spirits, the mermaids and

เดกชายยกดอกไมบชาและเงนท�าบญบ�ารงศาสนสถาน กราบจรดพนทรายแสดงความเคารพบชาตอแมน�าโขง ความยดมนศรทธาดงนจะสบทอดสลกหลานตราบนานเทานานA boy expressed deep respect to the Mekong with flowers and money that goes to the maintenance of temples.

VA-newGL26.indd 33 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


ศาสนาปลอมตวเปนมนษยเขามาบวช ไดอยรวมกนนอนศกษาพระธรรม ดมด�าค�าสอนกบภกษสงฆทวๆ ไป เหตการณกไดด�าเนนไปอยางปกตสข จนอยมาวนหนงขณะทนอนหลบใหลอยนน ไดเผลอตวกลบคนสรางนาคดงเดม ยงความแตกตนสบสบอลหมานตกใจกลวใหแกพระภกษสงฆเปนอนมาก รอนความถงพระพทธเจาตองมาเจรจากบนาควา ผทมาบวชในศาสนาของเราสงวนไวส�าหรบมนษยเทานน ขอทานพงกลบสบานเกดเมองนอนของทานเถด นาคกรบค�า แตขอใหพวกตนไดมสวนรวมอยเปนสวนหนงในพระพทธศาสนาของพระองคดวย ดงนนจงไดปรากฏมประเพณการบวชนาคกอนทจะอปสมบทบรรพชามาเปนพระภกษจนถงกาลปจจบน

ประเพณ วฒนธรรม หรอแมกระทงปรากฏการณ “บงไฟพญานาค” นกวทยาศาสตรตงขอสนนษฐานวา เกดจากกาซรอนทมสวนผสมของกาซมเทนและกาซไนโตรเจน ซงเกดจากการหมกตวของซากพช ซากสตว มลสตวและแบคทเรย เมอกาซทฝงตวอยใตแมน�าโขงโดนแรงกดดนจากน�าและอากาศทเหมาะสม กจะพงขนมาเหนอน�า และเมอกาซนนสมผสกบออกซเจน กจะเกดการสนดาปอยางรวดเรว กลายเปนลกไฟ หรอบงไฟพญานาคอยางทเหนกน แตปรากฏการณทเกดขนในเวลาตรงกนทกๆ ปมาแตโบร�าโบราณ กยงไมมเหตผลมายนยนไดดวยหลกวทยาศาสตร หรอใชเทคโนโลยชนสงเพอพสจนกฎแหงธรรมชาตนได

ทวาศรทธาและความเชอของคนลมน�าโขงทมกผกโยงไวกบพธกรรมตางๆ มากมาย ดงทคนโบราณไดวางกศโลบายในการรกษาและแสดงออกถงความเคารพ ทงวธการบอกตรงดวยค�าสอน หรอผานเรองเลาปรมปรา บทเพลง กลอนล�า นทานพนบาน ฯลฯ เพอไมใหมใครมาลบหล รบกวนและท�าลายธรรมชาต สายน�า แผนดนและผนปาทมอบปจจย 4 เพอใหผคนสามารถด�ารงชวตอยรอดไดมาจนทกวนน

ปลามเจาของ น�ามผรกษานอกจากนนชาวลมน�าโขงยงมความเชอวา สรรพสตวในล�าน�าโขง

ขาวของเครองใชในครวเรอน เลาขาว เครองมอท�ามาหากน บานเรอน เรอ ฯลฯ กตางมสงศกดสทธคอยท�าหนาทปกปองคมครอง

ทาวแว วนนะสาด ชาวบานเซยงแมน เมองหลวงพะบาง มอาชพท�าประมงเปนหลก บอกวา “เมอวานไดเวาขอปลาไวกบแมนางเรอ (แมยานาง) ขอใหไดปลาตวใหญๆ และถาไดกจะน�ามาใหเพน (ทาน) กนดวย แลวขอยกไดปลาขนาด 5-6 ก.ก. วนนเลยตองมาสมมา (ตอบแทน) เลยงนางเรอ เฮดตามทสญญาไวกบเพน อกบโดนหลงสงกรานตชาวบานกจะเรมจบปลาบก ซงตองเฮดพธขอปลาจากสงศกดสทธทปกปองรกษาแมน�ากบปลากอน ชาวบานจงจะพากนจบปลาบกได”

ปลาบกไดชอวาเปนปลาหนงน�าจดทใหญทสดในโลก บางคนขนานนามใหมนเปน “พญามจฉาแหงลมน�าโขง” บางวาเปน “ปลาแหงโชคลาภ” และคนหาปลาในลมน�าโขงตางบอกวา ปลาบกเปน “ปลาเทพเจาแหงล�าน�าโขง”

ผเชยวชาญดานพนธปลาระบวา ถนพ�านกอาศยและหากนของมนอยทโตนเลสาบ ทะเลสาบน�าจดขนาดยกษในประเทศกมพชา เมอเจรญวยเตมทพวกมนกจะออกเดนทางไกลวายทวนน�าขนไปวางไขในทะเลสาบตาล ทมณฑลยนนาน ประเทศจน รวมระยะทางกวา 3,000 ก.ม. และหากพวกมนไมถกอวนและเบดของชาวประมงเสยกอนระหวางทาง มนจะสามารถเตบโตไดมากกวา 3 เมตร น�าหนกอาจมากถง 300 ก.ก.

ในประเทศไทยขาวคราวการจบปลาบกของพรานปลา มกจะไดยนเฉพาะท อ.เชยงของ จ.เชยงราย ซงตอมามการประชาสมพนธใหพธบวงสรวงและการลาปลาบกเปนสวนหนงของการทองเทยว ถงแมวาพธกรรมตางๆ จะถกเสรมเตมแตงใหดอลงการ และมขนตอนซบซอนมากขนเพอดงดดนกทองเทยว แตบรรดาพรานปลาทงสองฝงไทย-ลาวยงคงท�าพธเฉพาะตนเองขนอกครง ตามความเชอทสบตอมาจากบรรพบรษของพวกเขา

ชาวหลวงพระบางเชอกนวา ปลาบกเปนปลาของปเญอ-ยาเญอ เปนปลาของภตทสงสถตอยในล�าน�าโขงและถ�าตง วงปลาบกอยในถ�าลกใตแมน�าโขง ตงแตชวงเมองหลวงพระบางไปจนถงแขวงไซยะบร พวกมนอาศยอยทนนมายาวนานเทาอายของฟาดน เมอถงวนสงกรานตพวกภตผทดแลเฝาถ�าจะออกมา ปลาบกกจะตามออกมาดวย ดงนนจงตองมการท�าพธบวงสรวงเพอขอจบปลากนทกป

สวนลาวใต ทเมองโขง ซงแมน�าโขงแถบบรเวณนนถกขนานนามวา “มหานทสพนดอน” กมความเชอเกยวกบแมน�าโขงและปลาเชนกน

ทาวสมพอน แสงอะไพ อาจารยมหาวทยาลยจ�าปาสก ซงไดทนจากรฐบาลลาวมาศกษาตอระดบปรญญาโททมหาวทยาลยอบลราชธาน คณะศลปะศาสตร สาขาสงคมศาสตรเพอการพฒนา เอกภมภาคลมแมน�าโขงศกษา เลาวา

“ขอยอยบานนาฝงเปนหมบานนอยๆ ตงอยบนดอนชย ขนกบเขตเมองโขง แขวงจ�าปาสก เวลากลบบานตองขนเรอจากดอนโขงไป ระยะทางประมาณ 40 ก.ม. ขเรอ 1 ชวโมงถงชวโมงครง ในหมบานมคนหาปลาบกอย 5-6 ครอบครว กอนเอาเบดน�าเตาซงเครองมอจบ

รปพญานาคทสรรสรางขนดวยกระจกสในวดเชยงทอง เมองหลวงพระบาง ในพทธสถานของภมภาคนพญานาคคอสญลกษณของน�าทหลอเลยงความอดมสมบรณ ความสข ศรทธา และความเชอตางๆ อยางแนบแนนAn image of the Phaya Nak made of colored glass on a wall of Wat Chiang Thong in Luang Prabang, Laos. In this region, the King Naga is a symbol of water that brings about natural riches, happiness, faith and strong belief.

VA-newGL26.indd 34 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


เสนทางสายใหม On a new path

the great serpent guarding the water way. The fireballs are believed to be shot by the serpent king as a gesture of homage to the Lord Buddha.

In a Buddhist literature “Traibhumikatha“ (the story of three planes of existence), the mythical serpent was shown to have long been associated with Buddhism. According to a legend, a Naga who had great reverence and admiration for Lord Buddha transformed itself into a human in order to be ordained. One day, the Naga fell asleep and unintentionally returned to its former self terrifying other monks. Lord Buddha asked the Naga to leave the monkhood as it was reserved for human only. The Naga agreed but asked that it be a part of Bud-dhism. The Naga ordination ceremony has thus been performed as part of Buddhist ordination ceremony.

Scientists hypothesize that the Bang Fai Phaya Nak are globules of methane and nitrogen formed from decomposed organic matters trapped in pools deep beneath the Mekong. Right conditions of weather and pressure force the balls to the water’s surface where, upon coming into contact with oxygen, combustion occurs and the globules turn into flame. But there is as yet scientific explanation why the phenomenon happens during the same time every year.

Faith and beliefs in the Mekong gave rise to many ceremonies. They were indeed ancient ploys to teach through folklores, songs, poetry and local tales respect for nature and to deter any insult or harmful act toward the waterways, land and forests upon which our survival depends.

Fish Has Owner, Water has ProtectorPeople of the Mekong Basin believe all living things

in the river and those things that their life depends on –pots and pans, rice barns, tools, houses, boats, etc. – are guarded by holy spirits.

Wae Wannasad, a fisherman and native of Chiang Man in Luang Prabang, said: “Yesterday, I asked the ship guardian spirit for big fishes and promised to share my catch with her. I caught a fish, weighting 5-6 kg. So here I am today to hold a feast for the spirit as promised. After Songkran (Water Festival), we will start hunting Mekong giant catfish. We need to hold a rite to worship the spirits who look after the river and fishes before the hunt.”

The Mekong giant catfish is the world’s largest freshwater fish. It has been called the “Great Fish of the Mekong” and the “Fish of Luck” but the Mekong fishermen call it the “Fish God of the Mekong”.

An expert says the Mekong giant catfish inhabit the Tonle Sap, Cambodia’s Great Lake. Once fully grown they would swim upstream for over 3,000 km to Dali Lake in Yunnan province of China to spawn. If not pre-maturely caught by fishermen, they can grow up to over three meters long and weigh more than 300 kg.

News about giant catfish being caught often came from Chiang Khong in Chiang Rai province. Capital-izing on this the authorities have promoted the spirits

ชาวประมงในลาวก�าลงท�าพธบชาแมยานางเรอFishermen in Laos perform mae ya nang (the spirit that protects every boat) worshipping rites.

กลวยน�าวาอวบอวนเตมล�าเรอ และภาพของชาวบานก�าลงสรางเรอไฟในทกวนออกพรรษา พธไหลเรอไฟเพอบชาผน�า ผเงอก พญานาค น สะทอนถงความเชอตอสงศกดสทธและเทพเจาทคมครองแมน�าโขงใหสมบรณพนผลมาทกยคทกสมยGreen bananas are an essential part of a religious ceremony at the end of Buddhist lent. In the background, villagers are making a rua fai (boat decorated with lanterns and lamps) used to worship phi nam (water spirits), phi nguak (another type of river spirits), and phaya nak (King of Nagas) to ensure that the Mekong is blessed with natural richness.

worshipping ceremony and the catfish hunt as a tour-ism attraction. The ceremony has been made lavish and elaborate to please tourists. But fishermen, both Thai and Lao, hold private ceremony based on beliefs passed on from their ancestors.

Laung Prabang people believe the Mekong giant catfish are pet fish of Poo Yur Ya Yur, the spirits who live in the Mekong River and Ting Cave. The fish live in a big palace deep beneath the river spanning from Luang

VA-newGL26.indd 35 8/21/09 10:11 PM

Greenline26.pdf


ปลาบกลงน�ากจะมการเลยงผน�า แลวกตองไปท�าพธบอกศาลปตาทเปนผหลกบานกอน ขอใหปตารกษา คมครอง ปกปองลกหลาน บใหเจบหรอไดรบอนตรายใดใด ใหโชคหมานไดปลาหลายๆ

“ในการประกอบพธชาวบานจะท�าพาขวญ น�าเครองไหว มผาด�า ผาแดง เปด ไก เหลา เชญคนเฒาคนแกทงหมบานมารวม บางคนกจะมาล�า ฟอน และมคนทรงเจาหรอบานขอยเรยกวา พอใหญจ�า จะเปนผมาเสยงท�านาย และเมอไดปลามาแลวกตองมาแก น�าเครองไหวมาสมมา น�าปลาทไดมาเฮดเปนอาหารถวาย และทส�าคญตองมผาแดงใสในพานขวญใหมความยาวสามารถลอมศาลของปตาไดรอบ”

ประเพณ วฒนธรรมและความเชอของชวตผคนเลกๆ รมฝงน�าโขงคอความงดงามทหลอหลอมรวมจตวญญาณผคนไวดวยศรทธาทมตอธรรมชาต และหลกธรรมค�าสอนของพทธศาสนา ซงนนเปรยบ

เสมอนเปนสงทคอยกลอมเกลาและเปนปราการส�าคญ ในการชะลอการไหลบาของทนนยมโลกาภวตน อนเปนลทธความเชอใหมทก�าลงเขามามอทธพลครอบจตใจมวลมนษยชาต

วถชวตทเรยบงาย ไมรบเรงรอนรน เคารพออนโยนตอธรรมชาต อาทรตอสรรพสง ยมทกทายกน ท�ามาหากนพอไดกนเหลอกขาย แบงปนอาหารกนตามพอมพอกน มญาตพนองทรกใครนบถอกน มระบบการดแลกนและกนในสงคมเลกๆ ยามเดอดรอนและปวยไข ถงงานบญ งานประเพณกเหนหนาทกคนพรอมหนาตา ลกหลานทเดนทางไปท�างานไกลบาน ตางทยอยกลบมาสบานเกดเรอนกายทเคยพ�านก

วฒนธรรมและความเชอของชมชนเลกๆ จงสามารถรกษาและจดการทรพยากรธรรมชาต ทงปา ดน น�าไดดและสมดลกวารปแบบใด

Prabang to Xayaburi province of Laos. They have lived for as long as the earth and the sky. On Songkran Day when the spirits leave the cave, the fish accompany them. A worship has thus been held every year before the giant catfish hunt.

In Khong city in southern Laos, where the Mekong River was called the “Great River with 4,000 Islets”, beliefs about the Mekong and fishes abound.

Somporn Sang-apai, a professor at Champasak University who won a scholarship from the Lao govern-ment to study Master’s Degree Program of Arts in Social Sciences for Development at Ubon Ratchathani Univer-sity, said:

“I live in a small village in Khong city of Cham-pasak. It takes me 1 to 1.30 hours on a 40-km boat ride to get home. Five or six families in my village are giant catfish hunters. Before they go on their hunting trip with their fishing rods, they perform a rite to worship the water spirits and the ancestor spirits asking for protection and blessing to have a bountiful catch.

“In the ceremony, they make offerings with black and

red cloths, duck, chicken and liquor. The red cloth must be long enough to wrap around the ancestors’ shrine. All the elderly are invited. They dance and a psychic, whom we referred to as Phor Yai Jam, will give a psychic read-ing. After the catch, we must worship the spirits with the fish that we caught.”

Traditions, culture and beliefs of the people along the Mekong have beautifully bound them with nature and Buddhist teachings, grooming them spiritually and protecting them against the influx of capitalism and glo-balization.

People here live a simple life at an easy pace, treat nature with kindness and respect, care for all things around them, greet others with a smile, work just to have enough to live sufficiently, share food among themselves, have warm relationships with other family members, and take care of one another in the face of sickness and trouble. At merit-making ceremonies, everyone is there to be seen, including the sons and daughters who work faraway but return home for the occasion.

Culture and beliefs have enabled small communi-ties to safeguard and manage natural resources -- forests, land and water – in a way that better maintains natural equilibrium.

ทรมน�าโขง ชาวบานก�าลงนงฟงเทศนจากพระสงฆในงานบญผะเหวด ซงจดขนในเดอน 4 ของทกป ตามจารตประเพณทท�าสบทอดมาแตโบราณเชอวา หากผใดไดฟงเทศนน การบ�าเพญบญทสงสมมาจะสงผลบญใหเกดประโยชนสขตอมวลมนษยSitting by the Mekong river bank, villager listen to sermons delivered by Buddhist monks in a religious rite held on the fourth month of every year, an ancient tradition in which people believe listening to the sermons would transform the good deeds they have accumulated into benefits for the human race.

บรรยากาศคกคกของงานประเพณ “บงไฟพญานาค” ทผานมา ไดรบความสนใจชมชนทองถน และนกทองเทยวชาวไทยและชาวตางชาตPeople line up a Mekong riverbank to watch fireballs rising out of the river during the annual Boon Bang Fai Phaya Nak festival, a ceremony to worship the Naga that has attracted many Thai and foreign tourists.

VA-newGL26.indd 36 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


เกาะหปลาตหนาผจญภยไรพรมแดน

จนตนาการวาเกาะหเลกๆ ของปลาตหนา ทแหวกวายอยในแมน�าโขงกบแมน�าสาละวน สามารถมองเหนบาดาล รวมแบงปนประสบการณ และความรสกของปลาได บนเสนทางยาวไกลจากภเขาสงลวดงถงทะเลลก คงสรางความตะลงพรงเพรดถยบจนหวใจตองหยดเตนมอาจนบครง

ปลาไหลหด�า เอยนห ตหนา หรอสะแงะ มชอพนเมองภาษากะเหรยงวา “หยาท” มชอเรยกยากๆ ตามสากลโลกวา Anguilla australis วากนตามประสาคน ปลาชนดนนอกจากจะอรอย ตอนกลางคนสงเสยงรองคลายเสยงเดกทารก แถมยงมชวตพสดารทเวยนวายอยในแมน�าใหญออกไปจนถงในทะเล

นกวทยาศาสตร พยายามท�าความรจกปลาตวนจนพบวา ตหนาโตเตมวยจะเดนทางจากน�าจดไปสทะเลเพอผสมพนธ โดยคาดวาพอแมปลาตายหลงจากผสมพนธททะเล ตวออนทไมเหมอนพอแมมล�าตวโปรงใสจนเหนกาง-เครองในไดชดเจน แตระบบทางเดน

Imagine riding on a true eel which swims in the Mekong and Salween Rivers. You can observe the river floor and share its experience and

feelings. The long journey from elevated mountains to deep sea will sure raise your heart beat.

Variously called Pla Lai Hoo Dam, Ian Hoo, Too Nah, or Sa-ngae in Thai, the Anguilla australis goes by the Karen name of ‘’Yah Tee.’’ It is a tasty fish. At night, its cry sounds like a crying infant. It leads a fascinating life from a big river to the sea.

Scientists found that adult true eels make a journey to the sea to breed. They speculate that the fish die after reproduction, leaving their babies on their own. The body of the baby eel is so transparent you can see their

แมนวาด กญชร ณ อยธยา

เสนทางสเขยว GREEN LINE

Maenwad Kunjara Na Ayuttaya

A BoRdERLESS RIdE on tHE TRUE EEL

หล อาจเปนศลปะการจบปลาทเสยงภยทสดในโลก แตกยงไดรบการสบสานมาจนปจจบน เนองจากบรเวณผาหนน�าหลากเหลานคอทางน�าทแคบทสดในการอพยพของปลาในแมน�าโขงA local fish trap called Li maybe the art of fishing that is the most dangerous. Yet it has been practiced for generations. The equipment is usually placed at a narrow channel of the Mekong River in wait for the migrating fishes.

ปลาตหนาA true eel (Anguilla australis)

VA-newGL26.indd 37 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


อาหารยงไมท�างาน จงคดวาพวกมนซมซบสารอาหารจากน�าทะเลผานทางผวหนง ตวออนตหนาจะมลกษณะหนาตาแบบนอยเปนป คอยๆ ลอยตามกระแสคลนทะเลเขาหาชายฝง จนรปรางเรมเปลยนเปนปลาไหลขนาดจว ไปมาหากนอยตามแนวชายฝงหรอปาชายเลนสรางความแขงแรงกอน

จะเรมเดนทางเขาสแมน�า เมอตหนาเรมทวนน� าขนไป

เรอยๆ ผวหนงเรมอวบอวนมสสน มนตองใชเวลาหลายปวายน�าหลบซอนตามตอ

ไม โพรงไม หรอซอกหน บางทขดรลงไปอยในดนใตทองน�า หลหลบเครองมอประมงเวยนวายสาย

ครบไปไกลถงล�าธารน�าตกบนภเขาสง ไลงบกงปปลากนเปนอาหาร บมเพาะจนรางกายแขงแรงก�าย�าเขาสวยรน พอมนโตพรอมผสมพนธเมอไหรมนถงวายกลบบานคอออกมาททะเลอกครง

ไมวาในแมน�าสาละวนหรอแมน�าโขง ปลาตหนากมวถชวตทตองอพยพระหวางน�าจดกบทะเลเหมอนกนอยชวนาตาป

ท�าไมปลาจงตองอพยพ? ในทางชววทยาเชอกนวาเหตทปลาตหนาเดนทางกลบทะเล เนองจากเกลอในรางกายหมด ท�าใหเกดแรงกระตนใหเดนทางกลบสทะเล แตมค�าอธบายทละเอยดกวานนจาก แอนเดอร พอลเซน นกชววทยาประมง ซงเคยท�างานใหคณะกรรมธการแมน�าโขง กลาววา ทปลาตองอพยพ เปนเพราะถนทอยมความส�าคญตอการอยรอด

โดยการอพยพของปลาในแมน�าโขงจะถกก�าหนดโดยชวงเปลยนของฤดกาล สงแวดลอม และความเปนไปของถนทอย ปลาอพยพ

สวนใหญจะใชเวลาชวงฤดแลงหลบภยในล�าน�า เมอน�าเรมเพมขนในชวงฤดมรสม กเปนสญญาณใหเรมอพยพไปสทราบน�าทวมถงเพอออกลก พอน�าชวงทายมรสมเรมลดลง กจะเปนสญญาณวาถงเวลาตองอพยพกลบไปสททปลอดภยกอนทราบนนจะแหงแลงอกครง ซงอาจวดระยะทางไดประมาณ 100 กวากโลเมตร จากทราบรอบ โตนเลสาบในกมพชาและระบบน�าของทะเลสาบทงหมดสทหลบภยในวงน�าลกทางตอนเหนอของกมพชาและทางใตของลาว

แตปลาอพยพทมจ�านวนมากมาย กมรปแบบการอพยพทมลกษณะเฉพาะและซบซอนแตกตางกนไป รวมทงวงจรน�าทวมกเปนแรงผลกดนอยางหนงดวยเชนกน เชน ปลายสก (Jullien’s Golden-Price Carp) จะอพยพชวงกลางของฤดแลง ในธนวาคมและกมภาพนธ เปนฤดกาลหาปลาของชาวประมงทอยเหนอน�าตกโขนในทางใตของลาวและชวงอนของแมน�าโขง หรอ ปลาสรอย (Jullien’s Mud Carp) จะอพยพทวนน�าขนมาจากสามเหลยมปากแมน�าและทราบน�าทวมถงของทางเหนอของกมพชา ทางใตของลาว และภาคอสานของไทย ในชวงพระจนทรเตมดวง ทกๆ เดอนของชวง 4-5 เดอนแรกของฤดแลง

พรานปลาปกาเกอญอแหงลมน�าสะละวนเลาดวยประสบการณทสงสมมายาวนานวา ฤดกาลอพยพของปลาในแมน�าสาละวนจะเรมตอนตนฤดฝน หรอประมาณเดอนพฤษภาคมของทกป เมอปรมาณน�าเรมมากขนในแมน�าสาละวนและล�าหวยนอยใหญ ฝงปลาจะอพยพขนมาจากแมน�าสาละวนตอนลาง จดทจบปลาไดมากทสดคอบรเวณทน�าเมยไหลมาบรรจบกบแมน�าสาละวน ณ บานสบเมย หลงจากนนปลาจะวายไปยงล�าน�าสาขาตางๆ พอตนฤดหนาวประมาณเดอนตลาคม ปลาจะเรมอพยพกลบไปยงแมน�าตอนลางวางไขลงตามน�าเรอย สวนบางชนดกไปผสมพนธวางไขบรเวณปากแมน�า

ดวยวถชวตสญจรของปลา ประชากรตามล�าน�าโขงและสาละวนจงปรบการด�ารงชวตไปตามการไป-มาของปลาทอพยพ บมเพาะจนเปนภมปญญาจนทราบวาปลาชนดใด จะผานชวงเวลาใด และจะตองใชวธการอะไรจบปลา บางกลมถงกบตดตามฝงปลาอพยพซงแสดงถงวฒนธรรมอยางหนงของคนลมน�า

ยอนกลบไปสมยดกด�าบรรพ เมอปลาตหนาก�าเนดขนมาในแมน�าทงสองสาย นกวชาการศกษากนมาวา ในอดตแมน�าโขงและสาละวนเคยเชอมตอกบแมน�าสาขาและแมน�าอนๆ อกมากมายกวาปจจบนน เปนผลใหมชนดปลาทมถนก�าเนดนอกแมน�าโขงเขามาอาศย ปากแมน�ายงตดตอกบเขตชายฝงทะเล ซงตงแตยคน�าแขงกมการเปลยนแปลงขนลงของระดบน�าตลอดเวลา ซงเปดโอกาสใหปลาหลายชนดไดปรบตวเขากบสภาพน�ากรอย หลายชนดเคลอนทขนสเขตน�าจด และเขตตนน�าในเวลาตอมา

ในระบบแมน�ายงมเขตถนทอยอาศยหลายลกษณะแตกตางกน เพราะไหลผานจากเขตภเขาสงสเขตทราบน�าทวมถง นอกจากนนมรสมและน�าทวมประจ�าปยงสงผลใหเกดถนทอยทซบซอนส�าหรบปลา และเปดโอกาสใหปลาปรบตวเขากบถนทอย (เชนโลมาอระวดในแมน�าโขง) และววฒนาการเปนชนดใหมในทสด ดงจะเหนไดวาปลาในแมน�าโขงเปนปลาเฉพาะถนอยเปนทเพยงรอยละ 24 เทานน ทเหลอลวนเปนนกเดนทาง พวกชอบโยกยายอพยพแทบทงสน

และเพราะแมน�าโขงและสาละวนทงยาว-ใหญนบพนๆ กโล ผาน

แมบานก�าลงยางกบ-เขยดทหาไดมากมายตามรมฝงแมน�าและชายปาในฤดฝนA local woman grills frogs that can be found aplenty along the river banks and forest edge during the rainy season.

เมอเรอจอดเทยบฝงกมปลามากมายหลายชนดอยเตมล�าเรอแลวA day of fishing yields a boatload of fish.

VA-newGL26.indd 38 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


bones and organs. But their digestion system is not yet functional and they probably absorb food from sea water through their skin. For years, they ride the waves toward shore until they begin to look like tiny eels. Then they hang out along shoreline or mangrove forest until they become strong before heading up the river.

The further they swim, the more weight, muscle and color they gain. For years, they hide in tree trunks or rock crevices or dig under river bed, escaping fishing gear and travel through streams and waterfalls on high mountains. They feed on shrimps, crabs and other fish. When they mature and are ready to breed, they return home to the sea.

True eels migrate between freshwater and sea year in, year out.

Why do fish migrate? Biologists believe that true eels migrate to the sea because the salt in their body has depleted. Anders Poulsen, a fisheries expert who used to work for the Mekong River Commission, provides a more detailed explanation, saying in effect that migra-tion is essential for the fish’s survival.

Changes of season, the environment and habitat trigger fish migration in the Great Mekong. Most migra-tory fishes live on river floors in the dry season and, when the river swells in the monsoon season, migrate to flood plains to spawn. The end of the monsoon season signals to them to move to safer grounds before the plains go dry once again, travelling a distance of up to 100 km from Tonle Sap in Cambodia to deep water pockets which provide safe havens in the north of Cambodia and south of Laos.

Migration patterns are varied, unique and complex. Flood cycle is another trigger. Take Jullien’s Golden-Price Carp as an example. It migrates in mid summer (December to February), a fishing season of fishermen up Khon Falls in southern Laos. Jullien’s Mud Carp migrates up from deltas and flood plains in northern Cambodia, south of Laos and northeast of Thailand in the full moon of the first few months of the dry season.

Pakake-yaw (Karen) fishermen of the Salween Basin related from extensive experience that fish migration in the Salween starts in the rainy season, or around May. When the Salween and its tributaries swell, fishes would swim up the river. The best fishing spot is where the Moei meets the Salween River at Ban Sop Moei. Then, fishes would scatter to rivers and tributaries and migrate back to the lower Salween in the winter around October to spawn. Some species breed and spawn at the river mouth.

Livelihood of people along the Mekong and Sal-ween Rivers is dictated by fish migration. Thus, they know well what fishes to expect at any given period and how to catch them. Some locals even follow the fish migration path.

Back in primeval times, the Great Mekong and the Salween connected with many more tributaries and streams than what exist now. Many fish species born out-side the rivers migrated to live there. Since the ice age, the rise and fall of the tide necessitated many fish species

to adjust to the brackish water at river deltas. Many of them moved to live in freshwater and river mouths.

River system offers diverse habitats, from high mountains to flood plains. Annual monsoon and flood force fishes, such as the Mekong Irrawaddy Dolphin, to adjust and evolve. A large number of known fish species in the Mekong, about 76%, have adventurous soul — they migrate.

The huge Mekong and Salween Rivers travels thou-sands of kilometers through tough terrains of land, cliffs and forests. Any survey of the rivers cannot be said to be thorough and systematic. Many species are believed to remain unaccounted for.

Surveys carried out by Pakake-yaw locals found 70 fish species in the Salween River and its tributaries in the Thai-Myanmar border. True eels in particular migrate to breed in Salween tributaries, including Ngao and Moei Rivers.

In the Mekong River, taxonomist Walter Rainboth recorded well over 2,000 fish species. Its diversity is only second to the Amazon River, which is home to some 3,000 species. The Mekong River Commission reported 923 fish species, taxonomy classified, found from the mouth of Mekong River upwards.

เหดปามากมายเปนอาหารอรอยตามฤดกาลทชาวบานนยมน�ามาแกง หรอลวกจมน�าพรกVarious types of wild mushrooms are seasonal delicious foods used to make chili soup or boiled mushrooms for eating with spicy dip.

แมแตกงกากเปนอาหารรสโอชะไดEven tree lizards can be turned into a yummy meal

เสนทางสเขยว Green Line

VA-newGL26.indd 39 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


ดนแดน ผาสง ปาเขาอยางสาหสสากรรจ จงมความยากล�าบากทใครจะเขาไปส�ารวจแมน�าไดอยางทวถงเปนระบบ จงอาจจะมสตวประหลาดทโลกยงไมเคยรจกอกมากมาย

จากการส�ารวจพนธปลาโดยคนทองถน ชาวปกาเกอญอ พบวาในแมน�าสาละวนและหวยสาขาบรเวณพรมแดนไทย-พมา มปลาชนดตางๆ ไดกวา 70 ชนด และในจ�านวนนมปลาตหนาทจะอพยพขนมาในแมน�าสาละวนแลวขนไปผสมพนธตามล�าน�าสาขาของแมน�าสาละวน เชน แมน�าเงา แมน�าเมย เปนตน

ดานแมน�าโขง นกอนกรมวธานชอ วอลเตอร เรนโบท บนทกความหลากหลายของปลาในแมน�าโขงไวมากกวา 2,000 ชนด เปนรองแมน�าอเมซอนทมปลาประมาณ 3,000 ชนด สวนขอมลทพฒนาโดยคณะกรรมาธการแมน�าโขง รวบรวมชนดปลาทมรายงานวาพบตงแตบรเวณปากน�าโขงขนไป และไดรบการจ�าแนกชนดทางอนกรมวธานแลว มรายละเอยดของปลา 923 ชนด ซงนบวาไมนอย ถามองดแมน�าโขงทงสายทขนชอวายากแกการเขาถง

อยางไรกตาม เปนทแนชดวาการอพยพของฝงปลาในล�าน�าโขงและสาละวน ถอเปนสวนหนงของระบบนเวศลมน�าทงสอง และยงเกยวโยงถงชวตและวฒนธรรมของชมชนรายรอบทพงพาการจบปลาเปนอาหารและเปนรายไดหลกทสบตอกนมาแตโบราณกาล

กลาวถงความหลากหลายทางชวภาพ ตามสภาพภมประเทศลมน�าโขง-สาละวนทตอนบนเปนภสง-หบเขาลก มสภาพภมประเทศและภมอากาศทหลายหลากซบซอน จงมระบบนเวศปาแทบทงหมดทมในโลก เปนศนยกลางวถชวตและวฒนธรรมของคนในลมน�า และชวยคมครองดนทอดมสมบรณในเขตรอน ชวยรกษาลมน�า ควบคมการไหลของน�าและสภาพดนฟาอากาศ และยงชวยปองกนปญหาน�าทวมและฝนแลงจากลมน�าไปถงอาณาบรเวณรอบดาน มระบบน�าทหลากไหลมาจากภเขาสง ผานทราบ พนทชมน�า ปากแมน�า จรดทะเล ทนอกจากปลาตหนาและเพอนปลาอกหลายชนดจะใชเปนเสนทางสญจรอนผาสก ยงมเพอนพองอกเหลอคณานบอาศยอยรวมกน หรอวากนโดยมนษยวา มความหลากหลายทางชวภาพขนสงนนเอง

ในลมน�าสาละวนนน นกชววทยาจดใหปาเขตรอนในลมน�าแหงนเปนแหลงก�าเนดและแหลงกระจายพนธไมสกของโลก สวนความหลากหลายของระบบนเวศของแมน�าสาละวนกเปนรองเพยงแคแมน�าโขง และชวงทผานพรมแดนไทยพมาไดรบการประกาศเปนพนทชมน�าทมความส�าคญระดบนานาชาตแลวในป 2543

สวนในลมน�าโขง มสตวเลยงลกดวยนม 800 ชนด นก 2,800 สายพนธ สตวครงบกครงน�าอก 250 สายพนธ สตวเลอยคลาน 650 สายพนธ ยงไมนบรวมสตวไมมกระดกสนหลง (MRC, 2548)

รายงานฉบบพเศษ First Contact in the Greater Mekong โดยกลมนกวชาการ และนกคนควาขององคการกองทนสตวปาโลกสากล (World Wide Fund for Nature หรอ WWF) ซงระบวา มการคนพบสตวและพชสายพนธใหมทยงไมเคยปรากฏมากอนในโลกมากถง 1,068 ชนด ประกอบดวยชนดพนธพช 519 ชนด, ปลา 279 ชนด, กบ 88 ชนด, แมงมม 88 ชนด, จงจก 46 ชนด, ง 22 ชนด, สตวเลยงลกดวยนม 15 ชนด, เตา 4 ชนด, นก 4 ชนด, ซาลาแมนเดอร 2 ชนด และ คางคก 1 ชนด และคาดวาจะมสตวไมมกระดกสนหลงอกนบพนชนดทจะถกคนพบในอนาคต

ลาสด WWF ไดใหความส�าคญกบลมน�าโขงในฐานเปนพนททควรไดรบการอนรกษในระดบโลก และควรบนทกไวเปนแหลงประวตศาสตรทางธรรมชาตวทยา เพราะเปนชมทางหรอจดเชอมตอของชนดพนธตางๆ ตามธรรมชาต โดยกระจายลงมาจากเทอกเขาหมาลยตนก�าเนดของแมน�าโขงไปถงในทะเลปลายทางของแมน�า และระบบนเวศอนๆ อกมากมาย

ปจจบนอยในขนตอนการประสานงานกบรฐบาลทง 6 ประเทศ ไดแก ประเทศไทย ลาว เวยดนาม กมพชา พมา และจน (ตอนใต) ในการวางแผนอนรกษและจดการทรพยากรทยงยน ครอบคลมพนทตอเนองกนกวา 600,000 ตร.กม. เพอด�าเนนการอนรกษผนปา และแหลงน�าจด อนเปนถนทอยอาศยตามธรรมชาตทมความโดดเดน แตตองเผชญกบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวในระยะทผานมา

“ปลาบก” (Mekong Giant Catfish) บางเรยกวา ปลาไตรราช อาจเรยกไดวาเปนพญามจฉาแหงล�าน�าโขง เปนปลาน�าจดขนาดใหญทสดในประเทศไทย อยในวงศเดยวกบปลาสวาย เทโพ และสงกะวาดเหลอง มถนอาศยอยแหงเดยวในโลก คอ ในแมน�าโขง ตวเตมวยสามารถยาวไดถง 3 เมตร และหนก 150-200 กโลกรม ปลาบกหนกทสดเทาทเคยจบไดเปนตวเมยยาว 2.7 เมตร และหนก 293 กโลกรม

ในธรรมชาตยงไมมใครพบเหนปลาบกขณะเปนลกปลาหรอตวออน เนองจากเดอนพฤษภาคมเปนตนไป ปลาบกจะอพยพจากแมน�าโขงในเขตประเทศจน เพอไปผสมพนธและวางไขในทะเลสาบเขมร

ปจจบนปลาบกถกจดอยในกลมสตวทมความเสยงสญพนธสงมากในบญชของสหภาพอนรกษธรรมชาตโลก (IUCN) ในรอบ 14 ปทผานมา จ�านวนปลาบกลดลงถง 80% เนองจากการจบปลามากเกนไป คณภาพน�าทเสอมลงจากการพฒนาและการสรางเขอนบรเวณตนน�า

กลาวถงปลาขนาดเลกสดๆ ในแมน�าโขง ชอ ปลาซวแคระสามจด (Boraras micros) เปนปลาทมขนาดเลกทสดในประเทศไทย และอนดบท 3 ของปลาขนาดเลกทสดในโลก อยในภาวะเสยงสญพนธเชนเดยวกน

ปลาหายากและใกลสญพนธ 13 ชนด ในแมน�าโขงททจบไมไดตงแต 5 ปยอนหลง คอ ปลาบก ปลาทราย และปลาฝาไล สวนปลาทจบไมไดตงแต 10-30 ปยอนหลง คอ ปลาเสอ ปลาเลม ปลาสะนาก ปากบด ปลาเซอม ปลาคณ ปลาปง ปลาหวาหวค�า (นอ) ปลาหวาแกมแตม และปลากะ

สวนปลาเอยนห หรอตหนาหขาว ทวายจากแมน�าโขงไปวางไขในทะเลลก ตงแตป 2545-2547 มคนหาปลาจบไดทงหมด 4 ตว น�าหนกสงสด 6 กโลกรม

ปลาเสยงสญพนธในแมน�าสาละวน ไดแก ปลากดหม ปลายกษ ปลาคมหรอปลาเวยนยกษ ปลาเขยวไก ปลาหวา ปลาเสอตอ ปลาหม

มจฉา… กบภาวะเสยงสญพนธ

VA-newGL26.indd 40 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


Fish migration in the two great rivers are closely linked to ecosystem of the river basins, and the liveli-hood and culture of riverside communities which have depended on fishery for generations.

Speaking of biological diversity, the upper Mekong and Salween basins are covered with tall mountains and deep canyons. With complex geography and weather, the basins are home to almost all forest ecosystems. Local livelihood and cultures evolve around the rivers. The riv-ers maintain soil fertility in summer and control water flow and weather as well as prevent flood and drought. The river network through mountains, plains, deltas to the sea is the travel route of true eels and fellow fishes.

Tropical forests in the Salween basin is the world’s source of teak propagation. The diversity of its ecosys-tem is only second to the Mekong, and its section on the Thai-Myanmar border was designated in 2000 as an important international wetland.

According to the Mekong River Commission, the Mekong basin is home to 800 mammal species, 2,800 bird species, 250 amphibian species, and 650 reptile spe-cies, excluding invertebrates.

In the special report, ‘’First Contact in the Greater Mekong,’’ World Wide Fund for Nature (WWF) aca-demics and researchers discovered 1,068 new fauna and flora species, including 519 plant, 279 fish, 88 frog, 88 spider, 46 gecko, 22 snake, 15 mammal, 4 turtle, 4 bird, 2 salamander and 1 toad. Thousands of invertebrates are expected to be discovered in the near future.

The WWF has pushed for international conserva-tion of the Great Mekong as a site of natural history, a junction where fauna spread from the Himalayas where the rivers originate to the seas and other ecosystems.

At present, the government of six countries — Cambodia, China, Laos, Myanmar, Vietnam and Thai-land — are working on a plan to sustainably conserve and manage resources in an area of over 600,000 square kilometers so as to preserve forest and fresh water sources which has experienced abrupt changes.

ชาวประมงก�าลงจบปลาทวายกระโดดเขามาในหลเองโดยไมตองไลจบFishermen gather fishes that jump into their fish trap Li on their own

นกทงอพยพและเฉพาะถนเปนสวนประกอบส�าคญของความหลากหลายทางชวภาพในบรเวณลมน�าโขงและลมน�าสาละวน ในลมน�าโขงมการส�ารวจพบกวา 2,800 ชนดของนกBirds, both migratory and endemic, make up an important part of biodiversity of the Mekong and Salween river basins. The Mekong basin alone is home to more than 2,800 bird species.

เสนทางสเขยว Green Line

The Mekong giant catfish (Pangasianodon gigas), alias the King of the River, is the largest freshwater fish in Thailand. The catfish is in the same family with Iridescent shark, black ear catfish (Pangasius larnaudii) and Siamensis Pangasius (Pangasius macronema), and is endemic to the lower Mekong River. The adult fish attains an unconfirmed length of three meters and weight of 150-200 kg. The largest catfish ever caught is recorded as a 2.7-meter-long female fish, weighting 293 kg. No one has ever spotted any baby catfish in nature because from May onwards, the catfish migrates from China to breed and spawn in Cambodia’s Great Lake.

The Mekong giant catfish is listed on the IUCN Red list as critically endangered. Its population has dropped 80% over the past 14 years as a result of overfishing, poor water conditions resulting from development projects and dam construction in watershed areas.

Three-spotted dwarf minnow (Boraras micros) is the smallest fish in Thailand and the Mekong and the third smallest in the world. It is also on the path to extinction.

There are 13 rare fish species in danger of extinction. Mekong giant catfish, sand whiting and freshwater sting-ray have never been caught in the Mekong over the past five years. Among those that have never been caught over the past 10-30 years are Siamese tiger fish, Chao Phraya giant catfish and butter sheat fish.

Between 2002 and 2005, local fishermen caught four of the Marbled eel, which migrates from the Mekong River to spawn in deep sea, one of which weighed 6 kg.

Salween fishes on the brink of extinction include naked catfish, pla khom (Neolissochilus stracheyi), fowler, and Siamese tiger fish.

FISHES ON THE BRINK

VA-newGL26.indd 41 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf

42 พฤษภาคม - สงหาคม 2552 May - August 2009 เสนทางเดยวกน ON THE SAME PATH

แผนพฒนาแมน�าโขงในชวงทไทยเราเรมใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ตงแตฉบบท 1 เมอป 2504 เปนตนมานน มพฒนาการทส�าคญ 2 ชวง คอ

เลศศกด ค�าคงศกด

5 ทศวรรษ กบการพฒนาในลมแมน�าโขง

VA-newGL26.indd 42 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


The Mekong has been part of Thailand”s national development since the first National Economic and Social Development Plan was drawn up in 1961. Major development can be divided into

two phases: The Post World War II when the world was divided

along ideological lines — the liberal democracy camp led by the United States and the communist camp led by the Soviet Union — leading to proxy wars in various regions of the world.

The Mekong Basin or Indochina became one of those battlefields.

During this time, several new terms were coined hav-ing to do with the Mekong basin development, including the “Cold War,” the “Domino Theory,” the “Mekong River Commission” and the “Southeast Asia Defense Treaty (SEATO)”.

SEATO was a joint military organization created by the U.S. with several Southeast Asian countries to stem the tide of communism in the region. This had led directly to the creation of another organization, the Economic Commission for Asia and the Far East (ECAFE).

ECAFE was formed in 1947 (later renamed as the Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (ESCAP)), which spearheaded the development of the Mekong Basin from the outset. It conducted several studies on the Mekong’s hydropower and irrigation potential until

Lertsak Khamkongsak

Five Decades of the Mekong Development

เรอบรรทกสนคาจากจนจอดขนถายสนคาททาเรอเชยงแสน จ.เชยงราย ปจจบนมทงเรอโดยสารและเรอบรรทกสนคาขนาด 80-100 ตนวงขนสงสนคาระหวางจนมาถงทาเรอเชยงแสนและทาเรอเชยงของ เปนผลมาจากการพฒนาแมน�าโขงเพอเปนเสนทางสายเศรษฐกจในระดบภมภาคChinese cargo boats dock at Chiang Saen port in Chiang Rai district. The development of the Mekong River into a regional economic route enables passenger and cargo boats of between 80 and 100 tons to operate between China and Chiang Saen and Chiang Khong districts.

ทาเรอหวยทรายในลาว อยตรงขามกบทาเรอ อ.เชยงของ ปจจบนก�าลงจะมโครงการสรางสะพานขามแมน�าโขง งบประมาณกอสรางโดยจนรวมทนกบรฐบาลไทยHuay Sai port in Laos across from Chiang Khong district of Chiang Rai is the site of a planned project to build a new Thai-Loa bridge crossing the Mekong, jointly funded by the Chinese and Thai governments.

VA-newGL26.indd 43 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


ยคหลงสงครามโลกครงท 2 ทขวอ�านาจของโลกแบงกนชดเจนทสด คอ คายเสรประชาธปไตยน�าโดยสหรฐอเมรกา กบคายคอมมวนสตน�าโดยสหภาพโซเวยต ท�าการใหเกดสงครามตวแทนของทง 2 คายในประเทศทอยในภมภาคตางๆ ทวโลก

เพอหลกเลยงการเผชญหนาหรอท�าสงครามสรบโดยตรงบนแผนดนของ 2 ประเทศ ภมภาคลมแมน�าโขงหรอทเรยกกนวาภมภาคอนโดจนกตกเปนสมรภมสรบของสงครามตวแทนเชนเดยวกน

ในยคนเราจะไดยนค�าส�าคญหลายค�าทเกยวกบแผนพฒนาลมแมน�าโขง นนคอค�าวา “สงครามเยน” “ทฤษฎโดมโน” “คณะกรรมการพฒนาลมแมน�าโขง” หรอค�าวา “องคกรสนธสญญาปองกนเอเชยตะวนออกเฉยงใต (สปอ.) (Southeast Asia Defense Treaty: SEATO)” เปนตน

สปอ. คอองคกรความรวมมอทางการทหารทสหรฐอเมรกาไดรเรมจดตงขนรวมกบรฐบาลหลายประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต เพอปองกนการลกลามของลทธคอมมวนสตในภมภาคน และเปนองคกรทมสวนเกยวของโดยตรงกบการกอเกดของคณะกรรมการเศรษฐกจประจ�าภาคพนเอเชยและตะวนออกไกล (Economic Commission for Asia and the Far East: ECAFE) หรอ “อคาเฟ”

อคาเฟถกตงขนในป 2490 (ปจจบนเปลยนชอเปนคณะกรรมการเศรษฐกจและสงคมประจ�าภมภาคเอเชยและแปซฟค หรอ Economic and Social Commission for Asia and the Pacific: ESCAP) เปนองคกรวางแผนชน�าการพฒนาลมแมน�าโขงมาตงแตป 2490 และไดศกษาศกยภาพแมน�าโขงเพอการพฒนาพลงงานไฟฟาจากน�าและชลประทานเสรจสนเมอป 2499 โดยมโครงการสรางเขอนในแมน�าโขงหลายโครงการทถกน�าเสนอขนมา เชน โครงการสรางเขอนบานกม ผามอง เชยงคานบนและลาง ปากชม ฯลฯ รวมทงโครงการในลมน�าสาขาของแมน�าโขงฝงไทย เชน โครงการสรางเขอนน�าพง น�าอน ปากมล ล�าตะคอง ล�าพระเพลง อบลรตน ล�าปาว น�าพรม น�าสงคราม ฯลฯ

นอกจากนนยงประสานงานในการจดตง “คณะกรรมการพฒนาลมแมน�าโขง” ขนมาเพอประสานความรวมมอระหวางรฐในลมแมน�าโขงในการผลกดนแผนพฒนาล มแมน�าโขงทตนเองไดท�าการศกษาขนมาอกดวย

อเมรกาและประเทศในภมภาคทสงกดคายเดยวกนหวนเกรงภยคอมมวนสตทก�าลงลกลามอยางรนแรงในภมภาคอนโดจนหรอ ลมแมน�าโขง คลายๆ กบ “ทฤษฎโดมโน” เพราะมนก�าลงลมตามกนมาเรอยๆ (กลายเปนประเทศคอมมวนสต) จากจน เวยดนาม ลาว และเขมร เหลอไทยเพยงประเทศเดยวในภมภาคนทหากลมตามไปอกกจะลกลามขามมายงพมาและลงไปทางคาบสมทรมลายได

สหรฐอเมรกาจงวางแผนพฒนาเศรษฐกจในภมภาคลมแมน�าโขง โดยใชองคกรความรวมมอระหวางประเทศทตนเองมสวนผลกดนกอตงขนมาเปนตวขบเคลอนชน�า โดยเฉพาะในภาคอสานทสหรฐอเมรกาเองไดใหความชวยเหลอทางดานการเงนเพอทมเทพฒนาเศรษฐกจในทกๆ ดาน ไมวาจะเปนเรองการชลประทาน การสรางเขอน ถนนหนทาง การส�ารวจแร ฯลฯ โดยหวงวาการพฒนาเศรษฐกจเชนนจะท�าใหชาวอสานมทศนคตทด และไมเปนปฏปกษตอรฐ ไมถกชกจงไป

เปนสมาชกหรอแนวรวมของกระบวนการคอมมวนสตทเคลอนไหวอยในภาคอสานและในอนโดจน

ในยคนประเทศไทยเปนประเทศเดยวทไมบอบช�าทางสงคราม ท�าใหเกดการพฒนาตามแผนพฒนาลมแมน�าโขงมากทสด โดยเฉพาะการสรางเขอนในลมน�าสาขาของแมน�าโขงฝงไทย เชน เขอนน�าอน น�าพง ล�าตะคอง ล�าพระเพลง อบลรตน ล�าปาว น�าพรม และ ปากมล เปนตน

นโยบาย 66/23 เปนค�าส�าคญอกค�าหนงในยคสงครามเยน เพราะเปนนโยบายทก�าหนดยทธศาสตรการสรบกบกระบวนการคอมมวนสตสากลทเคลอนไหวอยในอาณาเขตประเทศไทย ซงจะดวยเหตผลอะไรกตามทท�าใหสมาชกพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยตองออกจากปา แตนโยบาย 66/23 ไมไดมเปาหมายอยเพยงแคน�าคอมมวนสตออกจากปาเทานน นโยบายนยงวเคราะหเอาไววา ถงแมคอมมวนสตจะออกจากปาแลวแตเชอไฟหรอเงอนไขปฏวตประชาชนยงคงฝงรากลกอยในภาคอสาน ไมสญสลายหายไปไหน ท�าใหนโยบายดงกลาวไดยกระดบ คดตอยอดแปลงไปส “โครงการอสานเขยว”

โครงการอสานเขยว จงเปนโครงการทสรางขนเพอรองรบหรอตอยอดจากแผนพฒนาลมแมน�าโขงทไดกอสรางโครงการทเปนสาธารณปโภคขนพนฐานในภาคอสานเอาไวหลายดานแลว เชน น�า ไฟฟา ถนนหนทาง ฯลฯ เพอท�าการพฒนาเศรษฐกจในดานเกษตรกรรมแกประชาชนภาคอสาน รวมทงผรวมพฒนาชาตไทยทกลบออกจากปาสบาน ทมฐานะยากจนเปนสวนใหญ โดยจะท�าการปรบเปลยนโครงสรางการเกษตรในภาคอสานของไทย จากเกษตรลาหลงทพงพาน�าฝนเปนหลก ใหเปนนาชลประทาน เพอท�าใหชาวอสานอยดกนดมการพฒนาเศรษฐกจเทาเทยมกบภาคกลางใหจงได

นอกจากนนยงม “โครงการพฒนาทงกลารองไห” และ “นโยบายเปลยนสนามรบเปนสนามการคา” ซงเปนความพยายามของรฐไทยในการปรบเปลยนโครงสรางการเกษตรในภาคอสาน จากการท�าเกษตรทพออยพอกนไปเปนเกษตรพาณชย ดวยการสงเสรมใหเกษตรกรในภาคอสานหนมาปลกพวกมะมวงหมพานต ปลกหมอนเลยงไหม ไผตง ยคาลปตส และเลยง “ววพลาสตก” เพอหวงทจะลดเชอไฟหรอเงอนไขปฏวตลงใหได

ววพลาสตกทวานหมายถงววสายพนธออสเตรเลย-บารหมนทน�ามาใหเกษตรกรเลยง แตมปญหาแคระแกรน บางสวนตาย เพราะสภาพการเลยงและสภาพอากาศทไมเหมาะสม

ในชวงโครงการอสานเขยวเปนชวงเปลยนผานทางการเมองททหารเกาอยางพลเอกเปรม ตณสลานนท ผมบทบาทส�าคญในการใชนโยบาย 66/23 ไดวางมอทางการเมองโดยลาออกจากต�าแหนงนายกรฐมนตร และพลเอกชาตชาย ชณหะวณไดเปนนายกรฐมนตรในล�าดบตอมา จงมนโยบายเปลยนสนามรบเปนสนามการคาขน เพอหวงฟนฟสมพนธภาพกบประเทศเพอนบานในภมภาคลมแมน�าโขงทเรมหายบอบช�าจากสงครามตงแตในยคสงครามเยน

นโยบายเปลยนสนามรบเปนสนามการคาของรฐบาลพลเอก ชาตชายนเองทน�าแผนพฒนาลมแมน�าโขงขนมาปดฝนใหม โดยเฉพาะโครงการสรางเขอนบนแมน�าโขงและในลมน�าสาขาของแมน�าโขงฝงประเทศเพอนบาน ซงเขอนผามองและเชยงคานบนไดถกเสนอเปน

VA-newGL26.indd 44 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


1956, producing several dam construction projects on the Mekong, including Ban Kum, Pha Mong, Upper and Lower Chiang Khan and Pak Chom, and on Mekong tributaries in Thailand, such as Nam Phung, Nam Oun, Pak Moon, Lam Takhong, Lam Phra Phloeng, Ubon-ratana, Lam Pao, Nam Phrom and Nam Songkhram.

ESCAP also had a hand in the formation of the Mekong River Commission to promote state coopera-tion in implementing the Mekong Development Plan.

The US and other countries in the region were gravely concerned about the expansion of communism, fearing a “domino effect” would engulf the entire Indo-chinese or Mekong region development. After China, Vietnam, Laos and Cambodia, only Thailand stood as a “free and democratic” country and if it fell communism could spread to then Burma and go south to the Malay Peninsula.

The U.S. thus came up with the Mekong Basin development plan to be driven by an international body that it played the leading role. Financial support was injected into Thailand’s northeastern region for develop-ment projects, be it irrigation, dam and road construc-tion, or mining, in the hope of instilling immunity to communist influence.

Thailand was then the only country not ravaged by war and thus benefited the most out of the Mekong development initiatives. Several dams were built on trib-utaries on the Thai side, e.g. Nam Oun, Nam Phung, Lam Takhong, Lam Phra Phloeng, Ubonratana, Lam Pao, Nam Phrom and Pak Moon.

The “66/23 Policy” was another buzz word during the Cold War. Aimed to rid the country of movements of the Communist International, the policy led to the breaking up of the Communist Party of Thailand and the return of its members from taking refuge in the jun-gles. But to completely uproot the communist ideology in the northeastern region, the “Green Isan Project” was launched.

The project was to extend the reach of the Mekong Development Plan in the agricultural sector to benefit poor northeastern Thai and those communist fighters who surrendered. To upgrade their standard of living on a par with people in the Central Plains, irrigated farming has replaced “backward” rainfed farming.

The government also rolled out the Thung Kula Ronghai Project and the Turning Battlefields into Mar-kets Project to restructure agriculture in the northeast. Farmers were encouraged to abandon sufficiency farm-ing for commercial farming, promoting the planting of cashew nut, mulberry and sweet bamboo and the raising of “plastic cows”.

The term “plastic cow” was coined after farmers were advised to raise Australia-Brahman cows but the cows suffered from stunted growth and untimely death as a result of poor farm and weather conditions.

After the launch of the Green Isan project, Prime Minister Prem Tinsulanonda, the former army general

who was behind the success of the 66/23 Policy, stepped down. His successor Gen. Chatichai Choonhavan ini-tiated the Turning Battlefields into Markets Project to restore ties with neighbouring countries in the Mekong Basin, which were beginning to revive themselves from wounds suffered during the war years.

The Mekong Development Plan was once again dusted off. The project to build dams on the Mekong River and its tributaries in neighbouring countries, par-ticularly Pa Mong and Chiang Khan Bon dams, was top priority. The Kong-Chi-Moon Project aimed at divert-ing water from the two dams to irrigated areas in the northeast. This was to be followed by the Pak Moon, Rasi Salai and Nong Han Kumphawapi dam projects. The project to build a dam on the Songkhram River was aborted due to strong resistance.

The Thaksin Shinawatra government revived the project to divert water from neighbouring countries to ensure irrigated water supply for all of the country’s

(บน) ประตระบายน�าหวยหลวง อ.โพนพสย จ.หนองคาย จดผนน�าโขงสหนองหารกมภวาป เขอนล�าปาว เขอนอบลรตน แมน�าช(Top) The Huay Luang floodgates in Phon Phisai district of Nong Khai is where water from the Mekong River is diverted to Nong Han Kumphawapee, Lam Pao, Ubon Rat, and Nam Chi River.

(ลาง) ปากน�าโมง อ.ทาบอ จ.หนองคาย จดทจะผนน�าโขงเขามาน�าโมง จ.หนองคาย แลวสงตอมายงล�าพะเนยง เพอจะผานน�าตอไปยงเขอนอบลรตน (Bottom) A water gate in Tha Bo district of Nong Khai diverts water from the Mekong River to Mong River which then passes it to Lam Phaniang canal and then to Ubon Rat Dam

เสนทางเดยวกน On the same path

VA-newGL26.indd 45 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


อนดบแรกๆ และคดโครงการโขง-ช-มลขนมารองรบน�าจากแมน�าโขงทจะไดจากการเกบกกน�าของเขอนผามองและเชยงคานบน เพอผนเขามาเพมพนทชลประทานในภาคอสานใหไดมากขน ท�าใหเกดการสรางเขอนปากมล ราศไศล หนองหานกมภวาป ฯลฯ รวมทงโครงการสรางเขอนแมน�าสงครามทถกยกเลกจากการตอตานคดคานไปเสยกอน

ในรฐบาลของพ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ไดน�าโครงการผนน�าจากประเทศเพอนบานกลบมาพจารณาใหมอยางจรงจงอกครง เพอพฒนาการชลประทานใหแกพนทเกษตรกรรมของประเทศไทยใหครบ 132.48 ลานไร ดวยการพฒนาระบบเครอขายน�าของประเทศ (National Water Grid) ซงประกอบไปดวยโครงการผนน�าระหวางประเทศ, การสรางเขอน และระบบสงน�าทงแบบเปดและแบบปด

(หรอระบบทอ) เพอเชอมโยงแหลงน�าตนทน อางเกบน�า และพนทเกษตรกรรมทงหมดไวดวยกน อาท โครงการผนน�าโขงจากพมาสลมน�ากกและลมน�าปง และผนน�ากก-อง-นาน โครงการผนน�างม-หวยหลวง โครงการผนน�าเซบงไฟ-มกดาหาร โครงการผนน�าเซบงเหยง-ลมน�าชตอนลาง โครงการผนน�าสตงนม-ตราด หรอโครงการผนน�าสาละวน-เขอนภมพล

มาถงปจจบนทรฐบาลไทยกบประเทศเพอนบานในภมภาคแมน�าโขง รวมทงจน ก�าลงผลกดนใหเกดการสรางเขอนบนแมน�าโขงสายหลกหลายโครงการ เชน โครงการสรางเขอนบานกม ปากชม ผามอง เชยงคาน ฯลฯ นอกจากนยงมเรองของสามเหลยมเศรษฐกจตางๆ ในภมภาคแมน�าโขงตามกรอบความรวมมอของ 6 ประเทศ คอ ไทย พมา ลาว กมพชา เวยดนาม และจน (ยนนาน) (Greater Mekong Subregion: GMS) และ ยทธศาสตรความรวมมอทางเศรษฐกจ อรวด-เจาพระยา-แมโขง ระหวางกมพชา ลาว พมา ไทย และเวยดนาม (Ayeyawady-Chao Phraya-Mekong Economic Cooperation Strategy: ACMECS) ฯลฯ ผลสะเทอนประการส�าคญของการพฒนาตามแผนเหลยมเศรษฐกจตางๆ นนกคอ อสานจะถกเปลยนแปลงโฉมหนาอยางมนยส�าคญ เพราะเราเคยรจกอสานวาเปนภมภาคไมมทางออกทางทะเล (Landlocked) กจะมทางออกทางทะเลได (Landlinked) โดยสามารถเชอมตอเขาไปในภมภาคแมน�าโขงถงประเทศเวยดนามทเมองดานง และมหาสมทรอนเดยทเมาะละแหมง ประเทศพมา ไดอยางสะดวกสบายจากถนนเศรษฐกจเชอมตอตะวนออก-ตะวนตก (East–West Economic Corridor) ซงจะท�าใหการพฒนาศกยภาพเชงพนทของอสานเปลยนไปจากเดม คอกลายเปนพนทกอสรางโรงงานอตสาหกรรมประเภทตางๆ ทสามารถระบายสนคาไปสภมภาคตางๆ ทวโลกไดอยางสะดวกงายดาย

เรามกเขาใจวาประเทศไทยเกดความบอบช�าไมมากในยคสงครามเยนถาเทยบกบประเทศเพอนบาน แตเมอมองถงการไมไดมสวนรวมในการพฒนาทเกดขน การถกจ�ากดทางความคด รวมถงวถชวตทยงไมสามารถก�าหนดเอง ความบอบช�าทลกซงมากมายน คงไมมใครเขาใจเทาคนในลมน�าอกแลว

agricultural area of 132.48 million rai with the develop-ment of the National Water Grid system. Besides water diversion, the system covers construction of dams and irrigation canals and pipes thereby linking water sources, reservoirs and farming areas. Examples are the project to divert Mekong River waters from Myanmar to Kok and Ping river basins, and Kok-Ing-Nan, Nam Ngum-Huay Luang, Xe Bang Fai-Mukdahan, Xe Bang Hieng-Lower Chi river basins, Stung Mnam-Trat and Salween-Bhu-mibol water diversion projects.

The current government and neighbouring coun-tries, including China, are pursuing dam construction on the Mekong River, including Ban Kum, Pak Chom, Pa Mong, and Chiang Khan dams, as well as economic cooperation pacts. Six countries, namely Thailand, Myanmar, Laos, Cambodia, Vietnam and China (Yun-nan), have forged the Greater Mekong Subregion (GMS)

and the Ayeyawady-Chao Phraya-Mekong Economic Cooperation Strategy (ACMECS).

The various economic cooperation pacts have transformed Thailand’s northeastern region in a sig-nificant way from a landlocked region to a landlinked one, through the East-West Economic Corridor, the expressway from Da Nang of Vietnam to Mawlamy-ine of Myanmar to the Indian Ocean. Factories in the Northeast can now ship their goods to anywhere in the world.

Thailand is often thought of as having escaped war casualties almost unscathed compared to its neighbours. But considering the lack of public participation in the development plans, the suppression of free expression and the people’s powerlessness to control their own des-tiny, the hurt and misery suffered by Thai people in the Mekong Basin go deeper than meets the eyes.

พนท บานฝอ ต.บานฝอ อ.หนองเรอ จ.ขอนแกน เปนสวนหนงของโครงการน�ารอง Water Grid โครงขายน�าดวยระบบทอBan Fue in tambon Ban Fue of Khon Kaen’s Nong Rua district is part of the Water Grid Pilot Project, a piped water network.

VA-newGL26.indd 46 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


เรอคอยๆ เคลอนเขาจอดชาๆ เบองบนจากทาเรอขนไปเปนหาดทรายสน�าตาลทอดยาวไปตามรมฝงล�าน�า ถดจากดานปลายสดของหาดทรายเปนหาดหน เลยหาดหนไปเปนจดทแมน�าเมยเดนทางมาบรรจบกบแมน�าสาละวน แมน�าเมยแคบลงเชนเดยวกบแมน�าสาละวน เพราะชวงนเปนฤดแลงในภาษาทองถนแมน�าเมยชาวบานเรยกวา “ซแมโกละ” สวนแมน�าสาละวนชาวบานเรยกวา “โคโหละโกละ” จากทาเรอมทางเดนเลกๆ ทสงชนเปนทางไปสหมบาน ชออยางเปนทางการของหมบานแหงนชอวา “บานสบเมย”

“สบเมย” เปนหมบานชาวปกาเกอะญอบานสดทายทเปนเสนแบงพรมแดนระหวางไทยกบพมาโดยมแมน�าทงสองสายทกลาวมาขวางกนเอาไว แมวาแมน�าจะกนพรมแดนเอาไว แตไมไดกนความผกพนของผคนสองฝงน�า ในรอยทางของการด�าเนนชวตแลวความเปนปกาเกอะญอยงคงเชอมรอยผคนเขาหากน

วถชวตของผคนทนนอกจากท�าไรบนภเขา ท�านาในทราบแลว ชาวบานบางคนโดยเฉพาะกลมผหญงยงไดไปจบจองพนทดอนทรายรมแมน�าเมยท�าการเกษตร เชน ปลกถว ปลกยาสบในชวงน�าลด เพราะความทหมบานอยตดแมน�านอกจากจะท�าไรบนภเขาแลว ชาวบานยงไดหาปลาในแมน�าทงสองสาย

ในวนทผใหญออกไปหาปลา เดกกมกจะตดเรอไปดวย จากการออกไปหาปลากบพอครงแลวครงเลาจงท�าใหปรชาเดกชายวย 11 ขวบกลาทจะเอาเรอออกไปดจา (ตาขาย)ทพอวางดกปลาเอาไว

วนนกเชนเดยวกน ปรชาไดเอาเรอออกไปดจาตงแตเชาตรแทนพอทก�าลงจะเดนทางไปไรตงแตเชา บนเรอนอกจากจะมปรชาแลวยงมอเนกเดกชายวยใกลเคยงกน ทงสองก�าลงเดนทางออกสสายน�าแหงพรมแดนทพวกเขาคนเคย เรอคอยๆ เคลอนตวไปบนสายน�าดวยความเชองชา

แมวาส�าหรบคนอนแลว บนล�าเรอเหนอสายน�าความหวาดกลวคงเดนทางมาเคาะประตแหงหวใจ แตส�าหรบเดกทงสองแลว พวกเขาหาไดหวาดกลวไม

จดหมายปลายทางของอเนกและปรชาอยตรงแกงหนทอยรมฝงน�าขางหนา ตรงนนมจา (ตาขาย) ดกปลารอพวกเขาอย เรอล�านนเคลอนตวเขาหาเปาหมายอยางชาๆ เมอถงจดหมายอเนกไดขยบมาท�าหนาทนายทายเรอ สวนปรชาท�าหนาทของพรานปลาทตองน�าปลาในตาขายดกปลาของเขาขนมาจากน�า

ในยามทสายน�ายงคงไหลเออยไปอยางชาๆ ชวขณะแหงการเดนทางของเรอกบคนออกจากทาสแมน�า ไมมผใดรวาในใจของทง

boat moved slowly towards the pier. Looking up, one sees a long brown sand beach that turns into a rocky beach toward the end. Beyond the rocky

beach is where Moei River, called Su Mae Gloh by the local Karens, and Salween River, called Ko Loh Gloh, merge. Both rivers are narrow as it is now summer. From the pier, a narrow and steep pedestrian walkway leads to a Pakake-yaw (Karen) village of Ban Sop Moei.

Sop Moei is the most remote Pakake-yaw village on the border of Thai and Myanmar, marked by the two rivers. But the rivers cannot prevent the hilltribe people from reaching across the waters to their compatriots on the other side.

Besides terraced and low-land farming, some locals, especially women, turn sand banks of the Moei River into bed of beans, tobacco and other plants during low tides. Fishery in both rivers also provides the people with another occupation.

When adults go fishing, younger people also tag along. Having done that a number of times, Preecha, an 11-year-old boy, is used to the way enough to go out into the river alone to check on the jaa, fish traps that his father had laid earlier.

Today, Preecha and a friend, Anek, took a boat out at the break of dawn while his father prepared to go to his farm. Slowly, they navigated the boat in the familiar waters. For outsiders doing so could bring fear to their hearts. But not the two boys.

เสยงชมชน COMMUNITY VOICE

เดกชายหาปลาแหงสาละวน

A YoUng FISHERman of tHE SaLwEEn

เรอง/ภาพ สมาตร ภลายยาว

Story/photos Sumart Phulaiyao

พรานปลาปกาเกอญอพาลกนอยลงเรอเพอเรยนรวธหาปลาA Karen fish hunter is catching fish in the Salween while his son learns the way.

VA-newGL26.indd 47 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


สองคนคดอะไรอย พวกเขาคดถงความสข, ความทกข, ความเศรา หรอแมแตดใจ, เสยใจ การแสดงออกเหลานบางครงอาจไมไดแสดงออกมาทางรางกาย แตถกเกบง�าไวภายใตความเยาวของพวกเขา

… ปรชายกปลาตวหนงทเพงปลดออกมาจากตาขายสงใหอเนกทตอนนก�าลงนงอยางสบายอารมณอย ทายเรอ ปลาสด�าตวนนแมไมใหญมาก แตกคงสรางความดใจใหกบทงสองไดพอสมควร เพราะวาตอนนบนฝงมคนรอซอปลาจากพวกเขาทงสองคนอยแลว ในหวงยาม อยางนปรชาและอเนกอาจคดถงขนมหลากสทก�าลงจะไดมาจากการแลกเปลยนดวยปลาตวน หรอวาบางทพวกเขาอาจไมไดคดถงขนมหลากส แลวพวกเขาจะคดถงอะไรกนเลา

ไมรจกไกทอด KFC และอาหารจานดวนสสนหลากตาหรอแมแตสกรสเลศ แตเดกทงสองกลบรวา ในยามใดตองหาปลาดวยวธการอยางไร และปลาทไดเปนปลาชนดไหน ท�าอาหารอะไรอรอย แนนอนพวกเขายอมรเรองราวเหลาน เพราะพวกเขาเปนคนหาปลาวยเยาวแหงสาละวนแมน�าของพรมแดนตะวนตกนนเอง

และเหนอสงอนใดพวกเขายงไม ได รบร ว าในอนาคตอน ใกลน แมน�าทพวกเขาคนเคยอาจแปรเปลยนไป เพราะแวววาการตกแค (หมายถง การปดกนแมน�า คนภาคเหนอเรยกวาตกแค) ครงใหญทฮตจ ซงไมไดหมายเอาปลา แตหมายเอาไฟฟาก�าลงจะเกดขนบนแมน�าสายน

ชวตของปรชาและอเนกไมใชเรองราวทเดกคนอนหรอแมแตผใหญบางคนจะจบตองไมได เพราะเรองราวของพวกเขาเปนเรองราวชวตของคนทเกดและเตบโตในหมบานรมแมน�า ซงยงคงหลงใหลอยกบการใชชวตใหสอดคลองกบธรรมชาตโดยมสายน�าเปนแม และมภเขา ปาไมเปนพอ หากเปดดวงตากจะมองเหน หากเปดหวใจ เรองราวของพวกเขากจะพงทะยานเขาสสวนลกของจตใจไดไมยาก

เวลาผานไปเนนนาน แสงแดดของยามเชาเรมสองประกายเลดลอดไอหมอกออกมา เรอและคนหาปลากเรมเดนทางกลบมายงฝงอกครง รอยยมนอยๆ ปลกดวงใจนอยๆ ของทงสองใหตนขนมารบกบยามเชาทสดใสอกหนงวน แมปลาใชวาจะหาไดทกวน การออกเรอไปหาปลากเหมอนกบการฝากชวตไวกบการเสยงโชค เพราะปลามนวายวนเวยนอยในแมน�าซงกวางใหญ ถาวนไหนไดปลากถอวาโชคด แตถาวนไหนไมไดปลากตองบอกวา พรงนเอาใหมแคนนเอง

“ผมหาปลาอยรมฝงใกลๆ กบหมบาน เพราะถาจะไปหาปลาฝงโนน (พมา) น�าแรง ไมกลาไป แตถาบางวน พอพาไปกไปกบพอ ผมหาปลาทกวน ถาวนนไมได พรงนเรากได เพราะปลามนอยในน�า เราเอาจาใสไวในน�า ยงไงเรากไดปลา” ปรชาบอกกบคนทเฝารอซอปลาจากเขาทอยบนฝงดวยภาษาไทยกระทอนกระแทน กอนจะเดนกลบบานดวยรอยยม …

Their destina-tion was an islet by the river bank

ahead where the jaa were waiting. The boat slowly approached the traps. Anek took control of the boat while Preecha pulled up the traps from the water.

On the river that slowly flowed, the boys and boat were jointly on a journey. No one knows what the boys were thinking, whether it was happiness or sorrow, joy-fullness or sadness. Whatever it was, it did not manifest itself but was kept under their youthfulness.

… Preecha pulled a fish out of a trap and showed it to Anek who was sitting idly at the other end of the boat. This black fish was not a big one, but it brought a smile on their faces. They knew that there would be people waiting to buy it from them. What would they spend their money on? Multi-colored candies?

KFC chicken, fast food and Sukiyaki are totally alien to them. But the boys know when to fish and how. Once they get their fish, they even know how to cook them. They know all this because they are young fishermen of the Salween on the western frontier.

Unfortunately, they have yet heard that in the near future, a river that they are familiar with is about to change. Words have gone around that the river would be dammed at Hat Gyi in Myanmar, not for fish but for electricity.

City folks may not grasp the reality of Preecha’s and Anek’s life because theirs is one of people who were born and bred in a remote riverside village, who are in awe with life in harmony with nature with the rivers as the mother and the mountains and forests as the father. Open one’s heart and one shall see the story of their lives.

Times flew and the morning sun cut through the fog as the boys and boat returned to shore. They flashed a bright smile. Going out fishing is like gambling. It depends pretty much on luck, though fishes are always swimming in the waters. If today you catch some fish, you are lucky. If not, then you only tell yourself, “We’ll try again tomorrow.”

“I fish close by because the tide in the Myanmar side is too strong. But if my dad goes, I go with him. I fish every day. If I don’t get the fish today, I’ll get them tomorrow because the fish are in the waters. We put our jaa in the water, and we are sure to get some,” Preecha said to someone waiting to buy his fish in broken Thai before walking home with a smile.

เกษตรรมฝงบนผนดนทอดมสมบรณดวยปยทแมน�าพดพามาตาม

ธรรมชาตCrops grow well on the fertile land by the river bank thanks

to natural fertilizers brought by water currents.

VA-newGL26.indd 48 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


เสยงชมชน Community Voice

Pounding rains the night before after a long dry weather since the Songkran festival left a cold breeze in the morning. Trees sprouted green leaves. Mango fruits lay on the ground and happy kids were busy collecting them for their moms to make mango sheets.

The soil released light sweet smell. A variety of mushrooms were in hiding waiting to prop up under light shower. Knowing one night of rain was not enough for mushroom to sprout up, housewives nevertheless grabbed their baskets and went to the woods hoping to cook surprise lunch for family.

บานดงนาบลาจากแลวเรอง/ภาพ รวงทอง จนดา

Ban Dong Na,Here We’ll StayStory/photos Ruangthong Chanda

ณรงค วงศสามารถ ก�าลงน�าเรอออกจากทาไปจบปลา Narong Wongsamart is steering his boat from the pier to go fishing

สายฝนเทกระหน�าลงมาอยางหนกเมอคน หลงทงชวงไปนานตงแตสงกรานตทผานมา สายลมเยนยะเยอกเชาวนนน�ามาซงความสดชน พรรณไมนานาชนดแลดเขยวสดไปทว ใตตนมะมวงลกของมน หลนรวงลงเตมพนดน และใตโคนตนปรากฏรางนอยๆ ของเดกๆ หยอกลอสงเสยงหวเราะแวว พวกเขาก�าลงเดนเกบลกมะมวงใสตะกรา เพอเอาไปใหแมท�ามะมวงแผนเกบไวกนไดนานๆ

กลนหอมของผนดนโชยมาออนๆ ประชากรเหดมากมายนานาชนดทแอบซอนตวอย รอวนทสายฝนโปรยปรายลงมา จวนไดเวลาทพวกมนจะโผลขนมาตามความเหมาะสมของฤดกาล ถงแมจะตระหนกรวาฝนเพยงขามคนเหดคงยงออกดอกไมมมากนก และดวยความหวงนกถงกบขาวมอเทยงส�าหรบทกคนในครอบครว เชาวนนบรรดาแมบานจงตางทยอยเดนออกจากหมบาน สะพายตะกราและน�ามงสผนปา

VA-newGL26.indd 49 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


ททาเรอรมน�าโขงคกคกไมแพกน เดกหนมวย 18 ป เบรด-ณรงค วงศสามารถ นกศกษาวทยาลยเกษตรอบลราชธาน ก�าลงปลดเชอกลามเรอออกไปสมทบกบเรอหลายสบล�าลอย มทงเดกหญง-เดกชาย ชายหนม หญงสาว คนวยกลางคนและผเฒาผแก ก�าลงไหลมอง (วางอวน) อยกลางล�าน�ากระจายตวไปทวโคงน�ามองเหนไกลๆ

“ปดเทอมปนละทผมไดกลบมาอยบาน หลงจากทออกไปเรยนหนงสอขางนอกตงแตจบ ป.6 ปทผานๆ มา พวกเดกๆ รนผมตองออกไปหางานท�ารบจางทกรงเทพ ไปอยกบญาตชวยเขาท�างาน บางไปเปนยาม บางท�างานกอสราง ลางถวยชามตามรานอาหาร เพอใหไดเงนมาชวยเหลอพอแมบางในตอนเปดเทอม” เบรดพดขนหลงจากผอนเครองยนตเรอสายตามองหาท�าเลทจะวางอวน

บานดงนา ต.หนามแทง อ.ศรเมองใหม จ.อบลราชธาน จากถนนใหญเพยง 17 ก.ม. เขาไปตามถนนลกรงเลกๆ ซงมใชไมนานนก ลดเลาะไตไปตามปาหน ปนขนภเขาหลายลกทะลผานผนปาในเขตอทยานผาแตม แลวถนนกหกศอกโคงลงจากภสงชนจนกระทงมาถงหมบานเลกๆ รมแมน�าโขงทมกวา 100 หลงคา

เบรดเลาวา “ตอนเดกๆ พอน�าลด ยายกจะหาบตะกรา ถอเสยมลงไปรมตลงน�าโขง ผมไปชวยยายดายหญา ขดดน ปลกถวลสง มนแกว (มนเทศ) ขาวโพด แลวยายกเปนคนสอนผมขบเรอและหาปลา ยายมกเลาเรองสมยกอนๆ ใหฟง ยายบอกวาคนบานดงนาสมยกอนใชเงนกบ ไมไดใชเงนบาทเหมอนปจจบน เพราะคนบานดงนาคาขายกบคนลาวเปนสวนใหญ และคนบานดงนากมไร มสวน มนาอยฝงลาวมาก พอถงหนาฝนเกอบทกหลงคากจะขามฝงไปท�านา เอาปลาไปแลกขาวกบคนฝงโนน ผมยงเคยขามฝงไปหาญาตพนองกบยายบอยๆ รจกมกคนสนทสนมกบคนฝงโนน แตพอมาชวงหลงๆ ไมไดขามไปแลว ความสมพนธของคนสองฝงกหางไป โดยเฉพาะคนรนหลงๆ แทบไมรจกญาตพนองของตนเอง

“ยายย�าเตอนบอกผมเสมอวา เฮานนทกข บมดน บมนา อยา ขครานใหขยนท�างาน” เบรดทงทายแลวเรมหยอนมอง (อวน) ลง ผนน�าอยางใจเยน พกใหญๆ จงพดขนเสยงเบาคลายร�าพงวา

“ถารฐบาลสรางเขอนบานกมกนแมน�าโขงจรง คนบานผมกคงเหมอนตายทงเปน โดยเฉพาะผเฒาผแก เพราะเขาเคยหาปลา เคยปลกผกรมตลงโขง กคงบไดเฮดอกตลอดชวต ทส�าคญคอคนบานดงนานนทกข ทกขเพราะบมดนท�ากน อาศยหาปลาแลกขาวกนไปพอพนป ฤดฝนหาปลาบไดเพราะน�ามาก คนทงประเทศเรมท�านา แตคนบานดงนาบมนาท�า เคยมนาปลกขาวไรตามปาตามภ ตอนนกท�าไมไดเพราะอทยานจบ ชาวบานตองรอน�าโขงลดลงเพยงอยางเดยวจงจะเรมการเพาะปลกใหมได ถาสรางเขอนน�ากเตมตลง ซงนนกนกไมออกวาชวตคนบานดงนาจะอยกนอยางไร คดจะท�ามาหากนอะไรกมดแปดดานไปเลย”

นอาจเปนเพยงเสยงสะทอนจากเดกหนมทมโอกาสไดศกษาเลาเรยน และในอนาคตเขาอาจมชองทางทจะหางานท�าเลยงปากทองของตนเองได แตการจนเจอแบงปนดแลคนทงครอบครวอกหลายปากหลายทองนนอาจเปนเรองยาก และในวนทเขาสรางครอบครว มลกเมย ภาระตางๆ กเพมมากขนตามไปดวย อยางไรกในมตความทกขยากของคนบานดงนานนเขามองวา มใชไมมอาหารการกน แตปจจยส�าคญคอ “ขาว” การไมมทดนท�ากนนนหมายถงชวตและความอยรอดของคนทงหมบาน

ในภาวะเศรษฐกจทฝดเคอง ขาวของเครองใชทมราคาแพงขนเปนล�าดบ ยงในหมบานทหางไกล ภาระคาขนสงบวกเพมเขากบราคาสนคาคอนขางบบรดชาวบานอยางหนกหนวงมากแลว ดานหนงนโยบายเขมงวดของอทยานฯ กจ�ากดขอบเขตพนทในการหาอยหากนของชาวบาน อกทงขาวคราวการสรางเขอนบานกมจะเกดขนจรงหรอไมนนยงไมมความชดเจน และเมอนกถงภาพล�าน�าโขงทเคยใหทดนเพาะปลก หาปลาประทงชวตจะกลายสภาพเปนอางเกบน�า ยงสรางความหวาดวตกกบชวตทเหลออยของผเฒาผแก ลกหลานทก�าลงเตบโตและเกดใหมเพมขนตามมาทกวนๆ

แมวาชวตจะยากล�าบากสกเพยงใดกตาม ชาวบานดงนามไดระทดทอหรอนอยใจในวาสนาของตน พวกเขาวงวอนไมวากบรฐบาลชดใดๆ กตาม ขอเพยงอยางเดยววา อยาสรางเขอนกนแมน�าโขงเทานน พวกเขาพรอมจะอดทนสชวตกนตอไป

แมน�าโขง เรอ การหาปลา คอหองเรยนชวตวชาหนงส�าหรบเดกรนหลงThe Mekong, boats and fishing are together a large classroom of life for the young generation.

VA-newGL26.indd 50 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


The pier on the Mekong was also abuzz with activi-ties. An 18-year-old, Bird – Narong Wongsamart, a stu-dent at Ubonratchathani College of Agriculture and Technology, untied the rope and navigated his boat to join others scattering in the middle of the river. Children, teen-agers, adults and the old people were throwing fish nets.

“I can’t wait to come back home. I have only one semester to go. I left the village after I finished elemen-tary school to further my studies in town. Most of my friends travelled to Bangkok to find jobs in the summer. They worked as security guards, construction workers, and dishwashers, and sent money to their parents,” he said as he slowed the engine and looked for a location to throw his net.

Ban Dong Na in tambon Nam Thaeng, Si Muang Mai district of Ubon Ratchatani, is 17 km on newly-graded gravel road. It slithers on rocky mountains and cut through the Pha Taem National Park. The road takes a sharp turn down a steep mountain and reaches a small village of 100 households along the Mekong.

He said: “When I was young, my grandma would wait for the water to recede and carry a basket and a spade and headed to the Mekong River bank. There, I would help her cut grass, prepare the land and put down seedlings for peanut, yam, and corn. My grandma taught me boating and fishing. She often told me stories about the past when the locals used Kip as currency as they mainly traded with the Laotains. Many owned farmland in Laos. In the rainy season, they crossed the river to grow rice on the Lao side. They bartered fishes for rice with the Laotians. I used to visit my grandma’s cousins in Laos, whom I have not seen lately. The ties are fading. The young generations barely know their relatives across the river.

“She told me repeatedly that we lived a hard life. We own neither land nor rice farm so we need to work harder,” Bird said while gently dropping the fish net into the water. He paused a while before speaking up in a low voice:

“The government’s plan to build a dam across the Mekong at Ban Koum worries me. If it happens, we’re dead. The elderly will be hardest hit. They used to go out fishing and growing vegetables on the Mekong banks.

“We are already cursed with landlessness. In the rainy season, people in other parts of the country start work in their paddy fields, but we have no fields to farm. We can’t go fishing because the river swells up. We can’t grow food on the mountains like we used to because the national park wouldn’t allow us.

“We can only wait for the Mekong River to dry up so we can farm on the bank. If a dam is built, the river banks will be under water. I can’t imagine what life would be like for Ban Dong Na villagers.”

But this is a voice from a young man with an educa-tion; at least he will have options in life. But for most Ban Dong Na locals, landlessness is a life and death issue.

The villagers have felt the pinch of the economic crunch. Rising transportation costs have pushed up prices of basic goods. Park authorities have stepped up restric-tions over land utilization. Rumors of the dam project have gripped the villagers with fear that the Mekong, the only source of farming and fishing, will turn into a res-ervoir.

No matter how hard life is, Ban Dong Na villagers are not complaining and are willing to eke out a living as long as the government listens to their plea against a dam on the Mekong River.

เสยงชมชน Community Voice

ดงนา หมบานลบแลอนสงบเงยบอกหนงหมบานทซอนตวอยบนหบเขารมฝงแมน�าโขงDong Na is a peaceful place tucked away in a valley by a bank of the Mekong River

แมใหญของณรงคยงคงมความสขกบการหาปลาเหมอนเมอครงยงสาวNarong’s mother still enjoys fishing as much as she did when she was just a girl

VA-newGL26.indd 51 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


Currently a deputy leader of the Democrat Party respon-sible for the Northeast, former Senator Kraisak Choonhavan is better known by members of the media and artists as “Ajarn Tong”.

As an outspoken independent academic scholar with expertise in human rights and environmental issues, Ajarn Tong has been playing an important role in the Thai green movement. He is, for example, WildAid (Thailand) Foundation’s chairman, follow-ing a stint as advisor of the Senate Standing Committee on Environment during 2000-2006 and chief adviser on pollution and environment to Bangkok Governor Bhichit Rattakul in 1995. He is currently House representative from Nakhon Ratchasima.

Regarding his long-standing interest in the Mekong and Salween basins, the inter-view begins.

You have long been interested in the state of the environment and river basins. What is your impression so far?

I have a theory that with dams con-structed on almost all main rivers, natural fertilizers that annually flow to enrich river banks will disappear. But we’ve never stud-ied the impacts of dams on the agricultural sector such as the disappearance of natu-ral fertilizers. We are just putting as much chemical substances as possible into the soil. But after 30 years or so, the government has only begun to realize the importance of organic fertilizers as chemical substances are harmful to soil and people’s health.

The provinces that have the most dams are usually the most abundant because they have many water ways many of which are headwater streams. And therefore, major

สมภาษณพเศษ SPECIAL INTERVIEW

ไกรศกด ชณหะวณแมนวาด กญชร ณ อยธยา

By Maenwad Kunjara Na Ayuttaya

Kraisak Choonhavan

ต�าแหนงในปจจบนเปนรองหวหนาพรรคประชาธปตย รบผดชอบภาคตะวนออกเฉยงเหนอ อดตสมาชกวฒสภาไกรศกด ชณหะวณเปนทรจกอยางสนทสนมของสอมวลชนและเหลาศลปนทเรยกจนเคยปากวา “อาจารยโตง”

นอกจากงานของนกวชาการอสระผเชยวชาญดานปญหาสทธมนษยชน ความสนใจในเรองสงแวดลอมมาอยางยาวนาน ยงท�าใหอาจารยโตง มบทบาทสเขยวอย

ถายรปคกบปลาเวยนขนาดยกษทชาวประมงเพงจบไดขณะลงพนทส�ารวจแมน�าสาละวนบรเวณทคาดวาจะไดรบผลกระทบถามการสรางเขอนฮตจKraisak poses for a picture with a greater brook carp that has just been caught by fishermen while conducting a survey of areas along the Salween River that are expected to be affected by Hat Gyi dam construction

VA-newGL26.indd 52 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


By Maenwad Kunjara Na Ayuttaya

Kraisak Choonhavan

ในสงคมไทยมาอยางตอเนอง เชน การรงต�าแหนงประธานมลนธเพอนปา (WildAid ประเทศไทย) ในป 2539 เปนทปรกษาผวาราชการกรงเทพมหานคร (นายพจตต รตตกล) ดานมลพษและ สงแวดลอม, ระหวางป 2543-2549 เปน ทปรกษากรรมาธการสงแวดลอมของวฒสภา ปจจบนเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรจากนครราชสมา

กลาวถงพนทแมน�าโขงและแมน�าสาละวน ทอาจารยโตงเฝาเปนหวงและตดตามความเคลอนไหวตางๆ ทเกดขนมาหลายสบปบทสมภาษณจงเรมตนขน

ตงแตตดตามเรองสงแวดลอมและแมน�าสายตางๆ มา มความ คดเหนอยางไร?

ผมมทฤษฎวา การทมการสรางเขอนในแมน�าหลกๆ ของเราเกอบทกสาย ปยธรรมชาตททกปจะหลงไหลลงมาทงสองฝงแมน�า สรางความอดมสมบรณของพนทราบลมแมน�าจะหายไปทงหมด แตเราไมเคยศกษาผลกระทบจากเขอนในภาคเกษตร เรองปยธรรมชาตจ�านวน

เฝามองวถชวตของชมชนทเปนสขเรยบงายอยางซมเซาไปแลว Kraisak observes the local community’s simple way of life

impacts will be clearly felt if dams are built on major rivers such as the Salween or Mekong. What’s worse is we’ve never studied their impacts on freshwater fishes to see how much their number has been reduced and how many species have gone extinct. The only one studied is on Pak Moon river where experts said 60 fish species out of 120 have disappeared since the dam was built.

Not to mention that each river has distinctive fish species because of different water temperature, environ-ment, ecosystem and plant variety. The Salween has sev-eral species not found in other rivers. Dam construction will destroy the sources of most abundant food supply and cheapest quality food with highest protein for peo-ple. At the same time, it will also destroy the quality of the agricultural sector.

มหาศาลทจะหายไป มแตทมเทสารเคมลงไปในดนใหมากทสดเทาทจะมากได หลงจากสามสบปมาแลวรฐบาลเพงเขาใจวาตองหนกลบมาใชปยอนทรยใหม เพราะวามนเปนพษภยตอดนและตอสขภาพของประชาชน

จงหวดทมเขอนมากทสดคอจงหวดทอดมสมบรณทสด เพราะมสายน�าล�าธารมาก เปนแหลงเกดของตนน�าล�าธารมากทสด … ดงนนจะเกดผลกระทบชดเจนถามเขอนในแมน�าใหญๆ เชนแมน�าสาละวน หรอแมน�าโขง และเกอบทกแมน�าเราไมเคยศกษาผลกระทบตอพนธปลาน�าจดทงหลายวามนสญหายไปเทาไร กชนด ทมการศกษาอยางลกซงจรงๆ แหงเดยวคอทปากมล ผเชยวชาญบอกวาจาก 120 กวาชนดน เหลอแค 60 ชนดเทานนหลงจากมเขอน

เรองนยงไมไดพดถงวาแตละแมน�ากมชนดพนธ ของปลา แตกตางกนดวย เพราะอณหภมของแมน�ากด สงแวดลอม ระบบนเวศ หรอชนดพนธพชในแตละแมน�ากไมเหมอนกน เชนเดยวกบในแมน�าสาละวนทเราไปเยอนมา มปลาหลายชนดทไมมในแมน�าอนๆ ดงนนการสรางเขอนจะเปนการท�าลายอาหารทสมบรณทสด อาหารราคา

ลองเรอส�ารวจแมน�าโขงรวมกบชาวบาน เอนจโอ กบทหารเรอในพนท จ.อบลราชธานTaking a boat trip to survey the Mekong River together with villagers, social activists, and navy troops in Ubon Ratchathani

What happened to the Mekong and Salween dur-ing the (Vietnam) war time, the era of turning the battlefields into markets, and now an era of searching for energy?

All countries now accept capitalism as the main-stream development, and so (countries in the region) see Thailand as the largest energy market. Both Myanmar and Laos aim to sell electric power to Thailand. Laos generates 80% of its income from selling nature. It has planned to build about 10 dams on the Mekong. Some of the planned dam sites, particularly at Don Sahong (in Champasak province), are the largest fish habitat in the region, and this is to produce electricity for Thailand.

China became the first country to have already built two dams on the Mekong and has planned for more. Yet,

สมภาษณพเศษ: ไกรศกด ชณหะวน Special Interview: Kraisak Choonhavan

VA-newGL26.indd 53 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


ถกทสด แลวกมคณภาพ มโปรตนทสงทสดของมนษย ของคนในประเทศอยางชดเจน แลวกเปนการท�าลายคณภาพของภาคการเกษตรในเวลาเดยวกนดวย

เกดอะไรขนกบแมน�าโขงและสาละวนในยคสงคราม ยคเปลยนสนามรบเปนสนามการคา ผานมาถงยคแสวงหาพลงงานปจจบน

การพฒนาทนนยมซงทกประเทศรบวาเปนกระแสหลกจะมองประเทศไทยเปนตลาดทใหญทสดของพลงงาน ทงพมา ลาวกมงทจะขายทรพยากร พลงงานไฟฟาใหกบไทย … รายไดรอยละ 80 ของลาวคอการขายธรรมชาต แลวลาวจะมโครงการสรางเขอนอก 10 เขอนในแมน�าโขง เขอนบางจดเปนแหลงผลตปลาทใหญทสดในภมภาค คอทดอนสะฮอง (แขวงจ�าปาสก ลาว) เพอขายไฟฟาใหกบไทย

จนเปนประเทศแรกทไดสรางเขอนบนแมน�าโขงสายหลก 2 เขอนแลว แลวจะสรางอกหลายเขอน ผลของมนเหนอยชดเจนแลวตอนนวามการเปลยนแปลงในดานลบอยางมากตอแมน�าโขง ประเดนแรกน�าขน-น�าลงไมเปนไปตามฤดกาลแลว แตขนลงตามการปลอยน�าของเจาหนาทเขอนของจน ท�าใหตลงพงทงสองขางแมน�าโขง ตงแตเชยงของลงมาจนถงอบลฯ อดรฯ เพราะวาดนของตลงไมมเวลาแขงตวโดยธรรมชาต …

ประเดนทสอง หลงจากมการสรางเขอน พนทการเพาะปลกลดลงอยางมหาศาลทงสองฝง ตวอยางเฉพาะลาวกบไทยทผมไปเหนมาพนทเพาะปลกลดลงหลายรอยกโลเมตร แลวพนทรมแมน�าโขงเปนพนททอดมสมบรณทสดส�าหรบเพาะปลกขาวโพด ผก พรก ใบยาสบ พชลมลก ชาวบานเขาไมมพนทอนๆ ทจะเพาะปลก เพราะแถวนนเปนเขตภเขาหมดเลย

สวนปลาผมกเชอวาสญพนธไปหลายชนดแลว โดยเฉพาะปลาบกธรรมชาตเชอวาสญพนธแลว ทเราเหนอยทกวนนกเพราะกรมประมงเอามาปลอยทหลง กรมประมงมงบประมาณมหาศาลปตอปนะครบ เพอเพาะพนธปลาเอามาปลอยใหคนจบ ใหคนกน ผมตงค�าถามถาไมมเขอน กไมจ�าเปนตองใชอตสาหกรรมการเพาะพนธปลาใชมย

เสยงคดคาน ขอมล งานวจยทชาวบานหรอเอนจโอท�าขน มผลมากนอยแคไหนกบการตดสนใจของนกการเมองในการพฒนาโครงการในลมน�าทงสองแหงน

ผมวาเปนโชคดของคนไทย เรามรฐธรรมนญมาตรา 190 ครงลาสดทรฐบาลคณสมคร สนทรเวช ไปเซนสญญาจะสรางเขอนบานกม เขอนทใหญทสดในภมภาค สรางบนแมน�าโขงเพอจะผลตไฟฟาเปนหลก … แลวอกโครงการจะผนน�าจากน�าเทน 2 (ในลาว) เขามาใสไวอางเกบน�าขนาดมหาศาลทอบลฯ ยงไมไดบอกชาวบานวาตองยายกหมนกพนคนแตไปเซนสญญาแลว ปรากฏวาพอเรองนมการทวงตงกนในรฐบาล เพราะสงทท�านนมนคดรฐธรรมนญ มาตรา 190 อยางชดเจน กตองระงบโครงการไป

…ถามการแกรฐธรรมนญ แลวอนญาตใหรฐบาลท�าตามใจชอบไดโดยไมมการมสวนรวม ไมมการตรวจสอบจากรฐสภาหรอชาวบานเลย ยกเลกมาตรา 190 ออกไป เขอนทงหมดจะเกดขนแนนอน เพราะ

เรองธรรมชาต ระบบนเวศ หรอวถชวตของคนเปนสบๆ ลานคนไมอยในหวของนกการเมองเลย

โดยเฉพาะเรองการสรางเขอนในแมน�าสาละวน ไมใชแคการท�าลายธรรมชาต ท�าลายระบบนเวศเพยงอยางเดยว แตเปนการละเมดสทธมนษยชนอยางกวางขวางดวย แผนทจะสราง 5 เขอนทสาละวน เฉพาะ 2 เขอน ระหวางอ�าเภอแมสะเรยง (จ.แมฮองสอน) กบกองทพกะเหรยง มการเตรยมพนท มการขบไลคนออกจากพนทมากกวา 2 ถง 3 แสนคน … ทกวนนจ�านวนประชากรของแมฮองสอนม 345,000 คน มจ�านวนของผทลภยทไมอยในคาย ลภย 320,000 คน เปนคนไรสญชาต ไรสทธ ซงตองพงพาอาศยทงโรงพยาบาล สาธารณสขไทย ตองพงพาอาศยโรงเรยนการศกษาไทย ทท�ามาหากน ปากหายไปวนตอวน

ถาเราเดนหนาเขอนในแมน�าสาละวน เราจะโดนนานาชาตประณามเราอยางไมรจะเอาหนาไปไวไหน แลวทกครงทมการเจรจากบพมากยงจะมการยนยนวาจะตองสรางเขอนนตอไป ซงผมกคดคานมาตลอด

ขอตกลงระหวางประเทศมความหมายหรอไมตอโครงการพฒนาขนาดใหญในลมน�านานาชาต

ถาถามวาระบบสากลมการควบคมมย ม แตเหมอนระบบสากลอนๆ คอไดแตประทวง แตบงคบใชไมได ทกวนนถามวามใครประทวงจนทสรางเขอนหรอเปลา ไมเคยมใครท�าอยางเปนทางการโดยเฉพาะคณะกรรมาธการแมน�าโขง … จะมกแตกลมประชาชน กลมทศกษา นกวทยาศาสตร นกนเวศวทยา เทานนทเคลอนไหวเรองนอย

ผมคดวาประเดนส�าคญทสดในตอนน คอเราตองเอาการอนรกษแมน�าโขงมาเปนประเดนส�าคญทสดของภมภาค ผมเสนอใหรฐบาลคณอภสทธตงส�านกงานขนมาเพอท�างานเรองสงแวดลอม ภายใตอาเซยน ขนตอนแรกสรางเปนองคกรชอ Wild Life Enforcement Network วาระน คณสวทย คณกตต กรบ คดวาเปนประเดน ทด แลวกจะพดถงประเดนอนๆ คอการอนรกษปา การอนรกษแมน�าล�าธารตางๆ เพราะขณะนในประเทศอนๆ เชน พมา ไมมกฎหมายเกยวกบเรองอทยาน ลาว-เขมรกยงไมม ไมตองพดถงเจาหนาทหรอผเชยวชาญนะ ฉะนนเราอยากเหนประเทศไทยเปนประเทศศนยกลางของการอนรกษธรรมชาต

นโยบายทจะใชประโยชนหรอพฒนาแมน�าโขง-น�าสาละวน ควรเปนอยางไร

เราควรจะมองวาจ�านวนปลาทจบไดกลานตนตอป อยางลมน�าโขง 700 กวาเมตรกตนตอป มนเปนจ�านวนเงนมหาศาล ท�าไมเราไมมองอนนเปนคณคาบาง ถาเปรยบเทยบคาไฟฟาทเราจะแบงใหลาว อยางตนไมทเราไมตดมนใหออกซเจนเทาไร ถาจะตความมนมคณคาของมน คณคาตอชวต คณคาตอโลก คารบอนเครดตคดอยางไร มนกมราคาของมน สตว ปา พชทเราสามารถทจะเกบกนไดรมแมน�า ตามปาของเสนน�าล�าธารตางๆ นานา มคณคาทางการเงนหมดเลยพดจรงๆ แตไมเปนคณคาทางการเงนทนกเศรษฐศาสตรในแนวเสรนยมคด แต

VA-newGL26.indd 54 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


it is obvious that the dams greatly cause negative changes to the river. To begin with, the rise and fall of the water is no longer seasonal but depends on the Chinese offi-cials controlling water discharge. Such a change has led to the erosion of both of the Mekong banks from Chiang Khong to Ubon Ratchathani and Udon Thani because the soil has not been left to solidify naturally.

Secondly, cultivated land has massively decreased after the dam construction. During my field visits to Laos and in Thailand, I could see hundreds of kilometers of cultivated land disappear. And the Mekong basin is the most fertile cultivated area for rice, corn, chili, tobacco and other crops. Farmers don’t have other land to farm because the surrounding areas are mountainous.

As for the fish population, I believe that many spe-cies have been lost, particularly the Mekong giant cat-fish. What we see now are those released by the Fisheries Department. The department has huge annual budget for their fish breeding programs. My question is if there are no dams, it won’t be necessary to have the fish breed-ing industry, will it?

How much influence do opposing voices, data and researches conducted by villagers or NGOs have on politicians’ decisions on Mekong and Salween development projects?

I think Thai people are lucky that we have Arti-cle 190 in the Constitution. When the government of Samak Sundaravej recently signed an MOU (with Laos) to build the biggest hydropower dam in the region on the Mekong at Ban Kum and to divert water from Nam

สมภาษณพเศษ: ไกรศกด ชณหะวน Special Interview: Kraisak Choonhavan

Theun II (in Laos) to a huge reservoir in Ubon Rachat-ani, it did not bother to tell the local people how many thousands of them will have to be relocated, and yet it went ahead and signed the MOU. But when protests arose because its action went against Article 190, it was forced to shelve the projects.

… If the constitution is amended and Article 190 deleted, allowing the government to do as it pleases with-out public participation or parliamentary scrutiny, all the dam projects will definitely go ahead because nature, the ecosystem or the local way of life is not a concern of politicians.

The planned dam construction on the Salween, particularly, is not only about destroying nature and the ecosystem but is a serious violation of human rights as well. Following a plan to build five dams on the Salween — two of them are between Mae Sariang (in Mae Hong Son province) and Karen army base, more than 200,000 people have already been expelled from the area. Mae Hong Son has a population of 345,000 people but there are some 320,000 refugees not in the refugee camps; these are stateless people without any right but who must depend on Thai hospitals, public health system, educa-tion system, and farmland for their livelihood. So we see forest covers ever shrink.

If we proceed with the Salween dam projects, we will be severely condemned by the international com-munity. Yet at every negotiation with Myanmar, it was repeatedly confirmed that the dams must be built, some-thing which I consistently oppose.

ลงพนทศกษากรณเขอนบานกม จ.อบลราชธาน ถอโอกาสนงกนขาวรวมกบชาวบานบานตามย ดวยอาหารทองถน น�าพรก แกงเหด ตมปลาใสหนอไม ไขตม Kraisak has a meal with villagers of Ban Ta Mui during a trip to discuss Ban Kum Dam in Ubon Ratchathani. The food served are local dishes including nam prik (chilli dip), tom pla sai nau mai (clear fish soup with bamboo shoots) and boiled eggs

VA-newGL26.indd 55 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


นคอการอยรอดของคนเปนคนลานๆ คนโดยทรฐบาลไมตองออกงบประมาณเพอเลยงดเขาดวยเงนจ�านวนมหาศาล

หมายความวาลมน�าหรอแมน�าควรจดเปนฐานทรพยากรทปกปองไวโดยไมมโครงการพฒนาใดๆ

ผมมองวาเศรษฐกจของโลกจะไปไมรอดเปนอนขาด ถาเราพงพาอาศยตอภาคอตสาหกรรมและภาคบรการ ภาคเกษตรจะไปไมรอดถาเสนน�าล�าธารโดนท�าลายหมด มคนพดวาไมจรง เราสามารถทจะปลกมะเขอเทศ มะเขอยาว บนตกโดยใชน�า ใชสารเคมไดเหมอนกบญปน

แตประเทศไทยไมมวนทจะพฒนาไดเหมอนประเทศญปน ยกเวนประชากรของประเทศไทยลดลงมาถงราวๆ สามสบลานคน แลวใชไฮเทคทงหมดส�าหรบการผลต … แตเพราะประชากรสวนใหญของเรายงตองพงพาอาศยธรรมชาต และมนมาถงขดสดแลวของธรรมชาตทจะสามารถรองรบสารเคมทเราใชอยทกวนน แลวเรากสงคนของเราไปไหนไมไดดวย เพราะฉะนน เศรษฐศาสตรการเมองของการอนรกษธรรมชาต ตองอนรกษลกเดยว ไมมทางเลอกอนแลว

Do international agreements mean anything with regard to large-scale developments on international river basins?

If you ask whether there are international control mechanisms, yes. But like any international system, you can only protest but it’s not enforceable. Like now, is there anyone protesting China for its dam construction? No one has yet to make an official protest, especially the Mekong River Commission. Only civic groups, student groups, scientists and environmentalists have made some move.

I think the most crucial issue for the region is Mekong river conservation. I have recommended to Prime Minister Abhisit Vejjajiva to establish an office on the environment under ASEAN. Initially, it will be called the Wild Life Enforcement Network. So far, (Minister of Natural Resources and Environment) Suwit Khunkitti has agreed to it. Then we’ll focus on other issues includ-ing forest and river conservation because other countries like Myanmar, Cambodia and Laos don’t yet have con-servation laws, not to mention officials or experts. That’s why we would like to see Thailand become a center of natural conservation.

What should the policy on the use or develop-ment of the Mekong and Salween be?

We should look at the size of annual fish catch. The Mekong Basin, for example, yields over 700 metric tons per year. This is enormous. Why don’t we see this as something of value? In comparison with what we have to pay Laos for electricity, think about the oxygen-yield-ing trees that we don’t have to cut. They are valuable in themselves and to life and to the world. Should we not quantify them in terms of carbon credits? Animals, forests, plants that we pick on river banks or in forests, all these have value although not in monetary term that most liberal economists like to think. But this is about the survival of millions of people that governments need not allocate huge budgets to feed.

You mean river basins should be protected as natural resource base against development projects?

I think the world economy cannot survive if we have to depend on the industrial and service sectors alone. It is hard for the agricultural sector to go on without riv-ers and other waterways. Someone may say we can grow tomatoes and string beans in buildings with water and chemicals like what the Japanese do.

But Thailand can never be developed in such a way unless our population drops to 33 million and we go totally hi-tech in our production process. … But the fact is the majority of our population still need to depend on nature and we are at the end of the road now because nature can no longer accommodate the chemicals that we use everyday and we cannot send our people to any-where else. Therefore, regarding the eco-politics of natu-ral conservation, our only option is conservation; there’s simply no other choice.

สอบถามถงผลกระทบดานตางๆ ทชาวบานคาดวาจะเกดขนถามการกอสรางเขอนบานกมDiscussing with villagers about possible impacts of Ban Kum Dam if it were to be constructed

VA-newGL26.indd 56 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


สแยกไฟเขยว GREEN INTERSECTION

ทวนกระแสลมน�านานาชาตโดดเดน ไมเดยวดาย

Ranchuan Taweewat

รญจวน ทววฒน

เขอนมานหวาน หนงในสามเขอนของจนทสรางกนแมน�าโขงสายหลกเสรจเรยบรอยแลวManwan Dam, one of the three dams China has built across the Mekong River

International River Basins: Unisolated Grandeur

VA-newGL26.indd 57 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


บนแมน�าสายหลกของแมน�าโขง ทก�าลงจะมโครงการสรางเขอนนบสบแหง หรอโครงการผนน�าจากประเทศเพอนบานมาจายใหกบระบบเครอขายน�าของประเทศไทยอกนบสบโครงการ รวมถงผลกระทบจากเขอนบนตนน�าในประเทศจน (หลงจากเขอนมานวาน (Manwan) เขอนตาเฉาซาน (Dachaoshan) และเขอนจงหง (Jinghong) สรางเสรจระหวางป 2539 – 2549) คอสาเหตใหปทผานมามการพบปะหารอในการประชมนานาชาต และมเวทการประชมของนกพฒนาเอกชนและนกวชาการอยางกวางขวางในพนทหลายครง

ประเดนส�าคญจากการประชมสวนใหญลวนเปนการถายทอดความคดเหนของตวแทนหลายๆ ประเทศ ทก�าลงเปนหวงและวตกกงวลตอความเสอมโทรมของลมน�าโขงทสอเคาจะทวความรนแรงขนในทกมต โดยทกฝายมความคดเหนตรงกนวาการสรางความรวมมอรวมกนเทานนจงจะน�าพาลมน�าโขงไปสการพฒนาอยางยงยนได

น ซาน จากกมพชา กลาววา “ประชาชนมากวา 60 ลานคนทอยในลมน�าโขงตอนลาง มรอยละ 30 อยในภาวะยากจน รอยละ 70 ทพงพาธรรมชาต ทะเลสาบเขมรเปนแหลงจบปลามากกวาปละ 4 แสนตนตอป เขอนจะมผลกระทบมาก ทงปญหาน�าทวม ตลงพงทลาย กระแสน�าไหลเปลยนแปลงไป การประมงหาปลา ความหลากหลายทางชวภาพ พนธสตวตางๆ จะไดรบผลกระทบทงสน รวมทงผลกระทบทางสงคม วถชวตของชมชน ทอาศยทท�ามาหากนถกโยกยาย การสญเสยทดนท�ากน ปญหาโรคภยตางๆ มทางเลอกในการด�ารงชวตนอยลง สวนผลกระทบทางเศรษฐกจคอการสญเสยรายได โดยเฉพาะปรมาณปลาทลดลงมาก

“แมน�าโขงคอแมน�าของภมภาคทใชรวมกน แตมความแตกตางทางบรบททางการเมองของแตละประเทศ ดงนนควรจะมมาตรฐานรวมกนของทกประเทศ ประเดนในการผลกดนรวมกน คอตองสรางเครอขายระดบภมภาค ระดบประเทศ และชมชน จงจะเปนโอกาสส�าคญทเราจะไดแลกเปลยนขอมลความรทเราม เพอน�าไปสการหยด

เขอนหรอลดผลกระทบจากเขอนใหเหลอนอยทสด ใหคณคาความผกพนของประชาชนในภมภาคนตอแมน�าโขงมากขน คนหาพลงงานทางเลอกหรอไฟฟาทไมใชการสรางเขอนในแมน�าโขงใหได”

แคง (Quang) จากเครอขายแมน�าเวยดนาม กลาววา “การพฒนาเขอนเพอน�าไฟฟาไปตอบสนองกบการพฒนาเศรษฐกจมความรดหนามากในเวยดนาม ตองมการสรางเขอนมากขนตามความตองการไฟฟา งบประมาณในการพฒนาแหลงน�ามากกวาครงจงน�าไปลงทนสรางเขอน ผลงทนทเปนเอกชนกมาลงทนมากขน การตดสนใจจะสรางเขอนหรอไมกขนอยกบรฐบาล ในประเทศเราถกเถยงกนในเรองสรางเขอนไดนอย การเคลอนไหวของภาคประชาสงคมท�าไดยาก ทมอยกเพงเรมตนเคลอนไหวเทานน ในขณะทผลกระทบจากเขอนไดท�าใหชาวบานสญเสยทดน ดนเคม ระบบนเวศ การสญเสยพนธปลา และการอพยพของปลา บางทปลาหายไปกวาครงจากการสรางเขอน

“แตถงเราจะมาจากตางบรบททางสงคมและการเมอง แต สงหนงทเรายอนกลบไปดประวตศาสตร เราไมเคยหยดเขอนใหญไดเลย ดงนนเราตองหาแนวทางในการหยดเขอนเหลาน ตองท�าใหผสรางเขอนยอมรบตอความรบผดชอบตอการสรางเขอน เปนความทาทายทบางประเทศตองปรบยทธศาสตรในการท�างาน ในการคานเขอน โดยตองท�างานกบรฐใหเกดการยอมรบและรบผดชอบตอการสรางเขอนใหมากขน”

มนตร จนทวงศ จากประเทศไทย กลาววา “มาตรฐานการด�าเนนงานในประเทศทายแมน�าโขง เชน การเปดเผยขอมลโครงการและการประเมนผลกระทบสงแวดลอม ทแตกตางออกไปของแตละประเทศ ยงอยในระดบทนอยกวาของประเทศไทย และมความเปนไปไดมากทหนวยงานเจาของโครงการจะหลกเลยงการตรวจสอบโครงการโดยใชมาตรฐานทางกฎหมายของไทย ซงจะสรางผลกระทบและความเสยหายใหแกชมชนและระบบนเวศแกประเทศเพอนบานอยางไมอาจคาดเดาได”

ปายรณรงคคดคานเขอนบานกม จดขนโดยชาวบาน อ.โขงเจยม จ.อบลราชธานAn exhibition in protest against the planned Ban Kum dam construction organized by villagers in Khong Chiam district of Ubon Ratchathani.

VA-newGL26.indd 58 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


recent push to build several dams in the Mekong and divert water from neighboring countries for irrigation and the construction of hydropower dams in China including

Manwan, Dachaoshan and Jinghong Dams completed between 1996 and 2006 have galvanized non-govern-mental organizations and academics to meet several times during the past year to discuss their impacts.

Participants from different nations have been con-cerned with the increasing deterioration of the Mekong basin. All agreed that cooperation was a key to its sus-tainable development.

Nee San, an activist from Cambodia, pointed out that more than 60 million people living downstream depended on the Mekong for livelihood.

“Some 30% of them are poor while 70% are depen-dent on nature. The Cambodian Tonle Sap produces over 400,000 tons of fish a year. Dams will have exten-sive environmental impacts causing problems such as floods, land slides, changes of water currents, fisheries and biodiversity. Communities have been relocated, have lost their farmlands and faced serious illnesses. Their choices of livelihoods have been restricted and people lose income from decreased fish stock.

“Mekong is a shared river for the region. But each country has its own political context. A standard, there-

fore, should be set for all and a network be built to raise the issue together at regional, national and community levels. It is a great opportunity to exchange knowledge in order to stop dam construction or to reduce its impact, to value the love and care of people in the region for the Mekong and to find alternatives to the building of dams in the Mekong.”

A representative of the Vietnam’s Rivers Network said dam development to meet energy demand has increased considerably in Vietnam by both the public and private sectors.

However, he said there was little leeway for the civil society to raise the issue for discussion with the govern-ment.

“Our movement has only just begun as the impacts of dams have caused lost of farmland, soil salinity, dete-riorated ecosystem, lost of fish species and fish migra-tion. Over half of the fish species have already been lost.

“And while we may have different social and politi-cal systems, historically we (the people) could never stop mega dams. So we need to find a way to stop them and demand the dam builders to take responsibility for the damages they cause. It’s a challenge for people in some countries to adjust their strategies in opposing dam con-struction by working with their governments to be more accountable and responsible for their dam construction.”

ตวแทนนานาประเทศลงพนทพดคยกบชาวบานใน อ.โขงเจยม เพอแลกเปลยนประสบการณเกยวกบผลกระทบขามพรมแดนทเกดขนในลมน�าของประเทศตางๆForeign social activists during a study trip to Khong Chiam district exchange experience with local villagers about impacts of dam construction on river basins in various countries.

สแยกไฟเขยว Green Intersection

VA-newGL26.indd 59 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


ชวน ลา จากจน “ปจจบนนเราท�างานและท�าใหรฐบาลสนใจเรามากขนเกยวกบการเคลอนไหวของประชาชนทไดรบผลกระทบจากการสรางเขอนในจน ตอนนเราตองรวมมอกนศกษาขอมลใหมากขน เพอน�าขอมลไปแสดงใหผบรจาคทนในการสรางเขอนไดรบร เพอ เรยกรองความรวมมอในการท�างานระดบภมภาคมากขน”

ฉาง ชนชน (Zhang Chun Shun) จากจน “เรามขอมลเรองเขอนพลงงานไฟฟา ระดบน�าทเปลยนแปลงหลงจากสรางเขอนนอยมาก ขอมลทไดรบจะเปนขอมลทางเดยวจากรฐบาล แตผมตองการแนใจวาขอมลทจะไดรบจากการสรางเขอนในแมน�าสรางผลกระทบทแทจรงอยางไร เพราะหลงจากสรางเขอนเกดปญหาน�าทวมอยางมาก มคนหลายหมนคนทไดรบผลกระทบแตไมไดรบการฟนฟวถชวต ไรงานท�า ตามมาดวยความขดแยงอกมากมาย

“ปจจบนโอกาสของประชาสงคมจนทจะท�างานเรองนมมากขน คนจนตระหนกถงและตนขนมารบรมากขนวามการพฒนาโครงการและสรางกจกรรมเชอมโยงกบพนองประเทศตอนลาง เสยงจากพนองตอนลางจะชวยใหเกดความสนใจและตดตามเรองการลงทนของจนในตางประเทศ เพอการท�างานรวมกนน จนไดพยายามพฒนากฎหมายทเกยวของกบสงแวดลอม และอนๆ นกพฒนากก�าลงพยายามในการท�างานเรองแมน�า เราตองท�างานรวมกนดวยความหวงวาจะสามารถสรางแนวทางการพฒนาทยงยนในลมน�าโขง และสรางสนตภาพแหงการพฒนารวมกนได”

ตวอยางจากความคดเหนในขางตนนพอท�าใหเหนภาพของสถานการณในประเทศตางๆ ในลมน�าโขง ทก�าลงถกเฝามองดวยความหวนวตกวาศกยภาพในการสรางเขอนผลตไฟฟาพลงน�ามหาศาล

จะกอใหเกดผลกระทบตอระบบนเวศและผคนในลมน�าจนกลายเปนความตงเครยดระหวางประเทศตนน�าและปลายน�า แตแนวโนมความขดแยงขามพรมแดนน ยงมประเดนส�าคญททกฝายเหนรวมกนวา สอมวลชนจะตองสรางบทบาทในการเชอมโยงนกวชาการในภมภาคลมน�าโขง นกรณรงค รฐบาล เอกชน และชมชนทองถนตลอดทงลมน�า ท�าหนาทถายทอดขอมลขาวสารและสถานการณในประเทศตางๆ ทงลมน�าดวย

วสนต เตชะวงศธรรม อดตรองบรรณาธการขาวหนงสอพมพบางกอกโพสต กลาววา ตามวสยปกตของสอมวลชนจะรายงานเฉพาะขาวสารและผลกระทบในประเทศของตวเองเปนหลก แตเมอประเทศไทยมการพฒนาไปถงระดบหนงทมความกาวหนาทางเศรษฐกจมากกวาประเทศเพอนบาน มการตดตอคาขายของนกธรกจ มการรเรมโครงการพฒนารวมกนในระดบการเมอง และเรมมการใชทรพยากรรวมกนในภมภาค เชน การพฒนาโขงและสาละวนทตอไปจะมผลกระทบจากการใชประโยชนรวมกน ผลกระทบทเกดขนในประเทศทายน�าจากเขอนในจน สอมวลชนจงเรมมองขาวทเชอมโยงกบประเทศเหลานนมากขน พรอมๆ กบทสาธารณชนในลมน�ากตระหนกถงและมบทบาทมากขนในเรองการพฒนาโครงการขนาดใหญในลมน�า พนททางการเมองในประเทศตางๆ กเรมเปดกวาง ภาคประชาสงคมจงควรมโอกาสไดเสรมสรางความเขมแขง พฒนาความรวมมอ และสรางเครอขายการท�างานรวมกนได

“การมองผลกระทบและการแกไขปญหาไมใชจะมองแคจดใดจดหนง แตตองมองตลอดทงลมน�า แมน�าโขงกเหมอนกนตองมองทงลมน�า การเผยแพรขอมลขาวสารผานสอมวลชนจะสรางความรความตระหนกใหกบประชาชนในลมน�า แลวถาประชาชนตนรกจะมผล

นกวชาการและชาวบานคาดวา หากมเขอนเพยง 1 เขอนกนแมน�าโขงตอนลาง โตนเลสาบ ซงเปนพนทชมน�าทอดมสมบรณทสดแหงหนงในภมภาคนจะถกท�าลายAcademics and villagers believe that if just one dam is built across the lower Mekong, Tonle Sap, which is one of the region’s most fertile wetland, will face destruction.

VA-newGL26.indd 60 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


Montree Chantawong from Thailand said the fact that environmental standards were better developed and the level of freedom of information in Thailand was generally greater than what existed in some neighbor-ing countries have encouraged dam developers to opt to develop projects in those neighboring countries to the detriment of local communities and ecosystems.”

Xuan La from China said activities of people affected by dam construction have begun to draw increasing gov-ernment interest. “Now we need to cooperate to obtain more information in order to present it to dam projects’ doners and to seek increased regional cooperation.”

Zhang Chun Shun, also from China, complained about the lack of information on hydroelectric dams and the change in water levels after construction.

“Most of the avilable information came from the government,” he said. “But I want to have confidence in the information about what impacts have actually been caused because there had been serious floods following the dam construction and tens of thousands of people were affected but were not compensated. They lost their jobs and many conflicts ensued.”

However, he said the civil society in China has greater opportunities to work on the issue and the Chi-nese people have become better informed and aware about their government’s implementing projects with downstream neighbors.

“The voices of people downstream will help cre-ate interest in China’s foreign investment. To achieve its objectives, the Chinese government has tried to develop environmental and other laws while activists are also working on issues relating to rivers. We must cooperate with the hope that we can have sustainable development in the Mekong river basin and build peace through joint development,” he said.

สแยกไฟเขยว Green Intersection

ชาวบานตามแนวรมฝงแมน�าโขงแบกกระสอบทรายมาชวยกนซอมแซมตลงทพงเสยหายทบานองใต อ.เชยงของ จ.เชยงราย โดยคาดวาตลงทพงเปนบรเวณกวางในแมน�าโขงเปนผลกระทบจากเขอนในจนVillagers in Ban Ing Tai in Chiang Kong district of Chiang Rai province help repair the Mekong riverbank believed to be eroded by dam constructions in China.

The opinions expressed above are sufficient to dem-onstrate the situations of the countries in the Mekong basin whose peoples have been concerned about possible impacts on the ecosystem and communities from hydro-electric dam construction, which could lead to tensions between upstream and downstream countries.

Another important point that most observers have agreed on is the role of the media to link various parties involved, including academics, activists, the public and private sectors, and local communities along the river basins by disseminating crucial information and report-ing the situation in various countries.

Former deputy news editor of the Bangkok Post newspaper Wasant Techawongtham said media mem-bers’ first and foremost interest lies in local news and news that affect their own countries.

In the case of Thailand, as its economy is more rapidly developed than its Indochinese neighbors, it has begun to expand its economic activities into the neigh-boring countries and initiate joint development projects that require joint exploitation of resources in the region including the development of the Mekong and Salween river basins.

Such joint development inevitably causes impacts on local communities. That, together with the impacts of dam development on the Mekong in China, has drawn interest of the Thai media to news development within the region, he said.

Because of that, the public are beginning to be aware of the situation and exert themselves to play a role in the country’s development plan in the basins. At the same time, the political conditions in countries in the region have begun to be more open, and that should open up an opportunity for the civil society in all the countries to strengthen themselves through cooperation and network building.

VA-newGL26.indd 61 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


สะเทอนทางการเมอง ท�าใหผก�าหนดนโยบายในแตละประเทศตองน�าเสยงของประชาชนมาประกอบในการก�าหนดนโยบายดวย

“สวนในประเทศทขอมลขาวสารจากสอมวลชนยงถกควบคมโดยรฐบาล เหตผลทางเศรษฐกจ หรอขอพพาทอนเปราะบางเรองพรมแดนในลมน�า การสรางเครอขายสอมวลชนในลมน�าจะท�าใหเกดการไหลเวยนขอมลขาวสารไปถงพนทสาธารณะของประเทศทขาดอสระเหลานนไดโดยผานชองทางการสอสารทเปดกวางในโลกเทคโนโลยเชนทกวนน” วสนต พด

อยางไรกตาม ความหวงทจะท�าใหประชาชนทงลมน�าสามารถเขาถงขอมลตางๆ ได เพอคลคลายความขดแยง และสรางความไววางใจระหวางประชาชนทรวมกนแบงปนใชประโยชนสายน�าโขงไดอยางสนต น�าเสยงของผเขารวมประชมสวนใหญยงหวงใหรฐบาลแตละประเทศมองถงการบรหารจดการแมน�านานาชาตทมการปรกษา

หารอระหวางประเทศตนน�ากบประเทศทายน�า มการตรวจสอบการบรหารจดการเขอนทแลวเสรจอยางโปรงใสและเปนธรรมกบทกฝาย ซงตามปฏญญาวาดวยสทธประชาชาตทองถนดงเดม แหงสหประชาชาต และอนสญญาวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม รฐบาลแตละประเทศจงไมควรมองแคการพฒนาตวเลขทางเศรษฐกจในพรมแดนของตนเทานน แตควรตระหนกวาการพฒนาใดๆ จะไมท�าลายความงดงามของสายน�า ความสมบรณทางนเวศวทยา ตลอดจนประเพณวฒนธรรม ความมนคงของมนษย และอตลกษณของประชาชนในประเทศของตนเองและประเทศทมการใชประโยชนทรพยากรรวมกนดวย

“In looking at any impact or problem, we should not look at any single angle but should look at the whole pic-ture. The Mekong basin should too be seen as a whole so that disseminating information through the media must be targeted on creating knowledge and awareness for all people living on the basin. If the citizens become aware, there would be political repercussion which would per-suade the policy makers in each nation to listen to the voices of their people and take them into consideration when planning policies,” he said.

“In some countries where media information is still under government control, or restricted by economic reasons or sensitive disputes on transboundary basins, building media networks will enable information flow to the public in those less-than-free countries through com-munication channels in today’s world of technology.”

Wishing that people on the Mekong basin have access to relevant information to prevent conflicts and create trust in peaceful sharing of resources from the

การประชม “เขอนแมน�าโขงสายหลก-เสยงประชาชนขามพรมแดน” เมอป 2551 มตวแทนนานาชาตมารวมกนพดคยในเรองการพฒนาและผลกระทบขามพรมแดนอยางคบคงA 2008 conference on dams on the Mekong River where local and foreign participants discuss about the cross-border development and its impacts.

basin, most participants appeared to bank their hopes on the government in each country to engage in inter-national river management buttressed by consultation between upstream and downstream nations, transparent monitoring of dam management and fair treatment to all affected parties according to United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples and International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights.

They said the governments should not focus only on economic progress within their own borders but should realize that any development and resource exploitation should not ruin the beauty of rivers, ecological abun-dance, local customs and cultures, human securities and local identities.

Information in this article is partly based on “The International Conference on Mekong Mainstream Dams: the People’s Voices,” November 12-13, 2008.

ขอมลสวนหนงจาก การประชม “เขอนแมน�าโขงสายหลก-เสยงประชาชนขามพรมแดน” ในวนท 12-13 พฤศจกายน 2551

VA-newGL26.indd 62 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


หลายปทผานมานบตงแตรฐบาลจนไดสรางเขอน 3 แหงบนแมน�าโขงตอนบน เคาลางของความขดแยงและผลกระทบตอธรรมชาตและวถชวตของชมชนในดานตางๆ เรมเหนชดเจนขน ดงเชน ปญหาน�าทวมฉบพลนทกอใหเกดความเสยหายรนแรงในเมองเศรษฐกจส�าคญทแมน�าโขงไหลผาน ไดแก เมองเวยงจนทน ประเทศลาว

จากตนรายถงทายน�าขามฟา ACROSS THE SKY

Ranjuan Thaweewat

รญจวน ทววฒน

Since the construction of three major Chinese dams upstream on the Mekong River, signs of conflicts and impacts on the environment and communities downstream have become more pro-nounced. This includes the destructive flashflood in 2008 that caused severe economic damages to cities and towns along the river such as Vientiane in Laos, Chiang Rai, Nong Khai as well as commu-nities along the main river and tributaries.

Poor Beginning, Harmful Ending

รวมถง จ.เชยงราย และหนองคาย รวมทงชมชนรมฝงตลอดแนวล�าน�าโขงและล�าน�าสาขา ในป 2551

อทกภยในภมภาคแมน�าโขงน ท�าใหเกดความวตกคลางแคลงเรองการบรหารจดการน�าจากประเทศตนน�าทไมมการปรกษาหารอกบประเทศทายน�า และน�าไปสการประชม 6 ชาต ในอนภมภาค

The flood problem raises concerns about water management by upstream countries without consulta-tion with downstream neighbours. It has led to a meeting of six countries on the Mekong River basin — Burma, Cambodia, China, Laos, Vietnam, and Thailand — which was held in Bangkok last May. The so-called Annual Mekong Flood Forum focused on integrated flood risk management in the Mekong River basin.

Villagers downstream believed the Chinese dams

หญงเวยดนามก�าลงแบกแผงหญาคาเตรยมน�าไปสรางบานใหม หลงจากตองอพยพยายถนเพราะบานอยในพนทน�าทวมหลงการกนเขอนVietnamese women carry cogongrass panels to use in building a new house. They were forced to leave their homes which were inundated after the construction of the dam.

VA-newGL26.indd 63 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


แมน�าโขง มผแทนจากประเทศ ไทย พมา กมพชา เวยดนาม ลาว รวมทงผแทนจากกระทรวงทรพยากรน�าของจนเขารวมกนอยางพรอมหนา โดยเปนการประชมดานแผนงานความรวมมอการบรหารจดการอทกภยในภมภาคแมน�าโขง จดขนทกรงเทพฯ เมอเดอนพฤษภาคมทผานมา

ขณะทชาวบานตางยนยนวาน�าทวมครงนนเปนสถานการณ ผดปกตหลงจากการสรางเขอน แตจนปฏเสธโดยยกเหตผลทางธรรมชาตขนมากลาวอาง

ในทประชมยงมการหารอถงมาตรการรบมอกบอทกภยในระดบอนภมภาค โดยการขอความรวมมอใหทง 6 ประเทศ ใหตดตงสถานตรวจวดน�าขยายไปถงล�าน�าสาขาอยางนอย 10 แหง เพอรวมกนตรวจวดระดบน�า และแจงเตอนประเทศสมาชกอนแมน�าโขงในกรณทพบปรมาณน�ามากผดปกต สวนขอเสนอเรองการสรางมาตรฐานในการประเมนผลกระทบจากโครงการพฒนาขนาดใหญทท�าใหเกดปญหาสงแวดลอมขามพรมแดนยงตองมการถกเถยงกนอกยาวนานกวาจะเปนผล

ปญหาสงแวดลอมขามพรมแดนในวนน จงเปนประเดนทคนในลมน�าโขงและลมน�าสาละวนหวนวตกและจบตามมองอยางใกลชดและมการหยบยกกรณการสรางเขอนยาลในเวยดนาม ทสงผลกระทบตอชนพนถนทางทายน�าในลมน�าเซซาน ประเทศกมพชาขนมาเปรยบเทยบอยบอยครง

เขอนน�าตกยาล (Yali Falls Dam) สรางขนเพอผลตกระแสไฟฟา 720 เมกะวตตในประเทศเวยดนาม ขวางกนแมน�าเซซาน (Se-San) ทไหลมาจากตนก�าเนดในเวยดนาม เปนแมน�าสาขาของแมน�าโขง และไหลลงแมน�าโขงทจงหวดสตงเตรง (Stung Treng) ของกมพชา

เมอเขอนถกสรางขนขวางล�าน�าโดยทกระบวนการกอนสรางเปนการด�าเนนการเปนไปอยางลบๆ ไมมการรบฟงความคดเหนจากชมชนทงในประเทศเวยดนามและกมพชา หลงจากเขอนสรางเสรจในป 2543 ชมชนตนน�าและปลายน�าของทงสองประเทศตางกไดรบผล กระทบตอระบบนเวศและการด�ารงชวตโดยตรง โดยทชมชนเหลานนไมไดรบการชดเชยหรอบรรเทาความเดอดรอน หลงจากนนเวยดนาม ยงคงสรางเขอนในแมน�าซซานตอไปอก 3 แหง และยงมแนวปฏบตเชนเดมคอไมมการชแจงขอมลทโปรงใสตอสาธารณะ (กรงเทพธรกจ, 7 ธนวาคม 2547)

เสยงร องทกข จากชาวบ านจงหวดรตนคร ประเทศกมพชา ทอย ห างจากตวเขอนน�าตกยาลมา ประมาณ 70 กโลเมตร ในฐานะผไดรบผลกระทบจากเขอนทงๆ ทในประเทศตวเองยงไมมการสรางเขอน เปนความเจบช�ายาวนาน 20 กวาป เรมจากในป 2539 ทมการทดลอง

ปลอยน�าจากเขอนลงสแมน�าเซซาน ชนกลมนอย 12 กลม ทอาศยอยตามรมสองฝงแมน�าเซซานตองทยอยอพยพออกจากพนท เนองจากน�าเออทวมทงโรงเรยน หมบาน และทดนทางการเกษตร

ในป 2542-2543 มชาวกมพชาถกคลนน�าสงกวา 2 เมตรทปลอยจากเขอนพดจมหายเสยชวตไป 32 ราย ระหวางทก�าลงท�าการเกษตร ประมง และรอนทองอยตามรมแมน�าโดยไมมสญญาณใดๆ เตอนภย คลนยกษขนาดใหญยงสงผลใหเกาะเลกๆ ในแมน�าเซซาน เขตจงหวดรตนบร สญหายไปหลายเกาะ ตลงพงทลาย ตนไมใหญนอยหกโคนไปตามแรงน�า และน�าทปลอยลงมาจากเขอนเปนน�าทถกกกเกบไวตงแตเรมสรางเขอนจงเนาเสย เมอปลอยลงสแมน�ากท�าใหน�าในแมน�าเสยไปดวย ชนกลมนอยทใชน�าในแมน�าอปโภคบรโภคจงปวยเปนโรคผวหนงและโรคทางเดนอาหาร แมแตสตวเลยงกลมปวยไปดวย

การปลอยน�าแตละครงยงท�าใหเครองมอประมงของชาวบานสญหายไปกบสายน�า ชาวประมงตองพบกบความทกขเพมมากขนเนองจากไมมเงนมากพอทจะซอเครองมอหรออปกรณการประมงใหมได ในขณะเดยวกนกบทจ�านวนปลาในแมน�ากลดลงอยางเหนไดชด เนองจากปลาไมสามารถวายขนไปวางไขทตนน�าไดเหมอนเดม

เมอชาวบ านทอย อาศยรมล� าน� า เร มหวาดกลวกบการเปลยนแปลงของการไหลเวยนของล�าน�า ทงระดบน�าและความแรงของกระแสน�า แตบางเวลาแมน�าทงสายกลบแหงเหอด ตลงรมน�า

หาดทรายผนกวางในล�าน�าเซซานหลงระดบน�าเรมลด หลงจากมการสรางเขอนน�าตกยาลบรเวณล�าน�าตนเขนขนอยางผดธรรมชาตA wide sandy beach of the Se San River emerges after the water levels recede. After the Yali Falls Dam was built, the water levels have become unusually low.

VA-newGL26.indd 64 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


played a big part in the 2008 devastating inundation, but the Chinese government dismissed the claims, blaming it instead on natural causes.

The meeting discussed precautionary measures to prevent disasters. It was suggested that the six coun-tries install at least 10 water monitoring stations on the Mekong tributaries and that the member countries be informed in case of unusual water level. However, dis-cussion on the standard of assessing transbounary envi-ronmental impact from major development projects reached no conclusion.

Transboundary environmental impacts have become a matter of grave concerns of people living in the Mekong and Salween river basins. They have learned of what happened after Vietnam built the Yali Falls Dam on the Se San River, which caused severe impacts on local people living downstream in Cambodia.

A 720-megawatt hydropower dam, the Yali Falls was built across Se San River which originates in Vietnam and empties into the Mekong at Stung Treng province of Cambodia.

There were no consultations with either local peo-ple in Vietnam or Cambodia. After construction was completed in 2000, the downstream communities felt the full brunt of environmental impacts. Worse still, they receive neither compensation nor relief assistance. The Vietnamese government went ahead to build three more dams on the river without any public participation. (Krungthep Turakij, Dec.7, 2004)

For over two decades, people in Cambodia’s Ratana-kiri province, about 70 km from the dam, suffered the consequences. Starting in 1996, the dam began to dis-charge water into the Se San River. Twelve ethnic minor-ity groups living along the river were forced to relocate as the overflow destroyed houses, schools, and farmlands.

During 1999-2000, a deluge as high as two meters that came fast and furious without any warning and swept 32 Cambodian villagers away while they farmed or fished. The strong tides washed away several small islets in the Se San River in Ratanaburi province, eroded river banks and uprooted trees. The released water, seri-ously polluted as it was stored since the dam construction began, turned the river water into filth. Several ethnic people who depended on the river water for consump-tion suffered skin diseases and digestive system ailments. Even domestic animals were not spared and fell ill.

Each water discharge also swept away local fisher-men’s gear. Their trouble compounded as they had no financial resources to obtain new gear while the num-ber of fish in the river decreased as they could no longer swim upstream to spawn.

Waterside villagers became scared of the change in the water circulation, its level and the ferocity of its flow. At times, the river went dry causing the banks to collapse. With the ever-changing of the water flow and lack of security to their life, villagers in many communities felt compelled to move out of their homes.

The Cambodian government had raised the issue with Vietnam, but the Vietnamese government refused to acknowledge its responsibility, saying the problem was not within its boundary. The people, on their part, found few channels to voice their grievances because the

ชาวรตนครทไดรบผลกระทบจากเขอนยงไมเคยไดรบการชดเชยทตองยายบาน สญเสยอาชพถนฐานท�ามาหากน สภาพเสอมโทรมRatanakiri residents who have lost their jobs, houses, and land and whose health has been affected by the dam have not been compensated for the damages.

เนองจากชมชนในแมน�าเซซานสวนใหญใชน�าในการอปโภค-บรโภค เมอน�าเนาเสยจงเกดโรคระบาด เชน โรคผวหนง โรคพยาธ โดยเฉพาะเดกๆ จะมอาการเรอรงรนแรงมากPeople in Se San riverside communities rely largely on the river water for consumption. Polluted water has caused various types of health conditions such as skin and parasitic diseases which affect children particularly badly.

ขามฟา Across the Sky

VA-newGL26.indd 65 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


ยบตว เนองจากกระแสน�าเปลยนแปลงอยางกระทนหน ในทสดชาวบานในหลายหมบานตองยายออกจากพนทเพราะขาดความมนคงในการด�ารงชวตทกรปแบบ

ปญหาทเกดขนเหลานตวแทนรฐบาลกมพชาเคยเจรจากบทางรฐบาลเวยดนาม แตทางเวยดนามปฏเสธความรบผดชอบเพราะผลกระทบไมไดเกดภายในประเทศของตน ประกอบกบการเสนอปญหาตางๆ ของประชาชนเปนไปดวยความล�าบาก เพราะรฐบาลเปนผควบคมนโยบายและการวางแผนดานเศรษฐกจแตเพยงผเดยว (พเชษฐ บตรปาละ, ขาวสด หรรษา, 9 กรกฎาคม 2543) ครนไปฟองรองตอธนาคารโลกผใหกเงนสรางเขอน กไมเกดผลใดๆ มาจนปจจบน

ผลกระทบอนรนแรงทงทางนเวศวทยา เศรษฐกจ และสงคมจากการใชลมน�ารวมกนในเรองน กรณเขอนน�าตกยาลไดสะทอนใหเหนถงความซบซอนของปญหาขามพรมแดนทก�าลงแผขยายออกไปอยางกวางขวาง โดยเฉพาะเมอลมน�าโขงและลมน�าสาละวนทก�าลงตกเปนเปาหมายของโครงการสรางเขอนขนาดใหญหลายแหง ในอนาคตจงเปนไปไดวาจะเกดความขดแยงระหวางชมชน ระหวางประเทศอยางมอาจหลกเลยง

อยางไรกตาม เมอหนมามองหลกกฎหมายระหวางประเทศทเกยวของ (Customary International Law) แมจะมรายละเอยดทมการรบรองจากสากลไวอยางชดเจน แตประเทศในภมภาคนกหาไดมกรอบทจะน�ามาบงคบใชรวมกนอยางจรงจงได

โดยหลกจารตประเพณในกฎหมายระหวางประเทศนน ไดก�าหนดใหรฐมสทธอธปไตย (Sovereignty) ในการใชทรพยากรของตนเองอยางเตมท แตตองระมดระวงไมใหกจกรรมนนๆ สงผลกระทบตอรฐอน ซงหลกการนไดรบการยอมรบและไดรบการยนยนเปนหลกการขอท 21 ของค�าประกาศกรงสตลอกโฮลม (the Declaration of

the United Nations Conference on the Human Environment) ในป ค.ศ.1972 ดงน

ตามกฎบตรสหประชาชาตและหลกกฎหมายระหวางประเทศแลว รฐมสทธอธปไตยทจะแสวงประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตของตน ตามแนวนโยบายของตนเอง และยงตองมความรบผดชอบทจะท�าใหเกดความมนใจไดวา กจกรรมตางๆ ภายในขอบเขตอ�านาจทางกฎหมายและการควบคมของตนเอง จะไมกอใหเกดความเสยหายแกรฐอน หรอตอบรเวณอนทอยนอกเขตรฐ

หลกการดงกล าวได รบการรบรองอกครงในการประชมสหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (United Nations Conference on Environment and Development, UNCED) ณ กรงรโอเดอจาเนโร ประเทศบราซล เมอป ค.ศ.1992 และถกบรรจไวในอนสญญาพหภาคทางดานสงแวดลอมอกหลายฉบบ รวมทงอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพและอนสญญาวาดวยการเปลยนแปลงภมอากาศ

กลาวโดยสรปคอ ทกๆ รฐมหนาททจะไมยนยอมใหดนแดนของตนถกใชในลกษณะทละเมดตอสทธของรฐอน กลาวคอรฐไมอาจใชอ�านาจอธปไตยของตนเองไดโดยไมมขดจ�ากด หรอโดยไมตองค�านงวากจกรรมของตนเองจะสงผลกระทบตอเพอนบานหรอไมอยางไร ซงตรงกบหลกวาดวยการก�าหนดหนาทในการรวมมอกนของประเทศเพอนบาน (Duty to Co-operate) กรณทรฐมโครงการทจะมกจกรรมใดๆ ทสงผลกระทบตอประเทศเพอนบาน ตองมการปรกษาหารอ (Consultation) หรอการเจรจา (Negotiation) ใหรฐอนทจะไดรบผลกระทบทราบ ถอเปนเพยงหนาททตองปฏบต แตมไดใหสทธแกรฐอนในการยบยง

หลกกฎหมายทเกยวของกบการจดการลมน�าระหวางประเทศยงไดกลาวถงการจดการทรพยากรน�าทใชรวมกนระหวางรฐสองรฐขนไปวา ควรจะตองพจารณาระบบลมน�าทงระบบมากกวาทจะมองเฉพาะสวนทเปนแมน�า ล�าน�าหรอทะเลสาบระหวางประเทศ การมองการจดการลมน�าทงระบบจะครอบคลมถงล�าน�าสาขาของแมน�าระหวางประเทศ ทะเลสาบ ระบบน�าใตดน และทางน�าทเชอมตอกนในบรเวณลมน�าทงหมด หลกนยอมรบกนนบแตทศวรรษท 1960 เปนตนมา

สวนหลกสทธการใชน�าอยางยตธรรม (Equitable Utilisation) ทไดรบการยอมรบมากทสดในปจจบน ถอวาล�าน�าระหวางประเทศเปนทรพยากรรวมกน รฐรมฝงแมน�ามสทธทจะไดรบสวนแบงอยางยตธรรม

ตนก�าเนดของหลกการนมาจากค�าวนจฉยของศาลโลกในคด แมน�าโอเดอร (River Oder Case) ในป ค.ศ.1929 เปนกรณพพาทระหวางฝายท 1 คอ เยอรมนน เดนมารก ฝรงเศส องกฤษ สวเดน และเชคโกสโลวาเกย กบฝายท 2 คอ โปแลนด ในเรองอ�านาจทางกฎหมายของคณะกรรมาธการระหวางประเทศทดแลแมน�าโอเดอร ซงอ�านาจของคณะกรรมาธการขยายเขาไปถงแมน�าสาขาของแมน�าโอเดอร คอ Warthe และ Netze ซงตงอยในดนแดนของโปแลนด

ศาลโลกตดสนวา กรณน�าไหลผานดนแดนของรฐมากกวาหนงรฐ ใหถอวารฐรมฝงแมน�าทงหมดมผลประโยชนและใชสทธรวมกนในการใชแมน�าทงสายเพอการคมนาคมทางเรอ รฐทอยเหนอน�าไมไดมสทธเหนอกวารฐอนทอยรมฝงแมน�าสายเดยวกนในการใชแมน�านน

น�าทถกกกเกบไวเหนอเขอนก�าลงเนาเสย เมอเขอนปลอยน�าเหลานลงมาชมชนใตเขอนตองไดรบความเดอดรอนจากโรคระบาด ไมสามารถใชประโยชนจากแมน�าไดเหมอนเดม สตวน�าเรมลดจ�านวนลงจนแทบสญพนธWater stored behind the dam turned putrid and, when it was discharged, posed health risk to people living downstream and nearly wiped out aquatic animals.

VA-newGL26.indd 66 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


government took total control over the formulation of policies and economic planning. (Pichet Buttrapala, Khao Sod Hansa, July 9, 2000) Their complaints lodged with the World Bank, which provided financial support to the dam construction, fell on deaf ears.

The negative impacts on the ecosystem, economy, and society from the Yali Falls Dam reflects the complex-ity of the widespread transboundary problems, espe-cially in countries bordering Mekong and Salawin rivers where several more dam projects have been planned. It is expected that more conflicts between communities and nations will continue to ensue in the future.

While customary international law exists to provide a guideline in dealing with such conflicts across borders, countries in this region have no framework that can be used for joint enforcement.

According to the Customary International Law, a state has sovereignty over its own natural resources, but it must take precautions not to allow any activity in its own border to cause negative impact on neighbouring countries. This principle has been confirmed in the 1972 Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment and accepted by the international community.

According to the United Nations charter and inter-national laws, a state has the sovereignty to benefit from its natural resources in line with its policies. However, it is responsible for ensuring that its activities are conducted within the bounds of law and under its control without causing damages to other states or areas outside its own border.

The principle was endorsed again during the United Nations Conference on Environment and Development (UNCED) at Rio de Janeiro in Brazil in 1992 and has been enshrined in several multilateral environmental agreements, including the Convention on Biological Diversity and the UN Framework Convention on Cli-mate Change.

In brief, every state has the right not to allow its ter-ritory to be exploited in such a way that infringing on the right of other states. That is, states may not use their sovereignty without limits or without regard to impact caused to their neighbours which is in line with the inter-nationally-accepted principle of “Duty to Cooperate”. In the case where a state has projects or activities which may impact its neighbours, it must hold consultation or negotiation with affected states. This is considered a duty to uphold but does not entail the provision of right for other states to object.

Legal principles concerning transboundary water management also state that management of water resources used by two or more states must consider the basin as a unit rather than specific parts of the water-course. Management of an entire basin must encom-pass tributaries of transboundary rivers, lakes, aquifer resources and connected water ways within the said basin. This principle has been accepted since the 1960s.

The widely-approved principle of equitable utiliza-tion of water resources stipulates that an international watercourse is a joint resource that riparian states have the right to equitable sharing.

The origin of this principle derived from a ruling of the Permanent Court of International Justice (the pre-decessor of today’s International Court of Justice) on a case involving the Oder River in 1929. Parties involved in the dispute included, on the one side, Germany, Den-mark, France, England, Sweden and Czechoslovakia, and, on the other side, Poland. At issue was the territorial jurisdiction of International Commission of the River Oder over the river’s tributaries Warthe and Netze inside Poland.

The court ruled that all riparian states of a trans-boundary river have a common interest and an equal right to the use of the whole course of the river and no one state has preferential privileges over another.

หมบานรางบรเวณรมน�าในจงหวดรตนคร ประเทศกมพชา เนองจากชาวบานตองอพยพหนความเดอดรอนจากเขอนA village by a river bank in Ratanakiri province in Cambodia becomes deserted after villagers, suffering from negative effects of the dam, moved away.

ขามฟา Across the Sky

ขณะทเขอนน�าตกยาลก�าลงสรางขนขวางล�าน�าเซซานท�าใหตองการมปดกนน�า ในเวลานนผลกระทบตอชมชนทายน�ากไดเกดขนแลวWhile the Yali Falls Dam was being built, necessitating the blockade of the Se San River, downstream communities must bear the brunt of its impacts.

VA-newGL26.indd 67 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


แกงตะนะ มาจากค�าวา “มรณะ” เปนต�านานเลาขานถงความนากลว ความล�าบากแทบเอาชวตไมรอดของเรอประมงในอดต ทตองฝากระแสน�าไหลเชยวกราก โขดหนนอยใหญ และโพรงถ�าใตน�าอยหลายแหง ชาวบานทสญจรทางน�าหรอออกจบปลาจงมกประสบอบตเหตเสยชวตอยเปนประจ�า

แตปจจบนพวกเรามหงสานอยกลมกรนฮารทแคร พบความมหศจรรยของแกงตะนะ ซงเปนแกงกลางล�าน�ามนทใหญทสด ตวแกงเปนแผนหนขนาดใหญกนขวางล�าน�ามน สายน�าทไหลผานแกงตะนะแยกเปนน�าตกใหญนอยสวยงามนาชม ซงนอยคนนกทจะไดรบร

เรอง/ภาพ กลมกรนฮารทแครและมนตรา เกษนอย

มหงสานอย LITTLE MAHINGSA

มหศจรรย...แกงตะนะ

แกงตะนะเปนอทยานแหงชาตทมความมหศจรรย ความสวยงาม ความสมบรณของแหลงน�า แหลงอาหารของคนในชมชน ปจจบนเปนแหลงทองเทยวซงปรากฏอยในค�าขวญของจงหวดอบลราชธานวา “เมองดอกบวงาม แมน�าสองส มปลาแซบหลาย หาดทรายแกงหน”

กมภลกษณ ความนาทงของกระแสน�าทพดกรวดทรายในวงวนบนหน

จนเกดเปนอางหนขนาดใหญในแมน�าPotholes on the rocky bed of

the Moon River are caused by the current swirling

pebbles and sand on the rocky surface over millenia

VA-newGL26.indd 68 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


Kaeng Tana is derived from the word “Maurana”, which means “death”. Many folklore stories recount the fear and struggle of fishermen who navigated fishing boats on fierce rapids, through is-lets large and small and underwater caves. The rapids claimed many lives of commuters and fishermen.

We, the Great Heart Care Group of Little Mahingsa, have a chance to marvel at the won-ders of Kaeng Tana, which is the largest islet lying across the Moon River. The river parts through the islet and forms fantastic “unseen” waterfalls.

Kaeng Tana National Park offers the wonder and beauty of fertile water resources and is an abundant food supply for communities. The park has its place in the province of Ubon Ratchatani’s slogan: “Province of lotus, bi-colored rivers, tasty fish, beaches and islets.”

Our survey trip was made possible with sup-port from the park’s guides and staff. There, we saw “the bi-colored river” for the first time.

From a view point overlooking the joining of the Moon and Mekong Rivers in a flood season, we dared say we had the best view point along the Mekong River. It offers a bird eye view of “the Mekong in brown; the Moon in blue,” alluding to the murky Mekong waters and the clearer Moon wa-ters. Kaeng Tana is a mega stone bed lying across the Moon River. At the tip of Don Tana is a square structure the French built in the colonial era to pinpoint river channel. Fierce and deep rapids and underwater caves and holes are home to a dense school of fishes.

The great wonder of Kaeng Tana is the Ha Phan Boak (Five Thousand Boak), a 2-km-long islet on the bed of the Moon River, where the river parts into three routes at the end of Don Tana, forming

well over 5,000 potholes. “Boak” is the northeast-ern word for underwater well.

A pothole is caused by river pebbles drilling into the riverbed in a whirlpool during the flood season from July to October. The mouth of the hole opens into a larger chamber.

The Ha Phan Boak reappears when the river recedes between February and April. Some pot-holes can accommodate 10-15 peoples and are about three meters deep. Each pot has a natural stairway to the bottom. In the dry season, Kaeng Tana National Park is busy with camping and out-door activities. In the flood season, the potholes provide natural breeding grounds for freshwater animals. Economic animals of the Moon River are Pla Khae, serpent head fish and giant freshwater shrimp (Macrobrachium rosenbcrgii). Many species, however, are on the brink of extinction. They are Bagroides macropterus bleeker, chanos chanos, and Boesemania microlepis bleeker called Pla Ma (horse fish) because they give out a loud noise when they breed and can easily be caught.

Story/photos Green Heart Care Group and Mintra Getnoi

T he Wonders of Kaeng Tana

ทศนยภาพทสวยงามของแกงตะนะในชวงน�าลด มองเหนเกาะแกงสวยงาม ใตแกงจะเปนโพรงถ�ามากมายเปนทอยอาศยของปลานานาชนดA magnificent view of Kaeg Tana at low tide revealing numerous islets with rocky holes where a variety of fishes take shelter

มหงสานอย Little Mahingsa

VA-newGL26.indd 69 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


พวกเราเมอเขาไปส�ารวจพนท ไดรบความอนเคราะหทงขอมล เอกสาร การสมภาษณ ตลอดจนเปนวทยากรใหความรจากหวหนาอทยานแหงชาตแกงตะนะและพๆ เจาหนาททกคน ท�าใหพวกเรารจกกบ “แมน�าสองส” บรเวณทแมน�าโขงไหลมาบรรจบกบแมน�ามน

จากจดชมววในชวงทเป นฤดน�าหลากน�าเกอบลนตลง ทามกลางปาเขา แมน�าโขงจะมสคอนขางขน สวนแมน�ามนจะใสกวา ท�าใหสของแมน�าสองสายตดกนตรงรอยบรรจบกนพอด จนพวกเราอยากเรยกวา “โขงสปน มลสคราม” และเรากลาบอกวา ณ ทแหงนคอจดชมววแมน�าโขงทงดงามทสดแหงหนงของไทย

สวนเกาะแกงกลางล�าน�ามน หรอ แกงตะนะ เกาะหนขนาดใหญทสดทขวางกนปลายล�าน�ามนกอนไหลลงสแมน�าโขง เปนโขดหนทรายขนาดมหมา อยทางดานลางของดอนตะนะ มสงกอสรางรปสเหลยมในชวงฝรงเศสลาอาณานคม เพอใชเปนเครองมอชรองน�าในการเดนเรอ บรเวณแกงตะนะจะมสายน�าทเชยวและลกใตทองน�า เปนซอกหน หลมหน ทงยงมถ�าหลายแหง ท�าใหมปลาชกชมในบรเวณน

ความมหศจรรยของแกงตะนะคอ...หาพนโบก เปนแกงหนทอยใตล�าน�ามนบรเวณเวงน�าสามแยกทายดอนตะนะ ยาวประมาณ 2 กโลเมตร ลกษณะเปนปลองหนรปหมอหรอเรยกวา “กมภลกษณ” (Pothole) เปนภมประเทศทมกเกดในบรเวณทางน�าในสวนทเปนทองน�า

กมภลกษณ เกดจากการไขสวานลงลกของกรวดทองน�าบรเวณน�าวนในชวงฤดน�าหลากประมาณเดอนกรกฎาคม – ตลาคม ทแกงหนจะจมอยใตบาดาล รปรางทกนบอมกใหญกวาปากบอ บางครงจงเรยกวา “บอหนรปหมอ” แกงหนทถกแรงน�าวนกดเซาะเหลานมจ�านวนมากกวา 5,000 โบก (โบก เปนภาษาอสานหมายถง บอน�าลกในแกงหนใตล�าน�า) ชาวบานจงพากนเรยกวาหาพนโบก เนองจากมโบกนบไมถวนนนเอง

หาพนโบก ทโผลขนเหนอน�าในฤดน�าลด เดอนกมภาพนธ – เมษายน บางหลมคนลงไปได 10-15 คน ลก 3 เมตร มบนไดธรรมชาตเปนขนๆ ลงไป ในชวงหนาแลงอทยานแหงชาตแกง ตะนะใชเปนฐานกจกรรมในการเขาคาย พอเขาฤดน�าขนกจะจมอยใตน�า กลายเปนทเพาะพนธสตวน�าจดในล�าน�ามนตามธรรมชาต รกษาระบบนเวศ และการขยายพนธของสตวน�าในล�าน�ามนใหอยไดอยางสมดล มปลาแข ปลาคง กงน�าจดทเปนสตวเศรษฐกจคอ กงกามกราม แตทนาเปนหวงคอมปลาทใกลจะสญพนธ คอปลาดกมล ปลาผางหรอปลาทน�าจด ทองจะคมมาก และปลามาหรอปลากวาง ทเวลาจะผสมพนธมนจะสงเสยงรองดงขนมาถงฝง จงถกดกจบไดงาย

ถาเราเดนขามสะพานแขวนทถอวายาวทสดในประเทศไทย จะพบดอนตะนะเปนเกาะสเขยว ขวางกลางล�าน�ามน ท�าใหสายน�าแยกออกเปนสองสาย กอนทจะไหลวนมาบรรจบกนบรเวณแกง ตะนะ ดอนตะนะปกคลมดวยปาดบแลงทสมบรณ บรรยากาศรมรน เปนแหลงอาหารของคนในชมชน ไมวาเหดสารพดชนด หนอไม สตวบกสตวน�ารอบๆ ดอน ยาสมนไพรฯ

แกงตะนะยงมความส�าคญทางประวตศาสตรจากการคนพบศลาจารกพระเจาจตรเสนตงแตสมยอาณาจกรเจนละ ท�าใหเราทราบวาในอดตเคยเปนดนแดนทเคยรงเรองมาตงแตสมยพทธศตวรรษท12-13

ความมหศจรรยทไมมทไหนเหมอนคอ แผนหนเสอ เปนแผนหนทรายรปสเหลยมทจมอยใตน�ามนมขนาดแตกตางกนไป โดยเจาหนาทอช.น�ามาใชประโยชนโดยไมไดตดตกแตงแมแตแผนเดยว มต�านานเลาวาเปนแผนหนทพญานาคเนรมตเปนทฟงเทศนขณะทหลวงปเสารลงไปเทศนโปรดทเมองบาดาล ถาใครไปอช.แกง ตะนะจะพบแผนหนเสอทน�ามาเปนปายอทยาน ปายแนะน�าสถานทตางๆ โตะประชมทเรยกวาโตะฮองเต

ความมหศจรรยของแกงตะนะยงมอกมาก ไมวาจะเปนประวตศาสตร ธรณวทยา ชววทยา สงแวดลอม หรอผทรกธรรมชาต รอเวลาผทสนใจแวะไปสมผส เรยนร เหมอนพวกเรารอเวลาทจะกลบไปศกษาเรยนรใหลกซงกวาน

ตลอดระยะเวลา 1 ปทเราไดท�าโครงการมหงสาสายสบในอทยานแหงชาตแกงตะนะ ไมวาจะเปนดอนตะนะ น�าตกรากไทร ถ�าพระ และยงมเรองราวความเชอความมหศจรรยมากมายทเราไดเรยนรรวมกบพเลยง คอ พมนต (มนตรา เกษนอย) เราเรยนรการปรบตว เพอความอยรอดของสตวและพชในดอนตะนะ ไมวาจะเปน กงกอ งดน และแมลงชนดตางๆ อกมากมาย เราไดเรยนรระบบนเวศในปา และความสมพนธของสงมชวตตางๆ ในดอน ตะนะ ทอยรวมกนอยางสมดล

แมในการท�าโครงการมหงสาสายสบจะมอปสรรคมากมาย ไมวาจะเปนระยะทางในการลงพนท ความพรอมของสมาชกในกลม แตสงทเราไดจากการท�าโครงการคอความภมใจทเราไดเปนสวนหนงในการรวมอนรกษธรรมชาต ในอทยานแหงชาตแกงตะนะ และยงท�าใหเราเกดความรกและหวงแหนอยากจะรกษาธรรมชาตใหคงอยตอไป

มหงสานอยก�าลงชวยกนเขยนปายรณรงคอนรกษธรรมชาตและสงแวดลอมเพอน�าไปตดตามตนไม ซงบางแหงเรยกกนวาตนไมพดไดThe young Mahingsa are busy making signs for an environmental conservation campaign. These will be fixed on trees which some locals call “speaking trees”

VA-newGL26.indd 70 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


We crossed the longest suspension bridge in Thailand to Don Tana, the verdant island in the mid-dle of the Moon River. The island is blanketed with fertile dry evergreen forest, which feeds local com-munities. Villagers collect various kinds of mush-room, bamboo shoots and herbal plants, and catch land and aquatic animals.

Kaeng Tana received historical recognition after a stone inscription by King Jitsan in the Jenla empire, which prospered in the 12th-13th Buddhist era, was unearthed there.

Another eye-boggling wonder is the mat stone plates. The square-shaped sandstone sheets bur-ied under the Moon River come in different sizes. Mythology has it that the Naga created the stone mat to sit on as he listened to Luang Poo Sao, a monk who traveled to preach in the underwater

มหงสานอย Little Mahingsa

“โขงสปน มลสคราม” สามารถเหนความชดเจนของแมน�าสองสไดในฤดน�าหลาก An area where the Moon and the Mekong rivers meet displays the distinct difference of the Mekong’s yellowish brown and the Moon’s indigo water during high tide.

world. Park visitors will find the park’s creative uses of the stone mats for signs and tables, so-called an Emperor’s table.

There are many wonderful sides of the park for us to explore, be it history, geology or biology, and one visit is simply not enough.

Throughout our one-year Mahingsa investiga-tive project, we and our advisor, Mintra Getnoi, travelled to Don Tana, Rak Sai waterfall, Phra Cave and listened to many stories of local wisdom and folklore. We learnt how flora and fauna adjust to survival, including millipedes, blind snake and vari-ous insects. We got a first-hand experience of for-est ecosystem and coexistence of living things.

The project is not rosy, with long journey and members’ tight schedules. But at the end, we are proud to be part of the green conservation drive, which fostered our passion for nature.

มหงสานอยกบครมนต พเลยงมหงสาสายสบ ก�าลงศกษาระบบนเวศ พชพรรณในดอนตะนะทยงสมบรณ เปนแหลงอาหารของคนในชมชนKhru Mint (Teacher Mint), wearing glasses, the young Mahingsa’s mentor, points out some of the fauna and flora that can be found at Don Tana to the youngsters in a nature study trip.

ชาวประมงออกเรอหาปลาตอนเชาตร ใชมอง (ตาขาย) ใชลอบแบบดงเดม กนอยแบบพอเพยง Fishermen at work in early morning use mong (net) and laub (a traditional type of fish traps).

VA-newGL26.indd 71 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


45 วน รวมพลง ลดถงพลาสตก ลดโลกรอน22 เมษายน 2552 ในวนคมครองโลก หรอ Earth Day

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม เปดตวโครงการ 45 วนรวมพลง ลดถงพลาสตก โดยมนายสวทย คณกตต รฐมนตรวาการกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เปนประธาน

โครงการ 45 วน รวมพลง ลดถงพลาสตกในระยะแรกน เรมตงแตวนท 22 เมษายน ถงวนท 5 มถนายน 2552 หรอ วนสงแวดลอมโลก (World Environment Day) โดยไดรวมมออยางดจาก 14 กลมภาค ไดแก เซเวนอเลฟเวน หางสรรพสนคาเซนทรล เดอะมอลล ซคอนสแควร แฟชนไอสแลนด โรบนสน ZEN สยามดสคฟเวอรร สยามเซนเตอร สยามพารากอน แมคโคร จสโก คารฟ บกซ ทอปซปเปอรมาเกต ฟดแลนดซปเปอรมารเกต วลลา

กจกรรมกรม

FORTY-FIVE DAYS OF JOINING FORCES TO REDUCE PLASTIC BAG USE AND GLOBAL WARMING

On Earth Day, April 22, 2009, the Department of Environmental Quality Promotion under the Ministry of Natural Resources and Environment launched the “Forty-five Days of Joining Forces to Reduce Plastic Bag Use and Global Warming Project”. Natural Resources and Environment Minister Suwit Khunkitti presided over the launch ceremony.

The first phase of the project concluded on June 5 which was the World Environment Day. The project was a collaboration of an alliance of 14 organizations including: 7-Eleven; Central, The Mall, Seacon Square, Fashion Island, Robinson, Zen, Siam Discovery, Siam Center, and Siam Paragon department stores; Makro,

ผกาภรณ ยอดปลอบActivities ofthe Department Phakaporn Yodplob

VA-newGL26.indd 72 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


มารเกต ซปเปอรสโตร สยามแฟมมลมารท รานหนงสอ B2S Home work, Offi fif ice depot, พาวเวอรบาย รวมถง

กรงเทพมหานคร และสมาคมสนนบาตเทศบาลแหงประเทศไทย ในการรณรงคใหประชาชนลดการใชถงพลาสตกทเกนความจ�าเปนจากการเลอกซอสนคา

Eco-Martกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม รวมกบ สยามดสคฟเวอร

จดกจกรรม มหกรรมสนคารกษโลก เนองในวนสงแวดลอมโลกขนระหวางวนท 2-10 มถนายน 2552 เพอกระตนใหคนไทยหนมาใสใจสงแวดลอม และสนบสนนการใชผลตภณฑทเปนมตรกบสงแวดลอม

ผลตภณฑทน�ามาจดแสดงใหประชาชนทวไปไดเลอกซอและเลอกชมในครงน สวนหนงเปนผลตภณฑจากชมชน และผประกอบการขนาดกลางและขนาดเลก หรอ SMEs ทไดรบการรบรองจากกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมวา เปนสนคาทผลตขนมาจากกระบวนการผลตทเปนมตรกบสงแวดลอม มสญลกษณ ตว G เปนเครองหมายรบรอง ซงแบงเปน ตว G สทอง ระดบดเยยม สเงน ระดบดมาก และสทองแดง ระดบด โดยกลมชมชนหรอสถานประกอบการทจะไดรบมาตรฐานจะตองผานการตรวจประเมนกระบวนการผลตทส�าคญ 5 ดานตามหลกการเทคโนโลยสะอาด หรอ Clean Technology คอ 1. มการใชวตถดบในกระบวนการผลตอยางมประสทธภาพ 2. มการลดหรอหลกเลยงการใชสารเคมและวตถดบทเปนอนตราย 3. ประหยดพลงงานหรอใชพลงงานทสะอาด 4. มการน�ากลบมาใชใหมหรอใชเทคโนโลยหมนเวยน และ 5. มการจดการมลพษทเกดขนจากกระบวนการผลต

Jusco, Carrefour, and Big C discount stores; Tops and Foodland supermarkets; Villa Market Supper Store; Siam Family Mart; B2S bookstore; Home Work; Office Depot; Power Buy; the Bangkok Metropolitan Administration and the National Municipal League of Thailand. The aim of this project is to encourage the public to reduce excessive plastic use when they shop.

ECO-MARTFrom June 2 to 10, the Department of Environmental

Quality Promotion and Siam Discovery Center held an activity called “Earth Friendly Products Fair” to mark the World Environment Day and raise public awareness over the importance of environment protection and pro-mote the use of environmentally friendly products.

Products on exhibition and for sale at the fair have been produced by communities and small-and-medium enterprises and certified by the Department of Environmental Quality Promotion as being environ-mentally friendly, symbolized by the letter “G”. They are classified into three categories: Golden G for excellence, silver G for very good, and bronze G for good. Certified communities or companies must meet five evaluation cri-teria of clean technology: 1) Effective use of raw materi-als in the production process; 2) Reduction or minimiza-tion of chemical and hazardous material use; 3) Energy saving or use of clean energy, 4) Reusing or recycling technologies; 5) Pollution management in the production process.

Currently, more than 300 manufacturers have been certified for products in six categories including: Sa

กจกรรมกรม Activities of the Department

VA-newGL26.indd 73 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


mulberry paper, distilled liquor, small textile, frozen fruit and vegetable, wood furniture, and sugar.

YOUR PLANET NEEDS YOU! UNITE TO COMBAT CLIMATE CHANGE

“Your Planet Needs You! Unite to Combat Climate Change” is the slogan for the World Environment Day 2009. The Thai version of the slogan is Khun Khue Phalang, Chuay Yud Yang Phawa Loke Ron. The cam-paign was launched on June 5 (World Environment Day) to encourage all Thais to change their behavior in their daily life to help reduce global warming.

For this year’s World Environment Day celebra-tion, Natural Resources and Environment Minister Suwit Khunkitti presided over an event organized by the Department of Environmental Quality Promotion and delivered a keynote speech in which he said every person has the power to help ease global warming. He urged people to change their behaviors in their daily life, such as choosing products and transportation mode that are eco-friendly, and generally to conduct oneself in such a

ปจจบนมสถานประกอบการไดรบการรบรองสญลกษณตว G กวา 300 ราย ใน 6 กลมผลตภณฑ ไดแก กลมผลตภณฑกระดาษสา สรากลน สงทอขนาดเลก การผลตผกและผลไมแชเยน-แชแขง การผลตเฟอรนเจอรไม และการผลตน�าตาลทราย

คณคอพลง ชวยหยดยงภาวะโลกรอน“Your Planet Needs You! Unite to Combat Climate

Change” หรอ “คณคอพลง ชวยหยดยงภาวะโลกรอน” ค�าขวญรณรงคภาษาไทยทประเทศไทยใชในการรณรงคใหคนไทยหนมาปรบเปลยนพฤตกรรมการใชชวตประจ�าวนใหค�านงถงสงแวดลอมมากขน เพอชวยกนลดปญหาภาวะโลกรอน ในวนสงแวดลอมโลก 5 มถนายน ประจ�าป 2552

ส�าหรบการจดกจกรรมเนองในวนสงแวดลอมโลกในปน ประเทศไทยโดยกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มนายสวทย คณกตต รฐมนตรวาการกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เปนประธานในพธเปดงาน และกลาวปาฐกถาพเศษถงพลงของทกคนสามารถชวยวกฤตภาวะโลกรอนใหบรรเทาลงได ดวยการชวยกนปรบเปลยน

พฤตกรรมในการใชชวตประจ�าวนได ตงแตการเลอกซอเลอกใชสนคาอปโภค-บรโภค การเลอกรปแบบการเดนทาง และการเลอกปฏบตตนใหเปนมตรกบสงแวดลอม ทงทบานและทท�างาน

ภายในงานยงมการเสวนาเรอง “ชวตและงาน: หนงพลงเพอสงแวดลอม” ทน�าเสนอตวอยางการใชชวตทค�านงถงสงแวดลอมในประจ�าวน ทงในแงมมของชวตสวนบคคล และองคกรขนาดใหญ การลอมวงเสวนาในการเปดตวหนงสอ “ลบสององศา เมอสองมอรวมคลายรอน” ทน�าเสนอตวอยางกลมคนตางๆทอาสารวมกนดแลรกษาสงแวดลอมในทองถนของตนเอง เพอชวยลดผลกระทบจากปญหาระดบโลกอยางภาวะโลกรอน และการเสวนาหารอรวมกนของกลมเครอขายอาสาสมครพทกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมหมบาน หรอ ทสม. เพอพฒนาหลกสตรมาตรฐานของ ทสม. และสรางมาตรฐานความรใหกบสมาชก ทสม. ทมอยทวประเทศ

การจดแสดงนทรรศการ กจกรรมสรางความบนเทง และ ซมกจกรรม “ของเกา มาเลาใหม” ทใหผเขาชมงานไดเรยนรและลองปฏบตการน�าเสอผาหรอของใชชนเกามาดดแปลงใหเปนเสอผาและของใชชนใหม

way that is kind to the environment both at home and at work.

This was followed by a seminar entitled “Life and Work: One Power for the Environment” in which exam-ples of environmentally friendly ways of life both at per-sonal and corporate levels were presented.

There was also a launch of a book entitled Lob Song Ongsa: Muea Song Mue Ruam Khlai Loak Ron (Minus Two Degrees: Cooling Down the Planet with Both Hands), published by the United Nations Development Programme – Thailand. The book presents cases of individuals and organizations which voluntarily help protect the environment in their communities in order to mitigate the impact of climate change.

The Network of Natural Resources and Environment Village Volunteers held a discussion on developing stan-dard training courses for volunteers.

Other activities of the event included exhibitions, entertainment, and activity booths where participants joined in to make new products out of used ones.

VA-newGL26.indd 74 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


Surasom Kritsanachuta

แมน�ำโขงสำยน�ำแหงชวตสรสม กฤษณะจฑะ

Mekong:The River of Life

Father shares with son Mekong fishing techniques at Ban Wern Buek, Khong Chiam district of Ubon Ratchatani

เรองจากผอาน FROM THE READERS

พอสอนลกหาปลาในแมน�าโขงทบานเวนบก อ.โขงเจยม จ.อบลราชธาน

VA-newGL26.indd 75 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


การไดยนมอไปสมผสสายน�าเยนยะเยอกทกลนมาจากแผนดนสงเหนอระดบน�าทะเล 5,200 เมตร อาจท�าไดในจนตนาการเทานน คอ ดหนงสารคด อานหนงสอ ฟงเขาเลา แตนนคงไมท�าใหสามารถดมด�ากบแมน�าโขงไดลกซง ทงๆ ทภายในถวลหาอยากไปใหถงอยางสดจตสดใจ เพอไปเยยมเยอนคารวะตนก�าเนดมารดาของแมน�าโขงใหไดสกครง

ผมไมเคยเดนทางไปยงตนก�าเนดแมน�าโขง ธเบต “ดนแดนแหงขนเขาหลงคาโลก” ทวา โชคคงเขาขางผมบางเลกนอย เมอไดมาท�างานเปนอาจารยอยทมหาวทยาลยอบลราชธาน จงหวดทแมน�ามนมาบรรจบกบแมน�าโขงทเปดโอกาสใหผมพอจะไดรจกแมน�าโขงบางสวนเสยว นงเรอลองเลยบชมชนตางๆ เดนย�าผนทรายและมองเหนลวดลายรวรอยจากสายลมน�าโขงสลกเสลาราวประตมากรรมธรรมชาต พดคยกบชาวประมงผมากฝมอในการจบปลาและไดลมลองรสชาตทตางจากปลาในกระชงลบลบ สนทนากบแมเฒาอายราวเจดสบเลาใหฟงถงความผกพนกบผนดนนอยๆ อนอดมทลงแรงปลกหอมและพชพนธตางๆ อยรมโขงมาชวชวต หากน�าทวมจนจมมด ชวตกเหมอนจมหาย ฟงเสยงเดกๆ เจยวจาววงเลนใตตนไมใหญรมโขงกลางแดดระอ ใครจะรบางวาในฤดฝน บรเวณทเดกๆ กระโดดโลดเตนอยางมความสขนจะกลายสภาพเปนทองน�าแหงล�าโขง

อกภาพหนงในความทรงจ�า คอ ภาพสองสามภรรยาก�าลงขะมกเขมนถอนหวมนเทศขนาดใหญสมวงเขม วากนวามนเทศซงชาวบานเรยกวา “มนแกว” แถบรมโขงนมรสชาตหวานหอมทสด เพราะดนทปลกไดสะสมตะกอนมาตลอดฤดฝนทน�าทวมทบ และยามน�าลดโผลพนมาเปนแปลงปลกพชผก นเปนท�าเลทองของเกษตรกรทด�ารงชวตแบบพอเพยง ซงบางรายสามารถสรางรายไดเกอบแสนบาทในชวระยะเวลาแคไมเกนครงป ไมตางจากแถบยานสลมท�าเลทองของนกอสงหารมทรพย

แมน�าโขงทกวนน เทาทไดสมผสเพยงปลายนวกอย ผมรสกไดวาเปนแมน�าทยงมชวตอย นไมใชค�าเปรยบเทยบหรอการใชภาษาโวหารแบบกว แมน�าโขงคอชวตเปนสจธรรมทยนยาวนานมาไมรกลานปกอนมนษยคนแรกจะถอก�าเนดเสยอก เราคนเคยกบการจดจ�าแนกประเภทวาคน สตว และพช คอสงมชวต สวนธรรมชาต วตถสงของทถกประดษฐขนเปนสงไมมชวต แตถาชวตคอการไดโอบลอม สรรพสงใหอบอนและเตบโต ถาชวตคอความหวงและความงดงาม ถาชวตคอความเศราสลดและโศกศลย ถาชวตคอการเกาะเกยวผกพนโยงใยสมพนธ แมน�าโขงมครบทกประการทกลาวมา และอาจจะมคณสมบตของชวตอยางอนมากกวานอกหลายรอยเทา หากใครนยามความหมายของชวตไดอยางกวางขวางพสดารกวาน

แมน�าโขงทมความยาวประมาณ 4,909 กโลเมตร นบความกวางของลมน�าโขงกมอาณาเขต 810,000 ตารางกโลเมตร จ�านวนประชากรสองฟากฝงแมน�ารวมแลวประมาณ 100-200 ลานคน ความหลากหลายและอดมสมบรณของพนธสตวน�าในแมน�าโขงพบวา มพนธปลากวา 1,300 ชนด เฉพาะแมน�าโขงทไหลผานประเทศไทย ลาว เขมร และเวยดนาม หรอบรเวณแมน�าโขงตอนกลางและลาง สามารถจบปลาไดในปรมาณ 2 ลานตนตอป คดเปนมลคาสามพนลานเหรยญสหรฐหรอประมาณหนงแสนลานบาทตอป เพยงเทานคงเปนหลกฐาน

บงบอกความยงใหญของแมน�าโขงไดบางกระมง แตตวเลขเหลานจะมความหมายใดเลา หากทกวนนภยคกคามแมน�าโขงยงคงถาโถมเขาใสไมหยดยง ไลตงแตการสรางเขอนในจนและความพยายามในการผลกดนเขอนในแมน�าโขงอกนบสบเขอน การระเบดแกงเปดเสนทางเดนเรอเพอขนสงสนคา การตดไมท�าลายปาเพอเปดทางใหกบกจกรรมทางเศรษฐกจตางๆ เชน การท�าเหมองแร การปลกพชพาณชย โดยเฉพาะอยางยงการเขามาลงทนปลกยางพาราในประเทศลาวนบลานไร

ความเปลยนแปลงเปนสจธรรม แมน�าโขงคอชวตกเปนสจธรรม ความจรงวนนคอแมน�าโขงถกคกคามและก�าลงเดนทางสหายนะวบต เฉกเชนกบแมน�าสายอนๆ ทเนาเสย แมน�าไมใชแมน�าอกตอไป เพราะน�าไมไดมาจากตนน�าล�าธาร แตน�าไหลมาจากเขอนหรอโรงงานอตสาหกรรมทน�าน�าไปใชแลวปลอยลงมา แมน�าหลายสายทกวนนจงกลายเปนทอระบายน�า

แมแมน�าโขงยงคงมชวตอย แตไมรวาลมหายใจจะรวยรนเมอไหร ทกวนนแมน�าโขงถกกระท�าช�าเราจากอภมหาโครงการตางๆ โดยอางวาจะชวยขจดความยากจนออกไป แตจะพบวาโครงการทสงผล กระทบตอสงแวดลอม สงคม และสขภาพอยางใหญหลวง และไมไดด�าเนนไปตามหลกธรรมาภบาลอยางเครงครด ขาดการมสวนรวมของประชาชนและชมชน ท�าใหการตดสนใจตางๆ มกน�าพาหายนะมาเยอนแมน�าโขงและคนลมน�าโขง

ผมนงเหมอมองแมน�าโขง เหนรอยยมของใครบางคน เหนสายน�าทเคยมต�านานเลาขานยาวนานไหลเออย ๆ ความเนบนาบของชวตท�าใหครนคดอะไรแจมแจงขน อยางนอยท�าใหตระหนกรวา แมน�าโขงทอยเบองหนาก�าลงสนทนากบผมในความเงยบ เราตางรบรถงทกขสขโศกซงกนและกน

คงไมตองตอกย�าอกครงนะครบวา แมน�าโขงคอสายน�าแหงชวต

ตนฉ�าฉา สนามเดกเลนรมโขงยามฤดแลง บรเวณปากบอง บานสองคอน อ.โพธไทร จ.อบลราชธานA rain tree provides a natural playground equipment for children in the dry season in Ban Song Khon in Pho Sai district of Ubon Ratchathani.

VA-newGL26.indd 76 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


เรองจากผอาน From the Readers

Only in our imagination can most of us dip our hands and feel cool waters flowing down from high ground about 5,200m above the sea level. Documentaries, books and tells-tales cannot satisfy and make me long for the moment to pay homage to the birthplace of the great Mekong River. I have never set foot in the Tibet Plateau, “the Roof of the World”, where the Mekong River originates. Lady luck did not abandon me completely as I landed a job as a lecturer at Ubon Rat-chathani University where the Moon and the Mekong Rivers meet, giving me a chance to cruise to riverine communities, and walk and marvel at the natural sculp-ture the wind left on sand bank. I chatted with veteran fishermen whose fresh catch pleased my taste buds and would put to shame fish raised in baskets. I listened as a 70-year-old granny proudly presented the bed of onions and vegetables on her tiny plot of land along the river. Her heart sank every time the land is inundated in rainy season, she said. My ears were deafened by the noisy kids running around a big tree under a sizzling sun. Such playground was indeed the bed of the Mekong River during low tides.

One of my best memories is a couple busy pulling dark purple sweet potatoes, which the locals call “Mang-gaew”. The Mekong’s produce give the best aroma and sweetness due to the rich river sediment. The bed of Mekong River is golden to farmers in a similar vein as Silom Road in Bangkok to real estate brokers. Some farmers earned over 100,000 baht (US$2,900) in less than half a year of hard work.

The Mekong is alive and this is not my attempt to wax poetic. The Mekong has lived on for millions of year before the first man was born. We often refer to man, animals and plants as living things and nature and objects non-living. But if life is to embrace things and see them grow, if life is hope and beauty, if life is sadness and misery, if life is about binding and connecting, then the Mekong ticks all the boxes and even more.

The Mekong stretches around 4,909 km and covers an area of 810,000 sq m. Some 100-200 million peo-ple live on both sides. The river is home to over 1,300 fish species. In the middle and lower river basin, or in Thailand, Laos, Cambodia and Vietnam, about two mil-lion tons of fishes were fetched from the river each year,

which are worth US$3 million or more than 100 billion baht. The figures said it all about the Mekong’s great-ness. The stunning figures, however, could not spare the river from a flood of threats from China’s dam construc-tion and about 10 more dams elsewhere planned for the Mekong, blasting of islets and shoals to clear passage for cargo ships and deforestation for mining and farming, particularly million of rai of rubber plantation in Laos.

Change is a fact of life and the Mekong changing is also a fact of life. But the fact is the Mekong today is on course to destruction. Water no longer flows down from mountains, but from dams and factories turning the river into drainage pipe.

The Mekong is alive but gasping for breath. It has been raped by all the mega projects on the pretext of eradicting poverty. Most projects are found to pose grave environmental, social and health impacts, fail transpar-ency tests, and lack public participation, leading to deci-sions that brought forth disasters on the river and its inhabitants.

I mused as I watched the Mekong. I saw someone smiling. The slow river flow gives me a sense of calmness. The Mekong is talking to me in silence and we shared our happiness and suffering.

It needs not be said again; the Mekong is the river of life.

รวทรายชายหาดรมโขง ประตมากรรม

จากสายลม Ripples on the

Mekong River’s sandy beach.

VA-newGL26.indd 77 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


ลอมกรอบ VIEWFINDER

VA-newGL26.indd 78 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf


นยามของความรกทกลาวถงทงหลายในมวลมนษย วากนวา “รก” นนกวางขวางไรกฎเกณฑจนไมมขอบเขตขดขน จนเกดส�านวน “รกไมมพรมแดน” อนไพเราะ และยงหลากหลาย ยงแตกตาง ยงหางไกล ยงลกซงกนใจมความหมาย

เชนเดยวกบต�านานรกของบาวสาวสองฝงน�า พรมแดนทถกก�าหนดเพอแบงเขตความเปนเจาของหาไดกางกนการสานสมพนธของความรกได… วนนล�าน�าโขงยงคงหลงไหลไมสนสด ชายหนมทอดสายตาขามฟากไปอกฝง เขานกถงในอดตเมอเรอหลายล�าบรรทกครอบครวและคน

หนมสาวเคลอนตวออกจากฝงไทยไปรวมกนท�าบญทฝงลาว หนมสาวหลายคตกหลมรกและสานไมตรจนงอกงามตกลงอยกนฉนทสามภรรยา มขนบธรรมเนยมประเพณทสงคมสองฝงรวมฉลองอวยพร

ภายหลงชายหนมขอรองใหคชวตขามมาอยฝงไทย แตบาวสาวหลายคกไมเคยนกเลยวาความรกครงนจะกอปญหาตดตามมาในภายหลง เมอลกๆ และหญงอนเปนทรกซงเปนคนฝงลาวไมสามารถถอสญชาตไทยแมจะยนยนไดวามใชพวกแอบอางหรอเปนกลมคนทลกลอบเขาเมองเพอขายแรงงาน ลกๆ กไมสามารถแจงเกดและถอสญชาตไทย ไมมสทธของพลเมองอยางเทาเทยม ไมมบตรประชาชน ทงๆ ทม พ.ร.บ.สญชาตฉบบใหม โดยเฉพาะมาตรา 23 ทเปดโอกาสและรบรองสทธเดกทเกดในราชอาณาจกรไทยตองไดสญชาตไทย

เชนนแลวหญงทถกชกจงดวยความรกจนขามพรมแดนฝงน�ามาฝงไทย รวมทงทายาทรนหลงจงถกเรยกเปน “คนครงเดยว” วนนรกขามพรมแดนยงสรางความทกขใจใหกบครอบครวตลอดรมฝงน�า ถาความศกดสทธของความรกมอยจรง ขอจงดลบนดาลใหความ

รกทเปนพลงของมนษยชาต เปนแนวทางในการแกไขปญหาตางๆ ไดอยางเปนสขเทอญ

It has been said that “love” is so broad and void of rules or limits that a phrase is coined “Rak Mai Mee Phrom Daen” (love has no boundaries), its meaning so sweet, so varied, so profound.

And so is a tale of love between a man and a woman across a river that marks national boundaries but which could not stunt the seed of love that grew in their heart.

… Mekong River meanders as usual today. A man casts his eyes across the river. He recalls watching scores of boats carrying families as well as young men and women from the Thai side to make merit in Laos on the other side. Many young Thai and Lao had fallen in love, leading to marriages, with people on both sides of the river giving them blessings.

Soon after the Lao brides came across the river to stay with their Thai husbands with no idea of what obstacles lay ahead for them and their children. Only later did they find that the Lao women and their children could not hold Thai citizenship even though they were not illegal immigrants looking for work on the Thai soil. Their children had no certificates of birth and thus were deprived of citizen rights regardless of the fact that the new nationality law, specifically Article 23, allows children born on Thai soil to have Thai citizenship.

As such the Lao women who made their life in the land across the river out of love, together with their children, have been called “the half human”.

Today, love beyond the frontier continues to hurt many families along the Mekong. If the sanctity of love does exist, may the power of love as the force of humankind guide them to solutions of all their problems.

รกไมมพรมแดน

Viewfinder

Rak Mai Mee Phrom Daen

VA-newGL26.indd 79 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf

ECO DRIVING FORCEIs it possible that future economic systems will not be money-driven?

Is it possible that the environment and social values will be economic driving forces?

These questions arise as the world is facing an environmental crisis that can no longer be ignored?

FInd oUt aBoUt tHE tHInkIng BEHInd “tHE GREEn Economy” In tHE nExt ISSUE of GREEn LInE.

“เศรษฐนเวศ”เปนไปไดไหมวาระบบเศรษฐกจในอนาคตจะไมขนอยกบเงนตราเปนส�าคญ?

เปนไปไดไหมวาสงแวดลอมและคณคาทางสงคมจะเปนตวขบเคลอนระบบเศรษฐกจ?

ค�าถามเหลานเกดขน เมอโลกประสบกบภาวะวกฤตทางสงแวดลอมอยางไมอาจละเลยได

พบกบแนวคดเรอง “เศรษฐกจเขยว” ไดใน เสนทางสเขยว ฉบบหนา

VA-newGL26.indd 80 8/21/09 10:12 PM

Greenline26.pdf

greenline26 mekong, salween : the wonders of transboundary river basins

Documents