UNIVERZITET U NOVOM SADUPRIRODNO – MATEMETIČKI FAKULTET

DEPARTMAN ZA GEOGRAFIJU, TURIZAM I UGOSTITELJSTVO

SEMINARSKI RAD

REKA GRUŽA I GRUŽANSKO JEZERO(Terenske vežbe - Zapadna Srbija)

12.04.-16.04.2008.

Student: Nikolina Carević Profesor: Vladimir StojkovBroj indeksa: 812/06 Asistent: Dragan Dolinaj

1

SADRŽAJ:

1. Uvod .....................................................................................2

2. Geografski položaj ................................................................2

3. Prirodno – geografske turističke vrednosti

3.1. Geološko – geomorfološke vrednosti ............................2

3.2. Klimatske vrednosti .......................................................3

3.3.Hidrografske vrednosti ...................................................3

4. Morfometrijske karakteristike jezera.....................................4

5. Oblici turizma .......................................................................5

6. Zaključak ..............................................................................5

7. Literatura i izvori ..................................................................6

2

UVOD

Naziv reke Gruža potiče od starosrpske reči “gruže” što znači plavi, potapa. Naziv u potpunosti odgovara, kako u prošlosti tako i danas, jer korito Gruže većim delom ima veoma niske obale i u vreme srednjih i visokih vodostaja reka izaziva poplave (Milovanović et al. 1995).Reka Gruža pripada jadranskom slivu. Većim delom svoga toka predstavlja manju reku, sa relativno oskudnim protokom vode. Međutim, odlika većeg dela geološke podloge u slivu Gruže je nedovoljna otpornost na delovanje padavina i ekstremnih temperatura u čemu se posebno ističu delovi sliva izgradjeni od fliša gde je pojava tipičnih bujičnih vodotoka. To je i bio jedan od razloga, uz osnovni (vodosnabdevanje Kragujevca), da se pristupi izgradnji brane na reci Gruža i formiranje višenamenske akumulacije. Gruzansko jezero je akumulaciono jezero koje susednu opstinu Kragujevac napaja pijaćom vodom. Sirina jezera iznosi od 300 do 2800 metara, a duzina 10 km. Površina jezera je skoro 900 hektara, a prosecna dubina izmedu 3 i 30 metra. Kapacitet jezera 64,5 milona metara kubnih, a obim 42 km (www.knić.org.yu).

GEOGRAFSKI POLOŽAJReka Gruža je leva pritoka Zapadne Morave, dugačka 62 km, izvire na južnim

padinama Rudnika na 626 m nadmorske visine. Ima 87 pritoka, većinom kraćih od 5 km I leti presušuju. Mada su meandri Gruže prosečeni na dva mesta, ona se izliva posle poplave uzvodno od Pajsijevića. U dolini Gruže je tok reke pregrađen zemljanom branom visine 30 m, pa je obrazovana vodna akumulacija “Gruža”. Akumulacija je u eksploataciji od 1983. godine i ima zapreminu od 64.6 miliona kubnih metara (Gavrilović, Dukić, 2002). Sliv reke Gruže se nalazi između 43°42' i 44° 07'severne geografske širine i 20°31' do 20°53' istočne geografske širine. U tektonskom pogledu područje delom pripada vulkanogenom kompleksu Kotlenika (748mnm), a delom pojasu Gledićkih planina.U administrativnom pogledu sliv Gruže se prostire na teritorijama opština Gornji Milanovac, Knić, Kragujevac, Čačak i Kraljevo.

PRIRODNO – GEOGRAFSKE VREDNOSTIGeološko – geomorfološke vrednosti

Geološku osnovu slivnog područja u severnom delu čine sedimenti gornje krede (peščari, peskoviti laporci, glinci, peskoviti glinci, laporoviti krečnjaci i krečnjaci), a u središnjem i severoistočnom delu tercijarne naslage gline koje mestimično sadrže ugalj, peskove, lapore, šljunkove, konglomerate i pojave krečnjaka. Većina eruptivnih stena je na masivu Ješevica i Kotlenika, a manje na masivu Rudnika. Deo masiva Rudnika sastavljen je uglavnom od flišnih formacija. Centralni deo sliva Gruže izradjen je od jezerskih naslaga, a duž korita glavnog toka i većih pritoka je rečni nanos.

3

Zajednička odlika većeg dela geološke podloge u slivu Gruže je nedovoljna otpornost na delovanje padavina i ekstremnih temperatura u čemu se posebno ističu delovi sliva izgradjeni od fliša gde je pojava tipičnih bujičnih vodotoka.U pogledu vodonepropustljivosti geološka podloga sliva ima koeficijent vodonepropustljivosti S1=0.75 (Milovanović, 1995).

Klimatske vrednosti

Sliv reke Gruže ima umereno-kontinentalnu klimu sa mogućnošcu manjih odstupanja. Obzirom na namenu, najznačajniji klimatski elementi za ovo slivno područje su padavine i temperatura. Prosečna suma godišnjih padavina iznosi 724.2 l/m2 a prosečna temperatura iznosi 10.8⁰C što ovo područje čini semihumidnim, ali blizu graničnih vrednosti semiaridnih. Manja odstupanja su moguća posebno u količini padavina koje izazivaju bujične padavine i poplave.Izneti pokazatelji kao i biološki indikatori pokazuju da gornji tok reke Gruže pripada vodama ritronskog tipa (sam izvorišni deo čini krenon), dok donji tok odgovara potamon zoni (Šorić, 1996). Prema autorovom zapažanju reka Gruža raspolaže manjim vodostajem u odnosu na raniji period usled antropogenog uticaja.

Hidrografske vrednosti

Reka Gruža je dugačka 62 km, ima sliv od 622 kvadratna kilometra, nalazi se na 626 m nadmorske visine, a prosečan pad iznosi 6,3 ‰. Inače je siromašna vodom, prosečni proticaj na ušću iznosi samo 1,96m3/s (Gavrilović, Dukić, 2002).

Brana je podignuta na 32 km od ušća Gruže u Zapadnu Moravu I ima površinu sliva od 317 kvadratnih kilometara. Prosečna dubina je 6,5 m. Jezerska voda se leti zagreje do 26⁰C i pogodna je za kupanje. Providnost vode od 4 m omogućuje prodor sunčevih zraka i bogatstvo kiseonika, što pogoduje razvoju vodenih biljaka I životinja. Obalska linija je sitno razuđena I lako pristupačna. Dugačka je 42 km (Stanković, 2002).

4

MORFOMETRIJSKE KARAKTERISTIKE AKUMULACIONOG JEZERA GRUŽA

Akumulaciono jezero Gruža je nastalo pregrađivanjem srednjeg toka reke Gruža kao višenamenska akumulacija za sledeće potrebe:

—snabdevanje vodom stanovništva i industrije;—zaštita od poplava (retenziranje talasa velikih voda u specijalno rezervisanom prostoru u akumulaciji);—zadržavanje nanosa;—popravljanje režima malih voda na nizvodnom potezu Gruže u ekstremno nepovoljnim hidrološkim situacijama. (Pantović, Mađarević, )

Izgradnja brane je započeta 1979.g., a formirana je potpuno 1985.g. Nalazi se 20km jugoistočno od Kragujevca, na nadmorskoj visini 238 – 269mnm (Čomić, 1989). Građevinska visina brane iznosi 51.50m, a tetiva u kruni je 207.89m. Odnos tetive u kruni i visine brane je 4.04. Dužina kupole u kruni je 230.30m. Lučna brana se u gornjim delovima konture na obema padinama oslanja na stenu preko oporaca. Ukupna dužina brane zajedno sa oporcima je 288.05m. Kruna preliva nalazi se na 270mnm. Na brani su postavljena četiri ispusta ø 1300mm koji imaju osovinu na koti 245.000. Pored ova četiri ispusta postoji još jedan ø 200mm. Voda iz akumulacije se zahvata sa tri nivoa: prvi, najviši je na koti 265.00, srednji na koti 257.50, a treći, najniži, na koti 250.00.Dužina akumulacije iznosi oko 10 km (pri najvišem vodostaju), a širina varira od 0.2 – 1.5km. Površina akumulacije iznosi 934ha, a njenog sliva 318km2.

Površina zone zaštite, u kojoj se nalaze i 93 domaćinstva, iznosi 1450ha.Pri koti 269.2mnm dve trećine zapremine akumulacije predstavlja plići region (2 – 9 m dubine) i, uglavnom, ispunjava depresiju Knićkog polja. Ovaj deo akumulacije je okružen obradivim zemljištem. Trećinu zapremine čini dublji deo, okružen šumama i pašnjacima, u klisuri Gruže (15 – 30m dubine). Maksimalna dubina je neposredno ispred brane – 31m, a prosečna dubina 6,3m.

Oscilacija vode u akumulaciji iznosi 3 – 5m, u zavisnosti od godišnjeg doba.Akumulacija, u odnosu na relativno malu dubinu i masu vode, ima veliku površinu što je bitan preduslov eutrofizacije vode. Kretanje vode je minimalno. Protok kod brane iznosi 1.0m3/s, što za posledicu ima dugo zadržavanje vode u punoj akumulaciji koje iznosi oko 22 meseca. Akumulaciju, uglavnom, snabdevaju vodom atmosferske padavine. U nju se uliva direktno pet manjih, desnih pritoka i uzvodni deo reke Gruže, sve sa vrlo malim protocima.

5

OBLICI TURIZMA

SPORTSKO – REKREATIVNI TURIZAM - Opstina Knic svojom ocuvanom prirodom i Gruzanskim jezerom pruza izuzetne uslove za sportsko rekreativni turizam. Treba izdvojiti mogucnosti pripreme sportista za sportove na vodi, pogotovo veslanje jer je izgradjenja kompletna infrastrukuta za prilaz jezeru i hangar za smestaj sportske opreme.Izuzetnu pogodnost predstavlja to sto je jezero dugacko oko 8 km i koje se sastoji iz dva dela, u jednom delu nalazi se veslacka staza, a u drugom delu koje je dugacko oko 5 km bez obzira koliko jak vetar duva uvek je moguce da se nesmetano vesla jer se nalazi u useku izmedju brda i ima "mirne" vode. Veslacka reprezentacija Jugoslavije na prostorima Gruzanskog jezera odrzava pripreme za svetska takmicenja (www.knić.org.yu).

Takođe, postoje mogućnosti za razvoj izletničkog, ekskurzionog turizma.

ZAKLJUČAK

Lako pristupačno, omiljeno je izletište stanovnika okolnih naselja. Zahvaljujuci svom polozaju, prostranstvu i pitomim obalama Gruzansko jezero pruza izuzetne uslove za sportski ribolov. Jezero je izuzetno bogato šaranom, štukom, somom, babuškom, beovicom i bandarom. Ulovljeni primerci krecu se i preko 50 kilograma. U Knicu i na samim obalama Gruzanskog jezera moze se kupiti ribolovacki pribor i mamci, a i veliki broj prodavnica obezbedjuje dovoljne kolicine potrebština ribolovcima ovog jezera (www.knić.org.yu).

U periodu od 1.maja do 15. maja 1999 došlo je velikog pomora riba. Slična situacija se desila i u maju prošle godine, tačnije 28. maja, kada je analiza Instituta za zaštitu zdravlja Srbije pokazala da je tok reke Gruže kroz opštinu Knić zagađen. Analiza je pokazala da je u tom delu uvećana koncetracija štetnih hemijskih materija, izjavio je predsednik te opštine Bratislav Nikolić. Najveća odstupanja su zabeležena u povećanoj koncentraciji kalijum-permanganata, koji je preko 200 puta veći od dozvoljenog. Prema njegovim rečima, prisustvo gvožđa tri puta je veće od dozvoljenog, mangana sedam puta, a povećana je i koncentracija aluminijuma i bakra (www.b92.net/info/vesti.)

6

LITERATURA I IZVORI:

Čomić Lj., (1989): Mikrobna populacija vode u slivu I akumulaciji Gruža, doktorska

disertacija, Univerzitet u Kragujevcu, PMF, Kragujevac

Gavrilović Lj., Dukić D., (2002): Reke Srbije, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd

Internet:

o http://www.pmf.kg.ac.yu/selar/Andreja/uvodgruza.htm

o http://www.knić.org.yu/turizam/turizam.htm

o http://www. b92.net/info/vesti/index.php

Milovanović D., Nikolić D., Đuran D., (1995): Akumulacija “Gruža” kao izvorište za

vodosnabdevanja Kragujevca. Simpozijum “Akumulacije kao izvorišta za

snabdevanje vodom”, Zbornik radova, 215-230, Leskovac

Pantović N., Madžarević S., (Eds.) Kragujevac u borbi za vodu, Fond za finansiranje

izgradnje Vodovodnog sistema “Gruža” – Kragujevac i Radna organizacija “Vodovod

I kanalizacija”

Stanković S.,(2002): Jezera Srbije, limnološka monografija, Srpsko geografsko

društvo, Beograd

Šorić V., (1996): Ihtiofauna reke Gruže, pritoke Zapadne Morave

7