NEFES ZADE BRAHM

G L Z R I S A V A B

Tashih ve tertib eden

KLSL MUALLM R FA T

G Z E L S A N A T L A R A K A D E M S N E R Y A T I N D A N

S T A N B U L 1 9 3 8

n S z

u Glzr Savab adiyle Gzel Sanatlar Akademisi neriyat arasna karan bu kitap belki ilk bakta sanat tedrisiyle az alkadar gibi grnecektir. Zira tezyini sanatlara ve malzemesinin hazrlanmasna aid ksa bir risaleden ibaret olan bu tedkikin, yarsndan fazlasn kaplyan metin ksm son derece bayadr. Muharrir; zamann hkmdarna dair kaleme ald - ve bizim manasz bularak kardmz - uzun bir methiyeden sonra; yznm faziletini, meneini pek safdilne bir surette anlatyor. Ve sonra, yaznn nevileri hakknda sudan, nmunesiz tafsilt veriyor ve nihayet Trklerde, Arap- larda, ranllarda yetien byk hattatlarn hayatndan bahsediyor.

Tuhfetlhattatinden sonra hu orta mal bilgi krntlar p- hesiz ki baslmaa bile lyk deildir.

Ancak, eserin ikinci ksm son derece mhimdir. Mellif bu ksmida harlardan, bunlarn imalinden, mrekkeplerden ve mrekkeplerin imalinden, kalem, kalem amak ve kalem- trag gibi eylerden bahsediyor ki byle toplu bir halde Jbu malmata hemen imdiye kadar Trke hi bir kaynakta rast- gelinmemitir. Kullanld kitaplarda, zerinden asrlar getii halde rengini atmyan, gzelliini, parlaklm kaybetmiyen, yazma kitaplarda sahifelerin yapmasna meydan vermiyen,

3

Vhatt rutubetten bile mteessir olmyan Trk mrekkebinin nasl yapldn bilen Trkiyede bugn belki birka kii kalmtr. Eer bu kitap ta olmasayd bir mddet sonra Trk mrekkebi denilen ey hepimiz iin unutulmu bir sr olacakt.

Glzr Savab m aharlar ve ktlar hakknda verdii teknik izahat, mrekkepler hakknda verdii izahat kadar mhimdir. te bu iki teknii tesbit ettii iin bu yazma kitab bastrmay lzumlu bulduk. lk nce sadece Risalei midadiyye ve krta- siyye,, baln tayan ikinci ksm bastrmay dndk. Esasen Nefeszade brahim (Efendi) birinci ksma Kitab Kttab,, , ikinci ksmada Risalei midadiyye ve krtasiyye,, adlarn takarak ikisini ayrm bulunuyordu. htimal bu iki eser baka baka zamanlarda yazlm ve sonradan Glzr Savab nam altnda birletirilmi olabilirdi. Nitekim mevcut nshalarn bazsnda yalnz birinci ksm, bazsnda da yalnz ikinci ksm vard. Dier taraftan hepsinde mterek gibi grnen Glzr Savab ad bile trl trl imllarla, kimisi Doruluk bahesi manasna gelen Glzr Savab , kimisi lh mkfat bahesi manasna gelen Glzr Sevab eklinde yazlmt. Mstakimzade bile Tuhfetlhattatin de hazan birinci, bazan ikinci ekli kullanyordu.

Fakat sonralar btn bu dncelere ramen; mrekkep ve har tekniine aid tek kaynak olan bu kymetli eseri paralamay doru bulmadk. Aynen bastrmay tercih ettik.

Glzr Savab m - kk bir risale olmakla beraber - yanlsz baslmas ok bilgi ve ok zahmet istiyen bir iti. Eldeki nshalarn ou yanl veya noksand. Uslb eski ve etin idi. inde Arapa ve Farsa birok beytler vard. Bundan baka verilen malmat iin pek az kaynak gsteriliyordu. Bu yzden muhtelif nshaariyle karlatrmak ve karlatrma ile dzeltilmesi kabil olmazsa; muharririn mracaat etmesi muhtemel olan ana eserlerde, o bahisleri bulmak Arapa ve

4

Farsay iyi bilen bir limin iblisasmi icab ettiriyordu. n yzden kitab dzeltip bastrma ifini zerine almasn Kilisli muallim Bay Riattan rica ettim. Sevinerek kabul etti. Ktphanelerde on sekiz yazma buldu. Hepsini karlatrd. Ve nihayet Topkap Saraynda 1232 numarada, emanet hzinesinde kaytl, Mstakimzade hattiyle yazlm nshay esas olarak ald. Fakat bu nsha da Mstakimzade pek gen iken yazldndan olduka hatal idi. Btn bu yanllar Bay R ifa t; Mevzuatlulm, Subhla gibi birok ana kaynaklara mracaat ederek dzeltmee alt. Arapa, Farsa metinleri Trkeye evirdii gibi, yeni nesiller tarafndan kolayca anlalmas iin Kitab Kttab ksmm, zne zarar vermeden, bugnk Trkeye hlsa olarak evirdi, kinci ksm - ifadesi sade ve temiz olduundan - ayniyle brakld. Yalnz, bu bahitse, imdiye kadar baka kitaplarda, mecmualarda rastgeldii malmat not olarak haiyeye koydu. Nihayet Kmil Akdik, Turake smail Hakk, Necmettin Okyay gibi Trk tezyini sanat ubesi profesrlerimizden mrekkeh heyette bu teknik ksm okunarak muhtemel her hangi bir yanlln veya mphemi- yetin nne geilmesine alld*

** #

Devhatlkttab mellifinin, kendisinden bahsederken M vaktini bir nefes dahi boa harcamadn kaydettii ve Mstaknizadenin M Tuhfetlhattatin de, stad Demirci Kulu Yusuf Efendinin yannda M paraya kesilmi bir kle gibi altm ve nice gzel eserlerle mrn geirerek Hicri 1060 tarihinde Allahn gizli ltuflarma gz dikip can blblnn selmet glzarma uarak vuslat bahesine kavutu-

5

ganu syledii, Calzr Savab mellifi Nefeszade brahim ( Efendinin) bu eserini; lyk olduu ihtimamla tashih ve ter- tib eden Kilisli muallim Bay Rifata ve Trk tezyini sanat ubemizin mtehasss profesrlerine ne kadar teekkr etsem azdr.

Burhan Toprak

6

GLZRI SAVARINBRNC KISMININ HLSASI [1]

Btn insanlarn bitmez tkenmez hamd, kr kaleme, yazya eref ihsan buyuran yce Tanrya mahsustur.

Tanr kalemi tuba dal ve selvi gibi yaratm ise de baka aalarn hilfna, onun yapran beyaz, ieini siyah yemiini yksek szler olarak halkeylemitir.

Kalem Tanrya ktr, fakat akn hakkiyle yazamadndan arp kalm; alamay det edinmitir; o durmadan alar hem de gznden ya yerine kara kan aktr.

Kalem alamakla beraber kulluk vazifesini de : unutmaz. Cenabhakk her iki dil ile tebih eder.

Kalem rzk anahtarlarndandr; btn ilerin vstas, her trl halin rabtasdr.

Kalem iki dilin birisi, iki cihann tercmandr.Btn din, dnya, ahret ileri kalemin dilinden mis gibi,

anber gibi yaylmaktadr.Kalem mana denizinin dalga kran dalgcdr, kalemden

kan eyler sz deil incidir.Cenabhakkm bildii eyleri, Cenabhakkm srlarn kalemin[1] Eserin bilhassa birinci ksm mulk yazld iin bu eseri benden evvel (1181}

de (Kadzade Ahmet bin Halil bin Mustafa) isminde bir zat telhis etmi ise de pek ksaltm, bir de mhim ile gayri mhimmi hakkiyle tefrik edememitir. Bu zatin telhisiyle eer te br nisbetinde klerek on iki kk yapraktan ibaret bir risale eklini almtr. Mezkr ( Kadzade ) biraz da hakszlk ederek hlsay benimsemi ve ona ( Tuhfe-

tlkttab ve minhatltullb) adn vererek mstakil bir eser gibi gstermitir. Kendi el yazsiyle olan nshas (Ar Efendi) ktphanesinde (450) numaral bir mecmuann sonundadr.

-il;*

yazmas iin gkler kt, denizler mrekkep olsayd gkler, denizler biter, yazlacaklar bitmezdi.

Tanrnn resul, enbiyann imam, gnahkrlarn efaatisi, sadk, emin, lemlere rahmet olan Peygamberimiz (Muhammed Mustafa) Efendimize, hanedanna, bisi hidayet olan eshabma bahusus drt sevgili arkadana yz binlerce salt, selm olsun.

ESER NN T E LF EDLMTR ?

Bir gn, byklerden faziletli bir zat, bana yle dedi: Hattatlarn tercmeihalleriyle aharlar, mrekkepler, boyalar, ktlar, kalemler, kalemtralar hakknda bir eser yazlm olsayd ok iyi olurdu.

Bu sze cevaben Kk yamdanberi byle eyler ile megulm. Byle bir eser yazmak isterdim, zaman msait olmad iin yazamadm. Madem ki arzu buyuruluyor yazarm dedim ve u eseri yazdm.

Okuyanlardan rica ederim kusuruma bakmasnlar. nk kusursuz eser yazmak gtr. Bunun sebebi ikidir.

Birinci sebep: Bir eserin mkemmel olmas iin bir airin dedii gibi eser yazacak insanlara iki mr lzmdr. Birinci mr renmek, tecrbe grmek iin sarfedilmeli, tatbikat ikinci mre braklmaldr.

kinci sebep: Unutmak insandan ayrlmaz bir sfattr, insan ok kerre unutur hatt yanlr. Yazlmas lzm gelen eyi yazmaz, yazarken de hat yapar, bu halden insanlarn birincisi olan Adem babamz da kurtulamamtr.

ESERN TERTB

u eseri iki bab zerine tertib ettim* Bablardan evvel bir fasl, fasldan evvel de bir mukaddime koydum.

O halde eser bir mukaddime, bir fasl ve iki bab zerine tertib edilmi oldu.

S

M U K A D D M E

Kalemin, yaznn, bilhassa gzel yazmn fazileti ve yaznn , mucidi ile yaznn envai hakkndadr.

KALEMN FAZLET

Kalemin fazileti iin Cenabhakkm kaleme kasem buyurmu olmas kfidir.

Mamafi, kalemin dier faziletleri de vardr: Kalem Cena- bhakkn ilk yaratt mahluktur. Peygamberimiz buyurmutur ki: Cenabhakkm ilk mahluku kalemdir. Cenabhak kalemi yaratt, ona yaz diye emir buyurdu.

Bu emre imtisalen kalem kyamete kadar olacak i|leri lev- hi mahfuz zerine yazd.

(bni Abbas) kalem hakknda yle demitir: Kalem yeil zmrtten yaratlmtr. Uzunluu bin yllk yoldur; kalem nur ile yarlmtr: Cenabhak onu yaratt zaman ona heybetle bakt; kalem, o bakn heybetinden ikiye ayrld.

Kalem mkellef midir, deil midir?Eyay mahsusa yani kitabet ile mkelleftir. nsana ben

zemez, nk insan, mutlaka mkelleftir.Cenabhak kaleme kasem buyurmutur. Bu kadar fazileti

bulunan kalemi yontmak, kesmek nasl caiz olur?Hakknda kasem vaki olan kalem, kalemi lhdir ki

yontulmaya, kesilmeye muhta deildir ; muhta olan bizim kal emlerimiz dir. Mamafi biz de ucu aman, knlan kalemlerimizi tahkir iin deil, tezyin, slah iin keseriz. Nasl ki ziya veren mumun kmr balayan ucu, ziyas arttrlmak iin kesilir.

Kalem hakknda ( bnimukaffa ) yle demitir: Kalemler deerli, akll insanlarn akllarnn binek talardr; kalem in

9

sanlarn parmak ularnn beyan ve ifadesidir; tekmil ilerin kvam, mlkn devam iki ey ile kaimdir. Biri kl, biri kalemdir. u kadar var ki kalem kltan daha deerlidir.

YAZININ FAZLET

Kuran kerimdeki ( kra . . , , ) yeti kerimesi yaznn faziletine dellet etmektedir. nk burada Cenabhak insanlara yazy ben rettim,, diyor.

Dier iki yeti kerime daha vardr ki bunlar da yaznn faziletine dellet ederler.

Sleyman Aleyhisselm ile frit arasndaki muhavere de yazmn faziletine dellet eder. Muhavere yle olmutur;

Sleyman Kalem nedir ?frit Geici bir rzgrdr.Sleyman Kalemi kayd ve bendetmenin aresi nedir?frit Yazmaktr.Yaz hakknda bni Abbas yle demitir: Yaz elin dilidir.(Cafer ibni Yahya) ile ( brahimi eyban) yle demiler:

Yaz bir hikmet ipliidir ki onunla mensur olan manzum olur, manzum olan mufassal ve malm olur; yaz elin dilidir; yaz gzelliin, letafetin ta kendisidir; yaz ayrlkta tatl dilli arkada, uzaklarda dostlar ile grmenin vastas, gizli srlarn hzinesidir; divandan kan emirleri o toplar.,,

Yaz ilim iin ok lzmdr. Yaz hakknda Peygamberimiz lmi yaz ile balayn buyurmutur.

Yaz hakknda Hazreti Ali ocuklarnza yaz retin. nk yaz pek mhim olduu gibi insana srr veren ey* lerin en byklerindendir! demitir.

Bu manay bir air yle nakletmitir:

10

B e y i

Kitabetdrr bil ehemmi umur Kitabet eder demi pr srr

Yaznn erefine u da dellet eder ki dem leyhisselma Hud leyhisselma, birok peygamberlere gkten inen suhuf, Musa leyhisselma inen elvah yazl olarak inmitir.

Yaz btn beeriyet iin lzmdr; yazdan hi bir millet, hi bir kavim mstani olamaz.

Yaz olmasayd ilimde terakki olmazd; yazdr k ilimleri ilelebet muhafaza ve bir mekndan bir mekna, bir zamandan bir zamana nakleder.

Senetler, ehadetler, siciller, defterler, kararlar, ilmlar, beratlar hep yaz ile kaimdir.

GZEL YAZININ FAZLET

Peygamber Efendimiz besmelei erifeyi gzel yazmann usuln beyan iin Muaviyeye hitab ile yle buyurmutur: Hokkaya lika koy ; kalemi iricekes; besmelenin (ba) sim dik yap; (sin) in dilerini iyice gster; (mim) in gzn kr etme; Lafzai Celli gzel yaz; rahmann (nun) unu uzat; rahim kelimesini de gzel yaz.,,

Peygamberimiz bir hadisi erifte yle buyurmutur: Her kim besmeleyi gzel yazarsa Cennete girer.,,

Hazreti Alinin olu mam Haan gzel bir besmelei erife yazm ve yle demitir: Her kim besmeleyi gzel yazarsa Cenabhak ona her harf mukabilinde on sevab verir.,,

YAZIYI ICAD EDEN

Yaznn mucidi dem babamzdr. O her trl yaz icad

11

etmi ve tula amuru zerine yazp bu amuru pigirtmitir. Tufandan sonra her millet Adem babamzdan kalan bir trl yazy kabul etmitir.

Bir takm limler yaznn dris Peygamber tarafndan icad edildiini sylerler. (Celleyn) tefsirinde bu rivayet tercih edilmitir. Bir takmlar da bunu Hud Peygambere atfederler^

Bazlar demilerdir ki yaz gkten inmitir. dem Peygambere inen yirmi bir suhufun yannda hurufu mukattaa (tek tek harfler) de var idi; dier peygamberlere de hurufu mukattaa halinde inmesi mmkndr.

Dorusu udur ki yaz-insanlara Cenabhakkn feyziyle, i- hamiyle hasl olmutur.

Arap yazsnn mucidine gelince bu bapta muhtelif szler sylenmitir. bni Abbas diyor ki: Bu yazy Tay kabilesinden kii icad etmitir.

Bazlar diyorlar ki Tasm kabilesinden birka kiinin icaddr.

Bazlar diyorlar ki smail Aleyh is selmn evldndan drt kii tarafndan icad edilmitir.

Bazlar Beni Nadir kabilesinden birisi icad etmitir bazlar da Yemen'de Himyer tarafndan icad edilmitir derler.

mam Sheyl! ise: smail Aleyhisselm tarafndan cad olunduuna kaildir.

Arap yazs baka yerde icad edilmi olduuna gre sonradan bir takrib ile Mekkeye gelmi ve intikal etmitir.

slm dininin zuhurundan sonra sahabei kiram iinde yaz bilenler 10 dan fazla idi.Fakat en gzel yazan iki kii idi: Birisi Hazreti Osman, dieri Hazreti Ali.

12

F A S IL

Bu fasl ksm itibar edeceiz.

BRNC KISIM

Sahabe devrinde mehur olan hattatlarn hal tercmeleri hakkndadr.

Bunlar sra ile syliyeceiz:

1 - Hazreti OsmanHazreti Osman yedi Mushaf erif yazmtr.Hazreti Osman hattiyle olan bir Mushaf ( Humus) kale

sinde grdm.Bu Mushaf erifin oraya gnderilmesinin sebebi yle ri

vayet ediliyor: Hazreti Osman zamannda bir kerre kuraklk olmu, ahali Hazreti Osmana ikyete varmlar. Hazreti Osman onlara bir Mushaf erif gndermi, her ne zamat kale ahalisi yamura muhta olurlarsa, bu Mushaf erifi alp kale surundan dar karp dua ederlermi ve derhal yamur yaarm.

erkezler zamannda Msr beylerinden bazlar o Mushaf erifi almak istemilerse de ziyana uram ve almaa muvaffak olamamlardr.

2 - Hazreti AliHazreti Ali gzel yazanlar arasnda mmtaz idi.Ben kendisi tarafndan yazlm olan Mushaf erifi gr

dm. Pek gzeldi.Kf yazdaki gzellik Hazreti Alide sonuna varmtr.

3 - Hazreti Haan4 - Hazreti HseyinBunlar da gzel yaz yazmlardr.

13

-.-U_____________ ___

Ben bu iki imamn okuduklar, yazdklar mektebi ziyaret ettim. Haraba yz tutmutu. Fakat iine girilince insann ii alyordu.

5 - Abdullah ibni merBu da gzel yazanlardand. ( Ebu Hreyre) Hazretleri

ezberlemi olduklar Hadisi erifleri buna yazdrrd.

KNC KISIM

H. 300 den 700 (M. 882 den 1282) tarihine kadar mehur olan hattatlar hakkndadr:

1 - bni MukleAd ( Muhammed ) babas ( Ali ) knyesi ( Ebu Ali ) dir.

(bni Mukle) diye hret almtr.( Hatt bedii mensub) denilen yazy ilk evvel yazan budur.

H. 328 M. 910 da vefat eylemitir.

2 - bni EsedAd (Muhammed) dir. Babasnn ad Eseddir. (bni Esed)

diye hret almtr. Badatldr.Bundan sonra zikredilecek olan ( bni Bevvab ) m hocasdr.Bu zat H. 423 (M. 1030-1031) de vefat etmi ve imam Ahmed.

ibni Hanbel civarna defnedilmitir.

3 - bni BevvabAd (Muhammed), babasnn ad (Ali), knyesi (Ebu Ali) dir.

(bni Bevvab) diye hret almtr. Mamafi gene bu manaya olmak zere bu zate (bni Sitri) dahi denilir.

Hocas (bni Esed) dir.(Hatt bedii mensub) u (bni Mukle) karm ise de, bu

14

zat ok gzelletirmitir. Herkes onun, zamannda birinciliini, stadhm tasdik eder.

4 - Ykuti MusulAd (Yakut), babasnn ad (Abdullah) tr. Musulludur, L

kab (Emiiddin) dir. kinci (Melikah) a mensub olduu iin Meliki diye yadolunur. H. 618 (M. 1221-1222) de vefat etmitir.

5 - Ykuti HamevAd (Y akut), babasnn ad (Abdullah) dr. (Hama) hdr.

H. 667 (M. 1268-1269) de vefat etmitir.

6 - Ykuti MstasmAd (Yakut), babasnn ad (Abdullah) tr. hreti Msta-

smdir. Evvelce Mstasm Billhm klesi olduu iin byle denilmitir. Rivayete gre Amasyahdr.

Zamannda Yakut ad dnyaya yaylmt. Yazsna sihri hell denilse caizdir. Yazda olduu gibi ilim ve fazilete de yksek bir mevkide idi. Nazm ve nesirde dahi mahir idi.

Talebesini tevik iin iki beytten ibaret arapa bir fahriye sylemitir. Mazmunu udur: Fenni hatta bana benzer bir mridi kmil varsa bana gsterin; bild arkiyyede bana benzer yoktur. Bild garbiyyede benim kadar yazya alm kim vardr ?

Dier bir fahriyesinin mazmunu udur: Benim bir atm var, gm meydanda gece renkli eteklerini ekerek koar. binici bindii halde, o sekili at, gelinler gibi yrr.

Yakut esasen bni Bevvabm yazsn gznne alm, uraa uraa onu gzelletirmitir.

Rivayete gre Ykut 180 sene yaam; 1000 Mushaf erif ve birok kitap yazmtr.

Ykut ( eyh Abdlkadiri Ceylan ) Hazretleriyle muasr

15

imi; Abdkadir Hazretleri ona ok tazim edermi; ziyarete geldii zaman onu yanbana oturturmu.

Abdkadir Hazretlerinin yakn dostlarndan birisi Yakuta bu kadar tazim buyurduklarnn sebebini sormu.

Abdkadir Hazretleri cevaben: Onun elinde Allahn srlarndan bir sr var buyurmutur.

Yakut bir rivayete gre H. 698 (M. 1298-1299) de, bir rivayete gre de H. 667 (M. 1268-1269) de vefat etmitir.

7 - Abdullahi SayrefYkuti Mstasmnin &kirtlerindendir. Aklm sitte ( Alt

trl yaz ) da mahir idi. Bilhassa sls ve muhakkakta birinci idi. Daha kk yanda iken yazda muvaffakiyet gstermee balamt.

8 - Mbarek ah KutupBu da (Ykuti Mstasm) ninakirtlerindendir. Kutbiyyete

irimi bir zat idi. Aklm sittede mahir ve birok marifetleri zahir idi.

Okadar gzel yazard ki hocasiyle kendisinin yazsn tefrik etmek g olurdu.

0 - Abdullahi Aghz (A)Buda (Ykuti Mutasun) nin akirtlerindendir.Esasen Ba

dat arlarnda gezen bir ocuk iken Yakut onda bir istidat kefedip yanna alm, kendisine a yapm, hem de yaz retmitir. Bu da Aklm sittede meleke sahibi idi.

10 - Sofu YahyaBu da (Ykuti Mstasm) nin akirtlerindendir. Aklm sit

tede mahir idi. Sls yazy daha gzel yazard. (Karahisar Ahmet Efendi) bunun yazm nmune edinmitir.

16

11 Ahmed ShreverdiBu da Yakutu Mutasminin akirtlerin dendir. Aklmi ilte

sahibidir. Bilhassa neshi pek gzel yazmtr.

12 - eyh Ahmed Tayyib ahBuda Yakutu Mstasminin akirtlerindendir. Sls gzel

yazard. Harekeleri hep sls kalemi ile koyard. Bazan da neshi sls kalemi ile yazar ve harekesini gene sls kalemi ile koyard.

Bunun olu (eyh Muhammed bini Tayyib) babas gibi gzel yaz yazard.

Tenbih Yakutu Mstasm ile alt talebesinin heyeti mecmuasna (Esatizei Seba) denilir.

NC KISIM

Fatih Mehmed zamanndan zamanmza kadar olan hattatlarn tercmei halleri hakkndadr.

1 - Yahyay RumFatih Mehmedn ktibi idi; Rumun yakutu saylr idi,

alt kalemde mahirdi.Karahisar merhum, slbunun en gzel noktalarn bunn

yazsndan almtr.

2 - Yahya olu AliBu da Fatih Sultan Mehmedin ktiplerinden idi. Mmtaz

bir stad idi. Bilhassa hatt msennada ei yoktu. Alt kalemde de mahirdi.

stanbulda Tcpkap sarayna girilecek Bab Hmayun" un st bandaki sls ve msenna yazlar kendisinindir.

Bu zat en gzel eserlerini H. 860 (M. 1456) da vermitir.

2 17

3 - eyh HamdullahAd (Hamdullah) dr, fakat (eyh) diye mehurdur; babas

nn ad Mustafa isede Mustafa Dede diye mehurdur. Babas Shreverdiye tarikatnda pir idi.

Hamdullah Amasyahdr. ptida (Hayrettim Mera) den mekahn, sonra Yakutun yazsn taklit ederek terakki etmiti.

eyh Amasyada iken (Sultan Bayezidi Sni) henz orada Vali idi. Arar a eyhe yaz yazdrrd.

Sultan Bayezit H. 886 (M. 1481) de Amasyadan ekilip tahta getii zaman eyh dahi Istanbula muhaceret etti.

O tarihlerde bir gn saray kapclarndan birisi gelip eyhe bir arza yazdrm ve Padiaha takdim etmi, Padiah yazy tamm ve eyhin Istanbulda olduuna sevinmi, eyhi buldurmu, saraya ktip ve yaz hocas tayin etmi, hem de ona haremde bir yer tahsis eylemitir.

eyh yazsn orada yazarm, ara sra padiah oraya gelir, eyh ile birlikte oturur, grr ona riayet edermi,

Bir gn Padiah eyhe yakutun en gzel yazlarndan yedi kta yaz Vermi ve himmet buyurun bize Yakutun slbundan daha gzel bir slb cad edin demi.

Bunun zerine eyh aylarca uraarak kendisine mahsus olan ve Yakut slbundan daha gzel bulunan bir slb icad etmitir.

eyh yazda husus slb sahihi olmakla beraber ilim ve irfan sahasnda da mkemmel idi. Remil dahi bilirdi ve bir ok marifetleri vard. Mesel: yay yapar, ok atar, gzel yzer, gzel elbise bierdi ; avclkta da mahirdi.

eyh; krk yedi Mushaf erif, bir mesahihi erif (Hadis kitab), ceylan derisi zerine bir meark erif (Hadis kitab), bin kadar Enam erif (Kuran suresi), evrad, ezkr, bir ok ktalar ve mek iin yazlar yazmtr.

eyh; Kuram kerime hizmet ettii iin padiah onu btn

18

lemadan stn tutard; ona skdar tarafnda has olarak iki ky vermi ve bir ky de mhrezenler iin tayin etmiti.

eyh 110 yl yaamtr, ihtiyarlnda bile gzel yazard.Kanun Sultan Sleymana da yetitirmitir. Sleyman

ona bir Mushaf erif yazdrmak istemi, onu davet etmi isede pek ihtiyar olduunu grnce yazdrmadan vazgemi ve duasn almak iin ona bir ok ihsanlarda bulunmutur.

eyh; Kanun Sleyman zamannda vefat etmitir.

4 - Cell Zade MuhittinAmasyahdr. Kanun Sleyman yazdrmak istedii Mushaf

erif iin eyh Hamdullahn fazla ihtiyarlam olduunu renince bir hattat tavsiye edilmesini istemi, kendisine Cell zade tavsiye edilmitir.

Padiah, bunun zerine Cell Zadeyi Amasyadan davet etmi, Mushaf erifi ona yazdrm, el emei olarak bin lira vermitir. Fazla olarak kendisine gnde bir lira cretle bir vazife vermek istemi isede Cell Zade memleketinden ayrlmak istemediinden itizar ile o vazifeyi almam ve msaade stiyerek tekrar Amasyaya dnm ve nihayet yz yanda Amasyada vefat etmitir.

Bu zati erif dahi nice Mushaf ve eczayi erife yazmtr.

5 - Cell Zade CemalettinAmasyahdr. Bundan evvel mezkr olan Muhittinin kar

deidir. Bu zat neshi kardeinden daha gzel yazard. Sultan Bayezidin Amasyada yaptrd Camii erifin kngeresindeki msenna surei Fetih onun yazsdr. Fakat Camii mezkrun tarihi eyhindir.

Mezkr Cemalettin 80 sene yaam ve nice Mushaf ve eczayi erife yazmtr.

19

6 - Amasyah AbdullahSeksen sene yaam, bir ok Mushaf ve eczayi erife yaz

mtr.

7 - eyh Zade Mustafa DedeBu zat alt kalemde babas gibi mahirdi. Nice Mushaflar

yazmtr.45 yanda iken vefat ederek skdarda Karacaahmet

tekkesi yaknnda olan mezarlkta babasnn metfun bulunduu suffaya defnolunmutur.

8 - Hsamettin Halifeeyhin has talebesi olup alt kalemde mahir idi. Bilhassa

neshi o kadar gzel yazard ki eyh ile bunun yazs farkolun- mazd.

eyh, onun yazsna, pek beendii ve kendi yazsna benzedii iin ok kerre imzasn atard.

9 - krllah HalifeBu da eyhin has talebesidir, alt kalemde mahirdir ; nesihde

daha kuvvetlidir.Evvelce eyhin ua imi, sonra eyh onu okutup yazd

rarak yetitirmitir.Bu zat ilmi ile mil bir stad kmil idi.

10 Revani Recep bini Mustafa.Bu zatn ad Recep, mahlas Revanidir. Alt kalemde ve

bilhassa nesih yazmakta mahir idi.110 yl yaam ve nice Mushaf erif ve yazlar yazmtr.

Galatasaraynda muallimdi.

11 - Dervi Muhammed Bini Mustafa DedeBu zat eyhin torunudur. Bir ok Mushaf erif, czler,

20

fenama*, tevrad, ezkr yazmtr. u kadar var ki babasnn derecesine yetimedii gibi dedesinin mertebesine hi yakla- amamtr.

12 - Vefa Zade Abdlkerim HalfeBu zat eyh vadisinde gzel yazanlardandr.

13 - kr Halife Zade Ahmed elebiBu da eyh vadisinde gzel yazanlardandr.

14 Krm Abdullah (Efendi)Alt kalemde mahir bir stad kmildir. ( Dervi Muham-

med) den mekalm ve (eyhi sani) diye yadolunmaya balamt. Fakat, sonralar, kendisine mahsus bir vadi ihtira etmek hevesine derek uraa uraa eski yazsn da berbad etmitir.

Bu zat H, 999 (M. 1590-1591)davefatndanmukaddem kendisi iin bir mezar yaptrm ve mezar tan kendi felile yazm, yalnz senesini bo brakmt. Gariptir ki o sene iinde vefat etmitir.

15 Emrullah (Efendi)Bu zat Krm Abdullah (Efendinin) tilmizi haidir. Hoca

snn yolunu ihya etmi ve hocasn bunun kadar taklide muktedir bir kimse grlmemitir.

16 Karahisar Ahmed (Efendi)Bu zat ( Seyyid Eseduliahi Kirman ) nin tilmizi hass idi.

Alt kalemde zamannn yakutu saylrd. Hatt msennada buna mmasil bir hattat zuhur etmemitir.

Sleymaniye camii erifinin byk takndaki mdevver hatt msenna bu zatn eseridir.

17 Haan elebiBu zat Karahisarnin memlk idi. Alt kalemde mahirdi.

Belki nesihte stadna faik idi.

21

Sleymaniye camii erifinde mdevver hatt musannadan baka btn yazlar Haan elebinindir, [l]

Nice mesahifi erife ve pek ok yaz yazmtr. ok yaam ve H. 963 (M. 1555-1556) da vefat etmitir. Stlcede eyh Cemlettin civarnda metfundur.

18 Karahisar DerviiBu zat Karahisar tarznda yazmtr.

19 Muhittin HalifeBu da Karahisar tarznda yazmtr.

20 Demirci Kulu Yusuf bini AbdullahBu zat bizim stadmzdr. Her vadiyi zaptetmi, fakat

slste Karahisaryi taklid etmiti. Divan de yazard ve bu hususta (Tabeyzade Muhammed efendi) nin tilmizi hass idi.

Evvelce Krm Abdullah efendiden mekalm ise de sonralar Karahiskr vadisine slk etmitir.

93 yanda H. 1018 (M. 1609-1610) da vefat etti. Tophane camii erifi yannda medfundur.

21 Bursal erbeti Zade brahimBu zat Karahisar ile muasr, fakat ok vakit ona muarz

idi. Hazan da dostlatklarz olurdu.

DRDNC KISIM

Nesihtalknvisler hakkndadr 1 Mr AliMr Ali esasen ( Hseyini Baykara ) dan mekalmtr,

[1] Sleymaniye camiinde i kapma zerinde ve iki kenarndaki yazda imzas vardr. Bu kitabenin eyhlislm Ebssund (Efendi) tarafndan tertip edilmi olduu Esad (Efendi) ktphanesinde 3436 numaral mecmuann 188 inci yapranda yazldr.

22 /

fakat sonralar, kendisi nesihtalik namie kir yaz icad etmiH^Bu zat sadti kiramdan ve evliyayi izamdan bir kimse idi,

nazm ve nesirde mahirdi. ( Maliki Deylem, Muhammed bni Mizzittini Hseyn, Ahmed Hseyn, Hoca Hayrettin) isminde drt byk akird yetitirmitir.^

2 Sultan Ali MeghedBazlar bu zatn Mr Aliden mukaddem olduunu sy

lerler. Bunlara gre Mr Ali Mehednin yolunu ihya etmi fakat onu gemitir.

3 Mahmud ibni shak ihabBu zat Mr Alinin muasr di. Mr Ali ona kendi

ketebesini yazmak iin izin vermise de terki edebdir diyerek yazmammtr.

4 Mr madBu zat evvel Muhammed ibni Hseyinden mekalm sonra

Mr Alinin yazlarm toplayarak onu taklid ile fevkalde bir yaz sahibi olmutur. O kadar ki eer Mr Ali sa olsayd onun vadisini beenirdi.

ah Abbas iki kasap r gndererek bu zati snn olduu iin ldrtmtr.

Merhumun (Abdrreit, Abdlcebbar) adl iki akirdi vardr,

5 Tibrizli Muhammed RzaBu zat Mr madn muasrlarndandr. ( Sadettin efendi )

merhum bunu stanbula celbetmitir.

6 Tophaneli Nuri elebiKendi ihiiraat zere on iki kalem yazmada mahir idi,

tallikte Mr mad taklid etmi olup tliki sair yazlardan daha gzel yazard. Hatta Sadettin efendi merhum Tibrizli Muhammed Rzay stanbula gstirtdikten sonra bir gn onunla

23

mezkr Nuri elebiyi bir mecliste bulundurmu ve huzurunda Nuri elebiye bir yaz yazdrm, Muhammed Rza bu yazy pek beenerek byle bir zatin buralarda bulunu keramettir* demitir.

7 ab Mahmud Nigaburah smailin mehur hattatlarmdand. Yavuz Sultan Selim

ah smail ile harbederken ah smail mezkr Hattat ile musavvir ( Behzad) bir maaraya saklamt. Muharebede bozulup dnd zaman ilk evvel mezkr iki sanatkr aram ve kamadklarn grnce memnun olmutu.

8 Mr Halilu sralarda Acem diyarnda Mir Halil isminde bir hattat

zuhur etmi ise de henz yazlar bizim taraflara gelmemitir. ittiime gre onun yazlar Hindistana gidiyor ve Mr Imadn yazs gibi rabet buluyor imi.

9 Dervi Abdu sralarda Medinei Mnevvere civarnda Buharal Dervi

Abdi isminde birisi mevcut olup gzel talik yazmaktadr.

B e y a n M a z e r e t

Talik yazanlar oktur; e kalem erbab gibi mahdut deildir ; onun iin bu risalede bir kann zikri ile iktifa edilmitir.

24

Glzr Savabn metni

G L Z R I S A V A B

Hamd sipas cemii ns ve iikri has "bkyas ol sani ibretnmuni ( ^aij j ) Cenabna olsun ki kilki tuba nhal serv misali ber

hilaf sairi ecar ezhar mlbsi evrak beyda ve kfei sevda ve ms

miri kelimati lya klp resmi akn tahrir iin valih hayran ve ak sergerdan edip eki emin karakan ve dii zebann tesbihhan eyledi.

Ve ber fehvay ( vastai efal ve rabtai ahval klpa*.! |*tiM) fehvasnca tercemani dareyn eyledi ki cmle evamiri

diniyye ve dnyeviyye ve uhreviyyeyi taht lisani kalemde enhari midad mkinzd ve anbermsevad ile cari kld. ( Nazm )

Fehvasnca kalem gavvas gutahari deryay* maani ve ann suhanler drri kani oldiyse pes imdi kelimati rabban ve esrari tenzili sphan

iin midad mededi imdad, bahri atnik ve nehri sahk gibi zayendezd olayd cezebat kudreti kalem ve sradikati sr'at rakam bahri midad

ksid kem klp nefade irgreydi ve nhtak tbak evrak olayd

( J i mnas zuhur etmek mukarrer olurdu.

Bade ez krgzar beenva riayeti Hazretl Br celet azamet cellihi ve alet kelimet kemalihi der methi

Nebi sallallah aleyhi ve sellem

Sadhezar salevati lmiat ve teslimat taliat ve tahiyyati amihat ve

tahmidati faikat ve ta zimati lyikat ol Resuli RabbFlemin ve imaml enbi-

yai velmrselin piivayi mukarrebin ve muktedayi kmmelin ve hdayi

27

..... , . ; j * L ................... J L ---- ------------- :-----------a ................ i- .......

feVvelin hirift efilmznibin Sadk-vadetnn hazreti Muhammedini

Mustafa ( jA -j ^ J-* ;fbJl a-j J - j l j >il jLL *L ^jJl ) hazretlerinin

melzi ibadi muhlisin ve secdeghi mtedarriin olan huzuri trbeti li

rtbetlerne olsun ( L )Ve dahi l eshab ve ezvac etbaine olsun ki anlarn her biri brci

evci felekte evvariki mearik ve ( (ev.*t:i' prj J ^ l ) fehvaszere bunlarn her biri necmi Sadi saadettir ve asmani riyad riyadatta menei kef keramettir.

Alelhusus iharyar gzin, Hulefai Raidin zerlerine olsun ki bunlarn dahi her biri muktedayi eimmei mctehidini dini mbindir. Jh

I

DER BEYANI SEBEB TELF ESER

hvan hllani pr izan melekiyylbnyandan bir marifet medar ve

sipihr iktidar hitab mkintraz ve cevab miskinnvaz edip bu di, biFihlas tarafna iaret buyurdular ki bir kitab kttab olup risalei mda- dye ve krtasiyeyi mtemil olduundan mada tabakati kttab dahi mtemil olup anda kttab eslfi l esnafn esbab kitabete mteallik ahvalleri ve efal mlleri ve etvar amarlar mezkr olayd deyicek bu

Ll j l liyil I _ jf - (S jT j l S c, ^

Yani hnermend kile bu ruzgri zorkrda iki mr gerektir ki ta b irini tecrbe ve imtihanda geire ve birini dahi tecrbe ve imtihan ile kesbettii maarifi mahasinin icrasnda geirip derkr ola demiler. Bu

28

ise gayet muhal olman makali karini devletrehin semi kabule yakn olup bu kitab kttabiyyeyi ve rsalei midadiyye ve krtasiyyeyi jL iV l

j l i)lj olduu malm ve mehur olman bu kitabnayab dahi nesyen mensiyyen maruzundan o m a sun iin ou y ^ u r u j u

V^l'* fehvasnca iki bab ve bir fasl zere bina olundu.

Faslda fezaili hat ve kitabet beyan olunup tabakati kttab ektab dahi mtemil olup iki babda dahi cmle esbabi kitabet mezkr ve mezbur ola. naallahteal.

29

FASIL

Bu fasl bir devha amilledir. Bunda br (mukaddime) vardr.

MUKADDME

Hattn fazileti beyanmdadr.

Emma fazileti nakil cihetinden Haktealnn kavli erifidir: jl U |*U)l tijll f jf'M ld oj 0*1 buyurup talimi hatt kendye

muzaf ve mensub ve an ibad hakknda olan mineni ltuhsann azam ve ekreminden mahsub eyledi. lmi hatta bu eref kfi ve isbat mddeada vafidir. Ve dahi haliki bun kitab meknununda * OJjk-j Uj 3 *buyurmutur. Ol Hazret Bari Celle anhu ve amma nevaliihu halkn

satru kitabet ettiklerine kasem etmitir. Bir nesneye ki kasem oluna ol

emir elbette muazzam olur.

Hazreti bni Abbas Radyallh anhmadan mervidir ki Haktealnn SjiTljl kavli erifinden maksud hattr.

Ve dahi rivayet olunur ki Hazreti ( Sleyman ) nebi al nebiyyna ve aleyhi salevatrrahman bir ifrite kelmdan sual eylediler.

Ol dahi bir rihi gayri bakidir dedi.Hazreti Sleyman nebi dahi etti ki ya kayd ve bendi nedir dedi.

Cevabnda kitabettir dedi.Ve dahi bni Abbas Radyallahanhma buyurmutur hat lisani yeddir.

Ve dahi ( Caferibni Yahya ) ve ( brahimbni Muhammed-ieyban )

30

Rah i meh mu lah demilerdir ki hat ve kitabet ritei drri hikmettir ki annla mensur ve manzum mufassal ve malm olup lisani yed ve behcet ve ziynet olduundan gayr zaman firkatte enis' hozeban ve bud mesafede leti musahabeti yaran ve hulln ve gencine srr nihan ve camii evamri divandr.

Emma akl cihetinden fazileti odur ki eer hatda bu eref olmasayd Hakteal Hazreti Ademe ve Hazreti Huda ve cem Enbiya aleyhisselma suhufu mestureten inzal eylemezdi ve Hazreti Musa aleyhisselma elvah mektubeten inzal eyledi. Hat ve kitabete bu fazilet kifayet eder. Ve dahi kitabetten bir frka ve bir mmet iktifa etmek olmayup belki ammei enam ana ihtiyata msteviyetl ekdamdrlar. Andan mada insann hassas kuvvetten file zuhur eden ulumi medelsari vedduhur hfzetmekte sair hayvanattan mmtaz ve mehur olmas bir zamandan bir zamana nakli ehvar ve bir mekndan bir mekna hamli esrar iledir.

Bunun cmlesi mauneti hat ve kitabet ile idii zahir ve aikrdr ve hfz hukuk ve men'i temerrdi erbab ukuk ve kitabeti ehadat ve sebti scillt bilcmle kitabet ile kaim ve sabittirler.

F E Z A L K A L E M

Fezali kalemden biri oldur ki evveli mahlkattr. Nitekim , j sAo[yadetibni Samit] Radyallhanhden mervidir ki Nebi aleyhisselm

buyurmutur k Haktealmn evveli mahlku kalemdir ki halkedip ana kitabet ile emreyledi. Kalem dahi ilyevmkyame olacak umuru yazd.

Bu kavil muhtar lbni Abbas ve At ve mcahit ve ammei lemai ahyardr.

Ve dahi bni Abbas radyallhanhma buyurmutur ki vaktakim Hak- suphanebu ve teal kalemi halkedip ana ilyevmilkyame olacak eya ile cereyan eyle dey buyurdu, kalem dahi levhi mahfuz zere vehi meruh le cari oldu.

Hazreti bni Abbastan bir rivayet dahi varid olmutur ki kalem Hak- tealalya tebih ve temcit eyledi. Mukadderat kitabet etmezden bin yl mukaddem.

31

Ve dahi demitir kalem bir zmrriidei hadradr ki tul bin yllk mesiredir. Ve nur ile akkolunmutur. Vakta ki Hak Suphanehu ve Teal ana nazar eyledi. Heybeti nazardan iki nsf olup birbirinden bir mkdar

cda oldu.Eer sual olunursa kalem mkellef midir yahut deil midir.Cevab verilir ki eyay mahsusa ile mkelleftir ki kitabet ve cereyandr.

Lkn insan bunun hilfnadr ki insan mutlaka mkelleftir.Eer sual olunursa Hakteal Hazreti kaleme kasem edip .L j j )

( J j jk - buyurmutur. Y a kat kat ana ne tarik ile musallat olur.

Cevab verilir ki ol kat' muhtac kat olmamtr. Belki ana muhta olan bu kalemdir ki zevaid ve rn izale ile kitabette defi elem olunur. Nitekim hayati emi ^erdenini kat ile olur.

bn Mukaffa ( J\ ) dan [1] rivayet olunur ki kalem hakknda buyurmutur. Aklm, matyyei ukalyi kiram ve beyani enamili enamdr. Ve cemii umurun kyam ve mlkin devam iki ey iledir ki seyf ve kalemdir. Amma kalem seyften efdaldir.

bni Hill (Jk> Jd ) bu Hadisi erifi kendi risalesinde kendi hatt ile

yazp kitabeti kalem emri ehem olduunu bu hadisi erif ile istidlal etmilerdir. U ilI ^l Ija J [2]

Ve dahi bu hadisi erifi te yiden hazreti Aliyyibni ebi Talib -j J * tJlU j l Radyallahanh buyurmular ki: * [3] ve dahi buyurmular k i:

B ey tKiiabetdrr bil ehemmi umur Kitabet eder demi pr siirui'

Ve dahi (Aliyyibni ebi T alib ) Radyallahanh tarifi hsn hat ve kitabette buyurmular ki: 1

[1] Bu kelimenin dorusu boyledir. ( Suphi') C. 1 S . 5 50 . Bulak B. Basl. Mftahllmun arabcasnda da byledir. Fakat tercmesinde sehven ( bnlmukna ) eklnde baslmtr. 1 121

[2] Yazma nshalarn kffeainde bu kelime yanl yazlmtr. lmi yaz ile balayn demektir.

[3] limler kamaya meyyaldir, onlar yaz ile balayn demektir.

32

Ve dahi buyurmular k i;

tj-shll jVl -UI L i Ja'Ll |.lj '^n*w\z Zt'S' '^ij " c j tiksei wi.r"^ w

Ve dahi buyurmular k i; [2] J'*" . JL ^iU ^.Llkl

Ve dahi Ebu Osman ArariLni Bahir S j * e ?) tajifi hatta bu

yurmulardr ;

A^ J\J o j I J^ J a ^ ^ llb ^ _y g,^ * 1^ .1 ^ J 3)

[ 3 ] jO ji'j j ;>4hi i j i \ ^ u - ^ Y 3 -^ 'J '

e v v e l ! v a z i i h a t

Ve dahi malm ola ki evveli vaz hat hazreti ebil beer Safiyullah a Nebiyyina ve aleyhissalti vesselamdr.

Hatt bir tyn zere yazb ol tyn tabheylemitir. Andan sonra badet- tufan her kavm kitabet ve hatlarna isabet ettiler.

Ve bazlar dahi demiler ki evveli va2i hat ( dris ) Aleyhisselmdr.

Ve tefsiri Celleynde a j*l* p mahallinde Jjl[4] deyu zikrolunmutur.

Ve bazlar dahi demilerdir ki evvel vaz hat Hud Aleyhisselmdr.

Ve bazlar dahi demiler ki Hazreti Adem Aleyhisselma yirmi bir

sahife ile hurufi mukattaa inzal olunmutur. 1

[1] Trkcesi : '*ey edeb sahibi olan kimse, yaznn kvamm ren, nkiyaz edib iin ziynettir. Eer zengin isen yaz senin iin ereftir. Fakir isen yaz senin iin iyi bir

kazattjr. , ,

[2] Trkesi : Gzel yaz fakir iin mal, zengin iin cemal, hakim iin kemaldir.

[3] Trkesi : Yaz iyi bir zevk, gzel bir zahire, iyi bir istinatgah, yalnzlkta iyi can yoldadr ; yaz harflerinin balanmas ho olduu gibi ayr ayr yazl da hotur ; temaas tatl, gzel bir sanattr ; gurbet ilde aina, hemdem, hakik dosttur ; iyi bir

misafir, iyi bir vezirdir.

[4] Trkesi : lk defa yaz yazan dris Aleyhisselmdr.

3 33

Asah budur ki kitabetin cmlesi feyzi feyyaz reuftan taallme mevkuftur.

Bu zikrolunan akval beyninde tebayn yoktur. Zira caizdir ki her birine nzul hat vaki ola.

Ve dahi Hazreti ibn Abbas radyallahanhmadan mervidir ki hatt Arabyi evvel vazedenler kimesnedir. Bevlan dan. Ve Bevlan Taydan bir kabiledir. Enbar medinesine nzul eylemilerdir. kimesnenin evveli Mrar O 'y ') dr ki svari hurufu vazeyledi. kincisi Elem 1) dir k hurufu fasl ve vasl eyledi. ncs Amir (z-k) dir ki nokta ve acam vazeyledi. Andan sonra bu ilim Mekkei mkerremeye naklolunub taallm edenler olub meyani halkta ayi ve kesir ve ratedavel ve ehir olub zuhur buldu.

Cevheri dahi arkiyyl Katam < ^ l k d e n nakleder ki evveli vazu huruf ve ekl kabilei Tasm dan bir ka ricaldir.

Bazlar dahi demitir ki hatt evvel ihtira edenler alt ahstr. Kabilei Tasmdan ki Adnan ibni ded j j I Jd katnda nzul eylemilerdir.Anlarn esamileri [1] J**- j j * idi. Kitabeti kendilerinin esamileri zere ettiler.

Ve dahi bu zikrolunan kelimat sitte suhfati arte nur ile mektuba olub kelimat aratiyye olduunu mam Caberi ibni Abbas radyalla-hanhmadan rivayet etmitir.

Ve dahi bu kelimat sittenin manasnda bni Abbas buyurmutur k i:

tf *. J ; ai * t-ra**J* J j x S\^ j * JS*"| t jj? * et k i Co

Bazlar demitir k esmai mlk Medyen dr.

Ve Hafs bni Attab v'** *** demitir ki esmai mlki cindir kiHazreti dem aleyhisselmdan evvel yer yznde sakin olurlard. Sonra bu esmai mezkre A'raba ilka olundu.

Ve dahi derler ki ebnai Hazreti [ smail ] aleyhisselmdan Nefis ve [Nasr] ve [teyma] W ve [ Dume ] bir kitab vazedib cmlesini

satr vahid eyleyib cmle hurufatn mevsule ve gayri mteferrik eylediler.

Sonra tefrik ettiler.

Ve dahi Ham bni Muhammed ^ t / e'-1* validi [ Muhammed ]

den rivayet eder ulema msriyynden [1 ] bir kavim bana haber verdiler ki hatt Arabiyi evvel kitabet eden bir kimesnedir. [ Beni Nadribn Kiane ] k.r dr jJ ^ den. Ve Siretibni Hiara ( f l u dr dbjA-) da mezkrdur ki

hatt Arabiyi evvel kitabet eden [Himyeribni seba'] h - drl ^ dr ki ana menammda talim olunmutur.

[ mam Sheyli ] y h Y de [2] demitir ki asahh ekval Ebumeribn Abdilber tarafndan rivayet tti-mizdir ki Hazreti Nebi aleyhisseltvesselam Hazretine refeder ki Hazret buyurmutur ki

lisan Arab zere evvel kitabet eden Hazreti smail aleyhisslmdr.

Ve dahi (Ibni Abbas) Radyallahanhmadan sual eyledilerhicay ve kitabeti kandan taallm ettiniz.

Cevab verdiler ki bize [ Harbibni meyye ] V ' its- talim eylemitir dediler.

Y a Harbibni meyye ( V 1 V j 9" ) kimden taallm eylemitir dediler.

Cevab verdiler ki canibi Yemenden fc'eten bir kimesne gelip talim

eyledi dediler. 1 2 * * * *

[1] Bizim nshada ( lemai M sr) yazlm. ( bni Nedim ) in fihristinde yanl olarak yazlmtr.

[2] B kitabn ad g er ek Suphisda, gerek mevzuatluhmda

diye gsterilmitir. Asl ad ise y k f -dr. lema ekseriyetle byle uzun ad ksaltarak sylerler.

Bu eserin en gzel nshas { Murad M olla) ktphanesinde 303 numarada mukayyettir. Eser sre zerine mrettebdir. Buradaki malmat ( Surei A raf) da mezkurdur.

35

- i l i___ ____ ______ l ; i l .

Hazreti Hud Aleyh sse lam e dahi ta limi hat olmutur.

c J g T l - j J a : ! I [1 ] de zikreylemitir ki evvel

Yemende Ebusfyanibni Harb ("r1^ ] 1 J U - y) in amini Ebusfyanibni meyye ( 'jj dr -u- gibi radyallahanh-

manlar hatt arabiyyeyi ve ibraniyyeyi dahi kitabet ederlerdi. Ve dahi

[2] -U->JW j (iyi dUve Hazreti Osman ve Hazreti Ali mmtaz ve serferaz olanlardan idi. Ridvanullahi teal aleyhim ecmain,

Ve Muaviye dahi ktibi vahiy olanlardan idi.

BESM ELE! ER FE Y i GZEL YAZM AK

Hazreti Resuli ekrem (Saliallah aleyhi ve sellem) ibtidai emri kitabette Muaviyeye htab edb buyurdular ki ;

SJjJl [3] JI[ Elik ] siai emirdir. Mnas devate ilkai midad eyu eyle ve dahi

kalemin kathm muharref eyle ve dahi bai Besmeleyi nasbeyle ve dahi Bes-

[1] Bu kitabn ad eldeki nshalarda olduu gibi jlbALi. y ia d kitabnda da yanl yazlmtr.

[2] uradaki adlar eldeki nshalarda hep yanl idi. Bunlar ( Suphi aa ) dan tashih ettim.

[3] Mellif Nefes zade buradaki Jf-I [Ehle] kelimesini (Ek) okuyarak gaflette bulunmutur. Bunu gren Mstakim zade kendi el yazsiyle olan nshasnn kenarna yle yazmtr ; 1 kesri lam iledir. Devatiine likay vazeyle demektir. W 1 dan deildir. Riva

yetimiz byledir. a

inetede vaki lai sinin esnnm birbirinden tefrik et. Ve dahi mimi besmeleyi kr eyleme. Ve dah Celei erifi tahsn eyle. Ve dah [Rahman] kelimesinin nununu meddeyle. Ve dahi [Rahim] kelimesini gayet eyu eyle demektir.

Hsni hat ve hsni kitabet emri- lzm olmasna dellet etmede bu hadisi, erif kifayet eder.

Ve dahi mam Haan bni Ali ( [ J j - 3-) Radyallahiianhma Besmeei erifeyi hsni hat ile yazb buyurmular k i : V 1 l^uyani bir kimesne Besmeei erifi hsni hat ile tahsil eyleseydi AUah Sbhanehu ve teal ol kiiye ihsan eder. Her bir harf mukabelesinde on ihsan eder demektir.

Bir Hadisi erifte dahi vardr : *4-1 J 3--3 {y

yani Besmeei erife kitabetini bir kimesne tahsin eylese Cennete girer. Eer amali salihat ve meberrat drst olursa bu dahi amel ynnden

sebebi dhli Cennet ve mucibi rahmet mafiret olur inaflaahteal.

SAHABE KRAM NDE CZEL Y A ZA N LA R

Ve dahi malm ola ki ( Hazreti Osman ) j s Ay'1" Radyallahanh Ma- sahf seba yazmlardr, birini Nafi > kraati zere yazb an Medine- llJer iin Medinei mnevverede vazetmilerdir. Birini dahi bn Kesir

^~r* J- l kraati zere yazb an Mekkler iin Mekkeye irsal etmilerdir. Birin dahi jd kraati zere yazb an dahi ehli Msra irsal etmilerdir; Vebirin dahi bni mir (^ k d rl) kraati zere yazb an amiyyun iin ehli ama irsal etmilerdir. Ve birin dahi Asm kraati zere ya- zb an ehli Kfeye irsal buyurmulardr. Ve birin dahi Hamza y*" kraati zere yazb an dahi Kflyyun iin vazetmilerdir. Ve birin dahi Kisai kraati zere yazb an dahi Kfiyyun iin vazetmilerdir. [1]

[1] Burada Mstakimzade kendi nshasnn kenarna yle yazmtr: Hazreti Zin- ureyn ol masahifi eifeyi anlarn kraati zere yazmad. Belki o! vcuhun her birini badezemann rivayetle anlardan her biri hret buldu.

37

Bu abdi fakir dahi birini Ly ' (Humus) kalesinde ziyaret ettim. Humus ahalisi kalt matardan Hazreti Emirlmminin Oaman Zinnureyn hazret

lerine ikyete vardlar.

Hazreti Osman Radyaahanh buyurdular ki senei atiyede size bir Mushafi erif yazb irsal edeyim ki her kaan ol Mushafi erif hrmetine Allah subhanehu ve teal Hazretlerinden matar reca edesiz. Vabil azm vaki oja Biiznillh deyu dua eylemiler.

Hal kerameti zahire ve vilyeti bahirelerindendir ki her kaan ol Mushafi erifi suri kaladen tara karsalar filhal rad berk peyda olub flhl matar azm niizl eder.

erakise zamannda merai Msriyyeden bazlar ol Mushafi erifin ahzine azimet etmiler. Lkin birine myesser olmayb hsran ve ziyan etmiler.

Ol diyar celililkadirde derler ki yetmi sahabe kabri var ki metfunlarn cmlesi Sultan kevneyni grmlerdir.

Hazreti Ali Kerremallah vehehu Hazretlerinin dahi Mushafi eriflerini grmek myesser oldu. Gayet hub ve mergub yazmlar. Hatt Kfide nezaketi kalem ve cevdeti rakam anlarda hatmolmutur.

Ve iki oullar k biri imam Haan ve biri imam Hseyindir. Bunlar dahi hub ve mergub yazmlar. Taallm ilim ve kitabet ettikleri mektebe girdim, grdm ki harabe mrif olmu, lkin buyi safalar mevcud ve talati ruhaniyetleri mehud id.

Ve Abdullah ibni mer diU.o Radyallahanhma dahi eyiyazanlardan idi. Ve Ebu Hreyre Radyaahanh Hazretlerinincmle hfzettikleri Ahadisi erifeyi anlar yazarlard. Muaviye anlara buyurmular ki dllJB

Vj i bdt Jk

Ve dahi demilerdir ki: [1] j i

f l ] Trkesi : Ezberliyen aldanr ; kaydeden sevinir.

N k KALEM VE AKLM StTTE

Ve dah malm ola ki siikbni ark ve garb ve taifei Arab ve Acem ve gayrden cemii mem iinde olan kitabeti kalem on iki kitabettir: [1] Arabiyye ve Himyeryye ve Farisiyye ve Sryaniyye ve Rumiyye ve braniyye ve Kbtiyye ve Berberiyye ve Endlsiyye ve Hindiyye ve iniyye ve Yunaniyye.

Bunlardan be nevi bilkiilliye muzmahil ve ehlinden lem hal ve

atllardr ki anlar Himyeryye ve Yunaniyye ve Kbtiyye ve Berberiyye ve Endlsiyyedir. dahi bildnda istimali baki ve malmdur. Lkn lslmda ehli madumdur. Anlar [ Hindiyye ve Rumiyye ve iniyye ] dir. Drt bak bldani islmda mstamele ak lamdr ki [ Arabiyye ve Rumiyye ve Farisiyye v& Sryaniyye ve braniyye ] dir.

VtwbY" sahibi demitir ki [ Hatt Berberi ] den m ur ad olan (K f) deyu hret bulan hattr. . .

Hal istimal olunan ( Aklmi sitte) [2] ve gayr andan istiribat olunmutur. Ve hatt Kfden naklolunmak evahiri devlet Beni meyye ve evaili Abbasiyyede vaki olmutur.

[1] Eskilerin yazs on iki trl mi ve tabiri dierle ekilleri ayr on iki trl alfabe varm. Bunlara eskiler ( Aklm ) diyorlar. Bu aklmdan br ok eski kitabi ar bahsetmilerdir. {bni Nedim) bu alfabelerin bazlarn fihristine koymu ise de ne dereceye kadar doru olduunu bilemem. Fakat hu yolda sylenen szleri ( Ktib elebi ) ( Kefzzunun) unda hat bahsinde ho grmyerek yle diyor : Bu elifbalar hakkmdaki szler noksan malumata mstenid eylerdir ,,

[2] 4 i- alt kalem demektir kiFaras ^ l dir. H . 843 de (SultanHalil ) namna telif edilen ( Faris h a t) risalesinde e kalem yle anlatlyor : t

* i l * * 4 j U j _ J 4 Bunlar (Tum ar) hattn ilve etmek suretile yediye

ibla edenler de vardrr.

( Burhan Kati ) e gre heft kaleme talik dahildir ve bunlar halen on ikiye bali olmutur.

39

....L L J l- il i. .1.

TABAKAT KTTAB [1]

iBNl MUKLE, YAKUT MUSIL, YAKUT HAMEV

( Hatt bedii mensub) u evvel kitabet eylyen Ebu Ali Muhammedibni Aliyybni Hasanibni mukletlvezirdir. & J 6H. 328 (*] de vefat etmitir. Badehu H .-413 [*] de '. ia J ^ L *

JM* zuhur eylemitir.Badehu Ebbbr Yakut ibni Abdullah - il - Musl Eminddin Elmelik

( J.-'yh jJ ly J ) zuhur eyledi. Ve H. 618 l*jde vefat eyledi. Badehu S ^ Ojltjallj I '.jJlylf zuhur

eyledi. Vefat H. 677 [*] de vaki oldu. [2]

[1] Mellif u eserinde mhim grd hattatlar sylemekle iktifa etmitir. Aslhattatlarn silsilesini gstermek iin Mstakimzade Merhum 1169 da oda\h-l 1_L .namile bir eser yazm ve silsileyi kendi zamanna kadar getirmitir.

[*] H, 328 = M. 939 - 940, H. 413 =r M. 1022 - 1023, H. 618 M. 1221, H. 677 = M. 1278 - 1179.

[2] Tarihe gemi ( Y aku t) adl bir ka zat varsa da mehuru tr. ( 1 ) [Y akuti Musl veya M evsl), {2) ( Yakuti Ham ev), (3) ( Yakuti Mustasm )

Yakuti Mevslnin knyesi Ebddr olup memleketine nispetle Mevsl, Melkaha nispetle Meliki diye hret almtr. Elimizdeki nshalarda Maliki diye yazlm ise de yaojtr.

Buradaki ( Melikah ) dan maksat ikinci Melikahtr. Nasl ki (bn Hllikn) tasrih ediyor.

Bu ikinci Melikah birinci Melikabm olu Mu ha m m edin olu Selukahn oludur. (Mneccim b a ) ( Camiiddvel) de eceresini gstermektedir.

Yakuti Hamevnin knyesini kitabmz Ebddr dye yazyorsa da bni Hllikne gre ( Ebu Abdullah ) tr. ( Kefzzunun)da ( Ebu Abdullah) diye yazyor. Demek ki bizim risale yanl yazmtr.

Mehur kitab bu byk fadln eseridir. Naslsa ( Mstakimzade )

( J^blh-1 ) de yanlarak o kitab ( Yakuti Mevsl ) ye maletmitir. S 577 bak.Belki baslrken yanl baslm diye mezkr kitabn yazmalarna da baktm. Onlar

da da yle grdm.Mellifimiz ( Nefeszade ) { Yakuti Hamevyi ) de hattatlar arasna koymu olduu

halde ( Mstakimzade ) her nedense bunu kitabna koymad gibi cihanda birincilik kazanan o byk eserini yukarda sylediimiz gibi sehvi!e (Yakuti Mevsl) ye vermitir.

( Yakuti Mstasm ) nn kny.esT risalemizde ( Ebddr ) diye yazlm ise de (Ke- fzzunun ) a gre ( Eblmecd ). dr. Nasl ki ( Mstakimzade ) Eblmecd eklinde yazmtr. Yalnz baslrken muzafnIeyh lafzaicell unutulmutur.

40

B

YAKUT MUSTASIM

Badehu, Ebddr Yakut ibni Abdullah - irrum - yyilmstasm ( J

.....i-.............._ L _ .... - ......... L i *

Bu beyt dahi amn hakknda denilmitir. ( B e y t)

[1] CjjJ 1 .ylo. jS""J_J> .IJjSt -'a>' *^ j*f

Baz aizzei kiramdan naklolunur ki Cemaleddin Yakut ( .j l j l r ) yz seksen yl diri olub bin Mushafi erif yazb ve nice kitab dahi tahrir etmiler. Ve Hazreti Abdlkadiri Geyln O A l e y h i r r a h m eHazretleri ile muasrlar idi. Abdulkadir Hazretleri ana ettii tazm ve tevkiri bir ferde dahi etmezlerdi. Her bar geldiklerinde yanlarna icls ettirirlerdi.

Abdulkadir hazretlerinin hemdemlerinden biri bu hali istiksar edib sual etti.

Buyurdular k i: [2] Jl* j * 1^ - a J d Yani ann elinde bir srvardr Allah suphanehu ve tealnm srlarndan buyurmular.

Abdlkadiri Geyln ann keramatma ve esrarna bilklliyye vakflar id.

iX, U y mucebince tulu mr ile muammer olub vefatlar H. 698* de vaki olmutur deyu tahrir eylemiler. Emma esahh H. 667* olacaktr. Zira bu nazm anlarn tarihleri iindir. [ Nazm ]

d d d

[3j .A- j J * 'o^>- I k j l i jT 4>(c-

Nazm mtercem

Ktibin geri vcuda mahvolub bulur fenaNice mddet hatt bakidir veli bulmaz zeval

Yazma pes lattnla dnyada meer bir nesne kimAhirette. gricek mesrur ohb gide mell

BN BEVVAB

Pes malm ola ki Eblhasen Aliyyibni Hillil ktibil Badad J)U ki bni Bevvab 1} mezkrdur. Resa-

nende mtekaddimin ve meherei mteahhirin stad kldr. Eer Ebu Ali bni Mukle ,,l j>) bu slbi mergubi hatt kfden nkil ve bu surette ibraz eylemi stad kil idi. Ve ol cihetten ann fazileti sebki zahir ve hattnn dahi nihayeti hsn bahir idi. Lkin bni Bevvab ann tarikasini tenkili ve tehzib ve tebyin eylemitir. Ve cmle kttab zikrolunan bni Bevvabn teferrdi sebkue ve bu fende muarz ve mariki olmadna mukr olub hi biri ann mertebesine vusul ve davasna kadir olmamlar idi. Maahza ekseri nasdan sagir ve kebir malik olmad maarifi iddia eylemek ayii kesirdir.

Ve mezkr bni Bevvaba bni Sitri [1] SsHer t dahi derler. Pederi Bevvab ve Bevvab olan mlzm sitri bab olduu cihetten.

Ve ama kitabette eyhi bni Esedi Ktib J) idi. Ol( j i s _ri>-M (j> Ali 1 a.*-" Cf O. *^ -3 1 dir.

(bni Bevvab ) m vefat 423 [*] dedir. (m an Ahmedibn Hanbel ) civarnda medfunlardr. RahimehmuUahteal

(1) u halde (bni Bevvab) trl yadolunuyor: 1- bni Bevvab, 2- bni Hill, 3- bni Sitri.

ukadar ki (b n i S itr i) lafz eldeki nshalarda (bni e ri) tarznda yazlmtr ki yanltr. ( Mstakimzade) nshas da byledr. ( Miistakimzade ) bu gafleti ( Tuhfetl- hattatn) de de yapmtr. S . 331 bak. Halbuki kelimenin (Sitri) olduu ( bni Halikn ) m 491 inci sahifesinde mezkrdur.

bni Halikndak fkrann tercemesi udur : Buna ( bni Sitri ) yani ( Perdecioli )dahi denilir. nk babas kapc idi. Kapc ise kapnn perdesi yanndan ayrlmaz.

Bundan dolay kendisine byle denildi,(*) H. 423 = M. 1031 1032

43

Bu ifi anlar n ina etmilerdir : ( Nazm )

* f !| di] J \ju di - ..n LJ3 I I[1] f5**Vli.> d* V-l ^ f"sjJ I c.j- UJ

S!azm mtercem

Cazime duy mutu ktiab evvel fakdin seninSihhatine sonra hkmetti kazadan ruzigr

Ol sebebdendir sigehpu olda hznnden deoatCeybni akkedib .aklm erdi ana inkisar

YA K U T MUSTASIMNN VATANI

Faide Ebddr Yakut ibri Abdullahirrum 00 -Jlj.')hulefa Abbasyeden Mutanm Billhm memik idi. Gayet beyaz idi. Esvedlerden deil idi.

Bazlar derler ki Amasya hkinden idi.Mstafimin kulu olmaile Yakuti Mstafimi ( ) denilmekle

kemal cihetinden itihar bulub mabihilftihar oldu. Ulmi klliyenin kllisine itigal edip ve maarifi cziyyenin dahi kllisine itigal edip ulmi arabiyyeyi dahi kendye hal etmiti. Cevdeti hsni hatt ganiyyn anilbe- yan ve malm ebna her zaman olduu indelahali nmayandr.

A BD U LLA H ! SA Y R EF

Mervidr ki merhumi mezbur Yakuti Mstafimi aklmi sitteyi alt nefer kimseye talim etmitir.

(t) kinci beytin birinci msra Suphiada eklindedir.C.3S.18 bak. (bni Halliknlda ^ S i l l jb eklindedir. C.1-S.492 bak.Bu ktatercemesiyle beraber ( Mevzuatllm ) tercemesnde de vardr. Tercemede bizim .risalede birinci msra ( cazimen ) kelimesiyle balad halde mevzuat tercemesnde ( gyiya ) ile balyor. Matbu nshalardaki (gya) yanltr.

44

Birincisi Abdullah' Sayrefdr. Aklmi sitteyi gayet hub ve mergub yazb sinni sigardan muvaffak olub nice keramata nail olmutu. Bir gn ehri Badadda meka kemali itigalde iken babasnn bin flori mikdar eyini serika ettir i b havfinden mezaristana firar etmiler idi. Validi dahi meza- ristana gelib Sayrefi merhumu buldum Gadabndan yaz yazd iki mbarek parmaklarn ta ile db brakb gitti.

Ol derdii elemde iken ana nevm galebe etti. Menamnda Hazreti Hdr Aleyhisselm katnda grd. Kendye parmann cerhinden sual ettiler.

Ol dahi macerayi sabktan haber verdi.

Mecruh olan sbein massedip dua etti ki imdiden sonra yine kitabete itigalde ol k manendi mstakimi olasn dedi,

Menamndan uyanb grd : parma kemali shhat bulub vecai dePolml.

Validi hezar nedamet ve peitcan ile grd ki gelmi yanna durur.

Validine kendi menamndan haber verdikte validi dahi Allah. Sp- hanehu ve tealya hamdedib Sayrefi merhuma dahi ansamimilkalb dua etti. Dualar icabete karin olub ruzteruz hatta stad mmtaz olub slste ve

hatt muhakkakta cmleden serferaz olmutur.

M BAREK AH KUTUB

kincisi Mbarek ah Kutub ( yh ) dur. Bu dahi keramatiblend sahibi idi. Salh ve takva ve makami kutbiyet ana mevrus idi.

Bu dahi aklmi iltede mahir ve maarifi kesirede zahir idi.

Cevdeti kalemi Yakut ana myesser olub sls ve muhakkak ve nesihte menendi Yakut olub anm hatt ile Mstakiminin hattn tehisu temyizde nice ahali mtereddid olub mezkrun hatt nice kimseleri talt etmitir.

45

i ..........

ABDULLAH APZ

ncs Abdullah Apz ( > " ' L^ 'A;e) dr. Suk Badadda giderken ann guna yapb istidad ezelisi mnkeif olmaile an Mstasm kendi makarrine letib kendye tilmizi has etmitir. Bu dahi aklmi ilte sahibidir. Lkin tevki* ve rikada acib ve garibdir.

Msta'sm merhumun taamn tabhettii iin ana [A pz] denilmitir.

Bazlar dediler ki merhum Apz Halifenin sulb olu idi.

Y A H Y A SOF

Drdncs Yahya Sofi (

eyh Ahmed Tayybe karib yazmtr. Bu dahi slsn cmle ikrahn sls

kalemi ile vaz'etmitir.

Bu zkrolunan ricali sitteye stadlar Yakuti Mstasm ile bile madud

olub ikdi Sreyya gribi bunlarn her biri tarz Yakutta lemara olman

(Seba) denilmitir.

OSMANLI HATTATLARI

Y A H Y A RUM

Bunlardan sonra bunlarn nazri kioesne zuhur etmemi idi. Ta Fatihi Kostantnyye Cennetmekn Firdevs aiyan eblfetih Sultan Muhammed Han aleyhirrahmet velgufran zaman eriflerine gelince.

Anlarn iki ktibleri var idi. Birine Yahyai Rum derlerdi. Ve birinin dahi ismi Ali bini Yahya idi. Yahyai Rum Rumun Yakutu

idi. e kalemde mahir idi. Cevdeti kalemde manendi Sayref idi. Ekser Karahisar vadii muhakkakta olan kflar ve metanet ve istihkm vadisini mezbur Yahyann hattndan ahzetmitir.

AL BN Y A H Y A

Ali bini Yahya dahi gayet stad mmtaz idi. Alelhusus hatt msennada serefraz ve felekprraz idi. Ve e kalemde dahi yegne asr ve asrnda feri di dehtr idi.

Babi Hmayn feleknmunun .atebei lyasnda hatt sls ve msenna ile meklub olan hutut acibetlekl ve garibetlemsal anlarndr. H. 860 da bunlar dahi gayet iyi yazmlard.

47

EYH HAMDULLAH

Bunlardan sonra kutbkttab glzari busitani adb ve tavusi baha- ristani tullab meleknisab felekmaab (eyh Hamdullah bini Mustafa Dede) Rabimehmallah teal ve tekaddes, ehri Amasyadan zuhur edib iptidai slk ve zuhurlarnda (Hayreddinil Mera) Nevverallah Madceahudan mekedib badehu Sayref merhumun hututun cemedib hatt Sayrefye kend hattn kemali tatbik ve taklidden sonra Kbletlkttab Cema- liddini Yakutun hutut kmileleknaflaru cemedib ana dahi mek

mutalea edb emi mek ile cmle sanayii hattiyyei mahfiyesin abzedib

kemale irgrm idi.

Ol zaman Sultan Bayezid Han Aleyhirrahmet velgufran sancakta idiler. eyh merhum anlara arz mahabbet ve izhari ubudiyet edib evrad ve ezkr ve baz gnagn ktalar irsal ederlerdi. Sultan Bayezit han haz

retleri dah meyl mahabbet etmiler idi. Ve eyh merhumun vdidijmacid- leri Mustafa Dede merhum dah tariki Shreverdide bir piri mnir ve

azizi binazir olduu malmlar idi.

Eyyam ebabda eyhin validi Mustafa Dede merhum tezevvc etmek Sevdasile ehri Amasyada gezerken erbab mkefeden bir kimesneye mlki oldu. Ol kiroesne etti ki eyDede senin tezevvc edecein filn mahallede bir fakrenn kzdr. Ve andan gayri deildir. Heman an al.

Sakn tereddiid etme deyu vasiyet eyledi.

Mustafa Dede merhum dah ol azizin vasiyetin yerine getrib ol faki- renin yedmesini tezevvc edib ol azize mlki oldu. Hikmetinden sual etti. Ol aziz dahi refM yed edib dua etti. Ve etti kim nkim ol fakire salihenin yedmesini vasiyetim tutub aldn. Allah Suphanehu ve Teal andan sana bir veledi salih vere k ann kemalt y e mearf ve mehasin mehuri her ehir ve mezkri her dehir olub ann nam ilyevmilkyame zinde ola ve ismi Hamdullah ola deyu tayin biddua etmiler.

Bifadlillhiteal ayni vaki olub sekiz yz seksen altda eyh merhum Amasyada hret bulub hatlar dahi itibar bulmutu. Tarihi mezburda Sultan Bayezid han sancaktan eriri izzet masire azmedib saltanat hakan kendlere intikal edib suyi Itapbvla avdet buyurduklarndan sonra eyh merhum dahi

48

dar diyarn terkedb ehri stanbula gelib eski odalar kurfcnde Kazasker hamam mukabilinde tariki haska Cemaiiddirl Amas ve Abdullahil Amas sakin olduklar haneye nzul etmiler.

Bevvabi sultaniden Bayezid hani sahibirfan eyh merhumun hattn gr- dkte kudmne dahi intikal edb bu hattn sahibini hulun deyu ferman etmiler ve getirdib mlkati likalarndan azm hazzetmiler ve saray mirelerine ktib ve muallim nasbetmiler ve eyh merhuma gayet meyl mahabbetlerinden haremi muhteremlerinde br makar ittihaz etmiler ki anda tenhaca Kelmkadim ve frkan kerim kitabet edeler ve kendulere dahi hemdem ve hemniin olalar.

Ol makarri hazreti sultan Bayezid Han aleyhirahmet velgufran bir gn terif edib Yakuti mstakiminin hat ve kitabette olan kuvvei rsihesinden ve kuvyei asabiyesinden sual eylediler.

eyh merhum za'mefcti ki belki ol mikdar olub veyahut kendileri mista- smden dahi pitar ola.

Sftan Bayezid han etti ki mstasmnin' itina edib yazdklar yazy grmemisiz deyi buyurdular. Ve kendleriri' hazinei amiresinde mahfuz

olan Yakutun maruf ve mehur kara varaklarndan yedi evrak verib ettiler. Bu tarz Yakutden bihter ve pter bir tarz has dahi ihtira olunsa idi ol tarz has gayet hoayende ve dilcuyende olurdu, Deyu buyurduklarnda eyh rierhum dah ol evrak mezburu alb nn mutalea ve mekinde nice erbain ekb ekdami aklm ile menazli meydan sahayifi evrakta nice eyyam aram etmeyib tekpuden sonra feresi cevdetarayi kalemi ann bir menzile erdi ki ivei hsn ve nezaket cihetinden Yakuttan biter ve bihter ' olduu Zahir ve baha ve kymet cihetinden dahi nmayan oldu. Nitel ik

hakknda bu nazm denilmitir.

Nazm

eyh olu Hamdi hatt takim zhur buldu lemde bu muhakkak neshold hatt Yakut

4 49

Bu nazm dahi ann hakknda denilmitir:Nazm

[J oyk yAj* (J

eyh merhum bir stadi blenditihar ve mabihil iftihardr ki gnagn nesih ve e kalemde mesudrakam ve mahmudkalem br hattat muhterem olduu mehuri cmlei lemdir. Cevdeti hsni kitabet ile vahidi klli asr olmak kendye mnhasrdr. Ve dahi ulmi klliyye ve ulmi garbiyye ve Ve maarifi klliyye ve cz'iyye sahibi idi. Hatt turuk meayihte tariki Shrverdiden badehu tariki nakbendiyeden id. ahin ve doan avlat- mada ve inaverlikte gayet mahir idi. V e ilmi remil dahi asrnda kendye mnhasr idi.

ehri Amasyada iken tirendazlkta dahi mehur olmulard. Ve ehri Istanbula geldiklerinden sonra hal ok meydannda yldz yerinde vaki olan iptiday menazili vaz'edib meydan mezburda merhumi mezkr idman ve azmayi ettikleri Sultnn Bayezd han hazretlerinin mbarek sem'i eriflerine iritiinde eyh merhumun . sebebi mahabbetleriyle ol meydan mezkru tirendazlar iin vakfetmilerdir. Menzili mezkrun vakfiyetine eyh merhum sebeb olmutur.

Ve dahi cameduzlukta ol kadar mahareti bahreleri var idi k bir gn bir beyda bezi hazreti Sultan Bayezid han iin kaftan bib an birbirine bir vehile raptetti ki ol kadar mukayyed oldular lkin ol kaftann asl vash ve derzi malm olmad ve an maruz sultan eyledi. Azm istihsan olunub bu piraheni huri rdvandr denilmitir.

Ve inaverlikte dahi ol mertebede idi ki bir gn Sultan Bayezid Han

Boazda Rumeli kysnda vaki olan kasra varb eyyam sayfta ibadet ederlerdi. eyh merhum skdar yakasndan grb ve soyunub czdann azna alub slatroayub aknty gerd. Byle rivayet ederler, E luhdet- alerravi.

Krk yedi Mushaf erif ve bir Mesabihi erif ve bir Meariki erif ki an ceyln derisi zere yazmlar. Bunlardan gayri dahi bin mikdar Enami erif ve Kehf erif ve evrad ve ezkr ve nice derc tumar ve nice kt'ahayi 1

[1] Trkesi ; Husus, li bir tarz sahibi olan (eyh Hamdullah) Has Yakut'un cevherinin yz suyudur.

50

biumar ve ktbi pritibar yazmlardr ki tullbi halta bunlarn her biri ba cennetten bir ktai ziba veyahut arz hevra gibi dilrbadr.

Hikye! olunur ki bir gn hazreti Sultan Bayezid han te if ve tasnif sahibi olan kibar ulemasn cemedib eyh merhumu dahi davet etmiler idi.

Anlarn tasnifat olan ktb sultam mezkrun petahtalar zerinde mevcud ve hazr idi. eyh merhuma cmlesinin stnde yer gsterib

cmle ulemasna takdim etmiler idi.Nevan bunlarn hatrlarnn inkisarn vilyetle fehim ve nas idib

eyh merhumun dest hatt olan Kelm kadimi getirdib ol mecliste hazr olan lema zevilihtiramm her brine seyir ve ziyaret ettirib kemali istih- sandan sonra buyurdular ki byle bir hattat muhtereme ve ktibi mesud

rakame mlki maddiyeden kimesne malik olmamtr. Deyu takrir ettiklerinde hazreti Sultan Bayezid han kemali tasdik ile tasdik ettiler.

Hazreti sultan Bayezid han dahi balda zikrolunan ulemasnn ktbi nefises petahta stnde biribirinin stne koyub zikrolunn Kelm kadimin bu ktbn fevkine mi koyalm yoksa tahta da koymak caiz midir deyu lema mezkrne hitab edicek buyurdular ki nice caiz olur ki Kur'am aziraanm stne ktab ve bir gayri ey komak ki ann ilvv annda ( VI ) buyurulmu ola deyu cevab Verdiler,

Sultan Bayezid han hazretleri dahi bunlar ilzam ve ltife tarikiyle buyurdular ki eyhi merhum hakknda bu kiinin . zafei ibtramiyesi kat oktur. Ve Hazreti Kur'ani azimamn kitabetini bu kadar ihya etmi bir ferd yoktur. Bu kiiyi sizin tahtinize nice icls edelim deyu buyurdular.

Anlar dahi mcab olub Sultan Bayezid hann gayet zamrinas olduklarn bilib gururi ilmilerine insaf edib istifar etmiler deyu hikyet olunur.

Ve bazlar dahi derler cmle vzerasnn mahsudu ve nedimi mes'udu d ve ktibi idi. V e bu kelm dahi kemali intisablarm muhakkiktir ki ekseri fcetebelerinde buyururlar ki i

^kiLJ! j ^j o V l , j >( [1] t y j ' (jI j t j l J JL AjJilahirihi, bylece itiraz edib yazmlar. 1

[1] Trkesi Ey hakkiyle insaf eden kimse, bak bunu Sultan olu Sultan Bay e zt Hann ktibi ihtiyarlkta ba titredii, salar aard, seksen ksur yanda bulunduu halde nasl yazm ; niin yazm; ne ile yazmtr.

51

( ) deyu ten dokuza varnca adada derler. Nitekim Kuranazimde Yusuf Aleyhisselm kssasnda (>i- -4 wdi) var id olmutur;Emma anda vaki olan (bd)da ihtilf vardr.

Ve dahi malm ola ki bu zikrolunan mna zere eyh merhumun sinni erifleri seksen sekizde iken mbarek resi erifleri kemali mertebe ra e gelib ditrerdi. Emma mbarek desti eriflerin Hak Suphanehu ve teal ra'eden ve lerzeden emin etmi idi. Eyyam ebabda yazdklar gibi eyyam eybde dahi kem akan hsni hat ile kitabet etmilerdir. Bu keramet dah hsni hallerine dellet eder.

Ve ghi dahi ketebelerinde rzigri zorkrdan ikyet edib - d!!-d-l )

( J yl J i l deyu kendlerini envai bel ile tavsif edib ghi ketebeyi

( dil .w O deyu tavsif etmiler ve ghi terki kitabetedib ve vecde gelib nice gnler dar ve ayalin terkedib Akbaba danda ve Alem danda ibadet edib aliki dnyeviyeden fera tam ile zikir aleddevam edib kendi ehzadesi olan ( Sar Kad Sultan olu Mustafa

elebi ) trbesinde vecdii vahdette ve makam hayrette kalrlar imi,. Hazreti Sultan Bayezid Veli dahi adem gnderib getrdrler imi. Ve mezkr Mustafa elebinin meayihte olan silsilenamesi eyh merhumun

sls hatt le hal mevcudedir ki beynessatreyn neshi hafi ile Ahadisi erife mektubedir.

Bazlar dahi derler ki eyh merhum muvazzaf olduundan gayri skdar nevahisinde bir ki karye ann has ve tmar idi. Ve bir karye dahi mhrezenler iun tayin olunmu di. Ol sebebden denilmitir ki hakikatte yazy yazan eyh deildir. Belki Hazreti Sultan Bayezid Han velidir. Kiraren ve miraren devatin tutub arkasn yapb dua etmilerdir.

mdi eyh merhumun tahsili kemalt edib hsni hatta ve hsni kitabette mteferrik olmalar mabza Hazreti Sultan Bayezid Hann lvv himmetleri ve hayri dualar berektiyle olduu mahalli reyb ve gman deildir.

( t / jV lJ W j ) Ayeti kerimesi mucebince yz on ylhayatta olub Ayeti kerimei mezkre mazmunu zere hak suphanehu ve teal vehi arzda mrlerin med ve meksetmitir. [1]

[ l j ( Mtakmzade) kendi nshasnn kenarna u ibareyi yazmtr ; sinni yz on

Bazlar derler ki fatihi Msr Sultan Selim Han aleyhirrahmet velgufranHazretlerinin merhum ve mezbur eyh HsmduHah .-krirda

intikal- etmitir. Emma esahhi rivayet budur ki sultan Sleyman Han gazi aleyhirrahmet verrdvan hazretlerinin zaman eriflerinde vaki .olmu ola. .

C EL LZA D E MUHDDN AMAS

Molla emsiddini Pir ve Abdullah Amas akirdi ( Dervi Ali elebi ) nin tilmizi rivayet ettiler ki eyh hazretleri ol zaman gayet pirlie erimi di. Ve iki kat gzlk ile kitabet ederlerdi. Hatt bir gn sultan Sleyman Han Aleyhirrahmet velgufran Hazretleri bir Mushafi erif yazdrmak istediler, Hazreti eyh davet edib huzuri hmayunlarna getirtmilerdi. Grdler ki gayet piri fani olmular. Hayr dualarn alb yine mekarlerine irsal etmiler. Ve buyurmular ki bu azizin httma mmasil bir hat yoktur. Lkin bize bir hat olsa ki saf metanetten lzm ve lbd olsa deyu buyurduklarnda ( Cellzade Muhddinil Amas ) gayet puld dest olmaile Amasyadan getirdilib ana bir Mushafi erif yazdnb bin flori hsan etmiler ve bir flori mverrak [1] ihsan ve irsal etmiler.

Bin floriy kabul edib ol muvarrak olan bir floriyi kabul etmeyh ig-raz etmiler ve buyurmular ki biz abdi muvazzaf olub diyar itibarmz terki kll ile terk edebilmek bize gayet mkldr deyu cevap verih gnde bir flori vazifeyi terkedib ve kabul etmeyib yine istizan edib ehri Amasyaya gidib intikalleri dahi Amasyada vaki olmutur. 11

sene olmas mbaladr. Zira j deyu snni tayin eyledii Mushafi erifte tarihi

tahrir vazedb o tarihten senei vefatna dek olan ' sinin dahi vazolundukta cmei mddeti mr bd ve tisin olub yz seneye vasl olmad ehli dikkate nm ayan olur. Tarihi vefat

C&LLZADfi CEMALEDDN AMASI

Mezburun kardei Cemaliddini Amas dah kardei Muhddinden kitabeti nesihte bihter idi, nezaketi kalem cihetinden. Emma e kalemde Muhid- dinin mehareti klliyesi olub asla kendi ihtira ettii vadiden huru etmemitir. Ancak, hatt Yakuti mstasmden istihra ve istinbat ettikleri vadide kalmlardr. ehri Amasyada vaki olnn Sultan Bayezid Han Hazretlerinin bina ettikleri camii erifin kngeresine fethi erifi hatt msenna ile yazb msennada olan maharetlerin izhar edib, acib ve garb yazmlardr. Bunda vaki olan camii erifin tarihini eyh hazretleri yazmlardr. Zaman erif* ferinde hatt msenna ile hat yazdrlmak andan gayri vaki olmamtr.

A B D U L L A H ^ AMASI

( Muhiddin ) ve kardei (Craeleddin) ve ( Abdullah A m as) bu ricali selse eyh merhum ile hemehr Ve hemdiyar olduklarndan mada karabeti karibeleri dahi vardr. ' "

(Muhiddin) ve (Cemleddin) eyh merhum ile muasrlardr ve H .888 de mezkrlar dahi eyu yazmlar; her biri kendi vadilerinde. ( Cemliddn ) merhum hazreti eyhin vadisin ahzedib kendi vadisi ile bir mikdar haltet- mtir. Veyahut eyhin vadisinden ancak kendi malik olduu vadiyi ahzetmitir. Emma ( Abdullah A m as) kati cezim ile kendye mahsus bir tarz has ve bir hevi dev ihtira ve ibda etmitir. Kendye mahsus eylemitir.

Bu zikrolunan ricali selseden Muhiddin yz yl muammer olub ve biraderi Cemlddin ve Abdullah Amas bu ikisi dahi seksener yl muammer olub bu ricali selse mezkre dahi nice Mesahifi erife ve Eczay erife yazb daridnyada nice sari cemile koyub dnyay terketmlerdir.

Cell ve Cemlin ihtira ettikleri vadilerin talibi ve ragib zuhur etmemekle hal ol iki vadi bilklliye raetrktur.

Hikyet Molla emsi Pir meslub anittedbir Abdullah merhumun kendi tilmizi idi. Bu abdi fakire hikyet ederler ki AbduIlahH Amas mer

54

hum cevanibi erbaas erivei bir tahtan odada yaz ve k otururlard. Ve ol odann dahilne asla kimseyi komazd. Gelen tullb derieden buluub syleirlerdi. Bir gn bizi ol derieden arb bize ot;;z ~c': odun ahverin deyu emretti.

Biz dahi odunu alverib saadethanelerine yldrdk ve hizmkelik hizmetin hammala ve sair hizmetkra virmeyib bir mahdumu mkerrem ile dahi biz., edayi hizmet ettikten sonra bahai hizm sual buyurdular.

Biz dahi cevabverib ettik ki bu kadar hizmet nedir ki an bize sual buyurursunuz ki erefi hizmetiniz ganimet ve mucibi izz rifattir dedik. Emma

bizim dahi recamz vardr. Ahlk hamide ve emaili pesenddenizden mer- cudur ki kabule karin ve mucibi sruri kalbi hazin ola dedik.

Nedir recanz dediler.

Biz dahi cevab verib ettik ki eyh merhumun knalarndan bize bir kta hsam. 4buyurulayd terahhmi cani lerzan ve mucibi ratinan olurdu dedik.

Cevab verib buyurdular k i: benm sinnim seksene bali olub pirlie eriti. Lkin eyh merhumun hattnn mezayasma eriib blklliye henz fehim ve inasa kadir olmadm. Y a sz nice anlarsz dediler ve kendi

knalarndan ikimize dahi birer kt'a verdiler.

EY H Z A D E M USTAFA DEDE

Ve dahi malm ola ki eyh merhumun hat ve kitabetine hattan ve kitabetten ziyade ukreb ve emel ve emsel olan ann veledi sulbs Mustafa

Dede merhumdur ki kuvveti metaneti hatta ve e kalemin cmlesinde validi macidi Hamdullah gibi mahir idi. Ve validi eyh merhum hazretlerine erimek olurdu. Lkin merhumi mezkr Mustafa Dedeye cevarisinden biri nahun yedirib sinni erifleri krk bede ken dar fenadan dar bedava rihlet edib Uskdarda Karacaahraed tekkesi kurbnde vaki olan merakidde babas defnolunan suffada medfun olunmutur. [1] 1

[1] ( Mstakim zade ) kendi nshasnn kenarna u ibareyi yazmtr : ( -ui )

merhum ( Dede ) merhumun rihletne bu nsf msra tarih bulmutur.

55

Bazlar dah derler ki Mustafa Dede mertuai inni sarda iken yetirri olmular. AbdulIahI Anaas anlarn terbiyeleri ile mukayyed olmular. Badezemanin Msra gdib anda babas Hamdulahm hattndan mek ve taklid edib ve yine gelib skdarda sakin olub nice Mushaf erif yazb ve nice kitabetler edib valdi Hamdullah merhumun tarikasn ihyada kemali

icthad ile ayi beli etmitir.

, HSAMEDDN H ALFE

Bundan sonra eyh merhumun tilmizi hass Hsameddin Halifedir ki bu dahi e kalemde binazir olub lkin sade nesih yazmeda eyh merhum ile kendi beynini tehis ve temyizde nice ehaliyi talit etmitir.

Bazlar dahi derler ki eyh merhum ann hattna kendi ketebesn koyub istihsan t etmilerdir., ,

Bazlar, dahi derlerki Hsameddin merhum bir ka sade nesih kt'a yazb eyh merhumu talit iin petahtasnn tahtn kodurub eyh merhum dahi ann ktalarn kendi petahtas tahtinde bulmaile eyhnhatten imani nazar ile nazar etmeyib kendi ketebelerni vazetmilerdir. Ve sonra vkf olub Hsameddin halife merhuma tevbh etmilerdir.

KRULLAH HALFE

Ve dahi bundan sonra yine tilmizi hass krullah Halifedir ki: bu dahi e kalemde mahirdir. Ve sade nesih yazmada gayet kavi ve metindir. Mukaddema eyh merhumun hizmetkr idi [1 ] . Hizmetinden gayet honud 1

[1] Burada birok nshalar yledir : ( eyban ve hizmetkr idi) ; yalnz (Mstakim- zade ) nshasnda eyban kelimesi yoktur.

ok dndm j l - - kelimesini bir eye benzetemedim. Anlalan (Mstakimzade ) de dnm* ve manasz bulduu'iin tayyetmitir. Mnab bir mnasn bulanlar bu kelimeyi yerine koysunlar.

56

otmie ana taim Hat ve kitabet edib tayr dua ve dualar icabete karn olb bir stad kmil ve ilmi ile mil olmulardr.

R ECEB BlN M USTAFA

Bundan sonra akirdi sals [R eceb bin Mustafa] dir. Revari demekle maruf ve mtehirdir. - Bu dahi e kalemde mahir ve nesih yazmada mezkrlar ile hempayedir. Bu dahi yz on yl muammer olub nice Mesahifi

erife ve nice kitabet etmilerdir. Ve Galatasarayna muallimi hat olmulardr. .

Ve dahi hikyet ettiler , k merhumu mezbur Receb halife nezaketi

bedenden beri ve ri bir sulb tabiat kimesne imi ki hrde kumkumalardan-her, bir sakna ikier kumkuma mrekkeb aktedib Galatasarayna ve sair hareketi olan yerlere annla bile hareket edib daim mei biKekdam ederler imi. ,

DERV MUHAMMED BN M USTAFA DEDE

Bunlardan sonra [D ervi Muhammed bini .Mustafa Dede ] ki babasnn tarikasn ihya edib Mushafi erifler yazb ve mkemmel Eczayi erife ve nice Epam erif ve Evrad ,ve ,Ezkr yazmlardr. Mbarek gzleri bir mikdar eh] olmi|e gayeyakvdanJkitabet ederler imi. Ol sebebden babasnn ve ceddi Hamdullabn mertebelerine vusul myesser lraayb kendi mertebesinde kalmtr.

ABDLKERM H A LFE

KR H ALFEZADE

Bundan sonra Aldlkerim halife . [V efazade] ve kr Halifezade Ahmet elebi eyh merhumun vadisinde mezburar honvisandan maduddurlar.

57

ABDLLAHt KRM

Bunlardan sonra zuhur edib serefraz olan [ AbduIIahi Krm ] dr. iptidai slknde [ Dervi Muhammed bini Mustafa ] yi mezkrdan yazb eyh merhumun vadisnda rasih ve stad amh olub her vehile e kalemde mahir ve vadigirli zahir olmu bir stad kmildir. Ve ana evailinde [ eyhi san ] denilib ve asrnda eyh merhumun vadisinde efraddan olmasn ahaliyi asr tayin edib taayyn bulmu iken sureti beerde bir iblissiret kimesne gelib Krm merhumu dll edib etti ki bu kadar stadlar gelmitir her biri bir tarz hass li ihtisas ibda ve icad etmekle mmtaz ve serefraz olmulardr dedi.

Krm merhum dahi gayet sadedil bir kimesne id. Bu kiinin sz houna gelib ( Ahmed Tayyib ah ) vadisinde bir nevi sls ihtira edib ve nesihte dahi mtemeyyiz olmak iin (sin) dendanlarn gayet tiz ve merfu*

edib evvelki mesleinden talit vaki olub (dS >; ) mertebesinde kal'mlardr. Emma gayet hatinas ve ltifeg kimesne idi. Ann bir tanburu var idi ki eyyam ebabda bunu depretmekle nice maasi kespetmiimdir deyu an kendi nefislerine levmetmek iin hfzederlermi.

stadmz (Yusuf Efendi) merhum hikye etter ki bir gn grdm ol tanburu ikest eylemi alar, ol tanburun ancak bir kl var idi, ettim ki Bir kl ile ettiiniz gnaha m alarsiz.

Etti k i: Alan bir kldan alr ben bu bir kl ile on iki makam ve yirmi drt ubeyi icra ederdim ki ( dr.jtf'O fehvayi erifi zere bana ceza

olub kab ve tab olunur ise benim halim nice olur dedi. Ve hal cmle maasime tevbe ve istifar ettim ki bana menammda tenbih olunmutur. Hadimllezzat olan mevti prhlt bana karib oldu. Bana imden sonra bk sruri dnyadr deyu kendi vak asn n haber verib Edirnekap kristanmda Emir Buhar merhumun civarnda kendi makberesini tamir edib ve kendi eliyle makberesinin talarn yazb lkin tarihinde tevakkuf etmitir.

Herodemlerinden biri grb sual eyledi Y a bunun tarihi nice olur dedi. Merhum ve mafur Kirimi etti ki Benim akirdlerimden biri bulun- mya mi ki dokuz yazmaa ol kadir olmaya m dersin deyu cevap vermilerdir. Filvaki dokuz yz doksan dokuzda dari hirete intikal etmitir.

58

EMRULLH EFEND

Badevefatihi kendi tilmizi hass ( Emrullah Efendi) ann tarikasm ihya edib dikkati tab selim ile bu mertebe stadna taklidde byle bir ferd dahi gelmi deil idi

Kuvveti deste kadirler idi ve istihkm ve metanette binazirler idi. Ve hatinashkta dahi binazirler idi.

eyh merhumun vadisinin erbab ve eshab zikri bu mertebe ile iktifa olinub (K arah isar) merhumun ve telraizlerinin zikrine ruolundu. ,

KARAHSAR VE MEMLK HAAN ELEB

Ve dahi malm ola ki asr Sultan Sleyman Han aleyirrahmet ve- gufranda namdar ve kmkr stad zilihtiram Yakut makam yegnei asr ve ferdi dehr stad kl glbendi gl snbl dervdil semamenzil ( Karahisar Ahmed Efendi) tilmizi hass liihtisas mevlna ( Seyyid Esedullahilkirman) Aleyhimerrahmet velgufran zuhur edib hatt msei-

nada ana mabih ve mmasil bir ferd zuhur etmemitir asla ill kendi memlk ve tilmizi hass erkesylasd olan (H aan elebi) den gayr.

Merhum ve, mafur Karahisar Ahmed efendi e kalemde Rumun Yakutu ve Yakutun matbuki mesbutu idi. Bu beyt ann hakknda denilmitir.

( B e y t )

Hail hub ive beyaza karan kedzini ( kendisini)Yaznn Karahisaridir ayardan yzini (yzn)

Merhumi mezbur mevlna ( Cemaleddn ) Hazretlerinin hulef alarm dan idiler. Geceleri ihya ile gayet mukayyed olub sabaha dahil olunca ekseri leylde her varak kitabeti akb'nde bir ka rikat nevafil klma iltizam

59

i l

etmiler idi. Ann salhi ve marifeti nuru felee irmiti, Sr piri mnev

ver ve ruhi musavver kimesne idi.Sultan Sleyman Han bina ettii camii erifin tak kebirinde vaki olan

hatt musannay mdevver, Karahisar merhumundur. Andan camii mezkrda vaki olan hututun cmlesi kulu Haan elebi merhumundur.

Merhum Haan elebi dahi e kalemde mahir idi. Belki hatt nesihte stad Karahisar merhuma galib idi. Zira Haan elebi merhumun nesih hatt Karahisar merhumun hattndan dahi blend ve vazhtr.

Molla ems Pr ederi Karahisar merhum nazikten idi. Bir beyaz sadeyi yedi sene mikdar giyip yine bir fakire hibe etmilerdir.

Bunlar dahi nice Mesahifi erife yazmlardr ve kesreti kitabet etmilerdir ve tuli mr ile muammer olmulardr. H 963* de fevtolmulardr. Stlcede Cemaleddin Kuddse srrhlazizin merkadi erifi civarnda med-

funlardr.

KARAHSAR DERV MUHDDN HALFE

Bunlardan sonra Karahisar* 1 [1] Dervii ve Muhiddin halife tarz

Karahisarde iyi yazmlardr.

DEMRC KULU Y U S U F BN ABDULLAH

Bunlardan sonra stadmz stad kl, glbuy, smbld (Yusuf efendi bini Abdullah eehir bi Demirci kulu) her semti zaptetmilerdi. eyh merhumun cmle ihtira ettii vadiler bilklliye mazbutlar idi. Sls hat yazmada manendi Karahisar idi. Ve Cell ve Abdullah vadileri dahi mazbutlar idi. Ve nesih yazmada Cell zade Muhiddin cenabna taklid

[* ] H 963 '= M. 1555 - 1556.

[1] ( Mtak mzde } kendi nshasnn kenarna u bareyi yazmtr: Derviin ismi ( Muhammed ) dir ki { Demirci kulu) nun tarihi merkadinden fejmolunur,

60

etmiler idi. Zira kendinin sls hatlar Karahisar vadisi olub ol nesih Karahisar vadisine evfak olmaile an ihtiyar etmilerdi ve hatt Divande gzidei erbab kalem ve zbdei eshab rakam, vazlasl ve sahibnnesil hattat ibnilhattat Tacbeyzade (Muhammed efendi)nin tilmizi hass id. Hatt' Divannin celisin ve hafisin gayet binazir yazmlard.

, Evveli slklerinde Krm merhumdan yazb badehu Karahisar merhumun vadisi tabiatlerine ho gelmekle ol vadiye slk etmilerdir. Zira Karahisar merhumun ryeti cemlleri Yusuf halife merhumu cezbedib ann fart mahabbeti sebebiyle ol vadiyi ihtiyar etmilerdi.

Bu -abdi fakire1 hikyet ederlerdi k Karahisar aleyhirrahmetlbari battm yannda methetmiler di. Ben dahi semi ile ann k sadk olmutum. Ve sinnim ancak on iki veyahut on te idi. Hsni hatta tlib ve maarif ve ra eh asine ragib idim. Karahisar merhumun mbarek cemali eriflerin grmee gayet k idim. Verraklar arusuna varb ol arzu ile khi dururdum. Nagh bir kimesne gelib gime yapb Karahisar merhumu iaret edib bana gsterdi.

Grdm ki mbarek sakallar safi beyaz nura benzer ve mbarek kad-

leri servi hramana benzer. Muvahhidi brde ferace giymiler. Yenlerin dahi giymiler [J zere giderlerdi. Varb mbarek kademinedb yz srmek diledim. Lkin hicab edib yine sabreyledim. Ol zaman- danberi yetmi yldr ki nuri ta latlerinin safas gzmde ve mbarek cemallerinin likas gonlmdedir. Deyu buyurdular- [2],

Merhumi merkum ( Demirci Efendi) doksan yl diri olub bin on sekizde intikal etmilerdir, Medfeni erifleri Tophane camii erifi kur- bndedir. [3} 1 2 3

[1] Bu ibare (Mstakim zade) nshasnda yoktur. kinci kelime nshalarda 1 t

BURUSEV ERBET ZA D E BRAHM EFEN D

Diyar, Rutm Acemde e kalem erbab dahi nice kimesneler gelmitir. Lkin bu zikrolunan stadlarn nsablannda olmadklar ecilden anlarn kesreti zikrinden istina olunub Burusev erbeti zadenin zikriyle itmam ve iktifa olundu.

Merhum erbeti zade brahim Efendi, Karahisar Ahmet Efendi mefhum ile muasrlard. Ve bir zaman birbirinin muarz olub altarikilmuaraza mrasele ve mcadele filhat vukuundan sonra merhum mezkr erbetzade Istanbula gelib Karahisar merhum ile kendi beyninde azm musafat vaki olmutur. Bu beyt ann hakknda denilmitir:

BeyiHalat Leuhi mahfaza muhakkak

gen [i] irin yazar erbeti zadeBu beyti Karahisar merhum istima edb altarikilmuaraza bu beyti

irsal etm itir: ,^ ..- ............. Beyt

* _____ _... '" [2 ] 1 Ij Ja>- J j l

Sonra yine beyinlerinde muaraza vaki olub bu nazm irsal eylemitir.

Nazm

jj li~* $ a ayl:* y- jl^l il* 1AI1S* J ' ^ J s , ili*

nun rakamdr. ( Nefeszade ) ann hattnda hem stadmz tbir eder ve hem bir kerre kabrini ziyaret vaki olsa tarihinde sehiv eylemez idi. Sureti hatt sengi mezar budur: W Ju*%' ^ Js*>- j*-

( M. 1611 1 6 1 2 ) W -

Bu nazm irsalden sonra beyinlerinde musafati tamme vaki olmaile hazman linefsihi bu nazm rsal etmilerdir :

N azm

Ey hsni hatlile felee ba yetitirenBU kim vcudum ayan altnda hldir

Ger irirse sana bu taze huttnmuzAnlara dil uzatma sakn zehir naldr

Her hai'f baka baka bahirdir deniz gibiKim satr mevc, nokta ana drri pktir.

Bu nazm dahi anlarn muhakkak besmeleleri hakknda denilmitir:

Nazm

k J jt jr*[1] 1^ ** jA* yiJI w>*

Ju>. -tU-^ d 1 ^ j j5wc

[2] ( ( Jn jy ) j '- i j1 JW )

Evvel talikte vazasl Mir Ali merhumdur ki eyaili halinde Hseyni Baykaradan yazmtr. Ve Hseyni Baykaranm taht olan (Hri) de nev nema bulmutur. Ann ulvv annda bu nazm denilmitir;

Nazm

L - -1 yi- JwVi ^lj j*. j r

jf iai* 1 jSV f jl j jlU ti Tj->r da*,jl S dai*jl ir*A O' s y j

[3] OJjy, ! j jl _> j*S w.-.A J Jy j l j- u^

[1] Trkesi: t besmelenin boyu yaz bahesinde selviye, noktalan selvinin kozalarna benziyor ; harfler muzaffer askerleri, her elit ge ykselen bir bayra andryor. .

12) Talik yazanlarn reisi, emsali bulunmayan Mir Alinin tarif ve tavsifi.

[3] ( Mstakimzade) ( Tuhfetlhattatin ) de 692 inci sahfede ( Mir Ali Ktib ) in

63

Mir Ali merhum sdti kiramdan ve evliyai izamdan bir kimesnedr. Nazm ve nesirde mahirdir. Ve hacegnda ehli tevhid ve ehli zikir olduklar mehurdur. Buharada padiahlar malmu iken ve padiahlar kendye talib ve ragib olur iken cmle mrn fakr fake ile geirmitir. Cmle maietlerin helali tybden etmee azimet edib ann ise husul mkil olmaile kendi nazmlarnda rzgr zorkrdan ve diki maietten ikyet edib bu nazm drerbar buyurmulardr :

( Nazm )

a~ j_j>ls t/A* * dai ^ k Cks- (3*3 fS[1] Ai jyi- j r 3t j jUli *J> j

Hkyet Miri merhumun yarlarndan biri H acc erife mteveccih oldukta Miri merhum bir nhti erifi letafetelif nazmedib ol kimesne ile Ravzai erife erefnmayi leme irsal edib ol kiraesne dahi vanb Ravzai

mutahharaerrefehallahteal ( ) tarafna vusul buldukta eyhbharemi nebevi olan kimesneye Miri merhumun hattn arzeyledikte eyhlharem dahi an kabulde teksl ve ihmal ettikten son ra bir gece iki cihan gnei Resulullah Sallallah aleyhivesellem ( pl- j d]lJ_j-o ) eyhilharemi

kinci ( Mr AH ) (Mehed) lidir. Bunun iin buna ok kere ( Mir Ali Mehed) baz an da ( Mir Al Ktib ) denilir, ( Menakibi hnerveran ) da 36 inci sahifede ( Sultan Ali Mehed) diye mezkrdur. ( Al ir Nevay) nn ( Mecalisnnefais) inde (Sultan Ali) diye yazldr. Lkab ( Klbetlkttab ) dr.

Bu zat birinci ( Mir Ali ) den telemimiz etmitir. Yaz hakknda 300 beytl mesnevi yazan budur. Mesnevisinde bir mnasebetle hocasn da methediyor. Nasl ki 35 nci sahifede geti.

Bu ( Mir A l i ) ( Tuhfetl hattat in ) de 691 inci sahifenin sonunda muharrerdir.

K nc ( Mir Ali ) Heratldr, bunun iin kendisine (Mir AH Herev) denilir. Bu zat (Tuhfetiiihattatin) de 691 inci sahifede ( Seyyid Mir A l i ) diye muharrerdir. (Hat ve hattattan) da ( Mir Ali Ktibi Sultan ) diye mesturdur (rnasturdur).

Bu da birinci ( Mir Ali ) nin talebesindendir. Bizim mellifin ifadesine gre evaili halinde ( Sultan Hseyni Baykara ) dan da mekalmtr.

{ Nefeszade ) birinci ( Mir Ali ) den yani ( Mir Ali Tebriz ) den hi bahsetmiyor. Ve ( Mir Ali Herev ) yi nestalikin vaz gibi gsteriyor.

Demek ki yanlmtr. u halde mellifin ifadesi u ekilde dzeltilebilir:

DER TARF VAZH NESTLK

Nestalikin vaz ( Mir Ali Tebriz ) d ir.

DER TA RF SER TLKNVSAN MR AL B AKRAN

Bn merhum evaili halinde ( Hseyn Baykara ) dan yazmtr. Ve (Hseyn .Baykara) nin taht olan Hiride nev nema bulmutur.

te mellifin ibaresi dediim tarza ifra edilirse ( Mir Ali T ebriz ) ile ( Mir Ali Herev) den bahsedilmi olur.

( Mir Ali Mehed) ye gelince ; mellif bundan biraz bahsediyor. Ve bunu ( Sultan Ali Mehed ) diye yazyor. Ve unu da ilve ediyor k nc ( Mir A l i ) yani ( Mr Ali Herev) ikinci Mir Aliden yani Mir Ali Ktibden telemimiz etmi ve ondan berter olmutur.

Mellifin yukarki ifadesiyle buradaki fadesi birletirilince u hasl olur: ( Mir Ali H erev ) bidayette ( Sultan Hseyni Baykara ) dan fakat sonra (Sultan Ali Mehed) den telemmz etmi ve hocasn gemitir.

s

U l .

mezburun menammda tulu edib ann kabulne tenbih ve tekid buyurub ertesi eyhlharem muhterem ol kmesneye gelib kendi ryasn takrir ve tabirden sonra nat erifi mergubu husni kabul ile alb hcrei erifenin diyari envaresasma vazetmilerdir.

SULTAN AL MEHED

Ve bazlar dahi derler ki ( Sultan Ali M ebed) Miri merhumdan mukaddem olb Miri merhum ann tarikasn ihya edib andan dahi berter

ve bihter olmutur derler.

( Nazm)

[1] J&* j jv-i JikiVt 1

[1] Trkesi : O btn faziletleri zatnda cemeden tatl szl ( eyh Kemal ) ile bir zamanda idi. Bu beyt ( Sultan Ali Mehed ) iin sylenmi olsa gerektir.

Bu beytteki ( Kemal ) kelimesinin altna ( Mstakimzade ) ( Hucend ) lafzn yazarak maksad (Kemali Hucend) dir demek istemitir,

( Kemali Hucend ) yi ( Sultan Hseyni Baykara ) ( Mecalisluak ) adl eserinde

44 nc mecliste zikrediyor.Sonr hakknda u szleri syliyor.

jyiiu* o l y oLijy Ojl Uyl.)!'; j d y l jj ^ y ! j ) - o Ijrjjr j j j ! j y i j f , a-asi. y jy ! o liy . o

OjljA. jlyi/ j ^ '

Trke si : Mezkr eyh ( Kemali Hucend ) iin bazlar evliyadandr derler. Bazlar da uar ad andr derler. Bu zat ok zamanlar riyazetler ve mcahedeler ile megul olmutur. 808 de vefat etmitir. Kabri Tebrizdedir. Mezar tanda u beyt yazl imi : Kemal ! Kbeden yrn kapsna gittin, sana bin aferin olsun k merdane hareket ettin.

Nuri osman iye ktphanesinde 4200 numarada mukayyet divan vardr. Mt a le asm dan anlalyor ki ismi Muhammed imi,

( Hucend ) ehrine taalluk eden u beyti hotur :

u iz oU-1 y> jy y "*' 1^ t-L J -^y^

Trkesi : Kemal ! eer insanlar yz asr arasalar Hucend emenlerinde senin gibi gzel tl bir blbl bulamazlar.

66

m

Tariki Nakibendiye ulularndan (Hoca eyh K em al) le muasrlar idi.

MR ALNN AKRTLER

Ann fi] mehur ve mmtaz ve serefraz olan akirtlerinden biri Maliki

Deylem ( tifil* ) ve bri dahi Muhammed Muziddinil Hseyn (- y>*

( ^*-11J J i ve biri dahi Ahmedl Hseyn ( ) dir. Bu ikisi eraf

kiramn sahihnnesebleridir. Ve biri dahi ( Hoca Hayreddin ) dir.

MAHMUD BN ISHAKEHAB

Mahmudbni shakiehabi ( JiYM * 2^ ) Miri merhumun muasrve hemdemi nasr idi. Miri merhum ana kendi ketebesin yazmaa izin vermitir. Lkin terki edebdir deyu yazmamtr.

MR MAD

Bunlardan sonra ( Mir Imad ) merhum zuhur edib evvel ( Muhammed bini Hseyin ) den yazb badehu kemali tefennn ve itkandan sonra Mir Al merhumun hutut drermerbutlarn cem'edib kendi hattn ann hattna tatbik ve taktid ettikten sonra kesreti mek kitabet ile bir melekeye malik olmutur ki eer Mir A merhum an greydi ive ve nzaket cihetinden ann salik olduu mesleki beenib stihsani klli etmesi muhak

kak ve mukarrer olurdu.

Faide Mir Imad merhum tariki hacegnda ( madlmlk ) hazretleri- 1

[1] { Ann ) yan (Seyyid Mir Ali) nn ve tabiri dierle (Mir Al Hrev)nin demektir.

67