gurmat veechar · df+>bi ^ df+>br{d,v@ 146@ dh>clb=gbv `'wv fpbjdh>b@ b>ddq+ali gurbani arth...

760
O ldaepi f+ljds mm Bgwjwji ^ l.a hig dl>z #i.Zjr[ rjv[$ l.f+sj sqsqg Bwljv bjds l+g epiP e+.o ljdhW ug sj l.f+sjHg lBgw Ô Ô f'og bwrHvIN ªb>e 1364 a'G 1430 aw« f+wjLw ^ ?jvlj y{igB[Wv Bi,lB \idu^| epiqda dr,Ddsbjvj@ u,oj i.Zjrj q'WjHgv ^ 98158-35035@ 98551-03132@ 99149-36036

Upload: others

Post on 20-Jul-2020

4 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • O ldaepi f+ljds mm

    Bgwjwji ^

    l.a hig dl>z #i.Zjr[ rjv[$l.f+sj sqsqg Bwljv

    bjds l+g epiP e+.o ljdhW ug sj l.f+sjHg lBgw

    Ô Ô

    f'og bwrHvINªb>e 1364 a'G 1430 aw«

    f+wjLw ^

    ?jvlj y{igB[Wv Bi,lB \idu^|epiqda dr,Ddsbjvj@ u,oj i.Zjrj

    q'WjHgv ^ 98158-35035@ 98551-03132@ 99149-36036

  • df+>Bi ^

    df+>Br{D,v@ 146@ dH>clB=gbv `'wv fpbjdH>B@ b>Ddq+ali

    GURBANI ARTH BHANDAR – Vol. XII[An annotation of the Sikh Scripture]

    bySANT HARI SINGH ‘RANDHAWE WALE’

    f+wjLw ^

    ?jvlj y{igB[Wv Bi,lB \idu^|epiqda dr,Ddsbjvj@ u,oj i.Zjrj

    y.cgeC% i'c@ V[C[ epispbjij u'ag liPf@ d;v%j `adheC% ljdhW@f>ujW \Fjia|

    Published byKHALSA CHARITABLE TRUST (REGD.)

    GURMAT VIDYALA, JATHA RANDHAWACHANDIGARH ROAD, NEAR GURDWARA JYOTI SAROOP,

    DISTT. FATEHGARH SAHIB, PUNJAB (INDIA)MOBILE : 98158-35035, 98551-03132, 99149-36036

    © Bgwjwji

    F[Bj ^epiWjSg sj f+[q ldha fC%Vj@ dryjiVj ba[

    bsW wiVj hg dHl lBgw sg F[Bj h{ m

    fdhvg rji bela 2017

    ijs qrHW ds gurU swihbwnW ny gurbwxI dw siqkwr krnw, SuD pVHnw, ivcwrnw qy mMnx krnwd`ØisAw hY, ausy aupdyS nUµ muK r`KidAW swnUµ gurbwxI dIAW poQIAW dw v`D qoN v`D Adb krnwcwhIdw hY, nµgy isr, joVy pw ky jW jUTy h`QW nwl poQIAW pVHnIAW nhIN cwhIdIAW [ jykr Grdy ivc gurbwxI dIAW poQIAW dw siqkwr nw ho sky qW gurU Gr jW iksy rihq bihq vwlygurmuK s`jx nUµ poQIAW Bytw kr dyxIAW cwhIdIAW hn qy gurbwxI dw siqkwr krnw cwhIdw hY [

    vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

  • qqkrw stIk

    slok Bgq kbIr jIau kykbIr myrI ismrnI 16

    slok syK PrId kyijqu idhwVY Dn vrI 175

    svXy sRI muKbwk´ mhlw 5Awid purK krqwr 264kwcI dyh moh Puin 276

    sveIey mhly pihly kyiek min purKu iDAwie 291

    sveIey mhly dUjy kysoeI purKu Dµnu krqw 307

    sveIey mhly qIjyy kysoeI purKu isvir 320

    sveIey mhly cOQy kyiek min purKu inrµjnu 348

    sveIey mhly pMjvyN kyismrµ soeI purKu Aclu 440

    slok vwrW qy vDIk mhlw 1auqµgI pY EhrI gihrI 470

    mhlw 3AiBAwgq eyh n 519

    mhlw 4vfBwgIAw sohwgxI 584

    mhlw 5rqy syeI ij muKu n moVµin@ 608

    slok mhlw 9gun goibMd gwieE 650

    muMdwvxI mhlw 5Qwl ivic iqMØin vsqU 694qyrw kIqw jwqo 696

    rwgmwlwrwg eyk sµig pMc 699

    ijeqjvj WjSg Wji[ drL[L dryji 727LpwijVj 755Z.Vrjs 757

    vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

  • qqkrw swKIAW

    slok Bgq kbIr jIau ky

    ljtg dWih'G rjv[ qhjaqj sg 199ljtg qhjijuj iSuga dl>z ug sg 212

    lv'w l[t xigs w[

    ljtg upvjdhbJ s[ bdebjV sg 19ljtg Fea wWgi ug ba[ v,Aqg sg 23ljtg y'iJ sg qJ sg 30ljtg wWgi ug s[ r{ije sg 41ljtg WjWj Wp,Tj ug s[ llwji sg 42ljtg dHw Wgaije qhJfpit sg \wp,Da[ sg fPA Vjv'G sjC%g sg drL[Laj WjWa 43ljtg dHw iljdHSg qhjaqj sg 45ljtg Wjvqgw s[ fdhv[ ugrV sg 52ljtg W[wgqag l:jlJ sg 68

    ljtg liq,s xwgi sg 244

    ljtg FjHg l.eagH[ sg 286ljtg epuig s[ sdibj fji wiV sg 288ljtg dqhi[ ZjCrg a[ tgi tjS[ dl,t sg 309ljtg iju[ ipwqJes sg 334ljtg FjHg e'Gs[ sg 336ljtg FjHg bjsq ug sg 350ljtg epiP ijqsjl ug sgoC%j WSjRpS sg 366

    ljtg s='fag sg 375ljtg lpsjq[ Fea sg 377

    lrI[ l+g qptWjw¼ qhvj 5ljtg eVwj sg 378ljtg drdLLB ug s[ qiV sg 435ljtg l"iF ditg sg 435ljtg wi'Z s[ f+ojH[ 436ljtg v'F s[ f+ojH[_fjf sj Wjf w"S ] 436

    ljtg l+g epiP biuV s[r ug sg 442ljtg biuV a'G FgvJ s[ e'fgbJt'hS sg 452

    ljtg s' a'dabJ sg 72ljtg fjaLjhg A[rk r,Dv'GwgdCbJ rjv[ l,f sj RpKZji 74

    ljtg l+g epiP e'dW>s dl>z ug sg 76ljtg dHw qhjaqj sg 80ljtg apvlg sjl sg 99ljtg l+g epiP e'dW>s dl>z ug sg 118ljtg FjHg fijSj ug 151ljtg Fea fgfj ug sg 158

    vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

  • lv'w rjiJ a[ rZgwljtg qVlpt sg 476ljtg l+g epiP a[Q Whjsi ljdhW ug sg\q,tS Ljh vpWjS[ sj uhj;W.V[ vjRpS sg| 477

    ljtg FjHg c,Dv[ sg 486ljtg wiV sg 494ljtg f>ca dVajV.s ba[ epidl,tJ sg 515ljtg FjHg qdvbjei dl>z ug s[l.a'tg tjS[ sg 520

    ljtg l{s ?J sg 539ljtg WjWj Wp,Tj ug sg 558ljtg s"Zi rjv[ l.aJ sg 559ljtg l+g epiP ijqsjl ljdhW ug sg 568ljtg WjWj qhjiju dl>z ug sg 569ljtg FjHg vdhSj ug sg fitSj sg 592ljtg l,Dy[ fjaLjh A[r[G ldaepiP sg 621

    vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

  • O ldaVjqp wiaj fpitpdViFRp dVir{ip

    bwjv qPida buPVg l{F.epif+ljds mm

    mm ufp mmbjds lyp upejds lyp mm

    h{ Fg lypVjVw h'lg Fg lyp mm1mm

    mUlmMqR

    rjdhepiP rjdhepiP rjdhepiPrjdhepiP rjdhepiP

    gurmMqR

    vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

  • (7)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    lv'w Fea wWgi ugRp w[

    Fea wWgi ljdhW ug sj ugrVwWgi ljdhW ug s[ df,DA[ ijeJ dry bjH[ h'H[ b>Ddq+a WyV duV%J dry bV[wJ T.e

    aigdwbJ spbjij W+hq debjV sj Rpfs[L W?dLL wgaj ] m dHl qhjV Fea s[ ugrV sjl.t[f iPf s[ dry riSV wiVj bag ;iPig lqN w[ H[o[ wWgi ug s[ uVq a'G v{ w[ ligisj figdabje wiV aw sj hjv riSV wgaj uJsj ] m

    l+g epiP e+.o ljdhW ug s[ b>e 1364 Rpfi Fea wWgi ljdhW ug sg WjSg lv'wJs[ iPf dry bji.F h' ihg ] m l+g epiP e+.o ljdhW ug b>si wWgi ug sg dHh b?givg WjSg]@ Fjr dHh 243 lv'wJ a'G Wjbs wWgi ug sg h'i w'Hg WjSg Vhk ] m dHl vHg H[o[ wWgiug s[ ugrV sg dryji ;iPig lqN w[ s[ ih[ hJ m dHh dryji da>V li'aJ dry q"uPs ]_1! arjig? epiP ?jvlj@ 2! wWgi ug s[ y[v[ Ziq sjl ba[ vdhSj dl>z bjds spbjij dvtgbJf'ogbJ@ 3! bqgi F.cji v[tw debjVg dwifjv dl>z m

    wpN drsrjVJ sj dHh dVlyj ] dw wWgi ug epiP VjVw s[r ug a'G Whpa fdhvJ h'yp,Dw[ hV m fi dHh e,v Ziq sjl ug sg dvtg f'og a'G Qva ljWa h' uJsg ] m dwMdwepiP VjVw s[r ug sj Fea wWgi ug Vjv dqvjf h'Sj RpV%J sg ajig? dry dvdtbjh'dHbj ] m

    Fea wWgi ug sj uVq dW*qg l.qa 1455@ u[n lpsg fPiVqjLg } h'dHbj ] m dHV%Js[ uVq sg whjSg Whpa bugW ] m dHw drZrj W+jhqSg sg wp,t a'G uVq h'S wjiV uVqs[S rjvg qJ V[ lqju dry bjfSg dH,;a WyjRpS rjla[ dHl Vr~u.q[ W,Dy[ } w,fC[ dryvf[B w[ WVjil s[ w'v vdhi avjRp s[ dwVji[ i,W s[ bjli[ A,c ds,aj m qJ aJ lqju drybjfSg dH,;a Apfj w[ Wy eHg fi b,u dHh W,yj u' Vgv[ bjwjL sg A,a h[nJ dHl f+wjiZiag $a[ dfbj ] dur[G dwl[ dW+A sj xv Bp,B w[ Ziag $a[ dc,ej h'dHbj h'r[ m dHh W,yjW[lhjij Rpl fiqjaqj s[ bjli[ ugb dihj ] u' fiqjaqj qjaj s[ f[B a'G v{ w[ b?giv[l:jlJ aw lF } fjvsj ] m dul } Rph i,tSj yjh[@ Rpl } w'Hg Wgqjig@ fLP@ ujVri uJspLqS bjds w'Hg rjv rg dr>ej Vhk wi lwsj m u{lj dw ^

    ijsu rwKY iqsu koie n mwrY ] (gauVI suKmnI m: 5, AMg 292)fi u' b,u dHl W,Dy[ Vjv h'dHbj@ dHh w'Hg Vrk e,v Vhk lg m wp.ag riegbJ qhjV

    b"iaJ V[ rg Vr~u.q[ W,Dy[ } i,W s[ bjli[ e.ej dry apv%j WSj w[ i'C% ds,aj lg m fi s[t'wpsia sj d*Lqj@ i,W V[ dwV%J b,tJ Vjv s[t w[ a[ dwV%J h,oJ Vjv fwC w[ Rpl } fjv~f'lw[ r,cj wgaj m u' l.lji f+dl,Z lPiqj qhJiog wiS h'dHbj m H[l[ ai%J b,u dHl Vr~u.q[

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (8)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    W,Dy[ dul sj b,De[ y,v w[ wWgi Vjq h'Sj ] m dal sg u.qS a'G awigWV s' fdhi awdwl[ V[ e,v rg Vj fp,Ag m s' fdhi Wjbs Rpl qhjV Lwag@ liW~f+dafjvw fiqjaqj V[upvjhj Wlag \u' wJLg a'G WjiJ w'hJ $a[ lg| s[ idhS rjv[ VgiP upvjh[ } f+[i ds,aj m RplV[ H[o[ fhp.y w[ s[dtbj dw Wla= dry vf[Bg h'Hg avjb s[ dwVji[ w'Hg yg; ] m us'G RplV[ bj w[ h,o vjdHbj aJ Rph Viq duhg f+aga h'Hg m us'G Wla= fi[% wi w[ s[dtbj aJdHw W,yj dsdlbj m dul LwagLjvg W,Dy[ s[ siLV wi w[ VgiP sj qV Rpl W,Dy[ r,v fp,aisg qqaj dry vvyjdHbj ba[ Rpl V[ dwhj dw h[ ?psj ) dul T.e Vjv aP. q{} fp,ai W?dLbj]@ q{G lrgwji wisj hJ m Rph b,vjh~b,vjh wisj zi qpdCbj m Whpa ?pLg Vjv bjfSgzirjvg Vgqj } dwhj dw h[ FjerjV[ ) ?psj V[ lj} fp,ai W?L ds,aj ] m dHl } e's fjba[ bjfSj fp,ai lqN w[ fjvSj wi m x[i bjfS[ FjHgyji[ } dH,wnj wi w[ epC r.dcbja[ ?pLg qVjHg m qplvqjVJ sg iga bVplji W,Dy[ sj VjqwiV wgaj a[ Vjq #wWgi$ i,Ddtbjba[ bjfSg fhp.y qpajdWw dHlvjq sg dl,Ddtbj rg ds,ag m fi wWgi ug sj uVq a'G W+jhqSgqJ s[ l.lwji h'S wiw[ Npwjb dh>sP qa r,v dihj m dsVJ qhgdVbJ dry dHl sgbJ hiwaJbjq W,DdybJ Vjv'G r,tig dwlq sgbJ lV m Vj d;,s wiVg@ Vj i'Sj@ hi w.q Whpa ehpVjv s[tSj@ lpSVj a[ Whpa xpiag Vjv W'vSj m

    x[i Rpl V[ bjfS[ w.VJ Vjv ijqjV.s ug sg l'Fj lpSg aJ qV hg qV dryji wgajdw q{G Rpl} epiP ZjiV wi vrJ@ fi ijqjV.s ug W+jhqS ujag s[ h'S wiw[ LPsiJ a'G dziSjwis[ lV m Fea wWgi ug } fiqjaqj V[ l'Ng W?Lg dw aP. dfAvg ija ijqjV.s s[ ila[dry yp,f~yjf v.qj f{ ujrk m dHl V[ dHl[ ai%J wgaj m ijqjV.s ug lrj fdhi s[ aCw[ e.ejdry Vhj w[ rjfl bj ih[ lV aJ byjVw ila[ dry v.q[ fH[ wWgi ug s[ ligi VjvtCJr sg n'wi r,ug m wWgi ug i'S v,e fH[ m dHh zBVj dW*qg l.qa 1462 hjC s[ qhgV[sg ] m Rpl lq[G wWgi ug sg Rpqi l,a rdi%bJ sg lg m ijqjV.s ug V[ us'G bjfS[ w.VJdry W,Dy[ s[ i'S sg bjrj; lpSg aJ Rpl r[v[ o'C%j duhj a=Ww w[ ba[ fLyjajf wis[h'H[ l'ys[ hV dw q{G lr[i[~lr[i[ hg dwl[ sj dsv sptj ds,aj ] m x[i wWgi ug s[ w'v W{nw[ dli $a[ h,o i,Ddtbj ba[ dwhj dw W,yj ) q{G ujS w[ Vhk qjdibj@ b{lj byjVw h'dHbj] a[ dxi dwhj dw ##W,yj@ i'H[ Vjhg ijq ijq whp$$ m dHh ljig rjiaj } FjHg episjl ugV[ dHl f+wji dvdtbj ] m u{lj dw ^

    h'dH dWiwap WVjilg idh>sj ijqjV.sp epljHk mb>Ddq+Dap r[v[ Rpdn w{ uJsj e.ej V%jrS ajHk mbe' hg s[ ujdH w{ v.qj dfbj wWgi daojHk mf{ig Bp.dW Rpnjdvbj #W'vhp ijq$ dlt lqNjHg mduRp v'hj fjilp Aph[ y.sV rjlp dV>qp qdhwjHg mflP fi[ahp s[r wdi fPi[ ldaepiP sg rdcbjHg mbyiu V' biyup dqv{ drlqjs{ drlqjsp dqvjHg mNiSj Nisj dVNihp. epiqpdt WjSg bzC zCjHg mijq wWgi{ F[sp V FjHg mm15mm \FjHg episjl ug@ rji 10@ fRpCg 15|

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (9)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    us'G wWgi ug V[ b{lj Rpfs[L lpdSbj@ as'G Rpl[ r[v[ hg wWgi ug sg ijq s[ Vjqdry dvr upC eHg m epiP sg dwifj Vjv i'Sj lji[ uVqJ~uVqJaiJ sj hg qp,w debj mx[i Feag s[ Vjv Vjv dfaj~fpitg dw,Da[ dry bjfSj h,o r.cjRpSj LpiP wgaj m agtS Wp,Zgh'S wiw[ t,cg sj w.q@ aSVj~WpSVj Whpa uvsg hg dl,t dvbj a[ bjfS[ dfaj a'G rglp.si Wlai WpVS v,e fH[ m x[i urjV Rpqi dry dHV%J sg Ljsg h'Hg m dHV%J sg faVgWhpa *'Zg lpFjb rjvg a[ f{i~f{i $a[ fag sj dsv sptjRpS rjvg b"ia lg m dul VjvwWgi ug V[ FjSj q>V w[ diLaj dVFjdHbj@ u' y.eg wpv sg rg Vhk lg a[ y.e[ iPf rjvgrg Vhk lg Fjr wiPf lg a[ bjdebjwji rg Vhk lg@ Rpl Vjv b{lj FjSj ridabj dwdWVJ l.ajV Rpaf>V wgdabJ hg Rpl sg dq+DaP h' eHg m Rpl s[ qiV ba[ Rpl s[ lpFjb sjd;wi wWgi ug V[ bjfSg WjSg dry dHl f+wji wgaj ]@ u{lj dw ^

    pihlI krUip kujwiq kulKnI swhurY pyeIAY burI ]Ab kI srUip sujwin sulKnI shjy audir DrI ]1]BlI srI mueI myrI pihlI brI ]jugu jugu jIvau myrI Ab kI DrI ]1]rhwau]khu kbIr jb lhurI AweI bfI kw suhwgu tirE ]lhurI sµig BeI Ab myrY jyTI Aauru DirE ]2]2]32] (Awsw kbIr jI, AMg 483)

    wpN v[tw ba[ f+yjiw Fjr[G wWgi ug sg dHw Ljsg sg hg e,v wis[ hV m fi wWgiug s[ dHl Rpfi'wa LWs dry s'VJ LjsgbJ sj r[irj WjhN ds=LBJa iPf dry lf,LB ] mH[l[ LWs sj Fjr[G b>aigr Fjr fiqjiog debjV Vjv FifPi ]@ fi fdhvj WjhN Fjrdul dry l.ljiw ugrV ba[ qpLwvJ bjds sg dryji f+eBjHg eHg ] dw zi lptg aJhg idh lwsj ] u[wi zi dry b"ia y.e[ lpFjb sg h'r[ m l.ajV $a[ rg Rpl[ sj hg f+Fjrh'dHbj wisj ]@ dur[G w'Hg qjC[ lpFjb rjv[ W.s[ sj Whpaj d;wi Vhk wigsj dar[G wWgiug sg fdhvg faVg sg Whpag e,v v'wJ dry Vhk bjHg m

    x[i sPlig Ljsg dW*qg l.qa 1471 dry V[ag upvjh[ sg W[Bg v'Hg ug Vjv h'Hg@ u'Whpa y.e[ a[ V[w lpFjb sg lg m dul sgbJ bV[wJ whjSgbJ f+dl,Z hV m wWgi ug s[ fiqjiogugrV sj dHw Whpa r,cj lhjij WS w[ v'Hg ug V[ ljo dVFjdHbj m v'Hg ug s[ Rpsi a'G1481 dry wqjvj Vjq sj fp,ai ba[ 1485 dry wqjvg Vjq sg W[Bg V[ uVq dvbj m

    wWgi ug Ziq dwia s[ Vjv Vjv de+hla sgbJ d;>Dq[rjigbJ } dVFjMs[ h'H[ Feagdry dHaV[ wjqIjW h'H[ dw fiqjaqj sg f+jfag f+a,t iPf dry h'S v,eg m f+DFP sg dwifjVjv Whpa lji[ v'w wWgi ug s[ ldal.e dry upCV v,De[@ u' W+jhqSJ } WisjLa Vj h'dHbja[ W+jhqSJ V[ wWgi ug s[ dri'Z dry fdhvJ aJ dHh f+yji wgaj dw wWgi W[~qpiLsjFjr dVepij ] m dVepi[ } Rpfs[L s[S sj w'Hg bdZwji Vhk ] m aJ Fea wWgi ug s[LiZjvPbJ V[ W+jhqSJ } dwhj dw dHh aJ h' hg Vhk lwsj dw wWgi ug sj w'Hg epiP Vjh'r[ m aplk W[v'Cg Hgitj wis[ h' m x[i W+jhqSJ V[ dHw,Dn[ h' w[ wWgi ug } fp,DdAbj aJ wWgiug V[ bjfSj epiP ijqjV.s s,Ddlbj m dHh ujag drawi[ rjv[ W+jhqS ijqjV.s ug s[ spbjv[

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (10)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    h' eH[ dw aplk dHw LPsi } Rpfs[L dwM ds,aj m Rph dHw aJ LPsi ] ba[ sPlij qplvqjV] m b,e'G ijqjV.s ug V[ dwhj dw q{G aJ Rpl } w'Hg Rpfs[L Vhk ds,aj m aJ W+jhqSJ V[s'VJ } dHw~sPli[ s[ ljhqS[ wiV sg drMa WSjHg m ijqjV.s V[ dwhj dw ngw ]@ w,v} us'G q{G fPuj~fjn a'G drhvj h' ujrJej aJ wWgi } q[i[ fjl v{ bjRpSj@ q{G Rpl } fp,AJejdw q{G Rpl } Rpfs[L ws'G ds,aj ] m fi q{G LPsi s[ q,Do[ Vhk v,eSj ] m dHl vHg q[i[ ba[wWgi s[ dryjv[ fCsj ajS s[Sj@ q{G Rpl s[ Yhv[ W{n w[ Rpl Vjv dryji wiJej m us'Gbev[ dsV W+jhqS wWgi ug } v{ w[ ijqjV.s w'v fhp.y[ aJ lji[ yp,f~yjf W{n eH[ m wWgiug s[ LiZjvP ba[ wWgi ug dHw fjl[ a[ dLwjdHa wiV rjv[ W+jhqS dHw fjl[ W{n eH[ mijqjV.s ug FerjV ug sg qjVlg fPuj wdibj wis[ lV@ Rph dZbjV s[ dry FerjVug sj dHLVjV wijRpSj@ Wla= fdhVjRpS[@ ev dry r{u.ag qjvj fdhVjRpSg a[ x[i dliRpfi qpwB i,tSj@ dHM Rph liepS s[ RpfjLw lV m FerjV V[ b{lg vgv%j iyg dw ijqjV.sug V[ dZbjV dry FerjV sj dHLVjV rg wij ds,aj a[ Wla= rg fdhVj ds,Da[ ba[ qpwBrg fdhVj ds,aj fi bu[ qjvj Vhk fdhVjHg lg m hpS l'yS v,De[ dw u[wi qpwB RpajisjhJ aJ FerjV sj bfqjV ] m u[wi qjvj Vhk fdhVjMsj aJ fPuj bZPig ] m a[ wpN lqNVj bjH[ dw hpS wg wiJ aJ wWgi ug Wjhi a'G W'v fH[ dw epiP ug ) dHh w'Hg b"tg e,vVhk ] m aplk qjvj sg zp>cg t'v% w[ qpwB vjhpS a'G dWVJ hg qjvj ev dry fdhVj s[r' maJ RpV%J V[ Rpl[ ai%J wgaj m x[i fPuj a'G RpKndsbJ hg wdhS v,De[ dw dHh dwl sg bjrj;lg@ u' q[ig dZbjV Lwag a,w fhp.y debj m aJ W+jhqSJ V[ dwhj dw dHh wWgi ] m aJijqjV.s ug wdhS v,De[ dw hpS wVja vjh dsRp m q{G dHl s[ siLV wiVj yjhp.sj hJ mW+jhqSJ V[ dwhj dw dHh dVepij ]@ aplk wdh>Ds[ lg dw q{G fp,AJej m ijqjV.s ug b>si'G ujSeH[ lV dw dHh fPiV fpit ] fi W+jhqSJ sj qjV i,tS rjla[ wdhS v,De[ dw wWgi dVepi[} Rpfs[L s[S sj bdZwji Vhk ] ba[ duhCg fsrg $a[ aP. fhp.dybj h'dHbj v,esj ]G@H[o[ w'Hg dVepij fhp.y rg Vhk lwsj m a[ij epiP w"S ] ( dul V[ a{} dHl fsrg Rpfifhp.yjdHbj ] aJ wWgi ug V[ dwhj dw q[i[ epiP bjf ug h' m ijqjV.s ug V[ dwhj dw q{Ga{} ws'G Rpfs[L ds,aj ] aJ wWgi ug V[ dfAvg rjiaj Ijs wijHg dw dwl[ dsV aphjc[dHLVjV wi w[ bjMdsbJ dwl[ W,Dy[ } f{i sg n'wi r,ug lg aJ ijqjV.s ug V[ dwhj dwhJ dHw rji b{lj h'dHbj ] m aJ wWgi ug V[ dwhj dw x[i aplk wg dwhj lg m ijqjV.s ugV[ dwhj dw Rph W,yj i'S v,e dfbj lg a[ q{G Rpl s[ dli Rpfi h,o i,t w[ dwhj dw #W,yji'dH Vhk@ ijq~ijq wh'$ m aJ wWgi ug V[ dwhj dw x[i aplgG s,Dl' dw h'i Rpfs[L dwr[GsHg~vHgsj ] m aJ ijqjV.s ug V[ dwhj h[ W+jhqS' ) aplk wWgi ug Vjv Hgitj wiVg A,Dc'@dHl s[ Rpfi VjijdHS ug sg dwifj h' eHg ] m

    x[i wpN lq[G Wjbs us'G wWgi ug sg Rpfqj rZsg hg eHg aJ wWgi ug sj bfqjVwiV rjla[ W+jhqSJ V[ dHw Vrk drMa WSjHg m wWgi ug r,Dv'G ljigbJ l.f+sjrJ ba[v'wJ } bjfS[ w'v'G hg dy,ngbJ dvt ds,agbJ dw wWgi V[ Whpa Fjig I,e wiVj ]@ VgIalq[G $a[ us'G v'wJ sg FgC rZS v,eg aJ wWgi ug V[ dwhj dw h[ qhJfpit' ) aplk Whpa

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (11)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    dwifj wi ih[ h'@ b,u aJ bV[wJ ljZPbJ s[ siLV h' ih[ hV aJ RpV%J V[ dy,ngbJ w,Tw[ drtjHgbJ dw aP. lj} F.cji[ sj dVMsj ds,aj ] a[ hpS w[rv siLVJ sg e,v wisj]G m a[i[ zi dry h'S rjv[ r,Dc[ F.cji[ sg wVl'b aJ dy,ngbJ spbjij lF ojrJ $a[ x{veHg ] a[ h'i rg bV[wJ l.f+sjrJ s[ ljZP qhjaqj a[i[ zi dry bj ih[ hV m Rpl r[v[ wWgiug l'yS v,De[ dw Fjr[G yjv aJ W+jhqSJ sg ] fi dHl lq[G q[ij dwl[ V[ dHaWji VhkwiVj@ W+jhqS Whpa ?pL h'H[ dw ljcg yjv Whpa wjqIjW h' eHg ] m aJ wWgi ug V[ v'Hg} l{Va wi w[ Rpl s[ w.V dry wdh ds,aj dw aP. hpS erJTgbJ s[ zi dry uj w[ vpwuj@ q{G rg hpS H[o'G ujS v,DdebJ hJ@ u' fiq[Li } Fjr[ej@ Rph h' ujr[ej m fi v'wJ sgbJvjhVaJ a[ ejv%J tjS Vjv'G aJ vpwSj hg y.ej ] m LjdHs fiq[Li } H[l[ ai%J hg FjMsjlg m dHh wdh w[ wWgi ug Wjhi u.ev dry uj w[ vpw eH[ a[ Rpo[ f+DFP sg Feag dryv,e eH[ m dHZi@ u{lj dw ^

    sµqw ky kwrij Awip KloieAw hir kµmu krwvix AwieAw rwm ](sUhI m: 5, AMg 783)

    s[ qhJrjw bVplji VjijdHS ug bjfS[ Vjv v,Aqg } v{ w[ a[ wpW[i F.cjig bjds s[rdabJsg `"u Vjv v{ w[ wWgi s[ zi bj fhp.y[ a[ bjf wWgi WS[ a[ v,Aqg } v'Hg WSjdHbj@s[rdabJ } wWgi s[ l[rw WSj w[ u' RpKo[ bBp,B F.cjij ridabj@ dHl sg w'Hg rg dqljvVhk ds,ag uj lwsg m H[l[ wiw[ l+g epiP ijqsjl ug V[ dwhj ]@ u{lj dw ^

    hir jugu jugu Bgq aupwieAw pYj rKdw AwieAw rwm rwjy ](Awsw m: 4, AMg 451)

    upeJ upeJaiJ a'G bjfS[ FeaJ sg f{u i,tS rjv[ lpFjb bVplji f+DFP ug V[ bj w[ Feaug sg f{u i,tg a[ hpS F.cjij Fjr[G wWgi ug s[ VJ $a[ v,e dihj ] fi F.cjdibJ sj qjvw?ps bjf fhp.dybj h'dHbj ]@ x[i dHl F.cji[ V[ wg qp,wSj lg m duhCj lji[ l.lji } i';gs[ w[ rg dul f+DFP sj F.cjij Vhk qp,wsj@ v'wJ sg dHw,a=aj rg ljrS~Fjsi'G s[ W,svJsg ai%J RpKAv~RpKAv w[ B'dvbJ s[ B'v[ bj ih[ lV m A,ag f+wji s[ F'uV u' iju[~qhjijdubJ} rg spiv,F lV@ Rph wWgi ug s[ drhC[ dHM ria[ a[ uJdsbJ h'dHbJ } l'V[ sgbJ q'hiJs[ w[ dVrjdubj m lji[ v'w Z.V wWgi@ Z.V wWgi wdh>Ds[ uj ih[ lV m HgitjvP W+jhqSJ sgHgitj sg drMa ljig sg ljig VjL h' eHg m dHh I,e 1492 l.qa dry l.fPiV h'dHbjlg m hpS wpN qhjaqj wWgi ug sg qdhqj wis[ h'H[ Rpl fjl[ } u.ev dr,Dy'G Z.V [email protected] wWgi wis[ uj ih[ lV@ duo[ wWgi ug f+DFP sg Feag wi ih[ lV m dHh bjrj; lpSw[ wWgi ug Wjhi bjH[ a[ dwhj dw aphj} wWgi V[ wg ds,aj ]@ RpV%J l.aJ V[ wWgi }dWVJ fAjSdsbJ dwhj dw aP. H[o[ u.ev dry wg wi dihj ]G m wWgi s[ zi uj w[ s[t@Rpo[ F.cji[ s[ Vjv~Vjv q'hiJ rg riajHgbJ uj ihgbJ hV m aP. w'Hg QigW qVp,t v,esj]G@ aP. RpKo[ uj w[ F.cjij Aw ba[ q'hiJ v{SgbJ wi m dHh lpS w[ wWgi ug V[ bjfS[ zifhp.ySj wgaj m Rps'G I,e l.fPiV h'H[ a'G v'w bjfS[ ziJ } uj yp,Dw[ lV aJ f+DFP V[ bjfSg

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (12)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    vgv%j lqjfa wi ds,ag@ RpZi'G erJTgbJ s[ zi'G v'Hg } rg Wpvj dvbj@ f+DFP s[ f+a,t siLVwi w[ dw aplJ ljcg f{u i,tg@ x[i ldal.egbJ dry f+DFP sj u,l widsbJ dHh lv'w RpyjiSwgaj m u{lj dw ^

    kbIr nw hm kIAw n krihgy nw kir skY srIru ]ikAw jwnau ikCu hir kIAw BieE kbIru kbIru ]62] (slok kbIr jI, AMg 1367)

    a[ wWgi ljdhW ug sj u,l sPS~lrjdHbj h'dHbj@ dHh s[t w[ W+jhqSJ V[ bjfS[ VjvqplvqjVJ } rg ivj dvbj dw dHh wWgi dwl[ epiP fgi sj Vhk dihj@ Vj dHh dh>sP ]a[ Vj hg qplvqjV ] m dHh lF wpN iv~e,c wig uj dihj ] m RpV%J dsVJ dry wpsiaghg dlw.si v'Zg WVjil dry bjdHbj h'dHbj lg@ Rps'G 1547 l.qa lg m Rpl V[ wj;g ba[W+jhqSJ bjds ljig fiuj } fp,DdAbj dw aphj} w'Hg sp,t~awvg` aJ Vhk m aJ ljdibJV[ dqv w[ dH,Dw' hg sp,t s,Ddlbj dw wWgi s'VJ ZiqJ sj hg VpwljV wi dihj ] m lj} Rpl$a[ dLwjdHa ]@ Vj Rph dh>sP dihj a[ Vj qplvqjV m Rph Vj hg qplvqjVJ sg Li%j } q>Vsj] a[ Vj hg dh>sPbJ s[ wiq~wJcJ } q>Vsj ] m wj;g qpvjdSbJ a[ W+jhqSJ s[ bjePbJs[ wdhS a'G dlw.si V[ b{lj Qva w.q wgaj dw wWgi } qjiV vHg fdhvj hpwq b,edry ljCV sj ds,aj a[ wWgi us'G Vj ldCbj aJ x[i e.ej s[ fjSg dry h,o~f{i W.V% w[lp,DdBbj debj@ duo[ W[CgbJ bjf hg tp,v% eHgbJ a[ fiq[Li V[ FjS[ dry wWgi s[ W{nSvHg dHw dq+eLjvj W?L ds,ag@ dul Rpfi W{n w[ wWgi ug dwVji[ $a[ uj v,De[ m dul s[Wji[ wWgi ug V[ bjfSg WjSg dry dHl f+wji woV wgaj ] m u{lj dw ^

    gµg guswiein gihr gµBIr ] jµjIr bWiD kir Kry kbIr ]1]mnu n ifgY qnu kwhy kau frwie ] crn kml icqu rihE smwie ]rhwau]gµgw kI lhir myrI tutI jµjIr ] imRgCwlw pr bYTy kbIr ]2]kih kµbIr koaU sµg n swQ ] jl Ql rwKn hY rGunwQ ]3]10]18]

    (BYrau kbIr, AMg 1162)

    a[ aglig rji wWgi ug s[ h,o~f{i W.V% w[ dul ai%J f>Dc'wvg hp.sg ]@ dHM dHw,njduhj wi w[ hjog s[ b,De[ lp,B ds,aj@ dul } wWgi ug bjf bjfS[ LWs dry dvts[ hV mu{lj dw ^

    rwgu gOf bwxI kbIr jIau kI Gru 2< siqgur pRswid ]Bujw bWiD iBlw kir fwirE ] hsqI ¸oip mUMf mih mwirE ]hsiq Bwig kY cIsw mwrY ] ieAw mUriq kY hau bilhwrY ]1]Awih myry Twkur qumrw joru ] kwjI bikbo hsqI qoru ]1]rhwau]ry mhwvq quJu fwrau kwit ] iesih qurwvhu Gwlhu swit ]hsiq n qorY DrY iDAwnu ] vw kY irdY bsY Bgvwnu ]2]ikAw AprwDu sµq hY kIn@w ] bWiD pot kuµcr kau dIn@w ]kuµcru pot lY lY nmskwrY ] bUJI nhI kwjI AMØiDAwrY ]3]

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (13)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    qIin bwr pqIAw Bir lInw ] mn kToru AjhU n pqInw ]kih kbIr hmrw goibMdu ] cauQy pd mih jn kI ijMdu ]4]1]4] (AMg 870)

    \dHl ljtg s[ drlaji vHg dHl[ lBgw s[ b>si dHl[ LWs sg drbjdtbj dry fC%'|x[i wj;g V[ ?PVg hjog wWgi } qjiV vHg b,De[ wgaj aJ Rph wWgi ug r,v qP>h rg

    Vj wi[@ x[i wj;g V[ qhjra } sWwj qjdibj dw u[wi aP. hjog } y'B qji w[ b,De[ Vjwgaj aJ a{} l;j s[rJej m dHM us'G hjog } aglig rji a.e wi w[ wWgi ug } qjiVvHg b,De[ wgaj m as'G ljhqS[ FerjV Vidl>z sj iPf Zji w[ hjog } F{b s[ ih[ lV mhpS hjog s[ qV } b{lg f+[iVj wgag dw hjog Npw w[ q,oj B[wS v,e dfbj m x[i hjog V[wWgi ug sgbJ da>V fdiwiqJ wgagbJ a[ ygwJ qjisj h'dHbj rjfl yvj debj m x[i wWgiug sg u{~u{wji h'Hg m f+DFP ug V[ dHl ai%J Fea ug sg vju i,tg m arjig? s[ bVpljius'G l+g epiP VjVw s[r ug wJLg dry fhp.y[ aJ qisjV[ w'v'G iWjW rurj w[ wgiaV wgajaJ epiP ljdhW ug sg ilVj sg Wiwa wiw[ dul dul V[ rg LWs lpdSbj@ Rph' hg dVqeVhp.sj debj m duo[ h'i v'wJ V[ bj w[ epiP ug s[ siLV wga[@ Rpo[ Fea idrsjl@ da=v'yV@Vjqs[r@ hJl' ijH[ a[ Ziqsjl \dHh s'r[G wWgi ug s[ y[v[ lV|@ dVajV.s \ijqjV.s sj y[vjlg| bjds h'i rg byjVw wJLg bjH[ FeaJ sj dqvjf epiP ljdhW ug Vjv h'dHbj ba[f>siJ dsV ldal.e hp.sj dihj m RpKo[ ldaepiP ug V[ bF[s RpfjLVj s,ldsbJ dHh LWs RpyjiSwgaj m u{lj dw ^

    Awpy rsIAw Awip rsu Awpy rwvxhwru ] (isrIrwgu m: 1, AMg 23)x[i ijqjV.s sg e,sg s[ RpKfi Rpl r[v[ fiqjV.s qh.a lg@ Rpl V[ epiP ljdhW ug }

    W[Vag fPiWw fp,DdAbj dw aphj} dHh dViF{aj dwo'G f+jfa h'Hg ]@ as'G epiP ug V[ LWsJspbjij RpKai ds,aj a[ bV[wJ LWs RpyjiS wga[ m dHV%J lji[ FeaJ V[ epiP ug } fjiW+hqsj iPf fAjdSbj ba[ bF[s debjV f+jfa wgaj m wJLg s[ v'wJ a[ dHV%J FeaJ } d*ajiowi w[ ldaepiP ug wWgi ljdhW ug } dqvS vHg dHo'G y,v fH[ dwMdw wWgi ug Rpl r[v[wJlg dry Vhk lV@ izpVjo fpi[ dWuvg Ljh `wgi } siLV s[S rjla[ Rpl s[ l,Ds[ $a[eH[ h'H[ lV m b>aiIjqaj s[ Vjv Rph rg epiP ug } dqvS vHg Rpo'G drsj h' w[ y,v fH[ mH[Zi'G epiP VjVw s[r ug y,v fH[ m as'G ila[ dry fPl[ df>c fjl 27 b,lP l.qa 1563 }epiP ug a[ wWgi ug sj dqvjf h'dHbj m wWgi ug V[ epiP VjVw ljdhW ug sj Whpa lVqjVwgaj a[ l,a dsV fiqjio dryjiJ sg debjV e'LBg hp.sg ihg m Rps'G wWgi ug sg Rpqi108 ri%[ sg lg ba[ epiP ug sg 37 ri%[ a[ awigWV debjiJ wp qhgV[ sg Rpqi lg m epiPljdhW ug sg l.ea wi w[ wWgi ug V[ h,n~I'e A,c w[ ldhu I'e sg f+dwdibj dl,tg ba[dViepS sg RpfjLVj dry fif,w h'H[ a[ epiP ljdhW ug s[ dqvjf a[ bduh[ LWs RpyjiSwga[ dw q{} bs:{arjsg l,yj ldaepiP dqdvbj ]@ u{lj dw ^

    kbIr swcw siqguru mY imilAw sbdu ju bwihAw eyku ]lwgq hI Buie imil gieAw pirAw klyjy Cyku ]157]

    (slok Bgq kbIr jI ky, AMg 1372)

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (14)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    vw: kbIr siqgur sUrmy bwihAw bwnu ju eyku ]lwgq hI Buie igir pirAw prw kryjy Cyku ]194]

    (slok Bgq kbIr jI ky, AMg 1374)

    dwMdw ijqjV.s ug dry o'C%g Whpa dwa[ uja~fja sg RPSajHg lg@ sPlij epiP ljdhWug } ljZP iPf dry dHl f+wji woV wgaj ] m u{lj dw ^

    kbIr jm kw TyNgw burw hY Ehu nhI sihAw jwie ]eyku ju swDU muoih imilE iqin@ lIAw AMcil lwie ]78]

    (slok Bgq kbIr jI ky, AMg 1368)

    x[i wWgi ug wJLg fpig } A,c w[ qehi sg Ziag $a[ uj r,Dl[ dwMdw W+jhqSJ V[dwhj lg dw wJLg dry qiV Vjv qpwag dqv uJsg ] m dHl vHg aP. qpwa h'S vHg wJLgdry idh dihj ]G m H[o'G wWgi ljdhW ug V[ dHh dl,Z wiV vHg dw Feag wiV rjdvbJ} wJLg a[ qehi dHw~lqjV hV@ qV sj wn'i Fjr[G wJLg dry qi[ aJ rg qpwa Vhkh' lwsj a[ fiq[Li sg Feag wiV rjvj Fjr[G qehi \hC.W[| sg Ziag $a[ ih[@ Rph bjfaJ qpwa hg ] le'G bjfS[ l.egbJ~ljogbJ } rg qpwa wi v{Gsj ] ba[ dHh LWs RpyjiSwgaj m u{lj dw ^

    mnhu kToru mrY bwnwris nrku n bWicAw jweI ]hir kw sµqu mrY hwVµbY q sglI sYn qrweI ]3] (Awsw kbIr jI, AMg 484)

    vw: bhuqu brs qpu kIAw kwsI ] mrnu BieAw mghr kI bwsI ]3]kwsI mghr sm bIcwrI ] ECI Bgiq kYsy auqris pwrI ]4] (gauVI kbIr jI, AMg 326)

    dwMdw f+jygV woj bVplji qehi sg Ziag Wji[ b{lj q>DdVbj debj ] dw dul r[v[dLr ug V[ wJLg Veig rljHg aJ Rpo[ ri s[ ds,aj dw #wJLg qiSjds qpwag$ Fjr dwduhCj rg wJLg dry qi[ej@ Rph qpwa h' ujr[ej m dHw rji dWbjl diLg bjfS[ dHw v,tdrdsbjiogbJ lq[a wJLg dry bjH[@ fi Rpo[ dHl } F'uV fPij Vj dqdvbj@ dxi dHh bjfS[drdsbjiogbJ lq[a Vjv hC.W[ sg Ziag Rpfi yv[ eH[@ Rpo[ W{dnbJ } v'wJ V[ Whpa dVMs[s[S[ LpiP wi ds,Da[@ bV[wJ h'i Fg diLg~qpVg Rpo[ bj fhp.y[ m dWbjl diLg sj Whpa bjsildawji h'S v,ej m dWbjl diLg V[ dwhj dw q[ig dHl Veig dry u' rg fLP~f>Ag bj w[qi[ej@ Rph qpwa h' ujr[ej@ dxi qVp,t sg aJ e,v hg wg wiVg ] ( Fjr Rph dHo[ idhw[ qpwa hg qpwa ] m

    RpZi dLrug Whpa Rpsjl h' debj dw q[ig wJLg sg i"Sw z,B eHg ]@ eS[L V[ bjfS[dfaj a'G Rpsjl h'S sj wjiV fp,DdAbj aJ dLrug V[ dwhj dw q[ig rljHg h'Hg wJLg RpKuCsguj ihg ] a[ dWbjl sg hC.W[ rjvg Ziag f+Dxp,va hp.sg uj ihg ] m eS[L V[ dwhj dw dfajug q{G IaV wisj hJ m as eS[L@ dWbjl diLg w'v drdsbjiog WS w[ debj a[ Rpo[ ujw[ fC%V v,e dfbj m eS[L } Whpa l'hSj fC%sj r[t w[ dWbjl ug ?pL h' eH[ a[ eS[L} wdhS v,De[ dw w'Hg ri q>e v{@ eS[L wdh>sj dw diLg ug@ ri wg q>eSj ] ( aplk dHh

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (15)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    s,Dl' u' dHo[ qi ujr[ej@ Rpl sj wg WS[ej ( dWbjl V[ dwhj dw Rph qpwa h' ujr[ej meS[L V[ ujS~Wp,N w[ spWjij dwhj dw wg dwhj ug ( aJ dWbjl V[ dxi dwhj dw Rph qpwah' ujr[ej m spWjij dxi eS[L V[ dwhj dw wg dwhj ug ( q{} lpdSbj Vhk ] m aJ dWbjlV[ dwhj dw qpwa h'r[ej m dHM rji~rji fp,A w[ eS[L V[ dWbjl diLg } bwj ds,aj aJdWbjl V[ Qp,Dl[ dry bj w[ dwhj dw eZj WS[ej m eS[L V[ Rpl[ r[v[ #aojlo¢$ wdh ds,aj mdHM Av Vjv dWbjl diLg a'G hg Rpl sg Veig } lijf dsrj ds,aj m dxi dWbjl ugRpfijq h' w[ Rpo'G yv[ eH[ m fi Fea wWgi ug V[ Fg Rpl lijfg h'Hg Ziag $a[ uj w[Rpo[ idh w[ dHh dl,Z wgaj dw Feag wiV rjvj dwa[ rg uj w[ qi[@ Rph qpwa hg h'r[ej@Fjr[G Rph hC.W[ rieg Ziag dwM Vj h'r[@ fi qV sj wn'i ljwa fpiL Fjr[G wJLg dryqi ujr[@ Rph Viw dry f{S a'G Vhk Wy lwsj m

    dHl vHg wWgi ug V[ Feag sj f+ajf s,lS vHg a[ bjfS[ ligi sj figdabjewiV rjla[ dHl ue%j sg y'S wgag@ W+jhqSJ sj b>Z~drLrjl rjvj Fiq~ujv a'dCbj@wJLg a[ qehi sg Ziag dHw~lqjV dVly[ wirjHg m dHM wWgi V[ l,a fpitJ s[ dVly[bVplji bjfS[ ugrV dry awigWV l,a v,t f+jSgbJ } Vjq sj Rpfs[L s[ w[ l.lji a'GajiVj wgaj ba[ bjf l.qa 1575@ q,zi lpsg 11 } qehi sg Ziag $a[ ligi sj dabjewgaj m wWgi ug s[ LiZjvPbJ V[ wWgi ug s[ ligi dabjeS a'G Wjbs Rph qVqda wgag@dul a'G wWgi ug ljig d;>seg i'wS vHg f+yji wis[ ih[ m dh>sP qa rjv[ LiZjvPbJ V[wWgi ug sg lqjZ WSjHg a[ qplvqjV LiZjvPbJ V[ Rpo[ wWi WSjHg m dHh s'r[G lojVRpo[ q"uPs hV m1 dHh s'r[G e,vJ wWgi ug s[ dlZJa a'G RpvB hV m Wp,a~f+lag a'G wWgiug hq[LJ hg dri'Z dry bjfSg WjSg spbjij t>cV wi w[ dHw fiqjaqj sg fPuj sj hgRpfs[L ds>Ds[ ih[ m f,oi fPuS rjv[ W+jhqSJ a[ wWiJ fPuS rjv[ qplvqjVJ } wWgi ugwiC[ h,ok v{Gs[ ih[@ u' RpV%J sg WjSg dry bV[wJ ojrJ $a[ wWgi ug sj dVlyj f+eB ] mdHh lF wpN wiV rjv[ LiZjvPbJ V[ qVqa wgag u' RpV%J sg lqjZ uJ wWi WSjHg ]@dHh I'e Vhk ] m

    1! wWgi ug sg Ijs dry lqjZ WSjRpS rjvj ijuj rgi dl>z Wz[vj lg@ Rpl V[ lqjZ WSj w[ wWgi ugsg Ijseji wjdHq wgag m IP!fg! s[ d;vj tvgvjWjs sj df>c qehi h{@ dul sj 1997 Hg! dry VjqWsv w[ l.a wWgi Vei d;v%j WSj ds,aj@ u' bjqg Vsg s[ dwVji[ $a[ lpL'dFa ] m wWgi ljdhW ug sgIjs dry awigWV 25 H[wC ;qgV dry dHw lp.si xp,vJ sg WQgyg WSg h'Hg ] m dH,Dw' hg yjisgrjigdry wWgi ug sg wWi ba[ lqjZ q"uPs ] m wWgi f>ogbJ s[ lqjZg q>si dry b,u~wv% dryjisjl qh.a] m dul s[ b,De[ q>si sg l.Fjv wiV rjla[ fpujig lpts[r ug i,Ddtbj h'dHbj ] m

    Rpo[ WSg wWi sj qp,t ?jdsq hpl{V b>ljig ] m dHhVJ Zjidqw blojVJ $a[ fpujig ba[ q;ji sj ?jdsqWhpa V[w lpFjb s[ W.s[ hV u' ljc[ uo[ s[ f+dl,Z debjVg wojrjyw ba[ qhjV wrg de! epiVjq dl>zug b>Wjvrg uj w[ lF wpN b,tJ Vjv r[t w[ bjH[ hV m debjVg ug sj RphVJ V[ dl,t Ziq sj bjyjiIujS w[ Whpa ldawji wgaj m H[[o[ hg wWgi ljdhW ug sg dHw bj?ig d;>seg sg h'i Fg dVLjVg q"uPs] dul sj Vjq wWgi ep`j ] m wWgi ug dHl ep`j dry W{n w[ Fjig af,Ddlbj wis[ ih[ m HG[o[ hg wWgiug s[ bjadqw dq,ai dWuvg Ljh `wgi@ dul s[ f+[q s[ dt,Dy[ H[Zi bjH[ lV@ Rpl sg q;ji rg q"uPs] ba[ dHw dLr q>si rg Rpo[ q"uPs ] m

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (16)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    ‰AMg 1364Œslok Bgq kbIr jIau ky

    < siqgur pRswid ]l+g epiP biuV s[r ljdhW ug hpS Fea wWgi ljdhW ug w[ = s[ RpyjiS wga[ lv'w

    FjHg episjl ug fjl'G siu wirjMs[ hV m1 = bsp,ag W+hq@ · = liW sj f+wjLw@ u' ldaepiJ sg f+ljds = dwifj wiw[ f+jfa

    hp.sj ] mauQwnkw : iek vwr kWSI dy muKI bRwhmxW iv`coN iek bRwhmx ny ieh ivcwr kIqI

    ik kbIr dw bhuq v`fw pRqwp PYl c`ukw hY, ik¼ nw hovy ik mYN jugqI nwl kbIr ¹ Awpxwcylw bxw lvW, ik¼ik aus smyN dw ieh iek inXm sI ik jy koeI iksy qoN mwlw lY lvyqW mwlw dyx vwlw gurU mMinAw jWdw sI, dUsrw mwlw duAwrw nwm jpx vwly dw ismrndw cOQw ih`sw mwlw dyx vwly ¹ iml jWdw sI [ ieh soc ky aus ny iek mwlw iqAwr kIqIqy kbIr jI pws lY AwieAw qy kihx l`gw ik qus» ies ismrnI (mwlw) duAwrw prmwqmwdw nwm jipAw kro ik¼ik swry sµqW BgqW ivc mwlw dI rIq c`lI Aw rhI hY qW kbIrjI ny ausdI clwkI smJidAW hoieAW Aqy mwlw nwl ismrn krn dI qW pihlI k`cIAvsQw qoN rsnw ¹ hI mwlw bxwaux vwlI AvsQw dw kQn krky aupdyS id`qw [

    kbIr myrI ismrnI; rsnw aUpir rwmu ]Bgq kbIr jI kQn krdy hn ik hy BweI ! myrI = swfI ieho ismrnI = mwlw hY, jo

    As» rsnw = jIBw aUpir = au~qy rwm = prmwqmw dw nwm ismrdy hW vw: swirAW rsW ksWdy suAwdW qoN auprwm ho ky rwm nwm ismrdy hW [ jYsw ik :

    hir hir AKr duie ieh mwlw ]jpq jpq Bey dIn dieAwlw ]1] (AMg 388)

    vw: pRB jI bsih swD kI rsnw ] (AMg 263)Awid jugwdI sgl Bgq; qw ko suKu ibsRwmu ]1]

    jo Awid jugwdI = sdw sdw sgl = swry Bgq jn ismrdy Awey hn, qw = aunHW BgqWko = ¹ ieh ismrnI su`K srUp ivc ibsRwmu = iesiQqI krwaux vwlI hY AQvw jugW dy Awidivc bRhmw ny ds l`K vrHy qk prmwqmw dI BgqI kIqI, Pyr jugwdI = jug AwidkW ivcpihlW siqjug ivc D¾ Aqy pRihlwd jI ny AYsI mwlw nwl ismrn kIqw [ q®yqy Xu`g ivcBBIKx qy h¹mwn AwidkW ny BgqI kIqI [ duAwpr Xu`g ivc ibdr Aqy sudwmw BgqAwid hoey hn Aqy kiljug ivc hux nwmdyv, sDnw, PrId, rwmwnµd Awid ijhVy swryBgq hoey hn, aunHW swirAW ¹ ieh ismrnI su`K srUp ivc iesiQqI krwaux vwlI hY [

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (17)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr lv'w wWgi ug@ b>e 1364

    ismrnIismrnI = mwlw, jpnI, jpmwlw, qsbI Awid nwm ismrnI dy pRwievwcI pd hn [

    pr keI lok AToqrI mwlw dy cOQy ih`Øsy ArQwq 27 mxikAW vwlI mwlw ¹ vI ismrnIjW ismrnw Awid kih ky sµboDn krdy hn [

    ihMdUmq dy gRµQW ivc mwlw iqMn pRkwr dI ilKI hoeI hY [1. krmwlw—¼glIAW au~pr igxqI krky nwm jpxw [2. vrxmwlw—‘A’ qoN ‘k©’ qIk A`KrW ¹ mwlw klpnw ijvyN ‘a’ qoN ‘V’ qIk igxqI

    leI A`Kr QwpIey [3. Ak©mwlw (mxikAW dI mwlw) jo rud®wKS, kml dy bIj, hwQI dµd, SµK dy tukVy,

    cµdn, qulsI, moqI, iblOr, mUMgw, suvrx (sony) Awid dy mxikAW qoN bxweI jWdI hY [XognIqµq® ivc mhWdyv dw vcn hY ik p`cI mxikAW dI mwlw mukqdwiek, sqweI dIpuuStkwrk, qIs dI Dndwiek, pMcws dI mMq® is`DI krn vwlI Aqy iek sO A`T mxikAWvwlI mwlw srv is`DI dyx vwlI hY [ qµq® Swsq® ivc iliKAw hY ik :

    v vk b bZ m mQ ± ± yq ± , ,s vks vkS va v|d [k Xk ?k ¾ c p N t > Çk c V B M < .k cr Fk n ]k u c i x Ck Hk e c ; j y o 'k c"k l g {k

    ienHW pMjwh A`KrW dw Anulom, pRiqlom (is`Dw, p`uTw) pwT krn qoN sO igxqI huµdIhY [ Pyr ienHW hI A`KrW iv`coN vrg dy mu`F dw iek iek A`Kr (v d p V r i ; 'k) lYxqoN A`T dI igxqI huµdI hY [ ies ihswb nwl srvmMq®meI 108 mxky dI mwlw hY [

    purwxy smyN ivc 108 aupinSd vI mMnIAW jWdIAW sn , ijnHW iv`coN 52 aupinSdWdI izAwdw pRis`DI sI [ ijs ny ieh 108 aupinSdW pVHIAW huµdIAW sn, aus ivdvwn¹ vI sRImwn 108 ikhw jWdw sI [

    ijvyN 108 mxikAW dI mwlw sµpUrn mwlw mMnI geI hY, iqvyN ijsny bRhm dIisiKAwqqw kr leI hY, auh bRhm srUp ho ky pUrn purK bx jWdw hY [

    A`KrW dI igxqI duAwrw vI ‘bRhm’ pd dI igxqI 108 bx jWdI hY ArQwq ihMdIvrxmwlw dy ‘d’ A`Kr qoN igxqI SurU krky ‘Ck’ A`Kr 23 nµbr ’qy Aw¼dw hY [ ‘j’ A`Kr27 nµbr ’qy Aw¼dw hY [ ‘g’ A`Kr 33 nµbr ’qy Aw¼dw hY Aqy ‘e’ A`Kr 25 nµbr ’qy Aw¼dwhY [ ies pRkwr (23 + 27 + 33 + 25 = 108) AMkW dI igxqI 108 bx jWdI hY Aqy A`KrWivc (‘Ck’ ‘j’ ‘g’ ‘e’) bRhm pd bx jWdw hY [ ies qoN ieh is`D hoieAw ik ijs mn`uK nyA`Ty pihr bµdgI hI kIqI hY, aus¹ cwhy 108 kih lvo jW bRhm srUp smJ lvo jW pUrnsµq kih lvo [ jYsw ik :

    ijnw swis igrwis n ivsrY hir nwmW min mMqu ]Dµnu is syeI nwnkw pUrnu soeI sµqu ]1] (AMg 319)

  • (18)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    ieh vI iliKAw imldw hY ik iek-iek rwis dy nON-nON A`Kr hn Aqy bwrW nweyN 108igxqI huµdI hY [ hor pRkwr vI d`ØisAw jWdw hY ik ie`k-ie`k nCq® dy cwr-cwr A`Kr hn,sqweI cOky 108 bxdy hn [

    muslmwnW dI mwlw (qsbI) ^udw dy 99 gux vwck Aqy iek ^ws nw¼ A`lw jpxleI 100 mxky dI hoieAw krdI hY [ keI muslmwn myru smyq 101 mxikAW dI qsbIvI r`Kdy hn [ auh ^udw dy jwqI nwm ‘A`lw’ Aqy isPwqI Bwv isPqI sO nwmW dy jwp krnleI 101 mxikAW dI qsbI Pyrdy hn [ A`lw qoN iBMn sO isPwqI nwm ieh hn :

    1. AzIz (pRiqSTw vwlw), 2. AjIm (bhuq v`fw), 3. Adl (nÎwX krqw), 4.A&U`v(muAw& krn vwlw), 5. AlI (v`fw), 6. AlIm (pUrx gÎwqw), 7. A`vl (pihlw), 8. Awi^r(ipClw), 9. ShId (gvwh-swKSI), 10. SkUr (kdrdwn), 11. s`qwr (pVdw F`kx vwlw),12. sbUr (sbr vwlw), 13. smd (byprvwh), 14. smIA (bhuq suxn vwlw), 15. slwm(slwmq), 16. hsIb (ihswb krn vwlw), 17. hÙm (&Yslw krn vwlw), 18. hkIm(ihkmqI), 19. h`k (sqXrUp), 20. hmId (slwihAw hoieAw), 21. h`X (jIvn rUp), 22.hlIm (burdbwr-shnSIl), 23. hwi&j (rkSk), 24. khwr (kihr krn vwlw), 25. kbIr(bhuq v`fw), 26. krIm (dwn krqw), 27. kvIX (pRbl), 28. kwidr (kudrq vwlw), 29.kwibz (rokx vwlw), 30. ku`dUs (piv`q®), 31. kYXum (kwXm krn vwlw), 32. ^bIr(^brdwr), 33. Kwi&z (drjy qoN fygx vwlw), 34. ^wilk (krqwr), 35. gnI (byprvwh),36. ZPUr (iKmwpn krqw), 37. Z`&wr (b^Sx vwlw), 38. j`bwr (pRbl), 39. jlIl(pRkwSrUp), 40. zwihr (pRgt), 41. jwimAw (jmW krn vwlw), 42. jwr (nukswn pYdwkrn vwlw), 43. jul jlwly vl iekrwm (bzurgI Aqy mihmw vwlw), 44. q`vwb (qObwkbUl krn vwlw), 45. nwi&Aw (n&w dyx vwlw), 46. nUr (pRkwSk), 47. &`qwh (KolHxvwlw), 48. bsIr (bhuq vyKx vwlw), 49. bdIA (nv» rcnw krn vwlw), 50. b`r (nykIkrn vwlw), 51. bwies (muridAW ¹ pRwx dyx vwlw), 52. bwisq (bhuq dyx vwlw), 53.bwkI (sB qoN SyS), 54. bwiqn (gupq), 55. bwrI (pYdw krn vwlw), 56. mjId (bzurgIvwlw), 57. mqIn (qkVw id®VH), 58. milk (bwdSwh), 59. mwijd (bzurgI vwlw), 60.mwinA

    Á (mnA

    Á krn vwlw-vrjx vwlw), 61. milku-au~l-mulk (dySpiq), 62. muA`Øi^r

    (ip`Cy htwaux vwlw), 63. muAÁqI (A

    Áq

    Áw krn vwlw dwnI), 64. muie

    Á`z (ie`zq dyx vwlw),

    65. mueId (Pyr rcx vwlw), 66. mus`Øivr (sUrqW rcx vwlw), 67. muheI (izMdw krn vwlw-pRwn dwqw), 68. muhSI (Gyrn vwlw), 69. muhYimn (inghbwn-d®Stw), 70. mukisq (munis&),71. mukqidr (ie^qXwr vwlw), 72. muk`Øidm (A`gy krn vwlw), 73. mukIq (rozI dyxvwlw), 74. muZnI (byprvwh krn vwlw), 75. muijl (iz`lq, ^uAwrI, dyx vwlw), 76.mujIb (pRwrQnw, Ardws kbUl krn vwlw), 77. muqAwlI (au~cw-mhwn), 78. muqk`Øibr(vifAweI vwlw), 79. mMuqikm (krm Anuswr szw dyx vwlw), 80. munie

    Ám (inA

    Áwmq dyx

    vwlw), 81. mubdI (ArµB krn vwlw), 82. mumIq (mwrn vwlw), 83. moimn (Amn dyxvwlw), 84. raU& (imhrbwn), 85. rSId (is`Dw rwh idKwaux vwlw), 86. rh

    Ámwn (i¸pwl),

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (19)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    87. rhÁIm (dXwlU), 88. rÙIb (inghbwnI krn vwlw), 89. r`zwÙ (irzk-rozI-dyx vwlw),

    90. rwi&AÁ (v`fw drjw krn vwlw), 91. lq

    ÁI& (sUKSm d®Stw), 92. v`hwb (dwqw), 93.

    vkIl (kwrswz), 94. vdUd (muh`bq krn vwlw), 95. vlI (mwilk), 96. vwisAÁ (Ku`lH

    dyx vwlw), 97. vwihd (iek`lw-Adu`qI), 98. vwijd (sB kuJ r`Kx vwlw), 99. vwirs(srv nwS hox ip`CoN, bwkI rihx vwlw), 100. vwlI (mwilk-sÍwmI) [

    hzrq muhµmd ny qsbI kdy nh» vrqI sI, muslmwnW ivc iesdw pRcwr bODmq dy&kIrW ¹ dyK ky hoieAw, vhwbI muslmwn hux BI qsbI nh» r`Kdy, auh ¼glIAW au~pr^udw dy nwm igx lYNdy hn [ jYsw ik :

    Pyry qsbI kry Kudwie ] (AMg 951)siqjug ivc sony dI mwlw, q®yqy ivc cWdI dI mwlw, duAwpr ivc qWby dI mwlw

    Aqy kiljug ivc kwT, sUq jW lohy Awid dI mwlw mMnI hY [ Pyr bRwhmxW dI rud®wK dImwlw, K`q®IAW dI mMUgy dI mwlw, SUdrW dI k`c dI mwlw Aqy vYSW dI Pu`lW dI mwlw vImMnI jWdI hY [

    eIsweIAW dI mwlw ‘rozrI’ fyF sO kwT dy mxikAW dI huµdI hY, hryk ds CoitAWmxikAW ip`CoN iek v`fw mxkw huµdw hY, ies qrHW 135 Coty Aqy 15 v`fy mxky huµdy hn [Coty mxikAW qy ‘DnÎ myrI’ Aqy v`fy mxikAW au~qy ‘swfw ipqw’ dw jwp huµdw hY [

    eIsweI pcvµjw mxikAW dI mwlw vI r`Kdy hn, ijs dw nwm ‘cYplyt’ hY [ ies ivc40 Coty Aqy 5 v`fy mxky huµdy hn Aqy aunHW au~pr nwm ismrx dI auhI rIqI hY, jo fyFsO mxikAW dI mwlw au~pr hY [ romn kYQoilk mq dy eIsweIAW ivc jpmwlw dw ivSySpRcwr hY [ jYnIAW dI mwlw 111 mxikAW dI huµdI hY [

    kbIr, myrI jwiq kau; sBu ko hsnyhwru ]Bgq kbIr jI kQn krdy hn ik hy BweI ! myrI jwiq = jwqI kau = ¹ sB ko = koeI

    hI hsnyhwru = h`sx vwlw hY, Bwv mKOl krdy hn [ hor qW ho vydWqI lokW ny vI sµswr¹ imiQAw jxwaux leI swfI jwq ¹ hI m^Ol kridAW id®StWq pRmwx id`qy hn [

    swKI—julwihAW dy AigAwn dI : ijs id®StWq dw kbIr jI ny vydWqIAW v`lieSwrw id`qw hY, auh swKI ies pRkwr hY—iek ipMf ivc vIh julwhy rihMdy sn, ZrIbIbhuqI sI, ruzgwr koeI vI nw bixAw [ vrKw ru`q ivc K`fIAW vI pwxI nwl Br geIAW,kwrobwr bµd hox qoN B`uØKy mrn l`gy [ swirAW ny bYT ky slwh mSvrw kIqw ik iksy horQW jw ky ruzgwr dI Bwl krky kuJ Dn kmweIey [ ies qrHW vIcwr krky auh vIh julwhyAwpxy ngr qoN c`l pey [ rsqy ivc iek jgHw ndI dw pwxI vgx qoN bwAd ausdy ivcryqw ciVHAw hoieAw sI [ rwq dI cµd®mw dI cwnxI ivc ryqw pwxI dI qrHW cmikAw [ ienHWny iknwry ’qy KV ky ndI pwr krn dI iv¼q bxweI, aunHW ny k`pVy KolH ky isrW ¹ bµnHley Aqy iek dUjy dy h`Q PV ky hOlI-hOlI fridAW ny msW msW su`kI ndI pwr kIqI, Aglyiknwry ’qy phuµc ky kihx l`gy ik AwpW ¹ igxqI kr lYxI cwhIdI hY ik ikqy koeI ndI

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (20)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    ivc fu`b nw igAw hovy, qdoN ijhVw vI igxqI krn l`gy, auh Awpxy Awp ¹ C`f kyigxqI kry [ jdoN sB ny igxqI krky ieh inscw kr ilAw ik Awpxw iek swQI ndIivc fu`b ky mr igAw hY, aus vyly auh swry bYT ky rox l`g pey ik ZrIb dw Gr p`ØitAwigAw, hux ruzgwr ny ik`ØQoN Awauxw hY, jdoN ruzgwr vwlw hI mr igAw [ ieqny ¹ svyrwhoieAw qy iek izm»dwr Awpxy KyqW ¹ jw irhw sI ausny dyiKAw ik kuJ bµdy bYTy ro rhyhn [ mn`uK mnu`K dw dwrU huµdw hY [ ies leI ausny kol Aw ky rox dw kwrn pu`ØiCAw qWienHW ny d`ØisAw ik As» rwq ¹ ieh ndI pwr kIqI sI, ndI pwr krn vyly As» vIhsW qy pwr hox qoN bwAd As�» au~nI rih gey hW, swfw iek bµdw ndI dy pRvwh ivc ruVHky mr igAw hY, jdoN j`t ny ingHw mwr ky vyiKAw qW auh vIh hI sn, qy igxn vwlwAwpxy Awp ¹ igxqI ivc nh» igxdw [ clwk izm»dwr ny ienHW qoN kµm lYx dy lwlcivc ikhw ik jykr mYN quhwfw ndI ivc gvwicAw hoieAw bµdw l`B dyvW qW qus» ausdybdly ivc kI dyvogy [ qd aunHW ny ikhw ik As» iek mhInw ibnW mzdUrI dy kyvl rotIpwxI dy nwl aus kol kµm krWgy [ j`t dy kol bhuq swry kpwh, nrmy dy Kyq sn, ausnysoicAw ik cµgw hoieAw mYN qW gofI dI Awvq leI socdw sI pr Acwnk ieh isDry purSmY¹ kwmy iml gey hn, ies lwlc ivc j`t ny bYlW ¹ h`kx vwlI CtI, prwxI nwl aunHWvIhW ¹ iek kqwr ivc KVy krky pihly dI ip`T ivc mwr ky au~cI nwl ikhw ik iekie¼ nµbrvwr SurU krky vIhvyN dI ip`T ivc mwr ky ikhw ik vIh qW Awpxy Awp ¹ pUrysmJ ky bhuq ^uS hoey ik izm»dwr ny swfw gvwcw hoieAw bµdw l`B id`qw hY qy ies au~prvydWqIAW ny pRmwx id`qy hn ik ijvyN julwhy Awpxy Awp ¹ igxqI ivc nh» r`Kdy sIAqy ibnW mry hI imiQAw ndI ivc bµdy dw imiQAw hI f`ub ky mrnw qy imiQAw igxqIkrky du`K dw kwrn bixAw [ ie¼ imiQAw sµswr julwihAW dI imiQAw igxqI dI qrHWhY, Bgq kbIr jI eyQy kQn kr rhy hn ik ies qrHW vydWqIAW ny vI sw¹ m^Ol kIqw hY [

    bilhwrI ies jwiq kau; ijh jipE isrjnhwru ]2]pr mYN ies julwihAW dI jwiq = jwqI kau = dy qwe» bilhwrI = kurbwn jWdw hW,

    ijh = ijs jwqI ivc mYN isrjnhwru = jgq pYdw krn vwly pRØBU ¹ jipE = jpxw kIqwhY, Aqy mKOl krn vwilAW ¹ d`s id`qw hY ik nwm dy pRqwp krky koeI vI jwq ijs¹bRwhmx nIc kihMdy hn, auh siqkwr Xog ho jWdI hY AQvw mYN AwpxI ies jwiq = bu`DIdy au~proN bilhwr jWdw hW, ijs sRySt Awqm ivSYxI bu`D krky mYN isrjnhwr ¹ jpxwkIqw hY ]2] jYsw ik :

    AgY jwiq n joru hY AgY jIau nvy ]ijn@ kI lyKY piq pvY cµgy syeI kyie ]3] (Awsw dI vwr mhlw 1, AMg 469)jwiq jnmu nh pUCIAY sc Gru lyhu bqwie ]sw jwiq sw piq hY jyhy krm kmwie ] (pRBwqI m: 1, AMg 1330)jwiq kw grbu n krIAhu koeI ] bRhmu ibMdy so bRwhmxu hoeI ]1] (BYrau m: 3, AMg 1127)

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (21)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    auQwnkw : iek mnu`K duibDw ivc ipAw hoieAw kdy sµswr vwly pwsy qy kdy r`b vwlypwsy l`gw hoieAw sI, Pyr kdy iSvW dI aupwSnw kdy TwkurW dI aupwSnw krn l`g ipAw [aus dI fwvW-fol AvsQw dyK ky aus¹ aupdyS b^Sdy hn [

    kbIr, fgmg ikAw krih; khw fulwvih jIau ](dUjw pwT ‘fg mg’)

    Bgq kbIr swihb jI kQn krdy hn ik hy BweI ! qUµ Awpxy mn ¹ fgmg = fwvWfol ikAw = kI krih = krdw hYN Aqy khw = iks vwsqy Awpxy jIau = ic`q ¹ prmwrQdy rsqy v`loN fulwvih = fulwauxw krdw hYN vw: prmwqmw dI BgqI v`loN ic`q ¹ kIfulw¼dw hYN [

    srb sUK ko nwieko; rwm nwm rsu pIau ]3]swry dyvI dyviqAW Awid dI duibDw C`f ky jo srb = swry sUK = su`KW ko = dw nwieko =

    pRyrk iSromxI hY, aus rwm = prmwqmw dy nwm rs ¹ pIE = pIxw kr ]3] jYsw ik :ibKY bnu PIkw iqAwig rI sKIey nwmu mhw rsu pIE ] (AMg 802)

    auQwnkw : koeI nOjvwn purK kµnW ivc sony dy kuµfl pihn ky Aqy hor vI hwr-iSMgwr krky tihldw iPrdw sI, ausdI jvwnI dI hYNkV ¹ q`k ky Bgq kbIr swihbjI is`ØiKAw dyNdy hn [

    kbIr, kµcn ky kuµfl bny; aUpir lwl jVwau ]Bgq kbIr swihb jI kQn krdy hn ik jo kµcn = sony ky = dy kuµfl = quµgl (kµnW

    dy vwly) bny = bx, P`b rhy hn Aqy aunHW vwilAW aUpir = auqy lwl jVwau = jVy hoey hnBwv ieiqAwidk BUKn, sm`grI dy sihq koeI bhuq SOkIn bixAw hovy [

    dIsih dwDy kwn ijau; ijn min nwhI nwau ]4]pr ijn = ijnHW dy min = ihrdy ivc prmwqmw dw nwau = nwm nh» v`ØisAw, aunHW

    dy ieh pihry hoey kuµfl sVy hoey kwn = kwinAW ijau = vWg dIsih = idsdy hn jo bwhroNdyKx ¹ qW ilSkdy hn pr AMdroN suAwh hI hoey huµdy hn [ ie¼ ieh jIv bwhroN qW gihixAWAwid nwl ilSk rhy hn pr ienHW dy AMdr iviSAW dI suAwh BrI hoeI hY vw: iviSAWdy Bogx krky lokW dI lwhxqW rUpI suAwh hI pYNdI hY ]4]

    kbIr, AYsw eyku AwDu; jo jIvq imrqku hoie ]Bgq kbIr swihb jI kQn krdy hn ik hy BweI ! AYsw = Aijhw mnu`K koeI eyku

    AwDu = iek A`Dw hI hY jo = ijhVw jIvq-Bwv v`loN imrqku = mirAw hoie = huµdw hY vw:jo ij¼dw hI sµswr v`loN mirAw huµdw hY vw: iek igAwnvwn Aqy A`Dw jigAwsU huµdw hY

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (22)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    Bwv jigAwsU dw icq ivKyp dy sihq rihMdw hY Aqy ausdy AMdr kuJ sµsy bxy rihMdy hnijs krky auh A`Dw hY Aqy igAwnvwn purK swry sµisAW qoN rihq huµdw hY, ies krky auhpUrn hY [ jYsw ik :

    jn nwnk kotn mY koaU Bjnu rwm ko pwvY ] (AMg 219)hYin ivrly nwhI Gxy PYl PkVu sµswru ] (slok vwrW qy vDIk, AMg 1411)

    inrBY hoie kY gun rvY; jq pyKau qq soie ]5]Aqy auh inrBY = BY qoN rihq hoie = ho kY = krky prmwqmw dy guxW ¹ rvY = aucwrdw

    hY qy jq = ijQy vI pyKau = vyKdw hY, qq = auQy soie = aus prmwqmw ¹ hI prIpUrn dyKdwhY ]5]pRSn : hy kbIr jI ! Anµd dI pRwpqI ikvyN huµdI hY ?gur-au~qr :

    kbIr, jw idn hau mUAw; pwCY BieAw Anµdu ]Bgq kbIr swihb jI kQn krdy hn ik hy BweI ! jw = ijs idn dw swfy AMdroN

    AsQUl, sUKm qy kwrx dyh dw hau = hµkwr mUAw = mr igAw, nivrq ho igAw hY, qdoNdyh AiBAwn qoN pwCY = ip`Cy hox krky sw¹ prmwqmw dy srUp dw Anµd pRwpqBieAw = hoieAw hY [

    moih imilE pRØBu Awpnw; sµgI Bjih guoibMdu ]6]hy BweI ! moih = mY¹ Awpxw = Awp dw Awsrw rUp pRBu = pRØBU imilE = iml igAw hY

    Aqy myry sµgI = swQI (sqsµgI) vI guoibMdu = prmwqmw dw Bjih = ismrn krdy hn vw:Awqmw srUp pRØBU dI pRwpqI krky ibdyh mukqI dI pRwpqI hoeI hY Aqy sµgI ieMd®Iey AwidvI goibMd dy ismrn ivc l`g gey hn ]6]

    kbIr, sB qy hm bury; hm qij Blo sBu koie ]Bgq kbIr swihb jI inmrqw dy bcn kQn krdy hn ik hy BweI ! sB = swry sµswr

    dy jIvW qy = qoN hm = As» bury = mMdy hW, hm = sw¹ qij = C`f ky sB koie = koeI Blo =cµgw hY [ jYsw ik :

    mMdw jwxY Awp kau Avru Blw sµswru ] (mwrU m: 5, AMg 991)vw: hm nhI cµgy burw nhI koie ] pRxviq nwnku qwry soie ]4] (sUhI m: 1, AMg 728)

    ijin AYsw kir bUiJAw; mIqu hmwrw soie ]7]dudV = dul fpit V[ b{lj = dHl f+wji wdi = wiw[ ljij dryji WPdNbj = lqNSj@

    ujVSj wgaj ]@ l'dH = Rph hqjij = ljcj blv qgap = dq,ai ] mm7mm

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (23)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    sPlij biokbIr, sB qy hm bury; hm qij Blo sBu koie ]

    Fea wWgi ug woV wis[ hV dw h[ FjHg ) hq = h.eaj qqaj rjv[ ugr lF = ljdibJa[ = a'G Wpi[ = q>Ds[ hV@ hq = h.eaj qqaj } adu = A,c wiw[ lF w'Hg hg Fv' = y.ej WSlwsj ] m

    ijin AYsw kir bUiJAw; mIqu hmwrw soie ]7]h[ FjHg ) dul V[ h.eaj qqaj sj dabje wi w[ b{lj bjaqjV.s liPf Wp,NSj wgaj

    ]@ Rph' hg ljcj v'w~f+v'w sj dq,ai ] mm7mmdwl[ l[rw V[ f+LV wgaj dw wWgi ug ) wg aphjc[ fjl rg qjdHbj AvS rjla[ bjHg

    lg ( aJ RpKai dry wdh>Ds[ hV ^

    kbIr, AweI muJih pih; Aink kry kir Bys ]Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw h[ FjHg ) dHh Av iPfg qjdHbj bdVw = bV[w

    ai%J s[ F[l = dvWjl wi[ wdi = WSj WSj w[ qpNdh = q[i[ fdh = fjl rg q{} q'dha wiVvHg bjHg lg m

    hm rwKy gur Awpny; auin kIno Awdysu ]8]fi hq = lj} bjfV[ = ljc[ epiP \ijqjV.s@ l+g epiP VjVw s[r ug| V[ dHl qjdHbj

    a'G Wyjb w[ ijt[ = i,t dvbj ] ba[ blk RpdV = Rpl qjdHbj } Av iPf ujS w[ bjs[lp =Vqlwji hg wi ds,ag rj^ Rpl qjdHbj V[ lj} bc'v ujS w[ Vqlwji wi ds,ag rj^ blkRpV%J ldaepiJ } Vqlwji wgag@ duV%J epiJ V[ lj} qjdHbj s[ f+Fjr a'G Wyjb dvbj ]rj^ RpV%J epiJ V[ hg lj} f+DFP f+jfag@ fiqjio sj bjs[lp = Rpfs[L ds,aj ] mm8mm u{lj dw ^

    hau bilhwrI siqgur Apuny ijin iehu clqu idKwieAw ]gUJI Bwih jlY sµswrw Bgq n ibAwpY mwieAw ] (DnwsrI m: 5, AMg 673)

    ljtg_Fea wWgi ug ba[ v,Aqg sg ^ dHw rji FerjV drL} ba[ v,Aqg\qjdHbj| sj bjfl dry l.Wjs h' debj m drL} ug wdhS v,De[ dw q[i[ Fea r,Dc[ hV@v,Aqg wdh>sg dw q[i[ Fea r,Dc[ hV m drL} ug wdhS v,De[ dw fdhvJ q{G a[i[ Fea r[tJej mas'G fitS rjla[ drL} FerjV dHw ljZP sj dvWjl ZjiV wi w[ v,Aqg s[ Fea dHwLjhPwji s[ zi yv[ eH[ m LjhPwji V[ qhjaqj ujS w[ Whpa bjsi~qjV wgaj m us'G ujSv,De[ aJ LjhPwji V[ dwhj dw qhjaqj ug ) wpN lqJ ljc[ zi dry idh w[ ljc[ zi } fdr,aiwi' m b,De'G ljZP iPf dry drL} V[ dwhj dw blk RpV%J s[ zi dry idh>Ds[ hJ duo'G lj}w'Hg Wjhi Vj w,DT[@ blk bjfSg qi;g Vjv hg ujrJe[ m b,De'G LjhPwji V[ dwhj dw qhjaqjug ) dHh zi aphjcj hg ]@ duaVj dyi dsv wi[@ RpaVj dyi dHl zi dry dVrjl wi'ba[ us'G dsv wi[ as'G yv[ ujSj m dHh wdh w[ RpV%J V[ dHw ypWji[ dry drL} ug sj

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (24)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    dVrjl wirj ds,aj ba[ F'uV WSjRpS vHg y"v s[ ds,Da[ m qhjaqj ug V[ b,e Wjv w[y"v di>V%S vHg yp,Dv%[ RpKfi i,t ds,Da[ m dHaV[ dyi } v,Aqg dHw ijSg sj iPf Zji w[ bjeHg m dHl s[ w'v l'V[ s[ WiaV lV ba[ l'V[ s[ edhdSbJ Vjv Fig fHg lg m dHl V[ bjfSji,o LjhPwji sg spwjV w'v tCj wi ds,aj m LjhPwji V[ h,o u'C w[ fp,DdAbj dw qhjijSgug ) q{G aphjcg wg l[rj wiJ ( b,De'G ijSg iPf dry v,Aqg V[ dwhj dw q{} w'Hg l[rj sg;iPia Vhk ] m LjhPwji V[ x[i W[Vag wgag aJ ijSg V[ dwhj dw lj} uv sg v'C ] m as'GLjhPwji V[ V"wi F[u w[ uv q>erjdHbj ba[ ijSg V[ Rph uv bjfS[ l'V[ s[ wB'i[ dryfrj w[ fgaj a[ Rph wB'ij Rpo[ hg i,t ds,aj m LjhPwji V[ dwhj dw aphjcj l'V[ sj WiaVH[o[ dfbj ]@ dHl } yp,w vr' m b,De'G ijSg V[ dwhj dw q{G dHw rji dul WiaV dry wpNfsjio Aw v{Gsg hJ@ Rpl WiaV } spWjij Vhk riasg@ RpKo[ hg i,t s[Gsg hJ m

    dHh e,v lpS w[ LjhPwji l'yS v,ej dw u[wi dHh ijSg q[i[ zi dry F'uV dabjiwirj w[ Aw vr[ aJ q[i[ zi dry l'V[ s[ FJdcbJ sj T[i v,e ujr[ej m dHh dryji wiw[LjhPwji V[ dwhj dw h'i l[rj s,Dl' m ijSg V[ dwhj dw q{G wpN lqJ dHl Ldhi dry bjijqwiVj yjhp.sg hJ fi q{} w'Hg lj` lpoig ue%j Vhk dqvg m as'G LjhPwji V[ dwhj dw aplkq[i[ zi y,v w[ ih' m as'G LjhPwji s[ vCw[ Rpl} bjfSj zi dstjRpS vHg v{ eH[ m ijSgV[ lji[ wqi[ s[t w[ dwhj dw q{} dHh fl.s Vhk hV m as'G Rph RpKfi ypWji[ r,v v{ eH[duo[ ljZP iPf dry drL} ug W{n[ lV m Rph ypWjij r[t w[ ijSg wdhS v,eg dw q{} dHhfl.s ] fi dHl dry w'Hg ljZP dVrjl wi dihj ] m LjhPwji s[ vCdwbJ V[ dwhj dw blkl.aJ } w,T w[ sPli[ ypWji[ dry wi s[Gs[ hJ m as'G RpV%J V[ l.aJ w'v uj w[ dwhj dw aplkbjfSj lj;'~ljqjV yp,w w[ Wjhi h' ujr'@ ljc[ zi qdhqjV bjH[ hV m b,De'G ljZP iPf drydrL} FerjV V[ dwhj dw blk fdhvJ hg aphjc[ Vjv WyV wgaj lg dw blk bjfSgqi;g Vjv H[o'G ujrJe[ m as'G LjhPwji s[ vCdwbJ V[ Qp,Dl[ dry bj w[ drL} iPf dry ljZP} Rpl s[ ljqjV lq[a ypWji[ dr,Dy'G Wjhi w,T ds,aj m Rpl[ lq[G Rph ijSg a[ ljZP bv'f h'eH[ m x[i v,Aqg drL} w'v bj w[ wdhS v,eg dw s[dtbj q[i[ Fea r,Dc[ hV duV%J V[ Z,Dw[qji w[ aphj} Wjhi w,T ds,aj ] m

    x[i drL} ug wdhS v,De[ dw hpS aP. q[i[ Fea r[t m v,Aqg wdhS v,eg dw q{G aphjc[lji[ FeaJ } q'h vrJeg m drL} V[ dwhj dw wJLg dry q[ij wWgi Fea ]@ aP. Rpl fjlyvg ujh m Rpl r[v[ dHh LjhPwjiVg s[ iPf dry wWgi ug s[ fjl eHg m dHl V[ e'Kvg s[dli RpKfi ajSg ypwjHg h'Hg lg ba[ Whpa lp.si Wlai fdhV[ h'H[ lV m dHh wWgi ug }bjtS v,eg dw fdhvJ q[ig ajSg WpS dsRp m wWgi ug wdhS v,De[ dw q[i[ fjl u' fdhvJsj w.q dfbj ]@ q{G Rpl } wi w[ x[i aphjcj w.q wiJej m b,De'G LjhPwjiVg V[ dwhj dwq{G a{} sPSg~y"Sg q;sPig s[ s[rJeg m us'G wWgi ug x[i Vj q>DV[ aJ dHl V[ wWgi ug RpfibjfSj f+Fjr fjRpS vHg ljij ajSj WpSV rjvj ljqjV l'V[ sj wi ds,aj m dHh w"aws[t w[ wWgi ug V[ b>ai~dZbjV h' w[ r[dtbj dw dHh b"ia w"S ] m us'G lqdNbj dw dHhaJ qjdHbj ]@ u' LjhPwjiVg sj iPf ZjiV wi w[ q{} AvS bjHg ] m Rpl r[v[ wWgi ug

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364

  • (25)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    V[ bjfS[ fp,ai wqjv[ } bjrj; qjig ba[ Apig dvbjRpS vHg dwhj m wqjvj Apig v{ w[bjdHbj m Rpl r[v[ wWgi ug V[ Rpl sj V,w a[ w.V r,T ds,aj ba[ dwhj dw aP. oJ~oJ $a[FerjV sj dVijsi wirj ihg ]G@ ujh H[o'G yvg ujh m dHh hjv s[t w[ v,Aqg cisg h'HgdrL} w'v yvg eHg ba[ qpbj`g q>eg m u{lj dw ^

    nwkhu kwtI kwnhu kwtI kwit kUit kY fwrI ] (Awsw kbIr jI, AMg 476)RpojVwj ^ dHw qjaj bjfS[ W,Dy[ } wp,B ihg lg a[ Qp,Dl[ dry bjt ihg lg dw q{G

    a{} ujV'G qji s[rJeg m dHh lpS w[ Fea wWgi ug dl,Ddtbj s[Gs[ hV m

    kbIr, soeI mwrIAY; ijh mUAY suKu hoie ]Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw h[ FjHg ) l'Hg = Rpl } qjigb{ = qjiVj wigH[@

    duh = dul s[ qPb{ = qiV Vjv lpt f+jfa h'dH = hp.sj ] borj Rpl bdebjV@ h.wji@ s:{a} qjiVj wigH[ dul s[ qjiV wiw[ bjadqw lpt sg f+jfag hp.sg ] m

    Blo Blo sBu ko khY; buro n mwnY koie ]9]RpV%J drwjiJ } qjiV rjv[ } lF w' = w'Hg Fv' Fv' = y.ej y.ej hg bjtsj ] m

    w'dH = w'Hg rg Wpi' = q>sj Vhk qjV{ = q>Vsj mm9mm

    kbIr, rwqI hovih kwrIAw; kwry aUBy jµq ]Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw us'G hV[i f,t sgbJ wjigbj = wjvgbJ

    \hV[igbJ| ijag = ijaJ hp.sgbJ hV@ Rpl r[v[ wji[ = wjv[ u.a = ugr Fjr y'i@ IjiRPF[ = RpKn tv'Gs[ hV m

    ‰AMg 1365ŒlY Pwhy, auiT Dwvqy; is jwin mwry Bgvµq ]10]

    Rph y'i ugrJ } qjiV vHg xjh[ = xJlg bjds h'i Lla= v{ w[ RpKn w[ Zjra[ = s"Cs[hV@ qjV' dl = Rph Fer.a = fiqjaqj V[ fjfg ujS w[ bjfS[ r,Dv'G qjiVj wga[ hV mm10mmu{lj dw ^

    lY Pwhy rwqI qurih pRBu jwxY pRwxI ]qkih nwir prweIAw luik AMdir TwxI ]sµn@I dyin ivKMm Qwie imTw mdu mwxI ]krmI Awpo AwpxI Awpy pCuqwxI ]AjrweIlu Prysqw iql pIVy GwxI ]27] (AMg 315)

    dUsrw ArQkbIr rwqI hovih kwrIAw; kwry aUBy jµq ]

    Fea wWgi ug woV wis[ hV dw duV%J sgbJ brloj iPfg ijaJ bdr,Ddsbj@ fjfJ

    lv'w wWgi ug@ b>e 1364~1365

  • (26)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    wiw[ wjvgbJ h'HgbJ hV@ RpV%J s[ dhis[ b>si wjv[ u.a Fjr wjq *'Zjds iPfg drwjiRPF[ = tC[ h' ih[ hV m

    lY Pwhy, auiT Dwvqy; is jwin mwry Bgvµq ]10]wpl.ea@ spiqda iPfg xjh[ = x.dZbJ } v{ w[ RpKn w[ s"Cs[ rj^ RpV%J } qjiV vHg

    uq q"a iPfg xjh[ v{ w[ RpKn s"Cs[ hV@ dl = Rph Fer.a = fiqjaqj V[ fjfg ujS w[ qjiVjwga[ hV mm10mm

    dwl[ W.seg rjv[ ljZP sg wqjHg r,v s[t w[ ds=LBJa dry dl,Ddtbj s[Gs[ hV ^

    kbIr, cµdn kw ibrvw Blw; byiV@E Fwk plws ]Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw h[ FjHg ) Rph y.sV wj = sj dWirj =

    dW+A Fvj = y.ej ] u' Fjr[G fvjl = fvjh@ dAAi[ sg Tjw = T,wg Vjv W[dC¶Y = r[dCbj@dzdibj h'dHbj ] rj^ Vi ba[ qjsj fvjh Vjv dzdibj h'dHbj ] rj^ fvjh sg v,wCg?pLw hp.sg ] ba[ T,w s[ f,Da[ w'qv hp.s[ hV@ dHM Vi a[ qjsj lqNSj m

    Eie BI cµdnu hoie rhy; bsy ju cµdn pwis ]11]YdH = Rph T,w fvjh Fg = rg y.sV sj iPf hg h'dH = h' ih[ hV up = duhC[ y.sV

    s[ fjdl = V[C[ Wl[ = r,ls[ hV mm11mm

    dUsrw ArQkbIr, cµdn kw ibrvw Blw; byiV@E Fwk plws ]

    Fea wWgi ug ds=LBJa s[ iPf dry woV wis[ hV dw Rph y.sV s[ WPB[ sg dVbjHkl.a uV Fv[ ugrV rjv[ hV@ u' RpKaq a[ q,Zq udebjlP iPfg T,w fvjh s[ Vjv dzi[idh>Ds[ hV rj^ Vi qjsj sg dVbjHk udebjlP dHlaig~fpit iPfg T,w fvjh Vjvdzi[ idh>Ds[ hV m \RpKaq udebjlP Rph hV duV%J } fiq[Li sg f+jfag a'G dWVJ h'i dH,AjVhk hp.sg ba[ q,Zq udebjlP Rph hV u' i,W sg f+jfag rg ba[ spVgbJ s[ lpt rg yjhp.s[hV m|

    Eie BI cµdnu hoie rhy; bsy ju cµdn pwis ]11]Rph RpKaq q,Zq udebjlP rg l.a iPf y.sV hg h' ih[ hV@ duhC[ l.a uVJ iPfg y.sV

    s[ fjl r,ls[ hV mm11mm

    kbIr, bWsu bfweI bUifAw; ieau mq fUbhu koie ]Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw dur[G WJl bjfS[ r,Dc[fpS[ iPfg WcjHg =

    rdcbjHg dry WPdcbj = cp,DdWbj idh>sj ]@ dHRp = dHl ai%J wiw[ w'dH = w'Hg qa = qaJcPWhp = cp,WSj wi' m

    lv'w wWgi ug@ b>e 1365

  • (27)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    cµdn kY inkty bsY; bWsu sugµDu n hoie ]12]y.sV w{ = s[ dVwB[ = V[C[ Wl{ = r,ls[ h'H[ WJl dry y.sV sg lpe.Zp = qdhw f+r[L Vhk

    h'dH = hp.sg mm12mm

    dUsrw ArQkbIr, bWsu bfweI bUifAw; ieau mq fUbhu koie ]

    Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw WJl sg dVbjHk h.wjig fpit bjfS[ r,Dc[fpS[iPfg rdcbjHg dry cp,DdWbj idh>sj ] m h[ FjHg ) dHl f+wji h.wji dry qaJ w'Hg cp,WSj wi' m

    cµdn kY inkty bsY; bWsu sugµDu n hoie ]12]Fjr[G Rph l.a uVJ iPfg y.sV s[ dW+AJ s[ fjl hg r,ls[ h'S@ fi WJl sg dVbjHk

    h.wjig fpit s[ b>si Feag iPfg lpe.Zg f+r[L Vhk hp.sg mm12mm1 u{lj dw ^dWit Wvg dqvjf lxv lzV AjdHbj@ WJlp aRp WiV~s'tg dqv{ ui{ ujdi h{ mlxv hpdH aihdi Npwda lwv aip@ WJlp aRp WcjHg WPdcY bjfVp l.qjdi ] mlwv WVjlfag lpdZ dis{ q'dV eh[@ WJlp aRp iga' engv' Wju[ Zji qjdi ] my.sV lqgf hg bAa dVie.Z ih[@ epidl,t s'tg Wui f+jVg Vj RpZjdi ] mm308mm

    vw: cµdn subws jYsy bwsIAY bnwspqI, bwsu qau bfweI bUifE sµg ilvlIn hY ]\FjHg episjl ug@ wdW,a 306|

    kbIr, dInu gvwieAw dunI isau; dunI n cwlI swiQ ]Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw dul spVg = spVgbJ@ qjdHbj s[ dlRp = Vjv

    v,e w[ ugr V[ bjfSj sgVp = Ziq@ q;hW erjdHbj = epbj dvbj ]@ Rph spVg = spVgbJ@qjdHbj b>a r[v[ f+v'w } lhjdHaj wiV vHg ljdo = Vjv Vhk yjvg = y,vsg m u{lj dw ^

    mwieAw mwieAw kir muey mwieAw iksY n swiQ ] (AMg 935)

    pwie kuhwVw mwirAw; gwPil ApunY hwiQ ]13]ejxdv = W[?Wi ugr V[ bfpV{ = bjfs[ hjdo = h,oJ Vjv bjfS[ hg fjdH = f{iJ RpKfi

    wphjCj qjdibj = qjiVj wgaj ] rj^ bjfS[ l.wvfJ~drwvfJ iPfg h,o Vjv Qj`vajHgiPfg wphjCj bjfS[ b>ahwiS iPfg f{iJ RpKfi qjiVj wgaj ] mm13mm

    RpojVwj ^ dHw rji wJLg dry q[vj v,Ddebj h'dHbj lg m Rpl lq[G ijqjV.s ug V[bjfS[ y[dvbJ sg fit wiV vHg Rpl q[v[ dry F[dubj m Fea wWgi ljdhW ug } ujSvHg dwhj m us'G lji[ q[vj s[t w[ rjfl bjH[ aJ ijqjV.s ug V[ lF } fp,DdAbj dw q[v[dry wg s[dtbj ( as'G RpV%J ljdibJ V[ dwhj dw epiP ug q[v[ dry Whpa bV.s ije h' dihj

    1! WJl dry f>u sPLV hp.s[ hV@ duV%J sg drbjdtbj df,DA[ \##dVwdB Wl.a' WJl' VjVw bh.WpdZ V W'h a[ mm$$ejoj q^ 5@ b>e 1360| RpKfi bj yp,wg ] m

    lv'w wWgi ug@ b>e 1365

  • (28)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    lg@ blk h'i rg Whpa aqjL[ s[tSj wga[ hV m x[i ijqjV.s ug V[ Fea wWgi ug a'G fp,DdAbjdw aplk wg s[t w[ bjH[ h' aJ Fea wWgi ug V[ dHh lv'w RpyjiS wgaj ^

    kbIr, jh jh hau iPirE; kauqk TwE Twie ]Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw h[ ijqjV.s ug ) hRp = q{G uh uh = duo[

    duo[ rg dxdiY = dxdibj@ drydibj@ Rpo[ njY njdH = ojYG~ojHk spVgbJ s[ aqjL[ v,De[h'H[ lV m

    iek rwm snyhI bwhrw; aUjru myrY BWie ]14]dHw ijq = fiqjaqj s[ lV[hg = f+[qg l.a uV dqv[@ RpV%J a'G Wjhij = WQ{i q[i[

    FJdH = Fjb sg ljig RPuip = RpujC hg RpujC lg m dHh lpS w[ ijqjV.s ug V[ dVlyj wgajdw wWgi sj fiqjaqj a[ fiqjaqj sg W.seg wiV rjdvbJ Vjv hg dfbji ] mm14mm

    kbIr, sµqn kI JuµgIAw BlI; BiT kusqI gwau ](‘kus`qI’ aucwrx hY)

    Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw h[ FjHg ) l.aV = LJa dy,a qhjaqj uVJwg = sg Np.egbj = w,tJ sg wp,vg Fvg = y.eg ] \duo[ W{n w[ Rph Vjq ufs[ hV| ba[wplag = t'B[ qVp,tJ sj r,lsj ejRp = df>c Fdn = F,ng sg dVbjHk ] rj^ F,ng s[ dry f{w[ lC ujr[ m

    Awig lgau iqh Daulhr; ijh nwhI hir ko nwau ]15]dah = RpV%J s[ ZRpvhi = f,Dw[ qwjVJ } bjde = b,e veRp = v,e ujr[@ duh = duV%J

    s[ b>si hdi = fiqjaqj w' = sj VjRp = Vjq Vhk udfbj uJsj mm15mm u{lj dw ^BlI suhwvI CwprI jw mih gun gwey ]ikq hI kwim n Daulhr ijqu hir ibsrwey ] (sUhI m: 5, AMg 745)

    dUsrw ArQkbIr, sµqn kI JuµgIAw BlI; BiT kusqI gwau ]

    Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw Np.egbj = Np,eg sg dVbjHk l.a uVJ sgwq;'i@ QigWg rjvg s[hg rg y.eg ]@ dul Vjv Rph fiqjaqj sj dlqiV wis[ hV ba[t'B[ fpitJ sg df>c ra awCg h.wji rjvg s[hg rg drdLbJ@ da=LVj sg F,ng dry lCVwiw[ Wpig ] m

    Awig lgau iqh Daulhr; ijh nwhI hir ko nwau ]15]RpV%J s[ ZRpvhi = lpVdhig wqjVJ sg dVbjHk ligiJ } b,e hg v,e ujr[@ duV%J s[

    b>si fiqjaqj sj Vjq Vhk r,Ddlbj mm15mm

    lv'w wWgi ug@ b>e 1365

  • (29)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    RpojVwj ^ dul lq[G fPiV qhJfpit Fea ijqjV.s ug l.lji dr,Dy'G ligi dabje wieH[@ as'G RpV%J s[ lji[ y[v[ dqv w[ i'S v,e fH[ m Rpl r[v[ Fea wWgi ljdhW ug V[ dHhlv'w RpyjiS wgaj ^

    kbIr, sµq mUey ikAw roeIAY; jo Apuny igRih jwie ]Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw h[ FjHg ) l.a = Lja dy,a qhjaqj uVJ

    s[ qPH[ = qiV a'G dwbj = wg i'Hgb{ = i'Sj wigH[ ( u' = duhC[ l.a uV uf af wi w[bfpV[ = bjf s[ liPf@ l,yt>c iPfg de+dh = zi dry ujdH = uj w[ dHldoa h'H[ hV m

    rovhu swkq bwpury; ju hwtY hwt ibkwie ]16]h[ FjHg ) Wjfpi[ = dryji[ ljwa = wn'i dy,a rjv[ fdaa fpiL } i'rhp = i'Sj wi'@

    up = duhCj l.lji iPfg Vei drt[ uPVJ iPfg hjB{ hjB = h,BgbJ hg h,BgbJ dry dWwjdH =drwsj idh>sj ]@ Fjr bjfSj uVq drbio erj dihj ] m

    bioja l.a uVJ sj qiVj b{lj ] dur[G dwl[ dFbjVw oJ a'G dVwv w[ dwl[ LgLqh,v dry sj?v h'Sj ba[ ljwaJ sj qiVj b{lj ] dur[G dwl[ } b>V%g hV[ig@ wjvg W'Lgba[ qkh edC%bJ Vjv n.cg h'Hg dlbjv sg ija } zi dr,Dy'G Wjhi u.ev r,v } w,Ts[r[ mm16mm

    b,De[ ljwa fpit sg l.ea sj b"epS dvts[ hV m

    kbIr, swkqu AYsw hY; jYsI lsn kI Kwin ]Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw h[ FjHg ) ljwa = wn'i dy,a rjvj fdaa

    fpit b{lj = bduhj ]@ u{lg = duh' duhg vlS wg = sg tjdV = tjS hp.sg ] rj^ dur[G vlSsg w,yg BpwCg tjdV = tjSg h'r[ m

    kony bYTy KweIAY; prgt hoie indwin ]17]Fjr[G dwl[ w'V[ = Vp,wi[ \Fjr vpw w[| W{n[ = W{n w[ tjHgb{ = tjSj wigH[ fi x[i rg

    dVsjV = b>a } Rpl sg bjfSg spie.Zg fieB h'dH = h' uJsg ] m dar[G ljwa s[ l.e wiw[q>s wiqJ dry ipyg h'S iPfg spie.Zg x{v uJsg ] rj^ ljwa Fjr[G bjfS[ bjf } dwaVjvpw' w[ i,Dt[ fi b>a } q>s wiqJ sg f+driag wi w[ f+eB h' uJsj ] mm17mm u{lj dw ^

    Aink pVdy mih kmwvY ivkwr ]iKn mih pRgt hoih sµswr ]3] (gauVI m: 5, AMg 194)

    vw: jYsy qau lsn Kwie moin kY sBw mY bYTy, pRgtY durgµD nwih duriq durweIAY [(BweI gurdws jI, kib`q 517)

    kbIr, mwieAw folnI; pvnu Jkolnhwru ]Fea wWgi ug woV wis[ hV dw dHh qjdHbj idya ligi c'vVg = yjBg \qBwg|

    lv'w wWgi ug@ b>e 1365

  • (30)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    sg dVbjHk ] ba[ dHl dry bjMs[ uJs[ frVp = l:jl Nw'vVhjip = Nw'vS rjvg qZjSgsg dVbjHk hV@ Fjr f+jS rjIP a[ bfjS rjIP VjFg s[ spbjv[ y,wi vjMsg ]@ dHh qjV'qZjSg dxi ihg ] ba[ l:jlJ sj hg V[aij dfbj h'dHbj ] m

    sµqhu mwKnu KwieAw; CwiC pIAY sµswru ]18]l.ahp = l.a uVJ V[ b{lg qBwg dry bjMs[ uJs[ l:jlJ Vjv ijq Vjq sj dlqiV wi

    w[ W+hqjV.s iPfg qjtVp = q,tS tjdHbj = tjSj wgaj ] ba[ l.ljip = uea s[ v'w fsjioJ@drdLbJ s[ bV.s iPfg AjdA = v,lg fgb{ = fgSj wis[ hV mm18mm

    kbIr, mwieAw folnI; pvnu vhY ihv Dwr ]Fea wWgi ug woV wis[ hV dw qjdHbj idya ligi dHw c'vVg = yjBg \qBwg|

    sg dVbjHk ]@ dHl dry dryjirjV l.a uVJ s[ frVp = l:jl dhr = Wi` sg Zji rie[n.c[@ la'epSg h' w[ r] = rdh>Ds[ hV Fjr l.a uV LJag ZjiV wi w[ dlqiV wis[ hV m

    ijin ibloieAw iqin KwieAw; Avr iblovnhwr ]19]dudV = duV%J l.a uVJ V[ Vjq@ Feag iPfg shk bdFbjl wiV iPf dWv'dHbj = diCdwbj

    ]@ dadV = RpV%J V[ fiqjaqj s[ bV.s iPfg q,tS } tjdHbj = tjSj wgaj ] m RpV%J l.auVJ spbjij bri = h'i bdZwjig uV rg Vjq@ Feag iPfg shk } bdFbjl wiV iPfgdWv'rVhji = diCwS rjv[ h' ih[ hV rj^ Vjq@ Feag a'G dWVJ h'i fsjioJ iPfg fjSg} diCwS Vjv drdLbJ s[ lpt iPfg N,e hg dVwv[eg mm19mm

    kbIr, mwieAw cortI; muis muis lwvY hwit ]Fea wWgi ug woV wis[ hV dw dHh qjdHbj y'iBg = y'iVg sg dVbjHk ]@ u' LpF

    epSJ iPfg ZV qpdl qpdl = vp,B~vp,B w[ ugrJ } LWs lfiL bjds drdLbJ ba[ dH>sigbJiPfg hjdB = h,Bg dry vjr{ = vjHg uj ihg ] rj^ fdhvJ wjq *'Z bjds drwji vp,B v{Gs[hV ba[ x[i uqsPa fp>V iPfg ZV } vp,B v{Gs[ hV m

    ljtg_y'iJ sg qJ sg ^ wWgi ug V[ dHo[ bjfS[ b>Ddq+a WyVJ dry qjdHbj } y'iVgdwhj ]@ fpijS[ lq[G dry dHw zBVj zBg lg@ dul } wWgi ug V[ dZbjV dry i,t w[ dHLjijds,aj ]@ Rph ljij f+l.e wvQgZi fjaLjh ug V[ slq e+.o b>si ydia=J dry rg dvdtbj] ba[ l.f+sjHg debjVg qhJfpit dHh f+qjS rias[ bj ih[ hV@ Rph dHl f+wji ] ^

    dHw y'iJ sj fdirji lg@ dHw y'iJ sg qJ a[ sPlij Rpl s[ f>u fp,ai lV m hpS ljigd;>seg sj ?jVsjVg Z.sj y,vsj bj dihj lg m us'G y'iJ sg qJ dWiZ h' eHg@ x[i Rph bjfS[y'i fp,aiJ sg y'ig sg lhjdHaj vHg Vei dry dul s[ zi dry rg Vrk spvhV bjr[@dHh dq,n~dfbji Vjv Rpl s[ zi dry f+r[L h' w[ F[a v{S vHg qglSg duhg WS w[ W{ngdihj wi[ ba[ us'G Vrk spvhV V[ edhS[ Rpaji w[ l.sPw dry i,tS[ aJ dHh v,De[ h'H[ du>si[Vjv o'C%g duhg dh>X vj w[ bj ujdHbj wi[ m zi sj ohp~faj s,l w[ bjfS[ fp,aiJ } y'ig

    lv'w wWgi ug@ b>e 1365

  • (31)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    wiV vHg F[u dsbj wi[ dw duo[ dh>X sj qpLw bjr[@ Rpo[ ;[ri bjds Vwsg ?;jVj lqNw[ du>sij a'C v{Sj a[ y'iJ V[ Rpl[ zi fjC vj w[ ?;jVj vp,B dvbjRpSj m dHh w.q y,vsjdihj a[ duM y'iJ sg qJ dWiZ hp.sg eHg a[ us'G y'ig s[ dry lhjdHaj wiV rjvg Vjihg@ q>Du[ $a[ W{n eHg@ x[i }hJ fp,ai dHl sg l.Fjv wiV a'G hB eH[@ dHl } AvgH[ lpFjbsj bdFbjl aJ ] hg lg@ dHl V[ l'dybj dw w'Hg b{lg drMa WSjrJ dul s[ Vjv qiVaw q[ij WpTjfj l"tj dVwv[ ba[ dHV%J VvjdHwJ V[ aJ q[ij Wji%g~a[i%g rg Vhk wiVg Rphrg h' ujr[ m x[i dHl V[ l[rj wijRpS vHg drMa WSjHg m dHw dsV lji[ fdirji dryW{ng wdhS v,eg dw h[ q[i[ W,DdyY ) duhCj q[ig bj?ig lq[G aw l[rj wi[ej@ q{G ljig d;>segsj updCbj h'dHbj ZV@ l'Vj@ u[rija bjds ?;jVj Rpl } l"Gf dsbJeg aJ lji[ fp,ai dHwsPu[ a'G r,Z~yC% w[ qjHg sg l[rj wiV v,De[ a[ qjHg V[ l.sPw } du>sij qji w[ bduh[ aigw[Vjv yjWg i,tg h'Hg lg u' ws[ dwl[ } dslS Vhk ds,ag lg m x[i W,Dy[ wdhS v,De[ dw qjaja[i[ qiV a'G Wjbs ljc[ dry i"vj Vj f{ ujr[@ dHl vHg u' wpN fsjio a[i[ w'v ]@ RphaP. hpS[ lj} r.c s[Sj wi m Rph wdhS v,eg dw q[i[ qiV a'G Wjbs u' q[ij Wjij~a[ij wi[ej@q{G Rpl s[ VJ $a[ dvta wi s[Gsg hJ m RpV%J f>uJ V[ dwhj dw blk a[ij Wjij~a[ij wiVsj rjbsj wis[ hJ m Rpl V[ wj;g } Wpvj w[ dvta wij ds,ag dw wj;g ljdhW@ q[i[ qiVa'G Wjbs q[i[ W,DdybJ dry q[i[ l.sPw sj ljij fsjio aP. w'v tC w[ r.c s[rk m dHV%J f>uJdry w'Hg `iw Vj fr[@ dHh f>Du[ Rpl ?;jV[ s[ dH,Dw' duh[ dh,Dl[sji hV m dHM qjHg V[ Av@upeag Vjv l[rj rg wij vHg a[ qiV a'G Wjbs Wjij~a[ij rg wij dvbj m us'G Wjij~a[ijwi w[ wj;g } Wpvj w[ WC[ yjrJ s[ Vjv us'G du>sij wj;g a'G tpv%rjdHbj aJ wj;g lq[alji[ ]ijV h' eH[ m Bp,DB[ dA,aiJ a'G dWVJ Rpl s[ dr,Dy'G wpN Vj dVwdvbj a[ q,Do[ $a[ h,o qjis[hg idh eH[ dw ljcg qJ V[ ljc[ Vjv w{lj Av wgaj ] m bJTg~epbJTg lji[ u' s[tS rjv[lV@ RpV%J s[ ljhqS[ dHhVJ f>uJ fp,aiJ } Liqlji h'Sj f{ debj m

    b>a=gr ^ H[l[ ai%J df>c sg dVbjHk ljcj ligi ] a[ y'iJ sg qJ sg dVbjHk qjdHbj] a[ f>Du[ fp,ai wjq@ *'Z@ v'F@ q'h@ h.wji hV a[ Vei dry Vrk rhpBg bjRpS sg ai%Jugr } u' Vrk fiqjio sg l'y xpisg ]@ Rph ]@ dul dry lda@ l.a't@ sdHbj@ Ziq s[edhS[ l.Fjv w[ b>aLwiS s[ l.wvf dry i,Dt[ hp.s[ hV m Rpo[ dHh qjdHbj bjfSj f+Fjrfj w[ h.eaj sg dh>X vj s[Gsg ] a[ x[i bjfS[ Wjwg f>Du[ fp,aiJ } f+[i w[ LpF epSJ sjwgqag edhSj ypijRpS vHg f+[iVj s[ s[Gsg ] m x[i qjdHbj bjfS[ Av Vjv bjfSg l[rjFjr qVp,t } b?gi aw l[rj bioja qjdHbj sg vjvlj iPf veV v,eg idh>sg ] m bjd?iwjq@ *'Z@ v'F@ q'h@ h.wji iPfg bjfS[ fp,aiJ Vjv rg bduhj Av wisg ] dw us'G ZiqijuiPfg wj;g s[ ljhqS[ l.sPw tp,v%sj ] aJ dA,aiJ a'G dWVJ wpN rg f,Dv[ Vhk f{Gsj m dHl f+wjiwWgi ug V[ qjdHbj } y'iVg dwhj ] m

    eyku kbIrw nw musY; ijin kInI bwrh bwt ]20]Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw dHw qhjaqj Vj = Vhk qpl{ = vp,DB[ eH[ rj^

    lv'w wWgi ug@ b>e 1365

  • (32)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    dHw wWgi Vhk vp,DdBbj debj@ dudV = dul V[ dHh qjdHbj Wjih = WjiJ WjB = ildabJdry a'iVj wgVg = wgag ] Fjr v'Cr.sJ dry r.c ds,ag ] rj^ Rpl s[ WjiJ WjB = BpwC[wi ds,Da[ hV Fjr sl[ dH>s=gbJ@ qV a[ Wp,Z } wjWP wi dvbj ] mm20mm

    RpojVwj ^ dHw w'Hg qVp,t dul V[ Whpa lji[ spdVbjrg dq,ai WSjH[ h'H[ lV ba[s[rg~s[rdabJ } rg dq,ai WSj w[ fiqjaqj r,Dv'G Bp,DdBbj h'dHbj lg m Rpl sg l.ljiw dt>cjbrjvg dWiag } l.w'yS vHg ba[ s[rg~s[rdabJ sg dwiaq fPuj } W.s wi w[ f+DFP sjfPuw WSjRpS vHg spdVbjrg ba[ s[rg~s[rdabJ sg dq,aiaj } sp,t iPf riSV wis[hV ba[ f+DFP sg lpt~liPf fPuj silj ih[ hV m

    kbIr, sUKu n eyNh juig; krih ju bhuqY mIq ]Fea wWgi ug woV wis[ hV dw up = duhCj qVp,t Whpa{ = Whpa spVgbJsjig rjv[

    rj^ s[rg~s[rdabJ bjds } qga = dq,ai WSjRpSj widh = wisj ]@ Rpl } H[Gh = dHlupde = wdvupe dry rj^ upde = riaqjV lq[G dry lpt f+jfa Vhk hp.sj m

    dHl s[rg~s[rdabJ sg dq,aiaj a[ RpfjLVj sj xv dHh ] dw u[wi RpfjLVj fPigh' ujr[ aJ Rpl sj iPf WS uJsj ]@ u[wi RpfjLVj fPig Vj h'r[ aJ Rpl sj rjhV WSuJsj ] m u[wi F{i'G sg RpfjLVj wi[ej as uJ aJ Rpl sj iPf WS ujr[ej uJ Rpl sjrjhV wp,aj WS[ej@ FPaJ sg RpfjLVj wiV rjvj uJ aJ RpV%J sj iPf WS ujr[ej VhkaJ RphVJ sj rjhV rj~ri'vj WS[ej a[ ZPC RpcjMsj dxi[ej m lgavj sj RpfjLw uJ aJRpl sj iPf WS[ej uJ Rpl sj rjhV t'aj WS[ej a[ v'wJ sj Fji RpnjMsj dxi[ej@ dLrugsj RpfjLw uJ aJ Rpl sj iPf WS[ej uJ Rpl sj rjhV Wvs WS[ej a[ dLrug Rpl sgdf,n $a[ W{n w[ cqiP rujr[ej m u' qhJqjHg sg fPuj wi[ej@ Rph uJ aJ Rpl sj iPf WS[ejuJ qVp,t a'G dHlaig iPf WS ujr[ej m s[rg s[rdabJ sg dHh hjva ] dw Rph qpwag Vhks[ lws[ m u{lj dw ^

    goNf ]BYrau BUq sIqlw DwvY ] Kr bwhnu auhu Cwru aufwvY ]1]hau qau eyku rmeIAw lYhau ] Awn dyv bdlwv in dYhau ]1]rhwau]isv isv krqy jo nru iDAwvY ] brd cFy faurU FmkwvY ]2]mhw mweI kI pUjw krY ] nr sY nwir hoie AauqrY ]3]qU khIAq hI Awid BvwnI ] mukiq kI brIAw khw CpwnI ]4]gurmiq rwm nwm ghu mIqw ] pRxvY nwmw ieau khY gIqw ]5]2]6]

    (goNf Bgq nwmdyv jI, AMg 874)

    dHl wiw[ Fea Vjqs[r ug V[ s[rg~s[rdabJ sg RpfjLVj a[ dq,aiaj } t>cV wiw[ dHw fiqjaqj } dq,ai WSjRpS sj Rpfs[L W?dLbj ] m dHhg Rpfs[L ldaepiP ug V[rg riSV wgaj ] m u{lj dw ^

    swjnu mIqu sujwxu sKw qUµ sic imlY vifAweI ] (Awsw m: 1, AMg 437)

    lv'w wWgi ug@ b>e 1365

  • (33)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    sjxu scw pwiqswhu isir swhW dY swhu ]ijsu pwis bihiTAw sohIAY sBnW dw vyswhu ]22] (AMg 1426)jw kw mIqu swjnu hY smIAw ] iqsu jn kau khu kw kI kmIAw ]1] (AMg 186)

    jo icqu rwKih eyk isau; qy suKu pwvih nIq ]21]u' = duhC[ qVp,t H[w = dHw bwjv fpit s[ dlRp = Vjv bjfS[ dyap = qV } u'C w[

    ijtdh = i,ts[ hV a[ = Rph Vga = dVajf+ag bjadqw lpt fjrdh = fjRpSj wis[ hV rj^v'w~f+v'w dry lsgrg lpt f+jfa wis[ hV mm21mm

    RpojVwj ^ dHw rji wJLg dry ];[ sg Wgqjig x{v eHg m v'w cis[ h'H[ wJLg }A,c w[ Wjhi uj ih[ lV m wWgi ug bjfS[ bV.s dry W{n[ h'H[ lV m as'G wpN v'wJ V[ FeawWgi ug } dwhj dw aplk rg y,Dv'@ H[o[ Wgqjig x{v eHg ] m as'G wWgi ug V[ dwhj dwaplk v'w hg bjts[ h' dw wJLg dry qiV Vjv qpwag sg f+jfag hp.sg ] ba[ hpS us'Gqpwag dqvS v,eg ] aJ aplk dHl wJLg } A,c w[ Wjhi F,u ih[ h' ba[ dHh lv'wRpyjiS wgaj ^

    kbIr, ijsu mrny qy jgu frY; myry min Awnµdu ]Fea wWgi ug woV wis[ hV dw h[ FjHg ) dul qiV[ = q"a a[ = a'G ljij uep = l.lji

    ci{ = ci dihj ]@ F{~Fga h' dihj ]@ Rpl q"a } r[t w[ q[i[ qV dry bV.s Rpaf>V h' dihj] rj^ dul l.lji sg ai`'G rj^ dul ugra~Fjr r,Dv'G qiV a'G uea s[ ugr ci ih[ hV\dw ljZV ba[ dlqiV wiVj Whpa wdnV ]| fi dHl ugra~Fjr r,Dv'G qiV a'G q[i[ qVdry bV.s f+jfa h' dihj ] m u{lj dw ^

    ijh mrnY sBu jgqu qrwisAw ]so mrnw gur sbid pRgwisAw ]1] (gauVI kbIr jI, AMg 327)

    mrny hI qy pweIAY: pUrnu prmwnµdu ]22]dHl ugra~Fjr r,Dv'G qiV a[ = a'G hg fPiV ba[ fiqjV.sp = r,cj bV.s liPf f+DFP

    fjHgb{ = fjHgsj ] mm22mmRpojVwj ^ dHh w'Hg qhjaqj bS~bdZwjig } Rpfs[L s[ ih[ lV@ Rpl s[ f+ojH[ wWgi

    ljdhW ug V[ qp,DT~wsgqJ sg qiIjsj bdZwjig } Rpfs[L s[S sg ] ba[ bS~bdZwjig} Rpfs[L s[Sj Vgag s[ drip,Z ] m u{lj dw ^

    w{l[ w{l[ fpit w' s{ Rpfs[L V l.a mqPit wdf dWV e+dh wig ydBwj u' e+dhr.a mm16mm \ljipwajrvg@ bdZ^ 13|

    dHh dryji w[ dHh lv'w RpyjiS wgaj ^

    rwm pdwrQu pwie kY; kbIrw gWiT n Kol@ ]Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw h[ qVJ ) ijq Vjq iPfg fsjiop = rlaP fjdH

    lv'w wWgi ug@ b>e 1365

  • (34)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    w{ = f+jfa wi w[ dwl[ bS~bdZwjig w'v RpKo[ bjfSg ;WjV rj^ dsv s[ epfa bV.s iPfgeJdn = e.T } Vj t'v¶ = t'v%Sj wi m

    nhI ptxu nhI pwrKU; nhI gwhku nhI molu ]23]duo[ Vhg = Vj hg ljZl.ea iPfg fBSp = Ldhi ]@ Vj hg fjitP = fit wiV rjv[

    qhjaqj uV@ Vj hg udebjlP iPfg ejhwp = ?igssji hV ba[ Vj hg LiZj@ f+[q iPfgq'vp = qp,v ] mm23mm u{lj dw ^

    ivxu gwhk guxu vycIAY qau guxu shGo jwie ]gux kw gwhku jy imlY qau guxu lwK ivkwie ] (AMg 1086)

    RpojVwj ^ wWgi ug sj dHw ldal.eg u' dVIq Vjv hi i'; wWgi ug s[ ldal.edry bjdHbj wisj lg@ dxi dHw dsV b{lj h'dHbj dw Rph ws[ rg Vj bjdHbj wi[ m us'GWhpa lq[G Wjbs Rph wWgi ug } dqdvbj aJ wWgi ug V[ dwhj dw aP. aJ dV,a sj ldal.eglg@ ws[ rg VjQj Vhk fjdHbj lg a[ hpS aJ dwaV[ hg qhgV[ ep;i eH[ hV@ aP. ldal.edry dwM Vhk bjMsj aJ b,De'G Rpl V[ dwhj dw h[ wWgi ug ) q[ij hpS ijdubJ qhjijdubJVjv ba[ r,Dc[ f>Ddca drsrjVJ Vjv dqvriaV h' debj ]@ dul wiw[ hpS ldal.e wiVsg xpila Vhk ihg m dHh lpS w[ wWgi ug V[ Rpl } s,lS vHg dw aP. Whpa zjB[ sj l"sjwi dihj ]G@ as Rpl s[ f+ojH[ dHh lv'w RpyjiS wis[ hV ^

    kbIr, qw isau pRIiq kir; jw ko Twkuru rwmu ]Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw h[ FjHg ) aj = RpV%J l.a qhjaqj s[

    dlRp = Vjv f+gda = f+gag wi@ uj = duV%J w' = sj njwpip = qjvw ijq = fiqjaqj ] m

    pMØifq rwjy BUpqI; Awvih kauny kwm ]24]dHh f>Ddca = drsrjV@ W+jhqS \FP®fag| FP = df+org s[ fag = qjvw iju[ v'w rj^

    iju[ = iurjdCbJ s[ qjvw ba[ FPfag = y,wiriag WjsLjh f+v'w dry wRpV[ = dwhC[wjq = w.q bjrdh = bjRpSe[ Fjr dwl[ w.q Vhk bj lws[ mm24mm

    RpojVwj ^ wWgi ljdhW ug s[ w'v s' drbwagbJ sj NeCj bjdHbj@ dHw uBjZjig@dul sgbJ v.qgbJ~v.qgbJ uBJ u' RplV[ v'wJ s[ w[l dHw,Dn[ wi w[ W'hC sj sp,Z vj~vjw[ v'wJ $a[ f+Fjr fjRpS rjla[ dw q{G Whpa r,cj qhjaqj hJ@ dwMdw Rpl r[v[ v.qgbJuBJ rjdvbJ sj v'wJ dry Whpa ldawji lg a[ sPlij drbwag bjfS[ bjf } qP>h dliqp>cjRpS rjvj fiqh.l whjRpS rjvj@ u' rjvJ } u.ujv ba[ w[lJ sj t>cV wi dihj lg ms'VJ sj qpwag rjla[ NeCj lg@ Rph wdh>sj lg dw uBJ rZjRpS Vjv qpwag dqvsg ]a[ sPlij wdh>sj lg dw dli~qP>h qpVjRpS Vjv qpwag dqvsg ] m us'G dHhVJ sj NeCj bjfldry hg Vj dV,WdCbj a[ bjfSg~bjfSg e,v $a[ hg ds=C% ih[ aJ dwl[ V[ dwhj dw dHhNeCj Whpa r,Dc[~r,Dc[ f>Ddca rg Vhk q[B lws[@ dHl vHg aplk wWgi ug s[ fjl ujRp u'

    lv'w wWgi ug@ b>e 1365

  • (35)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    b{l[ NeC[ dqBjRpS } lqi,o ba[ f+dl,Z hV@ dHhVJ s'VJ V[ bjfSj~bjfSj f,t wWgi ugs[ w'v i,Ddtbj aJ wWgi ug V[ s'VJ } dHl lv'w dry spdWZj q[BS vHg lJNj Rpfs[Lds,aj ^

    kbIr, pRIiq iek isau kIey; Awn duibDw jwie ]Fea wWgi ljdhW ug woV wis[ hV dw dHw = bs:{a liPf fiq[Li s[ dlRp = Vjv

    f+gda = f+[q wgH[ = wgdabJ bjV = h'i spdWZj = sr{L FjrVj b>si'G yvg ujdH = uJsg ]rj^ \bjVsp + dWZj + ujdH| ugr bjadqw bjVsp = bV.s s[ dry dWZj = dr>DdV%bjujdH = uJsj ] m

    ldaepiJ V[ spdWZj WjWa b{lj woV wgaj ] ^(1) duibDw baurI mnu baurwieAw ] JUTY lwlic jnmu gvwieAw ] (AMg 1342)(2) iein duibDw Gr bhuqy gwly ] (AMg 1029)

    BwvY lWby kys kru; BwvY Grir mufwie ]25]h[ uBjZjig ) spdWZj dry bj w[ Fjr{ = yjh[ aP. bjfS[ w[l Whpa vJW[ = v.W[ wi vH[

    hV Fjr aP. spdWZj dry ]G dw v.WgbJ~v.WgbJ uBjrJ i,tS Vjv qpwag dqvsg ] ba[aP. i,W sg i;j a'G RpvB duaV[ fiqjaqj V[ w[l ds,Da[ lg@ RpV%J sg l.Fjv i,tS s[ oJ aP.W'hC sj sp,Z vj w[ RpV%J sg l`jHg wgag a'G dWVJ Vwvg rZj w[ Fjr h'iVJ s[ Bp,DB[ h'H[w[lJ } bjfS[ w[lJ Vjv u'C w[ Vwvg uBJ rZjRpS sg spdWZj wgag ] u' blv w[lJsg dVijsig ] m x[i dli qP>h qpVjRpS rjv[ } wdh>Ds[ hV h[ l.dVbjlg ) spdWZj dry bjw[ Fjr{ = yjh[ aP. bjfS[ dli s[ w[l zidi = ieC w[ qpcjdH = qpVj vH[ hV@ aP. dHl spdWZjdry ]G dw dli~qP>h qpVjRpS Vjv hg r,cg qpwag sg f+jfag hp.sg ] m aP. fiqjaqj sg i;ja'G RpvB Rpl sg wpsiag ds,ag h'Hg w[l~sjC%[ sg sja } u.ujv lqN w[ qpVj ds,aj ]@dul wiw[ aP. rg fiqjaqj sg bjdebj F.e wgag ] m dHl vHg fiqjaqj sg i;j a'G RpvBy,v w[ aphjc[ s'hJ sg qpwag Vhk h' lwsg m qpwag aJ f+DFP Vjv f+gag wiw[ hg hp.sg ] m

    AQvw pRØBU dy nwl pRIqI krn qoN bZYr cwhy lWby = lµby kys = vwl krn rUp bRhmcwrIbx jwvo, BwvY = cwhy Grir = rgV ky isr mufwie = munwaux rUp jW isr munw ky sµinAwsIbx jwvo, ies pRkwr nw hI mukqI dI pRwpqI qy nw hI duibDw dUr hoxI hY vw: BwvyN lµbykys krn dI inAwe» pRivrqI ivc pYx nwl Bwv bhuqy cwtVy bxwaux nwl, BwvyN rgVky vwl mnwaux vWgUµ nivrqI iqAwg krky vI pRØBU dI pRwpqI nh» huµdI, pRØBU dI pRwpqIqW pRØBU nwl pRym krky hI huµdI hY [

    vw: BwvyN Awpxy Awp ¹ lµby kysW dy vq bIAwbwn, jµglW dy lµby rsqy ivc pwauxwkry qy BwvyN Grir = Gr ¹ mufwie = muV Awvy ArQwq igRhsQI bx jwvy prµqU iek prmySrnwl pRIqI kry qoN bZYr nw hI mukqI qy nw hI duibDw dUr huµdI hY [

    vw: prmySr dy Bwxy ivc rihx vwly jIv dw ieh inscw huµdw hY ik prmySr ¹BwvY = Bw¼dw hY ik ikhVy jIv dy ikqny lµby kys krny hn, auh auqny hI lµby kr idMdw

    lv'w wWgi ug@ b>e 1365

  • (36)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    hY [ AigAwnI jIv prmySr dy BwvY = Bwxy qoN ault Bwv bymuK ho ky kysW ¹ Grih = rgVrgV ky mufwie = munwauxw krdw hY, prµqU kys kudrqI dwq hox krky dubwrw Pyr au~gdyrihMdy hn, ieh pRikirAw jIv dy Aw^rI suAwsW qk c`ldI rihMdI hY [ keI SµkwvwdI lokies slok ivc AwpxI KotI bu`DI nwl mrzI dy hI ArQ kr lYNdy hn ik BwvyN kysW ¹lµby kr lvo BwvyN rgV ky munw lvo, jykr kbIr jI dw ieh kQn huµdw qW auh AwpxIbwxI ivc AYsw nw ilKdy jYsw ik :

    kbIr mnu mUMØifAw nhI kys muMfwey kWieÁ ]jo ikCu kIAw so mn kIAw mUMfw mUMfu AjWie ] (AMg 1369)

    auQwnkw : Bgq kbIr swihb jI sµswr ¹ mwieAw rUp kwlK dw Gr d`sdy hoey Aglwslok kQn krdy hn [

    kbIr, jgu kwjl kI koTrI; AMD pry iqs mwih ]Bgq kbIr jI kQn krdy hn ik hy BweI ! ieh jgu = sµswr iek kwjl = k`jl,

    surmy kI = dI koTrI dI inAwe» hY vw: pwpW, iviSAW rUpI k`jl dI koTVI hY [ mn bu`DrUpI nyq®W ivc ivcwr rUpI ingHw qoN rihq AMD = AigAwnI jIv iqs = aus mwih = ivcpry = pey hn Bwv K`Øicq ho rhy hn [

    hau bilhwrI iqn@ kau; pYis ju nIkis jwih ]26]hau = mYN iqn@ = aunHW kau = dy auproN bilhwrI = kurbwn jWdw hW ju = ijhVy gurmuK

    jn aus sµswr rUpI koTrI ivc pYis = pY ky Bwv jnm lY ky siqsµgq duAwrw bwhrnIkis = inkl jwih = jWdy hn, Bwv ies sµswr ivc rihMdy hoey vI ismrn, BgqI dypRqwp krky mn krky Alyp rihMdy hn ]26] jYsw ik :

    kwjr koT mih BeI n kwrI inrml brnu binE rI ] (AMg 384)auQwnkw : Bgq kbIr jI Agly slok ivc mwieAw, sµswirk DµidAW ivc Psy hoey

    jIvW ¹ aupdyS idMdy hn [

    kbIr, iehu qnu jwiegw; skhu q lyhu bhoir ]Bgq kbIr jI kQn krdy hn ik hy BweI ! ieh qnu = srIr iek idn zrUur nwS

    ho jwiegw = jwvygw, jykr moV skhu = skdy ho q = qW bhoir = moV lyhu = lvo, Bwv sPlwkr lvo [

    nWgy pwvhu qy gey; ijn@ ky lwK kroir ]27]ijn@ = ijnHW ky = dy pws lwK = l`KW kroir = ¸oVW rupey Dn sI qy = auh vI AMq ¹

    eyQoN nWgy = nµgy pwvhu = pYrW nwl hI cly gey hn, Bwv dunIAW qy Dn pdwrQ C`f ky^wlI hI pRlok v`l ¹ kUc kr gey hn ]27] jYsw ik :

    lv'w wWgi ug@ b>e 1365

  • (37)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    nw koaU lY AwieE iehu Dnu nw koaU lY jwqu ]rwvn hUµ qy AiDk Cq®piq iKn mih gey iblwq ]2] (AMg 1251)

    kbIr, iehu qnu jwiegw; kvnY mwrig lwie ]Bgq kbIr swihb jI kQn krdy hn ik ieh qnu = srIr zrUr cilAw

    jwiegw = jwvygw, ies¹ kvnY = iksy prmwrQ dy mwrig = rsqy ivc lwie = lwauxw krvw: jigAwsU muK duAwrw pRSn krdy hn ik hy mhwrwj ! jykr ieh srIr cilAw jwxwhY qW As» ies¹ kvnY = ikhVy mwrig = rsqy ivc lwie = lwauxw krIey [

    kY sµgiq kir swD kI; kY hir ky gun gwie ]28]hy BweI ! kY = jW qW swD = sRySt mhwqmw jnW kI = dI sµgq kir = kro, kY = jW

    hir = prmwqmw ky = dy gux gwie = gwauxw kro ies nwl ieh srIr sPlw ho jwvygw ]28]iek vwr kWSI ivc mrI dI ibmwrI pYx nwl kw&I lok mr gey, qdoN kuJ lokW ny

    Bgq kbIr jI ¹ ikhw ik kuJ aupwA kro, qdoN kbIr jI ny ieh slok aucwrx kIqw [

    kbIr, mrqw mrqw jgu mUAw; mir BI n jwinAw koie ]Bgq kbIr jI kQn krdy hn ik hy BweI ! ies mrI dI ibmwrI nwl mrqw

    mrqw = mrdw-mrdw swrw jgu = sµswr hI mrn vwlw ho ky mUAw = mr irhw hY vw: mr kyhwVI ilAWdI, mr ky swauxI bIjI, ie¼ mrdw mrdw Sbd AwK ky swrw jgq mr irhwhY vw: mrqw = mOq dw mrqw = mwirAw hoieAw swrw sµswr hI mr igAw hY pr BI = bhuVojIvq-Bwv qoN mir = mrnw koie = koeI vI nh» jwxdw vw: iksy ny nh» jwixAw [

    ‰AMg 1366ŒAYsy mrny jo mrY; bhuir n mrnw hoie ]29]

    AYsy = Aijhy jIvq-Bwv v`loN mrny = mrn ivc jo = ijhVy mrY = mry hn, aunHW dwbhuir = Pyr dubwrw mrnw nh» hoie = huµdw Bwv auh jµmx mrn qoN rihq ho jWdy hn ]29]

    jykr koeI khy ik Agly mnu`Kw jnm ivc Awpw-Bwv iqAwg dyvWgy [ qdoN BgqkbIr jI ies mnu`Kw jnm dI durl`Bqw d`sdy hoey ieh slok aucwrx krdy hn [

    kbIr, mwns jnmu dulµBu hY; hoie n bwrY bwr ]Bgq kbIr jI kQn krdy hn ik hy BweI ! ieh mwns = mnu`Kw jnm dulµBu = durl`B,

    kiTnqweI nwl pRwpq hox vwlw hY jo bwrY bwr = muV-muV pRwpq nh» hoie = huµdw ArQwqjykr iek vwr mnu`Kw dyhI C`ut geI qW ieh zrUrI nh» ik CyqI hI dubwrw mn`uKw dyhIiml jwvy [ jykr ibrqI eISvrwkwr hovy qW Swied iml vI sky, nh» qW ies dy aulthuµdw hY ik mnu`Kw dyhI iqAwgx mgroN ijho ijhI jIv dI pSU ibrqI huµdI hY, ausy pRkwr

    lv'w wWgi ug@ b>e 1365~1366

  • (38)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    krmwnuswr pSU dyhI ivc vwsw huµdw hY ijQoN A`gy auh swrIAW jUnW BogxIAW pYNdIAW hnjo aus dyhI Aqy mnu`Kw dyhI dy ivckwr pOVIAW dI inAwe» huµdIAW hn [ ies c`kr ivcbhuq smW l`g jWdw hY mu`dqW pw ky Pyr ikqy mnu`Kw srIr l`Bdw hY [ kbIr jI aus l`Bx¹ nw l`Bx dy qul kQn kr rhy hn ik¼ik ipClI ismrqI nh» rihMdI Bwv ieh Xwdnh» rihMdw ik As» pihlI dyhI ivc sµklp krdy rhy sW ik Agly mnu`Kw jnm ivc BjnkrWgy, so hux kr leIey [ icrW bwAd hor nv» dyhI pRwpq hoeI, iek qrHW krky nv» hIizMdgI huµdI hY BwvyN ipCly kIqy krmW dy Pl krky hI hY pr pRqIq ieho huµdw hY ik As»nvyN jµmy hW [

    ijau bn Pl pwky Buie igrih; bhuir n lwgih fwr ]30]audwhrx vjoN kQn krdy hn ik ijau = ijvyN bn = jµgl ivc ru`KW dy pwky = p`ky

    Pl Buie = DrqI au~pr igrih = if`g jWdy hn qW auh bhuir = muV ky dubwrw aunHW ru`KWdIAW fwr = twhxIAW nwl jw ky nh» lwgih = l`gdy AQvw eysy pRkwr ies sµswr rUpIbn ivc mnu`Kw dyh rUpI Pl ibRD AvsQw vw: aumr pUrI hox rUp vw: pRwlbD pUrI hoxrUp p`kx qoN bwAd if`g jWdw Bwv nwS ho jWdw hY, auh muV ky Awpxy pirvwr, sµbµDIAWrUpI twhxIAW nwl jw ky nh» l`gdw, imldw [ ies krky iesy jnm ¹ sPlw kro,jYsw ik :

    mwnuKw Avqwr dulB iqhI sµgiq poc ]2] (Awsw Bgq rivdws jI, AMg 486)ArQwq jykr koeI Sµkw kry ik kbIr jI ny p`ØikAw Pl dvwry nw juVn dI g`l kIqI

    hY jy koeI khy ik k`cw Pl tu`ØitAw hoieAw Pl dubwrw juV jWdw hY, au~qr : kbIr swihbjI ny jo kyvl p`ky Pl dw hI pRmwx id`qw hY [ ieh aunHW dI dIrG id®StI dw kQn kIqwhoieAw hY [ shI ies pRkwr hY kbIr jI ¹ pqw sI ik Awaux vwlw smW ivigAwnk Xu`gdw hY, ijs ivc k`Øty hoey AMg QoVyH smyN dy ivc fwktr joV idAw krngy Aqy k`cy Pl¹ twhxI nwl ausy ivigAwnk Fµg nwl joiVAw jw skdw hY, pr jdoN twhxI dw rssu`k jwvy qW Pl p`k ky hyTW if`g pYNdw hY, auh muV ky twhxI nwl juV nh» skdw ]30]

    auQwnkw : koeI pRymI Bgq kbIr jI pws aupdyS lYx leI AwieAw [ auh kbIr jIdw Gr pu`Cdw hoieAw kbIr jI dy pws phuµicAw [ ausny kbIr jI ¹ pu`ØiCAw ik qus» kbIrho ? qdoN kbIr jI ny jo bcn kIqy, auh Awpxy syvkW ¹ d`sdy hn [

    kbIrw, quhI kbIru qU; qyro nwau kbIru ]hy BweI ! ausny sw¹ ikhw ik quhI = qUµ hI kbIr hYN ! As» bRhmwkwr id®StI duAwrw

    A`goN ikhw qUµ cyqn dI AMs hox krky kbIru = v`fw hYN [ auh Pyr boilAw ik mYN qW qyro = qyrwnwm hI kbIr suixAw hY [

    Pyr As» pu`ØiCAw ik qyrw kwrj kI hY ? qd ausny ikhw ik mY¹ nwm rUpI rqn cwhIdwhY, qdoN As» ikhw ik :

    lv'w wWgi ug@ b>e 1366

  • (39)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    rwm rqnu qb pweIAY; jau pihly qjih srIru ]31]hy BweI ! rwm rUpI rqn qb = qdoN hI pweIAY = pweIdw hY, jau = jdoN qUµ pihlW

    srIru = dyh AiBmwn ¹ qjih = iqAwgxw kryN ]31]

    dUsrw ArQkbIrw, quhI kbIru qU; qyro nwau kbIru ]

    hy pRØBU ! qUµ hI ip`Cy kbIrw = v`fw sI, qUµ hux kbIru = v`fw hYN A`gy ¹ vw: iqMnW kwlWivc qyrw nwm hI kbIru = v`fw hY [

    rwm rqnu qb pweIAY; jau pihly qjih srIru ]31]hy pRØBU ! qyrw rwm nwm rUpI rqn qdoN hI pweIdw hY, jdoN pihlW srIr dw AiBmwn

    C`f dyeIey ]31]auQwnkw : koeI ivSeI AwdmI iviSAW dI mihmw kr irhw sI ik ivSy bhuq Anµd

    dwiek hn [ aus dI hwlq dyK ky Bgq kbIr jI Awpxy mn pRqI kQn krky aus¹ is`ØiKAwdyNdy hoey ieh slok aucwrx krdy hn [

    kbIr, JµKu n JµKIAY; qumro kihE n hoie ]Bgq kbIr swihb jI kQn krdy hn ik hy BweI ! AYvyN ivArQ iviSAW rUpI

    JµK = bkbwd nw JµKIAY = bknw krIey ik¼ik qumro = qyrw kihE = AwiKAw hoieAw kuJnh» hoie = ho skdw [

    krm krIm ju kir rhy; myit n swkY koie ]32]krIm = i¸pwlU hrI jI ju = ijhVw kuJ krm = krq`v kr rhy hn, aus ¹ koie = koeI

    vI myt = imtw nh» swkY = skdw ]32]

    kbIr, ksautI rwm kI; JUTw itkY n koie ]Bgq kbIr swihb jI kQn krdy hn ik rwm = prmwqmw dI pRIiKAw rUpI

    ksautI = ksv`tI au~pr koie = koeI JUTw purK nh» itkY = itkdw [ jYsw ik :JiV JiV pvdy kcy ibrhI ijn@w kwir n AweI ]1] (AMg 1425)

    rwm ksautI so shY; jo mir jIvw hoie ]33]rwm = prmwqmw dI pRIiKAw rUpI ksautI = ksv`tI ¹ so = auuh purK hI shY = shwrnw

    krdw hY, jo = ijhVw jIvw = jIvq-Bwv v`loN mir = mirAw hoie = hovy vw: jo mrjIvVwhuµdw hY ]33]

    lv'w wWgi ug@ b>e 1366

  • (40)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    kbIr swihb jI dy ies ksv`tI ’qy Kry auqrn rUpI kQn qy pRmwx rUp krky BweIlihxw jI Aqy pMjy ipAwirAW dI sIs dyx Aqy AMØimRqpwn krky nvW jIvn pRwpq krndI ivsqwr sihq swKI ieiqhws ivcoN lweI jw skdI hY [ dUsrw sRI goieMdvwl swihbivc BweI mwxk cµd jo baulI ivc fu`b igAw sI, ausdI swKI ieiqhws iv`coN ies pMgqI’qy lw ky ivsqwr sihq ivAwiKAw leI pRmwx id`qy jw skdy hn [

    auQwnkw : koeI ivkwrI AwdmI suµdr ic`Øty bsqr pihx ky Aqy mu`K ivc pwnW dwbIVw Kw ky Qu`k su`tdw hoieAw eyDr auDr GuMm irhw sI, aus¹ BgqI mwrg ’qy ilAwauxleI Aqy ieho ijhy kµm krn vwly sm`ucy mnu`KW ¹ kbIr jI ieh slok aucwrx krky aupdySdyNdy hn [

    kbIr, aUjl pihrih kwpry; pwn supwrI Kwih ]Bgq kbIr swihb jI kQn krdy hn ik jo jIv srIr au~pr aUjl = ic`Øty ijhy

    kwpry = bsqr pihrih = pihndy hn Aqy mu`K nwl pwn supwrI Kwih = KWdy hn [

    eyks hir ky nwm ibnu; bwDy jm puir jWih ]34]eyks = iek hir = prmwqmw ky = dy nwm qoN ibnu = bZYr hox krky auh jmW dy

    bwDy = bµnHy hoey, kYdI kIqy hoey jmW dI puir = purI ivc jWih = jWdy hn ]34] jYsw ik :pwn supwrI KwqIAw muiK bIVIAw lweIAw ]hir hir kdy n cyiqE jim pkiV clweIAw ]13] (iqlµg m: 4, AMg 726)

    auQwnkw : iek idn kbIr jI AwpxI mOj ivc BgqI dy rµg ivc rµgy hoey iekdirAw dy iknwry eyDr au~Dr GuMm rhy sn, aus vyly iek AijhI Gtnw GtI ik iek purwxwbyVw ijsdy in`ky in`ky hzwrW hI Cyk sn, aunHW CykW rwh» pwxI Br ky byVw fu`b igAw Aqyivc bYTy hoey lok vI fu`bx l`gy [ aus vyly ijhVy qW srIr dy hlky sn, auh qW qYr kyiknwry l`g gey, ijhVy srIr dy Bwry sn Aqy qYrnw nh» jwxdy sn, Pyr ijnHW dy israu~pr boJ cu`ØikAw hoieAw sI, auh fu`b ky mrn l`gy [ ieh Gtnw dyK ky kbIr jI ny AMq®Ivis`ØiKAw dyNidAW ieh slok aucwrx kIqw [

    kbIr, byVw jrjrw; PUty CyNk hjwr ]Bgq kbIr swihb jI kQn krdy hn ik jykr koeI byVw = jhwz bhuq

    jrjrw = purwxw hovy Aqy aus ivc hjwr = hzwrW hI Cyk PUty = P`ut pey hox [

    hrUey hrUey iqir gey; fUby ijn isr Bwr ]35]auh jhwz fu`b jWdw hY Aqy aus iv`coN hrUey hrUey = hOly-hOly purK Bwv iksy boJ, Bwr

    qoN ibnW vwly iqir = qr gey Aqy ijnHW dy isr au~pr Bwr = boJ cu`ØikAw hoieAw sI, auhivc hI fUby = fùb gey ]35]

    lv'w wWgi ug@ b>e 1366

  • (41)vvvvv

    v

    v

    v

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    vv

    vv

    vvvv

    v

    v

    v

    v

    gurbwxI ArQ -Bµfwr

    dUsrw ArQkbIr, byVw jrjrw; PUty CyNk hjwr ]

    Bgq kbIr swihb jI kQn krdy hn ik hy BweI ! ieh srIr rUpI byVw = jhwz purwxwhY ijs ivc iviSAW, rogW rUpI hzwrW Cyk Pu`t pey hn vw: romW, doSW rUpI hzwrW Cykhn [

    hrUey hrUey iqir gey; fUby ijn isr Bwr ]35]jo purK hOly hOly Bwv pwpW, guxW dy AiBmwn rUpI boJ qoN rihq hn, auh sµswr-smuMdr

    qoN qr gey hn Aqy ijnHW dy isr au~pr inMØidAw, pwpW dw Bwr cu`ØikAw hoieAw hY auh sµswr-smuMdr ivc hI f`ub jWdy hn ]35]

    auQwnkw : iksy murdy ¹ sVdw dyK ky Bgq kbIr jI srIr dy AMqkwl dw hvwlwd`sdy hoey ieh slok aucwrx krdy hn [

    kbIr, hwf jry ijau lwkrI; kys jry ijau Gwsu ]Bgq kbIr swihb jI kQn krdy hn ik hy BweI ! imRqk purK dy hwf = h`f ies

    pRkwr jry = sV rhy hn, ijau = ijvyN lwkrI = l`kV sVdI hY Aqy srIr dy swry kys = vwlie¼ jry = sV rhy hn ijau = ijvyN Gws = Gwh sV jWdw hY [

    iehu jgu jrqw dyiK kY;