S C Η O L I A SE LE C T A

I Ν

ES AI. XIII - XXXIX.

QTJJE

VENIA AMPL. ORD. PHILOS. UPSAL.

PR/ESIDE

GUSlAVO K Ν Ö SS. TH. DOCT.

LITT. ORIEJiTAL. PROF. REfl. ET ORD.

"- > ' . ·. . - V " - Ä. ' ι 1 > - V* » V

PRO GRADIJ PHILOSOPHICO

p. p.

JONAS GEORGIUS SALANDERSTIP. VICTORIN. VESTROGOTHUS.

IN AUDIT. GÜST. DIE XIII JUNII MDCCCXXVII.

Η. Ρ. M. S.

p. xxxii;

UPSALI-ä:,

EXCUDEBANT REGIME ACADEMI# TYPOGRAPHI.

■~· 4?;ί·ϊ }· ··- '■, .*·..·■

' ?ii->ιτ.. 'Um ·.&?■ ■ ■:■ ·α. rsm,

ad es a ι. XXIII: 13. 249

Ad historicam hnjus loci explicationem faciefcbrevis conspectus historias Chaldaeorum antiquissirnae,qualis tradicur tum apud classicos auctores, tum in sa-cris litteris.

Secundum 'Xenophontem, qui plurimam partem proteste oculaio haberi potest, Chaldcei erant gens libera,bellicosa, montes Armenios, in primis Carduchios,incolens, victum non agro colendo quaerens, sed partimpräiddtido, partim stipendia merendo apud Reges Indi-cos et Medicos. Secundum Cyrop. Ill: 2 §. 7. 12. Cyrusmajor eos fudit una cum Armeniis, postea vero pacem etfoedus cum iis fecit. Memorantur quoque in AnabasiIV. V. VII. utpote vel postmodum in eådem degen¬tes regione. Praeterea incolae B^byloniae, in primisAstrologi ibi, Chaldaei vocantur (Strabo XVI: 1. §. 6.Diod. II: 24. Arrian. VII: 16), atque tota provinciaBabylonia ex iis Chaldaea dicitur. Quomodo vero ii·dem, nomades, compositi fuerint atque in civitatemordinatam coacti, docet scriptor ex aevo Alexandrimagni, Dicaearchus, apud Stephanum Byzantinuui(v. Χούλΰχίοε), adserens, eos nomen habuisse a Chal-daeo, patre Nini, qui urbem ejusdem nominis condide-rit: Regem vero, qui ab hoc fuerit ordine decimusquartus, efciam Chaldaeus dictus, in Babylonem a sesedificatam urbem omne collegisse nomen Chäldaeum:"unuvTOis sk το&υτψ cwccyocyovroc τέε XccKocclas"

32·

3 5° AD ESAi. XXIII: 13.

In Genesi (X: 22) nominafcur Arpachschad<■ A5/Ci

h. e. probabiliter Ihne? vel ager Chaldoeorum, ab &ijdlimes, plur. <J5jO teruiini) «t Semita, juxta Elam, As¬sur, Lud et Aram. Apparefc quidem v. 24. XI: 12.i5. tantuin ut persona, non ut regio vel provincia,sed ex ipso habitu et universo tenore genealogiae i-stius patet, hoc posteriori sensu id esse suruendum.Congruit vero η omen 'Δξξ&παχΙτις, provincia Assyriaeseptenitnonalis, idem tractus, ubi Xenophon ponitChalda^os. Praeterea nominatur Gen. XXII: 22,filius Na ho ris, fratris Abrahami, quo sine dubio indi-catur, ChaldseoS Abrahamo ex latere fuisse cognatos.Certe tribum eoruui priori tempore habitasse in Me-Sopotamia septentrionali, colligitur ex nomine urbistDi'T.urä -nn Gen, XI: 28 (fortasse ex Sanscretanis: lo¬cus vel urbs Chaldaeorum), occurrit etiam Ezech. I:3 ovitoä γ^Νΐ pro tractu Mesopotamiae ad Chaboram»unde quoque Job Γ: 17 ut nomades prsedantes incur-sionem faciunt in terram Uz in deserto Syrio. No-stro demum Ioco meiiborantur ut populus bellum ge-rens, ab Assyriis quasi creatus, Tyrum adgressus,utpote pars exercitus Assyrii. Postmodum, jevo Je-remiae, gens Iibera, Babylone profecta, sub Nebucad-nezare plures faciunt incursiones in Palaestinam, Hie-rosolymae denique vastatores. Vid. egregia exercitusbellicosi descriptio Hab. I: 6—11, conf. Jer. V; 15,ubi dicitur getir antiqua. Nebucadnezar ipsexotr Ιζοχην dicitur Chaldceur, ut quoque Astrologi eo·rum (Dan. II; 2. 4).

Ad esai. XXIII: 13.

Ex his igitur inter se collatis constat, patriamChaldaeorum fuisse montanam Assy^iae septentriona-lis regionera träns Tigrim, ubi eos ravenit Xenophon.Gente hac iorti et libera utebantur expugnatores As¬sy rii sive ut rnilitibus stipendia merentibus, sive.subjugatis ut populo tributario, iisdemque adsigna-verunt domicilia in variis Mesopotamise tractibus(binc Ur Chaldaeorum Gen. 1. c. fortasse per proiepsin),praecipue vero in meridonali ejus parte,; in Babyioniå,neque potuerunt eadern non apparere montiura ste-rilium incolis gratissima, qnibus etiam effectum est, utpars feri hujus populi montan i evaserit natio agros co-3ens et polita. Quod longo ante nostrura oraculura tem¬pore non evenisse probabile est. Cum vero aevo E-saiae (747 a. n. C.) inclpiat sera Mabonassaris seu Chal¬daeorum, verisimillimum est, inde ab hoc facto ati-

nos eorum numerari. Conf. rnox supra ex Dicaear-cho allata, Chaldaeum quendam (h. e. Regem ex ori-gine Chaldaeå) collegisse Chaldaeos in Babelem, sivede novo conditam, sive modo instauratam et auipii.fi-catam. Hsec igitur gens, Assyriorum sub auspictis nonam nactaformom ci ab iisdem instanrata, hic apparet destruens Ty-rum, ut Μed i et Persae apparent in exercitu AssyrioHierosolymam oppugnante (XXII: 6. 7). Ut vero re-gntira Assyriurn incepii labare, Chaldaei Babylone de¬gentes junxerunt se aiiis defectionem parantibufs po-pulis (Es. XXXIX: r), quo demum subverso ipsipriorum suorum dominoruir» partes agunt in historiamundij snb expugnatore, qualis Nebucadnezar, usque

3 $2 AD ESAi. XXIII: 13.

dum Babylonem ceperit Cyrus. Praeterea tribus eo-rum haud exigua sine dubio remanserat in veteri do-micilio, servans antiquain vivendi rationem, adeo utaevo Xenophontis haud alii fuerint ac in antiquissimistemporibus eosdemque mores et habitum eundem re-tinuerint. Fortasse etiam Persae ipsis certain conces-serunt libertatem. Describuntur Chaldaeis Xenophon¬tis haud dissimiies Curdi, medio aevo tractus istos in-colentes, qui vel hodie eadem tenent Ioca. Cum ve-ro populus adeo dissitus atque seclusus per millia an-norum saepe linguam et mores conservet, verisimilli-mum est, hos esse ex Stirpe priscorum isto rum Chal-daeorum oriundos.

Quamvis videantur arnbse genealogiae Biblicae(Gen. X et XXII), in primis posterior, Chaldaeos ad-serere cognatos Aramaeis et Hebraeis; plures tarnensunt caussae, cur potius censeantur cognati Assyriiset Persis, quarum gravissimas hae sunt: 1) Nominapropria Regum (Nebucadnezar) et locorum (Ur), tumquaedignitates etmunera aulica designant (ute Persicis aut iisdem cognatis radicibus expiicantur,non e Semiticis (vid. contra Adelung's Mithridates I.p. 33°· Lorsbach's Archiv für morgenlåndische Lite¬ratur Th. 2. ρ. 247. Gesen i i Gesch. der hebr. Spracheρ. 6z sqq.). 2) Cultui deorum et formae religionisChaldaeorum fuit cognatio cum ritibus Assyriorum,atque domicilia eorum träns Tigrim videntur dudumtdern testari. 3) Cognationem ejusmodi ponit scripto-

AD ESA I. XXIII: 13.

fribus Graecis vetustioribus fultus Stephanus Byzanti-nus, qui Cepheum dicit auctorem generis Chaldaeo-rutn et Persarum, quemadmodum etiam Persse ipsiFars (h. e. Persäs) deducunt ab Arphachsade. Funda-meiito carere hypotheses J. D. Michaelis, J. Reinh.Forsteri (Spicileg. Geogr, hebr. II: 77—103. Reinh. För¬ster epist. de Chaldceis, ad finem SpicilegiiJ, qui Chaldaeosvolunt esse Slavos, et Ditmaris (über das Vaterland derChaldcter, 2.*te Ausgabe, Berlin 1790.8)? qui sedes eo-rum primas ad mare rubrum fuisse ponit, id jam inconfesso est. Generatim conf. super hac re Vitringaad Es. XIII: 19, quem secutus est Rosenmüller ad Hab.I: 6, D. Michaelis 1. c., Schlotzers Abhandlung vonden Chaldaeern, in Repert. f. bibi. und morgenländi¬sche Literatur Th. 8· C. Friedrich hist. krit. Unter¬suchungen über den Stammvater, das Vaterland unddie älteste Gesch. der Chaldaeer, in Eichhorn's bibi.Bibliothek Th. 10. p. 245 sqq. Adehing et Lorsbach I.e.In argumentis, quse pro boreali Chaldaeorum origineprotulit Michaelis, minime probandum est, hoc euranit i, quflfd apud Jeremiam e septentrione venisse dican-tur exercitus Chaldaei, cum aliunde Babele Hierosoly-mam profecti venire non potuerint (vid. Ezech. XXVI:7, conf. Jer. XXXIX: 5. LII: 9). Ε contrario cum di-cit, Chaidaeos ab Aramaeis Babelis et Babyloniae in-colis diversos esse, id firmari posset usu nominisChaldaeorum pro Astrologis, qui probabiliter erant exStirpe peregrinå Assyrio-Persicå Chaldaeorum, undeetiam explicari posset magna diseiplinae morumque si*

254 AD ESAi. XXIII: 14. 15.

militudo qη se eis fuit cum praeceptis et institutis Ma¬gorum Persicorum.

14. Concluditur hic prima hujus oraculi pars,minas continens, iisdem fere verbis, quibus inceperat,eodem modo ac Ps. VIII.

15;. Non vero perpetua erit calamitas Tyri. Se-ptuoginta modo annos desolata erit et oblivioni tradita,quibus peractis iterum pristinam suam recuperaturaest gloriam. Talia saepius apud Prophetas occurrunt.Secundum Jer. XXV: 11. 12. ΧΧΪΧ: 10 Jehuda ser-viet Chaldaeis septuaginta annos, et postea Iiberabitur(conf. Dan. IX: 24); secundum Ezechielen) XXIX: 12.13 iEgyptus annos quadraginta jacebit vastata, deinderestituetur. Alibi (Jer. XLVI: 26. XLIX: 6. 39) ge-neratim tantum futura restitutio promittitur.

Numerus rotundus hic sine dubio, ut pluries, estseptuaginta, non minus ac quadraginta. Hoc sensu du-dum occurrit Gen. L: 3. Exod. XV: 27. XXIV: 1,et in aliis linguis Semiticis (Corån JX: gi. Sünna n:o372. 62a aptid von Hammer), neque posteriori demum sevo

(Jer. XXV: 1 r. XXIX: 10) ita explicati sunt 70 anni.Conf. de Judasis recentioribus Body de bibiiorutn texiibusoriginalibus p. 13 r. Non igitur sensu stricte h istoricohoc sumendum est, neque de tempore dynastise Ba-bylonicae inde a Nebucadnezare usque ad Babelem de·stnactara, quod septuaginta non complevit annos, prse-

ad esa ι. ΧΧΙΙΓ: r 5, 25.5

sertim si numeratur a desfcructå Tyro. — Plus veradifficultatis inest additamerito: τπν rjStt wS ni dies (b,e. setas vel tempos vitae) itnias Regis. Interpretes 1«ul-ti voiunt Regem hic significare Dynastiam, ut Dan. VII:17 quatnor reges h. e. gentes vel series Re-gum, adeoque quatuor dynastier, collato etiain VIII: 20(quod tarnen nihil probat), id referentes ad tempus*quod dnraverit dynastia Babylonica, post quod Ty-rus, ut Juda, iterum in ilorem pristrnum restituen-da esset. Cum vero septuaginta non superessentanni donec eadem finiretur, non opus est, ut aliis ba3Copinio reiellatur argumentis. Neque ex loco Danielisprobari potest, hoc nostro loco, cujus prorsus alia estratio, dynastiam significari. Ideo Heneler ίπν rjS>D expli-care voluit per primnm Regem, pro: ηV»; "wiein den Zeiten seines ersten Königs/' adeoque exiguaet nullius momenti; sed certis regulis usus vocabulinrm ut ordinale circumscribitur et definitur,. neque ge-nerätim ita usurpatur, vid. Gesenii Lehrgeb. p. 702.Eichhorn denique (Hebr. Propheten II: 580): "wiebey Königen gerechnet, d. i. ohngeiahr, eher länge¬re, als kürzere Zeit." Videtur igitur hic id respicere utformulam, qualis 10'u; XVI: 14. XXI: 16, sedcontraria significationis. Mercenarius enim adcuraterem computans, potius minus quam plus justa facit;Rex vero Irberalius omnra considerans dat potius plusjusto quam minus. Sed vel si quaesiti nihil bis sibioppositis re verå inesset, exspectandum tarnen hic tuncpotius fuisset ihn atque otiosum omnino

ad esal XXIII: 15.

appareret, et ab hoc loco prorsus alienum, pondus, qu odvoci ihn inest VerisimiHima igitur sine dubio est ex·

plicatio, quam praeberit LXX. et Kimchi, qnod aetashominis generatim designetur per aetatem Regis, idqueideo, quia de regno agitur, cujus Reges insolentiåsuå Jehovam offenderint atque poenam in Tyrum de-duxerint (vid. Ezech. XXVIII: 2 sqq. 12 sqq.)5 adeout poena duraret quamdiu viverent qui in primispeccaverint. Similitudinis quid habet sententia, quacondemnantur in deserto Israelitae (Num, XIV: 11. 12.26 38); septuaginta enim anni, ad summuin octoginio,dicuntur Ps. XC: 10 communis esse hominum aetas.Vix aliter in Graecls usurpatur vox yevsci, adeo ut ho¬minis cetatem generatim significet seu quod vulgo dici-tur generation, et simul designet cevum Regis seu tem-pus quo regnaverif, vid. Herodot. I: 142, ibique Wes¬seling. LXX: όοε Χξόνοδ βασιλέως, oos χξόνος άν^ξωπχ,dvias exhibent versiones diversas, quarum posteriorvidetur esse vere Aiexandrina, cui accesserit altera,ut emendatio, quam vis dudum invieniatur in veteriItald.

Meretrici comparatur Tyrus; cui enim negotiasunt cum nationibus multis exteris, is Prophetisdicitur cum iisdem scortari. Conf. Nah. III: 4 deNineve, et Apoc. XVIII: 3 de altera Babele, Roma:κα< ol βασιλείς τηε yfc μετ αυτν\ς επόςνενσαν, και οι εμπο·ξοι: της yns εκ της δυνάμεως τ2 ϊξηνχς αύτης επ?\ύτησχν. —1