h a z i r l a y a n l a r - hacettepe Üniversitesi tıp ...arkeoloji ve mimari üzerine ve ‘tıp...

H A Z I R L A Y A N L A R

Prof.Dr. Canan Akyüz Program Koordinatörü

Doç.Dr. Melih Elçin

Yard.Doç.Dr. Orhan Odabaşı

Öğr.Gör.Dr. Sevgi Turan

Öğr.Gör. Arif Onan

Ar.Gör. Bilge Başusta

Programın tasarım ve içeriğine katkılarından dolayı;

Prof.Dr. Nüket Örnek Büken,

Doç.Dr. Dilek Aslan,

Öğr.Gör.Dr. Kirsten Ward,

Uz.Dr. Murat Sincan

ve çizgileriyle Dr. Seyfi Durmaz’a teşekkür ederiz.

HÜTF TIP EĞİTİMİ ve BİLİŞİMİ ANABİLİM DALI

1. Baskı: Ağustos 2004, Ankara

8. Baskı: Ağustos 2010, Ankara

Sevgili Öğrenciler,

Tıp bir bilim alanı, hekim de bir bilim insanıdır. Ancak hekimliği sadece bu bilim

alanındaki uygulamalar olarak değerlendirmek bu kavramı daraltmak olur. Hekimlik,

bir bilgi birikimi yanında kazanılan beceriler ve zaman içinde geliştirilen tutum ve

davranışların bir bütünüdür. Aynı zamanda hekimlik, mesleksel sorumluluk, meslek

grubu içinde dayanışma, meslek onurunu koruma ve mesleksel hakları gözetme gibi

temel kavramların bir uygulamasıdır.

Tıp fakülteleri eğitim programlarına bakıldığında bilgi ve kısmen beceri alanlarının

tanımlandığı görülür. Tutum ve davranışlar ise usta-çırak ilişkisi içinde geliştirilecek,

örtük eğitim programlarının (hidden curriculum) bir parçası olan alanlar olarak

görülmektedir. Ancak zaman içinde hekimlikle ilgili kavramlar, tutum ve davranışlar

daha açık olarak tanımlanmış, hekim adaylarına kazandırılması için eğitim yöntemleri

belirlenmiştir.

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi eğitim programına 2004 yılında eklenen ‘İyi

Hekimlik Uygulamaları’ programı bu gelişimin Türkiye’deki öncülüğünü yapmaktadır.

Bu program hekimlikle ilgili birçok kavramın eğitim programında yerini almasını

sağlamıştır.

İyi Hekimlik Uygulamaları programı her öğretim yılı sonunda öğretim üyeleri ve

öğrencilerden alınan geribildirimler ve güncel gereksinimlerin ışığında gözden

geçirilmektedir. Sunacağınız katkılar ile daha da gelişecek ve biçimlenecektir.

Hepinize iyi çalışmalar ve başarılar diliyoruz.

Tıp Eğitimi ve Bilişimi Anabilim Dalı

GİRİŞ 7 PROGRAM 9Programın Amaç ve Öğrenme Hedefleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Program Tasarımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Programın Bölümleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Programın Akışı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

İYİ HEKİMLİK UYGULAMALARI PROGRAMI (2010-2011) 17Dönem 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Dönem 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Dönem 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Gelişim Dosyası Portalı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

ÖĞRENİM REHBERLERİ 73Başvuran/Hasta ile Görüşme Yapma Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

Zor Hasta ile Görüşme Yapma Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Kötü Haber Verme Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

Siyanozlu Hastada Öykü Alma ve Muayene Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

Klinik Etik Karar Verme Sürecinde Hasta ile Görüşme Yapma Becerisi . . . . . . . . . . . . 84

Geribildirim Verme Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

Araştırma Planlama Rehberi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

Proje Önerisi Hazırlama Rehberi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

Proje Raporu Hazırlama Rehberi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

Proje Ürün Dosyası Hazırlama Rehberi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

El Yıkama Becerisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Maske Takma ve Kullanılmış Maskeyi Çıkarma Becerisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

Steril Eldiven Giyme ve Kullanılmış Eldiveni Çıkarma Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

Vücut Sıcaklığını Kulaktan Ölçme Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Radial Arterden Nabız Bakma ve Kan Basıncı Ölçme Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

Temel Yaşam Desteği Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

Tespit Sargısı Uygulama Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

Intramuskuler Enjeksiyon Yapma Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

Intravenöz Enjeksiyon Yapma Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

Damar Yolu Açma Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

Kalbi Fizik Muayeneyle Değerlendirme Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

Solunum Sistemi Fizik Muayeneyle Değerlendirme Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Elektrokardiyografi Kaydı Alma ve Yorumlama Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

İ Ç İ N D E K İ L E R

Karın Muayenesi Uygulama Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Siyanozlu Hastayı Muayene Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

Dikiş Atma ve Dikiş Alma Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

Nazogastrik Sonda Uygulama ve Çıkarma Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

Foley Katater Uygulama ve Çıkarma Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

Kadında Meme Muayenesi Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Kadında Genital Sistem Muayene Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

Rektal Tuşe ile Prostat Muayenesi Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

DEĞERLENDİRME REHBERLERİ 125Başvuran/Hasta ile Görüşme Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

Zor Hasta ile Görüşme Yapma Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

Kötü Haber Verme Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

Siyanozlu Hastada Öykü Alma ve Muayene Becerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

Klinik Etik Karar Verme Sürecinde Hasta ile Görüşme Yapma Becerisi . . . . . . . . . . . 134

Bilimsel Makale Değerlendirme Rehberi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

Proje Değerlendirme Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

Ürün Dosyası Değerlendirme Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Grup Çalışması Değerlendirme Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

Oturum Performansı Değerlendirme Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

Görüşme Değerlendirme Formu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

Kişisel Değerlendirme Formu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

İletişim Becerileri Geribildirim Formu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

Hasta Görüşmesi Geribildirim Formu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Eğitim ve Değerlendirme Merkezi Uygulama Kuralları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

Klinik Ziyaretler Uygulama Kuralları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

TEMEL KAVRAM VE BİLGİLER 149I. İletişim Becerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

II. Mesleksel Beceri Eğitimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

III. Etik ve Profesyonel Değerler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

IV. Tıpta İnsan Bilimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

V. Kanıta Dayalı Tıp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

VI. Klinik Ziyaretler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

VII. Değerlendirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

7

GİRİŞTıp eğitimi ustadan görerek öğrenmenin esas olduğu, standartları olmayan ‘usta-çırak’

eğitimiyle başlamıştır. IX-XII. yüzyıllarda Avrupa’da gelişen tıp eğitimi, ABD’de 1910

Flexner Raporu sonrası ivme kazanmıştır. Önceleri disiplinlere dayalı olarak sürdürülen

yapılandırılmış eğitim 1950’lerden başlayarak organ sistemleri temelinde entegre edilen

programlarla sürdürülmüştür. 1970’lerden itibaren ise toplumların sağlık sorunlarını

öncelikleyen yaklaşımlar ve öğrenen merkezli eğitim modelleri ağırlık kazanmaya

başlamıştır.

21. yüzyılda tıp alanındaki bilginin kısalan yarılanma ömrü, artan bilgi yükü, hızla

gelişen ve değişen tıbbi teknoloji, tedavi hizmetlerinin önceliklenmesi ve sağlık hizmeti

sunumunda finansmanın belirleyiciliği tıp eğitimi üzerinde de etkisini göstermiştir. Tıp

eğitimini planlayanlar ve eğitimi almayı amaçlayanlar için hedefler çeşitlenmiştir.

Dünya Sağlık Örgütü, geleceğin doktorları için

şu özellikleri tanımlamıştır:

•Hastayı,hembireyinhemdeaileninvetoplumun bir üyesi olarak bütüncül bir şekilde gören bir hizmet sunucu,

•Sunduğuhizmetigeliştirirkenuygulanacakteknolojinin etik ve maliyet etkin olanını seçmede bir karar verici,

•Bireylerevegruplarakendisağlıklarınıdeğiştirme ve korumalarında güç veren bir iletişimci,

•Birlikteçalıştığıinsanlarıngüveninikazanarakbireyinvetoplumunsağlıkgereksinimlerini uzlaştırabilen ve toplum yararına girişim yapan bir toplum lideri,

•Sağlıkverilerininuygunkullanımınıgeliştirerekhastalarınvetoplumungereksinimlerinikarşılamak için sağlık uygulamalarının içinden ve dışından organizasyonlarla ve bireylerle uyumlu çalışabilen bir yönetici.

Ulusal Çekirdek Eğitim Programı’nın girişinde ise Türkiye’de tıp eğitiminin amacı şu

şekilde tanımlanmıştır:

•Türkiye’ninsağlıksorunlarınıbilenvebirincibasamaktabusorunlarınüstesindengelebilecek bilgi, beceri ve tutumlarla donanmış,

•Birincibasamaksağlıkkuruluşlarındahekimlikveyöneticilikyapabilecek,

8

•Mesleğinietikkurallarıgözeterekuygulayan,

•Araştırıcıvesorgulayıcıolan,

•Kendisinisürekliolarakyenileyipgeliştiren,

•Uluslararasıdüzeydekabuledilenölçütlerdehekimleryetiştirmek.

Tıp eğitiminin tarihine, tanımlanan amaçlarına ve istenilen hekim özelliklerine

bakıldığında tıp fakültelerinin, öğrencilere sadece bilgi ya da beceri kazandırmanın çok

ötesinde bir kültür, bir yaşam biçimi, bir bakış açısı kazandırmayı bir başka deyişle tutum

ve davranış geliştirmeyi de öncelikleyen birer yüksek öğretim kurumu olduğu açıktır.

Tıp eğitimindeki klasik anlayışa bakıldığında varolan temel sorunlar şunlardır:

•Bilgiyüküöğrencikapasitesiniaşmıştır.

•Temelbilimlerklinikuygulamalarla,klinikbilimlerisetemelsağlıksorunlarıylailişkilendirilmeden öğretilmektedir.

•Sağlıkalanınaçokdarbirpenceredenbakmaktadır.

İngiliz Genel Tıp Konseyi’nin tanımladığı ve tıp eğitimiyle uğraşanların bugün üzerinde

anlaştığı görüş, tıp eğitimin yaşam boyu kendi kendine öğrenmeyi özendirmesi, temel,

klinik ve sosyal bilimler arasında tam bir entegrasyonun sağlanması, tıp eğitiminin temel

sağlık hizmetlerine ve koruyucu hekimliğe ağırlık verecek şekilde yeniden yapılandırılması,

öğrencilerin eğitimin çok daha erken dönemlerinde hasta ile temas etmesi, tıp eğitiminin

sağlığın biyolojik, psikolojik, sosyal ve ekonomik bileşenlerini birlikte içermesidir.

Tıp eğitiminde bu değer, tutum, davranış ve becerilerin kazandırılmasına yönelik

uygulamaların, eğitim programları içindeki payının artırılarak yapılandırılması gerekliliği

ortadadır. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde bu gereksinim doğrultusunda 2004-

2005 öğretim yılından başlayarak Tıp Eğitimi ve Bilişimi Anabilim Dalı tarafından ‘İyi

Hekimlik Uygulamaları’ programı tasarlanmış ve uygulanmaya başlamıştır.

9

PROGRAMİyi hekimlik uygulamaları, iletişim becerileri temelinde tasarlanmış, mesleksel becerilerin ve muayene becerilerinin kazandırılacağı, etik ve profesyonel değerlerin tartışılacağı, klinik ziyaretlerin yapılacağı, tıpta insan bilimleri ilişkilerinin araştırılacağı ve kanıta dayalı tıp çalışmalarının değerlendirileceği uygulamalarla desteklenip zenginleştirilen bir programdır.

Programın Amaç ve Öğrenme HedefleriProgramın amacı, öğrencilere iyi hekimin gereksinimi olan beceri ve tutumun kazandırılmasıdır.

Bu amaca ulaşmak için öğrenciler;

•Hastaveyakınlarıylaaçıkvenetiletişimkurabilmeli,

•Hastayısorgulayarakhastavehastalığauyguntamvedoğrubiröyküalabilmeli,

•Hastanınyakınmasınaodaklanabilen,tümsistemlerikapsayantambirfizikmuayeneyiyapabilmeli,

•Meslekselbecerileriustacauygulayabilmeli,

•Kanıtadayalıtıbbıkullanabilmeli,

•Tıbbiuygulamalardakietikdeğerleriiçselleştirebilmeli,

•Hastahekimilişkisindeprofesyoneltavırlarınıgeliştirebilmeli,

•Hastalıkvesağlıkkavramlarınatarihi,kültürel,sanatsalvedüşünselbakışaçılarıylayaklaşabilmelidir.

Program TasarımıProgramın özellikleri şöyledir:

•Üçyıllıkdikeybirprogram.

•Küçükgrupetkinliği(hergrupta10-12öğrenci).

•Tümyılboyuncaikihaftadabirbirarayagelinenoturumlar.

•Heröğrenciyeoturumsürelerikadararaştırmasüresi.

•Hergrupyılboyuncaaynıeğiticiilebirlikte.

•Hergrubunprogrambölümleriniyıliçindedönüşümlüuygulaması.

•Herbölümiçinuyguneğitimetkinliği.

•Heraşamadauygunbiçimlendirici(formative)değerlendirmeyöntemi.

•Heryılınsonundadüzeybelirleyici(summative)değerlendirmeyöntemi.

10

Programın Bölümleri

I. İletişim becerileri (Hasta görüşmesi) :

Hasta-hekim görüşmesi klinik uygulamaların merkezinde yer alan, hekimin hastasının

yakınmalarını dinleyip sorunlarına yardım edebileceği oldukça önemli ve sınırlı

dakikalardır. Bu kısıtlı süreçte her hekimin sahip olması gereken dört yeterlik alanı vardır:

Bilgi, problem çözme becerisi, iletişim becerileri ve fizik muayene. İletişim becerileri

olmaksızın diğer bileşenlerdeki yeterlikler de önemli ölçüde anlamlarını yitirirler. Tıpta

iletişim profesyonel bir beceridir ve profesyonel anlamda geliştirilmelidir. Bu nedenle

iletişim becerileri tıp eğitimindeki temel bir beceridir, öğretilebilir ve öğretilmelidir

(ayrıntılıbilgiiçinbakınızsayfa:151).

İyi hekimlik uygulamaları programı içinde

iletişim becerileri üç aşamada planlandı.

İlk aşamada etkin hasta görüşmesi

basamaklarına uygun temel iletişim becerileri,

ikinci aşamada farklı yaş ve cinsiyetteki, farklı

sistemlere yönelik yakınması olan hastalarla

vezorhastalarla(kızgınhasta,sessizhasta)

görüşme yapma becerisi, son aşamada da

kötü haber verme becerisi ile öykü alma ve

fizik muayenenin birlikte uygulandığı hasta

görüşmesi yapma becerileri kazandırılacaktır.

II. Mesleksel beceriler:

Muayene becerileri, klinik ve laboratuvar beceriler mesleksel beceriler başlığı altında

değerlendirilmektedir. Tıp eğitiminin amaçları ya da sağlık hizmeti organizasyonunda

hekimden beklenenler doğrultusunda belirlenen becerilerin, tanımlanmış bir standartta,

yapılandırılmış yöntemlerle, laboratuvar ortamında, maket, manken ve standart hastalar

kullanılarak kazandırılması yaygın bir yöntemdir


İyi hekimlik uygulamaları programında ilk

aşamadatemelbeceriler(elyıkama,maske

takma,sterileldivengiyme),yaşamsalbelirtilerin

değerlendirilmesineyönelikbeceriler(vücutısısı,

kanbasıncıvenabız),temelyaşamdesteğive

intramuskuler enjeksiyon yapma becerilerinin

kazandırılması, ikinci aşamada intravenöz enjeksiyon

11

yapma, damar yolu açma, kalp ve solunum sisteminin değerlendirilmesi, üretral

kateterizasyon ve nazogastrik sonda uygulama becerilerinin kazandırılması, üçüncü

aşamada dikiş atma, rektal tuşe ile prostat muayenesi, kadın genital sistem muayenesi

ve siyanozlu hastaya yaklaşım başlıklı fizik muayene becerilerinin kazandırılması

öngörülmektedir.

III. Etik ve profesyonel değerler:

Hekimin belirli bir düzeyde tıp bilgisine

ve becerisine sahip olmasının yanı sıra

hekim kimliğine uygun olduğu kabul

edilmiş bazı etik ve profesyonel değerleri

de sergilemesi beklenir. Hekim içinde

yaşadığı toplumun sorunlarını izlemek,

tahlil etmek ve bilimsel bakış açısı

içerisinde sorumluluk bilinci ile kendi

görüşlerini oluşturmak durumundadır


İyi hekimlik uygulamaları programının

ilk aşamasında sağlık-hastalık kavramları, yaşam kalitesi bağlamında sağlık hizmetleri,

hekimvetıpöğrencisi,hekim-hasta/başvuranilişkisi,hakkavramı(sağlıkhakkı,hasta

hakları),güvenirlikvegüvenirliğinihlali,hastasırrınınsaklanmasıgibietikkonuların

tartışılması,ikinciaşamadayaşamınbaşındaalınanetikkararlar(prenataltanıtestleri,

genetikayrımcılık,cinsiyettespiti,abortus,yardımcıüremeteknolojileriveetiksorunlar),

yaşamınsonundaalınanetikkararlar(canlandırmakomutu,faydasıztedavi,ölmekte

olanhastayavehastayakınlarınayaklaşım,ötenazi),ileritıpteknolojileriveaydınlatılmış

onam kavramlarının tartışılması ve üçüncü aşamada klinik etik, etik kurullar, araştırma

veyayınetiği,toplumsağlığıetiği(sosyalfaydakavramı),hekimendüstriilişkisi,tıp

dışı uygulamalar karşısında hekim tutumu, medya etiği, sağlık haberlerinin medyada

verilmesi ve bir profesyonel olarak hekimin sahip olması gereken değerlerin tartışılması

öngörülmektedir.

IV. Tıpta insan bilimleri:

Hekimden tanı koymada bilgili ve uygulamalarda becerikli olmasının yanında

hastasının duygusal gereksinimlerine duyarlı ve yardımcı olması beklenmektedir. Tıpta

insan bilimleri, insanın sağlık, hastalık, sağlık hizmeti ve hasta-hekim ilişkisi özelinde

davranışlarının anlamını irdeleyen ve deneyimlerini kaydeden tarih, edebiyat, sanat,

12

felsefe, etik, hukuk, antropoloji, sosyoloji

ve teoloji alanındaki çalışmaları içerir. Tüm

bu çalışmalar tıbba açılan farklı ve özel

pencerelerdir. Tıbba bu pencerelerden

bakabilmek hekimin hastasının dünyasına

farklı bir yaklaşım getirmesine katkı sunacaktır


İyi hekimlik uygulamaları programının ilk

aşamasında küçük gruplarla ‘Tıp ve Sanat’

başlığında öykü, roman, şiir, müzik, resim,

heykel, tiyatro, dans, opera ve sinema

üzerine, ikinci ve üçüncü aşamada ise sırasıyla

‘Tıp ve Tarih’ başlığında tarih, inanç, din,

arkeoloji ve mimari üzerine ve ‘Tıp ve İnsan’

başlığında felsefe, sosyoloji, etik, hukuk ve

antropoloji üzerine araştırmalar yapılarak

her yıl sonunda düzenlenecek öğrenci kongresinde poster ya da sözlü sunum olarak

sunulmaları öngörülmektedir.

V. Kanıta dayalı tıp:

Toplumdaki değişim ve gelinen

noktada tıp eğitiminin, öğrencinin

ne öğreneceğine karar vermesini,

kendi kendine öğrenmesini, kanıtları

değerlendirmesini, işbirliği yapmasını ve

ne kadar öğrendiğini değerlendirmesini

sağlayacak bilgi okuryazarlığı, eleştirel

okuma/düşünme ve kanıta dayalı tıp

kavramlarına yönelik uygulamaları

içermesiönerilmektedir(ayrıntılıbilgi

içinbakınızsayfa:161).

İyi hekimlik uygulamaları programında ilk aşamada öğrencilerle tıbbi bilgi okuryazarlığı

kavramı, ikinci ve üçüncü aşamada kanıta dayalı tıp uygulamaları ile bilimsel araştırmayı

değerlendirme konularının uygun örneklerle tartışılması ve uygulama yapılması

öngörülmektedir.

13

VI. Klinik ziyaretler:

Hastayla ve klinikle erken karşılaşma, öğrencinin kuramsal

çalışmalara ilgisini arttırmakta, dünyada sağlık hizmetlerinin

nasıl verildiği, sağlık alanında ekip çalışmasının ne olduğu,

ekip çalışmasında rol tanımı, hekim-sağlık çalışanı iletişimi

benzeri konuları tartışmasını sağlamakta ve hastadan tıbbi

bilgileri edinme, muayene, iletişim becerileri ile hasta-hekim

ilişkisi örneklerini gözlemleme şansını sunmaktadır. Öğrenciler

için hastayla erken karşılaşmak için en uygun yerler birinci

basamaksağlıkkurumlarıdır(ayrıntılıbilgiiçinbakınızsayfa:

164).

İyi hekimlik uygulamaları programının ilk aşamasında

öğrencilerin hastane kliniklerindeki işleyişleri görmeleri,

ikinci aşamada hastane polikliniklerinde hasta görüşmelerini

izlemeleri ve sağlık alanında ekip çalışmasını tartışmaları, üçüncü aşamada ise acil servis

hizmetlerini gözlemlemeleri ve değerlendirmeleri öngörülmektedir.

14

Program Akışı

Dönem 1

Bölüm Başlıklar Eğitim etkinlikleri Değerlendirme

İletişim Becerileri •Hastagörüşmesindetemel kavramlar

•Yakınmayayöneliköyküalma

•Standarthastagörüşmeleri

•Gruptartışmaları

•Kendini/Akrandeğerlendirme

•Eğiticideğerlendirmesi

Mesleksel Beceriler •Elyıkama-masketakma

•Sterileldivengiyme

•Kanbasıncıölçme

•Vücutısısıölçme

•Temelyaşamdesteği

•Intramuskulerenjeksiyon

•Becerieğitimi

•Hastaodaklısimülasyon

•Performansdeğerlendirme

Etik ve Profesyonel Değerler

•Sağlık-hastalıkkavramları

•Yaşamkalitesibağlamında sağlık hizmetleri

•Hekimvetıpöğrencisi

•Hekim-hasta/başvuranilişkisi

•Hakkavramı:sağlıkhakkı, hasta hakları

•Güvenirlikvegüvenirliğinihlali, hasta sırrının saklanması

•Filmler

•Olgusunumları

•Oyunlaştırma


•Dosyadeğerlendirme

Tıpta İnsan Bilimleri •TıpveSanat •Grupprojesi/ödevi

•Sunumlar


Klinik Ziyaretler •Hastaneklinikleri •Gözlem

•Raporhazırlama

•Tartışma


Kanıta Dayalı Tıp •Bilgiokuryazarlığı •Gruptartışmaları

•Raporhazırlama


•Akrandeğerlendirme

15

Dönem 2


İletişim Becerileri •Yakınmayayöneliköykü alma

•Zorhastagörüşmesi




•Yeterlikdeğerlendirme

Mesleksel Beceriler •Intravenözenjeksiyon

•Damaryoluaçma

•Kalpvesolunumsesleri

•EKG

•Üretralkateterizasyon

•Nazogastriksonda

•Becerieğitimi




•Yaşamınbaşındaalı-nan etik kararlar; pre-natal tanı testleri, ge-netik ayrımcılık, cin-siyet tespiti, abortus, yardımcı üreme tek-nolojileri ve etik so-runlar.

•Yaşamınsonundaalı-nan etik kararlar; can-landırma komutu, faydasız tedavi, öl-mekte olan hastaya ve hasta yakınlarına yaklaşım, ötenazi.

•İleritıpteknolojileri

•Aydınlatılmışonam

•Filmler

•Olgusunumları

•Oyunlaştırma



Tıpta İnsan Bilimleri •TıpveTarih •Grupprojesi/ödevi

•Sunumlar


Klinik Ziyaretler •Hastanepoliklinikleri

•Ekipçalışması

•Gözlem

•Raporhazırlama

•Tartışma


Kanıta Dayalı Tıp •Kanıtadayalıtıp •Gruptartışmaları

•Raporhazırlama



16

Dönem 3


İletişim Becerileri •Kötühaberverme

•Öyküalmavefizikmuayene





Mesleksel Beceriler •Dikişatma

•Kadıngenitalmuayene

•Rektaltuşeileprostat muayenesi

•Siyanozluhastamuayenesi

•Becerieğitimi




•Kliniketik,etikkurullar

•Araştırmaveyayınetiği

•Toplumsağlığıetiği(sosyalfaydakavra-mı)

•Hekimendüstriilişkisi

•Tıpdışıuygulamalarkarşısında hekim tutumu

•Medyaetiği,sağlıkhaberlerinin medya-da verilmesi





Tıpta İnsan Bilimleri •Tıpveİnsan •Grupprojesi/ödevi

•Sunumlar


Klinik Ziyaretler •Acilservisler •Gözlem

•Raporhazırlama


Kanıta Dayalı Tıp •Kanıtadayalıtıp

•Bilimselaraştırmadeğerlendirme


•Raporhazırlama



İYİ HEKİMLİK UYGULAMALARI 2010-2011 ÖĞRETİM YILI PROGRAMI

19

Dönem I

ÖNEMLİ TARİHLER

13 Ekim 2010Z. TANIŞMA(sadecebuoturumlarikişersaatolup A grupları 13:40’da, B grupları 15:40’da başlar)

31 Aralık 2010 1. DÖNGÜ NOTU (sonvermetarihi)

18 Mart 2011 2. DÖNGÜ NOTU(sonvermetarihi)

21-27 Mart 2011 KONGRE BAŞVURUSU

5 Nisan 2011 BAŞVURU SONUÇLARININ AÇIKLANMASI

4-5 Mayıs 2011 VII. TIPTA İNSAN BİLİMLERİ KONGRESİ

20 Mayıs 2011 PROJE ÜRÜN DOSYASI (sonteslimtarihi)

27 Mayıs 2011 3. DÖNGÜ NOTU(sonvermetarihi)

6 Haziran 2011 YOKS

20

Z. Tanışma

YerGrubun küçük grup odası

AmaçBu oturumun sonunda programın yıllık akışı, hazırlamaları gereken çalışmalar ve önemli

tarihleri değerlendireceklerdir.

Etkinlik1. Öğrencilerle tanışılacak ve yılboyu yapılacak etkinliklerle ilgili kişisel beklentiler ve

çalışma prensipleri belirlenecektir.

2. Öğrencilerle cep telefonları ve/veya e-posta adresleri paylaşılarak yıl içerisinde grup içi

haberleşmenin esasları belirlenecektir.

3. Öğrencilerin program kitapçığına ulaştıkları kontrol edilecektir. Eğiticide bulunan

rehber ile program akışı incelenerek oturumların temel hedefleri, uygulanma biçimleri

ve belli başlı uygulamaların süreçleri değerlendirilecektir. Öğrencilerin belirli uygulamalar

için tarihleri kitapçıklarına not almaları sağlanacaktır.

4. Öğrencilere hazırlamaları gereken ödevleri tanımlanacaktır.

DeğerlendirmeÖğrenciler, ödev tanım ve formlarına Gelişim Dosyası Portalı’nda Z.Tanışma klasörü

altındaki “Ödev 1” bağlantısından ulaşabilirler.

A. İletişim Eğitim


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, hasta/başvuran ile görüşme yapma becerisi ile ilgili

temelyaklaşımları(görüşmeyibaşlatma,bilgitoplama,ilişkiyikurma,açıklamave

planlama,görüşmeyibitirme)tartışarakfarkındalıkkazanacaklardır.

Etkinlik1. Hasta görüşmesi-1 ve Hasta görüşmesi-2 filmleri izlenerek, bu filmlerde dikkat çeken

noktalar, hasta tepkileri ve davranışları ile hekim yaklaşımı ve davranışları irdelenecektir.

21

2. ‘Hasta/başvuran ile görüşme yapma becerisi’ öğrenme rehberindeki basamaklar

tartışılacaktır. Rehber, İyi Hekimlik Uygulamaları kitabının 75-78. sayfalarında

bulunmaktadır.

3. Öğrencilerin kendi deneyimlerini paylaşması sağlanarak bu süreçlerle ilgili görüşleri,

hasta beklentileri ve beklenen hekim davranışları tartışılacaktır.

4. Geribildirim Verme Rehberi tartışılacaktır. Rehber, İyi Hekimlik Uygulamaları kitabının

87-88. sayfalarında bulunmaktadır.

DeğerlendirmeBu oturumda her öğrenci kendisinin ve bir arkadaşının oturuma katkısını Gelişim Dosyası

Portalı’nda yer alan A. İletişim Eğitimi klasöründeki “Oturumda Kendi Performansını

Değerlendirme Formu”nu ve “Oturumda Akran Performansını Değerlendirme Formu”nu

kullanarak 1 hafta içinde değerlendirecektir.

B. İletişim Kayıt 1

YerEğitim ve Değerlendirme Merkezi

AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, hasta/başvuran ile görüşme yapma becerisi kazanacak

ve uygun tutum geliştirecektir.

EtkinlikÖğrenciler sırayla görüşme odalarına girerek hasta/başvuran ile görüşme yapacaktır.

DeğerlendirmeKayda gelen öğrencilerin yoklamaları TEBAD tarafından değerlendirilecektir. Gelişim

Dosyası Portalı’nda yer alan B. İletişim Kayıt 1 klasöründeki “Hasta Görüşmesi

Geribildirim Formu”nu öğrenciler 1 hafta içinde dolduracaklardır.

C. İletişim Değerlendirme 1


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, yaptıkları standart hasta görüşmesini izleyerek iletişim

becerilerini değerlendireceklerdir.

22

Etkinlik 1. Öğrencilerin yaptığı görüşmeler sıra ile izlenecek, önce görüşme sahibi sonra diğer öğrenciler ve eğitici geribildirim verecektir.

2. Oturum sırasında görüşme yapan öğrenciyi bir arkadaşı “Hasta/Başvuran ile Görüşme Becerisi Değerlendirme Rehberini” kullanarak değerlendirecektir.

DeğerlendirmeGelişim Dosyası Portalı’nda yer alan C. İletişim Değerlendirme 1 klasöründeki “Hasta/Başvuran ile Görüşme Becerisinde Kendini Değerlendirme Rehberi”, “Hasta/Başvuran ile Görüşme Becerisinde Akranı Değerlendirme Rehberi” ve “İletişim Becerileri Geribildirim Formunu” öğrenciler 1 hafta içinde dolduracaklardır.

D. İletişim Kayıt 2


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, farklı yakınmaları olan hastalarda öykü alma becerisi kazanacak ve uygun tutum geliştirecektir.

EtkinlikÖğrenciler sırayla görüşme odalarına girerek hastadan öykü alacaktır.


Dosyası Portalı’nda yer alan D. İletişim Kayıt 2 klasöründeki “Hasta Görüşmesi


E. İletişim Değerlendirme 2




Etkinlik1. Öğrencilerin yaptığı görüşmeler izlenecek, önce görüşme sahibi sonra diğer öğrenciler ve eğitici geribildirim verecektir.

23

2. Oturum sırasında görüşme yapan öğrenciyi bir arkadaşı “Hasta/Başvuran ile Görüşme

Becerisi Değerlendirme Rehberini” kullanarak değerlendirecektir.

DeğerlendirmeGelişim Dosyası Portalı’nda yer alan E. İletişim Değerlendirme 2 klasöründeki

“Hasta/Başvuran ile Görüşme Becerisinde Kendini Değerlendirme Rehberi”, “Hasta/

Başvuran ile Görüşme Becerisinde Akranı Değerlendirme Rehberi” ve “İletişim Becerileri

Geribildirim Formunu” öğrenciler 1 hafta içinde dolduracaklardır.

F. Etik Ve Profesyonel Değerler 1


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler etik ile ilgili temel kavramlar hakkında bilgi ve

farkındalık kazanacaktır.

Etkinlik 1. Öğrencilerin aşağıdaki konuları gazete küpürleri üzerinden tartışmaları beklenmektedir:

•Sağlık-hastalıkkavramları

•Yaşamkalitesibağlamındasağlıkhizmetleri

•Hekimvetıpöğrencisi

•Hekim-hasta/başvuranilişkisi

•Hakkavramı:sağlıkhakkı,hastahakları

•Güvenirlikvegüvenirliğinihlali,hastasırrınınsaklanması

DeğerlendirmeBu oturumda her öğrenci kendisinin ve bir arkadaşının oturuma katkısını Gelişim

Dosyası Portalı’nda yer alan F. Etik ve Profesyonel Değerler 1 klasöründeki “Oturumda

Kendi Performansını Değerlendirme Formu”nu ve “Oturumda Akran Performansını

Değerlendirme Formu”nu kullanarak 1 hafta içinde değerlendirecektir.

G. Etik Ve Profesyonel Değerler 2

YerKırmızı Amfi

24

AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler güncel ve öne çıkan etik durum ve kavramlar

hakkında bilgi ve farkındalık kazanacaktır.

Etkinlik 1. Öğrenciler amfilerde filmi izleyeceklerdir.

2. Film gösterimine katılan öğretim üyeleri öğrencilerle filmi kısaca tartışacaktır.

DeğerlendirmeGelişim Dosyası Portalı’nda yer alan G. Etik ve Profesyonel Değerler 2 klasöründeki

“Film Değerlendirme Formunu” öğrenciler 1 hafta içinde dolduracaklardır.

H. Kanıta Dayalı Tıp


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler bilgi okuryazarlığı ve bilgiye ulaşma yolları ile ilgili bilgi

ve beceri kazanacaklardır.

Etkinlik1. Olgu okunarak olgudaki problem grup tarafından tanımlanacaktır.

2. Öncelikle öğrencilerin bu problemle ilgili bildikleri sıralanacak ve tahtaya yazılacaktır.

3. Öğrencilerin bu problemin çözümünde kullanabileceklerini düşündükleri ancak bilmedikleri başlıklar öğrenme konuları olarak ortaya konacak ve tahtaya yazılacaktır.

4. Öğrenciler 3-4 kişilik gruplara ayrılarak bir grup İHU-STY Hazırlık Odası’ndaki kaynak

kitaplar ve bir grup da internette konuyla ilgili çalışma yapacaktır.

5. Öğrenciler yaptıkları araştırmaların sonuçlarını tüm sınıfa sunacaklardır. Bilgiye

ulaşamayanlar kendi gerekçelerini açıklayacaktır.

6. Bilgi kaynaklarının değerlendirilmesi ile ilgili hazırlanmış olan ‘Kanıta Dayalı Tıp’ sunumu üzerinden ilerleyerek öğrencilerle bilgi kaynakları ve bilgiye ulaşma yolları tartışılacaktır.

7. Öğrenciler birer anahtar kelime belirleyerek ödev konusu saptayacak, ödevlerinde bu anahtar kelimeyi bir genel arama motoru bir de tıbbi arama motoru kullanarak tarayacaklardır. Buldukları ilk üçer kaynağı hangi koşullar ve kriterlerle bulduklarını açıklayan ve içeriklerini karşılaştıran birer rapor hazırlayacaklardır.

25

Değerlendirme

Bu oturumda her öğrenci kendisinin ve bir arkadaşının oturuma katkısını Gelişim Dosyası

Portalı’nda yer alan H. Kanıta Dayalı Tıp klasöründeki “Oturumda Kendi Performansını


kullanarak 1 hafta içinde değerlendirecektir. Kanıta Dayalı Tıp oturumuna ait ödevler

Gelişim Dosyası Portalı’nda yer alan H. Kanıta Dayalı Tıp klasöründeki “Ödev 2” formuna

15 gün içinde girilecektir.

K. Tıpta İnsan Bilimleri 1

Yer

Grubun küçük grup odası

Amaç

Bu oturumun sonunda öğrenciler sanatın çeşitli alanlarından sağlık ve hastalık

kavramlarına bakış konusunda farkındalık kazanacaktır.

Etkinlik

1. Tıpta İnsan Bilimleri sunumu öğrencilerle paylaşılarak hem kavram hem de proje ve

kongre sürecinin anlaşılması sağlanacaktır.

2. Proje hazırlama sürecince öğrencilerin görevleri gözden geçirilecektir. Öğrencilerin

proje önerisi, ara rapor, gelişim dosyası ve sözlü sunum ya da poster hazırlamaları

beklenmektedir. Rapor biçimleri öğrencilere açıklanacaktır. Raporların tarihleri

hatırlatılacaktır.

3. Öğrenciler 3-4 kişilik küçük gruplara ayrılacaktır. Gruplardan “tıp ve sanat” başlığı

altında öykü, roman, şiir, müzik, resim, heykel, tiyatro, dans, opera ve sinema

alanlarında çalışılabilecek değişik proje konularını belirlemeleri istenecektir. Mümkün

olduğunca çok sayıda konu belirlenecek, tartışma sonrasında konular içerisinde bir

seçime gidilebileceği vurgulanacaktır. Küçük grupların çalışmaları sona erdikten sonra

önerdikleri konu başlıkları tüm grupla tartışılarak önerileri alınacaktır.

Değerlendirme

Bu oturumda her öğrenci kendisinin ve bir arkadaşının oturuma katkısını Gelişim

Dosyası Portalı’nda yer alan K. Tıpta İnsan Bilimleri 1 klasöründeki “Oturumda


Değerlendirme Formu”nu kullanarak 1 hafta içinde değerlendirecektir. Öğrenciler, proje

önerilerini 15 gün içinde Gelişim Dosyası Portalı’nda K. Tıpta İnsan Bilimleri 1 klasörü

içinde yer alan “Proje Öneri Formuna” gireceklerdir. Öğrenciler proje ara raporlarını

26

Tıpta İnsan Bilimleri 2 oturumunun bir hafta öncesinde Gelişim Dosyası

Portalı’nda K. Tıpta İnsan Bilimleri 1 klasörü içinde yer alan “Proje Ara Rapor Formuna”

gireceklerdir.

L. Tıpta İnsan Bilimleri 2


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler sanatın değişik alanlarından sağlık ve hastalık

kavramlarına bakış konusunda farkındalık kazanacaktır.

Etkinlik1. Tıpta İnsan Bilimleri proje ara raporları gruplar tarafından sunulacak, öneriler üzerinde

tartışılarak, grup üyelerinin görüşleri alınacaktır.

2. Kongrede, grubu temsil edecek projenin/projelerin belirlenmesi için her bir proje

başlığı oylanacak, öğrencilerin, gruplarını temsil edecek proje/ler için katkıları alınacaktır.

3. Son rapor ve poster/sözlü sunum hazırlama üzerinde tartışılarak zaman planlaması

yapılacaktır.

DeğerlendirmeÖğrenciler, proje özetlerini grup içinde varılan sonuç doğrultusunda kongre sürecinde

değerlendirilmek üzere 21-28 Mart 2011 tarihleri arasında VII. Tıpta İnsan Bilimleri

Kongresi Başvuru bağlantısından göndermek zorundadır. Öğrencilerin, İyi Hekimlik

Uygulamaları kitabının 92-93. sayfalarında yer alan Proje Raporu Hazırlama ve Proje

Ürün Dosyası Değerlendirme formlarını kullanarak Gelişim Dosyası Portalı’nda yer alan L.

Tıpta İnsan Bilimleri 2 klasöründeki “Proje Ürün Dosyası” klasöründeki formları en geç 20 Mayıs 2011 tarihine dek doldurmaları gerekmektedir.

M. MESLEKSEL BECERİ EĞİTİMİ 1

YerSınıf D ve Mesleksel Beceri Laboratuvarı

AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, el yıkama, maske takma ve çıkarma ile steril eldiven

giyme ve çıkarma becerilerini kazanacaktır.

27

Etkinlik

1. Öğrenciler ilgili becerilerin eğitim filmlerini izleyerek önemli noktaları ve takıldıkları

yerleri sınıfta tartışacaktır.

2. Laboratuvarda masa başında bir öğrenci rehberi okurken diğer bir öğrenci uygulamayı

yapacaktır.

3. Uygulamada her masada bir intörn hekim görev yapacaktır.

4. Uygulama sonrası masadaki öğrenciler birbirlerine geribildirim vereceklerdir.

DeğerlendirmeUygulamaya katılan öğrencilerin yoklamaları TEBAD tarafından değerlendirilecektir.

Öğrenciler M.Mesleksel Beceri Eğitimi 1 klasöründeki “Beceri Eğitimi Geribildirim” lerini

1 hafta içinde dolduracaklardır.

N. Mesleksel Beceri Eğitimi 2


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, nabız, kan basıncı ve vücut ısısını değerlendirme ile

temel yaşam desteği becerilerini kazanacaktır.

EtkinlikÖğrenciler ilgili becerilerin eğitim filmlerini izleyerek önemli noktaları ve takıldıkları yerleri

sınıfta tartışacaktır.


yapacaktır.



4. Oturum sonunda öğrenciler geribildirim formlarını dolduracaktır.


Öğrenciler N.Mesleksel Beceri Eğitimi 2 klasöründeki “Beceri Eğitimi Geribildirim” lerini


28

O. Mesleksel Beceri Eğitimi 3


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, hastayla iletişim halinde intramuskuler enjeksiyon

yapma becerisini kazanacaktır.

Etkinlik




yapacaktır.




Öğrenciler O.Mesleksel Beceri Eğitimi 3 klasöründeki “Beceri Eğitimi Geribildirim” lerini


P. Klinik Ziyaret

YerErişkin, Çocuk ve Onkoloji Hastaneleri servisleri

AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, hastane yataklı servislerindeki işleyiş ve yürütülen

çalışmalar konusunda farkındalık kazanacaktır.

Etkinlik1. Servisteki sorumlu/görevli hekim sorumluluklar ve çalışmalar ile ilgili bir bilgilendirme

yapacaktır.

2. Sorumlu hekim servisi gezdirerek birimler ve yürütülen çalışmaları anlatacaktır.

3. Ziyaret sonunda grubun küçük grup odasında ya da grubun uygun göreceği bir yerde

kısa(15-20dakikalık)birdeğerlendirmeyapılacaktır.

29

DeğerlendirmeGelişim Dosyası Portalı’nda yer alan P. Klinik Ziyaret klasöründeki “Kişisel Değerlendirme

Formunu” öğrenciler 1 hafta içinde dolduracaklardır.

Değerlendirme

Dönem İçi DeğerlendirmeÖğrenciler, İyi Hekimlik Uygulamaları programında dönem içinde 3 kez not alırlar.

Bu notlar her döngü sonunda etkinliklere katılım, ödev yapma ve oturumlardaki

performanslarına göre öğretim üyesinin her öğrenciyle ilgili değerlendirmesi sonucunda

verilecektir. Bu notların ağırlıklı ortalaması öğrencinin “dönem içi notu”na %10

oranındakatılmaktadır.(Kongrekatılımısondöngünotunun100üzerinden20puanını

oluşturmaktadır;sözlüsunumlar20,posterler10puanalırlar.)

Dönem Sonu DeğerlendirmeÖğrenciler 06 Haziran 2011 tarihinde istasyon temelli olarak organize edilen

Yapılandırılmış Objektif Klinik Sınava(YOKS)gireceklerdir.Busınavdailkistasyoniletişim becerilerini, ikinci istasyon verilen bir anahtar sözcük ile internet üzerinden bir

makale aramayı, diğer dört istasyon ile klinik becerileri değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Öğrenciler bu sınavda “7” üzerinden bir not alırlar. Öğrencilerin Tıpta İnsan Bilimleri

kapsamında hazırlayıp gelişim dosyasına girdikleri “proje ürün dosyaları” öğretim üyeleri

tarafından değerlendirilerek dönem sonunda “3” üzerinden bir not verilecektir. Proje

ve YOKS notları toplamı da “dönem sonu notu”na %10 oranında katılmaktadır.

30

Dönem 1, Grup A - Yarıyıl 1

13.1

0.10

20.1

0.10

27.1

0.10

03.1

1.10

10.1

1.10

24.1

1.10

08.1

2.10

15.1

2.10

22.1

2.10

29.1

2.10

05.0

1.11

12.0

1.11

19.0

1.11

Hippocrates Z A B K T H T M T C D L T

Galen Z M T A B K T H T N R C D

Ebubekir Razi Z H T M T A B K T F T N R

Süheyl Ünver Z K T H T M T A B L T F T

Hulusi Behçet Z A B K T H T M T C D L T

Behçet Uz Z M T A B K T H T N R C D

Paracelsus Z H T M T A B K T F T N R

Claude Bernard Z K T H T M T A B L T F T

Andreas Vesalius Z A B K T H T M T C D L T

Edward Jenner Z M T A B K T H T N R C D

Alexander Fleming Z H T M T A B K T F T N R

Rene Laennec Z K T H T M T A B L T F T

Aristo Z A B K T H T M T C D L T

Hammurabi Z M T A B K T H T N R C D

Asklepios Z H T M T A B K T F T N R

A İletişim Eğitim G Etik/Profesyonelizm 2 O Beceri Eğitimi 3

B İletişim Kayıt 1 H Kanıta Dayalı Tıp T Araştırma

C İletişim Değerlendirme 1 K Tıpta İnsan Bilimleri 1 P Klinik Ziyaret

D İletişim Kayıt 2 L Tıpta İnsan Bilimleri 2 Z Tanışma

E İletişim Değerlendirme 2 M Beceri Eğitimi 1

F Etik/Profesyonelizm 1 N Beceri Eğitimi 2

31


16.0

2.11

23.0

2.11

02.0

3.11

09.0

3.11

16.0

3.11

23.0

3.11

30.0

3.11

13.0

4.11

20.0

4.11

27.0

4.11

11.0

5.11

Hippocrates F T N T E T P T G T O

Galen L T F T O T E T P T G

Ebubekir Razi C D L T G T O T E T P

Süheyl Ünver N T C D P T G T O T E

Hulusi Behçet F T N T E T P T G T O

Behçet Uz L T F T O T E T P T G

Paracelsus C D L T G T O T E T P

Claude Bernard N T C D P T G T O T E

Andreas Vesalius F T N T E T P T G T O

Edward Jenner L T F T O T E T P T G

Alexander Fleming C D L T G T O T E T P

Rene Laennec N T C D P T G T O T E

Aristo F T N T E T P T G T O

Hammurabi L T F T O T E T P T G

Asklepios C D L T G T O T E T P

YılSonuYOKS(OSCE)Tarihi:06.06.2011







32

Dönem 1, Grup B - Yarıyıl 1

13.1

0.10

27.1

0.10

03.1

1.10

10.1

1.10

24.1

1.10

08.1

2.10

15.1

2.10

22.1

2.10

29.1

2.10

05.0

1.11

12.0

1.11

19.0

1.11

16.0

2.11

Marie Curie Z A B K T H T M T C D L T

İbn Sina Z M T A B K T H T N R C D

Thomas Sydenham Z H T M T A B K T F T N R

John Hunter Z K T H T M T A B L T F T

W.Conrad Röntgen Z A B K T H T M T C D L T

Louis Pasteur Z M T A B K T H T N R C D

Robert Koch Z H T M T A B K T F T N R

William Harvey Z K T H T M T A B L T F T

Şaban Şifai Z A B K T H T M T C D L T

Cemil Topuzlu Z M T A B K T H T N R C D

Refik Saydam Z H T M T A B K T F T N R

Rudolf Virchow Z K T H T M T A B L T F T

Dioskorides Z A B K T H T M T C D L T

İmhotep Z M T A B K T H T N R C D

Horus Z H T M T A B K T F T N R

Füsun Sayek Z K T H T M T A B L T F T







33


23.0

2.11

02.0

3.11

09.0

3.11

16.0

3.11

23.0

3.11

30.0

3.11

13.0

4.11

20.0

4.11

27.0

4.11

11.0

5.11

18.0

5.11

Marie Curie F T N T E T P T G T O

İbn Sina L T F T O T E T P T G

Thomas Sydenham C D L T G T O T E T P

John Hunter N T C D P T G T O T E

W.Conrad Röntgen F T N T E T P T G T O

Louis Pasteur L T F T O T E T P T G

Robert Koch C D L T G T O T E T P

William Harvey N T C D P T G T O T E

Şaban Şifai F T N T E T P T G T O

Cemil Topuzlu L T F T O T E T P T G

Refik Saydam C D L T G T O T E T P

Rudolf Virchow N T C D P T G T O T E

Dioskorides F T N T E T P T G T O

İmhotep L T F T O T E T P T G

Horus C D L T G T O T E T P

Füsun Sayek N T C D P T G T O T E








35

Dönem II

ÖNEMLİ TARİHLER

23 Eylül 2010Z. TANIŞMA (sadecebuoturumlarikişersaatolupAgrupları13:40’da,Bgrupları15:40’dabaşlar)


04 Mart 2011 2. DÖNGÜ NOTU (sonvermetarihi)





20 Mayıs 2011 3. DÖNGÜ NOTU (sonvermetarihi)

14 Haziran 2011 YOKS

36

Z. Tanışma




Etkinlik1. Öğrencilerle tanışılacak ve yılboyu yapılacak etkinliklerle ilgili kişisel beklentiler ve








Değerlendirme



AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, farklı cinsiyet, farklı yaş grubu ve farklı yakınması olan

birstandarthastailegörüşmeyaparaktemeliletişimbecerilerini(görüşmeyibaşlatma,

bilgitoplama,ilişkiyikurma,açıklamaveplanlama,görüşmeyibitirme)kazanacakve

uygun tutum geliştirecektir.



Dosyası Portalı’nda yer alan B. İletişim Kayıt 1 klasöründeki Hasta Görüşmesi Geribildirim

Formu’nu öğrenciler 1 hafta içinde dolduracaklardır.

37





Etkinlik1. Öğrencilerin yaptığı görüşmeler sıra ile izlenecek, önce görüşme sahibi sonra diğer

öğrenciler ve eğitici geribildirim verecektir.

2. Oturum sırasında görüşme yapan öğrenciyi bir arkadaşı “Hasta/Başvuran ile Görüşme


3. Bir sonraki hafta yapılacak ‘Zor hasta ile görüşme’ eğitiminde kullanılacak öğrenme

rehberinde yer alan basamaklar grupla tartışılacaktır.

DeğerlendirmeGelişim Dosyası Portalı’nda yer alan C. İletişim Değerlendirme 1 klasöründeki

“Hasta/Başvuran ile Görüşme Becerisinde Kendini Değerlendirme Rehberi”, “Hasta/

Başvuran ile Görüşme Becerisinde Akranı Değerlendirme Rehberi” ve “İletişim Becerileri

Geribildirim Formunu” öğrenciler 1 hafta içinde dolduracaklardır.



AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, zor hasta ile görüşme yapma becerisi kazanacak ve

uygun tutum geliştirecektir.

Etkinlik

Öğrenciler sırayla görüşme odalarına girerek hastadan öykü alacaktır.


Dosyası Portalı’nda yer alan D. İletişim Kayıt 2 klasöründeki “Hasta Görüşmesi


38





Etkinlik

1. Öğrencilerin yaptığı görüşmeler izlenecek, önce görüşme sahibi sonra diğer


2. Oturum sırasında görüşme yapan öğrenciyi bir arkadaşı “Zor Hasta ile Görüşme


DeğerlendirmeGelişim Dosyası Portalı’nda yer alan E. İletişim Değerlendirme 2 klasöründeki

“Zor Hasta ile Görüşme Becerisinde Kendini Değerlendirme Rehberi”, “Zor Hasta ile

Görüşme Becerisinde Akranı Değerlendirme Rehberi” ve “İletişim Becerileri Geribildirim

Formunu” öğrenciler 1 hafta içinde dolduracaklardır.

F. Etik ve Profesyonel Değerler 1

YerBeyaz Amfi ve grubun küçük grup odası

AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler güncel ve öne çıkan etik durum ve kavramlar

hakkında bilgi ve farkındalık kazanacaktır.

Etkinlik1. Öğrenciler amfilerde filmi izleyeceklerdir.

2. Film gösteriminin sonunda gruplar odalarına geçecekler, filmi kısaca tartışacaklardır.

3. Etik ve Profesyonel Değerler 2 oturumu için öğrenciler hazırlayacakları sunum

başlıklarını belirleyecektir.

•Yaşamınbaşındaalınanetikkararlar;prenataltanıtestleri,genetikayrımcılık,cinsiyet tespiti, abortus, yardımcı üreme teknolojileri ve etik sorunlar.

39

•Yaşamınsonundaalınanetikkararlar;canlandırmakomutu,faydasıztedavi,ölmekte olan hastaya ve hasta yakınlarına yaklaşım, ötenazi.



DeğerlendirmeGelişim Dosyası Portalı’nda yer alan F. Etik ve Profesyonel Değerler 1 klasöründeki

“Film Değerlendirme Formunu” öğrenciler 1 hafta içinde dolduracaklardır.

G. Etik ve Profesyonel Değerler 2


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler etik ile ilgili temel kavramlar hakkında bilgi ve

farkındalık kazanacaktır.

EtkinlikÖğrencilerin aşağıdaki konuları içeren sunumlarını yapmaları ve grup içinde tartışmaları

beklenmektedir: gazete küpürleri üzerinden tartışmaları beklenmektedir:

•Yaşamınbaşındaalınanetikkararlar;prenataltanıtestleri,genetikayrımcılık,cinsiyettespiti, abortus, yardımcı üreme teknolojileri ve etik sorunlar.

•Yaşamınsonundaalınanetikkararlar;canlandırmakomutu,faydasıztedavi,ölmekteolan hastaya ve hasta yakınlarına yaklaşım, ötenazi.



DeğerlendirmeÖğrenciler, Gelişim Dosyası Portalı’nda yer alan G. Etik ve Profesyonel Değerler 2

klasöründeki “Etik Sunum” bağlantısını kullanarak 1 hafta içinde sunumlarını sisteme

yükleyeceklerdir.

H. Kanıta Dayalı Tıp


40

AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler kanıta dayalı tıp uygulamaları ile ilgili bilgi ve beceri

kazanacaklardır.

Etkinlik1. Küçük grup odasındaki bilgisayarda yüklenmiş olan sunum üzerinden ilerleyerek

kanıta dayalı tıp kavramı öğrencilerle tartışılacaktır.

2. Öğrenciler 3-4 kişilik gruplara ayrılacak ve her gruba hazırlayacakları ödevler

verilecektir. Ödev, sunumun sonunda tanımlanmıştır.

DeğerlendirmeBu oturumda her öğrenci kendisinin ve bir arkadaşının oturuma katkısını Gelişim Dosyası

Portalı’nda yer alan H. Kanıta Dayalı Tıp klasöründeki “Oturumda Kendi Performansını


kullanarak 1 hafta içinde değerlendirecektir. Kanıta Dayalı Tıp oturumuna ait ödevler

Gelişim Dosyası Portalı’nda yer alan H. Kanıta Dayalı Tıp klasöründeki “KDT Ödev”

formuna 30 gün içinde girilecektir.



AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler tarihsel süreçte sağlık ve hastalık kavramlarına bakış

konusunda farkındalık kazanacaktır.

Etkinlik1. Tıpta İnsan Bilimleri sunumu öğrencilerle paylaşılarak hem kavram hem de proje ve


2. Proje hazırlama sürecince öğrencilerin görevleri gözden geçirilecektir. Öğrencilerin

proje önerisi, ara rapor, gelişim dosyası ve sözlü sunum ya da poster hazırlamaları

beklenmektedir. Rapor biçimleri öğrencilere açıklanacaktır. Raporların tarihleri

hatırlatılacaktır.

3. Öğrenciler 3-4 kişilik küçük gruplara ayrılacaktır. Gruplardan “tıp ve tarih” başlığı

altında tarih, inanç, din, arkeoloji, mimari alanlarında çalışılabilecek değişik proje

konularını belirlemeleri istenecektir. Mümkün olduğunca çok sayıda konu belirlenecek,

tartışma sonrasında konular içerisinde bir seçime gidilebileceği vurgulanacaktır.

41

Küçük grupların çalışmaları sona erdikten sonra önerdikleri konu başlıkları tüm grupla

tartışılarak önerileri alınacaktır.

DeğerlendirmeBu oturumda her öğrenci kendisinin ve bir arkadaşının oturuma katkısını Gelişim

Dosyası Portalı’nda yer alan K. Tıpta İnsan Bilimleri 1 klasöründeki “Oturumda


Değerlendirme Formu”nu kullanarak 1 hafta içinde değerlendirecektir. Öğrenciler, proje

önerilerini 15 gün içinde Gelişim Dosyası Portalı’nda K. Tıpta İnsan Bilimleri 1 klasörü

içinde yer alan “Proje Öneri Formuna” gireceklerdir. Öğrenciler proje ara raporlarını

Tıpta İnsan Bilimleri 2 oturumunun bir hafta öncesinde Gelişim Dosyası

Portalı’nda K. Tıpta İnsan Bilimleri 2 klasörü içinde yer alan “Proje Ara Rapor Formuna”

gireceklerdir.



AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler tarihsel süreçte sağlık ve hastalık kavramlarına bakış


Etkinlik1. Kanıta Dayalı Tıp oturumunda öğrencilere verilen ödevler sunulacak ve tartışılacaktır.

2. Tıpta İnsan Bilimleri proje ara raporları gruplar tarafından sunulacak, öneriler üzerinde





yapılacaktır.





Ürün Dosyası Değerlendirme formlarını kullanarak Gelişim Dosyası Portalı’nda yer alan

42

L. Tıpta İnsan Bilimleri 2 klasöründeki “Proje Ürün Dosyası” klasöründeki formları en geç

13 Mayıs 2011 tarihine dek doldurmaları gerekmektedir.

M. Mesleksel Beceri Eğitimi 1


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, damaryolu açma ve hastayla iletişim halinde

intravenöz enjeksiyon yapma becerilerini kazanacaktır.

Etkinlik1. Öğrenciler ilgili becerilerin eğitim filmlerini izleyerek önemli noktaları ve takıldıkları



yapacaktır.




Öğrenciler M.Mesleksel Beceri Eğitimi 1 klasöründeki “Beceri Eğitimi Geribildirim” lerini




AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, kalp ve solunum sisteminin değerlendirilmesi

becerilerini kazanacaktır.



43


yapacaktır.




Öğrenciler N.Mesleksel Beceri Eğitimi 2 klasöründeki “Beceri Eğitimi Geribildirim” lerini




AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, üretral kateterizasyon ve nazogastrik sonda uygulama

becerilerini kazanacaktır.




yapacaktır.




Öğrenciler O.Mesleksel Beceri Eğitimi 3 klasöründeki “Beceri Eğitimi Geribildirim” lerini


P. Klinik Ziyaret

YerErişkin, Çocuk ve Onkoloji Hastaneleri poliklinikleri

44

AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, hastane polikliniklerinde hasta görüşmesine yönelik

tutum kazanacaktır.

Etkinlik1. Sorumlu hekim, poliklinik çalışmaları ile ilgili bir bilgilendirme ve tanıtım yapacaktır.

2. Öğrenciler polikliniklerde hasta görüşmelerini izleyeceklerdir.

DeğerlendirmeGelişim Dosyası Portalı’nda yer alan P. Klinik Ziyaret klasöründeki

“Kişisel Değerlendirme Formu” ve “Görüşme Değerlendirme Formu”nu öğrenciler 1 hafta içinde dolduracaklardır.

R. Ekip Çalışması


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, sağlık alanında ekip çalışması konusunda farkındalık

kazanacaktır.

Etkinlik1. Öğrencilerin Dönem 1 sağlık ocağı ve hastane ziyaretleri ile Dönem 2 poliklinik ziyareti

sırasındaki gözlemleri tartışılarak bu çalışma alanlarında kimlerin hangi ilişki içinde

çalıştıkları ve dikkatlerini çeken durumlar konuşulacaktır.

2. Sağlık alanında ekip kavramı ve ekip çalışması ile ilgili öğrenci görüşleri alınacaktır.

3. Küçük grup odasındaki bilgisayarda yüklenmiş olan sunum üzerinden ilerleyerek ekip

çalışması ve liderlik kavramları öğrencilerle tartışılacaktır.

DeğerlendirmeGelişim Dosyası Portalı’nda yer alan R. Ekip Çalışması klasöründeki

“Ekip Çalışması İzlenim Formu”nu öğrenciler 1 hafta içinde dolduracaklardır.

45

Değerlendirme














46


23.0

9.10

30.0

9.10

07.1

0.10

14.1

0.10

21.1

0.10

11.1

1.10

25.1

1.10

02.1

2.10

09.1

2.10

16.1

2.10

23.1

2.10

30.1

2.10

06.0

1.11

Marcello Malpighi Z P B K T H T M T C D L T

Joseph Lister Z M T P B K T H T N T C D

Giovanni Morgagni Z H T M T P B K T F T N T

François Magandie Z K T H T M T P B L T F T

Nusret Fişek Z P B K T H T M T C D L T

Ambroise Pare Z M T P B K T H T N T C D

G. Feracastoro Z H T M T P B K T F T N T

H. Boerhaave Z K T H T M T P B L T F T

Philippe Pinel Z P B K T H T M T C D L T

Ignaz Semmelweis Z M T P B K T H T N T C D

William Osler Z H T M T P B K T F T N T

Elie Metchnikoff Z K T H T M T P B L T F T

Pakize Tarzi Z P B K T H T M T C D L T

Nurperi Toker Gazioğlu Z M T P B K T H T N T C D

Müfide Küley Z H T M T P B K T F T N T

Z Tanışma G Etik/Profesyonelizm 2 O Beceri Eğitimi 3



D İletişim Kayıt 2 L Tıpta İnsan Bilimleri 2 R Ekip Çalışması



47


13.0

1.11

10.0

2.11

17.0

2.11

24.0

2.11

03.0

3.11

10.0

3.11

17.0

3.11

31.0

3.11

07.0

4.11

14.0

4.11

21.0

4.11

Marcello Malpighi F T N T E T R T G T O

Joseph Lister L T F T O T E T R T G

Giovanni Morgagni C D L T G T O T E T R

François Magandie N T C D R T G T O T E

Nusret Fişek F T N T E T R T G T O

Ambroise Pare L T F T O T E T R T G

G. Feracastoro C D L T G T O T E T R

H. Boerhaave N T C D R T G T O T E

Philippe Pinel F T N T E T R T G T O

Ignaz Semmelweis L T F T O T E T R T G

William Osler C D L T G T O T E T R

Elie Metchnikoff N T C D R T G T O T E

Pakize Tarzi F T N T E T R T G T O

Nurperi Toker Gazioğlu L T F T O T E T R T G

Müfide Küley C D L T G T O T E T R








48


23.0

9.10

07.1

0.10

14.1

0.10

21.1

0.10

11.1

1.10

25.1

1.10

02.1

2.10

09.1

2.10

16.1

2.10

23.1

2.10

30.1

2.10

06.0

1.11

Emil Von Behring Z P B K T H T M T C D L

Frederick Banting Z M T P B K T H T N T C

Xavier Bichat Z H T M T P B K T F T N

İlhan Kerse Z K T H T M T P B L T F

Nevzat Eren Z P B K T H T M T C D L

Engin Kural Z M T P B K T H T N T C

Elisabeth Kubler-Ross Z H T M T P B K T F T N

Elizabeth Blackwell Z K T H T M T P B L T F

Türkan Saylan Z P B K T H T M T C D L

Virginia Apgar Z M T P B K T H T N T C

Helen Taussig Z H T M T P B K T F T N

Sabuncuoğlu Şerafettin Z K T H T M T P B L T F

Safiye Ali Z P B K T H T M T C D L

Hatice Sıçramaz Arıkan Z M T P B K T H T N T C

Kamile Şevki Mutlu Z H T M T P B K T F T N







49


13.0

1.11

10.0

2.11

17.0

2.11

24.0

2.11

03.0

3.11

10.0

3.11

17.0

3.11

31.0

3.11

07.0

4.11

14.0

4.11

21.0

4.11

28.0

4.11

Emil Von Behring T F T N T E T R T G T O

Frederick Banting D L T F T O T E T R T G

Xavier Bichat T C D L T G T O T E T R

İlhan Kerse T N T C D R T G T O T E

Nevzat Eren T F T N T E T R T G T O

Engin Kural D L T F T O T E T R T G

Elisabeth Kubler-Ross T C D L T G T O T E T R

Elizabeth Blackwell T N T C D R T G T O T E

Türkan Saylan T F T N T E T R T G T O

Virginia Apgar D L T F T O T E T R T G

Helen Taussig T C D L T G T O T E T R

Sabuncuoğlu Şerafettin T N T C D R T G T O T E

Safiye Ali T F T N T E T R T G T O

Hatice Sıçramaz Arıkan D L T F T O T E T R T G

Kamile Şevki Mutlu T C D L T G T O T E T R








51

Dönem III

ÖNEMLİ TARİHLER

21 Eylül 2010Z. TANIŞMA (sadecebuoturumlarikişersaatolupAgrupları13:40’da,Bgrupları15:40’dabaşlar)

TÜRKÇE GRUP 23 Aralık 2010 11.40-12.30

İNGİLİZCE GRUP 27 Aralık 2010 11.40-12.30

SİYANOZLU HASTANIN DEĞERLENDİRİLMESİ DERSİ


18 Mart 2011 2. DÖNGÜ NOTU (sonvermetarihi)





27 Mayıs 2011 3. DÖNGÜ NOTU(sonvermetarihi)

22 Haziran 2011 YOKS

52

Z. Tanışma




Etkinlik 1. Öğrencilerle tanışılacak ve yılboyu yapılacak etkinliklerle ilgili kişisel beklentiler ve








Değerlendirme

A. İletişim Eğitim


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, hasta ve/veya yakınlarına kötü haber verme becerisi ile

ilgili temel yaklaşımları tartışarak farkındalık kazanacaklardır.

Etkinlik1. Kötü Haber-1 ve Kötü Haber-2 filmleri izlenerek, bu filmlerde dikkat çeken noktalar,

hasta tepkileri ve davranışları ile hekim yaklaşımı ve davranışları irdelenecektir.

2. ‘Kötü haber verme’ öğrenme rehberindeki basamaklar tartışılacaktır. Gereken

basamaklarda kısa oyunlaştırmaların yapılması uygun olacaktır.

3. Öğrencilerin kendi deneyimlerini paylaşması sağlanarak bu süreçlerle ilgili görüşleri,

hasta beklentileri ve beklenen hekim davranışları tartışılacaktır.

53

DeğerlendirmeBu oturumda her öğrenci kendisinin ve bir arkadaşının oturuma katkısını “Oturum

Performansını Değerlendirme Formu” nu kullanarak değerlendirecektir.



AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, bir hasta ve yakınına kötü haber verme becerisi

kazanacak ve uygun tutum geliştirecektir.


DeğerlendirmeKayda gelen öğrencilerin yoklamaları TEBAD tarafından değerlendirilecek, “Hasta

Görüşmesi Geribildirim Formları” grubun son öğrencisine teslim edilecektir.





Etkinlik1. Öğrencilerin yaptığı görüşmeler sıra ile izlenecek, önce görüşme sahibi sonra diğer


2. Oturum sırasında görüşme yapan öğrenciyi bir arkadaşı “Kötü Haber Verme Becerisi

Değerlendirme Rehberini” kullanarak değerlendirecektir.

3. Bir sonraki hafta yapılacak ‘Siyanozlu hastada öykü alma ve muayene’ eğitiminde

kullanılacak öğrenme rehberinde yer alan basamaklar grupla tartışılacaktır.

54

DeğerlendirmeOturum sırasında görüşme yapan öğrenciyi bir arkadaşı “Kötü Haber Verme

Becerisi Değerlendirme Rehberi”ni kullanarak değerlendirecektir. İzlenecek filmler

tamamlandığında “İletişim Becerileri Geribildirim Formu” doldurulacaktır.



AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, siyanozlu hastada öykü alma ve muayene becerisi

kazanacak ve uygun tutum geliştirecektir.

EtkinlikÖğrenciler sırayla görüşme odalarına girerek hastadan öykü alacak ve hastayı muayene

edecektir..





AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, yaptıkları standart hasta görüşmesini izleyerek iletişim becerilerini değerlendireceklerdir.

Etkinlik1. Öğrencilerin yaptığı görüşmeler izlenecek, önce görüşme sahibi sonra diğer


2. Oturum sırasında görüşme yapan öğrenciyi bir arkadaşı “Siyanozlu Hastada Öykü

Alma ve Muayene Becerisi Değerlendirme Rehberini” kullanarak değerlendirecektir.

55

DeğerlendirmeOturum sırasında görüşme yapan öğrenciyi bir arkadaşı “Siyanozlu Hastada Öykü Alma

ve Muayene Becerisi Değerlendirme Rehberini” kullanarak değerlendirecektir. İzlenecek

filmler tamamlandığında “İletişim Becerileri Geribildirim Formu” doldurulacaktır.

F. Etik ve Profesyonel Değerler 1


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, etik ile ilgili bir içerikte hasta görüşmesi yapma

becerisi kazanacak ve uygun tutum geliştirecektir.

Etkinlik1. Öğrenciler sırayla görüşme odalarına girerek hasta ile görüşme yapacaklardır.

2. Oturumun sonunda her öğrenci Hasta Görüşmesi Geribildirim Formunu

dolduracaktır.



G. Etik Ve Profesyonel Değerler 2


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, yaptıkları standart hasta görüşmelerini izleyip

tartışarak etik durum ve kavramlar hakkında bilgi ve farkındalık kazanacaktır.

Etkinlik 1. Öğrencilerin yaptığı görüşmelerin örnekleri izlenecek, önce görüşme sahibi sonra

diğer öğrenciler ve eğitici geribildirim verecektir.

2. Öğrencilerin verdiği geribildirimler ve yürütülecek tartışmalarda aşağıdaki etik durum

ve başlıklar göz önünde bulundurulacaktır:

56

•Kliniketik,etikkurullar

•Araştırmaveyayınetiği

•Toplumsağlığıetiği(sosyalfaydakavramı)

•Hekimendüstriilişkisi

•Tıpdışıuygulamalarkarşısındahekimtutumu

•Medyaetiği,sağlıkhaberlerininmedyadaverilmesi

3. Oturum sırasında görüşme yapan öğrenciyi bir arkadaşı “Etik Bir Durumla İlgili Hasta

Görüşmesi Yapma Becerisini Değerlendirme Rehberini” kullanarak değerlendirecektir.

DeğerlendirmeOturum sırasında görüşme yapan öğrenciyi bir arkadaşı “Etik Bir Durumla İlgili Hasta

Görüşmesi Yapma Becerisini Değerlendirme Rehberini” kullanarak değerlendirecektir.

İzlenecek filmler tamamlandığında “İletişim Becerileri Geribildirim Formu”

doldurulacaktır.

H. Kanıta Dayalı Tıp 1

YerGrubun küçük grup Odası

AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler kanıta dayalı tıp uygulamaları ile ilgili bilgi ve beceri

kazanacaklardır.

Etkinlik1. Küçük grup odasındaki bilgisayarda yüklenmiş olan sunum üzerinden ilerleyerek

kanıta dayalı tıp kavramı öğrencilerle tartışılacaktır.

2. Öğrenciler 3-4 kişilik gruplara ayrılacak ve her gruba hazırlayacakları ödevler

verilecektir. Ödev, sunumun sonunda tanımlanmıştır.


Performansını Değerlendirme Formu”nu kullanarak değerlendirecektir. Kanıta Dayalı Tıp

1 oturumuna ait ödevler Kanıta Dayalı 2 oturumuna getirilecektir.

57

J. Kanıta Dayalı Tıp 2

YerKüçük grup odası

AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler bir bilimsel araştırmayı değerlendirme ile ilgili bilgi ve

beceri kazanacaklardır.

Etkinlik1. Kanıta Dayalı Tıp 1 oturumunda öğrencilere verilen ödevler sunulacak ve tartışılacaktır.

2. Öğrenciler eğiticinin yönlendiriciliğinde makaleye konu olan çalışmanın amacı,

yöntemi, bulguları ve değerlendirmesini tartışacaklardır.Gruplar hazırlamış oldukları

araştırma önerilerini sunacak, ardından çalışmaları ile ilgili arkadaşları ve eğitici

geribildirim verecektir. Bu tartışmayı yürütürken 2010-2011 Öğretim Yılı İyi Hekimlik

Uygulamaları program kitabının 136-137. Sayfalarında yer alan “Bilimsel Makale

Değerlendirme Rehberi”nden yararlanılabilir.


Performansını Değerlendirme Formu”nu kullanarak değerlendirecektir.



AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler düşünsel süreçte sağlık ve hastalık kavramlarına bakış


Etkinlik

1. Tıpta İnsan Bilimleri sunumu öğrencilerle paylaşılarak hem kavram hem de proje ve


2. Proje hazırlama sürecince öğrencilerin görevleri gözden geçirilecektir. Öğrencilerin proje

önerisi, ara rapor, gelişim dosyası ve sözlü sunum ya da poster hazırlamaları beklenmektedir.

Rapor biçimleri öğrencilere açıklanacaktır. Raporların tarihleri hatırlatılacaktır.

3. Öğrenciler 3-4 kişilik küçük gruplara ayrılacaktır. Gruplardan “tıp ve insan” başlığı

altında felsefe, sosyoloji, etik, hukuk, antropoloji alanlarında çalışılabilecek değişik proje

58

konularını belirlemeleri istenecektir. Mümkün olduğunca çok sayıda konu belirlenecek,

tartışma sonrasında konular içerisinde bir seçime gidilebileceği vurgulanacaktır.

Küçük grupların çalışmaları sona erdikten sonra önerdikleri konu başlıkları tüm grupla

tartışılarak önerileri alınacaktır.


Performansını Değerlendirme Formu”nu kullanarak değerlendirecektir. Öğrenciler, proje

önerilerini 15 gün içinde İyi Hekimlik Uygulamaları kitabının 91. Sayfasında yer alan

“Proje Önerisi Hazırlama Formuna” uygun olarak hazırlayarak öğretim üyelerine teslim

edeceklerdir. Öğrenciler proje ara raporlarını İyi Hekimlik Uygulamaları kitabının 92.

Sayfasında yer alan “Proje Raporu Hazırlama Formuna” uygun olarak hazırlayarak Tıpta İnsan Bilimleri 2 oturumuna getireceklerdir.



AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler düşünsel süreçte sağlık ve hastalık kavramlarına bakış


Etkinlik1. Tıpta İnsan Bilimleri proje ara raporları gruplar tarafından sunulacak, öneriler üzerinde





yapılacaktır.





Ürün Dosyası Değerlendirme formlarını kullanarak hazırlayacakları “Proje Ürün Dosyası”

klasöründeki formları en geç 20 Mayıs 2011 tarihine dek doldurmaları gerekmektedir.

59

M. Mesleksel Beceri Eğitimi 1


AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, hastayla iletişim halinde dikiş atma becerilerini

kazanacaktır.




yapacaktır.






AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, hastayla iletişim halinde dikiş atma becerilerini

kazanacaktır.

Etkinlik




yapacaktır.



60




AmaçBu oturumun sonunda öğrenciler, kadın genital muayene ve rektal tuşe ile prostat

muayenesi becerilerini kazanacaktır.




yapacaktır.




P. Klinik Ziyaret

YerErişkin ve Çocuk Hastaneleri acil servisleri

AmaçBu uygulamaların sonunda öğrenciler, acil servislerin işleyişleri konusunda farkındalık

kazanacaktır.

Etkinlik1. Öğrenciler yıl boyunca kendilerine Tıp Eğitimi ve Bilişimi AD tarafından duyurulan

günlerde 2-3 kişilik gruplar şeklinde bir gün Erişkin, bir gün Çocuk acil servislerine

gideceklerdir.

2. Sorumlu hekim, acil servis çalışmaları ile ilgili bir bilgilendirme ve tanıtım yapacaktır.

61

3. Öğrenciler acil servislerde yürütülen çalışmaları izleyeceklerdir.

4. Her öğrenci “Kişisel Değerlendirme Formlarını” sorumlu hekime imzalatacak ve

dolduracaktır.

DeğerlendirmeÖğrenciler, kişisel değerlendirme formlarını ziyaretlerini izleyen bir sonraki oturumda

eğiticiye teslim edecektir.

Değerlendirme














62


21.0

9.10

28.0

9.10

12.1

0.10

19.1

0.10

26.1

0.10

09.1

1.10

30.1

1.10

07.1

2.10

14.1

2.10

28.1

2.10

04.0

1.11

11.0

1.11

08.0

2.11

Behiç Tüzmen Z A B K T H T M T C D L T

Burhanettin Sellioğlu Z M T A B K T H T N T C D

Behçet Tınaztepe Z H T M T A B K T F T N T

Kemal Üstay Z K T H T M T A B L T F T

Yılmaz Sanaç Z A B K T H T M T C D L T

Nejat Tokgözoğlu Z M T A B K T H T N T C D

Hüsnü Göksel Z H T M T A B K T F T N T

Muharrem Köksal Z K T H T M T A B L T F T

Muvafak Aytek Z A B K T H T M T C D L T

Doğan Karan Z M T A B K T H T N T C D

Turan Kutkam Z H T M T A B K T F T N T

Yunus Müftü Z K T H T M T A B L T F T


B İletişim Kayıt 1 H Kanıta Dayalı Tıp 1 T Araştırma

C İletişim Değerlendirme 1 K Tıpta İnsan Bilimleri 1 Z Tanışma

D İletişim Kayıt 2 L Tıpta İnsan Bilimleri 2 J Kanıta Dayalı Tıp 2



63


15.0

2.11

22.0

2.11

01.0

3.11

08.0

3.11

15.0

3.11

22.0

3.11

05.0

4.11

12.0

4.11

19.0

4.11

26.0

4.11

03.0

5.11

Behiç Tüzmen F T N T E T J T G T O

Burhanettin Sellioğlu L T F T O T E T J T G

Behçet Tınaztepe C D L T G T O T E T J

Kemal Üstay N T C D J T G T O T E

Yılmaz Sanaç F T N T E T J T G T O

Nejat Tokgözoğlu L T F T O T E T J T G

Hüsnü Göksel C D L T G T O T E T J

Muharrem Köksal N T C D J T G T O T E

Muvafak Aytek F T N T E T J T G T O

Doğan Karan L T F T O T E T J T G

Turan Kutkam C D L T G T O T E T J

Yunus Müftü N T C D J T G T O T E








64


21.0

9.10

12.1

0.10

19.1

0.10

26.1

0.10

09.1

1.10

30.1

1.10

07.1

2.10

14.1

2.10

28.1

2.10

04.0

1.11

11.0

1.11

08.0

2.11

15.0

2.11

Şeref Zileli Z A B K T H T M T C D L T

O. Orhan Kalabay Z M T A B K T H T N T C D

M.Karamehmetoğlu Z H T M T A B K T F T N T

Hasan Telatar Z K T H T M T A B L T F T

Altan Günalp Z A B K T H T M T C D L T

Özdemir Demir Z M T A B K T H T N T C D

Behsan Önol Z H T M T A B K T F T N T

Süleyman Sağlam Z K T H T M T A B L T F T

Işık Savaşır Z A B K T H T M T C D L T

Bedri Uzunalimoğlu Z M T A B K T H T N T C D

Abuzer Berilgen Z H T M T A B K T F T N T

Nail Payza Z K T H T M T A B L T F T







65


22.0

2.11

01.0

3.11

08.0

3.11

15.0

3.11

22.0

3.11

05.0

4.11

12.0

4.11

19.0

4.11

26.0

4.11

03.0

5.11

10.0

5.11

Şeref Zileli F T N T E T J T G T O

O. Orhan Kalabay L T F T O T E T J T G

M.Karamehmetoğlu C D L T G T O T E T J

Hasan Telatar N T C D J T G T O T E

Altan Günalp F T N T E T J T G T O

Özdemir Demir L T F T O T E T J T G

Behsan Önol C D L T G T O T E T J

Süleyman Sağlam N T C D J T G T O T E

Işık Savaşır F T N T E T J T G T O

Bedri Uzunalimoğlu L T F T O T E T J T G

Abuzer Berilgen C D L T G T O T E T J

Nail Payza N T C D J T G T O T E








67

GELİŞİM DOSYASI PORTALI

GelişimDosyasıPortalınaTıpEğitimiveBilişimiAD(TEBAD)‘ın

www.medinfo.hacettepe.edu.tr adresindeki ilgili bağlantıdan ulaşılabilir.

Gelişim Dosyası Portalına öğrencinin okul numarası ve TC kimlik numarasıyla

ilk giriş yapılabilir.

TC Kimlik No

HOkul Numarası

68

Ana sayfadan öğrenci ismi bağlantısını tıklayarak kişisel ayarlar sayfasına ulaşılabilir,

istenilendeğişiklikler(e-postaadresi,portalagirişparolası,vb.)yapılabilir.

Ana sayfadaki ‘Grubum’ bağlantısından öğrencinin İHU grubuyla ilgili bilgilere

ulaşılabilir.

69

‘Grubum’ sayfasından hasta görüşmesi filmleri, akran listesi, sınav sonuçları ve etkinlik

takvimine ulaşılabilir.

70

Ana sayfadaki ‘Klasörüm’ bağlantısından öğrencinin İHU grubunun yıllık etkinliklerine

ulaşılabilir.

71

Etkinlikler bağlantılarında açık uçlu değerlendirme sayfaları ve

seçmeli değerlendirme sayfalarına ulaşılabilir.

ÖĞRENİM REHBERLERi

75


İLETİŞİM BECERİLERİ EĞİTİMİ

Öğrenim Rehberi

Başvuran/Hasta ile Görüşme Yapma Becerisi

A. Görüşmeyi Başlatma

1. Başvuranı/hastayı selamlama/uygun şekilde karşılama

Görüşmeye başlarken başvuranı/hastayı selamlamak ve ona “hoşgeldiniz” demek çok önemlidir.Selamlamayıjestvemimiklerinizikullanarakyapınız(Örneğinbaşvuran/hastailetokalaşabilirsiniz).Başvuranı/hastayıayağakalkarakkarşılayınız.Hekimlerinbaşvuran/hasta ile karşılaştıkları anda üzerlerinde bulunan önlüklerini iliklemeleri başvuran/hastaya saygının bir ifadesidir.

2. Kendini tanıtma

Kendinizitanıtırkenisminizinönüneünvanınızıekleyebilirsiniz(DönemIÖğrencisiAyşeCoşkun,Stj.Dr.AliGezen,vb).

3. Başvuranı/hastayı kendini rahat hissedebileceği yere alma, gerekli mahremiyeti sağlama ve oturabileceği yer gösterme

Başvuranı/hastayı kendini rahat hissedebileceği yere alınız. Gerekli mahremiyeti sağlamak için bulunduğunuz odanın kapısını kapatınız. Başvuran/hasta ile sessiz bir ortamda görüşünüz. Başvuran/hastaya “buyrun, şu koltuğa oturunuz” gibi sözel bir ifade kullanınız veya elinizle başvurana/hastaya oturabileceği yeri işaret ediniz.

4. Başvuranın/hastanın adını sorma, konuşma sırasında başvurana ismiyle hitap etme

Başvuranın/hastanın ismini öğreniniz ve bütün görüşme sürecinde ona ismiyle hitap ediniz. İsim kullanırken “Ayşe Hanım” “Ali Bey” gibi ifadeleri tercih edebilirsiniz.

5. Başvuranın/hastanın neden başvurduğunu öğrenmeye yönelik açık uçlu soruyla başlama

Başvuranın/hastanın yakınmalarını rahatça söylemesini sağlayacak şekilde açık uçlu soruylabaşlayınız.(Şikayetinizne?Siziburayagetirensorunnedir?Neşikayetinizvar?gibi)Başvuranın/hastanınsorununuçokkısa,birkaçsözcükledilegetirdiğidurumlarda‘Başkanesöyleyebilirsiniz?’gibisorularsorunuz.

6. Başvuranın/hastanın sözlerini bölmeden dinleme

Özellikle başvuran/hasta açık uçlu soruları yanıtlarken arada geçen bazı noktaları açıklatmak için ya da o noktaların anımsattığı yeni soruları sorarak hastanın konuşmasını bölmeyiniz. Birşey söylemek istediğiniz zaman konuşmasını bitirmesini bekleyiniz. Başvuran/hastanın konuşması için zaman tanıyınız. Görüşme sürecinde zaman zaman sessizlikler olmasını doğal karşılayınız.

7. Karşılıklıanlayışıgeliştirenvücutdilini(gözteması,yüzifadesi,duruş,sestonu)kullanma

Başvuran/hasta ile iyi iletişim kurabilmenin en önemli bileşenlerinden birisi sözsüz iletişim basamaklarını doğru uygulamaktır. Başvuran/hasta ile göz teması kurma, olumlu yüz ifadesi, ses tonu temel sözsüz iletişim basamakları arasında yer almaktadır. Başvuran/hasta ile konuşurken onunla göz teması kurunuz, yüz ifadenizin olumlu olmasına dikkat ediniz ve onun sizi duyabileceği bir ses tonu ile konuşunuz.

76

B. Bilgi Alma

8. Başvuranın/hastanın anlatımıyla sorunun/başvuru nedenini öğrenmek için açık uçlu ve yönlendirici olmayan sorular sorma ve başvuru nedeninin ayrıntısını dinleme

Başvuranın/hastanın başvuru nedenini ayrıntısına yönelik sorular sorunuz. “sorununuzun ...olduğusöylediniz.Bukonudabirazdahaayrıntılıbilgiverebilirmisiniz?”gibisorularyöneltilebilir.‘Eklemekistediğinizbirşeyvarmı?’diyerekanlatımınolabildiğincegenişolmasını sağlayınız. Başvuran/hasta çok detaylı ve ana konudan uzak bir anlatıma yönelirse‘Yakınmanızla/sorununuzlailgiliolarakneanlatabilirsiniz?’yada‘Öncelikleyakınmanızı/sorununuzu anlatırsanız’ diyerek konuya çekiniz.“Evet/hayır” gibi tek yanıtı olan sorular konuşmayı sınırlandırır ve iletişimin tek yönlü olmasına neden olur. Sorununun/başvuru nedeninin ayrıntısını öğrenmeyi sağlayacak “açık uçlu sorular” sorunuz(örnek:...sorununuzunsizinasıletkilediğinisöylermisiniz?,vb).

9. Başvuranın/hastanın anlatımına ilgi gösterme ve “etkin” dinleme

Başvuran/hastayı “etkin dinleme becerisi”ne sahip olmak iletişim açısından çok önemli bir basamaktır. Etkin ya da diğer bir ifadeyle aktif dinleme başvuran/hastanın güven ve samimiyetini kazanmayı sağlayan, düşünce ve duygularını açıkça ifade edebilmelerine olanak veren bir iletişim tekniğidir. Bu nedenle başvuran/hastanın konuştuğu şeyleri yargılamadan kabul ediniz. Daha sonra söylenenleri kendi sözcüklerinizle ifade ediniz, ya da imalarınızı empati yoluyla belirtiniz. Etkin dinleme sırasında “biraz daha anlatabilir misiniz?”“Şöylemiyoksaböylemidemekistediniz?”,“Birazdahaaçıklayabilirmisiniz?”gibi soru ifadeleri kullanabilirsiniz.

10. Görüşme sırasında başka işlerle meşgul olmama

Başvuran/hasta ile görüşme sırasında bütün ilginizi karşınızdaki kişiye yöneltiniz. Bu süreçtebaşkahiçbirişlemeşgulolmayınız(Örneğinceptelefonuilekonuşmayınız,başkakişilerleilgilenmeyiniz,vb).

11. Konuşmayı bölmeden notlar alma

Her görüşmede not almak gerekmeyebilir, sadece belli noktaları ve kritik bilgileri görüşmeyi bölmeyecek şekilde ve çoğu zaman başvuranla/hastayla göz temasını kesmeden not alınız.

12. Başvuranı/hastayı sorununu aktarma konusunda yüreklendirme

Başvuranın/hastanın duraksadığı anlarda başını sallayarak, ‘hı hı’ diyerek, ‘devam edin, dinliyorum’ diyerek onu daha fazla anlatmaya, ayrıntıları aktarmaya teşvik ediniz. Bazen başvuranın/hastanın son tümcesini ya da sözcüğünü soru olarak yöneltmek sözlü iletişimi sağlar.

13. Başvuranın/hastanın anlayacağı bir dil kullanma

Tıbbi sözcük ve deyimleri kullanmamaya özen gösterir ‘Ağrının lokalizasyonunu gösterir misiniz?’yerine‘Ağrınınyerinigösterirmisiniz?’sorusudahaanlaşılırolacaktır.

14. Edinilen bilgileri özetleme ve başvuranın varsa ek açıklamalar yapmasına olanak sağlama

Konuşulan bilgileri başvuranın/hastanın doğrulaması varsa ek açıklamalar yapması için şimdiye kadar konuşulanları özetleyiniz.

77

C. Başvuranın Bakış Açısını Anlama

15. Başvuranın/hastanın problemi algılama biçimine, problemden etkilenişine, beklentilerine ve düşüncelerine yönelik sorular sorma

Başvurana/hastaya “bu sorun sizin ve ailenizin yaşamını nasıl etkilemekte/etkileyecek, iş/okul/günlükyaşantınızherhangibirdeğişiklikyaratacakmı?gibisorularsorunuz.

16. Kendinibaşvuranınyerinekoyma(empatiyapma)

Görüşmesırasındahekiminkendisinibaşvuranın/hastanınyerinekoyması(empatiyapması)önemlidir.Başvuran/hastabuyollakendisinigüvendehisseder.Bunedenlebaşvuran/hasta başvurma nedeni ile ilgili ayrıntıları anlattıktan sonra “sizi anlıyorum”, “kendimi sizin yerinize koyduğumda”, “sizin gibi düşünmeye çalıştığımda”, ”sıkıntılarınızı anlıyorum”, “birlikte çözüm yollarını düşünebiliriz” gibi ifadeler kullanınız.

17. Başvuranın duygu ve tepkilerine yanıt verme

Başvuran/hastanın verdiği tepkiler karşısında sakin, kararlı, sağduyulu ve tarafsız olmaya çalışınız.

D. Bilgiyi Paylaşma ve Plan Yapma

18. Başvuran/hastaya uygun, kapsamlı ve gereksinimleri karşılayan bilgileri verme

Başvuran/hastanın sorunu ile ilgili çözüm seçeneklerini içeren bilgiyi açık ve kapsamlı olarak paylaşınız, seçenekleri hasta için sözel ya da görsel materyallerle anlaşılır hale getiriniz.

19. Aktarılan bilgilerin başvuran/hasta tarafından doğru ve yeterli anlaşıldığından emin olma

Başvuran/hastanın açıklamalara ilişkin sorusu olup olmadığını sormak uygun olabilir. Örneğin“şimdiyekadarkonuştuğumuzkonularileilgilisormakistediğinizbirşeyvarmı?gibi sorular yöneltiniz. Konunun anlaşıldığından emin olmak için gerekirse siz sorular yönlendirerek açıklamaları derinleştiriniz.

20. Çözüm için başvuran/hastanın rolünün önemini tartışma

Başvuran/hastanın alınan kararların uygulanması noktasında çok önemli bir rolü bulunmaktadır.Buönemibaşvuran/hastayaaçıkçaifadeediniz(Örneğin;“Ayşehanım,almış olduğumuz bu kararların uygulanması ve sonucun başarılı olabilmesi noktasında sizin çok önemli bir rolünüz bulunmaktadır. Sizin bu konuda göstereceğiniz olumlu ve kararlı yaklaşım bizim başarılı bir sonuç almamızı kolaylaştıracaktır. Bu noktada söylemek, tartışmakistediğiniznoktalarvarmı?”şeklindebirkonuşmayapınız.)

21. Karar verme süreçlerine başvuran/hastayı da katma ve bunu başvuran/hastayla paylaşma

Başvuranın/hastanın çözüm seçenekleri ile ilgili düşüncesini sorunuz, hangisi/hangilerinin onun için uygun olduğunu öğreniniz, gerektiğinde ek açıklamalar yapınız.

22. İçinde bulunulan durumda önerilen çözümlerin başvuran/hasta tarafından kabul edilebilirliğini tartışma

Çözümün başvuran/hasta için uygulanmasındaki güçlükler olup olmadığını sorunuz. Başvurana/hastaya karar vermesi için zaman tanıyınız.

23. Çözümlerin başvuran/hasta tarafından uygulanacağından emin olma

Çözümlerin başvuran tarafından uygulanacağından emin olmak için başvurana/hastaya “yaptığımız görüşmeden aldığımız kararları rahatlıkla uygulayabileceğinizi düşünüyorum. Sizbugörüşümekatılıyormusunuz?”gibisorularyöneltiniz.

78

24. Başvuran/hastanın onamını alma

Karar verilen çözüm ile ilgili başvuranın/hastanın yazılı ya da sözlü onayını “bir kez daha tekrar edersekkarar verdiğimiz ...’nın uygulanabilmesi sizin için uygun mu” gibi sorular yönlendirerek onamını alınız.

E. Görüşmeyi Bitirme

25. Başvuran/hasta ile alınan kararları özetleme

Başvuran/hasta ile yaptığınız görüşme sırasında onunla birlikte aldığınız kararları özetleyiniz. Özetleme yaparken görüşme sırasında almış olduğunuz notlarınızdan yararlanınız. Örneğin aile planlaması danışmanlığı ile ilgili olarak başvuran ve rahim içi araç kullanmaya karar veren bir kişiye “Ayşe hanım, sizinle bu görüşme sırasında aile planlaması yöntemleri ile ilgili bazı ayrıntıları konuştuk. Siz benim size verdiğim bilgiler ışığı altında kendiniz için en uygun yöntemin rahim içi araç olacağına karar verdiniz. Bu konu ile ilgili sizin verdiğiniz bilgilere göre herhangi bir riskli durum saptanmadı...” şeklinde bir özetleme yapılabilir.

26. Beklenmeyen durumlar ve bu durumda yapılacakları açıklama

Başvuran/hastanın bu görüşme sonrasında beklenmedik durumlarla karşılaşma ihtimali bulunmaktadır.Bunedenlesözkonusudurumlardamümkünsesize(yadakuruma)ulaşabileceğini, mümkün değilse kendisinin yapması gereken basamakları açıklayınız.

27. Başvuran/hastanın sorusu olup olmadığını öğrenme

Başvuranın/hastanın görüşme ile ilgili aklına takılan ya da aklına henüz gelmiş olan sorularıolabilir.Bununiçin“sormakistediğinizbaşkabirsoruvarmı?”sorusunubasvurana yöneltiniz.

28. Sonraki aşamalar için başvuran/hastayla sözleşme

Başvuran/hasta ile bir sonraki randevu için sözleşmek onun güvenini kazanmak ve hekim olarak ona karşı olan sorumluluğunuzu gerçekleştirmek için çok önemlidir. Bu nedenle görüşmeyi bitirmeden önce size ve başvurana/hastaya uygun bir zaman kararlaştırınız.

29. Görüşmeyi bitirmek ve başvuran/hastayı nazik bir şekilde uğurlama

Bütün yapılanlar tamamlandıktan sonra görüşme bitirilebilir. Ancak görüşme bitirilirken başvuranı/hastayı aynen selamlamada olduğu gibi uğurlamak uygun olur. Bu nedenle yine jest ve mimiklerinizi kullanarak başvuranı/hastayı nazik bir şekilde uğurlayınız. Sözel olarak da “Ayşe Hanım, iyi günler” gibi ifadeler kullanınız.

79



Öğrenim Rehberi

Zor Hasta ile Görüşme Yapma Becerisi

1. Zor hasta görüşmesini ayırdetme

Hasta-hekim görüşmesinde yaşanan zorluklarda her iki taraf da sorumluluğu karşıdaki kişide arama eğilimindedir. Oysa görüşmede yaşanan zorlukların kimden kaynaklandığı değil görüşmenin zor bir görüşme olması önemlidir. Daha önemlisi sorun ne olursa olsun bunun üstesinden gelecek kişinin hekim olmasıdır. Hekim için kritik davranış görüşmede birşeylerin ters gittiğinin ayırdına erken dönemde varabilmektir. Görüşmeyi engelleyen duygu ifadeleri, yinelenmeler, yanıt alamamalar, o an başka bir yerde olmayı dileme ya da içini kaplayan genel bir sıkıntı duygusu gibi süreçler zor görüşmeyi işaret eder.

2. Görüşmeyi duraklatma

Zor görüşmenin ayırdına varıldığında görüşmeyi kesmek, bir-iki dakikalık bir suskunluk süreci geçirmek yardımcı olacaktır. Bu süreçte hekim, duygularını gözden geçirip kendisinde bu duyguları yaratan sorunların neler olabileceğini düşünmelidir. Bazı duygularla ani hareket etmek yanlış davranışlara neden olabilir. Bu suskunluğu hastaya açıklamak her iki taraf içinde bir rahatlama sağlar.

3. Sorunu ortaya koyma

Görüşmeyi zora sokan nedenin adını koymak önemlidir. Burada amaç zorluğa neden olan hasta davranışına tanı koymak değil görüşmedeki sorunu tanımlamaktır. Sorun hastanın yaşadığı bir duygunun ifade edilmesinden mi kaynaklanıyor yoksa görüşmeyi etkileyençevreselfaktörler(ortamdabulunanüçüncükişi,gürültü,sıcaklık),hastanınfizikselözellikleriyadahastadahekimekarşıgelişenbirrahatsızlıkmıöneçıkıyor?

4. Sorunu paylaşma

Sorun çevresel faktörlerden kaynaklanıyor ya da tanımlanamayan bir noktada ise hekim, sorunu tanımlamak için hastadan yardım istemelidir. Görüşmenin zora girdiği, bu şekilde etkin ve verimli bir görüşme yapıp hastaya yardım etmenin olanaklı olmadığı ve öncelikle sorunun saptanarak çözüm bulunması gerektiği belirtilmelidir. Bu durum belirtilirken hastayı suçlayıcı bir ifade kullanılmamalı, hatta sorumluluğun hekimde olduğu ve hastadan yardım istendiği duygusuyla söze başlanmalıdır.

5. Çözüm üretme

Görüşmeyi zorlaştıran çevresel ya da hastanın fiziksel özelliklerine ait sorunlar giderilmelidir. Sorun hekimin bir ifadesi ya da davranışı ise hekim, hastanın haklılığını değerlendirmeli ve özür dilemelidir.

6. Hastanın duygularına empati gösterme

Görüşmedeki zorluk hastanın yaşamakta olduğu güçlü bir duygunun ifade edilmesi ise(kızgınlık,üzüntü,korku),sorunhekimdegörünmeklebirliktehastanınhaklılığısöz konusu değilse ya da rahatsızlık yaratan fiziksel koşullar değiştirilemiyorsa hekim, hastanın duygularını ve bu duygunun hasta için ne anlama geldiğini anladığını belirtmelidir. Hastayı anlamak demek onun söylediklerinin ya da davranışlarının doğruluğunu, bağışlanabilirliğini, desteklendiğini kabullenmek anlamına gelmez. Hastaya onun duygularını anladığını söylemek yapılacak son harekettir, sonrasında bir söz ya da davranış gösterilmesi gerekmez. Birçok durumda hastaların tüm beklentisi duygularının anlaşıldığını görmektir.

80



Öğrenim Rehberi

Kötü Haber Verme Becerisi

A. Görüşme Öncesi

1. Hasta ile görüşme yapmaya hazır olma

Hekim, kötü haber veya bilgi vereceği bir görüşme öncesinde zamanını ayarlamalı, kendisini duygusal ve zihinsel olarak hazırlamalı, kendi duygu, sıkıntı ve benzer durumlarını kontrol altına almalı, üzgün, telaşlı, sıkıntılı, korkuyor görünmemelidir. Görüşmede hangi sözcükleri seçeceğini, hangilerini kullanmayacağını kararlaştırmalıdır.

2. Hasta hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olma

Hekim, söz konusu klinik durumu ayrıntılı olarak bilmeli, hastanın dosya veya dökümanlarının ayrıntısına hakim olmalıdır.

3. Görüşmeyi önceden planlayarak gerekli ortam koşullarını sağlama

Hekim hastaya veya yakınlarına hasta ile ilgili olumsuz/kötü bir haber/bilgi vereceği zaman bunun önceden planlanmış bir görüşme ile yapılması doğru olur. Böyle bir görüşme için uygun ortam ve koşulların hazırlanması gerekir. Önemli bilgi verilecek görüşmenin ayaküstü, sıkışık zamanda yapılmaması gerekir. Görüşme, bunun için uygun bir odada, sakin ve ferah ortamda yapılmalıdır.

4. Kötü haberin kime/kimlere verileceğini belirleme

Önceden hasta ve/veya yakınlarından kimlerin görüşmeye katılacağı sorulmalı ve bilinmelidir. Bazı hasta ve yakınları bilginin diğer bir kişiye verilmesini tercih edebilir. Mümkünse hastanın kendisi veya en yakınlarına bilgi verilmelidir.

B. Görüşme Sırasında

5. Görüşmenin bölünmemesini sağlama

Görüşme süresince odaya giriş-çıkışların kısıtlanması, gürültü yanında telefon ve çağrı cihazlarının rahatsız etmesi önlenmelidir. Odada herkesin rahat oturabileceği yer olmalıdır.

6. Görüşme ile uyumlu bir vücut dili kullanma

Hekim karşısındakilerle aynı göz hizasında ve uygun yakınlıkta oturmalıdır. Hekimin duruşu, yüz ifadesi, ses tonu duruma uygun olmalı, göz teması koparılmamalı, hastanın durumunun paylaşıldığı belli edilmelidir.

7. Hastayı ve/veya yakınlarını uygun şekilde karşılama

8. Kendini tanıtma

9. Hasta ve/veya yakınlarının adını ve yakınlığını sorma

10. Hasta ve/veya yakınlarının ne kadar bilgi isteyebileceklerini anlamaya çalışma

Ne kadar bilgi isteyebilecekleri veya gereksinimleri olduğunu anlamaya çalışmalı, gerekirse bunu sormalı, böylece görüşmeyi hangi düzeyde başlatacağını kestirmelidir.

81

11. Hastanın anlayacağı bir dil kullanma

Açık ve sakin bir konuşma tarzı kullanmalı, düzgün cümleler kurmalı, tıbbi terimlerden kaçınmalıdır. Hekim, karşısındakilerin konuşma tarzı, anlama düzeyi ve bilgisine göre cümlelerini/ ifadelerini seçmeli, açık ve dostça konuşmalı, samimiyet dozunu ayarlamalıdır. Ölüm, kanser gibi kelimelerin açık olarak kullanılmasından kaçınılmamalıdır.

12. Asıl bilgiyi/haberi özenli ifadeler kullanarak adım adım verme

Asıl bilgiyi/ haberi vermeden önce kötü haber/bilgi için “Haberler pek iyi değil, …”, “Size kötü haberim var ....”, “Üzgünüm/Maalesef ….” gibi uyarıcı olacak ön ifadeler kullanılması gerekir. Hekim, kişinin anlayacağı ifadelerle bilgiyi/haberi vermeli, kısa kısa konuşup arada susarak sessizliği sağlamalı, tepkiye, düşünmeye, anlamaya izin verip, duygularını ifade etmelerine olanak sağlamalıdır. Karşıdakinin durumuna göre, onun hızıyla devam edilip, anlaşıldığı görüldükçe yeni bilgiye geçilmelidir.

13. Hastanın duygularına empati gösterme

Hekimin, karşısındakilerin duygu ve düşüncelerini paylaştığını, anladığını belli etmesi, bunu dile getirmesi, duygu ve tepkilerini yaşamalarına izin vermesi, empatik yaklaşım benimsemesi gerekir. Sessiz/tepkisiz iseler açık uçlu sorular ile ne düşündükleri, ne hissettikleri sorulmalıdır. Böylece hasta veya yakınları kendi duygu ve düşüncelerinin beklenir olduğunu, normal olduğunu anlar, paylaşım sağlanmış olur. Hekim, nasıl tepki vereceğini, ne yapacağını bilemezse sessiz kalmalı, bekleyip gözlemelidir.

14. Hastanın sorusu olup olmadığını öğrenme

Bilginin anlaşıldığından emin olmak gerekir. Bunun için soru sorulmasına fırsat verilmeli, kısa sorularla durum anlaşılmaya çalışılmalıdır.

15. Profesyonel ve etik değerlere bağlı kalma

Varsa, daha önceki tıbbi uygulamalar veya meslektaşlar için yorum yapılmaması, tartışılmaması doğru olur.

16. Hastanın/ hastalığın yönetimini konuşma

Kötü haber verildikten sonra tedavi seçenekleri, hastanın neler yapabileceği, olumlu noktalar gibi konularda anlamlı ve gerçekçi olabilecek şekilde mutlaka umut da verilmelidir. Bilgilendirme tamamlandıktan sonra da sorulara izin verilmeli, hasta ve yakınlarının ne anladıklarını söyleyip ifade edebilecekleri ortam yaratılmalı, gerekirse bunun için sorular sorulmalıdır. Hasta için ne planlandığının açıkça anlaşıldığından emin olunmalıdır.

17. Hasta ve/veya hasta yakınlarının alabilecekleri desteği açıklama

Görüşme tamamlanmadan önce hasta ve yakınlarının destek alabilecekleri kaynaklar, olanaklar belirtilmeli, daha sonrası için plan yapılmalı, her zaman yardıma hazır olunduğu belirtilmelidir. Hasta ve ailelerine mevcut durum için eldeki tüm olanakların ve tedavilerin kullanılacağı ve hastaya mümkün olan en iyi şekilde yaklaşım yapılacağının güvencesi de verilmelidir.

18. Sonraki aşamalar için hastayı bilgilendirme

19. Görüşmeyi bitirerek hastayı ve/veya yakınlarını nazik bir şekilde uğurlama

82



Öğrenim Rehberi

Siyanozlu Hastada Öykü Alma ve Muayene Becerisi

1. Hasta ile görüşme yapma

2. Hasta ile görüşme yaparken özellik gösteren soruları sorma

Hastanın yakınmalarının ne zaman başladığı, ateşi, burun akıntısı, hırıltılı, hızlı nefes alma, öksürük nöbeti olup olmadığı sorulmalıdır. Özellikle çocukluk yaş grubunda yemek yerken ya da ağzına birşey götürdükten sonra aniden morarma, öksürük nöbeti, boğulma gibi bir olayın olup olmadığı sorulmalıdır. Çocuğun ara ara morarmada artma ile birlikte çömeldiğinin gözlenip gözlenmediği, ağladığında morarmada artma ya da azalma olup olmadığı, çok ağladığında morarmada artma ve bayılma atakları izlenip izlenmediği araştırılmalıdır.

3. Hastayı yapılacak muayene hakkında bilgilendirme

Hastanın ne amaçla, vücudunun hangi bölgelerinin, ne şekilde, hangi araçlarla muayene edileceği, hastanın bu muayene sırasında acı, ağrı benzeri hoş olmayan duygular yaşayıp yaşamayacağı açıklanmalı ve hastanın muayene için onamı alınmalıdır. Hasta çocuk, bebek ya da bilinci yerinde olmayan bir hasta ise benzer bilgilendirme hastaya eşlik eden kişiye de verilmelidir.

4. Elleri yıkama

5. Hastayı oturtup mahremiyetini sağlayarak gövdesinin üst kısmı çıplak kalacak şekilde giysilerini çıkarmasını söyleme

Hastanın muayene edildiği koşullar hastanın mahremiyetini sağlamak için yeterli değilse, hastanın kendini rahat hissetmesi sağlanamıyorsa hastanın muayenesini engellemeyecek şekilde bazı giysilerinin üzerinde kalmasına izin verilebilir.

6. Hastanın karşısına geçme

7. Hastayı oda ısısında ve aydınlık bir odada gözle muayene etme

Burun kanadı solunumu, yardımcı solunum kaslarının solunuma katılıp katılmadığı, retraksiyonlar, göğüs deformitesi, göğüs ön arka çapının artıp artmadığı gözle muayenede değerlendirilir.

8. Hastanın ateşini ölçme

9. Hastanın nabzına bakma

10. Hastanın kan basıncını ölçme

11. Hastayı siyanoz açısından değerlendirme

Siyanoz santral ya da periferik siyanoz olmak üzere iki şekilde görülür. Santral siyanoz arterial desatürasyona ya da anormal hemoglobine bağlı olarak geliştiği için dilde, mukozalarda, ekstremitelerde ve tüm deride gözlenir. Periferik siyanoz ise artmış arteriovenöz oksijen farkına bağlı geliştiğinden sadece ekstremite uçlarında ve dudaklarda gözlenir. Dolayısıyla hastanın siyanozunu değerlendiriken tüm derinin, ekstremitelerin, dil ve mukozaların siyanoz açısından değerlendirilmesi gerekir.

83

12. Hastanın parmaklarında çomaklaşma olup olmadığını değerlendirme

Parmak uçlarında büyüme ve genişleme şeklinde değişiklikler olur. Normalde 165 derece olantırnakiletırnağınbaşladığıderikıvrımıarasındakiaçı(Lovibondaçısı)belirginçomaklaşmada 180 dereceyi aşar. Bunu anlamak için her iki başparmak tırnakları karşı karşıya getirildiğinde normalde tırnak kökleri birbirine yaklaşmazken çomaklaşma olması halinde tırnak kökleri birbirine dokunur.

13. Hastanın solunum sistemi muayenesini yapma

14. Hastanın kalp muayenesini yapma

15. Hastaya giyinebileceğini söyleme

16. Hastaya muayene sonuçları hakkında bilgi verme

Hastaya, yaptığınız ölçümler, muayene bulgularınız ve bir yargıya ulaşmışsanız bu bulguların kısa bir değerlendirmesini yapınız. Normal olarak değerlendirdiklerinizi de hastaya açıklayınız. Emin olamadığınız ya da açıklayamadığınız bulguları da hastaya anlatınız.

17. Elleri yıkama

18. Muayene sonuçlarını kaydetme

19. Sonraki aşamalar için hastayı bilgilendirme

20. Görüşmeyi bitirerek hastayı nazik bir şekilde uğurlama

84


ETİK VE PROFESYONEL DEĞERLER

Öğrenim Rehberi

Klinik Etik Karar Verme Sürecinde Hasta ile Görüşme Yapma Becerisi

1. Hasta ile görüşme yapma

İletişim becerileri eğitiminin öğrenim rehberindeki gereklilikleri kullanarak; karşılıklı katılıma ve empatiye dayalı iletişimi gerçekleştiriniz.

Tıbbi Endikasyonlar

2. Hastanıntıbbisorununu(öykü,tanı,prognoz)öğrenme

Hastanın/başvuranın tıbbi anamnezini alınız.

3. Probleminaciliyetinitanımlama(Acil/kronik/geridönüşümsüz)

Hastanın/başvuranın durumunun acil/kronik, geri dönüşümlü/geri dönüşümsüz olup olmadığını tanımlayınız. Bu sizin etik karar verme sürecinizdeki tutumlarınızda belirleyici olacaktır.

Bireyin rıza beyanında bulunamayacağı ve kanuni temsilcisinin bulunmadığı veya mahkemeden izin alınması zaman gerektirecek ve hastaya derhal müdahale edilmediği takdirde hayatı veya hayati organlarından birisi tehdit altına girecek ise, yaşamsal riskin olduğu durumlarda hekim, izne gerek duymadan hemen yaşam kurtarıcı tıbbi müdahaleyi yapar. Hastanın bilinci açılmaya başlayınca, daha sonraki tıbbi işlemler için (ameliyatvs.)yeterlikdurumunagöremümkünolduğuncabilgilendirmeveizinişleminebaşvurulur.

• İntihargirişimininolduğudurumlarda,bilincikapalıhastaya,hekiminkurtarıcıtıbbi müdahalede bulunması zorunludur.

• Acildurumlardarızaşartıaranmaz.

4. Tedavininyönetimini(amaçlarını,gerçekleşmevegerçekleşmemekoşullarını,alternatiftedavileri)paylaşma

Tanı-tedavi sürecinde kanıta dayalı tıp yöntemlerini kullanarak ayırıcı tanıdan kesin tanıya ulaştıktan sonra aşağıdaki bilgileri hasta/başvuran ile paylaşınız:

• Önerilentedavininiçeriği,

• Önerilentedavininamacıvebaşarılıolmaşansı,

• Önerilentedavininavantajlarıveriskleri,

• Önerilentedavininvarsaalternatifleri,

• Önerilentedavininpotansiyelsonuçları,

• Tedavininrededilmesidurumundaortayaçıkabilecekrisklerveyararlar,

• İyileştiktensonrabeklenenbüyükproblemlervehastanınnormalyaşamınave günlük aktivitelerine dönebilmesi için gerekli olan süre,

• Önerilentedaviyihastayauygulayacakolansağlıkhizmetisunucusununkimlik bilgileri ve profesyonel deneyimleri,

• Kullanılacakilaçlarınözellikleri,süresi,kullanımşekli,yanetkileriveilaçlarınetkileşimleri,

• Tedavisonrasısağlığıiçinistenilenyaşamtarzıveevdebakımşekli,

• Gerektiğindeyenidenaynıkonudatıbbiyardımanasılulaşacağı

85

5. Hastanın bu bakım hizmetinden nasıl yarar sağlayacağı ve nasıl zarar görmeyeceğini vurgulama

Hasta Tercihleri

6. Hastanın karar verme yetisi ve hukuksal yeterliğini değerlendirme

Hastanın yeterlik değerlendirmesini yapınız. Bu bireyin; yaş, akıl gücü, medeni durumu gibi somut belirleyicileri ile algılama ve bilişsel işlevlerin sağlamlığını tanımlar. Karar veremediğinizde bir psikiyatristten konsültasyon isteyiniz.

7. Hastanın tedavi tercihleri konusunda görüşlerini alma

Sizin sunduğunuz tedavi seçeneklerinden hangisini seçeceğine hasta/başvuran kendi değerleri, inançları doğrultusunda karar verebilir, kararına saygı gösteriniz.

8. Hastadan tedavi konusunda aydınlatılmış onam alma

Hastaya/başvurana yapılan tıbbi müdahalenin niteliğine göre aydınlatılmış onamını sözel/yazılı olarak alınız.

9. Hastanın karar verme yetisi ve hukuksal yeterliği yoksa onun adına karar verecek bir kişiyi görüşmeye davet etme

Hasta yeterli değil ve yasal temsilci atamadıysa, hasta adına karar verebilecek kişilerin hiyerarşik sıralaması aşağıdaki gibidir.• Yasal koruyucu,• Hastanıneşi,• Yetişkinçocuk(veyaeğerbirdenfazlaise,yetişkinçocuklarınçoğunluğu),• Anne-baba,• Yetişkinkardeş(veyaeğerbirdenfazlaise,yetişkinkardeşlerinçoğunluğu)• Hastayabakanveilgilenenyetişkinakrabalar,• Yakınarkadaş.

10. Hastanın önerilen tedaviyi gerçekleştime isteği ya da işbirliği çabasını değerlendirme

11. Etik ve hukuksal boyutlar çerçevesinde hastanın seçimlerine saygı gösterme

Verilen tüm tıbbi bilgiyi aldıktan ve anladıktan sonra hasta/başvuran, tanı ve tedavi süreciyle ilgili seçimlerini özgürce yapabilmelidir. Tedaviyi kabul ya da reddetme hakkına etik ve hukuksal sınırlar içinde sahiptir.

Yaşam Kalitesi Kavramı

12. Hastanın tedaviyle ya da tedavi olmaksızın normal bir yaşantıya dönme konusundaki beklentilerini alma

13. Tedavi sonuçlandığında hastanın yaşayacağı fiziksel, psikolojik ve sosyal eksiklikleri hastaya aktarma.

Minimumhayatkalitesininölçütünedir?(Beyinsel,fizikselözürlüolmamak,bağımlıolmamak,sürekliızdırapçekmemek)

Kaliteyikimtayinedecek?(Hasta,hekim,aile,toplum)

Hastanınseçimhakkıvarmı?(Yaşamhakkımaddinormlarabağlanabilirmi?

Hastayaşamayı/ölmeyireddedemezmi?)sorularınayanıtarayınız

86

14. Hastanın yaşam kalitesini değerlendirirken hastayla arasında karar vermesini etkileyecek bir önyargı oluşturmama

15. Tedavi sürecinin hastanın yaşam kalitesine etkisini değerlendirme

16. Tedaviyi sonlandırmayı gerektirecek gerekçeleri ve planları hastayla paylaşma

Sağlıkçalışanlarıtedaviyinereyekadarsürdürsün?sorusunayanıtarayınız

(Hastaiyileşene/hastaölenekadar,kaynaklartükenenekadar,ailebıkanakadar,çalışanlarbıkanakadar…)

Bağlamsal Diğer Özellikler

17. Tedavi kararlarını etkileyebilecek ailesel konuları sorma

18. Tedavi kararlarını etkileyebilecek hekim ya da sağlık ekibine yönelik konuları sorma

19. Tedavi masraflarıyla ilişkili maddi konuları sorma

20. Tedavi kararını etkileyebilecek ekonomik, dinsel ve kültürel konuları sorma

21. Kendisine(hekime)yönelikhastanıngüvenduygusunusorgulama

22. Kaynakların paylaşılması ile ilgili sorunları sorma

Hastaların içinde bulunduğu durumu düzeltme olasılığı olmayan ya da çok düşük olan veya halen uygulanmakta olan tedaviden daha yararlı olması beklenmediği halde daha pahalı ya da daha riskli olan tedavilere “boşuna tedavi” denilmektedir. Bir tedavi yararsız kabul edildiğinde sonlandırılabilir, böyle bir tedaviye hiç başlanmayabilir, ya da ancak hastanın kendisinin ödemesi koşulu ile ve onun isteği ile başlatılabilir. Biyoetik açısından boşuna tedavi sınırlı kaynakları akılcı olmayan biçimde kullanmaya neden olduğu, hastaya yük ve ıstırap getirerek zarar verdiği, hasta, sağlık çalışanı ve hastane idaresi tarafından istenmediği, yaşamı değil ölümü uzattığı için eleştirilmektedir. Sınırlı kaynakların adil kullanımını sorgularken “boşuna tedavi” değerlendirilmesinin yapılabileceği durumları da göz önünde bulundurup “hastane etik kurul” görüşü isteyiniz.

23. Tedaviyi etkileyecek hukuksal etkileri sorgulama

Hasta/hekim hakları ve sorumlulukları açısından ilgili vakaya özel ulusal yasalarımız, etik rehberler ve uluslararası sözleşmeleri inceleyiniz.

24. Tedaviyi verecek kurum ya da kişilerle çıkar çakışması olup olmadığını sorgulama

Bir kişinin başka bir kişi ya da kişilerle –kurum ve kuruluşlarla- ilişkide yaşadığı, kişinin kendi çıkarını gözetmesi ya da öne çıkarması nedeniyle de o belirli durumda doğru karar vermesini etkileyen durumlar olabilir. Karar ya da yargı verme durumunda olan kişinin kendi çıkarını öne çıkarmasının doğru karar vermesini güçleştireceği kaygısıyla “çıkar çakışması” durumlarını değerlendiriniz. Kişinin doğru karar vermesini etkileyecek her türlü çıkarla ilgili unsuru bertaraf edecek yollar bulmaya çalışınız.

Klinik tıpta söz konusu olan tartışmanın üzerinde yapıldığı kişinin durumunun doğru değerlendirilmesi önemlidir. Karar verilmesi gereken ya da çakışmanın yaşandığı uçlardan birisi bir insanın yaşamı, öbürü ise mali unsurlar olabilir. Çakışma insanı korumakla, kurumun çıkarını korumak arasında yaşanabilir İnsanın değerli bir varlık olarak görülmesi düşüncesi her türlü çıkar hesaplarının ve çıkar çakışmalarının üzerindedir.

87



Geribildirim Verme Rehberi

1. Bireysel özellikleri değil davranışı belirtme

Geri bildirim verirken kişinin yaptığı davranışlara odaklanılması gerekir. Bu geribildirim verirken kurulan cümlelerde bireyi değil davranışı tanımlayan kelimelere yer verilmesini gerektirir. Örneğin hasta ile görüşme sırasında hızlı konuşan birine “ne dediği anlaşılmayan birisin” demek yerine “bu görüşmede konuşma biçimin biraz hızlıydı” denilmesi tercih edilmelidir. Çünkü bireysel özelliklerin bazıları kalıcı bazıları ise çok güç değişen niteliklerdir. Geribildirimde davranışın belirtilmesi ise özel bir durumla ilişkili ve değiştirilebilir bir durumu belirtmektedir. Birey için bir değişmesi güç ya da imkansız bir özelliğin belirtilmesi tehdit edici olarak algılanabilir.

2. Çıkarsama yapmak yerine gözlemlere odaklanma

Gözlemler davranışla ilgili neyi görüp duyduğumuzu belirtir. Çıkarsamalar ise duyduğumuz, gördüğümüz davranışlarla ilgili bizim açıklamalarımızı, yorumlarımızı ve yargılarımızı içerir. Bu yorum ve açıklamalar verilen geribildirimin nesnelliğini etkiler. Eğer açıklamaların paylaşılması davranış açısından çok önemli ise mutlaka çok iyi tanımlanarak verilmesi gerekir.

3. Yargılamak yerine sorunu betimleme

Betimleme ne olduğunu bildirme sürecidir. Yargı ise bir şeyin iyi ya da kötü, doğru ya da yanlış olduğu ile ilgili değerlendirmeleri içerir. Yargılar kişisel değerlerimizden ortaya çıkar oysa betimleme tarafsız olmayı gerektirir.

4. Davranışın tanımlanmasında güzel/kötü yerine sık/az terimleri tercih etme

Sık, seyrek, çok, az gibi kelimeler herhangi bir davranışın niceliğini belirtir, bu nedenle anlamlı ve nesneldir. Oysa davranışın niteliğine ilişkin özellikler yargısal ve özneldir. Bu nedenle “göz temasın güzeldi” ya da “göz temasın kötüydü” yerine “sık göz teması kurdun” “az göz teması kurdun” denilmesi tercih edilmelidir.

5. Özel bir durumla ilgili davranışı belirtme

Geribildirim geçmişte ya da herhangi bir zamanda yapılmış davranışları değil şu anda olan davranışı belirtmelidir. Yapılan davranış genellikle zaman ve yere bağlıdır, birlikte değerlendirilir. Bu nedenle geri bildirim gözlem gerçekleştikten sonra, uygun olduğunda, ne kadar çabuk verilirse o kadar anlamlıdır. Böylece daha belirgin, açık olur ve üzerinden geçen zamanın neden olabileceği hatalardan etkilenmez.

6. Önerilerde bulunma yerine bilgi ve gerçekleri paylaşma

Bilgi ve gerçekler paylaştığımızda bireyi, belli bir durum ve zamandaki amaçları doğrultusunda bilgiyi nasıl kullanacağına kendi karar vermesi için özgür bırakırız. Önerilerde bulunduğumuz da ise bireye bu bilgiyle ne yapacağını söyleriz ve kendi için en uygun eylemi belirleme özgürlüğünü almış oluruz. Geribildirim verirken öneri vermekten çok bilgiyi paylaşmalı ve bireyin kendi kararını kendi vermesine izin vermeliyiz.

7. Cevap ve çözümler üretme yerine seçenekleri açıklama

Çok sayıda işlem ve çarelere odaklanılması, sahip olunan özel bir problemin kabul edilmesi olasılığını azaltır. Soruna bir çözümler serisi üretmek yerine bireyin sahip olduğu seçenekler açıklanarak karar vermesine olanak sağlanmalı.

88

8. Alıcının ihtiyacına cevap verme

Geribildirim veren kişinin değil geribildirimi alacak kişinin ihtiyaçlarına yönelik olmalıdır. Geribildirim alan kişiye yardımcı olmalı daha fazla yük eklememelidir.

9. Geribildirimi yeterli miktarda verme

Vermekten hoşlanacağınız değil alıcının kullanabileceği miktarda bilgiyi içermelidir. Bireyi çok sayıda geribildirim ile boğmak geribildirimin etkili bir şekilde kullanılma olasılığını azaltır.

10. Bireysel bilginin paylaşılabileceği uygun zaman ve yeri seçme

Geribildirim alma ve verme duygusal tepki verilmesi olasılığını içerdiğinden geribildirimin verilme zamanının uygunluğuna dikkat edilmelidir. Çok iyi bir geribildirim uygun olmayan zamanda verildiğinde yarardan çok zarar verebilir.

11. Niçin söylediğine değil ne söylendiğine odaklanma

Geribildirimde neyin, nasıl, ne zaman ve nerede söylendiği gözlenebilir özelliklerdir. Niye söylendiği ise bizi gözlemlerden yorumlar yapmaya götürür ve niyetle ilgili sorular ortaya çıkarır. Bu nedenle niye değil ne söylediğine dikkat edilmelidir.

Bu rehberin hazırlanmasında Problem-Based Learning (S.E Baptiste), Fostering Reflection and Providing Feedback (J. Westberg, H. Jason) ve Evaluation Resource Package (McMaster University) adlı kitaplardan yararlanılmıştır.

89


TIPTA İNSAN BİLİMLERİ

Araştırma Planlama Rehberi

A. BAŞLIK

1. Araştırmanın adı (başlığı)

Araştırmanınadı(başlığı)yapılacakçalışmayıendoğruveenkısabiçimdeyansıtmalıdır.Araştırma önerisi aşamasındaki başlık, sonradan ortaya çıkabilecek durumlara göre, kısmen değişebilirse de küçük çaptaki durum değişikliklerine de uyabilecek esneklikte olmalıdır. Başlıklarda ilk sözcük çok önemli olup, çalışma alanını anlatır nitelikte olmalıdır.

B. GİRİŞ

2. Problem

Bireyi, fiziksel ya da düşünsel yönden rahatsız eden, kararsızlık ve birden çok çözüm olasılığı görülen her durum bir problemdir. Araştırma problemini seçerken dikkate alınması gereken bazı ölçütler geliştirilmiştir. Problemin kendisinden gelen olası sınırlılıklarını dikkate almak için geliştirilen ölçütler: çözülebilirlik, önemlilik, yenilik ve etik kurallara uygun olarak araştırılabilirliktir. Araştırmacının kendi özel durumundan kaynaklanabilecek olası sınırlılıklarını dikkate almak için geliştirilen ölçütler: alanda yeterlik, yöntemde vetekniklerde yeterlik, veri toplama izni, zaman ve olanak yeterliği, ve ilgi yeterliğidir. Açık seçik tanımlanmış bir araştırma problemi, araştırma için iyi bir başlangıçtır. Yanıt aranan soru açıkca belirtilmelidir.

3. Araştırmanın amacı

Amaç, aydınlatılmak istenen değişkenleri ve ilişkilerini sorgulama ifadesidir. Amaç, araştırma probleminin en somutlaştığı yer, iyi hazırlanmış bir araştırma başlığının da açılımıdır. Birçok araştırmada amaç soru cümlesi ile ifade edilirken, bazı araştırmalarda amaç sınanmak üzere geliştirilen hipotezlerle ifade edilir.

4. Araştırmanın önemi

Araştırma amacında belirtilip toplanan verilerin hangi kuramsal ya da pratik sorunun çözümünde ve nasıl kullanılabileceğinin açıklanması, araştırmanın önemidir. Araştırmanın amacı nesnel olduğu halde araştırmanın önemi öznel olabilir. Önem bir yorumdur ve tartışılabilir.

5. Varsayımlar

Varsayım, deneyle kanıtlanmamış olmakla birlikte kanıtlanabileceği umulan kuramsal düşünü ya da varmış ve gerçekmiş gibi kabul edilerek birşeyde dayanak olarak kullanılan, bir olayı açıklamada yararlanılan ilke olarak tanımlanır.

6. Sınırlılıklar

Araştırmacının ideal gördüğü ve normal olarak yapmak isteyip de, çeşitli nedenlerle, vazgeçmek zorunda kaldığı şeyler araştırmanın sınırlılıklarıdır.

7. Tanımlar

Aynı alandaki araştırmacı ve uygulayıcılarda yanlış anlamalara ve değişik yorumlara neden olabilecek ve sık sık kullanılan terimlerin tanımlanması gerekli ve yeterlidir.

90

C. YÖNTEM

8. Yöntem

Araştırma yöntemi araştırmanın nasıl yapılacağını tanımlar. Yöntemi yazmanın amacı, başka bir araştırmacının isterse aynı araştırmayı aynı yöntemle ya da yöntemde gördüğü yanlışları düzelterek yapabilmesini, araştırma yapmasa bile yöntemi okuyucu olarak değerlendirebilmesini sağlamaktır. Bu bölüm şu bilgileri içermelidir.

• Araştırmayeri

• Etikkurulbaşvurusuve/veyaonayı

• Örnekleminseçildiğievreneilişkinbilgi

• Örneklembüyüklüğüveörneklemseçimyöntemi

• Veritoplamayöntemi(anket,kayıt,gözlem,deney,laboratuvar,vb)

• Araştırmanıntürü(ileriyeyönelik,geriyedönük,analitik,tanımlayıcı,vb)

• Verilerindizgelenmesi:kodlama,denetleme,veriişlemevedoğruluktestleri

• Ölçüler,bağımlıvebağımsızdeğişkenler,istatistikselanalizyöntemleri.

9. Süre ve olanaklar

Araştırmacı, araştırmanın başından sonuna kadar yapılacak her işlemin alacağı zaman, gerekecek insangücü ve maddi kaynaklar için zaman-insangücü-maliyet analizi yapmalı ve bunu araştırma planında göstermelidir.

10. Geçici anahatlar

Geçici anahatlar, araştırma sonunda hazırlanacak raporun ‘içindekiler’ sayfasını andırır. Araştırmada neyin nerede ve hangi ilişkiler içinde ele alınacağını belirtir.

D. KAYNAKLAR

11. Kaynakça ve Ekler

Araştırma planlamanın her aşamasında değişik kaynaklara başvurulur. Araştırma planı hazırlanırken, yararlanılan bu kaynakların da bir listesi verilir. Bazı durumlarda ise kaynaklar ya da benzer örneklerin bütünü ya da bir bölümü ek olarak sunulur.

Bu rehberin hazırlanmasında Bilimsel Araştırma Yöntemi (Prof.Dr. Niyazi Karasar), Sağlık Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri (Prof.Dr. Kadir Sümbüloğlu, Doç.Dr. Vildan Sümbüloğlu) ve Research Design (John W Creswell) adlı kitaplardan yararlanılmıştır.

91



Proje Önerisi Hazırlama Rehberi

1. Kapak

Aşağıdaki başlıkları kapak sayfasına ortalı olarak yazılmalıdır.

1. Üniversite ve Ders Adı

2. Dönem

3. İyi Hekimlik Uygulamaları Grup Adı

4. Proje Adı

5. ProjeÇalışmaGrubu:(Projeyiyürütenkişi/kişilerinvesorumluöğretimüyesininisimleriyazılmalıdır)

6. ProjeÖnerisiTeslimTarihi:(Buraporunöğretimüyesineveriliştarihiyazılmalıdır)

2. Giriş

1. Gerekçe:(Projeninkonusuileilgiliaçıklamalar,bukonuileilgiliyapılmışçalışmalarve henüz yanıtlanmamış, üzerinde çalışma yapılmaya ihtiyaç duyulan sorunlar özetlenmelidir)

2. Projeninamacı:(Projeileulaşılmakistenilenamaçlaryazılmalıdır)

3. Gereç ve Yöntem

Bu bölümde aşağıdaki bilgiler yer almalıdır:

1. Proje sırasında kullanılacak bilimsel araştırma yöntemi

2. Projenin uygulanması sırasında verileri toplamada kullanılacak araçlar

3. Ulaşılmasıplanlananveritabanları(varsa)

4. Projenin uygulanmasının nasıl yapılacağı

5. Projenin ilk aşamasından son raporun verileceği tarihe kadar yapılacak işlerin zaman planlaması

4. Kaynaklar

Bu önerinin hazırlanması sırasında yararlanılan kaynaklar yazılmalıdır. Kaynaklar metin içinde numaralandırarak gösterilmeli. Metin sonunda aynı sıraya göre kaynak listesi oluşturulmalıdır

92



Proje Raporu Hazırlama Rehberi

1. Kapak

Aşağıdaki başlıkları kapak sayfasına ortalı olarak yazılmalıdır.

1. Üniversite ve Ders Adı

2. Dönem

3. İyi Hekimlik Uygulamaları Grup Adı

4. Proje Adı

5. ProjeÇalışmaGrubu:(Projeyiyürütenkişi/kişilerinvesorumluöğretimüyesininisimleriyazılmalıdır)

6. ProjeÖnerisiTeslimTarihi:(Buraporunöğretimüyesineveriliştarihiyazılmalıdır)

2. Giriş

1. Gerekçe:(Projeninkonusuileilgiliaçıklamalar,bukonuileilgiliyapılmışçalışmalarve henüz yanıtlanmamış, üzerinde çalışma yapılmaya ihtiyaç duyulan sorunlar özetlenmelidir)

2. Projeninamacı:(Projeileulaşılmakistenilenamaçlaryazılmalıdır)

3. Gereç ve Yöntem

Bu bölümde aşağıdaki bilgiler yer almalıdır:

1. Proje sırasında kullanılan bilimsel araştırma yöntemi

2. Projenin uygulanması sırasında verileri toplamada kullanılan araçlar

3. Ulaşılanplanlananveritabanları(varsa)

4. Projenin uygulanmasının nasıl yapıldığı

5. Projenin zaman planlaması

4. Bulgular ve Tartışma

Çalışmadan elde edilen bilgiler ve çalışma ile ilgili yorumlar yazılmalıdır.

5. Sonuç ve Öneriler

Çalışmadan elde edilen bulgular ışığında varılan sonuçlar ve benzer proje çalışmaları ve daha ileri çalışmalar için öneriler yazılmalıdır.

6. Kaynaklar

Bu raporun hazırlanması sırasında yararlanılan kaynaklar yazılmalıdır. Kaynaklar metin içinde numaralandırarak gösterilmeli. Metin sonunda aynı sıraya göre kaynak listesi oluşturulmalıdır.

93



Proje Ürün Dosyası Hazırlama Rehberi

Proje ürün dosyası dört temel başlıktan oluşmaktadır. Bu dosya proje bittikten sonra programda bildirilen tarihte öğretim üyesine verilmelidir. Proje raporu hazırlama ile ilgili formlar http://www.medinfo.hacettepe.edu.tr adresinde bulunmaktadır.

1. Proje Raporu

Projenin, proje hazırlama formuna uygun olarak hazırlanmış son raporu dosya içerisinde yer alacaktır.

2. Kişisel değerlendirmeler

Proje grubundaki her üyenin projenin uygulanması sırasındaki düşünceleri ve duygularını aktaran kişisel değerlendirmeleri bu bölümde yer alacaktır.

Bu bölümde, çalışma sırasındaki becerilerin güçlü ya da zayıf yönlerini yansıtan bir değerlendirme yapılmalıdır. Bu çalışma sırasında karşılaşılan sorunların nedenleri dosya da tartışılmalıdır. Ayrıca çalışma konusunda bu süreçte sağlanan gelişme kanıtlarla ilişkilendirilerek açıklanmalıdır.

Son olarak, çalışma konusunun hangi alt başlığında gelecekte çalışma yapılması planlandığı ve bu alanda hangi gelişmelerin hedeflendiği belirtilmelidir.

3. Dokümanlar

Projede elde edilen ayrıca kişisel gelişime yönelik elde edilmiş önemli doküman ve materyaller bu bölümde yer alacaktır.

4. Değerlendirme

Proje çalışma grubundaki her öğrenci İyi Hekimlik Uygulamaları kitapçığında bulunan, proje raporu değerlendirme formu ve dosya değerlendirme formunu kullanarak proje raporu ve ürün dosyasının değerlendirmesini yapacak ve formlar bu bölüme eklenecektir.

94


MESLEKSEL BECERİ EĞİTİMİ

Öğrenim Rehberi

El Yıkama Becerisi

Amaç: Bu eğitimin sonunda katılımcı, beceri basamaklarını doğru ve sırasında uygulayarak basamaktan basamağa rahatça geçebilecektir.

Araç: Sıvı sabun, kağıt havlu

Katılımcının Adı Soyadı:

Basamaklar

1. Giysilerin kollarını katlayarak saat, yüzük vb. takıları çıkarma

2. Ele bir miktar sıvı sabun alma

3. Musluğu açma

4. Bir miktar su ile sabunun köpürmesini sağlama

5. Musluğu kapayarak elde kalan köpükle elleri ovma

6. İkielikenetleyerekparmakaralarını(başparmakunutulmadan)temizleme

7. El bileklerini ovarak temizleme

8. Musluğu açarak elleri ovar şekilde yıkayıp köpüğü tamamen akıtma ve elleri durulama

9. Üzerine elle su akıtarak musluk vidasını durulama ve musluğu kapatma

10. Elleri kurulama

95



Öğrenim Rehberi

Maske Takma ve Kullanılmış Maskeyi Çıkarma Becerisi


Araç: Maske


Basamaklar

Maskeyi Takma

1. Elleri yıkama

2. Maskeyi ele alma

3. İplerinden açma

4. Maskenin telli kısmını burun üzerine oturtarak katlantıları dışta olmak üzere ağız ve burnu örtecek şekilde yerleştirme

5. Üst uçtaki ipleri kulakların üzerinden geçirerek başın arka üst kısmında fiyonk şeklinde bağlama

6. Alt uçtaki ipleri boynun arka kısmında fiyonk şeklinde bağlama

Kullanılmış Maskeyi Çıkarma

7. Elleri yıkama

8. Önce alt sonra üst uçtaki ipleri çözme

9. Maskeyi çıkarma

10. Maskeyi çöp torbasına atma

11. Elleri yıkama

96



Öğrenim Rehberi

Steril Eldiven Giyme ve Kullanılmış Eldiveni Çıkarma Becerisi

Amaç: Bu eğitimin sonunda katılımcı, beceri basamaklarını doğru ve sırasında uygulayarak basamaktan basamağa rahatça geçebilecektir

Araç: Sıvı sabun, kağıt havlu, steril eldiven


Basamaklar

Steril Eldiven Giyme

1. Elleri yıkama

2. Eldiven ambalajının yırtık ya da delik olup olmadığını ve son kullanma tarihini kontrol etme

3. Steril eldiven paketini, içindeki ikinci kağıt tabakayı yırtmadan açma

4. Paketteki eldivenlerin bilek kısmını kendine doğru çevirme

5. Diğer el ile aktif olan elin eldivenini, kıvrılmış olan bilek kısmından tutma

6. Aktif elin parmaklarını içeriye doğru kaydırma

7. Kıvrık olan uç çekilerek eli yerleştirme

8. Aktif olan elin 2, 3, 4 ve 5. parmakları ile diğer elin eldivenini kıvrılmış olan bilek kısmının altından tutma

9. Diğer elin parmaklarını içeri sokma

10. Her iki elin parmaklarını kitleyerek eldivenlerin ellere tam olarak oturmasını sağlama

Kullanılmış Eldiven Çıkarma

11. Bir elin 1 ve 2. parmağı ile diğer elde, eldiven bileğinin iç tarafındaki bir alandan sıkıca kavrama

12. Eldiveni tutulan bölgeden çekerek, dış yüzeyi içeride kalacak şekilde çıkarma

13. Çıkarılan eldiveni çıplak elle dış yüzeyine dokunmadan, eldivenli el avuç içine alma

14. Eldivensiz elin 2 ve 3. parmağı ile diğer eldeki eldiven bileğinin iç yüzeyinden sıkıca tutma

15. Tutulan bölgeden çekerek eldivenin dış yüzeyi ve diğer eldiven teki içeride kalacak şekilde çıkarma

16. Eldivenlerikırmızı(enfekteatık)çöptorbalarınaatma

18. Eldiven ambalajını çöp torbasına atma

19. Elleri yıkama

97



Öğrenim Rehberi

Vücut Sıcaklığını Kulaktan Ölçme Becerisi


Araç: Kulaktan ateş ölçer


Basamaklar

1. Elleri yıkama

2. Hastaya işlem hakkında bilgi verme

3. Ateş ölçeri ele alma

4. Ateş ölçeri proba bastırarak takma*

5. Ateş ölçeri dış kulak yolunu kapatacak şekilde kulağa yerleştirme

6. Ateş ölçeri çalıştıran düğmeye basma

7. Elektronik uyarı sesini duyuncaya kadar bekleme

8. Ateş ölçeri geri çekme

9. Ekranda görülen değeri okuma

10. Probu çıkarmak için düğmesine basma**

11. Okunan değeri kaydetme

12. Hastaya ölçüm sonucu hakkında bilgi verme

13. Elleri yıkama

* Prob ateş ölçere takıldığı anda ateş ölçer çalışmaya başlar.

** Prob çıkarıldığı anda ateş ölçer kapanır.

98



Öğrenim Rehberi

Radial Arterden Nabız Bakma ve Kan Basıncı Ölçme Becerisi


Araç: Saniye göstergeli saat, tansiyon aleti, stetoskop

Tansiyon aletinin manşon uzunluğu yetişkin için 23 cm, çocuklar için 12 cm’dir.Manşon genişliği yetişkinlerde 12-14cm,çocuklarda 8 cm’dir.


Basamaklar

1. Hastaya işlem hakkında bilgi verme*

2. Hasta aktivitede bulunmuş ise 5-10 dk. dinlenmesini sağlama

3. Elleri yıkama

4. Hastanın kolunu koltuk altına kadar açma**

5. Hastaya, kolu kalp düzeyinde tutularak, oturur ya da yatar şekilde pozisyon verme

6. Hasta elini bilekten dorsifleksiyon ve hafif iç rotasyona getirme

7. İşaret parmağı kalbe yakın olacak şekilde uygun elin 2, 3 ve 4. parmaklarını, radius üzerinde ön kol iç yüzünün el bileğine yakın bölgesindeki radial arter trasesi üzerine yerleştirme

8. Radial arter atımlarını hissetme

9. 60 sn. süreyle atımları sayma

10. Nabız ritmini, sayısını ve şiddetini tespit etme

11. Tansiyon aletinin manşonunun tam boşalmış olduğunu kontrol etme

12. Tansiyon aletinin manşonunu, kolun üst bölgesine antekübital boşluktan 2.5-3 cm. yukarı gelecek şekilde sarma

13. Tansiyon aletinin manometre göstergesini sıfır noktasına getirme

14. Pompanın anahtarını kapatma

15. Antekübital boşlukta a.brachialisin nabız atışını uygun elin 2, 3 ve 4. parmakları ile hissetme

16. Stetoskobun kulaklığını kulak kanalına yerleştirme

17. Stetoskobun diyaframını a.brachialisin hissedildiği alana koyma

18. Tansiyon aletinin manşonunu, nabzın duyulamayacağı düzeyin 30 mm-Hg. üzerine kadar şişirme

19. Pompanın anahtarını gevşeterek, manşonu saniyede 2 mm-Hg. düşme olacak şekilde boşaltma

20. Kalpseslerininilkduyulduğuandakibasınçdüzeyinibelirleme(sistolikbasınç)

21. Seslerinkaybolduğuandabasınçdüzeyinibelirleme(diyastolikbasınç)

99

22. Manşonun havasını boşaltma

23. Stetoskobu ve tansiyon aletini çıkarma


25. Sistolik ve diyastolik basınçları kaydetme

26. Hastaya ölçüm sonuçları hakkında bilgi verme

27. Tansiyon aletini toplayıp yerleştirme

28. Elleri yıkama

* Hastaya işlemi açıklamadan once son yarım saat içinde yemek yiyip yemediğini, eforlu bir hareket yapıp yapmadığını ve heyecanlı olup olmadığını sorunuz.

** Kol çevresine dışarıdan basınç uygulayan herhangi bir giysi kalmadığından emin olunuz.

100



Öğrenim Rehberi

Temel Yaşam Desteği Becerisi


Araç: -


Basamaklar

1. Çevre ve hasta güvenliğini sağlama

2. Hastayı omuzlarından hafifçe sarsarken yüksek sesle “nasılsın” diye sorarak bilinç durumunu kontrol etme A

3. Hastayı sert zemin üzerinde boynu koruyarak sırtüstü yatar pozisyona getirme

4. Hastanın yanına diz çökme

5. Hastanın kemer, kravat ve yakasını çözme

6. Hastanın ağzı içinde hava yolu tıkanıklığına neden olan cisim varsa 2. parmak ile ağız içini temizleme

7. Hastanın solunum yapıp yapmadığını kontrol etme B

8. Solunumu olmayan hastada 1 ve 2. parmaklar başta kalacak şekilde bir elin kenarı ile hastayı alnından geriye itip, diğer elin 2 ve 3. parmakları ile hastanın çenesini öne doğru çekerek solunum yolunu açık tutma C

9. Hastanın alnı üzerine konan elin 1 ve 2. parmaklarını kullanarak hastanın burun deliklerini kapatma

10. Hastanın çenesini öne-yukarı çekerek hastanın ağzının açılmasını sağlama

11. Ağzını genişçe açarak derin bir nefes alma ve hastanın ağzına sıkıca yerleştirme D

12. Hastanın ciğerlerine 2 kez hava üfleme E

13. Hastanın, hava üfleme sırasında genişleyen göğüs kafesinin kalkıp indiğini gözleme

14. Karotis nabzını en fazla 10 sn. süre ile kontrol etme F

15. Dolaşımı olmayan hastada kot kavsini palpe etme

16. Herikikotkavsininbirleştiğinoktaya(ksifoidçıkıntı)2ve3.parmağıyerleştirme

17. Diğer elin topuğunu buraya yerleştirme

18. Kot kavsini palpe eden eli diğer elin üzerine yerleştirme

19. Parmakları göğüs kafesi ile temas ettirmeme

20. Sternum üzerine vücuda dik olarak, kolları dirsekten bükmeden baskı uygulama

21. Her baskıda sternumun 4-5 cm aşağı inmesini sağlama

22. Bastırma ve gevşetme sürelerini eşit tutarak bu işlemi 30 kez tekrarlama

101

23. 2 yapay solunum ve 30 kalp masajı döngüsünü 4 kez tekrarlama G

24. 1-3dakikaaralıklarlakarotisnabzınıpalpeetme(4siklustabir)

A 112 Acil Yardım Servisi’nden yardım çağırma.B Bak-Dinle-Hisset Yöntemi: Eğilerek yüzünü hastanın yüzüne yaklaştırma, solunumu dinleme, soluğu yanağında hisetmeye çalışma, solunumu gözleme, solunumu camın buğulanması ile kontrol etme.C Travma olmayan hastada uygulanabilir.D Travma hastası ise boyun sabit tutulup alt çene köşelerinden mandibula yukarı kaldırılarak hava yolunu açma.E 2 etkin yapay solunum için en fazla 5 kez deneme yapma.F Elin 2 ve 3. parmaklarını tiroid kıkırdağı üzerine koyarak trakea ve sternokleidomastoid kası arasında dışa doğru kaydırma ve sternokleidomastoid kasının medialinde nabzı hissetme.GYapay solunumu dakikada 12-20 ritm ile, kalp masajını dakikada 80-100 ritm ile uygulama.

102



Öğrenim Rehberi

Tespit Sargısı Uygulama Becerisi


Araç: Bandaj


Basamaklar

Genel Prensipler

1. Bandajı bir elinde ve üstte tutarken serbest ucunu diğer elinde tutma

2. Bandajlamaya iki dairesel döngü ile başlama

3. Bandajlamayı iki dairesel döngü ile bitirme

4. Bandajlama işleminden sonra serbest ucunu sabitleştirme

5. Kan dolaşımını kontrol etme

Parmak

1. Bileğin etrafında iki düz döngü oluşturma

2. Bandajı elin ve parmağın arkasından geçirme

3. Parmağın etrafında bir kez ya da iki kez dolayıp düz bir döngü ile kaplama

4. Parmak ve elin etrafında bir kaç “8” şekli oluşturma

5. Bileğin etrafında iki düz döngü ile bitirme

Dirsek

1. Dirseği vücuda doğru bükme

2. Dirsek etrafından iki düz döngü ile başlama

3. Dirsek kıvrımında çaprazlayan ve tedricen dışa doğru giden “8” şekilleri oluşturma

4. Bandajın üstünde iki düz döngü ile bitirme

Diz

1. Dizi geriye doğru bükme

2. Diz etrafından iki düz döngü ile başlama

3. Diz kıvrımında çaprazlayan ve tedricen dışa doğru giden “8” şekilleri oluşturma

4. Bandajın üstünde iki düz döngü ile bitirme

Ayak

1. Topuk ve ayağın boynu etrafında iki düz döngü ile başlama

2. Ayak ve ayak bileği etrafında “8” şekilleri ile devam etme

3. Ayak bileği etrafında iki düz döngü ile bitirme

103


MESLEKSEL BECERİ EĞİTİMİ [HOS]†

Öğrenim Rehberi

Intramuskuler Enjeksiyon Yapma Becerisi


Araç: Enjektör, alkollü mendil, pamuk, eldiven, delici kesici atık kutusu, tedavi tepsisi, kırmızı çöp torbası, iğne ucu, enjektabl ilaç


Basamaklar

1. Elleri yıkama

2. Hastaya kendini tanıtma


4. Hastanın uygulama ile ilgili sözlü ve sözsüz tepkilerini gözleme

5. Hastadan aydınlatılmış onam alma

6. Hastanın gizliliğine özen gösterme

7. Hastaya uygun pozisyon verme*

8. Eldiven giyme

9. Enjektöre ilacı çekmeden önce ilacın uygunluğunu kontrol etme**

10. Alkollü mendili hazırlama

11. Enjektörü steril ambalajından çıkarıp iğnesini takma

12. İlaç flakonunun kapağını steril olarak açma

13. Enjektörün kapağını açma

14. Enjektör iğnesini flakonun lastik tıpasından içeri sokma

15. İlacı enjektöre çekme

16. Enjektör iğnesini flakondan çıkarma

17. Enjektörü dik tutup hafifçe vurarak hava kabarcıklarının üst bölgede toplanmasını sağlama

18. Enjektörün pistonunu hafifçe iterek havayı çıkarma

19. Enjeksiyon bölgesini belirleme***

20. Hastaya uygulamaya başlanacağını söyleme

21. Enjeksiyon bölgesini alkollü mendille 5 cm çapında içten dışa doğru dairesel hareketle bir defada silme

22. Enjeksiyon bölgesini pasif elin 1 ve 2. parmaklarıyla germe

23. Enjektörü iğnenin açık ucunu üstten görecek şekilde aktif el ile kalem tutar gibi tutarak dik açıyla ve hızla dokuya girme

24. İğne doku içinde iken enjektörü kıpırdatmadan sabit tutma

25. Enjektör pistonunu pasif elle geri çekerek kas içine girildiğini kontrol etme

104

26. İlacı yavaşça, dokuda basınç oluşturmayacak hızda enjekte etme

27. Kuru pamukla bastırırken enjektörü aynı açı ve hızla geri çekme

28. Kanama duruncaya kadar enjeksiyon alanına kuru pamukla hafifçe bastırma

29. İğnenin koruyucu kapağını kapatmadan enjektörü delici kesici atık kutusuna atma

30. Hastanın uygulama sonundaki sözlü ve sözsüz tepkilerini gözleme

31. Kullanılan malzemeleri kırmızı çöp torbasına atma

32. Eldivenleri çıkarma

33. Elleri yıkama

†HOS: Hasta Odaklı Simülasyon (Beceri eğitiminde maket ve modellerin standart hastalarla birlikte kullanıldığı yöntem)

*Dorsogluteal bölge için hasta yüzüstü yatırılarak kalça eklemi içe rotasyon yapacak ve başparmaklar birbirine bakacak şekilde ayakları içe çevirme. Deltoid bölge için hastayı sırtüstü ya da oturur pozisyona getirerek deltoid bölgesini açma.

**Son kullanma tarihi, uygun ısı, renk, doğru ilaç.

*** Dorsogluteal bölge için gluteal bölgeyi krista iliaka, gluteal kıvrım ve koksaların arasındaki bölümle sınırlandırıp enine ve boyuna çizgilerle dört parçaya bölerek üst dış bölgeye enjeksiyon uygulanır. Deltoid bölge için omuz tepesindeki akromion çıkıntısı ile kolun aksiller hattının belirlenmesi ve bu alanda oluşturulan üçgenin orta noktasına enjeksiyon uygulanır.

105



Öğrenim Rehberi

İntravenöz Enjeksiyon Yapma Becerisi


Araç: İlaç, enjektör, alkollü mendil, pamuk, eldiven, tedavi muşambası, turnike


Basamaklar

1. Elleri yıkama






7. Eldivenleri giyme

8. Enjektöre ilacı çekmeden önce ilacın uygunluğunu kontrol etme

9. Enjektörü steril ambalajından çıkarıp iğnesini takma

10. İlacın ampulün gövde kısmında kalmasını sağlama

11. Ampulün boynunu, tamponla destekleyip kolay kırılabileceğini gösteren işaretli yerden başparmakla iterek kırma


13. İlacı enjektöre çekme

14. Enjektörü dik tutup hafifçe vurarak hava kabarcıklarının üst bölgede toplanmasını sağlama

15. Enjektörün pistonunu hafif iterek havayı çıkarma

16. Enjektörün koruyucu kapağını kapatma

17. Hastaya uygun pozisyon verme


19. Belirlenen bölgenin altına tedavi muşambasını koyma

20. Kullanılacak veni belirleme

21. Turnikeyi arteriyel kan akımını engellemeyecek şekilde girişim yapılacak venin 10-15 cm yukarısından bağlama

22. Alkollü mendil ile girişim yapılacak bölgeyi yukarıdan aşağıya doğru silme


24. Pasif el ile kolu destekleyip, başparmakla girişim yapılacak bölgenin altından cildi aşağı doğru çekerek gerdirme

106

25. Vene girilecek bölgenin 1 cm altından, önce vene paralel olarak 30-450 lik açı ile cilde girdikten sonra 150 lik açı ile vene girme

26. Enjektör pistonunu pasif elle geri çekerek, ven içine girildiğini kontrol etme

27. Ven içine girilmişse pasif el ile turnikeyi çözme

28. Uygulanan veni kontrol ederek ilacı yavaşça verme

29. Kuru pamukla bastırırken enjektörü aynı açı ve hızla geri çekme

30. Enjeksiyon bölgesini pamukla bastırma

31. Enjektör iğnesinin koruyucu kapağını kapatmadan enjektörü delici kesici enfekte atık kutusuna atma


33. Kullanılan malzemeleri uygun çöp torbasına atma


35. Elleri yıkama


107



Öğrenim Rehberi

Damar Yolu Açma Becerisi


Araç: Alkollü mendil, eldiven, tedavi muşambası, serum askısı, turnike, intravenöz solüsyon, plastik askı, sıvı seti, intraket, flaster, kalem


Basamaklar

1. Elleri yıkama


3. Sıvı setinin paketini açma*

4. Solüsyon şişesine plastik askı takma

5. Solüsyon şişesinin plastik disk kapağını çıkarma

6. Sıvı setinin uç kısmını şişenin lastik tıpasının tam ortasından hızlıca şişenin içine doğru itme

7. Sıvının akış ayarlayıcı makara ya da metal kıskacını kapatma

8. Solüsyon şişesini ters çevirerek sıvı askısına asma

9. Sıvı setinin havalandırma kapağını açma

10. Sıvı setinin damlalığını başparmak ve işaret parmağı arasında sıkıp gevşeterek yarısına kadar solüsyon ile doldurma

11. Sıvı setinin sıvı ayarlayıcısını açıp içinden serum geçirerek havayı çıkarma ve daha sonra ayarlayıcıyı kapatma

12. Sıvı setinin uç kısmını hastaya takıncaya kadar sıvı askısına asma

13. İntraketi tespit için kullanılacak flasterleri hazırlama**

14. Flasterlerden birinin üzerine tarih, saat ve uygulamayı yapan kişinin adını yazma



17. Belirlenen bölgenin altına tedavi muşambasını koyma

18. Kullanılacak veni belirleme***

19. Uygun intraketi seçme

20. İntraket paketini açma

21. Turnikeyi arteriyel kan akımını engellemeyecek şekilde girişim yapılacak venin 10-15 cm yukarısından bağlama

22. Alkollü mendil ile girişim yapılacak bölgeyi yukarıdan aşağıya doğru silme

23. İntraketin koruyucu kapağını açma

108

24. Pasif el ile kolu destekleyip, başparmakla girişim yapılacak bölgenin altından cildi aşağı doğru çekerek gerdirme

25. İntraketin ucu yukarıya bakacak şekilde, vene girilecek bölgenin 1 cm altından, 150 lik açı ile vene girme

26. İntraketi ucunda kan görünene dek ven boyunca ilerletme

27. Pasif elin başparmağı ile venin üst kısmından bastırarak aktif el ile intraketin içteki iğne kısmını 1 cm geriye çekme

28. Plastik olan dıştaki kısmı ven boyunca sonuna kadar itme

29. Turnikeyi çözme

30. İntraket içindeki metal iğneyi tamamen çıkarma

31. Vene baskı yapan eli oynatmadan setin koruyucu kısmını çıkarma

32. İntraketin bağlantı ucuna setin ucunu yerleştirme

33. Sıvı setininin akış ayarlayıcı makara ya da metal kıskacını açarak solüsyonu kısa bir sure hızla gönderme

34. İntraketi flaster ile tespit etme

35. Akış hızını ayarlama

36. Verilen solüsyonun alerjik reaksiyon yapıp yapmadığını kontrol etme

37. Kullanılan materyali kırmızı atık torbasına atma

38. Eldivenleri çıkartma

39. Elleri yıkama

* Son kullanma, sterilite tarihinin kontrol edilmesi

** Üç adet 1-2 cm genişliğinde 10-12 cm uzunluğunda flaster hazırlama

*** Uygun veni periferden santrale doğru seçme

109



Öğrenim Rehberi

Kalbi Fizik Muayeneyle Değerlendirme Becerisi


Araç: Stetoskop


Basamaklar

1. Elleri yıkama


3. Stetoskopu alkolle temizleme

4. Elleri ve stetoskopu ısıtma

5. Hastanın sağ tarafına geçme

6. Gövdesinin üst kısmı çıplak kalacak şekilde giysilerini çıkarmasını söyleme

7. Hastayı oda ısısında ve aydınlık bir odada gözle muayene etme*

8. Hastaya sırt üstü yatmasını söyleme

9. Palpasyonla kalp vurumunun yerini belirleme

10. SternumunsağındaII.interkostalaralığı(aortodağı)dinleme**

11. SternumunsolundaII.interkostalaralığı(pulmonerodak)dinleme**

12. SternumunsolundaIII.interkostalaralığı(mezokardiyakodak)dinleme**

13. Korpus sterni ile ksifoid çıkıntının birleşim yerinin sol tarafında IV. interkostal aralığı (triküspitodağı)dinleme**

14. SolV.interkostalaralıkilemidklavikülerhattınbirleştiğinoktayı(mitralodak)dinleme**

15. Kalpseslerininzamanlamasını(sistolik,diastolik)vesolunumlailgisinideğerlendirme



18 Elleri yıkama

* Burun kanadı solunumu, yardımcı solunum kaslarının solunuma katılıp katılmadığı, retraksiyonlar, siyanoz, parmaklarda çomaklaşma, göğüs deformitesi, göğüs ön arka çapının artıp artmadığı.

** Üfürüm duyulan odaklarda palpasyonla thrill alınıp alınmadığının kontrol edilmesi.

110



Öğrenim Rehberi

Solunum Sistemini Fizik Muayeneyle Değerlendirme Becerisi

Amaç: Eğitimin sonunda katılımcı, beceri basamaklarını doğru ve sırasında uygulayarak basamaktan basamağa rahatça geçebilecektir

Araç: Stetoskop


Basamaklar

1. Elleri yıkama




5. Hastayı oturtarak gövdesinin üst kısmı çıplak kalacak şekilde giysilerini çıkarmasını söyleme

6. Hastayı oda ısısında ve aydınlık bir odada gözle muayene etme*

7. Suprasternal çentikte trakea üzerine 3. parmağı yerleştirerek 2 ve 4. parmak ile trekea çevresindeki yumuşak doku bölgelerini palpe etme

8. Servikal, supraklavikular ve aksiller lenf adenopati olup olmadığının palpe edilmesi

9. Oturan hastanın arkasına geçme

10. Her iki el avuç içleri ile göğüs kafesini sıkıca kavrayıp başparmakları columna vertebralis üzerinde biraraya getirmeye çalışarak hastanın inspiryum yapmasını isteme

11. Başparmakların her iki tarafa doğru eşit olarak uzaklaştığını görme

12. Aynışiddettebelirlibiryadabirkaçkelime(on–onbir)tekrarlatılanhastanınsırtınaikielin avuç içlerini simetrik yerleştirme

13. Sırt ve göğüs bölgesi boyunca titreşimlerin farklı olup olmadığını değerlendirme

14. Pasif elin 3. parmağını kostalara paralel olarak kosta aralığına yerleştirme

15. Doksan derece fleksiyon yapılan diğer elin 3. parmak ucunu, dirsek sabit tutularak, el bileği hareketi ile, kosta aralığına yerleştirilen parmağın tırnak dibi ile birinci falanksının eklemi arasına kısa darbeler ile vurma

16. Simetrik olan bölgelerin perküsyonlarını karşılaştırmalı olarak yapma ve vuruş sırasında sesi değerlendirme

17. Diyafragma hareketinin saptanması için arkada yukardan aşağıya doğru perküsyon yaparken derin ekspirasyonda diyafragma matitesinin başladığı yeri işaretleme ve derin inspiryumda matitenin 4-6 cm. kadar aşağıya kaydığını saptama

18. Solunum seslerinin oskültasyonu için stetoskopu göğüs duvarına sıkıca yerleştirme

19. Hastanın ağzı açık şekilde karşıya bakarak normalden biraz daha derin olarak solumasını isteme

111

20. Oskültasyonu yukarıdan aşağıya ve simetrik olarak yapma

21. Solunum seslerinin normal ya da değişmiş olduğunu, her iki akciğerde simetrik olarak eşit olup olmadığını değerlendirme

22. Ek seslerin özelliklerini değerlendirme**



25. Elleri yıkama

112



Öğrenim Rehberi

Elektrokardiyografi Kaydı Alma ve Yorumlama Becerisi


Araç: EKG Cihazı


Basamaklar

Elektrokardiyografi Kaydı Alma1. Elleri yıkama2. Hastaya işlem hakkında bilgi verme3. Hastanın üst giysilerini çıkarmasını sağlama4. Hastanın sırtüstü yatmasını ve rahatlamasını sağlama5. Ekstremite elektrotlarını bağlama6. Göğüs elektrotlarını takma7. Hastanın ismini ve kayıt tarihini yazma8. Kaydın akış hızını ve kalibrasyonunu kontrol etme1

9. Her derivasyondan 3-4 kompleks görecek şekilde ekstremite derivasyonu kayıtlarını alma2

10. Her derivasyondan 3-4 kompleks görecek şekilde göğüs derivasyonu kayıtlarını alma3

Elektrokardiyografi Kaydını Yorumlama11. Kaydın isim ve tarih bilgisini, hızını ve kalibrasyonunu kontrol etme12. Kalp atım hızını belirleme4

13. Ritmi değerlendirme5

14. P dalgasını değerlendirme6

15. PR aralığını değerlendirme7

16. QRS kompleksini değerlendirme8

17. Kardiyak aksı belirleme9

18. ST segmentini değerlendirme10

19. EKG’de gözlenen durumu saptama20. Hastaya EKG kaydı ile ilgili yorumu açıklama21. Elleri yıkama

1Kaydın akma hızı 25mm/sn, kalibrasyon dalgasının yüksekliği 10 küçük kare=10mm=1mV olmalıdır.2Standart derivasyonlar: I, II, III, aVR, aVL, aVF.3Gögüs derivasyonları V1, V2, V3, V4, V5, V6.4Kalp atım hızı: 1500/R-R aralığındaki küçük kare sayısı olarak hesaplanır.5Normal sinüs ritmi, normal bir P dalgasını normal bir QRS ve T’nin izlediği, P-P ve R-R aralıklarının düzenli olduğu ve kalp hızının 60-100 atım/dk olduğu ritimdir.6Normal P dalgası II, III ve aVF derivasyonlarında pozitif, aVR’de negatif olan ve QRS öncesinde yer alan dalgadır. Yüksekliği 2,5 mm’yi geçmez, süresi 0,04-0,08 sn aralığındadır.7Normal PR aralığı 0,12-0,20 sn aralığındadır.8QRS kompleksinin süresi 0,11 sn’yi aşmamalıdır (0,08-0,11sn).9Normal kardiyak aks -300 ila +1100 aralığındadır.10ST segmenti genellikle izoelektrik çizgidedir.

113



Öğrenim Rehberi

Karın Muayenesi Uygulama Becerisi


Araç: Stetoskop


Basamaklar

1. Elleri yıkama




5. Hastanın sağ tarafına geçme

6. Gövdesinin üst kısmı çıplak kalacak şekilde giysilerini çıkarmasını söyleme

7. Hastayı oda ısısında ve aydınlık bir odada gözle muayene etmeA

8. Hastaya sırt üstü yatmasını söyleme

9. Muayene süresince hastanın yüzünü gözlemeB

10. Steteskopu bastırmadan karın üzerine koyma

11. Barsak seslerini dinlemeC

12. Pasif elin 3. parmağını karın cildine yerleştirme

13. Doksan derece fleksiyon yapılan diğer elin 3. parmak ucunu, dirsek sabit tutularak, el bileği hareketi ile, cilde yerleştirilen parmağın tırnak dibi ile birinci falanksının eklemi arasına kısa darbeler ile vurma

14. Karnın dört kadranını da perküte etmeD

15. Göğüsten aşağıya doğru sağ midklaviküler çizgi boyunca karaciğer matitesi alınıncaya dek perküte etme

16. Karından yukarı doğru sağ midklaviküler çizgi boyunca karaciğer matitesi alınıncaya dek perküte etmeE

17. Sol ön axiller çizgi ile en alt interkostal aralığın oluşturduğu alanı perküte etmeF

18. Sağ el açık ve avuçiçi hastanın karnına yönelmiş, parmaklar açık ve birbirine yapışık olarak hipotenar bölge ve parmak uçları ile cilde bastırma

19. Hassasiyeti değerlendirmek için karnı yüzeyel palpe etme

20. Kitle ya da derin hassasiyeti değerlendirmek için karnı derin palpe etme

21. Sağ kot kavsinin altından bastırırken hastaya derin nefes almasını söyleyip parmak uçlarında karaciğer kenarını hissetme

22. Solkot kavsinin altından bastırırken hastaya derin nefes almasını söyleyip parmak uçlarında dalak kenarını hissetme

114



25. Elleri yıkama

Özel değerlendirmeler

Rebound hassasiyet *


2. Karma elle derin bastırma

3. Bir dakika bekleyip hızla eli çekme

4. Eli çekince hastanın ağrısında artış olup olmadığını sorma/gözleme

Kostovertebral hassasiyet **


2. Hastayı muayene masasına oturtma

3. El açık ve parmaklar birbirine yapışık olarak hipotenar bölge ile kostovertebral açılara sertçe vurma

4. Ağrı ya da hassasiyet olup olmadığını sorma/gözleme

5. Sağ ve solu karşılaştırma

Değişen matite ***

1. Hastanın karnını perküte ederek matite ve timpan alanları saptama

2. Hastayı hafifçe çevirme

3. Hastanın karnını perküte ederek matite ve timpan alanları yeniden saptama

4. Değişen matite ve timpan alanları belirleme

ACilt üzerinde skar, stria, herni, damarsal değişiklikler, lezyonlar ve raş olup olmadığını, peristaltizm ya da pulsasyonla uyumlu hareket olup olmadığını, karnın şeklen düz, çökük ya da bombe olup olmadığını kontrol etme.BHasta muayene sırasında ağrısı olduğunu sözel olarak iletmediği halde yüzünde acı, ağrı ya da huzursuzluk görünümü oluşabilir.CBarsak sesleri normal, artmış ya da azalmış olabilir, aort, renal ve iliyak arterlerle ilişkili üfürüm alınabilir.DNormalde karnın tümünde timpanik ses alınır, matite alınan yerler değerlendirilir.EMatitenin alındığı alt ve üst sınırlar arasında kalan bölge normal bir erişkinde 6-12 cm’dir.FBu bölge normalde timpaniktir. Hastaya derin bir nefes alması söylendiğinde bu bölgede matite alınması dalak büyümesini gösterir.

* Periton irritasyonunun değerlendirilmesine yöneliktir. Muayene sırasında eli çekince ağrı artarsa rebound hassasiyet vardır.

** Renal hastalıkların değerlendirilmesine yöneliktir.

*** Peritoneal assitin değerlendirilmesine yöneliktir, önceden timpanik olan bir alanda matite alınması assit yönünde bir belirtidir.

115



Öğrenim Rehberi

Siyanozlu Hastayı Muayene Becerisi


Araç: Stetoskop, civalı cam termometre, uygun dezenfektan madde, pamuk tampon, tansiyon aleti


Basamaklar

1. Hastayı yapılacak muayene hakkında bilgilendirme

2. Elleri yıkama


4. Hastanın karşısına geçme

5. Hastayı oda ısısında ve aydınlık bir odada gözle muayene etme

6. Hastanın ateşini ölçme

7. Hastanın nabzına bakma

8. Hastanın kan basıncını ölçme

9. Hastayı siyanoz açısından değerlendirme

10. Hastanın parmaklarında çomaklaşma olup olmadığını değerlendirme

11. Hastanın solunum sistemi muayenesini yapma

12. Hastanın kalp muayenesini yapma



15. Elleri yıkama

116



Öğrenim Rehberi

Dikiş Atma ve Dikiş Alma Becerisi

Amaç: Eğitimin sonunda katılımcı, beceri basamaklarını doğru, sırasında uygulayarak basamaktan basamağa rahatça geçebilecektir.

Araç:Dikişseti(portegü,penset,düzklemp,bistüri),sterilörtü,enjektör,lokalanestetikmadde, antiseptik madde, steril eldiven, dikiş materyali, steril tampon


Basamaklar

Dikiş Atma

1. Elleri yıkama

2. Kullanılacak malzemeyi kontrol etme







8. Kullanılacak steril malzemeleri uygun şekilde açma

9. Steril eldivenleri giyme

10. Yarayı yabancı maddelerden temizleme*

11. Düz klempe dört kat olarak katlanmış steril tamponu takma ve üzerine antiseptik madde dökerek yara kenarlarını içten dışa genişleyen daireler şeklinde temizleme

12. Delikli steril örtüyü yaranın çevresine örtme

13. Anestetik maddenin kapağını açma

14. Anestetik maddeyi enjektöre çekme


16. Anestetik maddeyi yara kenarına uygulama

17. Dikiş materyalinin iğnesini 2/3’lük kısmından tutulacak şekilde portegüye yerleştirme

18. Yara kenarını penset ile tutma

19. İğneyi yara dudaklarından eşit mesafede ve derinin tüm katlarını alacak şekilde geçirme

20. Portegü yardımı ile düğümü bağlama

21. Yara boyutuna bağlı olmakla birlikte 1 cm.den sık olmamak üzere yeterli sayıda dikiş atma

22. Dikiş atma işlemi bittikten sonra yarayı antiseptik madde ile tekrar temizleme

23. Yaranın üzerini steril tampon ile örterek flaster yardımı ile çerçeve şeklinde yapıştırma


117

Dikiş Alma

25. Yara üzerindeki pansumanı çıkarma

26. Yarayı antiseptik madde ile silme

27. Alınacak dikişi bir penset kullanarak tutup yukarı kaldırma

28. Dikiş halkası ve cilt arasına bistüri ucu ile girip dikişin bir bacağını kesme

29. Pensetle tutulan dikişi yukarı ve dışa doğru çekerek çıkarma

30. Dikiş alma işlemi bittikten sonra yarayı antiseptik madde ile tekrar temizleme

31. Kullanılan materyali uygun şekilde toplama

32. Steril eldivenleri çıkarma

33. Elleri yıkama


118



Öğrenim Rehberi

Nazogastrik Sonda Uygulama ve Çıkarma Becerisi


Araç: Nazogastrik sonda, enjektör, flaster, eldiven


Basamaklar

Nazogastrik sondayı takma

1. Elleri yıkama


3. Hastayı oturur pozisyona getirme

4. Nazogastrik sonda uzunluğunu ölçme

5. Flasterleri hazırlama


7. Nazogastrik sondayı burun deliğinden önce burun tabanına paralel, sonra aşağıya ve arkaya doğru itme

8. Hastanın başını öne doğru fleksiyona getirmek, sondayı bir miktar ilerlettikten sonra eski konumuna getirmek

9. Hastaya yutkunmasını söyleyerek sondayı ölçülen yere kadar ilerletmek

10a. Nazogastrik sondanın dışta kalan serbest ucuna enjektör takarak içeriği aspire etme

10b. Nazogastrik sondanın dışta kalan serbest ucuna enjektör takarak hava verip steteskopla dinleme

11. Nazogastrik sondayı kelebek flaster yöntemi ile burna tespit etme

Nazogastrik sondayı çıkarma

12. Kullanılan materyali kaldırma

13. Nazogastrik sondayı burna tespit eden flasterleri çıkarma

14. Nazogastrik sondayı sabit bir hızla çekerek çıkarma


16. Elleri yıkama

119



Öğrenim Rehberi

Foley Kateter Uygulama ve Çıkarma Becerisi


Araç: Steril eldiven, eldiven, steril kayganlaştırıcı jel, antiseptik solüsyon, Foley kateter, steril tampon, steril delikli örtü, tedavi muşambası, idrar torbası, enjektör, %0.9 NaCl solüsyonu, delici kesici atık kutusu


Basamaklar

Foley Kateter Uygulama

1. Elleri yıkama


3. Hastayı uygun pozisyona getirme

4. Kalçalarının altına tedavi muşambasını serme


6a. Antiseptikli tamponla penisi içten dışa doğru dairesel hareketlerle silme

6b. Antiseptikli tamponla perine bölgesini önden arkaya tek bir hareketle silme


8. Enjektöre %0.9 NaCl çekme

9a. Steril delikli örtüyü penis dışarıda kalacak şekilde örtme

9b. Steril delikli örtüyü perine bölgesine örtme

10. Steril eldivenleri giyme

11. Foley kateteri açma

12. İdrar torbasını kateterin ucuna takma

13. Kayganlaştırıcı jeli sondanın ucuna uygulama

14a. Penisi dik tutarak Foley kateteri meatustan içeri doğru ilerletme

14b. Pasif elin 1 ve 2. parmakları ile labiaları iki yana doğru açarak Foley kateteri meatustan içeri doğru ilerletme

15. İdrar gelişini görme

16. Enjektörü kateterin balonla bağlantılı ucuna takarak 10 cc sıvı ile şişirme

17. Kateteri hafifçe çekerek yerinde olup olmadığını kontrol etme

18. İdrar torbasını mesane seviyesinin altında yatak kenarına asma

Foley Katateri Çıkarma

19. Enjektörü kateterin balonla bağlantılı ucuna takarak 10 cc sıvıyı geri çekme

120

20. Foley kateteri meatustan dışarı doğru kontrollü olarak çekip çıkarma

21. Kullanılan malzemeyi toplama


23. Elleri yıkama

121



Öğrenim Rehberi

Kadında Meme Muayenesi Becerisi


Araç: -


Basamaklar

1. Elleri yıkama

2. Hastayı yapılacak muayene konusunda bilgilendirme

3. Hastanın belden yukarısı çıplak olarak muayene masası üzerine oturmasını sağlama

4. Her iki memenin simetrik olup olmadığını kontrol etme

5. Her iki meme başının simetrik olup olmadığını kontrol etme

6. Meme başı çekintisinin olup olmadığını kontrol etme

7. Meme başı ve areolada ekzematöz lezyonların olup olmadığını kontrol etme

8. Her iki meme derisinde çekintinin olup olmadığını kontrol etme

9. Hastanın ellerini başının üzerinde birleştirerek meme derisinde çekinti olup olmadığını kontrol etme

10. Hasta ellerini beline koyup bastırdıktan sonra deride çekinti olup olmadığını kontrol etme ve sertleşmiş pektoralis major kası üzerinde farkedilebilecek bir kitlenin olup olmadığını kontrol etme

11. Hastanın sırt üstü yatmasını sağlama

12. Muayene edilecek taraf sırt altına bir yastık yerleştirme

13. Muayene edilecek taraftaki kolu baş altına yerleştirerek başın karşı tarafa bakmasını sağlama

14. Elin 2, 3 ve 4. parmakları distal falanks palmar yüzlerini kullanarak areoladan başlayıp perifere doğru genişleyen dairesel hareketlerle memenin tamamını aksiller uzantısını da içerecek şekilde palpe etme

15. Palpe edilen kitlenin boyut, kıvam, çevre dokulara yapışıklık ve hareketlilik gibi özelliklerini belirleme

16. Hastayı muayene masasında yüzü muayene eden kişiye dönük olarak oturtma

17. Hastanın muayene edilen taraftaki kolunu muayene edenin karşı taraftaki eli ile tutarak yere paralel konuma kadar kaldırma

18. Muayene edenin diğer elini hastanın aksillasına yerleştirme

19. Hastanın kolunu, ağırlığı muayene eden kişi tarafından taşınacak şekilde rahat bir pozisyona getirme

122

20. Muayene eden kişinin parmaklarının distal falankslarının palmar yüzünü kullanarak hastanın kolu abdüksiyondan addüksiyona getirilirken yukarıdan aşağıya olacak şekilde aksilla muayenesini tamamlama

21. Lenf nodu saptanırsa boyut, kıvam, çevre dokulara yapışıklık, hareketlilik ve sayı gibi özelliklerini belirleme

22. Hastanın başı muayene edilecek tarafa bakarken arkasında ya da yanında durup supraklavikular boşluğu palpe etme

23. Lenf nodu saptanırsa boyut, kıvam, çevre dokulara yapışıklık, hareketlilik ve sayı gibi özelliklerini belirleme

24. Aynı işlemleri karşı meme için de tekrarlama

25. Hastaya muayene sonuçları ve hastalığı ile ilgili bilgi verme

26. Elleri yıkama

123



Öğrenim Rehberi

Kadın Genital Sistem Muayene Becerisi


Araç: Spekulum, eldiven, örtü


Basamaklar

1. Elleri yıkama


3. Gövdesinin alt kısmı çıplak kalacak şekilde giysilerini çıkarmasını söyleme

4. Hastayı litotomi pozisyonunda yatırma

5. Hastanın karın ve uyluk bölgesini bir örtü ile örtme


7. Pasif el ile labiumları açarak aktif el ile spekulumu 450 açıyla hafifçe intraoitustan içeri itme

8. Spekulumu normal pozisyonuna çevirerek içeri ve hafifçe aşağı doğru itip açma

9. Spekulumu, ön kenarı ön fornikse ve arka kenarı arka fornikse gelene kadar itme

10. Serviksi değerlendirme

11. Spekulumu yavaşça döndürerek geriye çekerken vagina duvarlarını kontrol etme

12. Spekulumu kapatarak yavaşça dışarı çıkarma

13. Pasif el ile labiumları açarak aktif el 2 ve 3. parmaklarını nazikçe intraoitustan içeri itme

14. Aktif el 2 ve 3. parmakları arka fornikse ulaşıncaya kadar ilerletme

15. Uterusu arka forniksten yukarı doğru iterken pasif elin parmakları kapalı olarak batın üzerinden palpasyonla uterusu hissetmeye çalışma

16. Vaginadaki parmakları sol fornikse kaydırarak batın üzerindeki eli de sola kaydırıp adneksleri hissetmeye çalışma

17. Vaginadaki parmakları sağ fornikse kaydırarak batın üzerindeki eli de sağa kaydırıp adneksleri hissetmeye çalışma

18. Vaginadaki parmakları nazikçe dışarı çıkarma




22. Elleri yıkama

124



Öğrenim Rehberi

Rektal Tuşe ile Prostat Muayenesi Becerisi


Araç Gereç: Eldiven, katı vazelin, kağıt peçete


Basamaklar

1. Elleri yıkama


3. Hastanın ayakta dururken kalçasını muayene masasına doğru yaklaştırmasını sağlama

4. Dizlerinden hafif öne eğilmesini sağlama

5. Kollarının masa üzerinde 90° eğilmesi ya da yan yatar pozisyonda bacakların karına çekilmesini sağlama

6. Gevşeme ve hazırlanma için yeterince süre verme


8. İkinci parmağa katı vazelin alma

9. Bir eli hastanın omuzuna ya da sırtına koyma

10. Hastanın kalçalarını sağ elin vazelinsiz parmakları ile iki yana ayırma

11. Anüsü patolojik oluşumlar yönünden gözden geçirme

12. Vazelinli işaret parmağı ile zile basar tarzda anüse girme

13. Anal sfinkter tonusunu kontrol etme

14.İkinciparmağıprostatarkayüzünedoğrukaydırma(hastanınayaklarınadoğru)

15.Kestanebüyüklüğündeki(normalprostatboyutu)prostatıhissetme.

16.Prostatbezininşekil,büyüklük,simetri,kıvam(sert,yumuşakvs.),ısıartışıvehassasiyetinibelirleme.

17. İkinci parmağı mümkün olduğunca ilerleterek tüm rektum çeperini kontrol etme

18. İkinci parmağı yavaşça geri çekerek eldivene bulaşan gaytayı değerlendirme


20. Hastaya temizlenmesi için kağıt havlu verme

21. Hastaya muayene sonuçları ile ilgili bilgi verme

22. Elleri yıkama

DEĞERLENDİRME REHBERLERİ VE FORMLARI

127



Değerlendirme Rehberi

Başvuran /Hasta ile Görüşme Becerisi

Değerlendirme Kriterleri:E(Evet):Basamağındoğruveyerindeuygulanması. B(Bazen):Basamağıneksikyadasınırlıuygulanması. H(Hayır):Basamağınyanlışuygulanmasıyadaatlanması.

Katılımcı: Gözlemci:

BASAMAKLAR Gözlem

1. Başvuranı/hastayı uygun şekilde karşılama E H

2. Kendini tanıtma E H

3. Başvuranın/hastanın mahremiyetini sağlayarak kendini rahat hissedebileceği yere alma

E H

4. Konuşma sırasında başvurana/hastaya ismiyle hitap etme E B H

5. Başvuranın/hastanın neden başvurduğunu öğrenmeye yönelik açık uçlu soruyla başlama

E H

6. Başvuranın/hastanın sözlerini bölmeden dinleme E B H

7. Karşılıklı anlayışı geliştiren vücut dilini kullanma E B H

8. Başvuranın/hastanın anlatımıyla sorunu/başvuru nedenini öğrenme E H

9. Başvuranın/hastanınanlatımınailgigösterme(etkindinleme) E B H

10. Görüşme sırasında başka işlerle meşgul olmama E B H

11. Konuşmayı bölmeden notlar alma E B H

12. Başvuranı/hastayı yakınmasını aktarma konusunda yüreklendirme E B H

13. Başvuranın/hastanın anlayacağı bir dil kullanma E B H

14. Edinilen bilgileri özetleme E H

15. Başvuranın/hastanın varsa ek açıklamalar yapmasına olanak sağlama E H

16. Başvuranın/hastanın problemi algılaması, problemden etkilenişi, beklentileri ve düşüncelerine yönelik sorular sorma

E H

128

17. Kendinibaşvuranınyerinekoyma(empatiyapma) E B H

18. Başvuranın duygu ve tepkilerine sakin ve kararlı yanıt verme E B H

19. Başvuranın/hastanın sorusu olup olmadığını öğrenme E H

20. Sonraki aşamalar için başvuran/hastayı bilgilendirme E H

21. Görüşmeyi bitirerek başvuranı/hastayı nazik bir şekilde uğurlama E H

129




Zor Hasta ile Görüşme Becerisi



BASAMAKLAR Gözlem

1. Hastayı uygun şekilde karşılama E H


3. Hastanın mahremiyetini sağlayarak kendini rahat hissedebileceği yere alma E H

4. Konuşma sırasında hastaya ismiyle hitap etme E B H

5. Hastanın neden başvurduğunu öğrenmeye yönelik açık uçlu soruyla başlama E H

6. Hastanın sözlerini bölmeden dinleme E B H


8. Hastanın anlatımıyla sorunu öğrenme E H

9. Hastanınanlatımınailgigösterme(etkindinleme) E B H



12. Hastayı yakınmasını aktarma konusunda yüreklendirme E B H

13. Hastanın anlayacağı bir dil kullanma E B H

14. Zor hasta görüşmesini ayırdetme E H

15. Görüşmeyi duraklatma E H

16. Sorunu ortaya koyma E H

17. Sorunu hastayla paylaşma E H

130

18. Çözüm üretme E H

19. Hastanın duygularına empati gösterme E B H


21. Hastanın varsa ek açıklamalar yapmasına olanak sağlama E H

22. Hastanın problemi algılaması, problemden etkilenişi, beklentileri ve düşüncelerine yönelik sorular sorma

E H

23. Hastanın sorusu olup olmadığını öğrenme E H

24. Sonraki aşamalar için hastayı bilgilendirme E H

25. Görüşmeyi bitirerek hastayı nazik bir şekilde uğurlama E H

131




Kötü Haber Verme Becerisi



BASAMAKLAR Gözlem

1. Hasta ile görüşme yapmaya hazır olma E B H

2. Hasta hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olma E B H

3. Görüşmeyi önceden planlayarak gerekli ortam koşullarını sağlama E B H

4. Kötü haberin kime/kimlere verileceğini belirleme E B H

5. Görüşmenin bölünmemesini sağlama E B H

6. Görüşme ile uyumlu bir vücut dili kullanma E B H

7. Hastayı ve/veya yakınlarını uygun şekilde karşılama E B H


9. Hasta ve/veya yakınlarının adını ve yakınlığını sorma E H

10. Hasta ve/veya yakınlarının ne kadar bilgi isteyebileceklerini anlamaya çalışma E B H


12. Asıl bilgiyi/haberi özenli ifadeler kullanarak adım adım verme E B H

13. Hastanın duygularına empati gösterme E B H

14. Hastanın sorusu olup olmadığını öğrenme E H

15. Profesyonel ve etik değerlere bağlı kalma E B H

16. Hastanın/ hastalığın yönetimini konuşma E B H

17. Hasta ve/veya hasta yakınlarının alabilecekleri desteği açıklama E B H


19. Görüşmeyi bitirerek hastayı ve/veya yakınlarını nazik bir şekilde uğurlama E H

132




Siyanozlu Hastada Öykü Alma ve Muayene Becerisi



BASAMAKLAR Gözlem

1. Hastayı uygun şekilde karşılama E H


3. Hastayı kendini rahat hissedebileceği yere alma E H

4. Konuşma sırasında hastaya ismiyle hitap etme E H

5. Hastanın neden başvurduğunu öğrenmeye yönelik açık uçlu soruyla başlama E H

6. Hastanın sözlerini bölmeden dinleme E B H


8. Hastanın anlatımıyla sorununun nedenini öğrenme E H

9. Hastanın yakınmalarıyla ilgili özellik gösteren soruları sorma E B H

10. Hastanınanlatımınailgigösterme(etkindinleme) E B H



13. Hastayı yakınmasını aktarma konusunda yüreklendirme E B H



16. Hastanın varsa ek açıklamalar yapmasına olanak sağlama E H

17. Hastanın problemi algılaması, problemden etkilenişi, beklentileri ve düşüncelerine yönelik sorular sorma

E B H

18. Kendinibaşvuranınyerinekoyma(empatiyapma) E B H

19. Hastanın duygu ve tepkilerine sakin ve kararlı yanıt verme E B H

20. Hastanın sorusu olup olmadığını öğrenme E B H

21. Hastayı yapılacak muayene hakkında bilgilendirme E H

22. Elleri yıkama E H


E H

24. Hastanın karşısına geçme E H

133

25. Hastayı oda ısısında ve aydınlık bir odada gözle muayene etme E H

26. Hastanın ateşini ölçme E H

27. Hastanın nabzının bakma E H

28. Hastanın kan basıncını ölçme E H

29. Hastayı siyanoz açısından değerlendirme E H

30. Hastanın parmaklarında çomaklaşma olup olmadığını değerlendirme E H

31. Stetoskopu alkolle temizleme E H

32. Elleri ve stetoskopu ısıtma E H

33. Suprasternal çentikte trakea üzerine 3. parmağı yerleştirerek 2 ve 4. parmak ile trekea çevresindeki yumuşak doku bölgelerini palpe etme

E H

34. Servikal, supraklavikular ve aksiller lenf adenopati olup olmadığının palpe etme

E H

35. Oturan hastanın arkasına geçme E H

36. Her iki el avuç içleri ile göğüs kafesini sıkıca kavrayıp başparmakları columna vertebralis üzerinde biraraya getirmeye çalışarak hastanın inspiryum yapmasını isteme

E H

37. Aynışiddettebelirlibiryadabirkaçkelime(on–onbir)tekrarlatılanhastanınsırtına iki elin avuç içlerini simetrik yerleştirme

E H

38. Simetrik olan bölgelerin perküsyonlarını karşılaştırmalı olarak yapma E H

39. Derin ekspirasyonda diyafragma matitesinin başladığı yeri işaretleyerek derin inspiryumda matitenin ne kadar aşağıya kaydığını saptama

E H

40. Hastanın ağzı açık şekilde karşıya bakarak normalden biraz daha derin olarak solumasını isteme

E H

41. Oskültasyonu yukarıdan aşağıya ve simetrik olarak yapma E H

42. Hastaya sırt üstü yatmasını söyleme E H

43. Palpasyonla kalp vurumunun yerini belirleme E H

44. Kalbin tüm odaklarını dinleme E H

45. Hastaya giyinebileceğini söyleme E H

46. Hastaya muayene sonuçları hakkında bilgi verme E H

47. Stetoskopu alkolle temizleme E H

48. Elleri yıkama E H

49. Muayene sonuçlarını kaydetme E H


51. Görüşmeyi bitirerek hastayı nazik bir şekilde uğurlama E H

134


ETİK VE PROFESYONEL DEĞERLER


Klinik Etik Karar Verme Sürecinde Hasta ile Görüşme Yapma Becerisi

Değerlendirme Kriterleri:E(Evet):Basamağındoğruveyerindeuygulanması. H(Hayır):Basamağınyanlışuygulanmasıyadaatlanması. KD(KapsamDışı):Görüşmekapsamınagirmeyenbasamaklardabuseçenekişaretlenmelidir.


BASAMAKLAR Gözlem

1. Hasta ile görüşme yapma E H KD

2. Hastanıntıbbisorununu(öykü,tanı,prognoz)öğrenme E H KD

3. Probleminaciliyetinitanımlama(Acil/kronik/geridönüşümsüz) E H KD

4. Tedavininyönetimini(amaçlarını,gerçekleşmevegerçekleşmemekoşullarını,alternatiftedavileri)paylaşma

E H KD

5. Hastanın bu bakım hizmetinden nasıl yarar sağlayacağı ve nasıl zarar görmeyeceğini vurgulama

E H KD

6. Hastanın karar verme yetisi ve hukuksal yeterliğini değerlendirme E H KD

7. Hastanın tedavi tercihleri konusunda görüşlerini alma E H KD

8. Hastadan tedavi konusunda aydınlatılmış onam alma E H KD

9. Hastanın karar verme yetisi ve hukuksal yeterliği yoksa onun adına karar verecek bir kişiyi görüşmeye davet etme

E H KD

10. Hastanın önerilen tedaviyi gerçekleştime isteği ya da işbirliği çabasını değerlendirme

E H KD

11. Etik ve hukuksal boyutlar çerçevesinde hastanın seçimlerine saygı gösterme E H KD

12. Hastanın tedaviyle ya da tedavi olmaksızın normal bir yaşantıya dönme konusundaki beklentilerini alma

E H KD

13. Tedavi sonuçlandığında hastanın yaşayacağı fiziksel, psikolojik ve sosyal eksiklikleri hastaya aktarma

E H KD

14. Hastanın yaşam kalitesini değerlendirirken hastayla arasında karar vermesini etkileyecek bir önyargı oluşturmama

E H KD

15. Tedavi sürecinin hastanın yaşam kalitesine etkisini değerlendirme E H KD

16. Tedaviyi sonlandırmayı gerektirecek gerekçeleri ve planları hastayla paylaşma

E H KD

17. Tedavi kararlarını etkileyebilecek ailesel konuları sorma E H KD

135

18. Tedavi kararlarını etkileyebilecek hekim ya da sağlık ekibine yönelik konuları sorma

E H KD

19. Tedavi masraflarıyla ilişkili maddi konuları sorma E H KD

20. Tedavi kararını etkileyebilecek ekonomik, dinsel ve kültürel konuları sorma E H KD

21. Kendisine(hekime)yönelikhastanıngüvenduygusunusorgulama E H KD

22. Kaynakların paylaşılması ile ilgili sorunları sorma E H KD

23. Tedaviyi etkileyecek hukuksal etkileri sorgulama E H KD

24. Tedaviyi verecek kurum ya da kişilerle çıkar çakışması olup olmadığını sorgulama

E H KD

136


KANITA DAYALI TIP

Bilimsel Makale Değerlendirme Formu

Öğrencilerin Adı, Soyadı: 1.

2.

3.

4.

Düzey ölçeği: Yetersiz:0 Sınırlı:1 İyi:2 Mükemmel:3

Öğrenciler Eğitici

1 2 3 4

A. BAŞLIK

1. Makale başlığının yapılan araştırmayı en doğru ve en kısa biçimde yansıtması

B. KISA ÖZET

2. Araştırma kapsamı ve amaçların belirtilmesi

3. Kullanılan yöntemlerin tanımlanması

4. Bulguların özetlenmesi

5. Ana sonuçların belirtilmesi

C. GİRİŞ

6. Araştırılan problem niteliğinin ve kapsamının açıklıkla sunulması

7. İlgili yayınlar değerlendirilerek okuyucuya temel bilgi sağlanması

8. Araştırma yönteminin belirtilmesi

9. Araştırmanın ana bulgularının belirtilmesi

10. Bulguların ortaya çıkardığı ana sonuçların ortaya konması

D. YÖNTEM (Aşağıdatanımlananbilgilerinbubölümdebelirtilmişolması)

11. Araştırma yeri

12. Etik kurul onayı

13. Örneklemin seçildiği evrene ilişkin bilgi

14. Örneklem büyüklüğü ve örneklem seçim yöntemi

15. Veritoplamayöntemi(anket,kayıt,gözlem,deney,vb)

137

16. Araştırmanıntürü(ileriyeyönelik,geriyedönük,analitik,tanımlayıcı,vb)

17. Ölçüler, bağımlı ve bağımsız değişkenler, istatistiksel analiz yöntemleri.

E. BULGULAR (SONUÇLAR)

18. Bulguların açık ve basit olarak belirtilmesi

19. Tablo ve şekillerde gösterilen verilerin metinde sunulmaması

F. TARTIŞMA

20. Sonuçların gösterdiği ilkeler, genelleştirmeler, ve ilişkilerin sunulması

21. İstisnaların, ilgi kurulmayan ve uzlaşma olmayan noktaların işaret edilmesi

22. Sonuçların ve yorumların önceden yayınlanmış araştırmalarla uyumu ya da uyumsuzluğunun gösterilmesi

23. Çalışmanın önemini belirten kısa bir özet ya da sonucun bulunması

G. ÖNERİLER

24. Araştırma sonucunda bulunanlar ışığında, problemin çözümü için önerilerin geliştirilmesi

25. Ortaya çıkan yeni durum ışığında problemin çözümüne katkısı olacak yeni araştırmaların önerilmesi

Bu rehberin hazırlanmasında Bilimsel Araştırma Yöntemi (Prof.Dr. Niyazi Karasar), Sağlık Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri (Prof.Dr. Kadir Sümbüloğlu, Doç.Dr. Vildan Sümbüloğlu), Research Design (John W Creswell) ve Bilimsel Bir Makale Nasıl Yazılır, Nasıl Yayınlanır (Robert A. Day) adlı kitaplardan yararlanılmıştır.

138



Proje Değerlendirme Formu


2.

3.

4.



1 2 3 4

Biçimsel Değerlendirme

1. Yazım düzeninin okunaklı ve düzenli olması

2. Kullanılan dilin anlaşılır ve dilbilgisi kurallarına uygun olması

3. Kullanılan kaynakların metin içinde ve rapor sonunda gösteriminin uygun olması

Bilimsel Değerlendirme

4. Giriş bölümünde yapılacak çalışmanın öneminin vurgulanması

5. Çalışmanın amacının açık olarak belirtilmesi

6. Çalışmada kullanılan gereç ve yöntemlerin açık olarak belirtilmesi

7. Belirtilen gereç ve yöntemin ortaya konan amaca uygun olması

8. Elde edilen bulguların ortaya konan amaca yanıt vermesi

9. Çalışma sonuçlarının değerlendirilip yorumlanmış olması

10. Sonuç bölümünün bulgularla uyumlu olması

11. Sonuçların öneminin vurgulanması

12. Çalışmanın orjinal olması

139



Ürün Dosyası Değerlendirme Formu


2.

3.

4.



1 2 3 4

• Dosyanınmantıklıvetutarlıyapısıolması

Ürün dosyası içerisinde istenen bölümlerin (proje raporu, kişisel değerlendirme, dokümanlar ve değerlendirme) bir düzen içinde bulunması

• Kişiseldeğerlendirmeninyeterliliği

1. Eleştirel yansıtma düzeyi (Araştırma/inceleme becerisinin değerlendirilmiş, karşılaşılan sorunların nedenlerinin dosyada tartışılmış olması)

2. Kanıtların kullanımı (Araştırma/inceleme konusunda sağlanan gelişmenin kanıt nitelikteki belgelerle açıkça ilişkilendirilmiş, nesnel kanıtlar (değerlendirme formları, ara değerlendirmeler) başta olmak üzere tüm belgelerden alıntılar yapılmış olması)

3. Gelişme düzeyi (Araştırma/inceleme yapılan konuda ve bu süreçte sağladığı gelişmenin tüm yönleriyle açıklanmış olması)

4. Hedef belirleme (Çalıştığı konunun hangi alt başlığında gelecekte de çalışmayı ve bu alanda hangi gelişmelerin hedeflediğinin belirtilmesi)

• Geneldeğerlendirme(Yukarıda değerlendirilen kriterler sonrası dosyanın genel değerlendirilmesi)

140


İYİ HEKİMLİK UYGULAMALARI

Grup Çalışması Değerlendirme Formu

Öğrencinin Adı, Soyadı:

Düzey ölçeği: Yetersiz:0, Düşük:1, Orta:2, Yüksek:3, Mükemmel: 4

Kendisi Akran

Adı Soyadı

Akran

Adı Soyadı

Akran

Adı Soyadı

Aktif olarak çalışmalara katılma

Çalışmalar süresince tartışmalara katılma

Gruptaki üyelerin konuyu öğrenmelerine yardımcı olma

Arkadaşlarının kendi çalışmaları ile ilgili düşüncelerini alma

Arkadaşlarına etkili geribildirim verme

Grup sürecinde karşılaşılan sorunların çözümü için çabalama

Diğer grup üyelerinin çalışmalara katılımını destekleme

Grubun göreve odaklanmasına yardımcı olma

Arkadaşlarının katkılarına saygı gösterme

Arkadaşları ile etkili iletişim kurma

Genel değerlendirme: Grup çalışmasındaki becerilerini genel olarak değerlendiriniz

141


İYİ HEKİMLİK UYGULAMALARI

Oturum Performansı Değerlendirme Formu

Öğrencinin Adı, Soyadı:

Etik/Profesyonelizm İletişim Eğitim Tıpta İnsan Bilimleri Kanıta Dayalı Tıp

Düzey ölçeği: Yetersiz:0, Düşük:1, Orta:2, Yüksek:3, Mükemmel: 4

Kendisi Akran

Adı Soyadı

Aktif olarak çalışmalara katılma

Çalışmalar süresince tartışmalara katılma

Arkadaşlarına etkili geribildirim verme

Arkadaşlarının katkılarına saygı gösterme

Arkadaşları ile etkili iletişim kurma

Genel değerlendirme: Grup çalışmasındaki becerilerini genel olarak değerlendiriniz

142


KLİNİK ZİYARETLER

Görüşme Değerlendirme Formu

Öğrencinin Adı, Soyadı: Öğrenci No: Tarih:

Grup Adı: Ziyaret Edilen Yer:

Görüşmesini İzlediğiniz Hastanın

Yaşı Cinsiyeti: Başvuru nedeni Sonuç Görüşmeyi yapan hekim

1.

2.

3.

4.

5.

Katıldığınız hasta görüşmelerini elinizdeki hasta görüşmesi değerlendirme formlarını gözönünde bulundurarak hekim, hasta ve ortam açısından yorumlayan değerlendirmelerinizi yazınız.

143


KLİNİK ZİYARETLER

Kişisel Değerlendirme Formu

Öğrencinin Adı, Soyadı: Öğrenci No: Tarih:

Grup Adı: Ziyaret Edilen Yer:

Bu değerlendirme formuna ziyaret ettiğiniz birimle ilgili olarak;

1. Ziyaret öncesi beklentilerinizi,

2. Ziyaret boyunca izlenimlerinizi,

3. Ziyaret sonrasındaki duygularınızı yazınız.

144



İletişim Becerileri Geribildirim Formu

Uygun seçeneği işaretleyiniz.

Görüşmeye katılan standart hasta ve öyküsü5

Gerçekçiydi.

4 3 2 1

Hiç gerçekçi değildi.

Görüşme yapılan odaların fizik koşulları5

Yeterliydi

4 3 2 1

Yeterli değildi.

Görüşmeye ayrılan süre5

Çok fazlaydı.

4 3 2 1

Yeterli değildi.

Görüşme öncesi verilen bilgiler, yapılan tartışmalar

5

Yeterliydi

4 3 2 1

Yeterli değildi.

Görüşmenin öğrenmeme katkısı

5

Çok yararlı oldu.

4 3 2 1

Yararsızdı, zaman kaybı oldu.

Standart hastadan aldığım geribildirim

5

Çok yararlı oldu.

4 3 2 1

Yararsızdı.

Görüşme filmlerinin ulaşılabilirliğinin öğrenmeme katkısı

5

Çok yararlı oldu.

4 3 2 1

Yararsızdı.

Tüm grupla görüşmeyi izleyerek verilen geribildirim

5

Çok yararlı oldu.

4 3 2 1

Yararsızdı.

145



Hasta Görüşmesi Geribildirim Formu

Hasta görüşmesi eğitimlerine (fiziksel koşullar, donanım, standart hastala ya da öyküler) yönelik değerlendirmeleriniz:

Hasta görüşmesi eğitimlerini daha yararlı ya da iyi bir deneyim haline getirmek için önerileriniz:

146

Eğitim ve Değerlendirme Merkezi Uygulama Kuralları

Görüşme yapacak grubun listesi görüşmenin yapılacağı hafta Tıp Fakültesi Dekanlıkbinasının asma katındaki Tıp Eğitimi ve Bilişimi Anabilim Dalı Eğitim Değerlendirme

Merkezi(TEBAD-EDM)panosunaasılır.

•ÖğrenciEDM’yegirmedenöncelistedengörevliyeyoklamasınıyaptırır.

•Görüşmeyapangrupiçeridençıkmadan2dakikaönce,sırasıgelenöğrenciEDM’ninönüne gelir

•Görüşmeodasınaönlüklegirilir.

•Öğrenciodayaçanta,dosya,dahaöncedenhazırlanmışnotlarsokamaz.Notalabileceği kalem bulundurabilir. Hasta ile ilgili tutulacak notlar için EDM odalarında bulunan kağıtlar kullanılabilir.

•ÖğrenciEDM’egirdiktensonradoğrudangörüşmeyapacağıodayagider.Odanınkapısınıiçeridenkapatıphekimiçinhazırlanmışkoltuğaoturur(İçeridekimobilyalarınkonumu görüşmenin kayıt edilmesi için planlandığından yerlerinin değiştirilmemesi gerekmektedir.).

•Görüşmesüresiiçinbirkısıtlamayoksagörüşmedoğalseyrindesürdürülür.Zamanlıgörüşmelerde sürenin dolduğu bir zil sesi ile bildirilir. Uyarı gelince görüşme gecikmeden bitirilir.

•Odadançıkarkengörüşmeodasınınkapısıkapatılır.OyalanmadanEDM’dençıkılır.

•Öğrenciherhangiözelbireşyasınıunutmuşsabileodayatekrardönemez.Unutulaneşya EDM görevlisine bildirilir.

147

Klinik Ziyaretler Uygulama Kuralları

1. Polikliniklere gidecek gruplar 13:30, servislere gidecek gruplar 14:00’de kendilerine duyurulan bölümlerde hazır bulunurlar.

2. Erişkin Acil Servis’e gidecek gruplar hafta içi 16:00 - 19:00 saatleri arasında, Çocuk Acil Servis’e gidecek gruplar hafta sonları kendilerine duyurulan saatlerde acil serviste hazır bulunurlar.

3. Klinik ziyaretlere önlükle gidilir ve ziyaret sırasında servis ya da polikliniğin hizmet akışını engelmeyecek şekilde, sorumlu hekimin tanımladığı alanlarda bulunularak gözlemler yapılır.

4. Klinik ziyaretler sırasında öğrencilerin sorumlu hekimin gözetimi dışında hastayla temas etmemesi, hastadan bilgi almaması, bilgi vermemesi ve herhangi bir girişimde ya da uygulamada bulunmaması, kendisine yönelik olası tıbbi bulaşa karşı azami özeni göstermesi gerekmektedir.

TEMEL KAVRAM VE BİLGİLER

151

I. İletişim Becerileri (Hasta Görüşmesi)

Bilgi, problem çözme, iletişim becerileri ve fizik muayene iyi klinik uygulamaları oluşturan

yeterliklerin dört temel bileşenidir. İletişim becerileri olmaksızın diğer bileşenlerdeki

yeterlikler de önemli ölçüde anlamlarını yitirirler. İletişim becerisi bir kişilik özelliği değil

öğrenilen beceriler dizgesidir. Bu nedenle tıp eğitiminde iletişim becerilerinin öğretilmesi

isteğe bağlı bir uygulama olarak görülemez, fizik muayene ve diğer mesleksel beceriler

gibi titizlikle öğretilmesi gerekir1,2.

Hasta-hekim görüşmesi klinik uygulamaların merkezinde yer alan, hekimin hastasının

yakınmalarını dinleyip sorunlarına yardım edebileceği birçok hekim için alışılagelmiş

günlük uygulamaların bir parçası olsa da hasta açısından oldukça önemli ve stresli

dakikalardır. Yapılan çalışmalarda bir hekimin meslek hayatı boyunca 200.000 hasta

görüşmesi yaptığı, hasta-hekim iletişiminde ciddi problemlerin yaşandığı ve iletişim

becerilerinde sağlanan iyileştirmenin sağlık hizmetlerinde önemli farklılıklar yarattığı

ortaya konmuştur. Gelinen noktada iletişim becerileri temel bir beceridir, öğretilebilir ve

öğretilmelidir1,2.

Günlük yaşamdaki konuşmalarda başarılı olmak başvuran/hastayla kurulacak iletişimde

başarılı olmayı gerektirmez. Tıpta iletişim profesyonel bir beceridir ve profesyonel anlam-

da geliştirilmelidir. İletişim becerileri sadece bilişsel içeriğin öğrenilmesiyle kazanılabilecek

bir beceri de değildir. En önemlisi tıpta öğrenilecek diğer herhangi bir beceriden farklı

olarak yeni baştan öğrenilen bir beceri değildir, her öğrencinin günlük yaşamından da

olsa iletişim deneyimi vardır. Tüm bu noktalar göz önünde bulundurulduğunda iletişim

becerileri eğitimi özellik gösteren ve özen isteyen bir eğitimdir1.

Yapılan çalışmalarda hekimlerin hastaların yakınmalarını dinlemek için çok zaman

ayırmadıkları, genellikle ilk söylenen yakınmadan sonra hastanın konuşmasının

engellendiği ve benzer nedenlerle hasta yakınmalarının %54’ünün açıklanamadığı

gösterilmiştir. Hasta öykülerinin hekimler tarafından yönlendirildiği, hastalara yeterli

bilgi verilmediği, kullanılan jargon nedeniyle hastaların hekimleri anlamadığı, hastalar

görüşmelerde daha çok hastalığın nedeni, tanının ne olduğu ve prognozla ilgilenirken

hekimlerin ilaç kullanımına ve tedaviye odaklandığı, tüm bu nedenlerle tedaviye uyumun

ve doğru ilaç kullanımının %50’lere kadar düştüğü ve genel olarak artan oranlarda hasta

hoşnutsuzluğu olarak yansıdığı gösterilmiştir1.

Dünya’da son 25 yılda, hekimlerin iletişim becerileri konusunda eğitilmesi ve

değerlendirilmesiyle ilgili ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar düzeyinde üyelerini

yönlendirici ve bağlayıcı kararlar alınmaktadır (General Medical Council 1978, American

Academy of Medical Colleges 1984, American Board of Pediatrics 1987, Royal Colleges

152

of Physicians 1997, World Federation of Medical Education 1994)1. Yurtdışında birçok

tıp fakültesi ve enstitü bu öneriler doğrultusunda eğitim programlarına yapılandırılmış

iletişim eğitimi kurslarını eklemektedir. Hasta-hekim görüşmesi ya da iletişim becerilerine

yönelik çalışmalar yapmak üzere vakıf ve enstitüler kurulmaktadır (Bayer Institute for

Health Care Communication, American Academy on Physician and Patient, Case-

Macy Instıtute). Türkiye’de iletişim becerileri eğitimi çok sınırlı sayıda tıp fakültesinde

yapılandırılmış olarak verilmektedir (Dokuz Eylül, Adnan Menderes, Marmara). Hacettepe

Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Dönem I’de “Hekim Kimliği” ve Dönem III’de “Hasta-Hekim

İlişkileri” başlıklı probleme dayalı öğrenme oturumları çerçevesinde iletişim becerileri

2000 yılından bu yana yer almaktadır.

İletişim becerileri eğitimi verilirken hem beceri hem de tutum kazandırıldığı gözardı

edilmemeli, eğitim mutlaka uygulamalı olarak yapılmalıdır. Klasik usta-çırak tarzı

eğitimler ya da didaktik öğretme yöntemleri bu tarz davranış ve beceri kazandırılmasında

etkin yöntemler değildir. İletişim becerileri eğitimi planlanırken giriş, bilgilendirme

ya da sorunun ortaya konması aşamasında sınıf dersleri, okuma oturumları ve

demonstrasyonlar kullanılabilir ancak istenilen çıktıların elde edilebilmesinde öğrencilerin

görüşme etkinliklerinin gözlenebilirliği en kritik noktayı oluşturmaktadır1.

İletişim becerileri eğitimini tasarlarken geliştirilmesi beklenen temel becerilerin

tanımlanması, öğrencinin gözlenmesi, iyi tasarlanmış, detaylandırılmış ve tanımlayıcı

geribildirimlerin verilmesi, görüntülerin kaydedilebilmesi, becerinin sık sık prova edilerek

uygulanması ve özellikle birebir ve küçük grup uygulamaları şeklinde yapılandırılmasına

özen gösterilmelidir1.

Beceride ustalaşmanın sağlanabilmesi açısından iletişim becerileri eğitimine olabildiğince

erken dönemde başlanmalı, yinelemeler ve kazanılmış becerilerin gözden geçirilmesine

olanak verecek şekilde sarmal bir yapıda tasarlanmalıdır. Öğrencilere kazandıkları bece-

rileri her uygulamada yeniden gözden geçirebilme, davranış ve tutumlarını sorgulaya-

bilme, yeni beceriler ekleyebilme, daha karmaşık durumlar için hazırlık yapabilme ve her

uygulamada bir adım daha ileri gidebilme olanağı sağlanmalıdır.

Tüm bu uygulamalar eğitim programının diğer bileşenleri ile de entegre edilmiş olmalıdır.

Son 25 yılda yapılan çalışmalar bu konuda gerçekleştirilen eğitimler sonrası hasta

hekim görüşmeleri ve ilişkilerinde önemli düzelmelerin sağlanabildiğini ve hasta

hoşnutsuzluğunda gerilemeler kaydedildiğini göstermektedir.

İletişim becerilerinin öğretilebilir ve öğretilmesi zorunlu olmasında temel varsayımlar

şöyle sıralanabilir:

153

•İletişimtemelmeslekselbirbeceridir.

•Biröğrenilenbecerilerdizisidir.

•İletişimbecerilerindedeneyimkötübiröğreticidir.

•İletişimöğretilmelidir.

•Eğitimledeğişimsağlanabilir.

•Değişimiçinözeleğitimyöntemlerigereklidir.

Eğitim tasarlanırken iletişim becerilerinin üç bileşeninin tanımlanması önemlidir:

1. İçerik becerisiHekimlerin ne konuştuğunu belirler (sorularını ve yanıtlarının anlamı, topladıkları ya da

verdikleri bilgiler, tartıştıkları tedaviler).

2. Süreç becerisiHekimlerin nasıl yaptıklarını belirler (hastayla konuşma biçimleri, öykü alma ve bilgi

toplama yöntemleri, kullandıkları sözel ve sözel olmayan iletişim yöntemleri, hastayla

geliştirdikleri ilişki).

3. Algılama becerisiHekimlerin ne düşündüğünü ve hissettiğini belirler (karar verme süreçleri, problem

çözme becerileri, hastanın duygularını değerlendirebilme, kendine güveninin, eksik

yönlerinin, hatalarının ve tutumlarının ayırdında olma).

Bu bileşenler hiçbir zaman ayrı ayrı değerlendirilemez ve eğitim tüm bu bileşenlerin

uygun bir biçimde harmanlanmasıyla planlanır. Bir başvuran/hasta görüşmesinde bu

bileşenleri dikkate aldığımızda beş temel aşama tanımlayabiliriz:

1. Görüşmeyi başlatmakBaşvuranı/hastayı selamlamak, gerekli mahremiyeti sağlamak, oturabileceği yer

göstermek, kendini tanıtmak, ismini öğrenmek ve ismi ile hitap etmek, başvuranı/hastayı

rahatlatmak, başvuranın/hastanın yakınmasını sorgulayan açık uçlu soruyla başlamak,

başvuranın/hastanın ilk sözlerini bölmeden ve ilgi göstererek “etkin” dinlemek, karşılıklı

anlayışı geliştiren vücut dilini (göz teması, yüz ifadesi, duruş, ses tonu) kullanmak.

2. Bilgi toplamakBaşvuranın/hastanın anlatımıyla yakınmasını dinlemek, açık uçlu ve yönlendirici olmayan

sorular sormak, başvuranın/hastanın anlatımına ilgi göstermek ve etkin dinlemek,

görüşme sırasında başka işlerle meşgul olmamak, konuşması için zaman vermek

(konuşmasını kesmemek), konuşmayı bölmeden notlar almak, başvuranı/hastayı

154

yakınmasını aktarma konusunda yüreklendirmek, vurgulanması gereken noktaları

açıkla(t)mak, başvuranın/hastanın anlayacağı bir dil kullanmak, edinilen bilgileri

özetlemek ve başvuranın varsa ek açıklamalar yapmasına olanak sağlamak.

3. Başvuranın bakış açısını anlamak

Başvuranın/hastanın problemi algılama biçimini, problemden etkilenişini, beklentilerini ve

düşüncelerini anlamak, kendini başvuranın yerine koymak (empati yapmak), başvuranın

duygu ve tepkilerine yanıt vermek.

4. Açıklama ve plan yapmak

Başvuran/hastaya uygun, kapsamlı ve gereksinimleri karşılayan bilgileri vermek,

aktarılan bilgilerin başvuran/hasta tarafından doğru ve yeterli anlaşıldığından emin

olmak, varsa sorularını yanıtlamak, karar verme süreçlerine başvuran/hastayı da katmak

ve bunu başvuran/hastayla paylaşmak, çözüm için başvuranın/hastanının rolünün

önemini tartışmak, içinde bulunulan durum ve önerilen çözümlerin başvuran/hasta

tarafından kabul edilebilirliğini tartışmak ve çözümlerin başvuran/hasta tarafından

uygulanacağından emin olmak, başvuranın/hastanın onamını almak.

5. Görüşmeyi bitirmek

Başvuran/hasta ile alınan kararları özetlemek, beklenmeyen durumlar ve bu durumda

yapılacakları açıklamak, başvuranın/hastanın sorusu olup olmadığını öğrenmek, sonraki

aşamalar için başvuran/hastayla sözleşmek, görüşmeyi bitirmek ve başvuranı/hastayı

nazik bir şekilde uğurlamak.

Bu aşamalardan geçilerek tamamlanan bir başvuran/hasta görüşmesi doğru, verimli ve

destekleyici olma amaçlarını güden etkili bir görüşme olacaktır.

İletişim becerileri eğitimini tasarlarken öğrencinin yineleyen çalışmalar yapması ve

bunların gözlenmesi, detaylandırılmış ve tanımlayıcı geribildirimlerin birebir ve küçük

grup uygulamaları şeklinde verilmesine özen gösterilmelidir. Video kayıtları, oyunlaştırma

(role-play), gerçek hastalar ve standart hastalar kullanıldığında öğrenciler gözlenebilir

hale gelmektedir. Görüşmelerin kaydedilmesi maliyet, hızlı gelişen teknolojiye uyum

sağlama, mekan ve yapılanma güçlükleri, zaman alması ve kişinin gözleniyor olma

çekinceleri gibi olumsuzluklarına rağmen iletişim becerileri eğitiminin vazgeçilmez

bir parçasıdır. Hem öğrenci hem de eğitici kayıtları saklayabilmekte ve görüşmeleri

defalarca izleyebilmektedir. Kaydedilen görüntüler kullanılarak eğitim materyalleri

hazırlanabilmektedir. Gerçek hastaların eğitimde kullanılması görüşmelerin yinelenme

sayısına kısıtlılık getirmekte, yinelenen görüşmelerde hastaların aynı tavır ve ifadeleri

sergileyemedikleri, bazı yakınma ve bilgilerini aktarmadıkları gözlenmekte, hasta ve

155

hastalık çeşitliliğinin dar bir alana sıkışmasına yol açmaktadır. Ayrıca her hasta bu tarz

çalışmalara onam vermemektedir.

Oyunlaştırma (role-play) tekniği ucuz hatta maliyetsiz, az eğitim gerektiren, her an

ulaşılabilir olması, öğrencilerin oynadıkları hasta rolü nedeniyle hastanın duygularını da

değerlendirme şansı buldukları, yineleme sayısı ve mekanı açısından kısıtlama getirmeyen

bir yöntemdir. En önemli olumsuzluğu, tıbbi bilgi ve deneyime sahip kişinin bunları

geride bırakıp bir hasta olarak rolünü oynamasındaki zorluktur.

Standart hasta, belirli bir hastalık öyküsünü tam ve tutarlı bir şekilde betimlemek ve

öğrenci performansını değerlendirmek üzere eğitim almış gerçek hasta ya da sağlıklı bir

bireydir. Standart hastaların iletişim becerileri eğitiminde kullanımı, görüşmelerin tamamı

ya da belirli bölümlerinin öğrencilerce birçok kez tekrar edilebilmesi, görüşmelerin

standart bir içerikte olması, görüşmenin öğrenci düzeylerine göre çeşitlendirilebilmesi,

özel durumların ve zor koşulların yaratılabilmesi, her zaman kullanılabilir olması, zaman

kazandırması ve belki de en önemlisi hasta gözüyle geribildirim verilebilmesi olanaklarını

sunmaktadır1.

İlk olarak 1963 yılında University of Southern California’da Howard Barrows tarafından

tanımlanan bu teknik Nöroloji stajında kullanılmıştır3,4. Standart hasta eğitimi, Barrows’la

başlayan süreçte onun 1971 yılında McMaster’a geçmesiyle yeni bir ivme kazanmış ve

hızla yaygınlaşmış, bir iş alanı haline gelmiştir5. Bugün yurtdışında birçok tıp fakültesinde

standart hasta eğitim programları bulunmaktadır. McMaster’da 200, Maastricht’te 120-

140 arasında standart hasta çalışmaktadır6,7. Standart hasta eğiticilerinin oluşturduğu

Association of Standardized Patient Educators 2010’da 9. Kongresi’ni gerçekleştirmiştir8.

II. Mesleksel Beceri Eğitimi

Mesleksel beceriler başlığı altında, muayene becerileri, klinik ve laboratuvar becerileri

yer almaktadır. Bu beceriler, Hipokrat Andı’nda da belirtildiği gibi hekimliğin temel

bileşenlerinden biridir ve usta-çırak ilişkisi içinde öğrenilegelmiştir. Bu öğrenme

şeklinde beceriyi tanımlayan ustadır, uygulama ustanın gösterdiği şekliyle geçerlidir

ve becerinin öğrenildiğine usta karar vermektedir. Öğrenme yöntemi kısaca “gör, yap,

öğret’ olarak tanımlanmakta ve öğrenme ya da öğretmenin yöntemine yönelik bir

tanımlama içermemektedir9. Zaman içerisinde tüm uygulamalarda öğreticiden öğrenciye

aktarılmadan kaynaklanan farklılaşmalar ve temel bazı noktalarda eksiklikler oluşmuştur.

156

20. yüzyılla birlikte beceri eğitiminde yapılandırılmış yöntemler uygulanmaya başlanmış,

son 25-30 yıldır beceri eğitimi için özel koşullar sağlayan eğitim merkezleri ve laboratu-

varlar kurulmaya başlamıştır. Maastricht’deki laboratuvar 1975 yılında kurulmuştur10.

Beceri eğitimi içeriğinin belirlenmesi noktasında farklı tıp fakülteleri, kurumlar ve çalışma

grupları tarafından hazırlanmış ve düzeylendirilmiş listeler vardır. Tıp fakültesinin

amaçları ya da sağlık hizmeti organizasyonunda hekimden beklenenler doğrultusunda

çoğu benzer ancak küçük farklılıklar gösteren listeler oluşturulmuştur.

Beceri eğitiminin zamanlaması ve verilme şekli de değişiklikler göstermektedir. Beceri

eğitimi, tıp fakültesi eğitim programı içinde entegrasyonu yapılmış ilk yıldan başlayarak

uygulanan bir program olabildiği gibi, seçmeli ya da yaz stajları olarak da programda yer

alabilmektedir. İleri yıllarda stajlar içinde klinik eğitimi adı altında yapılandırılmış özelliğini

yitiren bir biçimde sürdürülmektedir. Öğrenciler açısından beceri eğitiminin erken

dönemde başlatılması, öğrenme isteğini ve katılımı artıran, hekim kimliğinin oluşmasına

katkı sunan bir uygulamadır. Beceri eğitiminin kuramsal bilgi ile eş zamanlı verilmesi

ve öğrencilerin kendi düzeylerine uygun becerileri kendi hızlarında öğrenmelerinin

sağlanması temel ilkelerdendir.

Bir becerinin özel koşullar altında tanımlanmış bir standartta (yeterlik ya da ustalık)

yapılması yeterliğe dayalı eğitim yaklaşımıdır. 1987’de Norton tarafından teknik ve

mesleksel eğitime humanistik ve realistik bir yaklaşım olarak tanımlanan yeterliğe dayalı

eğitim yaklaşımının esası yaparak öğrenmedir, geleneksel eğitimin aksine gelişimin birimi

zaman değil tanımlanmış becerinin tam öğrenilmesidir. Yeterli zaman ayrıldığında ve

uygun eğitim yöntemleri kullanıldığında her öğrenci kendisine verileni alabilir. Öğrenciler

kendi öğrenme deneyimlerini yönlendirebilir, öğrenme düzeyleri sürekli değerlendirilir,

öğrenmede gösterdikleri gelişmeler konusunda düzenli geribildirim alırlar. Yeterliğe

dayalı öğrenme yaklaşımında öğrenme üç basamakta gerçekleşir11:

1. Beceri kazanmaUygulanması gereken beceri basamaklarının ve basamakların sırasının biliniyor olması

ancak yardıma gereksinim duyulması.

2. Beceride yeterlikUygulanması gereken beceri basamaklarının ve basamakların sırasının biliniyor olması,

tek başına yapılabiliyor ancak yeterli hızda yapamıyor olması.

3. Beceride ustalıkUygulanması gereken beceri basamaklarının ve basamakların sırasının biliniyor olması ve

otomatik olarak yetkin bir şekilde yapabiliyor olması.

157

Bu yaklaşımda eğitim ve değerlendirme rehberler üzerinden yapılır. Eğitim rehberleri

belirli bir beceriyi basamaklar şeklinde gösteren ve basamakların ve sırasının

öğrenilmesini kolaylaştıran araçlardır. Eğitimde öncelikle beceri eğitici tarafından

gösterilir (demonstrasyon) sonra öğrenciler gerçek duruma uygun koşullarda eğiticinin

gözetimi altında uygulama yaparlar. Bu eğitim sırasında daha insancıl eğitim tekniklerini

kullanmak gerekir. Hümanistik eğitim tekniklerinin özelliklerinden birisi insan bedenine

çok benzeyen anatomik model, maket ya da mankenlerin kullanılmasıdır. Öğrenci beceri

kazanırken öğrenme zamanı kısalır, öğrenme kolaylaşır ve hastaya verilecek zarar en aza

indirilmiş olur. Yine de beceride ustalık düzeyi gerçek kişiler üzerinde çalışılarak kazanılır.

Bilinci açık bir hasta üzerinde yapılan tıbbi uygulamalar bazı teknik becerileri, iletişimi ve

profesyonel değerleri gerektirir. Gerçek hekimlik uygulamalarında bu beceri ve tutum-

lar entegre bir biçimde uygulanmakla birlikte tıp fakültesi eğitimlerinde ayrı ayrı öğretilir-

ler. Oysaki bu şekilde parça parça bir eğitim bütüncül profesyonel bir uygulama için ye-

terli olmamaktadır.

Tıp eğitiminin özellikle beceri ve tutum ağırlıklı yönleri için gerçek yaşamın benzeri olan

özgün koşulların sağlanması önemlidir. Gerçek yaşamdaki koşullar içinde uygun beceri

ve tutumların entegre edilebiliyor olması gerekir. Böylece eğitim ortamlarındaki hastalar

için daha güvenli koşullar sağlanmış olacaktır. Bunun yanısıra öğrenciler sadece eğitici ve

akranlarından değil “hasta”lardan da yaptıkları uygulamalar için geribildirim alma şansı-

nı elde edeceklerdir.

Hasta odaklı simülasyon, senaryoda “gerçek” bir hastanın yer aldığı, hastanın bir profes-

yonel tarafından canlandırıldığı, farklı düzeylerde uygulamalara olanak sağlayan ve ger-

çek yaşamı yansıtan uygulamaları içermektedir.

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde 1999 yılında yapılan gereksinim analizleri ile öğ-

rencilerin hangi becerileri hangi yıllarda kazanmış olmaları belirlendi. Bu araştırma so-

nunda belirlenen içerik doğrultusunda, 2001 yılında, laboratuvar ortamında, maket ve

mankenler kullanılarak öğrencilere yeterliğe dayalı mesleksel beceri eğitimi verilmeye baş-

landı. 2003 yılında kabul edilen Ulusal Çekirdek Eğitim Programı sonrasında ve

İyi Hekimlik Uygulamaları programına uygun olarak eğitimde bazı değişikliklere gidildi.

III. Etik ve Profesyonel Değerler

Toplum hekimlerden belirli bir düzeyde tıp bilgisine ve becerisine sahip olmasının yanı

sıra hekim kimliğine uygun olduğu kabul edilmiş bazı etik ve profesyonel değerleri de

sergilemesini bekler. Hekimlik sanatının öğretildiği tıp fakülteleri hekimlik kimliğinin

kazanılmasında son derece etkili kurumlardır.

158

Hekim içinde yaşadığı toplumun sorunlarını izlemek, tahlil etmek ve bilimsel bakış açısı

içerisinde sorumluluk bilinci ile kendi görüşlerini oluşturmak durumundadır. Hekim

yetişkin birey davranışı ile hoşgörülü, alçak gönüllü, kendini denetleyebilen, sabırlı ve

paylaşımcı yapısı ile söylediklerine karşı yapılan bütün eleştirilerden ders çıkaran ve

bildikleri ile değil, bilmedikleri ile kendisini eleştirebilen kişidir. Meslek kimliği bilinci

kazandırılmış, iletişimde ve insan ilişkilerinde başarılı, bilimsel ve teknik donanımı yanında

meslek etiği açısından da donanmış, toplumunun sağlık sorunlarına duyarlı bir hekim

yetiştirmek tıp fakültelerinin öncelikli hedefi olmalıdır.

Hekim adayına uğraşı tanıtılırken, onda “kimlik kaygısı” ve “sorumluluk bilinci”, “meslek

bilinci” yaratılmalıdır. Hekim adayı mesleki kimliğinin nasıl biçimlendiğini görerek,

kendi rolünü daha gerçekçi ve geniş açıdan algılayarak, uygulamalarında profesyonel

yaklaşımı ortaya koyabilmelidir. Hekimin geliştireceği profesyonel davranışın temel

değerleri, özgecilik, görev bilinci, sorumluluk, mükemmellik, dürüstlük ve başkalarına

saygıdır. Hekim, hastaların gereksinimlerine öncelik verme ve bu önceliğin ticari, sosyal

ve yönetimsel baskılarla zedelenmesine izin vermeme, hastaların kendi kararlarını

vermelerine olanak tanıma ve bunu sağlamak için dürüst ve açıklayıcı olma, sağlık

hizmetlerinde adaleti savunma ve ırk, cinsiyet, sosyoekonomik durum, etnik köken, din

ya da başka sosyal değerlerin sağlıkta adaleti bozmaması için uğraş verme prensiplerine

bağlı bir meslek sahibi olmak durumundadır12.

Hastanın aydınlatılmış onamının elde edilmesi ve gerçeğin söylenmesi ile ilgili yöntemler,

hastanın mahremiyetine saygı gösterilmesi ve sınırlandırılması ile ilgili kurallar,

hasta sırrının korunmasının ya da açıklanmasının yolları, yaşam destek sistemlerinin

uygulanması ya da uygulanmaması ile ilgili etik konular, sağlık kurumundaki az sayıda

bulunan kaynakların (mekanik ventilatör, yoğun bakım ünitesi, organ nakli, diyaliz

makinesi, küvöz gibi) paylaştırılması ve hastanın tedaviyi reddetme ve sonlandırma isteği

gibi konuların her hekim tarafından bilinmesi, içselleştirilmesi ve tutum geliştirilmiş

olunması gereken etik kavramlardır.

Tıbbi etik kavramı 2500 yıllık bir geçmişe sahip olmasına karşın tıp eğitiminde

yapılandırılmış bir program olarak varolması 30 yıllık bir süreçtir. 1970 öncesinde

ABD’de ve 1987 öncesinde İngiltere’de usta çırak ilişkisi içinde hekimler ve öğrenciler

arasında varolan ve kazanılan değerler bütünüydü. 1990’da Amerikan tıp fakültelerinin

çekirdek eğitim programlarının bir parçası olmuştur. 1993 GMC önerileri sonrası

İngiltere’de de birçok okulun eğitim programında yer almıştır. Profesyonalizm kavramı

ise yine AAMC’nin 1984 raporu (Physicians for the twenty-first century) ve GMC’nin

1983 raporu (Tomorrow’s doctors) içerisinde tıp fakülteleri eğitim programları

159

içerisinde yer alması önerilen konular arasında yer almış, 1990’lı yıllarda üzerinde en

çok durulan, araştırma yapılan ve yazı yazılan konularından biri olmuştur. Yaşanan bu

hareketliliğin bir sonucu olarak European Federation of Internal Medicine, American

College of Physicians-American Society of Internal Medicine ve American Board of

Internal Medicine bu alandaki çabalarını ortaklayan Medical Professionalism Project’i

oluşturmuştur. Proje ile sağlık sistemleri ve hekimlerin hasta iyiliği ve sosyal adalet

ilkelerine bağlı kalma yönündeki her türlü çabasının desteklenmesi ve farklı kültürel ve

siyasal yapılar için uygulanabilir olması amaçlanmaktadır13.

IV. Tıpta İnsan Bilimleri

Biyolojik bilimler ve tıp alanında son yıllarda yaşanan hızlı gelişmeler tıp eğitimini

laboratuvar becerileri gelişmiş bir hekim tipi yetiştirir hale getirmiştir. Oysa ki toplum,

hekimden tanı koymada bilgili ve uygulamalarda becerikli olmasının yanında hastasının

duygusal gereksinimlerine duyarlı ve yardımcı olmasını da beklemektedir14-16. İnsan

biyolojik varoluşu yanında yaşanmışlıkları da olan bir varlıktır. Kendisini ve çevresini

değerlendiren ve onunla etkileşen bir dünyası vardır. Hekimlerden beklenen de sağlığı

neyin etkilediğini, sağlıkta eşitsizliği ve bunun hastalıklara etkisini değerlendirebilen ve

hastasını bu yaşantısı içinde kabul eden bir yaklaşımda olmasıdır. Doğaldır ki her hekim

hastasını çevresiyle bir bütün olarak değerlendirmek üzere eğitim almakta ve uygulama

yapmaktadır. Kritik nokta aldığı bilimsel eğitimin bu değerlendirme biçimine ne kadar

hekimi hazırladığıdır. Hekim ve hastası yaşamda farklı yollar almakta olan iki insandır

ve birgün yolları kesiştiğinde sahip oldukları değerler ölçüsünde birbirlerini anlamak

durumundadır. Burada hastanın ve hekimin olay, kişi ve durumları algılama biçimleri ve

kendi imgelemleri etkili olacaktır17.

Tıpta insan bilimleri, insan davranışlarının anlamını irdeleyen ve deneyimlerini kaydeden

çalışmaları içerir. Tarih, edebiyat, sanat, felsefe, etik, antropoloji, sosyoloji ve teoloji

insanı farklılaştıran ve benzeştiren dil, din, ırk ve kültürel yaşanmışlıkları açısından

onun dünyasını sorgularlar18. Tıpta insan bilimleri sağlık, hastalık, tıp, sağlık hizmeti ve

hasta-hekim ilişkisi özelinde de benzer sorgulamayı yapmaktadır. Tüm bu çalışmalar

tıbba açılan farklı ve özel pencerelerdir. Tıbba bu pencerelerden bakabilmek hekimin

hastasının dünyasına farklı bir yaklaşım getirmesine katkı sunacaktır. İçinde bulunduğu

koşulların hastası için anlamını ve önemini değerlendirecektir. Tıp ve beşeri bilimler

ilişkisinin değerlendirilmesi hekimin yaratıcılığını ve olaylara bakış açısını genişletecektir.

Tıp eğitiminde iletişim becerileri uzun bir süredir eğitim programlarının bir parçası

haline gelmiştir. İyi bir iletişim kurabilmenin tüm teknikleri öğretilmektedir. Ancak bu

kullanılabileceği ya da zamanlamasının yapılabileceğinin bir garantisi değildir. Hekim,

160

tüm yaşanmışlıklarına karşın tek bir kişidir ve meslek yaşamı boyunca çok farklı hasta

ve yaşantısına uygun değerlendirmeler yapması beklenmektedir. Bu alanda yapılacak

eğitimle hekimin hastalarının birçok duygu durumunu anlayabilmesi, yanıt üretmesi ve

davranış geliştirmesi kolaylaşacaktır19.

Tıp eğitiminde insan bilimlerin yer bulması 1960’lara dek uzanmaktadır. Tıp

fakültelerinde bir bölüm olarak açılmasının ilk örneği 1967 yılında Pennsylvania State

University College of Medicine’da açılan Department of Humanities’dir. 1969’da

bu alandaki ilk kurum olan Society for Health and Human Values oluşturulmuştur.

1990’lara gelindiğinde ABD’deki okulların 1/3’ünde “tıpta insan bilimleri” programda

yer almıştır. 1993’de İngiltere’de General Medical Council yayınladığı mezuniyet öncesi

tıp eğitimi önerilerinde her tıp fakültesinin programına beşeri bilimlerle ilgili özel çalışma

modüllerinin konmasını gündeme getirmiştir. 1998’de yayınlanan Association of

American Medical Colleges’ın “Medical Schools Objectives” raporunda beşeri bilimlerin

eğitimdeki çıktıları yer almıştır. 1999’da Durham University’de “The Center for Arts and

Humanities in Health and Medicine” açılmıştır. 2002 yılında İngiltere’de Association

of Medical Humanities kurulmuştur. 2000’li yıllarda bu alana özel iki dergi (Medical

Humanities, Journal of Medical Humanities) yayınlanırken birçok dergide de (Lancet-

”Literature and Medicine”, JFP-”Poetry and Medicine”, Family Medicine-”Literature and

Arts in Education”, Medical Education-”Arts and Humanities”, Academic Medicine-

”Medicine and Arts”) bölümler açılmıştır.

Tıpta İnsan Bilimleri programının uygulanmasıyla amaçlananlar:

•Hastaiçinyaşamınanlamınıdeğerlendirebilmek,

•Hekimliksanatınıanlayabilmek,

•Hekiminkendisinigörebileceğibiraynaoluşturmak,

•Hekimliğininsaniboyutunukavramak,

•Genelanlamdatıbbietkinliğiarttırmaktır.

Bu amaçlara ulaşmada öğrencilerin anlatım becerilerini geliştirebilmeleri, tıp

metinlerini daha iyi yorumlayabilmeleri, empati geliştirebilmeleri ve insancıl değerlerle

birleştirebilmeleri, kendi yaratıcılıkları ve içbakışlarını değerlendirme kapasitesi

kazanabilmeleri, ahlaki ve kişilik gelişmelerine katkı yapabilmeleri, yaratıcı uygulamalara

zaman ayırarak yoğun iş yaşamına bir soluk katabilmeleri ve rahatlayabilmeleri

hedeflenmektedir.

161

V. Kanıta Dayalı Tıp

Günümüzde hastasına tanı koyma ve onu tedavi etme sürecinde hekimi daha sistematik

olmaya zorlayan bazı güçler vardır: Bunlardan ilki olan bilgi, tıbbi yeterliklerin önemli bir

bileşeni, tıp eğitiminin temel amaçlarındandır ve çok hızla artmakta ve değişmektedir20.

Bu artışın bir göstergesi olarak 1775 yılında dünya üzerinde 25 bilimsel dergi varken

1875’de bu sayı 254’e ulaşmış, 1975’e gelindiğinde 10.000 rakamına ulaşmıştır. Bu

geçen 200 yıllık sürede insan beyninin bilgiyi edinme ve kullanma kapasitesinde önemli

bir değişiklik olmamıştır21. Bilgiye sahip olmak ve onu güncelleyebilmek her geçen

gün zorlaşmaktadır. Bunun çözümü olarak birçok yöntem ve uygulama geliştirilmiş,

bilgiye sahip olmak yerine bilgiye ulaşabilme, onu değerlendirebilme ve amaca uygun

kullanabilmenin önemi artmıştır.

Toplumdaki değişim ve gelinen noktada tıp mezunlarından beklenen mesleksel bilgi,

beceri ve tutum kazanmanın yanı sıra, eleştirel düşünebilen, sorun çözebilen, yaşam

boyu bilgiye ulaşabilen ve öğrenebilen profesyoneller olmalarıdır. Yayınlanan birçok

raporda (GMC- Tomorrow’s Doctors 1993, AAMC- MSOP 1998) eğitim sistemlerinin ve

programlarının gözden geçirilmesi ve öğrencinin ne öğreneceğine karar vermesini, kendi

kendine öğrenmesini, kanıtları değerlendirmesini, işbirliği yapmasını, kuram ile uygulama

arasında ilişki kurmasını ve ne kadar öğrendiğini değerlendirmesini sağlayacak yeni içerik

ve uygulamaların geliştirilmesi önerilmektedir22.

Öğrencilerin bu yönde bilgi ve beceri geliştirebilmeleri için bilgi okuryazarlığı, eleştirel

okuma/düşünme ve kanıta dayalı tıp kavramları ve düşünce sistemlerine yönelik

uygulamalar tıp eğitimindeki yerini almaktadır.

1. Bilgi okuryazarlığıBilgi okuryazarlığı, kişinin bilgiye gereksinimi olduğunu anlama, bilgiye ulaşabilme, bilgiyi

değerlendirebilme ve bilgiyi etkili bir biçimde kullanabilme becerilerine ve anlayışına

sahip olmasıdır23.

Sağlık alanında bilgi okuryazarlığı kavramı yenidir ve 1986’da bir yayında ilk kez

kullanılmıştır. Bu kavram üç kategoriden oluşur: bilgisayar okuryazarlığı, bilgi

okuryazarlığı ve bilişim haberdarlığı. Bilgisayar okuryazarlığı temel, en alt düzeyi

tanımlar, bilgisayarı açma/kapama ve bazı uygulamaları (word, excel ve istatistik)

yapabilmeyi içerir. Bilgi okuryazarlığı temel bilgisayar uygulamaları, bilgiye ulaşma ve

iletişim becerilerini içerir, bilgiyi kullanma ya da bilginin bilgisine sahip olma becerisi

olarak da değerlendirilir. Son kategori olan bilişim haberdarlığı ise diğerlerini kapsayan,

yazılım, e-posta, internet ve arama motorlarını ve veritabanı aramalarını kullanabilmeyi

içerir.

162

Bilgi okuryazarı, kendi bilgilerinin ötesinde ne zaman bilgiyi araması, uygun bilgiye

ulaşmak için soruyu nasıl sorması ve nerede araması gerektiğini bilen kişidir. Özel

gereksinimlerini karşılayan en iyi bilgiye ulaşacak aramayı farklı kaynak ve biçimler

arasında yapılandırabilir. Ulaştığı bilginin doğruluğunu, uygunluğunu, geçerliğini ve

yansızlığını değerlendirebilir, yeni ulaştığı bilgiyi kabul ya da reddedebilir. Ulaştığı bilgiyi

yapılandırıp diğer bilgileriyle entegre ederek karar verme, problem çözme ve eleştirel

düşünme süreçlerinde kullanabilir. Ulaştığı sonuçları yeni düşünceler üretme ve söylemler

geliştirmede kullanabilir24.

2. Eleştirel okuma/düşünmeEleştirel okuma, okunan metin ile ilgili yargıda bulunma, konuyla ilgisini ve uygunluğunu

değerlendirme sürecidir. Eleştirel okuma metinde ne söylendiğinin ötesinde nasıl

söylendiğini ve ne demek istendiğini anlamaktır. Bir başka deyişle, metinde söyleneni

yeniden ifade edebilmek, farklı yönlerini tartışabilmek, metni analiz edip bir sonuç

çıkarabilmektir25. Eleştirel okuma kanıta dayalı tıp uygulamalarındaki önemli

becerilerden biridir. Eleştirel okumada kullanılan birçok yöntemden biri de READER

modelidir (READER: Relevance, Education, Applicability, Discrimination, Evaluation,

Reaction). Bu yöntemle okunan metin içeriğinin uygunluğu, değişime yol açıp

açmayacağı, uygulanabilirliği, geçerliği, kalitesi ve bu metinden yola çıkarak yapılacaklar

değerlendirilir26,27.

Eleştirel düşünme, önceki bilgilerimiz ve yaklaşımlarımız ışığında okuduğumuz metnin

geçerliğini değerlendirmek, ulaşılan sonuçların doğru olup olmadığına karar vermektir.

Eleştirel düşünme, mantıklı, kendinin farkında, dürüst, açık fikirli, disiplinli ve adaletli

olabilme becerilerini içerir. Eleştirel düşünme, metinlere kuşkuyla yaklaşmayı, metnin

anlatmak istediğini açıklayacak yöntemleri geliştirmeyi ve anladığından emin olmayı, yeni

düşünce ve bakış açılarına açık olmayı ve kanıtları araştırmayı gerektirir28.

Uygulamada eleştirel okuma ve düşünme birlikte yürür: Eleştirel düşünme okunanların

anlaşılıp anlaşılmadığını denetler. Ortaya konan iddiaların komik ve sorumsuzca olduğu

düşünülüyorsa anlaşıldığı düşünülen noktalar değerlendirilerek metin daha yakından

gözden geçirilir. Yanı sıra, eleştirel düşünme eleştirel okumaya gereksinim duyar. Bir

metin iyi anlaşıldığında o metinle ilgili eleştirel düşünme süreci işletilebilir. Bir iddiayı

kabul edebilmek ya da reddebilmek için gerekçelerini iyi analiz etmiş olmak gerekir ve bu

da eleştirel okumayla olanaklıdır29.

Bilimsel bir metinde özel bir başlığın tanımlanmış, kavramların açıklanmış, kanıtların

sunulmuş, ortak bilginin ortaya konmuş, farklılıkların açıklanmış, etkiye yol açan

nedenlerin gösterilmiş, önceki tartışmalar ve kanıtlardan yola çıkarak sonuçların ve

163

yargıların aktarılmış olması beklenir. Eleştirel okuma ile incelenen metnin tüm bu

yapıyı içerip içermediği anlaşılır. Bu noktada devreye giren eleştirel düşünme süreci,

bir problemin çözümünde ya da karar verme sürecinde sonuçları varolan bilgilerle

bütünleştirerek ve diğer kanıtlarla karşılaştırarak değerlendirir, yargıların doğru ve yararlı

olarak kabul edilip edilemeyeceğine karar verir.

3. Kanıta dayalı tıpKanıta dayalı tıp, eldeki en iyi kanıtın hekimin deneyimi ve hastanın tercihleri ile

bütünleştirildiği bir yaklaşım olarak tanımlanabilir30. Bu yaklaşım, hastadan rapor edilen,

klinisyenin gözlemlediği ve araştırmadan ortaya çıkan geçerli, önemli ve uygulanabilir

kanıtların toplanması, yorumlanması ve entegre edilmesine olanak tanımaktadır. Bu

kanıtlar hastaların koşulları ve seçimleriyle değerlendirilerek klinik karar verme sürecinin

kalitesini yükseltmektedir31.

Basılı çalışma ve klinik güncellemelerdeki hızlı ve yoğun artış birçok hekim için izlenmesi

zor bir durum yaratmaktadır. Kanıta dayalı tıp, hekimin gereksinim duyduğu en iyi

kanıtı bulması ve değerlendirmesi için gerekli beceriyi sağlamaktadır. Literatürü eleştirel

değerlendirebilmeyi ve çalışmanın geçerliğine yönelik uygun birkaç soru üretmeyi

öğrenen hekim, klinik karar vermede en yüksek kaliteyi kendisine sunacak kanıtları

inceleme olanağını bulmaktadır.

Felsefi temelleri 19. yüzyıl Paris’ine kadar uzanan kanıta dayalı tıp yaklaşımı 1970’li

yıllarda Kanada’da McMaster University’de bir yaklaşım olarak geliştirilmeye başlanmıştır.

Eleştirel değerlendirme uygulamaları olarak başlamış ve Canadian Medical Association

Journal ve Journal of American Medical Association‘da bölümler oluşturulmuştur.

1992 yılında oluşturulan çalışma grubuyla “Kanıta Dayalı Tıp” yaklaşımı şekillenmiştir.

Probleme dayalı öğrenme yaklaşımının tıp eğitiminde yaygınlaşmasına paralel olarak

tıp fakülteleri eğitim programlarına uygulamalar konmuştur. ABD’de New Mexico ve

Harvard, Mısır’da Suez Canal ve Hollanda’da Maastricht bu alandaki öncüler olmuştur32.

Kanıta dayalı tıp uygulamalarına temel oluşturan elektronik veritabanları 1990’lardan

bu yana artmaktadır. MEDLINE, Ovid Technologies, Cochrane Database of Systematic

Reviews, Best Evidence, ACP Journal Club, PUBMED bu veritabanlarının başlıcalarıdır.

Kanıta dayalı tıp uygulamaları 5 basamaklı bir süreçtir33:

•Yanıtlanabilirbirsorusormak,

•Kanıtiçinaramayapmak,

•Kanıtıngeçerliğiniveuygunluğunueleştireldeğerlendirmek,

164

•Kanıtıklinikdeneyimlervehastanındeğerleriylebütünleştirerekbirkararvermek,

•Kanıtlailgiliuygulamayıyaptıktansonraperformansıdeğerlendirmek.

Bu süreçte ulaşılacak kanıtların hiyerarşik bir ağırlığı bulunmaktadır:

• 1. sınıf kanıtlar: Randomize kontrollü klinik çalışmalar, zaman serili araştırmalar, randomize çalışmaların sistematik gözden geçirmeleri.

• 2. sınıf kanıtlar: Olgu-kontrol çalışmaları, gözlem çalışmalarının sistematik gözden geçirmeleri, kohort çalışmaları, program değerlendirmeleri, kalite geliştirme çalışmaları.

• 3. sınıf kanıtlar: Veritabanları ve girişler.

• 4. sınıf kanıtlar: Olgu çalışmaları ve raporları, grup yargıları ya da uzman görüşleri.

VI. Klinik Ziyaretler

Geleneksel tıp eğitiminde ilk yıllarda klinikle karşılaşma öngörülmez. Hastayla karşılaşma

sahneleme şeklinde, nadir ya da hiç yoktur. Son yıllarda tıp eğitiminde öğrencilerin hasta

ve klinikle erken karşılaşmasının sağlanmasına yönelik uluslararası bir eğilim oluşmuştur34.

Çeşitli kurumlarca (General Medical Council 1993, National Agency for Higher Education

in Sweden 1997) hazırlanan rapor ve oluşturulan öneriler tıp fakültelerini bu konuda

hazırlık yapmaya yöneltmektedir35. Önerilerde yer alan önemli başlıklar: Hastayla erken

karşılaşma, muayene ve iletişim becerilerinde bilgi ve beceri kazanma.

Hastayla ve klinikle erken karşılaşma, öğrencinin kuramsal çalışmalara ilgisini arttırmakta,

dünya da sağlık hizmetlerinin nasıl verildiği, ortak tıbbi sorunlar ve kronik hastalıklara biyop-

sikososyal yaklaşımlar gibi tıbbi bilgileri edinme, muayene ve iletişim becerilerini ve iyi bir

hasta-hekim ilişkisi kurulmasının yöntemlerini öğrenme şansını sunmaktadır. Erken başlanan

ve eğitim yılları boyunca sürdürülen iletişim becerileri eğitimi kalıcı sonuçları getirmektedir.

Eğitim almış öğrenci hastasının psikolojik ve sosyal yönlerini de değerlendirebilmenin yanın-

da daha verimli ve hastasından daha uygun bilgi toplayabilen öğrenci olmaktadır.

Yapılan uygulamalarda erken dönem öğrencilerinin klinikleri ve çalışmaları gözlemle-

meleri öngörülmektedir. Ancak amaçsızca izlemek öğrenmeyi değil sıkılmayı beraberin-

de getirmektedir. En yeni tıp öğrencisi bile yararlı olabilir ve klinik uygulamalara katılabi-

lir ya da katkı sunabilir. Kliniklerde yapılacak çalışmalarda öğrencilerin ön hazırlık yapma-

sı, gözlemlemesi ve gözlem sonuçlarını değerlendirmesi istenebilir. Bu tip uygulamaların

en önemli çıktısı ileri yıllarda artan bir öğrenci performansıdır. Öğrenciler gerçek yaşamla

karşılaştıkça temel bilimlerin klinikle ilişkisini ve uygunluğunu da anlamaktadır.

165

Bu uygulamalar sırasında öğrencilerin gözlem yaptığı hasta görüşmeleri iki açıdan

gerçek yaşamdan farklılıklar gösterebilmektedir: Hastalar kendilerini yeteri kadar rahat

hissetmedikleri için tüm detayları paylaşmayabilmekte buna karşın görüşmeyi yapan

klinisyen hiç davranmadığı kadar ideal bir tavır sergileyebilmektedir.

Öğrenciler için hastayla erken karşılaşmak için en uygun yerler birinci basamak sağlık

kurumlarıdır. Buradaki eğitimlerde çoğunlukla aile hekimleri, pratisyen hekimler ya da

asistanlar görev almaktadır. Hekimlerin bir bölümü bu eğitim aktivitelerini iş ortamındaki

kaliteyi yükselten, başkalarına bilgi aktarabildikleri, işteki isteklerini tazeleyen ve kendilerini

harekete geçiren uygulamalar olarak görürken bazıları da zamanı daraltan, hastanın

görüşmeyi reddetmesine yol açan, hasta görüşmelerinde kendilerini rahatsız eden, eğitim

ve geribildirim vermede zorlandıkları uygulamalar olarak değerlendirmektedir. Sorunların

giderilmesinde iyi bir planlama ve eğitime katılacakların eğitilebilmesi önemlidir.

Öğrencilerden klinik ziyaretlerdeki temel beklenti hasta-hekim iletişimi, sağlık hizmetinin

yapısı ve çeşitliliği, sağlık kuruluşlarının işleyişi ve farklı sağlık çalışanları ile ilgili farkındalık

kazanmaları olmakla birlikte sağlık hizmeti sunumundaki farklı bileşenleri de yerinde

gözlemlemeleri, çalışma koşul ve yöntemlerini tartışarak klinik yıllara taşıyabilmeleri beklenir.

Sağlık hizmeti, doktor, hemşire ve diğer sağlık çalışanlarının displinlerarası ekipler

halinde çalışmalarını gerektiren süreçleri içerir36. Sağlık hizmetlerinde ortaya çıkan

hatalar ve gereksiz maliyetlerin %70-80’i ekip çalışmasındaki yetersizlik ve koordinasyon

kalitesindeki düşüklükten kaynaklanmaktadır. Daha etkin bir disiplinlerarası işbirliğininin

sağlanabilmesi için sağlık çalışanlarının sadece özel yeterliklere değil ancak araç-gereç ve

çalışma yöntemlerine de sahip olması gerekir37.

Sağlık hizmetlerinde ekip çalışması, birbirini tamamlayan birikim ve becerilere sahip iki

ya da daha fazla sağlık çalışanının ortak hedefleri paylaştığı, hasta bakımında uyumlu

fiziksel ve mental çalışmayı içeren dinamik bir süreçtir38.

İngiltere’deUlusalSağlıkServisi(NHS),sağlıkhizmetisunumundageçmişhiyerarşik

yöntemlerle çalışmanın geride bırakılarak farklı sağlık çalışanlarının oluşturdukları daha

esnekekipçalışmalarınayönelinmesiniistedi(2000).ABD’deTıpEnstitüsü(IOM2000,

2001)ekipçalışmasınınöneminisavunarakdahaetkinsağlıkekibiçalışmalarıiçineğitim

programlarının düzenlenmesi gerektiğini açıkladı38.

Sağlık çalışanları için ekip çalışması, iş doyumunu artırıcı, bireysel katkı ve motivasyon

konusunda farkındalık yaratıcı, ruh sağlığını geliştirici olmaktadır. Hastalar için ise hizmet

kalitesini yükselten, hastalık yönetimine değer katan ve hizmet memnuniyetini artıran

sonuçlar yaratmaktadır38.

166

Öğrencilerin sağlık hizmetinde ekip çalışması ile ilgili gözlemleri yapmaları ve

karşılaştıkları durumları tartışmaları ileri yıllarda daha sağlıklı ekip çalışmalarının

kurulabilmesine ve sürdürülebilmesine yol açacaktır.

VII. Değerlendirme

Ölçme, bir niteliğin gözlenip gözlem sonucunun sayılarla ya da başka sembollerle

gösterilmesidir. Değerlendirme ise, ölçme sonuçlarını bir ölçüte vurarak bir değer

yargısına ulaşma işidir.

Bu başlık altında iki değerlendirme ele alınacaktır: Eğitimin ve öğrencilerin

değerlendirilmesi.

Eğitim programlarının değerlendirilmesine yönelik 1967 yılında Kirckpatrick’in

tanımladığı değerlendirme düzeylerinin hiyerarşik piramidinde en altta tepkinin

değerlendirilmesi (memnuniyet ya da mutluluk), üstünde öğrenmenin değerlendirilmesi

(kazanılan bilgi ya da beceri), daha üstte davranışların değerlendirilmesi (öğrenilenlerin

mesleksel yaşama taşınması) ve en üstte sonuçların değerlendirilmesi (topluma taşıma ya

da topluma etki) yer almaktadır10.

Öğrencilerin değerlendirilmesi ile ilgili olarak Miller’ın tanımladığı klinik değerlendirme

piramidinin en alt basamağında bilginin değerlendirilmesi (temel bilgi ve kavramların

bilinmesi), üstte yeterliğin değerlendirilmesi (normal-anormal yapının, mekanizma ve

fonksiyonların nasıl olduğunun bilinmesi ve bilinenlerin yeni durumlara uyarlanması),

daha üstte performansın değerlendirilmesi (bilgi ve becerinin, tutumların eğitim

ortamında ve gözlem altında uygulayarak gösterilmesi) ve en üstte hareketin

değerlendirilmesi (mesleğin gerçek yaşam koşullarında uygulanması)39. Bilginin

değerlendirilmesinde çoktan seçmeli sınavlar, sözlü sınavlar ve klasik metin sınavları

yapılırken yeterliğin değerlendirilmesinde çoktan seçmeli, klinik problem çözme ve klasik

metin sınavları yapılabilir. Performans değerlendirilmesinde hasta başı sözlü sınavları ya

da yapılandırılmış objektif klinik sınavlar (YOKS) uygulanabilir. Gerçek yaşam koşullarında

uygulanmasının değerlendirilmesinde direkt gözlem, gizli standart hasta görüşmeleri,

logbook ve portfolyo kullanılabilir.

Öğrenci değerlendirmesi iki amaca yönelik yapılabilir: Öğrencilerin süreç içinde

değerlendirilerek öğrenme güçlüklerinin ortaya çıkarılması ve gerekli düzeltmeleri

yapmaları için yapılan biçimlendirici ve program sonunda öğrencilerin kazanılmış

davranış, özellik ve becerilerini ölçmek ve eğitim programının yeterli olup olmadığı

hakkında yargıya varmak için yapılan düzey belirleyici değerlendirmeler11.

167

K A Y N A K L A R

1. S. Kurtz, J. Silverman and J. Draper, Teaching and Learning Communication Skills in Medicine, Radcliffe Medical Press, 1998.

2. S. Kurtz, J. Silverman and J. Draper, Skills for Communicating with Patients, Radcliffe Medical Press, 1999.

3. H. S. Barrows, Simulated (Standardized) Patients and other Human Simulations, Health Sciences Consortium, 1987

4. P. Wallace, Following the threads of an innovation: The History of Standardized Patients in Medical Education, www.aspeducators.org/wallace.htm. en son 17 Mayıs 2004’de ziyaret edilmiştir.

5. H.S. Barrows, An overview of the uses of standardized patients for teaching and evaluating clinical skills,AcademicMedicine,68(1993):443-453.

6. Keck School of Medicine of USC web sayfası, www.usc.edu/schools/medicine/departments/medical_education/resources/stdpat.html en son 30.6.2004’de ziyaret edilmiştir.

7. Baylor College of Medicine Standardized Patient Program web sayfası, www.bcm.edu/spprogram/ en son 30.6.2004’de ziyaret edilmiştir.

8. Association of Standardized Patient Educators web sayfası, www.aspeducators.org/ en son 30.6.2010’da ziyaret edilmiştir.

9. M.S. Nelson, S.Traub, Clinical skills training of U.S. medical students, Academic Medicine, 68 (1993):926-928.

10. H.İ. Durak, Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitiminde Mesleksel Beceri Eğitimi ve EÜTF’nde 1997-1999 Yılları Arasında Birinci Sınıf Öğrencilerine Verilen Modüler Beceri Eğitiminin Öğrenciler Tarafından Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, 2000.

11. Ö. Demirel, Ş.B. Özvarış, Öğrenen Merkezli Tıp Eğitimi, TTB Yayınları, 2002.

12. H.M. Swick, Toward a normative definition of medical professionalism, Academic Medicine, 75 (2000):612-616.

13. J. Goldie, Review of ethics curricula in undergraduate medical education, Medical Education, 2000, 34: 108-119.

14. M. Jackson, Back to the future: history and humanism in medical education, Medical Education, 2002, 36: 506-507.

15. R. Meakin, Medical humanities in undergraduate medical education-moving on, Journal of Medical Ethics: Medical Humanities, 2002, 28: 32.

16. V.J. Grant, Making room for medical humanities, Journal of Medical Ethics: Medical Humanities, 2002, 28: 45-48.

17. M. Evans, Reflections on the humanities in medical education, Medical Education, 2002, 36: 508-513.

18. W. Lewis, Medical humanities, British Medical Journal, 2003, 327: s65-s66.

19. J. Macnaughton, ‘Arts and humanities’: a new section in Medical Education, Medical Education, 2002, 36: 106-107.

20. B.H. Verhoeven, G.M. Verwijnen, A.J.J.A. Scherpbier, C.P.M. van der Vleuten, Growth of medical knowledge, Medical Education, 2002, 36: 711-717.

168

21. H.V. Fineberg, Medical decision making and the future of medical practice, Medical Decision Making.

22. G. Maudsley, J. Strivens, Promoting professional knowledge, experiential learning and critical thinking for medical students, Medical Education, 2000, 34: 535-544.

23. K.Saranto, E.J.S. Hovenga, Information literacy-what is about? Literature review of the concept and the context, International Journal of Medical Informatics, 2004, 73: 503-513.

24. Information Literacy Standards for Student Learning, American Association of School Librarians and Association for Educational Communication and Technology,1998.

25. What is Critical Reading?, www.criticalreading.com/critical_reading.htm web sayfası, en son 24.8.2004 tarihinde ziyaret edilmiştir.

26. Critical Reading, www.pencoedmedical.co.uk/critical_reading.htm web sayfası, en son 24.8.2004 tarihinde ziyaret edilmiştir.

27. D. MacAuley, E. McCrum, Critical appraisal using the READER method: a workshop-based controlled trial, Family Practice, 16,1:90-93.

28. What is Critical Thinking?, www.critical-reading.com/critical_thinking.htm web sayfası, en son 24.8.2004 tarihinde ziyaret edilmiştir.

29. Critical Reading v. Critical Thinking, www.critical-reading.com/critical_reading_thinking.htm web sayfası, en son 24.8.2004 tarihinde ziyaret edilmiştir.

30. P. Glasziou, Evidence-Based Practice, sunum.

31. Definition of Evidence Based Practice, www.shef.ac.uk/scharr/ir/def.html web sayfası, en son 24.8.2004 tarihinde ziyaret edilmiştir.

32. K.A. McKibbon, N. Wilczynski, R.S. Hatward, C.J. Walker-Dilks, R.B.Haynes, The Medical Literature as a resource for Evidence Based Care, http://hiru.mcmaster.ca/hiru/medline/mdl-ebc.htm web sayfası en son 26.8.2004 tarihinde ziyaret edilmiştir.

33. A Primer on Evidence-Based Clinical Practice, sunum, The Canadian Cochrane Network/Centre.

34. M.C. Gutierrez, R.G. Soto, Alligator attack: an illustraion of the impact of early clinical exposure, Medical Education, 2002, 36: 1182-1184.

35. A. Haffling, A. Hakansson, B. Hagander, Early patient contact in primary care: a new challenge, Medical Education, 2001, 35: 901-908.

36. T. Manser, Teamwork and patient safety in dynamic domains of healthcare: a review of the literature,ActaAnaesthesiologicaScandinavica,53(2009):143-151.

37. A. Vyt, Interprofesional and transdisciplinary teamwork in health care, Diabetes/Metabolism ResearchandReviews,24(2008):S106-S109.

38. A. Xyrichis, E. Ream, Teamwork: a concept analysis, JournalofAdvancedNursing,61(2008):232-241.

39. G.E. Miller, The assessment of clinical skills/competence/performance, Academic Medicine, 65 (1990):s63-s67.

h a z i r l a y a n l a r - hacettepe Üniversitesi tıp ...arkeoloji ve mimari üzerine ve ‘tıp...

Documents