h paidiki logotexnia sthn prosxoliki kai prwtosxoliki ilikia
TRANSCRIPT
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
1/259
-1-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
2/259
-2-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
3/259
H ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΗΝ
ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ
KAI ΠΡΩΤΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
-3-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
4/259
-4-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
5/259
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΠ. ΝΑΣΑΙΝΑΣ
H ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΗΝ
ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ
KAI ΠΡΩΤΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
(ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ)
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Γεωργί! Δρ"#! Α$%&'ρω* Κ%+γ* Π%$ε&,-ί! Α+$/$
ΕΚΔΟΣΕΙΣ 0ΕΛΛΕ1ΟΡΟΣ2ΓΙΑ ΤΟ ΓΡΑ3ΕΙΟ ΣΧΟΛΙΚΩΝ Σ451Ο4ΛΩΝ ΔΗ5ΟΤΙΚΗΣ
ΕΚΠΑΙΔΕ4ΣΗΣ ΝΟ5Ο4 ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ
ΑΡΓΟΣ 2001
-5-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
6/259
Το παρόν βιβλίο εκδόθηκε σε 1.100 αντίτυπα από τον εκδοτικό
οίκο «ΕΛΛΕΒΟΡΟΣ» για λογαριασμό του Γραείου !"ολικ#ν
!υμβο$λ%ν &ημοτικ'( )κπαίδευση( του νομο$ *ργολίδα( και με τηνευγενικ' "ορηγία του ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΟΥ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΙΟΥ.
Το βιβλίο αυτό ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ στου( δασκ+λου( και
νηπιαγ%γο$( του νομο$ *ργολίδα( καθ#( και σε κ+θε ενδιαερόμενο
μ,"ρι ε+ντληση( τ%ν αντιτ$π%ν από τι( εκδόσει( «Ελλέβορος»
ορα' 5/ 212 00 ργο(/ καθ#( και από το Γραείο !"ολικ#ν
!υμβο$λ%ν &ημοτικ'( )κπαίδευση( του νομο$ *ργολίδα(.
678 9 Γραείο !"ολικ#ν !υμβο$λ%ν &ημοτικ'( )κπαίδευση(
νομο$ *ργολίδα( : )κδόσει( ;)λλ,βορο(<
&ιοικητ'ριο/ 211 00 =α$πλιο. ορα' 5/ 212 00 ργο(
Τηλ,%νο 0>52 : 25323 Τηλ,%νο 0>51 - ?>5@4
ABC9 0>52-243D3
E-FBG9 HHIJB6K8JLJ8.6.
M. N. O. P.
-?-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
7/259
Αφιερώνεται Σε όσους εργάστηκαν και εργάζονται για να φέρουν το παιδί
κοντά στην Τέχνη μέσα από την παιδική λογοτεχνία, με
ενδεικτική αλφαβητική αναφορά στους: ασίλη !ναγν"στόπουλο, !ριστείδη ουγιο#κα, $ημήτρη %ιάκο, !ντ&νη
$ελ&νη, '&στα 'αλαπανίδα, (ντα 'ατσίκη ) %κίβαλου, *ίκο
'ανάκη, +αρία +ιράσγεζη, !ντ&νη +πενέκο, !ανάσιο -απά
και .άρη Σακελλαρίου/
!κόμη, στους δασκάλους μου: %ι&ργο -απασπυρόπουλο,
+ελπομένη +πουκουβάλα, $ιογένη +αλτέζο και
$ημήτρη +αλτέζο, που με βοήησαν "ς μαητή και
δάσκαλο να βι&σ" και να χρησιμοποιήσ" τη
λογοτεχνία "ς μέσο αγ"γής στην τά0η/
->-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
8/259
-D-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
9/259
! Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
!ρ"λο#ος QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ!ελ.13Ε$%'#( QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ......15
ΚΕ)ΑΛΑΙΟ 1ο
Η ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
1. Rι !ταθμοί τη( νεοελληνικ'( λογοτε"νία( QQQQQQQQQ1@
ΚΕ)ΑΛΑΙΟ 2ο
Η !ΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
2.1. *πό τη λογοτε"νία στην παιδικ' λογοτε"νία QQQQQQ.Q252.2. Mστορικ' ε,λιη τη( παιδικ'( λογοτε"νία( QQQQQQQ....2>
ΚΕ)ΑΛΑΙΟ *ο
Η !ΑΙΔΙΚΗ !ΟΙΗΣΗ
3.1. S ποίηση Tγενικ+U QQQQQQQQQQQQQQ....QQ..3@
3.2. R σκοπό( τη( διδασκαλία( του ποι'ματο( QQQQQQ.........40
3.3. Γενικ+ "αρακτηριστικ+ τη( παιδικ'( ποίηση( QQQQQQ... 41
3.4. S Mστορία τη( ελληνικ'( παιδικ'( ποίηση( QQQQQQQ...41
3.5. Vοιητικ+ ,ργα κατ+λληλα TκαιU για μικρ+ παιδι+. QQQQ..Q?3
ΚΕ)ΑΛΑΙΟ +ο
Η !ΑΙΔΙΚΗ !Ε,ΟΓΡΑ)ΙΑ-ΤΟ !ΑΙΔΙΚΟ ΔΙΗΓΗΜΑ ΚΑΙ ΜΥΙΣΤΟΡΗΜΑ/
4.1.Το παιδικό δι'γημα QQQQQQQQQQQQQQQQ..Q?5
4.1.1. !$ντομη αναδρομ' στο νεοελληνικό παιδικό
δι'γημα. QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ..Q??
4.2. Το παιδικό μυθιστόρημα QQQQQQQQQQQQQQQ..?@
4.2.1. !$ντομη αναδρομ' στο νεοελληνικό παιδικό
μυθιστόρημα. QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ..Q>0
ΚΕ)ΑΛΑΙΟ ο
ΤΟ !ΑΡΑΜΥΙ
5.1. S προ,λευση και η δι+δοσ' του QQQQQQQQQQQ... .>5
-@-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
10/259
5.2. S ιστορία του παραμυθιο$QQQQQQQQQQQQQQ....>?
5.3. Wε%ρίε( για την προ,λευση του παραμυθιο$QQQQQQ..Q.>D5.4. Vεριε"όμενο του παραμυθιο$ QQQQQQQQQQQQ......D0
5.5. ατηγορίε( και είδη παραμυθι#νQQQQQQQQQQ...Q.D0
5.?. Xαρακτηριστικ+ του παραμυθιο$ QQQQQQQQQQQQD2
5.>. Vαιδαγ%γικ' αία του παραμυθιο$ QQQQQQQQQQQ D4
5.D. Rι σκοποί τη( διδασκαλία( του παραμυθιο$ QQQQQQQ...D?
5.@. Τι πρ,πει να ,"ουμε υπόYη όταν διαλ,γουμε ,να παραμ$θι Q. .D>
5.10. Z,θοδο( διδασκαλία( του παραμυθιο$ QQQQQQQQQ.DD
5.11. Vορεία που ακολουθο$με όταν διδ+σκουμε το παραμ$θι QQ.DD
5.12. )ποπτικ+ μ,σα που "ρησιμοποιο$με κατ+ τη διδασκαλία
του παραμυθιο$ QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ..D@
5.13. S τ,"νη τη( α'γηση( του παραμυθιο$QQQQQQQQQ @0
5.14. λλοι τρόποι δι'γηση( του παραμυθιο$ QQQQQQQQ. @1
5.15. Το παραμ$θι %( μ,σον ,κραση( [email protected]?. !υλλογ,( [α\κ#ν παραμυθι#ν QQQQQQQQQQQ... @4
ΚΕ)ΑΛΑΙΟ ο
ΟΙ ΜΥΟΙ ΚΑΙ ΟΙ !ΑΡΑΜΥΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΥΛΕΣ
?.1. Vρο,λευση και προσπ+θειε( ερμηνεία( τ%ν μ$θ%ν QQQQQ@5
?.2. *ναγκαιότητα τ%ν μ$θ%ν στην παιδικ' ηλικία QQQQQQ. .@D
?.3. ατ+ταη τ%ν μ$θ%ν QQQQQQQQQQQQQQQ.Q..@D
?.4. Rι Vαραμυθικ,( ιστορίε( QQQQQQQQQQQQQQ..102
ΚΕ)ΑΛΑΙΟ ο
Η ΕΙΚΟΝΟΓΡΑ)ΙΑ ΣΤΟ !ΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ
>.1.Γενικ+QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ.Q.105
>.2. S ε,λιη του )ικονογραημ,νου Vαιδικο$ βιβλίου QQ...Q10?
>.3. S μορ' και η σημασία του παιδικο$ εικονογραημ,νου
βιβλίουQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ.. 10D
>.4. ριτ'ρια επιλογ'( εικονογραημ,ν%ν παιδικ#ν βιβλί%ν QQ110
>.5. )νδεικτικό( ατ+λογο( με παιδικ+ εικονογραημ,να βιβλία...11?
ΚΕ)ΑΛΑΙΟ 3ο
ΤΟ ΚΟΥΚΛΟΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ
D.1. )ίδη θε+τρου που απευθ$νονται στα παιδι+...Q...QQ............11@
D.2. Το ουκλοθ,ατροQQQQQQQQQQQQQQQQQ.11@
-10-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
11/259
D.3. Το θεατρικό παι"νίδι QQQQQQQQQQQQQQQQ.121
D.4. Το W,ατρο !κι#ν TR αραγκιό]η(U QQQQQQQQQQ.124
ΚΕ)ΑΛΑΙΟ 4ο
ΕΙΚΟΝΟΓΡΑ)ΗΜΕΝΑ ΕΝΤΥ!Α ΓΙΑ !ΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ.
ΒΙΒΛΙΑ ΓΝΩΣΕΩΝ -ΕΓΚΥΚΛΟ!ΑΙΔΕΙΕΣ/.
Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ !ΑΙΔΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΗΚΩΝ
@.1.)ικονογραημ,να ,ντυπα για παιδι+QQQQQQQQQQ..12>
@.2.Rι )γκυκλοπαίδειε( QQQQQQQQQQQQQQQQQ12@
@.3.)λληνικ,( Tκλασικ,(U )γκυκλοπαίδειε( για παιδι+ QQQQQ135
@.4.S αναγκαιότητα δημιουργία( παιδικ'( βιβλιοθ'κη( στο
"#ρο του σ"ολείου αλλ+ και στι( δημόσιε( βιβλιοθ'κε(QQQQ..13>
ΚΕ)ΑΛΑΙΟ 10ο
Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ !ΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΤΟ
ΝΗ!ΙΑΓΩΓΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ
10.1. Γενικ+QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ...145
10.2. !κοπό( τη( λογοτε"νία( στι( πρ#τε( τ+ει( του δημοτικο$Q14?
10.3. S αναγκαιότητα τη( παιδικ'( λογοτε"νία( στο
νηπιαγ%γείοQQQQQQQQQQQQQQQ.QQQQQQ..14>
10.4. Τρόποι προσ,γγιση( του ,ντε"νου λόγου στο νηπιαγ%γείοQ 14@
10.5. &ιδακτικ' προσ,γγιση ενό( λογοτε"νικο$ κειμ,νου QQQ.. 150
10.?. )νδεικτικ' πορεία διδασκαλία( του κειμ,νου
1'αλημέρα ειρήνη2 τη( ^ρόσ%( Xατόγλου QQQQQQQQQ.151
10.>. Το *ναλυτικό Vρόγραμμα για την παιδικ' λογοτε"νία
στο νηπιαγ%γείοQQQQ.QQQQQQQQQQQQQQQ..152
10.D. S =ηπιαγ%γό( και το λογοτε"νικό βιβλίοQQQQQQQ... 154
10.@. S διδασκαλία τη( παιδικ'( λογοτε"νία( στο δημοτικό
σ"ολείο. QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ.15?
10.10. S καλλιτε"νικ' ,κραση τ%ν μικρ#ν μαθητ#ν και τ%ν
νηπί%ν στα πλαίσια τη( παιδικ'( πε]ογραία( και ποίηση(QQQ.15@
-11-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
12/259
10.11. ριτ'ρια επιλογ'( λογοτε"νικ#ν κειμ,ν%ν QQQQ.......1?0
10.12. S Γλ#σσα στο παιδικό λογοτε"νικό βιβλίοQQQ...QQ...1?210.13. Τα ,ργα τη( παιδικ'( λογοτε"νία( %( βοηθητικό μ,σο
στη διδασκαλία τ%ν μαθημ+τ%ν στο δημοτικό σ"ολείοQQ.......Q1?3
10.14. S παιδικ' λογοτε"νία και τα )ποπτικ+ Z,σα
&ιδασκαλία(QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ...1>>
! Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α
ΜΕΡΟΣ 1ο
1. S Γλ#σσα QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ1D1
2. Rρισμό( τη( γλ#σσα(QQQQQQQQQQQQQQQQ... 1D2
3. S γλ%σσικ' ε,λιη του παιδιο$QQQQQQQQQQQQ.. 1D34. R Vροορικό( λόγο( QQQQQQQQQQQQQQQ....Q1D4
5. R Γραπτό( λόγο( QQ...QQQQQQQQQQQQQQQ...1@1
?. !υλλογ' από9 [α\κ+ παραμ$θια/ παραμυθικ,( ιστορίε(/
,ργα για κουκλοθ,ατροQQQQQQQQQQQQQQQQQ..1@4
>. *ποσπ+σματα από λογοτε"νικ+ κείμενα δοκίμ%ν
συγγρα,%ν κατ+λληλα για παιδι+ του νηπιαγ%γείου
και τ%ν πρ#τ%ν τ+ε%ν του δημοτικο$QQQQQQQQQQQ1@@
1@4
D. !"ολικ+ βιβλία για το νηπιαγ%γείο και τι( πρ#τε( τ+ει(
του δημοτικο$ για τα παιδι+ και του( εκπαιδευτικο$( QQQQQ.205
@. S "ρ'ση τη( ν,α( τε"νολογία( στο γλ%σσικό μ+θημα από
δασκ+λου( και νηπιαγ%γο$( %( μ,σο για τη βελτί%ση τη(
διδασκαλία( του γλ%σσικο$ μαθ'ματο( QQQQQQQQQQ...20@
ΜΕΡΟΣ 2ο
1. &ημοτικ+ ποι'ματα κατ+λληλα για μικρ+ παιδι+ QQQQQ..211
2. Vοι'ματα δόκιμ%ν ποιητ#ν κατ+λληλα για μικρ+ παιδι+ QQ.213
3. &είγματα από τι( προσπ+θειε( απόδοση( τ%ν μ$θ%ν σε
ποιητικό λόγο από δόκιμου( ποιητ,( QQQQQQQQQQQ...21?
4. *ποσπ+σματα από το +ρθρο του Z. οντολ,οντα9 ;*ισ#που
Z$θοι - Zία αν+γν%ση< QQQQQQQQQQQQQQQQ.221
5. R αραγκιό]η( γίνεται πίνακα(. &εν είναι λίγοι οι ,λληνε(
εικαστικοί που πειραματί]ονται π+ν% στη λα\κ' ιγο$ρα QQQ..212
?. *ποσπ+σματα από το "ρονογρ+ημα του ^. Γερμανο$
-12-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
13/259
;Mστορία μουQαμαρτία μου. ατ+λογο( επιλεγμ,ν%ν βιβλί%ν και μελοποιημ,ν%νποιημ+τ%ν για την προσ"ολικ' και πρ#τη σ"ολικ' ηλικία Q.Q...225
D. )πίλογο(QQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQQ 23@
1Ι1ΛΙΟΓΡΑ3ΙΑ……………………………………….………….241
Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ
3 %ε&ργιος *άσαινας είναι μια δυναμική παρουσία στον
εκπαιδευτικό χ&ρο με διπλή ιδιότητα/ 4ς σχολικός σ#μβουλος με
την καημερινή προσπάειά του αποσκοπεί στη βελτί"ση και
αναβάμιση τ"ν σχέσε"ν δασκάλ"ν 5 μαητ&ν σε ένα
δημοκρατικό περιβάλλον/ Τον χαρακτηρίζει η επίμονη ε0ε#ρεση
λ#σε"ν σε ανακ#πτοντα προβλήματα στης σχολικής 5
μαησιακής διαδικασίας/ 6 αγ"νία του για ένα καλ#τερο
εκπαιδευτικό μέλλον συχνά προσκρο#ει σε αντικειμενικές δυσκολίες, που όμ"ς δεν τον πτοο#ν/ Τότε ακριβ&ς καταφε#γει
στη δε#τερη ιδιότητά του, τη συγγραφική δηλαδή δραστηριότητα,
της οποίας καρπός αποτελεί η εμπνευσμένη και επιτυχής
παραγ"γή τεσσάρ"ν βιβλί"ν και αρκετ&ν άρρ"ν διδακτικο#
και παιδαγ"γικο# περιεχομένου/
Το νέο του πόνημα αποτελεί προ7όν μακροχρόνι"ν
αναζητήσε"ν, γόνιμ"ν ανησυχι&ν, ενδελεχ&ν μελετ&ν, έντον"ν
προβληματισμ&ν και παραγ"γικ&ν συζητήσε"ν/
6 ποικιλία τ"ν ενδιαφερόντ"ν του, οι κοιν"νικές του
ζυμ&σεις, η διαρκής ενασχόληση του με πολλο#ς τομείς, η
-13-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
14/259
συμμετοχή και διδασκαλία του σε πλήος σεμιναρί"ν, ημερίδ"ν
κλπ/, ο επιτυχής συνδυασμός όλ"ν τ"ν δυνατ&ν τρόπ"ν
αποτελεσματικής μάησης αποτελο#ν τα χαρακτηριστικά ε#σημα
της ευμενο#ς αποδοχής της εργασίας του κ/ *άσαινα/
6 εμπεριστατ"μένη ανάλυση τ"ν κεφαλαί"ν: 6 δημοτική
γλ&σσα και λογοτεχνία, η παιδική λογοτεχνία, η παιδική ποίηση,
η διδασκαλία τους, το έατρο σκι&ν, το κουκλοέατρο, οι μ#οι
και το παραμ#ι, η εικονογραφία στο παιδικό βιβλίο, τα
εικονογραφημένα έντυπα, και το λεπτομερές παράρτημα με τις
πλο#σιες εματικές υποδιαιρέσεις μετατρέπονται σε
καοδηγητικο#ς δείκτες ασφαλο#ς διδακτικής πλε#σης,
μεταγγίζοντας τον πλο#το της παιδικής λογοτεχνίας στον παιδικό
νου, γονιμοποι&ντας την αδιαμόρφ"τη εσ"τερικότητά του/ 3 λόγος από δ" και πέρα ανήκει στον καλοπροαίρετο
αναγν&στη, επειδή η διε0οδική παρουσίαση και ο εγκ"μιαστικός
σχολιασμός τ"ν επιμέρους ενοτήτ"ν α προκαταλάμβανε την
άπο8ή του και α εκτρεπόταν από τα πλαίσια ενός προλόγου/
Γεώργιος Δράκος Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
-14-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
15/259
Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η
S παιδικ' λογοτε"νία σ'μερα αποτελεί πραγματικότητα στο "#ροτη( πρ%τοβ+θμια( εκπαίδευση(. αι είναι πραγματικότητα από τα
μ,σα του 20ου αι#να και μετ+ όταν αυτ' αναπτ$"θηκε ραγδαία και
βο'θησε το ,ργο τ%ν εκπαιδευτικ#ν τη( πρ%τοβ+θμια( εκπαίδευση(
σημαντικ+/ γιατί λειτο$ργησε %( ό"ημα για να περ+σουν στα παιδι+
δια"ρονικ,( αίε( που μ,λλουν να γίνουν κτ'μα του( σ_ όλη του( τη
]%'. Rι αίε( αυτ,(/ όταν περνο$ν στα παιδι+ μ,σα από τη λογοτε"νία/
γίνονται σα#( πιο κατανοητ,( παρ+ όταν προσ,ρονται με μια
τυπικ' διδασκαλία από τον εκπαιδευτικό.
V,ραν όμ%( από αυτ+/ η παιδικ' λογοτε"νία ,ρνει το μικρό παιδί
σε μια πρ#τη επα' με την Τ,"νη. `)τσι θα μ+θει να εκτιμ+ το %ραίο
και να αποκτ+ μόνιμε( και σταθερ,( καλ,( συν'θειε( σε όλη του τη
]%'. aταν μ+λιστα ,να καλό παιδικό βιβλίο Tκαι υπ+ρ"ουν σ'μεραθαυμ+σια βιβλία από ,ο"ου( συγγραεί(U είναι προσαρμοσμ,νο στο
γν%στικό και γλ%σσικό πλο$το του παιδιο$/ ικανοποιεί τι( αν+γκε(
του για "αρ+ και κίνηση. )+ν είναι εποπτικό/ απλό/ παραστατικό/
καλλιεργεί τα ευγενικ+ του αισθ'ματα που οδηγο$ν σε πρ+ει( που
ευY#νουν τον +νθρ%πο και προ+γουν την κοιν%νικότητα και τη
συνεργασία. αι όταν συμπληρ%ματικ+ στα παραπ+ν% το βιβλίο
τονί]ει τα υπ,ρτατα αγαθ+ τη( ειρ'νη( και τη( δημοκρατία( και
παρ+λληλα προβ+λλει τη "αρ+ τη( δημιουργία( μ,σα από την
εργασία/ γίνεται το καλ$τερο βοηθητικό μ,σο για τον εκπαιδευτικό
αλλ+ και τον γον,α στην αγ%γ' του παιδιο$.
-15-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
16/259
Το βιβλίο μα( αυτό με τον τίτλο του ;S παιδικ' λογοτε"νία στην
προσ"ολικ' και πρ%τοσ"ολικ' ηλικία. Wε%ρία και πρ+η< αποσκοπεί να γίνει έ5&ς 6ρ(%$7ος ο89#"ς %:ο 8;% 8$8;%
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
17/259
που υπ+ρ"ουν περιλαμβ+νουν9 λα\κ+ παραμ$θια/ παραμυθικ,(
ιστορίε(/ ,ργα για κουκλοθ,ατρο/ καθ#( και αποσπ+σματα πε]#νκειμ,ν%ν από συγγραεί( που ασ"ολο$νται συστηματικ+ με την
παιδικ' λογοτε"νία. *κόμα/ γίνεται ιδιαίτερη αναορ+ στα βιβλία του
Vαιδαγ%γικο$ Mνστιτο$του για το δ+σκαλο και τη νηπιαγ%γό.
!το δε$τερο μ,ρο( του παραρτ'ματο( παραθ,τουμε δημοτικ+
ποι'ματα/ ποι'ματα δόκιμ%ν ποιητ#ν κατ+λληλα για μικρ+ παιδι+/
δείγματα από τι( προσπ+θειε( απόδοση( τ%ν μ$θ%ν σε ποιητικό λόγο
από δόκιμου( ποιητ,(/ καθ#( και αποσπ+σματα +ρθρ%ν για τη
συμβολ' τ%ν μ$θ%ν του *ισ#που καθ#( και του αραγκιό]η στην
εικαστικ' τ,"νη. !το τ,λο( του δε$τερου μ,ρου( του παραρτ'ματο(
υπ+ρ"ει αναλυτικό( κατ+λογο( που περιλαμβ+νει επιλεγμ,να βιβλία
για παιδι+ προσ"ολικ'( και πρ#τη( σ"ολικ'( ηλικία( Tμε σ$ντομα
σ"όλιαU αλλ+ και σ"ετικ+ βιβλία για εκπαιδευτικο$( που θ,λουν να
μελετ'σουν πιο συστηματικ+ την παιδικ' λογοτε"νία. !το σημείο αυτό/ θα 'θελα να καταθ,σ% δυο προσ%πικ,( μου
μαρτυρίε( για την επίδραση τη( λογοτε"νία( στη μ+θηση τ%ν μαθητ#ν
αλλ+ και στην αλλαγ' διδακτικ'( συμπεριορ+( τ%ν εκπαιδευτικ#ν.
S πρ#τη/ όταν μαθητ'( του 2bθ,σιου δημοτικο$ σ"ολείου του "%ριο$
μου/ ο δ+σκαλό( μου/ μελοποι#ντα( ο ίδιο( και παί]οντα( στο
μαντολίνο του τα ποι'ματα του Vαπαντ%νίου/ του !περ+ντ]α και
+λλ%ν αιόλογ%ν ποιητ#ν που υπ'ρ"αν στα τότε ;*ναγν%στικ+
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
18/259
σ%στ+ και ολοκληρ%μ,να τι( απόYει( του( στο μ+θημα -τότε- τη(
,κθεση(. cταν αυτό για μ,να/ το ν,ο δ+σκαλο/ ,να πολ$ καλό μ+θημα.Wα 'ταν όμ%( μεγ+λη μου παρ+λειYη στο σημείο αυτό να μην
κ+ν% μια μικρ' αναορ+ σε όσου( εργ+στηκαν και
εργ+]ονται για να ,ρουν το παιδί κοντ+ στην Τ,"νη μ,σα
από την παιδικ' λογοτε"νία/ - π,ρα από την αι,ρ%ση εκ
μ,ρου( μα( σ_ αυτο$( του παρόντο( βιβλίου - με
ενδεικτικ' αλαβητικ' αναορ+ στου(9 dασίλη
*ναγν%στόπουλο/ *ριστείδη dουγιο$κα/ &ημ'τρη Γι+κο/
*ντ#νη &ελ#νη/ #στα αλαπανίδα/ ντα ατσίκη -
Γκίβαλου/ =ίκο αν+κη/ Zαρία Zιρ+σγε]η/ *ντ#νη
Zπεν,κο/ *θαν+σιο Vαπ+ και X+ρη !ακελλαρίου. Το
πλο$σιο συγγραικό/ λογοτε"νικό και παιδαγ%γικό/ κατ+
περίπτ%ση ,ργο του( είναι για όλου( εμ+( του(
εκπαιδευτικο$( σπουδαίο( οδηγό( στη δ$σκολη αποστολ'μα(.
Τ,λο(/ θα 'θελα να ευ"αριστ'σ% το !"ολικό !$μβουλο ^ιλολόγ%ν
κ. Vαναγι#τη eηντ+ρα για τη γλ%σσικ' επιμ,λεια τ%ν κειμ,ν%ν/ τον
*ναπληρ%τ' αθηγητ' του Vαιδαγ%γικο$ Τμ'ματο( &ημοτικ'(
)κπαίδευση( του Vανεπιστημίου *θην#ν κ. Γε#ργιο &ρ+κο για τη
συγγρα' του προλόγου και τον )πίκουρο αθηγητ' του
Vαιδαγ%γικο$ Τμ'ματο( =ηπιαγ%γ#ν M%αννίν%ν κ. !π$ρο Vαντα]'/
που με ενθ+ρρυνε στη συγγρα' του βιβλίου μου αυτο$.
Mδιαίτερε(/ όμ%(/ ευ"αριστίε( αν'κουν %:ο Δ$ο$
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
19/259
-1@-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
20/259
Κ)*Α+Α,- (ο / εοελληνική +ογοτε!νία
ΚΕ)ΑΛΑΙΟ 1ο
D ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Τη γλ&σσα μου έδ"σαν ελληνική
το σπίτι φτ"χικό στις αμμουδιές του 9μήρου/
+ονάχη έγνοια η γλ&σσα μου στις αμμουδιές του 3μήρου
3/ ;λ#της, /?
)πειδ' η ελληνικ' λογοτε"νία είναι ενιαία και αδι+σπαστη είναι
δ$σκολο να προσδιορίσουμε "ρονικ+ πότε αρ"ί]ει/ γιατί οι αλλαγ,(
στη γλ#σσα και ιδιαίτερα στη λογοτε"νία δε γίνονται μονομι+( αλλ+
βαθμιαία. *ν όμ%( θ,λαμε να οριοθετ'σουμε τη νεοελληνικ'
λογοτε"νία θα λ,γαμε ότι το 1453/ "ρονι+ του τ,λου( του dυ]αντίου
είναι η απαρ"'/ αν και στοι"εία τη( βρίσκουμε μετ+ τον 10ον αι#να 1.
(.(. -ι Σταθμοί της 0εοελληνικής +ογοτε!νίας (.(.(.1ο 2ημοτικ" μας τραγο#2ι R πρ#το( σταθμό( τη( νεοελληνικ'( μα( λογοτε"νία( είναι το
δημοτικό τραγο$δι/ γιατί εκτό( του ότι εκρ+]ει του( καημο$( και
πόθου( του λαο$ μα(/ είναι η ,κραση/ το καθρ,τισμα τη( λα\κ'(
Yυ"'(/ εκρ+]οντα( με τον τρόπο αυτό τη συν,"εια τη( ν,α( με την
αρ"αία ]%'.2
Το δημοτικό τραγο$δι αναπτ$"θηκε σε όλη την )λλ+δα
ομοιόμορα. S γλ#σσα του είναι η δημοτικ'/ αυθόρμητη/ υσικ' και
αληθιν'. R στί"ο( είναι ο ιαμβικό( δεκαπεντασ$λλαβο( εν# η
ομοιοκαταληία δεν είναι απαραίτητη σε όλα τα είδη του δημοτικο$
τραγουδιο$.
1 Z. Zιρ+σγε]η9 ; *εοελληνική @ογοτεχνία.
-20-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
21/259
Κ)*Α+Α,- (ο / εοελληνική +ογοτε!νία
/ α3ία του 2ημοτικο# τραγου2ιο#
Α. Αισθητική α3ία Το δημοτικό τραγο$δι κατ,"ει σπουδαία θ,ση στη νεοελληνικ'
ποίηση. Zα( συγκινεί αισθητικ+/ γιατί ,"ει θαυμαστ' σκηνικ'
οικονομία και δομ'/ αντιθ,σει( και παρομοι#σει(/ σ$ντομε( αλλ+
"αρακτηριστικ,( ]%νταν,( εικόνε( που μπορο$ν να μα( δ#σουν με τα
"τυπητ+ του( "ρ#ματα/ ό/τι δε θα ,διναν πολλ,( σελίδε( +λλ%ν
δοκίμ%ν ποιητ#ν1.
4. Γλωσσική α3ία Το δημοτικό τραγο$δι επηρ,ασε πολλο$( μεγ+λου( πε]ογρ+ου(
μα( TVαπαδιαμ+ντη/ αρκαβίτσα/ ονδυλ+κη/ eενόπουλο/
α]αντ]+κηU αλλ+ και ποιητ,( T!ολ%μό/ dαλα%ρίτη/ Τυπ+λδο/
Τερτσ,τη/ Zαβίλη/ Vαλαμ+/ &ροσίνηU. S γλ#σσα τ%ν δημοτικ#ν μα(
τραγουδι#ν η απλ' δημοτικ' είναι αποκλειστικό δημιο$ργημα του
λαο$. R λαό( μα( τι+"νει το λειλόγιο μόνο( του/ είναι
γλ%σσοπλ+στη(. Τα κοσμητικ+ επίθετα/ οι παρομοι#σει( οι σ$νθετε(
λ,ει( μπαίνουν την κατ+λληλη στιγμ' στο τραγο$δι/ για να του
δ#σουν αυτ' την απαρ+μιλλη ομορι+.
Vεριττό να τονιστεί η λαογραικ' και η ιστορικ' αία του
δημοτικο$ μα( τραγουδιο$. R =ικόλαο( Vολίτη(/ ο πατ,ρα( τη(
ελληνικ'( λαογραία( ανα,ρει ότι τα δημοτικ+ μα( τραγο$δια μα(
δίνουν πληροορίε( για τα 'θη και ,θιμα καθ#( και το "αρακτ'ρα του
ελληνικο$ λαο$. *λλ+ και πολλ,( ιστορικ,( πληροορίε( μα(
παρ,"ουν/ γι` αυτό ,"ουν και μεγ+λη ιστορικ' αία.
Κατηγορίες των 2ημοτικών τραγου2ιώνΤα κυριότερα είδη τ%ν δημοτικ#ν τραγουδι#ν είναι9
♦ Τα !κριτικά τραγο#δια.T@ο( - 13ο( αι#να(. αππαδοκία/ Vόντο(/
Zικρ+ *σία.U.
♦ 3ι παραλογές/ T10ο( αι#να( και μετ+9 &%δεκ+νησα/ $προ(/
Zικρ+ *σίαU.
♦ Bστορικά/ T15ο( αι#να( μ,"ρι σ'μεραU.
1 Z. Zιρ+σγε]η9 ο.π./ τόμο( 1ο(/ *θ'να 1@>D/ σσ. 20-22.
-21-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
22/259
Κ)*Α+Α,- (ο / εοελληνική +ογοτε!νία
♦ 'λέφτικα. T1?ο( αι#να(. υρί%( )λλ+δα/ όπου ,καναν ,ντονη την
παρουσία του οι λ,τε( και οι *ρματολοίU.
♦ 3ικογενειακά/ TΤη( ενιτι+(/ τη( αγ+πη(/ του γ+μου/
νανουρίσματα/ μοιρολόγια/ γν%μικ+/ εργατικ+/ περιγελαστικ+/
κ+λαντα/ οι ρίμε(/ κ.λ.π.U
(.(.&. -ι πρ"2ρομοι της νεοελληνικής λογοτε!νίας 5ήγας% 6ριστ"πουλος% 4ηλαράς% Κάλ$ος% Κοραής aλοι οι παραπ+ν% αλλ+ προπ+ντ%ν οι τρει( πρ#τοι βο'θησαν στην
εμπ,δ%ση τη( δημοτικ'( μα( γλ#σσα( και στη μετ,πειτα +νθηση τη(
νεοελληνικ'( μα( λογοτε"νία(.
R f'γα( ^εραίο( "ρησιμοποι#ντα( την απλ' ομιλο$μενη γλ#σσα/
τόσο στα πε]+ όσο και στα ποι'ματ+ του βοηθ+ στην εμπ,δ%ση τη(
κοιν'( νεοελληνικ'(/ αλλ+ και με τα εθνεγερτικ+ του ποι'ματαTCο#ριος U/ συμβ+λλει αποασιστικ+ στον εσηκ%μό του υπόδουλου
,θνου(.
Rι dηλαρ+( και Xριστόπουλο( στα προεπαναστατικ+ "ρόνια
"ρησιμοποιο$ν τη δημοτικ' γλ#σσα -κυρί%( στο ποιητικό του( ,ργο-
ο δε$τερο( μ+λιστα ασ"ολ'θηκε και θε%ρητικ+ με τη δημοτικ'
γρ+οντα( τη 1%ραμματική της !ιολοδ"ρικής, ήτοι της ομιλο#μενης
τ"ρινής τ"ν ;λλήν"ν γλ&σσης2/
R +λβο(/ η μεγ+λη αυτ' ποιητικ' μορ'/ αν και "ρησιμοποιεί μια
ιδιόρρυθμη γλ#σσα / εντο$τοι( η ποίησ' του δονείται από τα μεγ+λα
εθνικ+ ιδανικ+. Xαρακτηριστικ+ ανα,ρουμε τα ποι'ματ+ του 14δή
εις Bερόν @όχον2, 14κεανός2, 1;ις $ό0αν2/
Τ,λο(/ ε,"ουσα θ,ση στη λογοτε"νία τη( επο"'( αυτ'( κατ,"ει και
ο *δαμ+ντιο( ορα'(/ με του( αγ#νε( του για τη γλ#σσα και τηνπαιδεία. *ν και "ρησιμοποιεί την καθαρε$ουσα/ την οποία και
διαμορ#νει με β+ση την αρ"αία ελληνικ'/ εντο$τοι( συμβ+λλει και
αυτό( ουσιαστικ+ κ$ρια με τι( μεταρ+σει( ,ργ%ν τ%ν αρ"αί%ν
ελλ'ν%ν συγγρα,%ν/ στο εσηκ%μό του gθνου(. !τό"ο( του 'ταν να
μορ%θεί πρ#τα το γ,νο( και μετ+ να ελευθερ%θεί.
(.(.7. 8 )πτανησιακή Σ!ολή R &ιον$σιο( !ολ%μό(/ ο μεγ+λο( εθνικό( μα( ποιητ'(/ ;Qφ&τισε
με το φ"ς του λογισμο# του και τη αυμάσια ποιητική του τέχνη, γενιές
ποιητ&ν και έμεινε, χ"ρίς υπερβολή, ο μεγαλ#τερος σταμός της
-22-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
23/259
Κ)*Α+Α,- (ο / εοελληνική +ογοτε!νία
νεοελληνικής μας λογοτεχνίας2D. *πό τα σπουδαιότερα ,ργα του
ανα,ρουμε τα ποιητικ+ του ,ργα9 1Eμνον εις την ελευερίαν2, 14δήστον +πότσαρη2, 1;πίγραμμα τ"ν Fαρ&ν2, 1'ρητικός2,
1-ορφ#ρας2, 1;λε#εροι -ολιορκημένοι2, και τα πε]+9 1$ιάλογος2
και 1%υναίκα της Gάκυνος2/Την παρ+δοση συνε"ί]ουν οι δι+δο"οι
του !ολ%μο$9 Τυπ+λδο(/ Τερτσ,τη(/ Zαρκορ+(/ dαλα%ρίτη(/
Zαβίλη(/ Vολυλ+( και [ασκαρ+το(.
(.(.9. / Πε:ογραφία τον (;ον αιώνα. !την πε]ογραία του 1@ου αι#να σπουδαία θ,ση κατ,"ει το ιστορικό
μυθιστόρημα. με εκπροσ#που( του(9 *δελο$( !ο$τσου(/ το
fαγκαβ'/ το fοhδη/ το dικ,λα και +λλου(.
(.(.D/ σσ. 433-
4>2.
-23-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
24/259
Κ)*Α+Α,- (ο / εοελληνική +ογοτε!νία
Vαπαδιαμ+ντη(/ ο *. αρκαβίτσα(/ ο Γ. &ροσίνη(/ ο . ρυστ+λλη(/
ο Γ. ονδυλ+κη(/ ο Γ. dλα"ογι+ννη(/ ο V. =ιρβ+να(/ ο Γρ.eενόπουλο(/ ο j. Vαπαντ%νίου/ ο . Rυρ+νη(/ η V. &,λτα/ και
+λλοι.
(.(.A. / γενιά του (;7'.Την επο"' αυτ' οι ποιητ,(9 Γ. !ε,ρη(/ R. )λ$τη(/ *. )μπειρίκο(/
=. )γγονόπουλο(/ Γ. fίτσο(/ =. dρεττ+κο(/ =. Γκ+τσο( κ. α./
εισ+γουν τον υπερρεαλισμό στην ποίηση Tσυλλογ' 1 H8ικάμινος2 του
*. )μπειρίκουU/ δημιουργ#ντα( ;τη γενιά του IJ
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
25/259
Κ)*Α+Α,- &ο / Παι2ική +ογοτε!νία
-25-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
26/259
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
27/259
Κ)*Α+Α,- &ο / Παι2ική +ογοτε!νία
απασ"ολο$ν από μια πρ#τη εκτίμηση το παιδί/ αλλ+ το εισ+γουν με
,ναν ομαλό τρόπο στη ]%' που θα αναγκασθεί να ]'σει %( εν'λικα(.$ρια όμ%( το λογοτε"νικό βιβλίο ,"ει %( σκοπό 1Lνα βοηήσει το
παιδί να διαμορφ&σει σ"στές αισητικές αντιλή8εις ή α0ιολογήσεις, με
άλλα λόγια να του εμπνε#σουμε ή να του τον&σουμε την αγάπη προς το
4ραίο2, όπ%( υποστηρί]ει ο &. Γι+κο(1.
R V. X+ρη(/ που ,"ει ασ"οληθεί και θε%ρητικ+ με την παιδικ'
λογοτε"νία/ τη θε%ρεί 1χ"ριστό αυτόνομο είδος Τέχνης2, προkποθ,τει
τη λογοτε"νικ' ιδιότητα και αία τη( αλλ+ και την υπο"ρ,%ση του
παιδαγ%γικο$ τη( "αρακτ'ρα/ γιατί 1Lτο καλό παιδικό βιβλίο είναι
καρπός αρμονικής συνεργασίας λογοτέχνη και παιδαγ"γο#, με την
προMπόεση ότι σ> αυτή τη συνεργασία τον πρ&το λόγο τον έχει ο
λογοτέχνης2/ R ίδιο( μ+λιστα τονί]οντα( τον παιδαγ%γικό "αρα"τ'ρα
τη( ανα,ρει9 1;ίναι ολοφάνερο ότι απN αυτήν πρέπει να αρχίσουμε αν
πιστε#ουμε ότι μπορο#με να συγκροτήσουμε έναν νέο κόσμο, καλ#τεροκαι ισχυρότερο από τον άλλον που ολοένα αποσ#ρεται και προπάντ"ν
ικανό να κάνει απρόσβλητες τις κοιν"νίες τ"ν σημεριν&ν ελε#ερ"ν
ανρ&π"ν/O S !,λμα( [όγκερλε/ υποστηρί]ει π%( 1Lτο παιδικό
λογοτέχνημα είναι αληινό, όταν αρέσει τόσο στους μεγάλους όσο και
στους μικρο#ς2I/ +ποYη που υποστ'ριαν και οι δόκιμοι συγγραεί(
τη( παιδικ'( λογοτε"νία( Γρηγόριο( eενόπουλο( και jα"αρία(
Vαπαντ%νίου. R πρ#το( υποστ'ριε π%( 1///έγραφε φυσικά,
αυόρμητα, πηγαία2, εν# ο δε$τερο( προλογί]οντα( ;το παγ&νι3/ σσ. 1@1 - 202.3 *. ατσίκη - Γκίβαλου9 ; -αιδική @ογοτεχνία
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
28/259
Κ)*Α+Α,- &ο / Παι2ική +ογοτε!νία
ντερσεν και +λλ%ν κλασικ#ν/ που/ εν# απευθ$νονταν σε μεγ+λου(/
τα παιδι+ %στόσο κατ+εραν να τα κ+νουν δικό του( κτ'μα.1
Τα όρια όμ%( αν+μεσα στη λογοτε"νία και την παιδικ' λογοτε"νία
δεν είναι σα'. Vολλ,( ορ,( επικαλ$πτονται. Vολλ+ κείμενα
ποιητικ+ ' και πε]+ του Γ. fίτσου/ του . Vαλαμ+/ του R. )λ$τη/ του
*. Vαπαδιαμ+ντη/ του *. !αμαρ+κη/ τη( ). *λείου τη( &. !%τηρίου/
τα βρίσκουμε σε βιβλία για τη διδασκαλία τη( γλ#σσα( ' σε
ανθολογίε( του δημοτικο$ ' του γυμνασίου/ γιατί η παιδικ'
λογοτε"νία ,"ει την ιδιοτυπία τη(/ που οείλεται στι( πνευματικ,(
αλλ+ και Yυ"ικ,( ιδιαιτερότητε( του παιδιο$.
ατ+ την *. ατσίκη - Γκίβαλου/ τα σημεία όπου η λογοτε"νία και
η παιδικ' λογοτε"νία συγκλίνουν/ συνοYί]ονται στα παρακ+τ%9 α? τα
λογοτεχνικά κείμενα πεζά ή ποιητικά, πρέπει να είναι αισητικά
κατα0ι"μένα και να συμβάλλουν στη διερε#νηση του αισητικο# και
πνευματικο# ορίζοντα του παιδιο# και β? να αντιστοιχο#ν στην 8υχικήκαι πνευματική "ριμότητά τουO/
Zε β+ση/ επομ,ν%(/ τα κριτ'ρια που πιο π+ν% ανα,ραμε/ το παιδί
θα ,ρθει σε επα' ό"ι μόνο με τα κείμενα τη( λογοτε"νία( που είναι
γραμμ,να από συγγραεί( για παιδι+ TV. &,λτα/ *. Zετα+/ *.
dαρελ+/ Z. οντολ,%ν κ.λ.π.U/ αλλ+ και με του( μεγ+λου( τη(
ελληνικ'( λογοτε"νία( μα( ποιητ,( και πε]ογρ+ου( Tαρκαβίτσα/
Zυριβ'λη/ dεν,]η/ !ολ%μό/ Vαλαμ+/ αβ+η/ κ. α.U. =α σημει%θεί/
τ,λο(/ π%( στην κατε$θυνση αυτ' βο'θησαν αποτελεσματικ+ και τα
παιδικ+ περιοδικ+ που κ+νουν την εμ+νισ' του( από τα τ,λη του 1@ ου
αι#να. T)ημερί( τ%ν Vαίδ%ν/ *θηνα\(/ &ι+πλαση τ%ν Vαίδ%ν
κ.λ.π.U.
&.&. ,στορική ε3>λι3η της παι2ικής λογοτε!νίας &.&.(. Απ" τη λογοτε!νία για μεγάλους στη λογοτε!νία γιαπαι2ιά D(;ος αιώναςE aπ%( και πιο π+ν% ανα,ραμε/ ο 11ο( αι#να θε%ρείται η απαρ"'
τη( νεοελληνικ'( λογοτε"νία(. Το ,πο( του &ιγεν' *κρίτα/ θε%ρείται
το πρ#το γραπτό λογοτε"νικό κείμενο που ,"ει γρατεί στη
νεοελληνικ' γλ#σσα. S *. ατσίκη- Γκίβαλου υποστηρί]ει ότι 1Lη
1 Γ. V. !αββίδη9 ρθρο στην εημερίδα 1Το ήμα4.2 *. ατσίκη- Γκίβαλου9 ;Το αυμαστό τα0ίδι
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
29/259
Κ)*Α+Α,- &ο / Παι2ική +ογοτε!νία
έρευνα του έματος της μετάβασης από τη λογοτεχνία για μεγάλους
στην παιδική λογοτεχνία, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι "ς σημείο ) τομήα πρέπει να ορίσουμε το DQIJ, χρονιά που σηματοδοτεί την είσοδο
του ρομαντισμο# στην ;λλάδα και τη δημιουργία του νε&τερου
ελληνικο# κράτους2D/
!την αρ"' κυριαρ"ο$ν τα ανδραγαθ'ματα τ%ν ηρ#%ν του 1D21/ τα
τραγο$δια του f'γα και η προεπαναστατικ' δημοτικ' ποίηση. Το
πατρι%τικό συναίσθημα κυριαρ"εί/ τόσο στον πε]ό όσο και στον
ποιητικό λόγο- τα μετεπαναστατικ+ "ρόνια - "%ρί( να λείπει ο
διδακτισμό(. R ρομαντισμό( και ο θαυμασμό( στην κλασικ'
αρ"αιότητα κυριαρ"ο$ν/ εν# πρόσορο ,δαο( αν+πτυη( βρίσκει το
ρομαντικό αλλ+ και το ιστορικό μυθιστόρημα T!ο$τσο(/ fαγκαβ'(/
fοhδη(U. R ρεαλισμό( στο ιστορικό μυθιστόρημα ακολουθεί Tdικ,λα(U.
!υμπερασματικ+/ η λογοτε"νία τη( επο"'( αυτ'(/ 'ταν κατεο"'ν
ρομαντικ'/ κ+νοντα( μ+λιστα αναορ+ σε γεγονότα ιστορικ+ και"ρησιμοποι#ντα( το διδακτισμό/ ευπηρετο$σε τι( τότε κρατο$σε(
παιδαγ%γικ,( αντιλ'Yει(. gτσι/ πολλ+ τ,τοια λογοτε"νικ+ κείμενα
"ρησιμοποι'θηκαν %( παιδικ+ αναγν#σματα μ,σα από τα πρ#τα
παιδικ+ περιοδικ+ T Vαιδικ' *ποθ'κη/ )ημερί( τ%ν Vαίδ%ν/
^ιλόστοργο( Z'τηρ/ cβη/ *θηνα\(/ &ι+πλασι( τ%ν Vαίδ%νU. Τα
παραπ+ν% περιοδικ+ την επο"' αυτ' "ρησιμοποιο$ν την
καθαρε$ουσα/ γιατί βασικό( του( σκοπό( 'ταν ;Qη εκμάηση της
τότε κρατο#σας στους κ#κλους τ"ν περισσοτέρ"ν πνευματικ&ν
ανρ&π"ν γλ&σσας, αλλά και της τότε κρατο#σας παιδαγ"γικής αρχής
του Eτ>ρπειν άμα και 2ι2άσκεινF .2
!τα παραπ+ν% περιοδικ+ τη( επο"'( αυτ'( συναντ+με ακόμη τόσο
πε]+ όσο και ποι'ματα γραμμ,να για παιδι+. )νδεικτικ+ ανα,ρουμε
τα9 1-αίγνια ή ποιημάτια διάφορα2 του S. Τανταλίδη/ την τρίτομη
1;λληνική .ρηστομάεια2 του *. fί]ου-fαγκαβ'/ το 1%εροστάη2 του
[. Zελ+/ κ.+.
Την επο"' αυτ' T1D30-1DD0U ,"ουμε/ επίση(/ και ,ργα τ%ν
λογοτε"ν#ν μα( που αν και γρ+τηκαν για μεγ+λου(/ διαβ+]ονται
πολ$ και από τα παιδι+/ όπ%(9 16 ηρ"7ς της επαναστάσε"ς2 του !τ.
e,νου/ 13 Cάνος έλκας2 του Vα$λου αλλιγ+/ και ο 1@ουκής
1 *. ατσίκη- Γκίβαλου ; !πό τη λογοτεχνία για μεγάλους στην παιδική
λογοτεχνία
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
30/259
Κ)*Α+Α,- &ο / Παι2ική +ογοτε!νία
@άρας2 του &. dικ,λα. Vαρ+λληλα/ μεταρ+]ονται και κυκλοορο$ν
και στη "#ρα μα( ιστορικ+ ' ιπποτικ+ μυθιστορ'ματα/ όπ%(9 13 Rοβινσόν 'ρο#σος2 του =τανι,λ =τεόου/ 1Τα τα0ίδια του
%κιο#λιβερ2 του Τ]όναθαν !ουίτ/ και +λλα ,ργα τ%ν !κότ/ &ουμ+/
κ.λ.π.
*πό το 1DD0 και μετ+ και εν# στην )υρ#πη η υπο"ρε%τικ'
εκπαίδευση ,"ει γενικευθεί/ αρ"ί]ει και στη "#ρα μα( η προσπ+θεια
τη( αναδιοργ+ν%ση( τη( ελληνικ'( εκπαίδευση(. S προσπ+θεια
καθι,ρ%ση( τη( ομιλο$μενη( γλ#σσα( που τελικ+ επιβ+λλεται/
κυρί%( στη λογοτε"νία και εκτοπί]ει την καθαρε$ουσα/ η
εγκατ+λειYη του ρομαντισμο$/ δημιουργεί το κατ+λληλο κλίμα μ,σα
στο οποίο συγγραεί( που αγ%νίστηκαν για την καθι,ρ%ση τη(
δημοτικ'( πρ%τοστατο$ν και στην παιδικ' λογοτε"νία. )νδεικτικ+
ανα,ρουμε9 τον γγελο dλ+"ο/ 1(σματα και τραγο#δια2, το Γ.
dι]υηνό/ 1-αιδικά τραγο#δια2, τον *. V+λλη 1Τραγουδάκια γιαπαιδιά2/ το Γ. eενόπουλο 16 αδελφο#λα μου2. Vαρ+λληλα/ τα
παραπ+ν% κείμενα είναι απαλλαγμ,να από τον +κρατο διδακτισμό
καθ#( και από το στενό ηθικοθρησκευτικό πλαίσιο/ παρόλο που
καλλιεργείται ακόμη το πατρι%τικό συναίσθημα. !τα θετικ+ τη(
περιόδου αυτ'( θα πρ,πει να ανα,ρουμε ότι ο τρόπο( που
αντιμετ%πί]εται η θεματογραία τη( παιδικ'( λογοτε"νία( τη( επο"'(
αυτ'( προσεγγί]ει περισσότερο τα ενδια,ροντα και τον Yυ"ικό
κόσμο του παιδιο$.1
!το σημείο αυτό κρίνουμε σκόπιμο να κ+νουμε μνεία σε ,να από τα
σπουδαιότερα παιδικ+ περιοδικ+ στη 1$ιάπλαση τ"ν -αίδ"ν2/ iυ"'
τη( ο Γρηγόριο( eενόπουλο(. !τι( στ'λε( τη( για πολλ,( δεκαετίε(
ιλο,νησε του( σημαντικότερου( εκπροσ#που( τ%ν γραμμ+τ%ν από
το ^λεβ+ρη του 1DD@ που κυκλοόρησε ,%( και το 1@5> που
σταμ+τησε η ,κδοσ' τη(. )νδεικτικ+ ανα,ρουμε9 τον
αμπο$ρογλου/ τον Vολ,μη/ το !ουρ'/ τον ννινο/ το &ροσίνη/ τον
Vαλαμ+/ τον Vροβελ,γγιο/ το dι]υηνό/ το dλα"ογι+ννη/ τον γρα/ το
!κίπη/ το dλ+"ο/ το Zαρτιν,λη/ τον V+λλη/ Tτο 1@ ο αι#ναU και9 το
!τασινόπουλο/ το X+ρη/ το Vαναγι%τόπουλο/ το [απαθι#τη/ τον
Vλασκοβίτη/ το Z+νεση/ τη Zπο$μη-Vαπ+/ την Ταρσο$λη/ T20ο
αι#ναU. )πίση(/ %( μεταραστ,( στο παραπ+ν% περιοδικό
εργ+στηκαν και οι9 Γ. eενόπουλο(/ V. ουρτίδη(/ &. !τασινόπουλο(/
1 *. ατσίκη- Γκίβαλου9 1Το αυμαστό τα0ίδι2/ ο.π./ σσ. 45-4>.
-30-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
31/259
Κ)*Α+Α,- &ο / Παι2ική +ογοτε!νία
Γ. Ταρσο$λη/ μεταρ+]οντα(9 Rυγκ#/ dερν/ ντερσεν/ [όγκερελ/
=τίκεν(/ &ουμ+/ και +λλου(. 1
Rλοκληρ#νοντα( το κε+λαιο τη( μετ+βαση( από τη λογοτε"νία
για μεγ+λου( στη λογοτε"νία για παιδι+/ θα 'ταν σκόπιμο να
ανα,ρουμε τη γν#μη τη( *. ατσίκη : Γκίβαλου/ η οποία στο βιβλίο
τη( 1Το αυμαστό τα0ίδι2 ανα,ρει9 ;... Συγγραφείς, περιεχόμενο,
αισητική μορφή τ"ν έργ"ν πολλές φορές είναι κοινά/ ;κείνο που δεν
έχει ε0αλειφεί στην παιδική λογοτεχνία είναι ο διδακτισμός, ο οποίος
συνδέεται με τις παιδαγ"γικές αντιλή8εις που δε ε"ρο#σαν το παιδί
"ς αυτόνομη προσ"πικότητα και δεν αντιμετ&πιζαν με τον ανάλογο
σεβασμό τα δικαι&ματά του στην κοιν"νία, στην 8υχαγ"γία, στη
μόρφ"σηL Το παιδί αρχίζει να αναδεικν#εται "ς αυτόνομη μονάδα
που διεκδικεί την ικανοποίηση τ"ν αναγκ&ν του, το δικό του
1πνευματικό2 και κοιν"νικό χ&ρο, τις ιδιαίτερες κοιν"νικές του
σχέσεις/ ΣN αυτή την απαίτηση έρχεται ν> ανταποκριεί η παιδική λογοτεχνία, που σε πρ&τη φάση συνδέεται οργανικά ή ταυτίζεται με την
λογοτεχνία για μεγάλους, για να αυτονομηεί σταδιακά, προβάλλοντας
τις νέες ηικοκοιν"νικές α0ίες και πρακτικές που α επικρατήσουν
μέχρι τα μέσα του OJου αι&να2/O
&.&.&. / παι2ική λογοτε!νία το πρώτο μισ" του &'ου αιώνα S παιδικ' λογοτε"νία τον 20ον αι#να/ -στο πρ#το μισό-
ουσιαστικ+ εκιν+ει με το Γρηγόριο eενόπουλο/ και συμπληρ#νεται
με το jα"αρία Vαπαντ%νίου την Vηνελόπη &,λτα και την *ντιγόνη
Zετα+- ροντηρ+.
R %ρηγόριος Sενόπουλος "ρησιμοποι#ντα( σ"εδόν αποκλειστικ+ το
παιδικό περιοδικό 1$ιάπλασις τ"ν -αίδ"ν2, από τι( αρ",( του αι#να%( το 1@51 που π,θανε/ εί"ε μια συνε"' παρουσία μ,σ% του
περιοδικο$ αυτο$ στην παιδικ' λογοτε"νία.. S 1!δελφο#λα μου2 είναι
το πρ#το του παιδικό μυθιστόρημα. *κολουθο$ν πολλ+. )νδεικτικ+
ανα,ρουμε το τρίτομο ,ργο του για το παιδικό θ,ατρο/ η 1;0αδέλφη
μου2, 1+πέμπης ο αρχιλήσταρχος2, 1Aνα παιδί με τρεις οικογένειες2
και +λλα. Rι μόνιμε( στ'λε( στη ; $ιάπλαση τ"ν -αίδ"ν
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
32/259
Κ)*Α+Α,- &ο / Παι2ική +ογοτε!νία
,ργο του Γ. eενόπουλου κ$ρια μ,σα από τη 1$ιάπλαση τ"ν -αίδ"ν
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
33/259
Κ)*Α+Α,- &ο / Παι2ική +ογοτε!νία
μορφ"τικό και αισητικό απόεμα για τη μελλοντική του ζ"ή και
ε0έλι0η2/D S *ντιγόνη Zετα+ δεν δι,πρεYε μόνον %( λογοτ,"νι(/αλλ+ και %( ηθοποιό(. lδρυσε το 1Cέατρο του -αιδιο#2 που %( 1εία
@ένα2 κρατο$σε συντροι+ στα παιδι+ από το θ,ατρο και το
ραδιό%νο. *πό τα ,ργα τη( -200 συνολικ+ βιβλία- ανα,ρουμε τι(
τρει( σειρ,(9 1Τα βιβλία της είας @ένας2 για τα παιδι+ τη(
προσ"ολικ'( ηλικία(/ 1UV βιβλίο του παιδιο#2/ για τη μ,ση παιδικ'
ηλικία και 1ιβλία για μεγάλα παιδιά2 για την εηβικ' ηλικία.
♦ 3 Στέλιος Σπεράντζας T1DDD-1@?2U/ είναι από του(
λογοτ,"νε( εκείνου( που π+ρα πολλ+ πρόσεραν στο παιδί. Γιατρό(
και αθηγητ'( στην Rδοντιατρικ' !"ολ'/ αι,ρ%σε τη ]%' του στην
Τ,"νη. R &. Γι+κο( ανα,ρει π%( 1L!ποτελεί μια από τις σπάνιες
περιπτ&σεις ελλήν"ν λογοτεχν&ν που καιερ&ηκαν σχεδόν
αποκλειστικά, για όσα πρόσφεραν στο παιδί2O. Τα θ,ματ+ του τα
αντλεί κ$ρια από την οικογ,νεια/ τη $ση/ τη θρησκεία/ τα
ενδια,ροντα του παιδιο$ Tπαι"νίδια/ σ"ολείο/ κ.λ.π.U. Zερικ+ από τα
,ργα του9 1-αιδικές 8υχές2, 1Σαν τα πουλιά2, 13 τραγουδιστής τ"ν
παιδι&ν2, 1Το βιβλίο που τραγουδάει2, 1+ικρές φ"νές2, 1Kμορφοι
κόσμοι2, το πε]ό 1Τα0ιδε#οντας με τον 'οντορεβιο#λη2 και τα
τ,σσερα τε$"η του θεατρικο$ περιοδικο$ 16 σκηνο#λα μας2/
♦ 3 Gαχαρίας -απαντ"νίου T1D>>-1@40U/ ο συγγρα,α( του
πρ#του *ναγν%στικο$ στη δημοτικ' μα( γλ#σσα/ 1Τα 8ηλά βουνά2
πρόσερε σπουδαία υπηρεσία τόσο στην παιδικ' λογοτε"νία όσο και
στην εκπαιδευτικ' μεταρρ$θμιση του )λευθ,ριου dενι],λου. *ν και
γρ+τηκε στην Mατρικ'/ ποτ, δεν ,γινε γιατρό(. gγινε όμ%( σπουδαίο(
δημοσιογρ+ο(. αι αυτό το επ+γγελμα το εγκατ,λειYε για να γίνει
=ομ+ρ"η( αρ"ικ+ και &ιευθυντ'( τη( )θνικ'( Vινακοθ'κη( αργότερα.*ν και δεν 'ταν ιλόλογο(/ 1Qείχε ανεπτυγμένη ευαισησία και την
αίσηση της αναλογίας και του μέτρου, με αποτέλεσμα η ποίησή του να
διακρίνεται για την κομ8οέπεια, τη δια#γεια και τη λιτότητά της2
ανα,ρει ο X. !ακελλαρίου.3 1Τα .ελιδόνια2/ η σημαντικότερη -ίσ%(
- ποιητικ' του συλλογ'/ αποτ,λεσαν 1Qσταμό στην ελληνική παιδική
λογοτεχνία, ορόσημο και οδηγό στην παιδική ποίηση2/4 είναι 1L
1 &. Γι+κου9 ο.π./ σελ.D1.2 &. Γι+κου9 ο.π./ σελ. D4.3 X. !ακελλαρίου ;3ι πρ"τοπόροι της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας < T*`
VοίησηU/ εκδόσει( ;Vατ+κη
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
34/259
Κ)*Α+Α,- &ο / Παι2ική +ογοτε!νία
ποιήματα γεμάτα χαρά και αισιοδο0ία, γιατί? δεν είναι ο -απαντ"νίου
που μιλάει με τη φ"νή του παιδιο#, είναι το ίδιο το παιδί21. λλασημαντικ+ ,ργα του είναι: 1$ιηγήματα2, 1Τα0ίδια2, 1'ριτικά2, το
εατρικό 13 όρκος του πεαμένου2, και +λλα.
♦ 3 (λκης Τροπαιάτης / με σημαντικ' προσορ+ στην
πε]ογραία από το 1@3?/ μπαίνει στην παιδικ' λογοτε"νία το 1@4D. Τα
κείμεν+ του καλ$πτουν θ,ματα ιστορικ+/ κοιν%νικ+/ οικογενειακ+.
Zερικ+ από τα σπουδαιότερα ,ργα του είναι9 16 ανολογία του
ελληνικο# παιδικο# διηγήματος2, 13ι μεγάλοι της ανρ"πότητας2, 1Το
μεγάλο OD2, 1Το κρυφό Σχολειό2/ κ. +. R &. Γι+κο(/ που 'ταν και
συνεργ+τη( του/ κρίνοντα( το ,ργο του κ+νει λόγο 1///για το ζεστό και
ζ"ντανό #φος του, την αποφυγή του άμεσου διδακτικο# και
ηοπλαστικο# τόνου, τη βαιά και ανεπιτήδευτη ρησκευτική του
ευλάβεια, τα ευρήματά του που? προκαλο#ν την αμέριστη συμμετοχή
του παιδιο# στη μαγεία της αληινής τέχνης2/O
&.&.7. / παι2ική λογοτε!νία στο 2ε#τερο μισ" του &'ου αιώναD(;
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
35/259
Κ)*Α+Α,- &ο / Παι2ική +ογοτε!νία
συγγραφείς ότι όλα τα έματα και προβλήματα μπορεί να τα ί0ει
κανείς στο παιδί2D. !τη σ$γ"ρονη παιδικ' λογοτε"νία το παιδί δεν είναι μικρογραία
του μεγ+λου. !τη ν,α αυτ' αντίληYη συν,βαλαν σημαντικ+ οι ν,οι
συγγραεί(. S λκη j,η από το 1@?3 με το ,ργο τη( 1Το καπλάνι
της βιτρίνας
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
36/259
Κ)*Α+Α,- &ο / Παι2ική +ογοτε!νία
κατ+σταση που δημιουργ'θηκε αλλ+ και στη επικρ+τηση ν,%ν
Yυ"οπαιδαγ%γικ#ν αντιλ'Yε%ν με ,μαση : κυρί%( : στι(αντιαυταρ"ικ,( θε%ρίε( για την εκπαίδευση.
*κόμη συνετ,λεσε και η ν,α εκπαιδευτικ' μεταρρ$θμιση του 1@>?/
με την καθι,ρ%ση και επίσημα τη( ν,α( ελληνικ'( γλ#σσα(
Tδημοτικ'(U στην εκπαίδευση. Τα βιβλία9 1'οντά στις ράγες2 και 13
μεγάλος περίπατος του -έτρου< τη( λκη( j,η/ τα9 1Kταν ο ήλιος2,
1Τα γενέλια2 τη( j%ρ] !αρ'/ το 1Τα0ίδι στN !νάπλι2 και 1Aνας εός
0επετιέται2 τη( )λ,νη( dαλαβ+νη/ το 1Τρεις φορές και έναν καιρό σN
έναν πλανήτη μακρινό2 τη( [ότη( V,τροβιτ(- *ντ%νοπο$λου/ το 1Στη
χ&ρα τ"ν +αμο#2 και το 1+υστικό του π#ργου2 τη( ίρα( !ίνου/
1Το τα0ίδι που σκοτ&νει2 του Z+νου οντολ,οντα/ 13 Cησαυρός της
Τροίας2 τη( =ίτσα( Τ]#ρτ]ογλου/ και η 1!στραδενή2 τη( )υγενία(
^ακίνου/ είναι μόνο μερικ+ από τα π+ρα πολλ+ αιόλογα βιβλία που
κυκλοόρησαν.)κτό( από του( παραπ+ν% συγγραεί( θα πρ,πει να ανα,ρουμε
και του( μεγ+λου( τη( λογοτε"νία( μα( που ασ"ολ'θηκαν με το παιδί
γρ+οντα( παιδικ+ βιβλία ' ποι'ματα/ όπ%( ο =ίκο( α]αντ]+κη( με
τα δυο παιδικ+ μυθιστορ'ματα 1Στα παλάτια της 'ν"σο#2 και 1+έγας
!λέ0ανδρος2, ο *ντ#νη( !αμαρ+κη(/ ο #στα( d+ρναλη(/ ο Γι+ννη(
fίτσο(/ ο Rδυσσ,α( )λ$τη(/ και +λλοι/ για του( οποίου( θα
αναερθο$με αναλυτικ+ σε επόμενα κε+λαια.
&.&.9. Σ#γ!ρονες τάσεις της παι2ικής λογοτε!νίας aπ%( και πιο π+ν% ανα,ραμε στα "ρόνια μετ+ το O` Vαγκόσμιο
πόλεμο ,"ουμε μεγ+λη +νθηση στην παιδικ' λογοτε"νία. S παραγ%γ'
είναι πολ$ μεγ+λη και συνοδε$εται με %ραίο περιε"όμενο καισπουδαία εμ+νιση. Rι λόγοι τη( μεγ+λη( αυτ'( +νθηση( είναι πολλοί
και του( ανα,ραμε παραπ+ν%. )ντο$τοι( συμπληρ%ματικ+
ανα,ρουμε και 9
♦ Τη μαθητοκεντρικ' διδακτικ' αρ"'/ που θ,λει το παιδί στο
κ,ντρο τ%ν παιδαγ%γικ#ν δραστηριοτ'τ%ν.
♦ Την εισαγ%γ' τη( ν,α( τε"νολογία( στην στοι"ειοθεσία και στην
εκτ$π%ση τ%ν βιβλί%ν.
♦ Την επ,νδυση όλ%ν τ%ν προηγμ,ν%ν "%ρ#ν στην εκπαίδευση τη(
ν,α( γενι+(.
♦ Την απουγ' ενό( ν,ου πολ,μου μετ+ από τα καταστροικ+
αποτελ,σματα του τελευταίου/ και
-3?-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
37/259
Κ)*Α+Α,- &ο / Παι2ική +ογοτε!νία
♦ την οικονομικ' και πολιτιστικ' αν+πτυη τ%ν περισσοτ,ρ%ν
"%ρ#ν τη( γη(.1
aσον αορ+ δε το περιε"όμενο/ οι τ+σει( που επικρατο$ν TX.
!ακελλαρίουU είναι9
♦ 6 προοδευτική απελευέρ"ση της παιδικής λογοτεχνίας από
το διδακτισμό και την ηικολογία/
♦ 6 συμπόρευση με τις εμπειρίες και τα βι&ματα τ"ν παιδι&ν
της σ#γχρονης εποχής/
♦ 6 α0ιοποίηση τ"ν αρνητικ&ν εμπειρι&ν του τελευταίου
παγκοσμίου πολέμου, κα&ς και άλλ"ν τοπικ&ν πολέμ"ν/
♦ 6 εμπέδ"ση της δημοκρατικής αρχής της συνεργασίας και το
πέρασμά της μέσα από τις σ#γχρονες παιδαγ"γικές ) διδακτικές αρχές/
♦ 3 αγ&νας για την καταπολέμηση του ρατσισμο#, τ"ν
φυλετικ&ν διακρίσε"ν και της 0ενοφοβίας/♦ 3ι κινήσεις για αμφισβήτηση διαχρονικ&ν εσμ&ν αλλά και
η δημιουργία μιας σ#γχρονης κοιν"νίας χ"ρίς διακρίσεις και
ανισότητες/
♦ 6 αγ"νία της νέας γενιάς για το μέλλον το δικό της αλλά και
της ανρ"πότητας, και
♦ Τα σ#γχρονα επιτε#γματα της επιστήμης σN όλους τους τομείς/O
!την πατρίδα μα( οι παραπ+ν% τ+σει( αποτυπ#θηκαν στα ,ργα
πολλ#ν συγγρα,%ν τη( παιδικ'( λογοτε"νία(. )νδεικτικ+
ανα,ρουμε ορισμ,νου( αιόλογου( συγγραεί( που τα ,ργα του(
,"ουν σ",ση - κυρί%( - με τον πόλεμο και την αντίσταση9 λκη j,η :
1'οντά στις ράγες2 και 13 μεγάλος περίπατος του -έτρου2, j#ρ]
!αρρ'9 1Kταν ο ήλιος < και 1'όκκινη κλ"στή δεμένη2, X+ρη!ακελλαρίου: 13 φίλος μου ο Ταρζάν2 και 1Το παλικαράκι2, &ημ'τρη
fαβαν'9 1-αιδιά της !ήνας2/
λλοι/ ε+λλου συγγραεί( ,"ουν %( θ,ματ+ του( την αγ+πη για
τον +νθρ%πο/ την προστασία του περιβ+λλοντο(/ τα σ$γ"ρονα
επιτε$γματα τη( επιστ'μη(/ τα ταίδια στο δι+στημα και τα σ$γ"ρονα
κοιν%νικ+ προβλ'ματα. )νδεικτικ+ και εδ# ανα,ρουμε ,ργα
ορισμ,ν%ν από του( πολλο$( αιόλογου( συγγραεί( μα(9 V,τρου
1 X+ρη !ακελλαρίου9 ; Bστορία της -αιδικής @ογοτεχνίας
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
38/259
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
39/259
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
40/259
Κ)*Α+Α,- 7ο / Παι2ική Ποίηση
ΚΕ)ΑΛΑΙΟ *F
Η !ΑΙΔΙΚΗ !ΟΙΗΣΗ
7.(. / ποίηση DγενικάE S ποίηση 'ταν από πολ$ παλι+ το μ,σο με το οποίο
διαπαιδαγ%γο$σαν τα μικρ+ παιδι+. Τα ,ργα του Rμ'ρου/ του
Sσιόδου/ αλλ+ και τ%ν μεγ+λ%ν τραγικ#ν και λυρικ#ν ποιητ#ν
"ρησιμοποιο$νταν/ κυρί%(/ για παιδαγ%γικο$( σκοπο$(. Τα παιδι+
κατ+ την αρ"αιότητα ,ρ"ονταν σε επα' με ό/τι καλ$τερο υπ'ρ"ε στο"#ρο τη( ποίηση(/ εν# παρ+λληλα μ,σα από τα αθ+νατα αυτ+ ,ργα
μ+θαιναν Mστορία/ Zυθολογία/ τα 'θη και ,θιμα αλλ+ και
διαπαιδαγ%γο$νταν παίρνοντα( %( παρ+δειγμα του( 'ρ%ε( τ%ν
,ργ%ν. *κόμη/ μ+θαιναν να εκρ+]ονται σ%στ+/ να διατυπ#νουν
συγκροτημ,νη σκ,Yη και να γν%ρί]ουν την Τ,"νη τη( ποίηση(. Zε τη
βο'θεια τη( ποιητικ'( τ,"νη( οι παιδαγ%γοί τη( επο"'( αυτ'(
καλλιεργο$σαν το νου και την Yυ"' τ%ν παιδι#ν/ δίνοντ+( του(
μαθ'ματα ανδρεία(/ πατρι%τισμο$/ αυτοθυσία(/ ιλία(/ και
δικαιοσ$νη(.
ατ+ την ελληνιστικ' επο"' η ποίηση εακολουθεί να κατ,"ει
σπουδαία θ,ση στην εκπαίδευση τ%ν παιδι#ν. Την επο"' αυτ' η
ποίηση του Rμ'ρου/ του Sσιόδου/ τ%ν λυρικ#ν/ τ%ν τραγικ#ν
ποιητ#ν και κ$ρια του )υριπίδη/ διδ+σκονταν σε όλα τα σ"ολεία. Τη βυ]αντιν' επο"'/ εακολουθο$ν όλοι οι παραπ+ν% ποιητ,( να
διδ+σκονται στα σ"ολεία και μ+λιστα οι μαθητ,( εμβ+θυναν στα
νο'ματα τ%ν ποιημ+τ%ν και ασ"ολο$νταν με το μ,τρο και την
ομοιοκαταληία.1
!τα "ρόνια τη( τουρκοκρατία( αλλ+ και στα μετεπαναστατικ+/ η
ποίηση κατεί"ε σπουδαία θ,ση στη διδασκαλία του γλ%σσικο$
μαθ'ματο(. V,ρα από του( ποιητ,( που πιο π+ν% ανα,ραμε/ τα
1 ^αίδ%να ουκουλ, ; υζαντιν&ν βίος και πολιτισμός
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
41/259
Κ)*Α+Α,- 7ο / Παι2ική Ποίηση
ποι'ματα του f'γα και τ%ν προεπαναστατικ#ν ποιητ#ν 'ταν γν%στ+
στα παιδι+.!'μερα/ είναι αυτονόητο π%( η διδασκαλία τη( ποίηση( είναι
αναγκαία γιατί όπ%( υποστηρί]ει και ο %στ'( Vαλαμ+(9 1L-ρέπει
το παιδί να το συγκινήσεις, ποιητή, όχι να το συμβουλέ8εις με εικόνες,
με μεταφορές, με σ#μβολα, με ονειροφαντάσματα, με τα χειροπιαστά
της ζ"ής, με μορφές και ομορφιές, να του μιλήσεις προσφέροντάς του
όλα το#τα κάπ"ς μικροκομμένα βέβαια, όσο να φτάνει κι όσο να πιάνει
το χεράκι του, μα πάντα με τη φτερ"τή ποίηση2/ αι η Zαρία
Zιρ+σγε]η τονί]ει9 1///6 διδασκαλία ενός ποιήματος με παιδαγ"γικό
περιεχόμενο, όταν ο δάσκαλος 0έρει καλά τη δουλειά του, προσφέρει
πολλά παιδαγ"γικά διδάγματα στα παιδιά, που δεν μπορο#ν να του
δ&σουν πολλές &ρες ε"ρίαςLΤο ποίημα με τη γοητευτική του
επίδραση γυμνάζει το νου του παιδιο# και του νέου, αλλά και συγκινεί
την 8υχή και την πλημμυρίζει βι&ματα/ 3 μαητής διδάσκεται καικερδίζει πολ# περισσότερο με παραδείγματα παρμένα από την ίδια τη
λογοτεχνία του τόπου του που το φέρνουν κοντά στην ιστορία, στη
ρησκεία, στη ζ"ή την ίδια, αλλά και συγχρόν"ς τον μορφ&νουν
καλλιτεχνικά και αισητικά, ίσ"ς, όσο κανένα μάημα από όσα
διδάσκεται στο σχολείο2/D Τα νεοελληνικ+ ποι'ματα/ επομ,ν%(/ όπ%(
και τα αρ"αία/ είναι απαραίτητο να διδ+σκονται σε όλε( τι( βαθμίδε(
τη( εκπαίδευση(.
Vροσπαθ#ντα( να δ#σουμε/ τ,λο(/ ,ναν ορισμό για την ποίηση/ θα
συμ%νο$σαμε με του( NBmnJG o7LHL και FB887Jp qLGr. R
πρ#το( ορί]ει την ποίηση %( 1Lτην τέχνη που εν&νει την ευχαρίστηση
με την αλήεια, καλ&ντας τη φαντασία σε βοήεια της λογικής2 και ο
δε$τερο( 1Lσαν την πιο τέλεια γλ&σσα του ανρ&που, με την οποία
γίνεται ικανός να εκφράσει την αλήεια2/O
7.&. - σκοπ"ς της 2ι2ασκαλίας του ποιήματος. ^υσικ+ σκοπό( τη( διδασκαλία( του ποι'ματο( σε όλε( τι(
βαθμίδε( τη( εκπαίδευση( δεν είναι να κ+νει του( μαθητ,( ποιητ,(.
13 άνρ"πος - όπ%( υποστηρί]ει ο Γ. W,μελη( - έχει ανάγκη από την
-οίηση όπ"ς και από την ;πιστήμηL%ιατί χρησιμοποι&ντας την
-οίηση παράλληλα με την ;πιστήμη, α μπορέσει να 0επεράσει τη
1 Zαρία Zιρ+σγε]η9 ; -οίηση και διδασκαλία< *θ'να 1@>D/ σελ. 14.2 f. Vαπανικολ+ου - Τ. Τσιλιμ,νη ; 6 παιδική λογοτεχνία στο νηπιαγ"γείο
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
42/259
Κ)*Α+Α,- 7ο / Παι2ική Ποίηση
σ#γχρονη κρίση και να προχ"ρήσει στην ακεραιότητα και την
αρμονίαL%ιατί η -οίηση αποβλέπει σε μια τελει"τική αρμονία τ"ναντιέσε"ν/ $εν είναι λοιπόν η ποίηση μια μάταιη απασχόληση/ ;ίναι
αγ"γή της #παρ0ης, παιδεία 8υχής και πνε#ματος2D.
4ασικ"ς σκοπ"ς τη( διδασκαλία( του ποι'ματο( είναι νασυγκιν'σουμε τον Yυ"ικό κόσμο τ%ν παιδι#ν αισθητικ+/ να τα
ευαισθητοποι'σουμε/ γιατί με την ποίηση κατ+ το ). Vαπανο$τσο 1L
α διεγείρουμε και α λεπτ#νουμε αυτή την προδιάεσή του για νN
αποκτήσει ο 8υχικός κόσμος, τα αισήματα και οι σκέ8εις, οι επιυμίες
και οι βλέ8εις του, την πνευματική ευγένεια που χαρίζει η τέχνη, μητέρα
και τροφός της ομορφιάς2O/
Δευτερε#οντες σκοποί τη( διδασκαλία( του ποι'ματο( είναι9
♦ =α βοηθ'σουμε την ,κραση τ%ν παιδι#ν/ #στε να είναι
ικαν+ να διατυπ#νουν σ%στ+ τα νο'ματ+ του( τόσο στο γραπτό/ όσοκαι στον προορικό λόγο. Z,σα από την ποίηση θα μ+θουν την
καθομιλο$μενη γλ#σσα του ελληνικο$ λαο$/ τη δημοτικ'. Wα μ+θουν
να τη "ρησιμοποιο$ν σ%στ+/ αποε$γοντα( εκρ+σει( και λ,ει( που
δυστυ"#( σ'μερα "ρησιμοποιο$με/ κυρί%(/ όταν μιλ+με.
♦ =α γν%ρίσουν την πλο$σια λογοτε"νικ' παρ+δοση τη(
πατρίδα( μα(/ τόσο την παλι+/ όσο και τη σ$γ"ρονη/ με του( δυο
νομπελίστε( ποιητ,( μα( T!ε,ρη και )λ$τηU αλλ+ και να τη
διδα"θο$ν και να συνε"ίσουν και %( εν'λικε( να αγαπο$ν και να
διαβ+]ουν ποίηση.
♦ =α βοηθ'σουμε τα παιδι+ μ,σα από την ποίηση να
αποκτ'σουν θετικ' στ+ση απ,ναντι στη ]%'/ να τα βοηθ'σουμε να
είναι ιλοπ+τριδε(/ δίκαιοι/ να ,"ουν 'θο(/ να γίνουν όταν
μεγαλ#σουν καλοί οικογενει+ρ"ε( και σ%στοί δημοκρατικοί πολίτε(.♦ Τ,λο(/ π,ρα από όσα πιο π+ν% αναλυτικ+ ανα,ραμε/ οι
μαθητ,( γν%ρί]ουν μ,σα από τα ,ργα του(/ του( ποιητ,( και %(
ανθρ#που(. s( ανθρ#που( απλο$(/ ανιδιοτελεί(/ σεμνο$(/ πιστο$(
στην τ,"νη και ευαίσθητου( στα προβλ'ματα τ%ν συνανθρ#π%ν του(/
που αγ%νί]ονται για τι( πανανθρ#πινε( αίε(/ που αγ%νί]ονται για την
ειρ'νη/ για την προστασία τ%ν μειονοτ'τ%ν/ για τη διασ+λιση τ%ν
1 Γι#ργου W,μελη9 ; 6 διδασκαλία τ"ν *έ"ν ;λληνικ&ν
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
43/259
Κ)*Α+Α,- 7ο / Παι2ική Ποίηση
ατομικ#ν/ πολιτικ#ν και θρησκευτικ#ν δικαι%μ+τ%ν/ δεί"νοντα( με
τον τρόπο αυτό το σ%στό δρόμο που πρ,πει να ακολουθ'σουν στη]%' του( και τα παιδι+ όταν θα μεγαλ#σουν και γίνουν ενεργ+ μ,λη
τη( κοιν%νία( μα(.
7.7. Γενικά !αρακτηριστικά της παι2ικής ποίησης Zε τον όρο 1-αιδική -οίηση2, εννοο$με τα αισθητικ+ δικαι%μ,να
λογοτε"νικ+ κείμενα που είναι σε θ,ση να ,ρουν σε επα' το παιδί
με το αισθητικό αινόμενο τη( Τ,"νη(. S παιδικ' ποίηση κατ+ το X.
!ακελλαρίου/ 1///ακολουεί σε γενικές γραμμές την ποίηση τ"ν
ενηλίκ"ν τόσο στα προσδιοριστικά της στοιχεία, όσο και στην πορεία
ε0έλι0ής της21 και σ$μ%να με τον αν%τ,ρ% συγγρα,α και μελετητ'
τη( παιδικ'( λογοτε"νία(/ το ποίημα που απευθ$νεται στα παιδι+/
πρ,πει να το διακρίνουν τα παρακ+τ% "αρακτηριστικ+9♦ 6 γλ"σσική του διατ#π"ση να είναι απλή/
♦ *α είναι σ#ντομο/
♦ *α το διακρίνει η χάρη, η λεπτότητα και η ζ"ηρότητα/
♦ *α είναι εποπτικό και παραστατικό, με εικόνες κααρές/
♦ 6 έκφρασή του να είναι παιγνι&δης και να κινείται σε μια
ατμόσφαιρα ε#υμη που να φέρνει 8υχική και πνευματική ευφορία/
♦ *α μην έχει "ς στόχο του να περάσει στα παιδιά το
διδακτισμό, το ρητορισμό και την αοριστολογία/
♦ *α εκφράζει τον εσ"τερικό 8υχικό κόσμο τ"ν παιδι&ν,
στηριζόμενο στα βι&ματά τους/
♦ Τέλος, το παιδικό ποίημα α πρέπει να το διακατέχει
αισιοδο0ία, να μααίνει το παιδί να συνεργάζεται για να δημιουργήσειένα κόσμο καλ#τερο απN αυτόν που υπάρχει σήμερα/ O
7.9. / ιστορία της ελληνικής παι2ικής ποίησης Το δημοτικό μα( τραγο$δι μπορεί να "αρακτηρισθεί %( η πρ#τη
πηγ' τη( δημιουργία( τη( παιδικ'( μα( ποίηση(. Rι μητ,ρε(/ μ,σα από
το τραγο$δι/ ,ερναν τα παιδι+ του( σε μια πρ#τη επα' με τον
1X+ρη !ακελλαρίου9 ; Bστορία της παιδικής λογοτεχνίας
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
44/259
Κ)*Α+Α,- 7ο / Παι2ική Ποίηση
,ντε"νο ποιητικό λόγο. Τα νανουρίσματα, τα ταχταρίσματα και τα
ε#υμα τραγο#δια είναι και η πρ#τη μορ' τη( παιδικ'( ποίηση(. Τα 1νανουρίσματα2 'ταν τραγο$δια που ,λεγαν οι μαν+δε( στα
βρ,η του(/ για να τα κοιμίσουν και με τα οποία καλο$σαν τον $πνο
να ,λθει και να τα π+ρει. )ίναι "αρακτηριστικ+ τα δυο παρακ+τ%
νανουρίσματα που ακολουθο$ν.
1'οιμήσου, αστρί, κοιμήσου, αυγή, κοιμήσου, νιο φεγγάρι
κοιμήσου, που να σε χαρεί ο νιος που α σε πάρει/
'οιμήσου και παράγγειλα στην -όλη τα προικιά σου
στη ενετιά τα ρο#χα σου και τα χρυσαφικά σου///2
1Eπνε , που παίρνεις τα παιδιά, έλα, πάρε και το#το
μικρό ) μικρό σου το Nδ"σα, μεγάλο φέρε μο# το
μεγάλο σαν 8ηλό βουνό, ίσιο σαν κυπαρίσσιν> απλ&νονται οι κλ&νοι του σ> ανατολή και δ#ση/2
Τα ταχταρίσματα/ επίση(/ είναι σ$ντομα τραγο$δια που οι μεγ+λοι
λ,νε στα παιδι+ "ορε$οντ+( τα στα γόνατ+ του(.
1 Ταχτιρντί και ταχτιρντό
το παιδί έλει χορό
τα βιολιά δεν είναι εδ&
κι όποιος πάει να μου τα φέρει
πέντε τάλιρα στο χέρι///2
Τ,λο(/ τα ε#υμα ποιήματα, είναι ποι'ματα που ,"ουν πολ$
"ιο$μορ και τα αγαπο$ν π+ρα πολ$ τα παιδι+/ γιατί του( δημιουργο$ν
μια πολ$ ευ"+ριστη δι+θεση και αντικρί]ουν ,τσι τον κόσμο με
μεγ+λη αισιοδοία. *( δο$με τα παρακ+τ% δυο ε$θυμα ποιηματ+κια.
;ίπαμε 8έματα πολλά, ας πο#με και μια αλήεια:
Tορτ&σανε τον ποντικό εννιά σακιά ρεβίια
κι αυτο# στα μεσοσάμαρα σαράντα κολοκ#ια/
Τα κολοκ#ια είχαν νερό και το νερό βατράχια
και τα βατράχια φ&ναζαν κι ο ποντικός εσκιάχτη/
Το φόρτ"μά του το Wρι0ε και πιλαλάει και φε#γει
και μεσN στN αμπάρι τρ#π"σε κι η μάνα του του λέει:
-44-
-
8/16/2019 H Paidiki Logotexnia Sthn Prosxoliki Kai Prwtosxoliki Ilikia
45/259
Κ)*Α+Α,- 7ο / Παι2ική Ποίηση
)-ου πας, παιδί μου πόντικα, που πας καλέ GαφείρηX
)-ά" στην -όλη γι> άρματα και στη Tραγκιά για ρο#χαY2
Τρεις σπανοί από την -όλη
πέντε τρίχες είχαν όλοι
κι ένας άλλος μαλλιαρός
πέντε τρίχες μοναχός/
)ρε, καλ&ς τον πολυγένηY
'ι από πο#ε κατεβαίνειX
)!π> την -όλη κατεβαίν"
και στη ενετιά πηγαίν"/
-ά" ν> αγοράσ" χτένια
γιατί με φάγανε τα γένια/
*πό τα παραπ+ν% παιδικ+ λα\κ+ τραγουδ+κια απουσι+]ει ο
διδακτισμό(/ εν# είναι εμαν'( η ελευθερία στην ,κραση και ο
αν+λαρο( τόνο(.
S παιδικ' αυτ' ποίηση δημιουργ'θηκε στην μετ+ την λ%ση τη(
Vόλη( επο"' και κ+τ% από την τουρκικ' καταπίεση. )ίναι θαυμ+σια
κομμ+τια τη( λα\κ'( μα( παρ+δοση(/ δημιουργ'ματα του ίδιου μα(
του λαο$ που με το αλ+νθαστο αισθητ'ριό του και δί"%( να γν%ρί]ει
γρ+μματα δημιο$ργησε τα λα\κ+ αυτ+ τραγο$δια/ διατηρ#ντα(
παρ+λληλα την ελληνικότητα και τη συν,"εια τη( υλ'( μα( στα
δ$σκολα αυτ+ "ρόνια τη( τουρκικ'( κυριαρ"ία(. )δ# θα πρ,πει να
ανα,ρουμε π%( ο νομπελίστα( ποιητ'( μα( Γι#ργο( !ε,ρη( κατ+
την τελετ' τη( βρ+βευσ'( του από τη !ουηδικ' *καδημία απ+γγειλε
το παρακ+τ% δημοτικό μοιρολόι από τη Xίο/ για να δείει την υYηλ'
τ,"ν�