h†c ch» hán - trangnhahoaihuong.com filephåm-væn-häi - ch» hán và ti‰ng hán-viŒt 65 6...

Phåm-Væn-Häi - Ch» Hán và Ti‰ng Hán-ViŒt 65

6

6.1. Bi‰t mình chÜa Çû, chúng ta còn phäi bi‰t ngÜ©i. Vì th‰, khi h†c-hÕi vŠ ch» vi‰t vàti‰ng nói cûa ngÜ©i ViŒt, chúng ta không th‹ không bi‰t vŠ nh»ng thÙ ti‰ng mà chúng taÇã mÜ®n. Có ngÜ©i nói ‘NgÒi xuÓng bæng sau’ mà không hŠ bi‰t bæng là ti‰ng mÜ®n cûaPháp. N‰u bi‰t, có th‹ h† Çã nói ‘NgÒi xuÓng hàng gh‰ sau.’ Có nhiŠu ngÜ©i v‡ ng¿cxÜng mình là nh»ng ‘bÆc häo-hán’. N‰u h† bi‰t Hán là ngÜ©i Tàu, ch¡c-ch¡n h† Çã khôngnói nhÜ vÆy. Nh»ng ti‰ng mÜ®n cûa Pháp, cûa Anh, cûa Thái... không nhiŠu b¢ng nh»ngti‰ng mÜ®n cûa ti‰ng Tàu ngày xÜa, mà ngày nay ngÜ©i ViŒt thÜ©ng g†i là ti‰ng Hán-ViŒt. MuÓn hi‹u thÃu-Çáo ti‰ng Hán-ViŒt, phäi bi‰t ti‰ng Tàu vào th‰-kÌ thÙ chín thÙmÜ©i. MuÓn bi‰t ti‰ng Tàu vào th‰-kÌ thÙ chín thÙ mÜ©i, cÀn phäi bi‰t ch» Hán. H†c ch»Hán và ti‰ng Hán-ViŒt là ÇiŠu thi‰t-y‰u ÇÓi v§i nh»ng ngÜ©i muÓn bi‰t rõ vŠ ti‰ng Hán-ViŒt và muÓn dùng ti‰ng Hán-ViŒt cho Çúng và vØa Çû.

TÃt-nhiên, chúng ta không h†c ch» Hán nhÜ ngÜ©i xÜa. XÜa kia, m¶t ngÜ©i bình-thÜ©ng phäi h†c hÖn mÜ©i næm m§i Çû sÙc Çi thi. Có thi Ç‡ m§i ÇÜ®c làm quan. Có làmquan cä h† m§i ÇÜ®c nh©. Dù không h†c nhÜ vÆy, chúng ta cÛng không th‹ phû-nhÆn Çãcó nhiŠu câu, nhiŠu l©i trong sách-vª xÜa vÅn còn trong nh»ng câu nói hàng ngày, thí-dønhÜ, ‘Nhân chi sÖ, tính bän thiŒn.’ ‘ƒu bÃt h†c, lão hà vi.’

6.2. Ngày xÜa h†c nhÜ th‰ nào?Lúc m§i Çi h†c, dù nhÕ hay l§n vÅn phäi h†c y nhÜ nhau. B¡t ÇÀu thÜ©ng-thÜ©ng

là cuÓn NhÃt Thiên T¿ (m¶t nghìn ch»). SuÓt ngày phäi ê-a cho t§i khi thu¶clòng ‘Thiên tr©i, ÇÎa ÇÃt, vân mây. VÛ mÜa, phong gió, trú ngày, då Çêm. Tinh sao, l¶móc, tÜ©ng ÇiŠm. HÜu lành, khánh phúc, tæng thêm, Ça nhiŠu...’

Vì có vÀn theo th‹ sáu-tám (løc-bát) nên dÍ nh§. TØng hai ch» m¶t, ch» thÙ nhÃtlà ch» Hán âm Hán-ViŒt, ch» thÙ hai là ti‰ng ViŒt. (Thiên = tr©i, ÇÎa = ÇÃt, vân = mây...)CÙ h†c nhÜ con vËt, không cÀn bi‰t cách Ç¥t câu cûa ch» Hán giÓng hay là khác ti‰ngViŒt nhÜ th‰ nào.

Ngoài NhÃt Thiên T¿ còn có Tam Thiên T¿ (ba nghìn ch»), NgÛ ThiênT¿ (næm nghìn ch»), SÖ H†c VÃn Tân (b¡t ÇÀu h†c hÕi b‰n), ƒuH†c NgÛ Ngôn Thi (thÖ næm ch» [Ç‹ cho] trÈ con h†c).

ñó là nh»ng sách cûa ngÜ©i ViŒt.Sách cûa Tàu có Thiên T¿ Væn , Tam T¿ Kinh , Hi‰u Kinh

, Minh-tâm Bäo-giám , Minh-Çåo Gia-huÃn .Khi Çã có m¶t sÓ vÓn kha-khá vŠ ch» Hán m§i ÇÜ®c h†c tÙ thÜ, ngÛ kinh. TÙ thÜ

là bÓn cuÓn ñåi-h†c , Trung-dung , LuÆn-ng» và Månh-tº .NgÛ kinh là Thi , ThÜ , DÎch , LÍ-kí và Xuân-thu . TÃt cä chíncuÓn giáo-khoa nòng-cÓt này ÇŠu là cûa Tàu. Ngoài ra còn phäi h†c sº Tàu (B¡c-sº) vàsº ta (Nam-sº). NgÜ©i Çi h†c trong nhiŠu triŠu-Çåi là nh»ng ngÜ©i theo Kh°ng-tº và b¡tbu¶c phäi th© Kh°ng-tº.

H†c Ch» Hán


6.3. Ngày nay h†c ch» Hán ra sao?T§i th‰-kÌ 20, ch» Hán chÌ còn là m¶t môn phø ª các trÜ©ng trung-h†c. Ÿ Çåi-h†c,

ch» Hán ÇÜ®c dåy ª trÜ©ng Çåi-h†c væn-khoa, ban Hán-ViŒt. Các sách nhÜ Tam T¿ Kinh,ñåi-h†c, Trung-dung, Månh-tº... cÛng ÇÜ®c in Çi in låi. Ngoài ra, còn m¶t sÓ sách t¿-h†cch» Hán ÇÜ®c xuÃt-bän.

6.4. ñŠ-nghÎ m¶t lÓi h†c ch» HánNgày nay, chúng ta h†c ch» Hán Ç‹ bi‰t các ti‰ng Hán-ViŒt trong ti‰ng ViŒt, Ç‹

hi‹u nh»ng câu thÖ mÜ®n cûa Tàu trong sách-vª cûa ngÜ©i ViŒt và ÇÓi v§i m¶t sÓ ngÜ©ithích thÖ ñÜ©ng, Ç‹ thÜªng-thÙc nh»ng câu thÖ ñÜ©ng (cûa Tàu) mà vŠ âm-thanh chÌthÃy hay khi Ç†c b¢ng ti‰ng Hán-ViŒt. ThÙ ch» Hán này không phäi là ch» Hán Ç‹ Ç†cbáo Tàu, cÛng không phäi Ç‹ nói chuyŒn v§i Tàu. TÃt-nhiên, muÓn hi‹u thÃu-Çáo vŠ ch»Hán và ti‰ng Tàu, ngÜ©i h†c còn phäi bi‰t cä ti‰ng B¡c-kinh, còn g†i là ti‰ng ph°-thônghay quan-thoåi, båch-thoåi. Bi‹n h†c mênh-mông, h†c không bao gi© h‰t.

ñÜ©ng-lÓi này gÒm có ba phÀn:- Tìm-hi‹u š-nghïa các ti‰ng Hán-ViŒt thÜ©ng dùng.- Tìm-hi‹u m¶t sÓ câu ch» Hán trong Ç©i sÓng hàng ngày và trong sách-vª xÜa.- Tìm-hi‹u dæm ba bài thÖ n°i ti‰ng.

6.4.1. Ti‰ng Hán-ViŒt thÜ©ng-dùngA. Có m¶t nhóm l©i tên rÃt dÍ nhÆn là ti‰ng Hán-ViŒt vì cách x‰p-Ç¥t khác v§i ti‰ng ViŒt.Thí-dø:

Thi‰u-niên = tu°i trÈ(thi‰u (ThCh154) [trÈ] b¶ ti‹u , niên (175) [næm, tu°i] b¶ can )

thanh-niên = tu°i xanh, ngÜ©i trÈ(thanh (753) [xanh] b¶ thanh , niên (175) [næm, tu°i] b¶ can )

thanh-xuân = xuân xanh, trÈ(thanh b¶ thanh, xuân (270) [mùa xuân] b¶ nhÆt )

thanh-sÖn = núi xanh (thanh b¶ thanh, sÖn (160) [núi] b¶ san, sÖn )

hÒng-nhan = m¥t ÇÕ, ngÜ©i (Çàn bà con gái) ÇËp (hÒng (479) [ÇÕ] b¶ mÎch , nhan (765) [m¥t] b¶ hiŒt )

liên-tØ = l©i nÓi (l©i [Çúng ra là ti‰ng] dùng Ç‹ nÓi hai l©i, hai nhóm l©i,hai dây l©i hay hai câu, nhÜ và, v§i, nhÜng) (liên (684) [liŠn, nÓi liŠn] b¶ sÜ§c , tØ (623) [l©i, nói] b¶ ngôn )

ti‹u-nhân = ngÜ©i nhÕ-m†n hËp-hòi (ti‹u (153) [nhÕ, hËp-hòi] b¶ ti‹u, nhân (14) [ngÜ©i] b¶ nhân )

phù-vân = mây n°i (phù (345) [n°i] b¶ thu› , vân (748) [mây] b¶ vÛ )

cÓ-nhân = ngÜ©i xÜa (cÓ (256) [cÛ, xÜa] b¶ phÓc , nhân (14) [ngÜ©i] b¶ nhân )


cÓ-hÜÖng = quê xÜa, quê cÛ, làng xÜa (quê cha ÇÃt t°) (cÓ (256) [cÛ, xÜa] b¶ phÓc , hÜÖng (697) [làng] b¶ Ãp )

lân-quÓc = nÜ§c láng-giŠng (lân (698) [láng-giŠng] b¶ Ãp , quÓc (105) [nÜ§c] b¶ vi )

häi-Çæng = Çèn bi‹n (häi (346) [bi‹n, b‹] b¶ thu› , Çæng (375) [Çèn] b¶ hoä )

Xét vŠ cách x‰p-Ç¥t, trong ti‰ng ViŒt, ti‰ng dùng Ç‹ chÌ-ÇÎnh ÇÙng sau: m¥t ÇÕ,m¥t Çen, da tr¡ng, da ngæm-ngæm, Çèn dÀu, Çèn ÇiŒn, Çèn pin...Ti‰ng ÇÜ®c chÌ ÇÎnh và ti‰ng dùng Ç‹ chÌ-ÇÎnh làm thành m¶t nhóm l©i tên (nhóm danh-tØ, danh-tØ). N‰u là tên, tên nÜ§c, tên núi, tên sông... (nÜ§c Anh, nÜ§c Tàu, nÜ§c Mï, núiNon-nÜ§c, núi Cánh-diŠu) cÛng nhÜ vÆy. Ti‰ng Hán-ViŒt, ngÜ®c låi, theo lÓi x‰p-Ç¥t cûati‰ng Tàu.

nhóm l©i tên nhóm l©i tên

ti‰ng chÌ-ÇÎnh + l©i tên l©i tên + ti‰ng chÌ-ÇÎnh thanh niên tu°i xanh lân quÓc nÜ§c láng-giŠng Mï quÓc nÜ§c Mï

Loåi ti‰ng Hán-ViŒt này có rÃt nhiŠu:hÜÖng-sÜ, quÓc-sÜ, quÓc-thøÜu-Çi‹m, khuy‰t-Çi‹m, nhÜ®c-Çi‹m,trÜ©ng-sÖn, trÜ©ng-túc,gia-trÜªng, hiŒu-trÜªng, thÎ-trÜªng, quÓc-trÜªng,Çåi-Çåo, Çåi-ca, Çåi-huynh, Çåi-nghïa, Çåi-ÇämtiŠn-ÇÒ, tiŠn-Çình, tiŠn-ÇÎnh, tiŠn-nhân,ti‹u-mu¶i, ti‹u-ti‰t,thi‰u-phø, thi‰u-n», thi‰u-niên, quä-phø,hÆu-vÆn, hÆu-quä, hÆu-th‰,häi-t¥c, không-t¥c, thuyŠn-nhân, gia-chû,liŒt-sï, liŒt-n»,Anh-quÓc, Trung-quÓc, Mï-quÓc,Thái-sÖn, Hoành-sÖn, TrÜ©ng-sÖn, HÒng-hà, ñà-giang...

Ti‰ng Hán-ViŒt Ti‰ng ViŒt

______________________________________ _____________________________________


Ngoài ra còn nhiŠu loåi khác, thÜ©ng-thÜ©ng cách x‰p-Ç¥t không trái ngÜ®c v§iti‰ng ViŒt. Thí-dø:

ÇÒng-hÜÖng = cùng quê (cùng làng, cùng tÌnh) (ÇÒng (81) [cùng] b¶ khÄu , hÜÖng (697) [làng] b¶ Ãp )

hoàn-hÜÖng = vŠ quê (trª låi làng, trª låi tÌnh) (hoàn (691) [vŠ, trª låi] b¶ sÜ§c , hÜÖng (697) [làng] b¶ Ãp )

can-Çäm = (gan và mÆt) không s®-sŒt, gan-lì, gan-góc(can (519) [gan] b¶ nhøc , Çäm (530) [mÆt] b¶ nhøc)

Çåi-diŒn = thay m¥t(Çåi (16) [thay] b¶ nhân , diŒn (755) [m¥t] b¶ diŒn )

ÇÃu-tranh 鬪 = Çánh nhau Ç‹ giành lÃy (cái mình muÓn)(ÇÃu (789) [Çánh nhau] b¶ ÇÃu , tranh (378) [giành lÃy] b¶ träo )

Loåi này cÛng không ít.

Bài tÆp 1

1. Vi‰t 10 l©i Hán-ViŒt mà cách x‰p-Ç¥t ngÜ®c låi v§i ti‰ng ViŒt. Thí-dø nhÜ:ti‹u-nhân = ngÜ©i nhÕ-m†n hËp-hòi

(ti‹u (ThCh153) [nhÕ, hËp-hòi] b¶ ti‹u , nhân (14) [ngÜ©i] b¶ nhân )

2. Vi‰t 10 l©i Hán-ViŒt mà cách x‰p-Ç¥t không khác ti‰ng ViŒt. Thí-dø nhÜ:Çåi-diŒn = thay m¥t(Çåi (ThCh16) [thay] b¶ nhân , diŒn (755) [m¥t] b¶ diŒn )

(Có th‹ dùng bÃt-cÙ cuÓn t¿-Çi‹n hay tØ-Çi‹n nào.)


6.4.2. Ti‰ng Hán-ViŒt trong Ç©i sÓng hàng ngày và trong sách-vªA. Ti‰ng Hán-ViŒt trong Ç©i sÓng hàng ngày

Cho t§i nay, con cháu nh»ng ngÜ©i bi‰t ch» Hán còn nhiŠu nên hàng ngày cònthÃy nhiŠu câu ch» Hán trong sách-vª xÜa.

Thí-dø:1. ƒu bÃt h†c, lão hà vi? 2. Ðu th¡ng, liŒt båi.3. Bách chi‰n bách th¡ng.4. BÀn-cùng sinh Çåo-t¥c.5. NhÃt nhÆt tåi tù, thiên-thu tåi ngoåi.6. ñ¡c bÃt thÜ©ng thÃt.7. DÛng nhi vô mÜu, hà túc thÎ dã.8. Ng†c bÃt trác bÃt thành khí;

Nhân bÃt h†c bÃt tri lí.9. Quá nhi bÃt cäi thÎ vÎ quá hï.10. Nhân vô viÍn l¿, tÃt h»u cÆn Üu.11. Tích cÓc phòng cÖ; tích y phòng hàn.

12. N» vÆt tham tài; nam vÆt tham s¡c. 13. Tiên trách kÌ, hÆu trách nhân.

14. Tích thiŒn phùng thiŒn, tích ác phùng ác.15. NhÃt nhÆt bÃt niŒm thiŒn,

ChÜ ác giai t¿ khªi.16. Tùng thiŒn nhÜ Çæng, tùng ác nhÜ bæng.17. Ki‰n nghïa bÃt vi vô dÛng dã.18. Nhu th¡ng cÜÖng, nhÜ®c th¡ng cÜ©ng.19. Tri nhi bÃt vi bÃt nhÜ vÆt tri.20. Ngã kính nhân, t¡c nhân diŒc kính ngã.21. Thiên-hå s¿ h»u nan dÎ hÒ? BÃt vi, t¡c dÎ giä diŒc nan hï.

Vi chi, t¡c nan giä diŒc dÎ hï.22. VÆt dï ác ti‹u nhi vi chi.

VÆt dï thiŒn ti‹u nhi bÃt vi.23. Th©i lai ÇÒ-Çi‰u thành-công dÎ,

VÆn khÙ anh-hùng Äm-hÆn Ça. 24. H»u tiŠn thÜ©ng kí vô tiŠn nhÆt.25. H»u tiŠn thÜ©ng bÎ vô tiŠn nhÆt;

An-låc tu phòng hoån-nån th©i.


1A. ƒu bÃt h†c, lão hà vi? (Tam T¿ Kinh) ( )Ãu (ThCh176) (b¶ yêu ) = nhÕ, bébÃt (2) (b¶ nhÃt ) = ch£ng, chä, gì Çâu, khôngh†c (139) (b¶ tº ) = h†c, b¡t chÜ§c, b¡t chi‰c, nghe theo l©i dåy bäolão (511) (b¶ lão ) = già, già bäy mÜÖi tu°i (kì = già sáu mÜÖi)hà (21) (b¶ nhân ) = gì, sao (ÇÙng trÜ§c m¶t l©i Ç‹ hÕi)vi (378) (b¶ träo ) = làm [N‰u Ç†c là vÎ thì có nghïa là vì]

ƒu bÃt h†c, lão hà vi? = Bé không h†c, già làm gì? (Lúc còn nhÕ không h†c, lúc già làmgì?)ñã có th©i ngÜ©i ViŒt Ç°i thành Bé không h†c, l§n làm thû-tÜ§ng.Ngày xÜa, ñ¥ng-Dung cÛng Çã than-thª:

Th©i lai ÇÒ-Çi‰u thành-công dÎ,VÆn khÙ anh-hùng Äm-hÆn Ça. (Xem A23.)

2A. Ðu th¡ng, liŒt båi.Üu (36) (b¶ nhân ) = hÖn, (månh) hÖn, (nhiŠu tiŠn) hÖn...th¡ng (60) (b¶ l¿c ) = ÇÜ®cliŒt (58) (b¶ l¿c ) = kém, y‰u, y‰u-kémbåi (258) (b¶ phÓc ) = thua

Ðu th¡ng, liŒt båi. = Månh ÇÜ®c, y‰u thua.

3A. Bách chi‰n bách th¡ng. bách (419) (b¶ båch ) = m¶t træm, nhiŠuchi‰n (222) (b¶ qua ) = Çánh, Çánh nhauth¡ng (60) (b¶ l¿c ) = ÇÜ®c

Bách chi‰n bách th¡ng. = Træm trÆn Çánh træm trÆn ÇÜ®c.

4A. BÀn-cùng sinh Çåo-t¥c.bÀn (644) (b¶ bÓi ) = nghèocùng (455) (b¶ huyŒt ) = Ç‰n Çó là h‰t, Ç‰n th‰ là h‰t bÀn-cùng = nghèo quá; nghèo Ç‰n n‡i không th‹ nghèo hÖn ÇÜ®c n»a.sinh, sanh (402) (b¶ sanh ) = ÇÈ ra, nÄy ra, Çâm ra, nÄy-nª raÇåo (423) (b¶ mãnh ) = kÈ cÜ§p, kÈ cÜ§p kÈ tr¶m nói chung; æn tr¶m, æn c¡p.t¥c (648) (b¶ bÓi ) = kÈ tr¶m, gi¥c.

BÀn-cùng sinh Çåo-t¥c. = Nghèo-Çói quá Çâm ra tr¶m-cÜ§p. (Nghèo-Çói quá mà trª thànhæn cÜ§p æn tr¶m.)

5A. NhÃt nhÆt tåi tù, thiên-thu tåi ngoåi.nhÃt (1) (b¶ nhÃt ) = m¶tnhÆt (267) (b¶ nhÆt ) = ngày, m¶t ngày m¶t Çêm


tåi (106) (b¶ th° ) = ªtù (102) (b¶ vi ) = bÕ tù, ngÜ©i tù, nhà tù, tråi tùthiên (67) (b¶ thÆp ) = nghìn, ngàn; nhiŠu l¡m-l¡mthu (446) (b¶ hoà ) = m¶t mùa trong bÓn mùa; næm

thiên-thu = m¶t nghìn næm, m¶t th©i-gian rÃt dài, rÃt lâungoåi (120) (b¶ tÎch ) = ngoài, ª ngoài, ª bên ngoài

NhÃt nhÆt tåi tù, thiên-thu tåi ngoåi. = M¶t ngày ª trong tù, m¶t nghìn næm ª ngoài.(Nh»ng Ç¡ng-cay kh°-nhøc cûa m¶t ngày ª trong tù b¢ng [tÃt cä nh»ng Ç¡ng-cay kh°-nhøc cûa] m¶t nghìn næm ª ngoài.)

6A. ñ¡c bÃt thÜ©ng thÃt.Ç¡c (194) (b¶ xích ) = ÇÜ®cbÃt (2) (b¶ nhÃt ) = ch£ng, chä, gì Çâu, khôngthÜ©ng (36) (b¶ nhân ) = bù, ÇŠnthÃt (122) (b¶ Çåi ) = mÃt, thua, thua-thiŒt, sai

ñ¡c bÃt thÜ©ng thÃt. = (1) ñÜ®c ch£ng bù v§i mÃt. (2) SÓ ÇÜ®c ch£ng bù v§i sÓ mÃt.(ñÜ®c thì ít mÃt thì nhiŠu.)

7A. DÛng nhi vô mÜu, hà túc thÎ dã.dÛng, dõng (59) (b¶ l¿c ) = månh, månh và gan-lì hÖn ngÜ©inhi (512) (b¶ nhi ) = màvô (371) (b¶ hoä ) = ch£ng, chä, không, ch£ng cómÜu (631) (b¶ ngôn ) = toan-tính, tính trÜ§c, k‰-hoåchhà (21) (b¶ nhân ) = sao, gì (ÇÙng trÜ§c m¶t l©i Ç‹ hÕi)

hà túc!? = sao Çû!?hà vi? = làm gì?

túc (657) (b¶ túc ) = ÇûthÎ (203) (b¶ tâm ) = nh©-cÆy, nÜÖng-nh©dã (9) (b¶ Ãt ) = vÆy, ti‰ng ÇÙng cuÓi câu Ç‹ chÌ š Çã dÙt.

DÛng nhi vô mÜu, hà túc thÎ dã. = (1) Månh và gan-lì hÖn ngÜ©i mà không bi‰t tính trÜ§ctính sau, làm th‰ nào mà nh©-cÆy ÇÜ®c!? (2) Månh và gan-lì hÖn ngÜ©i mà không bi‰ttính trÜ§c tính sau, cÛng không nh©-cÆy ÇÜ®c. (3) Có sÙc månh và có Çäm-l¿c mà khôngcó mÜu-trí, làm sao mà nh©-cÆy ÇÜ®c!? (4) Có sÙc månh và có Çäm-l¿c mà không cómÜu-trí cÛng không nh©-cÆy ÇÜ®c.

8A. Ng†c bÃt trác bÃt thành khí; nhân bÃt h†c bÃt tri lí. (Tam T¿ Kinh) ( )ng†c (391) (b¶ ng†c ) = ng†c, Çá báu thÆt ÇËpbÃt (2) (b¶ nhÃt ) = ch£ng, chä, gì Çâu, khôngtrác (394) (b¶ ng†c ) = mài Çá báu, mài-giÛathành (219) (b¶ qua ) = nên, trª nên


khí (99) (b¶ khÄu ) = ÇÒ, ÇÒ dùng, ÇÒ vÆt, ÇÒ trang-sÙc...nhân (14) (b¶ nhân ) = ngÜ©ih†c (139) (b¶ tº ) = h†c, b¡t chÜ§c, b¡t chi‰c, nghe theo l©i dåy bäotri (432) (b¶ thÌ ) = bi‰t, nhÆn-bi‰t, ÇÜ®c bi‰t, ghi nh§lí (393) (b¶ ng†c ) = lë, cái gì có trÜ§c có sau, có gÓc có ng†n, Çâu ra ÇÃy.

Ng†c bÃt trác bÃt thành khí; nhân bÃt h†c bÃt tri lí. = Ng†c mà không mài-giÛa (cÛngkhông thÃy vÈ ÇËp cûa nó, cÛng) không thành ÇÒ dùng hay ÇÒ trang-sÙc ÇÜ®c; con ngÜ©i(cÛng vÆy, n‰u) không nghe theo l©i dåy-bäo thì không (phäi là con ngÜ©i) bi‰t lí-lë(không bi‰t trÜ§c bi‰t sau, bi‰t trái bi‰t phäi).

Cho Ç‰n nay, vÅn còn nhiŠu câu trong Tam T¿ Kinh thÜ©ng ÇÜ®c dùng trong Ç©isÓng hàng ngày.Thí-dø:

DÜ«ng bÃt giáo, phø chi quá.(Nuôi mà ch£ng dåy là l‡i cûa ngÜ©i làm cha.)

hay:Giáo bÃt nghiêm, sÜ chi noå.(Dåy mà không nghiêm là vì cái sai-quÃy lÜ©i-bi‰ng cûa ông thày.)(Dåy h†c mà không nghiêm-chÌnh là vì thày lÜ©i-bi‰ng.)ñ‹ š:

phø chi quá [ti‰ng Hán-ViŒt] (cha cûa l‡i) l‡i cûa cha [ti‰ng ViŒt - x‰p-Ç¥t khác ti‰ng Hán-ViŒt]

9A. Quá nhi bÃt cäi thÎ vÎ quá hï. (Kh°ng-tº) ( )quá (686) (b¶ sÜ§c ) l‡i, qua [khác v§i ng¶ (685) = g¥p]nhi (512) (b¶ nhi ) = màbÃt (2) (b¶ nhÃt ) = ch£ng, chä, gì Çâu, khôngcäi (255) (b¶ phÓc ) = Ç°i, sºa, sºa-Ç°i, làm låithÎ (271) (b¶ nhÆt ) = thìvÎ (631) (b¶ ngôn ) = g†i là, bäo là, nói làhï (432) (b¶ thÌ ) = vÆy

Quá nhi bÃt cäi thÎ vÎ quá hï. = [L‡i mà không sºa thì g†i là l‡i.] Có l‡i, làm l‡i màkhông sºa-Ç°i m§i th¿c s¿ g†i là l‡i vÆy.

10A. Nhân vô viÍn l¿, tÃt h»u cÆn Üu.nhân (14) (b¶ nhân ) = ngÜ©ivô (371) (b¶ hoä ) = ch£ng, chäviÍn (688) (b¶ sÜ§c ) = xal¿ (213) (b¶ tâm ) = lo, lo-nghï, nghï-ng®i lo-l¡ng

viÍn l¿ = lo xatÃt (199) (b¶ tâm ) = ¡t, ¡t h£n


h»u (280) (b¶ nguyŒt ) = cócÆn (678) (b¶ sÜ§c ) = gÀnÜu (214) (b¶ tâm ) = lo, buÒn, lo-buÒn, buÒn-rÀu

cÆn Üu = buÒn gÀnNhân vô viÍn l¿, tÃt h»u cÆn Üu. = [NgÜ©i không lo xa, ¡t có buÒn gÀn.] NgÜ©i (nào)không bi‰t lo xa thì ¡t h£n së g¥p phäi chuyŒn buÒn-rÀu trong m¶t th©i-gian rÃt gÀn.

11A. Tích cÓc phòng cÖ; tích y phòng hàn. (Minh-Çåo Gia-huÃn) ( )

tích (451) (b¶ hoà ) = chÙa, gópcÓc (450) (b¶ hoà ) = thóc, gåo, lúaphòng (733) (b¶ phø ) = s¡p s¤n, ÇŠ-phòng, phòng-bÎcÖ (775) (b¶ th¿c ) = Çói [CÛng vi‰t là (770)]y (602) (b¶ y ) = áo, ÇÒ m¥c Ç‹ che phía trênhàn (147) (b¶ miên ) = lånh, rét, rét-mÜ§t, lånh-lëo

Tích cÓc phòng cÖ; tích y phòng hàn. = ChÙa thóc-gåo Ç‹ phòng lúc Çói-khát, gi» s¤n áoÇ‹ phòng lúc lånh-lëo.

12A. N» vÆt tham tài; nam vÆt tham s¡c. (Minh-Çåo Gia-huÃn) ( )

n» (125) (b¶ n» ) = con gáivÆt (63) (b¶ bao ) = ch§, ÇØng, ch£ng nên, ch§ cótham (645) (b¶ bÓi ) = tham, ham-muÓn quá Çángtài (644) (b¶ bÓi ) = cûa, cûa-cäi, tiŠn-båc ru¶ng-vÜ©nnam (404) (b¶ ÇiŠn ) = con trai, con giais¡c (543) (b¶ s¡c ) = vÈ ÇËp bên ngoài (cûa Çàn bà con gái)

N» vÆt tham tài; nam vÆt tham s¡c. (1) Gái ch§ ham cûa; trai ch§ ham vÈ ÇËp bŠ ngoài.(2) Làm con gái, ch§ có ham cûa-cäi tiŠn-båc; làm con trai, ch§ có ham vÈ ÇËp bŠ ngoài(cûa Çàn bà con gái).

13A. Tiên trách kÌ, hÆu trách nhân.tiên (39) (b¶ nhân ) = trÜ§ctrách (645) (b¶ bÓi ) = trách-m¡ng, tráchkÌ (168) (b¶ kÌ ) = mình (Khác v§i kÌ (48) (b¶ kÌ ) = gh‰)hÆu (193) (b¶ xích ) = saunhân (14) (b¶ nhân ) = ngÜ©i

Tiên trách kÌ, hÆu trách nhân. = Trách mình trÜ§c, trách ngÜ©i sau.Câu này cÛng là m¶t câu trong Minh-Çåo Gia-huÃn (T¿ tiên trách kÌ, nhi hÆu trách nhân)bÕ b§t hai ch» t¿ và nhi cho h®p v§i câu nói hàng ngày. (T¿ trách kÌ = mình tráchmình.)


CÛng có câu vì gò vào khuôn-kh° 4 ch» nên nghïa không ÇÜ®c rõ, ngÜ©i nói Çã thêm-th¡tcho dÍ hi‹u hÖn. Thí-dø:

Nhân tham tài tº; Çi‹u tham th¿c vong Nhân tham tài t¡c tº; Çi‹u tham th¿c t¡c vong.

[(1) NgÜ©i ham cûa ¡t ch‰t. Chim ham æn ¡t mÃt mång. (2) NgÜ©i ham cûa thì ch‰t; chim ham æn thì mÃt mång.) CÛng có khi t¡c (= ¡t, thì, th©i) ÇÜ®c thay-th‰ b¢ng nhi (= mà).]

14A. Tích thiŒn phùng thiŒn, tích ác phùng ác. (Minh-Çåo Gia-huÃn) ( )

tích (451) (b¶ hoà ) = chÙa, góp, góp nh¥t tØng tí m¶tthiŒn (94) (b¶ khÄu ) = lành, tÓt-lành, viŒc lành, viŒc tÓt, viŒc phäiphùng (683) (b¶ sÜ§c ) = g¥pác (208) (b¶ tâm ) = gây Çau-kh° cho ngÜ©i hay vÆt, Ç¶c-ác

Minh-Çåo Gia-huÃn ([Sách] Dåy trong Nhà cûa Minh-Çåo) là m¶t cuÓnsách dåy luân-lí trong gia-Çình cûa Trình-HiŒu , vào th‰-kÌ 11, Ç©i nhà TÓng bênTàu. Trình-HiŒu vi‰t nhiŠu sách, lúc ch‰t, ÇÜ®c m¶t ngÜ©i bån g†i là Minh-Çåo tiên-sinh

.

15A. NhÃt nhÆt bÃt niŒm thiŒn, chÜ ác giai t¿ khªi. (Trang-tº) ( )

nhÃt (1) (b¶ nhÃt ) = m¶tnhÆt (267) (b¶ nhÆt ) = ngày, m¶t ngày m¶t ÇêmbÃt (2) (b¶ nhÃt ) = ch£ng, chä, khôngniŒm (200) (b¶ tâm ) = nghï t§i, nh§ t§i, Ç†cthiŒn (94) (b¶ khÄu ) = lành, tÓt-lành, viŒc lành, viŒc tÓt, viŒc phäichÜ (630) (b¶ ngôn ) = m†i, tÃt cäác (208) (b¶ tâm ) = gây Çau-kh° cho ngÜ©i hay vÆt, Ç¶c-ác, d»giai (420) (b¶ båch ) = ÇŠu, cùngt¿ (534) (b¶ t¿ ) = chính mình, chính nókhªi (655) (b¶ tÄu ) = dÆy, tr‡i dÆy, ÇÙng dÆy, n°i lên, b¡t ÇÀu mª ra

NhÃt nhÆt bÃt niŒm thiŒn, chÜ ác giai t¿ khªi. = M¶t ngày không nghï Ç‰n ÇiŠu lành, m†iÇiŠu d» ÇŠu n°i dÆy.

16A. Tùng thiŒn nhÜ Çæng; tùng ác nhÜ bæng.tùng, tòng (195) (b¶ xích ) = theothiŒn (94) (b¶ khÄu ) = lành, tÓt-lành, viŒc lành, viŒc tÓt, viŒc phäinhÜ (126) (b¶ n» ) = nhÜ, giÓng nhÜ, không khác gìÇæng (418) (b¶ bát ) = lên caoác (208) (b¶ tâm ) = gây Çau-kh° cho ngÜ©i hay vÆt, Ç¶c-ácbæng (163) (b¶ san ) = lª, Ç° xuÓng, núi lª, núi såt


Tùng thiŒn nhÜ Çæng; tùng ác nhÜ bæng. = Theo viŒc tÓt-lành (khó-khæn vÃt-vä) nhÜ lêncao; theo viŒc d» (nhanh chóng) nhÜ núi lª (hay Çi xuÓng ch‡ thÃp).

17A. Ki‰n nghïa bÃt vi vô dÛng dã. (Kh°ng-tº) ( )ki‰n (612) (b¶ ki‰n ) = thÃy, trông thÃynghïa (506) (b¶ dÜÖng ) = nghïa, hi-sinh Ç‹ làm cho ngÜ©i khácbÃt (2) (b¶ nhÃt ) = ch£ng, chä, khôngvi (378) (b¶ träo ) = làmvô (371) (b¶ hoä ) = ch£ng phäi là, không phäi là, không códÛng, dõng (59) (b¶ l¿c ) = månh, månh và gan-lì hÖn ngÜ©idã (9) (b¶ Ãt ) = vÆy, ti‰ng ÇÙng cuÓi câu Ç‹ chÌ š Çã dÙt.

Ki‰n nghïa bÃt vi vô dÛng dã. = ThÃy viŒc nghïa (mà) ch£ng làm (thì) không (phäi làngÜ©i) dÛng-cäm.

18A. Nhu th¡ng cÜÖng, nhÜ®c th¡ng cÜ©ng. (Lão-tº) ( )nhu (291) (b¶ m¶c ) = mŠm, mŠm-y‰u, mŠm-måith¡ng (60) (b¶ l¿c ) = ÇÜ®c, hÖncÜÖng (55) (b¶ Çao ) = cÙngnhÜ®c (187) (b¶ cung ) = y‰ucÜ©ng (189) (b¶ cung ) = månh, dÜ sÙc

Nhu th¡ng cÜÖng, nhÜ®c th¡ng cÜ©ng. = MŠm hÖn cÙng, y‰u ÇÜ®c månh.

19A. Tri nhi bÃt vi bÃt nhÜ vÆt tri. (Kh°ng-tº) ( )tri (432) (b¶ thÌ ) = bi‰tnhi (512) (b¶ nhi ) = màbÃt (2) (b¶ nhÃt ) = ch£ng, chä, khôngvi (378) (b¶ träo ) = làmnhÜ (126) (b¶ n» ) = nhÜ, giÓng nhÜ, không khác gì, b¢ngvÆt (63) (b¶ bao ) = ch§, ÇØng, ch£ng nên, ch§ có

Tri nhi bÃt vi bÃt nhÜ vÆt tri. = Bi‰t mà không làm ch£ng b¢ng ÇØng bi‰t.Câu này thÜ©ng Çi cùng v§i câu:

Thân nhi bÃt tín bÃt nhÜ vÆt thân.Thân (nhau) mà không tin (nhau) ch£ng b¢ng ÇØng thân.

20A. Ngã kính nhân, t¡c nhân diŒc kính ngã.ngã (220) (b¶ qua ) = ta, mìnhkính (259) (b¶ phÓc ) = n‹, trong lòng không m¶t chút láo-l‰unhân (14) (b¶ nhân ) = ngÜ©it¡c (53) (b¶ Çao ) = thì, th©idiŒc (13) (b¶ ÇÀu ) = cÛng

Ngã kính nhân, t¡c nhân diŒc kính ngã. = Mình n‹ ngÜ©i ta thì ngÜ©i ta (cÛng) n‹ mình.


21A. Thiên-hå s¿ h»u nan dÎ hÒ? BÃt vi, t¡c dÎ giä diŒc nan hï. Vi chi, t¡c nan giä diŒc dÎ hï.

thiên (121) (b¶ Çåi ) = Tr©i, tr©ihå (2) (b¶ nhÃt ) = dÜ§i

thiên-hå = dÜ§i tr©i, cä th‰-gi§i, m†i ngÜ©is¿ (10) (b¶ quy‰t ) = viŒc

thiên-hå s¿ = viŒc Ç©ih»u (280) (b¶ nguyŒt ) = cónan (748) (b¶ chuy ) = khó [Còn m¶t âm là nån = tai-nån.]dÎ (270) (b¶ nhÆt + 4 nét) = dÍhÒ (7) (b¶ phiŒt ) = sao, Ü (ti‰ng Ç‹ hÕi hay tÕ vÈ ng©-v¿c, nghi-ho¥cbÃt (2) (b¶ nhÃt ) = ch£ng, chä, khôngvi (378) (b¶ träo ) = làmt¡c (53) (b¶ Çao ) = thì, th©igiä (511) (b¶ lão ) = cái, ngÜ©i, Ãy

nan giä = cái khó, viŒc khódiŒc (13) (b¶ ÇÀu ) = cÛnghï (432) (b¶ thÌ ) = vÆychi (7) (b¶ phiŒt ) = nó [Ti‰ng thay-th‰ cho m¶t l©i hay m¶t nhóm l©i ª phíatrÜ§c. Trong câu này, chi thay-th‰ cho thiên-hå s¿.]

Thiên-hå s¿ h»u nan dÎ hÒ? BÃt vi, t¡c dÎ giä diŒc nan hï. Vi chi, t¡c nan giä diŒc dÎ hï. =[M†i] viŒc ª Ç©i có khó có dÍ hay sao? [N‰u] không làm thì viŒc dÍ cÛng thành khó[vÆy]. [Còn n‰u] làm thì viŒc [dù] khó cÛng thành dÍ [vÆy].

22A. VÆt dï ác ti‹u nhi vi chi. VÆt dï thiŒn ti‹u nhi bÃt vi.vÆt (63) (b¶ bao ) = ch§, ÇØng, ch£ng nên, ch§ códï (17) (b¶ nhân ) = lÃyác (208) (b¶ tâm ) = gây Çau-kh° cho ngÜ©i hay vÆt, Ç¶c-ácti‹u (53) (b¶ ti‹u ) = nhÕnhi (512) (b¶ nhi ) = màbÃt (2) (b¶ nhÃt ) = ch£ng, chä, khôngvi (378) (b¶ träo ) = làmchi (7) (b¶ phiŒt ) = nó, cái Çó, cái Ãy [Ti‰ng thay-th‰ cho m¶t l©i hay m¶t

nhóm l©i ª phía trÜ§c. Trong câu này, chi thay-th‰ cho ác ti‹u.]thiŒn (94) (b¶ khÄu ) = lành, tÓt-lành, viŒc lành, viŒc tÓt, viŒc phäi

VÆt dï ác ti‹u nhi vi chi. VÆt dï thiŒn ti‹u nhi bÃt vi. = ñØng thÃy viŒc Ç¶c-ác nhÕ mà làm.(CÛng) ÇØng thÃy viŒc lành nhÕ mà không làm.


23A. Th©i lai ÇÒ-Çi‰u thành-công dÎ, VÆn khÙ anh-hùng Äm-hÆn Ça.

th©i (272) (b¶ nhÆt ) = th©i, lúc, dÎp, cÖ-h¶ilai (23) (b¶ nhân ) = låi, Ç‰n, t§iÇÒ (158) (b¶ thi ) = m°, gi‰t; ngÜ©i làm nghŠ gi‰t súc vÆtÇi‰u (708) (b¶ kim ) = câu cá, ngÜ©i câu cáthành (219) (b¶ qua ) = nên, viŒc làm làm cho t§i xong, viŒc Çã ÇÎnhcông (58) (b¶ l¿c ) = viŒc, k‰t-quä cûa viŒc làm, cái gì làm tÓt và khéodÎ (270) (b¶ nhÆt + 4 nét) = dÍvÆn (686) (b¶ sÜ§c ) = s¿ may-rûi, dÎp tÓt hay xÃu Çã ÇÜ®c (Tr©i) ÇÎnh s¤n,

con ngÜ©i không th‹ thay-Ç°i, vÆn sÓ tÓt hay xÃu, s¿ xoay-vÀn bi‰n-hoákhÙ (76) (b¶ khÜ ) = Çi, Çã qua Çianh (550) (b¶ thäo ) = cái tÓt ÇËp hay-ho nhÃt, ngÜ©i tài-giÕi nhÃthùng (745) (b¶ chuy ) = con Ç¿c, månh

anh-hùng = ngÜ©i Çàn ông tài-giÕi, có chí-khí hÖn ngÜ©i và làm nên s¿ nghiŒp khác thÜ©ng. [NgÜ©i Çàn bà tài-giÕi, có chí-khí... là anh-thÜ ]

Äm (771) (b¶ th¿c ) = uÓng, ngÆm nuÓthÆn (204) (b¶ tâm ) = giÆn, oán-giÆn

Äm-hÆn = nuÓt hÆn, nuÓt giÆnÇa (120) (b¶ tÎch ) = nhiŠu, l¡m

Th©i lai ÇÒ-Çi‰u thành-công dÎ,VÆn khÙ anh-hùng Äm-hÆn Ça.

= G¥p dÎp (g¥p th©i, g¥p cÖ-h¶i tÓt) thì (dù là) nh»ng kÈ tÀm-thÜ©ng nhÜ ÇÒ-t‹ hay dâncâu cá thành-công cÛng dÍ-dàng. (Còn) vÆn (cûa mình) Çã qua Çi rÒi thì (dù là) bÆc anh-hùng cÛng Çành phäi nuÓt hÆn. TrÜ©ng-h®p Ãy nhiŠu l¡m.

24A. H»u tiŠn thÜ©ng kí vô tiŠn nhÆt.h»u (280) (b¶ nguyŒt ) = cótiŠn (715) (b¶ kim ) = tiŠn, vÆt Çúc b¢ng chÃt kim hay in b¢ng giÃy donhà nÜ§c phát-hành, dùng Ç‹ tiêuthÜ©ng (172) (b¶ cân ) = thÜ©ng, thÜ©ng-thÜ©ng, mãi-mãi nhÜ vÆykí (620) (b¶ ngôn ) = nh§, nh§ kï, không quên ÇÜ®cvô (371) (b¶ hoä ) = ch£ng phäi là, không phäi là, không cónhÆt (267) (b¶ nhÆt ) = ngày

H»u tiŠn thÜ©ng kí vô tiŠn nhÆt. = Lúc có tiŠn có cûa thÜ©ng nh§ t§i nh»ng ngày nghèo-kh°, m¶t c¡c cÛng không có. [không có m¶t ÇÒng xu dính túi.]

25A. H»u tiŠn thÜ©ng bÎ vô tiŠn nhÆt; An-låc tu phòng hoån-nån th©i.h»u (280) (b¶ nguyŒt ) = cótiŠn (715) (b¶ kim ) = tiŠn


thÜ©ng (172) (b¶ cân ) = thÜ©ng, thÜ©ng-thÜ©ng, luôn-luônbÎ (32) (b¶ nhân ) = Ç‹ s¤nvô (371) (b¶ hoä ) = ch£ng phäi là, không phäi là, không cónhÆt (267) (b¶ nhÆt ) = ngàyan (140) (b¶ miên ) = yênlåc (310) (b¶ m¶c ) = vui, thích [Còn m¶t âm là nhåc = (âm) nhåc.]tu (761) (b¶ hiŒt ) = nênphòng (733) (b¶ phø ) = s¡p s¤n, ÇŠ-phòng, phòng-bÎhoån (206) (b¶ tâm ) = vå, tai-vå; lonån (748) (b¶ chuy ) = tai-nån, cái gì nguy-hi‹m làm cho mình lo-s®, cái gì

gây håi l§n cho mình [Còn m¶t âm là nan = khó.]th©i (272) (b¶ nhÆt ) = th©i, lúc

H»u tiŠn thÜ©ng bÎ vô tiŠn nhÆt = Lúc có tiŠn có cûa luôn-luôn phäi phòng-bÎ nh»ng ngày không có m¶t ÇÒng xu dính túi.

An-låc tu phòng hoån-nån th©i = Lúc yên-vui phäi phòng-bÎ lúc hoån-nån.

ˆ. Ki‹m-Çi‹m vÓn-li‰ng Ch» Hán và Ti‰ng Hán-ViŒtT§i Çây, nh»ng ngÜ©i tìm-hi‹u ch» Hán và ti‰ng Hán-ViŒt tØ giai-Çoån chÜa bi‰t

gì mà Çã có th‹ vi‰t ÇÜ®c và hi‹u ÇÜ®c trên 300 ch» Hán, bi‰t tra t¿-Çi‹n hay tØ-Çi‹n, vàdÎch ÇÜ®c ít nhÃt 10 câu trong nh»ng câu sau Çây, thì có th‹ ti‰p-tøc sang phÀn k‰-ti‰p.N‰u không dÎch ÇÜ®c 10 câu, nên ôn låi chÜÖng 5 và phÀn ÇÀu cûa chÜÖng 6.

Thí-dø:26ˆ. ( )HÒng-nhan Ça truân. = Có nhan-s¡c thì g¥p nhiŠu khó-khæn vÃt-vä.

(hÒng-nhan = m¥t ÇÕ, có nhan-s¡c, ngÜ©i ÇËp)

27ˆ. ( )Sát nhÃt nhân, vån nhân cø. =

sát = gi‰tsát nhÃt nhân = gi‰t m¶t ngÜ©ivån = muôn, mÜ©i nghìn, mÜ©i ngàn, våncø = s®, s®-hãi

28ˆ. Hà nhÆt quân tái lai? =

hà nhÆt? = ngày nào?quân = anh, chàng (ngôi thÙ hai/tôn-kính)tái = m¶t lÀn n»alai = låitái lai = trª låi lÀn n»a, trª låi


29ˆ. Cº ÇÀu v†ng minh nguyŒt. =

cº = ngºng lên, cÃt lênÇÀu = ÇÀu, m¶t phÀn cûa thân-th‹ con ngÜ©i gÒm có m¡t, mÛi, miŒng...v†ng = nhìn, trôngminh = sángnguyŒt = træng

30ˆ. Quân tri thi‰p h»u phu,T¥ng thi‰p song minh-châu.

quân = anh, ông, chàng (ngôi thÙ hai/tôn-kính)tri = bi‰tthi‰p = tôi, em (ngôi thÙ nhÃt/nhún-nhÜ©ng)phu = chÒngsong = hai, m¶t Çôi

__________________________________________________________

31ˆ. Quân t¿ cÓ-hÜÖng lai, Ðng tri cÓ-hÜÖng s¿.

quân = anh, ông, bån (ngôi thÙ hai/tôn-kính)t¿ = tØlai = låi, Ç‰n ÇâyÜng = ch¡c là, h£n làs¿ = viŒc, chuyŒn

__________________________________________________________

32ˆ. Quân hÜ§ng Tiêu-tÜÖng, ngã hÜ§ng TÀn. hÜ§ng = hÜ§ng vŠ phía, nh¢m vŠ phía, Çi vŠ phíaTiêu-tÜÖng = sông Tiêu-tÜÖngTÀn = ÇÃt TÀn

__________________________________________________________

33ˆ. BÃt hi‰u h»u tam, vô hÆu vi Çåi. vô-hÆu = không có con nÓi-dõivô hÆu vi Çåi = không con nÓi-dõi là [t¶i] l§n nhÃt

__________________________________________________________

34ˆ. HÒng-nhan båc mŒnh. =


båc = mÕngmŒnh = mång, sÓ-phÆn

35ˆ. HÒ-ÇiŒp song-song, phi-vÛ hoa gian; s¡c thÆm mï-lŒ.

hÒ-ÇiŒp = bÜÖm-bÜ§msong-song = tØng Çôiphi = bayvÛ = múagian = trongthÆm = rÃt, rÃt là

__________________________________________________________

36ˆ. H»u chí cánh thành. =

chí = chícánh = thìthành = nên

37ˆ. Lê-L®i vi vÜÖng, NguyÍn-Trãi vi thÀn. =

vi = làvÜÖng = vuathÀn = bÀy tôi

38ˆ. Mãnh h° nan ÇÎch quÀn hÒ. =

mãnh = månhh° = c†p, hùm, ông ba mÜÖinan = khóÇÎch = chÓng-c¿quÀn = bÀy, Çàn (tØ 3 trª lên)hÒ = cáo, chÒn

39ˆ. NhÆp gia tuÿ tøc. =

nhÆp = vàogia = nhàtuÿ = làm theo, theo sau, theo sau chân ngÜ©i.tøc = tÆp-tøc, tøc-lŒ, phong-tøc


40ˆ. Phu xÜ§ng phø tuÿ. =

phu = chÒngxÜ§ng = gióng lên trÜ§c, làm trÜ§cphø = v®tuÿ = làm theo, theo sau, thuÆn theo

41ˆ. NhÃt nghŒ tinh, nhÃt thân vinh. =

nghŒ = nghŠtinh = thÆt giÕi, n¡m v»ng, thành-thåo, bi‰t tÜ©ng-tÆn

42ˆ. NhÃt nhÆt bÃt ki‰n nhÜ tam thu hŠ. =

ki‰n = thÃy m¥t, g¥phŠ = ti‰ng kèm (hÜ-t¿) ª cuÓi m¶t dây l©i Ç‹ làm cho dÍ Ç†c, dÍ nghe hay là m¶tthói quen cûa ngÜ©i vi‰t, cho h®p v§i m¶t lÓi vi‰t, m¶t th‹ væn [N‰u bÕ Çi, š-nghïacÛng không thay-Ç°i.]

43ˆ. Nguyên-Çán nhÆt, huynh d» ÇŒ, š tân y, tÆp ÇÜ©ng tiŠn, hÜ§ng phø-mÅu hå tân-niên.

nguyên-Çán nhÆt = ngày nguyên-Çán, ngày ÇÀu næm âm-lÎchd» = cùng, và, v§iš = m¥c [áo]tÆp = tø-h†pÇÜ©ng = buÒng l§n, buÒng l§n nhÃt trong m¶t nhàhÜ§ng = quay vŠ, ngoänh vŠhå = chúc-tøng, chúc (t‰t)

____________________________________________________________________________________________________________________

44ˆ. Ngã lãng-du th©i, quân thÜ®ng thi‰u.Quân kim hÙa giá, ngã thành ông.

lãng-du th©i = th©i lãng-du, lúc Çi Çây Çi ÇóthÜ®ng = cònthi‰u = trÈkim = nayhÙa = hËn, nghe theo, b¢ng lòng theogiá = lÃy chÒng

____________________________________________________________________________________________________________________


45ˆ. Vån s¿ khªi ÇÀu nan. =

khªi = b¡t ÇÀu mª ra, b¡t ÇÀukhªi-ÇÀu = b¡t ÇÀu

46ˆ. Måc sÀu tiŠn l¶ vô tri-kÌ.Thiên-hå hà nhân bÃt thÙc quân!?

måc = ÇØngsÀu = buÒntiŠn-l¶ = ÇÜ©ng trÜ§c, ÇÜ©ng phía trÜ§c, con ÇÜ©ng s¡p Çihà nhân = ngÜ©i nào

____________________________________________________________________________________________________________________

47ˆ. TiŠn bÃt ki‰n c°-nhân.HÆu bÃt ki‰n lai-giä.

tiŠn = trÜ§c, phía trÜ§c, cái trÜ§c, Ç©i trÜ§chÆu = sau

____________________________________________________________________________________________________________________

48ˆ. Tuš ngoå sa-trÜ©ng quân måc ti‰u.C° lai chinh-chi‰n kÌ nhân hÒi!?

tuš = sayngoå = n¢msa-trÜ©ng = bãi cát, nÖi Çánh nhaumåc = ÇØngti‰u = cÜ©i

____________________________________________________________________________________________________________________

49ˆ. VÛ vô kiŠm-toä næng lÜu khách;S¡c bÃt ba-Çào dÎ nÎch nhân.

vÛ = mÜavô = khôngkiŠm = cái khoátoä = cái khoánæng = có th‹lÜu = gi» låi (không cho Çi) khách = khách, ngÜ©i Ç‰n chÖi v§i mình, ngÜ©i Ç‰n thæm mình


ba = sóngÇào = sóng l§n, sóng cä, sóng tonÎch = chìm-Ç¡m, say-mê Ç‰n Ç¶ không còn tÌnh-táo ÇÜ®c n»a

____________________________________________________________________________________________________________________

50ˆ. Xuân du phÜÖng-thäo ÇÎa.Hå thÜªng løc-hà trì.Thu Äm hoàng-hoa tºu.ñông ngâm båch-tuy‰t thi.

phÜÖng-thäo = cÕ thÖm, cÕ qušthÜªng = thÜªng-thÙc, ng¡m-nghía, xemÄm = uÓngtºu = rÜ®uthi = thÖ, m¶t lÓi væn diÍn-tä tình-š con ngÜ©i, thÜ©ng-thÜ©ng có vÀn và rÃt truyŠn-cäm

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

51ˆ. Dï Çåi-nghïa nhi th¡ng hung-tàn, Dï chí-nhân nhi dÎch cÜ©ng-båo.

dï = lÃydÎch = làm thay-Ç°i

____________________________________________________________________________________________________________________

52ˆ. Thông-minh nhÃt nam-tº, Y‰u vi thiên-hå kì

y‰u = cÀn phäivi = làm nênkì = lå, hi‰m, khác thÜ©ng

____________________________________________________________________________________________________________________


1. Vi‰t 10 l©i Hán-ViŒt mà cách x‰p-Ç¥t ngÜ®c låi v§i ti‰ng ViŒt. Thí-dø nhÜ: ti‹u-nhân = ngÜ©i nhÕ-m†n hËp-hòi


2. Vi‰t 10 l©i Hán-ViŒt mà cách x‰p-Ç¥t không khác ti‰ng ViŒt. Thí-dø nhÜ: Çåi-diŒn = thay m¥t(Çåi (ThCh16) [thay] b¶ nhân , diŒn (755) [m¥t] b¶ diŒn )


DÎch tØ câu 27 Ç‰n câu 52.

Bài TÆp 2

Bài TÆp 3


Â. Ti‰ng Hán-ViŒt trong sách-vª

Theo th©i-gian, ti‰ng Hán-ViŒt trong Ç©i sÓng cûa ngÜ©i ViŒt b§t dÀn Çi. Tuy-nhiên, chúng ta còn rÃt nhiŠu thÖ-væn có Çi‹n-cÓ. ñôi khi chÌ là m¶t hai l©i, Çôi khi làm¶t hai câu. Låi còn cä nh»ng câu Hán-ViŒt cûa chính tác-giä. Dù r¢ng công viŒc tìm-hi‹u và chú-thích là cûa nh»ng ngÜ©i chuyên-môn. NhÜng n‰u bi‰t ti‰ng Hán-ViŒt së thÃydÍ hi‹u hÖn, dÍ thÜªng-thÙc hÖn, dÍ b¡t ÇÜ®c nhÎp rung-Ç¶ng cûa nhà thÖ hÖn.

53Â. Vào Ç©i nhà NguyÍn (1802-1945), gÀn nhÜ ngÜ©i có h†c nào cÛng có dæm ba bàihát nói. M‡i bài hát nói thÜ©ng-thÜ©ng có m¶t hai câu ch» Hán.

Thí-dø hai câu trong bài Ngày Tháng Thanh-nhàn cûa NguyÍn-Công-TrÙ (1778-1859):

ThÎ tåi môn tiŠn náo, 閙NguyŒt lai môn hå nhàn.

thÎ = ch®tåi = ªmôn = cºatiŠn = trÜ§cnáo 閙 = Òn-ào, rÀm-rï (ThCh732閙 b¶ môn 門, Çáng lë ra phäi vi‰t là 鬧 (789) b¶鬥 ÇÃu)nguyŒt = trænglai (23) = låi, Ç‰n, t§i (vŠ hÜ§ng mình)hå = dÜ§inhàn (726) = nhàn, ränh-r‡i, không bÆn-r¶n, không phäi lo-nghï hay bÆn-bÎu gì

ThÎ tåi môn tiŠn náo,NguyŒt lai môn hå nhàn.Ch® ª trÜ§c cºa thì Òn-ào huyên-náo.Træng t§i dÜ§i cºa thì nhàn-nhã.(Tác-giä chÖi ch»:

Ch» thÎ ª trong ch» môn là ch» náo.Ch» nguyŒt ª trong ch» môn là ch» nhàn.)

Vì gò-bó vào næm ch» nên m§i xem có th‹ không hi‹u ngay. N‰u thêm ch» t¡c (= thì)nhÜ mÃy thí-dø trÜ§c Çây (20A, 21A) së dÍ hi‹u hÖn:

ThÎ tåi môn tiŠn t¡c náo.NguyŒt lai môn hå t¡c nhàn.

54Â. Hai câu trong bài Duyên G¥p-g« cûa NguyÍn-Công-TrÙ:Minh-quân lÜÖng-t‹ tao-phùng dÎ.Tài-tº giai-nhân t‰-ng¶ nan.

minh-quân = vua sáng-suÓtlÜÖng-t‹ = bÀy tôi hiŠn (543,144)

閙


tao-phùng = g¥p-g« (689 không hËn mà g¥p - 683 g¥p) dÎ = dÍtài-tº = ngÜ©i có tàigiai-nhân = ngÜ©i ÇËpt‰-ng¶ = g¥p-g« (740 Çi låi v§i nhau, quen-bi‰t nhau - 685 g¥p, g¥p gi»a ÇÜ©ng,g¥p bÃt-thình-lình)nan = khó

Minh-quân lÜÖng-t‹ tao-phùng dÎ.Tài-tº giai-nhân t‰-ng¶ nan. Vua sáng-suÓt và bÀy tôi hiŠn g¥p nhau dÍ.Trai tài gái s¡c (không quen bi‰t nhau trÜ§c, không có ngÜ©i làm trung-gian mà) g¥pnhau thÜ©ng rÃt ít khi xäy ra.

55Â. CÛng trong bài này có câu:

Anh-hùng hà xÙ bÃt giang-sÖn!?NgÜ©i anh-hùng ª Çâu ch£ng là giang-sÖn cûa mình!? (ñã là ngÜ©i anh-hùng thì ch‡ nào cÛng là giang-sÖn cûa mình.)

hà xÙ = ª ch‡ nào, ª Çâu

56Â. Hai câu trong bài Ki‰p Nhân-sinh cûa NguyÍn-Công-TrÙ:NhÆp th‰-cøc bÃt khä vô công-nghiŒp.XuÃt mÅu-hoài tiŒn thÎ h»u quân-thân.

nhÆp = vàoth‰-cøc = cu¶c Ç©i, Ç©i bÃt = ch£ng, chä, khôngkhä = có th‹bÃt khä = không th‹vô = không, không cócông-nghiŒp (58,307) = viŒc làm có ích cho m†i ngÜ©i. xuÃt = ramÅu = mËhoài (217) = lòngmÅu-hoài = lòng mËtiŒn thÎ = thìh»u = cóquân = vuathân = cha mË

NhÆp th‰-cøc bÃt khä vô công-nghiŒp.XuÃt mÅu-hoài tiŒn thÎ h»u quân-thân.


Vào cu¶c Ç©i [sÓng ª Ç©i] không th‹ không có s¿-nghiŒp giúp ích cho m†i ngÜ©i. L†tlòng mË ra Çã có (b°n-phÆn ÇÓi v§i) vua và cha mË.

57Â. Hai câu trong bài ChÖi Xuân KÈo H‰t Xuân ñi cûa NguyÍn-Công-TrÙ:NhÆt trÀm tây lïnh, thu› Çông lÜu. ,Hoa khai xuân hŠ, diŒp låc thâu. ,

nhÆt = m¥t tr©itrÀm = l¥ntây-lïnh = núi phía tâythu› = nÜ§c, dòng nÜ§cÇông lÜu = chäy vŠ phía Çôngkhai = nª hŠ = ti‰ng kèm (hÜ-t¿) ª cuÓi m¶t dây l©i Ç‹ làm cho dÍ Ç†c, dÍ nghe hay là m¶tthói quen cûa ngÜ©i vi‰t, cho h®p v§i m¶t lÓi vi‰t, m¶t th‹ vændiŒp = lálåc = røng, rÖithâu = mùa thu (ñáng lë phäi Ç†c là thu, nhÜng vì ch» cuÓi câu sau là mau, nên Ç°ithành thâu cho có vÀn [vÀn thông])

NhÆt trÀm tây lïnh, thu› Çông lÜu.Hoa khai xuân hŠ, diŒp låc thâu.

M¥t tr©i l¥n vŠ núi phía tây, dòng nÜ§c chäy vŠ phía Çông.Hoa nª vŠ mùa xuân, lá røng vŠ mùa thu.

58Â. Câu ÇÀu tiên trong bài G¥p Cô-ÇÀu CÛ cûa DÜÖng-Khuê:

HÓt Ùc løc thÃt niên tiŠn s¿.hÓt = ch®t Ùc = nh§ låiløc = sáuthÃt = bäyniên = næmtiŠn = trÜ§cløc thÃt niên tiŠn = sáu bäy næm trÜ§cs¿ = viŒc, chuyŒnløc thÃt niên tiŠn s¿ = chuyŒn sáu bäy næm trÜ§c

HÓt Ùc løc thÃt niên tiŠn s¿.Ch®t nh§ t§i chuyŒn sáu bäy næm vŠ trÜ§c.

59Â. Câu ÇÀu tiên trong bài Træm Næm Ai CÛng NhÜ Ai cûa NguyÍn-ñÙc-Nhu: T¿ c° kì-nhân Ça kì-ng¶.


t¿ c° = tØ xÜakì-nhân = ngÜ©i kì-lå, ngÜ©i kì-dÎ, ngÜ©i lå-thÜ©ng, ngÜ©i khác-låÇa = nhiŠukì-ng¶ = g¥p-g« kì-lå, g¥p chuyŒn kì-lå

T¿ c° kì-nhân Ça kì-ng¶. TØ xÜa, ngÜ©i khác-thÜ©ng hay g¥p chuyŒn khác-lå. [TØ xÜa t§i nay, hÍ là ngÜ©i

khác-thÜ©ng thì hay g¥p chuyŒn khác-lå.]

60Â. Câu ÇÀu tiên trong bài TrÀn-ai Ai DÍ Bi‰t Ai cûa NguyÍn-Công-TrÙ:

Giang-san bÃt thi‹u anh-hùng khách.giang-san = sông và núi, núi-sông, sông-núithi‹u = ítanh-hùng khách = khách anh-hùng, ngÜ©i anh-hùng, ngÜ©i tài giÕi và có chíkhí hÖn ngÜ©i thÜ©ng.

Giang-san bÃt thi‹u anh-hùng khách.Núi-sông không ít ngÜ©i tài-giÕi và có chí-khí hÖn ngÜ©i thÜ©ng Çâu.

61Â. Hai câu trong bài TrÀn-ai Ai DÍ Bi‰t Ai cûa NguyÍn-Công-TrÙ:Thiên phú ngô, ÇÎa tái ngô. Thiên-ÇÎa sinh ngô nguyên h»u š.

Thiên = Tr©iÇÎa = ÇÃtphú = che, trùm, Ãp (611-612)ngô = ta (85) [ngã (220) = tôi, ta]tái = chª (669)nguyên = vÓn là

Thiên phú ngô, ÇÎa tái ngô.Thiên-ÇÎa sinh ngô nguyên h»u š.

Tr©i che ta, ÇÃt chª ta.Tr©i-ÇÃt sinh ra ta vÓn là có š.[Tr©i-ÇÃt sinh ra ta, che-chª ta, tÃt-nhiên là có døng-š gì Çó. (ChÙ không phäi sinh ra taÇ‹ ta chÖi-b©i lêu-l°ng, ch†c-phá ngÜ©i khác Çâu.)]

62Â. Hai câu ÇÀu trong bài Thú NguyŒt-hoa cûa m¶t tác-giä chÜa bi‰t tên:H»u duyên thiên-lí næng tÜÖng-ng¶. Vô duyên ÇÓi-diŒn bÃt tÜÖng-phùng.

duyên (491) = duyên-n®, duyên-sÓ, s¿ ràng-bu¶c gi»a ngÜ©i Çàn ông và ngÜ©i Çànbà nhÜ Çã ÇÜ®c ÇÎnh s¤n. [Khác v§i løc (487) = màu xanh lá cây.]thiên-lí = m¶t nghìn d¥m (dÆm)næng = có th‹


tÜÖng-ng¶ = g¥p nhau (ng¶ (685) = g¥p [gi»a ÇÜ©ng])tÜÖng-phùng = g¥p nhau (phùng (683) = g¥p) ÇÓi-diŒn = ª trÜ§c m¥t

H»u duyên thiên-lí næng tÜÖng-ng¶.Vô duyên ÇÓi-diŒn bÃt tÜÖng-phùng.

(Hai ngÜ©i) có duyên v§i nhau (thì) dù xa cách nghìn d¥m cÛng vÅn có th‹ g¥p-g« nhau.Không có duyên v§i nhau (thì) dù ª trÜ§c m¥t nhau cÛng không bi‰t có nhau, không Ç‹ št§i nhau.

63Â. Hai câu trong bài Cho Träi Mùi ñ©i cûa m¶t tác-giä chÜa bi‰t tên:Thiên sinh nhân, hà nhân vô l¶c!? ñÎa sinh thäo, hà thäo vô cæn!?

hà nhân? = ngÜ©i nào?hà thäo? = cÕ nào?l¶c (443,445) = nh»ng viŒc tÓt-lành Tr©i cho, cûa Tr©i chocæn = rÍ

Thiên sinh nhân, hà nhân vô l¶c!?ñÎa sinh thäo, hà thäo vô cæn!?

Tr©i sinh ra ngÜ©i, ngÜ©i nào mà không có l¶c!?ñÃt sinh ra cÕ, cÕ nào mà không có rÍ!?

64Â. Câu ÇÀu tiên trong bài PhÆn HÒng-nhan Có Mong-manh cûa Cao-Bá-Quát:

T¿ c° hÒng-nhan Ça båc-mŒnh. TØ xÜa [Ç‰n nay] ngÜ©i ÇËp phÀn nhiŠu là båc-mŒnh. [Giông-giÓng nhÜ câu HÒng-nhan båc-mŒnh hay HÒng-nhan Ça truân.]Ça = nhiŠu; båc = mÕng, mÕng-manh;båc-mŒnh = sÓ-mŒnh mÕng-manh, không may-m¡n, không sÓng lâu, hÄm-hiu.

65Â. Hai câu trong bài Hát Cô-ÇÀu cûa TrÀn-T‰-XÜÖng:Tºu hÆu khán hoa nhàn bÃt y‰m.Hoa tiŠn chÜ§c tºu hÙng vô nhai.

tºu = rÜ®u; hÆu = sau; tiŠn = trÜ§c; khán = xem; hoa = hoa, bông;nhàn = nhàn, ränh-r‡i, không bÆn-r¶n, không phäi lo-nghï hay bÆn-bÎu gì;y‰m = chán.chÜ§c (700) = uÓng [rÜ®u] (nguyên nghïa là rót [rÜ®u]);hÙng (538) = nhìn cänh-vÆt, trong lòng thích-thú hay xúc-Ç¶ng, rÒi b¶c-l¶ rab¢ng cº-chÌ hay b¢ng thÖ-væn; nhai (348) = b©, b©-b‰n; vô nhai = không b©-b‰n.

Tºu hÆu khán hoa nhàn bÃt y‰m.Hoa tiŠn chÜ§c tºu hÙng vô nhai.


Sau khi uÓng rÜ®u, ng¡m hoa không chán.Ÿ trÜ§c hoa uÓng rÜ®u, thích-thú bi‰t chØng nào.[UÓng rÜ®u xong, ng¡m hoa mãi không chán. NhÜ vÆy thì uÓng rÜ®u ª trÜ§c hoa thú-vÎbi‰t chØng nào.]66Â. Hai câu trong bài Có Chí Thì Nên cûa NguyÍn-Công-TrÙ:

ñ¶c thÜ thiên bÃt phø,H»u chí s¿ cánh thành.

Ç¶c = Ç†c; thÜ = sáchphø = ÇÓi-xº tŒ, làm trái v§i Ü§c-hËn (ThCh644, nghïa 3 : v‡ [phûi])s¿ = viŒc; cánh = thì; thành = nên

ñ¶c thÜ thiên bÃt phø,H»u chí s¿ cánh thành.

ñ†c sách, Tr©i không phø. Có chí thì nên. [Tr©i không phø ngÜ©i Ç†c sách. Có chí thìnên. Tr©i không phø ngÜ©i Çi h†c. ChÎu khó h†c-hành thì th‰ nào cÛng khá. Có chí thìlàm gì cÛng thành-công tÓt-ÇËp, làm gì cÛng ÇÜ®c.]

67Â. Câu cuÓi cùng trong bài ChÜa Say cûa NguyÍn-Kh¡c-Hi‰u:

Tºu trung t¿ h»u thánh-hiŠn. Chính ª trong rÜ®u có thánh-hiŠn.

tºu trung = trong rÜ®u, ª trong rÜ®u; t¿ (534) = mình, chính mình

68Â. Câu cuÓi cùng trong bài Say cûa NguyÍn-Kh¡c-Hi‰u:

Tºu trung Üng thÎ thÀn-tiên. Ÿ trong rÜ®u Çáng là thÀn-tiên.

Üng = nên, ÇángthÎ = là

69Â. L©i nói ÇÀu cûa Lê-Væn-ñ¥ng khi in låi Tam T¿ Kinh vào næm 2002:

Tích phø th©i, vÃn t°-phø, cÀu tây-h†c.Ð CÀn-vÜÖng, t°-phø vi‰t: ‘Pháp nhi khÙ,nh» hà vi? ’ T°-phø khuÃt, Pháp bÃt båi.Chí ngã th©i, phø diÍn thuy‰t, chÜ thÜ kinh.Giáo tuy nghiêm, h†c hà cÀn, tÆp bÃt chuyên.Phø m¶t liÍu, sÜ nan tÀm, vô kinh tøng. HÓi bÃt cÆp. Kim cÓ tä, thº c° thÜ, cung phø-mÅu, xá tº quá. Vån tå hï.

Tích phø th©i, = Nh§ lúc cha tôi vÃn t°-phø, = hÕi xin ông tôi


cÀu Tây-h†c. = Ç‹ ÇÜ®c h†c ti‰ng Tây [ti‰ng Pháp] Ð CÀn-vÜÖng, = Ÿ trong nhóm CÀn-vÜÖng [Thu¶c nhóm...]t°-phø vi‰t: = ông tôi nói r¢ng:‘Pháp nhi khÙ, = ‘(N‰u) Pháp thua chåy,nh» hà vi ? ’ = mày làm gì (mà sinh-sÓng)?’T°-phø khuÃt, = Ông tôi mÃt rÒi,Pháp bÃt båi. = Pháp (vÅn) chÜa thua.Chí ngã th©i, = ñ‰n th©i (cûa) tôi,phø diÍn thuy‰t, = cha tôi giäng-dåychÜ thÜ kinh. = các kinh sách.Giáo tuy nghiêm, = Dåy tuy (có) nghiêm (Çó),h†c hà cÀn, tÆp bÃt chuyên. = (nhÜng) (tôi) h†c-tÆp không chuyên-cÀn. Phø m¶t liÍu, = Cha tôi mÃt (Çi), sÜ nan tÀm, = khó tìm thày dåy,vô kinh tøng, = (låi) không có sách mà h†c.HÓi bÃt cÆp. = (BÃy gi©) æn-næn hÓi-hÆn không kÎp n»a. Kim cÓ tä, thº c° thÜ, = Nay chép låi sách xÜacung phø-mÅu, = kính dâng cha mËxá tº quá. = (Ç‹ xin cha mË) tha l‡i cho con.Vån tå hï. = Muôn vàn cäm-tå.

Tích phø th©i, vÃn t°-phø, cÀu tây-h†c. Ð CÀn-vÜÖng, t°-phø vi‰t: ‘Pháp nhi khÙ, nh» hàvi? ’T°-phø khuÃt, Pháp bÃt båi. Chí ngã th©i, phø diÍn thuy‰t, chÜ thÜ kinh. Giáo tuynghiêm, h†c hà cÀn, tÆp bÃt chuyên. Phø m¶t liÍu, sÜ nan tÀm, vô kinh tøng. HÓi bÃt cÆp.Kim cÓ tä, thº c° thÜ, cung phø-mÅu, xá tº quá. Vån tå hï.

Nh§ lúc cha tôi xin ông tôi Ç‹ h†c ti‰ng Tây. VÓn là ngÜ©i trong nhóm CÀn-vÜÖng chÓngPháp, ông tôi nói: ‘N‰u Pháp thua chåy, con làm gì mà sÓng?’ Ông tôi mÃt Çi, Pháp vÅnchÜa thua. ñ‰n th©i cûa tôi, cha tôi có giäng-dåy kinh sách cho tôi. Dù r¢ng có nghiêm-kh¡c, nhÜng tôi h†c-tÆp không ÇÜ®c chuyên-cÀn. ñ‰n khi cha tôi mÃt, không tìm ÇÜ®cthÀy dåy, cÛng không có sách Ç‹ h†c. BÃy gi©, æn-næn hÓi-l‡i cÛng Çã mu¶n rÒi. Nay conxin chép låi sách xÜa Ç‹ kính dâng cha mË, xin cha mË tha l‡i cho con. Con xin muôn vàncäm-tå.


70Â. Trích l©i nói ÇÀu cûa NguyÍn-Væn-Måi trong cuÓn ViŒt-Nam Phong-sº in låi næm 1972:

Phong giä hà? Dân tøc ca-dao chi thi dã.Sº giä hà? ThÎ-phi, thiŒn-ác, mï-thÙ, khuy‰n-trØng chi minh-giám dã.Phong hà vÎ chi sº? Nhân dân-phong nhi triquÓc-sº dã.Ngã Nam lÆp quÓc c° hï, thÜ®ng hå ngÛ thiênniên gian. Kì triŠu-Çình chi chính-trÎ, nhân-dânchi tøc thÜ®ng, th‰-Çåi chi duyên cách, hiŠnhi‰u chi ÇiŒt khªi, tÒn hÒ quÓc-sº giä, vãng-vãng tän vu dân-gian phong.

, , ,

,,

, ,, ,

hà = ti‰ng Ç‹ hÕi; hà nhÆt? = ngày nào? hà túc? = sao Çû?Phong giä hà ? = Phong là sao? Phong là gì? Sº giä hà? = Sº là sao? Sº là gì?phong giä = phong (l©i tên [danh-tØ]) [Giä là ti‰ng ÇÙng sau m¶t l©i Ç‹ chÌ l©iÇó là l©i tên, tÙc là m¶t ngÜ©i, m¶t vÆt, cái g†i là]; sº giä = sº; dân-tøc =phong-tøc cûa ngÜ©i dân; thi = thÖ.

Phong giä hà? Dân-tøc ca-dao chi thi dã. = Phong là gì? (Phong là) thÖ ca-dao vŠ phong-tøc cûa ngÜ©i dân. [ca = bài hát có chÜÖng có khúc; dao (633) = bài hát không cóchÜÖng có khúc];

thÎ-phi = phäi trái; thiŒn-ác = thiŒn-ác, lành-d»; mï-thÙ = khen chê,l©i khen chê; khuy‰n-trØng = khuy‰n-khích và trØng-trÎ, trØng-phåt;

ThÎ-phi, thiŒn-ác, mï-thÙ, khuy‰n-trØng chi minh-giám dã. = TÃm gÜÖng sáng cûa viŒcphäi trái, viŒc thiŒn viŒc ác, viŒc khen chê, viŒc khuy‰n-khích và trØng-phåt.

Phong hà vÎ chi sº? = Phong sao g†i là sº? dân-phong = phong-tøc cûa ngÜ©i dân, phong-tøc cûa dân chúngNhân dân-phong nhi tri quÓc-sº dã = Vì phong-tøc cûa ngÜ©idân mà bi‰t quÓc-sº vÆy.Ngã Nam lÆp quÓc c° hï = NÜ§c Nam ta lÆp-quÓc Çã lâu rÒi. NgÛ thiên niên gian = trong næm nghìn næm.

Ngã Nam lÆp quÓc c° hï, thÜ®ng hå ngÛ thiên niên gian. = NÜ§c Nam ta lÆp-quÓc Çã lâurÒi, trong khoäng trên dÜ§i næm nghìn næm.

TriŠu-Çình chi chính-trÎ = chính-trÎ cûa triŠu-Çình, viŒc chính-trÎ ªtriŠu-Çình; nhân-dân chi tøc = phong-tøc cûa nhân-dân ;duyên (338) = noi, noi theo; cách (755) = Ç°i, thay-Ç°i; th‰-Çåi chi duyên cách

= s¿ theo cÛ hay Ç°i m§i cûa m‡i Ç©i; ÇiŒt (679) = lÀn-lÜ®t, thayphiên; khªi = n°i lên; hi‰u = thèm-muÓn, tham-lam;


hiŠn hi‰u chi ÇiŒt khªi = s¿ thay phiên nhau n°i lên cûa ngÜ©i hiŠn vàkÈ gian-tham; tÒn = còn gi», ghi chép; hÒ (7) = (ª) trong [ti‰ng kèm ÇÙng sautÒn]; tÒn hÒ quÓc-sº giä = còn ghi-chép trong quÓc-sº; vãng-vãng (192) = thÜ©ng-thÜ©ng; tän (258) = r©i-råc, tän-mát [tán = dãnra]; vu = ª, tåi; vãng-vãng tän vu dân-gian phong = thÜ©ng-thÜ©ng tän-mát ª ‘phong’trong dân-gian, thÜ©ng-thÜ©ng tän-mát ª thÖ ca-dao vŠphong-tøc trong dân-gian.

Bän dÎch cûa Tå-Quang-Phát:

Phong là gì? - Là thÖ ca-dao vŠ phong-tøc cûa nhân-dân. Sº là gì? - Là tÃm gÜÖngsáng Ç‹ soi mà bi‰t viŒc phäi trái, viŒc thiŒn ác, viŒc khen chê, viŒc khuy‰n-khích vàtrØng-phåt.

Phong sao g†i là sº? - Là vì nhân xem phong-tøc cûa nhân-dân mà bi‰t ÇÜ®c quÓc-sº.NÜ§c Nam ta lÆp quÓc Çã lâu Ç©i trên dÜ§i trong khoäng næm nghìn næm, chính-trÎ cûatriŠu-Çình, phong-tøc cûa nhân-dân, viŒc theo cÛ hay Ç°i m§i, viŒc ngÜ©i hiŠn kÈ gian-tham nÓi nhau n°i lên ÇŠu còn ghi chép trong quÓc-sº, thÌnh-thoäng låi tän-mác trong thÖphong-dao cûa nhân-dân.

Nh»ng trÜ©ng-h®p tÜÖng-t¿ nhÜ Çoån væn này, ngÜ©i bi‰t ch» Hán và ti‰ng Hán-ViŒtthÜ©ng chÌ có th‹ tra t¿-Çi‹n và tØ-Çi‹n Ç‹ xem bän dÎch dÎch có hay không có sát không;ít khi có th‹ dÎch lÃy m¶t mình ÇÜ®c.

71Â. Câu ÇÓi cûa TrÜÖng-QuÓc-Døng, thÜ®ng-thÜ b¶ hình dÜ§i triŠu T¿-ñÙc, ngÜ©icùng tÌnh v§i NguyÍn-Công-TrÙ t¥ng NguyÍn-Công-TrÙ (ngày vŠ hÜu):

Løc-ÇÎa thÀn-tiên, danh tr†ng HÒng-sÖn Lam-thu› ,Vån gia sinh-phÆt, công cao TiŠn-häi Kim-sÖn 4 ,

4 1 NguyÍn-Công-TrÙ Çã làm ÇÜ®c bao nhiêu viŒc giúp ích cho Ç©i (l©i nói Çi Çôi v§i viŒc làm). ñÓi v§iTrÜÖng-QuÓc-Døng, ngÜ©i trÈ hÖn NguyÍn-Công-TrÙ 18 tu°i, viŒc l§n-lao hÖn cä cûa NguyÍn-Công-TrÙ làlÆp ra hai huyŒn TiŠn-häi (tÌnh Nam-ÇÎnh) Kim-sÖn (tÌnh Ninh-bình). NgÜ©i dân TiŠn-häi Kim-sÖn rÃt kính-phøc và bi‰t Ön NguyÍn-Công-TrÙ. NhÃt là dân Kim-sÖn. Thí-dø nhÜ dòng h† Phåm làng DÜ«ng-ÇiŠm,huyŒn Kim-sÖn, tÌnh Ninh-bình. Næm 1830, m¶t ngÜ©i làm ru¶ng nghèo và ngoan Çåo (Çåo Thiên-Chúa,giáo-phái Công-giáo) ª làng Trà-lÛ, huyŒn Gia-thu›, tÌnh Nam-ÇÎnh, tên là Phåm-Væn-NgÛ, 32 tu°i (sinhnæm 1799) vì s® lŒnh cÃm Çåo cûa vua Minh-Mång không làm æn sinh-sÓng ª làng mình ÇÜ®c, nên Çã ÇÜav® con và m¶t sÓ h†-hàng thân-thích t§i Kim-sÖn. NguyÍn-Công-TrÙ cho h† ª làng DÜ«ng-ÇiŠm. Ÿ Çâycu¶c sÓng dÍ-dàng hÖn, thoäi-mái hÖn, lŒnh cÃm Çåo b§t khe-kh¡t hÖn. Gia-Çình Phåm-Væn-NgÛ có bäyngÜ©i con. NgÜ©i con thÙ næm tên là Phåm-Væn-Ân. Gia-Çình Phåm-Væn-Ân (Ç©i thÙ hai) có næm ngÜ©icon. NgÜ©i con cä tên là Phåm-Væn-Suš. Phåm-Væn-Suš (Ç©i thÙ ba) bÕ nghŠ làm ru¶ng, lÃy v® B¡c-Ninh(tên là NguyÍn-ThÎ-ñào), sinh ÇÜ®c sáu ngÜ©i con. NgÜ©i con thÙ hai là Phåm-Væn-TÓ. Phåm-Væn-TÓ (Ç©ithÙ tÜ) ra Ç©i ª Hà-n¶i, l§n lên ª quê ngoåi (B¡c-ninh), lÃy v® B¡c-ninh (tên là VÜÖng-ThÎ-Nghiêm), sinhÇÜ®c tám ngÜ©i con. Mãi t§i Ç©i này (Ç©i thÙ næm), m§i có mÃy ngÜ©i theo kÎp NguyÍn-Công-TrÙ vŠ viŒc


(Cø là) ThÀn-tiên ª ÇÃt liŠn, ti‰ng-tæm (cûa cø) quš-tr†ng nhÜ núi HÒng sông Lam. (Cølà) PhÆt sÓng cûa muôn nhà, công-ÇÙc (cûa cø) cao-dày nhÜ hai huyŒn TiŠn-häi Kim-sÖn.

løc-ÇÎa = ÇÃt liŠn tr†ng = n¥ng, quš-tr†ng

B. Ti‰ng Hán-ViŒt trong ThÖNgÜ©i ViŒt có rÃt nhiŠu thÖ vi‰t b¢ng ti‰ng Hán-ViŒt. Có nhiŠu bài rÃt súc-tích rÃt

truyŠn-cäm nhÜng chÌ có m¶t sÓ bài dÍ hi‹u nhÜ thÖ ñÜ©ng cûa Tàu.

72B. Bài thÖ cûa Lí-ThÜ©ng-KiŒt:

Nam-quÓc sÖn-hà Nam-Ç‰ cÜ. TiŒt-nhiên ÇÎnh-phÆn tåi thiên-thÜ. NhÜ hà nghÎch-l‡ lai xâm-phåm. Nh» Ç£ng hành khan thû båi-hÜ.

Nam-quÓc = nÜ§c Nam; Nam-Ç‰ = vua nÜ§c Nam; cÜ = ªtiŒt-nhiên (221-222) = phân-biŒt rõ-ràng Çâu ra ÇÃyÇÎnh-phÆn = sÓ-phÆn Çã ÇÜ®c ÇÎnh s¤n; Thiên-thÜ = sách Tr©inhÜ (126) = ví thº; hà = sao; nhÜ hà = nghÎch (681) = kÈ chÓng-ÇÓi, ngÜ©i làm loån l‡ (583) = tù-binh, quân ÇÎch bÎ b¡t sÓngnghÎch-l‡ = gi¥c-cÜ§plai = låi (Çây), Ç‰n (Çây)nh» Ç£ng = chúng màyhành (599) = s¡p t§i, s¡p xäy rakhan = nhìn, mª m¡t ra mà nhìn, coi, xem [khán (426) = coi, xem...]hành khan = ch© xem, ch© Çó mà coithû (77) = n¡m lÃy; båi (258) = thua, Ç°-nát, nát

phäi chÌ riêng con cháu nhà h† Phåm mà hÀu h‰t ngÜ©i làng DÜ«ng-ÇiŠm ÇŠu nhÜ vÆy. Có nhiŠu ngÜ©itÜªng r¢ng dân DÜ«ng-ÇiŠm khinh-khÌnh, kiêu-ngåo. S¿ thÆt Çó chÌ là thói quen cûa ông cha t°-tiên Ç‹ låi,giÓng hŒt thûa xÜa lúc ÇÜa nhau lên g¥p quan Dinh-ÇiŠn-sÙ NguyÍn-Công-TrÙ.

h†c-hành. M¶t ngÜ©i Ç‡-Çåt vào Çúng tu°i næm xÜa NguyÍn-Công-TrÙ thành-danh. H† cÓ-g¡ng noi gÜÖngvŠ væn-thÖ nhÜng chÜa ÇÜ®c nhÜ š-nguyŒn. Còn vŠ s¿-nghiŒp kinh-t‰ có lë phäi Ç®i thêm m¶t vài Ç©i n»a. Ngay lúc còn sÓng, NguyÍn-Công-TrÙ Çã ÇÜ®c m¶t làng thu¶c huyŒn Kim-sÖn tôn làm thÀn thành-hoàng. ñó là m¶t trong nh»ng lí-do khi‰n cho triŠu-Çình nghi-ng© NguyÍn-Công-TrÙ có š-ÇÎnh làm phän.NgÜ©i làng DÜ«ng-ÇiŠm k‹ låi v§i nhau r¢ng: ngày Çem rÜ®u và trÀu-cau bánh-trái lên quan xin Ç¥t tênlàng. NguyÍn-Công-TrÙ hÕi muÓn Ç¥t tên là gì, cä Çám ÇÙng yên. NguyÍn-Công-TrÙ cÜ©i: “ñÜ®c rÒi.MuÓn sao ÇÜ®c vÆy. Tên làng là DÜ«ng-ÇiŠm”. (DÜ«ng-ÇiŠm là luôn-luôn thän-nhiên ÇiŠm-Çåm.) Không

tåi sao


hÜ = không có k‰t-quä, không ÇÜ®c gì, r‡ngbåi-hÜ = thÃt-båi Çau-Ç§n, thÃt-båi chua-cay, thÃt-båi n¥ng, thua to

Nam-quÓc sÖn-hà Nam-Ç‰ cÜ.TiŒt-nhiên ÇÎnh-phÆn tåi thiên-thÜ.NhÜ hà nghÎch-l‡ lai xâm-phåm.

Nh» Ç£ng hành khan thû båi-hÜ.

Sông-núi nÜ§c Nam, vua nÜ§c Nam ª. SÓ-phÆn Çã ÇÜ®c phân-biŒt rõ-ràng trong sách Tr©i. gi¥c-cÜ§p t§i Çây xâm-phåm (sông-núi nÜ§c Nam). Chúng mày hãy ch© xem, (th‰ nào cÛng së) n¡m lÃy thÃt-båi Çau-Ç§n chua-cay.

73B. Bài thÖ cûa TrÀn-Quang-Khäi:

ñoåt sáo ChÜÖng-dÜÖng Ç¶, CÀm HÒ Hàm-tº quan. Thái-bình tu n‡-l¿c. Vån c° thº giang-san.

Çoåt = lÃy tØ trên tay cûa ngÜ©i khác;sáo (309) = cái giáo dài [Theo ThiŠu-Chºu, Çáng lë Ç†c là sóc]; Ç¶ (352) = b‰n Çò; qua; cÙu-v§t;cÀm (250) = b¡t, gi»; HÒ = tên m¶t giÓng ngÜ©i ª Mông-c°, nói chung ngÜ©iMông-c°; quan (730) = cºa äi, cºa ô, nÖi ki‹m-soát ngÜ©i qua låi và hàng-hoá; tu (761) = nên; n‡ (58) = g¡ng - n‡-l¿c = g¡ng sÙc [n‡ (187) = cái nÕ];vån = muôn, mÜ©i nghìn, mÜ©i ngàn; c° = xÜa; thº (323) = Ãy.

ñoåt sáo ChÜÖng-dÜÖng Ç¶, CÀm HÒ Hàm-tº quan. Thái-bình tu n‡-l¿c. Vån c° thº giang-san.5

ñoåt giáo (trên tay gi¥c) ª b‰n ChÜÖng-dÜÖng, B¡t gi» quân Mông-c° ª cºa Hàm-tº. Lúc thái-bình nên cÓ-g¡ng. TØ muôn næm trÜ§c vÅn là non-sông Ãy. (Non-sông cûanh»ng ngÜ©i Çoåt giáo trên tay gi¥c, b¡t gi» kÈ xâm-længvà ngay lúc thái-bình cÛng vÅn cÓ-g¡ng xây-d¿ng ÇÃtnÜ§c...)

Có bän vi‰t là Vån c° c¿u giang-san [c¿u (539) = cÛ, lâu].(TØ muôn næm trÜ§c Ç‰n nay

vÅn là non-sông muôn næm trÜ§c.)

Tåi sao

5


ChÜÖng-dÜÖng cÜ§p giáo gi¥c, Hàm-tº b¡t quân thù. Thái-bình nên g¡ng-sÙc, Non-nÜ§c Ãy nghìn thu.

TrÀn-Tr†ng-Kim dÎch

ChÜÖng-dÜÖng cÜ§p giáo gi¥c, Hàm-tº b¡t quân HÒ. Thái-bình nên g¡ng-sÙc, Non-nÜ§c Ãy ngàn thu.

Phåm-Væn-SÖn dÎch

74B. M¶t bài thÖ cûa Thôi H¶ vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu. Bài này thÜ©ngcó tên là ñŠ Tích Sª Ki‰n XÙ :

KhÙ niên kim nhÆt thº môn trung. Nhân diŒn Çào hoa tÜÖng ánh hÒng. Nhân diŒn bÃt tri hà xÙ khÙ? ñào hoa y c¿u ti‰u Çông phong.

ÇŠ (765) = vi‰t lên ch‡ nào Çó Ç‹ ngÜ©i khác bi‰t; tích = xÜa;sª-ki‰n = mình thÃy [sª-trÜ©ng = cái mình giÕi, cái mình hay; sª-Çoän =cái mình dª, cái mình kém; sª-thích = cái mình thích...]; xÙ = nÖi;ñŠ tích sª ki‰n xÙ = Vi‰t ª ch‡ trông thÃy ngày trÜ§c, ÇŠ ª ch‡ trôngthÃy ngày trÜ§c; khÙ niên = næm ngoái; kim nhÆt = ngày này;thº môn trung = trong cºa Ãy; nhân diŒn = m¥t ngÜ©i; Çào hoa = hoa Çào; tÜÖng ánh hÒng = màu ÇÕ tÜÖi r†i lên nhau; bÃt tri = khôngbi‰t; hà xÙ khÙ ? = Çi nÖi nào? y c¿u = nhÜ cÛ; ti‰u = cÜ©i, cÜ©iv§i; Çông = phía Çông; phong = gió; Çông phong = gió Çông [gió tØ phíaÇông th°i t§i, gió xuân].

KhÙ niên kim nhÆt thº môn trung. Nhân diŒn Çào hoa tÜÖng ánh hÒng. Nhân diŒn bÃt tri hà xÙ khÙ? ñào hoa y c¿u ti‰u Çông phong.

Vào ngày này næm ngoái, trong cºa này (có m¶tngÜ©i ÇËp) nét m¥t và màu hoa Çào r†i lên nhau.NgÜ©i Çó (bây gi©) không bi‰t Çi Çâu. (Cänh vÆtthì vÅn vÆy,) hoa Çào vÅn nhÜ xÜa, vÅn cÜ©i v§igió xuân.

Ngày còn trÈ, nhà thÖ Thôi H¶ rÃt ít bån-bè, thích Çi ng¡m cänh. M¶t ngày xuânn¡ng ÇËp, thÃy m¶t vÜ©n Çào hÒng-th¡m r¿c-r«. [ChÌ cÀn ÇËp nhÜ hoa Çào vùng Oa-sinh-tân ñi-xi vào hai tuÀn-lÍ ÇÀu tiên cûa tháng tÜ cÛng Çû thu-hút không bi‰t bao nhiêu là

L©i ÇÖn-sÖ, š thành-thÆt, không có ch‡ nào khen quá Çáng. Màu ÇÕ cûa m¥t ngÜ©ichi‰u lên hoa, màu ÇÕ cûa hoa chi‰u lên m¥t ngÜ©i chÌ là s¿ thÆt cûa m¶t ngÜ©i nÜ§c datÜÖi-mát mÎn-màng ÇÙng bên hoa. Tuy-nhiên, nh© câu chuyŒn Çã ÇÜ®c thêu-dŒt Çã làmcho bài thÖ dÍ thÜÖng hÖn, Çáng yêu hÖn.


du-khách.] Thôi H¶ lÃy c§ xin nÜ§c Ç‹ ÇÜ®c vào trong vÜ©n. NgÜ©i mª cºa là m¶t cô gáixinh-tÜÖi và duyên-dáng vô-cùng. Nàng dÅn chàng trai Çi kh¡p vÜ©n. [NgÜ©i Ç©i k‹ låiv§i nhau, Thôi H¶ ÇËp trai, æn nói dÍ nghe. ChÌ cÀn nhÜ th‰ thôi cÛng Çã Çû làm cho côchû có Çû can-Çäm ÇÜa khách Çi xem vÜ©n rÒi.] Næm sau, [ch®t nh§ t§i ngÜ©i xÜa] cÛngtháng Çó, ngày Çó, gi© Çó, nhà thÖ Thôi H¶ trª låi vÜ©n Çào. NgÜ©i xÜa ch£ng thÃy Çâu.Hoa Çào vÅn ÇËp. Thôi H¶ lÃy bút ÇŠ bÓn câu thÖ dán lên cºa. VŠ t§i nhà, chàng Thôi H¶nh§ ngÜ©i xÜa - nh§ quá - nh§ Ç‰n Ç¶ không làm gì ÇÜ®c n»a, æn không thÃy ngon, ngûkhông ngû ÇÜ®c. MÃy hôm sau, chàng cÓ l‰t t§i vÜ©n Çào.

ñau-Ç§n thay, nhà nàng có tang. NgÜ©i ch‰t låi chính là nàng - ngÜ©i chàng g¥pnæm trÜ§c. Thôi H¶ bûn-rûn chân tay - nghe ngÜ©i nhà k‹ låi. Sau khi nàng thÃy bài thÖcûa chàng Ç‹ låi, nàng buÒn-kh° Çau-Ç§n và hÓi-ti‰c vì không ÇÜ®c g¥p chàng, Çã bÕ ænbÕ uÓng cho t§i ch‰t. Thôi H¶ xin phép ÇÜ®c thÃy m¥t nàng lÀn chót. NÜ§c m¡t cûachàng nhÕ xuÓng m¥t nàng, nàng mª m¡t ra.

NgÜ©i Ç©i còn k‹ låi r¢ng: Thôi H¶ và cô gái vÜ©n Çào lÃy nhau. Và cÛng nhÜtruyŒn thÀn-tiên, h† thÜÖng nhau suÓt Ç©i. [Riêng vŠ phÀn h† có hay cãi nhau chºi nhaukhông. Chàng lÃy thêm bao nhiêu v® n»a thì không thÃy ai nói. Có lë vì s® ngÜ©i Ç©i saumÃt hÙng-thú nên bÕ Çi.]

TruyŒn KiŠu cûa NguyÍn-Du có câu:TrÜ§c sau nào thÃy bóng ngÜ©i,Hoa Çào næm ngoái còn cÜ©i gió Çông.

75B. M¶t bài thÖ cûa VÜÖng Duy 王維 vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, thÜ©ng có ÇÀu ÇŠ làTåp-thi 雜詩 :

Quân t¿ cÓ-hÜÖng lai, Ðng tri cÓ-hÜÖng s¿. Lai nhÆt › song tiŠn, Hàn mai trÜ§c hoa vÎ?

君自故鄉來應知故鄉事來日綺窗前寒梅著花未

quân 君= anh, ông, bån (ngôi thÙ hai/tôn-kính); t¿ 自 = tØ; cÓ-hÜÖng 故鄉 = quê cÛ; lai 來 = låi, Ç‰n Çây; Üng 應 = ch¡c là, h£n là; tri 知 = bi‰t; s¿ 事= viŒc, chuyŒn; nhÆt 日= ngày; › 綺 (489) = các thÙ the hay løa có thêu hoa [Theo ThiŠu-Chºu, Çánglë phäi Ç†c là khÌ.]; song 窗 ( 454) = cºa s°; tiŠn 前 = trÜ§c; › song tiŠn 綺窗前 =ª trÜ§c cºa s° có tÃm khæn thêu hoa; hàn 寒= lånh; mai 梅 = mai, mÖ; trÜ§c 著(562) = (ngÜ©i) m¥c, (cây) có hoa, nª hoa; hoa 花 = hoa, bông; trÜ§c hoa 著花 = nªhoa, nª bông; vÎ 未= chÜa.


Quân t¿ cÓ-hÜÖng lai, Ðng tri cÓ-hÜÖng s¿. Lai nhÆt › song tiŠn, Hàn mai trÜ§c hoa vÎ?

= Bån tØ quê cÛ t§i Çây,= Ch¡c là bi‰t rõ (m†i) chuyŒn [ª quê cÛ] = Hôm (bån) Çi, cây mai mùa lånh ª trÜ§c cºa s° có tÃm

khæn thêu, Çã nª hoa chÜa?

Ÿ quê anh m§i t§i Çây, ViŒc quê anh bi‰t Ç°i thay th‰ nào. Hôm Çi trÜ§c cºa buÒng thêu, Cây mai mùa lånh nª nhiŠu hoa chÜa?

TrÀn-Tr†ng-Kim dÎch

Bån t¿ quê xÜa Ç‰n TÃt rõ chuyŒn quê xÜa. Khi Ç‰n bên song ÇËp, Mai lånh nª hoa chÜa?

TrÀn-Tr†ng-San dÎch

76B. M¶t bài thÖ cûa VÜÖng XÜÖng-linh 王昌齡 vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu. Bài nàythÜ©ng có tên là Khuê Oán 閨怨 :

Khuê-trung thi‰u-phø bÃt tri sÀu. Xuân nhÆt ngÜng trang thÜ§ng thuš-lâu. HÓt ki‰n måch ÇÀu dÜÖng-liÍu s¡c, HÓi giao phu-t‰ mÎch phong hÀu.

閨中少婦不知愁春日凝妝上翠樓忽見陌頭楊柳色悔教夫婿覓封侯

khuê 閨(727) = ch‡ con gái ª; trung 中= trong; khuê-trung 閨中 = trong phòngkhuê; thi‰u-phø 少婦 = ngÜ©i Çàn bà trÈ, thi‰u-phø;bÃt tri 不知 = ch£ng bi‰t, Çâu có bi‰t .. là gì; sÀu 愁 = buÒn-rÀu, sÀu. xuân-nhÆt 春日= ngày xuân; ngÜng 凝 (47) = ngØng, Ç†ng låi; trang 妝 = trang-Çi‹m; ngÜng trang 凝妝 = ngØng trang-Çi‹m, trang-Çi‹m xong;thÜ§ng 上 = lên [thÜ®ng 上 = trên]; thuš 翠 = màu xanh bi‰c; lâu 樓 = lÀu. hÓt 忽 = ch®t; ki‰n 見 = thÃy; hÓt ki‰n 忽見 = ch®t thÃy; måch 陌 = ÇÜ©ng nhÕ,(ÇÜ©ng) b© ru¶ng; dÜÖng-liÍu 楊柳 = tên m¶t loåi liÍu; s¡c 色 = màu, s¡c, màu-s¡c.hÓi 悔 = ti‰c, hÓi-ti‰c; giao 教 = khuyên; phu-t‰ 夫婿 = chÒng; mÎch 覓 = tìmphong 封 = phong, vua ban cho; hÀu 侯 = tên m¶t tÜ§c, tên m¶t chÙc-vÎ;mÎch phong hÀu 覓封侯 = Çi tìm công-danh.

Khuê-trung thi‰u-phø bÃt tri sÀu. Xuân nhÆt ngÜng trang thÜ§ngthuš-lâu. HÓt ki‰n måch ÇÀu dÜÖng-liÍus¡c, HÓi giao phu-t‰ mÎch phong hÀu.

[1] Trong phòng khuê, (có m¶t) ngÜ©i Çàn bà (còn)trÈ, chÜa bi‰t buÒn là gì. [2] (Vào m¶t) ngày xuân,(vØa) trang-Çi‹m xong, (nàng) lên trên lÀu bi‰c. [3]Ch®t thÃy màu-s¡c dÜÖng-liÍu ª ÇÀu ÇÜ©ng, [4] m§ihÓi-ti‰c Çã khuyên chÒng Çi tìm công-danh.


Bài này thÃy trong mÃy câu cûa ñoàn-ThÎ-ñi‹m trong Chinh-phø Ngâm:Lòng này hoá Çá cÛng nên.E không lŒ ng†c mà lên trông lÀu.Lúc ngoänh låi ng¡m màu dÜÖng-liÍu.Thà khuyên chàng ÇØng chÎu tÜ§c phong.Ch£ng hay muôn s¿ ru°i-giong,Lòng chàng bi‰t có nhÜ lòng thi‰p chæng?

77B. M¶t bài thÖ cûa SÀm Tham 岑參 vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, thÜ©ng có ÇÀu ÇŠ làSÖn-phòng Xuân S¿ :

LÜÖng-viên nhÆt m¶ loån phi nha. C¿c møc tiêu-ÇiŠu tam lÜ«ng gia. ñình thø bÃt tri nhân khÙ tÆn, Xuân lai hoàn phát c¿u th©i hoa.

SÖn-phòng = tên ÇÎa-phÜÖng, tên ÇÃt; xuân = mùa xuân; s¿ = chuyŒn,viŒc; SÖn-phòng xuân s¿ = câu chuyŒn (vŠ) mùa xuân ª SÖn-phòng;LÜÖng-viên = tên ÇÃt thu¶c SÖn-phòng; nhÆt = ngày; m¶ = bu°i chiŠutÓi; loån = rÓi b©i, l¶n-x¶n, h‡n-Ç¶n; phi = bay; nha = quå; c¿c = cùng-c¿c, h‰t ch‡ nói; møc (425) = m¡t, nhìn kï; tiêu-ÇiŠu = tiêu-ÇiŠu, yên-l¥ngbuÒn-bã; tam = ba; lÜ«ng = hai; tam lÜ«ng = hai ba, vài ba; gia = nhà;Çình = sân; thø = cây, cây-cÓi; bÃt = ch£ng, không, ch£ng hŠ; tri = bi‰t;nhân = ngÜ©i, ngÜ©i ta; khÙ = Çi; tÆn = h‰t; lai = låi, Ç‰n; hoàn = låi,m¶t lÀn n»a; phát = nª; phát hoa = nª hoa, Çâm bông; c¿u = cÛ; th©i

= mùa.

LÜÖng-viên nhÆt m¶ loån phi nha.

ñình thø bÃt tri nhân khÙ tÆn, Xuân lai hoàn phát c¿u th©i hoa.

[1] Ÿ LÜÖng-viên, vào lúc tr©i s¡p tÓi, quå bay loån-xå. [2] Nhìn kh¡p cä chÌ thÃy cänh tiêu-ÇiŠu buÒn-bã v§i vài ba nóc nhà. [3] Cây-cÓi ª trÜ§c sân ch£nghŠ bi‰t ngÜ©i ta Çi (Çâu) h‰t rÒi, [4] (nên) mùa xuânÇ‰n, låi Çâm bông [nª hoa] nhÜ nh»ng mùa trÜ§c.

SÖn-phòng Xuân S¿ LÜÖng-viên nhÆt m¶ loån phi nha. C¿c møc tiêu-ÇiŠu tam lÜ«ng gia. ñình thø bÃt tri nhân khÙ tÆn, Xuân lai hoàn phát c¿u th©i hoa.

SÀm Tham

ChuyŒn xuân ª SÖn-phòng Tr©i chiŠu ti‰ng quå bay xao-xác, TrÜ§c m¡t tàn-hoang mÃy túp nhà. Cây có bi‰t Çâu ngÜ©i Çã v¡ng, Xuân vŠ vÅn nª bÃy nhiêu hoa.

TrÀn-Tr†ng-San

C¿c møc tiêu-ÇiŠu tam lÜ«ng gia.


78B. M¶t bài thÖ cûa Månh Håo-Nhiên 孟浩然 vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, thÜ©ng cóÇÀu ÇŠ là Xuân Hi‹u 春曉 :

Xuân-miên bÃt giác hi‹u, XÙ-xÙ væn ÇŠ Çi‹u. Då lai phong vÛ thanh, Hoa låc tri Ça thi‹u.

春眠不覺曉處處聞啼鳥夜來風雨聲

花落知多少

xuân-miên 春眠 = ngû xuân, giÃc ngû vào mùa xuân; bÃt giác 不覺 = không bi‰t,không hay; hi‹u 曉 = sáng, tr©i sáng; xÙ-xÙ 處處 = nÖi-nÖi, kh¡p nÖi; væn 聞=nghe, nghe thÃy; ÇŠ 啼 = (chim) kêu; Çi‹u 鳥 = chim; då 夜 = Çêm; lai 來 = låi;phong 風 = gió; vÛ 雨 = mÜa; thanh 聲 = ti‰ng, ti‰ng Ç¶ng; hoa låc 花落 = hoarøng; tri 知 = bi‰t; Ça 多 = nhiŠu; thi‹u 少 = ít .

Xuân-miên bÃt giác hi‹u, XÙ-xÙ væn ÇŠ Çi‹u.

Då lai phong vÛ thanh, Hoa låc tri Ça thi‹u.

Ngày xuân, n¢m ngû, không bi‰t tr©i sáng (tØ bao gi©),kh¡p nÖi nghe thÃy ti‰ng chim hót. [nghe thÃy ti‰ng chimkêu ª kh¡p nÖi]. (Mª m¡t ra m§i bi‰t) Çêm vØa qua tr©i mÜa gió, (lúc Çó m§i t¿ hÕi) không bi‰t hoa røng nhiŠu hay ít.

79B. M¶t bài thÖ cûa TrÎnh CÓc vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, thÜ©ng có ÇÀu ÇŠ làHoài-thu› BiŒt H»u :

DÜÖng-tº-giang ÇÀu, dÜÖng-liÍu xuân, DÜÖng-hoa sÀu sát Ç¶-giang-nhân. S° thanh phong ÇÎch li-Çình vãn, Quân hÜ§ng Tiêu-tÜÖng, ngã hÜ§ng TÀn.

Hoài-thu› = sông Hoài, chäy tØ tÌnh Hà-nam (Tàu), qua Anh-huy, Giang-tô, rÒira bi‹n; biŒt = tØ-biŒt, chia tay, tiÍn ÇÜa; h»u = bån; Hoài-thu› biŒt h»u

= tiÍn chân bån ª sông Hoài, chia tay bån trên sông Hoài; DÜÖng-tº = tên sông; giang = sông; DÜÖng-tº-giang = ª ÇÀu sông DÜÖng-tº ; DÜÖng-liÍu

= tên m¶t loåi liÍu; dÜÖng-hoa = hoa dÜÖng-liÍu; sÀu = buÒn-rÀu, sÀu; sát = gi‰t, gi‰t ch‰t; Ç¶giang = qua sông; Ç¶-giang-nhân = ngÜ©i qua sông, khách sang sông;s° = mÃy; thanh = ti‰ng; phong = gió; ÇÎch = tên m¶t loåi sáo; li-Çình

= nÖi chia tay, nÖi tiÍn ÇÜa; vãn = mu¶n, bu°i chiŠu; quân = bån, anh,ông (ngôi thÙ hai/tôn-kính); hÜ§ng = hÜ§ng vŠ phía, nh¢m vŠ phía, Çi vŠ phía;Tiêu-tÜÖng = sông Tiêu-tÜÖng; TÀn = ÇÃt TÀn.

= sông DÜÖng-tº; DÜÖng-tº-giang ÇÀu = giang-ÇÀu DÜÖng-tº


DÜÖng-tº-giang ÇÀu, dÜÖng-liÍu xuân, DÜÖng-hoa sÀu sát Ç¶-giang-nhân.

S° thanh phong ÇÎch li-Çình vãn,

Quân hÜ§ng Tiêu-tÜÖng, ngã hÜ§ng TÀn.

[1] Ÿ ÇÀu sông DÜÖng-tº, r¥ng dÜÖng-liÍumÖn-mªn xanh-tÜÖi màu xuân, [2] Hoa dÜÖng-liÍu làm khách sang sông buÒn ch‰t Çi ÇÜ®c. [3]Gió ÇÜa v£ng-v£ng mÃy ti‰ng sáo t§i li-Çình[nÖi chia tay]. Lúc Ãy vào bu°i chiŠu gÀn tÓi. [4](Và cÛng chính lúc Ãy), anh phäi Çi vŠ phía sôngTiêu-tÜÖng, còn tôi, tôi Çi vŠ ÇÃt TÀn.

Bän dÎch cûa TrÀn-Tr†ng-San:TØ biŒt bån trên sông Hoài

Sông DÜÖng xuân th¡m hàng dÜÖng,Hoa DÜÖng xui khách sang ngang ngåi-ngÀn.Sáo chiŠu v£ng ti‰ng li-tan,Tiêu-tÜÖng bån Ç‰n, ÇÜ©ng TÀn tôi Çi.

80B. M¶t bài thÖ cûa TrÀn Ng†c-Lan vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, thÜ©ng cóÇÀu ÇŠ là Kí Phu :

Phu thú biên-quan, thi‰p tåi Ngô. Tây-phong xuy thi‰p, thi‰p Üu phu. NhÃt hàng thÜ-tín, thiên hàng lŒ, Hàn Çáo quân biên, y Çáo vô.

kí = gºi; phu = chÒng; kí phu = gºi cho chÒng; [mÆu , tuÃt ,nhung , thú ]; thú (219) = làm lính thú, làm lính gi» biên-gi§i [Çi lính Ç‹làm b°n-phÆn ngÜ©i dân]; biên-quan = cºa äi ª biên-gi§i, cºa äi biên-thuÿ;thi‰p = ngôi thÙ nhÃt sÓ ít, ngÜ©i Çàn bà t¿ xÜng m¶t cách khiêm-tÓn; tåi = ª;Ngô = tên ÇÃt [Có m¶t th©i là tên nÜ§c]; tây-phong = gió thu tØ phía tâyth°i t§i; xuy = th°i; Üu = lo, lo-l¡ng; nhÃt hàng = m¶t hàng, m¶t dòng;thÜ-tín = thÜ, t© ÇÜa tin; thiên hàng lŒ = m¶t ngàn dòng nÜ§c m¡t; hàn

= lånh; Çáo = Ç‰n; quân = anh, chàng (ngôi thÙ hai/tôn-kính); biên = bên;y = áo; vô = không, chæng (ti‰ng ÇÙng cuÓi câu Ç‹ hÕi).

Phu thú biên-quan, thi‰p tåi Ngô. Tây phong xuy thi‰p, thi‰p Üu phu.

NhÃt hàng thÜ-tín, thiên hàng lŒ,

Hàn Çáo quân biên, y Çáo vô?

[1] ChÒng thi‰p làm lính thú ª cºa äi ngoài biên-thuÿ, còn thi‰p, thi‰p ª ÇÃt Ngô. [2] Gió thu lånh[gió tây] th°i vào thi‰p (thi‰p rùng mình), thi‰p locho chÒng. [3] M‡i m¶t hàng vi‰t trong thÜ [gºiÇi] là cä ngàn dòng lŒ (rÖi). [4] (Thi‰p bi‰t) lånh ÇãÇ‰n bên chàng [thi‰p bi‰t là vì gió lånh m§i th°ivào thi‰p], không bi‰t áo (Ãm) có Ç‰n không?


Bän dÎch cûa TrÀn-Tr†ng-San:

Gºi cho chÒng

Thi‰p ª ÇÃt Ngô, chÒng lính thú,Gió thu th°i thi‰p, thi‰p lo chÒng.M¶t hàng thÜ gºi, muôn hàng lŒ,Lånh Ç‰n bên chàng, áo Ç‰n không?

81B. M¶t bài thÖ cûa Cáp Gia-VÆn vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, thÜ©ng có ÇÀuÇŠ là Y-châu ca (cÛng có sách vi‰t tên tác-giä là Kim XÜÖng-T¿ và ÇÀu ÇŠ làXuân Oán :

ñä khªi hoàng-oanh nhi. Måc giao chi thÜ®ng ÇŠ. ñŠ th©i kinh thi‰p m¶ng, BÃt Ç¡c Çáo Liêu-tê [tây].

Y-châu = tên ÇÃt; ca = bài hát; Y-châu ca = bài hát Y-châu; Çä =Çánh; khªi = dÆy; Çä khªi = ÇÆp ÇÆp cho nó bay Çi; hoàng-oanh = tênm¶t loåi chim, chim vàng-anh [hoàng = màu vàng]; nhi = nho-nhÕ, ÇÙa bé, conchim non; måc = ÇØng; giao = Ç‹ cho; chi = cành; thÜ®ng = trên; chithÜ®ng = trên cành; ÇŠ = hót; th©i = lúc, khi; ÇŠ th©i = lúc hót, khihót; kinh = làm s®, làm cho s®; thi‰p = ngôi thÙ nhÃt sÓ ít, ngÜ©i Çàn bà t¿xÜng m¶t cách khiêm-tÓn; thi‰p m¶ng = m¶ng cûa thi‰p, giÃc m¶ng cûa thi‰p,giÃc mÖ cûa thi‰p; bÃt = không; Ç¡c = ÇÜ®c; Çáo = Ç‰n; Liêu-tây =tên ÇÃt [nÖi chÒng Çang ª]; NgÜ©i Çàn bà có chÒng ª xa [Çi Çánh trÆn, làm lính xa nhà] Ü§c-mÖ ÇÜ®c g¥p chÒngtrong giÃc mÖ [lúc ngû mê]:

ñä khªi hoàng-oanh nhi. Måc giao chi thÜ®ng ÇŠ. ñŠ th©i kinh thi‰p m¶ng, BÃt Ç¡c Çáo Liêu-tây.

[1] Làm Ön Çu°i con chim vàng-anh non (giùmtôi). [2] ñØng Ç‹ nó hót ª trên cành. [3] Lúc nóhót, nó làm kinh-Ç¶ng giÃc m¶ng cûa tôi [Nó làmtôi không n¢m mÖ ÇÜ®c.] [4] [N‰u tôi không n¢mmÖ ÇÜ®c, thì] tôi không Ç‰n Liêu-tây (v§i chÒngtôi) ÇÜ®c.

Bän dÎch cûa TrÀn-Tr†ng-Kim:

Bài Hát Y-châuNh© ai Çu°i h¶ con oanh,ñØng cho nó réo trên cành lao-xao.Làm cho thi‰p tÌnh chiêm-bao,


Liêu-tây Çi t§i làm sao bây chØ.


Y-châu ca

ñu°i giùm h¶ thi‰p con oanh,ñØng cho nó hót trên cành trêu ai.Làm tan m¶ng thi‰p ÇÜÖng say,Thi‰p không ÇÜ®c t§i Liêu-tây v§i chàng.

82B. M¶t bài thÖ cûa TrÜÖng K‰ 張繼 vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, thÜ©ng có ÇÀu ÇŠ làPhong-kiŠu Då Båc 楓橋夜泊 :

NguyŒt låc, ô ÇŠ, sÜÖng mãn thiên. Giang phong, ngÜ hoä ÇÓi sÀu miên. Cô-tô thành ngoåi Hàn-san t¿, Då bán chung thanh Çáo khách thuyŠn.

月落烏啼霜滿天江楓漁火對愁眠姑蘇城外寒山寺

夜半鐘聲到客船

Phong-kiŠu 楓橋 = tên ÇÃt; då 夜 = Çêm, ban Çêm; båc 泊 = (thuyŠn) ÇÆu; Phong-kiŠu då båc 楓橋夜泊 = Çêm khuya ÇÆu thuyŠn ª Phong-kiŠu; nguyŒt 月 = træng,giæng; låc 落 = rÖi, røng, l¥n; ô 烏 = quå; ÇŠ 啼 = (quå) kêu, (chim) hót, (trÈ con)khóc; sÜÖng 霜 = sÜÖng; mãn 滿 = ÇÀy; thiên 天 = tr©i; giang 江 = sông; phong 楓= tên m¶t loåi cây l§n; ngÜ 漁 = Çánh cá [ngÜ 魚 là cá không có ch» thu› ª phía bêntrái]; hoä 火 = lºa; ngÜ hoä 漁火 = ng†n lºa ª thuyŠn Çánh cá; ÇÓi 對 = ª phíatrÜ§c, ÇÙng trÜ§c, ª ngay trÜ§c, ÇÓi; sÀu 愁 = buÒn; miên 眠 = ngû, giÃc ngû; sÀumiên 愁眠 = giÃc ngû buÒn, giÃc sÀu; Cô-tô 姑蘇 = tên núi, tên thÎ-trÃn; thành =thành; ngoåi = ngoài; Cô-tô thành 姑蘇城 = thành Cô-tô; Cô-tô thành ngoåi姑蘇城外 = bên ngoài thành Cô-tô; Hàn-san 寒山 = tên m¶t ngôi chùa [hàn 寒 =lånh; san, sÖn 山 = núi]; t¿ 寺 = chùa; Hàn-san t¿ 寒山寺 = chùa Hàn-san; då夜= Çêm ; bán 半 = nºa; då bán 夜半 = nºa Çêm; chung 鐘 = chuông; thanh 聲 =ti‰ng; chung thanh 鐘聲 = ti‰ng chuông; Çáo 到 = Ç‰n; khách 客 = khách, ngÜ©i ªxa t§i; thuyŠn 船 = thuyŠn.

NguyŒt låc, ô ÇŠ, sÜÖng mãn thiên. Giang phong, ngÜ hoä ÇÓi sÀu miên.

Cô-tô thành ngoåi Hàn-san t¿, Då bán chung thanh Çáo khách thuyŠn.

[1] (Lúc Ãy) træng l¥n, quå kêu, sÜÖng (phû kín)ÇÀy tr©i. [2] Hàng cây phong và (nh»ng) ÇÓmlºa cûa (Çám) thuyŠn chài ª phía trÜ§c m¥t m¶tngÜ©i (Çang lim-dim ngû) trong giÃc ngû buÒn-bã lÈ-loi. [3,4] Vào nºa Çêm, ti‰ng chuông ªchùa Hàn-san bên ngoài thành Cô-tô v£ng t§ithuyŠn cûa kÈ xa nhà. [NgÜ©i Çang buÒn và


Çang lim-dim ngû (ª câu 2)].

Bän dÎch cûa Tän-ñà NguyÍn-Kh¡c-Hi‰u

Træng tà, ti‰ng quå kêu sÜÖng,Lºa chài, cây b‰n, sÀu vÜÖng giÃc hÒ.ThuyŠn ai ÇÆu b‰n Cô-tô,Nºa Çêm nghe ti‰ng chuông chùa Hàn-san.

Bän dÎch cûa TrÀn-Tr†ng-Kim:

ñêm Khuya ThuyŠn ñÆu ª B‰n Phong-kiŠuQuå kêu, træng l¥n, sÜÖng rÖi,Lºa chài, cây bãi, ÇÓi ngÜ©i n¢m co.Con thuyŠn ÇÆu b‰n Cô-tô,Nºa Çêm nghe ti‰ng chuông chùa Hàn-sÖn.


Ban ñêm ThuyŠn ñÆu B‰n Phong-kiŠuTræng tà, ti‰ng quå lÄn sÜÖng rÖi,SÀu ÇÜ®m hàng phong, giÃc lºa chài.Ngoài äi Cô-tô, chùa v¡ng-vÈ,Nºa Çêm chuông v£ng Ç‰n thuyŠn ai.

Bän dÎch cûa Quÿnh-Anh Phåm-ThÎ-Ánh-Bích:

ñêm Khuya Ghé B‰n Phong-kiŠuTræng tà nghe quå kêu sÜÖngR¥ng phong b‰n v¡ng vÃn-vÜÖng Çèn chàiCô-tô thao-thÙc thuyŠn aiHàn-san v†ng låi u-hoài chuông Çêm

83B. M¶t bài thÖ cûa TrÀn Tº-Ngang 陳子昂 vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, có ÇÀu ÇŠ làñæng U-châu ñài Ca 登幽州臺歌 :

TiŠn bÃt ki‰n c°-nhân HÆu bÃt ki‰n lai-giä. NiŒm thiên-ÇÎa chi du-du, ñ¶c säng-nhiên nhi th‰ há.

前不見古人後不見來者念天地之悠悠

獨愴然而涕下


Çæng 登 lên; U-châu 幽州 tên ÇÎa-phÜÖng, nay thu¶c B¡c-kinh (Tàu); U-châu Çài幽州臺 = Çài ª U-châu; ca 歌 = bài hát; Çæng U-châu Çài ca 登幽州臺歌 = bài hátlàm khi lên Çài ª U-châu; tiŠn 前 = trÜ§c (cä vŠ không-gian lÅn th©i-gian), Ç¢ngtrÜ§c, th©i trÜ§c, th©i-gian Çã qua; hÆu 後 = sau (cä không-gian lÅn th©i-gian), Ç¢ngsau, th©i-gian sau này; bÃt 不 = ch£ng, không, Çâu có; ki‰n 見 = thÃy; bÃt ki‰n 不見= không thÃy; c°-nhân 古人= ngÜ©i ngày xÜa, ngÜ©i Ç©i trÜ§c; lai 來 = låi, Ç‰n; lai-giä 來者 = ngÜ©i së Ç‰n, ngÜ©i Ç©i sau; niŒm 念 = nghï; thiên-ÇÎa 天地 = tr©i ÇÃt;chi 之= cûa; du-du 悠悠 = d¢ng-d¥c, lâu-dài vô-cùng; thiên-ÇÎa chi du-du天地之悠悠 = s¿ lâu-dài cûa tr©i-ÇÃt (có tØ lâu l¡m rÒi và sau này vÅn còn), tr©i-ÇÃtd¢ng-d¥c bao-la; Ç¶c 獨 = m¶t mình, lÈ-loi, riêng mình; säng-nhiên 愴然 = Çau-thÜÖng buÒn-bã; nhi 而 = mà; th‰ 涕 = nÜ§c m¡t; há 下 = chäy xuÓng, rÖi xuÓng [hå下 = dÜ§i].

TiŠn bÃt ki‰n c°-nhân HÆu bÃt ki‰n lai-giä. NiŒm thiên-ÇÎa chi du-du, ñ¶c säng-nhiên nhi th‰ há.

Nhìn vŠ th©i trÜ§c, không thÃy ngÜ©i trÜ§c. [2] NhìnvŠ th©i-gian sau này, không thÃy ngÜ©i Ç©i sau. [3]Nghï Ç‰n (thân-phÆn nhÕ-nhoi cûa con ngÜ©i gi»a)tr©i-ÇÃt d¢ng-d¥c bao-la, [4] riêng ta Çau lòng mà rÖinÜ§c m¡t.

Bän dÎch cûa TrÀn-Tr†ng-San:Bài Ca Lên ñài U-châuNgoänh låi trÜ§c: ngÜ©i xÜa v¡ng-vÈ;Trông vŠ sau: quånh-quë ngÜ©i sau.NgÅm hay tr©i ÇÃt dài lâu,Mình ta rÖi håt lŒ sÀu chÙa-chan.

84B. M¶t bài thÖ cûa TrÜÖng TÎch vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, có ÇÀu ÇŠ là Ti‰t-phø Ngâm :

Quân tri thi‰p h»u phu, T¥ng thi‰p song minh-châu. Cäm quân triŠn-miên š, HŒ tåi hÒng la nhu. Thi‰p gia cao-lâu liên uy‹n khªi, LÜÖng-nhân chÃp kích Minh-Quang lí. Tri quân døng tâm nhÜ nhÆt-nguyŒt, S¿ phu thŒ nghï ÇÒng sinh-tº. Hoàn quân minh-châu song lŒ thuÿ, HÆn bÃt tÜÖng-phùng vÎ giá thì.


ti‰t-phø = ngÜ©i Çàn bà æn ª h‰t lòng v§i chÒng; ngâm = khúc ngâm, l©ithan-thª; quân = chàng, anh, ông (ngôi thÙ hai/tôn-kính); tri = bi‰t; thi‰p =ngôi thÙ nhÃt sÓ ít, ngÜ©i Çàn bà t¿ xÜng m¶t cách khiêm-tÓn; h»u = có; phu =chÒng; t¥ng = cho, t¥ng; song = hai; minh-châu = ng†c sáng, ng†c quš,Çá quš và Ç¡t tiŠn; cäm = nhÆn bi‰t, nhÆn bi‰t và kính-m‰n, cäm; triŠn-miên = vÜÖng-vÃn, có lòng thÜÖng, m‰n; š = š, cº-chÌ dáng-ÇiŒu bi‹u-l¶ tÃm lòng; hŒ

= bu¶c; tåi = ª, tåi; hÒng = ÇÕ; la = løa mÕng và mÎn; nhu = áo ng¡n,áo lót; gia = nhà; cao lâu = lÀu cao; liên = liŠn, liŠn nhau; uy‹n =vÜ©n; khªi = n°i, n°i lên, n°i dÆy; thi‰p gia cao lâu liên uy‹n khªi

= nhà tôi là m¶t cái nhà có lÀu cao (m†c lên) ª m¶t khu có mÃyvÜ©n liŠn nhau; lÜÖng-nhân = chÒng; chÃp = cÀm; kích = tên m¶t thÙbinh-khí ngày xÜa; Minh-quang = tên toà nhà l§n; lí = trong; døng =dùng; tâm = tim, lòng; døng tâm = có lòng, có š-ÇÎnh; nhÜ = ch£ng khácgì, nhÜ, giÓng; nhÆt = m¥t tr©i; nguyŒt = m¥t træng, m¥t giæng; s¿ = th©; phu

= chÒng; thŒ = thŠ; nghï (251) = làm giÓng nhÜ, làm nhÜ th‰ này này; ÇÒng= cùng; sinh = sÓng; tº = ch‰t; hoàn = trä låi; lŒ = nÜ§c m¡t; thuÿ

= chäy xuÓng, rû xuÓng, rÕ xuÓng; hÆn = ti‰c, hÆn; bÃt = ch£ng, không; tÜÖng-phùng = g¥p nhau, g¥p-g« nhau; vÎ = chÜa; giá = lÃy chÒng; thì =lúc, khi, th©i.

Quân tri thi‰p h»u phu, T¥ng thi‰p song minh-châu. Cäm quân triŠn-miên š, HŒ tåi hÒng la nhu. Thi‰p gia cao-lâu liên uy‹n khªi, LÜÖng-nhân chÃp kích Minh-Quang lí. Tri quân døng tâm nhÜ nhÆt-nguyŒt,

S¿ phu thŒ nghï ÇÒng sinh-tº.

Hoàn quân minh-châu song lŒ thuÿ,

HÆn bÃt tÜÖng-phùng vÎ giá thì.

Chàng bi‰t em có chÒng, (Th‰ mà) vÅn t¥ng em hai hòn ng†c sáng chói. (Em) cäm-Ç¶ng chàng có lòng thÜÖng,(Nên em) (Çã) bu¶c (nó) vào cái y‰m løa ÇÕ.Nhà em có lÀu cao ª trong m¶t khu vÜ©n r¶ng.ChÒng em là ngÜ©i cÀm kích trong ÇiŒn Minh-quang. Em bi‰t lòng då chàng (trong-sáng) nhÜm¥t tr©i m¥t træng (chÙ không phäi hång ngÜ©ibÆy-bå Çi dø-d‡ v® ngÜ©i khác Çâu). (NhÜng)em m¶t lòng th© chÒng, nên Çã thŠ sÓng thìcùng sÓng, ch‰t thì cùng ch‰t. (Vì th‰ emkhông dám nhÆn.) Em xin trä låi hai hòn ng†csáng cho chàng. (Em buÒn l¡m. Chàng thÃykhông, em Çang khóc Çây này) hai dòng nÜ§cm¡t Çang chäy ra. Em ti‰c sao chúng mìnhch£ng ÇÜ®c g¥p nhau lúc em chÜa lÃy chÒng.

Bän dÎch cûa Ngô-TÃt-TÓ:Ti‰t-phø Ngâm


Chàng hay em có chÒng rÒi,Yêu em, chàng t¥ng m¶t Çôi ng†c lành.VÃn-vÜÖng nh»ng mÓi cäm-tình,Em Çeo trong áo lót mình màu sen.Nhà em vÜ©n ng¿ kŠ bên,ChÒng em cÀm kích trong ÇŠn Minh-quang.NhÜ gÜÖng, vâng bi‰t lòng chàng,Th© chÒng quy‰t ch£ng phø-phàng thŠ xÜa.Trä ng†c chàng, lŒ nhÜ mÜa,GiÆn không g¥p-g« khi chÜa có chÒng.


Ti‰t-phø NgâmThi‰p có chÒng, chàng Çà tÕ bi‰t;ñôi minh-châu tha-thi‰t còn trao.Tå lòng vÜÖng-vÃn khít-khao,Ng†c này thi‰p bu¶c khæn Çào th¡m tÜÖi.Nhà thi‰p ª lâu-Çài ng¿-uy‹n;ChÒng thi‰p làm lính ÇiŒn Minh-quang.Bi‰t chàng lòng sáng nhÜ træng;Th© chÒng, thi‰p nguyŒn Çá-vàng thu›-chung.Trä minh-châu, lŒ Çôi giòng,GiÆn không g¥p lúc tÖ hÒng chÜa xe.

Bän dÎch cûa Quÿnh-Anh Phåm-ThÎ-Ánh-Bích:

Bài Ca Chung-thu›Bi‰t r¢ng em Çã có chÒngVÅn trao Çôi ng†c v§i lòng thi‰t-thaCäm thÜÖng tình-š bao-laEm Çeo trong áo xót-xa âu-sÀuVÜ©n vua kŠ-cÆn mái lÀuChÒng em cÀm kích ÇÙng hÀu ÇŠn QuangSáng trong em bi‰t lòng chàngNhÜng em quy‰t gi» Çá vàng thŠ xÜaTrä låi ng†c, lŒ nhÜ mÜaTi‰c sao ch£ng g¥p khi chÜa có chÒng.

85B. M¶t Çoån trong Chinh-phø Ngâm 征婦吟 cûa ñ¥ng-TrÀn-Côn vào th‰-kÌ 18:


LÜÖng-nhân nhÎ thÆp Ngô môn hào.

ñÀu bút-nghiÍn hŠ, s¿ cung-Çao.

Døc bä liên-thành hi‰n minh-thánh.

NguyŒn tÜÖng xích ki‰m träm thiên-kiêu.

TrÜ®ng-phu thiên-lí chí mã cách.

Thái-sÖn nhÃt trÎch khinh hÒng-mao.

TiŒn tØ khuê-kh°n tùng chinh-chi‰n.

Tây-phong minh tiên xuÃt VÎ-kiŠu.

VÎ-kiŠu ÇÀu, thanh-thu› câu.

Thanh-thu› biên, thanh-thäo ÇÒ.

TÓng quân xÙ hŠ, tâm du-du.

Quân Çæng ÇÒ hŠ, thi‰p hÆn bÃt nhÜ câu.

Quân lâm lÜu hŠ, thi‰p hÆn bÃt nhÜ châu.

Thanh-thanh lÜu-thu›, bÃt tÄy thi‰p tâm sÀu.

Thanh-thanh phÜÖng-thäo, bÃt vong thi‰p tâm Üu.

Ng» phøc ng» hŠ, chÃp quân thû.

B¶ nhÃt b¶ hŠ, khiên quân nhu.

Thi‰p tâm tuÿ quân t¿ minh-nguyŒt.

Quân tâm vån-lí Thiên-sÖn tiÍn ...

Quân xuyên trang-phøc hÒng nhÜ hà.

Quân kÎ kiêu-mã båch nhÜ tuy‰t.

Kiêu-mã hŠ loan linh,

Chinh c° hŠ, nhân hành,

Tu-du hŠ, ÇÓi diŒn,

Khoänh-kh¡c hŠ, phân trình.

良人二十吳門豪投筆硯兮事弓刀欲把連城獻明聖

願將尺劍斬天驕丈夫千里志馬革泰山一擲輕鴻毛便辭閨閫從征戰

西風鳴鞭出渭橋渭橋頭清水溝清水邊青草途送君處兮心悠悠君登途兮妾恨不如駒君臨流兮妾恨不如舟清清流水不洗妾心愁青青芳草不忘妾心憂語復語兮執君手步一步兮牽君襦妾心隨君似明月君心萬里千山箭 ...君穿壯服紅如霞君騎驍馬白如雪驍馬兮鸞鈴鉦鼓兮人行須叟兮對面頃刻裡兮分程

lÜÖng-nhân 良人= chÒng; thÆp nhÎ 二十 = hai mÜÖi; Ngô-môn 吳門 = nhà h† Ngô;hào 豪(641) = ngÜ©i tài-giÕi và khôn-ngoan sáng-suÓt hÖn m¶t træm ngÜ©i; kiŒt 傑(31) = tài-giÕi và khôn-ngoan sáng-suÓt hÖn mÜ©i ngÜ©i; Ngô-môn hào 吳門豪 =hào-kiŒt nhÜ nhà h† Ngô (ngày xÜa) [ñi‹n]; ÇÀu 投 (228) = qu£ng Çi, ném Çi, vÃt Çi; bút 筆 = cây vi‰t, bút; nghiÍn 硯 (436) = cái nghiên Ç‹ mài m¿c; nghiÍn 硏 (435) =cái nghiên Ç‹ mài m¿c [nghiên 硏 = nghiŠn nhÕ]; s¿ 事 = viŒc, chuyŒn, th©; cung 弓= cung; Çao 刀 = con dao l§n, Çao (m¶t loåi vÛ-khí); døc 欲 = muÓn; bä 把 (228) =cÀm, cÀm ch¡c, lÃy; liên 連 = liŠn; hi‰n 獻 (389) = bi‰u, dâng bi‰u; minh-thánh


明聖 = vua sáng-suÓt; nguyŒn 願 (766) = muÓn, cÀu mong; tÜÖng 將 (152) = s¡p,së; träm 斬 = chém; thiên-kiêu 天驕 = thiên-tº chi kiêu = nh»ng ÇÙa (con) kiêu-ngåo cûa thiên-tº (con tr©i vua), chúng nó së chÓng låi vua [ chúng nó së làgi¥c] = gi¥c; trÎch 擲(251) = ném; khinh 輕 = nhË; hÒng-mao 鴻毛 = lông chimhÒng; hÒng 鴻 = tên m¶t loåi chim; tiŒn 便 (24) = tiŒn; tØ 辭 = tØ-giã; khuê 閨(727) = ch‡ Çàn bà con gái ª; kh°n 閫(728) = cái then cºa, ngÜ©i Çàn bà ª trong nhà,nh»ng gì liên-quan Ç‰n Çàn bà; khuê-kh°n 閨閫 = nÖi ª cûa ngÜ©i Çàn bà con gái;tùng, tòng 從 (195) = theo [tung = chiŠu d†c, d†c]; chinh-chi‰n 征戰 = Çánh nhau;tây-phong 西風 = gió tây, gió tØ phía tây th°i t§i, gió mùa thu, gió lånh; minh 鳴(798) = kêu, hót, rít, veo; tiên 鞭 (757) = roi, roi ng¿a; xuÃt 出 = ra; VÎ-kiŠu 渭橋 =cÀu VÎ; câu 溝 (355) = cái ngòi nÜ§c, cái låch; thanh-thu› câu 清水溝 = låch nÜ§ctrong v¡t; thanh-thu› biên 清水邊 = bên dòng nÜ§c trong; thanh-thäo 青草 = cÕxanh; thanh-thäo ÇÒ 青草途 = con ÇÜ©ng cÕ xanh; tÓng 送 (680) = tiÍn ÇÜa, ÇÜa Çi,tiÍn Çi, tiÍn chân; tÓng quân xÙ 送君處 = nÖi tiÍn chàng, nÖi tiÍn chân chàng, nÖicùng chàng chia tay; hŠ 兮 = ti‰ng kèm (hÜ-t¿) ª cuÓi m¶t dây l©i Ç‹ làm cho dÍ Ç†c,dÍ nghe hay là m¶t thói quen cûa ngÜ©i vi‰t [N‰u bÕ Çi, š-nghïa cÛng không thay-Ç°i.]; du-du 悠悠 (206) = buÒn thÆt buÒn, buÒn l¡m-l¡m, buÒn d¢ng-d¥c; Çæng 登= lên; Çæng ÇÒ 登途 = Çi ÇÜ©ng b¶; hÆn 恨 = giÆn, ti‰c, hÆn; bÃt nhÜ 不如 = khôngnhÜ; câu 駒 (779) = ng¿a non, ng¿a hai tu°i; Quân Çæng ÇÒ hŠ, thi‰p hÆn bÃt nhÜ câu君登途兮妾恨不如駒 = Chàng Çi ÇÜ©ng b¶, thi‰p giÆn không ÇÜ®c nhÜ ng¿a (Ç‹Çi v§i chàng); lâm lÜu 臨流 = Çi ÇÜ©ng thu›; châu, chu 舟 (541) = thuyŠn; Quânlâm lÜu hŠ, thi‰p hÆn bÃt nhÜ châu 臨流兮妾恨不如舟 = Chàng Çi ÇÜ©ng thu›,thi‰p giÆn không ÇÜ®c nhÜ thuyŠn (Ç‹ Çi v§i chàng); thanh 清 = trong; thanh-thanh清清= trong-trÈo; bÃt 不 = ch£ng, không, Çâu có; tÄy 洗 = rºa, rºa såch; thi‰p tâm妾心 = lòng thi‰p; sÀu 愁 = buÒn-rÀu; thanh 青 = xanh; thanh-thanh 青青 = xanh-xanh; vong 忘 (199) = quên; Üu 憂 = lo, lo-l¡ng; ng» 語 = nói (v§i ngÜ©i khác);phøc 復 = låi; chÃp 執 = cÀm, n¡m; quân thû 君手 = tay chàng; b¶ 步 = bÜ§c m¶tbÜ§c; khiên (382-383) = kéo låi; quân nhu 君襦 = áo chàng [quân-nhu 軍襦 =quÀn-áo lính]; tuÿ quân 隨君= theo chàng; t¿ 似 = t¿a nhÜ, giÓng nhÜ; minh-nguyŒt明月= træng sáng; quân tâm 君心 = lòng chàng [quân nhu = áo chàng]; vån-lí 萬里= muôn d¥m; tiÍn 箭 = mÛi tên, tên b¡n; xuyên 穿 = khoác, m¥c; trang-phøc 壯服= quÀn-áo; hÒng 紅 = ÇÕ; hà 霞 = ráng chiŠu; hÒng nhÜ hà 紅如霞 = ÇÕ nhÜ rángchiŠu; kÎ 騎 (781) = cÜ«i; båch 白 = tr¡ng; båch nhÜ tuy‰t 白如雪 = tr¡ng nhÜtuy‰t; kiêu 驍 (782) = khoÈ, månh, nhanh-nhËn; kiêu-mã 驍馬 = ng¿a khoÈ và


nhanh-nhËn; loan 鸞 (803) = cái chuông nhÕ; linh 鈴 (710) = chuông nhÕ, nhåc(ng¿a); chinh 鉦 (711) = chiêng; c° 鼓 = trÓng; nhân 人 = ngÜ©i; hành 行 = Çi,bÜ§c Çi; tu-du 須叟 = trong chÓc lát; ÇÓi-diŒn 對面 = trÜ§c m¥t nhau, m¥t ÇÓi m¥t;khoänh-kh¡c 頃刻 = trong chÓc lát; phân trình 分程 = chia tay, ÇÜ©ng ai nÃy Çi,m‡i ngÜ©i m¶t ngä ÇÜ©ng.

LÜÖng-nhân thÆp nhÎ Ngô môn hào.

ñÀu bút-nghiÍn hŠ, s¿ cung-Çao. Døc bä liên-thành hi‰n minh-thánh. NguyŒn tÜÖng xích ki‰m träm thiên-kiêu. TrÜ®ng-phu thiên-lí chí mã cách.

Thái-sÖn nhÃt trÎch khinh hÒng-mao.

TiŒn tØ khuê-kh°n tùng chinh-chi‰n. Tây-phong minh tiên xuÃt VÎ-kiŠu.

VÎ-kiŠu ÇÀu, thanh-thu› câu. Thanh-thu› biên, thanh-thäo ÇÒ. TÓng quân xÙ hŠ, tâm du-du.

Quân Çæng ÇÒ hŠ, thi‰p hÆn bÃt nhÜcâu. Quân lâm lÜu hŠ, thi‰p hÆn bÃt nhÜchâu. Thanh-thanh lÜu-thu›, bÃt tÄy thi‰ptâm sÀu. Thanh-thanh phÜÖng-thäo, bÃt vongthi‰p tâm Üu. Ng» phøc ng» hŠ, chÃp quân thû.

B¶ nhÃt b¶ hŠ, khiên quân nhu. Thi‰p tâm tuÿ quân t¿ minh nguyŒt. Quân tâm vån-lí Thiên-sÖn tiÍn... Quân xuyên trang-phøc hÒng nhÜ hà.

Chàng hai mÜÖi tu°i, là giòng-dõi hào-kiŒt(nhÜ) nhà h† Ngô. Ném bút-nghiên, theo nghiŒp ki‰m-cung. MuÓn Çem mÃy thành liên-ti‰p Ç‹ dâng vua. NguyŒn së lÃy ki‰m chém lÛ gi¥c. KÈ làm trai có cái chí nghìn d¥m, lÃy da ng¿a(b†c thây). Dù tÃm thân có coi tr†ng nhÜ núi Thái, m¶tkhi ném xuÓng [khi cÀn phäi hi-sinh], cÛng coinhË nhÜ lông chim hÒng. Lúc tØ-giã v® con Ç‹ Çi Çánh gi¥c. Ra cÀu VÎ, ti‰ng roi ng¿a quÃt veo-veo nhÜti‰ng gió thu. Ÿ ÇÀu cÀu VÎ, nÜ§c trong thÆt là trong. Bên dòng nÜ§c trong là con ÇÜ©ng cÕ xanh. Ÿ nÖi tiÍn chân chàng [= ª ÇÀu cÀu VÎ], lòng(thi‰p) buÒn rÜ©i-rÜ®i. Chàng Çi ÇÜ©ng b¶, thi‰p giÆn không ÇÜ®c nhÜng¿a (Ç‹ Çi v§i chàng). Chàng Çi ÇÜ©ng thu›, thi‰p giÆn không ÇÜ®cnhÜ thuyŠn (Ç‹ Çi v§i chàng). Dòng nÜ§c trong-trÈo không rºa ÇÜ®c n‡ibuÒn cûa lòng thi‰p. CÕ thÖm xanh tÜÖi không làm h‰t ÇÜ®c n‡i lo-buÒn cûa lòng thi‰p. (Trong khi thi‰p và chàng) nói v§i nhau, thi‰pcÀm tay chàng. BÜ§c m¶t bÜ§c, thi‰p låi kéo áo chàng låi. Lòng thi‰p theo chàng nhÜ vÀng træng sáng. Lòng chàng nhÜ mÛi tên ª núi Thiên xa muônd¥m... Chàng khoác trang-phøc ÇÕ nhÜ ráng chiŠu.


Quân kÎ kiêu-mã båch nhÜ tuy‰t. Kiêu-mã hŠ loan linh, Chinh c° hŠ, nhân hành, Tu-du hŠ, ÇÓi diŒn, Khoänh-kh¡c hŠ, phân trình.

Chàng cÜ«i con ng¿a khoÈ, tr¡ng nhÜ tuy‰t. Con ng¿a Çeo nhåc, ti‰ng nhåc kêu leng-keng Ti‰ng chiêng ti‰ng trÓng n°i lên, ngÜ©i lên ÇÜ©ng.

Trong khoänh-kh¡c, m¥t giáp m¥t Mà cÛng trong khoänh-kh¡c Çã phäi chia tay.

Bän dÎch cûa ñoàn-ThÎ-ñi‹m:

LÜÖng-nhân thÆp nhÎ Ngô môn hào. ñÀu bút-nghiÍn hŠ, s¿ cung-Çao. Døc bä liên-thành hi‰n minh-thánh. NguyŒn tÜÖng xích ki‰m träm thiên-kiêu. TrÜ®ng-phu thiên-lí chí mã cách. Thái-sÖn nhÃt trÎch khinh hÒng-mao. TiŒn tØ khuê-kh°n tùng chinh-chi‰n. Tây-phong minh tiên xuÃt VÎ-kiŠu. VÎ-kiŠu ÇÀu, thanh-thu› câu. Thanh-thu› biên, thanh-thäo ÇÒ. TÓng quân xÙ hŠ, tâm du-du. Quân Çæng ÇÒ hŠ, thi‰p hÆn bÃt nhÜ câu. Quân lâm lÜu hŠ, thi‰p hÆn bÃt nhÜ châu. Thanh-thanh lÜu-thu›, bÃt tÄy thi‰p tâmsÀu. Thanh-thanh phÜÖng-thäo, bÃt vong thi‰ptâm Üu. Ng» phøc ng» hŠ, chÃp quân thû. B¶ nhÃt b¶ hŠ, phàn quân nhu. Thi‰p tâm tuÿ quân t¿ minh nguyŒt. Quân tâm vån-lí Thiên-sÖn tiÍn... Quân xuyên trang-phøc hÒng nhÜ hà. Quân kÎ kiêu-mã båch nhÜ tuy‰t. Kiêu-mã hŠ loan linh, Chinh c° hŠ, nhân hành, Tu-du hŠ, ÇÓi diŒn, Khoänh-kh¡c hŠ, phân trình.

Chàng tu°i trÈ vÓn giòng hào-kiŒt. X‰p bút-nghiên theo viŒc Çao-cung. Thành liŠn mong ti‰n bŒ rÒng. ThÜ§c gÜÖm Çã quy‰t ch£ng dung gi¥c tr©i. Chí làm trai d¥m nghìn da ng¿a. Gieo Thái-sÖn nhË t¿a hÒng-mao. Giã nhà, Çeo bÙc chi‰n-bào. Thét roi cÀu VÎ, ào-ào gió thu. Ngòi ÇÀu cÀu, nÜ§c trong nhÜ l†c,ñÜ©ng bên cÀu cÕ m†c còn non.ñÜa chàng, lòng d¢ng-d¥c buÒn.B¶ khôn b¢ng ng¿a, Thu› khôn b¢ng thuyŠn. NÜ§c trong chäy, lòng phiŠn ch£ng rºa.

CÕ xanh thÖm, då nh§ khó quên.

Nhû rÒi, tay låi trao liŠn. BÜ§c Çi m¶t bÜ§c, låi vin áo chàng. Lòng thi‰p t¿a bóng træng theo-dõi. Då chàng xa ngoài cõi Thiên-san...

Áo chàng ÇÕ t¿a ráng pha, Ng¿a chàng s¡c tr¡ng nhÜ là tuy‰t in.

Ti‰ng nhåc lÀn chen ti‰ng trÓng. .

Gi·p m•t r“i, ph˙t báng chia tay


B. T§i Çây, chúng ta Çã thÃy ch» Hán và ti‰ng Hán-ViŒt cÛng nhÜ các hŒ-thÓng ch» vi‰tvà ti‰ng nói khác, càng Çi sâu vào lïnh-v¿c væn-h†c và nghŒ-thuÆt càng thÃy nhiŠu khó-khæn cÛng nhÜ càng thÃy nhiŠu cái hay cái ÇËp. Nh© ti‰ng Hán-ViŒt, chúng ta Çã hi‹uÇÜ®c m¶t sÓ tác-phÄm cûa ngÜ©i xÜa. Nh»ng ngÜ©i m§i b¡t ÇÀu tØ ÇÀu cÛng Çã có m¶t š-niŒm khá rõ-ràng vŠ ti‰ng Hán-ViŒt, và có th‹ có hÖn næm træm ch» Hán thÜ©ng thÃytrong thÖ-væn vi‰t b¢ng væn ngôn (lÓi væn vi‰t ngày xÜa) hay vi‰t b¢ng væn vÀn. HÖn th‰n»a, Çã có th‹ nhÆn thÃy s¿ khác nhau và giÓng nhau gi»a m¶t câu Hán-ViŒt và m¶t câuti‰ng ViŒt.

1. Vi‰t 10 l©i Hán-ViŒt mà cách x‰p-Ç¥t ngÜ®c låi v§i ti‰ng ViŒt. Thí-dø nhÜ: ti‹u-nhân = ngÜ©i nhÕ-m†n hËp-hòi


2. Vi‰t 10 l©i Hán-ViŒt mà cách x‰p-Ç¥t không khác ti‰ng ViŒt. Thí-dø nhÜ: Çåi-diŒn = thay m¥t(Çåi (ThCh16) [thay] b¶ nhân , diŒn (755) [m¥t] b¶ diŒn )


DÎch tØ câu 27 Ç‰n câu 52.

Bài TÆp 4

Bài TÆp 5


DÎch sang ti‰ng ViŒt ít nhÃt næm bài trong nh»ng bài sau Çây:

86. M¶t bài thÖ cûa VÜÖng Hàn 王翰 vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, thÜ©ng có ÇÀu ÇŠ làLÜÖng châu TØ 涼州詞:

BÒ-Çào mï-tºu, då-quang bôi, Døc Äm, tì-bà mã thÜ®ng thôi. Tuš ngoå sa-trÜ©ng, quân måc ti‰u; C° lai chinh-chi‰n kÌ nhân hÒi!?

葡萄美酒夜光杯欲飲琵琶馬上催醉臥沙場君莫笑古來征戰幾人回

LÜÖng-châu tØ 涼州詞 = bài hát LÜÖng-châu.bÒ-Çào =葡萄 tên m¶t thÙ nho, tên m¶t thÙ rÜ®u nho ª Tây-V¿c, m¶t nÜ§c ª phía tâychâu Á ngày xÜa; mï-tºu 美酒= rÜ®u ngon; då = Çêm; quang = sáng; då-quang =sáng vŠ Çêm, ª ch‡ tÓi thì sáng [ª ch‡ tÓi vÅn trông thÃy (m©-m©)]; bôi = cÓc, chén,chén uÓng rÜ®u; då-quang bôi 夜光杯 = chén dùng Ç‹ uÓng rÜ®u làm b¢ng ng†c då-quang, Ç‹ ª ch‡ tÓi, vÅn thÃy m© m© xanh; BÒ-Çào mï-tºu, då-quang bôi 葡萄美酒夜光杯 = rÜ®u BÒ-Çào [rÜ®u ngon] uÓngb¢ng chén ng†c då-quang [chén quš]. døc = 欲 muÓn; Äm 飲= uÓng; tì-bà 琵琶 = tên m¶t thÙ Çàn có bÓn dây, Çàn tì-bà;mã thÜ®ng 馬上 = trên [lÜng] ng¿a; thôi 催 = thúc-giøc;Døc Äm, tì-bà mã thÜ®ng thôi 欲飲琵琶馬上催 = [Çang] muÓn uÓng [Çang ÇÎnhuÓng] [thÙ rÜ®u quš v§i chén quš Çó] thì Çã có ti‰ng Çàn tì-bà trên lÜng ng¿a thúc-giøc [phäi lên ÇÜ©ng Çi Çánh nhau]. tuš 醉 = say, say-sÜa; ngoå 臥 = n¢m; sa-trÜ©ng 沙場 = bãi cát, ch‡ Çánh nhau, sa-

trÜ©ng; quân 君= anh, bån; måc 莫 = ÇØng, ch§, ch£ng nên; ti‰u 笑= cÜ©i.Tuš ngoå sa-trÜ©ng, quân måc ti‰u 醉臥沙場君莫笑 = [N‰u bån trông thÃy haynghe nói ngÜ©i Çi Çánh trÆn] say-sÜa n¢m ngû ª sa-trÜ©ng, xin bån ÇØng cÜ©i. [Vì...]c° lai 古來 = tØ xÜa Ç‰n nay; chinh-chi‰n 征戰 = Çi Çánh trÆn, chi‰n-trÆn, chi‰n-tranh; kÌ 幾 = mÃy; nhân 人 = ngÜ©i; hÒi 回 = vŠ, trª vŠ.

BÒ-Çào mï-tºu, då-quang bôi, Døc Äm, tì-bà mã thÜ®ng thôi. Tuš ngoå sa-trÜ©ng, quân måc ti‰u; C° lai chinh-chi‰n kÌ nhân hÒi!?

___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________

Bài TÆp 6


87. M¶t bài thÖ cûa Cao Thích 高適 vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, thÜ©ng có ÇÀu ÇŠ làBiŒt ñ°ng ñåi 別董大:

ThÆp lí hoàng-vân båch-nhÆt huân, B¡c-phong xuy nhån, tuy‰t phân-phân. Måc sÀu tiŠn-l¶ vô tri-kÌ. Thiên-hå hà nhân bÃt thÙc quân!?

BiŒt 別 = chia (tay), tiÍn-biŒt, tiÍn chân; biŒt ñ°ng ñåi 別董大= tiÍn chân ñ°ngñåi [ñ°ng ñåi là tên m¶t ngÜ©i bån cûa Cao Thích.]thÆp = mÜ©i; lí = d¥m; hoàng = (màu) vàng; vân = mây; hoàng-vân

= mây vàng; båch = tr¡ng; nhÆt = m¥t tr©i; båch-nhÆt = m¥t tr©i lúcban ngày; huân (277) = sáng (ánh sáng cûa m¥t tr©i loé lên lúc gÀn l¥n), (n¡ngquái) loé lên; ThÆp lí hoàng vân båch nhÆt huân = mÜ©i d¥mmây vàng, m¥t tr©i loé sáng lên nhÜ ban ngày. Câu này ª trong m¶t bài væn vÀn, cónghïa giông-giÓng nhÜ “MÜ©i d¥m mây vàng, r¿c n¡ng quái.” Có th‹ hi‹u là: Lúc Ãyvào lúc gÀn tÓi, (ch®t) n¡ng quái r¿c sáng, sáng nhÜ ban ngày, trông thÃy mây vàngchói-chang dài t§i mÜ©i d¥m. b¡c = phía b¡c, hÜ§ng b¡c, phÜÖng b¡c; b¡c-phong = gió th°i tØ phía b¡c t§i;gió bÃc, gió lånh mùa Çông; xuy = th°i; nhån = én, ; tuy‰t = tuy‰t;phân (480) = rÓi-rít; phân-phân = rÓi b©i, tÖi-b©i, phÃt-ph§i rÓi b©i; b¡c-phong xuy nhån = gió bÃc th°i (bÀy) én (/ ) (bay dåt Çi vŠ phía xa tít).måc = ÇØng, ÇØng có, ch§, ch§ có, ch£ng nên; sÀu = buÒn, buÒn-rÀu; tiŠn-l¶

= ÇÜ©ng phía trÜ§c, ÇÜ©ng trÜ§c, con ÇÜ©ng s¡p Çi, con ÇÜ©ng Ç‰n ÇÃt lå; vô= không, ch£ng có; tri = bi‰t; kÌ = mình; tri-kÌ = ngÜ©i bi‰t mình,

ngÜ©i hi‹u mình, ngÜ©i tri-kÌ;Måc sÀu tiŠn-l¶ vô tri-kÌ = [Bån] ÇØng buÒn ÇÜ©ng trÜ§c khôngcó tri-kÌ [không có ai bi‰t mình, hi‹u mình]. thiên = tr©i, gi©i; hå = dÜ§i; thiên-hå = dÜ§i tr©i, thiên-hå, cä th‰-gi§i;m†i ngÜ©i, ngÜ©i Ç©i; hà? = nào?; hà nhân? = ngÜ©i nào?; bÃt = ch£ng,không; thÙc = bi‰t; quân = bån;Thiên-hå hà nhân bÃt thÙc quân = [Vì] trong thiên-hå, ngÜ©i nàoch£ng bi‰t bån!? [NgÜ©i nào cÛng bi‰t bån.]

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

m ngò

m ngò


88. M¶t bài thÖ cûa TrÜÖng Cºu-linh 張九齡 vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, thÜ©ng cóÇÀu ÇŠ là T¿ Quân Chi XuÃt Hï :

T¿ quân chi xuÃt hï, BÃt phøc lí tàn ki. TÜ quân nhÜ nguyŒt mãn, Då då giäm quang-huy.

t¿ = bªi, vì, tØ; quân = chàng, anh; chi = cûa; xuÃt = s¿ ra Çi; quân chixuÃt = s¿ ra Çi cûa chàng; hï = vÆy (ti‰ng kèm ÇÙng ª cuÓi câu Ç‹ làm cho dÍ nóidÍ nghe, nhiŠu khi không cÀn, š-nghïa cä câu vÅn không thay-Ç°i;bÃt = ch£ng, không, phøc = låi (ti‰ng kèm); lí (393) = sºa, sºa-sang; phøc lí

= sºa låi; tàn = hÜ-nát, hÕng; ki (còn Ç†c là cÖ) (313) = máy dŒt, khungcºi, máy; BÃt phøc lí tàn ki = (Thi‰p) ch£ng sºa låi cái khung cºi nát. tÜ = nh§; nhÜ = nhÜ, giÓng nhÜ, không khác; nguyŒt = træng, giæng; mãn = ÇÀy; nguyŒt mãn = træng ÇÀy, træng tròn; då = Çêm; giäm = b§t;quang-huy = ánh sáng; TÜ quân nhÜ nguyŒt mãn , då då giäm quang-huy = Nh§chàng nhÜ ánh træng tròn, Çêm Çêm ánh sáng m© dÀn Çi. [Nh§ chàng, thi‰p nh§ l¡m(nh§ nhiŠu nhÜ træng tròn), càng ngày càng héo-hon hao-mòn.]

T¿ quân chi xuÃt hï, BÃt phøc lí tàn ki. TÜ quân nhÜ nguyŒt mãn, Då då giäm quang-huy.

____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________

89. M¶t bài thÖ cûa Hå Tri-chÜÖng vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, thÜ©ng có ÇÀuÇŠ là HÒi-hÜÖng NgÅu ThÜ :

Thi‰u-ti‹u li gia, lão-Çåi hÒi. HÜÖng-âm vô cäi, mÃn-mao thôi. Nhi-ÇÒng tÜÖng-ki‰n, bÃt tÜÖng-thÙc; Ti‰u vÃn khách tòng hà xÙ lai?

hÒi = vŠ, trª vŠ; hÒi-hÜÖng = vŠ quê, vŠ làng; ngÅu = ch®t, ngÅu-nhiên;thÜ (278) = vi‰t, vi‰t ch», thÜ, sách; ngÅu thÜ = ngÅu-nhiên vi‰t, ch®t vi‰t;hÒi-hÜÖng ngÅu thÜ = ngÅu-nhiên vi‰t khi trª vŠ làng.


thi‰u = trÈ [thi‹u = ít]; ti‹u = nhÕ; thi‰u-ti‹u = nhÕ tu°i; li = lìa, r©i;gia = nhà; lão-Çåi = già cä; hÒi = vŠ, trª vŠ; Thi‰u-ti‹u li gia, lão-Çåi hÒi = Xa nhà tØ lúc còn bé [lúc nhÕtu°i], Ç‰n khi già cä m§i trª vŠ. [Lúc nhÕ tu°i, xa nhà; Ç‰n khi già cä, trª vŠ.]hÜÖng-âm = ti‰ng nói ª quê nhà, gi†ng nói ª quê nhà, ti‰ng ÇÎa-phÜÖng; vô =ch£ng, không; cäi = thay-Ç°i; mÃn (còn Ç†c là tÃn) (788) = tóc mai, tóc bên taivà má; mao (330) = lông, râu tóc; mÃn-mao = tóc mai; thôi (32) = thúc-giøc; HÜÖng-âm vô cäi, mÃn-mao thôi = Gi†ng nói quê nhàkhông thay-Ç°i, tóc mai Çã thúc-giøc tu°i già. [Dù r¢ng ti‰ng nói cûa tôi không thay-Ç°i, vÅn là thÙ ti‰ng tôi nói lúc còn nhÕ, nhÜng tôi Çã già rÒi.]nhi-ÇÒng = trÈ con, trÈ nhÕ, trÈ nít, con nít, nhi-ÇÒng; ki‰n = thÃy; tÜÖng-ki‰n = g¥p, g¥p-g«, g¥p nhau; bÃt = ch£ng, Çâu có; tÜÖng-thÙc = bi‰tnhau; Nhi-ÇÒng tÜÖng-ki‰n, bÃt tÜÖng-thÙc = ñám trÈ con thÃy[tôi], [nhÜng] ch£ng bi‰t [tôi] là ai. ti‰u = cÜ©i; vÃn = hÕi; ti‰u vÃn = [trÈ con] cÜ©i [v§i nhau, rÒi] hÕi [nhau] ti‰u vÃn = [trÈ con] cÜ©i [v§i tôi, rÒi] hÕi [tôi] khách = khách; ngÜ©i ª xa t§i, ngÜ©i Ç‰n chÖi, ngÜ©i Ç‰n thæmtòng, tùng = tØ; hà xÙ = nÖi nào; lai = Ç‰n, Ç‰n Çây.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

90. MÃy câu cûa Månh-tº :

Ái nhân, bÃt thân, phän kì nhân. TrÎ nhân, bÃt trÎ, phän kì trí. LÍ nhân, bÃt Çáp, phän kì kính.

Månh = tên h†; tº = l©i tôn-xÜng ngÜ©i có h†c-vÃn và ÇÙc-Ç¶ cao.ái = yêu, thÜÖng, yêu-thÜÖng, yêu-m‰n; nhân = ngÜ©i; bÃt = ch£ng, không;phän = nghï låi, xét låi; kì = cûa mình; nhân (nhân = ngÜ©i + nhÎ = hai) = lòngyêu-thÜÖng ngÜ©i, lòng thÜÖng ngÜ©i, lòng yêu ngÜ©i;Ái nhân, bÃt thân, phän kì nhân = Yêu-m‰n ngÜ©i ta, mà ngÜ©i takhông thân v§i mình, thì phäi xét låi lòng yêu-thÜÖng ngÜ©i cûa mình.


trÎ = coi gi», cai-quän; tuân-phøc, an-ÇÎnh; trí = hi‹u rõ công viŒc và bi‰t làm, s¿sáng-suÓt, trí sáng-suÓt;TrÎ nhân, bÃt trÎ, phän kì trí = TrÎ ngÜ©i mà không trÎ n°i, thì phäixét cái trí sáng-suÓt cûa mình. 1Í = bi‹u-l¶ lòng kính-tr†ng, gi» lÍ; Çáp = l©i nói và hành-Ç¶ng ÇÓi låi v§i ngÜ©ikhác, ÇÓi v§i ngÜ©i nhÜ ngÜ©i ÇÓi v§i mình, Çáp låi; kính = n‹-vì, kính-tr†ng, thái-Ç¶kính-n‹; LÍ nhân = bi‹u-l¶ lòng kính-tr†ng ngÜ©i, (mình) gi» lÍ v§i ngÜ©i, (mình)lÃy lÍ mà ÇÓi v§i ngÜ©i.

Ái nhân, bÃt thân, phän kì nhân. TrÎ nhân, bÃt trÎ, phän kì trí. LÍ nhân, bÃt Çáp, phän kì kính.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

91. Y th¿c 衣食 :

Y-phøc sª-dï h¶ thân. …m-th¿c sª-dï dÜ«ng-sinh. Y-phøc bÃt tÃt hoa-lŒ; Çãn cÀu thích th‹.…m-th¿c bÃt tÃt cam-mï; Çãn cÀu thích khÄu.

衣服所以護身. 飲食所以養生. 衣服不必華麗 ; 但求適體 . 飲食不必甘美 ; 但求適口.

y 衣 = áo; phøc (280) 服 = ÇÒ m¥c, quÀn-áo; y-phøc 衣服 = quÀn-áo, ÇÒ m¥c; sª-dï所以= là Ç‹, cÓt Ç‹; h¶ (636) 護 = che, che-chª, giúp-Ç«; thân 身= mình, mình-mÄychân tay, thân-xác, thân mình. Y-phøc sª-dï h¶ thân 衣服所以護身 = quÀn-áo là Ç‹che thân, quÀn-áo cÓt Ç‹ che thân.Äm 飲 = uÓng; th¿c 食 = æn; Äm-th¿c = æn-uÓng; dÜ«ng = nuôi; sinh = sÓng;…m-th¿c sª-dï dÜ«ng sinh 飲食所以養生 = ˆn-uÓng là Ç‹ nuôi sÓng (mình).bÃt 不 = ch£ng, không; tÃt 必 = h£n, ¡t h£n; bÃt tÃt 不必 = không h£n phäi, khôngcÀn, ch£ng cÀn; hoa (558) 華= cái Ç‹ trang-sÙc bên ngoài, r¿c-r«; lŒ (806) 麗 = ÇËp; Y-phøc bÃt tÃt hoa-lŒ 衣服不必華麗 = quÀn-áo ch£ng cÀn ÇËp-Çë r¿c-r«, quÀn-áokhông cÀn ÇËp-Çë s¥c-s«. Çãn (20) 但 = chÌ; cÀu (333) (b¶ thu›) 求 = tìm; Çãn cÀu 但求 = chÌ tìm; thích (689)適 = vØa; th‹ (785) 體 = mình-mÄy chân tay, thân mình, mình, thân-th‹; Y-phøc bÃt tÃt hoa-lŒ; Çãn cÀn thích th‹ 衣服不必華麗 ; 但求適體 . = QuÀn-áoch£ng cÀn ÇËp-Çë s¥c-s« quá, chÌ cÀn vØa v§i mình; cam (402) 甘= ng†t; mï (505)美 = ÇËp; cam-mï 甘美 = ngon-ng†t; khÄu 口 = miŒng.

Y-phøc sª-dï h¶ thân. …m-th¿c sª-dï dÜ«ng-sinh. Y-phøc bÃt tÃt hoa-lŒ; Çãn cÀu thích th‹.…m-th¿c bÃt tÃt cam-mï; Çãn cÀu thích khÄu.


________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

92. Gia-Çình 家庭 :

NhÃt gia chi trung, h»u trÜªng h»u Ãu. PhømÅu huynh tÌ giai trÜªng Ü ngã; ngô nghikính chi. ñŒ d» mu¶i giai Ãu Ü ngã giä; ngônghi ái h¶ chi.

一家之中 , 有長有幼 . 父母兄姊皆長於我 ; 宜敬之 . 弟與妹皆幼於我者 ; 宜愛護之.

gia 家 = nhà; Çình 庭 = sân; gia-Çình 家庭 = m¶t ÇÖn-vÎ gÒm có v®-chÒng và con-cái,gia-Çình; nhÃt 一 = m¶t; chi 之 = ti‰ng kèm [hÜ-t¿] nÓi hai (nhóm) l©i v§i nhau, sangti‰ng ViŒt, Çôi khi là cûa, Çôi khi không cÀn dÎch; trung 中 = trong; h»u 有 = có;trÜªng 長 = l§n; Ãu 幼 = nhÕ, bé; nhÃt gia chi trung 一家之中 = trong m¶t nhà,trong m¶t gia-Çình; NhÃt gia chi trung, h»u trÜªng h»u Ãu 一家之中 , 有長有幼 .= Trong m¶t nhà, có (ngÜ©i) l§n có (ngÜ©i) bé; phø 父 = cha, bÓ; mÅu 母 = mË, má,u, bÀm; huynh 兄 = anh; tÌ 姊 = chÎ; giai 皆 = ÇŠu; Ü 於 = hÖn; ngã 我 = ta, mình;ngô = ta, mình; nghi (142) 宜 = nên, phäi; kính 敬 = n‹; chi (vi‰t giÓng nhÜ chi ªtrên nhÜng có b°n-phÆn và công-døng khác) 之 = ti‰ng ÇÙng ª cuÓi m¶t dây l©i Ç‹thay-th‰ cho m¶t l©i hay m¶t nhóm l©i ª dây l©i trÜ§c [Chi thay-th‰ cho phø mÅuhuynh tÌ]. Phø mÅu huynh tÌ giai trÜªng Ü ngã; ngô nghi kính chi 父母兄姊皆長於我 ; 宜敬之 = Cha mË anh chÎ ÇŠu l§n hÖn ta; ta nên kính-n‹ h† [Cha mË vàanh chÎ ÇŠu l§n hÖn mình, mình phäi kính-n‹]; ÇŒ 弟 = em trai; d» 與 = v§i, và; mu¶i妹 = em gái; Ãu 幼 = nhÕ, bé; Ü 於 = hÖn; ngã 我 = ta; giä 者 = ti‰ng ÇÙng ª cuÓi m¶tcâu Ç‹ làm cho rõ nghïa, làm cho g†n, ho¥c làm cho dÍ nói dÍ Ç†c hÖn, bÕ Çi cÛngÇÜ®c; sang ti‰ng ViŒt, không cÀn dÎch. ñŒ d» mu¶i giai Ãu Ü ngã giä 弟與妹皆幼於我者 = Em trai và em gái ÇŠu bé hÖnta [em mình bé hÖn mình]; ngô = ta, mình; nghi 宜 = nên, phäi; ái 愛 = yêu-thÜÖng, yêu, thÜÖng; h¶ (636) 護 = giúp-Ç«, che-chª; chi 之 = ti‰ng thay-th‰ cho ÇŒvà mu¶i.

NhÃt gia chi trung, h»u trÜªng h»u Ãu. Phø mÅu huynh tÌ giai trÜªng Ü ngã; ngô nghi kínhchi. ñŒ d» mu¶i giai Ãu Ü ngã giä; ngô nghi ái h¶ chi.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


93. M¶t bài thÖ cûa Lí Båch 李白 vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, thÜ©ng có ÇÀu ÇŠ làTïnh Då TÙ 靜夜思:

Sàng tiŠn khán nguyŒt quang. Nghi thÎ ÇÎa thÜ®ng sÜÖng. Cº ÇÀu v†ng minh-nguyŒt; ñê ÇÀu tÜ cÓ-hÜÖng.

床前看月光。疑是地上霜。舉頭望明月。低頭思故鄉。

tïnh (753) 靜 = yên, trái v§i Ç¶ng, yên-tïnh, không có ti‰ng Ç¶ng, v¡ng-l¥ng; då 夜=Çêm; tÙ 思= nghï, tÜªng-nghï; tïnh då tÙ 靜夜思 = s¿ tÜªng-nghï trong Çêm v¡ng-l¥ng; sàng 床 = giÜ©ng; tiŠn 前 = trÜ§c; khán 看 = nhìn; nguyŒt 月 = træng, giæng;quang 光= sáng; Sàng tiŠn khán nguyŒt quang 床前看月光 = TrÜ§c giÜ©ng nhìntræng sáng, nhìn træng sáng trÜ§c giÜ©ng (dÎ bän: Sàng tiŠn minh nguyŒt quang床前明月光 = træng sáng soi trÜ§c giÜ©ng); nghi 疑 = ng©, ng« (là), tÜªng (là);thÎ 是 = là; ÇÎa 地 = ÇÃt; thÜ®ng 上 = trên; sÜÖng 霜 = sÜÖng, hÖi nÜ§c ngÜng Ç†nglåi thành nh»ng håt rÃt nhÕ màu tr¡ng bay bay trên m¥t ÇÃt hay bám vào cÕ cây; ÇÎathÜ®ng sÜÖng 地上霜 = sÜÖng trên ÇÃt, sÜÖng trên m¥t ÇÃt; cº 舉 = ngºng lên, cÃtlên; ÇÀu 頭 = ÇÀu, m¶t phÀn cûa thân-th‹ con ngÜ©i gÒm có m¡t, mÛi, miŒng...;v†ng 望 = nhìn, trông; minh 明 = sáng; nguyŒt 月 = træng; minh-nguyŒt 明月 =træng sáng; cº ÇÀu v†ng minh-nguyŒt 舉頭望明月 = ngºng ÇÀu nhìn træng sáng; Çê低 = cúi; tÜ (vi‰t giÓng nhÜ tÙ) 思 = nh§, nh§ Ç‰n, nghï Ç‰n; cÓ-hÜÖng 故鄉 = quêcÛ, quê xÜa.

Sàng tiŠn khán nguyŒt quang. Nghi thÎ ÇÎa thÜ®ng sÜÖng. Cº ÇÀu v†ng minh-nguyŒt; ñê ÇÀu tÜ cÓ-hÜÖng.

_______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________

94. M¶t bài thÖ cûa Lí Båch 李白 vào Ç©i nhà ñÜ©ng bên Tàu, thÜ©ng có ÇÀu ÇŠ là ñ¶cToå Kính-Çình SÖn 獨坐敬亭山 :

Chúng Çi‹u cao phi tÆn. Cô vân Ç¶c khÙ nhàn. TÜÖng khan lÜ«ng bÃt y‰m; ChÌ h»u Kính-Çình sÖn.

眾鳥高飛盡孤雲獨去閒相看兩不厭只有敬亭山

Ç¶c (388) 獨 = lÈ-loi (m¶t mình) 坐; toå = ngÒi; Kính-Çình sÖn 敬亭山 = núi Kính-Çình; Ç¶c toå Kính-Çình sÖn 獨坐敬亭山 = NgÒi lÈ-loi m¶t mình trên núi Kính-Çình; Çi‹u 鳥 = chim; chúng 眾= ti‰ng chÌ sÓ nhiŠu; chúng Çi‹u 眾鳥 = bÀy chim,


muôn chim; cao 高 = cao; phi 飛 = bay; tÆn 盡 = h‰t; Chúng Çi‹u cao phi tÆn眾鳥高飛盡 = M¶t bÀy chim bay cao thÆt cao, rÒi bay vút Çi, [ch£ng còn thÃy connào n»a]; cô 孤(138) = trÖ-tr†i (m¶t mình); vân 雲 = mây; cô vân 孤雲 = Çám mâytrÖ-tr†i; Ç¶c 獨 = lÈ-loi (m¶t mình); khÙ (76) 去 = Çi, bay Çi; nhàn 閒 = nhàn; tÜÖngkhan 相看= nhìn nhau; lÜ«ng (42) (b¶ nhÆp) 兩 = hai, m¶t Çôi; bÃt 不 = ch£ng,không; y‰m 厭 = chán; chÌ 只 = chÌ ; h»u 有 = có; chÌ h»u 只有 = chÌ có.

TÜÖng khan lÜ«ng bÃt y‰m; ChÌ h»u Kính-Çình sÖn.

(Cä m¶t Çàn chim bay cao thÆt cao, rÒi Ç‰n m¶tÇám mây lÈ-loi cÛng bay Çi luôn.) Còn låi chÌ có núi Kính-Çình và ta nhìn nhaukhông chán.

Chúng Çi‹u cao phi tÆn. Cô vân Ç¶c khÙ nhàn. TÜÖng khan lÜ«ng bÃt y‰m; ChÌ h»u Kính-Çình sÖn.

_______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________

95. M¶t bài thÖ cûa TrÜÖng-Hán-Siêu 張漢超 (?-1354) kh¡c trên núi Døc-thuš ªNinh-bình, nên thÜ©ng có ÇÀu ÇŠ là Døc-thuš SÖn 浴翠山 :

SÖn s¡c thÜ®ng y-y. Du-nhân hÒ bÃt quy? Trung-lÜu quang tháp änh, ThÜ®ng-gi§i khäi nham phi. Phù-th‰ nhÜ kim biŒt, Nhàn-thân ng¶ tåc phi. NgÛ hÒ thiên-ÇÎa khoát, Häo phóng c¿u ngÜ-ki.

山色尚依依遊人乎不歸中流光塔影上界啟岩扉浮世如今別閒身悟昨非五湖天地闊好訪舊漁磯

sÖn 山 = núi; Døc-thuš sÖn 浴翠山 = núi Døc-thuš (ª Ninh-bình, miŠn b¡c ViŒt-Nam); s¡c (543) 色 = màu-s¡c, s¡c ÇËp, vÈ ÇËp; sÖn s¡c 山色 = màu núi, vÈ ÇËp cûanúi; thÜ®ng 尚 = còn; y (23) 依 = vÅn nhÜ cÛ; y-y 依依 = vÅn nhÜ cÛ, vÅn khôngthay-Ç°i, vÅn nhÜ th‰ kia; SÖn s¡c thÜ®ng y-y 山色尚依依. = VÈ ÇËp cûa núi vÅnnhÜ vÆy, vÅn ÇËp, vÅn xanh-tÓt. du (686) 遊 = Çi xa, Çi chÖi; nhân 人 = ngÜ©i; du-nhân 遊人 = ngÜ©i Çi xa; hÒ (7)(b¶ phiŒt) 乎 = sao, Ü (ti‰ng Ç‹ hÕi hay tÕ vÈ ng©-v¿c, nghi-ho¥c); bÃt 不 = ch£ng,không; quy 歸 = vŠ; Du-nhân hÒ bÃt quy? 遊人乎不歸 = NgÜ©i Çi xa sao chÜa vŠ?NgÜ©i Çi sao chÜa vŠ? Sao ngu©i Çi chÜa vŠ?


trung 中 = trong, gi»a; lÜu (343) 流 = dòng nÜ§c, dòng sông; quang (40) 光 = sáng,bóng sáng, bóng-bäy; tháp 塔 = tháp; änh 影 = bóng, hình-bóng; Trung-lÜu quang tháp änh 中流光塔影. = Lòng sông in bóng tháp. [Trên dòng nÜ§ccó bóng tháp long-lanh, thÃp-thoáng.]thÜ®ng-gi§i 上界 = cõi trên; khäi (93) 啟 = mª, giãi-bày; nham (161) 岩 = tên m¶tthÙ Çá; phi (224) 屝 = cánh cºa; nham phi = cºa Ç¶ng, cºa hang;ThÜ®ng-gi§i khäi nham phi 上界啟岩屝. = Cõi trên mª cºa Ç¶ng.phù (345) 浮 = n°i; th‰ (3) (b¶ nhÃt) 世= Ç©i; nhÜ 如 = nhÜ, giÓng, giÓng nhÜ; kim(15) 今 = nay, này, ngay bây gi©; biŒt (51) 別 = khác; Phù-th‰ nhÜ kim biŒt浮世如今別 = Cu¶c Ç©i trôi-n°i nhÜ bây gi© khác h£n ngày xÜa.nhàn 閒 = nhàn, ränh-r‡i, không bÆn-r¶n, không phäi lo-nghï hay bÆn-bÎu gì; thân(665) 身 = mình, thân này; nhàn-thân 閒身 = thân nhàn, ränh-r‡i, không bÆn-bÎu gì;ng¶ 悟 = bi‰t, hi‹u thÃu, bäo cho ngÜ©i khác bi‰t; tåc 昨 = ngày xÜa, hôm qua; tåc-då 昨夜= Çêm qua; phi (754) 非 = trái, làm l‡i, sai-trái;Nhàn-thân ng¶ tåc phi 閒身悟昨非. = Thân nhàn-r‡i m§i bi‰t ngày xÜa sai-lÀm.[Bây gi© ÇÜ®c ränh-r‡i m§i bi‰t là ngày xÜa Çã làm ÇiŠu sai-trái.]ngÛ 五 = næm; hÒ 湖 = hÒ, vÛng nÜ§c l§n hÖn ao; ngÛ hÒ 五湖 = næm hÒ, næm cáihÒ; thiên-ÇÎa 天地 = tr©i-ÇÃt; khoát (729) 闊= r¶ng, r¶ng-rãi, mênh-mông;häo 好 = tÓt, giÕi, khéo; phóng (còn Ç†c là phÕng) 訪 = thæm-dò, dò-xét, hÕi thæm;häo phóng (häo phÕng) 好訪 = muÓn hÕi thæm, muÓn thæm-dò; c¿u 舊= cÛ; ngÜ漁= Çánh cá, b¡t cá; ki 磯= ÇÓng Çá ª trong nÜ§c, ÇÓng Çá ngæn dòng nÜ§c; ngÜ-ki漁磯 = vòm câu, nÖi b¡t cá, Çánh cá, ch‡ ngÒi câu; Häo phóng c¿u ngÜ-ki 好訪舊漁磯. = MuÓn thæm-tìm vòm câu cÛ. [(Næm hÒmênh-mông vô-cùng), không bi‰t nÖi ngÒi câu cÛ ª Çâu mà tìm.]

SÖn s¡c thÜ®ng y-y. Du-nhân hÒ bÃt quy? Trung-lÜu quang tháp änh, ThÜ®ng-gi§i khäi nham phi. Phù-th‰ nhÜ kim biŒt, Nhàn-thân ng¶ tåc phi. NgÛ hÒ thiên-ÇÎa khoát, Häo phóng c¿u ngÜ-ki.

_________________________________ _________________________________ _________________________________ _________________________________ _________________________________ _________________________________ _________________________________ _________________________________

96. Hai câu trong Chinh-phø Ngâm 征婦吟 cûa ñ¥ng-TrÀn-Côn vào th‰-kÌ 18:

V†ng vân, khÙ hŠ, lang biŒt thi‰p. V†ng sÖn, quy hŠ, thi‰p tÜ lang.

望雲去兮郎別妾望山歸兮妾思郎


v†ng 望 = nhìn; vân 雲 = mây; khÙ 去 = Çi, bay; hŠ 兮 = ti‰ng kèm (hÜ-t¿) ª cuÓim¶t dây l©i Ç‹ làm cho dÍ Ç†c, dÍ nghe hay là m¶t thói quen cûa ngÜ©i vi‰t, cho h®pv§i m¶t lÓi vi‰t, m¶t th‹ væn ; lang 郎 = chàng; biŒt 別 = xa; thi‰p 妾= ngôi thÙ nhÃtsÓ ít, ngÜ©i Çàn bà t¿ xÜng m¶t cách khiêm-tÓn, thi‰p.V†ng vân, khÙ hŠ, lang biŒt thi‰p 望雲去兮郎別妾 = Nhìn mây, ra Çi, chàng xathi‰p. [Chàng cÛng nhÜ Çám mây bay Çi, chàng xa thi‰p.]sÖn 山 = núi; quy 歸 = vŠ; v†ng sÖn 望山 = nhìn núi; quy hŠ 歸兮 = trª vŠ; tÜ 思 = nh§. Có hai hình-änh trái-ngÜ®c nhau:

(1) Nhìn mây, mây bay, chàng ra Çi; (2) Nhìn núi, thi‰p vŠ nhà.Chàng xa thi‰p, thi‰p ...

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

h†c ch» hán - trangnhahoaihuong.com filephåm-væn-häi - ch» hán và ti‰ng hán-viŒt 65 6...

Documents