hagur eldri borgara á Íslandi - lífeyrismál.is · búlgaría danmörk belgía eistland...
TRANSCRIPT
Hagur eldri borgara á Íslandi Stefán Ólafsson
Erindi á ráðstefnu Landssambands eldri borgara og ASÍ Hótel Natura
15. Nóvember 2012
Efnisyfirlit • Þróun lífeyrisgreiðslna almannatrygginga – fyrir og
eftir hrun
• Tekjuþróun eldri borgara frá 2008 til 2012
– Heildartekjur
– Sundurgreining tekjuþátta
• Fátækt og fjárhagsþrengingar
• Tekjur eldri borgara: Samanburður við ESB-ríki
• Mikilvæg markmið lífeyrismála
– Verja réttindin
– Einfalda kerfið
– Fólk njóti sparnaðar (aukin frítekjumörk-minni skerðingar)
Þróun lágmarkslífeyris, bóta og lægstu launa í kreppunni, frá 2008 til 2010
27,2
31,0
14,5
9,9
17,7
9,0
25,0
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
Sam
anlö
gð b
reyt
ing
frá
20
08
til
20
10
+ Umtalsverðar hækkanir lífeyris
og bóta sumarið 2011
Lágmarkslífeyristrygging sem % lægstu launa, 1990-2011
Heimild TR
10
6,1
%
10
9,4
%
10
5,2
%
10
8,5
%
10
6,7
%
10
3,4
%
10
0,9
%
96
,0%
88
,8%
93
,4%
94
,2%
87
,7%
93
,8%
99
,4%
99
,3%
99
,3%
99
,9%
10
0,3
%
96
,0%
11
5,0
%
11
0,3
%
11
0,7
%
60%
70%
80%
90%
100%
110%
120%
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Útkoman í kreppunni
• Lífeyrisþegar með lægstu tekjur voru vel varðir – raunar lyft upp fyrir fátæktarmörk
• Aðrir hlutu umtalsverða kjaraskerðingu í almannatryggingakerfinu vegna tekjutengingar grunnlífeyris gagnvart lífeyrissjóðstekjum frá 1. júlí 2009
• Fleira hafði þó áhrif á tekjuþróun eldri borgara
Tekjurþróun lífeyrisþega 2008 til 2012
Tekjur ellilífeyrisþega 2007-2012 Meðaltekjur hvert árið sundurgreindar, fyrir og eftir skatt. Kr. á mán.
Verðlag hvers árs
Heimild: TR – Útreikningar Guðmundar Helga Hjaltalín
0
50.000
100.000
150.000
200.000
250.000
300.000
Skattskyldar greiðslur TR Fjármagnstekjur Lífeyrissjóðstekjur Atvinnutekjur Samtals fyrir skatt Samtals eftir skatt
01.05.2008 01.05.2009 01.05.2010 01.09.2011 01.01.2012
Samanburður tekna öryrkja og ellilífeyrisþega Meðaltekjur 2007 til 2012 sundurgreindar, fyrir og eftir skatt. Kr. á mán.
Verðlag hvers árs
Öryrkjar Ellilífeyrisþegar
Heimild: TR – Útreikningar Guðmundar Helga Hjaltalín
0
50.000
100.000
150.000
200.000
250.000
300.000
01.05.2008 01.05.2009 01.05.2010 01.09.2011 01.01.2012
0
50.000
100.000
150.000
200.000
250.000
300.000
01.05.2008 01.05.2009 01.05.2010 01.09.2011 01.01.2012
Samanburður tekna öryrkja og ellilífeyrisþega % breyting einstakra tekjuliða og heildartekna frá maí 2008 til janúar 2012
Verðlag hvers árs
Heimild: TR – Útreikningar Guðmundar Helga Hjaltalín
38,2
-71,8
14,7
-11,6
6,9 5,8
25,2
-66,0
26,0
-31,6
-10,7 -13,5
-80,0
-60,0
-40,0
-20,0
0,0
20,0
40,0
60,0
Skattskyldar greiðslurTR
Fjármagnstekjur Lífeyrissjóðstekjur Atvinnutekjur Samtals fyrir skatt Samtals eftir skatt
Öryrkjar Eldri borgarar
Fjárhagsþrengingar og fátækt 2004 til 2011
Afstæð fátækt 2003-2010 Allir og eftirlaunafólk
10 9,7 9,6 10,1 10,1 10,2
9,8 9,2
11,3
10,2
13,5
18,8
17,9
14,8
6,3
4,6
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
% u
nd
ir 6
0%
fátæ
kta
rmö
rku
m
Fátækt - Allir Fátækt - Eftirlaunafólk
Hlutfall fólks 65 ára og eldra sem eru undir fátæktarmörkum ESB
15,0
45
,2
32
,2
27
,7
27
,4
21
,7
21
,4
21
,3
21
,0
20
,2
19
,4
18
,8
18
,8
18
,3
17
,7
16
,7
16
,6
15
,9
15
,5
15
,2
15
,1
14
,2
14
,1
12
,0
10
,6
10
,2
9,7
7,7
6,8
5,9
5,9
4,9
4,1
0
10
20
30
40
50
60
2007 2009
Eldri borgarar: % sem segja: “Erfitt að láta enda ná saman”
2004 til 2011
38
32,8
35,7
26,8
20,6 21,5
28,2
34,9
0
5
10
15
20
25
30
35
40
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
70 ára og eldri
Heimild: Hagstofa Íslands
Fjárhagsþrengingar heimila: Erfiðleikar við að láta enda ná saman í venjulegum útgjöldum,
2004 til 2010
Heimildir: Hagstofa Íslands 2012 – Fjárhagsvandi heimilanna
Færri ellilífeyrisþegar voru í vandræðum 2011 en var 2004 og 2006!
Ráðstöfunartekjur 65 ára og eldri sem % tekna þeirra sem eru yngri en 65 ára
0,60
0,65
0,70
0,75
0,80
0,85
0,90
0,95
1,00
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Ráð
stö
fun
arte
kju
r 6
5 á
r o
g e
ldri
se
m %
te
kna
þe
irra
se
m e
ru u
nd
ir 6
5
Meðaltal Evru-ríkja Ísland
Tekjur eldri
borgara, sem % tekna yngri
borgara (m.v. 65
ára aldur)
0,64
0,70
0,72
0,74
0,75
0,77
0,78
0,80
0,8
0,81
0,81
0,82
0,82
0,83
0,85
0,85
0,86
0,86
0,87
0,87
0,87
0,87
0,88
0,90
0,90
0,92
0,93
0,94
1,00
1,01
1,01
1,05
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2
Kýpur
BúlgaríaDanmörk
Belgía
Eistland
SvíþjóðFinnland
MaltaSviss
GrikklandBretlandTékkland
KróatíaSpánn
LettlandNoregur
ÍrlandSlóvakía
LitháenHolland
PortúgalSlóvenía
Meðaltal ESB-ríkja (27)Þýskaland
ÍslandÍtalía
AusturríkiPólland
Ungverjaland
FrakklandRúmenía
Lúxemborg
Ráðstöfunartekjur 65 ára og eldri sem % tekna þeirra sem eru yngri en 65 ára 2010 Heimild: Eurostat
Samantekt
• Lífeyrisþegar með allra lægstu tekjur hafa verið betur varðir en margir aðrir í kreppunni
• Greiðslur TR og lífeyrissjóða hafa aukist eftir hrun en fjármagnstekjur og atvinnutekjur dregist saman
• Hallað hefur á hag eldri borgara sem eru með milli og hærri tekjur í kreppunni, einkum vegna minni fjármagnstekna og meiri skerðinga grunnlífeyris
• Eldri borgarar á Íslandi eru þó þokkalega staddir m.v. sama hóp í öðrum vestrænum löndum
• Hækka ætti frítekjumörk gagnvart lífeyrissjóðstekjum og fjármagnstekjum umtalsvert
Takk fyrir!
Tekjur allra lífeyrisþega 2007-2012 Meðaltekjur hvert árið sundurgreindar, fyrir og eftir skatt. Kr. á mánuði.
Verðlag hvers árs
Heimild: TR – Útreikningar Guðmundar Helga Hjaltalín
0
50.000
100.000
150.000
200.000
250.000
300.000
Skattskyldar greiðslur TR Fjármagnstekjur Lífeyrissjóðstekjur Atvinnutekjur Samtals fyrir skatt Samtals eftir skatt
01.05.2008 01.05.2009 01.05.2010 01.09.2011 01.01.2012
Tekjur öryrkja 2007-2012 Meðaltekjur hvert árið sundurgreindar, fyrir og eftir skatt. Kr. á mánuði.
Verðlag hvers árs
Heimild: TR – Útreikningar Guðmundar Helga Hjaltalín
0
50.000
100.000
150.000
200.000
250.000
300.000
Skattskyldar greiðslur TR Fjármagnstekjur Lífeyrissjóðstekjur Atvinnutekjur Samtals fyrir skatt Samtals eftir skatt
01.05.2008 01.05.2009 01.05.2010 01.09.2011 01.01.2012
Hlutfall undir fátæktarmörkum 2003 til 2010 – eftir þjóðfélagshópum (m.v. 60% lágtekjumörk)
Heimildir: Hagstofa Íslands 2012 - Lágtekjumörk og tekjuskipting 2011
Aldur: 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
0-17 11.5 10.1 11.6 11.9 11.2 9.9 12.6 11.2
18-24 16.3 16.9 12.8 11.8 12.5 15.7 16.3 14.2
25-49 9.5 9.3 9.1 8.8 9 9.7 10 10.1
50-64 4.5 5.8 4.2 5.5 5.7 6.6 4.9 5.2
65+ 10.3 9.2 11.8 15.1 15 12.4 4.9 4.3
Staða á vinnumarkaði:
Starfandi 6.9 7.9 6.6 7 6.7 7.7 6.6 6.4
Ekki í vinnu 16.1 14 16.2 17.2 18.9 17.4 13.6 12.3
Atvinnulausir 27.1 26.1 13.8 20.6 25.1 29.3 25.5 21.8
Eftirlaun 11.3 10.2 13.5 18.8 17.9 14.8 6.3 4.6
Aðrir utan vinnu 18.7 16.6 18.7 15.5 19.5 18.5 14.5 14.1
Fækkun fátækra með félagslegum greiðslum 2003 til 2010 – eftir aldurshópum
Munur á % undir fátæktarmörkum fyrir og eftir
allar félagslegar greiðslur og skatta
Heimildir: Hagstofa Íslands 2012 - Lágtekjumörk og tekjuskipting 2011
0
10
20
30
40
50
60
70
80
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Mu
nu
r á
% u
nd
ir f
átæ
ktar
mö
rku
m f
yrir
og
efti
r fé
l. gr
eið
slu
r
Alls 0-17 18-24 65+