hakcipta © tesis ini adalah milik pengarang dan/atau ...etd.uum.edu.my/6320/2/s94826_01.pdf ·...
TRANSCRIPT
Hakcipta © tesis ini adalah milik pengarang dan/atau pemilik hakcipta lain. Salinan
boleh dimuat turun untuk kegunaan penyelidikan bukan komersil ataupun
pembelajaran individu tanpa kebenaran terlebih dahulu ataupun caj. Tesis ini tidak
boleh dihasilkan semula ataupun dipetik secara menyeluruh tanpa memperolehi
kebenaran bertulis daripada pemilik hakcipta. Kandungannya tidak boleh diubah
dalam format lain tanpa kebenaran rasmi pemilik hakcipta.
CIRI-CIRI JAWATANKUASA AUDIT DAN TAHAP
KEPATUHAN LAPORAN KEWANGAN KOPERASI
DI KELANTAN
YUSRI HUZAIMI BIN MAT JUSOH
DOKTOR PENTADBIRAN PERNIAGAAN
UNIVERSITI UTARA MALAYSIA
Ogos 2016
CIRI-CIRI JAWATANKUASA AUDIT DAN TAHAP KEPATUHAN LAPORAN
KEWANGAN KOPERASI DI KELANTAN
Oleh
YUSRI HUZAIMI BIN MAT JUSOH
Suatu Tesis untuk diserahkan kepada
Othman Yeop Abdullah Graduate School of Business,
Universiti Utara Malaysia,
bagi memenuhi sebahagian keperluan ijazah Doktor Pentadbiran Perniagaan
i
KEBENARAN MENGGUNA (PERMISSION TO USE)
Dalam membentangkan tesis ini sebagai memenuhi sebahagian daripada syarat ijazah
Siswazah dari Universiti Utara Malaysia (UUM) , saya bersetuju bahawa Perpustakaan
Universiti ini boleh secara bebas membenarkan sesiapa saja untuk memeriksa. Saya juga
bersetuju bahawa kebenaran untuk menyalin karya ini dalam apa-apa cara, secara
keseluruhan atau sebahagiannya, bagi tujuan akademik mestilah mendapat kebenaran
daripada penyelia saya atau jika beliau tiada, kebenaran hendaklah melalui Dekan
Othman Yeop Abdullah, Graduate School of Business tempat saya lakukan tesis saya.
Dimaklumkan bahawa sebarang penyalinan atau penerbitan atau penggunaan karya ini
atau sebahagian daripadanya untuk keuntungan kewangan tidak dibenarkan tanpa
kebenaran bertulis saya. Juga dimaklumkan bahawa pengiktirafan yang sewajarnya
diberikan kepada saya dan kepada UUM dalam mana-mana kegunaan kesarjanaan yang
boleh dibuat daripada apa-apa bahan di dalam tesis saya.
Sebarang permohonan kebenaran untuk menyalin atau mengguna mana-mana bahan
dalam tesis ini secara keseluruhan atau sebahagiannya hendaklah dialamatkan kepada :
Dekan
Othman Yeop Abdullah
Graduate School of Business
Universiti Utara Malaysia
06010 UUM Sintok
Kedah Darul Aman
ii
ABSTRAK
Kadar ketidakpatuhan terhadap ketepatan masa laporan kewangan dan
piawaian perakaunan dalam kalangan koperasi di Kelantan adalah tinggi.
Kesannya, terdapat koperasi yang tidak dapat mengadakan mesyuarat
agung tahunan akibat daripada kegagalan mengemukakan laporan
kewangan, malah ada juga koperasi yang membayar dividen tetapi
mengambil tempoh masa yang lebih panjang daripada peraturan yang
ditetapkan. Sehubungan dengan itu, kajian ini dijalankan untuk mengenal
pasti ciri-ciri jawatankuasa audit sektor koperasi yang cekap dan berkesan
dalam memperkasakan tahap pematuhan terhadap piawaian pelaporan
kewangan. Ciri-ciri jawatankuasa audit ini telah diambil daripada amalan
terbaik seperti yang ditetapkan oleh Malaysian Code on Corporate
Governance, 2012 kepada jawatankuasa audit di syarikat senaraian awam.
Ciri-ciri tersebut ialah kompetensi, kebebasan, keaktifan dan komposisi.
Kompetensi diukur dengan kepakaran dan pengalaman, kebebasan diukur
dengan tempoh lantikan, keaktifan diukur dengan kekerapan mesyuarat dan
komposisi diukur dengan saiz jawatankuasa audit. Kajian ini bertujuan
membantu koperasi di negeri Kelantan untuk menyemak dan melihat
kembali ciri-ciri jawatankuasa audit yang lebih efektif dan berkesan. Data
kajian ini diperolehi dari soalan kaji selidik bagi ciri-ciri jawatankuasa
audit dan data sekunder untuk tahap kepatuhan. Seramai 177 ahli
jawatankuasa audit memberi maklum balas soalan kaji selidik dan 59 buah
koperasi digunakan untuk mengukur tahap kepatuhan. Hasil analisis
menunjukkan bahawa pengalaman, tempoh lantikan dan saiz jawatankuasa
audit merupakan ciri-ciri jawatankuasa audit yang signifikan terhadap
tahap pematuhan ketepatan masa dan piawaian perakaunan. Antara batasan
kajian ini ialah ia dijalankan di negeri Kelantan dan data pematuhan hanya
dikumpulkan dalam tempoh satu tahun sahaja.
Kata kunci: Jawatankuasa audit, koperasi, cekap, berkesan.
iii
ABSTRACT
The rate of non-compliance to financial reporting timeliness and
accounting standards among the cooperatives in Kelantan is considered
high comparatively. As a result, there are some cooperatives which are
unable to conduct their annual general meetings (AGM) due to the failure
to provide the financial reports on time. In some cases, there are several
cooperatives which manage to pay dividends, yet the process exceeds the
stipulated time. Thus, this study is carried out to investigate the criteria of
effective and efficient audit committee in fostering compliance towards
financial reporting standards. The criteria of audit committee have been
taken from the best practices prescribed by the Malaysian Code on
Corporate Governance, 2012 to the audit committee in public listed
companies. Those characteristics include competency, independence,
diligence and composition. Competency is measured by expertise and
experience; independence is based on the duration of appointment and
diligence by frequency of meetings. As for the composition, it is based on
the size of audit committee. This study aims to help the cooperatives in
Kelantan to identify the effective and efficient criteria of audit committee.
The data for this study was obtained from questionnaires for audit
committee characteristics and secondary data for compliance levels. A total
of 177 audit committee members completed the questionnaires and the data
on compliance levels were obtained from 59 cooperatives. The result of the
analysis reveals that experience, duration of appointment and the size of
audit committee are the significant atributes which affect the compliance
with timelineness and accounting standards. Among the limitations of this
study are; it was carried out in Kelantan and the data of the compliance was
collected for one year only.
Keywords: Audit committee, cooperatives, efficient, effective.
iv
PENGHARGAAN
Segala puji bagi Allah S.W.T kerana dengan limpah kurnianNYA dapatlah saya
menyiapkan tesis ini dengan lengkap.
Saya ingin merakamkan setinggi-tinggi penghargaan yang tulus ikhlas kepada
Profesor Dr Mahamad Tayib, penyelia tesis ini yang telah membantu dan memberi
bimbingan yang teramat bernilai sepanjang proses penyiapan tesis ini.
Saya juga ingin mengucapkan jutaan terima kasih kepada semua yang terlibat di
dalam menyumbangkan data-data yang berguna serta menjadi responden kaji selidik bagi
menjayakan tesis ini secara sukarela.
Proses penyiapan tesis ini telah memberikan tekanan tambahan bagi keluarga saya
dan kesempatan ini saya merakamkan setinggi terima kasih untuk isteri tercinta, Naadilla
Binti Che Kamaruddin serta anak-anak, Absyar, Affan dan Ariq di atas kesabaran. Buat
ibu dah ayah serta ibu mertua tersayang, terima kasih atas sokongan yang telah diberikan.
Akhirnya saya berdoa kepada Allah S.W.T mudah mudahan tesis ini dapat
memberi faedah kepada kita semua.
v
ISI KANDUNGAN
KEBENARAN MENGGUNA…………………………………………………………. i
ABSTRAK……………………………………………………………………………… ii
ABSTACT (ENGLISH)……………………………………………………………….. iii
PENGHARGAAN….………………………………………………………………….. iv
SENARAI JADUAL…………………………………………………………………… x
SENARAI RAJAH…………………………………………………………………….. xi
SENARAI SINGKATAN………………………………………………………...…… xii
BAB 1: PENGENALAN ................................................................................................... 1
1.1 Latar Belakang Kajian ..................................................................................... 1
1.2 Sejarah Penubuhan Jawatankuasa Audit di Malaysia ..................................... 6
1.3 Pernyataan Masalah ....................................................................................... 12
1.4 Soalan Kajian ................................................................................................ 15
1.5 Objektif Kajian .............................................................................................. 16
1.6 Signifikan Kajian ........................................................................................... 17
1.7 Skop dan Limitasi Kajian .............................................................................. 22
1.8 Susun atur Tesis ............................................................................................. 23
BAB 2: PERKEMBANGAN KOPERASI, TADBIR URUS DAN LAPORAN
KEWANGAN .................................................................................................................. 24
2.1 Takrifan Koperasi .......................................................................................... 24
2.2 Perkembangan Koperasi di Malaysia ............................................................ 27
2.3 Perkembangan Koperasi di Kelantan ............................................................ 31
2.4 Tadbir Urus Koperasi di Malaysia ................................................................ 33
vi
2.5 Jawatankuasa Audit dalam Sektor Koperasi ................................................. 36
2.6 Peranan Jawatankuasa Audit dalam Sektor Koperasi ................................... 39
2.7 Laporan Kewangan dalam Sektor Koperasi .................................................. 45
BAB 3: SOROTAN LITERATUR ................................................................................ 50
3.1 Pengenalan ..................................................................................................... 50
3.2 Teori Kajian ................................................................................................... 51
3.2.1 Teori Agensi .................................................................................................. 51
3.3 Tahap Kepatuhan Laporan Kewangan .......................................................... 57
3.3.1 Kepatuhan Kepada Garis Pemasaan .............................................................. 58
3.3.2 Kepatuhan Kepada Piawaian Perakaunan ..................................................... 66
3.4 Kompetensi Jawatankuasa Audit ................................................................... 74
3.4.1 Kepakaran Jawatankuasa Audit ..................................................................... 75
3.4.2 Pengalaman Jawatankuasa Audit .................................................................. 79
3.5 Kebebasan Jawatankuasa Audit .................................................................... 83
3.5.1 Tempoh Lantikan Jawatankuasa Audit ......................................................... 85
3.6 Keaktifan Jawatankuasa Audit ...................................................................... 89
3.6.1 Kekerapan Mesyuarat Jawatankuasa Audit ................................................... 89
3.7 Komposisi Jawatankuasa Audit ..................................................................... 93
3.7.1 Saiz Jawatankuasa Audit ............................................................................... 93
BAB 4: RANGKA DAN KAEDAH KAJIAN ............................................................... 97
4.1 Pengenalan ..................................................................................................... 97
4.2 Rangka Kajian ............................................................................................... 98
vii
4.3 Pembentukan Hipotesis ................................................................................. 99
4.3.1 Kepakaran Jawatankuasa Audit ..................................................................... 99
4.3.2 Pengalaman Jawatankuasa Audit ................................................................ 101
4.3.3 Tempoh Lantikan Jawatankuasa Audit ....................................................... 103
4.3.4 Kekerapan Mesyuarat Jawatankuasa Audit ................................................ 106
4.3.5 Saiz Jawatankuasa Audit ............................................................................. 107
4.4 Kaedah Kajian ............................................................................................. 109
4.5 Persampelan ................................................................................................. 112
4.5.1 Saiz Sampel ................................................................................................. 115
4.6 Soalan Kaji Selidik ...................................................................................... 118
4.6.1 Pembentukan Soalan Kaji Selidik ............................................................... 120
4.6.2 Kepanjangan Soalan Kaji Selidik ................................................................ 120
4.6.3 Format Soalan Kaji Selidik ......................................................................... 121
4.6.4 Sumber dan Struktur Soalan Kaji Selidik .................................................... 123
4.7 Pengukuran Pembolehubah ......................................................................... 125
4.7.1 Pengukuran Tahap Kepatuhan ..................................................................... 125
4.7.2 Pengukuran Ciri-Ciri Jawatankuasa Audit .................................................. 128
4.8 Pengumpulan Data ...................................................................................... 134
4.9 Kajian Rintis ................................................................................................ 136
4.9.1 Analisis Kebolehpercayaan ......................................................................... 137
4.10 Teknik Menganalisis Data ........................................................................... 139
4.10.1 Pemeriksaan Data ........................................................................................ 140
4.10.2 Ujian Nilai Data Hilang ............................................................................... 141
viii
4.10.3 Penilaian Titik Terpencil ............................................................................. 142
4.10.4 Ujian Kenormalan Data ............................................................................... 142
4.11 Analisis Multivariat Permodelan Persamaan Struktur – PLS (SEM) .......... 143
4.11.1 Kenapakah Menggunakan PLS-SEM? ........................................................ 144
4.11.2 Prosedur PLS-SEM ..................................................................................... 145
4.11.3 Pengukuran Model Reflektif ....................................................................... 146
4.11.4 Penilaian Model Struktur ............................................................................. 149
BAB 5: ANALISIS DAN PENEMUAN ...................................................................... 153
5.1 Pengenalan ................................................................................................... 153
5.2 Kadar Responden ........................................................................................ 154
5.3 Pemeriksaan Data ........................................................................................ 155
5.3.1 Analisis Nilai Data Hilang .......................................................................... 156
5.3.2 Penilaian Titik Terpencil ............................................................................. 156
5.3.3 Kenormalan Data ......................................................................................... 158
5.4 Profil Tahap Kepatuhan Koperasi ............................................................... 159
5.5 Responden Profil ......................................................................................... 161
5.6 Penilaian Model Pengukuran ....................................................................... 164
5.7 Penilaian Model Reflektif ........................................................................... 166
5.7.1 Kebolehpercayaan Indikator ........................................................................ 166
5.7.2 Kesahihan Pemusatan .................................................................................. 169
5.7.3 Kesahihan Diskriminan ............................................................................... 170
5.7.4 Ketekalan Dalaman ..................................................................................... 171
5.8 Penilaian Model Struktur ............................................................................. 173
ix
5.8.1 Penilaian Kolineariti .................................................................................... 174
5.8.2 Pekali Laluan ............................................................................................... 175
5.8.3 Pekali Penentuan (R2) .................................................................................. 180
5.8.4 Saiz Kesan (f2) ............................................................................................. 184
5.8.5 Kerelevanan Prediktif .................................................................................. 185
BAB 6: PERBINCANGAN DAN KESIMPULAN..................................................... 186
6.1 Pengenalan ................................................................................................... 186
6.2 Perbincangan Ciri-Ciri Jawatankuasa Audit ............................................... 186
6.2.1 Kepakaran Jawatankuasa Audit ................................................................... 187
6.2.2 Pengalaman Jawatankuasa Audit ................................................................ 189
6.2.3 Tempoh Lantikan Jawatankuasa Audit ....................................................... 191
6.2.4 Kekerapan Mesyuarat Jawatankuasa Audit ................................................. 193
6.2.5 Saiz Jawatankuasa Audit ............................................................................. 194
6.3 Perbincangan Model Kajian ........................................................................ 195
6.4 Kesimpulan .................................................................................................. 197
RUJUKAN ..................................................................................................................... 200
SOALAN KAJI SELIDIK ............................................................................................ 219
x
SENARAI JADUAL
Jadual 1.1 Kod Amalan Terbaik Jawatankuasa Audit Bagi Keperluan Penyenaraian
Syarikat di Bursa Malaysia………………………….………………………
11
Jadual 1.2 Statistik Pematuhan Akaun dan Audit Tahun 2014………………………… 12
Jadual 1.3 Perbandingan Ciri-ciri Jawatankuasa Audit Sektor Koperasi dan
Syarikat………………………………………..……………………………
20
Jadual 2.1 Perkembangan Koperasi Negeri Kelantan……………..…………………... 32
Jadual 2.2 Perbandingan Jawatankuasa Audit Koperasi di negara-negara Asia
Tenggara………………………………………….………………………...
38
Jadual 3.1 Kepakaran Jawatankuasa Audit dan Laporan Kewangan………..………… 78
Jadual 3.2 Pengalaman Jawatankuasa Audit dan Laporan Kewangan …….……...…… 82
Jadual 3.3 Tempoh Lantikan Jawatankuasa Audit dan Laporan Kewangan………….. 88
Jadual 3.4 Kekerapan Mesyuarat Jawatankuasa Audit dan Laporan Kewangan....……. 92
Jadual 3.5 Saiz Jawatankuasa Audit dan Laporan Kewangan…………...……………. 96
Jadual 4.1 Bilangan Koperasi di Kelantan Berdasarkan Kluster………………............ 114
Jadual 4.2 Hasil Purata Berdasarkan Kluster Koperasi di Kelantan…………………… 114
Jadual 4.3 Populasi Koperasi di negeri Kelantan……………………………………… 116
Jadual 4.4 Kelebihan dan Kekurangan Teknik Soalan Kaji Selidik…………………… 118
Jadual 4.5 Jumlah Soalan Kaji Selidik………………………………………………… 124
Jadual 4.6 Skala Pengukuran Tahap Kepatuhan Garis Pemasaan……………………. 126
Jadual 4.7 Skala Pengukuran Tahap Kepatuhan Piawaian Perakaunan……………… 127
Jadual 4.8 Skala Pengukuran Kepakaran Jawatankuasa Audit………………………. 129
Jadual 4.9 Skala Pengukuran Pengalaman Jawatankuasa Audit………………........... 130
Jadual 4.10 Skala Pengukuran Tempoh Lantikan Jawatankuasa Audit……………….. 131
Jadual 4.11 Skala Pengukuran Kekerapan Mesyuarat Jawatankuasa Audit…………… 132
Jadual 4.12 Skala Pengukuran Saiz Jawatankuasa Audit……………………………… 133
Jadual 4.13 Kategori Responden Kajian Rintis…………………………………........... 137
Jadual 4.14 Keputusan Ujian Analisis Kebolehpercayaan Kajian Rintis……………… 138
Jadual 5.1 Keputusan Analisis Data Hilang………………………………………….. 156
Jadual 5.2 Nilai Skewness dan Kurtosis……………………………………………………. 158
Jadual 5.3 Profil Tahap Kepatuhan Koperasi………………………………..………. 160
Jadual 5.4 Responden Profil………………………………………………….……… 161
Jadual 5.5 Pemuatan Luar dan Silang (Sebelum Buang)……………………….……. 167
Jadual 5.6 Pemuatan Luar dan Silang (Selepas Buang)……………………………… 168
Jadual 5.7 Keputusan Ujian Kesahihan Pemusatan………………………………….. 169
Jadual 5.8 Keputusan Ujian Kesahihan Diskriminan………………………………… 171
Jadual 5.9 Keputusan Ujian Pengukuran Model Reflektif…………………………… 172
Jadual 5.10 Keputusan VIF……………………………………………………………. 174
Jadual 5.11 Keputusan Hubungan Pembolehubah Model Tahap Kepatuhan Garis
Pemasaan…………………………………………………………………..
176
Jadual 5.12 Keputusan Hubungan Pembolehubah Model Tahap Kepatuhan Piawaian
Perakaunan…………………………………………………………………
176
Jadual 5.13 Keputusan Hubungan Pembolehubah Model Kepatuhan Disatukan……… 178
Jadual 5.14 Saiz Kesan terhadap Pemboleh ubah Model Kepatuhan
Disatukan……………………………………………….…………………..
184
Jadual 5.15 Kerelevanan Prediktif Model Kepatuhan Disatukan………….…………… 185
xi
SENARAI RAJAH
Rajah 2.1 Kerangka Tadbir Urus Koperasi…………………………………….. 33
Rajah 3.1 Teori Agensi dan Kepentingan Jawatankuasa Audit……………….. 52
Rajah 4.1 Rangka Kajian Ciri-Ciri Jawatankuasa Audit dan Tahap
Kepatuhan Laporan Kewangan………………………………………
98
Rajah 5.1 Model Asal Kajian…………………………………………………... 165
Rajah 5.2 Keputusan Pekali Penentuan (R2) Model Kepatuhan Garis
Pemasaan…………………………………………………………….
181
Rajah 5.3 Keputusan Pekali Penentuan (R2) Model Kepatuhan Piawaian
Perakaunan…………………………………………………………..
182
Rajah 5.4 Keputusan Pekali Penentuan (R2) Model Disatukan……………….. 183
xii
SENARAI SINGKATAN
AVE : Average Variance Extracted
IAM : Institute of Internal Auditors Malaysia
MASB : Malaysian Accounting Standard Board
MCCG : Malaysian Code on Corporate Governance
MFRS : Malaysia Financial Reporting Standard
MIA : Malaysian Institute of Accountants
MICPA : Malaysian Institue of Certified Public Accountants
PERS : Private Reporting Entity Standard
SKM : Suruhanjaya Koperasi Malaysia
US : United States
SPSS : Statistical Package for Social Sciences
VIF : Variance Inflated Factors
1
BAB 1:
PENGENALAN
1.1 Latar Belakang Kajian
Ahli jawatankuasa audit dalam sektor koperasi adalah terdiri daripada
pemegang-pemegang saham yang dilantik oleh ahli lembaga koperasi
mengikut seksyen 42A, Akta Koperasi 1993 dan Garis Panduan 4
(2009) yang dikeluarkan oleh Suruhanjaya Koperasi Malaysia. Antara
tugas-tugas jawatankuasa audit adalah untuk meningkatkan kredibiliti
laporan kewangan, memastikan sistem kawalan dalaman yang efektif
dan memantau perlaksanaan aktiviti serta operasi perniagaan
(Carcello & Neal, 2003). Tanggungjawab ini adalah untuk
memastikan pemegang-pemegang saham memperolehi maklumat
yang tepat sebelum sesuatu keputusan ekonomi dilakukan (Saleh,
Iskandar & Rahmat, 2007). Sektor koperasi di Malaysia merupakan
sektor yang agak penting kerana mengikut rekod1 25% rakyat
Malaysia memiliki kepentingan saham dalam koperasi dan merupakan
penyumbang yang besar kepada hasil negara dalam bentuk cukai
langsung. Oleh yang demikian, sektor koperasi mestilah mempunyai
sistem tadbir urus yang baik dan ciri-ciri jawatankuasa audit yang
cekap serta efektif bagi memastikan laporan kewangan yang
1 Statistik di lawan sesawang www.skm.gov.my maklumat tersebut adalah pada
tahun 2013.
2
disediakan mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan yang
ditetapkan.
Namun begitu, Utusan Malaysia (2012) melaporkan selepas tiga tahun
Garis Panduan 4 (2009) dilaksanakan, jawatankuasa audit masih tidak
cekap dan kurang efektif dalam menangani isu-isu yang berkaitan
dengan kepatuhan laporan kewangan. Menurut laporan tersebut,
jawatankuasa audit yang dilantik tidak membuat teguran terhadap
penemuan-penemuan audit yang menyebabkan laporan kewangan
tidak mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan. Perkara ini
telah menimbulkan persoalan sama ada jawatankuasa audit yang
dilantik benar-benar mempunyai kompetensi dan bebas atau saiz
jawatankuasa yang tidak efektif sehingga gagal memastikan laporan
kewangan koperasi mematuhi garis pemasaan dan piawaian
perakaunan.
Kesan daripada kelemahan jawatankuasa tersebut,menyebabkan
berlakunya aktiviti ketidakpatuhan laporan kewangan dan memberi
kesan kepada pemegang-pemegang saham (Mohamad, Othman, &
Mohamed, 2013; Mohamad & Othman, 2013). Antara ketidakpatuhan
laporan kewangan yang melibatkan koperasi ialah Koperasi Pekebun
Kecil Getah Nasional (NARSCO) yang berlaku pada tahun 2006 dan
3
membawa kerugian RM20 juta. Manakala Koperasi Kakitangan
Kerajaan Selangor dan Wilayah Persekutuan (KOSWIP) yang berlaku
pada tahun 2010 melibatkan kes penyelewengan tender menyebabkan
kerugian RM1.5 juta dan kesannya KOSWIP gagal mematuhi garis
pemasaan yang ditetapkan. Skandal-skandal yang berlaku ini
menunjukkan kegagalan jawatankuasa audit untuk mengesan di
peringkat awal aktiviti-aktiviti yang tidak sihat dan akhirnya
membawa kegagalan dalam mematuhi garis pemasaan dan piawaian
perakaunan. Kajian yang dijalankan oleh Kamarudin, Ismail dan
Mustapha (2012), mendapati kelewatan menghantar laporan
kewangan kepada pihak berwajib adalah petunjuk utama berlakunya
penipuan seterusnya membawa kepada ketidakpatuhan garis
pemasaan dan juga ketidakpatuhan piawaian perakaunan.
Bagi menguatkan lagi hujah di atas, kajian yang dilakukan oleh Abdul
Hamid, Shafie, Othman, Wan Hussin dan Fadzil (2013) melaporkan
skandal penipuan Transmile Group Berhad bermula dengan kelewatan
dalam menyediakan laporan kewangan tahun 2006 seterusnya
membawa kegagalan mematuhi garis pemasaan kepada Bursa Saham
dan akhirnya menyebabkan skandal penipuan dan ketidakpatuhan
piawaian perakaunan yang berlaku terdedah. Salah satu daripada
kesimpulan kajian tersebut ialah kelemahan dalam kawalan dalaman
dan tadbir urus syarikat. Oleh itu peranan ahli jawatankuasa audit
4
adalah penting bagi memastikan laporan kewangan yang mematuhi
garis pemasaan dan piawaian perakaunan. Namun demikian, hasil
temuduga2 bersama pegawai audit Suruhanjaya Koperasi Malaysia
Cawangan Kelantan mendapati 52% koperasi di Kelantan gagal
mematuhi garis pemasaan3 dan 58% koperasi menyediakan rekod
perakaunan secara asas tunai maka koperasi tersebut tidak mematuhi
piawaian perakaunan MFRS1014 sepertimana yang telah ditetapkan.
Ketidakpatuhan garis pemasaan boleh menimbulkan krisis keraguan
kepada pemegang saham dan juga pihak berkepentingan (Bank,
Pemiutang, Pemberi Pinjaman). Krisis ini timbul apabila pihak-pihak
berkepentingan tidak mendapat maklumat pada masa yang diperlukan
(Ika & Ghazali, 2012) dan seterusnya boleh membantut
perkembangan koperasi. Kecenderungan koperasi menyediakan rekod
perakaunan secara asas tunai juga boleh menyebabkan hasil dan
perbelanjaan direkod pada jumlah yang tidak tepat (Kwon, 1989). Ini
disebabkan oleh segala hasil dan perbelanjaan yang terakru tidak
diambil kira dalam rekod perakaunan. Oleh yang demikian, laporan
2 Data tersebut diperolehi hasil daripada temuduga pegawai audit Suruhanjaya
Koperasi Malaysia. Temuduga tesebut dibuat pada 6 Mei 2015 pada jam 10:23 pagi
di Bangunan Persekutuan, Kota Bharu. 3 Garis masa yang ditetapkan mengikut seksyen 58, Akta Koperasi 1993 ialah setiap
koperasi yang berdaftar dengan Suruhanjaya Koperasi hendaklah menghantar
laporan kewangan untuk tujuan diaudit dalam masa 2 bulan selepas tamat tahun
perakaunan. 4 Piawaian Perakaunan MFRS101 menetapkan setiap daripada entiti perniagaan
dihendaki menyediakan rekod perakaunan secara asas akruan, agar laporan
kewangan menggambarkan kedudukan saksama dan tepat.
5
kewangan yang disediakan tidak menggambarkan kepada prestasi dan
kedudukan sebenar sesebuah koperasi tersebut maka seterusnya boleh
menimbulkan krisis ketidakpercayaan terhadap laporan tersebut.
Oleh itu bagi mengurangkan masalah ketidakpatuhan maka Dasar
Koperasi Negara diperkenalkan oleh kerajaan pada tahun 2011. Dasar
tersebut mensasarkan sebanyak 90% koperasi mematuhi garis
pemasaan dan piawaian perakaunan. Dasar ini bertujuan untuk
meningkatkan keyakinan kepada pemegang-pemegang saham
terhadap laporan kewangan. Dasar tersebut juga menggariskan agar
jawatankuasa audit diperkasakan. Oleh itu bagi mencapai matlamat
tersebut, maka kajian ini akan mengenal pasti ciri-ciri jawatankuasa
audit dalam sektor koperasi bagi meningkatkan tahap kepatuhan garis
pemasaan dan piawaian perakaunan. Sepanjang sorotan literatur
dilakukan (setakat pengetahuan penyelidik), tidak ada kajian yang
dibuat mengenai ciri-ciri jawatankuasa audit sektor koperasi. Namun
begitu, Malaysian Code on Corporate Governance (2012) telah
mengeluarkan garis panduan amalan terbaik jawatankuasa audit bagi
dijadikan praktis untuk syarikat-syarikat senaraian awam di Malaysia.
Oleh yang demikian, kajian ini mengguna pakai amalan terbaik
jawatankuasa audit yang dicadangkan oleh Malaysian Code on
6
Corporate Governance (2012) untuk diuji kepada jawatankuasa audit
di sektor koperasi. Matlamat mengguna pakai ciri-ciri di dalam garis
panduan tersebut adalah untuk memastikan jawatankuasa audit dalam
sektor koperasi dapat memainkan peranan yang berkesan dan efektif
bagi meningkatkan lagi tahap kepatuhan garis pemasaan dan piawaian
perakaunan.
1.2 Sejarah Penubuhan Jawatankuasa Audit di Malaysia
Kemuncak kesedaran bagi menubuhkan jawatankuasa audit di
Malaysia bermula selepas krisis kewangan pada tahun 1977. Krisis ini
telah menyebabkan bank dan institusi kewangan pada masa itu
mengalami masalah dari segi pengurusan aliran wang tunai (Choudry,
2008). Menurut Yaacob, Ahmad dan Zabaria (2010), hanya bank dan
institusi kewangan yang mempunyai tadbir urus yang baik sahaja
mampu bertahan semasa krisis tersebut berlaku. Sehubungan dengan
itu, penubuhan jawatankuasa audit di Malaysia adalah untuk
meningkatkan tadbir urus hanya bermula pada tahun 1985. Pada tahun
tersebut, Bank Negara Malaysia (BNM) telah mewajibkan
penubuhannya dalam kalangan institusi kewangan di negara ini5.
5 BNM/RH/GL005-4 Garis Panduan Piawaian Tadbir Urus Korporat berhubung
jawatankuasa audit bagi institusi kewangan.
7
Penubuhannya jawatankuasa audit di Malaysia dirasakan sangat perlu
setelah terjadi kes skandal korporat (Sori, Ali & Hamid, 2008) seperti
kes Bumiputra Malaysia Finance di Hong Kong pada tahun 1984
yang melibatkan kerugian sehingga RM2.4 bilion, kegagalan syarikat
Carrian Group pada tahun 1984 dan kejatuhan syarikat Pan Pacific
Group pada tahun 1985. Kerugian pada syarikat berkepentingan
kerajaan seperti Kumpulan Wang Simpanan Pekerja pada tahun 1988
telah mempercepatkan proses penubuhan jawatankuasa audit.
Peristiwa tersebut telah mendorong Malaysian Institute of
Accountants (MIA) dan Malaysian Association of Certified Public
Accountants (MACPA), sekarang dikenali sebagai Malaysian Institute
of Certified Public Accountants (MICPA) serta Institute of Internal
Auditors Malaysia (IIAM) mengemukakan cadangan supaya syarikat
yang ingin disenaraikan di Bursa Malaysia harus membentuk
jawatankuasa audit bermula 1 Ogos 1993. Jawatankuasa audit yang
dibentuk mestilah dianggotai oleh sekurang-kurangnya tiga orang ahli
yang majoritinya pengarah bukan eksekutif syarikat dan bebas.
Fungsi utama jawatankuasa audit di Malaysia ialah bertanggungjawab
untuk meningkatkan kredibiliti laporan kewangan (Azizah, Abidin &
Ahmad, 2007). Di samping itu, meluluskan rancangan kerja audit
8
dalaman berasaskan kewajaran skop dan risiko, memantau
pelaksanaan syor yang dibuat melalui audit tahunan oleh juruaudit
luar, menyemak laporan audit dalaman bagi membolehkannya
memberi nasihat serta cadangan yang wajar kepada Lembaga dan
memaklumkan kepada Lembaga apa-apa transaksi yang meragukan
(MIA, 1999). Seterusnya untuk meningkatkan kawalan terhadap
syarikat milik kerajaan, garis panduan6 mengenai penubuhan
jawatankuasa audit bagi syarikat kerajaan juga dikeluarkan (Rahmat,
Iskandar & Saleh, 2009). Objektif penubuhannya adalah untuk
memelihara kepentingan pemegang saham (kerajaan) melalui kawalan
dan pengawasan terhadap pengurusan wang awam di syarikat induk
dan semua lapisan syarikat subsidiari dan bersekutu.
Pada masa ini, penubuhan jawatankuasa audit adalah merupakan
syarat wajib bagi syarikat yang ingin berdaftar dan tersenarai dengan
Bursa Malaysia7. Penubuhannya oleh syarikat yang disenaraikan di
Bursa Malaysia adalah satu usaha untuk memperkemaskan tadbir urus
korporat ke tahap yang lebih baik. Usaha untuk memperkukuhkan
tadbir urus korporat berlaku apabila penubuhan jawatankuasa audit
mula dititikberatkan pada awal tahun 1990-an. Suruhanjaya Sekuriti
6 Pekeliling Perbendaharaan Bilangan 9 Tahun 1993 mengenai Garis Panduan
Penubuhan Jawatankuasa Audit dan Pemeriksaan Bagi Syarikat-Syarikat Berkaitan
dengan Kerajaan. 7Listing Requirement of Bursa Malaysia Regulationdan seksyen 132 (1F) dan (1G),
Akta Syarikat, 1965
9
ditubuhkan pada tahun 1993 dengan peranan utama mengawal dan
menyelia pasaran. Akta Laporan Kewangan 1997 pula digubal
sebagai usaha meningkatkan akauntabiliti dan ketelusan laporan
kewangan kepada pihak-pihak yang berkepentingan. Bagi
meningkatkan tadbir urus yang lebih baik, satu jawatankuasa telah
ditubuhkan oleh kerajaaan Malaysia pada tahun 1998. Jawatankuasa
tersebut dikenali sebagai Jawatankuasa Kewangan dan Tadbir Urus
Korporat.
Jawatankuasa Kewangan dan Tadbir Urus Korporat (FCCG),
kemudiannya menubuhkan Malaysian Institute of Corporate
Governance (MICG) yang dianggotai oleh Federation of Public
Listed Companies, Malaysian Institute of Accountants, Malaysia
Association of the Institute of Chartered Secretaries and
Administration, Malaysian Institute of Certified Public Accountants
dan Malaysian Institute of Directors. Tujuan utama penubuhan MICG
ini adalah untuk membentuk prinsip tadbir urus korporat dan
termasuk juga amalan terbaik jawatankuasa audit. Hasilnya pada Mac
2001, MICG telah mengeluarkan Malaysian Code on Corporate
Governance (MCCG).
10
Tujuan utama MCCG diterbitkan adalah sebagai garis panduan
kepada syarikat supaya mengamalkan ciri-ciri amalan terbaik dalam
tadbir urus syarikat. Kod ini amat relevan, terutamanya kepada
syarikat senaraian awam yang bertanggungjawab kepada pemegang
sahamnya selaku penyumbang modal, bagi memastikan laporan
kewangan yang mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan
agar ketelusan, kebertanggungjawaban dan integriti wujud di dalam
laporan tersebut (Aswadi, Wahab, How & Verhoeven, 2008). Oleh
yang demikian kod ini juga relevan kepada sektor koperasi
memandangkan pemegang saham koperasi juga adalah penyumbang
modal kepada koperasi. Jadual 1.1 menerangkan Kod amalan terbaik
jawatankuasa audit bagi keperluan penyenaraian syarikat di Bursa
Malaysia.
11
Jadual 1.1:
Kod Amalan Terbaik Jawatankuasa Audit Bagi Keperluan Penyenaraian Syarikat di Bursa Malaysia
Petunjuk MCCG Ciri-ciri Deskripsi amalan
KOMPETENSI Kepakaran
Pengalaman
Sekurang-kurangnya seorang ahli jawatankuasa audit adalah ahli MIA atau jika
tidak, ia perlu lulus peperiksaan Bahagian 1, Jadual 1 Akta Akauntan 1967 atau
menjadi ahli salah sebuah badan profesional perakaunan yang tersenarai di Jadual 1
Akta Akauntan 1967. Salah seorang ahli jawatankuasa audit mempunyai pengalaman
sekurang-kurangnya 3 tahun.
KEBEBASAN Lantikan Ahli jawatankuasa audit yang dilantik adalah terdiri daripada kalangan pengarah
bukan eksekutif yang majoritinya adalah pengarah bebas. Lembaga hendaklah
menilai prestasi ahli jawatankuasa setiap 3 tahun sebelum perlantikan semula
dilakukan.
KEAKTIFAN Kekerapan
mesyuarat
Jawatankuasa audit disarankan bermesyuarat sekerap mungkin bagi memastikan isu-
isu yang dijumpai dapat diselesaikan pada waktu yang sama dengan kitaran audit dan
sebelum waktu penerbitan laporan kewangan.
KOMPOSISI Saiz jawatankuasa Jawatankuasa audit yang dilantik terdiri daripada sekurang-kurangnya 3 orang.
Pengerusi jawatankuasa audit dalam kalangan pengarah bukan eksekutif yang bebas.
Sumber: Adaptasi Bursa Malaysia Listing Requirement (2015)
12
Oleh yang demikian, amalan terbaik jawatankuasa audit (MCCG,
2012) adalah untuk memperkukuh dan memperkasakan jawatankuasa
audit di Malaysia kerana peranan yang dimainkan oleh jawatankuasa
tersebut adalah begitu signifikan dalam menjaga kepentingan
pemegang saham agar laporan kewangan yang disediakan mematuhi
garis pemasaan dan piawaian perakaunan yang ditetapkan. Namun
begitu, ciri-ciri jawatankuasa audit dalam sektor koperasi masih
belum dikenal pasti (setakat pengetahuan penyelidik) bagi
memastikan laporan kewangan yang disediakan mematuhi garis
pemasaan dan piawaian perakaunan.
1.3 Pernyataan Masalah
Tahap kepatuhan laporan kewangan koperasi di Kelantan adalah
terendah berbanding dengan tahap kepatuhan di peringkat nasional.
Pencapaian di peringkat nasional adalah seperti berikut:
Jadual 1.2:
Statistik Pematuhan Akaun dan Audit Tahun 2014
Bil Kluster Bilangan
Koperasi
% Pematuhan
Seksyen 58 (3)
% Pematuhan
Seksyen 59 (5)
Ya Tidak Ya Tidak
1 Besar 186 85 15 82 18
2 Sederhana 507 76 24 70 30
3 Kecil 1,289 41 59 40 60
4 Mikro 9,889 22 78 16 84
Peratus Purata Pematuhan 56% 44% 52% 48%
(Sumber: Bahagian Audit & Pegawasan Kewangan Koperasi)
13
Sebanyak 52% koperasi di Kelantan tidak mematuhi garis pemasaan
dan 58% pula menyediakan rekod perakaunan secara asas tunai tanpa
mematuhi keperluan piawaian perakaunan MFRS101 (Pegawai Audit,
SKM Kelantan)8, berbanding tahap ketidakpatuhan garis pemasaan
diperingkat nasional adalah sebanyak 44% dan 48% untuk
ketidakpatuhan piawaian perakaunan. Kesan daripada ketidakpatuhan
garis pemasaan telah menimbulkan krisis keyakinan dalam kalangan
pemegang saham akibat kelewatan dalam mengadakan mesyuarat
agung dan akhirnya pembayaran dividen juga mengalami kelewatan
(Sirait & Siregar, 2014). Selain daripada itu, laporan kewangan yang
tidak mematuhi piawaian perakaunan boleh mengundang krisis
keraguan kepada pengguna laporan tersebut (Dang-Duc, 2011).
Krisis-krisis yang berlaku ini boleh merencat perkembangan sektor
koperasi secara langsung boleh memberi impak negatif kepada hasil
cukai kerajaan.
Oleh yang demikian, menjadi persoalan sama ada jawatankuasa audit
yang diberikan kuasa melalui perundangan sebagai pemantau laporan
kewangan memainkan peranan yang efektif dan cekap dalam
memastikan permasalahan kepatuhan dapat dikurangkan. Kajian yang
dijalankan oleh Hashim, Zakaria dan Fawzi (2014) melaporkan
8 Statistik tersebut diperolehi hasil daripada temuduga pegawai audit Suruhanjaya
Koperasi Malaysia. Temuduga tesebut dibuat pada 6 Mei 2015 pada jam 10:23 pagi
di Bangunan Persekutuan, Kota Bharu.
14
bahawa faktor penyumbang kepada ketidakpatuhan adalah disebabkan
oleh kelemahan jawatankuasa audit untuk bertindak secara efektif dan
cekap. Perkara ini konsisten dengan kajian Mohamad et al. (2013)
dan laporan Utusan Malaysia (2012), menyatakan jawatankuasa audit
sektor koperasi yang dilantik gagal menjalankan tanggungjawab
secara profesional kerana tidak membuat teguran apabila menemui
kelemahan terhadap ketidakpatuhan.
Bagi menyelesaikan krisis keyakinan dan keraguan, Ika dan Ghazali
(2012) dan Agoglia, Doupnik dan Tsakumis (2011) melakukan kajian
ke atas syarikat senaraian awam dan mendapati jawatankuasa audit
yang mempunyai ciri-ciri tertentu dapat mengurangkan
ketidakpatuhan garis pemasaan dan piawaian perakaunan. Antara ciri-
ciri tersebut ialah kepakaran, kekerapan mesyuarat dan kebebasan
jawatankuasa audit. Oleh itu, kajian ini bertujuan untuk mengenal
pasti ciri-ciri jawatankuasa audit dalam sektor koperasi bagi
meningkatkan kredibiliti laporan kewangan serta memberi keyakinan
dan kepercayaan kepada pemegang saham dan pihak berkepentingan
terhadap laporan tersebut.
15
1.4 Soalan Kajian
Kadar kepatuhan laporan kewangan sektor koperasi di Kelantan
adalah rendah (Pegawai Audit, SKM Kelantan). Perkara ini telah
menimbulkan persoalan tentang keberkesanan jawatankuasa audit di
dalam melaksanakan peranannya dan apakah ciri-ciri jawatankuasa
audit di sektor koperasi bagi membantu penyediaan laporan kewangan
yang mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan. Laporan
kewangan yang mematuhi garis pemasaan adalah penting kerana
pemegang-pemegang saham koperasi dapat mengetahui prestasi
keuntungan semasa koperasi dan dividen yang bakal mereka perolehi.
Bagi pemberi pinjaman seperti bank dan pemiutang, mereka ingin
mengetahui sama ada koperasi berkemampuan untuk menjelaskan
bayaran balik setelah pinjaman diberikan. Manakala kepatuhan
piawaian perakaunan adalah penting, kerana ianya memberi gambaran
kesaksamaan dan ketepatan laporan kewangan koperasi. Oleh itu,
kajian ini akan cuba mencari jawapan kepada persoalan-persoalan
berikut:
1. Apakah ciri-ciri yang dominan antara kepakaran, pengalaman,
tempoh lantikan, kekerapan mesyuarat dan saiz jawatankuasa audit
yang dapat mempengaruhi tahap kepatuhan laporan kewangan di
16
dalam model yang berbeza antara model kepatuhan garis pemasaan
dan model kepatuhan piawaian perakaunan yang ditetapkan?
2. Apakah ciri-ciri kepakaran, pengalaman, tempoh lantikan,
kekerapan mesyuarat dan saiz jawatankuasa audit yang dapat
mempengaruhi tahap kepatuhan laporan kewangan dalam model
yang disatukan antara model kepatuhan garis pemasaan dan model
kepatuhan piawaian perakaunan yang ditetapkan?
1.5 Objektif Kajian
Kajian ini bertujuan untuk mengenal pasti tentang ciri-ciri
jawatankuasa audit dalam sektor koperasi dan sama ada ciri-ciri
tersebut dapat mempengaruhi tahap kepatuhan laporan kewangan
mengikut garis pemasaan dan piawaian perakaunan. Secara khusus
kajian ini bertujuan untuk mencapai objektif-objektif seperti berikut:
1. Mengenal pasti ciri-ciri yang dominan antara kepakaran,
pengalaman, tempoh lantikan, kekerapan mesyuarat dan saiz
jawatankuasa audit yang dapat mempengaruhi tahap kepatuhan
17
laporan kewangan didalam model yang berbeza antara model
kepatuhan garis pemasaan dan model kepatuhan piawaian
perakaunan yang ditetapkan.
2. Mengenal pasti ciri-ciri kepakaran, pengalaman, tempoh lantikan,
kekerapan mesyuarat dan saiz jawatankuasa audit yang dapat
mempengaruhi tahap kepatuhan laporan kewangan dalam model
yang disatukan antara model kepatuhan garis pemasaan dan model
kepatuhan piawaian perakaunan yang ditetapkan.
1.6 Signifikan Kajian
Peranan jawatankuasa audit adalah untuk meningkatkan kredibiliti
laporan kewangan, memastikan sistem kawalan dalaman berfungsi
secara cekap, memantau pelaksanaan syor yang dibuat melalui audit
tahunan oleh juruaudit luar bagi memastikan laporan kewangan
mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan yang ditetapkan.
Namun demikian kelemahan yang timbul pada jawatankuasa audit
dalam sektor koperasi sepertimana yang telah dinyatakan di dalam
Utusan Malaysia (2012), Mohamad et al. (2013), Mohamad &
Othman (2013), Hashim et al., (2014) dan Harian Metro, (2015)
18
menyebabkan berlakunya ketidakpatuhan garis pemasaan dan
piawaian perakaunan.
Oleh itu kajian ini dijalankan untuk mengetahui ciri-ciri amalan
terbaik jawatankuasa audit dalam sektor koperasi bagi memastikan
laporan kewangan yang disediakan mematuhi garis pemasaan dan
piawaian perakaunan. Kesan perlaksanaan dan penggunaan amalan
terbaik jawatankuasa audit (MCCG, 2012) dalam syarikat senaraian
awam mendapati penambahbaikan kepada tahap kepatuhan garis
pemasaan dan piawaian perakaunan. Perkara ini telah dibuktikan
berdasarkan kajian yang dijalankan oleh Puasa dan Ahmad (2014) dan
Bepari dan Mollik (2015).
Puasa dan Ahmad (2014) membuat kajian terhadap syarikat senaraian
awam mengenai tahap kepatuhan garis pemasaan sebelum dan selepas
pelaksanaan amalan terbaik jawatankuasa audit. Hasil daripada kajian
tersebut, mendapati tahap kepatuhan garis pemasaan laporan
kewangan mengalami penambahbaikan yang ketara disebabkan oleh
kepakaran dan kebebasan jawatankuasa audit menjalankan tugas-
tugas pemantauan.
19
Manakala kajian yang dilakukan oleh Bepari dan Mollik (2015)
terhadap 911 buah syarikat senaraian awam antara tahun 2006
sehingga tahun 2009, mendapati tahap kepatuhan laporan kewangan
terhadap piawaian perakaunan semakin meningkat kadar kepatuhan
apabila ahli jawatankuasa audit dianggotai oleh mereka yang
mempunyai latar belakang perakaunan dan kewangan.
Jadual 1.3 menunjukkan perbandingan ciri-ciri jawatankuasa audit
antara syarikat dan koperasi.
20
Jadual 1.3:
Perbandingan Ciri-ciri Jawatankuasa Audit Sektor Koperasi dan Syarikat
Petunjuk MCCG Ciri-ciri Syarikat Koperasi
KOMPETENSI Kepakaran
Pengalaman
Mempunyai seorang ahli jawatankuasa
audit yang menganggotai badan
profesional atau berpendidikan
perakaunan. Memiliki 3 tahun
pengalaman.
Tidak memerlukan pendidikan secara
formal. Hanya mereka yang arif dan
memahami asas perakaunan. Jika tiada
latihan akan diberikan. Pengalaman tidak
diperlukan.
KEBEBASAN Lantikan Lantikan terdiri daripada pengarah
bukan eksekutif dan majoritinya
pengarah bebas. Dibuat penilaian
selepas 3 tahun sebelum dilantik
semula.
Lantikan terdiri daripada pemegang saham
koperasi. Tempoh lantikan adalah 1 tahun.
Tidak perlu kepada penilaian untuk
dilantik semula.
KEAKTIFAN Kekerapan
mesyuarat
Tiada had kekerapan mesyuarat.
Disarankan untuk bermesyuarat
sekerap mungkin apabila menemui
penemuan audit yang luar biasa agar
dapat diselesaikan sebelum penerbitan
laporan kewangan.
Mesyuarat diadakan sekurang-kurang 4
kali setahun.
KOMPOSISI Saiz
jawatankuasa
Sekurang-kurangnya 3 ahli
jawatankuasa audit. Jumlah maksimum
tidak ditetapkan
Sekurang-kurangnya 3 ahli jawatankuasa
audit dan maksimum adalah 5 ahli
jawatankuasa audit.
Sumber: Bursa Malaysia (2015) dan Garis Panduan 4 (2009)
21
Oleh yang demikian kajian ini adalah signifikan dijalankan bagi
mengenal pasti ciri-ciri jawatankuasa audit dalam sektor koperasi
kerana terdapat perbezaan antara ciri-ciri jawatankuasa audit syarikat
dan koperasi. Ciri-ciri jawatankuasa audit syarikat adalah lebih baik
selepas perlaksanaan amalan terbaik jawatankuasa audit (Puasa &
Ahmad, 2014). Oleh itu diharapkan penemuan kajian ini dapat
memberi sumbangan praktikal kepada Suruhanjaya Koperasi
Malaysia untuk tujuan penambahbaikan Garis Panduan 4 (2009) dan
bagi Ahli Lembaga Koperasi, mereka boleh menggunakan ciri-ciri
jawatankuasa audit yang signifikan sebelum pelantikan ahli
jawatankuasa audit dibuat supaya laporan kewangan dapat mematuhi
garis pemasaan dan piawaian perakaunan.
Selain itu, kajian ini diharapkan dapat mengisi kekurangan literatur
dalam jawatankuasa audit sektor koperasi. Soratan literatur yang
dibuat terhadap kajian-kajian terdahulu antaranya Hamid, Othman
dan Rahim (2015), Sun, Lan dan Liu (2014), Abernathy, Beyer, Masli
dan Stefaniak (2014), Nelson dan Devi (2013), Iyer, Bamber dan
Griffin (2012), Afify (2009), Rahmat et al. (2009) dan Abbott, Park
dan Parker(2000) memfokuskan jawatankuasa audit kepada
pematuhan laporan kewangan syarikat senaraian awam sahaja.
22
1.7 Skop dan Limitasi Kajian
Skop kajian ini adalah dalam kalangan koperasi yang berdaftar di
negeri Kelantan. Koperasi yang berdaftar di Kelantan dipilih kerana
menpunyai tahap kepatuhan yang terendah berbanding di peringkat
nasional. Kajian yang dilakukan oleh Ika dan Ghazali (2012) dan
Agoglia et al. (2011) mendapati ciri-ciri jawatankuasa audit seperti
kepakaran, pengalaman dan kebebasan dapat meningkatkan tahap
kepatuhan laporan kewangan dalam syarikat senaraian awam.
Sehubungan dengan itu, skop kajian ini adalah koperasi di negeri
Kelantan bagi mengenal pasti ciri-ciri jawatankuasa audit yang dapat
meningkatkan kadar kepatuhan laporan kewangan.
Limitasi kajian ini adalah mengguna pakai soalan kaji selidik bagi
mengenal pasti ciri-ciri jawatankuasa audit. Penggunaan kaedah
soalan kaji selidik ini adalah selari dengan kajian yang dibuat oleh
Iyer et al. (2012). Kaedah ini digunakan kerana tidak ada data
sekunder yang disediakan untuk sektor koperasi di Malaysia bagi
mengenal pasti ciri-ciri jawatankuasa audit. Oleh yang demikian, data
kajian ini adalah berdasarkan maklum balas yang diterima oleh ahli
jawatankuasa audit yang berpengalaman untuk mengenal pasti ciri-
ciri yang diperlukan oleh jawatankuasa tersebut.
23
1.8 Susunatur Tesis
Bab pengenalan ini akan disusuli dengan beberapa bab lain yang
disusun mengikut tertib. Bab 2 memberi gambaran tentang koperasi
dan perkembangannya di Malaysia. Bab ini menyentuh sejarah
koperasi dan perkembangan jawatankuasa audit di Malaysia. Bab 3
menyusul dengan sorotan literatur mengenai ciri-ciri jawatankuasa
audit dan tahap kepatuhan laporan kewangan. Bab 4 akan
membicarakan kaedah kajian, membincangkan kerangka kajian,
pembentukan hipotesis dan kaedah persampelan. Bab 5 akan
membentangkan penemuan kajian yang diperolehi dengan
menggunakan kaedah analisis PLS-SEM. Akhir sekali, Bab 6 akan
memberi perbincangan dan membuat kesimpulan terhadap penemuan
kajian ini. Bab ini juga akan membicarakan implikasi dari segi teori
dan praktikal serta mengesyorkan kajian masa depan dengan
berasaskan penemuan daripada kajian ini.
24
BAB 2:
PERKEMBANGAN KOPERASI, TADBIR URUS DAN
LAPORAN KEWANGAN
2.1 Takrifan Koperasi
Koperasi atau “Syarikat Kerjasama” adalah terjemahan langsung
daripada “Co-operation” yang berasal daripada perkataan Latin “Co-
operari” yang terdiri daripada 2 suku kata iaitu “Co” yang membawa
maksud “bersama” manakala “operari” pula bermaksud
“bekerja”(Novkovic, 2008). Dalam bahasa Inggeris, “Co-operative”
bermaksud kerjasama, tolong-menolong dan bantu-membantu. Justeru
itu, koperasi dapat disimpulkan sebagai organisasi yang diwujudkan
atas asas bekerjasama serta perpaduan antara pemegang-pemegang
sahamnya bagi mencapai matlamat berekonomi. Bagi mencapai
matlamat tersebut, perkara yang penting adalah peranan pemegang
sahamnya sebagai pemilik, pengguna dan pengawal. Sebagai pemilik,
pemegang saham bukan saja mempunyai tanggungjawab untuk
melaburkan modal dan menyokong aktiviti koperasi tetapi juga
mengawal koperasi dengan konsep “satu pemegang saham satu undi”
dan menerima faedah atas langganan yang dibuat (Spear, 2000).
International Cooperative Alliance (ICA) di Kongres Manchester pada
tahun 1995 telah menerima pakai Penyataan Identiti Koperasi yang
menyenaraikan nilai-nilai utama koperasi dan juga satu set prinsip-
25
prinsip koperasi yang telah dikaji semula. Malaysia adalah merupakan
ahli yang aktif dalam International Cooperative Alliance (ICA).
Keanggotaan dalam ICA membolehkan proses pertukaran pengalaman
dan pembelajaran antara koperasi dapat dilakukan di peringkat global.
Dalam kongres ini juga koperasi telah ditakrifkan sebagai sebuah
pertubuhan manusia yang berautonomi bergabung secara sukarela
untuk memenuhi keperluan dan aspirasi bersama di dalam bidang
ekonomi, sosial dan budaya melalui pertubuhan yang dimiliki bersama
dan dikawal secara demokratik. Daripada definisi di atas, koperasi
mempunyai maksud yang luas dan berbeza daripada bentuk perniagaan
yang lain. Identiti koperasi yang dinyatakan dalam definisi adalah
pemegang saham dan pemegang saham itu sendiri berganding bahu,
mengamalkan sikap tolong-menolong dan bekerjasama dalam
menentukan hala tuju koperasi bagi meningkatkan sosioekonomi
mereka.
Koperasi merupakan organisasi perniagaan yang ditubuhkan,
diuruskan dan bermodalkan wang daripada pemegang-pemegang
sahamnya untuk menyediakan perkhidmatan yang diperlukan ke arah
meningkatkan dan memajukan taraf sosioekonomi mereka dan
masyarakat umumnya (Nilsson, 2001). Sebagai kesimpulannya,
26
koperasi adalah sejenis perniagaan atau organisasi yang berasaskan
kepada keuntungan dan memberi faedah dan kepentingan kepada
pemegang-pemegang saham koperasi. Kewujudannya merujuk kepada
sekumpulan manusia yang bekerja bersama-sama untuk menyelesaikan
masalah yang dihadapi di dalam organisasi dan mencapai keperluan
mereka. Antara koperasi yang dianggap berjaya di Malaysia ialah
Bank Kerjasama Rakyat Malaysia Berhad. Menurut rekod yang
diperolehi di laman sesawang Bank Rakyat, selama 5 tahun berturut-
turut Bank Rakyat mengekalkan kadar kepatuhan garis pemasaan dan
piawaian perakaunan. Kesan daripada pematuhan tersebut
menyebabkan urusan pembayaran dividen dibuat pada masa yang telah
ditetapkan.
Oleh itu, konsep berkoperasi adalah sesuatu yang unik dari segi
pewujudannya dan tidak dapat diperoleh di mana-mana perusahaan.
Koperasi berbeza dengan organisasi yang lain yang berpegang kepada
empat peraturan utama iaitu:
i. Layanan yang sama rata antara pemegang saham tanpa mengira
pangkat dan darjat.
27
ii. Menggalakkan atau meningkatkan tahap penglibatan pemegang
saham untuk bekerja bersama-sama dalam setiap aktiviti demi
menyelesaikan masalah bersama.
iii. Menyediakan produk dan perkhidmatan untuk mencapai keperluan
pemegang saham bukan kepada tujuan mendapat keuntungan
semata-mata.
iv. Mendapatkan pulangan atas keuntungan yang diperolehi oleh
koperasi.
2.2 Perkembangan Koperasi di Malaysia
Fasa pertama kemunculan kegiatan koperasi di Tanah Melayu pada
ketika itu adalah hasil idea daripada penjajah British. Matlamat
penubuhan koperasi pada fasa permulaan adalah untuk menyelesaikan
masalah hutang yang serius dalam kalangan penduduk di Tanah
Melayu. Setelah undang-undang koperasi yang pertama diluluskan
pada 28 Jun 1922, maka koperasi yang pertama berasaskan kredit
didaftarkan dengan nama “The Federated Malay States Posts and
Telegraphs Co-operative Thrift and Loan Society Limited” pada 21
Julai 1922 (Othman & Kari, 2008). Di kawasan luar bandar pula,
koperasi pinjaman desa dipelopori oleh “Syarikat Bekerjasama-sama
Kerana Meminjamkan Wang Kampung Tebuk Haji Musa, Mukim Titi
28
Serong, Krian Dengan Tanggungan Tidak Berhad” didaftarkan pada 3
Disember 1923. Organisasi kerajaan yang mengawal selia gerakan
koperasi ini adalah Jabatan Kemajuan Kerjasama yang telah ditukar
kepada Jabatan Pembangunan Koperasi untuk memandu dan
memajukan gerakan ini (Manap & Tehrani, 2014).
Fasa kedua adalah fasa pertumbuhan gerakan koperasi, iaitu selepas
daripada penaklukan Jepun ke atas Tanah Melayu. Sebelum
penaklukan tersebut, gerakan koperasi berkembang dengan baik
semenjak diperkenalkan sehinggalah terhenti apabila Jepun menakluki
Malaya. Selepas itu atas kesedaran rakyat, koperasi telah dibangunkan
semula (Othman & Kari, 2008). Pertumbuhan koperasi di Malaysia
bermula pada tahun 1954, di mana sebanyak 172 koperasi telah
didaftarkan dengan modal permulaan sebanyak RM10.5 juta. Pada
tahun yang sama, 11 gerakan koperasi di Malaysia telah bergabung
membentuk Bank Agung Kampung Berhad dan sejarah tercipta kerana
koperasi kredit pertama didaftarkan dengan modal berbayar melebihi
RM2 juta9. Kemuncak kepada fasa pertumbuhan koperasi adalah
gerakan koperasi di sekolah. Matlamat penubuhan koperasi di sekolah
adalah sesuai dengan konsep jimat-cermat dan mewujudkan budaya
usahawan dalam pengurusan di sekolah. Namun demikian, tahap
9 Sejarah dan penubuhan Bank Agung Kampung Berhad boleh dirujuk di laman
sesawang Bank Kerjasama Rakyat Malaysia Berhad di alamat
www.bankrakyat.com.my.
29
pengurusan koperasi pada ketika itu adalah terlalu lemah dan
mempunyai jurang kemahiran pengurusan yang ketara di antara
koperasi bandar dan luar bandar (Fauzi & Aimi, 2004). Menyedari
kepentingan sektor koperasi di Malaysia, satu kongres telah diadakan
bagi membincangkan penyatuan dalam kalangan koperasi di Malaysia.
Pada tahun 1971, penubuhan Angkatan Kerjasama Kebangsaan
Malaysia (ANGKASA) ditubuhkan dan menjadi badan persendirian
yang memayungi gerakan koperasi serta memberi pendidikan dan
latihan kepada pengurusan (Fauzi & Aimi, 2004).
Fasa ketiga adalah fasa kritikal kepada sektor koperasi kerana kes
kejatuhan Bank Kerjasama Rakyat Berhad pada tahun 1970-an,
manakala dalam tahun 1980-an berlaku kejatuhan Bank Pusat
Kerjasama Malaysia (CCB) serta 24 koperasi penerima deposit telah
digantung urusniaga. Dalam tahun 1990-an juga berlaku kegawatan
ekonomi yang memberi impak negatif kepada segelintir koperasi yang
melabur menggunakan sumber pinjaman daripada institusi kewangan.
Kesan daripada rentetan peristiswa tersebut, perkembangan sektor
koperasi terbantut akibat tidak mempunyai sistem tadbir urus yang
baik (Hashim et al., 2014). Menurut kajian yang dibuat oleh Kaur,
Nordin, Ramli, Abdullah dan Aspan (2007), keperluan menubuhkan
jawatankuasa audit dalam sektor koperasi perlu diwujudkan kerana
krisis kejatuhan adalah berpunca daripada kelemahan pengurusan.
30
Pada tahun 1994, Jabatan Koperasi Malaysia telah memainkan peranan
dengan menggalakkan kesemua koperasi untuk menubuhkan
jawatankuasa audit yang memberi fokus secara langsung kepada
kredibiliti laporan kewangan (Mohamad & Othman, 2013). Penubuhan
jawatankuasa audit juga bertujuan untuk memperkukuhkan tadbir urus
koperasi. Kerajaan sentiasa memberi sokongan dengan melancarkan
pelbagai dasar agar gerakan koperasi seiring dengan pembangunan
negara (Suruhanjaya Koperasi Malaysia, 2011). Antara strategi dan
dasar yang telah dilaksanakan untuk memperkukuhkan dan
meningkatkan tadbir urus koperasi bagi mengelak dari berlaku krisis
adalah seperti berikut:
i. Mewajibkan Jawatankuasa Audit ditubuhkan dengan
menguatkuasa Seksyen 42A, Akta Koperasi 1993.
ii. Memperkenalkan jawatankuasa audit bagi mengukuhkan tadbir
urus koperasi, Garis Panduan 4 (2009).
iii. Mewajibkan setiap ahli lembaga pengarah yang dilantik mengikuti
kursus perakaunan dan kewangan, agar ahli lembaga pengarah juga
berkemahiran dalam bidang tersebut dan tidak hanya mahir dalam
bidang pengurusan sahaja Garis Panduan 5 (2012).
iv. Suruhanjaya Koperasi Malaysia mengarahkan setiap koperasi yang
berdaftar memfailkan laporan kewangan di dalam sistem laporan
elektronik bagi tujuan auditan berkala.
31
Namun begitu, masih terdapat koperasi-koperasi yang masih gagal
mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan yang ditetapkan,
sehingga menjadi pertanyaan adakah penubuhan jawatankuasa audit
mengikut peraturan di atas kurang berkesan dan apakah ciri-ciri
jawatankuasa audit untuk dilaksanakan bagi mengatasi masalah
kegagalan mematuhi garis pemasaan dan piawaiaan perakaunan?
2.3 Perkembangan Koperasi di Kelantan
Kajian ini menggunakan koperasi di negeri Kelantan disebabkan oleh
pencapaiannya di peringkat nasional. Perkembangan koperasi di negeri
Kelantan bermula seawal tahun 1940-an lagi dengan penubuhan
Pejabat Kemajuan Kerjasama di negeri tersebut. Koperasi yang
pertama didaftarkan ialah Koperasi Pegawai Melayu Kelantan Berhad
pada 24 Julai 1934. Aktiviti utama koperasi-koperasi yang berdaftar
pada ketika itu adalah jimat cermat dan pinjaman kredit sahaja
mengikut undang-undang koperasi yang diluluskan pada tahun 1922.
Pada masa sekarang, aktiviti-aktiviti koperasi yang berada di negeri
Kelantan telah berkembang. Antara aktiviti-aktiviti baru ialah
pembinaan, perladangan, pengangkutan dan perkhidmatan. Jadual 2.1
32
menunjukkan perkembangan koperasi negeri Kelantan sejak 5 tahun
yang lepas.
Jadual 2.1
Perkembangan Koperasi Negeri Kelantan10
Tahun Bil.
Koperasi
Pemegang
Saham
Modal
(RM)
Asset
(RM)
Hasil
(RM)
2010 546 317,924 189 juta 367 juta 233 juta
2014 736 335,835 261 juta 1,333 juta 484 juta
Berdasarkan Jadual 2.1 dapat disimpulkan bahawa sektor koperasi
negeri Kelantan berkembang secara positif. Pencapaian koperasi
menjana pemilikan aset melebihi 100 peratus serta peningkatan dalam
semua aspek. Namun demikian, tahap kepatuhan garis pemasaan dan
piawaian perakaunan koperasi di negeri Kelantan masih terendah
berbanding peringkat nasional dan masih tidak mencapai sasaran
matlamat yang ditetapkan di dalam Dasar Koperasi Negara.
Oleh itu untuk mencapai sasaran tersebut, Suruhanjaya Koperasi
Malaysia Cawangan Kelantan telah memperuntukkan seramai 10
orang tenaga kerja untuk mengaudit akaun-akaun koperasi dan
memberi nasihat bagi menyelesaikan masalah ketidakpatuhan dalam
kalangan koperasi di Kelantan.
10
Maklumat perkembangan koperasi negeri Kelantan boleh di dapati dengan melayari
laman sesawang www.skm.gov.my/Jadual Statistik Am Koperasi mengikut negeri.
33
Tanggungjawab
Penyeliaan
Kebertanggunjawaban
Kawalan
2.4 Tadbir Urus Koperasi di Malaysia
Tadbir urus ialah satu sistem penyeliaan, kebertanggungjawaban dan
kawalan yang formal terhadap keputusan, operasi dan tindakan yang
perlu diwujudkan untuk memastikan laporan kewangan yang
mematuhi peraturan (garis pemasaan dan piawaian perakaunan) bagi
mendapatkan kepercayaan pihak pemegang saham, agensi kerajaan
dan pihak berkepentingan secara berterusan (Larcker, Ormazabal &
Taylor, 2011). Rajah 2.1, menerangkan fungsi tadbir urus
Rajah 2.1
Kerangka Tadbir Urus Koperasi
Sumber: Adaptasi Cohen et al. (2004)
Kepatuhan Laporan Kewangan
Ahli Lembaga
Koperasi
Pengurusan Juruaudit Luar Audit Dalam
Jawatankuasa
Audit
Pemegang
Saham
Pihak berkepentingan
(Bank, Pemiutang,
Pemberi Pinjaman)
Agensi Kerajaan
(Suruhanjaya
Koperasi
Malaysia, LHDN)
34
Berdasarkan kepada definisi di atas, fungsi tadbir urus adalah seperti
berikut:
a. Penyeliaan
Penyeliaan merujuk kepada langkah-langkah pemantauan yang
dimiliki oleh jawatankuasa audit dan juruaudit luar (Abdelsalam &
Street, 2007). Oleh itu penyeliaan membenarkan keputusan
pengurusan disoal dan dicabar untuk memastikan laporan kewangan
yang disediakan mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan.
b. Kebertanggungjawaban
Kebertanggungjawaban merujuk kepada cara keputusan yang diambil
oleh pihak pengurusan selari dengan objektif dan janji-janji kepada
pihak berkepentingan dan pemegang saham (Al-Moataz, 2003). Segala
keputusan yang dibuat oleh pihak pengurusan dan ahli lembaga
koperasi hendaklah memastikan laporan kewangan yang disediakan
mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan.
c. Kawalan
Kawalan ialah satu proses auditan dan menambah baik keputusan dan
tindakan organisasi (Aldamen, Duncan, Kelly, McNamara, & Nagel,
35
2012). Pada peringkat ini, prestasi sebenar organisasi akan
dibandingkan dengan bajet dan matlamat yang telah ditetapkan, bagi
memastikan laporan kewangan yang disediakan mematuhi garis
pemasaan dan piawaian perakaunan.
Oleh itu tujuan tadbir urus diwujudkan adalah untuk mengimbangi
kuasa, menangani kesilapan yang berlaku serta kecuaian oleh pihak
pengurusan demi memastikan laporan kewangan yang disediakan
mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan (Jones, 2011).
Oleh yang demikian bagi memastikan laporan kewangan yang
mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan, maka kedudukan
jawatankuasa audit harus diperkasakan. Di Malaysia gerakan tadbir
urus koperasi masih lemah dan penyebab kepada berlaku krisis
keyakinan dalam kalangan pemegang saham (Hashim et al., 2014).
Oleh itu, kajian ini dijalankan untuk mengenal pasti ciri-ciri
jawatankuasa audit agar dapat memperkasakan tadbir urus koperasi di
Malaysia.
Ciri-ciri jawatankuasa audit seperti kepakaran, pengalaman, tempoh
lantikan, kekerapan mesyuarat dan saiz jawatankuasa audit digunakan
dalam kajian ini sebagai pembolehubah untuk mengenal pasti
sejauhmanakah amalan terbaik yang dinyatakan di dalam MCCG
36
(2012) tersebut dapat digunakan di dalam sektor koperasi bagi
meningkatkan tahap kepatuhan laporan kewangan koperasi di negeri
Kelantan dan seterusnya dijadikan model jawatankuasa audit sektor
koperasi terhadap tahap kepatuhan laporan kewangan.
2.5 Jawatankuasa Audit dalam Sektor Koperasi
Jawatankuasa audit dalam sektor koperasi mula dibincangkan secara
meluas tentang keperluannya selepas berlaku ketidakpatuhan laporan
kewangan yang melibatkan koperasi iaitu Koperasi Pekebun Kecil
Getah Nasional (NARSCO) yang berlaku pada tahun 2006 dan
membawa kerugian RM20 juta. Perkara ini telah memberi impak
secara langsung kepada sektor koperasi sehingga Garis Panduan 4
(2009) dikeluarkan dan diguna pakai secara menyeluruh.
Jawatankuasa audit di syarikat dan jawatankuasa audit dalam sektor
koperasi mempunyai fungsi yang sama. Namun begitu, perbezaan
nama disebabkan oleh pelantikan jawatankuasa audit dibuat dalam
kalangan ahli-ahli koperasi dan bukan dalam kalangan pengarah bebas
seperti jawatankuasa audit di syarikat-syarikat yang disenaraikan di
Bursa Malaysia (Kaur et al., 2007).
37
Menurut seksyen 42A, ahli jawatankuasa audit sektor koperasi
hendaklah dilantik oleh ahli lembaga koperasi mengikut Akta
Koperasi, 1993. Bagi memastikan penubuhan jawatankuasa ini
dipatuhi, Suruhanjaya Koperasi Malaysia (SKM) telah mengeluarkan
satu garis panduan pelantikan dan fungsi jawatankuasa audit iaitu
Garis Panduan 4 (2009). Di dalam garis panduan tersebut di bawah
perenggan 12, jawatankuasa audit diberi kuasa untuk membuat
pemeriksaan segala rekod perakaunan koperasi, menyemak segala
keputusan dalam mesyuarat agung dan memerlukan pengurusan
koperasi menyerahkan semua maklumat dan buku yang berkaitan
kepada jawatankuasa tersebut.
Jadual 2.2 menunjukkan perbandingan jawatankuasa audit sektor
koperasi di rantau asia tenggara. Perbandingan tersebut adalah dari
segi keperluan penubuhan dan kuasa-kuasa jawatankuasa audit sektor
koperasi.
38
Jadual 2.2:
Perbandingan Jawatankuasa Audit Koperasi di negara-negara Asia Tenggara
Ciri-ciri Malaysia Singapura Indonesia Filipina
Peraturan/
Undang-undang
Akta Koperasi 1993
Garis Panduan SKM
Akta Koperasi 1979
Pindaan 2009
Undang-undang dasar 1945
Bapak Koperasi
Akta Republik No 9520
Kod Koperasi 2008
Penubuhan Peruntukan undang-undang Peruntukan undang-undang Peruntukan undang-undang Penubuhan secara sukarela.
Komposisi
jawatankuasa
Sekurang-kurangnya 3 tidak
melebihi 5 pemegang saham.
Sekurang-kurangnya 3
pemegang saham.
Sekurang-kurangnya 3
pemegang saham.
Sekurang-kurangnya 3
pemegang saham.
Kemahiran
perakaunan
Tidak memerlukan kemahiran
perakaunan yang spesifik. Ahli-
ahli yang dilantik dikehendaki
menghadiri kursus dalam tempoh
6 bulan semasa pelantikan di
buat.
Tidak memerlukan kemahiran
perakaunan yang spesifisik.
Mesti mempunyai kemahiran
perakaunan dan sekurang-
kurangnya berpengalaman
selama 2 tahun.
Memerlukan kemahiran
perakaunan dan kewangan.
Lantikan Pelantikan dibuat oleh ahli
lembaga koperasi dan jika ianya
berlaku kekosongan kepada JA,
pelantikan hendakah dibuat dalam
masa 30 hari. Tempoh lantikan
JA adalah selama 1 tahun.
Pelantikan di buat oleh
lembaga pengarah tanpa
melalui mesyuarat agung
tahunan. Jika berlaku
kekosongan hendaklah
dilantik dalam masa 90 hari.
Pelantikan dibuat oleh
lembaga pengarah dan
tempoh perkhidmatan yang
dibenarkan selama 5 tahun
sahaja.
Pelantikan dibuat oleh
lembaga pengarah.
39
2.6 Peranan Jawatankuasa Audit dalam Sektor Koperasi
Penguatkuasaan penubuhan jawatankuasa audit adalah mandatori
melalui Akta Koperasi 1993 mengikut seksyen 42A dan juga Garis
Panduan 4 (2009). Matlamat jawatankuasa audit koperasi adalah bagi
membantu pemegang saham, lembaga koperasi serta pihak
pengurusan melaksanakan tugas-tugas dan tanggungjawab mereka
dengan cekap dan berkesan melalui penganalisaan angka-angka dan
juga manual prosedur bagi meningkatkan tahap kepatuhan laporan
kewangan.
Perenggan 13, Garis Panduan 4 (2009) telah menggariskan tugas-
tugas jawatankuasa audit seperti berikut:
a. Memastikan pihak pengurusan mempunyai dan mematuhi dasar
dan prosedur mengenai kawalan dalaman.
b. Meluluskan rancangan kerja audit dalaman berasaskan kewajaran
skop dan risiko.
c. Memantau pelaksanaan syor yang dibuat melalui audit tahunan
oleh juruaudit luar, juruaudit dalam dan pandangan Suruhanjaya.
d. Menyiasat perkara-perkara yang diarahkan oleh Lembaga.
40
e. Memaklumkan kepada lembaga sebarang ketidakselarasan yang
berlaku dalam pengurusan koperasi dengan serta-merta.
f. Menyemak laporan Audit Dalaman bagi membolehkannya
memberi nasihat dan cadangan yang wajar kepada Lembaga
mengenai pengurusan dan hal-ehwal koperasi termasuk
pelanggaran terhadap Akta, Peraturan atau Undang-undang Kecil.
g. Mengadakan mesyuarat, sekurang-kurangnya sekali dalam tiga
bulan.
h. Mengemukakan laporan bertulis kepada Lembaga dan
Suruhanjaya sekurang-kurangnya dua kali setahun.
i. Mengkaji dan memaklumkan kepada Lembaga apa-apa transaksi
yang meragukan.
Antara keperluan penubuhan jawatankuasa audit adalah memastikan
supaya sistem kawalan dalaman berjalan lancar dan berkesan agar
sebarang bentuk kelemahan dan kekurangan dalam sistem dapat
dibuat penambahbaikan semasa proses pengauditan dilakukan dan
jika berlaku pelanggaran peraturan maka tindakan pembetulan dapat
dilakukan dengan segera melalui mesyuarat bersama ahli lembaga
koperasi (Goh, 2009). Di samping itu juga, penubuhan jawatankuasa
audit adalah bertujuan untuk mengesan sebarang bentuk kecuaian,
kesilapan dan penipuan pada peringkat awal supaya tindakan
41
pencegahan dan pembetulan dapat dilakukan lebih awal (Matsumura
& Tucker, 1992). Adalah menjadi satu kesalahan jika mana-mana
koperasi tidak atau gagal menubuhkan jawatankuasa tersebut.
Fungsi dan tanggungjawab jawatankuasa audit koperasi dalam
membuat pemeriksaan terhadap rekod perakaunan dan rekod lain
yang berhubungan secara langsung atau tidak langsung dengan
pengurusan koperasi bagi mempertingkatkan tahap kepatuhan laporan
kewangan (Christopher, Sarens, & Leung, 2009). Jawatankuasa audit
dalam sektor koperasi akan mengemukakan laporan dalam mesyuarat
agung tahunan tentang pengurusan dan hal ehwal koperasi termasuk
apa-apa pelanggaran undang-undang11
. Selain daripada itu,
jawatankuasa audit dalam sektor koperasi akan bermesyuarat dan
membuat syornya kepada ahli lembaga koperasi dan menghantar
laporan kepada Suruhanjaya Koperasi Malaysia dua kali dalam
setahun.
Pelantikan ahli jawatankuasa ini hendaklah dibuat dengan
memastikan salah seorang ahli jawatankuasa adalah arif dalam bidang
perakaunan dan kewangan. Jika tidak arif, mereka dihendaki
11
Tugas dan tanggungjawab jawatankuasa audit koperasi seperti mana termaktub di
dalam arahan Garis Panduan 4, Suruhanjaya Koperasi Malaysia.
42
menghadiri kursus sepertimana arahan yang telah dibuat melalui
Garis Panduan 5 (2012). Kegagalan menghadiri kursus tersebut
mengakibatkan pelantikan tersebut terbatal dan mereka tidak layak
untuk dilantik semula selama tempoh 3 tahun. Namun begitu
persoalan yang timbul adalah adakah dengan menghadiri kursus
tersebut mereka boleh dianggap kompeten? Menurut Bursa Malaysia
(2015), definisi kompeten di dalam Peraturan Penyenaraian Syarikat
Awam itu adalah dengan memastikan salah seorang ahli yang dilantik
terdiri daripada akauntan bertauliah dengan Institut Akauntan
Malaysia atau mempunyai pengalaman dalam bidang perakaunan
selama 3 tahun. Perkara ini menimbulkan jurang dari segi kompetensi
dalam kalangan ahli jawatankuasa audit syarikat dengan ahli
jawatankuasa audit koperasi.
Menurut tafsiran yang dibuat di dalam kod etika12
profesional,
kebebasan merupakan tindakan secara bebas, objektif, adil dan
saksama. Tindakan tersebut hendaklah diterjemahkan dari segi
pemikiran, niat atau perbuatan kerana ini dapat menambahkan
keyakinan terhadap kredibiliti juruaudit (Malaysian Institute of
Accountants, 2012). Kebebasan merupakan ciri-ciri yang harus
dimiliki oleh mana-mana ahli jawatankuasa audit (Larry & Taylor,
12
Kod etika profesional Malaysia Institute of Accountants, etika kebebasan seorang
juruaudit mestilah bebas in fact and appearance.
43
2012). Dalam sektor koperasi, kebebasan juga dititik berat di dalam
urusan pelantikan jawatankuasa audit mereka. Seseorang pemegang
saham tidak layak dipilih sebagai ahli jawatankuasa audit jika mereka
pernah menjadi ahli lembaga koperasi. Jika pemegang saham
mempunyai apa-apa hutang yang tertunggak melebihi tempoh
tunggakan selama 6 bulan daripada mana-mana koperasi maka
pemegang saham tersebut hendaklah ditamatkan perkhidmatan
sebagai ahli jawatankuasa audit. Jika belum berkhidmat maka hilang
kelayakan untuk dilantik secara automatik. Perkara ini amat
ditekankan bagi memastikan ahli-ahli jawatankuasa audit tidak
menggunakan kuasa yang diberikan kepada mereka untuk tujuan
peribadi. Selain daripada itu mana-mana ahli yang pernah disabitkan
atas suatu kesalahan di bawah akta atau mana-mana pemegang saham
yang pernah dipecat sebagai pegawai sesuatu koperasi oleh
Suruhanjaya Koperasi Malaysia, maka dengan sendirinya hilang
kelayakan untuk dipilih dan dilantik sebagai ahli jawatankuasa audit
koperasi.
Menurut Sharma, Naiker dan Lee (2009) keaktifan jawatankuasa audit
boleh meningkatkan tadbir urus yang baik dengan memastikan
kekerapan mesyuarat dapat dilakukan. Oleh yang demikian, adalah
menjadi satu arahan kepada ahli jawatankuasa audit koperasi
44
mengadakan mesyuarat sekurang-kurangnya sekali dalam tempoh tiga
bulan. Ahli jawatankuasa audit koperasi juga dikehendaki
mengemukakan laporan bertulis kepada lembaga dan suruhanjaya
sekurang-kurangnya dua kali dalam tempoh setahun. Oleh sebab itu,
keaktifan jawatankuasa audit koperasi juga memainkan peranan dan
menyumbang kepada keberkesanan dan kecekapan jawatankuasa
tersebut.
Komposisi sebuah jawatankuasa audit ini penting kerana bagi
memastikan jawatankuasa tersebut dapat menjalankan tugas dengan
efektif dan cekap (Vuniarti, 2011). Menurut seksyen 42A dan Garis
Panduan 4 (2009), komposisi jawatankuasa audit koperasi hendaklah
tidak kurang daripada tiga orang pemegang saham dan tidak melebihi
daripada lima orang pemegang saham yang dilantik dengan
sewajarnya oleh lembaga koperasi. Namun begitu pengecualian diberi
kepada mana-mana koperasi yang mempunyai purata pendapatan
tidak melebihi RM200,00013
setahun dan bersifat mikro, dengan
sekurang-kurangnya memiliki seorang ahli jawatankuasa audit yang
dilantik dan memenuhi kriteria kebebasan seperti mana yang
13
Garis Panduan 4 perkara 9 memperuntukan jika purata pendapatan koperasi tidak
melebihi RM200,000 hanya perlu melantik sekurang-kurangnya 1 ahli jawatankuasa
audit yang arif dalam bidang perakaunan dan kewangan.
45
dibincangkan. Komposisi jawatankuasa audit yang munasabah boleh
melahirkan laporan audit yang berkualiti.
Sebagai kesimpulan, jawatankuasa audit koperasi mempunyai tugas
dan tanggungjawab kepada pemegang-pemegang saham koperasi
untuk memastikan laporan kewangan yang mematuhi garis pemasaan
dan piawaian perakaunan. Laporan kewangan adalah dokumen yang
penting dan merupakan bahasa perniagaan yang menggambarkan
prestasi dan kedudukan semasa perniagaan (Cohen et al., 2004).
Justeru itu, jawatankuasa audit bertanggungjawab sepenuhnya dalam
memastikan mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan
(Costello & Regina, 2011). Oleh yang demikian, laporan kewangan
mestilah mematuhi garis pemasaan dan mengikuti piawaian
perakaunan (Iatridis, 2010) supaya segala keputusan yang dibuat oleh
pengguna laporan tersebut menggambarkan laporan yang tepat dan
mewakili ekonomi semasa (Jara, Ebrero, & Zapata, 2011).
2.7 Laporan Kewangan dalam Sektor Koperasi
Laporan kewangan merupakan dokumen penting dalam sesuatu
organisasi perniagaan. Tujuan laporan kewangan disediakan adalah
46
untuk memberi maklumat tentang kedudukan kewangan serta
pencapaian koperasi. Holthausen (2009) menyatakan laporan
kewangan merupakan dokumen untuk menggambarkan kedudukan
kewangan dan prestasi semasa perniagaan. Pengguna laporan tersebut
bukan sahaja dalam kalangan pihak dalaman koperasi tetapi juga
pihak luar koperasi. Oleh yang demikian, laporan kewangan mestilah
mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan (Iatridis, 2010).
Laporan kewangan di Malaysia dipengaruhi oleh beberapa faktor di
antaranya ialah sosial, ekonomi, politik dan undang-undang
(Muniandy & Ali, 2012).
Faktor yang sama juga terpakai untuk laporan kewangan koperasi.
Laporan kewangan koperasi adalah mengikut seksyen 59, Akta
Koperasi 1993, MFRS dan Garis Panduan 23 (2010). Laporan
kewangan koperasi disediakan adalah untuk menunjukkan struktur
organisasi koperasi, kedudukan hasil dan perbelanjaan tahun semasa
serta juga melaporkan prestasi aset yang dimiliki dan tanggungan
koperasi yakni liabiliti. Laporan tersebut digunakan oleh pemegang-
pemegang saham koperasi dan pihak yang berkepentingan untuk
membuat keputusan. Garis Panduan 4 (2009), menyatakan salah satu
tugas jawatankuasa audit koperasi adalah mengesan dan mengkaji
serta memaklumkan kepada lembaga koperasi apa-apa transaksi yang
47
meragukan bagi meningkatkan keyakinan pemegang-pemegang
saham koperasi terhadap laporan kewangan.
Laporan kewangan dalam sektor koperasi juga dikehendaki mematuhi
garis pemasaan yang telah ditetapkan mengikut seksyen 58, Akta
Koperasi 1993. Menurut seksyen tersebut, koperasi wajib menghantar
laporan kewangan tidak lewat dari 2 bulan selepas tamat tempoh
perakaunan. Penghantaran laporan kewangan adalah membawa
maksud pengauditan oleh Suruhanjaya Koperasi Malaysia ataupun
juruaudit yang bertauliah. Laporan kewangan yang telah diaudit dan
disahkan oleh Suruhanjaya Koperasi Malaysia akan dibentangkan
pada Mesyuarat Agung Tahunan bagi tujuan agihan dividen kepada
pemegang saham. Namun demikian, 52% koperasi di Kelantan tidak
mematuhi garis pemasaan dan 58% pula menyediakan rekod
perakaunan secara asas tunai tanpa mematuhi keperluan piawaian
perakaunan MFRS101.
Sehubungan dengan itu, jawatankuasa audit berperanan dan
bertanggungjawab dalam memastikan laporan kewangan yang
disediakan mematuhi garis pemasaan dan juga piawaian perakaunan
dengan melaksanakan kerja-kerja pemantauan dan pengawasan
48
(Lindberg, 2004). Laporan kewangan yang disediakan mengikut garis
pemasaan menggambarkan kecekapan pengurusan sesebuah
organisasi perniagaan (Dezoort, Hermanson, Archambeault, & Reed,
2002). Oleh itu, jawatankuasa audit koperasi bertanggungjawab untuk
membuat pemantauan dan pengawasan terhadap laporan kewangan
agar laporan tersebut telus dan tepat.
Tanggungjawab jawatankuasa audit adalah menjalankan tugas dengan
bebas supaya dapat mengembalikan keyakinan pemegang saham
terhadap laporan kewangan. Perkara ini telah disokong oleh
penemuan Sharma & Kuang (2014) dan Ismail, Iskandar, & Rahmat
(2008) yang mendapati jawatankuasa audit yang majoritinya
dianggotai oleh pengarah bebas adalah lebih telus dalam memantau
proses perakaunan syarikat. Abbott, Parker dan Peters (2004)
berpendapat jawatankuasa audit juga seharusnya dapat membantu
menambahkan lagi kualiti laporan kewangan secara langsung dengan
meningkatkan tahap kepatuhan terhadap garis masa dan piawaian
perakaunan yang telah ditetapkan.
Kesimpulannya pengguna laporan kewangan mengharapkan
organisasi mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan agar
49
laporan kewangan yang disediakan bebas daripada penipuan, salah
nyataan yang material dan maklumat yang boleh mengelirukan
(Rupley, Almer, & Philbrick, 2011). Oleh itu, aktiviti semakan secara
berkala dan berjadual, dapat mempertingkatkan lagi pencapaian tahap
kepatuhan. Jelaslah, adalah penting setiap koperasi memiliki ciri-ciri
jawatankuasa audit yang cekap bagi memastikan laporan kewangan
mematuhi garis pemasaan serta bebas daripada penipuan, salah
nyataan yang material dan tidak menyimpang dari piawaian
perakaunan yang telah ditetapkan.
50
BAB 3:
SOROTAN LITERATUR
3.1 Pengenalan
Bab ini akan membincangkan sorotan literatur mengenai ciri-ciri
jawatankuasa audit. Teori kajian yang dibincangkan adalah Teori
Agensi yang menjelaskan bahawa pengasingan kuasa antara
pemegang saham dengan pengurusan telah menyebabkan timbulnya
keperluan jawatankuasa audit sebagai pemantau disebabkan oleh
tindakan agen yang lebih mementingkan keuntungan diri sendiri
berbanding dengan pemegang saham. Seterusnya, perbincangan
mengenai kepentingan laporan kewangan koperasi mematuhi garis
pemasaan serta piawaian perakaunan dan terakhir adalah untuk
mengenal pasti beberapa pembolehubah ciri-ciri jawatankuasa audit
bagi membantu mencapai laporan kewangan yang mematuhi garis
pemasaan dan piawaian perakaunan. Justeru itu kajian-kajian lalu
yang berkaitan dengan ciri-ciri jawatankuasa audit dan
ketidakpatuhan akan dibincangkan. Perbincangan ini adalah bertujuan
untuk mendapatkan gambaran tentang kedudukan pembolehubah ciri-
ciri jawatankuasa audit dalam sektor koperasi dan ketidakpatuhan
laporan kewangan.
51
3.2 Teori Kajian
Teori kajian mempunyai peranan penting dalam melakukan penelitian
secara kuantitatif (Harp & Sayer, 1986). Dengan teori kajian,
penelitian dapat menjustifikasi ada masalah dalam kajian yang
dilakukan. Oleh itu, teori kajian digunakan adalah untuk
menunjukkan kepentingan permasalahan yang timbul untuk dikaji.
Teori agensi akan menjadi sandaran kepada kajian ini.
3.2.1 Teori Agensi
Model tadbir urus korporat wujud hasil daripada kajian yang dibuat
oleh Berle dan Means (1932) yang mengkaji kesan pengasingan kuasa
antara penyumbang modal iaitu pelabur dengan pengurusan yang
mempunyai kuasa mengawal sesebuah badan perniagaan. Rajah 3.1
menerangkan hubungan antara teori agensi dan kepentingan
jawatankuasa audit:
52
Pengurusan
(Agen)
Pemegang
Saham
(Prinsipal)
Ahli Lembaga
Bonus agen
Kebajikan agen
(Kos Kontrak)
Kompetensi
Kebebasan
Keaktifan
Komposisi
(Kos Pemantauan)
Kepatuhan
Laporan
Kewangan
Krisis agen
Rajah 3.1:
Teori Agensi dan Kepentingan Jawatankuasa Audit
Sumber: Adaptasi Jensen dan Meckling (1976)
Model tadbir urus korporat pada Rajah 3.1 adalah memfokuskan
usaha-usaha untuk menyelesaikan krisis di antara pemegang saham
dengan pengurusan. Krisis ini timbul kerana perhubungan di antara
pemegang saham sebagai pemilik dan pengurusan sebagai agen yang
mempunyai kepentingan peribadi yang bertentangan menyebabkan
laporan kewangan tidak mematuhi garis pemasaan dan piawaian
perakaunan. Jensen dan Meckling (1976) menjelaskan bahawa
pengurusan dalam sesuatu perniagaan adalah bersikap individualistik
dan kebendaan, suka mengambil kesempatan atas peluang yang ada
dan mempunyai sifat kepentingan peribadi berbanding dengan
mengoptimunkan kekayaan pelabur. Perkara ini telah menimbulkan
krisis kepercayaan antara pelabur dengan pengurusan kerana
Jawatankuasa
Audit
53
kegagalan mematuhi peraturan yang ditetapkan dalam laporan
kewangan.
Salah satu penyebab kepada wujudnya krisis di atas, adalah kerana
pengagihan maklumat yang tidak selari antara kedua-dua belah pihak.
Maklumat yang tidak selari ini wujud kerana pengurusan mempunyai
peluang untuk memanipulasi piawaian perakaunan disebabkan oleh
pengurusan mempunyai masa yang lebih lama dalam kerja-kerja
mengurus berbanding dengan pelabur yang hanya menyumbangkan
modal dan mengharapkan pulangan atas modal yang disumbangkan
(Aboody & Lev, 2000). Oleh yang demikian, wujudnya maklumat
yang tidak tepat dalam laporan kewangan antara kedua-dua belah
pihak. Perkara ini telah menyebabkan kesulitan pelabur untuk
memantau dan mengawal tindakan-tindakan yang dibuat oleh
pengurusan. Perkara ini juga telah menimbulkan krisis
ketidakpercayaan pemegang saham kepada pengurusan dan
menyebabkan kepatuhan laporan kewangan diragui. Kesan kepada
pengagihan maklumat yang tidak selari ini telah membawa kepada
dua masalah. Masalah-masalah tersebut ialah krisis keyakinan moral
dan juga krisis pemilihan pengurusan. Krisis keyakinan moral
merujuk kepada pengurusan mengambil kesempatan atas maklumat
yang diperolehi dan menggunakannya bagi kepentingan mereka
54
seterusnya membawa kesan negatif kepada syarikat dan juga
pemegang saham. Tindakan yang dibuat oleh pengurusan adalah
secara tersembunyi. Manakala krisis pemilihan pengurusan pula
terjadi apabila pengurusan gagal memberi maklumat yang tepat akibat
daripada kecuaian ataupun tidak mempunyai kemahiran yang
mencukupi dalam menjalani tugas-tugas yang diamanahkan. Kedua-
dua masalah ini telah memberi kesan kepada kepatuhan laporan
kewangan dari segi pematuhan garis pemasaan dan piawaian
perakaunan.
Bagi meningkatkan kepatuhan laporan kewangan, supaya tidak
memberi kesan yang negatif kepada syarikat, Jensen dan Meckling
(1976) mencadangkan untuk menyelesaikan masalah tersebut dengan
cara syarikat perlu melakukan dua perbelanjaan. Perbelanjaan tersebut
dikenali sebagai kos kontrak dan kos pemantauan. Kos kontrak ialah
kos bagi mewujudkan ikatan antara pelabur (diwakili ahli lembaga
pengarah) dengan pengurusan. Antara kos-kos yang wujud dalam kos
kontrak ini ialah insentif-insentif kepada pengurusan seperti bonus,
pampasan dan apa-apa sahaja yang mampu memberi keuntungan
kepada pengurusan. Objektif kepada kos kontrak adalah untuk
memberi rasa tanggungjawab dan kepuasan kepada pengurusan dalam
menjalani tugas-tugas mereka. Mallin (2012) telah membahaskan
55
bahawa pemberian saham kepada pekerja dan pengurusan ialah salah
satu mekanisme yang baik untuk menimbulkan rasa yang lebih
bertanggungjawab kepada pemegang saham syarikat. Bagi
meningkatkan tadbir urus yang baik, syarikat terpaksa melantik
jawatankuasa audit untuk mengadakan kerja-kerja pemantauan
terhadap aktiviti-aktiviti yang dilakukan oleh pengurusan.
Jawatankuasa audit adalah dianggotai oleh ahli lembaga pengarah
bebas syarikat. Objektif penubuhannya adalah untuk memastikan
akauntabiliti dan integriti dalam pelaporan kewangan syarikat terjaga.
Jawatankuasa audit merupakan sebahagian komponen bagi
mengurangkan krisis keyakinan moral akibat daripada kegagalan
mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan. Menurut kajian
yang dibuat oleh Adams (1994) penubuhan jawatankuasa audit yang
efektif dan berkesan dapat mengurangkan tahap ketidakpatuhan
laporan kewangan dan menyelesaikan masalah pengagihan maklumat
daripada agen atau pengurusan kepada penyumbang modal. Laporan
kewangan selepas penubuhan jawatankuasa audit ini akan menjadi
lebih berkredibiliti (Wallace, 2004). Selain itu, penubuhan
jawatankuasa audit ini menjadikan maklumat yang dilaporkan dalam
laporan kewangan menjadi lebih telus kerana telah disemak dan
disahkan oleh jawatankuasa audit yang mempunyai kompetensi dan
56
kebebasan (Magrane dan Malthus, 2010). Vance (1978) melaporkan
adalah penting sesebuah jawatankuasa audit itu mempunyai
kebebasan untuk bertindak. Oleh sebab itu jawatankuasa audit
hendaklah dianggotai oleh pengarah-pengarah syarikat yang bebas
dan tidak memiliki apa-apa kepentingan dalam syarikat kerana
mampu memberi maklumat yang tidak menyebelahi mana-mana
pihak. Perkara ini telah disokong dengan penemuan Bronson,
Carcello, Hollingsworth dan Neal (2009).
Sebagai kesimpulannya, teori agensi merupakan teori yang
bersangkutan dengan kajian ini. Oleh kerana pemegang saham atau
pelabur itu terpisah daripada pengurusan syarikat, maka ianya
mempunyai risiko untuk mendapat maklumat yang tidak tepat akibat
kegagalan mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan. Oleh
yang demikian, teori agensi ini menerangkan bahawa terdapat risiko
kepada pelabur (prinsipal) kerana ada perbuatan tidak jujur telah
dilakukan oleh pengurusan (agen) dalam mengurus modal yang
dilaburkan oleh pelabur. Oleh itu bagi mengembalikan tahap
keyakinan kepada pelabur maka pematuhan laporan kewangan perlu
dipertingkatkan. Sehubungan dengan itu, jawatankuasa audit yang
dilantik mestilah kompeten, bebas, aktif dan mempunyai komposisi
yang munasabah untuk memastikan keberkesanan dalam menjalankan
57
tugas-tugas pemantauan dan pengawasan demi memastikan segala
maklumat yang dilaporkan itu tepat dan benar agar kepentingan
pemegang-pemegang saham (prinsipal) terjaga.
3.3 Tahap Kepatuhan Laporan Kewangan
Tahap kepatuhan laporan kewangan merupakan perkara penting bagi
memberi keyakinan kepada pemegang saham dan pihak
berkepentingan terhadap laporan kewangan (Hodgdon, Tondkar,
Adhikari, & Harless, 2009). Tahap kepatuhan dalam kajian ini ialah
tahap kepatuhan garis pemasaan dan tahap kepatuhan piawaian
perakaunan. Kajian yang dijalankan Shaw (2003), mendapati syarikat-
syarikat mematuhi garis pemasaan memiliki pendedahan maklumat
yang berkualiti dalam laporan kewangan apabila mempunyai
jawatankuasa audit yang efektif dan berkesan.
Manakala kajian yang dilakukan oleh Agoglia et al. (2011), terhadap
kepatuhan piawaian perakaunan terhadap Ketua Pegawai Kewangan
syarikat-syarikat di United States. Hasil kajian tersebut, Ketua
Pegawai Kewangan di syarikat yang menggunakan piawaian
perakaunan yang tidak spesifik, lebih cenderung untuk terlibat dalam
58
aktiviti manipulasi pendapatan. Oleh itu jika sesebuah syarikat itu
mempunyai jawatankuasa audit yang cekap, maka Ketua Pegawai
Kewangan yang mengguna piawaian perakaunan tidak spesifik akan
menjadi kurang agresif untuk melakukan aktiviti manipulasi dan
penipuan dalam laporan kewangan.
Kesimpulannya, untuk memastikan laporan kewangan mematuhi garis
pemasaan dan piawaian perakaunan, jawatankuasa audit yang dilantik
mestilah mempunyai kompetensi, kebebasan dan komposisi yang
munasabah (Ika & Ghazali, 2012). Oleh itu, jawatankuasa audit yang
dilantik perlu menjalankan peranan yang efektif dan cekap bagi
membantu koperasi mencapai tahap kepatuhan yang telah ditetapkan.
3.3.1 Kepatuhan Kepada Garis Pemasaan
Maklumat yang berkualiti perlu mematuhi garis pemasaan iaitu
maklumat tersebut perlu tersedia pada ketika pengguna
memerlukannya untuk membuat keputusan (McGee, 2009). Akta
Koperasi, 1993 dan juga Garis Panduan 23, (Suruhanjaya Koperasi
Malaysia, 2010) menyatakan bahawa setiap koperasi mestilah
menghantar laporan kewangan yang lengkap dalam tempoh 2 bulan
59
selepas berakhirnya tahun perakaunan untuk tujuan pengauditan. Oleh
yang demikian, pematuhan garis masa adalah penting terutama
kepada pemegang saham (Roychowdhury & Watts, 2007). Antara
kepentingan tersebut ialah proses untuk mengadakan mesyuarat agung
tahunan koperasi. Jika koperasi gagal mengemukakan laporan
kewangan dalam tempoh yang ditetapkan maka mesyuarat agung
perlu ditangguhkan dan ini akan memberi kesan dari segi pembayaran
dividen kepada pemegang saham koperasi tersebut.
Mesyuarat agung tahunan koperasi adalah penting bagi setiap
pemegang saham koperasi kerana melalui mesyuarat tersebut, ahli
lembaga koperasi akan membentangkan pencapaian tahunan koperasi
dan faedah-faedah yang bakal pemegang saham koperasi perolehi.
Jika dirasakan ahli lembaga koperasi itu tidak cekap maka, segala
pertanyaan boleh dilakukan semasa mesyuarat agung tahunan itu
berlangsung. Melalui mesyuarat agung ini juga, pemegang-pemegang
saham akan berpeluang untuk membuat undian. Semasa mesyuarat
agung ini berlangsung pihak ahli lembaga koperasi akan
mengumumkan dividen tahunan yakni pulangan modal atas caruman
yang dibuat oleh pemegang saham koperasi. Walaupun tujuan utama
koperasi bukanlah berasaskan keuntungan semata-mata, namun
menurut Barnea, Cronqvist dan Siegel (2010), perangai dan tingkah
60
laku seorang pelabur adalah mengharapkan pulangan atas modal yang
telah dilaburkan oleh mereka. Dalam kes koperasi, pemegang-
pemegang saham koperasi dikehendaki membeli saham koperasi dan
membuat caruman kepada koperasi dalam bentuk bulanan, suku
tahunan ataupun tahunan maka secara normalnya mereka juga
mengharapkan pulangan atas pelaburan dan caruman yang dibuat oleh
mereka. Selain itu, pematuhan garis pemasaan ini penting kepada
pemegang saham bagi mengetahui kedudukan projek-projek semasa
yang akan dilaksanakan oleh koperasi.
Pematuhan laporan kewangan terhadap garis pemasaan adalah penting
kerana ianya dapat meningkatkan keyakinan kepada pelabur. Jika
koperasi memerlukan tunai tambahan untuk melaksanakan projek,
maka pematuhan laporan kewangan juga dapat memberi keyakinan
kepada pemberi pinjaman seperti pemiutang dan bank (Bakar,
Rahman, & Rashid, 2005). Nilai serta nama baik koperasi juga akan
meningkat kesan daripada pematuhan laporan kewangan. Jika laporan
kewangan dipatuhi nama baik koperasi itu juga akan lebih tinggi
bukan sahaja dalam kalangan pemegang saham tetapi juga dalam
kalangan badan-badan pengawasan seperti Suruhanjaya Koperasi
Malaysia dan Lembaga Hasil Dalam Negeri. Menurut Whittred dan
Zimmer (1984), syarikat yang mematuhi garis pemasaan dapat
61
menarik minat pelabur untuk memiliki saham dalam syarikat tersebut.
Oleh itu, jika koperasi mematuhi garis pemasaan, koperasi tersebut
boleh terus berkembang secara positif. Seperti yang dimaklumkan
sebelum ini, kegagalan koperasi mematuhi garis pemasaan ini adalah
disebabkan oleh masalah dalam menyimpan rekod perakaunan dengan
baik. Sehubungan dengan itu, kompetensi jawatankuasa audit untuk
membantu koperasi dalam menyediakan laporan kewangan adalah
dituntut.
Laporan kewangan yang mematuhi garis pemasaan yang ditetapkan
adalah penting untuk dipatuhi kerana menunjukkan laporan tersebut
lebih telus dan tepat (Whittred & Zimmer, 1984). Laporan kewangan
yang mematuhi garis masa dapat memberi keyakinan kepada pihak
pemberi pinjaman kerana laporan kewangan koperasi tersebut
dianggap telus (Sharani, Arshad, Abu Hassan, Abdullah, dan Mohd
Roslin, 2013). Kajian yang dijalankan oleh Bakar, Rahman dan
Rashid (2005) terhadap pegawai-pegawai bank yang menguruskan
pinjaman syarikat di Malaysia mendapati pegawai-pegawai lebih
cenderung dan yakin jika syarikat tersebut mampu mematuhi garis
pemasaan yang ditetapkan. Perkara sama juga terpakai untuk
koperasi. Selain berpeluang memenangi anugerah daripada
Suruhanjaya Koperasi Malaysia, pematuhan kepada undang-undang
62
dalam menyediakan laporan kewangan juga dapat menarik pemberi
pinjaman untuk memberi kemudahan kredit. Perkara ini telah
disokong oleh Kim, Song dan Tsui (2013) dan Graham, Li dan Qiu
(2008). Mereka mendapati jika sesebuah syarikat itu mematuhi segala
peraturan yang ditetapkan, maka pihak pemberi pinjaman akan lebih
cenderung untuk menurunkan kos pinjaman iaitu nilai faedah
berbanding syarikat-syarikat yang bermasalah dengan kadar
keuntungan yang dicajkan oleh bank adalah lebih tinggi. Oleh yang
demikian, jika sesebuah koperasi itu ingin maju dan berkembang,
mereka tidak menpunyai pilihan kecuali mematuhi garis pemasaan
dan piawaian perakaunan yang telah ditetapkan bagi meningkatkan
lagi tahap keyakinan pemberi pinjaman.
Selain itu, pematuhan pada garis pemasaan ini, dapat meningkatkan
lagi nilai firma itu sendiri (Zimmerman, 2013). Kajian oleh Beltratti,
Spear dan Szabo (2013) melaporkan bahawa laporan kewangan yang
mematuhi garis pemasaan yang ditetapkan membawa kesan yang
positif terhadap nilai firma tersebut. Perkara ini disokong oleh
Dmitropoulos dan Asteriou (2009) menurut kajian yang dibuat, jika
laporan kewangan itu telus dan mematuhi garis pemasaan maka nilai
saham juga menjadi positif. Laporan kewangan yang mematuhi garis
pemasaan, dapat membantu syarikat memperuntukkan sumber yang
63
dimiliki dengan lebih cekap serta dapat mengurangkan jurang
maklumat antara pengurus dengan pengguna laporan kewangan.
Begitu juga dengan sektor koperasi, jika sektor tersebut dapat
mematuhi garis pemasaan, maka hal ini menunjukkan bahawa ahli
lembaga koperasi itu cekap dan jawatankuasa audit koperasi juga
berjaya menjalankan tugas mereka dalam memantau aktiviti-aktiviti
perakaunan koperasi. Tahap kepercayaan pihak luar kepada koperasi
juga akan bertambah dan seterusnya dapat meningkatkan nilai serta
nama baik koperasi itu sendiri secara tidak langsung.
Setelah kepentingan kepada pematuhan garis pemasaan dibincangkan
secara terperinci, faktor-faktor yang menyumbang kepada kegagalan
dan kejayaan mematuhi perkara tersebut pula akan dibahaskan.
Menurut Al-Ajmi (2008), kajian yang dijalankan di Bahrain Stock
Exchange, faktor kejayaan yang menyumbangkan kepada pematuhan
adalah disebabkan oleh tadbir urus syarikat yang baik dan hal ini
menyumbang kepada tahap kepatuhan. Maksud tadbir urus yang baik
ialah setiap daripada syarikat mempunyai ahli lembaga pengarah dan
juga jawatankuasa audit yang aktif. Dalam kajian yang dibuat oleh
Appah dan Emeh (2013) terhadap syarikat-syarikat senaraian awam,
mereka mendapati kebebasan ahli jawatankuasa audit mempunyai
hubungan positif dengan tahap kepatuhan garis pemasaan. Selain itu,
64
Abdelsalam dan Street (2007) memaklumkan bahawa saiz ahli
jawatankuasa audit memainkan peranan yang penting dalam tahap
kepatuhan garis pemasaan. Brick dan Chidambaran (2010)
menyatakan pengalaman ahli jawatankuasa audit memainkan peranan
yang penting dalam memastikan tahap kepatuhan laporan kewangan.
Dalam sektor koperasi ahli jawatankuasa audit mempunyai peranan
dan fungsi yang sama dimainkan sepertimana jawatankuasa audit di
syarikat-syarikat senaraian awam di bursa saham. Sehubungan dengan
itu, ahli jawatankuasa audit koperasi juga hendaklah mempunyai ciri-
ciri yang sama dengan ahli jawatankuasa audit syarikat. Ahli
jawatankuasa audit hendaklah mempunyai saiz yang munasabah,
kepakaran serta bebas dalam memastikan aktiviti pemantauan dan
pengawasan dalam koperasi dapat dilakukan secara berkesan. Ahli
jawatankuasa audit perlu cekap dan efektif memainkan peranan agar
tahap kepatuhan laporan kewangan dapat dipertingkatkan.
Kawalan dalaman memainkan peranan yang penting untuk
memastikan kepatuhan laporan kewangan terhadap garis pemasaan.
Baatwah, Salleh dan Ahmad (2013) dan Abdullah (2006) dalam
kajian mereka dengan jelas menyatakan bahawa jawatankuasa audit
memainkan peranan yang amat penting bagi memastikan laporan
kewangan mengikuti garis pemasaan yang telah ditetapkan. Dalam
65
sektor koperasi tugas-tugas pemantauan proses laporan kewangan
adalah terletak dalam bidang kuasa jawatankuasa audit seperti yang
termaktub dalam undang-undang dan garis panduan jawatankuasa
audit koperasi. Salleh dan Stewart (2012) berpendapat, jika berlaku
ketidaksefahaman antara pengurusan dan juruaudit luar, kelewatan
laporan kewangan boleh berlaku. Oleh yang demikian jawatankuasa
audit mestilah menjadi perantaraan untuk menyelesaikan isu yang
timbul. Maka jawatankuasa audit mesti mempunyai kepakaran dan
pengalaman terhadap perakaunan syarikat untuk memahami fungsi
kawalan dalaman bagi menjalankan tugas dan peranan dengan lebih
cekap dan berkesan.
Kesimpulannya, pematuhan laporan kewangan terhadap garis
pemasaan adalah penting kepada koperasi kerana dapat meningkatkan
keyakinan pihak luar, meningkatkan nilai dan nama baik koperasi
serta dapat mengadakan mesyuarat agung tahunan demi kepentingan
pemegang saham. Pemantauan dan pengawasan kepada laporan
kewangan ini tidak terletak di atas bahu jawatankuasa audit sahaja
namun perlu disokong oleh ahli lembaga koperasi. Seterusnya
jawatankuasa audit haruslah memainkan peranan yang cekap dan
berkesan bagi mencapai tahap kepatuhan laporan kewangan
sepertimana yang telah ditetapkan.
66
3.3.2 Kepatuhan Kepada Piawaian Perakaunan
Pada tahun 1996, kerajaan Malaysia telah menubuhkan Financial
Reporting Foundation yang dianggotai ahli-ahli MACPA (kini
MICPA), MIA, para akademik dan pihak-pihak yang berkepentingan.
Hasilnya pada tahun 1997, parlimen Malaysia telah meluluskan Akta
Laporan Kewangan, 199714
dan akta ini telah menubuhkan badan
piawaian perakaunan Malaysia iaitu Malaysian Accounting Standard
Board (MASB). Tugas dan peranan MASB adalah untuk
mengeluarkan piawaian perakaunan baru serta mengkaji semula atau
mengguna pakai piawaian perakaunan yang sedia ada. MASB
bertanggungjawab mengeluarkan piawaian perakaunan dan
meluluskannya untuk digunakan. Pada peringkat awal penubuhannya,
lembaga ini berusaha dengan gigih menilai kesesuaiaan Piawaian
Perakaunan Antarabangsa (International Accounting Standard Board)
dan membuat beberapa pengubahsuaian terhadap piawaian
perakaunan tersebut dan menamakannya sebagai piawaian MASB
(Saleh & Pendlebury, 2006).
14
Seksyen 26C Akta Pelaporan Kewangan 1997 menyatakan mana-mana
organisasi yang menjalankan aktiviti yang bermotif keuntungan dikehendaki
mematuhi piawaian perakaunan yang dikeluarkan oleh Malaysian Accounting
Standard Board (MASB).
67
Piawaian antarabangsa (International Financial Reporting
Standards15
) telah diadaptasikan di Malaysia secara berperingkat-
peringkat dan diberi nama Malaysian Financial Reporting Standards
(MFRS). MFRS (2012) adalah diguna pakai untuk institusi yang perlu
melaporkan kepada atau dikawal selia di bawah Suruhanjaya Sekuriti,
Bank Negara Malaysia dan syarikat yang tersenarai di Bursa
Malaysia, serta anak-anak syarikat atau syarikat usahasama yang
perlu melaporkan pada badan-badan di atas. Syarikat-syarikat atau
organisasi yang entitinya persendirian pula adalah tertakluk di bawah
piawaian perakaunan Private Entity Reporting Standard (PERS).
Entiti persendirian bermaksud entiti yang tidak perlu melaporkan
kepada badan-badan yang dinyatakan di atas16
.
Majoriti koperasi di Malaysia menyediakan laporan kewangan
mengikut piawaian PERS. Namun begitu, ada juga koperasi-koperasi
yang mengikut piawaian perakaunan MFRS kerana anak syarikat atau
syarikat yang bersekutu tersenarai di Bursa Malaysia. Suruhanjaya
Koperasi Malaysia tidak menetapkan setiap koperasi perlu mengikuti
mana-mana piawaian perakaunan, namun perlu berdasarkan kepada
15
Garis Panduan 23 menetapkan laporan kewangan koperasi hendaklah disediakan
mengikut piawaian perakaunan yang telah diluluskan oleh Malaysian Accounting
Standard Board (MASB) dan jika IFRS adalah diadaptasi oleh MASB maka
koperasi juga perlu mematuhi piawaian tersebut. 16
Definasi tersebut adalah mengikut Kerangka Konsep MASB (MASB Conceptual
Framework).
68
kesesuaian koperasi itu sendiri. Walau bagaimanapun, setiap koperasi
yang memilih piawaian perakaunan itu hendaklah dibuat secara tekal
dan menyeluruh untuk memastikan kerelevanan serta konsisten dan
keboleh bandingan laporan kewangan itu tercapai. Oleh itu,
penyeragaman laporan akan memudahkan pengukuran prestasi
koperasi secara khususnya atau gerakkan koperasi secara amnya.
Maklumat dalam laporan kewangan mestilah bebas daripada
kesilapan yang material dan mengikut piawaian perakaunan bagi
memastikan angka-angka yang laporkan dalam laporan tersebut
menggambarkan prestasi sebenar koperasi. Terdapat hubungan antara
kebolehpercayaan pengguna laporan kewangan dengan ciri-ciri
jawatankuasa audit. Secara amnya, ciri-ciri jawatankuasa audit yang
baik akan meningkatkan kebolehpercayaan pengguna laporan
kewangan. Carcello dan Neal (2000) mengkaji hubungan antara ciri-
ciri jawatankuasa audit dan kebolehpercayaan laporan kewangan
dengan mengukur teguran juruaudit luar. Teguran juruaudit luar
biasanya menggambarkan perkara-perkara yang tidak mematuhi
piawaian perakaunan dalam laporan kewangan. Mereka mendapati
semakin banyak pengalaman dan tempoh lantikan ahli jawatankuasa
audit yang panjang maka semakin kurang teguran yang dibuat oleh
juruaudit luar. Jika teguran juraudit luar berkurangan, maka ini akan
69
meningkatkan lagi tahap kepatuhan laporan tersebut. Oleh itu,
semakin banyak pengalaman dan tempoh lantikan ahli jawatankuasa
audit yang panjang, semakin tinggi kebolehpercayaan laporan
kewangan. Pematuhan piawaian perakaunan mempunyai hubungan
positif dengan kepakaran jawatankuasa audit (Aldamen et al., 2012).
Penemuan ini selari dengan tuntutan yang memerlukan jawatankuasa
audit mestilah mempunyai kepakaran dalam menjalankan tugas-tugas
pemantauan terhadap transaksi-transaksi kewangan syarikat.
Kebolehpercayaan laporan kewangan adalah bergantung kepada ciri-
ciri maklumat itu sendiri. Maklumat dalam laporan kewangan
mestilah mematuhi piawaian perakaunan agar ianya bebas daripada
manipulasi perakaunan (creative accounting) dan salah nyataan. Salah
satu manipulasi perakaunan adalah amalan pengurusan perolehan.
Amalan pengurusan perolehan dapat dikurangkan apabila
jawatankuasa audit itu mempunyai kepakaran dan pengalaman dalam
bidang perakaunan (Lin & Hwang, 2010). Kajian di Malaysia juga
membuktikan wujudnya hubungan di antara kepakaran perakaunan
ahli jawatankuasa audit dengan amalan pengurusan perolehan (Saleh,
Iskandar & Rahmat, 2007). Hasil kajian tesebut, mereka mendapati
aktiviti pengurusan perolehan berkurangan apabila ahli jawatankuasa
audit mempunyai kepakaran perakaunan. Oleh itu, kepakaran
70
perakaunan juga adalah salah satu ciri-ciri yang perlu ada dalam
jawatankuasa audit.
Kebolehpercayaan kepada laporan kewangan adalah penting kerana
keputusan yang berkaitan dengan pelaburan dan ekonomi adalah
menggunakan maklumat yang terdapat dalam laporan kewangan. Dari
segi pengukuran kebolehpercayaan pula, kebanyakan kajian tidak
dapat mengasingkan kebolehpercayaan dengan kerelevanan
maklumat. Rose (2007) berpendapat jika maklumat tersebut
membantu penilaian peristiwa yang berlaku pada masa lepas dan
digunakan untuk membuat jangkaan masa hadapan, maka maklumat
itu dikategorikan sebagai kebolehpercayaan. Penggunaan maklumat
perakaunan yang boleh dipercayai dapat dikesan melalui hubungan
antara pulangan saham dan penggunaan maklumat itu sendiri. Bagi
menyokong dapatan ini, Suijs (2008) melaporkan jika pelabur
menggunakan laporan kewangan untuk dijadikan alat pengukuran dan
hasilnya adalah positif, maka maklumat itu boleh dipercayai.
Jara, Ebrero dan Zapata (2011) mendapati penggunaan piawaian
perakaunan dapat menambah kualiti maklumat kepada laporan
kewangan. Keputusan ini selaras dengan kajian Iskandar, Mohit, dan
71
Ismail (2008) yang mendapati piawaian perakaunan merupakan
penyumbang utama kepada maklumat yang berkualiti. Oleh yang
demikian, kombinasi antara jawatankuasa audit yang kompeten, bebas
dan komposisi yang munasabah dengan pematuhan piawaian
perakaunan dapat memberi maklumat yang berkualiti dan tepat serta
telus kepada pengguna laporan kewangan.
Kesan positif kepada pematuhan piawaian perakaunan adalah apabila
risiko perniagaan dapat dikurangkan. Risiko adalah adalah unsur
penting dalam kerangka tadbir urus dan ianya mempunyai kaitan
dengan kawalan dalaman. Perniagaan sentiasa berhadapan dengan
risiko. Risiko meningkat apabila pemilik syarikat terpisah dengan
pihak yang mengurus perniagaan (Donaldson & Davis, 1991). Perkara
sama juga yang berlaku dalam sektor koperasi, yakni pemegang-
pemegang saham adalah penyumbang modal dan caruman namun
ianya diuruskan oleh barisan pengurusan yang berasingan.
Sehubungan dengan itu, koperasi juga berdepan dengan risiko yang
sama. Risiko yang berlaku jika gagal mematuhi piawaian perakaunan
ialah penguncupan modal akibat pengurus gagal membuat
pendedahan yang diperlukan oleh piawaian perakaunan (Biddle,
Hilary & Verdi, 2009). Antara risiko yang lain adalah penurunan nilai
firma jika wujud unsur-unsur penipuan pada laporan kewangan
72
(Barton & Waymire, 2004). Oleh itu, jawatankuasa audit dapat
mengukuhkan keupayaan pihak pengurusan dengan mengenal pasti
risiko yang dihadapi oleh syarikat. Ini adalah disebabkan
jawatankuasa audit mempunyai kuasa pemantau sepertimana
termaktub dalam Seksyen 42A, Akta Koperasi 1993. Jawatankuasa
audit juga seharusnya mampu meningkatkan kualiti pengauditan
dalaman mereka bagi memastikan risiko yang berkaitan dapat
dikurangkan. Pendapat ini telah disokong oleh Krishnan dan Lee
(2009) berdasarkan kajian yang dibuat terhadap 1,000 buah syarikat
di US Stock Exchange. Mereka mendapati kadar risiko semakin
berkurangan jika jawatankuasa audit mempunyai pengalaman dalam
bidang perakaunan. Laporan kewangan yang mematuhi piawaian
perakaunan juga adalah salah satu punca kepada pengurangan risiko.
Oleh itu, jelaslah jawatankuasa audit memainkan peranan yang
penting untuk mengurangkan kadar risiko sesebuah syarikat dengan
memastikan pematuhan kepada piawaian perakaunan.
Pematuhan kepada piawaian perakaunan adalah penting kerana
melalui pematuhan ini, koperasi boleh membuat perbandingan
pencapaian mereka mengikut industri ataupun mengikut tahun
kewangan bagi memastikan koperasi berada pada landasan yang
betul. Begitu juga dengan kerelevanan angka-angka dalam laporan
73
kewangan yang boleh memberi keyakinan kepada pelabur-pelabur
dan pemegang saham. Hubungan antara ciri-ciri jawatankuasa audit
yang cekap dan kepatuhan piawaian perakaunan boleh menyebabkan
laporan kewangan itu relevan dan boleh dibuat perbandingan.
Krishnan, Wen dan Zha (2011) mendapati jika laporan kewangan
mematuhi piawaian perakaunan, maka pengguna laporan tersebut
akan lebih yakin. Faktor penyumbang kepada kepatuhan laporan
kewangan, antaranya ialah ahli jawatankuasa audit yang mempunyai
pengalaman dalam bidang perakaunan dan kewangan. Ahli
jawatankuasa audit yang mempunyai pengalaman mampu
menyumbang kepada kerelevanan dan kebolehbandingan laporan
kewangan. Dapatan ini juga disokong juga oleh Cohen, Hoitash,
Krishnamoorthy dan Wright (2014).
Sebagai kesimpulan, kepatuhan piawaian perakaunan amatlah
dituntut. Perkara ini penting kerana pemegang-pemegang saham
koperasi yang juga bertindak sebagai pengguna laporan kewangan
semestinya mengharapkan laporan kewangan berada pada tahap
kebolehpercayaan yang tinggi. Suruhanjaya Koperasi Malaysia juga
adalah pengguna kepada laporan kewangan koperasi yang berdaftar
dengan mereka. Pihak SKM akan menbandingkan setiap angka dalam
laporan kewangan koperasi untuk menyediakan status laporan
74
pencapaian gerakan koperasi negara. Sehubungan dengan itu,
kepentingan kerelevanan dan kebolehbandingan laporan kewangan
sektor koperasi juga terpakai. Jawatankuasa audit koperasi juga
memainkan peranan yang penting untuk mencapai perkara tersebut.
Oleh yang demikian, kajian ini mampu membantu pihak SKM
mempertingkatkan kualiti laporan kewangan sektor koperasi dengan
mengenal pasti model ciri-ciri jawatankuasa audit untuk diterima
pakai dalam sektor koperasi.
3.4 Kompetensi Jawatankuasa Audit
Menurut Seol, Sarkis dan Lefley (2011), kompetensi membawa
takrifan sebagai kepakaran dan pengalaman untuk melakukan sesuatu
dengan cekap dan berkesan. Sejajar dengan peranan jawatankuasa
audit sebagai pemantau kawalan dalaman kepada proses laporan
kewangan, maka jawatankuasa itu perlu dianggotai oleh ahli yang
memiliki kompetensi iaitu kepakaran tentang perakaunan dan
perniagaan serta memiliki pengalaman dalam bidang perakaunan dan
pengauditan (Cohen et al., 2014). Ciri-ciri yang sama juga perlu ada
kepada jawatankuasa audit dalam sektor koperasi.
75
3.4.1 Kepakaran Jawatankuasa Audit
Kajian yang dibuat oleh Yatim (2009) terhadap syarikat senaraian
awam di Malaysia mendapati jawatankuasa audit yang mempunyai
kepakaran dalam bidang perakaunan, perniagaan dan kewangan dapat
mengurangkan risiko ketidakpatuhan laporan kewangan yang
disediakan oleh pengurusan. Maksud kepada risiko ialah aktiviti
seperti manipulasi piawaian perakaunan bagi tujuan pengurusan
perolehan. Kepakaran dalam kalangan ahli jawatankuasa audit dalam
bidang perakaunan, kewangan dan perniagaan dapat membantu
syarikat atau koperasi khususnya ahli lembaga pengarah atau ahli
lembaga koperasi mengenal pasti dan melaporkan dengan jelas
sebarang aktiviti kewangan atau bukan kewangan yang tidak
mematuhi peraturan (Salleh & Stewart, 2012). Namun begitu, hal ini
bertentangan dengan penemuan kajian yang dijalankan oleh Apadore
& Mohd Noor (2013), mereka mendapati kepakaran ahli
jawatankuasa audit mempunyai hubungan yang negatif dengan garis
pemasaan. Mereka berpendapat kepakaran tidak boleh diukur melalui
kepakaran ilmu perakaunan sahaja bahkan perlu melihat kepada
kepakaran dalam bidang yang lain seperti perundangan dan
pengurusan.
76
Kepakaran kepada ilmu perakaunan dan kewangan serta perniagaan
memberikan asas kepada jawatankuasa audit untuk menganalisis dan
memeriksa maklumat kewangan. Krishnan dan Lee (2009) dalam
kajian mereka mendapati, jawatankuasa audit yang mempunyai
kepakaran perakaunan dan kewangan dapat mengurangkan risiko
pelanggaran piawaian perakaunan dalam kalangan syarikat senaraian
awam. Selain daripada itu, Nelson dan Devi (2013), menyatakan
jawatankuasa audit yang berkepakaran dapat melaksanakan tugasnya
dengan lebih berkesan dan efisien dalam urusan kawalan dalaman.
Jawantankuasa audit berkepakaran dapat mengurangkan aktiviti
ketidakpatuhan piawaian perakaunan bagi tujuan manipulasi
pendapatan.
Banyak institusi kewangan di United Kingdom mengalami kegagalan
kerana jawatankuasa audit tidak dianggotai oleh ahli yang mempunyai
kepakaran dalam perbankan dan pengurusan kewangan (Kalbers,
1992). Penemuan oleh Raghunandan dan Rama (2007) menyokong
dakwaan tersebut apabila mendapati ahli jawatankuasa audit yang
memiliki kepakaran dalam bidang perakaunan dan kewangan boleh
membantu mengurangkan aktiviti-aktiviti penipuan dalam syarikat
yang menghadapi masalah. Peningkatan kepakaran jawatankuasa
audit dapat memperbaiki kualiti laporan kewangan kerana mereka
77
lebih memahami kehendak dan keperluan pengguna laporan
kewangan. Kesan kepakaran ahli jawatankuasa audit terhadap
keupayaan melaksanakan tanggungjawab dengan berkesan juga diuji
oleh Carol Liu, Tiras dan Zhuang (2014). Hasil kajian menunjukkan
ahli jawatankuasa audit yang mempunyai kepakaran dalam bidang
pengauditan mampu membuat pertimbangan kawalan dalaman secara
konsisten dengan pertimbangan yang dibuat oleh juruaudit luar.
Kajian yang dibuat oleh Ika dan Ghazali (2012), kepakaran
jawatankuasa audit dapat mengurangkan kadar ketidakpatuhan garis
pemasaan dalam kalangan syarikat senaraian awam.
78
Jadual 3.1: Kepakaran Jawatankuasa Audit dan Laporan Kewangan
Pengarang
Sampel Penyelidikan Penemuan
Raghunandan dan Rama
(2007)
Accounting Horizons
Kajian yang dijalankan dengan
menggunakan 319 buah syarikat yang
tersenarai dan bermasalah pada tahun
kewangan yang berakhir 2003.
Kepakaran ahli jawatankuasa audit dalam bidang
perakaunan dapat mengurangkan aktiviti-aktiviti
berunsur penipuan terhadap syarikat yang mengalami
masalah serta dapat membaiki kualiti pelaporan ke arah
yang lebih baik.
Yatim (2009)
Malaysian Accounting
Review
Kajian kes terhadap 690 syarikat senaraian
awam di Bursa Malaysia.
Kepakaran jawatankuasa audit dapat membantu
syarikat mengawal risiko ketidakpatuhan. Kepakaran
perakaunan mempunyai hubungan negatif dengan
aktiviti ubahsuai perolehan pendapatan
Krishnan dan Lee (2009)
Manegerial Auditing
Journal
1000 buah syarikat digunakan untuk
membuktikan kepakaran perakaunan dapat
membantu syarikat mengurangkan masalah
ketidakpatuhan laporan kewangan.
Penemuan daripada kajian tersebut, mendapati ahli-ahli
jawatankuasa audit yang mempunyai latar belakang
pendidikan perakaunan dapat mengurangkan risiko
kepada aktiviti-aktiviti ketidakpatuhan laporan
kewangan.
Nelson dan Devi (2013)
Corporate Governance
300 syarikat yang disenaraikan di Bursa
Malaysia diambil. Tempoh kewangan antara
tahun 2008 hingga 2009.
Kepakaran jawatankuasa audit dapat mengurangkan
aktiviti penipuan dan manipulasi pendapatan yang
dilakukan dalam kalangan pengurusan syarikat serta
meningkatkan kadar kepatuhan laporan kewangan
Carol Liu et al. (2014)
Journal of Accounting and
Public Policy
Kajian yang dibuat terhadap 19,752 laporan
tahunan syarikat di US Stock exchange
bermula dari tahun 1998 sehingga 2008.
Hasil kajian menunjukkan ahli jawatankuasa audit yang
mempunyai kepakaran dalam bidang pengauditan
mampu membuat pertimbangan kawalan dalaman
secara konsisten dengan pertimbangan yang dibuat oleh
juruaudit luar.
79
3.4.2 Pengalaman Jawatankuasa Audit
Ahli jawatankuasa audit yang berpengalaman dapat menghasilkan
pertimbangan yang tekal, sepakat dan berobjektif (DeZoort, 1998).
Ahli jawatankuasa audit yang mempunyai pengalaman dalam
perakaunan dan perniagaan juga mampu meningkatkan pencapaian
syarikat dengan mengenal pasti risiko perniagaan dengan tepat (Saat,
Karbhari, Xiao, & Heravi, 2012). Jawatankuasa audit yang
berpengalaman dapat membantu syarikat menyediakan struktur
kawalan dalaman bagi menghadapi risiko perniagaan dan
ketidakpatuhan laporan kewangan. Kepatuhan laporan kewangan
adalah penting supaya ahli lembaga pengarah dapat melihat
jawatankuasa audit sebagai pemantau yang mempunyai nilai tambah
yang mampu meningkatkan tahap kepercayaan pemegang saham
kepada laporan kewangan bagi tujuan perkembangan modal
perniagaan.
Pengalaman dalam bidang perakaunan dan kewangan juga dapat
membantu jawatankuasa audit memahami dengan lebih mendalam
selok-belok pelaporan supaya pengurusan syarikat dapat
meningkatkan tahap kepatuhan laporan kewangan. Pengalaman dalam
bidang perakaunan dan kewangan dapat mengelakkan pihak
80
pengurusan bertindak sesuka hati terhadap pengurusan sumber
syarikat dan membantu syarikat mematuhi piawaian perakaunan
dalam laporan kewangan tahunan dan secara langsung dapat
membantu meningkatkan prestasi syarikat (Aldamen et al., 2012).
Keberkesanan jawatankuasa audit memantau sistem laporan
kewangan dapat meningkatkan kualiti maklumat yang didedahkan
dalam laporan tahunan syarikat. Oleh itu, pengalaman ahli
jawatankuasa audit dapat meningkatkan kepatuhan pelaporan syarikat
(Knapp & Knapp, 2001).
Kajian yang dilakukan oleh Barua, Rama dan Sharma (2010)
melaporkan ahli jawatankuasa audit yang mempunyai pengalaman
dalam bidang perakaunan dan pengauditan dapat membantu bahagian
audit dalaman syarikat meningkatkan kadar kepatuhan dalam aktiviti-
aktiviti perniagaan syarikat tersebut. Abdelsalam dan Street (2007)
membuat kajian terhadap syarikat yang disenaraikan di London Stock
Exchange, pengalaman ahli jawatankuasa audit dalam bidang
pengauditan dapat membantu bahagian audit dalaman meningkatkan
kadar kepatuhan garis pemasaan syarikat-syarikat tersebut.
Pengalaman boleh menjadi penentu penting kepada pelaksanaan tugas
jawatankuasa audit yang baik kerana ahli yang berpengalaman adalah
lebih profesional dalam tindak tanduk dan boleh menerima pendapat
81
yang inovatif, memilih untuk mengamalkan akauntabiliti dan
menawarkan kredibiliti kepada syarikat (Iyer et al., 2012). Kajian
yang dibuat oleh Sultana, Singh dan Van der Zahn (2015) mendapati
pengalaman dalam bidang pengauditan dan kewangan dalam kalangan
ahli jawatankuasa audit menpengaruhi kepatuhan garis pemasaan
dikalangan syarikat. Oleh yang demikian, pengalaman jawatankuasa
audit adalah sesuai untuk dikaji memandangkan penemuan kajian-
kajian lepas tidak konsisten antara satu sama lain.
82
Jadual 3.2: Pengalaman Jawatankuasa Audit dan Laporan Kewangan
Pengarang
Sampel Penyelidikan Penemuan
DeZoort (1998)
Accounting,
Organisation Society
Sampel kajian terhadap 87 ahli jawatankuasa
audit syarikat senaraian awam di US Stock
Exchange.
Pengalaman merupakan satu keperluan yang penting
dan mempengaruhi pendapat profesional dalam
kalangan jawatankuasa audit terhadap laporan
kewangan syarikat.
Saat et al. (2012)
World Review
Business Research
Data yang digunakan dalam kajian ini adalah
laporan kewangan syarikat senaraian awam di
Bursa Malaysia. Sebanyak 221 syarikat dianalisa
bagi menentukan ciri-ciri jawatankuasa audit
terhadap tahap kepatuhan.
Pengalaman ahli jawatankuasa merupakan ciri-ciri
jawatankuasa audit yang signifikan terhadap tahap
kepatuhan. Jawatankuasa audit yang mempunyai
pengalaman berupaya mengenal pasti risiko bagi
mengurangkan ketidakpatuhan laporan kewangan.
Iyer et al. (2012)
Managerial Auditing
Kajian yang dilakukan ke atas 118 ahli
jawatankuasa audit yang berkepakaran
perakaunan dan 49 ahli jawatankuasa audit
berpengalaman dalam bidang perakaunan.
Ahli jawatankuasa audit yang berpengalaman
mempunyai hubungan yang positif dengan tahap
kepatuhan laporan kewangan manakala ahli
jawatankuasa audit yang pakar pula memberi kesan
yang signifikan kepada tahap kepatuhan.
Aldamen et al. (2012)
Accounting & Finance
Kajian terhadap 300 buah syarikat semasa krisis
kewangan global.
Pengalaman ahli jawatankuasa audit mempunyai
hubungan positif dengan kepatuhan laporan kewangan
dan prestasi syarikat.
Sultana et al. (2015)
International Journal
of Auditng
Dengan menggunakan 494 buah syarikat
senaraian awam di Australia bagi mengenal pasti
ciri-ciri jawatankuasa audit iaitu pengalaman
terhadap kepatuhan garis pemasaan.
Dapatan daripada kajian, menunjukkan syarikat-
syarikat yang mempunyai ahli jawatankuasa audit yang
berpengalaman dalam bidang perakaunan, kewangan
dan pengauditan dapat mematuhi garis pemasaan.
Selain daripada itu, syarikat-syarikat tesebut bebas
daripada masalah manipulasi piawaian perakaunan.
83
3.5 Kebebasan Jawatankuasa Audit
Kebebasan adalah merupakan tindakan mempertahankan kebenaran
yang tidak dipengaruhi semasa menjalankan tugas pengauditan.
Kebebasan meliputi bebas dalam kenyataan (in fact) dan juga
kelihatan (in appearance)17
. Kebebasan banyak dikaji dalam konteks
keanggotaan ahli jawatankuasa audit yang bebas. Kebebasan
ditentukan berdasarkan peratusan keahliannya yang tidak berkait terus
dengan pengurusan, sama ada pengurusan yang membuat dasar (ahli
lembaga koperasi) atau pengurusan langsung (pengurus) (Chan & Li,
2008). Kebebasan merupakan ciri-ciri penting bagi memastikan
jawatankuasa audit memenuhi fungsi pengawasan secara objektif dan
pemantauan yang berkesan (Adelopo, 2010). Kepentingan kebebasan
jawatankuasa audit daripada pengaruh pengurusan ditekankan oleh
Vicknair, Hickman dan Carnes (1993). Mereka menyatakan ahli
jawatankuasa audit yang bebas daripadapengaruh pengurusan kanan
sesebuah syarikat akan menjadikan mereka lebih efektif. Profesion-
profesion seperti perubatan, undang-undang dan perakaunan telah
menerima pakai bahawa ciri-ciri kebebasan adalah aspek yang
terpenting dalam profesion masing-masing (Carey & Doherty, 1966).
17
Etika Profesional, Insititut Akauntan Malaysia
84
Bagi ahli jawatankuasa audit, kebebasan adalah ciri utama yang mesti
dimiliki untuk melaksanakan tugas secara bebas dan berobjektif
(Robinso & Owens-Jackson, 2010). Jawatankuasa audit perlu
membuat pertimbangan secara bebas supaya keputusan yang diambil
tidak menyebelahi mana-mana pihak yang berkepentingan.
Kebebasan jawatankuasa daripada pengaruh pengurusan syarikat
membolehkan ahlinya tidak berat sebelah atau hanya memihak
kepada ahli lembaga pengarah dan pengurusan sahaja. Kebebasan
jawatankuasa audit daripada pengaruh pengurusan adalah faktor
penting bagi memastikan keberkesanan pengawasan dan pemantauan
laporan kewangan dipertingkatkan. Justeru, kehadiran anggota audit
yang dilantik dari luar syarikat iaitu sebagai eksekutif bebas syarikat,
sangat dialu-alukan kerana dapat membantu meningkatkan kebebasan
jawatankuasa audit tersebut (Bull & Sharp, 1989).
Kebebasan dalam jawatankuasa audit adalah penting kerana para
pelabur tidak dapat melihat sendiri cara modal yang dilaburkan dalam
organisasi diuruskan dan diniagakan. Oleh itu mereka akan
bergantung sepenuhnya kepada laporan kewangan tahunan yang akan
memberikan maklumat sama ada modal pelaburan mereka digunakan
dengan betul, cekap dan menguntungkan atau sebaliknya (Watts &
Zimmerman, 1990). Begitu juga dalam konteks koperasi kerana
85
modal yang diperolehi oleh koperasi adalah terdiri daripada pelaburan
yang dibuat oleh orang awam dan mereka tidak dapat melihat sendiri
bagaimana wang mereka diuruskan.
3.5.1 Tempoh Lantikan Jawatankuasa Audit
Tempoh lantikan yang lama juga boleh menyebabkan ciri-ciri
kebebasan dipertikaikan. Ahli jawatankuasa audit menjadi kurang
bebas sekiranya mereka berkhidmat dalam tempoh yang panjang dan
menerima ganjaran daripada syarikat atau anak syarikat (Lennox &
Park, 2007). Apabila ahli jawatankuasa audit melibatkan diri dengan
syarikat, maka kebebasan ahli jawatankuasa audit tersebut boleh
dipersoalkan. Keadaan ini menyebabkan fungsi pemantauan dan
pengawasan jawatankuasa audit terhadap laporan kewangan tidak
dapat dilakukan secara bebas dan berkesan (Kuppusamy, Nazim, dan
Shanmugam, 2003).
Menurut Chen, Lin dan Lin (2008) tempoh perlantikan juruaudit yang
panjang akan memberi kesan yang negatif kepada laporan kewangan
kerana membuka ruang kepada pengurusan menjalankan aktiviti
manipulasi pendapatan. Hal ini selaras dengan penemuan Geiger dan
86
Raghunandan (2002) yang menyatakan jawatankuasa audit yang
berkhidmat terlalu lama dipengaruhi pengurusan dalam membuat
laporan audit. Perkara ini berlaku disebabkan oleh pengurusan dapat
mempengaruhi ahli jawatankuasa audit kesan daripada tempoh
lantikan yang lama. Oleh itu, tempoh perlantikan yang panjang boleh
menimbulkan aktiviti yang tidak sihat kepada syarikat.
Pelantikan jawatankuasa audit mestilah dalam tempoh yang
munasabah dan sebarang penyambungan semula pelantikan
hendaklah dijustifikasi kepada pencapaian ahli tersebut dan bukannya
atas dasar hubungan antara ahli jawatankuasa audit dengan lembaga
pengarah (Yang & Krishnan, 2005). Juruaudit yang berkhidmat
terlalu lama juga tidak meningkatkan kualiti auditan terhadap
sesebuah syarikat. Kajian yang dilakukan oleh Kosnik (1987), tempoh
perlantikan juruaudit luar yang lama tidak memberi kesan kepada
kualiti audit tetapi tahap kebebasan mereka adalah semakin diragui
dalam memberi status kewujudan berterusan dalam laporan audit.
Walau bagaimanapun, Manry, Mock dan Turner (2003) melaporkan
tempoh perlantikan jawatankuasa audit tidak mempengaruhi laporan
yang dibuat terhadap syarikat, kerana juruaudit juga terikat dengan
peraturan dan undang-undang. Oleh itu, tempoh perlantikan tidak
mempengaruhi kredibiliti laporan kewangan.
87
Kredibiliti laporan kewangan dan keberkesanan kawalan dalaman
boleh ditingkatkan jika ahli jawatankuasa audit itu berkhidmat dalam
tempoh yang panjang (Caskey, Nagar, & Petacchi, 2010). Namun
demikian, Sharma dan Iselin (2012) berpendapat hasil daripada kajian
mereka terhadap syarikat senaraian awam di US, jika jawatankuasa
audit yang berkhidmat terlalu singkat dalam sesebuah syarikat,
jawatankuasa tersebut mempunyai hubungan yang positif dengan
aktiviti-aktiviti penipuan dan pematuhan terhadap piawaian
perakaunan. Perkara ini berlaku disebabkan oleh, tempoh perlantikan
yang terlalu singkat memberi kesan dalam memberi pertimbangan dan
pendapat yang profesional (Sharma & Iselin, 2012). Oleh yang
demikian, kebebasan jawatankuasa audit dalam sektor koperasi sering
kali dibahaskan kerana ahli jawatankuasa audit sektor koperasi terdiri
daripada pemegang saham bukan dalam kalangan pengarah yang
bebas (pihak luar). Sehubungan dengan itu, kajian ini akan melihat
dari perspektif tempoh perlantikan ahli jawatankuasa audit yang
dilantik bagi mengetahui ciri-ciri jawatankuasa audit sektor koperasi
yang cekap dan berkesan.
88
Jadual 3.3: Tempoh Lantikan Jawatankuasa Audit dan Laporan Kewangan
Pengarang
Sampel Penyelidikan Penemuan
Kosnik (1987)
Journal of Accounting,
Auditing and
Accountability
Kajian dibuat di syarikat senaraian awam di
US Stock Exchange.
Pelantikan juruaudit yang lama tidak memberi kesan
kepada kualiti audit, tetapi meningkatkan keraguan
terhadap laporan audit. Tempoh perkhidmatan
juruaudit yang lama menyebabkan kebebasan diragui.
Geiger & Raghunandan
(2002)
Managerial Auditing
Analisa dibuat dengan menggunakan syarikat
senaraian awam di US Stock Exchange.
Tempoh perkhidmatan yang terlalu lama dalam
kalangan juruaudit memberi kesan yang tidak sihat
kerana juruaudit boleh dipengaruhi oleh pengurusan.
Memberi kesan kepada tahap kepatuhan laporan
kewangan.
Manry et al.(2003)
Journal of Accounting,
Auditing & Finance
Data yang digunakan daripada 3 firma audit
antarabangsa yang berpengkalan di US untuk
dianalisa.
Pelantikan juruaudit dalam tempoh yang lama tidak
akan memberi kesan negatif kepada etika juruaudit itu
sendiri.
Yang & Krishnan
(2005)
International Journal of
Auditing
Sampel dalam kalangan 896 syarikat di US di
antara tahun 1996-2000.
Tempoh pelantikan juruaudit mempunyai hubungan
negatif dengan aktiviti manipulasi pendapatan. Oleh
itu perlantikan semula juruaudit yang tamat tempoh
hendaklah dijustifikasi sebelum perlantikan dibuat.
Chen et al. (2008)
Contemporary
Accounting Research
Analisa dibuat dengan menggunakan syarikat
senaraian awam di Taiwan.
Pelantikan juruaudit yang terlalu lama akan membuka
ruang kepada pengurusan untuk melakukan aktiviti
manipulasi pendapatan disebabkan oleh juruaudit
kurang efektif.
Sharma & Iselin (2012)
Managerial Auditing
382 syarikat di US yang membuat semakan
semula terhadap laporan kewangan.
Jawatankuasa audit yang berkhidmat terlalu singkat
mempunyai hubungan positif dengan aktiviti
manipulasi pendapatan. Tempoh pelantikan yang
terlalu singkat memberi kesan dalam memberi
pertimbangan dan pendapat yang profesional.
89
3.6 Keaktifan Jawatankuasa Audit
Tugas jawatankuasa audit adalah memastikan laporan kewangan yang
mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan yang ditetapkan.
Oleh yang demikian untuk menjalankan tugas dengan baik,
jawatankuasa perlu aktif. Menurut kajian-kajian terdahulu seperti
Menon dan Williams (1994), Razman dan Iskandar (2003) dan Song
dan Windram (2004), mereka menggunakan kekerapan mesyuarat
sebagai pengukur kepada keaktifan jawatankuasa audit.
3.6.1 Kekerapan Mesyuarat Jawatankuasa Audit
Kekerapan dan keaktifan mengadakan mesyuarat membolehkan
jawatankuasa audit membincangkan permasalahan berkaitan dengan
kepatuhan laporan kewangan. Semakin kerap mesyuarat diadakan,
maka semakin banyak ruang untuk membolehkan jawatankuasa audit
membincangkan isu terkini yang dihadapi oleh syarikat dan
memikirkan jalan penyelesaian yang perlu diambil untuk
mengurangkan ketidakpatuhan laporan kewangan yang membawa
kesan kepada ketidakseimbangan maklumat antara pemegang saham
dengan pengurusan (Yin, Gao, Li, & Lv, 2012). Perkara ini disahkan
dengan penemuan kajian yang dijalankan oleh Mohd Mohid, Iskandar
90
dan Mohd Salleh (2009) sebanyak 11% daripada jawatankuasa audit
syarikat bermasalah kewangan (PN4) mengadakan mesyuarat
melebihi enam kali setahun berbanding hanya 4.1% sahaja dalam
syarikat yang tidak bermasalah (bukan PN4).
Oleh yang demikian, mesyuarat jawatankuasa audit yang kerap boleh
mengurangkan masalah ketidakpatuhan dan dapat menambahkan
kualiti laporan kewangan (Abdullah, 2006). Namun demikian, tidak
ada bilangan mesyuarat jawatankuasa audit yang sesuai yang boleh
dijadikan tanda aras kerana kesesuaiannya bergantung kepada saiz,
keadaan semula jadi perniagaan dan keperluan syarikat serta
kemahiran pengerusi jawatankuasa audit itu sendiri (Sori et al., 2006).
Kajian yang dijalankan oleh Kang, Kilgore dan Wright (2011)
menunjukkan kekerapan mesyuarat yang dijalankan oleh
jawatankuasa audit dapat meningkatkan kualiti dan mengelakkan
penipuan dalam laporan kewangan. Kekerapan mesyuarat
jawatankuasa audit adalah mempunyai hubungan yang positif dengan
kadar ketidakpatuhan. Aktiviti-aktiviti manipulasi piawaian
perakaunan berkurangan jika jawatankuasa audit sesebuah syarikat itu
aktif (Saleh et al., 2007). Kajian yang dilakukan oleh Xie, Davidson
91
Iii dan DaDalt, (2003), terhadap syarikat senaraian awam di US
selepas daripada perlaksanaan undang-undang Sarbanes-Oxly Act
(SOX, 2012), mereka mendapati kekerapan mesyuarat jawatankuasa
audit dapat membantu syarikat mengurangkan aktiviti penipuan dan
seterusnya meningkatkan kadar kepatuhan piawaian perakaunan.
Oleh yang demikian, di Malaysia pihak MICG menyarankan dalam
MCCG (2012), jawatankuasa audit perlu mengadakan mesyuarat
dengan kerap jika terdapat masalah dalam syarikat bagi memastikan
kredibiliti laporan kewangan dapat dipertingkatkan. Walau
bagaimanapun, kekerapan mesyuarat tidak dinyatakan secara jelas.
Namun demikian dalam sektor koperasi, jawatankuasa audit koperasi
mestilah mengadakan mesyuarat sekurang-kurangnya empat kali
setahun bagi memastikan kadar pematuhan garis pemasaan dan
piawaian perakaunan dapat dipatuhi (Garis Panduan 4, 2009).
Seterusnya dapat mencapai sasaran sepertimana yang telah ditetapkan
dalam Dasar Koperasi Negara (2011) untuk memastikan sebanyak
90% koperasi mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan.
92
Jadual 3.4: Kekerapan Mesyuarat Jawatankuasa Audit dan Laporan Kewangan
Pengarang
Sampel Penyelidikan Penemuan
Xie et al. (2003)
Journal of Corporate
Finance
Syarikat senaraian awam di US selepas
daripada perlaksanaan SOX, 2012.
Kekerapan mesyuarat jawatankuasa audit mempunyai
hubungan positif untuk mengurangkan aktiviti penipuan di
syarikat senaraian awam.
Saleh et al. (2007)
Asian Review of
Accounting
Data diperolehi daripada Laporan
Tahunan syarikat senaraian awam di
Bursa Malaysia. 6 jenis industri dianalisis
dengan menggunakan 548 buah syarikat.
Hasil daripada kajian tersebut mendapati, kekerapan
jawatankuasa audit dapat mengurangkan aktiviti-aktiviti
pengurusan perolehan dalam syarikat-syarikat tersebut
yang membawa kepada pelanggaran piawaian perakaunan.
Mohd Mohid et al.
(2009)
Managerial Auditing
Journal
Sampel kajian yang digunakan adalah 73
buah syarikat yang mengalami masalah
kewangan (PN4) dan 73 buah syarikat
yang tidak bermasalah (bukan PN4).
Kajian mendapati jawatankuasa audit syarikat yang
bermasalah kewangan (PN4), bermesyuarat melebihi
daripada syarikat yang tidak bermasalah kewangan.
Jawatankuasa audit syarikat (PN4) yang kerap
bermesyuarat dapat keluar daripada senarai PN4 lebih
cepat berbanding dengan syarikat yang tidak aktif
jawatankuasanya.
Kang et al. (2011)
Managerial Auditing
Journal
Sampel kajian dengan menggunakan 388
syarikat senaraian di Australia Stock
Exchange.
Kekerapan mesyuarat jawatankuasa audit dapat membantu
meningkatkan kualiti laporan kewangan.
Yin et al. (2012)
Managerial Auditing
Journal
Menggunakan data panel terhadap 102
syarikat untuk di analisa.
Mesyuarat jawatankuasa audit yang kerap dapat memberi
peluang untuk menyelesaikan masalah ketidakseimbangan
pengagihan maklumat kepada pemegang saham.
93
3.7 Komposisi Jawatankuasa Audit
Peranan utama jawatankuasa audit adalah memantau dan mengawasi
laporan kewangan serta meningkatkan kawalan dalaman bagi pihak
berkepentingan seperti pemegang saham dan pemberi pinjaman.
Untuk menjadi pemantau yang baik, jawatankuasa audit memerlukan
komposisi yang munasabah (Greco, 2011). Komposisi jawatankuasa
audit adalah saiz jawatankuasa audit.
3.7.1 Saiz Jawatankuasa Audit
Saiz atau bilangan ahli jawatankuasa audit penting dalam menentukan
keberkesanan sesebuah jawatankuasa audit yang ditubuhkan.
Bilangan ahli jawatankuasa audit yang mencukupi perlu bagi
memastikan semua peranan dan tanggungjawab jawatankuasa audit
dapat digalas dengan baik. Bilangan ahli yang terlalu kecil dijangka
tidak mampu melaksanakan peranan dan tanggungjawab
jawatankuasa audit (Lin & Hwang, 2010), apatah lagi fungsi
jawatankuasa audit yang semakin meluas dan mencabar.
94
Sebaliknya, bilangan ahli jawatankuasa audit yang terlalu besar pula
boleh menyebabkan ahlinya kurang fokus, kurang penyertaan dan
tidak mempunyai peranan. Menurut kajian yang dilakukan oleh Larry
dan Taylor (2012) mendapati saiz jawatankuasa audit boleh
mempengaruhi jumlah syarikat yang membuat laporan kewangan
yang dinyatakan semula (Restatement). Oleh itu, bilangan ahli
jawatankuasa audit hendaklah pada kadar yang mencukupi bagi
membolehkan setiap ahli menggunakan pengetahuan dan kemahiran
mereka untuk membantu syarikat melaksanakan sesuatu tugas agar
menjadi lebih baik dan menyumbang kepada kualiti laporan
kewangan (Abdullah, 2006).
Saiz jawatankuasa audit yang munasabah dapat membantu koperasi
meningkatkan lagi kadar kepatuhan garis pemasaan dan juga tahap
kepatuhan piawaian perakaunan. Walau bagaimanapun kajian yang
dilakukan oleh Hussain Alkdai dan Hanefah (2012), mendapati saiz
jawatankuasa audit tidak mempengaruhi tahap kepatuhan laporan
kewangan terhadap syarikat patuh shariah di Malaysia. Penemuan
Mohd Mohid et al.( 2009) mendapati syarikat yang bermasalah
kewangan, iaitu syarikat yang disenaraikan di bawah PN4 Bursa
Malaysia, juga mempunyai jawatankusa audit yang dianggotai oleh
tiga hingga empat orang ahli. Oleh yang demikian, saiz jawatankuasa
95
audit adalah penting untuk dikaji bagi mengenal pasti saiz yang tepat
dalam memastikan jawatankuasa audit benar-benar bertindak secara
efektif dan berkesan.
Oleh kerana peranan utama jawatankuasa audit koperasi adalah untuk
memastikan laporan kewangan yang disediakan oleh pengurusan
mematuhi garis pemasaan dan piawaian perakaunan yang ditetapkan,
maka saiz jawatankuasa audit juga memainkan peranan penting
terutama sekali mengenai keberkesanan penubuhan jawatankuasa
tersebut. Saiz jawatankuasa audit bergantung kepada jenis-jenis
perniagaan koperasi, latar belakang ahli jawatankuasa sepertimana
yang dibahaskan melalui penemuan literatur di atas.
96
Jadual 3.5: Saiz Jawatankuasa Audit dan Laporan Kewangan
Pengarang
Sampel Penyelidikan Penemuan
Abdullah (2006)
Unpublished thesis
40 syarikat senaraian awam termasuk
20 syarikat yang memenangi anugerah
laporan kewangan Malaysia pada
tahun 2003.
Hasil daripada kajian mendapati saiz jawatankuasa audit
mempunyai hubungan positif dengan kualiti laporan
kewangan.
Mohd Mohid et al. (2009)
Managerial Auditing Journal
Sampel kajian yang digunakan adalah
73 buah syarikat yang mengalami
masalah kewangan (PN4) dan 73 buah
syarikat yang tidak bermasalah (bukan
PN4).
Kajian mendapati saiz jawatankuasa audit syarikat yang
bermasalah kewangan (PN4) mematuhi peraturan
penyenaraian Bursa Malaysia dan sama syarikat yang
tidak bermasalah kewangan (bukan PN4).
Lin & Hwang (2010)
International Journal of
Auditing
Menggunakan kaedah meta analisa
terhadap 48 kajian lepas.
Kajian mendapati saiz jawatankuasa audit mempunyai
hubungan positif dengan aktiviti manipulasi pengurusan
tetapi berhubung negatif dengan kualiti laporan audit.
Larry dan Taylor (2012)
Managerial Auditing Journal
Sampel kajian diambil daripada 180
buah syarikat yang disenaraikan di
Australia Stock Exchange. Laporan
kewangan pada tahun 2004 sehingga
2009 dianalisis.
Saiz jawatankuasa audit memainkan peranan yang
signifikan dalam memastikan laporan kewangan yang
diagihkan kepada pemegang saham mengambarkan
keadaan sebenar. Saiz jawatankuasa audit
mempengaruhi jumlah syarikat yang membuat laporan
kewangan yang dinyatakan semula (Restatement).
Hussain Alkdai & Hanefah
(2012)
Business & Management
review
270 syarikat patuh shariah untuk
dianalisa.
Saiz jawatankuasa audit adalah penting untuk dikaji
bagi mengenal pasti saiz yang tepat dalam memastikan
jawatankuasa audit benar-benar bertindak secara efektif
dan berkesan
97
BAB 4:
RANGKA DAN KAEDAH KAJIAN
4.1 Pengenalan
Bab ini membincangkan tentang kaedah penyelidikan yang digunakan
untuk mendapat keputusan kajian. Bab ini bermula dengan
menerangkan rangka kajian. Pembangunan hipotesis dibuat melalui
sorotan literatur dalam bab tiga. Perbincangan dalam membangunkan
hipotesis mengambil kira pemboleh-pemboleh ubah yang berkaitan
dengan tahap kepatuhan laporan kewangan seperti kepakaran,
pengalaman, tempoh lantikan, kekerapan mesyuarat dan saiz
jawatankuasa audit koperasi. Namun begitu, kajian lepas yang diambil
untuk rujukan dalam kajian ini adalah daripada penyelidikan yang
dibuat di syarikat senaraian awam kerana kekurangan kajian dalam
sektor koperasi. Seterusnya perbincangan mengenai kaedah kajian
yang digunakan serta kajian rintis yang dijalankan bagi mendapat
analisis kebolehpercayaan terhadap soalan kaji selidik. Seterusnya
justifikasi koperasi negeri Kelantan diambil sebagai sampel juga
dibincangkan. Kaedah pungutan data dibuat dan teknik-teknik analisis
data menggunakan Partial Least Square (PLS) untuk mendapat hasil
kajian turut dibincangkan.
98
4.2 Rangka Kajian
Berdasarkan sorotan literatur yang telah dibahaskan dalam Bab 3,
maka adalah dicadangkan rangka kajian ini adalah seperti rajah 4.1:
Rajah 4.1:
Rangka Kajian Ciri-Ciri Jawatankuasa Audit dan Tahap Kepatuhan
Laporan Kewangan
Kepakaran
Pengalaman
Tempoh
Lantikan
Kekerapan
Mesyuarat
Saiz
Jawatankuasa
Kepatuhan Garis
Pemasaan
dan
Kepatuhan Piawaian
Perakaunan
99
4.3 Pembentukan Hipotesis
Bahagian ini membincangkan mengenai pembentukan hipotesis yang
diuji dalam kajian ini.
4.3.1 Kepakaran Jawatankuasa Audit
Kepakaran jawatankuasa audit merupakan salah satu ciri yang penting
bagi memastikan keberkesanan dalam memantau proses-proses
penyediaan laporan kewangan agar ianya mematuhi peraturan yang
ditetapkan. Pucheta-Martínez dan De Fuentes (2007) menyatakan
bahawa jawatankuasa audit yang berkepakaran dalam bidang
perakaunan dapat meningkatkan lagi tahap kepatuhan kepada piawaian
perakaunan yang ditetapkan.
Davidson, Xie dan Xu (2004) dan DeZoort dan Salterio (2001)
melaporkan bahawa jawatankuasa audit yang mempunyai kepakaran
dalam bidang perakaunan mempunyai lebih kecekapan dan kemahiran
dalam menyelesaikan masalah apabila berhadapan dengan situasi
perakaunan yang kompleks. Namun demikian, hasil kajian yang
dijalankan oleh Puasa dan Ahmad (2014) mendapati kepakaran dalam
100
kalangan ahli jawatankuasa audit di Malaysia mempunyai hubungan
yang tidak signifikan dengan garis pemasaan. Menurut Shukeridan
Islam (2012), kepakaran jawatankuasa audit tidak boleh tertumpu
kepada kemahiran kewangan dan perakaunan sahaja, walaupun
piawaian perakaunan yang semakin kompleks namun perlu juga
mengambil kira bidang-bidang kepakaran lain yang lain seperti
pengurusan dan undang-undang.
Kajian dijalankan di Malaysia oleh Apadore dan Mohd Noor (2013)
dan Hashim dan Rahman (2011) mendapati jawatankuasa audit yang
mempunyai kepakaran dalam bidang perakaunan dan kewangan juga
mempunyai hubungan yang negatif kepada tahap kepatuhan garis
pemasaan yang telah ditetapkan. Dalam sektor koperasi tempoh masa
yang ditetapkan untuk menghantar laporan kewangan untuk tujuan
pengauditan kepada Suruhanjaya Koperasi Malaysia adalah dalam
tempoh 2 bulan selepas tamat tempoh perakaunan. Berdasarkan
huraian di atas, hipotesis yang dicadangkan adalah seperti berikut:
H1: Kepakaran ahli jawatankuasa audit mempunyai hubungan positif
yang signifikan dengan kepatuhan garis pemasaan dan piawaian
perakaunan.
101
4.3.2 Pengalaman Jawatankuasa Audit
Alba dan Hutchinson (1987) menyatakan bahawa kualiti membuat
keputusan meningkat selari dengan peningkatan pengalaman pembuat
keputusan. Ini adalah kerana pengalaman mengenai perkara tertentu
dapat mengurangkan kognitif yang diperlukan untuk membuat
keputusan. Ini bermakna pengalaman dapat mempengaruhi pembuat
keputusan membuat keputusan yang lebih baik kerana telah memiliki
pengalaman dalam sesuatu perkara.
Setiap tugasan pemantauan dan pengawasan memerlukan ahli
jawatankuasa audit membuat pertimbangan. Pertimbangan tersebut
memerlukan pengalaman kerana melibatkan situasi yang tidak jelas
kebenaran atau kesalahannya dan ada kalanya pula bersifat kompleks
(DeZoort, 1997). Ahli jawatankuasa audit yang berpengalaman luas
dalam tugas pengauditan dan pemantauan laporan kewangan syarikat,
dikatakan mempunyai pengalaman perakaunan teknikal yang relevan
dan mampu menyumbang kepada pematuhan laporan kewangan
(DeZoort, 1998). Penemuan ini telah disokong oleh Vera-Muñoz
(2005), yang melaporkan pengalaman formal dalam perakaunan dan
pengauditan dianggap dapat meningkatkan kebolehan ahli
jawatankuasa audit untuk memahami isu-isu teknikal perakaunan.
102
Pengalaman tersebut digunakan untuk menyumbang kepada kepatuhan
laporan kewangan.
Pengalaman ahli jawatankuasa audit penting bagi meningkatkan
pemahaman terhadap pelbagai tugas pengawasan (Knapp & Knapp,
2001). Oleh itu, ahli jawatankuasa audit yang berpengalaman luas
dalam pengauditan dan pemantauan laporan kewangan syarikat
dijangka membuat pertimbangan yang berbeza dalam memastikan
laporan kewangan mematuhi tempoh masa yang ditetapkan (Aktaş &
Karǧin, 2011).
Kajian yang dibuat oleh Carcello dan Neal (2003) dan Srinivasan dan
Richardson (2005) menjelaskan bahawa ahli jawatankuasa audit yang
mempunyai pengalaman dalam bidang pengauditan dapat
meningkatkan kepatuhan dalam laporan kewangan. Selain itu, Ika dan
Ghazali (2012) menyatakan ahli jawatankuasa audit yang
berpengalaman mempunyai cadangan penambahbaikan yang sangat
praktikal apabila menemui kelemahan dalam organisasi semasa
menjalankan kerja-kerja pemantauan. Kesan daripada cadangan audit
yang efektif secara langsung dapat memperbaiki tahap kepatuhan
laporan kewangan.
103
Pengalaman ahli jawatakuasa audit menjadi konstruk yang tidak boleh
diamati secara langsung melainkan diukur melalui dua penunjuk
(Libby & Tan, 1994). Petunjuk pertama ialah tempoh pengalaman
sebagai ahli jawatankuasa audit. Petunjuk yang kedua pula ialah
pengalaman sebagai ahli lembaga pengarah yang juga dikenali sebagai
pengalaman tadbir urus korporat. Dalam sektor koperasi pula,
pengalaman jawatankuasa audit juga merupakan ciri-ciri yang penting
bagi memastikan tahap kepatuhan laporan kewangan dapat dicapai dan
diperbaiki.
Oleh yang demikian, hasil daripada huraian di atas, hipotesis yang
dicadangkan adalah seperti berikut:
H2: Pengalaman ahli jawatankuasa audit mempunyai hubungan
positif yang signifikan dengan kepatuhan garis pemasaan dan
piawaian perakaunan.
4.3.3 Tempoh Lantikan Jawatankuasa Audit
Tempoh lantikan jawatankuasa audit juga adalah salah satu faktor
penting untuk menentukan kebebasan dan keberkesanan jawatankuasa
104
audit dalam menjalankan tugas pengawasan dan pemantauan. Tempoh
lantikan adalah merujuk kepada tahun lantikan dan tempoh
perkhidmatan ahli jawatankuasa audit dalam sesuatu syarikat atau
organisasi. Lantikan jawatankuasa audit adalah dibuat oleh lembaga
pengarah. Perkara yang sama juga berlaku dalam sektor koperasi iaitu
lantikan jawatankuasa audit koperasi juga dibuat oleh ahli lembaga
koperasi. Namun begitu terdapat beberapa pendapat berkenaan dengan
tempoh lantikan jawatankuasa audit.
Menurut Knechel dan Vanstraelen (2007), tempoh lantikan
jawatankuasa audit yang panjang akan memberi kecekapan dan
pemahaman kepada jawatankuasa apabila menghadapi isu-isu yang
kompleks. Selain itu, beliau juga membahaskan bahawa tempoh
lantikan yang panjang juga dapat membantu syarikat menjaga
kepentingan penyumbang modal atau pemegang saham agar laporan
kewangan mematuhi peraturan dan bebas daripada unsur-unsur
penipuan. Perkara ini telah disokong oleh Beasley (1996) yang
menunjukkan bahawa tempoh perkhidmatan jawatankuasa audit yang
panjang memberi kesan kepada aktiviti-aktiviti penipuan dalam
laporan kewangan. Hasil penemuan mereka, semakin panjang tempoh
perkhidmatan jawatankuasa audit maka semakin rendah aktiviti-
aktiviti penipuan dalam laporan kewangan.
105
Namun demikian, Vafeas (2005) melaporkan bahawa jika tempoh
perkhidmatan jawatankuasa audit terlalu lama atau panjang
jawatankuasa tersebut menjadi tidak begitu bebas. Ini disebabkan oleh
rasa menghormati dan dihormati antara jawatankuasa audit dengan
pengurusan semakin berkurangan apabila tempoh perkhidmatan yang
lama. Selain itu juga, beliau menyatakan jika tempoh perkhidmatan
yang lama, kecenderungan untuk berlaku manipulasi perolehan
pendapatan adalah tinggi dan kesannya membawa kepatuhan piawaian
perakaunan yang rendah. Penemuan yang sama juga dikongsi oleh
Chan, Liu dan Sun (2013) yang menunjukkan hubungan negatif antara
ahli jawatankuasa audit yang berkhidmat lama dengan kepatuhan
laporan kewangan.
Oleh yang demikian, berdasarkan huraian adalah dicadangkan
hipotesis seperti berikut:
H3: Tempoh lantikan ahli jawatankuasa audit mempunyai hubungan
positif yang signifikan dengan kepatuhan garis pemasaan dan
piawaian perakaunan.
106
4.3.4 Kekerapan Mesyuarat Jawatankuasa Audit
Tahap aktiviti jawatankuasa audit memainkan peranan yang penting
dalam melakukan kerja-kerja pengawasan dan pemantauan bagi
memastikan laporan kewangan mematuhi peraturan yang ditetapkan.
Song dan Windram (2004) membahaskan bahawa kekerapan
mesyuarat merupakan faktor penentuan kepada keberkesanan
penubuhan jawatankuasa audit. Penemuan ini telah disokong oleh
Sharma et al. (2009), yang melaporkan kekerapan mesyuarat dapat
menyelesaikan konflik yang berlaku antara pelabur dan pengurusan
dengan cara membuat teguran terhadap pengurusan semasa mesyuarat
dijalankan.
Penemuan oleh Collier dan Gregory (1999), Parker, Peters dan
Raghunandan (2003), Méndez dan García (2007) dan Nuresa (2013)
menyokong bahawa kekerapan mesyuarat boleh menyumbang kepada
kepatuhan laporan kewangan serta menyumbang laporan kewangan
yang berkualiti. Kajian yang dilakukan oleh Bushman, Chen, Engel
dan Smith (2004), Goh (2009) dan Akle (2011) terhadap syarikat
bermasalah dan mereka melaporkan bahawa kekerapan mesyuarat
jawatankuasa audit dapat menyumbang kepada penambahbaikan
dalam mematuhi garis pemasaan yang ditetapkan dan pematuhan
kepada piawaian perakaunan.
107
Walaubagaimanapun kajian yang dilakukan di Malaysia oleh Rahmat
et al. (2009) menunjukkan kekerapan mesyuarat mempunyai hubungan
yang negatif dengan aktiviti manipulasi pendapatan dan pematuhan
piawaian perakaunan. Manakala kajian yang dilakukan oleh Puasa dan
Ahmad (2014), Apadore dan Mohd Noor (2013) dan Ismail et al.
(2008) terhadap syarikat senaraian awam juga menunjukkan hubungan
negatif antara kekerapan mesyuarat dengan tahap kepatuhan garis
pemasaan. Sehubungan dengan itu adalah dicadangkan hipotesis
seperti berikut:
H4: Kekerapan mesyuarat jawatankuasa audit mempunyai hubungan
positif yang signifikan dengan kepatuhan garis pemasaan dan
piawaian perakaunan.
4.3.5 Saiz Jawatankuasa Audit
Saiz jawatankuasa audit merupakan faktor yang penting bagi
meningkatkan dan menambahkan lagi tahap kualiti dan kepatuhan
laporan kewangan. Vafeas (1999) berpendapat semakin besar saiz
jawatankuasa audit maka ianya dapat memberi kelebihan dari segi
kepakaran dan pengalaman dalam menjalankan kerja-kerja
pengawasan dan pemantauan laporan kewangan. Hoitash dan Hoitash
108
(2009) menyatakan bahawa kepentingan saiz jawatankuasa audit
mempunyai hubung kait dengan tahap keberkesanan jawatankuasa
tersebut. Saiz jawatankuasa audit yang besar dilaporkan dapat
meningkatkan lagi tahap kecekapan jawatankuasa audit dan secara
langsung dapat meningkatkan kepatuhan laporan kewangan.
Penemuan ini adalah selari dengan Lin dan Hwang (2010) yang
menyatakan bahawa jawatankuasa audit yang bersaiz besar dapat
mengurangkan manipulasi pengurusan perolehan pendapatan dan
seterusnya laporan perolehan yang dilaporkan lebih telus dan tepat.
Namun demikian menurut Yang dan Krishnan (2005) dan Kent,
Routledge dan Stewart (2010) yang membuat kajian terhadap syarikat
senaraian awam mendapati saiz jawatankuasa audit mempengaruhi
tahap kebebasan dalam menjalani tugas-tugas sebagai jawatankuasa
audit. Mereka menyatakan saiz jawatankuasa audit yang terlalu besar
menyebabkan jawatankuasa gagal untuk menjaga tahap kebebasan dan
kerahsiaan mereka. Walau bagaimanapun, kajian-kajian di atas tidak
menyebut saiz jawatankuasa audit yang optimum bagi mengwujudkan
jawatankuasa yang berkesan. Penemuan Anderson, Mansi dan Reeb
(2004) dan Ghosh, Marra dan Moon (2010) menjelaskan lagi bahawa
saiz jawatankuasa audit yang besar tidak dapat berfungsi dengan baik
untuk memantau pengurusan agar kepatuhan garis pemasaan dapat
dipatuhi. Kajian yang dilakukan oleh Boo dan Sharma (2008)
109
mendapati tahap pematuhan garis pemasaan laporan kewangan
mempunyai hubungan yang negatif dengan saiz jawatankuasa audit.
Saiz jawatankuasa tidak mempengaruhi pengurusan dalam menghantar
laporan kewangan kepada pihak berkuasa. Oleh yang demikian adalah
dicadangkan hipotesis seperti berikut:
H5: Saiz jawatankuasa audit mempunyai hubungan positif yang
signifikan dengan tahap kepatuhan garis pemasaan dan piawaian
perakaunan.
4.4 Kaedah Kajian
Kaedah kajian adalah salah satu langkah dan formulasi untuk
menjawab soalan kajian bagi memastikan objektif kajian tercapai
(Frankfort-Nachmias & Nachmias, 1992). Kaedah kajian adalah satu
formulasi yang direka untuk mendapat bukti-bukti bagi menjawab
persoalan kajian. Kothari (2012) menyatakan bahawa reka bentuk
kajian adalah prosedur piawaian yang harus diikuti semasa
penyelidikan dijalankan dan mengandungi kaedah-kaedah yang perlu
dipatuhi untuk mendapat bukti kajian. Ghauri dan Grønhaug (2005)
melaporkan kaedah-kaedah kajian untuk mendapatkan bukti kajian
110
adalah melalui temu ramah, soalan kaji selidik, pemerhatian, analisis
data yang lepas dan lain-lain lagi.
Kajian ini menggunakan kaedah soalan kaji selidik kepada ahli
jawatankuasa audit dalam sektor koperasi bagi mengenal pasti ciri-ciri
jawatankuasa audit yang efektif dan berkesan terhadap tahap
kepatuhan laporan kewangan. Kaedah ini digunakan kerana tidak ada
data sekunder (secondary data) untuk sektor koperasi di Malaysia bagi
mengenal pasti ciri-ciri jawatankuasa audit. Oleh yang demikian,
kajian ini berdasarkan maklum balas yang diberikan oleh responden
iaitu ahli jawatankuasa audit yang berpengalaman untuk mengenal
pasti ciri-ciri yang diperlukan oleh jawatankuasa tersebut. Oleh itu,
kajian ini adalah berbeza dengan kajian-kajian yang lepas yang
menggunakan maklumat daripada laporan kewangan untuk mengenal
pasti ciri-ciri jawatankuasa audit. Oleh sebab itu kaedah analisis kajian
ini juga menggunakan Partial Least Squares – Structural Equation
Modeling (PLS-SEM) suatu analisis yang sesuai diguna pakai apabila
menggunakan kaedah soalan kaji selidik (Primary Data)(Hair, Hult,
Ringle, & Sarstedt, 2014). Analisis menggunakan PLS-SEM
membolehkan soalan kaji selidik ditunjukkan tahap kerelevanan untuk
menerangkan ketepatan pengukuran soalan tersebut dengan
memastikan purata varians terekstrak (AVE) melebihi 0.50 (Hair et al.,
2014). Walau bagaimanapun penggunaan kaedah soalan kaji selidik ini
111
adalah selari dengan kajian yang dibuat oleh Iyer et al. (2012) kepada
kumpulan jawatankuasa audit syarikat untuk mengkaji tahap
kepakaran kewangan ahli jawatankuasa tersebut.
Tahap kepatuhan laporan kewangan pula diukur dengan menggunakan
data sekunder (secondary data) yang diambil daripada Sistem Modul
Laporan Kewangan Koperasi di Suruhanjaya Koperasi Malaysia
Cawangan Kelantan. Tahap kepatuhan laporan kewangan diukur
dengan kepatuhan garis pemasaan dan kepatuhan piawaian
perakaunan. Kepatuhan garis pemasaan diukur dari segi tempoh
penghantaran laporan kewangan untuk diaudit, manakala laporan
juruaudit luar akan digunakan bagi mengukur tahap kepatuhan kepada
piawaian perakaunan. Kepatuhan garis pemasaan diukur dari segi
ketepatan masa koperasi menghantar laporan kewangan kepada
Suruhanjaya Koperasi Malaysia bagi tujuan auditan. Peraturan telah
menetapkan bahawa setiap koperasi haruslah menghantar laporan
kewangan dalam tempoh dua bulan selepas tamat tempoh perakaunan.
Kajian yang lepas dijalankan oleh Owusu-Ansah (2000), Owusu-
Ansah dan Leventis (2006) dan Ika dan Ghazali (2012) telah
menggunakan kaedah pengukuran bilangan hari antara tamat tempoh
perakaunan dan hari di mana syarikat melaporkan penyata kewangan
teraudit. Oleh itu, pengukuran tahap kepatuhan ini akan dibuat
mengikut bilangan hari yang diambil antara tarikh tamat tempoh
112
perakaunan dengan hari laporan kewangan dihantar kepada
Suruhanjaya Koperasi Malaysia untuk tujuan diaudit.
Tahap kepatuhan piawaian perakaunan pula diukur melalui laporan
juruaudit luar terhadap laporan kewangan koperasi. Laporan juruaudit
luar menggambarkan laporan kewangan secara tepat dan saksama
sama ada koperasi tersebut mematuhi peraturan perakaunan yang telah
ditetapkan. Kajian lepas yang dijalankan oleh Carcello dan Neal
(2000) menggunakan laporan juruaudit luar terhadap kepatuhan
laporan kewangan, manakala Agoglia et al. (2011) menggunakan
piawaian perakaunan bagi mengesan keberkesanan dan kecekapan
jawatankuasa audit terhadap manipulasi dan aktiviti penipuan dalam
syarikat.
4.5 Persampelan
Unit analisis kajian ini adalah terdiri daripada ahli-ahli jawatankuasa
audit koperasi-koperasi yang berdaftar di negeri Kelantan. Pemilihan
negeri Kelantan sebagai unit sampel adalah disebabkan oleh tahap
kepatuhan laporan kewangan koperasi di Kelantan adalah terendah.
Sebanyak 52% koperasi di Kelantan tidak mematuhi garis pemasaan
113
dan 58% pula menyediakan rekod perakaunan tidak mematuhi
piawaian perakaunan berbanding tahap ketidakpatuhan peringkat
nasional iaitu 44% tidak patuh garis pemasaan dan 48% untuk tidak
patuh piawaian perakaunan.
Menurut kajian yang dijalankan oleh Ika dan Ghazali (2012) dan
Agoglia et al. (2011) mendapati ciri-ciri jawatankuasa audit seperti
kepakaran perakaunan, pengalaman dalam bidang pengauditan,
kekerapan mesyuarat dan saiz jawatankuasa audit adalah
berhubungan dengan tahap kepatuhan garis pemasaan dan piawaian
perakaunan. Hasil kajian mereka mendapati, kepakaran perakaunan
dan pengalaman dalam bidang pengauditan dalam kalangan ahli
jawatankuasa mempunyai hubungan yang positif dengan tahap
kepatuhan. Oleh yang demikian, koperasi di negeri Kelantan dipilih
sebagai unit untuk dianalisis bagi mengkaji ciri-ciri jawatankuasa
audit dalam sektor koperasi kerana disebabkan oleh faktor pencapaian
kepatuhan yang rendah.
Koperasi di negeri Kelantan mempunyai RM1.33 bilion jumlah aset
serta perolehan yang telah dijana daripada aktiviti koperasi sebanyak
RM484.65 juta. Melalui statistik di laman sesawang Suruhanjaya
Koperasi Malaysia terdapat kira-kira 335,835 orang ahli koperasi atau
114
23.4% daripada penduduk negeri Kelantan adalah ahli bagi setiap
koperasi yang berdaftar. Menurut laporan yang dikeluarkan, terdapat
736 buah koperasi di Kelantan. Maklumat statistik adalah seperti
diberikut:
Jadual 4.1:
Bilangan Koperasi di Kelantan Berdasarkan Kluster
Besar Sederhana Kecil Mikro Jumlah
Bilangan 14 24 106 592 736
Peratusan 2.0 3.2 14.4 80.4 100
(Sumber: Statistik Suruhanjaya Koperasi Malaysia)
Berdasarkan kepada Jadual 4.1, koperasi di negeri Kelantan memiliki
80.4% koperasi yang terdiri daripada kluster mikro. Sehubungan
dengan itu, analisis lanjut haruslah dilakukan kerana mengikut Garis
Panduan 4 (2009), pelantikan jawatankuasa audit hendaklah dilantik
seorang sahaja, jika purata pendapatan setahun tidak melebihi
RM200,000. Jadual 4.2 menunjukkan purata pendapatan setahun
koperasi adalah seperti berikut:
Jadual 4.2
Purata Pendapatan Berdasarkan Kluster Koperasi di Kelantan
Besar
Seder-
hana
Kecil Mikro Jumlah
Bilangan
Koperasi
14 24 106 592 736
Jumlah
Pendapatan
(RM Juta)
385.98 43.2 38.79 16.68 484.65
Purata
Pendapatan
(RM)
27.57 juta 1.8 juta 365,943 28,176 -
(Sumber: Statistik Suruhanjaya Koperasi Malaysia)
115
Merujuk kepada Jadual 4.2, koperasi berkluster Mikro terpaksa di
dibuang dalam menentukan saiz sampel. Perkara ini terpaksa
dilakukan kerana koperasi berkluster Mikro mempunyai purata
pendapatan kurang daripada RM200,000 setahun. Koperasi yang
mempunyai hasil pendapatan kurang daripada RM200,000 hanya
perlu melantik seorang sahaja ahli jawatankuasa audit (Garis
Panduan, 2009) dan ini menyebabkan responden cenderung untuk
memberi jawapan yang berat sebelah. Oleh yang demikian, koperasi
yang berkluster Mikro dibuang dalam menentukan saiz sampel.
4.5.1 Saiz Sampel
Saiz sampel adalah merupakan unit yang digeneralisasi daripada
populasi (Krejcie & Morgan, 1970). Oleh yang demikian penentuan
saiz sampel adalah penting bagi mengelakkan ralat sampel berlaku.
Sehubungan dengan itu, penentuan saiz sampel kajian ini adalah
mengikut jadual yang telah ditetapkan oleh Krejcie dan Morgan
(1970). Jadual 4.3 menunjukkan populasi koperasi di negeri Kelantan
bagi tujuan menentukan saiz sampel.
116
Jadual 4.3
Populasi Koperasi di negeri Kelantan
Besar
Sederhana Kecil
Bil. Koperasi Aktif 14 24 106
Bil. Koperasi Tidak Aktif 0 0 (37)
Jumlah Populasi Koperasi 14 24 69
(Sumber: Statistik Suruhanjaya Koperasi Malaysia)
Berdasarkan Jadual 4.3, jumlah populasi koperasi di negeri Kelantan
yang digunakan dalam kajian ini adalah sebanyak 107 (saiz besar 14,
saiz sederhana 24 dan saiz kecil 69) buah koperasi dalam proses
menentukan saiz sampel. Berdasarkan Garis Panduan 4 (2009), setiap
daripada koperasi mempunyai hasil pendapatan melebihi RM200,000
mestilah melantik minimum 3 orang pemegang saham sebagai ahli
jawatankuasa audit. Jumlah minimum ahli jawatankuasa audit yang
diperlukan berdasarkan kepada 107 buah koperasi adalah seramai 321
orang (iaitu 107 buah koperasi didarab dengan 3 ahli jawatankuasa
audit). Oleh itu, dengan merujuk kepada Jadual Krejcie dan Morgan
(1970), 321 orang ahli jawatankuasa audit adalah sebagai populasi
kajian maka saiz sampel yang diperlukan adalah berjumlah 175
responden. Walau bagaimanapun, saiz sampel yang digunakan dalam
kajian ini adalah seramai 177 responden. Hal ini berlaku, jika
menggunakan 175 responden maka bilangan koperasi tidak berada di
nombor genap ( 175 dibahagi dengan 3 ahli jawatankuasa audit
bersamaan dengan 58.3 buah koperasi), maka dengan menggunakan
117
177 responden maka bilangan koperasi yang dianalisis ialah sebanyak
59 buah koperasi.
Krejcie dan Morgan (1970) telah menetapkan sampel saiz melalui
jadual yang telah dijana oleh mereka adalah sebanyak 175 responden
apabila mempunyai saiz populasi sebanyak 321. Namun begitu, saiz
yang lebih besar diperlukan bagi mengatasi masalah kemungkinan
responden tidak mengembalikan soalan kaji selidik kepada
penyelidik. Saiz tersebut juga menepati cadangan petua kasar (rule of
thumb)(Sekaran, 2000) yang menetapkan ciri-ciri berikut bagi
menentukan saiz sampel:
i. Saiz sampel tidak kurang daripada 30 tetapi tidak melebihi 500
adalah sesuai bagi kebanyakan kajian.
ii. Jika sampel akan dipecahkan kepada beberapa sub-sampel
(baru/lama, besar/kecil) maka suatu saiz minimum 30 bagi
setiap kategori adalah diperlukan.
iii. Dalam penyelidikan multivariate (termasuk analisis regresi
berganda), saiz sampel hendaklah melebihi dari jumlah saiz
yang ditetapkan.
Kaedah pensampelan berdasarkan pemilihan secara rawak terhadap
koperasi-koperasi yang berdaftar di negeri Kelantan digunakan
118
(Teddlie & Yu, 2007). Kaedah rawak persampelan digunakan kerana
dapat memberi peluang kepada seluruh koperasi di negeri Kelantan
menjadi responden tanpa mengikut kluster besar, sederhana dan kecil.
Bagi mencapai objektif tersebut, teknik persampelan tidak sistematik
diguna pakai. Sebanyak 177 responden yang terdiri ahli jawatankuasa
audit sepertimana yang telah dijana daripada jadual Krejcie dan
Morgan (1970).
4.6 Soalan Kaji Selidik
Pengumpulan data adalah menggunakan kaedah soalan kaji selidik.
Kelebihan dan kelemahan menggunakan soalan kaji selidik menurut
Roberson & Sundstrom (1990) adalah seperti berikut:
Jadual 4.4
Kelebihan dan Kekurangan Teknik Soalan Kaji Selidik
Teknik
Kelebihan Kekurangan
Soalan Kaji
Selidik
-Tidak melibatkan kos
yang tinggi.
- Memerlukan sampel
saiz yang besar.
- Dari segi masalah bias
dapat dikurangkan
- Kadar mengambil
bahagian dalam
menjawab soalan
adalah rendah
- Responden tidak
memahami soalan
dengan baik dan
jawapan mungkin
tidak mewakili
pendapat sebenar.
119
Oleh yang demikian, pemilihan menggunakan kaedah soal selidik
adalah berdasarkan kelebihan dan kekurangan yang dinyatakan.
Selain daripada itu menurut Felo, Krishnamurthy dan Solieri (2003)
kaedah soal selidik merupakan kaedah yang sesuai untuk
mengenalpasti ciri-ciri jawatankuasa audit kerana berpeluang
mendapatkan jawapan soal selidik dari sampel yang besar. Oleh itu,
penggunaan soalan kaji selidik adalah konsisten dengan pendapat
Oppenheim (2000) yang menyatakan:
i. Dengan menggunakan kaedah soal selidik, pengagihan soalan kaji
selidik kepada responden menjadi besar dan peluang mendapat
kredibiliti pada data yang dikumpul.
ii. Sesuai kepada penyelidik yang mempunyai sumber kewangan
terhad.
iii. Kaedah soal selidik adalah sesuai untuk kajian sains sosial kerana
memberi peluang kepada responden menjawab dan memahami
soalan yang ditanya dan boleh menyebabkan data lebih dipercayai.
120
4.6.1 Pembentukan Soalan Kaji Selidik
Menurut Saunders, Lewis dan Thornhill (2007), kaedah soalan kaji
selidik adalah satu proses untuk menukarkan dari soalan berbentuk
konsep kepada pengukuran pemboleh ubah. Dalam proses
menyediakan soalan kaji selidik, Bourque dan Fielder (1995)
mencadangkan agar soalan kaji yang selidik yang disediakan mestilah
mudah difahami, pendek dan tepat bagi memastikan jawapan daripada
responden mewakili pendapat sebenar mereka. Soalan kaji selidik
dibentuk berdasarkan daripada kajian-kajian terdahulu sebagai asas
iaitu Mohiuddin (2012), Iyer et al. (2012) dan peraturan yang
berkuatkuasa seperti Akta Koperasi, 1993 serta Garis Panduan 4
(2009).
4.6.2 Kepanjangan Soalan Kaji Selidik
Soalan kaji selidik yang disediakan mestilah tidak terlalu panjang
kerana bagi mengelakkan responden tidak menjawab soalan tersebut,
menjawab tapi bukan sepenuh hati atau soalan kaji selidik tidak
dihantar kembali kerana faktor ketidakfahaman (Al-Moataz, 2003).
Oleh yang demikian, kajian ini menggunakan soalan kaji selidik yang
sesuai iaitu soalan tertutup (close-ended question) bagi memastikan
121
responden memahami dan dapat merangkumi aspek-aspek yang
penting dalam mengenal pasti ciri-ciri jawatankuasa audit.
4.6.3 Format Soalan Kaji Selidik
Soal kaji selidik merupakan teknik yang digunakan dalam proses
mendapatkan data. Kaedah soal selidik merupakan kaedah yang
popular dalam bidang sains sosial (Easterby-Smith, 2002). Kaedah
soal kaji selidik adalah set soalan yang berstruktur bagi memastikan
responden dapat memahami setiap soalan yang ditanya dan dapat
dijawab tanpa tekanan.
Menurut Collis dan Hussey (2014) perbahasan antara penyelidik
tentang penggunaan jenis soalan sering kali berlaku. Penggunaan
jenis soalan tertutup (close-ended question) atau soalan terbuka
(open-ended question) seringkali dipertikaikan. Soalan terbuka
memberi peluang kepada responden menyatakan pendapat mereka
kerana berbentuk karangan (Weisberg, Krosnick dan Bowen, 1996).
Soalan terbuka lebih sesuai digunakan bagi kajian yang berbentuk
kualitatif.
122
Kajian menggunakan soalan tertutup pula memberi alternatif jawapan
kepada responden seperti pilihan jawapan dalam peperiksaan
(Weisberg, Krosnick, & Bowen, 1996). Salah satu cara kawalan
kepada responden, soalan tertutup dapat memberi kesenangan dan
kemudahan kepada responden untuk menjawab soalan yang
dikemukakan kerana jawapan telah disediakan berbanding dengan
soalan terbuka yang memerlukan responden untuk berfikir terlebih
dahulu bagi menjawab soalan yang dikemukakan.
Soalan kaji selidik yang dibentuk adalah bertujuan untuk mengenal
pasti ciri-ciri jawatankuasa audit dalam sektor koperasi dengan
menjadikan model MCCG (2012) sebagai panduan. Oleh yang
demikian, kajian ini mengguna pakai soalan tertutup (close-ended
question) untuk mendapatkan maklumbalas dengan cepat dan mudah
difahami dalam kalangan ahli jawatankuasa audit dalam sektor
koperasi. Oleh itu, soalan selidik kajian ini dipadankan dengan skel-
likert sepertimana kajian-kajian sebelum ini (Iyer et al., 2012;
Mohiuddin, 2012).
123
4.6.4 Sumber dan Struktur Soalan Kaji Selidik
Soalan kaji selidik dibangunkan dengan mengguna pakai soalan hasil
kajian lepas iaitu (Iyer et al., 2012; Mohiuddin, 2012) yang mengkaji
keberkesanan jawatankuasa audit di syarikat senaraian awam. Namun
begitu, pengubahsuaian terpaksa dilakukan kerana kajian lepas
menggunakan jawatankuasa audit di syarikat senaraian awam,
manakala kajian ini menggunakan jawatankuasa audit dalam sektor
koperasi sebagai responden. Antara pengubahsuaian yang dilakukan
dengan membuang keahlian dalam mengukur kebebasan akibat dari
limitasi undang-undang di Malaysia, pengalaman dalam sektor audit
diambil kira walaupun tidak dinyatakan pada Garis Panduan 4 (2009),
pelantikan jawatankuasa audit dalam sektor koperasi. Selain itu,
kajian lepas telah menggunakan skel-likert 5 mata manakala kajian
ini mengguna pakai skel-likert 7 mata bagi memberikan responden
lebih fleksibel dalam memberi maklum balas (Boone & Boone, 2012)
dan juga dapat menambah baik kualiti data yang diperolehi kerana
dapat memberi peluang pilihan jawapan yang lebih tepat (Presser et
al., 2004).
Struktur soalan kaji selidik dibahagikan kepada dua bahagian.
Bahagian A adalah mengenai latar belakang responden termasuk
dengan pendidikan, pendapatan dan agama. Bahagian B,
124
mengkehendaki responden memberi maklum balas terhadap 25 soalan
mengenai amalan terbaik jawatankuasa audit dalam sektor koperasi.
Jadual 4.5 memberi gambaran mengenai soalan kaji selidik kajian ini:
Jadual 4.5:
Jumlah Soalan Kaji Selidik
Ciri-ciri amalan terbaik
jawatankuasa audit
Jumlah
soalan
Jenis soalan
Kepakaran 5 Skel-likert 7 mata Pengalaman 5 Skel-likert 7 mata Kebebasan 5 Skel-likert 7 mata Kekerapan mesyuarat 5 Skel-likert 7 mata Saiz jawatankuasa 5 Skel-likert 7 mata
Menurut Bourque and Fielder (1995) soalan kaji selidik yang telah
dikategorikan mengikut hipotesis menjadi lebih sistematik semasa
analisis data dibuat serta mengelakkan soalan dari berulang. Oleh
yang demikian, soalan kaji selidik ini telah diklasifikasi mengikut
hipotesis kajian bagi memudahkan responden untuk menjawab soalan
yang dikemukakan dan mengelak soalan yang berulang kali. Soalan
kaji selidik ini dilampirkan dengan surat rasmi universiti yang
menyatakan segala maklumat adalah rahsia dan untuk tujuan
kegunaan akademik sahaja bagi mengelak salah faham dan
keengganan responden memberi maklum balas.
125
4.7 Pengukuran Pembolehubah
Instrumen yang digunakan untuk mengukur pemboleh ubah tahap
kepatuhan dalam kajian ini ialah data sekunder (secondary data) yang
diperolehi daripada Sistem Modul Laporan Kewangan Koperasi di
Suruhanjaya Koperasi Malaysia Cawangan Kelantan. Pengukuran
tahap kepatuhan dibahagi dua iaitu kepatuhan garis pemasaan dan
kepatuhan piawaian perakaunan. Manakala ciri-ciri jawatankuasa audit
pula menggunakan data maklumat balas daripada responden.
Responden adalah terdiri daripada ahli jawatankuasa audit dalam
sektor koperasi di negeri Kelantan.
4.7.1 Pengukuran Tahap Kepatuhan
Tahap kepatuhan laporan kewangan dalam kajian ini diukur dengan
menggunakan data sekunder (secondary data) yang diperolehi
berdasarkan Sistem Modul Laporan Kewangan Koperasi di
Suruhanjaya Koperasi Malaysia Cawangan Kelantan. Tahap kepatuhan
diukur sama ada laporan kewangan mematuhi garis pemasaan dan
tahap piawaian perakaunan. Kajian yang dibuat oleh Ika dan Ghazali
(2012) dan Owusu-Ansah dan Leventis (2006) telah menggunakan
indeks masa bagi mengkaji ciri-ciri jawatankuasa audit yang efektif
terhadap kepatuhan garis pemasaan. Indeks masa ialah kaedah
126
pengukuran bilangan hari antara tarikh tamat tempoh perakaunan dan
hari syarikat melaporkan penyata kewangan teraudit. Oleh yang
demikian, indeks masa ialah kaedah mengukur tahap kepatuhan garis
pemasaan. Dalam kajian ini indeks masa merujuk bilangan hari yang
diambil antara tarikh tamat tempoh perakaunan dengan hari laporan
kewangan dihantar kepada Suruhanjaya Koperasi Malaysia untuk
tujuan diaudit. Jadual 4.6 menunjukkan skala pengukuran tahap
kepatuhan garis pemasaan:
Jadual 4.6
Skala Pengukuran Tahap Kepatuhan Garis Pemasaan
Tahap Kepatuhan Pemasaan Koperasi di negeri
Kelantan Skor
1. Tidak patuh antara 91 hari dan ke atas
2. Tidak patuh antara 1 hari sehingga 90 hari
3. Patuh antara 1 hingga 20 hari
4. Patuh antara 21 hingga 40 hari
5. Patuh antara 41 hingga 60 hari
1
2
3
4
5
Berdasarkan Jadual 4.6, skor 1 diberikan kepada koperasi yang gagal
mematuhi garis pemasaan selepas daripada tempoh yang dibenarkan.
Koperasi ini mengambil masa antara 91 hari ke atas selepas tamat
tempoh yang benarkan. Skor 2 pula diberikan kepada koperasi yang
gagal mematuhi garis pemasaan selepas tempoh yang dibenarkan
tetapi terlewat antara masa 1 hari sehingga 90 hari. Manakala skor 3,
4 dan 5 adalah untuk koperasi yang mematuhi garis pemasaan. Skor 3
diberikan kepada koperasi yang menghantar laporan kewangan antara
tempoh 1 hari hingga 20 hari sebelum tamat tempoh yang ditetapkan.
127
Skor 4 pula diberikan kepada koperasi yang yang menghantar laporan
kewangan antara tempoh 21 hari hingga 40 hari sebelum tamat
tempoh yang dibenarkan. Manakala skor 5, diberikan kepada koperasi
yang mampu menghantar laporan kewangan 41 hari dan sehingga 60
hari sebelum tamat tempoh sepertimana yang ditetapkan.
Manakala tahap kepatuhan piawaian perakaunan pula, laporan
juruaudit luar digunakan sebagai asas untuk menentukan tahap
kepatuhan. Jika laporan juruaudit luar berstatus bersyarat maka
siasatan lanjut dilakukan bagi mengetahui penyebab kepada laporan
bersyarat sama ada penyebab ketidakpatuhan kepada piawaian
perakaunan atau sebaliknya. Kajian ini selaras dengan kajian-kajian
lepas yang dibuat oleh Carcello dan Neal (2000) dan Agoglia et al.
(2011) untuk mengetahui ciri-ciri jawatankuasa audit yang berkesan
menggunakan laporan juruaudit sebagai pengukur kepada tahap
kepatuhan. Oleh yang demikian, kaedah mengukur tahap kepatuhan
piawaian perakaunan adalah seperti berikut:
Jadual 4.7
Skala Pengukuran Tahap Kepatuhan
Piawaian Perakaunan
Tahap Kepatuhan Piawaian Perakaunan Koperasi di
Kelantan Skor
1. Tidak patuh penyimpanan rekod perakaunan
2. Tidak patuh piawaian perakaunan
3. Patuh
1
2
3
128
Jadual 4.7 menerangkan pengukuran tahap kepatuhan piawaian
perakaunan. Skor 1 diberikan kepada koperasi yang gagal dan tidak
membuat penyimpanan rekod perakaunan yang ditetapkan
menyebabkan juruaudit luar terpaksa memberi laporan audit
bersyarat. Skor 2 diberikan jika koperasi tersebut gagal mematuhi
piawaian perakaunan yang ditetapkan dalam MFRS101 yang
menyebabkan laporan juruaudit luar berstatus bersyarat. Manakala
skor 3 diberikan kepada koperasi yang mematuhi piawaian
perakaunan sepertimana yang ditetapkan.
4.7.2 Pengukuran Ciri-Ciri Jawatankuasa Audit
Kesemua ciri-ciri jawatankuasa audit koperasi diukur dengan
mengguna pakai skel-likert 7 mata (Presser et al., 2004). Kaedah
pengukuran ciri-ciri jawatankuasa audit ini adalah sama dengan
kajian Mohiuddin (2012) yang menggunakan skel-likert untuk
mengkaji keberkesanan jawatankuasa audit syarikat senaraian awam
di Bursa Saham Bangladesh. Selain daripada itu, kajian ini juga
mengguna pakai sumber soalan selidik yang sama dari kajian lepas
iaitu Iyer et al. (2012) dan Mohiuddin (2012). Skel-likert 7 mata
adalah seperti berikut 1 untuk sangat-sangat tidak bersetuju, 2 sangat
tidak bersetuju, 3 tidak bersetuju, 4 untuk sederhana, 5 bersetuju, 6
untuk sangat bersetuju dan 7 sangat-sangat bersetuju.
129
4.7.2.1 Kepakaran Jawatankuasa Audit
Ciri-ciri jawatankuasa yang diuji ialah tahap kompetensi ahli
jawatankuasa audit koperasi. Kompetensi dikategorikan kepada
kepakaran ahli jawatankuasa audit dalam menjalankan tugas secara
berkesan (Mohiuddin, 2012). Kepakaran ahli jawatankuasa audit
koperasi akan diukur dalam soalan kaji selidik menggunakan skel-
likert 7 mata. Sebanyak 5 item soalan digunakan bagi mengukur
kepakaran dan dikemukakan kepada responden. Item-item soalan
untuk kepakaran adalah mencerminkan tahap kepakaran. Berikut
adalah item soalan yang digunakan bagi mengukur ciri-ciri kepakaran
dalam jawatankuasa audit:
Jadual 4.8
Skala Pengukuran Kepakaran
Jawatankuasa Audit
Bil Kepakaran:
1 Ahli jawatankuasa audit koperasi dikehendaki mempunyai
kepakaran perakaunan dan kewangan dalam melaksanakan
tanggungjawab.
2 Kursus perakaunan dan kewangan yang dianjurkan oleh
SKM/MKM dapat meningkatkan kepakaran dalam bidang
perakaunan dan kewangan.
3 Ahli jawatankuasa audit koperasi perlu mendapat pendidikan
secara formal dalam bidang perakaunan dan kewangan bagi
meningkat kepakaran.
4 Ahli jawatankuasa audit koperasi yang mendapat pendidikan
secara formal mempunyai tahap kompetensi yang baik dalam
menjalankan tugas.
5 Penyertaan dalam aktiviti keahlian badan profesional seperti
MIA dapat menambahkan tahap kepakaran perakaunan dan
kewangan.
130
4.7.2.2 Pengalaman Jawatankuasa Audit
Pengalaman juga merupakan salah satu ciri-ciri jawatankuasa audit
bagi mengukur tahap kompetensi ahli jawatankuasa terhadap
kepatuhan laporan kewangan (Nelson & Devi, 2013). Dimensi
pengalaman ahli jawatankuasa audit koperasi diukur dalam soalan
kaji selidik menggunakan skel-likert 7 mata. Sebanyak 5 item soalan
digunakan bagi mengukur pengalaman dan dikemukakan kepada
responden. Item soalan untuk pengalaman adalah mengambarkan
pengalaman ahli jawatankuasa audit terhadap pekerjaan mereka yang
lepas. Pengukuran ini digunakan bagi mengetahui ciri-ciri
pengalaman dalam menentukan tahap kompentensi jawatankuasa
audit koperasi dalam menjalankan tugas bagi memastikan laporan
kewangan yang disediakan mematuhi peraturan yang ditetapkan.
Berikut adalah item soalan untuk mengukur pengalaman ahli
jawatankuasa audit:
Jadual 4.9
Skala Pengukuran Pengalaman
Jawatankuasa Audit
Bil Pengalaman:
1 Pengalaman memainkan peranan dalam menjalankan tugas
sebagai pemantau kepada aktiviti dan laporan kewangan.
2 Ahli jawatankuasa audit koperasi adalah efektif jika mereka
mempunyai pengalaman sebagai jawatankuasa audit di
koperasi lain.
3 Ahli jawatankuasa audit koperasi adalah berkesan dalam
melaksanakan tugas memantau laporan kewangan, jika pernah
menganggotai ALK.
4 Pengalaman bekerja dalam sektor pengauditan memainkan
peranan penting bagi meningkatkan tahap kecekapan ahli
jawatankuasa audit koperasi.
131
5 Penyertaan dalam aktiviti keahlian badan profesional seperti
MIA dapat memberi pengalaman kepada ahli jawatankuasa
audit koperasi.
4.7.2.3 Tempoh Lantikan Jawatankuasa Audit
Ciri-ciri jawatankuasa yang seterusnya ialah kebebasan. Kebebasan
merupakan ciri yang penting bagi memastikan tugas yang jalankan
oleh jawatankuasa audit koperasi lebih adil dan saksama serta tidak
dipengaruhi oleh mana-mana pihak (Hamid et al., 2015). Pengukuran
bagi tahap kebebasan adalah dengan menggunakan tempoh lantikan
ahli jawatankuasa menganggotai jawatankuasa tersebut (Sharma &
Iselin, 2012). Diukur dalam soalan kaji selidik menggunakan skel-
likert 7 mata. Sebanyak 5 item soalan digunakan bagi mengukur
tempoh lantikan ahli jawatankuasa. Berikut adalah item yang
digunakan untuk mengukur tempoh lantikan jawatankuasa audit:
Jadual 4.10
Skala Pengukuran Tempoh Lantikan
Jawatankuasa Audit
Bil Tempoh Lantikan:
1 Pelantikan Ketua ahli jawatankuasa audit adalah diputuskan
dalam kalangan ahli jawatankuasa audit dan tidak dipengaruhi
oleh ahli lembaga koperasi.
2 Pelantikan semula ahli jawatankuasa audit yang telah tamat
tempoh tidak mempengaruhi tahap kebebasan.
3 Pelantikan semula ahli jawatankuasa audit koperasi adalah
berdasarkan prestasi.
4 Seseorang ahli jawatankuasa audit koperasi yang berkhidmat
terlalu lama, ia tidak mempengaruhi tahap kebebasan.
5 Tempoh perkhidmatan jawatankuasa audit koperasi yang
panjang dapat memberi kemahiran apabila menghadapi isu-isu
yang kompleks.
132
4.7.2.4 Kekerapan Mesyuarat Jawatankuasa Audit
Ciri-ciri jawatankuasa yang seterusnya diuji di dalam kajian ini ialah
keaktifan jawatankuasa audit koperasi. Keaktifan didefinasikan
sebagai aktiviti jawatankuasa audit yang dilakukan bagi
memantapkan jawatankuasa dalam menjalankan tugas yang telah
diamanahkan. Salah satu dimensi bagi mengukur keaktifan adalah
kekerapan mesyuarat jawatankuasa audit dalam menjalankan tugas
pengawasan dan pemantauan (Barua et al., 2010). Sebanyak 5 item
soalan digunakan bagi mengukur kekerapan mesyuarat. Kekerapan
mesyuarat akan diukur dalam soalan kaji selidik menggunakan skel-
likert 7 mata. Soal selidik ini menggambarkan kekerapan
jawatankuasa audit bertemu dan bermesyuarat bagi memastikan
kepatuhan laporan kewangan kepada garis pemasaan dan piawaian
perakaunan. Berikut adalah item yang digunakan untuk mengukur
kekerapan mesyuarat jawatankuasa audit:
Jadual 4.11
Skala Pengukuran Kekerapan Mesyuarat
Jawatankuasa Audit
Bil Kekerapan Mesyuarat:
1 Kekerapan mesyuarat jawatankuasa audit koperasi adalah
mencukupi untuk menjalankan tugas secara berkesan.
2 Kekerapan mesyuarat jawatankuasa audit dapat menyelesaikan
isu dan teguran kepada perkara berbangkit.
3 Kekerapan mesyuarat merupakan faktor penyumbang kepada
kepatuhan laporan kewangan koperasi.
4 Kekerapan mesyuarat yang dicadangkan dalam arahan SKM
adalah mencukupi.
5 Pematuhan syarat minimum mesyuarat yang ditetapkan oleh
SKM dapat menyumbang kepada keberkesanan tugas
jawatankuasa audit.
133
4.7.2.5 Saiz Jawatankuasa Audit
Saiz jawatankuasa audit adalah salah satu komponen dalam
komposisi. Saiz jawatankuasa audit adalah mengukur tahap keaktifan
dan kekuatan jawatankuasa audit (Mohiuddin, 2012). Saiz
jawatankuasa audit diukur dengan menggunakan skala-likert 7 mata
dan sebanyak 5 item soalan dibina bagi mengetahui sama ada saiz
jawatankuasa audit dapat mempengaruhi tahap kepatuhan. Berikut
adalah item yang digunakan untuk mengukur saiz jawatankuasa audit:
Jadual 4.12
Skala Pengukuran Saiz
Jawatankuasa Audit
Bil Saiz jawatankuasa audit:
1 Saiz jawatankuasa audit koperasi yang dianggotai adalah
sesuai dengan tugas-tugas pengawasan dan pemantauan.
2 Saiz jawatankuasa audit merupakan faktor penyumbang
kepada kepatuhan laporan kewangan.
3 Saiz jawatankuasa audit yang terlalu besar adalah tidak begitu
efektif.
4 Saiz jawatankuasa audit yang terlalu besar boleh menjejaskan
tahap kebebasan dan kerahsiaan.
5 Saiz jawatankuasa audit yang ditetapkan oleh SKM
merupakan saiz yang ideal.
134
4.8 Pengumpulan Data
Terdapat pelbagai cara yang boleh digunakan untuk mengutip data.
Ini termasuk temuduga, soalan kaji selidik, pemerhatian dan lain-lain
lagi. Kaedah yang digunakan dalam kajian ini adalah soalan kaji
selidik bagi ciri-ciri jawatankuasa audit dan data sekunder untuk
tahap kepatuhan. Soalan kaji selidik dikutip dalam kalangan ahli
jawatankuasa audit semasa mereka menghadiri satu seminar yang
bertajuk „Pengenalan Pengauditan Berkomputer Sektor Koperasi‟
dilakukan pada 28 November 2015 pada jam 9.30 pagi dengan
kerjasama antara penyelidik dan Suruhanjaya Koperasi Malaysia
Cawangan Kelantan bersama pegawai bertanggunjawab, Encik
Mohamad Bin Ali (Pegawai Ekonomi, SKM Cawangan Kelantan no
telefon: 09-7482090) dan penceramah jemputan Puan Che Rokiah
Binti Mohamad (Pensyarah Kanan Pengauditan no telefon: 010-
8032682). Seramai 195 ahli jawatankuasa audit yang hadir mewakili
65 buah koperasi (1 koperasi diwakili oleh 3 ahli jawatankuasa audit)
semasa seminar tersebut dijalankan.
Namun demikian, agihan soalan kaji selidik terhad kepada 177 ahli
jawatankuasa audit yang mewakili 59 buah koperasi. Segala maklum
balas dalam kaji selidik tersebut disemak dengan teliti untuk
mengelak kehilangan maklumat yang diperlukan. Ahli jawatankuasa
135
audit yang menjawab soalan kaji selidik tersebut dikehendaki menulis
nama koperasi yang diwakili oleh mereka bagi mengenal pasti tahap
kepatuhan laporan kewangan koperasi tersebut. Setelah mengenal
pasti 59 buah koperasi, maka pada jam 11.00 pagi bertarikh 30
November 2015, penyelidik telah menghadiri temujanji bersama
pegawai ekonomi Suruhanjaya Koperasi Malaysia, Cawangan
Kelantan untuk mendapatkan data tahap kepatuhan garis pemasaan
dan piawaian perakaunan. Penyelidik berjaya mendapatkan data tahap
kepatuhan laporan kewangan (secondary data) setelah mendapat
akses kepada Sistem Modul Laporan Kewangan Koperasi yang telah
dibenarkan oleh pegawai ekonomi tersebut iaitu Encik Mohamad Bin
Ali. Kesemua data kepatuhan untuk 59 buah koperasi tersebut berjaya
diperolehi.
Kaedah Dyadic telah digunakan untuk membuat padanan antara
responden ciri-ciri jawatankuasa audit dengan tahap kepatuhan
laporan kewangan koperasi. Maklum balas soalan kaji selidik yang
diberikan oleh jawatankuasa audit akan dipadankan dengan tahap
kepatuhan laporan kewangan. Proses ini menjadi licin kerana
penyelidik telah mengenal pasti koperasi yang diwakili oleh ahli
jawatankuasa tersebut berdasarkan nama koperasi yang tertera dalam
soalan kaji selidik tersebut dan dipadankan dengan tahap kepatuhan
koperasi. Oleh itu, 177 ahli jawatankuasa berjaya dipadankan dengan
136
59 buah koperasi yang diwakili oleh mereka, kaedah ini dikenali
sebagai Kaedah Dyadic (A.Kenny, 2006).
4.9 Kajian Rintis
Kajian sains sosial amat memberi penekanan mengenai kajian rintis
supaya soalan kaji selidik yang dibangunkan difahami dan sah dari
segi statistik. Menurut Sudman (1996), walaupun kajian rintis ini
mengambil masa, namun begitu ianya adalah satu keperluan untuk
mengetahui tahap kualiti soalan kaji selidik. Harp dan Sayer (1986)
pula berpendapat kajian rintis memberi peluang membuat
penambahbaikan terhadap soalan kaji selidik.
Oleh yang demikian, soalan kaji selidik ini telah dihantar kepada tiga
kategori bagi tujuan penambahbaikan kepada soalan tersebut.
Kategori tersebut adalah akademik, jawatankuasa audit dan pelajar.
Jadual di bawah menunjukkan kajian rintis dilakukan serta maklum
balas sebelum menyediakan soalan kajian selidik yang sebenarnya.
137
Jadual 4.13
Kategori Responden Kajian Rintis
Kategori Jumlah
hantar
Maklum
balas
Kadar maklum
balas
Akademik 20 12 60%
Jawatankuasa audit 10 8 80%
Pelajar 10 10 100%
Kesemua soalan kaji selidik telah dihantar bersama surat iringan
untuk memaklumkan kepada responden tentang objektif kajian rintis
ini. Hasil yang diterima mencadangkan agar bahasa teknikal dibuang
daripada soalan kaji selidik bagi memastikan jawatankuasa audit
dalam sektor koperasi lebih memahami soalan yang dikemukakan.
Cadangan dan penambahbaikan telah diambil kira dalam penyediaan
soalan kaji selidik yang sebenarnya.
4.9.1 Analisis Kebolehpercayaan
Kebolehpercayaan merupakan perkara yang penting dalam kajian.
Kebolehpercayaan adalah mengenai keputusan ujian yang dilakukan
terhadap soalan kaji selidik pada setiap pemboleh ubah. Keputusan
tersebut mengambarkan tahap kebolehpercayaan terhadap soalan kaji
selidik pada setiap pemboleh ubah (Reda, 1992). Analisis
kebolehpercayaan terhadap ukuran bagi sesuatu konstruk menentukan
ketekalan atau konsistensi instrumen tersebut dengan konsep yang
diukur (Murphy & De Shon, 2000).
138
Oleh yang demikian, bagi mengukur tahap kebolehpercayaan, maka
bukti statistik digunakan. Cronbach Alpha boleh dikatakan petunjuk
yang baik bagi mengukur kebolehpercayaan (Sekaran, 2000). Tahap
kebolehpercayaan bergantung kepada tujuan kajian (Saunders et al.,
2007). Nilai alpha yang rendah boleh diterima jika ukurannya baru.
Pada amnya, nilai alpha kurang daripada 0.6 dikira sebagai tidak
baik, manakala nilai dalam lingkungan 0.61 sehingga 0.79 baik dan
0.8 dan ke atas dianggap sebagai sangat baik (Sekaran, 2000). Oleh
yang demikian, minimum cronbach alpha untuk kajian ini adalah
0.77 dan dianggap sebagai kebolehpercayaan yang baik (Mohiuddin,
2012).
Keputusan ujian yang dilakukan terhadap kajian rintis yang dibuat
dalam kalangan golongan akademik, jawatankuasa audit dan pelajar
adalah seperti berikut:
Jadual 4.14
Keputusan Ujian Analisis Kebolehpercayaan Kajian Rintis (N=30)
Bil. Konstruk Cronbach
Alpha
1. Kepakaran jawatankuasa audit (PK) 0.88
2. Pengalaman dalam bidang pengauditan
(PG)
0.82
3. Tempoh lantikan (KB) 0.77
4 Kekerapan mesyuarat dalam tempoh
perakaunan (KM)
0.85
5. Saiz jawatankuasa audit (SZ) 0.79
139
Berdasarkan Jadual 4.14, kebolehpercayaan soalan kaji selidik pada
setiap pemboleh ubah adalah baik. Cronbach Alpha pada setiap
pemboleh ubah melebihi nilai yang telah ditetapkan (Sekaran, 2000).
Sehubungan dengan itu, kebolehpercayaan kepada item soalan kaji
selidik adalah baik dan difahami. Namun demikian, tahap kepatuhan
tidak dibuat analisa kebolehpercayaan kerana menggunakan data yang
sebenar (secondary data), sehubungan dengan itu analisis tersebut
tidak dilakukan.
4.10 Teknik Menganalisis Data
Langkah-langkah untuk membuat analisis data ialah mengkodkan
responden, memeriksa dan memilih data yang dipercayai sebelum
melakukan teknik-teknik penganalisaan data (Sekaran, 2000).
Pemeriksaan data harus dilakukan untuk memastikan data bebas
daripada kesilapan dan juga agar data yang diperolehi sesuai dengan
andaian statistik. Antara pemeriksaan data yang perlu dilakukan di
dalam PLS-SEM adalah mengenal pasti nilai data hilang, membuat
rawatan ke atas titik terpencil (outlier) dan memeriksa kenormalan
data (Hair, Hult, Ringle, & Sarstedt, 2014). Perisian statistik SPSS
versi 22 telah digunakan untuk membuat kerja-kerja pemeriksaan data
140
ini, manakala bagi mengukur data untuk mendapat hasil kajian,
perisian PLS-SEM versi 3 digunakan.
4.10.1 Pemeriksaan Data
Selepas maklumat diperolehi daripada responden, maka maklumat itu
haruslah dikod secara sistematik sebelum dimasukkan ke dalam
perisian statistik (Zikmund, Carr, Griffi, & Fuller-jacobsen, 2010).
Proses ini dilakukan dengan menggunakan perisian SPSS versi 22.
Maklumat yang dikod dalam bentuk nombor akan dimasukkan ke
dalam SPSS. Selesai proses memasukkan ke dalam SPSS, maka
maklumat tersebut dipanggil data. Pemeriksaan data harus dilakukan
untuk memastikan data yang diperolehi bebas daripada kesilapan dan
kesalahan semasa proses memasukkan maklumat respoden ke dalam
SPSS. Menurut Zikmund (2003) objektif membuat pemeriksaan data
adalah untuk memastikan keputusan kajian adalah tepat dan konsisten
dengan fenomena yang benar-benar berlaku. Penggunaan
pemeriksaan data ini diterangkan pada bab yang seterusnya.
141
4.10.2 Ujian Nilai Data Hilang
Pemeriksaan data harus dilakukan bagi memastikan segala soalan kaji
selidik dijawab oleh responden dengan sempurna. Jika terdapat soalan
tidak dijawab, maka responden tersebut harus dihubungi dengan kadar
segera untuk mengurangkan berlakunya kes-kes nilai data hilang
(missing value) akibat daripada kegagalan responden menjawab soalan
kaji selidik. Selepas daripada proses mengutip maklumat, maklumat
tesebut akan dimasukkan ke dalam SPSS versi 22. Kaedah analisis
statistik deskriptif digunakan untuk memastikan tidak ada nilai data
hilang berlaku.
Menurut Hair, Black, Babin dan Anderson, (2009), jika kes nilai
hilang tidak lebih daripada 15 peratus, maka responden tersebut boleh
dibuang daripada analisis dengan syarat jumlah sampel masih
mencukupi untuk dianalisis. Perkara sama juga dicadangkan oleh
Tabachnick dan Fidell (2007). Walau bagaimanapun dalam kes
sampel saiz yang tidak mencukupi, nilai data hilang tadi boleh
digunakan dengan melakukan proses taburan nilai data hilang dan
menukarnya kepada nilai normal (Tsikriktsis, 2005). Kajian ini
mengguna pakai ujian nilai data hilang pada bab seterusnya.
142
4.10.3 Penilaian Titik Terpencil
Langkah seterusnya dalam pemeriksaan data ialah dengan membuat
penilaian ke atas titik terpencil (outliers). Titik terpencil (outliers)ini
berlaku adalah disebabkan oleh responden memberi jawapan yang
terlalu eksterim (Sekaran, 2000). Hal ini boleh memberi kesan kepada
data yang dianalisis dan menyebabkan hasil kajian menjadi tidak
signifikan (Hair, Black, Babin, & Anderson, 2010). Sehubungan
dengan itu, untuk menyelesaikan masalah tersebut, maka
Mahalanobis Distance (D2) akan digunakan. Perisian SPSS boleh
menjana nilai Mahalanobis Distance (D2). Nilai tersebut
dibandingkan dengan menggunakan Jadual Chi-Square. Jika nilai
Mahalanobis Distance(D2) melebihi nilai Jadual Chi-Square maka
titik terpecil (outliers) tadi akan dibuang terus dari dianalisis untuk
peringkat seterusnya.
4.10.4 Ujian Kenormalan Data
Walaupun perisian PLS-SEM adalah untuk data yang tidak normal
dan kaedah statistik non-parametricdigunakan, namun begitu
kenormalan data juga haruslah diuji dengan kaedah skewness dan
kurtosis. Skewness adalah proses penilaian yang mana taburan data
berbentuk simetri manakala kurtosis pula adalah ukuran sama ada
143
agihan data berpuncak (agihan di antara responden adalah sama dan
tidak menunjukkan jarak agihan yang jauh). Menurut Hair et al.
(2014) nilai skewness dan kurtosis hendaklah dalam julat -1 dan +1.
Peraturan umum ini penting bagi memastikan hasil kajian adalah
singnifikan.
4.11 Analisis Multivariat Permodelan Persamaan Struktur –
PLS (SEM)
Analisis multivariat permodelan persaman struktur (SEM) adalah
merupakan teknik analisis generasi kedua. SEM merupakan teknik
analisis statistik yang kompleks dan bertujuan untuk memaksimakan
penjelasan mengenai varian kepada pembolehubah endogenous (Hair,
Ringle, & Sarstedt, 2011). Kaedah PLS-SEM digunakan untuk
menganalisa data, kerana PLS-SEM membuat penilaian terhadap
model pengukuran dan model struktur dengan mengambil kira
kestabilan parameter dengan kata lain PLS-SEM mampu
mengeluarkan model prediktif (Hair et al., 2014).
144
4.11.1 Kenapakah Menggunakan PLS-SEM?
Pemahaman mengenai andaian statistik merupakan perkara asas yang
perlu dimiliki oleh penyelidik sebelum memilih kaedah analisis yang
sesuai bagi mencapai objektif kajian, pengukuran model yang dibuat
dan ciri-ciri data yang diperolehi. Pemilihan PLS-SEM sebagai
kaedah analisis statistik dalam kajian ini adalah berdasarkan kepada
berikut:
1. Data yang diperolehi dalam kajian ini adalah taburan tidak
normal. Oleh yang demikian, menurut Hair et al. (2014) jika
taburan data tidak normal maka menggunakan PLS-SEM adalah
relevan. PLS-SEM menggunakan kaedah mekanisma kalibrasi
(bootstrapping) iaitu cubaan menukarkan data tidak normal
kepada data normal.
2. Objektif kajian adalah membentuk model ciri-ciri jawatankuasa
audit dalam sektor koperasi. Menurut Chin (1998), Wetzels,
Odekerken-Schröder dan van Oppen (2009), analisis multivariat
permodelan persamaan struktur akan mengukur penilaian model
struktur antara konstruk, pekali laluan yang menentukan
signifikan, pekali penentuan (R2), saiz kesan (f2), kerelevanan
prediktif (Q2) menjadikan pengukuran lebih tepat, walaupun
dalam keadaan data tidak normal.
145
3. Signifikan antara pembolehubah (nilai p = 0.05) adalah ditunjuk
melalui model (Sosik, Kahai, & Piovoso, 2009).
4. PLS-SEM telah diterima secara meluas oleh penyelidik-
penyelidik daripada pelbagai bidang ilmu termasuklah dalam
bidang gelagat manusia, pemasaran (Hair et al., 2014),
pengurusan sistem maklumat (Chin, Marcolin, & Newsted, 2003)
dan strategi perniagaan (Capron & Hulland, 1999). Oleh itu PLS-
SEM tidak mempunyai isu-isu teknikal apabila mengguna pakai
data taburan tidak normal dan sesuai bagi kajian ini.
4.11.2 Prosedur PLS-SEM
Terdapat 2 tahap analisis pengukuran dengan menggunakan kaedah
PLS-SEM. Tahap 1: Penilaian kepada model pengukuran,
bergantung kepada pelbagai analisis yang dibuat sama ada penilaian
model dalam bentuk pengukuran reflektif, pengukuran formatif atau
kedua-duanya. Jika penilaian kepada model pengukuran memenuhi
kriteria yang ditetapkan, maka langkah-langkah pengukuran
seterusnya akan dilakukan. Tahap 2: Penilaian kepada model struktur
(Hair et al., 2014). Tahap 2 merangkumi penilaian kepada teori
model, iaitu mengukur hubungan antara konstruk sama ada
menpunyai hubungan peramal yang kuat atau sebaliknya. Penilaian
146
pada tahap 2, akan menguji hipotesis sama ada signifikan atau tidak
(Hair et al., 2011).
4.11.3 Pengukuran Model Reflektif
Di dalam pengujian kepada ketekalan dalaman adalah dengan melihat
kebolehpercayaan indikatordengan memeriksa pemuatan luar (outer
loading), kesahihan pemusatan (convergent validity), kesahihan
diskriminan (discriminant validity) dan kebolehpercayaan komposit
(composite reliability) dianalisis.
4.11.3.1 Ujian Kebolehpercayaan Indikator
Kebolehpercayaan indikator adalah diukur dengan menggunakan
pemuatan luar tinggi (high outer loading). Kesemua indikator
pemuatan luar tinggi mestilah dibuktikan secara statistik. Peraturan
umum pemuatan luar tinggi mestilah pada nilai 0.708 ataupun lebih
tinggi (Hair et al., 2014). Rasional kepada nilai tersebut ialah apabila
pemuatan luar di kuasaduakan nilainya sama dengan atau melebihi
0.50. Jika nilai pemuatan luar tinggi kurang daripada 0.708 maka item
soalan itu hendaklah dibuang daripada pengukuran. Walau
bagaimanapun, menurut Hair, Ringle dan Sarstedt (2011) jika nilai
147
pemuatan luar tinggi kurang daripada 0.708 tetapi memenuhi kriteria
nilai purata varian terekstrak iaitu 0.50, maka item soalan itu tidak
perlu dibuang daripada pengukuran kerana mampu menerangkan
indikator varian sebanyak 50 peratus.
4.11.3.2 Ujian Kesahihan Pemusatan
Kesahihan pemusatan (convergent validity) adalah mengukur sejauh
mana setiap daripada konstruk dapat menjelaskan sesuatu varians.
Kesahihan pemusatan ini menggunakan nilai purata varian terekstrak
(AVE) untuk menerangkan hubungan antara item soalan dengan
setiap konstruk. Purata varians terekstrak adalah nilai purata besar
kuasa dua pemuatan setiap indikator yang berkaitan dengan konstruk.
Nilai purata varians terekstrak 0.50 atau lebih adalah diterima. Pada
nilai tersebut, dapat menjelaskan bahawa secara purata sebanyak 50%
konstruk dapat menerangkan varians tersebut.
4.11.3.3 Ujian Kesahihan Diskriminan
Kesahihan diskriminan (discrimant validity) adalah satu piawaian
empirikal untuk mengetahui sejauh mana sesuatu konstruk itu berbeza
dengan konstruk yang lain dalam satu model. Penilaian kesahihan
diskriminan adalah dengan memeriksa pemuatan silang. Kaedah yang
148
terkenal untuk menguji kesahihan diskriminan adalah kriteria Fornell
& Larcker (1981). Garis panduan yang disyorkan untuk memeriksa
kesahihan diskriminan ialah pemuatan luar indikator pada konstruk
yang berkaitan harus lebih besar daripada semua pemuatan ke atas
konstruk lain. Jika pemuatan luar indikator pada konstruk mempunyai
nilai yang besar secara konsisten, maka konstruk tersebut adalah
mempunyai kesahihan diskriminan (Hair et al., 2014).
4.11.3.4 Ujian Ketekalan Dalaman
Dalam menilai ketekalan dalaman, analisis kebolehpercayaan
komposit adalah dirujuk (Jöreskog, 1971). Keputusan analisis
kebolehpercayaan komposit di bawah 0.60 tidak boleh
dipertimbangkan kerana ketekalan dalaman adalah lemah (Hair et al.,
2014). Nilai kebolehpercayaan komposit di antara 0.60 sehingga 0.70
adalah diterima untuk kajian penerokaan (Hair et al., 2014). Manakala
untuk nilai di antara 0.70 sehingga 0.90 adalah memuaskan dan baik
(Nunally & Bernstein, 1994). Nilai kebolehpercayaan komposit
melebihi 0.90 adalah bermasalah dan berlebihan. Nilai melebihi 0.90
menunjukkan semua indikator konstruk mengukur fenomena yang
sama dan kolerasi yang melampau dalam kalangan indikator (Drolet
& Morrison, 2001).
149
4.11.4 Penilaian Model Struktur
Proses menganalisis model struktur adalah termasuk dengan menguji
kekuatan hubungan antara pemboleh ubah dalam model yang
dicadangkan serta memeriksa kolineariti dan pekali laluan. PLS-SEM
tidak mempunyai indeks ketepatan (goodness of fit) terhadap sesuatu
model penilaian, namun demikian sebagai alternatif kepada indeks
ketepatan, PLS-SEM membuat pengukuran terhadap model penilaian
adalah berdasarkan kepada keupayaan untuk menjangkakan pemboleh
ubah endogenous. Berikut adalah kriteria untuk memudahkan
pengukuran model struktur iaitu pekali penentuan (R2), saiz kesan (f2)
dan kerelevanan prediktif (Q2).
Oleh kerana data dalam PLS-SEM ini adalah tidak normal, maka
penyelidik mestilah menggunakan kaedah bootstrapping untuk
menentukan tahap signifikan setiap daripada indikator varian.
Bootstrapping adalah satu teknik persampelan semula yang dibuat
secara ralat sampel (try and error). Bootstrapping akan membuat sub-
sampel dalam kuantiti yang banyak dan melebihi daripada saiz
sampel yang sebenarrnya bagi mendapat data yang normal.
150
4.11.4.1 Ujian Penilaian Kolineariti
Penilaian kolineneariti dalam PLS-SEM adalah dengan melihat
kepada varian faktor melampau (Variance inflated factor). Jika VIF
melebihi dari 5 maka kolineariti antara konstruk adalah wujud. Oleh
yang demikian bagi mengatasi masalah tersebut, penyelidik harus
membuang konstruk yang terlampau kolineariti, ataupun
menggabungkan antara konstruk-konstruk ataupun mewujudkan
konstruk arah tinggi agar masalah kolineariti tersebut dapat
diselesaikan (Hair et al., 2014).
4.11.4.2 Ujian Pekali Laluan
Selepas daripada proses bootstrapping dilakukan terhadap penilaian
model, ujian hipotesis akan ditunjukan bagi setiap varian. Pekali
laluan adalah mengikut piawaian antara julat -1 dan +1, yakni pekali
laluan yang menghampiri +1 menunjukkan hubungan positif yang
kukuh manakala pekali laluan yang menghampiri -1 adalah hubungan
negatif yang kukuh. Selepas daripada proses bootstrapping dilakukan,
keputusan pekali laluan diberikan. Nilai t-stastistik akan ditunjukan
pada pekali laluan. Nilai t melebihi 1.96 dan manakala nilai p tidak
melebihi 0.05 adalah signifikan dengan mengguna pakai ujian two-
tailed.
151
4.11.4.3 Ujian Pekali Penentuan (R2)
Pekali Penentuan (R2) adalah untuk mengukur ketepatan prediktif
penilaian model. Julat pekali penentuan adalah antara 0 hingga 1 bagi
memberi petunjuk ketepatan prediktif. Oleh kerana R2adalah tidak
spesifik kepada mana-mana peraturan dalam bidang kajian, maka
penerimaan R2 ini dalam bidang pemasaran adalah seperti berikut
0.75, 0.50 dan 0.25 yang menerangkan ketepatan prediktif besar,
sederhana dan lemah (Hairet al., 2011). Walau bagaimanapun
menurut Hair et al.(2014), jika kajian dilakukan dalam bidang gelagat
dan perangai manusia, nilai R2 0.20 dikatakan tinggi dan besar
ketepatan prediktif.
4.11.4.4 Ujian Saiz Kesan (f2)
Saiz kesan setiap daripada pekali laluan dapat ditentukan melalui
pengiraan dengan mengguna pakai Cohen’s f2. Saiz kesan f2 adalah
ukuran kesan prediktif konstruk tertentu pada pemboleh ubah
endogenous. Saiz kesan dapat menerangkan perubahan pada R2 jika
salah satu pemboleh ubah exogeneous tertinggal atau terpotong
daripada model.
152
Saiz kesan ini bertujuan untuk menjelaskan jika sesuatu peramal
tertinggal dalam konstruk, adakah ianya memberi kesan kepada
perubahan tersebut. Menurut Cohen (1988), nilai saiz kesan 0.02,
0.15 dan 0.35 masing-masing memberi kesan yang kecil, sederhana
dan besar kepada pemboleh ubah exogeneous yang tertinggal atau
terpotong dalam model.
4.11.4.5 Ujian Kerelevanan Prediktif
Kerelevanan prediktif diukur dengan menilai cross validated
redundancy, menggunakan nilai Q2. Nilai Q
2 adalah petunjuk kepada
model kerelevanan prediktif (Geisser, 1974). Pengukuran Q2 adalah
menggunakan teknik sampel semula terhadap bahagian data matrik
yang tertinggal dan menggunakan model anggaran untuk meramal
bahagian data yang tertinggal (Stone, 1974). Nilai Q2 0.02, 0.15 dan
0.35 masing-masing memberi kesan kerelevanan prediktif kecil,
sederhana dan besar. Nilai Q2 kosong atau kecil menunjukkan
kekurangan kerelevanan prediktif dan nilai sebaliknya menunjukkan
kekuatan (Hair, Sarstedt, Hopkins,& Kuppelwieser, 2014).
153
BAB 5:
ANALISIS DAN PENEMUAN
5.1 Pengenalan
Bab ini membincangkan tentang teknik-teknik penganalisaan data dan
keputusan kajian. Teknik analisis data adalah menggunakan pakai
PLS-SEM. Keputusan kajian ini dibincangkan sepertimana yang telah
ditetapkan teknik penganalisaan data dalam bab sebelum ini. Dalam
bab ini juga dibincangkan kadar responden, statistik deskriptif
digunakan bagi menerangkan responden profil. Teknik-teknik
pemeriksaan data yang digunakan juga diterangkan untuk memastikan
data tersebut boleh dipercayai untuk dianalisis. Antara teknik-teknik
pemeriksaan data yang digunakan ialah menguji nilai data hilang,
membuang titik terpencil (outliers) dan membuat ujian kenormalan
dengan melihat kepada skewness dan kurtosis. Kemudiannya, sebaik
mendapat data yang boleh dipercayai, maka analisis PLS-SEM
dijalankan dengan membuat anggaran model pengukuran, penilaian
pengukuran model reflektif. Akhirnya, penilaian model struktur pula
dibuat untuk menguji hipotesis yang dibahas dalam bab yang lepas.
Kerelevanan prediktif juga dibincangkan hasil daripada keputusan
analisis deskriptif.
154
5.2 Kadar Responden
Sebanyak 177 soalan kaji selidik telah diagihkan kepada responden
iaitu ahli jawatankuasa audit yang mewakili 59 buah koperasi semasa
seminar Pengenalan Pengauditan Berkomputer berlangsung di Dewan
Seminar Bangunan Persekutuan. Penceramah seminar ini ialah Puan
Che Rokiah Binti Mohamad, merupakan Pensyarah Kanan bidang
pengauditan dari Universiti Teknologi MARA, Cawangan Kelantan.
Tujuan seminar ini diadakan adalah untuk memberi pendedahan
awalan kepada teknik pengauditan berkomputer. Peserta-peserta
seminar adalah terdiri daripada ahli-ahli jawatankuasa audit koperasi
yang berdaftar di negeri Kelantan. Kebanyakan peserta adalah
daripada ahli jawatankuasa audit koperasi yang berkluster sederhana
dan kecil.
Sebelum seminar tersebut bermula, penyelidik mengagihkan soalan
kaji selidik kepada peserta. Semasa seminar berlangsung, penyelidik
mendapatkan maklum balas dan menyemak bagi memastikan segala
soalan dijawab dengan lengkap. Jika maklumat tidak lengkap soalan
kaji selidik akan dikembalikan semula kepada peserta semasa makan
tengah hari. Hasil kerjasama yang diberikan oleh En Mohamad Bin Ali
iaitu Pegawai Ekonomi, Suruhanjaya Koperasi Malaysia Cawangan
Kelantan menyebabkan keseluruhan jumlah tersebut dapat dikutip
155
sepenuhnya. Namun demikian sebanyak 7 responden masih gagal
menjawab keseluruhan soalan kaji selidik. Oleh yang demikian hanya
170 sahaja yang dimasukkan ke dalam perisian SPSS. Manakala untuk
data pematuhan garis masa dan piawaian perakaunan, penyelidik telah
berkunjung ke Pejabat Suruhanjaya Koperasi Malaysia Cawangan
Kelantan, hasilnya penyelidik berjaya mendapat maklumat tersebut
juga daripada Encik Mohamad Bin Ali, Pegawai Statistik, SKM
Cawangan Kelantan.
5.3 Pemeriksaan Data
Kemasukan data yang salah sering kali berlaku, sehubungan dengan
itu pemeriksaan data harus dilakukan bagi memastikan tiada nilai
hilang berlaku, data yang sahih dan bebas daripada jawapan yang berat
sebelah oleh responden. Bagi melakukan pemeriksaan tersebut SPSS
versi 22 digunakan agar ujian statistik dapat dilakukan dengan
sempurna supaya data tersebut boleh dipercayai. Selepas mendapat
data yang sahih, PLS-SEM versi 3 digunakan untuk menganalisa data,
seterusnya keputusan kajian diperolehi.
156
5.3.1 Analisis Nilai Data Hilang
Data yang tidak lengkap sering kali diperolehi kesan daripada
kegagalan responden menjawab soalan kaji selidik selengkapnya.
Berdasarkan kajian Cavana, Delahaye dan Sekaran (2001), nilai hilang
merupakan satu kebimbangan jika menjalani kajian secara kuantitatif
kerana boleh mempengaruhi keputusan kajian secara negatif. Oleh
yang demikian, dengan mengguna fungsi expectation maximization di
dalam SPSS, keputusan selepas menjalani ujian hilang nilai adalah
seperti berikut:
Jadual 5.1
Keputusan Analisis Data Hilang
There are no missing values. MPATTERN is not produced.
There are no missing values. TPATTERN is not produced.
Berdasarkan Jadual 5.1, tidak ada nilai data hilang, responden-
responden menjawab soalan kajian dengan baik selepas pemantauan
rapi dibuat.
5.3.2 Penilaian Titik Terpencil
Menurut Hair et al. (2010) wujudnya titik terpencil (outliers) adalah
disebabkan oleh responden cenderung untuk memberi maklum balas
secara eksterim menyebabkan nilai yang diberikan terlalu tinggi antara
157
responden. Pelbagai cara boleh digunakan untuk mengenal pasti titik
terpencil (outliers) ini, sama ada menggunakan boxplots di dalam
SPSS ataupun dengan menggunakan kaedah Mahalanobis distance.
Oleh yang demikian, kajian ini akan mengguna pakai kaedah
Mahalanobis distance untuk mengenal pasti titik terpencil (outliers).
Kaedah Mahalanobis distance ini diperolehi dengan membuat proses
regression di dalam SPSS, dan nilai D2 akan dijana melalui proses
tersebut. Asas kepada mengenal pasti titik terpencil (outliers) adalah
dengan membuat bandingan di antara nilai D2 dengan nilai chi-square
(x2). Nilai chi-square (x2) diperolehi hasil daripada jadual statistik
berdasarkan jumlah item-item dalam kajian.
Terdapat dua belas (12) responden terpaksa dibuang akibat daripada
memperolehi nilai Mahalanobis distance melebihi nilai chi-square
(x2)= 40.11. Oleh itu, responden bernombor
8,13,23,33,50,51,56,59,62,75,112 dan 117 dikenali sebagai titik
terpencil (outliers). Oleh sebab itu, responden-responden berikut
terpaksa dibuang daripada analisa pada peringkat seterusnya.
Akhirnya, jumlah data telah berkurangan kepada 158 responden untuk
dianalisa.
158
5.3.3 Kenormalan Data
Data normal tidak diperlukan di dalam PLS-SEM kerana analisa
stastistik dibuat berdasarkan kepada kaedah non-parametric. Nilai
skewness dan kurtosis bukan merupakan isu yang besar, namun begitu
nilai yang diterima pakai adalah skewness dan kurtosis pada tahap -1
dan +1 (Hair et al., 2014). Jadual 5.2 menunjukan nilai skewness dan
kurtosis
Jadual 5.2
Nilai Skewness dan Kurtosis
Item Soalan Skewness Kurtosis
PK1 -0.337 -0.840
PK2 -0.416 -0.522
PK3 -0.446 -0.482
PK4 -0.515 -0.031
PK5 -0.317 -0.598
PG1 -0.349 -0.681
PG2 -0.157 -0.624
PG3 -0.116 -0.249
PG4 -0.145 -0.625
PG5 -0.278 -0.545
KB1 -0.169 -0.484
KB2 -0.320 0.192
KB3 -0.044 -0.900
KB4 -0.385 -0.008
KB5 -0.065 -0.326
KM1 -0.158 -0.076
KM2 0.219 0.619
KM3 0.118 -0.405
KM4 -0.191 -0.222
KM5 -0.341 0.342
SZ1 -0.133 -0.398
SZ2 0.198 -0.233
SZ3 -0.052 -0.017
159
sambungan…
SZ4
0.078
-0.771
SZ5 0.089 -0.517
GP1 0.991 -0.508
PP1 0.992 -0.592
PK = Kepakaran, PG = Pengalaman, KB = Tempoh Lantikan, KM =
Kekerapan Mesyuarat, SZ = Saiz Jawatankuasa dan Patuh = Tahap
Kepatuhan
Nilai skewness dan kurtosis yang dijana dari SPSS versi 22 di dalam
kajian ini adalah mengikut jumlah nilai yang telah ditetapkan.
5.4 Profil Tahap Kepatuhan Koperasi
Jadual 5.3 menunjukkan profil koperasi yang digunakan dalam kajian
ini. Tahap kepatuhan laporan kewangan koperasi disemak secara
teperinci dengan menggunakan data sekunder yang diperolehi daripada
Sistem Modul Kewangan Koperasi di pejabat Suruhanjaya Koperasi
Malaysia, Cawangan Kelantan. Sebanyak 59 buah koperasi telah
dibuat analisis tahap kepatuhan garis pemasaan dan piawaian
perakaunan. Saiz koperasi adalah daripada kluster bersaiz besar,
sederhana dan kecil. Justifikasi pemilihan koperasi sebanyak 59 buah
kerana ahli jawatankuasa audit yang menjadi responden dalam kajian
ini adalah sebanyak 177 maka setelah dibahagi dengan 3 (setiap
koperasi dianggotai 3 orang) jumlah koperasi yang diperlukan adalah
59 buah.
160
Kaedah Dyadic telah digunakan bagi membuat padanan setiap
responden (ahli jawatankuasa audit) kepada tahap kepatuhan koperasi
yang diwakili oleh mereka. Oleh kerana terdapat 7 responden yang
gagal menjawab soalan kaji selidik dengan baik serta 12 responden
terlalu eksterim maka jumlah responden yang tinggal adalah seramai
158 sahaja.
Jadual 5.3
Profil Tahap Kepatuhan Koperasi
Tahap Kepatuhan Kekerapan Peratus(%)
Patuh Garis Pemasaan
Tidak Patuh 91 hari dan ke atas 24 15.2
Tidak Patuh 1 hari hingga 90 hari 21 13.3
Patuh 1 hari hingga 20 hari 98 62.0
Patuh 21 hari hingga 40 hari 9 5.7
Patuh 41 hingga 60 hari 6 3.8
Jumlah 158 100
Patuh Piawaian Perakaunan
Tidak Patuh Penyimpanan Rekod Perakaunan 27 17.1
Tidak Patuh Piawaian Perakaunan 32 20.3
Patuh 99 62.6
Jumlah 158 100
Berdasarkan Jadual 5.3, 158 responden yang terdiri daripada ahli
jawatankuasa audit yang mewakili 59 buah koperasi. Kaedah Dyadic
digunakan untuk membuat padanan antara tahap kepatuhan dengan
ciri-ciri jawatankuasa audit (responden). Namun demikian, 158
responden tersebut adalah selepas mengambil kira outliers dan
maklumat tidak lengkap.
161
5.5 Responden Profil
Jadual 5.4 menerangkan responden profil ahli jawatankuasa audit
koperasi di negeri Kelantan. Maklumat tersebut diperolehi daripada
statistik deskriptif yang dijana melalui SPSS. Responden yang
diperolehi adalah sebanyak 177. Namun demikian, 7 responden
terpaksa ditolak kerana gagal menjawab soalan kaji selidik dengan
sempurna. Selepas melalui proses pemeriksaan data dan menjalankan
teknik penilaian titik terpencil (outliers). Sebanyak 12 responden
terpaksa dibuang kerana memiliki D2 yang terlalu eksterim.
Sehubungan dengan itu jumlah responden yang tinggal adalah seramai
158 sahaja.
Jadual 5.4
Responden Profil
Ciri-ciri Kekerapan Peratus (%)
Jantina
Lelaki 110 69.6
Perempuan 48 30.4
Jumlah 158 100
Pendidikan
Lepasan Ijazah 17 10.8
Profesional 1 0.6
Ijazah 20 12.7
Diploma 46 29.1
SPM 74 46.8
Jumlah 158 100
Agama
Islam 149 94.3
Buddha 4 2.5
Hindu 5 3.2
162
sambungan responden profil
Lain-lain 0 0
Jumlah 158 100
Umur
25 tahun hingga 35 tahun 23 14.6
36 tahun hingga 45 tahun 39 24.7
46 tahun hingga 55 tahun 56 35.4
56 tahun ke atas 40 25.3
Jumlah 158 100
Keahlian koperasi
1 tahun hingga 3 tahun 11 7
4 tahun hingga 6 tahun 33 20.9
7 tahun hingga 9 tahun 62 39.2
Melebihi 10 tahun 52 32.9
Jumlah 158 100
Pekerjaan
Sektor Kerajaan 62 39.3
Sektor Swasta 34 21.5
Bekerja Sendiri 50 31.6
Tidak Bekerja / Pencen 12 7.6
Jumlah 158 100
Pendapatan
Kurang dari RM1,000 16 10.1
RM1,001 hingga RM2,500 8 5.2
RM2,501 hingga RM4,000 47 29.7
RM4,001 hingga RM5,500 50 31.6
Melebihi RM5,001 37 23.4
Jumlah 158 100
Berdasarkan Jadual 5.4, separuh ahli jawatankuasa audit sektor
koperasi adalah dikuasai oleh lelaki berbanding perempuan yang
hanya terdiri daripada 30.4 peratus sahaja. Oleh kerana kajian ini
dibuat di negeri Kelantan, taraf pendidikan ahli jawatankuasa audit
adalah majoriti terdiri daripada Sijil Pelajaran Malaysia sahaja. Oleh
itu, jika dilihat dari segi ahli jawatankuasa audit yang mendapat
163
pendidikan tinggi, hanya diwakili sebanyak 24.1 peratus sahaja. Oleh
yang demikian, daripada jumlah itu seramai 38 orang ahli
jawatankuasa audit sahaja yang mempunyai taraf pendidikan sama
atau melebihi peringkat Ijazah.
Majoriti responden adalah terdiri daripada mereka yang beragama
Islam sahaja, manakala jika responden yang terdiri daripada agama
Buddha dan Hindu mereka adalah ahli jawatankuasa audit sektor
koperasi yang memiliki saham dalam koperasi sekolah ataupun
koperasi yang berbentuk pertanian dan perladangan sahaja. Ahli
jawatankuasa audit yang belum bersara daripada bekerja merupakan
majoriti utama, iaitu sebanyak 118 responden yang berumur kurang
daripada 55 tahun. Fenomena ini terjadi kerana kebanyakan ahli
jawatankuasa audit masih aktif dalam sektor pekerjaan dan masih
belum berada pada peringkat umur persaraan lagi.
Keahlian dalam koperasi pula merujuk kepada tempoh ahli
jawatankuasa memiliki saham dalam koperasi tersebut. Majoriti ahli
jawatankuasa audit yang dilantik telah memiliki saham melebihi
tempoh 6 tahun iaitu sebanyak 114 responden mewakili kumpulan
tersebut. Manakala untuk pekerjaan pula, hampir majoriti ahli
jawatankuasa audit yang berkhidmat dalam sektor kerajaan adalah
164
terdiri daripada guru-guru sekolah sama ada pada peringkat menengah
ataupun rendah. Berdasarkan laporan Economy Planning Unit (2015),
majoriti ahli jawatankuasa audit sektor koperasi mempunyai
pendapatan melebihi pendapatan di bawah garis kemiskinan di
Kelantan iaitu RM2,500. Hanya 16 responden sahaja, memiliki
pendapatan di bawah RM1,000. Namun demikian, responden-
responden ini adalah terdiri daripada mereka yang telah pun bersara
iaitu 12 orang daripada responden tersebut merupakan pesara
kakitangan kerajaan. Walaupun pendapatan mereka rendah, tetapi
mereka mempunyai pengalaman bekerja sektor kerajaan dan sebagai
ahli jawatankuasa audit. Sehubungan dengan itu, tidak ada keraguan
yang timbul dalam maklum balas yang diberikan.
5.6 Penilaian Model Pengukuran
Kajian ini akan menggunakan perisian PLS-SEM versi 3 (Hair et al.,
2014). Menurut Hair et al. (2011), PLS menganalisa model dan
mentafsirkan keputusan dalam dua tahap. Tahap pertama ialah
mengukur model reflektif untuk memastikan pengujian dibuat
terhadap kesahihan pemusatan, kesahihan diskriminan dan ujian
ketekalan dilakukan dengan menjalankan analisa faktor pengesahan
(CFA). Manakala bagi tahap kedua, mengukur model struktur.
165
Pengukuran model struktur dibuat dengan menyiasat penilaian
kolineariti, pekali laluan untuk menguji hipotesis, pekali penentuan
(R2), kesan saiz (f2) dan kerelevanan prediktif (Q
2).
Rajah 5.1
Model Asal Kajian
Berdasarkan Rajah 5.1, model asal kajian terdiri daripada lima (5)
pemboleh ubah exogenous dan satu (1) pemboleh ubah endogeneous
dan sebanyak dua puluh tujuh (27) item pengukuran reflektif.
Hipotesis yang dibentuk adalah sebanyak lima (5) untuk diuji tahap
signifikan.
166
5.7 Penilaian Model Reflektif
Pada dasarnya penilaian model reflektif adalah untuk menguji tahap
kebolehpercayaan dan kesahihan item konstruk terhadap varian. Oleh
itu empat ujian kebolehpercayaan dan kesahihan yang perlu dipenuhi
dalam pengukuran model reflektif. Antara ujian tersebut ialah
kebolehpercayaan indikator (indicator reliability), kesahihan
pemusatan (convergent validity), kesahihan diskriminan (disrcriminant
validity dan ketekalan dalaman (internal consistency).
5.7.1 Kebolehpercayaan Indikator
Tujuan ujian ini dilakukan adalah untuk menguji setiap daripada
pemuatan luar mencapai nilai 0.708, jika pemuatan luar tersebut gagal
mencapai nilai tersebut maka item konstruk mestilah dibuang. Objektif
utama kepada ujian ini, adalah untuk memastikan nilai purata varian
terekstrak (AVE) adalah 0.50. Purata varian terekstrak 0.50
menerangkan bahawa secara purata 50 peratus konstruk tersebut dapat
memberi penjelasan ke atas varian. Namun demikian, menurut Hair et
al. (2014) jika pemuatan luar kurang daripada 0.708 tetapi nilai purata
varian terekstrak mampu mencapai 0.50 maka item konstruk tersebut
tidak perlu dibuang dan dianalisis ke peringkat yang seterusnya.
167
Jadual 5.5
Pemuatan Luar dan Silang(Sebelum Buang)
PK PG KB KM SZ Patuh
PK1 0.561 0.399 0.137 0.076 0.198 0.052
PK2 0.527 0.243 0.164 0.133 0.088 0.114
PK3 0.697 0.514 0.264 0.135 0.200 0.074
PK4 0.817 0.517 0.253 0.218 0.276 0.160
PK5 0.787 0.529 0.262 0.185 0.212 0.144
PG1 0.354 0.736 0.281 0.293 0.324 0.235
PG2 0.517 0.819 0.342 0.233 0.283 0.290
PG3 0.488 0.618 0.352 0.329 0.254 0.134
PG4 0.387 0.619 0.266 0.205 0.214 0.056
PG5 0.486 0.600 0.266 0.265 0.207 0.158
KB1 0.335 0.315 0.709 0.411 0.439 0.302
KB2 0.097 0.245 0.659 0.376 0.412 0.186
KB3 0.298 0.425 0.569 0.324 0.246 0.210
KB4 0.186 0.173 0.749 0.360 0.440 0.341
KB5 0.191 0.378 0.748 0.501 0.360 0.352
KM1 0.153 0.324 0.493 0.571 0.365 0.167
KM2 0.167 0.416 0.356 0.724 0.504 0.210
KM3 0.170 0.270 0.332 0.640 0.365 0.166
KM4 0.155 0.110 0.436 0.782 0.406 0.219
KM5 0.177 0.202 0.387 0.726 0.483 0.185
SZ1 0.257 0.381 0.554 0.531 0.757 0.255
SZ2 0.107 0.283 0.369 0.410 0.720 0.278
SZ3 0.261 0.227 0.402 0.419 0.795 0.345
SZ4 0.246 0.251 0.345 0.449 0.727 0.214
SZ5 0.141 0.254 0.297 0.461 0.568 0.147
GP1 0.126 0.204 0.352 0.258 0.357 0.857
PP1 0.175 0.307 0.371 0.217 0.267 0.863
PK = Kepakaran, PG = Pengalaman, KB = Tempoh Lantikan, KM =
Kekerapan Mesyuarat, SZ = Saiz Jawatankuasa dan Patuh = Tahap
Kepatuhan
Berdasarkan Jadual 5.5 di atas, menunjukkan pemuatan luar yang
kurang daripada 0.708 dan menyebabkan nilai purata varians
terekstrak (AVE) kurang daripada 0.50. Sehubungan dengan itu, untuk
mencapai objektif tersebut, terdapat item konstruk yang perlu dibuang.
168
Jadual 5.6
Pemuatan Luar dan Silang(Selepas Buang)
PK PG KB KM SZ Patuh
PK1 0.665 0.391 0.101 0.157 0.207 0.052
PK3 0.718 0.503 0.236 0.154 0.204 0.073
PK5 0.901 0.507 0.244 0.162 0.186 0.144
PG1 0.382 0.787 0.249 0.413 0.304 0.234
PG2 0.521 0.834 0.306 0.290 0.292 0.290
PG5 0.446 0.584 0.236 0.268 0.183 0.158
KB1 0.303 0.289 0.718 0.342 0.424 0.302
KB4 0.205 0.152 0.804 0.322 0.462 0.341
KB5 0.116 0.373 0.764 0.465 0.365 0.352
KM1 0.150 0.293 0.493 0.682 0.320 0.167
KM2 0.143 0.403 0.341 0.870 0.455 0.210
KM3 0.150 0.245 0.283 0.651 0.341 0.166
SZ1 0.234 0.371 0.536 0.468 0.775 0.255
SZ2 0.103 0.291 0.356 0.374 0.767 0.278
SZ3 0.230 0.208 0.413 0.374 0.821 0.345
GP1 0.103 0.223 0.384 0.233 0.373 0.859
PP1 0.126 0.320 0.367 0.191 0.275 0.861
PK = Kepakaran, PG = Pengalaman, KB = Tempoh Lantikan, KM =
Kekerapan Mesyuarat, SZ = Saiz Jawatankuasa dan Patuh = Tahap
Kepatuhan
Berdasarkan Jadual 5.6 terdapat item-item konstruk yang telah
dibuang kerana gagal mencapai nilai 0.708 dan tidak memenuhi nilai
purata varian terekstrak 0.50. Terdapat 10 item konstruk yang telah
dibuang daripada analisa ke peringkat seterusnya. Antara item
konstruk tersebut ialah PK2, PK4,PG3, PG4, KB2, KB3, KM4, KM5,
SZ4 dan SZ5. Selepas daripada membuang item-item konstruk di atas,
keseluruhan varian telah mencapai nilai purata varian terekstrak 0.50.
Oleh itu, analisis seterusnya adalah ujian kesahihan pemusatan bagi
mengesahkan kesemua varians telah mencapai AVE 0.50.
169
5.7.2 Kesahihan Pemusatan
Kesahihan pemusatan menerangkan tentang pengukuran sejauh mana
setiap daripada konstruk dapat menjelaskan sesuatu varians. Setiap
daripada item konstruk berkongsi petunjuk kepada varian tersebut
(Hair et al., 2014). Bagi memastikan kesahihan pemusatan memenuhi
kriteria yang ditetapkan nilai pemuatan luar (outer loading) mestilah
melebihi 0.708 dan nilai purata varian terekstrak (AVE) melebihi 0.50.
Jika nilai purata varian kurang daripada 0.50, nilai tersebut
mempunyai kesilapan pada item konstruk dan tidak mampu
menerangkan varian secara purata sebanyak 50 peratus (Hair, Sarstedt,
Ringle, & Mena, 2011). Jadual 5.7 menerangkan keputusan ujian
kesahihan pemusatan terhadap model penilaian.
Jadual 5.7
Keputusan Ujian Kesahihan Pemusatan
Konstruk Items Loading AVE
PK PK1 0.665 0.590
PK3 0.718
PK5 0.901
PG PG1 0.787 0.552
PG2 0.834
PG5 0.584
KB KB1 0.718 0.581
KB4 0.804
KB5 0.764
KM KM1 0.682 0.549
KM2 0.870
KM3 0.651
170
sambungan….
SZ SZ1 0.775 0.621
SZ2 0.767
SZ3 0.821
Patuh GP1 0.859 0.739
PP1 0.861
PK = Kepakaran, PG = Pengalaman, KB = Tempoh Lantikan, KM =
Kekerapan Mesyuarat, SZ = Saiz Jawatankuasa, Patuh = Tahap
Kepatuhan, Loadings = Pemuatan Luar dan AVE = Purata Varian
Terekstrak.
Walau bagaimanapun masih terdapat pemuatan luar yang kurang
daripada 0.708 iaitu KM1, KM3, PG5 dan PK1 tetapi tidak
mengganggu nilai purata varian terekstrak kerana telah memenuhi
syarat 0.50. Oleh itu, item-item tersebut tidak akan dibuang dan
dianalisis ke peringkat yang selanjutnya (Hair et al., 2014).
5.7.3 Kesahihan Diskriminan
Kesahihan diskriminan (discrimant validity) adalah satu ujian
empirikal untuk mengetahui sejauh mana sesuatu konstruk itu berbeza
dengan konstruk yang lain dalam satu model sama. Penilaian
kesahihan diskriminan adalah dengan memeriksa pemuatan silang.
Kaedah untuk menguji kesahihan diskriminan adalah dengan
mematuhi kriteria Fornell & Larcker (1981). Pemuatan luar indikator
171
pada konstruk yang berkaitan harus lebih besar daripada semua
pemuatan terhadap konstruk lain.
Jadual 5.8
Keputusan Ujian Kesahihan Diskriminan
PK PG KB KM SZ Patuh
Kepakaran 0.768
Pengalaman 0.600 0.743
Tempoh Lantikan 0.266 0.356 0.762
Kekerapan Mesyuarat 0.197 0.430 0.496 0.741
Saiz Jawatankuasa 0.242 0.356 0.545 0.508 0.788
Tahap Kepatuhan 0.133 0.316 0.436 0.246 0.377 0.860
PK = Kepakaran, PG = Pengalaman, KB = Tempoh Lantikan, KM =
Kekerapan Mesyuarat, SZ = Saiz Jawatankuasa, Patuh = Tahap
Kepatuhan
Bagi memeriksa kesahihan diskriminan ialah dengan memastikan
pemuatan luar indikator pada konstruk yang berkaitan harus lebih
besar daripada semua pemuatan ke atas konstruk lain (Hair et al.,
2011). Jika pemuatan luar indikator pada konstruk mempunyai nilai
yang besar secara konsisten, maka konstruk tersebut mempunyai
kesahihan diskriminan (Hair et al., 2014).
5.7.4 Ketekalan Dalaman
Menurut Jöreskog (1971), ketekalan dalaman (internal consistency)
adalah kebolehpercayaan secara konsisten untuk satu model penilaian.
Hair et al. (2014) menggunakan kebolehbercayaan komposit untuk
172
mengukur ketekalan dalaman sesuatu model penilaian. Nilai
kebolehpercayaan komposit pada 0.70 sehingga 0.90 adalah dianggap
baik dan diterima pakai (Nunally & Bernstein, 1994). Oleh yang
demikian, jika nilai kurang daripada 0.70 maka dianggap sebagai tiada
ketekalan dalaman, manakala untuk nilai melebihi 0.90 dikatakan item
konstruk mengukur fenomena yang sama dan dianggap sebagai
pengukuran yang bertindih (Hair et al., 2014). Jadual 5.9 menerangkan
ketekalan dalaman model penilaian dalam kajian ini.
Jadual 5.9
Keputusan Ujian Pengukuran Model Reflektif
Items Loading IR CR AVE
Kesahihan
Diskriminan
Kepakaran PK1 0.665 0.442 0.809 0.590 Ya
PK3 0.718 0.516
PK5 0.901 0.812
Pengalaman PG1 0.787 0.619 0.783 0.552 Ya
PG2 0.834 0.696
PG5 0.584 0.341
Tempoh KB1 0.718 0.516 0.806 0.581 Ya
Lantikan KB4 0.804 0.646
KB5 0.764 0.584
Kekerapan KM1 0.682 0.465 0.782 0.549 Ya
Mesyuarat KM2 0.870 0.757
KM3 0.651 0.424
Saiz SZ1 0.775 0.601 0.831 0.621 Ya
Jawatankuasa SZ2 0.767 0.588
SZ3 0.821 0.674
Tahap GP1 0.859 0.738 0.850 0.739 Ya
Kepatuhan PP1 0.861 0.741
173
PK = Kepakaran, PG = Pengalaman, KB = Tempoh Lantikan, KM =
Kekerapan Mesyuarat, SZ = Saiz Jawatankuasa, Patuh = Tahap
Kepatuhan, Loadings = Pemuatan Luar, IR = Pemuatan Luar Dikuasa
Dua, CR = Kepercayaan Komposit, AVE = Purata Varian Terekstrak
dan Kesahihan Diskrimininan = Keputusan Ujian Kesahihan
Diskriminan.
Berdasarkan Jadual 5.9 analisa ketekalan dalaman adalah merujuk
kepada kebolehpercayaan komposit. Kebolehpercayaan komposit, nilai
purata varian terekstrak dan kesahihan diskriminan telah memenuhi
kriteria sepertimana yang telah ditetapkan.
Oleh yang demikian, analisa penilaian model reflektif ini telah
memenuhi kriteria dengan kebolehpercayaan tekal berada pada tahap
yang baik (Reinartz, Haenlein, & Henseler, 2009) dan (Hair et al.,
2014). Sehubungan dengan itu, penilaian model struktur pula akan
dijalankan.
5.8 Penilaian Model Struktur
Penilaian model struktur adalah proses mengukur keupayaan model
untuk membuat ramalan serta menguji kekuatan hubungan antara
konstruk. Oleh itu terdapat lima (5) ujian yang perlu dilakukan bagi
mengetahui kekuatan model struktur ini. Antara ujian-ujian tersebut
adalah memeriksa kolineariti, menguji tahap signifikan hubungan
174
antara pemboleh ubah exogenuous dan pemboleh ubah endogenous,
menilai tahap prediktif R2, saiz kesan f2 antara varian dan yang
terakhir kerelevanan prediktif akan dilakukan.
5.8.1 Penilaian Kolineariti
Sarstedt, Ringle, Smith, Reams dan Hair (2014) mencadangkan
sebelum analisis untuk mengetahui tahap signifikan hubungan antara
exogenous dan endogenous dijalankan, maka penilaian kolineariti
perlu dilakukan bagi mengelak keputusan yang tidak tepat. Penilaian
kolineariti perlu dibuat dengan menyemak varian faktor melampau
(VIF). Oleh yang demikian, nilai VIF mestilah tidak melebihi 5 (Hair
et al., 2014). Jika nilai tersebut melebihi daripada kriteria yang
ditetapkan, maka konstruk tersebut perlu dibuang ataupun dengan
menggabungkan konstruk-konstruk yang lain. Jadual 5.10
menunjukkan keputusan penilaian kolineariti bagi model struktur.
Jadual 5.10
Keputusan VIF
PATUH
Kekerapan Mesyuarat (KM) 1.625
Kepakaran (PK) 1.597
Pengalaman (PG) 1.879
Saiz Jawatankuasa (SZ) 1.618
Tempoh Lantikan (KB) 1.605
175
Berdasarkan Jadual 5.10 tidak ada varian yang VIF kerana kesemua
daripada varian berikut kurang daripada 5. Oleh itu, analisa ke tahap
yang seterusnya akan dijalankan memandangkan konstruk-konstruk
antara varian memenuhi kriteria yang ditetapkan.
5.8.2 Pekali Laluan
Setelah melakukan ujian kebolehpercayaan (reliability), kesahihan
(validity) dan penilaian kolineariti (collinearity assessment) dibuat,
maka ujian pekali laluan dijalankan untuk mengetahui hubungan
pemboleh ubah dalam model struktur. Ujian hipotesis dilakukan
adalah untuk mengetahui tahap signifikan antara pemboleh ubah.
Dalam perisian PLS-SEM, kaedah bootstrapping digunakan bagi
mendapat nilai-t statistik dan juga nilai-p (Hair et al., 2014). Nilai-t
menunjukkan kekuatan signifikan antara pembolehubah. Nilai-t yang
besar menunjukkan hubungan yang signifikan antara pemboleh ubah
(Gill, 2010).
5.8.2.1 Pekali Laluan dan Model Kepatuhan Diasingkan
Kajian ini mempunyai lima (5) hipotesis untuk diuji tahap signifikan.
Lima pemboleh ubah exogenous iaitu kepakaran, pengalaman, tempoh
176
lantikan, kekerapan mesyuarat dan saiz jawatankuasa audit
dihipotesiskan mempunyai hubungan antara pemboleh ubah
endogenous iaitu tahap kepatuhan. Jadual 5.11 dan Jadual 5.12
menjawab soalan kajian yang pertama, iaitu apakah ciri-ciri yang
dominan antara kepakaran, pengalaman, tempoh lantikan, kekerapan
mesyuarat dan saiz jawatankuasa audit yang dapat mempengaruhi
tahap kepatuhan laporan kewangan dalam model yang berbeza
diantara model kepatuhan garis pemasaan dan model kepatuhan
piawaian perakaunan yang ditetapkan?
Jadual 5.11
Keputusan Hubungan Pembolehubah Model Tahap Kepatuhan
Garis Pemasaan
Hipotesis
Pemboleh-
ubah
Exogenous
Pemboleh-
ubah
Endogenous
Pekali
Laluan
Nilai
- t Nilai-p Result
H1 PK --> GP -0.045 0.401 0.689 NS
H2 PG --> GP 0.094 1.156 0.248 NS
H3 KB --> GP 0.262 3.147 0.002*** Signifikan
H4 KM --> GP -0.042 0.491 0.624 NS
H5 SZ --> GP 0.227 2.732 0.007*** Signifikan
NS = Tidak Signifikan. p<0.10* p<0.05** p<0.01***
Jadual 5.12
Keputusan Hubungan Pembolehubah Model Tahap Kepatuhan
Piawaian Perakaunan
Hipotesis
Pemboleh-
ubah
Exogenous
Pemboleh-
ubah
Endogenous
Pekali
Laluan
Nilai
- t Nilai-p Result
H1 PK --> PP -0.151 1.622 0.110 NS
H2 PG --> PP 0.318 4.478 0.000*** Signifikan
H3 KB --> PP 0.296 3.794 0.000*** Signifikan
H4 KM --> PP -0.123 1.493 0.139 NS
H5 SZ --> PP 0.119 1.301 0.196 NS
NS = Tidak Signifikan. p<0.10* p<0.05** p<0.01***
177
Berdasarkan Jadual 5.11 dan 5.12, tempoh lantikan ahli jawatankuasa
audit merupakan pemboleh ubah yang dominan terhadap tahap
kepatuhan laporan kewangan. Tempoh lantikan memainkan peranan
yang penting dalam ciri-ciri jawatankuasa audit dalam sektor koperasi.
Penemuan ini adalah selari dengan dapatan kajian yang dibuat oleh
Knechel dan Vanstraelen (2007) tempoh lantikan juruaudit dapat
memyumbang kepada kecekapan dan pemahaman seterusnya
meningkatkan kepatuhan laporan kewangan. Menurut Beasley (1996)
tempoh lantikan juruaudit dapat memberi kesan kepada aktiviti-aktiviti
penipuan yang boleh menyumbang kepada ketidakpatuhan laporan
kewangan. Oleh yang demikian, tempoh lantikan memberi kesan yang
signifikan bagi kedua-dua model kepatuhan. Manakala saiz
jawatankuasa audit pula adalah memberi kesan signifikan kepada
pematuhan garis pemasaan. Kajian yang dijalankan oleh Puasa dan
Ahmad (2014) menyokong penemuan ini. Mereka berpendapat saiz
jawatankuasa berperanan sebagai pemantauan kepada syarikat bagi
mematuhi garis pemasaan. Saiz jawatankuasa audit yang optimum
dapat membantu syarikat. Oleh yang demikian, saiz jawatankuasa
audit dapat memberi kesan yang signifikan kepada kepatuhan garis
pemasaan. Manakala pengalaman ahli jawatankuasa audit dalam
bidang perakaunan dapat membantu koperasi mematuhi piawaian
perakaunan. Penemuan ini adalah selari dengan penemuan Knapp dan
Knapp, (2001). Mereka berpendapat, pengalaman jawatankuasa audit
178
dalam bidang pengauditan dan perakaunan dapat memberi kesan yang
negatif kepada aktiviti manipulasi piawaian perakaunan. Ahli
jawatankuasa audit yang berpengalaman boleh memberi kesan yang
signifikan kepada tahap kepatuhan piawaian perakaunan.
5.8.2.2 Pekali Laluan dan Model Kepatuhan Disatukan
Jadual 5.13 menjawab soalan kajian yang kedua, iaitu apakah ciri-ciri
kepakaran, pengalaman, tempoh lantikan, kekerapan mesyuarat dan
saiz jawatankuasa audit dapat mempengaruhi tahap kepatuhan laporan
kewangan dalam model yang disatukan antara model kepatuhan garis
pemasaan dan model kepatuhan piawaian perakaunan yang
ditetapkan?
Jadual 5.13
Keputusan Hubungan Pembolehubah Model Kepatuhan Disatukan
Hipotesis
Pemboleh-
ubah
Exogenous
Pemboleh-
ubah
Endogenous
Pekali
Laluan
Nilai
- t Nilai-p Result
H1 PK --> PATUH -0.133 1.418 0.157 NS
H2 PG --> PATUH 0.253 2.840 0.005*** Signifikan
H3 KB --> PATUH 0.315 3.745 0.000*** Signifikan
H4 KM --> PATUH -0.094 1.089 0.276 NS
H5 SZ --> PATUH 0.190 2.179 0.030** Signifikan
NS = Tidak Signifikan. p<0.10* p<0.05** p<0.01***
H1: Kepakaran ahli jawatankuasa audit mempunyai hubungan
positif yang signifikan dengan kepatuhan garis pemasaan dan
piawaian perakaunan.
179
Berdasarkan kepada keputusan ujian di atas, kepakaran ahli
jawatankuasa audit mempunyai hubungan negatif dan tidak signifikan
dengan tahap kepatuhan (nilai-p = 0.157 = -0.133). Oleh itu, H1
tidak disokong. Perbincangan lebih lanjut mengenai penemuan ini
pada bab seterusnya.
H2: Pengalaman ahli jawatankuasa audit mempunyai hubungan
positif yang signifikan dengan kepatuhan garis pemasaan dan
piawaian perakaunan.
Keputusan menunjukkan pengalaman ahli jawatankuasa audit
berhubung secara positif dan signifikan dengan tahap kepatuhan (nilai-
p = 0.005 = 0.253). Oleh itu, H2 disokong.Perbincangan lebih lanjut
mengenai penemuan ini pada bab seterusnya.
H3: Tempoh lantikan ahli jawatankuasa audit mempunyai
hubungan positif yang signifikan dengan kepatuhan garis
pemasaan dan piawaian perakaunan.
Tempoh lantikan ahli jawatankuasa audit menpunyai hubungan yang
positif dan signifikan dengan tahap kepatuhan laporan kewangan
(nilai-p = 0.000 = 0.315). H3 disokong.Perbincangan lebih lanjut
mengenai penemuan ini pada bab seterusnya.
180
H4: Kekerapan mesyuarat jawatankuasa audit mempunyai
hubungan positif yang signifikan dengan kepatuhan garis
pemasaan dan piawaian perakaunan.
Berdasarkan kepada keputusan ujian di atas, kekerapan mesyuarat
jawatankuasa audit mempunyai hubungan negatif dan tidak signifikan
dengan tahap kepatuhan laporan kewangan (nilai-p = 0.276 = -
0.094). Oleh itu, H4 tidak disokong. Perbincangan lebih lanjut
mengenai penemuan ini pada bab seterusnya.
H5: Saiz jawatankuasa audit mempunyai hubungan positif yang
signifikan dengan tahap kepatuhan garis pemasaan dan piawaian
perakaunan.
Keputusan menunjukkan saiz jawatankuasa berhubung secara positif
dan signifikan dengan tahap kepatuhan (nilai-p = 0.030 = 0.190).
Oleh yang demikian, H5 disokong. Perbincangan lebih lanjut
mengenai penemuan ini pada bab seterusnya.
5.8.3 Pekali Penentuan (R2)
Kualiti model struktur boleh dinilai dengan menggunakan pekali
penentuan R2, saiz kesan dan kerelevanan prediktif. Kriteria utama
181
untuk membuat penilaian kepada model struktur adalah pekali
penentuan R2, untuk menerangkan kekuatan setiap pembolehubah.
Menurut Hair et al. (2011) pekali penentuan mepunyai pelbagai nilai,
dalam bidang pemasaran nilai R2 0.75, 0.50 dan 0.25 menerangkan
bahawa struktur model pembolehubah endogenous tersebut besar,
sederhana dan lemah.
5.8.3.1 Pekali Penentuan(R2) dan Perbezaan Model Kepatuhan
Rajah 5.2 dan Rajah 5.3 menerangkan berkenaan pekali penentuan
antara kedua-dua model kepatuhan garis pemasaan dan kepatuhan
piawaian perakaunan.
Rajah 5.2
Pekali Penentuan (R2) Model Kepatuhan Garis Pemasaan
182
Rajah 5.3
Pekali Penentuan (R2) Model Kepatuhan Piawaian Perakaunan
Berdasarkan Rajah 5.2 dan Rajah 5.3, pekali penentuan antara kedua-
dua model kepatuhan garis pemasaan dan kepatuhan piawian
perakaunan tidak mempunyai perbezaan yang ketara. Model kepatuhan
garis pemasaan mempunyai 19% impak kepada pemboleh ubah
endogenuous, manakala model kepatuhan kepatuhan piawaian
perakaunan mempunyai 20% impak kepada pemboleh ubah
endogenous. Penemuan ini adalah selari dengan kajian-kajian lepas
yang dilakukan oleh Ika dan Ghazali (2012) dan Ismail et al.(2008),
dimana pekali penentuan dalam kajian-kajian yang berkaitan dalam
bidang pengauditan dan kepatuhan nilai R2 adalah di bawah 25%.
183
5.8.3.1 Pekali Penentuan(R2) Model Disatukan
Rajah 5.4 menunjukkan keputusan pekali penentuan model disatukan
antara model kepatuhan garis pemasaan dan piawaian perakaunan.
Rajah 5.4
Pekali Penentuan (R2) Model Disatukan
Rajah 5.4 menunjukkan ciri-ciri jawatankuasa audit seperti kepakaran,
pengalaman, tempoh lantikan, kekerapan mesyuarat dan saiz
jawatankuasa dapat memberi impak sebanyak 25% terhadap kepatuhan
laporan kewangan. Menurut Hair et al.(2014), jika kajian yang dibuat
berdasarkan gelagat dan tingkah laku manusia, maka nilai R2 0.20
telah dikira memberi impak yang besar kepada pemboleh ubah
endogenuos. Sehubungan dengan itu, kajian ini adalah mengkaji ciri-
ciri jawatankuasa audit dikira sebahagian daripada gelagat manusia
(Ika & Ghazali, 2012).
184
5.8.4 Saiz Kesan (f2)
Menurut Chin (2010), adalah baik untuk menentukan saiz kesan
pemboleh ubah tertentu yang memberi impak kepada pemboleh ubah
endogeneous. Pengukuran saiz kesan f2 adalah analisa pelengkap R
2.
Dalam perisian PLS-SEM versi 3, saiz kesan f2 dijana secara
automatik. Berdasarkan Cohen (1988), nilai saiz kesan 0.02, 0.15 dan
0.35 masing-masing memberi kesan yang kecil, sederhana dan besar
kepada prediktif pemboleh ubah.
Jadual 5.14
Saiz Kesan terhadap Pembolehubah Model Kepatuhan Disatukan
R2 f2 Saiz Kesan
Tahap Kepatuhan 0.252
Kekerapan Mesyuarat - 0.007 Kesan kecil
Kepakaran - 0.015 Kesan kecil
Pengalaman - 0.046 Kesan kecil
Saiz Jawantankuasa - 0.030 Kesan kecil
Tempoh Lantikan - 0.088 Kesan kecil
Berdasarkan Jadual 5.14, kekerapan mesyuarat (0.007), kepakaran
(0.015), pengalaman (0.046), saiz jawatankuasa (0.030) dan tempoh
lantikan (0.088) memberi saiz kesan yang kecil kepada tahap
kepatuhan.
185
5.8.5 Kerelevanan Prediktif
Kerelevanan prediktif Q2 adalah salah satu kriteria untuk mengukur
model struktur. Kerelevanan prediktif adalah untuk mengukur sejauh
mana nilai Q2 memberi kesan kepada konstruk model (Chin, 2010).
Hair et al. (2011) menggunakan cross validated redundancy untuk
menentukan nilai Q2. Perisian PLS-SEM versi 3, menggunakan teknik
Blindfolding bagi memperolehi nilai Q2(Hair et al., 2014).
Berdasarkan Cohen (1988), nilai kerelevanan prediktif 0.02, 0.15 dan
0.35 masing-masing memberi kesan yang kecil, sederhana dan besar
kepada pemboleh ubah endogeneous.
Jadual 5.15
Kerelevanan Prediktif Model Kepatuhan Disatukan
SSO SSE Q2
Tahap Kepatuhan 316.000 268.107 0.152
Menurut Hair et al. (2011), model struktur mempunyai kualiti prediktif
jika nilai cross validated redundancy melebihi 0 kerana nilai 0
menerangkan kerelevanan prediktif tidak boleh disimpulkan. Oleh
yang demikian, nilai Q2 ialah 0.152 yang memberi makna kerelevanan
prediktif adalah mencukupi. Berdasarkan keputusan nilai Q2 0.152
menunjukkan konstruk endogeneous memberi kesan kerelevanan
prediktif yang sederhana.
186
BAB 6:
PERBINCANGAN DAN KESIMPULAN
6.1 Pengenalan
Hasil analisis yang diperolehi daripada bab lepas dibincangkan dalam
bab ini. Perbincangan kepada penemuan-penemuan empirikal terhadap
hipotesis-hipotesis yang diandaikan, seterusnya dibahaskan secara
terperinci berdasarkan kepada kajian-kajian lepas dan juga peraturan
yang sedang berkuatkuasa. Penjelasan terhadap prediktif model (R2)
juga dibahaskan. Perbincangan dan kesimpulan dalam bab ini hanya
mengambil kira kepada model disatukan sahaja tanpa mengambil
perbezaan model kepatuhan. Model disatukan telah mewakili antara
kedua-dua model kepatuhan garis pemasaan dan kepatuhan piawaian
perakaunan. Pada bahagian akhir bab ini, kesimpulan dan limitasi
kepada kajian dinyatakan.
6.2 Perbincangan Ciri-Ciri Jawatankuasa Audit
Ciri-ciri jawatankuasa audit yang dikaji dalam kajian ini ialah
kepakaran dan pengalaman yang menerangkan tahap kompetensi,
tempoh lantikan yang menerangkan kebebasan, kekerapan mesyuarat
187
menerangkan keaktifan dan saiz jawatankuasa audit pula menerangkan
komposisi. Objektif kepada kajian ini adalah untuk mengenal pasti
ciri-ciri jawatankuasa audit yang efektif dan berkesan supaya koperasi
di negeri Kelantan dapat diperbaiki pencapaiannya terhadap tahap
kepatuhan laporan kewangan dari segi garis pemasaan dan piawaian
perakaunan. Oleh itu, penemuan-penemuan empirikal mengenai ciri-
ciri jawatankuasa tersebut dijustifikasi serta cadangan
penambahbaikan kepada penemuan tersebut dibincangkan secara
terperinci.
6.2.1 Kepakaran Jawatankuasa Audit
Selepas keputusan ujian empirikal diperolehi, didapati kepakaran ahli
jawatankuasa audit mempunyai hubungan yang negatif dan tidak
siginifikan (nilai-p = 0.157 = -0.133). Penemuan ini menunjukkan
kepakaran jawatankuasa audit tidak menyokong tahap kepatuhan
laporan kewangan. Walaupun kajian ini menggunakan sampel ahli
jawatankuasa audit di negeri Kelantan, namun penemuan ini adalah
konsisten dengan Garis Panduan 4 (2009), yang hanya memerlukan
ahli jawatankuasa audit yang dilantik, arif dalam bidang perakaunan
dan kewangan sahaja tanpa mengambil kira tahap kepakaran. Selari
dengan peraturan tersebut, maka responden ahli jawatankuasa audit
koperasi negeri Kelantan adalah majoriti mempunyai pendidikan
188
peringkat menengah iaitu sebanyak 46.8 peratus dan Diploma
sebanyak 29.1 menjadikan 75.1 peratus responden tidak memiliki
pendidikan tinggi serta tidak pakar dalam bidang perakaunan dan
kewangan. Pihak luar yang berkepakaran pula tidak boleh dilantik
menjadi ahli jawatankuasa audit kerana tertakluk di bawah undang-
undang seksyen 42A, Akta Koperasi 1993.
Sehubungan dengan itu, sebagai cadangan bagi memastikan tahap
kepatuhan garis pemasaan dan piawaian perakaunan koperasi dapat
dipertingkatkan pencapaiannya, ialah dengan memantapkan bentuk-
bentuk latihan untuk ahli jawatankuasa audit supaya menjadi
berpengetahuan serta pakar dan juga memberi penambahbaikan
kepada Garis Panduan 4.
Bentuk latihan kepada ahli jawatankuasa audit harus diperkukuhkan
dengan mengadakan kerjasama antara badan-badan profesional
Malaysia seperti MIA, MASB dan IIAM bagi memastikan latihan
yang diberikan mengikut perkembangan semasa. Manakala Maktab
Koperasi Malaysia, perlu merangka kursus yang dapat
mempertingkatkan kepakaran ahli jawatankuasa audit contohnya
dengan memperkenalkan teknik pengauditan berkomputer (CAAT).
Selain itu, Suruhanjaya Koperasi Malaysia (SKM) selaku badan
189
penguatkuasa harus memperkenalkan bentuk latihan pembelajaran
sepanjang hayat (CPE). Setiap ahli jawatankuasa audit diberi mata
merit setiap kali mengikut latihan CPE bagi memastikan ahli
jawatankuasa audit yang bakal dilantik semula mencukupi mata merit
yang ditetapkan.
Garis Panduan 4 (2009) harus ditambah baik dengan melantik
pemegang saham yang memiliki kepakaran dalam bidang perakaunan
dan kewangan atau pemegang saham yang terdiri daripada akauntan
bertauliah. Jika Suruhanjaya Koperasi Malaysia (SKM) merasakan
cadangan tersebut sukar untuk dilaksanakan, maka sebagai alternatif
kepada kepakaran, SKM perlu melihat kepada pengalaman yang
dimiliki oleh pemegang-pemegang saham sebelum dilantik sebagai
ahli jawatankuasa audit. Menurut Apadore dan Mohd Noor (2013),
pengalaman merupakan tahap pendidikan secara tidak formal yang
dimiliki oleh individu dan merupakan alternatif kepada kepakaran.
6.2.2 Pengalaman Jawatankuasa Audit
Pengalaman jawatankuasa audit menyokong tahap kepatuhan laporan
kewangan (nilai-p = 0.005 = 0.253). Penemuan ini adalah konsisten
dengan DeZoort (1998) yang menyatakan jika seseorang ahli
190
jawatankuasa audit mempunyai pengalaman sebelum dilantik
menganggotai jawatankuasa, maka pengalaman tersebut boleh
memberi sumbangan bagi memastikan laporan kewangan yang
berkualiti dan mematuhi peraturan. Di Malaysia pula setakat
pengetahuan penyelidik, tidak ada kajian yang mengkaji secara
spefisik pengalaman ahli jawatankuasa audit, kecuali kepakaran ahli
jawatankuasa audit (Baatwah et al., 2013) dan pengalaman ahli
lembaga pengarah sahaja (Johari, Saleh, Jaffar, & Hassan, 2009). Oleh
yang demikian, tidak ada kajian-kajian di Malaysia yang boleh
dirujuk. Walau bagaimanapun, penemuan ini adalah selari dengan
penemuan Ika dan Ghazali (2012) dan Knapp dan Knapp (2001) yang
menyatakan pengalaman dapat menyumbang kepada keberkesanan dan
kecekapan jawatankuasa audit dalam memastikan kepatuhan garis
pemasaan.
Oleh itu, sebagai alternatif kepada kepakaran maka pengalaman ahli
perlu dititikberatkan dalam pelantikan ahli jawatankuasa audit. Namun
begitu Garis Panduan 4 (2009), tidak meletakkan sebarang syarat
kepada pemegang-pemegang saham yang dilantik untuk menganggotai
jawatankuasa audit terdiri daripada mereka yang mempunyai
pengalaman. Sehubungan dengan penemuan empirikal dalam kajian
ini, maka dicadangkan agar SKM dapat melihat kembali tentang
keperluan ahli jawatankuasa audit yang dilantik supaya mempunyai
191
pengalaman yang berkaitan dengan perakaunan dan juga pengurusan
koperasi sebagai alternatif kepada kepakaran. Berdasarkan keputusan
di atas, ahli jawatankuasa audit yang mempunyai pengalaman mampu
untuk memastikan laporan kewangan koperasi memenuhi peraturan
garis pemasaan dan piawaian perakaunan seterusnya menyumbang
kepada kepatuhan laporan kewangan. Oleh itu tempoh lantikan ahli
jawatankuasa audit merupakan faktor penting kerana semakin panjang
tempoh lantikan dibuat, maka semakin banyak pengalaman yang
diperolehi oleh ahli jawatankuasa audit dalam menjalankan tugas
supaya lebih berkesan dan cekap agar tahap kepatuhan laporan
kewangan sektor koperasi dapat dipertingkatkan.
6.2.3 Tempoh Lantikan Jawatankuasa Audit
Tempoh lantikan jawatankuasa audit dalam sektor koperasi menjadi
perbahasan kerana menjadi petunjuk kepada kebebasan ahli
jawatankuasa audit tersebut. Berdasarkan penemuan empirikal, tempoh
jawatankuasa audit sektor koperasi menyokong kepada tahap
kepatuhan laporan kewangan (nilai-p = 0.000 = 0.315). Oleh itu,
penemuan ini konsisten dengan Knechel dan Vanstraelen (2007)
tempoh lantikan jawatankuasa audit yang panjang akan memberi
kecekapan dan pemahaman kepada jawatankuasa apabila menghadapi
isu-isu yang kompleks. Oleh yang demikian, penemuan ini menolak
192
dakwaan bahawa tempoh perlantikan jawatankuasa audit yang terlalu
panjang boleh menyebabkan jawatankuasa tersebut tidak
bebassepertimanayang diperkatakan oleh Vafeas (2005).
Berdasarkan penemuan empirikal di atas, maka tempoh lantikan
adalah konsisten dengan pengalaman. Jika ahli-ahli jawatankuasa audit
yang berkhidmat dalam tempoh yang panjang maka mereka juga
mempunyai pengalaman dalam koperasi tersebut seterusnya dapat
menyumbang kepada tahap kepatuhan laporan kewangan. Garis
Panduan 4 (2009), Suruhanjaya Koperasi Malaysia di bawah perkara
6, menyatakan bahawa ahli jawatankuasa audit koperasi mempunyai
tempoh lantikan selama satu (1) tahun sahaja. Oleh yang demikian,
dengan adanya penemuan empirikal ini dicadangkan agar pihak SKM
dapat melihat kembali tentang keperluan ahli jawatankuasa audit untuk
berkhidmat dalam tempoh yang lebih panjang supaya membolehkan
ahli jawatankuasa audit mendapat pengalaman, seterusnya dapat
meningkatkan kecekapan dalam melaksanakan kerja-kerja
pemantauan.
193
6.2.4 Kekerapan Mesyuarat Jawatankuasa Audit
Kekerapan mesyuarat jawatankuasa audit sektor koperasi tidak
menyokong dan mempunyai hubungan negatif terhadap tahap
kepatuhan (nilai-p = 0.276 = -0.094). Menurut Apadore dan Mohd
Noor (2013) kekerapan mesyuarat audit tidak menyokong kepada
kepatuhan kerana apabila menemui isu-isu kepatuhan laporan
kewangan maka jawatankuasa audit mengambil masa yang panjang
dalam menyelesaikan isu tersebut dan boleh menyebabkan kegagalan
dalam mematuhi garis pemasaan. Hashim dan Rahman (2011)
berpendapat bahawa kekerapan mesyuarat bukanlah satu komponen
pemantauan yang baik terhadap kepatuhan laporan kewangan.
Manakala kajian yang dilakukan Greco (2011), keaktifan jawatankuasa
audit adalah dalam syarikat-syarikat yang bersaiz besar sahaja,
manakala syarikat yang bersaiz kecil kurang aktif dalam mengadakan
aktiviti bermesyuarat. Oleh itu, kekerapan mesyuarat jawatankuasa
audit tidak memberi kesan kepada tahap kepatuhan laporan kewangan
kerana koperasi yang dikaji tidak mengambil kira faktor saiz.
Keputusan empirikal ini adalah konsisten dengan penemuan Ismail et
al. (2008) dan Puasa dan Ahmad (2014) sepertimana yang dinyatakan
semasa pembentukan hipotesis. Oleh yang demikian, dicadangkan agar
kajian lanjut dapat dilakukan terlebih dahulu sebelum Garis Panduan 4
194
(2009) dibuat penambahbaikan. Oleh kerana kajian ini tidak
mengambil kira faktor saiz koperasi, maka kajian lanjut perlu dibuat
dengan mengambil kira faktor saiz koperasi (Greco, 2011).
6.2.5 Saiz Jawatankuasa Audit
Berdasarkan penemuan empirikal, saiz jawatankuasa audit menyokong
kepada tahap kepatuhan laporan kewangan (nilai-p = 0.030 = 0.190).
Penemuan ini konsisten dengan Abdullah (2006), saiz yang seimbang
membolehkan setiap ahli menggunakan pengetahuan dan kemahiran
mereka untuk membantu syarikat melaksanakan sesuatu tugas agar
menjadi lebih baik dan menyumbang kepada kepatuhan laporan
kewangan. Penemuan ini juga selari dengan kajian Shukeri dan Islam
(2012), saiz jawatankuasa audit mengukuhkan lagi aktiviti-aktiviti
kawalan dalaman secara langsung dapat mempertingkatkan lagi tahap
kepatuhan laporan kewangan. Bilangan ahli jawatankuasa audit yang
mencukupi adalah perlu bagi memastikan semua peranan dan
tanggungjawab jawatankuasa tersebut dapat digalas dengan baik
(Pucheta-Martínez & De Fuentes, 2007).
195
6.3 Perbincangan Model Kajian
Model dalam kajian ini terdiri daripada lima (5) pembolehubah
exogenous dan satu (1) pembolehubah endogenous. Model kajian ini
akan diukur berdasarkan kepada nilai pekali penentuan (R2), kesan saiz
(f2) dan kerelevanan prediktif (Q
2). Nilai pekali penentuan dalam
kajian ini ialah 0.252. Oleh yang demikian, 25 peratus pembolehubah
exogenuous mampu membuat prediktif kepada pembolehubah
endogeneous.
Menurut Hair et al. (2014) nilai pekali penentuan melebihi 0.20 adalah
baik dan mampu memberi impak prediktif apabila membuat kajian
berkaitan dengan gelagat dan tingkah laku manusia. Menurut Rahmat
et al. (2009), adalah menjadi penemuan yang biasa apabila nilai pekali
penentuan rendah, jika kajian yang dilakukan adalah mengenai ciri-ciri
tadbir urus korporat. Oleh itu, mereka melaporkan nilai R2 dalam
kajian mereka ialah 0.052. Manakala bagi nilai R2 yang diselaraskan
dalam kajian ini ialah 0.228 atau 23 peratus lebih tinggi daripada
penemuan Mohamad-Nor, Rohami dan Wan-Hussin (2010) dengan
nilai R2 diselaraskan ialah sebanyak 16 peratus.
196
Manakala bagi kesan saiz (f2), kesemua pembolehubah exogenous
mempunyai kesan saiz yang kecil terhadap pembolehubah
endogenous. Kesan saiz ini menerangkan jika berlaku perubahan pada
konstruk atau varian maka hanya memberi kesan yang bersaiz kecil
sahaja terhadap pemboleh ubah endogenous (Cohen, 1988).
Kerelevanan prediktif pula menerangkan kekuatan model struktur
secara keseluruhan. Menurut Hair et al. (2011), jika nilai Q2 ialah 0,
maka model tersebut tidak mempunyai kerelevanan predikitf.
Sehubungan dengan itu, nilai Q2
dalam kajian ini ialah 0.152 yakni
model kajian ini mampu membuat kerelevanan prediktif sebanyak 15
peratus.
Berdasarkan perbincangan di atas, model kajian ini mampu
menerangkan dengan baik setiap pembolehubah exogenous terhadap
pembolehubah endogenous. Oleh yang demikian, model ini mampu
membuat peramalan nilaian yang baik terhadap tahap kepatuhan
laporan kewangan (Rahmat et al., 2009) dan (Hair et al. 2014).
197
6.4 Kesimpulan
Keberkesanan dan kecekapan jawatankuasa audit merupakan satu
kajian yang masih kekal relevan (Gendron & Bédard, 2006). Objektif
kajian ini ialah untuk mengenal pasti ciri-ciri jawatankuasa audit yang
mempengaruhi tahap kepatuhan garis pemasaan dan piawaian
perakaunan. Ciri-ciri jawatankuasa audit yang dipilih adalah
berdasarkan sorotan literatur di Bab 3. Ciri-ciri tersebut adalah
kepakaran, pengalaman, tempoh lantikan, kekerapan mesyuarat dan
saiz jawatankuasa. Manakala tahap kepatuhan pula diukur dari sudut
garis pemasaan dan piawaian perakaunan.
Berdasarkan penemuan kajian empirikal yang dibuat, ciri-ciri
jawatankuasa audit pengalaman, tempoh lantikan dan saiz
jawatankuasa audit dapat memberi sumbangan yang signifikan kepada
tahap kepatuhan laporan kewangan. Ciri-ciri jawatankuasa audit
seperti kepakaran dan kekerapan mesyuarat tidak menyokong kepada
tahap kepatuhan laporan kewangan. Oleh yang demikian, cadangan
penambahbaikan kepada badan penguasa telah diberikan agar proses
tambah baik kepada peraturan yang sedia ada dapat dilakukan bagi
memastikan tahap kepatuhan laporan kewangan dapat ditingkatkan.
Oleh itu, seperti mana yang dibincangkan dalam Bab 1, dapat
disimpulkan bahawa kompetensi jawatankuasa audit merujuk kepada
198
pengalaman ahli jawatankuasa sebagai alternatif kepada kepakaran.
Tempoh lantikan pula merupakan penunjuk kepada kebebasan dan
komposisi jawatankuasa audit pula berdasarkan kepada saiz
jawatankuasa audit. Oleh itu kompetensi, kebebasan dan komposisi
dalam jawatankuasa audit sektor koperasi masih lagi relevan dengan
model yang dinyatakan di dalam MCCG (2012). Oleh yang demikian,
objektif kajian ini dapat dijawab dengan baik.
Oleh itu ciri-ciri jawatankuasa audit pengalaman, tempoh lantikan dan
saiz jawatankuasa audit adalah signifikan terhadap tahap kepatuhan
laporan kewangan kepada garis pemasaan dan piawaian perakaunan
koperasi di negeri Kelantan. Manakala bagi ciri-ciri kepakaran dan
kekerapan mesyuarat ahli jawatankuasa audit memerlukan perubahan
yang signifikan supaya kepakaran dan kekerapan mesyuarat juga dapat
menyokong kepada mempertingkatkan lagi tahap kepatuhan laporan
kewangan koperasi di negeri Kelantan. Oleh yang demikian, dengan
mengenal pasti ciri-ciri jawatankuasa audit adalah diharapkan
keberkesanan dan kecekapan jawatankuasa dapat diperkukuhkan bagi
memastikan sasaran dalam dasar koperasi negara dicapai.
Dengan terbentuknya model kajian ini, maka diharapkan koperasi-
koperasi di negeri Kelantan dapat menggunakannya sebagai model
199
peramalan terhadap tahap kepatuhan laporan kewangan. Seterusnya
dapat menyelesaikan masalah koperasi untuk mengenal pasti ciri-ciri
jawatankuasa audit yang efektif sebelum perlantikan ahli jawatankuasa
audit dibuat.
Kesimpulannya, kajian ini mampu memenuhi objektif yang telah
ditetapkan dan mampu menjawab kepada soalan kajian yang
diterangkan dalam Bab 1. Walaubagaimanapun kajian ini juga terdapat
limitasi-limitasi tertentu. Antaranya ialah kajian ini dibuat di negeri
Kelantan. Oleh yang demikian, responden-responden yang diperolehi
mungkin berbeza dari segi tahap pendidikan dengan negeri-negeri lain.
Kedua kesukaran untuk mendapatkan data. Data yang diperolehi perlu
dibuat pemeriksaan rapi kerana kecenderungan responden untuk tidak
menjawab dengan sempurna adalah terlalu tinggi, oleh itu kos yang
lebih terpaksa dibelanjakan kerana memerlukan empat (4) orang
pemantau sewaktu data dikutip. Limitasi yang seterusnya ialah tahap
pematuhan garis pemasaan dan piawaian perakaunan hanya disemak
selama satu (1) tahun sahaja dan kajian dibuat tidak mengikut trend
tahunan. Dicadangkan agar kajian akan datang mengambil kira
koperasi-koperasi seluruh Malaysia. Selain itu juga, pembolehubah
kawalan dimasukkan seperti pengurusan koperasi bagi mengambil kira
tentang kawalan dalaman yang ada dalam koperasi.
200
RUJUKAN
A.Kenny, D. (2006). Dyadic Data Analysis. American Journal of Evaluation, 53(9), 1689–1699.
http://doi.org/10.1017/CBO9781107415324.004
Abbott, L. J., Park, Y., & Parker, S. (2000). The effects of audit committee activity and
independence on corporate fraud. Managerial Finance, 26(11), 55–68.
http://doi.org/10.1108/03074350010766990
Abbott, L. J., Parker, S., & Peters, G. F. (2004). Audit committee characteristics and
restatements. Auditing, 23(1), 69–87. http://doi.org/10.2308/aud.2004.23.1.69
Abbott, L. J., Parker, S., Peters, G. F., & Raghunandan, K. (2003). The association between audit
committee characteristics and audit fees. Managerial Auditing Journal.
Abdelsalam, O. H., & Street, D. L. (2007). Corporate governance and the timeliness of corporate
internet reporting by U.K. listed companies. Journal of International Accounting, Auditing
and Taxation, 16(2), 111–130. http://doi.org/10.1016/j.intaccaudtax.2007.06.001
Abdul Hamid, F. Z., Shafie, R., Othman, Z., Wan Hussin, W. N., & Fadzil, F. H. (2013).
Cooking the Books : The Case of Malaysian Listed Companies. International Journal of
Business and Social Science, 4(13), 179–186.
Abdullah, N. M. (2006). The Characteristics of Audit Committee & the Quality of Financial
Reporting in Malaysia. Tesis.
Abdullah, S. N. (2006). Board composition, audit committee and timeliness of corporate
financial reports in Malaysia. Corporate Ownership and Control, 4(2 A), 33–45.
Abernathy, J. L., Beyer, B., Masli, A., & Stefaniak, C. (2014). The association between
characteristics of audit committee accounting experts , audit committee chairs , and
financial reporting timeliness. Advances in Accounting, 30(2), 283–297.
Aboody, D., & Lev, B. (2000). Information Asymmetry, R&D, and Insider Gains. The Journal of
Finance, 55(6), 2747–2766.
Adams, M. B. (1994). Agency Theory and the Internal Audit. Managerial Auditing Journal.
http://doi.org/10.1108/02686909410071133
Adelopo, I. (2010). The Impact of Corporate Governance on Auditor Independence: A Study of
Audit Committee in U. K. Listed Companies. (Unpublished Doctorate’s Thesis).
201
Afify, H. A. E. (2009). Determinants of audit report lag: Does implementing corporate
governance have any impact? Empirical evidence from Egypt. Journal of Applied
Accounting Research, 10(1), 56–86.
Agoglia, C. P., Doupnik, T. S., & Tsakumis, G. T. (2011). Principles-based versus rules-based
accounting standards: The influence of standard precision and audit committee strength on
financial reporting decisions. Accounting Review, 86(3), 747–767.
http://doi.org/10.2308/accr.00000045
Akle, Y. H. (2011). The Relationship Between Corporate Governance and Financial Reporting
Timeliness For Companies Listed on Egyptian Stock Exchange: An Emprical Study.
Internal Auditing & Risk Management, 6(2), 81–90. Retrieved from
http://ezproxy.lib.monash.edu.au/login?url=http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=t
rue&db=bth&AN=77709541&site=ehost-live&scope=site
Aktaş, R., & Karǧin, M. (2011). Timeliness of reporting and the quality of financial information.
International Research Journal of Finance and Economics, 63, 71–77.
Al-Ajmi, J. (2008). Audit and reporting delays: Evidence from an emerging market. Advances in
Accounting, 24(2), 217–226. http://doi.org/10.1016/j.adiac.2008.08.002
Alba, J. W., & Hutchinson, J. W. (1987). Dimensions of Consumer Expertise. Journal of
Consumer Research.
Aldamen, H., Duncan, K., Kelly, S., McNamara, R., & Nagel, S. (2012). Audit committee
characteristics and firm performance during the global financial crisis. Accounting &
Finance, 52(4), 971–1000. Retrieved from
http://resolver.scholarsportal.info/resolve/08105391/v52i0004/971_accafpdtgfc
Al-Moataz, E. . (2003). The Effectiveness of Audit Committees within Saudi Corporations: An
Empirical Investigation. Loughbrough University.
Anderson, R. C., Mansi, S. A., & Reeb, D. M. (2004). Board characteristics, accounting report
integrity, and the cost of debt. Journal of Accounting and Economics, 37(3), 315–342.
Apadore, K., & Mohd Noor, M. (2013). Determinants of Audit Report Lag and Corporate
Governance in Malaysia. International Journal of Business and Management, 8(15), 151–
163. http://doi.org/10.5539/ijbm.v8n15p151
Appah, E., & Emeh, Y. (2013). Corporate Governance Structure and Timeliness of Financial
Reports of Quoted Firms in Nigeria. European Journal of Business and Managemen, 5(32),
34–46.
Aswadi, E., Wahab, A., How, J., & Verhoeven, P. (2008). Corporate Governance And
Institutional Investors : Evidence From Malaysia. Asian Academy of Management Journal
of Accounting and Finance, 4(2), 67–90. http://doi.org/10.1111/1467-8683.00262
202
Azizah, N., Abidin, Z., & Ahmad, H. N. (2007). Corporate governance in Malaysia: The effects
of reforms. Asian Academy of Management Journal, 12(1), 23–34.
Baatwah, S. R., Salleh, Z., & Ahmad, N. (2013). Whether audit committee financial expertise is
the only relevant expertise: A review of audit commitee expertise and timeliness of
financial reporting. Issues in Social & Environmental Accounting, 7(3), 86–101.
Bakar, N. B. A., Rahman, A. R. A., & Rashid, H. M. A. (2005). Factors influencing auditor
independence: Malaysian loan officers‟ perceptions. Managerial Auditing Journal.
http://doi.org/10.1108/02686900510619665
Barnea, A., Cronqvist, H., & Siegel, S. (2010). Nature or nurture: What determines investor
behavior? Journal of Financial Economics, 98(3), 583–604.
http://doi.org/10.1016/j.jfineco.2010.08.001
Barton, J., & Waymire, G. (2004). Investor protection under unregulated financial reporting.
Journal of Accounting and Economics. http://doi.org/10.1016/j.jacceco.2004.06.001
Barua, A., Rama, D. V., & Sharma, V. (2010). Audit committee characteristics and investment in
internal auditing. Journal of Accounting and Public Policy, 29(5), 503–513.
http://doi.org/10.1016/j.jaccpubpol.2010.09.001
Beasley, M. S. (1996). An empirical analysis of the relation between the board of director
composition and financial statement fraud. Accounting Review, 71(4), 443–465.
Beltratti, A., Spear, N., & Szabo, M. D. (2013). The value relevance and timeliness of write-
downs during the financial crisis of 2007-2009. International Journal of Accounting, 48(4),
467–494.
Bepari, M. K., & Mollik, A. T. (2015). Effect of audit quality and accounting and finance
backgrounds of audit committee members on firms‟ compliance with IFRS for goodwill
impairment testing. Journal of Applied Accounting Research, 16(2), 196–220.
Berle, A. A., & Means, G. C. (1932). The Modern Corporation and Private Property. Macmillan
Publishing Company (Vol. 21).
Biddle, G. C., Hilary, G., & Verdi, R. S. (2009). How does financial reporting quality relate to
investment efficiency? Journal of Accounting and Economics, 48(2-3), 112–131.
http://doi.org/10.1016/j.jacceco.2009.09.001
Boo, E., & Sharma, D. (2008). Effect of regulatory oversight on the association between internal
governance characteristics and audit fees. Accounting and Finance, 48(1), 51–71.
Boone, H. N. J., & Boone, D. A. (2012). Analyzing Likert Data. Journal of Extension, 50, 30.
Retrieved from
http://ezproxy.lib.ed.ac.uk/login?url=http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&d
203
b=edo&AN=75361715&site=eds-
live&scope=cite\nhttp://www.joe.org/joe/2012april/tt2p.shtml
Bourque, L. B. and Fielder, E. P. (1995). How to Conduct Self-administered and Mail Surveys ‖ ,
Sage, London, UK. (Sage, Ed.). London.
Brick, I. E., & Chidambaran, N. K. (2010). Board meetings, committee structure, and firm value.
Journal of Corporate Finance, 16(4), 533–553.
http://doi.org/10.1016/j.jcorpfin.2010.06.003
Bronson, S. N., Carcello, J. V., Hollingsworth, C. W., & Neal, T. L. (2009). Are fully
independent audit committees really necessary? Journal of Accounting and Public Policy,
28(4), 265–280.
Bull, I., & Sharp, F. C. (1989). Advising Clients on Treadway Audit Committee
Recommendations. Journal of Accountancy, 167(2), 46. Retrieved from
http://search.proquest.com/docview/206761855?accountid=26357
Bursa Malaysia. Bursa Malaysia Listing Requirements, Bursa Malaysia 1501–1508 (2015).
http://doi.org/10.1017/CBO9781107415324.004
Bushman, R., Chen, Q., Engel, E., & Smith, A. (2004). Financial accounting information,
organizational complexity and corporate governance systems. Journal of Accounting and
Economics. http://doi.org/10.1016/j.jacceco.2003.09.005
Capron, L., & Hulland, J. (1999). Redeployment of Brands, Sales Forces, and General Marketing
Management Expertise Following Horizontal Acquisitions: A Resource-Based View.
Journal of Marketing, 63(ApriM 999), 41–54. http://doi.org/10.2307/1251944
Carcello, J. V., & Neal, T. L. (2000). Audit committee composition and auditor reporting.
Accounting Review, 75(4), 453–467. http://doi.org/10.2308/accr.2000.75.4.453
Carcello, J. V., & Neal, T. L. (2003). Audit committee characteristics and auditor dismissals
following “new” going-concern reports. Accounting Review.
Carey, J., & Doherty, W. (1966). Ethical standards of the accounting profession. AICPA.
Carol Liu, M. H., Tiras, S. L., & Zhuang, Z. (2014). Audit committee accounting expertise,
expectations management, and nonnegative earnings surprises. Journal of Accounting and
Public Policy, 33(2), 145–166. http://doi.org/10.1016/j.jaccpubpol.2013.12.004
Caskey, J., Nagar, V., & Petacchi, P. (2010). Reporting bias with an audit committee. Accounting
Review, 85(2), 447–481. http://doi.org/10.2308/accr.2010.85.2.447
204
Cavana, R. Y., Delahaye, B., & Sekaran, U. (2001). Applied Business Research: Qualitative and
Quantitative Methods. Recherche En Soins Infirmiers. Retrieved from
http://books.google.com/books?id=sx1LAAAACAAJ&pgis=1
Chan, A. M. Y., Liu, G., & Sun, J. (2013). Independent audit committee members‟ board tenure
and audit fees. Accounting and Finance, 53(4), 1129–1147. http://doi.org/10.1111/j.1467-
629X.2012.00490.x
Chan, K. C., & Li, J. (2008). Audit committee and firm value: Evidence on outside top
executives as expert-independent directors. Corporate Governance, 16(1), 16–31.
http://doi.org/10.1111/j.1467-8683.2008.00662.x
Chen, C. Y., Lin, C. J., & Lin, Y. C. (2008). Audit partner tenure, audit firm tenure, and
discretionary accruals: Does long auditor tenure impair earnings quality? Contemporary
Accounting Research, 25(2), 415–445. http://doi.org/10.1506/car.25.2.5
Chin, W. W. (1998). The Partial Least Squares Approach for Structural Equation Modeling. In
Modern Methods for Business Research (pp. 295–336).
Chin, W. W. (2010). How to Write Up and Report PLS Analyses. In Handbook of Partial Least
Squares (pp. 655–690). http://doi.org/10.1007/978-3-540-32827-8
Chin, W. W., Marcolin, B., & Newsted, P. (2003). A Partial Least Squares Latent Variable
Modeling Approach for Measuring Interaction Effects: Results from a Monte Carlo
Simulation Study and an Electronic-Mail Emotion/Adoption Study. Information Systems
Research, 14(2), 189–217. Retrieved from http://www.atypon-
link.com/INF/doi/abs/10.1287/isre.14.2.189.16018\npapers2://publication/uuid/D4929F22-
A7CC-4FC5-A30D-7DD956CD1521
Choudry, M. A. (2008). The Islamic Panacea to Global Financial Predicament: A New Financial
Architure. Managerial Finance, 33(2), 142–153.
Christopher, J., Sarens, G., & Leung, P. (2009). A critical analysis of the independence of the
internal audit function : evidence from Australia. Accounting, Auditing & Accountability
Journal, 22(2), 200–220. http://doi.org/10.1108/09513570910933942
Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioral sciences. Statistical Power
Analysis for the Behavioral Sciences. http://doi.org/10.1234/12345678
Cohen, J. R., Hoitash, U., Krishnamoorthy, G., & Wright, A. M. (2014). The effect of audit
committee industry expertise on monitoring the financial reporting process. In Accounting
Review (Vol. 89, pp. 243–273). http://doi.org/10.2308/accr-50585
Cohen, J. R., Krishnamoorthy, G., Wright, A. A. M., Jeffrey, C., Ganesh, K., & Arnie, W.
(2004). The corporate governance Mosaic and financial reporting quality. Journal of
Accounting Literature, 23, 87–152. Retrieved from http://0-
205
proquest.umi.com.library.ecu.edu.au/pqdweb?did=820921251&Fmt=7&clientId=7582&RQ
T=309&VName=PQD\nhttp://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1086743\nhttp:
//proquest.umi.com/pqdlink?did=820921251&Fmt=7&clientId=36305&RQT=309&VName
=PQD
Collier, P., & Gregory, A. (1999). Audit committee activity and agency costs. Journal of
Accounting and Public Policy.
Collis, J., & Hussey, R. (2014). Business research: a practical guide for undergraduate and
postgraduate students. Palgrave Macmillan UK (Vol. 3rd).
Costello, A. M., & Regina, R. (2011). The Impact of Financial Reporting Quality on Debt
Contracting: Evidence from Internal Control Weakness Reports. Journal of Accounting
Research, 49(1), 97–136. http://doi.org/10.1111/j.1475-679X.2010.00388.x
Dang-Duc, S. (2011). Compliance with accounting standards by SMEs in transitional economies:
evidence from Vietnam. Journal of Applied Accounting Research, 12(December), 96–107.
http://doi.org/10.1108/09675421111160673
Davidson, W. N., Xie, B., & Xu, W. (2004). Market reaction to voluntary announcements of
audit committee appointments: The effect of financial expertise. Journal of Accounting and
Public Policy, 23(4), 279–293. http://doi.org/10.1016/j.jaccpubpol.2004.06.001
DeZoort, F. T. (1997). An investigation of audit committees‟ oversight responsibilities. Abacus,
33(2), 208. http://doi.org/10.1111/1467-6281.00012
DeZoort, F. T. (1998). An analysis of experience effects on audit committee members‟ oversight
judgements. Accounting, Organizations and Society, 23(1), 1–21.
http://doi.org/http://dx.doi.org/10.1108/17506200710779521
Dezoort, F. T., Hermanson, D. R., Archambeault, D. S., & Reed, S. A. (2002). Audit committee
effectiveness: A synthesis of the empirical audit committee literature. Journal of Accounting
Literature. Retrieved from
http://libaccess.mcmaster.ca.libaccess.lib.mcmaster.ca/login?url=http://search.ebscohost.co
m/login.aspx?direct=true&db=bth&AN=10817257&site=ehost-live&scope=site
DeZoort, F. T., & Salterio, S. E. (2001). The effects of corporate governance experience and
financial-reporting and audit knowledge on audit committee members‟ judgments. Auditing,
20(2), 31–47. http://doi.org/10.2308/aud.2001.20.2.31
Dmitropoulos, P. E., & Asteriou, D. (2009). Timeliness, conservatism and financial transparent
firms under the Greek Accounting. Review of Accounting and Finance, 7(3), 252–268.
Donaldson, L., & Davis, J. H. (1991). Stewardship Theory or Agency Theory: Australian
Journal of Management, 16(June 1991), 49–66.
http://doi.org/10.1177/031289629101600103
206
Drolet, a. L., & Morrison, D. G. (2001). Do We Really Need Multiple-Item Measures in Service
Research? Journal of Service Research, 3(3), 196–204.
http://doi.org/10.1177/109467050133001
Easterby-Smith. (2002). Management Research. (S. Publication, Ed.) (2nd ed.). London.
Fauzi, A., & Aimi, S. (2004). Cabaran dan perkembangan gerakan koperasi di Malaysia. Journal
of Cooperative, 1, 24–36.
Felo, Krishnamurthy, A., & Solieri. (2003). Audit committee characteristics and the preceived
quality of financial reporting: An empirical analysis. Retrieved from
papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=401240
Fornell, C., & Larcker, D. F. (1981). Evaluating Structural Equation Models with Unobservable
Variables and Measurement Error. Journal of Marketing Research (JMR). Feb1981, 18(1),
39–50. 12p. 1 Diagram. http://doi.org/10.2307/3151312
Frankfort-Nachmias, C., & Nachmias, D. (1992). Research Methods in the Social Sciences.
American Political Science Review (Vol. 25).
Garis Panduan 4. GP4: Perlantikan Jawatankuasa Audit Dalam (2009). Suruhanjaya Koperasi
Malaysia.
Garis Panduan 5. Garis Panduan Mewajibkan Anggota Lembaga Koperasi Dan Jawatankuasa
Audit Dalaman Koperasi Menghadiri Kursus (2012).
Geiger, M. a., & Raghunandan, K. (2002). Auditor Tenure and Audit Reporting Failures.
Managerial Auditing Journal, 21(4), 67–78. http://doi.org/10.2308/aud.2002.21.1.67
Geisser, S. (1974). A predictive approach to the random effect model. Biometrika, 61, 101–107.
http://doi.org/10.1093/biomet/61.1.101
Gendron, Y., & Bédard, J. (2006). On the constitution of audit committee effectiveness.
Accounting, Organizations and Society, 31(3), 211–239.
http://doi.org/10.1016/j.aos.2005.03.002
Ghauri, P. N., & Grønhaug, K. (2005). Research Design. In Research Methods in Business
Studies: A Practical Guide (p. 257).
Ghosh, A., Marra, A., & Moon, D. (2010). Corporate Boards, Audit Committees, and Earnings
Management: Pre- and Post-SOX Evidence. Journal of Business Finance and Accounting,
37(9-10), 1145–1176.
Gill, A. K. (2010). Normalized value ( input - mean ) maximum value-t in data set. Business
Management, 196–199.
207
Goh, B. W. (2009). Audit Committees, Boards of Directors, and Remediation of Material
Weaknesses in Internal Control. Contemporary Accounting Research, 26(2), 549–579.
http://doi.org/10.1506/car.26.2.9
Graham, J. R., Li, S., & Qiu, J. (2008). Corporate misreporting and bank loan contracting.
Journal of Financial Economics, 89(1), 44–61. http://doi.org/10.1016/j.jfineco.2007.08.005
Greco, G. (2011a). Determinants of board and audit committee meeting frequency: Evidence
from Italian companies. Managerial Auditing Journal.
Greco, G. (2011b). Determinants of Board and Audit Committee Meeting Frequency: Evidence
From Italian Companies. Managerial Auditing Journal, 26(3), 208–229.
Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., & Anderson, R. E. (2010). Multivariate Data Analysis.
vectors. http://doi.org/10.1016/j.ijpharm.2011.02.019
Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., Anderson, R. E., & Tatham, R. L. (2009). Multivariate
Data Analysis. Prentice Hall.
Hair, J. F. J., Hult, G. T. M., Ringle, C., & Sarstedt, M. (2014). A Primer on Partial Least
Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM). Long Range Planning (Vol. 46).
http://doi.org/10.1016/j.lrp.2013.01.002
Hair, J. F., Ringle, C. M., & Sarstedt, M. (2011). PLS-SEM: Indeed a Silver Bullet. The Journal
of Marketing Theory and Practice, 19(2), 139–152. http://doi.org/10.2753/MTP1069-
6679190202
Hair, J. F., Ringle, C. M., & Sarstedt, M. (2011). The Use of Partial Least Squares (PLS) to
Address Marketing Management Topics: From the Special Issue Guest Editors . Journal of
Marketing Theory and Practice, 18(2), 135–138.
http://doi.org/10.7252/JOURNAL.02.2014S.01
Hair, J. F., Sarstedt, M., Ringle, C. M., & Mena, J. a. (2011). An assessment of the use of partial
least squares structural equation modeling in marketing research. Journal of the Academy of
Marketing Science, 40(3), 414–433. http://doi.org/10.1007/s11747-011-0261-6
Hair, J.F., Sarstedt, M., Hopkins, L. & Kuppelwieser, V. G. (2014). Partial Least Squares
Structural Equation Modeling (PLS-SEM): An emerging tool in business research.
European Business Review, 26(2), 106–121. http://doi.org/10.1108/EBR-10-2013-0128
Hamid, K. C. A., Othman, S., & Rahim, M. A. (2015). Independence and Financial Knowledge
on Audit Committee with Non-compliance of Financial Disclosure: A Study of Listed
Companies Issued with Public Reprimand in Malaysia. Procedia - Social and Behavioral
Sciences, 172, 754–761. http://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.01.429
Harian Metro. (2015). Koperasi Pengiat Seni Sendirian Berhad di siasat-SKM. Harian Metro.
208
Harp, J., & Sayer, A. (1986). Method in Social Science: A Realist Approach. Contemporary
Sociology. http://doi.org/10.2307/2070081
Hashim, J., & Rahman, R. A. (2011). Audit Report Lag the Effectiveness of Audit Committee
Among Malaysian Listed Companies. International Bulletin of Business Administration,
10(6), 50–62.
Hashim, M. K., Zakaria, M., & Fawzi, D. A. (2014). Cooperatives in Malaysia: their strengths,
weaknesses, opportunities and threats. Business and Economic Journal, (March), 618–628.
Hodgdon, C., Tondkar, R. H., Adhikari, A., & Harless, D. W. (2009). Compliance with
International Financial Reporting Standards and auditor choice: New evidence on the
importance of the statutory audit. The International Journal of Accounting, 44(1), 33–55.
http://doi.org/10.1016/j.intacc.2008.12.003
Hoitash, R., & Hoitash, U. (2009). The role of audit committees in managing relationships with
external auditors after SOX: Evidence from the USA. Managerial Auditing Journal.
http://doi.org/10.1108/02686900910948206
Holthausen, R. W. (2009). Accounting standards, financial reporting outcomes, and enforcement.
Journal of Accounting Research, 47(2), 447–458. http://doi.org/10.1111/j.1475-
679X.2009.00330.x
Hussain Alkdai, H. K., & Hanefah, M. M. (2012). Audit committee characteristics and earnings
management in Malaysian Shariah-compliant companies. Business & Management Review,
2(2), 52–61. Retrieved from
http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=bth&AN=78392157&site=ehost-
live&scope=site
Iatridis, G. (2010). International Financial Reporting Standards and the quality of financial
statement information. International Review of Financial Analysis, 19(3), 193–204.
http://doi.org/10.1016/j.irfa.2010.02.004
Ika, S. R., & Ghazali, N. A. M. (2012). Audit committee effectiveness and timeliness of
reporting: Indonesian evidence. Managerial Auditing Journal, 27(4), 403–424.
Iskandar, T. M., Mohit, M., & Ismail, H. (2008). Corporate reporting quality, audit committee
and quality of audit. Malaysian Accounting Review, 7, 21–42.
Ismail, H., Iskandar, T. M., & Rahmat, M. M. (2008). Corporate reporting quality, audit
committee and quality of audit. Malaysian Accounting Review, 7(1), 21–43.
http://doi.org/Article
Iyer, V. M., Bamber, E. M., & Griffin, J. (2012). Characteristics of audit committee financial
experts: an empirical study. Managerial Auditing Journal, 28(1), 65–78.
209
Jara, E. G., Ebrero, A. C., & Zapata, R. E. (2011). Effect of international financial reporting
standards on financial information quality. Journal of Financial Reporting & Accounting,
9(2), 176–196.
Jensen, M. C., & Meckling, W. H. (1976). Theory of the Firm : Managerial Behavior , Agency
Costs and Ownership Structure Theory of the Firm : Managerial Behavior , Agency Costs
and Ownership Structure. Journal of Financial Economics, 3(4), 305–360.
Jihe Song, & Brian Windram. (2004). Benchmarking Audit Committee Effectiveness in
Financial Reporting. International Journal of Auditing, 8(3), 195.
http://doi.org/10.1111/j.1099-1123.2004.00090.x
Johari, N. H., Saleh, N. M., Jaffar, R., & Hassan, M. S. (2009). The influence of board
independence, competency and ownership on earnings management in Malaysia.
International Journal of Economics and Management, 2(2), 281–306.
Jones, R. M. (2011). Corporate Governance and Accountability. In Corporate Governance: A
Synthesis of Theory, Research, and Practice (pp. 559–576).
http://doi.org/10.1002/9781118258439.ch28
Jöreskog, K. G. (1971). Simultaneous factor analysis in several populations. Psychometrika,
36(4), 409–426. http://doi.org/10.1007/BF02291366
Kalbers, L. P. (1992). An Examination of the Relationship Between Audit Committees. Ohio
CPA Journal, 51(6), 19. Retrieved from
http://search.proquest.com/docview/214821425?accountid=26357
Kamarudin, K. A., Ismail, W. A. W., & Mustapha, W. A. H. W. (2012). Aggressive Financial
Reporting and Corporate Fraud. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 65(ICIBSoS),
638–643. http://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.11.177
Kang, W. S., Kilgore, A., & Wright, S. (2011). The effectiveness of audit committees for low-
and mid-cap firms. Managerial Auditing Journal.
Kaur, I., Nordin, N., Ramli, N. Z. M., Abdullah, S., & Aspan, Z. (2007). A study of the internal
audit committee in the co-operative movement in Malaysia. Journal of Cooperative, 3, 1–
13.
Kent, P., Routledge, J., & Stewart, J. (2010). Innate and discretionary accruals quality and
corporate governance. Accounting & Finance, (50), 171–195.
Kim, J. B., Song, B. Y., & Tsui, J. S. L. (2013). Auditor size, tenure, and bank loan pricing.
Review of Quantitative Finance and Accounting, 40(1), 75–99.
210
Knapp, C. A., & Knapp, M. C. (2001). The effects of experience and explicit fraud risk
assessment in detecting fraud with analytical procedures. Accounting, Organizations and
Society, 26(1), 25–37.
Knechel, W. R., & Vanstraelen, A. (2007). The relationship between auditor tenure and audit
quality implied by going concern opinions. Auditing, 26(1), 113–131.
http://doi.org/10.2308/aud.2007.26.1.113
Kosnik, R. D. (1987). Greenmail: A Study of Board Performance in Corporate Governance.
Accounting, Auditing and Accountability Journal, 32(2), 163–185.
Kothari, C. R. (2012). Research Methodology: An introduction. In Research Methodology:
Methods and Techniques (p. 418).
Krejcie, R. V, & Morgan, D. W. (1970). Determining sample size for research activities.
Educational and Psychological Measurement Journal, 38(30), 607–610.
Krishnan, J., & Lee, J. E. (2009). Audit committee financial expertise, litigation risk, and
corporate governance. Managerial Auditing Journal, 28(1), 241–261.
http://doi.org/10.2308/aud.2009.28.1.241
Krishnan, J., Wen, Y., & Zhao, W. (2011). Legal expertise on corporate audit committees and
financial reporting quality. Accounting Review, 86(6), 2099–2130.
http://doi.org/10.2308/accr-10135
Kuppusamy, K., Nazim, M., & Shanmugam, B. (2003). Audit committees in Malaysia and the
Blue Ribbon Committee Report: A comparative study. International Journal of
Management, 20(4), 509–514. Retrieved from http://0-
proquest.umi.com.library.ecu.edu.au/pqdweb?did=498880591&Fmt=7&clientId=7582&RQ
T=309&VName=PQD
Kwon, Y. K. (1989). Accrual versus cash-basis accounting methods: An agency-theoretic
comparison. Journal of Accounting and Public Policy, 8(4), 267–281.
http://doi.org/10.1016/0278-4254(89)90015-X
Larcker, D. F., Ormazabal, G., & Taylor, D. J. (2011). The market reaction to corporate
governance regulation. Journal of Financial Economics, 101(2), 431–448.
http://doi.org/10.1016/j.jfineco.2011.03.002
Larry, A. M., & Taylor, D. W. (2012). Governance characteristics and role effectiveness of audit
committees. Managerial Auditing Journal, 27(4), 336–354.
Lennox, C. S., & Park, C. W. (2007). Audit Firm Appointments, Audit Firm Alumni, and Audit
Committee Independence. Contemporary Accounting Research, 24(1), 235–258.
http://doi.org/10.1506/F024-686L-7233-N62J
211
Libby, R., & Tan, H.-T. (1994). Modeling the determinants of audit expertise. Accounting,
Organizations and Society.
Lin, J. W., & Hwang, M. I. (2010). Audit Quality, Corporate Governance, and Earnings
Management: A Meta-Analysis. International Journal of Auditing, 14(1), 57–77.
Lindberg, D. L. (2004). Corporate Governance – The Role of the Audit Committee Corporate
Governance – The Role of the Audit Committee. Academy of Accounting and Financial
Studies Journal, 22(April), 90–106.
Magrane, J., & Malthus, S. (2010). Audit committee effectiveness: a public sector case study.
Managerial Auditing Journal. http://doi.org/10.1108/02686901011041821
Malaysian Institute of Accountants. (2012). By-Laws (on Professional Ethics, Conduct and
Practice) of the Malaysian Institute of Accountants, (2), 4.
Mallin, C. (2012). Institutional investors: The vote as a tool of governance. Journal of
Management and Governance, 16(2), 177–196.
Manap, N. A., & Tehrani, P. M. (2014). The Contribution of Cooperative Law to Economic
Development in Malaysia. Asian Social Science Journal, 10(15), 283–291.
Manry, D. L., Mock, T. J., & Turner, J. L. (2003). Does Increased Audit Partner Tenure Reduce
Audit Quality ? Journal of Accounting Auditing Finance, 23, 553–572. http://doi.org/Article
Matsumura, E. M., & Tucker, R. R. (1992). Fraud Detection: A Theoretical Foundation. The
Accounting Review, 67(4), 753. Retrieved from
http://search.proquest.com/docview/218568442?accountid=28907
McGee, R. W. (2009). Corporate governance and the timeliness of financial reporting: An
overview. In Corporate Governance in Transition Economies (pp. 91–99).
Méndez, C. F., & García, R. A. (2007). The effects of ownership structure and board
composition on the audit committee meeting frequency: Spanish evidence. In Corporate
Governance Journal (Vol. 15, pp. 909–922).
Menon, K., & Deahl Williams, J. (1994). The use of audit committees for monitoring. Journal of
Accounting and Public Policy. http://doi.org/10.1016/0278-4254(94)90016-7
Meutia, I., & Latiff, R. (2004). Kebebasan Juruaudit sebagai Pemoderat dalam hubungan antara
kualiti audit dengan pengurusan perolehan. Jurnal Pengurusan, 23(2), 73–95.
MIA. (1999). The effectiveness audit committee in Malaysia. Akauntan Nasional, 1, 1–18.
212
Mohamad, M., & Othman, I. W. (2013). Reputation and Transparency of Cooperative Movement
in Malaysia. International Journal of Social, Management, Economics and Business
Engineering, 7(8), 1011–1014.
Mohamad, M., Othman, I. W., & Mohamed, A. (2013). Accountability Issues and Challenges:
The Scenario for Malaysian Cooperative Movement. International Journal of Social,
Management, Economics and Business Engineering, 7(6), 664–669.
Mohamad-Nor, M. N., Rohami, S., & Wan-Hussin, W. N. (2010). Corporate governance and
audit report lag in Malaysia. Asian Academy of Management Journal of Accounting and
Finance, 6(2), 57–84.
Mohd Mohid Rahmat, Takiah Mohd Iskandar, & Norman Mohd Salleh. (2009). Audit committee
characteristics in financially distressed and non-distressed companies. Managerial Auditing
Journal, 24(7), 624–638. http://doi.org/10.1108/02686900910975350
Mohiuddin, M. (2012). An empirical investigation into audit committee practices in Bangladesh:
the case of companies listed on the Dhaka Stock Exchange(DSE). Retrieved from
http://orca.cf.ac.uk/18764/
Muniandy, B., & Ali, M. J. (2012). Development of financial reporting environment in Malaysia.
Research in Accounting Regulation, 24(2), 115–125.
Murphy, K. R., & De Shon, R. (2000). Interrater correlations do not estimate the reliability of job
performance ratings. Personnel Psychology, 53, 873–900. http://doi.org/10.1111/j.1744-
6570.2000.tb02421.x
Nelson, S. P., & Devi, S. (2013). Audit committee experts and earnings quality. Corporate
Governance, 13, 335–351. http://doi.org/10.108/CG-02-2011-0009
Nilsson, J. (2001). Organisational principles for co-operative firms. Scandinavian Journal of
Management, 17(3), 329–356. http://doi.org/10.1016/S0956-5221(01)00010-0
Novkovic, S. (2008). Defining the co-operative difference. Journal of Socio-Economics, 37(6),
2168–2177.
Nunally, J. C., & Bernstein, I. H. (1994). Psychometric Theory. Journal of Psyhoeducational
Assessment, 3, 275.
Nuresa, A. (2013). Pengaruh dan kesan aktiviti jawatankuasa audit terhadap masalah
kewangan. Tesis.
Oppenheim. (2000). Questionnaire Design, Interviewing and Attitude Measurement.
(Continuum, Ed.) (2nd ed.). London.
213
Othman, A., & Kari, F. (2008). Enhancing Co-Operative Movement To Achieve Malaysia‟S
Development Goals. International Cooperative Alliance, 2(7), 1–39.
Owusu-Ansah, S. (2000). Timeliness of corporate financial reporting in emerging capital
markets: empirical evidence from the Zimbabwe Stock Exchange. Accounting and Business
Research.
Owusu-Ansah, S., & Leventis, S. (2006). Timeliness of corporate annual financial reporting in
Greece. European Accounting Review.
Presser, S., Couper, M. P., Lessler, J. T., Martin, E., Rothgeb, J. M., Bureau, U. S. C., & Singer,
E. (2004). Method for Testing and Evaluating Survey Questions. Public Opinion, 68(1),
109–130. http://doi.org/10.1093/poq
Puasa, S., & Ahmad, A. (2014). Audit Committee and Timeliness of Financial Reporting :
Malaysian Public Listed Companies. Middle-East Journal of Scientific Research, 22(2),
162–175. http://doi.org/10.5829/idosi.mejsr.2014.22.02.21886
Pucheta-Martínez, M. C., & De Fuentes, C. (2007). The impact of audit committee
characteristics on the enhancement of the quality of financial reporting: An empirical study
in the Spanish context. Managerial Auditing Journal, 15(6), 1394–1412.
Raghunandan, K., & Rama, D. V. (2007). Determinants of audit committee diligence.
Accounting Horizons, 21(3), 265–279. http://doi.org/10.2308/acch.2007.21.3.265
Rahmat, M. M., Iskandar, T. M., & Saleh, N. M. (2009). Audit committee characteristics in
financially distressed and non-distressed companies. Managerial Auditing Journal, 24(7),
624–638.
Razman, S. R., & Iskandar, T. M. (2003). The effectiveness of the audit committee in monitoring
the quality of corporate reporting. Corporate Governance in Transition Economies, 2(2),
216–232.
Reda, A. (1992). Statistical methods for educational and psychological research: Basic concepts,
Unpublished Paper , School of Education, University of Wales., 1992.
Reinartz, W., Haenlein, M., & Henseler, J. (2009). An empirical comparison of the efficacy of
covariance-based and variance-based SEM. International Journal of Research in
Marketing, 26(4), 332–344. http://doi.org/10.1016/j.ijresmar.2009.08.001
Roberson, M. T., & Sundstrom, E. (1990). Questionnaire design, return rates, and response
favorableness in an employee attitude questionnaire. Journal of Applied Psychology.
http://doi.org/10.1037/0021-9010.75.3.354
Robinso, D. R., & Owens-Jackson, L. A. (2010). Audit committee characteristics and auditor
changes. Academy of Accounting and Financial Studies Journal, 13(SPECIAL), 117–132.
214
Rose, J. M. (2007). Attention to Evidence of Aggressive Financial Reporting and Intentional
Misstatement Judgments: Effects of Experience and Trust. Behavioral Research in
Accounting. http://doi.org/10.2308/bria.2007.19.1.215
Roychowdhury, S., & Watts, R. L. (2007). Asymmetric timeliness of earnings, market-to-book
and conservatism in financial reporting. Journal of Accounting and Economics, 44(1-2), 2–
31. http://doi.org/10.1016/j.jacceco.2006.12.003
Rupley, K., Almer, E., & Philbrick, D. (2011). Audit committee effectiveness: Perceptions of
public company audit committee members post-SOX. Research in Accounting Regulation,
23(2), 138–144. http://doi.org/10.1016/j.racreg.2011.06.005
Saat, N. A. M., Karbhari, Y., Xiao, J. Z., & Heravi, S. (2012). Factors Affecting Independent
Audit Committee Members ‟ Effectiveness – The Case of Listed Firms on Bursa Malaysia.
World Review of Business Research, 2(3), 132–147.
Saleh, N. M., Iskandar, T. M., & Rahmat, M. M. (2007a). Audit committee characteristics and
earnings management: evidence from Malaysia. Asian Review of Accounting, 15(2), 147–
163. http://doi.org/10.1108/13217340710823369
Saleh, N. M., Iskandar, T. M., & Rahmat, M. M. (2007b). Audit committee characteristics and
earnings management: evidence from Malaysia. Asian Review of Accounting.
http://doi.org/10.1108/13217340710823369
Saleh, Z., & Pendlebury, M. W. (2006). Accruals Accounting in Government – Developments in
Malaysia. Asia Pacific Business Review. http://doi.org/10.1080/13602380600574595
Salleh, Z., & Stewart, J. (2012a). The impact of expertise on the mediating role of the audit
committee. Managerial Auditing Journal.
Salleh, Z., & Stewart, J. (2012b). The role of the audit committee in resolving auditor-client
disagreements: a Malaysian study. Accounting, Auditing & Accountability Journal, 25(8),
1340–1372. http://doi.org/10.1108/09513571211275506
Sarstedt, M., Ringle, C. M., Smith, D., Reams, R., & Hair, J. F. (2014). Partial least squares
structural equation modeling (PLS-SEM): A useful tool for family business researchers.
Journal of Family Business Strategy, 5(1), 105–115.
http://doi.org/10.1016/j.jfbs.2014.01.002
Saunders, M., Lewis, P., & Thornhill, A. (2007). Research Methods for Business Students.
Business (Vol. 5th).
Sekaran, U. (2000). Research methods for business. In Research methods for business (pp. 89–
117).
215
Seol, I., Sarkis, J., & Lefley, F. (2011). Factor structure of the Competency Framework for
Internal Auditing (CFIA) skills for entering level internal auditors. International Journal of
Auditing, 15(3), 217–230. http://doi.org/10.1111/j.1099-1123.2011.00431.x
Shaarani, A. F., Arshad, A., Abu Hassan, H., Abdullah, S., & Mohd Roslin, R. (2013). Financial
Support for Coope ratives ‟ Businesses in Malaysia : Evidence of Impact. Internatioanl
Journal of Innovation in Business, 2(5), 509–528.
Sharma, V. D., & Iselin, E. R. (2012). The association between audit committee multiple-
directorships, tenure, and financial misstatements. Auditing, 31(3), 149–175.
http://doi.org/10.2308/ajpt-10290
Sharma, V. D., & Kuang, C. (2014). Voluntary audit committee characteristics, incentives, and
aggressive earnings management: Evidence from New Zealand. International Journal of
Auditing, 18(1), 76–89. http://doi.org/10.1111/ijau.12013
Sharma, V., Naiker, V., & Lee, B. (2009). Determinants of audit committee meeting frequency:
Evidence from a voluntary governance system. Accounting Horizons, 23(3), 245–263.
Shaw, K. W. (2003). Corporate disclosure quality, earnings smoothing, and earnings‟ timeliness.
Journal of Business Research, 56(12), 1043–1050. http://doi.org/10.1016/S0148-
2963(01)00328-9
Shukeri, S. N., & Islam, M. A. (2012). The Determinants of Reporting Timeliness: Evidence
From Malaysia. Journal of Applied Science Research, 8(7), 3314–3322.
Sirait, F., & Siregar, S. V. (2014). Dividend payment and earnings quality: evidence from
Indonesia. International Journal of Accounting and Information Management, 22, 103–117.
http://doi.org/10.1108/IJAIM-04-2013-0034
Sori, Z. M., Ali, M., & Hamid, A. (2008). Accountability in the Post Malaysian Code on
Corporate Governance : The Role of Audit Committee / Independent Directors. European
Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences, (13), pp. 18–29.
Sori, Z. M., Ali, M., Hamid, A., Evans, J. G., Saad, S. S. M., & Hamid, M. A. A. (2006). Audit
Committee Authority and Effectiveness : The Perceptions of Malaysian Senior Managers.
International Research Journal of Finance and Economics, 8(8). Retrieved from
http://www.eurojournals.com/4zulkarnain.pdf
Sosik, J. J., Kahai, S. S., & Piovoso, M. J. (2009). Silver Bullet or Voodoo Statistics?: A Primer
for Using the Partial Least Squares Data Analytic Technique in Group and Organization
Research. Group & Organization Management, 34(1), 5–36.
http://doi.org/10.1177/1059601108329198
Spear, R. (2000). The Co-operative Advantage. Journal of Public and Cooperative Economics,
71(4), 507–523.
216
Srinivasan, S., & Richardson, S. A. (2005). Consequences of financial reporting failure for
outside directors: Evidence from accounting restatements and audit committee members.
Journal of Accounting Research, 43(2), 291–342.
Stone, M. (1974). Cross-Validatory Choice and Assessment of Statistical Predictions. Journal of
the Royal Statistical Society, 36(2), 111–147. http://doi.org/10.2307/2984809
Sudman, S. (1996). How to conduct your own survey: Salent,P and Dillman,DA. Journal of
Marketing Research.
Suijs, J. (2008). On the value relevance of asymmetric financial reporting policies. Journal of
Accounting Research, 46(5), 1297–1321.
Sultana, N., Singh, H., & Van der Zahn, J. L. W. M. (2015). Audit Committee Characteristics
and Audit Report Lag. International Journal of Auditing, 19(2), 72–87.
http://doi.org/10.1111/ijau.12033
Sun, J., Lan, G., & Liu, G. (2014). Independent audit committee characteristics and real earnings
management. Managerial Auditing Journal, 29(2), 153–172.
Suruhanjaya Koperasi Malaysia. GP23 Garis Panduan Pelaporan Penyata Kewangan Koperasi
(2010).
Suruhanjaya Koperasi Malaysia. Dasar Koperasi Negara 2011-2020 (2011).
Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics. Using Multivariate
Statistics 5th Ed, 980. http://doi.org/10.1037/022267
Teddlie, C., & Yu, F. (2007). Mixed Methods Sampling: A Typology With Examples. Journal of
Mixed Methods Research, 1(1), 77–100. http://doi.org/10.1177/2345678906292430
Tsikriktsis, N. (2005). A review of techniques for treating missing data in OM survey research.
Journal of Operations Management, 24(1), 53–62. http://doi.org/10.1016/j.jom.2005.03.001
Utusan Malaysia. (2012). Penjana Ekonomi Negara. Utusan Malaysia, p. July 15.
Vafeas, N. (1999). Board meeting frequency and firm performance. Journal of Financial
Economics. http://doi.org/10.1016/S0304-405X(99)00018-5
Vafeas, N. (2005). Audit Committees, Boards, and the Quality of Reported Earnings.
Contemporary Accounting Research, 22(4), 1093–1122.
Vance, S. C. (1978). Corporate governance: Assessing corporate performance by boardroom
attributes. Journal of Business Research.
217
Vera-Muñoz, S. C. (2005). Corporate governance reforms: Redefined expectations of audit
committee responsibilities and effectiveness. Journal of Business Ethics.
Vicknair, D., Hickman, K., & Carnes, K. C. (1993). A Note on Audit Committee Independence:
Evidence from the NYSE on “Grey” Area Directors. Accounting Horizons, 7(1), 53–57.
Vuniarti, R. (2011). Audit Firm Size, Audit Fee and Audit Quality. Journal of Global
Management, 2(1), 84–97. Retrieved from
http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=bth&AN=78296379&lang=pt-
br&site=eds-live
Wallace, W. (2004). The economic role of the audit in free and regulated markets: a look back
and a look forward. Research in Accounting Regulation, (17), 267–298.
Watts, R. L., & Zimmerman, J. L. (1990). Accounting Year Theory : Ten Perspective. Review
Literature And Arts Of The Americas, 65(1), 131–156. Retrieved from
http://www.jstor.org/stable/247880
Weisberg, H. F., Krosnick, J. A. and Bowen, B. D. (1996). An Introduction to Survey Research,
Polling, and Data Analysis (3rd eds): Sage Publications, USA.
Wetzels, M., Odekerken-Schröder, G., & van Oppen, C. (2009). Using PLS path modeling for
assessing hierarchical construct models: Guidelines and Empirical Illustration. MIS
Quarterly, 33(1), 177–195. http://doi.org/Article
Whittred, G., & Zimmer, I. (1984). Timeliness of Financial Reporting and Financial Distress.
Accounting Review, 59, 287.
Xie, B., Davidson Iii, W. N., & DaDalt, P. J. (2003). Earnings Management and Corporate
Governance: The Role of the Board and the Audit Committee. Journal of Corporate
Finance, 9(3), 295–316. http://doi.org/10.1016/S0929-1199(02)00006-8
Yaacob, S. E., Ahmad, S., & Wan Mohd Zabaria, W. N. (2010). Kestabilan mata wang dalam
Menangani Krisis Ekonomi : Ke Arah Penggunaan Dinar Emas. Seminar Penjanaan
Ekonomi Melalui Transaksi Wang Dinar 2009, 373–390. Retrieved from
http://www.islam.gov.my/muamalat/sites/default/files/kertas_persidangan/2010/04/20_Salm
i_Sanep__Wan.pdf
Yang, J. S., & Krishnan, J. (2005). Audit Committees and Quarterly Earnings Management.
International Journal of Auditing, 9(3), 201–219.
Yatim, P. (2009). Audit committee characteristics and risk management of Malaysian listed
firms. Malaysian Accounting Review, 8(1), 19–36.
Yin, F., Gao, S., Li, W., & Lv, H. (2012). Determinants of audit committee meeting frequency:
evidence from Chinese listed companies. Managerial Auditing Journal.
218
Zikmund, W. G. (2003). Basic and Applied Research. In Business Research Methods (p. 7).
Retrieved from http://amzn.com/0030350840
Zikmund, W. G., Carr, J. C., Griffi, M., & Fuller-jacobsen, B. (2010). Business Research
Methods. South-Western, Cengage Learning (Vol. 8).
Zimmerman, J. L. (2013). Myth: External financial reporting quality has a first-order effect on
firm value. Accounting Horizons. http://doi.org/10.2308/acch-10370
219
SOALAN KAJI SELIDIK
JAD KOPERASI:___________________________________________________
BAHAGIAN A:Profil Responden
Bahagian ini bertujuan untuk mengetahui latar belakang demografik responden.
Sila tanda ( / ) di ruangan yang disediakan.
1. Jantina Lelaki Perempuan
2. Umur
25 hingga 35
36 hingga 45
46 hingga 55
56 ke atas
3. Pendidikan Lepasan Pasca Siswazah
Profesional (ACCA, CPA, CA)
Ijazah Perakaunan / kewangan
Ijazah umum
Diploma
SPM
4. Pekerjaan
Sektor kerajaan
Sektor swasta
Bekerja sendiri
Tidak bekerja/Pencen
5. Pendapatan Kurang dari RM1,000
RM1,001 hingga RM2,500
RM2,501 hingga RM4,000
RM4,001 hingga RM5,500
RM5,501 ke atas
220
6. Agama Islam
Buddha
Hindu
Kristian
Lain-lain
7. Berapa lamakah tempoh keahlian anda dikoperasi ini? Kurang dari 1 tahun
1 hingga 3 tahun
4 hingga 6 tahun
7 hingga 9 tahun
Melebihi tempoh 10 tahun
BAHAGIAN B: Ciri-ciri jawatankuasa audit
Sila tanda bulat di ruangan yang disediakan.
Kepakaran
Kod Pernyataan
San
gat-
san
gat
tid
ak
ber
setu
ju
San
gat
tid
ak
ber
setu
ju
Tid
ak
ber
setu
ju
Sed
erh
an
a
Ber
setu
ju
San
gat
ber
setu
ju
San
gat-
san
gat
ber
setu
ju
PK1 Ahli jawatankuasa audit koperasi dikehendaki
mempunyai kepakaran perakaunan dan kewangan
dalam melaksanakan tanggungjawab.
1 2 3 4 5 6 7
PK2 Kursus perakaunan dan kewangan yang dianjurkan
oleh SKM/MKM dapat meningkatkan kepakaran
dalam bidang perakaunan dan kewangan.
1 2 3 4 5 6 7
PK3 Ahli jawatankuasa audit koperasi perlu mendapat
pendidikan secara formal di dalam bidang
perakaunan dan kewangan bagi meningkat
kepakaran.
1 2 3 4 5 6 7
PK4 Ahli jawatankuasa audit koperasi yang mendapat
pendidikan secara formal mempunyai tahap
kompetensi yang baik dalam menjalankan tugas.
1 2 3 4 5 6 7
PK5 Penyertaan di dalam aktiviti keahlian badan
professional seperti MIA dapat menambahkan tahap
kepakaran perakaunan dan kewangan.
1 2 3 4 5 6 7
221
Pengalaman
Kod Pernyataan
Sa
ng
at-
san
gat
tid
ak
ber
setu
ju
Sa
ng
at
tid
ak
ber
setu
ju
Tid
ak
ber
setu
ju
Sed
erh
an
a
Ber
setu
ju
Sa
ng
at
ber
setu
ju
Sa
ng
at-
san
gat
ber
setu
ju
PG1 Pengalaman memainkan peranan dalam
menjalankan tugas sebagai pemantaukepada aktiviti
dan laporan kewangan.
1 2 3 4 5 6 7
PG2 Ahli jawatankuasa audit koperasi adalah efektif jika
mereka mempunyai pengalaman sebagai
jawatankuasa audit di koperasi lain.
1 2 3 4 5 6 7
PG3 Ahli jawatankuasa audit koperasi adalah berkesan
dalam melaksanakan tugas memantau laporan
kewangan, jika pernah menganggotai ALK.
1 2 3 4 5 6 7
PG4 Pengalaman bekerja di sektor pengauditan
memainkan peranan penting bagi meningkatkan
tahap kecekapan ahli jawatankuasa audit koperasi.
1 2 3 4 5 6 7
PG5 Penyertaan di dalam aktiviti keahlian badan
profesional seperti MIA dapat memberi pengalaman
kepada ahli jawatankuasa audit koperasi.
1 2 3 4 5 6 7
Tempoh Lantikan
Kod Pernyataan
San
gat-
san
gat
tid
ak
ber
setu
ju
San
gat
tid
ak
ber
setu
ju
Tid
ak
ber
setu
ju
Sed
erh
an
a
Ber
setu
ju
San
gat
ber
setu
ju
San
gat-
san
gat
ber
setu
ju
KB1 Perlantikan Ketua ahli jawatankuasa audit adalah
diputuskan di kalangan ahli jawatankuasa audit dan
tidak dipengaruhi oleh ahli lembaga koperasi.
1 2 3 4 5 6 7
KB2 Perlantikan semula ahli jawatankuasa audit yang
telah tamat tempoh tidak menpengaruhi tahap
kebebasan.
1 2 3 4 5 6 7
KB3 Perlantikan semula ahli jawatankuasa audit koperasi
adalah berdasarkan prestasi.
1 2 3 4 5 6 7
KB4 Seseorang ahli jawatankuasa audit koperasi yang
berkhidmat terlalu lama, ianya tidak mempengaruhi
tahap kebebasan.
1 2 3 4 5 6 7
KB5 Tempoh perkhidmatan jawatankuasa audit
koperasi yang panjang dapat memberi
kemahiran apabila menghadapai isu-isu yang
kompleks.
1 2 3 4 5 6 7
222
Kekerapan mesyuarat
Kod Pernyataan
Sa
ng
at-
san
gat
tid
ak
ber
setu
ju
Sa
ng
at
tid
ak
ber
setu
ju
Tid
ak
ber
setu
ju
Sed
erh
an
a
Ber
setu
ju
Sa
ng
at
ber
setu
ju
Sa
ng
at-
san
gat
ber
setu
ju
KM1 Kekerapan mesyuarat jawatankuasa audit koperasi
adalah mencukupi untuk menjalankan tugas secara
berkesan.
1 2 3 4 5 6 7
KM2 Kekerapan mesyuarat jawatankuasa audit dapat
menyelesaikan isu dan teguran kepada perkara
berbangkit.
1 2 3 4 5 6 7
KM3 Kekerapan mesyuarat merupakan faktor
penyumbang kepada kepatuhan laporan kewangan
koperasi.
1 2 3 4 5 6 7
KM4 Kekerapan mesyuarat yang dicadangkan di dalam
arahan SKM adalah mencukupi.
1 2 3 4 5 6 7
KM5 Pematuhan syarat minimum mesyuarat yang
ditetapkan oleh SKM dapat menyumbang kepada
keberkesanan tugas jawatankuasa audit.
1 2 3 4 5 6 7
Saiz jawatankuasa audit
Kod Pernyataan
San
gat-
san
gat
tid
ak
ber
setu
ju
San
gat
tid
ak
ber
setu
ju
Tid
ak
ber
setu
ju
Sed
erh
an
a
Ber
setu
ju
San
gat
ber
setu
ju
San
gat-
san
gat
ber
setu
ju
SZ1 Saiz jawatankuasa audit koperasi yang dianggotai
adalah sesuai dengan tugas-tugas pengawasan dan
pemantauan.
1 2 3 4 5 6 7
SZ2 Saiz jawatankuasa audit merupakan faktor
penyumbang kepada kepatuhan laporan kewangan.
1 2 3 4 5 6 7
SZ3 Saiz jawatankuasa audit yang terlalu besar adalah
tidak begitu efektif.
1 2 3 4 5 6 7
SZ4 Saiz jawatankuasa audit yang terlalu besar boleh
menjejaskan tahap kebebasan dan kerahsiaan.
1 2 3 4 5 6 7
SZ5 Saiz jawatankuasa audit yang ditetapkan oleh SKM
merupakan saiz yang ideal.
1 2 3 4 5 6 7