«Hakem Kararına Kurban Giden» Samsunlu (Amisos) Gladyatör (Malay)

 

«HAKEM KARARINA KURBAN GİDEN» SAMSUNLU (AMİSOS) GLADYATÖR DİODOROS

Gladyatör döğüşleri Roma imparatorluk devrinin en gözde spor gösterileriydi (munera). Bunedenle, imparatorluğun dört bir tarafındaki gladyatör okullarında (ludus) görevli antrenörler (lanista)gladyatör adaylarına döğüşme ve öldürme sanatına ilişkin ağır bir eğitim verilmekteydi.Gösteriler, munerarius (editor)adı verilen ve rahip ya da devlet memuru olan yetkili kişiler tarafından düzenlenirdi.Gladyatörleri eğitmek ve bakımlarını üstlenmek büyük masraflar gerektirdiğinden, yetişmiş birgladyatörün ölmesi büyük kayıp demekti. Bu nedenle, öldüresiye (sine missione) döğüşler ancak çok önemli ve pahalı gösterilerde yapılmaktaydı. Bunun dışında, yenik düşendöğüşçü daha fazla yara almamak ya da ölümden kurtulmak için elini kaldırmak suretiyle affını (missio)dileyebilirdi. Bu konudaki kararı ancak munerarius, seyircinin tepkisini de gözönüne alarak verebilirdi. Kuşkusuz, merhamet dilemenin bazıkuralları vardı ve bunlar summa rudis(Birinci Hakem) ya da secunda rudis(İkinci Hakem) adı verilen görevliler tarafından uygulanmaktaydı. Rudis, emekli olan gladyatörlere verilen ve onların özgürlüğünü simgeleyen bir tahta çubuktu. Buçubuğu taşıyan emekli gladyatöre rudiariusadı verilir ve bunlar gladyatör döğüşlerinde hakem (summaveya secunda rudis

1 / 4

«Hakem Kararına Kurban Giden» Samsunlu (Amisos) Gladyatör (Malay)

) olarak görev yaparlardı.

Samsun’da (Amisos) bulunarak ilk kez 1910 yılında yayınlanan bir gladyatörün mezar taşı,gerek çok iyi korunmuş döğüş sahnesi ve gerekse üzerindeki yazıtta gladyatörün öldürülüşşekline ilişkin bilgiler vermesi bakımından ilginç ve önemlidir. Şimdi Brüksel Müzesi’nde bulunanve İ.S. 2. yüzyıl başına tarihlenen bu mermer stelde, üstte bir döğüş sahnesi, altta ise Diodorosadındaki gladyatör için bir mezar şiiri yer almaktadır. Sahnede, solda ayakta duran ve rakibiniyere devirmiş olan Diodoros görülmektedir. Her iki elinde de birer hançer tutması nedeniyle,Diodoros’un dimachaerus (“iki hançer ya da kılıç taşıyan") adı verilen gladyatör grubundanolduğu kabul edilmektedir. Diodoros’un arkasındaki palmiye yaprağı onun zaferlerinisimgelemektedir. Yerde uzanan Demetrios adındaki diğer döğüşçü de aynı sınıftan (dimachaerus) olup, sağ elini yukarı kaldırarak missio(merhamet) dilemektedir. Bu sahnenin altında Diodoros için yazılmış Grekçe bir mezar şiiri yeralmaktadır:

2 / 4

«Hakem Kararına Kurban Giden» Samsunlu (Amisos) Gladyatör (Malay)

Diodoros’um ben burada yatan, muzaffer ve bahtsız

Demetrios’u devirdim, ama öldürmedim apansız

Sonra zalim bir Moira ve sinsi bir hakemin yaptığı hile

Öldürdü beni, ki terkedip gün ışığını geldim Hades’e

Şimdi burada yatıyorum, bu dost toprağın sinesinde

Beni buraya gömen o iyi ve dindar dostum sayesinde.

Bulunuşundan sonra birçok bilim adamı tarafından inceleme konusu edilen bu mezar şiiri sonzamanlarda bazı Web sitelerinde de sıklıkla «Dünya’nın ilk hakem hatası» gibi başlıklarla, amaçoğunlukla spekülatif amaçlarla anılmaktadır.

Taşın üzerindeki kabartmada, Diodoros’un rakibi Demetrius’u yere yıktığı ve kendisindenmerhamet dilediği an canlandırılmaktadır. Ama arena’da ne olmuştu da, şiirde belirtildiği gibi,döğüşü kazanan Diodoros «sinsi birhakem hilesi»yüzünden ölmüştü ? Bu konuda şöyle bir tahmin yürütmek mümkündür: Olasılıkla hakem (summa rudis), rakip Demetrios’un kendi kendine yere düştüğüne karar vererek döğüşü durdurmuş ve oayağa kalktıktan sonra yeniden başlatmıştı. Ancak döğüş yeniden başladığında işler tersinedönmüş ve döğüşü Demetrios kazanmıştı.

Belli ki, Diodoros aldığı yaraların etkisiyle hemen veya bir süre sonra ölmüş ve bir arkadaşıtarafından vatanı olan Amisos’da gömülmüştü. Mezar taşının üzerindeki şiir, belki ölmeden

3 / 4

«Hakem Kararına Kurban Giden» Samsunlu (Amisos) Gladyatör (Malay)

Diodoros’un kendisi, ama daha büyük bir olasılıkla onu seven biri tarafından yazılmıştı. Her kimise, bu ozan, Diodoros’un Kader’in (Moira) ve Demetrios’u kayıran hakemin kurbanıolduğundan son derece emindi. Spekülasyonlar bir yana, gerçekten böyle bir haksızlık varmıydı, yoksa bu Diodoros’un yenilgisi için ileri sürülen bir bahane miydi, hiçbir zamanbilemeyeceğiz.

H. Malay

KISA KAYNAKÇA:

Studia Pontica III, 1910, 11-13, no. 7 (F. Cumont).

L. Robert, Les Gladiateurs dans l’Orient grec, 1940 [1971], 130-131, no. 79.

E. Pfuhl – H. Möbius, Die Ostgriechischen Grabreliefs II, 1977, no. 1266.

R. Merkelbach – J. Stauber, Steinepigramme aus dem griechischen Osten 2, 2001, 347-348.

 

4 / 4