handleiding vir die produksie van kleingrane in die … production guidelines for small... ·...

PB 1

HANDLEIDING VIR DIE

PRODUKSIE VAN KLEINGRANE IN DIE SOMERREËNVALGEBIED

2016

Opgestel deur:

LNR-Kleingraaninstituut

Universiteit van die Vrystaat

SAB Maltings (Pty) Ltd

Die inligting in hierdie handleiding word aan die hand van wetenskaplike navorsing en ter goedertrou verskaf en betrokke instansies aanvaar geen regsaanspreeklikheid na aanleiding hiervan nie.

© Kopiereg: Landbounavorsingsraad

ISBN: 978-0-621-44399-8

Gekoördineer en tegnies versorg deur:

Elri Burger

Dataversorging:

Willem Kilian

Ontwerp, Uitleg en Gedruk deur:

Shereno Printers

Tel: (012) 344 2817

LNR-Kleingraaninstituut wil hiermee die Wintergraantrust bedank vir hul finansiële ondersteuning van die projekte waaruit die navorsingsresultate verkry is.

2 3

INHOUD

Voorwoord 4

Erkenning 5

Algemene Gewasbestuursbesluite 6

Wisselboubestuur 7Beplanning van langtermyn wisselboupraktyke 7

Bestuur van Kleingraanproduksie 9

Wat bepaal opbrengs by koring? 9Groeipuntstadia 11Faktore wat opbrengskomponente beïnvloed 16Bepaal opbrengsmikpunte / beplanningsopbrengs 16Bereiking van opbrengsmikpunte 17

Grondbewerkingsriglyne 18

Konvensionele bewerking 18Bewaringsbewerking 19Minimum bewerking (Direk saai) 20

Riglyne vir die keuse van koringcultivars 25

Planttelersregte (Wet 15 van 1976) 25Saadsertifisering en Tabel 8, soos omskryf in die Plantverbeteringswet 26Faktore wat cultivarkeuse bepaal 26

Samevatting van resultate - 2015 31

Eienskappe van cultivars 32Plantdatums en digthede 36Resultate verkry gedurende 2015 40Resultate verkry vir besproeiingsgebied gedurende 2015 73

Bemestingsriglyne vir koringverbouing 109

Grondmonsterneming vir grondvrugbaarheidsbepaling 109Grondsuurheid 110Stikstofbemesting 113

2 3

Fosforbemesting 117

Kaliumbemesting 119Mikro-elemente 121

Hulpmiddels en Onkruiddoders 122

Insekbeheer 127

Siektes van kleingrane 134

Riglyne vir die produksie van moutgars onder besproeiing 149

Grondvoorbereiding 149Cultivars 150Agronomiese eienskappe 150Plantpraktyke 151Bemesting 153Na-plantpraktyke 155Oes van graan 157Kwaliteit 158

Hawerproduksie 162

Weiding, kuilvoer en hooiproduksie 162Graanproduksie 162Kwaliteit van graanhawer 163Saadgrootte 164Probleme in hawerproduksie 168

LNR-Kleingraaninstituutdienste 173

Spesialis en kontak inligting 176

4 5

VOORWOORD

Die kern van die voedselprodusent se sukses om in ’n mededingende en globale bemarkingsomgewing finansieël lewensvatbaar te word of te bly, berus op die verbetering van landbouproduktiwiteit. Vir Suid-Afrika se voedselsekerheid op huishoudelike en nasionale vlak is die voortgesette produksie van basiese voedsel, soos koring, noodsaaklik.

Hierdie 2016 Produksiehandleiding is, soos sy talle voorgangers bewys het, ’n uiters belangrike inligtingsbasis vir besluitneming. Die inligting hierin is gebaseer op betroubare en objektiewe waarnemings van herhaalde (2 tot 4 jaar) wetenskaplike proewe en verteenwoordig die grootste produksiegebiede. Vir produsente is hierdie inligting ’n belangrike hulpmiddel vir cultivarkeuse in hul spesifieke produksiegebied.

Cultivarseprestasiedata word aangevul deur inligting oor siekte-,insek-en onkruidbeheer, asook produksiepraktyke en aanbevelings oor grond-, water en bemestingsbestuur.

Hierdie publikasie se inligting sal die produsent sonder twyfel help om risiko’s te verminder en produktiwiteit en kostedoeltreffendheid te verhoog.

Die belangrikste om te onthou, is dat produktiwiteit en winsgewendheid gemeet word in wins/ha en nie in ton/ha nie. Slegs wins/ha sal ons kompeterendheid verseker.

Dr J le RouxAlgemene Bestuurder LNR-Veldgewas Divisie

(Bestuurder LNR Kleingraan Instituut 1989-2016 - Tree af 29 Februarie 2016)

4 5

ERKENNINGS

Spesialis bydraes tot die publikasie is deur die volgende kundiges gemaak:

Prof Sakkie Pretorius Departementshoof Universiteit van die VrystaatDr Goddy Prinsloo Entomoloog GewasbeskermingDr Vicki Tolmay Entomoloog Gewasbeskerming/

Kiemplasma-ontwikkelingDr Justin Hatting Programbestuurder GewasbeskermingDr Astrid Jankielsohn Entomoloog GewasbeskermingGawie Kotzé Garsproduksie SAB Maltings (Pty) LtdHestia Nienaber Onkruidwetenskaplike GewasbeskermingCathy de Villiers Plantpatoloog GewasbeskermingDr André Malan Programbestuurder CultivarontwikkelingWillem Kilian Programbestuurder ProduksiepraktykeDr Sandra Lamprecht Plantpatoloog LNR-Plantbeskermings InstituutGert van Coller Plantpatoloog Dept Landbou, ElsenburgDr Annelie Barnard Plantfisioloog Produksiepraktyke

6 7

ALGEMENE GEWASBESTUURSBESLUITE

Die hoofdoel van die publikasie is om die bestuur van koringproduksie as deel van ’n gepaste wisselboustelsel te behandel, om sodoende die mededingendheid van die gewas te verhoog. Alhoewel daar nie ’n enkele beste bestuurspraktyk vir alle omstandighede is nie, sal die publikasie die beginsels van koring se groei en bestuur uitlig, sodat toepaslike bestuursbesluite geneem kan word na gelang van die spesifieke situasie.

Die grootste oorweging, veral in droëlandproduksie, is winsgewendheid. Die tradisionele koring-braak-koring stelsel is nie meer winsgewend nie, hoofsaaklik as gevolg van verlaagde grondwater-beskikbaarheid en verhoogde siektevoorkoms. Die stelsel lei ook tot agteruitgang van gronde deur verlaagde organiese koolstof (humus), verhoogde grondversuring en gronderosie. Verhoogde winsgewendheid kan net bereik word deur die gewas/grond/klimaat kombinasie se opbrengspotensiaal te maksimaliseer, terwyl insetkoste streng bestuur word.

Met die strewe na groter produktiwiteit met die beskikbare hulpbronne, en nie noodwendig na hoër totale produksie nie, is dit belangrik om die basiese beginsels van akkerboubestuur neer te lê.

• Grondkeuse is krities en vereis dat elke landeenheid individueel evalueer moet word om maksimum verbouingspotensiaal te bepaal;

• Doen grondontledings om die chemiese grondvrugbaarheidstatus te bepaal;

• Volg ’n doelgerigte bekalkingsprogram;

• Doen bemestingsbeplanning vir al die plantvoedingselemente;

• Volg die gepaste bewerkingsmetodes. Dit sluit in: opheffing van verdigtingslae, hantering van oesreste, onkruidbeheer en saadbedvoorbereiding met die hoofdoel om maksimum grondwater in die grondprofiel op te gaar. Elke bewerkingsaksie moet ’n spesifieke doel bereik;

• Plant verskeie hoë potensiaal cultivars met gepaste siekte-en insekweerstand;

• Kalibrasie van planters vir korrekte saaidigtheid, bemestingstoediening en plant diepte is belangrik;

• Korrekte plantdatumkeuse vir die cultivarpakket en gepaste saaidigtheid van cultivars vir optimale opkoms en saailingvestiging;

• Effektiewe spuitprogram vir onkruid, siektes en insekte moet gedurende die groeiseisoen gevolg word;

• Tydige oes en gepaste na-oesopberging het ’n impak op opbrengs en graankwaliteit;

• Doeltreffende bemarking van graan vir effektiewe finansiële bestuur.

6 7

Wisselboubestuur

Ekonomies en agronomies gesien, is dit voordelig om koring in ’n gepaste wisselboustelsel te verbou. Opbrengste word verhoog, terwyl siekte-, insek- en onkruidprobleme verminder word.

Opbrengsbeperkende faktore

Die belangrikste faktore wat opbrengs van gewasse beperk, is:

• verkeerde grondkeuses;

• grondwatertekorte en klimaatstremmings;

• lae grondvrugbaarheid en plantvoedingstekorte;

• plantsiektes;

• skadelike insekte;

• onkruidbesmetting en -kompetisie;

• verkeerde plantdatum en cultivarkeuse;

• swak opkoms en saailingvestiging.

Hierdie faktore is uitvloeisels van oneffektiewe bewerkingsbeplanning, grondwater- en wisselboubestuur.

Beplanning van langtermyn wisselboupraktyke

Goeie wisselboubeplanning is die enkele belangrikste bestuurspraktyk wat stabiele opbrengste en winsgewendheid bepaal. Dit is ’n belegging in risikovermyding.

’n Goed beplande wisselboustelsel verlaag insetkostes, verhoog opbrengste en versprei produksierisiko‘s.

Wat is die beste wisselboustelsel?

Daar is nie ’n enkele beste stelsel wat elke produsent in al die verbouingsgebiede sal pas nie. Elke produsent moet sy eie langtermynstelsel beplan en ontwikkel, wat aanpasbaar is met die van bestuursbeginsels en geheelplaasbeplanning in ag geneem. Gewaskeuse vir elke land moet baseer word op ’n objektiewe bepaling van gewas bruto-inkomste, insetkoste, landgeskiedenis en wisselboustatus.

’n Wisselboustelsel vir ’n bepaalde situasie sal bepaal word deur die volgende:

• die produsent se houding en doelwitte;• die bedryfsvertakkinge op sy plaas en kommoditeitspryse;• die kontantvloeisituasie en ekonomie van gewasse wat verbou word;• agronomiese bestuursbeginsels;

8 9

• grondtipe, -diepte en -tekstuur;• grondvrugbaarheid en pH;• totale reënval en verspreiding deur groeiseisoen;• spektrum van onkruidspesies wat voorkom;• wissel van stikstofbindende gewasse en stikstofverbruikers;• voorkoms van plantsiektes;• die voorkoming van die opbou van grondgedraagde siektes;• beskikbare implemente en toerusting;• veefaktor en voervloeibehoeftes.

Voordele van ’n volhoubare wisselboustelsel

Beperk plantsiektes’n Faktor wat ’n toenemende bedreiging vir ekonomiese koringproduksie is, is die voorkoms van grondgedraagde wortelsiektes. Die enigste praktiese beheerstrategie is ’n goeie wisselboustelsel wat daarop gemik is om eenjarige grasse en koringopslag ten minste 12 maande voor kommersiële koringaanplantings te beheer.

Laer onkruiddrukOnkruide kompeteer met gewasse vir water, voedingselemente, sonlig en spasie en kan graanopbrengste met tot 20% verminder. Deur gewasse af te wissel en onkruid-doders te roteer, is dit moontlik om ’n wye spektrum van onkruide te beheer. Effek-tiewe onkruidbeheer in een gewas beteken dikwels dat ’n ander gewas verbou kan word sonder die nodigheid van duur selektiewe onkruiddoders. Daardeur word die moontlike opbou van weerstand van bepaalde teikenspesies teen sekere onkruid-doders verhoed. Die potensiaal vir die opbou van onkruiddoder-residue in die grondprofiel, word ook beperk.

Verhoogde grondvrugbaarheidDie verdere doel van ’n goeie wisselboustelsel is om ’n balans te vind tussen die stikstofvaslegger (peulplant) en die stikstofverbruiker (koring, gars en ander soort-gelyke gewasse). Opbrengs- en proteïenverhogings in koring ná ’n peulgewas is al wyd gedemonstreer. Die opbou van organiese materiaal en residuele stikstof in die grond, tesame met die herstel van grondstruktuur en ’n verbetering in grond-wateropgaarvermoë, is die basis van die verhogings.

Verhoogde winste

Die insluiting van ’n peul - of oliesaadgewas in die wisselboustelsel kan winsgewendheid verhoog deur opbrengste te verhoog. Ekonomiese sekerheid word ook bevoordeel aangesien risiko oor ’n paar gewasse versprei word.

8 9

BESTUUR VAN KLEINGRAANPRODUKSIE

Goeie opbrengste is die resultaat van goed deurdagte beplanning en effektiewe gewasbestuur. Hoër opbrengste beteken hoër winste, aangesien produksiekoste per ton graan relatief verlaag soos opbrengste toeneem.

Vermy ’n rigiede benadering tot gewasbestuur. Die oplettende bestuurder sal bedag wees op veranderinge ten opsigte van verbouingsomgewing, opbrengspotensiaal, graanpryse en insetkoste en sy bestuursbesluite dienooreenkomstig aanpas.

Wat bepaal opbrengs by koring?

Die totale graanopbrengs is die produk van:

• die aantal plante per hektaar;

• die aantal are per plant;

• die korrelgetal per aar;

• individuele graankorrelmassa.

Bogenoemde komponente en uitendelik graanopbrengs, word tydens die drie hooffases van ontwikkeling op verskillende groeistadia beïnvloed. Dit is dus moontlik dat ‘n opbrengskomponent wat later in die groeiperiode vasgelê word, gedeeltelik kan kompenseer vir ‘n potensiële opbrengsverlaging wat vroeër voorgekom het. Die verskillende opbrengskomponente oorvleuel in hulle onderskeie invloede op potensiële graanopbrengs en die komponente ontwikkel in ‘n bepaalde volgorde, soos aangedui in Figuur 1.

10 11

Figu

ur 1

. Gro

ei-e

n on

twik

kelin

gsta

dia

van

korin

g de

ur d

ie g

roei

seis

oen

* Aa

ngep

as u

it:•

Ohi

o Ag

rono

my

guid

e 14

th

editi

on. B

ulle

tin 4

72-0

5.

• S

lafe

r & R

awso

n, 1

994.

•

Whe

at g

row

th a

nd p

hysio

logy

. A.

Ace

vedo

, P. S

ilva

& H

. Silv

a,

2002

. FAO

Cor

pora

te d

ocum

ent

re

posit

ory

(ww

w.fa

o.or

g).

• B

read

whe

at, 2

002

(B.C

. Cu

rtis,

S. R

ajar

am &

H. G

omez

M

acPh

erso

n, e

ds.).

FAO

Pla

nt

Prod

uctio

n an

d Pr

otec

tion

Serie

s, n

o 30

, Rom

e, 2

002.

10 11

Groeipuntstadia (Sketse volgens dr Gideon Joubert)

GS1 GS2 GS3 GS4

GS5 GS6 GS7 GS8

GS9 GS10 GS11 GS12

12 13

Groeipuntstadia (Vervolg)

GS13 GS14 GS15 GS16

GS17 GS18 GS19 GS20

12 13

Groeipuntstadia (Vervolg)

Gs 21 Gs 22

Gs 25

Gs 24 Gs 23

Gs 21 Gs 22

Gs 25

Gs 24 Gs 23

Gs 21 Gs 22

Gs 25

Gs 24 Gs 23

Gs 21 Gs 22

Gs 25

Gs 24 Gs 23

Gs 21 Gs 22

Gs 25

Gs 24 Gs 23

GS21GS22

GS23

GS24GS25

14 15

Groeipuntstadia (foto’s deur Robbie Lindeque)

Gs 2

Gs 3 Gs 4

Gs 5 Gs 6 Gs 7

Gs 8 Gs 9 Gs 10

Gs 11 Gs 12 Gs 13

GS2

GS5

GS8

GS11

GS3

GS6

GS9

GS12

GS4

GS7

GS10

GS13

14 15

Groeipuntstadia (vervolg)

Gs 14

Gs 18 Gs 17

Gs 15 Gs 16

Gs 19

Gs 20 Gs 21 Gs 22

Gs 23 Gs 25 Gs 24

GS14

GS17

GS20

GS23

GS15

GS18

GS21

GS24

GS16

GS19

GS22

GS25

16 17

Faktore wat opbrengskomponente beïnvloed

Bestuursfase Faktore Opbrengs- komponentePlant Plantdigtheid (kg/ha)

Duisendkorrelmassa Ontkiemingspersentasie Saadgroeikragtigheid Koleoptiellengte Grondstruktuur en-tekstuur Saadbedvoorbereiding Grondwater met plant Plantmetode / diepte Kunsmistoediening met plant Saadbehandeling

Aantal plante gevestig per hektaar

Vegetatiewe en reproduktiewe fases

CultivarPlantdatumGrondvrugbaarheid (N, P, K, pH)GrondwaterbeskikbaarheidTemperatuur (minimum en maksimum)Insekte / siektes / onkruide

Aantal halms / are per hektaar

Graanvulling Cultivar Stikstofbeskikbaarheid Waterbeskikbaarheid Temperatuur(maksimum en/of koueskade) Siektes en insekte

Korrelgetal peraar en graangewig

Bepaal opbrengsmikpunte/beplanningsopbrengs

Stel ‘n realistiese opbrengsmikpunt met gewasverbouing met inagneming van beskikbare hulpbronne. Opbrengsmikpunte is die basis waarop alle gewasbestuursbesluite geneem word. Cultivarkeuse, bemestingspeile, onkruiddodertoedienings, plaagbeheer en veral die ekonomiese beplanning van gewasverbouing kan slegs gedoen word met die hulp van duidelike opbrengsmikpunte. Verskeie metodes kan aangewend word om ‘n opbrengsmikpunt te behaal:

• Ondervinding - historiese gemiddelde opbrengs van die afgelope vyf jaar.

• Plantbeskikbare water - som van opgegaarde grondwater voor planttyd plus gemiddelde effektiewe reënval gedurende die groeiseisoen.

• Gebruik langtermyn klimaatsvoorspellings.

16 17

Die risiko wat gepaard gaan met die bepaalde opbrengsmikpunt, moet versigtig oorweeg word. Wins is die vergoeding vir die risiko’s wat ons neem, maar wees realisties; sekere bestuurspraktyke en -mikpunte het ‘n hoë inherente risikokomponent.

Bereiking van opbrengsmikpunte

Die sleutelbestuursbesluite wat bereiking van opbrengsmikpunte en daardeur winste bepaal, sluit die volgende in:

• geheelplaasbeplanning wat geskikte grondkeuses insluit;

• ’n gesonde, goed beplande wisselboustelsel;

• die effektiewe bestuur van plantbeskikbare grondwater;

• doen grondontledings vir ’n toepaslike bemestings- en bekalkingsprogram;

• die bepaling van realistiese opbrengsmikpunte;

• toepassing van goeie grondbewerkingspraktyke;

• geskikte cultivarkeuse;

• die plant van kwaliteit saad;

• regte plantdatumkeuse en plantdigthede van cultivarpakket;

• plant teen geskikte planterspoed en plantdiepte;

• monitor die gewas en noteer waarnemings;

• neem vroegtydig besluite rakende onkruid-, insek- en siektebeheer;

• tydige oes van ryp graan;

• ontwikkel ’n deurdagte bemarkingstrategie;

• pas agronomiese bestuursbeginsels toe.

18 19

GRONDBEWERKINGSRIGLYNE

Grond word bewerk om gunstige toestande vir die ontwikkeling van ’n gewas te skep. Die ideale toestand word geskep wanneer grond genoegsame water opgegaar het om goeie vestiging en ontwikkeling van die gewas te verseker. Dit word bereik deur te verseker dat die maksimum hoeveelheid grondwater gedurende die opgaarseisoen die grond binnedring en dat onkruid en opslag wat vir hierdie water kompeteer, goed beheer word.

Tradisioneel was onkruid deur middel van die gebruik van ŉ skaarploeg beheer (konvensionele bewerking) of deur gebruik te maak van vlak tandbewerkings (deklaagbewerking, bewaringsbewerking). Vandag is nog ’n opsie, naamlik minimum bewerking (Afrikaans vir no-till) ook beskikbaar. In hierdie geval word koring direk, sonder vooraf bewerking geplant, terwyl die onkruid op chemiese wyse beheer word. Dit word moontlik gemaak deur nuwe planter-tegnologie wat hoë stoppelvlakke kan hanteer asook die feit dat chemiese bewerking, kostedoeltreffend geword het. Goeie vestiging, asook ekonomiese oorwegings, bly steeds die belangrikste faktore wanneer die produsent besluit oor geskikte bewerkingsmetodes

Konvensionele bewerkingKonvensionele bewerking word aanbeveel in gebiede waar die risiko van winderosie laag is en die risiko vir wortelsiektes hoog is. Dit word veral aanbeveel, indien koring met koring opgevolg word, om die effek van wortelsiektes te verminder. Die gebruik van ’n skaarploeg met konvensionele bewerking veroorsaak dat die boonste grondlaag omgekeer word en dat feitlik geen stoppel op die oppervlak behoue bly nie. Hierdie bewerking vernietig reeds ontkiemde onkruid baie effektief, maar bring diepliggende onkruidsaad na die oppervlak waar dit ontkiem. Skaarploegbewerkings moet altyd met sekondêre bewerkings opgevolg word om van kluite ontslae te raak en om nuwe onkruide dood te kry.

Konvensionele bewerking behels gewoonlik die volgende stappe: Stap 1: Stroop (Desember - Januarie)

Stap 2: Gebeur sodra die grondwatersituasie dit toelaat. Indien daar nog te veel strooi voorkom, kan die bewerking herhaal word. In die jare van uitsonderlike hoeveelhede strooi (>3,0 ton/ha graanopbrengs), kan die brand van strooi oorweeg word.

Stap 3: Ploeg. Hierdie bewerking moet in die droër dele tussen einde Januarie en einde Februarie uitgevoer word om te verseker dat voldoende reën op die geploegde grond val om die grondwater, wat tydens die bewerking verlore gegaan het, weer aan te vul. In die natter gebiede, waar die moontlikheid vir reën later in die seisoen groot is, kan daar vanaf middel Februarie tot einde Mei geploeg word. Die presiese tyd sal egter bepaal word deur die watersituasie in die grond. Hoe later geploeg word, hoe minder bewerkings is nodig om onkruid te beheer en hoe minder herverdigting sal plaasvind. Indien moontlik moet die ploeg met egtandjies toegerus wees om die grond tydens die ploegaksie te seël en kluite op te breek.

18 19

Stap 4: Indien die ploeg nie met die egtandjies toegerus is nie, moet daar direk na ploeg met eg of vlak vlerkskaar bewerk word om die kluite te breek en die grond te verseël.

Stap 5: Wanneer nodig, moet onkruid met vlak vlerkskaarbewerkings beheer word. Hierdie bewerkings dien dan ook as saadbedvoorbereiding.

Stap 6: Plant volgens die riglyne. Waar moontlik moet daar van ’n penplanter gebruik gemaak word om die volgende redes:

• effektiewe bandplasing van kunsmis in nat grond om opname van voedingstowwe te bevorder.

• opbreek van vlak verdigte lae.

Dit is belangrik dat die druk op die drukwiel aangepas word volgens die grondwatersituasie. Die beginsel geld dat hoe droër die grond is, hoe hoër moet die druk wees en hoe natter die grond hoe laer die druk.

Bewaringsbewerking

Bewaringsbewerking word sterk aanbeveel in gebiede waar die reënval laag is en waar die risiko vir wind- en watererosie groot is as gevolg van ’n lae klei-inhoud. Die gebiede is oor die algemeen minder onderhewig aan die grondgedraagde siekte, vrotpootjie, aangesien die reënval laer is en die gronde goed gedreineer is. Deklaagbewerking is reeds jare gelede suksesvol op die sanderige watertafelgronde van die Noordwes-Vrystaat gevestig. ’n Droë klimaat met hoë opbrengste en gepaardgaande hoë residuevlakke is by uitstek geskik vir deklaag bewerkingstelsel. Bewaringsbewerking kan ook in die hoë reënvalgebiede suksesvol toegepas word indien dit deel uitmaak van ’n wisselbousisteem. Koring moet egter nie in hoë reënvalgebiede of onder besproeiing in half ingewerkte koringstrooi geplant word nie. Bewaringsbewerking kan as volg toegepas word:

Stap 1: Stroop (November - Desember)

Stap 2: Onkruidbeheer (wanneer nat genoeg) met ’n rolstaaf of vlerkskaar, afhangend van hoeveel strooi op die oppervlak moet bly. Chemiese onkruidbeheer kan gebruik word in plaas van skoffelbewerking.

Stap 3: ’n Diep tandbewerking, om verdigte lae op te breek, moet in Maart of April uitgevoer word. Dit moet op so ’n tydstip gedoen word, dat die minimum van bewerkings verder uitgevoer moet word, aangesien elke verdere bewerking sal bydra tot herverdigting en ’n verlies aan strooi. ’n Roller wat agter die tandimplement gemonteer is, sal help om die boonste grondlaag te verseël en kan een bewerking vervang.

Stap 4: Verseël die grond direk na tandbewerking met ’n vlerkskaar, eg of V-lem (indien roller nie op tandimplement aangebring is nie).

20 21

Stap 5: Beheer onkruid met ’n vlak bewerking (vlerkskaar of V-lem) indien nodig. Gewoonlik is dit nodig om net voor plant ’n vlak bewerking uit te voer vir saadbedvoorbereiding.

Stap 6: Plant volgens riglyne. Waar moontlik moet daar van ’n penplanter gebruik gemaak word om reeds genoemde redes.

Die hoeveelheid strooi wat na bewaringsbewerking op die oppervlakte gelaat word, word bepaal deur die risiko vir wind- en watererosie. Hoe groter die gevaar van erosie, hoe meer strooi is nodig om die windspoed oor die oppervlakte te breek en die afloop van water te keer. Te veel strooi wat plat lê kan die plantproses bemoeilik, aangesien dit aan die planter sal pak.

Minimum bewerking (Direk saai)

Die toenemende toepassing van gewasrotasiestelsels en die ontwikkeling van tegnologie skep nuwe moontlikhede om probleme wat in die verlede met verminderde bewerking ondervind is, op te los. Die huidige onbekostigbaarheid van brandstof en die verlaging in die pryse van glifosaat-gebaseerde onkruiddoders het die gebruik van hierdie stelsel selfs nog aantrekliker gemaak.

In Suid-Afrika is daar reeds ’n beduidende aantal produsente, veral in die Suid- Kaap en KwaZulu-Natal, wat van verminderde bewerkingsmetodes gebruik maak. In die oostelike dele van die Vrystaat met hoë reënvaltoestande en siektedruk is die gebruik van minimum bewerking moeiliker hanteerbaar, maar dit kan wel met goeie bestuur toegepas word.

Een van die hoofdoelwitte van minimum bewerking is om die grondoppervlakte so min as moontlik te versteur om die opkoms van onkruid wat in die dieper grondlae vasgevang is, te voorkom. Verder word die grond so ver as moontlik met residue bedek om verdere onderdrukking van onkruid en wateropname aan te help. ’n Goed ontwerpte planter word dan gebruik om ’n smal groef in die plantry van stoppel skoon te maak en ’n tand word aangewend om verdigtingslae op te hef en om kunsmis op die regte diepte in ’n band toe te dien.

Wat is die geheime vir suksesvolle implementering?

Gewasrotasie

Verminderde bewerking kan slegs suksesvol in gewasrotasie toegepas word, met lang oorlê-stelsels onder droëlandtoestande (bv. in die Somerreënvalgebied) of twee gewasse per jaar (onder besproeiing). Monokultuurverbouing lei altyd tot die opbou van onkruid, insekte en siektes en die oorvloedige substraat in die vorm van stoppel op die oppervlak, vererger die situasie drasties. As ’n wegspringpunt is verminderde bewerking dus direk aan wisselbou gekoppel.

20 21

Teenwoordigheid van ’n deklaag

Voldoende hoeveelheid strooi op die oppervlak is die belangrikste aspek waarsonder verminderde bewerking nie kan klaarkom nie. As riglyn moet ten minste 30% van die grondoppervlakte met residue bedek wees om die voordele van die deklaag te kan benut. Navorsing het aangetoon dat half-ingewerkte strooi ’n negatiewe impak op produksie het en dat strooi heeltemal op die oppervlak gelaat moet word en ook eweredig op/oor die oppervlak versprei moet word. Die gebruik van strooi-verspreiders op die stroper is hier van kardinale belang. In baie van die marginale gebiede is die residuevlakke onvoldoende en die gebruik van dekgewasse kan ’n moontlike oplossing vir hierdie probleem bied.

Mikro-organismes en wortels

Die werk van die ploeg in verminderde bewerking word deur die werking van erdwurms, ander mikro-organismes en die verrotting van wortelstelsels vervang. Die aktiwiteite van hierdie organismes veroorsaak kanaaltjies waardeur die grond deurlug word en waardeur water die grond kan binnedring. Verder help die opbou van organiese materiaal om vrugbaarheid te herstel en die grond se fisiese eienskappe te verbeter. Ongelukkig neem die opbou van hierdie organismes ’n redelike lang tyd voordat dit effektief is. Gedurende hierdie tyd sal die gewas nie optimaal lyk of presteer nie en kan opbrengste selfs afneem. Produsente wat lank genoeg in die stelsels gebly het, getuig dat daar wel ’n draaipunt kom wanneer die grondtoestande begin verbeter en opbrengste ooreenkomstig weer begin toeneem.

Watter probleme kan verwag word?

Siektes, insekte en onkruid

Die teenwoordigheid van residue op die oppervlak skep gunstige toestande vir sommige onkruide, insekte en siektes en dus is beter beplanning en bestuur as by konvensionele bewerking nodig. So byvoorbeeld kan die onkruidspektrum verander, plae wat nie voorheen ernstig was nie kan belangrik word en siektes soos vrotpootjie en Septoria kan hul verskyning maak. Soos reeds voorheen genoem, is gewasrotasie een van die belangrikste bestuurshulpmiddels in hierdie verband, en moet dit altyd as integrale deel van die sisteem gesien word.

Aangesien bogenoemde probleme voorsien kan word, is dit redelik om te verwag dat die gebruik van chemiese beheermiddels in hierdie stelsel sal toeneem. Een van die hoekstene van die stelsels is die gebruik van breëspektrum onkruiddoders in plaas van vlak tandbewerkings om onkruide te beheer. Produsente wat hierdie sisteme toepas, moet hulself vergewis van risiko‘s verbonde aan die gebruik van hierdie middels en slegs voorgeskrewe dosisse toedien.

22 23

Voedingstofbalanse

Die teenwoordigheid van deklae kan voedingstowwe tot toksiese vlakke in die bogrond laat opbou. Hierdie verwantskappe is nog nie heeltemal uitgeklaar nie en verdere navorsing om die verwantskappe tussen die opname van kalsium, magnesium, kalium en ander voedingstowwe te bepaal is nog nodig, veral by die gebruik van verminderde bewerking onder besproeiingstoestande.

Verminderde saailingkragtigheid

Dit is ’n bekende feit dat saailingkragtigheid onder verminderde bewerking kan afneem. Hierdie effek hou verband met die koeler grondtoestande wat die plant ervaar as gevolg van die teenwoordigheid van die deklaag en wat geneig is om ontkieming terug te hou. Daar kan hiervoor gekompenseer word deur van effens hoër plantdigthede gebruik te maak, wat ’n marginale kostestyging kan meebring. Met verbeterde plantmetodes, veral waar daar van die breedwerpige uitstrooi van die saad na plant met ’n geskikte planter oorgeskakel word, kan die saaidigtheid dramaties verminder.

Stiktofbemesting

By verminderde bewerking bestaan daar ’n wesenlike gevaar van ’n stikstof-negatiewe periode as gevolg van groot hoeveelhede strooi op die oppervlak en laer vlakke van hersirkulasie. Die toediening van stikstof met plant moet dus voldoende wees om te verseker dat die jong plantjies nie aan stikstofgebrek lei nie. Dit beteken dat hoër toedienings as wat vir konvensionele bewerking die geval is, nodig mag wees om hiervoor te kompenseer. Weereens kan verbeterde bandplasing en verdeling van stikstof, waar voorheen van breedwerpige strooiing gebruik gemaak is, die toedieningspeil dramaties verlaag.

Afname in opbrengsSommige produsente ervaar ’n aanvanklike verlaging in opbrengs wanneer hulle na verminderde bewerking oorskakel. Wanneer die besparing in insetkoste egter in ag geneem word, toon verminderde bewerking steeds finansiële voordele. Hierdie afname in opbrengs kan gewoonlik aan verdigting (veral op sanderige grond) of siektetoename gekoppel word. Indien verdigting die probleem is, moet dit steeds met diep tandbewerkings opgehef word. Daarna kan weer met verminderde bewerking voortgegaan word totdat die probleem weer opduik.

Met verminderde bewerking moet die produsent besef dat die lande moontlik nie meer so homogeen soos in die verlede sal voorkom nie - daar kom baie meer variasie in terme van plantkleur en -hoogte voor. Die afname in opbrengs en verlies van homogeniteit kan tot die minimum beperk word as bogenoemde probleme aangespreek word en ’n optimale groeisone vir die plant geskep word. Die toepassing van presisieboerderybeginsels sal ook handig te pas kom om spesifieke probleemkolle op te los.

22 23

Wat is die slaggate? Grondsuurheid

Een van die ernstigste probleme wat met verminderde bewerking ondervind word, is grondversuring. Wanneer ’n land onder verminderde bewerking is, wil die produsent graag bewerking tot die minimum beperk en is dit nie maklik om die besluit te neem om kalk in te werk nie. Dit is dus van uiterste belang dat alle grondprobleme en veral grondsuurheid voor die aanvang van die sisteem tot op die optimale vlak reggestel word. Wanneer die stelsel aan die gang is, moet die grondtoestande steeds gemonitor en behandel word om te verhoed dat die situasie agteruitgaan, wat later drastiese ingryping sal noodsaak. Dieselfde situasie geld ook vir moontlike probleme met fosfaat en kalium.

Grondverdigting

Die gebruik van verminderde bewerking impliseer nie geen-verkeer op die land nie, aangesien die gebruik van planters, stropers, kalkstrooiers en balkspuite steeds onafwendbaar bly. Dit is vir hierdie rede dat beheerde spoorverkeer, waar moontlik, slegs tot die voordeel van die sisteem sal wees. Ander maatreëls soos noukeurige keuse van bandgrootte en banddruk en die gebruik van lugbespuiting om verdigting te verminder, kan toegepas word. Die skep van optimale biologiese aktiwiteit soos die opbou van mikro-organismes, optimale wortelontwikkeling en wisselbou (verskillende tipes wortelstelsels), sal ook help om herverdigting te vertraag en in toom te hou. Wanneer verdigting groeibeperkend raak moet dit beslis deur bewerking opgehef word voordat daar met die stelsel voortgegaan kan word.

Die veefaktor

Die vereiste van ’n goeie deklaag wat by verminderde bewerking benodig word, kan probleme met die integrasie van die veefaktor by die boerderystelsel veroorsaak. Lande wat vir verminderde bewerking opsy gesit is, mag as gevolg van die verdigtingseffek nie direk deur diere bewei word nie (beweiding van klawers in die winterreënvalstreek is hier, vir praktiese doeleindes, die uitsondering). In hierdie opsig kan die verandering na verminderde bewerking die voervloeiprogram van die stelsel negatief beïnvloed, maar aan die positiewe kant, kan die gebruik van dekgewasse (wat geoes kan word), weer die voer aanvul, veral as dit na die somergewas aangeplant word.

Waar begin mens?Dit maak baie sin om in verminderde bewerking “in te groei” eerder as om eensklaps met al die lande te begin. Dit word aanbeveel dat ’n produsent ’n stuk land, verkieslik naby die huis, afsonder om met verminderde bewerking te eksperimenteer. Op hierdie wyse kan hy “leer soos hy doen” en sy stelsel oor tyd aanpas en verfyn. Daar is tans geen vaste resepte om na te volg nie en daar is geen werklike “kundiges” wat al die antwoorde het en al die probleme kan voorsien nie. Gesonde oordeel sal in baie gevalle die weg moet wys.

24 25

Wat is die voorwaardes?Die voorwaardes vir suksesvolle verminderde bewerking kan soos volg opgesom word:

• Alle grondchemiese beperkende faktore soos byvoorbeeld grondsuurheid moet vooraf opgehef word.

• Geen verdigtingslae mag voorkom nie.• Verminderde bewerking moet binne ’n gewasrotasiestelsel plaasvind.• Die planter moet aangepas wees om onder die omstandighede goeie

ontkieming te verseker.• Die nodige omheining om diere uit te hou moet in plek wees.• Die produsent moet toegang hê tot ’n onkruidspuit wat gebruik kan word om

die meganiese bewerking met chemiese bespuitings te vervang.

DekgewasseIn gevalle waar daar nie voldoende plantreste opgebou kan word nie, kan dekgewasse vir die doel gebruik word. Dit kan veral nodig wees om genoeg materiaal op die oppervlak te verkry na ’n someroes in die somerreënstreek waar ’n lang braakperiode voor die volgende koringaanplanting voorkom. Hierdie dekgewasse kan, indien dit geoes word, ook bydra tot die voervloeiprogram.

SamevattingGrondbewerking is ’n belangrike produksiepraktyk waaroor die boer volle beheer het. Die effek van ’n spesifieke bewerkingstelsel in ’n gegewe seisoen is on- voorspelbaar. Daar moet dus eerder na die oplossing van spesifieke probleme gekyk word as om geykte resepte slaafs te volg. Onnodige bewerkings lei tot verkwisting van waardevolle grondwater, energie en geld. Terselfdertyd vererger dit grondverdigting, wat net weer opgehef moet word.

24 25

RIGLYNE VIR DIE KEUSE VAN KORINGCULTIVARS

Die mees geskikte cultivarkeuse is een van die kritiese produksiebesluite wat die produsent moet neem. Die besluit word gekompliseer deur al die faktore wat bydra tot die aanpasbaarheid, opbrengspotensiaal, agronomiese eienskappe en siekterisiko van die reeks kommersiële cultivars huidiglik beskikbaar. Die besluit lewer ’n groot bydrae tot risikobestuur en bereiking van winsgewende graanopbrengste in ’n gegewe situasie.

Om ’n ingeligte besluit te neem, moet die produsent bewus wees van elke cultivar se voordelige en beperkende eienskappe. Vir dié rede word aanvullende inligting rakende cultivareienskappe en langtermyn opbrengsdata aan produsente beskikbaar gestel.

Daar is ’n paar belangrike riglyne by cultivarkeuse wat die produsent in gedagte moet hou:

• Plant ’n verskeidenheid van cultivars om risiko te versprei ten opsigte van veral droogte en siektevoorkoms. Benut die optimum aanbevole planttydspektrum van die cultivars in ’n gebied.

• Moet nooit ’n bekende cultivar binne een seisoen totaal met ’n nuwe en onbekende cultivar vervang nie. Plant die nuwe cultivar langs die bekende cultivar vir ten minste een seisoen om die nuwe cultivar daarmee te vergelyk en daardeur te leer ken.

• Cultivars moet gekies word vir die spesifieke opbrengspotensiaal toestande.

• Hersien cultivarkeuse jaarliks om by veranderde produksie-omstandighede aan te pas en veral om nuwe cultivars te oorweeg.

• Maak cultivareienskappe t.o.v. kwaliteit en siekte-en insekvatbaarheid deel van u besluitnemingskriteria

Planttelersregte (Wet 15 van 1976)

Hierdie wet verskaf wetlike beskerming deur middel van Planttelersregte aan die telers en eienaars van cultivars. Die toekenning van regte bepaal dat die cultivar nuut, onderskeibaar, eenvormig en stabiel moet wees en beskerming is geldig vir 20 jaar. Die regte van die eienaar/teler behels dat geen party voortplantingsmateriaal (saad) mag vermeerder (behalwe vir sy eie gebruik), voorberei vir aanplanting, verkoop, uitvoer of in voorraad hou sonder die nodige magtiging of lisensie van die houers van reg nie. Die wetgewing maak voorsiening dat die hof ’n vergoeding van R10 000-00 kan toestaan aan die houer van die planttelersreg in geval van die skending van sy regte.

26 27

Saadsertifisering en Tabel 8, soos omskryf in die Plantverbeteringswet

Die hoofdoel van sertifisering van saad is om cultivars se instandhouding te verseker. Saadwette en regulasies skryf die minimum fisiese vereistes voor, terwyl gesertifiseerde saad aan hoë genetiese standaarde en ander kwaliteitsvereistes moet voldoen. Saadsertifisering is ’n vrywillige aksie wat deur SANSOR namens die Minister van Landbou uitgevoer word. As ’n cultivar egter op Tabel 8 gelys word, is dit onderhewig aan verpligte sertifisering. Hierdie skema waarborg spesifiek cultivar-egtheid asook goeie saadkwaliteit en verskaf aan die koper (produsent) beskerming en gemoedsrus, asook ’n beheersisteem vir die opvolging van klagtes en eise. Die koste verbonde aan die skema is ’n minimale prys vir hierdie gemoedsrus vir sowel die koper en die verkoper van gesertifiseerde saad. Belangrik om in gedagte te hou dat hierdie aanspreeklikheid van die eienaar van die cultivar verval sodra die saad teruggehou word.

Faktore wat cultivarkeuse bepaalCultivarkeuse is vir die produsent ’n finansiële besluit, omdat die hoogste wins met die minste risiko daardeur bereik wil word. Faktore wat cultivarkeuse bepaal is dus grondliggend tot die besluit. Van die belangrikste faktore word kortliks bespreek en vir dié rede is ’n tabel ook ingesluit wat die vrygestelde cultivars karakteriseer ten opsigte van hierdie eienskappe.

Opbrengspotensiaal

Die opbrengspotensiaal van die cultivars tans beskikbaar, is geneties gesproke hoër as die opbrengste wat tans op kommersiële vlak behaal word. Die verskille in opbrengs is hoofsaaklik as gevolg van omgewingsfaktore (klimaat en verbouingsomgewing), gewasbestuursopsies, siekte-, insek- en onkruiddruk.

Cultivars verskil in hulle reaksie op wisselende opbrengspotensiaal-toestande. Sekere cultivars presteer beter by ’n laer opbrengspotensiaal, terwyl ander cultivars weer by hoë en lae opbrengspotensiaal-toestande beter vaar. Dit dui op ’n cultivar met ’n wye aanpassing, alhoewel hoë opbrengs dikwels negatief gekorreleer is met ander ekonomies belangrike eienskappe soos proteïeninhoud, bakkwaliteit en hektolitermassa. Veral onder droëlandtoestande is dit vir die produsent belangrik om die opbrengspotensiaal van sy lande en plaas ten opsigte van grond, klimaat en bestuursvermoë te ken. Daardeur kan ’n realistiese opbrengspotensiaal daargestel word wat nie net cultivarkeuse vergemaklik nie, maar ook ander produksiebesluite, soos bemestingsbeplanning.

Gradering en kwaliteit

Volgens die graderingsisteem wat gepromulgeer is onder die Wet op Landbou-produkte, bestaan daar slegs een broodkoringklas met vier grade, nl. B1, B2, B3 en B4, wat bepaal word volgens die proteïeninhoud van die graan, hektolitermassa en valgetal (Tabel 1). Hektolitermassa en veral proteïeninhoud word grootliks bepaal deur die omgewingstoestande tydens graanvulling en rypwording en word ook deur bestuurspraktyke soos grondwater- en bemestingsbestuur beïnvloed.

26 27

Tabel 1. Klasse en grade van broodkoring

Graderingstelsel vir Broodkoring - klas B

Graad Minimum proteien (12% vogbasis)

Minimum hektolitermassa

(kg/h)

Minimum valgetal (sekondes)

B1 12 77 220

B2 11 76 220

B3 10 74 220

B4 9 72 200

Utiliteit 8 70 150

Klas Ander Voldoen nie aan enige bogenoemde of ander graderingsvereistes nie

Alle aanbevole broodkoringcultivars in hierdie riglyne genoem, kwalifiseer vir alle grade, afhangende van proteïeninhoud, hektolitermassa en valgetal.

Hektolitermassa

Hektolitermassa is ’n digtheidsparameter en gee ’n direkte aanduiding van die potensiële meelekstraksie van die graanmonster. Meelekstraksie is ’n kritiese parameter vir die meulenaar, omdat dit grootliks ’n invloed op sy winsgewendheid het. Hektolitermassa is daarom een van die graderingsvereistes wat die graad van gelewerde graan bepaal. Alhoewel hektolitermassa ’n genetiese eienskap van ’n cultivar is, word dit deur die omgewingstoestande tydens die korrelvulperiode beïnvloed. Veral in gebiede waar uitermatige grondwater- en hittestremming tydens die korrelvulperiode voorkom, waar die kans vir aanhoudende reën tydens oestyd goed is en waar sekere plantsiektes gereeld voorkom (veral roessiektes en aarskroei), kan groot verliese gely word met die afgradering van die graanoes weens lae hektolitermassas. Groot prysverskille tussen veral graadkoring en utiliteitsgraad kom voor wat cultivarkeuse sal beïnvloed. Optimale grondwater- en temperatuurstoestande tydens die graanvullingsperiode bevoordeel dan ook hoë hektolitermassas.

Proteïeninhoud

’n Hoë proteïeninhoud (>11%) is nodig om te verseker dat ’n kommersiële bakkery suksesvol ’n brood kan bak wat aan die verbruiker se vereistes voldoen. Daarom is proteïeninhoud dan ook deel van die graderingsvereistes van gelewerde graan. Die cultivars wat vrygestel word, besit die gewenste genetiese proteïensamestelling, terwyl die proteïeninhoud van die graan deur die verwantskap tussen stikstof-beskikbaarheid en graanopbrengs bepaal word, wat weer deur produksiepraktyke (veral bemesting) beïnvloed word.

28 29

ValgetalValgetal is ’n indikasie van die alpha-amilase ensiemaktiwiteit in die graan. Hoë alpha-amilase aktiwiteit (lae valgetal) is ’n aanduiding dat die styselmolekules tot ’n groot mate na suikers (maltose) afgebreek is, en sulke graan is onaanvaarbaar vir kommersiële maal- en bakdoeleindes.

UitloopweerstandHier word verwys na die weerstand van ’n cultivar teen die proses van uitloop (ontkieming) in die aar tydens fisiologiese rypwording en oestyd. Daar bestaan tans genetiese variasie tussen cultivars vir uitloopweerstand. Dit is belangrik om daarop te let dat nie een van die vrygestelde cultivars onder normale omstandighede in die aar sal uitloop nie. Sommige cultivars sal egter meer daartoe geneig wees onder toestande van aanhoudende reën en hoë humiditeit gedurende die oesperiode.

Plantsiektes en insekteDie voorkoms van siektes en insekte in ’n gebied en die vatbaarheid van cultivars vir die betrokke siektes en insekbeskadiging, moet in ag geneem word by cultivarkeuse. Hierdie voorkoms en intensiteit verskil jaarliks en so ook kan die vatbaarheid van cultivars in uitsonderlike situasies ook verander. Deur hierdie eienskappe te oorweeg kan risiko verminder en insetkoste (chemiese spuitkostes) beperk word (sien Koringsiektes en Insekbeheer).

SaadkwaliteitKoop hoë kwaliteit saad (min verkrimpte en gebreekte pitte) met ’n ontkiemings-persentasie van 90% en hoër. Plant ’n gekose cultivar aan teen die saaidigtheid wat aanbeveel word en neem ook koleoptiellengte van ’n cultivar in ag wanneer dieper geplant moet word as gevolg van ’n droë saadbed.

StrooisterkteDie omval van lentekoringcultivars het dikwels groot oesverliese tot gevolg. Dit is grootliks ’n probleem wanneer hoë opbrengspotensiaal-toestande voorkom, maar ander faktore soos stormweer en -wind, hoë saaidigthede, rywydtes en hoë stikstofbemesting speel ook ’n rol. In gebiede en onder toestande waar omval voorsien kan word, moet cultivars wat geneig is tot omval, omsigtig bestuur word. Daar is chemiese groeireguleerders op die mark wat omval kan verlaag deur plantlengte te verkort en die middels kan oorweeg word by ’n cultivar met ’n hoë opbrengspotensiaal wat geneig is tot omval in hoë opbrengspotensiaal-toestande. Verder is daar ook cultivars beskikbaar met spesifieke gene wat verlaagde omval tot gevolg het.

28 29

AluminiumverdraagsaamheidIn die suurder gronde [pH(KCl)<4,5 en suurversadiging >8%] van sommige koring- verbouingstreke het die Al3+-konsentrasies in die gronde vlakke bereik wat toksies is vir die wortelgroei en -ontwikkeling van sekere cultivars. Cultivars verskil in hul toleransie teenoor hierdie skadelike vlakke van aluminium. Indien daar op suur gronde geplant word, moet die produsent sy cultivarkeuse aanpas om die verbouingsrisiko te bestuur (sien tabel vir aluminiumverdraagsame cultivars). ’n Regstellende bekalkingsprogram bly egter dié aangewese oplossing in die situasie (sien Bemestingsriglyne).

Groeiperiode en kouebehoefte

Kouebehoefte en die gepaardgaande groeiperiode van cultivars is lank reeds bekend as een van die belangrikste eienskappe van cultivaraanpassing. In dié opsig moet cultivars gekies word wat aanpas by spesifieke klimaatsomstandighede soos beskikbare groeiseisoenlengte, plantdatumspektrum, reënvalpatroon in die groeiseisoen, grondwaterbeskikbaarheid in die bogrond met planttyd, temperatuur in die groeiseisoen en die in- en uittreedatum van ryp. Cultivars word vir dié eienskappe geëvalueer en die spesifieke aanpassing word in die optimum plantdatumspektrum van ’n cultivar weerspieël. Ideaal gesproke moet die cultivarpakket wat aangeplant word die optimum plantdatumspektrum vir ’n streek dek, om sodoende die periode van rypwording en oes te verleng. Verder gee die relatiewe groeiperiode-indeling ook ’n aanduiding wanneer die spesifieke cultivar in die blom- en graanvullingstadia gaan wees.

Pitvastheid

Dié eienskap verwys na hoe stewig die pitte aan die aar geheg is, asook tot hoe ’n mate die kaffies van die sy-are die pitte bedek. Daar is sommige cultivars wat meer onderhewig is aan voëlskade, sowel as uitval voor en tydens die oesproses. Dié cultivars moet versigtig oorweeg word in gebiede waar voëls ’n potensiële bedreiging is, asook waar sterk winde tydens rypwording en die oesperiode voorkom.

30 31

SAMEVATTING VAN RESULTATE – 2015

Alle vrygestelde cultivars van alle instansies betrokke by kleingrane word ingesluit in die Nasionale Cultivarevaluasieprogram van die LNR-Kleingraaninstituut. Hierdie resultate word jaarliks evalueer deur ‘n komitee bestaande uit beamptes van die Kleingraaninstituut, Departemente van Landbou, SAB Maltings (Edms) Bpk, SANSOR, Sensako, Pannar en die Universiteite van die Vrystaat en Stellenbosch. Die aanbevelings is gebaseer op die navorsingsresultate van die Nasionale Kleingraancultivar-evaluasieprogram. Aanvullend tot die aanbevelings word die resultate ook per streek saamgevat. Die aanbevelings sluit slegs dié cultivars in waarvan daar minstens twee jaar se resultate is. Die riglyne bied ‘n verwysingsraamwerk waarbinne meer spesifieke aanbevelings/keuses behoort te val. Met die opstel van die aanbevelings en samevatting is die volgende faktore in aanmerking geneem:

• Graanopbrengs;

• Aanpasbaarheid en opbrengsstabiliteit;

• Aanvaarbare graankwaliteit;

• Siekteweerstand;

• Agronomiese eienskappe soos omval, pitvastheid, uitloop, ensovoorts.

Die aanbevelings is na oorweging van hierdie faktore per streek gedoen soos aangetoon in die volgende tabelle en sluit die volgende inligting in:

• Cultivars;

• Die optimum planttyd vir elke cultivar;

• Die optimum plantdigtheid vir die spesifieke plantdatum. Plantdigtheid in kilogram per hektaar word ook beïnvloed deur duisendkorrelmassa en plantdatum;

• Dit geld slegs vir graanproduksie;

• Die cultivars word nie in volgorde volgens opbrengspotensiaal aangedui nie.

Hierdie riglyne word jaarliks deur die komitee hersien en aangepas vir die volgende seisoen. Die eienskappe van die cultivars en aanbevelings vir droëlandtoestande en besproeiingstoestande in die somerreëngebied vir 2016 is hieronder opgesom.

Die resultate van die Cultivar-evalueringsprogram wat oor die afgelope jare (2012 tot 2015) in die Nasionale Cultivarevaluasie Program verkry is, word in volgende tabelle saamgevat.

Die waarde van hierdie inligting is dat die prestasie van individuele cultivars in spesifieke jare, sowel as oor die medium termyn, met mekaar vergelyk kan word.

32 33

Die groot variasie in klimaatstoestande, en die onvoorspelbaarheid daarvan, noodsaak cultivarkeuses wat die risiko sal verlaag.

Indien hierdie inligting saam met die cultivareienskappe, wat hierbo behandel is, gelees word kan ingeligte besluite rondom die beste pakket van cultivars makliker gemaak word.

Dit is belangrik om daarop te let dat al die veldproewe uitgevoer word in ooreenstemming met die produksiepraktyke wat in die spesifieke omgewing gevolg word. Die resultaat is dat cultivars getoets word in dieselfde toestande waaronder produsente dit uiteindelik sal aanplant.

Van die belangrikste aspekte wat hier ter sprake is, is soos volg:

• Alle saad wat in die proewe gebruik is, is met die middel “Vitavax” behandel teen Losbrand en Stinkbrand

• Spuitprogramme vir die beheer van siektes, onkruid en insekplae word meestal deur die produsent self behartig. Waar dit nie die geval is nie, word dit deur die projekspan gedoen, in ooreenstemming met die produsente-praktyke wat op plaasvlak gevolg word

• Planttye en plantdigthede van al die cultivars wat in ’n spesifieke gebied ingesluit word, is gestandariseerd volgens die riglyne vir die spesifieke gebied. Die duisendkorrelmassa van elke cultivar word gebruik om dit te verseker

Eienskappe van cultivars

Die keuse van die beste cultivarpakket in ‘n spesifieke omgewing word ook beïnvloed deur eienskappe anders as slegs die opbrengs. Hierdie eienskappe sluit agronomiese (Tabel 1), die siekte weerstand van die cultivars (Tabel 2) en inligting oor die Russiese koringluisweerstand van cultivars in (Tabel 3).

32 33

Tabe

l 1. A

gron

omie

se e

iens

kapp

e va

n ko

ringc

ultiv

ars w

at v

ir ve

rbou

ing

onde

r dro

ëlan

dtoe

stan

de in

die

so

mer

reën

gebi

ed a

anbe

veel

wor

d

Culti

var

Opb

reng

spot

ensi

aal

Gro

eipe

riode

Stro

oist

erkt

eU

itloo

p-w

eers

tand

Alum

iniu

m

verd

raag

saam

heid

Hekt

olite

r-

mas

saEl

ands

(PTR

)M

ediu

m to

t hoo

gM

ediu

m**

***

#**

*G

arie

pLa

ag to

t hoo

gM

ediu

m**

***

***

Koon

ap (P

TR)

Med

ium

tot h

oog

Med

ium

***

***

***

*M

atla

bas (P

TR)

Med

ium

tot h

oog

Lank

***

***

****

Senq

u (P

TR)

Med

ium

tot h

oog

Med

ium

***

***

***

PAN

311

8 (P

TR)

Laag

tot h

oog

Lank

****

***

***

PAN

312

0 (P

TR)

Med

ium

tot h

oog

Lank

***

***

***

***

PAN

316

1 (P

TR)

Laag

tot h

oog

Lank

***

#**

***

PAN

319

5 (P

TR)

Med

ium

tot h

oog

Lank

***

#**

***

PAN

336

8 (P

TR)

Med

ium

tot h

oog

Med

ium

***

***

#**

*PA

N 3

379

(PTR

)M

ediu

m to

t hoo

gKo

rt**

***

***

***

SST

316

(PTR

)M

ediu

m to

t hoo

gM

ediu

m**

***

?**

SST

317

(PTR

)M

ediu

m to

t hoo

gLa

nk**

***

*?

***

SST

347

(PTR

)M

ediu

m to

t hoo

gLa

nk**

***

*?

***

SST

356

(PTR

)M

ediu

m to

t hoo

gM

ediu

m**

***

?**

SST

374

(PTR

)M

ediu

mKo

rt to

t med

ium

****

?**

SST

387

(PTR

)M

ediu

m to

t hoo

gLa

nk**

***

?**

* Re

delik

** G

oed

***

Uits

teke

nd#

Swak

? O

nbek

end

PTR:

Cul

tivar

bes

kerm

deu

r Pla

nttel

ersr

egte

.

34 35

Tabel 2. Siekteweerstand of -vatbaarheid van koringcultivars wat vir verbouing onder droëlandtoestande in die somerreëngebied aanbeveel word

Cultivar Stamroes Blaarroes StreeproesElands (PTR) MW V MVGariep W V VKoonap (PTR) W V WMatlabas (PTR) V V VSenqu (PTR) W MV WPAN 3118 (PTR) W V VPAN 3120 (PTR) W MV MVPAN 3161 (PTR) W MV WPAN 3195 (PTR) W V WPAN 3368 (PTR) MW MV MWPAN 3379 (PTR) MV MV MVSST 316 (PTR) ? V WSST 317 (PTR) ? V WSST 347 (PTR) MW/MV MV MVSST 356 (PTR) MW/MV V WSST 374 (PTR) MV V MW/MVSST 387 (PTR) W V W

V = Vatbaar MV = Matig vatbaar W = Weerstand

MW = Matige weerstand ? = Onbekend

PTR: Cultivar beskerm deur Planttelersregte.Variasie in roesrasse kan cultivars verskillend beïnvloed. Reaksies wat hier aangedui word is gebaseer op bestaande data vir die mees virulente roesrasse wat in Suid Afrika voorkom. Die verpreiding van roesrasse mag verskil tussen produksiegebiede.

34 35

Tabel 3. Russiese koringluis weerstand of vatbaarheid van koringcultivars wat vir verbouing onder droëlandtoestande in die somerreëngebied aanbeveel word

Cultivar RWASA1 RWASA2 RWASA3 RWASA4Elands (PTR) W V V VGariep W V V VKoonap (PTR) W V V VMatlabas (PTR) W V V VSenqu (PTR) W V V VPAN 3118 (PTR) V V V VPAN 3120 (PTR) V V V VPAN 3161 (PTR) W W W WPAN 3195 (PTR) W V W VPAN 3368 (PTR) MW W W WPAN 3379 (PTR) MW W W WSST 316 (PTR) W W V VSST 317 (PTR) W W V VSST 347 (PTR) W V W VSST 356 (PTR) MW V V VSST 374 (PTR) W W W WSST 387 (PTR) W V V V

W= Weerstand MW=Matige Weerstand V= Vatbaar

Weerstand teen RWASA1 en RWASA4 is slegs in die glashuis getoetsWeerstand teen RWASA2 en RWASA3 is in die glashuis sowel as in die veld getoets

* PTR: Cultivar beskerm deur PlanttelersregteDie inligting in Tabel 3 moet saamgelees word met die kaart in die hoofstuk “Insekbeheer” wat die verspreiding van Russiese koringluis biotipes in Suid-Afrika aandui

36 37

Plantdatums en plantdigthede

Die aanbevole plantdatums en saaidigthede, soos goedgekeur deur die Cultivarwerkgroep, word in die volgende figure weergegee:

Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in die Suidwes-Vrystaat

CultivarPlantdatum (weke)

Plantdigtheid (kg/ha)April Mei Junie Julie

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4Elands(PTR) 15-20Gariep 15-20Koonap (PTR) 15-20Matlabas(PTR) 20-25Senqu (PTR) 15-20PAN 3118(PTR) 15-20PAN 3120(PTR) 15-20PAN 3161(PTR) 20-25PAN 3195 (PTR) 15-20PAN 3368(PTR) 20-30PAN 3379(PTR) 20-25SST 316 (PTR) 20-30SST 317 (PTR) 20-25SST 347(PTR) 20-25SST 356(PTR) 20-30SST 374(PTR) 30-40SST 387(PTR) 20-25

Bogenoemde cultivars voldoen almal aan die grade van die broodkoringklas.

PTR: Cultivar beskerm deur Planttelersregte.

Produsente is self verantwoordelik vir die bemarking van die graan van cultivars deur hulle aangeplant. Sien Bakkers en Meulenaars se jaarlikse persvrystelling oor die voorkeur cultivars en konsulteer ook plaaslike koöperasies en bemarkingsagente voor planttyd.

36 37

Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in die Noordwes-Vrystaat

CultivarPlantdatum (weke)

Plantdigtheid (kg/ha)April Mei Junie Julie

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4Elands(PTR) 20-30Gariep 20-30Koonap (PTR) 20-30Matlabas(PTR) 20-25Senqu (PTR) 20-30PAN 3118(PTR) 15-20PAN 3120(PTR) 15-20PAN 3161(PTR)* 20-25PAN 3195 (PTR) 15-20PAN 3368(PTR) 20-30PAN 3379(PTR) 20-30SST 316 (PTR) 20-30SST 317 (PTR) 20-25SST 347(PTR) 20-25SST 356(PTR) 20-30SST 374(PTR) 30-40SST 387(PTR) 20-25


PTR Cultivar beskerm deur Planttelersregte.


38 39

Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in die Sentraal-Vrystaat

Cultivar

Plantdatum (weke)Plantdigtheid

(kg/ha)April Mei Junie Julie

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

Elands(PTR) 15-20

Gariep 15–30

Koonap (PTR) 15-20

Matlabas(PTR) 20-25

Senqu (PTR) 15-30

PAN 3118(PTR) 15-20

PAN 3120(PTR) 15-20

PAN 3161(PTR) 20-25

PAN 3195 (PTR) 15-20

PAN 3368(PTR) 25-30

PAN 3379(PTR) 25-40

SST 316 (PTR) 20-30

SST 317 (PTR) 20-25

SST 347(PTR) 20-25

SST 356(PTR) 20-30

SST 374(PTR) 30-40

SST 387(PTR) 20-25




38 39

Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in die Oos-Vrystaat

Cultivar


(kg/ha)Mei Junie Julie Augustus

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

Elands(PTR) 15-30

Gariep 15-30

Koonap (PTR) 15-30

Matlabas(PTR) 20-25

Senqu (PTR) 15-30

PAN 3118(PTR) 15-30

PAN 3120(PTR) 15-30

PAN 3161(PTR) 20-25

PAN 3195 (PTR) 20-25

PAN 3368(PTR) 25-40

PAN 3379(PTR) 25-40

SST 316 (PTR) 20-30

SST 317 (PTR) 20-25

SST 347(PTR) 20-25

SST 356(PTR) 20-30

SST 374(PTR) 30-40

SST 387(PTR) 20-25




40 41

Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in Mpumalanga

Cultivar


(kg/ha)Mei Junie Julie

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

Elands(PTR) 20-30

Gariep 20-30

Senqu (PTR) 20-30

PAN 3118(PTR) 20-30

PAN 3161(PTR) 20-30

PAN 3195 (PTR) 20-30

PAN 3368(PTR) 25-40

PAN 3379(PTR) 25-40

SST 316 (PTR) 20-30

SST 317 (PTR) 20-30

SST 347(PTR) 20-30

SST 356(PTR) 20-30

SST 374(PTR) 30-40

SST 387(PTR) 20-30




RESULTATE VERKRY GEDURENDE 2015

Die resultate van die cultivar-evalueringsprogram wat oor die afgelope jare (2012 tot 2015) in die somerreëngebied verkry is, word in die volgende tabelle saamgevat.

Die waarde van hierdie inligting is dat die prestasie van individuele cultivars in spesifieke jare, sowel as oor die medium termyn, met mekaar vergelyk kan word. Die groot variasie in klimaatstoestande en die onvoorspelbaarheid daarvan, noodsaak cultivarkeuses wat die risiko sal verlaag.

Indien hierdie inligting saam met die cultivareienskappe, wat hierbo behandel is, gelees word kan ingeligte besluite rondom die beste pakket van cultivars makliker gemaak word.

40 41

Suid

wes

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

nting

) G

emid

deld

e op

bren

gs (t

on/h

a) v

an in

skry

win

gs g

edur

ende

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

4

Culti

var

2014

R20

12R

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

014

Elan

ds1.

299

1.72

111.

507

Gar

iep

1.38

31.

932

1.65

2Ko

onap

1.13

191.

739

1.43

14M

atla

bas

1.41

22.

051

1.73

1PA

N 3

111

1.41

1

PA

N 3

118

1.36

41.

806

1.58

5PA

N 3

120

1.23

151.

6014

1.41

15PA

N 3

161

1.36

51.

5515

1.45

13PA

N 3

195

1.33

71.

6413

1.49

9PA

N 3

198

1.36

6

PA

N 3

368

1.24

131.

757

1.50

8PA

N 3

379

1.27

111.

894

1.58

4Se

nqu

1.21

161.

7210

1.47

11SS

T 31

61.

2612

1.80

51.

536

SST

317

1.29

101.

923

1.60

3SS

T 34

71.

328

1.45

171.

3816

SST

356

1.23

141.

6912

1.46

12SS

T 38

71.

2017

1.75

81.

4810

SST

398

1.19

181.

5116

1.35

17G

emid

deld

1.29

1.

73

1.51

KB

V t(0,0

5)0.

08

0.22

0.

10

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

daa

r gee

n aa

npla

nting

s in

2013

en

2015

ged

oen

nie

42 43

Suid

wes

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

nting

) G

emid

deld

e he

ktol

iterm

assa

(kg/

hl) v

an in

skry

win

gs g

edur

ende

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

4

Culti

var

2014

R20

12R

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

014

Elan

ds73

.33

1480

.95

877

.14

10G

arie

p73

.83

1080

.21

1377

.02

11Ko

onap

75.2

26

80.6

810

77.9

57

Mat

laba

s73

.12

1580

.56

1176

.84

13PA

N 3

111

71.8

917

PAN

311

874

.66

882

.30

378

.48

3PA

N 3

120

77.6

81

83.0

51

80.3

71

PAN

316

175

.16

781

.11

778

.14

5PA

N 3

195

73.7

011

81.3

05

77.5

09

PAN

319

875

.32

5

PA

N 3

368

73.3

813

79.4

015

76.3

915

PAN

337

975

.65

380

.54

1278

.09

6Se

nqu

73.8

59

79.9

014

76.8

812

SST

316

71.1

218

78.8

417

74.9

817

SST

317

72.2

616

81.2

06

76.7

314

SST

347

77.1

22

82.3

62

79.7

42

SST

356

70.8

819

79.0

916

74.9

816

SST

387

73.6

912

82.1

04

77.9

08

SST

398

75.5

94

80.9

58

78.2

74

Gem

idde

ld74

.08

80

.86

77

.49

KB

V t(0,0

5)2.

22

0.73

1.

37

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

daa

r gee

n aa

npla

nting

s in

2013

en

2015

ged

oen

nie

42 43

Suid

wes

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

nting

) G

emid

deld

e pr

oteï

enin

houd

(%) v

an in

skry

win

gs g

edur

ende

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

4

Culti

var

2014

R20

12R

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

014

Elan

ds14

.72

1515

.20

514

.96

10G

arie

p14

.56

1714

.34

1514

.45

15Ko

onap

14.8

613

15.2

43

15.0

56

Mat

laba

s15

.03

814

.70

1314

.86

12PA

N 3

111

15.1

47

PAN

311

815

.70

215

.41

215

.56

2PA

N 3

120

15.8

11

15.4

61

15.6

41

PAN

316

114

.80

1414

.28

1614

.54

14PA

N 3

195

14.2

118

14.2

417

14.2

317

PAN

319

815

.65

3

PA

N 3

368

15.5

34

14.7

412

15.1

43

PAN

337

914

.04

1914

.50

1414

.27

16Se

nqu

14.6

316

14.7

79

14.7

013

SST

316

14.8

712

15.1

66

15.0

18

SST

317

14.9

111

15.0

48

14.9

79

SST

347

15.0

29

15.2

14

15.1

24

SST

356

14.9

710

15.0

77

15.0

27

SST

387

15.1

56

14.7

711

14.9

610

SST

398

15.3

55

14.7

710

15.0

65

Gem

idde

ld15

.00

14

.88

14

.91

KB

V t(0,0

5)0.

66

0.55

0.

46

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

daa

r gee

n aa

npla

nting

s in

2013

en

2015

ged

oen

nie

44 45

Suid

wes

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

nting

) G

emid

deld

e va

lget

al (s

) van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

014

Culti

var

2014

R20

12R

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

014

Elan

ds28

26

372

632

75

Gar

iep

258

1236

78

312

10Ko

onap

295

338

34

339

3M

atla

bas

281

734

714

314

9PA

N 3

111

212

17

PA

N 3

118

216

1634

714

282

15PA

N 3

120

283

535

511

319

7PA

N 3

161

295

240

12

348

1PA

N 3

195

160

1940

31

281

16PA

N 3

198

250

15

PA

N 3

368

272

933

217

302

13PA

N 3

379

296

138

73

341

2Se

nqu

278

838

05

329

4SS

T 31

626

211

372

731

78

SST

317

255

1334

016

298

14SS

T 34

725

414

362

930

812

SST

356

267

1035

112

309

11SS

T 38

718

018

349

1326

517

SST

398

288

436

010

324

6G

emid

deld

257

36

5

313

KB

V t(0,0

5)23

.82

21

.58

0.

19

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

daa

r gee

n aa

npla

nting

s in

2013

en

2015

ged

oen

nie

44 45

Suid

wes

-Vry

staa

t (la

ter p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

014

Culti

var

2014

R20

12R

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

014

Elan

ds1.

199

1.84

111.

5111

Gar

iep

1.22

81.

7314

1.47

13Ko

onap

1.19

101.

6616

1.42

14M

atla

bas

1.29

62.

034

1.66

4PA

N 3

111

1.39

3

PA

N 3

118

1.28

72.

007

1.64

5PA

N 3

161

1.41

12.

016

1.71

1PA

N 3

195

1.30

42.

025

1.66

3PA

N 3

198

1.15

13

PA

N 3

368

1.17

121.

6517

1.41

16PA

N 3

379

1.39

21.

8710

1.63

6Se

nqu

1.08

171.

7513

1.42

15SS

T 31

61.

0916

1.97

81.

5310

SST

317

1.06

182.

111

1.58

8SS

T 34

71.

1314

1.93

91.

539

SST

356

1.17

111.

8012

1.48

12SS

T 37

41.

305

2.05

31.

672

SST

387

1.12

152.

052

1.59

7SS

T 39

80.

9919

1.71

151.

3517

Gem

idde

ld1.

21

1.89

1.

54

KBV t(0

,05)

0.09

0.

19

0.12

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

daa

r gee

n aa

npla

nting

s in

2013

en

2015

ged

oen

nie

46 47

Suid

wes

-Vry

staa

t (la

ter p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

hekt

olite

rmas

sa (k

g/hl

) van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

014

Culti

var

2014

R20

12R

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

014

Elan

ds78

.49

280

.17

479

.33

2G

arie

p76

.92

780

.70

278

.81

4Ko

onap

77.9

93

80.2

33

79.1

13

Mat

laba

s72

.99

1877

.03

1675

.01

16PA

N 3

111

76.1

113

PAN

311

877

.09

579

.47

678

.28

5PA

N 3

161

77.2

24

78.8

38

78.0

37

PAN

319

576

.55

978

.33

1077

.44

10PA

N 3

198

76.5

410

PAN

336

876

.99

678

.92

777

.96

8PA

N 3

379

79.0

41

80.8

91

79.9

71

Senq

u76

.92

779

.55

578

.24

6SS

T 31

674

.04

1577

.43

1575

.74

13SS

T 31

773

.24

1777

.90

1175

.57

14SS

T 34

776

.40

1177

.81

1477

.11

11SS

T 35

673

.31

1676

.62

1774

.97

17SS

T 37

476

.39

1278

.66

977

.53

9SS

T 38

774

.96

1477

.90

1176

.43

12SS

T 39

872

.77

1977

.89

1375

.33

15G

emid

deld

76.0

0

78.7

3

77.3

4

KBV t(0

,05)

1.34

0.

76

0.71

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

daa

r gee

n aa

npla

nting

s in

2013

en

2015

ged

oen

nie

46 47

Suid

wes

-Vry

staa

t (la

ter p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

014

Culti

var

2014

R20

12R

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

014

Elan

ds14

.95

1413

.96

1314

.46

12G

arie

p14

.99

1314

.51

614

.75

10Ko

onap

15.6

34

14.4

58

15.0

44

Mat

laba

s15

.07

1214

.49

714

.78

9PA

N 3

111

15.1

111

PAN

311

815

.62

514

.86

115

.24

1PA

N 3

161

14.8

116

13.9

114

14.3

614

PAN

319

514

.85

1513

.66

1614

.25

15PA

N 3

198

16.5

41

PAN

336

815

.50

814

.86

115

.18

2PA

N 3

379

13.9

018

13.8

215

13.8

616

Senq

u15

.52

614

.52

515

.02

5SS

T 31

615

.90

214

.05

1114

.97

7SS

T 31

715

.15

1014

.70

414

.92

8SS

T 34

714

.75

1714

.03

1214

.39

13SS

T 35

615

.73

314

.22

914

.98

6SS

T 37

413

.76

1913

.40

1713

.58

17SS

T 38

715

.31

914

.09

1014

.70

11SS

T 39

815

.52

714

.76

315

.14

3G

emid

deld

15.1

9

14.2

5

14.6

8

KBV t(0

,05)

0.50

0.

48

0.35

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

daa

r gee

n aa

npla

nting

s in

2013

en

2015

ged

oen

nie

48 49

Suid

wes

-Vry

staa

t (la

ter p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an in

skry

win

gs g

edur

ende

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

4

Culti

var

2014

R20

12R

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

014

Elan

ds26

711

344

230

62

Gar

iep

273

1028

214

277

13Ko

onap

287

531

87

302

3M

atla

bas

248

1732

93

288

10PA

N 3

111

284

6

PA

N 3

118

281

830

010

290

8PA

N 3

161

281

931

95

300

4PA

N 3

195

288

327

315

281

12PA

N 3

198

308

1

PA

N 3

368

257

1528

813

272

14PA

N 3

379

299

229

711

298

5Se

nqu

266

1234

61

306

1SS

T 31

628

83

291

1228

99

SST

317

264

1331

96

291

7SS

T 34

723

119

311

827

115

SST

356

281

730

99

295

6SS

T 37

426

314

269

1626

616

SST

387

254

1625

617

255

17SS

T 39

824

718

322

428

511

Gem

idde

ld27

2

304

28

7

KBV t(0

,05)

16.4

3

19.0

8

13.2

6

As g

evol

g va

n er

nstig

e dr

oogt

etoe

stan

de is

daa

r gee

n aa

npla

nting

s in

2013

en

2015

ged

oen

nie

48 49

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

vroe

ër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Elan

ds2.

3617

2.11

172.

6718

4.14

142.

8214

2.38

172.

2416

Gar

iep

2.73

142.

2713

3.16

124.

5511

3.18

112.

7213

2.50

14Ko

onap

2.18

192.

2614

3.22

103.

5517

2.80

152.

5516

2.22

17M

atla

bas

3.50

52.

546

4.22

24.

699

3.74

43.

422

3.02

5PA

N 3

111

3.65

22.

3111

3.95

53.

304

2.98

6PA

N 3

118

3.58

32.

613

4.20

34.

945

3.83

13.

461

3.09

3PA

N 3

120

3.49

62.

2812

4.33

15.

174

3.82

23.

373

2.88

8PA

N 3

161

3.40

82.

672

3.56

74.

856

3.62

73.

216

3.04

4PA

N 3

195

3.54

42.

671

3.18

115.

441

3.71

53.

137

3.10

1PA

N 3

198

3.43

72.

2016

2.83

162.

8211

2.81

9PA

N 3

368

2.33

181.

9019

2.81

173.

7616

2.70

162.

3518

2.11

18PA

N 3

379

3.34

92.

613

3.26

94.

6010

3.45

83.

079

2.97

7Se

nqu

2.42

162.

438

2.87

154.

1413

2.97

132.

5715

2.42

15SS

T 31

492.

5215

SST

316

2.96

112.

2315

2.99

134.

767

3.23

102.

7212

2.59

13SS

T 31

72.

7813

2.50

74.

004

5.26

33.

646

3.10

82.

6411

SST

347

3.00

102.

555

3.49

84.

767

3.45

93.

0110

2.77

10SS

T 35

62.

8612

2.35

102.

6019

4.42

123.

0612

2.60

142.

6012

SST

387

3.78

12.

419

3.70

65.

322

3.80

33.

305

3.09

2SS

T 39

81.

9718

2.97

144.

0615

Gem

idde

ld3.

042.

363.

374.

613.

362.

952.

73KB

V t(0,0

5)0.

180.

180.

420.

390.

160.

150.

13

50 51

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

vroe

ër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

hekt

olite

rmas

sa (k

g/hl

) van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Elan

ds77

.91

577

.30

576

.58

1477

.03

277

.21

677

.26

877

.61

5G

arie

p76

.42

1677

.18

677

.69

1177

.00

377

.07

777

.10

1276

.80

11Ko

onap

77.5

09

77.8

63

79.0

56

76.2

36

77.6

64

78.1

44

77.6

84

Mat

laba

s77

.32

1076

.74

1078

.93

775

.09

1077

.02

877

.66

777

.03

8PA

N 3

111

78.6

33

75.3

914

79.7

84

77.9

35

77.0

19

PAN

311

877

.63

776

.50

1179

.58

576

.08

777

.45

577

.90

677

.07

7PA

N 3

120

79.2

21

78.5

11

81.3

61

76.9

14

79.0

01

79.7

01

78.8

71

PAN

316

177

.70

677

.05

776

.62

1374

.98

1176

.59

977

.12

1077

.38

6PA

N 3

195

76.6

313

74.6

117

75.7

617

74.8

913

75.4

714

75.6

716

75.6

215

PAN

319

877

.07

1176

.75

877

.72

1077

.18

976

.91

10PA

N 3

368

77.5

58

75.8

412

76.5

216

75.3

29

76.3

113

76.6

414

76.6

912

PAN

337

978

.78

277

.80

478

.64

876

.44

577

.91

378

.41

378

.29

2Se

nqu

76.4

314

76.7

58

76.5

415

75.9

28

76.4

112

76.5

715

76.5

913

SST

3149

75.4

519

SST

316

75.7

717

74.4

618

74.8

619

74.5

816

74.9

215

75.0

317

75.1

217

SST

317

76.9

312

75.5

613

78.4

99

74.6

715

76.4

111

76.9

913

76.2

514

SST

347

78.3

84

77.9

92

80.3

92

77.4

01

78.5

42

78.9

22

78.1

93

SST

356

75.5

718

74.3

519

75.0

018

74.2

617

74.7

916

74.9

718

74.9

618

SST

387

76.4

314

74.6

416

80.2

33

74.9

712

76.5

710

77.1

011

75.5

316

SST

398

75.0

515

77.4

012

74.8

913

Gem

idde

ld77

.23

76.3

377

.95

75.6

976

.83

77.2

476

.87

KBV t(0

,05)

0.52

0.60

1.03

0.56

0.34

0.42

0.40

50 51

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

vroe

ër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Elan

ds14

.67

315

.55

1214

.27

612

.60

414

.27

414

.83

715

.11

7G

arie

p13

.94

1515

.32

1414

.12

911

.65

1213

.76

1214

.46

1314

.63

14Ko

onap

14.9

41

15.8

98

14.6

92

13.4

11

14.7

31

15.1

71

15.4

21

Mat

laba

s14

.37

915

.54

1314

.75

112

.36

614

.26

514

.89

514

.96

12PA

N 3

111

13.2

418

15.2

016

13.3

618

13.9

317

14.2

217

PAN

311

814

.18

1215

.94

413

.70

1411

.48

1513

.82

1014

.61

1015

.06

11PA

N 3

120

14.5

35

15.9

06

14.0

610

11.9

39

14.1

18

14.8

36

15.2

15

PAN

316

114

.30

1115

.30

1513

.52

1712

.15

813

.82

1114

.37

1414

.80

13PA

N 3

195

13.6

117

14.9

818

13.7

213

10.9

916

13.3

215

14.1

016

14.3

016

PAN

319

814

.54

415

.89

713

.92

1114

.78

915

.22

4PA

N 3

368

14.8

72

15.5

911

14.3

05

13.2

12

14.4

92

14.9

24

15.2

33

PAN

337

912

.88

1914

.26

1913

.53

1611

.91

1013

.14

1613

.56

1813

.57

18Se

nqu

14.5

26

15.6

910

14.1

48

12.4

05

14.1

97

14.7

98

15.1

18

SST

3149

13.6

516

SST

316

14.3

88

16.1

22

14.4

64

11.8

311

14.2

06

14.9

93

15.2

52

SST

317

14.3

510

15.7

99

13.6

115

11.6

113

13.8

49

14.5

811

15.0

710

SST

347

14.0

813

15.0

617

13.7

612

11.5

614

13.6

113

14.3

015

14.5

715

SST

356

14.4

67

15.9

15

14.6

53

12.2

07

14.3

03

15.0

02

15.1

86

SST

387

14.0

114

16.2

01

13.2

519

10.5

717

13.5

114

14.4

912

15.1

19

SST

398

16.0

93

14.1

77

13.0

23

Gem

idde

ld14

.19

15.5

914

.00

12.0

513

.96

14.5

914

.89

KBV t(0

,05)

0.55

0.58

0.91

0.59

0.32

0.38

0.40

52 53

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

vroe

ër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an in

skry

win

gs g

edur

ende

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Elan

ds39

63

297

927

414

283

331

32

322

634

65

Gar

iep

356

1927

914

258

1821

413

277

1429

816

318

15Ko

onap

379

932

12

298

223

310

308

333

31

350

4M

atla

bas

364

1729

98

294

625

55

303

631

910

331

11PA

N 3

111

398

224

518

294

531

213

322

13PA

N 3

118

376

1226

216

283

1121

412

284

1330

715

319

14PA

N 3

120

375

1329

112

276

1223

88

295

1231

411

333

9PA

N 3

161

394

429

510

272

1523

69

299

832

07

344

7PA

N 3

195

380

818

119

262

1710

417

232

1627

418

280

18PA

N 3

198

377

1028

313

298

331

99

330

12PA

N 3

368

374

1429

111

275

1327

94

305

431

412

333

10PA

N 3

379

398

130

35

288

920

415

298

933

02

351

3Se

nqu

386

630

74

292

829

81

321

132

84

346

6SS

T 31

4936

915

SST

316

389

531

63

284

1022

711

304

532

93

352

2SS

T 31

736

616

300

629

47

242

730

07

320

833

38

SST

347

359

1827

415

296

425

46

295

1130

914

316

16SS

T 35

638

17

325

127

116

214

1429

810

326

535

31

SST

387

377

1125

217

221

1915

716

252

1528

317

315

17SS

T 39

829

97

299

128

62

Gem

idde

ld37

928

528

023

229

331

433

2KB

V t(0,0

5)19

.22

17.7

322

.83

27.4

311

.65

11.6

813

.78

52 53

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

late

r pla

nting

)

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

* 20

13R

2012

R4

jaar

gem

idde

ldR

3 ja

ar g

emid

deld

R2

jaar

gem

idde

ldR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5El

ands

2.56

121.

9118

3.75

183.

7416

2.99

142.

7417

2.24

13G

arie

p2.

6011

2.14

94.

3713

4.38

93.

3710

3.04

122.

378

Koon

ap2.

4613

2.09

114.

7211

3.17

173.

1112

3.09

102.

2812

Mat

laba

s2.

6410

2.62

15.

545

4.40

83.

804

3.60

52.

633

PAN

311

13.

461

2.25

65.

447

3.72

12.

861

PAN

311

82.

677

2.47

25.

991

4.84

23.

992

3.71

22.

576

PAN

316

12.

785

2.46

35.

603

4.74

43.

903

3.61

42.

624

PAN

319

53.

082

2.27

55.

702

4.97

14.

001

3.68

32.

672

PAN

319

82.

716

1.99

154.

2616

2.99

142.

359

PAN

336

82.

2215

2.04

144.

1817

3.74

15

2.

8215

2.13

15PA

N 3

379

2.82

42.

247

5.46

64.

536

3.76

53.

516

2.53

7Se

nqu

2.07

182.

0712

4.27

154.

0212

3.11

132.

8016

2.07

17SS

T 31

62.

1717

2.07

134.

8410

4.52

73.

409

3.03

132.

1216

SST

317

2.28

142.

1310

5.58

44.

535

3.63

73.

338

2.20

14SS

T 34

72.

2016

2.43

45.

048

4.31

103.

498

3.22

92.

3111

SST

356

2.65

81.

9916

4.57

123.

8314

3.26

113.

0711

2.32

10SS

T 37

42.

658

4.28

144.

2011

SST

387

3.02

32.

178

4.91

94.

842

3.73

63.

367

2.59

5SS

T 39

8

1.

9217

3.68

193.

9013

Gem

idde

ld2.

61

2.18

4.

85

4.28

3.

54

3.25

2.

40

KBV t(0

,05)

0.17

0.

15

0.77

0.

36

0.19

0.

18

0.12

* Sl

egs B

ultfo

ntei

n M

2 da

ta

54 55

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

late

r pla

nting

)G

emid

deld

e he

ktol

iterm

assa

(kg/

hl) v

an in

skry

win

gs g

edur

ende

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

* 20

13R

2012

R4

jaar

gem

idde

ldR

3 ja

ar g

emid

deld

R2

jaar

gem

idde

ldR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5El

ands

79.2

53

76.7

89

78.7

88

76.8

24

77.9

16

78.2

75

78.0

15

Gar

iep

78.4

58

75.8

414

80.0

91

77.7

32

78.0

34

78.1

37

77.1

412

Koon

ap79

.34

277

.79

379

.66

476

.49

578

.32

378

.93

178

.56

2M

atla

bas

76.3

818

78.4

62

77.6

917

75.7

18

77.0

69

77.5

111

77.4

211

PAN

311

179

.40

176

.66

1078

.11

13

78

.06

878

.03

4PA

N 3

118

78.8

55

76.7

98

80.0

32

76.3

56

78.0

05

78.5

64

77.8

27

PAN

316

178

.30

1077

.50

578

.93

775

.01

1177

.44

778

.24

677

.90

6PA

N 3

195

78.5

37

75.1

916

78.2

911

74.3

115

76.5

811

77.3

314

76.8

613

PAN

319

877

.85

1277

.21

678

.57

9

77

.88

977

.53

9PA

N 3

368

77.9

311

75.6

415

77.8

815

75.5

29

77.1

515

76.7

814

PAN

337

978

.90

477

.56

479

.95

377

.26

378

.42

178

.80

278

.23

3Se

nqu

78.7

56

76.3

912

78.1

512

76.1

47

77.3

68

77.7

610

77.5

78

SST

316

77.1

015

74.7

117

78.0

614

74.7

013

76.1

413

76.6

216

75.9

116

SST

317

76.7

017

76.1

013

79.4

65

74.9

312

76.8

010

77.4

212

76.4

015

SST

347

77.1

314

80.1

11

78.4

910

77.8

11

78.3

82

78.5

83

78.6

21

SST

356

76.9

516

73.6

918

77.8

016

73.9

017

75.5

814

76.1

517

75.3

217

SST

374

77.4

313

78.9

56

74.6

714

SST

387

78.4

58

76.5

111

77.2

218

74.0

216

76.5

512

77.3

913

77.4

810

SST

398

76.8

57

76.1

419

75.3

810

Gem

idde

ld78

.09

76

.65

78

.54

75

.69

77

.33

77

.81

77

.39

KB

V t(0,0

5)0.

57

0.63

1.

94

0.50

0.

44

0.63

0.

43

* Sl

egs B

ultfo

ntei

n M

2 da

ta*

Sleg

s Bul

tfont

ein

data

54 55

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

late

r pla

nting

)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

* 20

13R

2012

R4

jaar

gem

idde

ldR

3 ja

ar g

emid

deld

R2

jaar

gem

idde

ldR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5El

ands

14.5

111

15.7

89

15.0

57

12.8

96

14.5

65

15.1

17

15.1

48

Gar

iep

14.1

314

15.7

810

14.4

611

12.6

28

14.2

57

14.7

910

14.9

511

Koon

ap14

.72

515

.89

715

.17

413

.76

214

.88

115

.26

515

.31

6M

atla

bas

14.6

97

15.2

115

15.7

11

13.3

63

14.7

43

15.2

06

14.9

512

PAN

311

114

.04

1515

.03

1613

.82

15

14

.30

1514

.54

15PA

N 3

118

14.7

83

15.5

912

14.4

710

12.0

514

14.2

28

14.9

49

15.1

87

PAN

316

114

.64

915

.48

1314

.82

912

.16

1314

.28

614

.98

815

.06

9PA

N 3

195

13.5

617

15.8

18

13.8

914

11.2

116

13.6

212

14.4

214

14.6

814

PAN

319

814

.75

416

.24

215

.13

6

15

.37

115

.49

2PA

N 3

368

14.6

68

16.1

24

15.2

83

13.8

81

15.3

53

15.3

95

PAN

337

913

.34

1815

.03

1713

.46

1712

.04

1513

.47

1413

.94

1714

.18

17Se

nqu

14.7

06

16.2

33

15.1

65

13.2

74

14.8

42

15.3

62

15.4

73

SST

316

14.8

02

16.0

95

13.0

318

12.1

812

14.0

211

14.6

412

15.4

54

SST

317

14.5

710

15.4

614

14.1

313

12.2

811

14.1

19

14.7

211

15.0

110

SST

347

14.1

612

14.7

818

14.9

78

12.3

710

14.0

710

14.6

413

14.4

716

SST

356

14.8

41

16.7

01

14.3

312

12.7

27

14.6

54

15.2

94

15.7

71

SST

374

14.1

413

13.4

716

12.4

49

SST

387

14.0

316

15.7

311

12.9

919

11.1

317

13.4

713

14.2

516

14.8

813

SST

398

16.0

16

15.5

22

13.2

25

Gem

idde

ld14

.39

15

.72

14

.46

12

.56

14

.23

14

.86

15

.05

KB

V t(0,0

5)0.

95

0.52

1.

07

0.70

0.

40

0.48

0.

54

* Sl

egs B

ultfo

ntei

n M

2 da

ta*

Sleg

s Bul

tfont

ein

data

56 57

Noo

rdw

es-V

ryst

aat (

late

r pla

nting

)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an in

skry

win

gs g

edur

ende

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

* 20

13R

2012

R4

jaar

gem

idde

ldR

3 ja

ar g

emid

deld

R2

jaar

gem

idde

ldR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5El

ands

311

1030

87

302

926

95

297

330

77

309

7G

arie

p31

29

283

1529

513

219

1127

710

296

1329

713

Koon

ap31

64

319

532

42

270

430

71

320

131

75

Mat

laba

s30

415

285

1324

519

299

128

37

278

1629

416

PAN

311

131

35

299

927

816

297

1230

68

PAN

311

831

73

277

1729

612

192

1427

112

297

1129

712

PAN

316

131

36

336

127

218

226

828

76

307

632

52

PAN

319

530

714

292

1232

13

123

1726

113

307

730

010

PAN

319

832

41

327

330

57

319

232

61

PAN

336

829

418

297

1029

114

254

7

29

414

295

14PA

N 3

379

312

831

66

327

121

712

293

431

83

314

6Se

nqu

320

232

82

300

1027

63

306

231

64

324

3SS

T 31

631

37

323

430

28

216

1328

95

313

531

84

SST

317

302

1629

611

310

622

49

283

830

29

299

11SS

T 34

729

717

233

1829

911

256

627

111

276

1726

517

SST

356

309

1230

08

289

1522

210

280

929

910

304

9SS

T 37

430

813

313

516

015

SST

387

310

1128

016

276

1712

716

248

1428

815

295

15SS

T 39

8

28

414

315

427

62

Gem

idde

ld31

0

299

29

8

225

28

2

302

30

5

KBV t(0

,05)

14.3

6

27.2

3

49.5

8

25.3

4

13.6

5

16.5

0

15.9

3

* Sl

egs B

ultfo

ntei

n M

2 da

ta*

Sleg

s Bul

tfont

ein

data

56 57

Sent

raal

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

nting

) G

emid

deld

e op

bren

gs (t

on/h

a) v

an in

skry

win

gs g

edur

ende

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

4

Culti

var

* 20

14R

2013

R20

12R

3 ja

ar g

emid

deld

R2

jaar

gem

idde

ldR

2012

-201

420

13-2

014

Elan

ds1.

5717

1.57

182.

1916

1.78

151.

5718

Gar

iep

1.53

191.

4119

2.32

121.

7516

1.47

19Ko

onap

1.63

151.

5716

2.05

171.

7517

1.60

17M

atla

bas

3.00

22.

074

2.51

52.

532

2.54

2PA

N 3

111

2.61

52.

402

2.50

3PA

N 3

118

1.57

171.

7710

2.42

81.

9213

1.67

15PA

N 3

120

2.20

102.

017

2.44

72.

228

2.10

9PA

N 3

161

2.56

71.

828

2.49

62.

295

2.19

7PA

N 3

195

2.75

42.

075

2.62

22.

483

2.41

4PA

N 3

198

2.29

81.

809

2.04

10PA

N 3

368

2.18

111.

6514

2.40

102.

089

1.91

11PA

N 3

379

1.87

141.

5717

2.41

91.

9512

1.72

14Se

nqu

1.61

161.

6712

2.26

141.

8514

1.64

16SS

T 31

61.

9513

1.67

132.

524

2.05

101.

8112

SST

317

2.27

92.

056

2.39

112.

247

2.16

8SS

T 34

73.

031

2.41

12.

661

2.70

12.

721

SST

356

1.99

121.

6315

2.27

131.

9611

1.81

13SS

T 38

72.

873

1.70

112.

2015

2.26

62.

296

SST

398

2.58

62.

163

2.61

32.

454

2.37

5G

emid

deld

2.21

1.

84

2.40

2.

13

2.03

KB

V t(0,0

5)0.

21

0.22

0.

24

0.14

0.

16

* Sl

egs L

adyb

rand

Ant

oon

data

As g

evol

g va

n dr

oogt

etoe

stan

de g

edur

ende

die

gro

eise

isoen

is g

een

resu

ltate

bes

kikb

aar v

ir di

e 20

15 se

isoen

nie

*

Sleg

s Lad

ybra

nd d

ata

58 59

Sent

raal

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

nting

)

Gem

idde

lde

hekt

olite

rmas

sa (k

g/hl

) van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

014

Culti

var

* 20

14R

2013

R20

12R

3 ja

ar g

emid

deld

R2

jaar

gem

idde

ldR

2012

-201

420

13-2

014

Elan

ds75

.35

578

.46

678

.67

577

.49

576

.91

5G

arie

p74

.68

1378

.74

578

.63

677

.35

776

.71

7Ko

onap

74.8

010

79.9

62

79.5

24

78.0

94

77.3

83

Mat

laba

s75

.63

478

.16

978

.26

777

.35

676

.90

6PA

N 3

111

74.6

514

77.7

814

76.2

113

PAN

311

874

.80

1077

.71

1677

.73

1276

.75

1076

.26

12PA

N 3

120

75.8

83

78.7

64

80.3

81

78.3

42

77.3

24

PAN

316

175

.18

676

.88

1877

.95

976

.67

1176

.03

14PA

N 3

195

74.9

57

77.7

615

76.4

814

76.4

012

76.3

610

PAN

319

874

.80

1077

.95

12

76

.38

9PA

N 3

368

74.8

88

77.8

013

77.8

110

76.8

39

76.3

411

PAN

337

975

.90

279

.16

379

.94

378

.33

377

.53

2Se

nqu

74.8

59

78.3

37

78.1

28

77.1

08

76.5

98

SST

316

74.1

816

77.0

817

75.5

915

75.6

215

75.6

316

SST

317

71.7

019

77.9

811

77.6

113

75.7

614

74.8

419

SST

347

77.4

31

80.9

91

80.0

82

79.5

01

79.2

11

SST

356

74.5

015

76.8

319

74.3

217

75.2

217

75.6

615

SST

387

72.8

817

78.2

18

74.6

616

75.2

516

75.5

517

SST

398

72.2

018

78.1

010

77.7

911

76.0

313

75.1

518

Gem

idde

ld74

.70

78

.24

77

.86

76

.95

76

.47

KB

V t(0,0

5)1.

31

0.62

0.

56

0.41

0.

60

* Sl

egs L

adyb

rand

Ant

oon

data

As g

evol

g va

n dr

oogt

etoe

stan

de g

edur

ende

die

gro

eise

isoen

is g

een

resu

ltate

bes

kikb

aar v

ir di

e 20

15 se

isoen

nie

*

Sleg

s Lad

ybra

nd d

ata

58 59

Sent

raal

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

nting

)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

014

Culti

var

* 20

14R

2013

R20

12R

3 ja

ar g

emid

deld

R2

jaar

gem

idde

ldR

2012

-201

420

13-2

014

Elan

ds15

.85

214

.95

414

.35

915

.05

415

.40

2G

arie

p15

.29

815

.05

214

.61

414

.98

615

.17

5Ko

onap

15.8

91

14.4

68

15.1

32

15.1

61

15.1

74

Mat

laba

s15

.50

513

.90

1014

.99

314

.80

714

.70

9PA

N 3

111

14.6

615

13.5

014

14.0

815

PAN

311

815

.34

715

.52

114

.52

615

.13

215

.43

1PA

N 3

120

15.7

53

14.2

69

15.3

51

15.1

23

15.0

16

PAN

316

114

.87

1013

.86

1113

.60

1714

.11

1114

.36

10PA

N 3

195

14.7

214

13.7

012

13.6

616

14.0

313

14.2

111

PAN

319

815

.38

614

.60

6

14

.99

7PA

N 3

368

14.9

89

14.9

73

14.4

08

14.7

88

14.9

78

PAN

337

913

.66

1914

.56

713

.80

1414

.01

1414

.11

13Se

nqu

15.6

44

14.8

45

14.5

95

15.0

25

15.2

43

SST

316

14.8

511

13.3

615

14.2

111

14.1

410

14.1

014

SST

317

14.8

312

13.5

113

14.2

210

14.1

99

14.1

712

SST

347

14.3

917

12.9

119

13.7

415

13.6

817

13.6

518

SST

356

14.8

113

13.1

917

14.1

812

14.0

612

14.0

016

SST

387

14.6

116

13.0

218

14.0

313

13.8

915

13.8

217

SST

398

13.7

518

13.3

416

14.5

07

13.8

616

13.5

519

Gem

idde

ld14

.99

14

.08

14

.35

14

.47

14

.53

KB

V t(0,0

5)1.

12

0.85

0.

51

0.44

0.

68

* Sl

egs L

adyb

rand

Ant

oon

data

As g

evol

g va

n dr

oogt

etoe

stan

de g

edur

ende

die

gro

eise

isoen

is g

een

resu

ltate

bes

kikb

aar v

ir di

e 20

15 se

isoen

nie

*

Sleg

s Lad

ybra

nd d

ata

60 61

Sen

traa

l-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

nting

)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an in

skry

win

gs g

edur

ende

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

4

Culti

var

* 20

14R

2013

R20

12R

3 ja

ar g

emid

deld

R2

jaar

gem

idde

ldR

2012

-201

420

13-2

014

Elan

ds29

43

260

334

25

299

327

71

Gar

iep

227

1620

116

291

1424

015

214

15Ko

onap

285

526

91

355

230

31

277

2M

atla

bas

277

923

59

331

1028

18

256

9PA

N 3

111

170

1921

914

194

17PA

N 3

118

255

1322

711

319

1226

712

241

13PA

N 3

120

277

924

45

307

1327

611

260

7PA

N 3

161

241

1416

719

331

824

614

204

16PA

N 3

195

183

1818

717

260

1621

016

185

19PA

N 3

198

235

1521

815

227

14PA

N 3

368

277

825

24

331

928

67

264

6PA

N 3

379

296

124

36

322

1128

76

270

4Se

nqu

294

224

08

343

429

24

267

5SS

T 31

627

97

221

1333

96

280

925

011

SST

317

273

1122

612

334

727

710

249

12SS

T 34

726

912

243

728

115

264

1325

610

SST

356

282

623

410

359

129

25

258

8SS

T 38

721

517

169

1822

317

202

1719

218

SST

398

288

426

32

355

330

22

275

3G

emid

deld

259

22

7

319

27

1

243

KB

V t(0,0

5)44

.35

34

.66

26

.43

17

.99

27

.26

*

Sleg

s Lad

ybra

nd A

ntoo

n da

taAs

gev

olg

van

droo

gtet

oest

ande

ged

uren

de d

ie g

roei

seiso

en is

gee

n re

sulta

te b

eski

kbaa

r vir

die

2015

seiso

en n

ie*

Sleg

s Lad

ybra

nd d

ata

60 61

Sent

raal

-Vry

staa

t (la

ter p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

014

Culti

var

2014

R20

13R

2012

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

014

2013

-201

4El

ands

1.89

142.

545

2.31

52.

2510

2.22

13G

arie

p1.

8316

2.22

162.

1414

2.06

142.

0216

Koon

ap1.

7217

2.39

82.

219

2.11

132.

0614

PAN

311

13.

331

2.61

2

2.

971

PAN

311

82.

586

2.55

42.

226

2.45

52.

574

PAN

316

12.

804

2.26

122.

532

2.53

32.

536

PAN

319

53.

202

2.32

102.

1513

2.56

22.

762

PAN

319

82.

1712

1.87

18

2.

0217

PAN

336

82.

1712

2.49

62.

1812

2.28

92.

3310

PAN

337

92.

2510

2.24

142.

2010

2.23

112.

2512

Senq

u1.

8715

2.23

152.

0116

2.04

152.

0515

SST

316

2.19

112.

3211

2.05

152.

1912

2.26

11SS

T 31

72.

477

2.57

32.

226

2.42

62.

527

SST

347

3.02

32.

427

2.66

12.

701

2.72

3SS

T 35

62.

338

2.37

92.

2010

2.30

82.

359

SST

374

2.26

132.

444

SST

387

2.66

52.

1017

2.22

62.

337

2.38

8SS

T 39

82.

279

2.79

12.

453

2.50

42.

535

Gem

idde

ld2.

40

2.36

2.

26

2.33

2.

38

KBV t(0

,05)

0.22

0.

30

0.28

0.

16

0.19

As g

evol

g va

n dr

oogt

etoe

stan

de g

edur

ende

die

gro

eise

isoen

is g

een

resu

ltate

bes

kikb

aar v

ir di

e 20

15 se

isoen

nie

62 63

Sent

raal

-Vry

staa

t (la

ter p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

hekt

olite

rmas

sa (k

g/hl

) van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

014

Culti

var

2014

R20

13R

2012

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

014

2013

-201

4El

ands

78.7

93

79.7

12

77.5

07

78.6

74

79.2

53

Gar

iep

78.4

15

78.9

97

76.2

012

77.8

78

78.7

06

Koon

ap78

.19

680

.69

179

.10

379

.33

279

.44

2PA

N 3

111

77.2

715

77.7

911

77.5

311

PAN

311

877

.42

1378

.94

879

.40

278

.59

578

.18

9PA

N 3

161

77.5

69

77.6

912

76.9

09

77.3

811

77.6

210

PAN

319

577

.29

1476

.81

1675

.50

1376

.53

1277

.05

14PA

N 3

198

77.4

712

77.5

513

77.5

112

PAN

336

877

.84

778

.71

1076

.80

1077

.78

978

.28

7PA

N 3

379

79.0

42

79.0

96

78.4

05

78.8

43

79.0

64

Senq

u78

.51

479

.50

376

.70

1178

.24

779

.01

5SS

T 31

677

.55

1176

.43

1774

.60

1576

.19

1376

.99

15SS

T 31

777

.60

878

.76

978

.70

478

.35

678

.18

8SS

T 34

779

.85

179

.41

581

.50

180

.25

179

.63

1SS

T 35

677

.56

976

.35

1873

.80

1675

.90

1576

.96

16SS

T 37

4

76

.86

1577

.10

8

SS

T 38

776

.59

1677

.15

1474

.70

1476

.15

1476

.87

17SS

T 39

875

.17

1779

.50

378

.40

577

.69

1077

.34

13G

emid

deld

77.7

7

78.3

3

77.2

1

77.8

5

78.0

9

KBV t(0

,05)

1.32

0.

84

0.83

0.

60

0.79

As g

evol

g va

n dr

oogt

etoe

stan

de g

edur

ende

die

gro

eise

isoen

is g

een

resu

ltate

bes

kikb

aar v

ir di

e 20

15 se

isoen

nie

62 63

Sent

raal

-Vry

staa

t (la

ter p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

014

Culti

var

2014

R20

13R

2012

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

014

2013

-201

4El

ands

15.7

85

13.7

76

15.0

48

14.8

65

14.7

85

Gar

iep

15.8

33

13.5

97

14.7

911

14.7

46

14.7

17

Koon

ap16

.15

114

.09

115

.11

715

.12

215

.12

1PA

N 3

111

14.3

114

12.5

717

13.4

415

PAN

311

815

.86

214

.04

216

.04

115

.31

114

.95

2PA

N 3

161

13.8

516

13.3

710

14.3

1413

.84

1413

.61

14PA

N 3

195

14.5

313

13.0

612

14.7

712

14.1

212

13.7

913

PAN

319

815

.53

713

.89

4

14

.71

6PA

N 3

368

15.6

56

13.9

13

15.0

48

14.8

74

14.7

84

PAN

337

915

.27

813

.28

1114

.16

1614

.24

1114

.28

9Se

nqu

15.8

24

13.8

65

15.3

45

15.0

13

14.8

43

SST

316

14.8

311

13.0

413

15.5

13

14.4

68

13.9

310

SST

317

15.0

710

12.7

915

14.9

910

14.2

810

13.9

311

SST

347

13.6

517

12.6

516

14.4

713

13.5

915

13.1

517

SST

356

14.7

512

12.9

714

15.6

32

14.4

59

13.8

612

SST

374

13.3

89

14.2

715

SST

387

14.2

615

12.4

818

15.2

16

13.9

813

13.3

716

SST

398

15.1

29

13.4

88

15.4

64

14.6

97

14.3

08

Gem

idde

ld15

.07

13

.35

15

.01

14

.50

14

.21

KB

V t(0,0

5)0.

50

0.71

0.

67

0.38

0.

45

As g

evol

g va

n dr

oogt

etoe

stan

de g

edur

ende

die

gro

eise

isoen

is g

een

resu

ltate

bes

kikb

aar v

ir di

e 20

15 se

isoen

nie

64 65

Sent

raal

-Vry

staa

t (la

ter p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an in

skry

win

gs g

edur

ende

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

4

Culti

var

2014

R20

13R

2012

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

014

2013

-201

4El

ands

292

428

617

393

432

45

289

9G

arie

p27

413

265

1831

914

286

1427

017

Koon

ap29

33

311

240

01

335

130

21

PAN

311

126

015

325

1

29

36

PAN

311

828

77

302

637

08

320

829

54

PAN

316

130

11

290

1436

710

320

929

63

PAN

319

524

417

310

331

615

290

1327

716

PAN

319

825

916

304

5

28

113

PAN

336

827

412

296

839

06

320

728

512

PAN

337

929

42

306

439

92

333

230

02

Senq

u28

86

301

738

57

325

429

45

SST

316

285

829

69

390

532

36

290

8SS

T 31

727

611

287

1637

08

311

1028

114

SST

347

283

929

015

350

1130

811

286

11SS

T 35

629

05

294

1139

83

327

329

27

SST

374

291

1333

813

SST

387

268

1429

212

277

1627

915

280

15SS

T 39

828

010

295

1034

512

307

1228

710

Gem

idde

ld27

9

297

36

3

314

28

8

KBV t(0

,05)

12.5

5

12.8

9

41.2

5

13.4

4

8.90

As g

evol

g va

n dr

oogt

etoe

stan

de g

edur

ende

die

gro

eise

isoen

is g

een

resu

ltate

bes

kikb

aar v

ir di

e 20

15 se

isoen

nie

64 65

Oos

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

nting

)

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Elan

ds1.

9419

2.85

172.

2416

4.72

92.

9413

2.34

162.

4017

Gar

iep

2.23

133.

0914

1.84

174.

5914

2.94

132.

3915

2.66

12Ko

onap

2.05

162.

6719

1.70

194.

6910

2.78

162.

1418

2.36

18M

atla

bas

2.29

73.

804

3.74

14.

738

3.64

13.

281

3.05

4PA

N 3

111

2.29

83.

902

3.54

2

3.

242

3.09

3PA

N 3

118

2.44

13.

3011

2.66

104.

2716

3.17

102.

809

2.87

9PA

N 3

120

2.32

63.

4310

2.66

114.

0917

3.12

112.

8010

2.87

8PA

N 3

161

2.33

53.

2612

2.57

125.

201

3.34

82.

7211

2.79

10PA

N 3

195

2.39

43.

813

3.00

94.

6412

3.46

53.

075

3.10

1PA

N 3

198

2.40

32.

8318

2.27

15

2.

5013

2.61

14PA

N 3

368

2.08

143.

042.

5113

5.14

23.

199

2.54

122.

5615

PAN

337

92.

0515

3.18

131.

7318

4.68

112.

9115

2.32

172.

6213

Senq

u2.

0118

3.06

152.

3014

4.82

53.

0512

2.46

142.

5416

SST

3149

2.28

9

SS

T 31

62.

2511

3.57

63.

235

4.97

43.

503

3.02

72.

917

SST

317

2.03

173.

527

3.28

44.

993

3.45

72.

948

2.77

11SS

T 34

72.

2710

3.93

13.

217

4.74

73.

542

3.13

33.

102

SST

356

2.24

123.

655

3.33

34.

6213

3.46

63.

074

2.94

6SS

T 38

72.

422

3.49

83.

226

4.75

63.

474

3.04

62.

955

SST

398

3.49

93.

018

4.52

15

G

emid

deld

2.23

3.

36

2.74

4.

72

3.25

2.

77

2.79

KB

V t(0,0

5)0.

16

0.14

0.

35

0.24

0.

12

0.13

0.

11

66 67

Oos

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

nting

)

Gem

idde

lde

hekt

olite

rmas

sa (k

g/hl

) van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Elan

ds79

.77

578

.48

1176

.34

1380

.47

378

.77

678

.20

879

.13

6G

arie

p79

.16

979

.84

277

.07

879

.06

978

.78

578

.69

579

.50

4Ko

onap

79.4

47

79.0

54

77.9

52

81.5

11

79.4

92

78.8

14

79.2

55

Mat

laba

s77

.40

1776

.62

1777

.71

378

.97

1077

.68

1177

.24

1477

.01

18PA

N 3

111

78.8

812

78.7

16

77.2

56

78.2

87

78.8

08

PAN

311

879

.62

678

.59

976

.63

1277

.17

1578

.00

1078

.28

679

.11

7PA

N 3

120

81.4

62

79.0

73

76.9

89

79.9

37

79.3

63

79.1

72

80.2

72

PAN

316

179

.21

876

.45

1974

.14

1977

.48

1376

.82

1576

.60

1877

.83

15PA

N 3

195

78.1

714

78.0

414

75.9

714

76.9

016

77.2

713

77.3

913

78.1

112

PAN

319

879

.81

476

.61

1875

.92

15

77

.45

1278

.21

11PA

N 3

368

78.9

710

77.7

216

77.2

27

80.0

66

78.4

99

77.9

79

78.3

510

PAN

337

981

.59

178

.54

1076

.81

1078

.54

1178

.87

478

.98

380

.07

3Se

nqu

78.9

611

78.1

613

76.6

611

80.3

55

78.5

38

77.9

311

78.5

69

SST

3149

78.3

613

SST

316

77.1

618

78.6

38

75.7

317

77.6

712

77.3

012

77.1

715

77.9

014

SST

317

77.4

816

78.6

67

77.7

04

80.4

64

78.5

87

77.9

510

78.0

713

SST

347

80.5

83

80.7

31

80.0

61

81.4

02

80.6

91

80.4

61

80.6

61

SST

356

76.4

419

78.4

412

75.1

618

77.4

813

76.8

814

76.6

817

77.4

417

SST

387

77.5

815

77.8

615

75.9

215

75.6

917

76.7

616

77.1

216

77.7

216

SST

398

79.0

25

77.2

85

79.6

28

Gem

idde

ld78

.95

78

.38

76

.76

78

.99

78

.27

78

.02

78

.66

KB

V t(0,0

5)0.

75

0.80

0.

86

0.66

0.

39

0.47

0.

56

66 67

Oos

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

nting

)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Elan

ds14

.91

1014

.89

416

.09

612

.84

914

.68

615

.30

614

.90

4G

arie

p14

.74

1614

.68

516

.58

412

.82

1114

.71

515

.33

514

.71

7Ko

onap

15.8

01

15.6

51

16.7

42

14.1

21

15.5

81

16.0

61

15.7

31

Mat

laba

s15

.59

212

.75

1714

.99

1313

.09

614

.11

1014

.44

1114

.17

11PA

N 3

111

14.4

318

12.6

718

14.4

618

13.8

518

13.5

517

PAN

311

815

.21

614

.54

616

.62

312

.95

814

.83

415

.46

414

.88

5PA

N 3

120

15.3

44

13.8

810

15.7

610

13.5

13

14.6

27

14.9

98

14.6

18

PAN

316

114

.78

1413

.33

1215

.17

1212

.17

1613

.86

1114

.43

1214

.06

13PA

N 3

195

14.5

317

12.8

716

15.3

411

12.4

613

13.8

012

14.2

514

13.7

016

PAN

319

815

.40

314

.12

815

.87

7

15

.13

714

.76

6PA

N 3

368

15.1

67

15.0

73

16.7

61

13.0

96

15.0

22

15.6

62

15.1

22

PAN

337

914

.94

913

.95

915

.79

811

.87

1714

.14

914

.89

914

.45

9Se

nqu

14.8

712

15.2

02

16.3

95

13.4

24

14.9

73

15.4

93

15.0

43

SST

3149

14.8

413

SST

316

15.0

48

13.2

313

14.6

316

12.2

715

13.7

913

14.3

013

14.1

412

SST

317

15.2

95

13.4

011

14.8

914

13.2

95

14.2

28

14.5

310

14.3

510

SST

347

14.2

519

12.6

119

14.7

115

12.8

49

13.6

016

13.8

617

13.4

318

SST

356

14.7

715

12.9

714

14.3

019

12.4

314

13.6

215

14.0

116

13.8

715

SST

387

14.8

811

12.9

515

14.5

417

12.5

212

13.7

214

14.1

215

13.9

214

SST

398

14.3

37

15.7

89

13.6

92

Gem

idde

ld14

.99

13

.85

15

.55

12

.90

14

.33

14

.78

14

.41

KB

V t(0,0

5)0.

62

0.64

0.

56

0.52

0.

31

0.37

0.

46

68 69

Oos

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

nting

)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an in

skry

win

gs g

edur

ende

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Elan

ds34

48

349

623

714

342

931

811

310

1234

78

Gar

iep

339

1134

510

229

1534

29

314

1330

414

342

11Ko

onap

342

1035

34

266

936

82

332

232

06

347

7M

atla

bas

333

1433

514

290

134

75

326

531

97

334

15PA

N 3

111

360

234

77

279

4

32

91

353

3PA

N 3

118

342

933

513

275

634

38

324

731

710

339

12PA

N 3

120

336

1232

819

289

332

217

319

1031

89

332

16PA

N 3

161

364

134

69

205

1834

47

315

1230

513

355

2PA

N 3

195

331

1535

62

246

1337

01

325

631

111

343

9PA

N 3

198

355

633

117

212

17

29

916

343

10PA

N 3

368

318

1733

316

251

1233

313

309

1430

115

326

17PA

N 3

379

355

535

71

261

1036

73

335

132

43

356

1Se

nqu

348

735

05

257

1133

812

323

831

98

349

5SS

T 31

4930

119

SST

316

358

334

78

272

734

56

330

332

62

352

4SS

T 31

732

816

345

1129

02

324

1632

29

321

533

613

SST

347

315

1832

918

218

1632

615

297

1628

718

322

18SS

T 35

635

74

341

1227

18

349

432

94

323

434

96

SST

387

336

1333

415

200

1933

114

300

1529

017

335

14SS

T 39

8

35

53

277

533

811

Gem

idde

ld34

0

343

25

4

343

32

0

312

34

2

KBV t(0

,05)

15.9

2

15.3

9

30.7

7

18.1

1

9.94

12

.02

11

.16

68 69

Oos

-Vry

staa

t (vr

oeër

pla

nting

)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an in

skry

win

gs g

edur

ende

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Elan

ds34

48

349

623

714

342

931

811

310

1234

78

Gar

iep

339

1134

510

229

1534

29

314

1330

414

342

11Ko

onap

342

1035

34

266

936

82

332

232

06

347

7M

atla

bas

333

1433

514

290

134

75

326

531

97

334

15PA

N 3

111

360

234

77

279

4

32

91

353

3PA

N 3

118

342

933

513

275

634

38

324

731

710

339

12PA

N 3

120

336

1232

819

289

332

217

319

1031

89

332

16PA

N 3

161

364

134

69

205

1834

47

315

1230

513

355

2PA

N 3

195

331

1535

62

246

1337

01

325

631

111

343

9PA

N 3

198

355

633

117

212

17

29

916

343

10PA

N 3

368

318

1733

316

251

1233

313

309

1430

115

326

17PA

N 3

379

355

535

71

261

1036

73

335

132

43

356

1Se

nqu

348

735

05

257

1133

812

323

831

98

349

5SS

T 31

4930

119

SST

316

358

334

78

272

734

56

330

332

62

352

4SS

T 31

732

816

345

1129

02

324

1632

29

321

533

613

SST

347

315

1832

918

218

1632

615

297

1628

718

322

18SS

T 35

635

74

341

1227

18

349

432

94

323

434

96

SST

387

336

1333

415

200

1933

114

300

1529

017

335

14SS

T 39

8

35

53

277

533

811

Gem

idde

ld34

0

343

25

4

343

32

0

312

34

2

KBV t(0

,05)

15.9

2

15.3

9

30.7

7

18.1

1

9.94

12

.02

11

.16

Oos

-Vry

staa

t (la

ter p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Elan

ds2.

555

3.77

83.

3513

4.19

143.

4710

3.22

93.

166

Gar

iep

2.34

133.

2514

3.00

174.

409

3.25

132.

8615

2.79

14Ko

onap

2.38

113.

1715

3.21

154.

457

3.30

122.

9214

2.77

15PA

N 3

111

2.24

154.

211

4.03

1

3.

491

3.22

2PA

N 3

161

2.59

43.

787

3.53

74.

851

3.69

23.

306

3.18

5PA

N 3

195

2.49

84.

092

3.45

94.

2412

3.57

63.

344

3.29

1PA

N 3

198

2.52

73.

1216

3.36

12

3.

0013

2.82

13PA

N 3

368

2.44

103.

975

3.26

144.

772

3.61

53.

2210

3.20

3PA

N 3

379

2.63

23.

6012

3.05

164.

3511

3.41

113.

0912

3.11

8Se

nqu

2.35

123.

6310

3.38

114.

574

3.48

83.

1211

2.99

11SS

T 31

62.

603

3.62

113.

724

4.54

53.

623

3.31

53.

119

SST

317

2.47

93.

916

3.69

54.

3710

3.61

43.

363

3.19

4SS

T 34

72.

2614

3.98

43.

4510

4.21

133.

489

3.23

83.

127

SST

356

2.20

163.

749

3.79

34.

408

3.53

73.

247

2.97

12SS

T 37

42.

526

3.62

64.

486

SST

387

2.67

13.

5213

3.98

24.

703

3.72

13.

392

3.09

10SS

T 39

8

4.

073

3.51

83.

9115

Gem

idde

ld2.

45

3.71

3.

49

4.43

3.

52

3.21

3.

07

KBV t(0

,05)

0.15

0.

15

0.25

0.

17

0.10

0.

11

0.10

70 71

Oos

-Vry

staa

t (la

ter p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

hekt

olite

rmas

sa (k

g/hl

) van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Elan

ds80

.38

278

.67

379

.44

480

.30

479

.70

379

.50

279

.53

1G

arie

p78

.70

978

.61

479

.17

579

.89

779

.09

578

.83

678

.66

4Ko

onap

79.8

53

78.9

72

81.1

62

81.1

42

80.2

81

79.9

91

79.4

12

PAN

311

177

.60

1176

.20

1078

.96

8

77

.59

1076

.90

11PA

N 3

161

79.2

85

74.4

316

77.7

315

76.9

114

77.0

910

77.1

512

76.8

612

PAN

319

577

.67

1075

.92

1276

.80

1777

.91

1277

.08

1276

.80

1476

.80

13PA

N 3

198

79.4

44

75.0

314

78.0

312

77.5

011

77.2

410

PAN

336

878

.97

778

.01

778

.84

1180

.19

579

.00

678

.61

778

.49

6PA

N 3

379

80.7

61

76.7

09

79.0

36

79.0

89

78.8

97

78.8

35

78.7

33

Senq

u78

.91

878

.32

579

.49

380

.00

679

.18

478

.91

478

.62

5SS

T 31

679

.15

676

.03

1177

.85

1477

.95

1177

.75

977

.68

977

.59

8SS

T 31

777

.29

1277

.21

878

.91

980

.41

378

.46

877

.80

877

.25

9SS

T 34

776

.57

1679

.83

181

.44

181

.84

179

.92

279

.28

378

.20

7SS

T 35

677

.18

1375

.89

1377

.49

1677

.75

1377

.08

1176

.85

1376

.54

14SS

T 37

476

.87

14

78

.03

1277

.99

10

SS

T 38

776

.60

1574

.56

1579

.03

676

.77

1576

.74

1376

.73

1575

.58

15SS

T 39

8

78

.02

678

.90

1079

.74

8

G

emid

deld

78.4

5

77.0

3

78.8

4

79.1

9

78.4

8

78.1

4

77.7

6

KBV t(0

,05)

0.64

0.

61

0.53

0.

66

0.32

0.

34

0.44

70 71

Oos

-Vry

staa

t (la

ter p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

insk

ryw

ings

ged

uren

de d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Elan

ds13

.35

1613

.15

614

.54

713

.04

613

.52

813

.68

1113

.25

14G

arie

p15

.06

1113

.90

214

.95

412

.58

914

.12

314

.64

314

.48

2Ko

onap

15.9

91

15.0

01

15.2

73

13.8

52

15.0

31

15.4

21

15.5

01

PAN

311

115

.23

511

.60

1613

.64

14

13

.49

1413

.42

13PA

N 3

161

15.2

16

12.4

512

14.2

710

12.1

114

13.5

19

13.9

86

13.8

37

PAN

319

515

.14

811

.95

1414

.62

612

.39

1213

.53

713

.90

913

.55

12PA

N 3

198

15.2

84

13.1

95

14.4

39

14.3

05

14.2

44

PAN

336

815

.03

1313

.46

315

.64

113

.50

314

.41

214

.71

214

.25

3PA

N 3

379

14.8

614

12.5

111

14.4

78

12.0

515

13.4

710

13.9

57

13.6

910

Senq

u15

.06

1113

.31

414

.72

513

.31

414

.10

414

.36

414

.19

5SS

T 31

613

.96

1512

.53

1013

.34

1612

.32

1313

.04

1313

.28

1513

.25

15SS

T 31

715

.40

312

.58

813

.83

1213

.10

513

.73

513

.94

813

.99

6SS

T 34

715

.79

211

.70

1513

.72

1312

.95

713

.54

613

.74

1013

.75

9SS

T 35

615

.09

1012

.56

913

.16

1712

.45

1113

.32

1113

.60

1213

.83

8SS

T 37

415

.11

9

13

.96

1112

.54

10

SS

T 38

715

.20

711

.98

1313

.46

1512

.61

813

.31

1213

.55

1313

.59

11SS

T 39

8

12

.64

715

.50

213

.92

1

G

emid

deld

15.0

5

12.7

8

14.3

2

12.8

5

13.7

4

14.0

4

13.9

2

KBV t(0

,05)

1.00

0.

67

0.45

0.

40

0.31

0.

40

0.59

72 73

Oos

-Vry

staa

t (la

ter p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an in

skry

win

gs g

edur

ende

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

R3

jaar

gem

idde

ldR

2 ja

ar g

emid

deld

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Elan

ds34

110

392

1127

911

300

1232

88

337

936

69

Gar

iep

347

639

212

267

1430

111

327

933

511

370

7Ko

onap

333

1140

73

318

135

51

353

135

31

370

6PA

N 3

111

329

1339

98

294

5

34

18

364

10PA

N 3

161

345

838

015

219

1732

44

317

1231

515

363

11PA

N 3

195

324

1439

810

306

234

02

342

334

37

361

13PA

N 3

198

353

236

316

290

6

33

610

358

14PA

N 3

368

321

1639

113

276

1230

110

322

1132

913

356

15PA

N 3

379

345

741

01

303

332

83

346

235

32

378

2Se

nqu

348

340

46

288

731

57

339

534

73

376

3SS

T 31

633

212

406

529

94

319

533

94

346

436

98

SST

317

348

440

92

281

1029

613

333

734

65

378

1SS

T 34

735

51

387

1426

415

293

1432

510

335

1237

15

SST

356

347

540

27

287

831

28

337

634

65

375

4SS

T 37

434

29

283

931

66

SST

387

324

1439

99

247

1627

515

311

1332

314

361

12SS

T 39

8

40

64

272

1330

99

Gem

idde

ld34

0

397

28

1

312

33

2

339

36

8

KBV t(0

,05)

21.4

0

12.8

3

17.2

6

13.2

6

7.74

9.

75

11.6

2

72 73

Tabel 4. Agronomiese eienskappe van koringcultivars wat vrygestel is vir produksie onder besproeiing

Cultivar Groeiperiode Hektoliter- massa

Strooi-sterkte

Aluminium-weerstand

Uitloop-weerstand

Baviaans (PTR) Lank ** ** # ***

Buffels (PTR) Lank ** ** # ***

Duzi (PTR) Medium ** ** # *

Kariega Lank ** ** # ***

Krokodil (PTR) Lank * ** # *

Olifants (PTR) Lank ** ** * #

PAN 3400 (PTR) Medium-Kort ** ** ? *

PAN 3471 (PTR) Medium *** ** ? #

PAN 3497 (PTR) Lank *** ** ? **

Sabie (PTR) Lank ** ** ? ***

SST 806 (PTR) Medium *** ** # #

SST 822 (PTR) Kort ** *** * *

SST 835 (PTR) Medium ** ** ? #

SST 843 (PTR) Kort *** *** ? #

SST 866 (PTR) Medium ** ** ? *

SST 867 (PTR) Lank ** *** ? ***

SST 875 (PTR) Kort-Medium *** ** ? *

SST 876 (PTR) Lank *** *** # #

SST 877 (PTR) Lank ** *** ? ***

SST 884 (PTR) Kort ** *** ? #

SST 895 (PTR) Medium *** ** ? *

Steenbras (PTR) Kort *** ** # #

PTR: Cultivar beskerm deur Planttelersregte.

* SST 866 : Onderhewig aan variëteitslysplasing

* Redelik ** Goed *** Uitstekend # Swak ? Onbekend

74 75

Tabel 5. Siekte eienskappe van koringcultivars wat vrygestel is vir produksie onder besproeiing

Cultivar Stamroes Blaarroes Streeproes AarskroeiBaviaans (PTR) V MV W MVBuffels (PTR) V W/V W ?Duzi (PTR) V V W MVKariega V MV W MVKrokodil (PTR) MV V V VOlifants (PTR) V V W MVPAN 3400 (PTR) MV/V V W ?PAN 3471 (PTR) V MW/MV W VPAN 3497 (PTR) MV/V V W ?Sabie (PTR) V MV W ?SST 806 (PTR) V MV W HVSST 822 (PTR) MV MV W VSST 835 (PTR) MV MV MW HVSST 843 (PTR) MV MV W VSST 866 (PTR) V MV W/MV ?SST 867 (PTR) V MV MW ?SST 875 (PTR) V MW W ?SST 876 (PTR) V MV MW HVSST 877 (PTR) V MV W/MV ?SST 884 (PTR) MW V W ?SST 895 (PTR) MW/MV W W ?Steenbras (PTR) W MW V V

V = Vatbaar MV = Matig vatbaar HV = Hoogs vatbaar VPW = Volwasse plant weerstandbiedend

W = Weerstand MW = Matige weerstand ? = Onbekend / = gemengde roesreaksie

PTR: Cultivar beskerm deur Planttelersregte.* SST 866 : Onderhewig aan variëteitslysplasing

Variasie in roesrasse kan cultivars verskillend beïnvloed. Reaksies wat hier aangedui word is gebaseer op bestaande data vir die mees virulente roesrasse wat in Suid-Afrika voorkom. Die verpreiding van roesrasse mag verskil tussen produksiegebiede.

74 75

Saaidigtheid

Saaidigtheid is ‘n beheerbare faktor wat die aantal are/m2 bepaal. Saaidigtheid moet egter ook kan kompenseer vir verlaagde kiemkragtigheid van saad, asook swak opkoms en vestiging van koringplante. Duisenkorrelmassa is ‘n verdere belangrike eienskap wat die aantal korrels per kilogram saad bepaal, die waardes wissel vanaf 25 tot 52 g/1000 sade. Dit het ‘n direkte invloed op saaidigtheid (kg saad/ha) wat geplant moet word, en moet dus in ag geneem word in die berekening van saaidigtheid:

Saaidigtheid (kg/ha) = plante/m2 x 1000 korrelmassa x 100 ontkieming% / vestigings%

Hierdie berekeninge is ingesluit in die plante/m2 tabel (Tabel 6) waar berekende saaidigtheid (kg/ha) by n reeks van duisendkorrelmassas en teiken plantpopulasies by n 90% vestigings-persentasie gedoen is. Die optimum aantal plante/m2 per cultivar per gebied wat gevestig moet word, word in die planttyd spektrum tabelle aangedui. Met die optimum aantal plante/m2 en die saadlot se duisendkorrelmassa kan die saaidigtheid dan bepaal word.

Tabel 6. Kilogram saad per hektaar vir verskillende plantpopulasies teen ‘n 90% vestigingspersentasie

DKMSade per vierkante meter

150 175 200 225 250 275 300 325 350 375 40032 53 62 71 80 89 98 107 116 124 133 14233 55 64 73 83 92 101 110 119 128 138 14734 57 66 76 85 95 104 113 123 132 142 15135 58 68 78 88 97 107 117 126 136 146 15636 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 16037 62 72 82 93 103 113 123 134 144 154 16538 63 74 84 95 106 116 127 137 148 158 16939 65 76 87 98 108 119 130 141 152 163 17340 67 78 89 100 111 122 133 144 156 167 17841 68 80 91 103 114 125 137 148 160 171 18242 70 82 93 105 117 128 140 152 163 175 18743 72 84 96 108 119 131 143 155 167 179 19144 73 86 98 110 122 134 147 159 171 183 19645 75 88 100 113 126 138 150 163 175 188 20046 76 89 101 114 127 139 152 164 177 190 20247 78 91 103 116 129 142 155 168 181 194 20748 79 92 106 119 132 145 158 172 185 198 21149 81 94 108 121 135 148 162 176 189 202 21650 83 96 110 124 138 151 165 179 193 206 220

76 77

Opti

mum

pla

ntda

tum

s en

plan

ttye

vir

korin

g in

die

Koe

ler S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

Culti

var

Petr

usvi

lle

Hope

tow

n

Both

avill

e W

esse

lsbr

on

Bultf

onte

in

Doug

las

Prie

ska

Vaal

hart

sM

odde

rriv

ier

Kim

berle

y

Bark

ly-W

es

Vent

ersd

orp

Kler

ksdo

rp

Lich

tenb

urg

Aanb

evol

e kg

sa

ad/h

aPl

ante

/m2

Bavi

aans

(PTR

)1/

6-30

/61/

6-20

/61/

6-25

/61/

6-25

/61/

6-25

/61/

6-30

/680

-110

200-

275

Buffe

ls (P

TR)

1/6-

15/7

1/6-

15/7

10/6

-20/

715

/6-1

0/7

10/6

-20/

710

/6-1

5/7

100-

130

175-

250

Duzi

(PTR

)1/

6-15

/71/

6-15

/710

/6-2

0/7

15/6

-10/

710

/6-2

0/7

10/6

-15/

710

0-13

025

0-30

0Ka

riega

1/6-

30/6

1/6-

20/6

1/6-

25/6

25/5

-25/

61/

6-25

/61/

6-30

/680

-110

175-

250

Krok

odil (P

TR)

1/6-

15/7

1/6-

15/7

1/6-

15/7

1/6-

30/6

1/6-

30/6

1/6-

10/7

100-

130

275-

350

Olif

ants

(PTR

)1/

6-15

/71/

6-15

/71/

6-10

/71/

6-30

/61/

6-30

/61/

6-10

/780

-130

250-

300

PAN

340

0 (P

TR)

10/6

-25/

710

/6-2

0/7

15/6

-25/

720

/6-1

5/7

15/6

-25/

715

/6-2

0/7

110-

130

275-

325

PAN

347

1 (P

TR)

1/6-

15/7

1/6-

15/7

10/6

-20/

715

/6-1

0/7

10/6

-20/

710

/6-1

5/7

100-

120

250-

325

PAN

349

7 (P

TR)

1/6-

30/6

1/6-

20/6

1/6-

25/6

1/6-

25/6

1/6-

25-6

1/6-

30/6

90-1

1022

5-27

5Sa

bie (P

TR)

1/6-

30/6

1/6-

20/6

1/6-

25/6

25/5

-25/

61/

6-25

/61/

6-30

/680

-110

175-

250

SST

806 (P

TR)

1/6-

15/7

10/6

-31/

71/

6-15

/715

/6-1

0/7

1/6-

15/7

10/6

-15/

710

0-12

027

5-32

5SS

T 82

2 (PTR

)15

/6-3

1/7

1/7-

10/8

30/6

-31/

720

/6-1

5/7

15/6

-25/

71/

7-20

/716

0-20

030

0-37

5SS

T 83

5 (PTR

)15

/6-2

0/7

10/6

-31/

715

/6-2

0/7

15/6

-10/

710

/6-2

0/7

10/6

-10/

711

0-14

027

5-32

5SS

T 84

3 (PTR

)15

/6-3

1/7

1/7-

10/8

30/6

-31/

720

/6-1

5/7

15/6

-25/

71/

7-20

/711

0-14

027

5-32

5SS

T 86

6 (P

TR)

1/6-

15/7

10/6

-31/

71/

6-15

/715

/6-1

0/7

1/6-

15/7

10/6

-15/

710

0-12

027

5-35

0SS

T 86

7 (P

TR)

1/6-

15/7

1/6-

15/7

1/6-

10/7

1/6-

30/6

1/6-

30/6

1/6-

10/7

100-

120

275-

350

SST

875

(PTR

)15

/6-2

0/7

10/6

-31/

715

/6-2

0/7

15/6

-10/

710

/6-2

0/7

10/6

-10/

710

0-12

027

5-35

0SS

T 87

6 (PTR

)15

/6-1

5/7

10/6

-31/

71/

6-15

/715

/6-1

0/7

1/6-

15/7

10/6

-10/

712

0-14

030

0-37

5SS

T 87

7 (P

TR)

1/6-

15/7

1/6-

15/7

1/6-

10/7

1/6-

30/6

1/6-

30/6

1/6-

10/7

100-

120

275-

350

SST

884 (P

TR)

15/6

-31/

71/

7-10

/830

/6-3

1/7

20/6

-15/

715

/6-2

5/7

1/7-

20/7

110-

140

275-

325

SST

895 (P

TR)

15/6

-20/

710

/6-3

1/7

15/6

-20/

715

/6-1

0/7

10/6

-20/

710

/6-1

0/7

110-

140

275-

325

Stee

nbra

s (PTR

)20

/6-3

1/7

25/6

-31/

725

/6-3

1/7

15/6

-15/

715

/6-2

5/7

25/6

-25/

710

0-12

027

5-35

0

Boge

noem

de c

ultiv

ars v

oldo

en a

lmal

aan

die

gra

de v

an d

ie b

rood

korin

gkla

s.

PTR:

Cul

tivar

bes

kerm

deu

r Pla

nttel

ersr

egte

.

Prod

usen

te is

sel

f ver

antw

oord

elik

vir

die

bem

arki

ng v

an d

ie g

raan

van

cul

tivar

s de

ur h

ulle

aan

gepl

ant.

Sien

Bak

kers

en

Meu

lena

ars

se ja

arlik

se p

ersv

ryst

ellin

g oo

r di

e vo

orke

ur

culti

vars

en

kons

ulte

er o

ok p

laas

like

koöp

eras

ies e

n be

mar

king

sage

nte

voor

pla

nttyd

.

76 77

Opti

mum

pla

ntda

tum

s en

plan

ttye

vir

korin

g in

die

War

mer

bes

proe

iings

gebi

ede

Culti

var

Brits

Mar

ikan

a Ru

sten

burg

Bees

tekr

aal

Mar

ico

Koed

oesk

op

Mak

oppa

Gro

bler

sdal

M

arbl

e Ha

llSp

ringb

okvl

akte

Aanb

evol

ekg

saad

/ha

Plan

te/m

2

Bavi

aans

(PTR

)20

/5-1

5/6

25/5

-15/

625

/5-1

5/6

10/5

-10/

610

/5-1

0/6

90-1

2022

5-30

0Bu

ffels

(PTR

)20

/5-3

0/6

25/5

-30/

625

/5-3

0/6

10/5

-30/

620

/5-1

5/6

100-

130

225-

275

Duzi

(PTR

)20

/5-3

0/6

25/5

-30/

625

/5-3

0/6

10/5

-30/

620

/5-1

5/6

100-

130

250-

300

Karie

ga20

/5-1

5/6

25/5

-15/

625

/5-1

5/6

10/5

-10/

61/

5-25

/580

-120

225-

275

Krok

odil (P

TR)

20/5

-20/

625

/5-2

0/6

25/5

-20/

610

/5-1

5/6

10/5

-15/

613

0-15

030

0-37

5O

lifan

ts (P

TR)

20/5

-20/

625

/5-2

0/6

25/5

-20/

610

/5-1

0/6

10/5

-25/

610

0-13

027

5-30

0PA

N 3

400

(PTR

)25

/5-5

/77/

6-5/

71/

6-5/

715

/5-3

0/6

25/5

-20/

611

0-13

027

5-32

5PA

N 3

471

(PTR

)20

/5-3

0/6

25/5

-30/

625

/5-3

0/6

10/5

-30/

620

/5-1

5/6

100-

120

250-

325

PAN

349

7 (P

TR)

20/5

-15/

625

/5-1

5/6

25/5

-15/

610

/5-1

0/6

10/5

-10/

690

-120

225-

300

Sabi

e (PTR

)20

/5-1

5/6

25/5

-15/

625

/5-1

5/6

10/5

-10/

61/

5-25

/580

-120

225-

275

SST

806 (P

TR)

20/5

-30/

620

/5-3

0/6

20/5

-30/

620

/5-3

0/6

20/5

-15/

611

0-14

027

5-35

0SS

T 82

2 (PTR

)1/

6-30

/67/

6-7/

71/

6-15

/725

/5-3

0/6

25/5

-20/

616

0-20

032

5-40

0SS

T 83

5 (PTR

)20

/5-3

0/6

1/6-

30/6

25/5

-30/

615

/5-2

0/6

20/5

-15/

611

0-14

027

5-35

0SS

T 84

3 (PTR

)1/

6-30

/67/

6-7/

71/

6-15

/725

/5-3

0/6

25/5

-20/

611

0-14

027

5-35

0SS

T 86

6 (P

TR)

20/5

-30/

620

/5-3

0/6

20/5

-30/

620

/5-3

0/6

20/5

-15/

611

0-12

028

0-32

5SS

T 86

7 (P

TR)

20/5

-20/

625

/5-2

0/6

25/5

-20/

610

/5-1

0/6

10/5

-25/

611

0-12

028

0-32

5SS

T 87

5 (P

TR)

20/5

-30/

61/

6-30

/625

/5-3

0/6

15/5

-20/

620

/5-1

5/6

110-

120

280-

325

SST

876 (P

TR)

20/5

-30/

61/

6-30

/625

/5-3

0/6

15/5

-15/

620

/5-1

5/6

120-

140

300-

375

SST

877

(PTR

)20

/5-2

0/6

25/5

-20/

625

/5-2

0/6

10/5

-10/

610

/5-2

5/6

110-

120

280-

325

SST

884 (P

TR)

1/6-

30/6

7/6-

7/7

1/6-

15/7

25/5

-30/

625

/5-2

0/6

110-

140

275-

350

SST

895 (P

TR)

20/5

-30/

61/

6-30

/625

/5-3

0/6

15/5

-20/

620

/5-1

5/6

110-

140

275-

350

Stee

nbra

s (PTR

)1/

6-30

/61/

6-7/

71/

6-30

/620

/5-2

0/6

25/5

-30/

612

0-14

030

0-37

5

Boge

noem

de c

ultiv

ars v

oldo

en a

lmal

aan

die

gra

de v

an d

ie b

rood

korin

gkla

s.

PTR:

Cul

tivar

bes

kerm

deu

r Pla

nttel

ersr

egte

.

Prod

usen

te is

sel

f ver

antw

oord

elik

vir

die

bem

arki

ng v

an d

ie g

raan

van

cul

tivar

s de

ur h

ulle

aan

gepl

ant.

Sien

Bak

kers

en

Meu

lena

ars

se ja

arlik

se p

ersv

ryst

ellin

g oo

r di

e vo

orke

ur

culti

vars

en

kons

ulte

er o

ok p

laas

like

koöp

eras

ies e

n be

mar

king

sage

nte

voor

pla

nttyd

.

78 79

Opti

mum

pla

ntda

tum

s en

plan

ttye

vir

korin

g in

die

War

mer

bes

proe

iings

gebi

ede

(ver

volg

)

Culti

var

Tarlt

on H

ekpo

ort

Mag

alie

sbur

gBa

dpla

asSt

ofber

g

Ohr

igst

ad

Stee

lpoo

rt

Burg

ersf

ort

Lim

popo

Wat

erbe

rgAa

nbev

ole

kg

saad

/ha

Plan

te/m

2

Bavi

aans

(PTR

)20

/5-2

0/6

10/5

-20/

625

/4-2

5/5

1/5-

25/5

15/5

-15/

690

-120

225-

300

Buffe

ls(P

TR)

20/5

-15/

715

/5-3

0/6

1/5-

15/6

1/5-

10/6

15/5

-20/

610

0-13

022

5-27

5Du

zi (P

TR)

20/5

-15/

715

/5-3

0/6

1/5-

15/6

1/5-

10/6

15/5

-20/

610

0-13

025

0-30

0Ka

riega

20/5

-20/

610

/5-2

0/6

25/4

-25/

51/

5-25

/515

/5-1

5/6

80-1

2022

5-27

5Kr

okod

il (PTR

)20

/5-3

0/6

20/5

-30/

61/

5-15

/61/

5-31

/515

/5-2

0/6

130-

150

300-

375

Olif

ants

(PTR

)20

/5-2

0/6

10/5

-20/

625

/4-1

0/6

1/5-

25/5

15/5

-15/

610

0-13

027

5-30

0PA

N 3

400

(PTR

)25

/5-1

5/7

20/5

-15/

710

/5-2

5/6

6/5-

10/6

20/5

-25/

611

0-13

027

5-32

5PA

N 3

471

(PTR

)20

/5-1

5/7

15/5

-30/

61/

5-15

/61/

5-10

/615

/5-2

0/6

100-

120

250-

325

PAN

349

7 (P

TR)

20/5

-20/

610

/5-2

0/6

25/4

-25/

51/

5-25

/515

/5-1

5/6

90-1

2022

5-30

0Sa

bie (P

TR)

20/5

-20/

610

/5-2

0/6

25/4

-25/

51/

5-25

/515

/5-1

5/6

80-1

2022

5-27

5SS

T 80

6 (PTR

)20

/5-3

0/6

15/5

-30/

61/

5-31

/51/

5-31

/515

/5-2

0/6

110-

140

275-

350

SST

822 (P

TR)

1/6-

30/6

30/5

-15/

715

/5-3

0/6

6/5-

5/6

20/5

-20/

616

0-20

032

5-40

0SS

T 83

5 (PTR

)10

/6-1

5/7

15/5

-30/

61/

5-31

/51/

5-7/

615

/5-2

5/6

110-

140

275-

350

SST

843 (P

TR)

1/6-

30/6

30/5

-15/

715

/5-3

0/6

6/5-

5/6

20/5

-20/

611

0-14

027

5-35

0SS

T 86

6 (P

TR)

20/5

-30/

615

/5-3

0/6

1/5-

31/5

1/5-

31/5

15/5

-20/

611

0-12

028

0-32

5SS

T 86

7 (P

TR)

20/5

-20/

610

/5-2

0/6

25/4

-10/

61/

5-25

/515

/5-1

5/6

110-

120

280-

325

SST

875

(PTR

)10

/6-1

5/7

15/5

-30/

61/

5-31

/51/

5-7/

615

/5-2

5/6

110-

120

280-

325

SST

876 (P

TR)

10/6

-15/

715

/5-3

0/6

1/5-

31/5

1/5-

31/5

15/5

-20/

612

0-14

030

0-37

5SS

T 87

7 (P

TR)

20/5

-20/

610

/5-2

0/6

25/4

-10/

61/

5-25

/515

/5-1

5/6

110-

120

280-

325

SST

884 (P

TR)

1/6-

30/6

30/5

-15/

715

/5-3

0/6

6/5-

5/6

20/5

-20/

611

0-14

027

5-35

0SS

T 89

5 (PTR

)10

/6-1

5/7

15/5

-30/

61/

5-31

/51/

5-7/

615

/5-2

5/6

110-

140

275-

350

Stee

nbra

s (PTR

)15

/6-1

5/7

1/6-

15/7

20/5

-30/

610

/5-1

0/6

20/5

-20/

612

0-14

030

0-37

5

Boge

noem

de c

ultiv

ars v

oldo

en a

lmal

aan

die

gra

de v

an d

ie b

rood

korin

gkla

s.

PTR:

Cul

tivar

bes

kerm

deu

r Pla

nttel

ersr

egte

.

Prod

usen

te is

sel

f ver

antw

oord

elik

vir

die

bem

arki

ng v

an d

ie g

raan

van

cul

tivar

s de

ur h

ulle

aan

gepl

ant.

Sien

Bak

kers

en

Meu

lena

ars

se ja

arlik

se p

ersv

ryst

ellin

g oo

r di

e vo

orke

ur

culti

vars

en

kons

ulte

er o

ok p

laas

like

koöp

eras

ies e

n be

mar

king

sage

nte

voor

pla

nttyd

.

78 79

Opti

mum

pla

ntda

tum

s en

plan

ttye

vir

korin

g in

die

Oos

telik

e Ho

ëvel

d, V

isriv

ier e

n la

er O

ranj

eriv

ier

besp

roei

ings

gebi

ede

Culti

var

Visr

ivie

r El

liot

Laer

Ora

njer

ivie

r Lo

uwna

Tos

caAa

nbev

ole

kg

saad

/ha

Plan

te/m

2Al

iwal

-Noo

rd

Smith

field

Oos

telik

e Ho

ëvel

dAa

nbev

ole

kg sa

ad/h

aPl

ante

/m2

Bavi

aans

(PTR

)1/

6-25

/61/

6-25

/610

0-12

025

0-32

510

/6-3

0/6

25/6

-25/

780

-110

200-

275

Buffe

ls (P

TR)

15/6

-15/

71/

6-15

/711

0-13

027

5-32

510

/6-1

5/7

25/6

-25/

710

0-13

017

5-25

0Du

zi (P

TR)

15/6

-15/

71/

6-15

/711

0-13

027

5-32

510

/6-1

5/7

25/6

-25/

710

0-13

025

0-30

0Ka

riega

1/6-

25/6

1/6-

25/6

80-1

3025

0-30

010

/6-3

0/6

25/6

-25/

780

-110

175-

250

Krok

odil (P

TR)

15/6

-15/

71/

6-30

/613

0-16

032

5-40

015

/6-1

0/7

--

-O

lifan

ts (P

TR)

1/6-

30/6

1/6-

30/6

110-

130

300-

325

10/6

-30/

625

/6-3

1/7

80-1

3025

0-30

0PA

N 3

400

(PTR

)20

/6-2

5/7

10/6

-25/

712

0-14

030

0-35

020

/6-2

5/7

30/6

-5/8

110-

130

275-

325

PAN

347

1 (P

TR)

15/6

-15/

71/

6-15

/711

0-13

027

5-32

510

/6-1

5/7

25/6

-25/

710

0-12

025

0-32

5PA

N 3

497

(PTR

)1/

6-25

/61/

6-25

/610

0-12

025

0-30

010

/6-3

0/6

25/6

-25/

790

-110

225-

275

Sabi

e (PTR

)1/

6-25

/61/

6-25

/680

-130

250-

300

10/6

-30/

625

/6-2

5/7

80-1

1017

5-25

0SS

T 80

6 (PTR

)-

15/6

-15/

712

0-14

030

0-35

015

/6-1

5/7

15/6

-10/

712

0-14

027

5-32

5SS

T 82

2 (PTR

)1/

7-31

/730

/6-3

0/7

160-

200

350-

400

30/6

-31/

725

/6-1

5/8

180-

200

300-

375

SST

835 (P

TR)

15/6

-15/

715

/6-1

5/7

120-

150

300-

350

15/6

-15/

725

/6-7

/812

0-15

027

5-32

5SS

T 84

3 (PTR

)1/

7-31

/730

/6-3

0/7

160-

200

350-

400

30/6

-31/

725

/6-1

5/8

120-

150

275-

325

SST

866

(PTR

)15

/6-1

5/7

15/6

-15/

711

0-12

026

0-30

015

/6-1

5/7

25/6

-7/8

110-

120

280-

325

SST

867

(PTR

)1/

6-30

/61/

6-30

/611

0-12

026

0-30

010

/6-3

0/6

15/6

-10/

711

0-12

028

0-32

5SS

T 87

5 (P

TR)

15/6

-15/

715

/6-1

5/7

110-

120

260-

300

15/6

-15/

725

/6-7

/811

0-12

028

0-32

5SS

T 87

6 (PTR

)15

/6-1

5/7

15/6

-15/

713

0-16

030

0-37

515

/6-1

5/7

25/6

-31/

712

0-14

027

5-32

5SS

T 87

7 (P

TR)

1/6-

30/6

1/6-

30/6

110-

120

260-

300

10/6

-30/

615

/6-1

0/7

110-

120

280-

325

SST

884 (P

TR)

1/7-

31/7

30/6

-30/

716

0-20

035

0-40

030

/6-3

1/7

25/6

-15/

812

0-15

027

5-32

5SS

T 89

5 (PTR

)15

/6-1

5/7

15/6

-15/

712

0-15

030

0-35

015

/6-1

5/7

25/6

-7/8

120-

150

275-

325

Stee

nbra

s (PTR

)15

/7-3

0/7

15/6

-30/

712

0-14

032

5-40

025

/6-2

5/7

25/6

-31/

710

0-12

027

5-35

0

Boge

noem

de c

ultiv

ars v

oldo

en a

lmal

aan

die

gra

de v

an d

ie b

rood

korin

gkla

s.PT

R: C

ultiv

ar b

eske

rm d

eur P

lantt

eler

sreg

te.

Prod

usen

te is

sel

f ver

antw

oord

elik

vir

die

bem

arki

ng v

an d

ie g

raan

van

cul

tivar

s de

ur h

ulle

aan

gepl

ant.

Sien

Bak

kers

en

Meu

lena

ars

se ja

arlik

se p

ersv

ryst

ellin

g oo

r di

e vo

orke

ur

culti

vars

en

kons

ulte

er o

ok p

laas

like

koöp

eras

ies e

n be

mar

king

sage

nte

voor

pla

nttyd

.

80 81

Optimum plantdatums en planttye vir koring in KwaZulu-Natal

Cultivar KwaZulu-Natal Aanbevole kg saad/ha Plante/m2

Baviaans (PTR) 1/6-30/6 100-120 250-300

Buffels (PTR) 1/6-30/6 80-110 225-275

Duzi (PTR) 1/6-30/6 100-130 250-300

Kariega 1/6-30/6 80-110 225-275

Olifants (PTR) 1/6-10/7 100-120 275-300

PAN 3400 (PTR) 10/6-5/7 110-130 275-325

PAN 3471 (PTR) 1/6-30/6 100-130 275-325

PAN 3497 (PTR) 1/6-30/6 100-120 250-300

Sabie (PTR) 1/6-30/6 80-110 225-275

SST 806 (PTR) 1/6-30/6 120-140 275-350

SST 822 (PTR) 25/6-30/7 160-200 325-400

SST 835 (PTR) 1/6-5/7 120-140 275-350

SST 843 (PTR) 25/6-30/7 120-140 275-350

SST 866 (PTR) 1/6-10/7 120-140 275-350

SST 867 (PTR) 1/6-30/6 120-140 275-350

SST 875 (PTR) 1/6-5/7 120-140 275-350

SST 876 (PTR) 1/6-30/6 120-140 275-350

SST 877 (PTR) 1/6-30/6 120-140 275-350

SST 884 (PTR) 25/6-30/7 120-140 275-350

SST 895 (PTR) 1/6-5/7 120-140 275-350

Steenbras (PTR) 25/6-30/7 120-140 300-375

Bogenoemde cultivars voldoen almal aan die grade van die broodkoringklas.PTR: Cultivar beskerm deur Planttelersregte.Produsente is self verantwoordelik vir die bemarking van die graan van cultivars deur hulle aangeplant. Sien Bakkers en Meulenaars se jaarlikse persvrystelling oor die voorkeur cultivars en konsulteer ook plaaslike koöperasies en bemarkingsagente voor planttyd.

80 81

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

insk

ryw

ings

oor

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns

9.

7318

Buffe

ls8.

0622

7.27

198.

7717

10.3

57

8.61

148.

0315

7.66

18CR

N 8

26

9.

4225

Duzi

8.28

217.

5218

8.93

109.

4624

8.55

158.

2414

7.90

17Ka

riega

8.95

27

Ko

edoe

s9.

2511

Kr

okod

il9.

2013

8.57

88.

8613

10.0

115

9.16

98.

888

8.88

9O

lifan

ts

9.

5123

PAN

340

09.

901

8.51

109.

202

10.1

811

9.45

39.

201

9.20

4PA

N 3

471

8.81

188.

4911

9.17

310

.59

39.

266

8.82

98.

6511

PAN

347

8

8.

8215

10.3

58

PAN

348

9

8.

587

9.05

510

.67

1

PA

N 3

497

9.44

88.

3012

9.22

110

.67

19.

414

8.99

68.

8710

PAN

351

59.

1814

8.69

6

8.94

7PA

N 3

623

9.45

78.

745

9.

096

Reno

ster

8.90

16

Sabi

e9.

0615

7.75

178.

7916

10.0

214

8.91

118.

5311

8.40

13SS

T 80

69.

703

8.90

38.

977

10.3

49

9.48

19.

192

9.30

1SS

T 81

259.

742

SS

T 81

349.

3110

SS

T 81

359.

555

SS

T 81

5

10

.41

5

SS

T 81

6

9.

9617

SST

822

7.75

238.

9528

SST

835

9.56

48.

864

9.07

410

.38

69.

472

9.16

39.

213

SST

843

8.02

237.

9715

7.70

248.

7930

8.12

167.

9016

8.00

16SS

T 86

68.

7919

8.17

138.

9011

10.1

312

9.00

108.

6210

8.48

12SS

T 86

78.

5320

8.10

148.

4220

9.40

268.

6113

8.35

138.

3215

SST

875

9.21

128.

578

8.99

610

.18

109.

247

8.92

78.

898

SST

876

8.85

1410

.07

13

SS

T 87

78.

8317

7.96

168.

4319

10.0

016

8.81

128.

4112

8.40

14SS

T 88

49.

506

8.95

28.

6618

10.5

04

9.40

59.

045

9.23

2SS

T 89

59.

329

9.01

18.

8812

9.55

229.

198

9.07

49.

175

SST

896

8.96

8

St

eenb

ras

8.84

29

Ta

mbo

ti

8.

939

9.59

20

Ti

mba

vati

8.16

229.

7319

Um

lazi

8.32

219.

5721

Gem

idde

ld9.

11

8.36

8.

74

9.88

9.

04

8.71

8.

70

KBV t(0

,05)

0.26

0.

22

0.24

0.

21

0.13

0.

14

0.17

82 83

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

hekt

olite

rmas

sa (k

g/hl

) van

insk

ryw

ings

oor

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns

82.0

519

Buffe

ls81

.17

2279

.12

1778

.51

2382

.72

780

.38

1579

.60

1680

.15

18CR

N 8

26

81

.34

27

Du

zi81

.62

2078

.90

1979

.32

2281

.50

2480

.34

1679

.95

1580

.26

16Ka

riega

81.2

428

Koed

oes

81.8

319

Kr

okod

il82

.00

1680

.47

1078

.49

2482

.15

1680

.78

1180

.32

1281

.24

12O

lifan

ts

81

.70

22

PA

N 3

400

83.4

93

80.2

213

80.7

79

82.7

76

81.8

16

81.4

97

81.8

66

PAN

347

183

.77

181

.11

481

.25

582

.60

1182

.18

382

.04

282

.44

1PA

N 3

478

81.3

33

82.6

78

PAN

348

9

82

.46

181

.73

182

.87

5

PA

N 3

497

83.4

45

81.0

35

81.0

97

83.4

71

82.2

62

81.8

53

82.2

43

PAN

351

582

.38

1379

.74

15

81.0

613

PAN

362

382

.99

980

.83

6

81.9

15

Reno

ster

81.0

623

Sa

bie

82.0

915

79.0

618

79.4

421

81.6

723

80.5

713

80.2

013

80.5

815

SST

806

83.6

42

81.1

43

81.4

52

82.9

93

82.3

11

82.0

81

82.3

92

SST

8125

83.2

86

SS

T 81

3482

.13

14

SST

8135

83.4

84

SS

T 81

5

83

.39

2

SS

T 81

6

82

.60

11

SS

T 82

2

80

.59

1282

.14

17

SS

T 83

583

.28

680

.33

1181

.29

482

.62

1081

.88

481

.63

481

.81

8SS

T 84

383

.18

880

.48

880

.96

882

.65

981

.82

581

.54

581

.83

7SS

T 86

681

.87

1880

.72

780

.52

1381

.98

2081

.27

1081

.04

1081

.30

11SS

T 86

782

.90

1080

.31

1280

.17

1482

.08

1881

.37

981

.13

981

.61

9SS

T 87

582

.47

1280

.48

880

.67

1182

.19

1581

.45

881

.21

881

.48

10SS

T 87

6

81

.15

682

.89

4

SS

T 87

781

.26

2179

.26

1679

.63

1781

.77

2180

.48

1480

.05

1480

.26

16SS

T 88

481

.89

1779

.94

1479

.64

1681

.35

2680

.71

1280

.49

1180

.92

14SS

T 89

582

.67

1181

.17

280

.71

1082

.24

1481

.70

781

.52

681

.92

4SS

T 89

6

79

.49

20

St

eenb

ras

82.4

713

Tam

boti

79.5

119

81.4

625

Tim

bava

ti

79

.58

1880

.69

30

U

mla

zi

79

.73

1580

.85

29

G

emid

deld

82.5

2

80.3

6

80.2

9

82.1

7

81.3

3

81.0

1

81.4

0

KBV t(0

,05)

0.61

0.

46

0.63

0.

46

0.27

0.

29

0.38

82 83

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

insk

ryw

ings

oor

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns

11.4

029

Buffe

ls12

.74

512

.75

712

.24

811

.56

1912

.32

712

.58

412

.75

6CR

N 8

26

12

.32

4

Du

zi12

.45

1812

.94

312

.35

411

.71

912

.36

412

.58

312

.70

8Ka

riega

11.7

19

Koed

oes

12.8

83

Kr

okod

il11

.59

2311

.82

1911

.37

2411

.24

3011

.51

1611

.59

1611

.71

18O

lifan

ts

12

.39

3

PA

N 3

400

12.5

117

12.8

46

12.2

77

11.7

37

12.3

46

12.5

48

12.6

810

PAN

347

112

.73

712

.58

1311

.91

2011

.41

2712

.16

1112

.41

1012

.66

11PA

N 3

478

12.0

716

11.6

513

PAN

348

9

12

.56

1411

.73

2211

.61

16

PA

N 3

497

12.5

515

12.7

09

11.7

421

11.4

326

12.1

113

12.3

313

12.6

312

PAN

351

512

.44

1912

.15

17

12.3

016

PAN

362

312

.94

213

.15

2

13.0

52

Reno

ster

12.6

113

Sa

bie

12.6

412

12.8

85

12.2

96

11.7

011

12.3

83

12.6

02

12.7

65

SST

806

12.3

320

12.6

512

12.1

014

11.4

625

12.1

412

12.3

612

12.4

914

SST

8125

12.5

416

SS

T 81

3412

.73

7

SST

8135

12.6

510

SS

T 81

5

11

.57

18

SS

T 81

6

11

.41

27

SS

T 82

2

12

.94

212

.51

2

SS

T 83

512

.79

12.6

711

12.0

617

11.6

314

12.2

79

12.4

89

12.6

99

SST

843

13.7

91

14.3

61

13.7

61

13.6

11

13.8

81

13.9

71

14.0

81

SST

866

12.1

822

12.4

716

11.9

719

11.5

021

12.0

314

12.2

114

12.3

315

SST

867

12.6

510

12.9

43

12.0

815

11.4

822

12.2

98

12.5

66

12.8

03

SST

875

12.2

921

12.0

618

11.5

823

11.4

723

11.8

515

11.9

815

12.1

817

SST

876

12.2

19

11.6

215

SST

877

12.7

45

12.7

28

12.1

910

11.7

28

12.3

45

12.5

57

12.7

37

SST

884

12.5

614

12.5

515

12.0

118

11.8

16

12.2

310

12.3

711

12.5

613

SST

895

12.8

54

12.6

810

12.1

811

11.9

25

12.4

12

12.5

75

12.7

74

SST

896

12.3

45

Stee

nbra

s

11

.59

17

Ta

mbo

ti

12

.15

1211

.67

12

Ti

mba

vati

12.1

512

11.4

723

Um

lazi

12.3

73

11.5

320

Gem

idde

ld12

.61

12

.71

12

.17

11

.73

12

.29

12

.48

12

.66

KB

V t(0,0

5)0.

52

0.35

0.

36

0.26

0.

17

0.23

0.

30

84 85

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns

361

27

Bu

ffels

338

1535

94

334

1137

018

350

834

49

349

11CR

N 8

26

36

324

Duzi

331

2035

116

326

1836

323

343

1433

614

341

15Ka

riega

365

21

Ko

edoe

s33

913

Kr

okod

il32

323

329

1930

324

342

3032

416

318

1632

618

Olif

ants

381

7

PA

N 3

400

335

1835

611

322

2037

314

346

1233

712

345

13PA

N 3

471

349

535

412

330

1335

429

347

1134

57

352

4PA

N 3

478

329

1636

226

PAN

348

9

35

87

335

1036

720

PAN

349

734

58

358

632

619

371

1535

09

343

1035

15

PAN

351

533

319

349

17

341

16PA

N 3

623

346

734

718

34

612

Reno

ster

330

21

Sabi

e33

914

359

533

013

362

2534

810

343

1134

910

SST

806

352

236

13

340

237

511

357

235

11

356

1SS

T 81

2534

211

SS

T 81

3435

41

SS

T 81

3535

03

SS

T 81

5

37

017

SST

816

370

16

SS

T 82

2

30

822

356

28

SS

T 83

534

49

357

933

212

383

335

46

344

835

07

SST

843

342

1236

32

339

538

24

356

334

83

352

3SS

T 86

633

716

364

133

86

382

535

55

346

535

09

SST

867

337

1735

215

320

2136

819

344

1333

613

344

14SS

T 87

534

310

358

833

77

373

1335

37

346

635

08

SST

876

330

1538

32

SST

877

327

2235

214

308

2336

422

338

1532

915

340

17SS

T 88

434

86

353

1334

03

382

635

64

347

435

16

SST

895

350

435

610

344

139

11

360

135

02

353

2SS

T 89

6

33

78

Stee

nbra

s

37

512

Tam

boti

327

1737

89

Tim

bava

ti

33

69

380

8

U

mla

zi

34

04

378

9

G

emid

deld

341

35

4

330

37

1

349

34

1

347

KB

V t(0,0

5)10

.95

7.

96

8.22

7.

29

4.11

4.

86

6.67

84 85

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

nting

)G

emid

deld

e op

bren

gs (t

on/h

a) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns

7.

4127

Buffe

ls6.

6823

6.84

197.

3924

8.21

77.

2816

6.97

166.

7618

CRN

826

7.98

14

Du

zi7.

5220

7.25

187.

4819

7.70

217.

4915

7.41

157.

3816

Karie

ga

7.

1629

Koed

oes

9.25

3

Kr

okod

il8.

7410

8.30

68.

475

7.98

168.

376

8.50

48.

525

Olif

ants

7.48

24

PA

N 3

400

9.04

78.

177

8.48

48.

198

8.47

38.

563

8.60

4PA

N 3

471

8.80

98.

0411

8.15

118.

731

8.43

58.

337

8.42

8PA

N 3

478

7.88

168.

612

PAN

348

9

8.

0710

8.10

127.

9912

PAN

349

78.

3416

8.12

87.

4622

8.33

58.

0710

7.98

108.

2310

PAN

351

58.

3017

7.57

15

7.

9413

PAN

362

39.

254

8.50

1

8.

871

Reno

ster

9.45

1

Sa

bie

7.40

217.

5516

7.92

157.

4625

7.58

137.

6213

7.47

15SS

T 80

68.

5712

8.34

48.

268

8.60

38.

444

8.39

68.

467

SST

8125

8.42

15

SS

T 81

348.

958

SST

8135

8.43

14

SS

T 81

5

8.

424

SST

816

8.02

11

SS

T 82

2

7.

4721

7.98

15

SS

T 83

58.

1918

8.09

98.

0613

8.14

98.

129

8.11

98.

1411

SST

843

8.43

137.

5217

7.70

187.

1630

7.70

127.

8811

7.98

12SS

T 86

69.

116

7.73

138.

1510

7.99

138.

248

8.33

88.

429

SST

867

6.74

227.

6514

7.86

177.

8419

7.52

147.

4214

7.20

17SS

T 87

58.

6511

8.30

58.

287

7.93

178.

297

8.41

58.

476

SST

876

8.24

97.

6122

SST

877

7.70

197.

8612

7.97

148.

246

7.94

117.

8412

7.78

14SS

T 88

49.

155

8.37

38.

811

8.10

108.

611

8.78

28.

763

SST

895

9.25

28.

442

8.65

27.

8718

8.55

28.

781

8.85

2SS

T 89

6

8.

643

Stee

nbra

s

7.

4326

Tam

boti

8.30

67.

2428

Tim

bava

ti

7.

4623

7.72

20

U

mla

zi

7.

4720

7.50

23

G

emid

deld

8.45

7.

93

8.03

7.

90

8.07

8.

08

8.13

KB

V t(0,0

5)0.

28

0.17

0.

18

0.20

0.

10

0.11

0.

14

86 87

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

nting

)G

emid

deld

e he

ktol

iterm

assa

(kg/

hl) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns

77.4

323

Buffe

ls79

.88

2279

.69

1677

.54

2077

.57

2078

.67

1579

.04

1579

.79

17CR

N 8

26

77

.11

25

Du

zi80

.88

2079

.66

1777

.63

1977

.48

2278

.91

1379

.39

1480

.27

16Ka

riega

77.2

324

Koed

oes

82.6

64

Kr

okod

il82

.71

380

.72

1078

.24

1077

.10

2679

.69

780

.56

581

.72

5O

lifan

ts

76

.73

30

PA

N 3

400

82.1

78

80.9

46

78.7

46

78.5

85

80.1

14

80.6

24

81.5

67

PAN

347

182

.65

581

.17

478

.97

278

.87

280

.42

380

.93

281

.91

2PA

N 3

478

78.7

65

78.4

38

PAN

348

9

81

.63

279

.52

178

.02

15

PA

N 3

497

81.8

710

81.7

81

78.7

46

79.5

91

80.5

02

80.8

03

81.8

33

PAN

351

581

.34

1680

.52

13

80.9

312

PAN

362

383

.02

280

.59

12

81.8

14

Reno

ster

80.9

619

Sa

bie

81.3

715

79.9

115

77.7

217

78.1

412

79.2

911

79.6

712

80.6

414

SST

806

82.2

17

81.1

35

77.8

516

77.9

117

79.7

86

80.4

06

81.6

76

SST

8125

81.3

117

SS

T 81

3480

.99

18

SST

8135

81.5

213

SS

T 81

5

78

.80

3

SS

T 81

6

78

.33

10

SS

T 82

2

78

.17

1178

.37

9

SS

T 83

581

.38

1480

.77

978

.44

878

.61

479

.80

580

.20

881

.08

11SS

T 84

383

.87

181

.51

378

.90

478

.32

1180

.65

181

.43

182

.69

1SS

T 86

682

.30

680

.21

1478

.08

1378

.04

1479

.66

880

.20

881

.26

10SS

T 86

780

.50

2180

.87

777

.97

1477

.61

1879

.24

1279

.78

1180

.69

13SS

T 87

581

.67

1280

.85

877

.94

1577

.99

1679

.61

980

.15

1081

.26

9SS

T 87

6

78

.92

378

.54

6

SS

T 87

779

.76

2379

.09

1977

.69

1877

.04

2778

.40

1678

.85

1679

.43

18SS

T 88

481

.73

1179

.21

1877

.43

2276

.89

2978

.82

1479

.46

1380

.47

15SS

T 89

581

.98

980

.64

1178

.12

1277

.60

1979

.59

1080

.25

781

.31

8SS

T 89

6

77

.34

23

St

eenb

ras

78.4

47

Tam

boti

78.3

39

78.0

613

Tim

bava

ti

76

.84

2477

.03

28

U

mla

zi

77

.46

2177

.52

21

G

emid

deld

81.6

8

80.5

7

78.1

4

77.9

1

79.5

7

80.1

1

81.1

3

KBV t(0

,05)

0.54

0.

44

0.64

0.

25

0.28

0.

36

0.35

86 87

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

nting

)G

emid

deld

e pr

oteï

enin

houd

(%) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns

12.8

35

Buffe

ls13

.21

1313

.14

611

.96

912

.47

1712

.70

712

.77

713

.18

8CR

N 8

26

12

.95

3

Du

zi13

.17

1513

.10

812

.10

412

.58

1212

.74

512

.79

513

.14

10Ka

riega

12.8

16

Koed

oes

13.4

95

Kr

okod

il11

.75

2312

.21

1911

.38

2411

.59

3011

.73

1611

.78

1611

.98

18O

lifan

ts

13

.33

2

PA

N 3

400

13.2

711

13.1

84

11.8

911

12.5

413

12.7

26

12.7

86

13.2

37

PAN

347

113

.06

1812

.95

1411

.69

2012

.32

2712

.51

1312

.57

1313

.01

14PA

N 3

478

12.1

04

12.6

78

PAN

348

9

13

.04

1211

.75

1712

.52

14

PA

N 3

497

13.1

914

13.0

69

11.7

815

12.4

421

12.6

29

12.6

89

13.1

311

PAN

351

512

.79

2112

.71

17

12.7

516

PAN

362

313

.71

213

.29

2

13.5

02

Reno

ster

12.8

020

Sa

bie

13.5

24

13.0

69

11.8

114

12.7

67

12.7

93

12.8

04

13.2

96

SST

806

13.3

49

13.2

63

11.7

019

12.4

619

12.6

98

12.7

78

13.3

05

SST

8125

13.1

316

SS

T 81

3413

.39

7

SST

8135

13.3

58

SS

T 81

5

12

.65

10

SS

T 81

6

12

.37

25

SS

T 82

2

12

.25

212

.87

4

SS

T 83

513

.30

1012

.99

1311

.58

2312

.47

1712

.59

1112

.62

1113

.15

9SS

T 84

314

.40

114

.56

113

.44

114

.28

114

.17

114

.13

114

.48

1SS

T 86

612

.79

2112

.88

1511

.69

2012

.13

2812

.37

1412

.45

1412

.84

15SS

T 86

713

.62

313

.06

911

.84

1312

.48

1512

.75

412

.84

313

.34

3SS

T 87

512

.93

1912

.54

1811

.64

2212

.07

2912

.30

1512

.37

1512

.74

17SS

T 87

6

11

.97

812

.43

22

SS

T 87

713

.09

1713

.13

711

.75

1712

.46

1912

.61

1012

.66

1013

.11

12SS

T 88

413

.25

1212

.81

1611

.77

1612

.39

2412

.56

1212

.61

1213

.03

13SS

T 89

513

.44

613

.18

412

.07

712

.66

912

.84

212

.90

213

.31

4SS

T 89

6

12

.14

3

St

eenb

ras

12.6

111

Tam

boti

11.9

310

12.4

815

Tim

bava

ti

12

.09

612

.34

26

U

mla

zi

11

.87

1212

.41

23

G

emid

deld

13.2

2

13.0

6

11.9

2

12.5

8

12.6

7

12.7

2

13.1

4

KBV t(0

,05)

0.30

0.

27

0.30

0.

45

0.17

0.

17

0.20

88 89

Koel

er S

entr

ale

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

nting

)G

emid

deld

e va

lget

al (s

) van

insk

ryw

ings

oor

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns

391

2

Bu

ffels

342

2137

912

372

1437

219

366

1236

410

360

14CR

N 8

26

37

912

Duzi

343

1837

415

368

1638

19

367

1136

212

358

17Ka

riega

393

1

Ko

edoe

s35

012

Kr

okod

il33

523

349

1933

324

322

3033

516

339

1634

218

Olif

ants

369

21

PA

N 3

400

347

1538

010

374

938

48

371

736

79

364

10PA

N 3

471

363

538

011

374

1038

83

376

137

24

371

5PA

N 3

478

381

238

56

PAN

348

9

36

617

376

435

828

PAN

349

734

616

375

1436

220

362

2636

115

361

1436

015

PAN

351

534

319

378

13

361

13PA

N 3

623

372

135

618

36

49

Reno

ster

348

13

Sabi

e34

813

372

1636

718

386

536

88

362

1136

016

SST

806

352

1138

83

373

1338

110

373

237

17

370

6SS

T 81

2536

44

SS

T 81

3436

92

SS

T 81

3535

310

SS

T 81

5

38

57

SST

816

367

22

SS

T 82

2

34

723

363

25

SS

T 83

535

49

384

837

48

358

2736

89

371

836

97

SST

843

365

338

65

375

736

723

373

337

51

376

1SS

T 86

635

97

385

737

311

373

1837

24

372

337

24

SST

867

339

2238

74

355

2238

011

365

1436

015

363

11SS

T 87

535

78

389

137

015

371

2037

26

372

537

32

SST

876

380

337

813

SST

877

344

1738

19

359

2137

814

365

1336

113

362

12SS

T 88

435

96

385

637

64

349

2936

710

373

237

23

SST

895

342

2038

92

383

137

615

372

537

16

365

8SS

T 89

6

37

56

Stee

nbra

s

36

624

Tam

boti

367

1737

417

Tim

bava

ti

36

319

375

16

U

mla

zi

373

1238

64

Gem

idde

ld35

2

378

36

9

373

36

7

366

36

5

KBV t(0

,05)

13.4

5

8.17

9.

18

10.6

0

4.96

5.

52

6.96

88 89

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

insk

ryw

ings

oor

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns

7.

2225

Buffe

ls7.

1721

7.84

176.

3323

7.02

287.

0915

7.11

157.

5117

CRN

826

7.65

16

Du

zi7.

5418

7.96

147.

0112

7.76

137.

5711

7.50

127.

7514

Karie

ga

7.

0527

Koed

oes

8.18

11

Kr

okod

il7.

9515

7.92

156.

8817

7.50

187.

5612

7.58

107.

9311

Olif

ants

7.76

12

PA

N 3

400

8.52

38.

0713

7.87

17.

965

8.11

48.

165

8.30

7PA

N 3

471

7.84

178.

566

7.09

108.

161

7.91

77.

837

8.20

8PA

N 3

478

7.36

77.

829

PAN

348

9

8.

557

7.57

47.

984

PAN

349

78.

2610

8.87

27.

168

7.85

88.

036

8.10

68.

564

PAN

351

58.

1412

8.19

12

8.

1610

PAN

362

38.

329

7.53

18

7.

9212

Reno

ster

7.96

14

Sa

bie

6.93

228.

399

6.96

147.

5117

7.45

137.

4313

7.66

16SS

T 80

68.

456

9.04

17.

555

8.03

28.

271

8.35

18.

751

SST

8125

7.98

13

SS

T 81

348.

377

SST

8135

8.36

8

SS

T 81

5

7.

6615

SST

816

8.02

3

SS

T 82

2

7.

0910

7.47

20

SS

T 83

58.

475

8.74

57.

376

7.68

148.

075

8.20

48.

613

SST

843

7.50

196.

4619

6.12

247.

1926

6.82

166.

6916

6.98

18SS

T 86

67.

8916

8.86

36.

5720

7.40

217.

689

7.77

98.

386

SST

867

6.85

238.

518

6.57

207.

3022

7.31

147.

3114

7.68

15SS

T 87

58.

484

7.91

166.

9515

7.79

117.

788

7.78

88.

199

SST

876

7.01

127.

3023

SST

877

7.45

208.

3010

6.91

167.

8010

7.62

107.

5511

7.88

13SS

T 88

48.

592

8.28

117.

742

7.86

78.

123

8.21

38.

445

SST

895

8.63

18.

744

7.59

37.

886

8.21

28.

322

8.69

2SS

T 89

6

6.

8218

Stee

nbra

s

6.

9029

Tam

boti

6.71

197.

2324

Tim

bava

ti

6.

5622

6.77

30

U

mla

zi

7.

129

7.49

19

G

emid

deld

7.99

8.

25

7.04

7.

57

7.72

7.

74

8.09

KB

V t(0,0

5)0.

23

0.22

0.

67

0.46

0.

17

0.18

0.

16

90 91

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

hekt

olite

rmas

sa (k

g/hl

) van

insk

ryw

ings

oor

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns81

.33

19Bu

ffels

79.9

921

81.3

215

79.7

024

80.8

528

80.4

715

80.3

415

80.6

617

CRN

826

82.3

96

Duzi

80.6

715

80.7

719

80.4

015

80.6

930

80.6

313

80.6

113

80.7

216

Karie

ga80

.88

27Ko

edoe

s81

.67

4Kr

okod

il80

.81

1381

.00

1779

.80

2280

.76

2980

.59

1480

.54

1480

.91

13O

lifan

ts81

.10

23PA

N 3

400

80.7

514

82.2

95

81.0

09

81.5

218

81.3

97

81.3

57

81.5

28

PAN

347

181

.65

582

.20

781

.70

282

.21

981

.94

281

.85

281

.93

4PA

N 3

478

81.7

02

81.9

911

PAN

348

983

.02

182

.40

182

.81

2PA

N 3

497

81.2

48

82.3

04

81.2

06

82.4

55

81.8

05

81.5

86

81.7

76

PAN

351

580

.85

1281

.79

981

.32

10PA

N 3

623

81.5

76

81.4

912

81.5

37

Reno

ster

80.0

919

Sabi

e80

.16

1881

.40

1480

.40

1581

.25

2180

.80

1180

.65

1180

.78

14SS

T 80

681

.74

382

.54

281

.40

482

.62

382

.08

181

.89

182

.14

2SS

T 81

2580

.46

17SS

T 81

3478

.87

23SS

T 81

3581

.36

7SS

T 81

582

.88

1SS

T 81

682

.28

8SS

T 82

280

.30

1881

.92

13SS

T 83

581

.21

982

.45

381

.30

582

.20

1081

.79

681

.65

581

.83

5SS

T 84

382

.58

181

.75

1081

.10

781

.90

1481

.83

481

.81

382

.17

1SS

T 86

680

.66

1681

.80

880

.60

1481

.57

1781

.16

981

.02

981

.23

11SS

T 86

780

.06

2081

.47

1380

.70

1281

.31

2080

.89

1080

.74

1080

.77

15SS

T 87

581

.09

1081

.73

1180

.70

1281

.94

1281

.37

881

.17

881

.41

9SS

T 87

681

.10

782

.46

4SS

T 87

779

.00

2281

.10

1680

.40

1580

.90

2680

.35

1680

.17

1680

.05

18SS

T 88

480

.92

1180

.91

1880

.10

2081

.22

2280

.79

1280

.64

1280

.92

12SS

T 89

581

.84

282

.23

681

.00

982

.38

781

.86

381

.69

482

.04

3SS

T 89

680

.10

20St

eenb

ras

81.8

515

Tam

boti

80.9

011

81.6

916

Tim

bava

ti80

.30

1880

.91

25U

mla

zi79

.80

2281

.06

24G

emid

deld

80.8

481

.77

80.7

581

.71

81.2

381

.11

81.3

1KB

V t(0,0

5)0.

600.

450.

570.

760.

320.

340.

39

90 91

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

insk

ryw

ings

oor

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns11

.25

8Bu

ffels

12.0

73

10.3

68

10.2

14

10.9

223

10.8

96

10.8

83

11.2

25

CRN

826

11.0

615

Duzi

11.8

210

10.7

44

10.2

43

11.2

67

11.0

22

10.9

32

11.2

83

Karie

ga11

.27

6Ko

edoe

s11

.99

6Kr

okod

il10

.70

239.

9219

9.68

2210

.84

2510

.29

1610

.10

1610

.31

18O

lifan

ts11

.59

4PA

N 3

400

12.0

14

10.1

812

10.1

95

10.9

721

10.8

49

10.7

96

11.1

010

PAN

347

111

.48

1610

.36

89.

7619

10.8

027

10.6

012

10.5

311

10.9

212

PAN

347

89.

6123

11.2

49

PAN

348

910

.14

139.

8114

11.1

412

PAN

349

712

.01

410

.05

189.

7818

10.7

229

10.6

410

10.6

110

11.0

311

PAN

351

511

.40

1910

.06

1710

.73

15PA

N 3

623

12.2

12

11.6

12

11.9

12

Reno

ster

11.2

620

Sabi

e11

.96

710

.57

79.

7120

11.3

35

10.8

95

10.7

58

11.2

74

SST

806

11.5

715

10.1

016

9.79

1610

.93

2210

.60

1310

.49

1310

.84

13SS

T 81

2511

.45

17SS

T 81

3411

.75

11SS

T 81

3511

.64

13SS

T 81

511

.00

17SS

T 81

611

.04

16SS

T 82

211

.14

212

.21

2SS

T 83

511

.44

1810

.12

159.

9911

10.9

819

10.6

311

10.5

212

10.7

814

SST

843

13.3

41

12.6

11

11.8

01

12.6

01

12.5

91

12.5

81

12.9

81

SST

866

11.1

222

10.2

811

9.69

2110

.68

3010

.44

1510

.36

1510

.70

16SS

T 86

711

.94

810

.32

1010

.12

611

.23

1010

.90

310

.79

611

.13

8SS

T 87

511

.21

2110

.14

139.

9413

10.8

524

10.5

414

10.4

314

10.6

817

SST

876

9.79

1611

.16

11SS

T 87

711

.58

1410

.62

510

.01

1011

.14

1210

.84

810

.74

911

.10

9SS

T 88

411

.65

1210

.75

310

.08

710

.99

1810

.87

710

.83

411

.20

7SS

T 89

511

.84

910

.59

610

.04

911

.14

1210

.90

310

.82

511

.22

5SS

T 89

69.

9911

Stee

nbra

s11

.94

3Ta

mbo

ti9.

8114

10.9

819

Tim

bava

ti9.

6123

10.8

027

Um

lazi

10.0

87

10.8

126

Gem

idde

ld11

.71

10.5

010

.04

11.1

610

.84

10.7

611

.13

KBV t(0

,05)

0.45

0.43

0.53

0.51

0.25

0.28

0.32

92 93

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns36

717

Buffe

ls35

214

394

430

914

371

1335

66

352

737

39

CRN

826

374

7Du

zi35

215

393

930

118

332

2934

415

348

1237

210

Karie

ga38

02

Koed

oes

365

2Kr

okod

il31

223

362

1926

424

324

3031

616

313

1633

718

Olif

ants

345

26PA

N 3

400

356

1039

310

310

1238

03

360

535

35

374

7PA

N 3

471

355

1139

45

297

2137

212

354

1034

911

375

6PA

N 3

478

317

736

916

PAN

348

939

310

296

2234

327

PAN

349

736

05

393

829

920

371

1335

67

350

937

64

PAN

351

534

420

389

1536

617

PAN

362

335

412

381

1836

714

Reno

ster

330

22Sa

bie

349

1739

212

313

1136

519

355

835

28

371

11SS

T 80

636

34

395

135

31

376

537

21

370

137

92

SST

8125

357

8SS

T 81

3435

79

SST

8135

363

3SS

T 81

535

523

SST

816

348

25SS

T 82

230

019

356

22SS

T 83

535

97

395

332

44

371

1336

24

359

337

73

SST

843

351

1638

817

277

2336

420

345

1433

915

369

12SS

T 86

635

313

395

232

63

381

136

43

358

437

48

SST

867

344

2039

114

310

1337

38

354

934

813

367

15SS

T 87

534

519

394

630

815

365

1835

311

349

1036

913

SST

876

315

1037

211

SST

877

346

1838

816

305

1637

210

353

1234

614

367

16SS

T 88

435

96

394

730

417

349

2435

113

352

637

65

SST

895

368

139

213

334

237

39

367

236

42

380

1SS

T 89

631

86

Stee

nbra

s33

428

Tam

boti

316

937

66

Tim

bava

ti32

05

378

4U

mla

zi31

68

363

21G

emid

deld

352

390

310

363

354

350

371

KBV t(0

,05)

10.7

15.

3112

.93

6.40

5.61

5.68

6.10

92 93

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

nting

) G

emid

deld

e op

bren

gs (t

on/h

a) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns6.

3621

Buffe

ls7.

1120

7.20

176.

5924

6.38

196.

8214

6.97

157.

1615

CRN

826

6.24

23Du

zi7.

7513

7.46

117.

0216

7.35

17.

404

7.41

97.

6111

Karie

ga6.

1926

Koed

oes

7.95

6Kr

okod

il8.

362

7.21

167.

288

6.53

167.

346

7.61

57.

785

Olif

ants

6.20

25PA

N 3

400

8.41

18.

191

7.06

156.

935

7.65

17.

881

8.30

1PA

N 3

471

7.86

97.

4412

7.22

96.

828

7.33

77.

516

7.65

9PA

N 3

478

7.48

56.

4917

PAN

348

97.

2714

7.47

66.

5515

PAN

349

77.

8410

7.65

86.

8021

6.33

227.

1511

7.43

87.

748

PAN

351

57.

5217

7.68

77.

6012

PAN

362

37.

7612

7.76

67.

766

Reno

ster

8.03

5Sa

bie

6.92

226.

9818

6.95

186.

5812

6.86

136.

9516

6.95

18SS

T 80

67.

2818

7.62

96.

9817

6.75

97.

1610

7.30

117.

4513

SST

8125

7.65

15SS

T 81

347.

927

SST

8135

8.05

3SS

T 81

57.

113

SST

816

6.93

5SS

T 82

26.

7023

6.48

18SS

T 83

57.

5516

7.96

47.

494

6.57

137.

395

7.67

47.

767

SST

843

7.15

196.

9019

7.10

136.

0928

6.81

157.

0514

7.03

16SS

T 86

67.

7114

8.06

37.

533

7.00

47.

572

7.76

27.

883

SST

867

6.77

237.

2615

7.16

115.

6730

6.72

167.

0613

7.02

17SS

T 87

57.

888

7.40

136.

9019

7.14

27.

338

7.39

107.

6410

SST

876

7.56

26.

907

SST

877

6.99

217.

5910

7.17

106.

1827

6.98

127.

2512

7.29

14SS

T 88

47.

7911

7.85

56.

8320

6.63

107.

279

7.49

77.

824

SST

895

8.04

48.

112

7.07

146.

5614

7.44

37.

743

8.07

2SS

T 89

66.

7322

Stee

nbra

s6.

2423

Tam

boti

7.67

16.

6111

Tim

bava

ti7.

1112

5.75

29U

mla

zi7.

307

6.37

20G

emid

deld

7.66

7.56

7.13

6.53

7.20

7.40

7.58

KBV t(0

,05)

0.23

0.20

0.52

0.62

0.16

0.15

0.15

94 95

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

nting

) G

emid

deld

e he

ktol

iterm

assa

(kg/

hl) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns81

.08

16Bu

ffels

81.8

718

78.5

917

82.5

019

79.9

028

80.7

214

80.9

913

80.2

315

CRN

826

81.8

98

Duzi

82.1

716

78.8

812

82.2

021

81.4

613

81.1

811

81.0

812

80.5

313

Karie

ga80

.79

21Ko

edoe

s82

.26

14Kr

okod

il82

.65

979

.72

482

.70

1480

.40

2681

.37

1081

.69

581

.19

5O

lifan

ts80

.44

25PA

N 3

400

83.0

55

79.2

97

83.1

07

80.9

918

81.6

15

81.8

14

81.1

76

PAN

347

183

.32

279

.45

683

.90

182

.60

482

.32

182

.22

281

.39

4PA

N 3

478

83.9

01

82.7

93

PAN

348

980

.46

183

.40

483

.06

2PA

N 3

497

83.4

71

80.0

52

83.7

03

81.3

115

82.1

32

82.4

11

81.7

61

PAN

351

582

.18

1578

.81

1480

.50

14PA

N 3

623

83.2

53

79.5

95

81.4

22

Reno

ster

81.1

221

Sabi

e81

.54

1978

.70

1682

.20

2180

.86

2080

.83

1380

.81

1480

.12

16SS

T 80

683

.14

478

.99

982

.90

1081

.80

981

.71

481

.68

781

.07

7SS

T 81

2582

.33

12SS

T 81

3480

.77

23SS

T 81

3582

.83

8SS

T 81

583

.24

1SS

T 81

681

.73

10SS

T 82

282

.30

2081

.38

14SS

T 83

582

.31

1378

.89

1182

.80

1381

.61

1181

.40

981

.33

980

.60

10SS

T 84

383

.04

679

.76

383

.00

881

.94

781

.93

381

.93

381

.40

3SS

T 86

682

.34

1178

.84

1382

.60

1780

.74

2281

.13

1281

.26

1180

.59

12SS

T 86

782

.95

778

.80

1583

.30

580

.93

1981

.49

781

.68

680

.88

8SS

T 87

581

.96

1779

.24

882

.90

1081

.55

1281

.41

881

.37

880

.60

10SS

T 87

683

.30

582

.54

5SS

T 87

781

.41

2077

.73

1982

.90

1079

.88

2980

.48

1580

.68

1579

.57

18SS

T 88

481

.11

2278

.58

1881

.80

2380

.39

2780

.47

1680

.50

1679

.85

17SS

T 89

582

.38

1078

.91

1082

.60

1782

.23

681

.53

681

.30

1080

.65

9SS

T 89

681

.80

23St

eenb

ras

81.0

816

Tam

boti

83.0

08

80.4

924

Tim

bava

ti82

.70

1479

.41

30U

mla

zi82

.70

1480

.54

23G

emid

deld

82.3

279

.12

82.8

481

.30

81.3

681

.42

80.7

5KB

V t(0,0

5)0.

680.

560.

770.

910.

370.

410.

46

94 95

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

nting

) G

emid

deld

e pr

oteï

enin

houd

(%) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns10

.53

25Bu

ffels

13.1

13

12.3

88

11.3

15

10.9

014

11.9

34

12.2

72

12.7

54

CRN

826

10.7

117

Duzi

12.7

810

12.4

17

11.2

49

10.5

226

11.7

49

12.1

46

12.6

08

Karie

ga10

.48

28Ko

edoe

s12

.85

6Kr

okod

il11

.75

2311

.42

1910

.60

2410

.50

2711

.07

1611

.26

1611

.59

18O

lifan

ts11

.42

5PA

N 3

400

12.8

47

12.3

09

11.2

76

11.2

38

11.9

15

12.1

47

12.5

710

PAN

347

112

.47

1911

.90

1611

.34

411

.27

711

.75

811

.90

1212

.19

14PA

N 3

478

11.2

58

10.9

113

PAN

348

912

.03

1310

.63

2310

.60

22PA

N 3

497

12.7

612

12.6

22

10.6

522

10.5

923

11.6

613

12.0

19

12.6

95

PAN

351

512

.11

2211

.89

1712

.00

17PA

N 3

623

12.8

95

12.6

13

12.7

53

Reno

ster

12.4

620

Sabi

e12

.83

912

.52

511

.26

710

.94

1111

.89

612

.20

412

.68

6SS

T 80

612

.68

1412

.23

1110

.83

1810

.95

1011

.67

1111

.91

1012

.46

11SS

T 81

2512

.59

17SS

T 81

3412

.84

7SS

T 81

3512

.63

16SS

T 81

510

.68

19SS

T 81

610

.88

15SS

T 82

211

.73

211

.58

3SS

T 83

512

.74

1312

.13

1210

.82

2011

.04

911

.68

1011

.90

1312

.44

12SS

T 84

313

.92

113

.20

112

.08

112

.38

112

.90

113

.07

113

.56

1SS

T 86

612

.51

1811

.82

1811

.02

1710

.47

2911

.46

1411

.78

1412

.17

15SS

T 86

713

.19

212

.60

410

.83

1811

.30

611

.98

312

.21

312

.90

2SS

T 87

512

.24

2111

.91

1510

.82

2010

.65

2011

.41

1511

.66

1512

.08

16SS

T 87

611

.15

1210

.69

18SS

T 87

712

.78

1012

.42

611

.24

911

.71

212

.04

212

.15

512

.60

7SS

T 88

412

.68

1411

.97

1411

.09

1510

.93

1211

.67

1211

.91

1112

.33

13SS

T 89

512

.92

412

.26

1011

.07

1610

.86

1611

.78

712

.08

812

.59

9SS

T 89

611

.42

3St

eenb

ras

11.5

83

Tam

boti

11.1

014

10.6

421

Tim

bava

ti11

.14

1310

.59

23U

mla

zi11

.19

1110

.44

30G

emid

deld

12.7

212

.24

11.1

310

.93

11.7

812

.04

12.4

9KB

V t(0,0

5)0.

360.

320.

560.

520.

220.

230.

25

96 97

War

mer

Noo

rdel

ike

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

nting

) G

emid

deld

e va

lget

al (s

) van

insk

ryw

ings

oor

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns33

919

Buffe

ls36

715

356

834

414

328

2234

99

356

936

19

CRN

826

359

5Du

zi37

111

350

1534

416

313

2834

414

355

1136

011

Karie

ga33

920

Koed

oes

371

8Kr

okod

il34

623

314

1931

424

302

3031

916

325

1633

018

Olif

ants

381

1PA

N 3

400

367

1635

311

344

1432

624

347

1235

512

360

12PA

N 3

471

380

134

517

352

1135

011

357

835

97

362

8PA

N 3

478

345

1335

28

PAN

348

934

218

358

535

56

PAN

349

736

118

350

1433

919

328

2234

413

350

1435

514

PAN

351

535

521

355

1035

515

PAN

362

337

92

353

1236

63

Reno

ster

364

17Sa

bie

360

1935

93

347

1232

525

348

1135

510

359

13SS

T 80

636

914

364

136

22

371

236

61

365

236

71

SST

8125

377

3SS

T 81

3437

44

SST

8135

371

10SS

T 81

534

214

SST

816

349

12SS

T 82

232

323

309

29SS

T 83

537

19

358

436

23

352

736

14

363

336

45

SST

843

373

535

015

352

1036

64

360

535

88

361

10SS

T 86

637

35

357

536

71

350

1036

23

366

136

54

SST

867

352

2235

76

344

1734

017

348

1035

113

354

16SS

T 87

537

27

355

936

04

341

1535

77

363

436

46

SST

876

356

634

116

SST

877

357

2035

213

329

2232

126

340

1534

615

354

17SS

T 88

437

012

356

735

38

352

835

86

360

636

37

SST

895

370

1336

22

356

736

83

364

236

34

366

2SS

T 89

635

29

Stee

nbra

s31

727

Tam

boti

335

2034

713

Tim

bava

ti33

521

339

18U

mla

zi34

218

334

21G

emid

deld

367

352

346

341

351

355

359

KBV t(0

,05)

10.1

212

.27

14.4

619

.09

6.82

7.12

8.01

96 97

Hoëv

eld

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

insk

ryw

ings

oor

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2012

R3

jaar

gem

R2

jaar

gem

R20

12- 2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns

7.

8720

Buffe

ls6.

9523

7.51

197.

7222

7.39

167.

2318

CRN

826

8.42

4

Du

zi8.

1719

8.25

108.

592

8.34

78.

2114

Karie

ga

7.

9917

Koed

oes

8.25

18

Krok

odil

8.66

108.

435

8.27

98.

455

8.54

6O

lifan

ts

8.

0216

PAN

340

08.

3616

8.19

138.

328

8.29

98.

2711

PAN

347

18.

4815

8.32

88.

1913

8.33

88.

4010

PAN

347

8

8.

2112

PAN

348

9

8.

473

8.26

10

PA

N 3

497

9.51

18.

259

8.79

18.

851

8.88

2PA

N 3

515

8.50

147.

8316

8.

17

PAN

362

39.

024

8.13

14

8.57

Re

nost

er8.

768

Sa

bie

8.10

218.

1015

7.92

198.

0413

8.10

16SS

T 80

68.

5413

8.32

78.

2211

8.36

68.

438

SST

8125

8.31

17

SST

8134

9.26

2

SST

8135

8.98

5

SST

815

8.34

7

SS

T 81

6

8.

356

SST

822

7.25

27

SS

T 83

58.

827

8.47

38.

463

8.58

38.

644

SST

843

8.12

207.

7317

7.07

307.

6415

7.93

17SS

T 86

68.

6411

8.24

127.

7023

8.19

128.

447

SST

867

8.88

67.

6518

8.09

158.

2111

8.26

12SS

T 87

58.

729

8.76

28.

405

8.62

28.

743

SST

876

7.98

18

SS

T 87

78.

6212

8.25

107.

8721

8.24

108.

439

SST

884

9.03

38.

861

7.63

258.

514

8.94

1SS

T 89

58.

0522

8.38

67.

3026

7.91

148.

2213

Stee

nbra

s

7.

1829

Tam

boti

7.69

24

Ti

mba

vati

7.21

28

U

mla

zi

8.

1714

Gem

idde

ld8.

55

8.22

7.

98

8.25

8.

36

KBV t(0

,05)

0.26

0.

24

0.56

0.

20

0.18

O

nvoo

rsie

ne o

mst

andi

ghed

e he

t tot

die

gev

olg

geha

d da

t gee

n pr

oew

e vi

r die

Hoë

veld

bes

proe

iings

gebi

ed in

die

vro

eër p

lanti

ng o

ntle

ed is

nie

98 99

Hoëv

eld

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

hekt

olite

rmas

sa (k

g/hl

) van

insk

ryw

ings

oor

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2012

R3

jaar

gem

R2

jaar

gem

R20

12- 2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns

80

.31

19

Bu

ffels

81.6

420

80.6

119

79.3

529

80.5

316

81.1

317

CRN

826

81.8

94

Duzi

80.8

823

81.1

516

80.1

222

80.7

214

81.0

218

Karie

ga

79

.76

24

Ko

edoe

s83

.47

14

Krok

odil

83.1

916

81.0

118

81.2

214

81.8

19

82.1

014

Olif

ants

79.6

226

PAN

340

082

.91

1881

.40

1380

.82

1681

.71

1182

.16

13PA

N 3

471

84.4

05

82.5

42

81.4

712

82.8

03

83.4

73

PAN

347

8

81

.73

7

PA

N 3

489

82.9

91

82.0

91

PAN

349

783

.72

1182

.22

681

.58

982

.51

682

.97

7PA

N 3

515

83.6

812

81.6

710

82

.68

PA

N 3

623

84.5

04

81.9

09

83

.20

Re

nost

er81

.59

21

Sabi

e81

.47

2281

.23

1579

.41

2780

.70

1581

.35

16SS

T 80

684

.79

282

.39

481

.76

582

.98

283

.59

2SS

T 81

2583

.92

8

SST

8134

83.0

517

SS

T 81

3584

.51

3

SST

815

81.9

12

SST

816

81.4

811

SST

822

80.1

921

SST

835

84.3

66

82.0

67

81.6

58

82.6

94

83.2

14

SST

843

85.0

11

82.4

33

81.9

12

83.1

21

83.7

21

SST

866

82.4

119

81.5

411

81.2

313

81.7

310

81.9

815

SST

867

83.6

613

81.1

317

80.6

617

81.8

28

82.4

011

SST

875

83.8

59

82.0

58

81.7

65

82.5

55

82.9

58

SST

876

81.4

910

SST

877

83.2

815

81.3

214

80.1

222

81.5

713

82.3

012

SST

884

83.7

710

81.4

812

79.7

624

81.6

712

82.6

310

SST

895

83.9

97

82.3

05

80.9

215

82.4

07

83.1

56

Stee

nbra

s

80

.65

18

Ta

mbo

ti

80

.24

20

Ti

mba

vati

78.5

630

Um

lazi

79.3

928

Gem

idde

ld83

.39

81

.76

80

.77

81

.96

82

.55

KB

V t(0,0

5)1.

39

0.68

0.

73

0.56

0.

70

Onv

oors

iene

om

stan

digh

ede

het t

ot d

ie g

evol

g ge

had

dat g

een

proe

we

vir d

ie H

oëve

ld b

espr

oeiin

gsge

bied

in d

ie v

roeë

r pla

nting

ont

leed

is n

ie

98 99

Hoëv

eld

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

prot

eïen

inho

ud (%

) van

insk

ryw

ings

oor

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

2012

R3

jaar

gem

R2

jaar

gem

R20

12- 2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns

11

.84

11

Bu

ffels

11.6

47

12.4

45

11.7

316

11.9

44

12.0

44

CRN

826

11.7

118

Duzi

11.3

816

12.2

29

11.5

926

11.7

312

11.8

011

Karie

ga

11

.99

10

Ko

edoe

s11

.61

9

Kr

okod

il10

.73

2311

.65

1910

.81

3011

.06

1611

.19

18O

lifan

ts

12

.44

3

PA

N 3

400

11.6

010

12.2

77

11.6

125

11.8

39

11.9

47

PAN

347

111

.25

1912

.18

1311

.79

1211

.74

1111

.72

14PA

N 3

478

11.6

224

PAN

348

9

11

.91

1811

.69

19

PA

N 3

497

11.7

36

12.1

015

11.7

316

11.8

56

11.9

29

PAN

351

511

.30

1812

.25

8

11

.78

PA

N 3

623

12.0

83

12.5

02

12.2

9

Reno

ster

11.5

612

Sabi

e11

.87

412

.18

1312

.05

812

.03

312

.03

5SS

T 80

611

.62

812

.20

1111

.75

1511

.86

511

.91

10SS

T 81

2511

.14

22

SS

T 81

3411

.86

5

SS

T 81

3511

.58

11

SS

T 81

5

11

.52

27

SS

T 81

6

11

.66

21

SS

T 82

2

12

.72

2

SS

T 83

511

.18

2011

.95

1611

.79

1211

.64

1411

.57

17SS

T 84

313

.45

113

.27

113

.63

113

.45

113

.36

1SS

T 86

611

.18

2012

.22

912

.00

911

.80

1011

.70

15SS

T 86

711

.45

1412

.45

311

.64

2311

.85

711

.95

6SS

T 87

511

.41

1511

.92

1711

.24

2911

.52

1511

.67

16SS

T 87

6

12

.36

4

SS

T 87

711

.35

1712

.20

1111

.43

2811

.66

1311

.78

13SS

T 88

411

.52

1312

.32

611

.66

2111

.83

811

.92

8SS

T 89

512

.20

212

.45

312

.22

612

.29

212

.33

2St

eenb

ras

11.7

814

Tam

boti

11.6

919

Tim

bava

ti

12

.28

5

U

mla

zi

12

.08

7

G

emid

deld

11.6

0

12.2

5

11.8

7

11.8

8

11.9

4

KBV t(0

,05)

0.60

0.

43

0.65

0.

31

0.36

O

nvoo

rsie

ne o

mst

andi

ghed

e he

t tot

die

gev

olg

geha

d da

t gee

n pr

oew

e vi

r die

Hoë

veld

bes

proe

iings

gebi

ed in

die

vro

eër p

lanti

ng o

ntle

ed is

nie

100 101

Hoëv

eld

besp

roei

ings

gebi

ede

(vro

eër p

lanti

ng)

Gem

idde

lde

valg

etal

(s) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2012

R3

jaar

gem

R2

jaar

gem

R20

12- 2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns

35

810

Buffe

ls32

512

352

1035

89

345

733

99

CRN

826

355

13

Du

zi31

120

334

1833

327

326

1532

317

Karie

ga

35

415

Koed

oes

331

6

Kr

okod

il30

522

329

1931

030

315

1631

718

Olif

ants

348

20

PA

N 3

400

303

2335

49

352

1633

612

328

15PA

N 3

471

310

2135

65

331

2833

214

333

13PA

N 3

478

363

6

PA

N 3

489

344

1532

929

PAN

349

732

512

346

1234

819

340

1133

611

PAN

351

531

617

336

17

32

6

PAN

362

332

511

344

14

33

5

Reno

ster

313

19

Sa

bie

329

734

316

352

1734

210

336

10SS

T 80

633

82

349

1135

514

347

534

45

SST

8125

324

14

SS

T 81

3431

618

SST

8135

319

15

SS

T 81

5

36

08

SST

816

346

22

SS

T 82

2

36

27

SST

835

337

435

93

357

1135

14

348

2SS

T 84

333

15

355

737

42

353

334

36

SST

866

326

1036

21

389

135

91

344

4SS

T 86

732

88

356

434

225

342

834

27

SST

875

337

335

56

334

2634

29

346

3SS

T 87

6

36

64

SST

877

319

1634

513

344

2433

613

332

14SS

T 88

432

79

354

835

612

346

634

18

SST

895

342

136

02

371

335

82

351

1St

eenb

ras

346

23

Ta

mbo

ti

34

721

Tim

bava

ti

36

35

Um

lazi

350

18

G

emid

deld

323

34

9

352

34

2

337

KB

V t(0,0

5)16

.47

16

.27

20

.39

9.

98

11.7

2

Onv

oors

iene

om

stan

digh

ede

het t

ot d

ie g

evol

g ge

had

dat g

een

proe

we

vir d

ie H

oëve

ld b

espr

oeiin

gsge

bied

in d

ie v

roeë

r pla

nting

ont

leed

is n

ie

100 101

Hoëv

eld

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

nting

)G

emid

deld

e op

bren

gs (t

on/h

a) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

* 20

13R

2012

R4

jaar

gem

R3

jaar

gem

R2

jaar

gem

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Bavi

aans

6.80

24

Bu

ffels

5.62

228.

168

7.29

107.

6116

7.17

107.

0210

6.89

14CR

N 8

26

7.

7214

Duzi

5.41

238.

0012

7.03

146.

1829

6.66

156.

8115

6.71

18Ka

riega

6.25

28

Ko

edoe

s6.

538

Kr

okod

il6.

615

8.52

36.

7117

7.85

107.

426

7.28

77.

562

Olif

ants

7.60

17

PA

N34

006.

586

8.17

77.

378

7.43

207.

397

7.38

47.

387

PAN

347

16.

0516

7.89

157.

822

8.51

17.

573

7.25

86.

9713

PAN

347

8

7.

831

7.76

13

PA

N 3

489

8.20

67.

783

7.84

11

PA

N 3

497

6.04

178.

752

7.68

68.

432

7.73

27.

492

7.40

5PA

N 3

515

6.06

147.

4618

6.

7617

PAN

362

36.

932

7.89

15

7.41

4Re

nost

er6.

4910

Sa

bie

6.01

198.

395

7.53

76.

3627

7.07

137.

316

7.20

10SS

T 80

66.

703

8.04

106.

8415

8.12

37.

435

7.19

97.

378

SST

8125

6.02

18

SST

8134

6.54

7

SST

8135

6.61

3

SST

815

7.83

12

SS

T 81

6

7.

6915

SST

822

4.43

247.

5019

SST

835

6.51

98.

941

7.71

58.

104

7.82

17.

721

7.73

1SS

T 84

36.

3912

7.23

194.

5223

6.70

256.

2116

6.05

166.

8115

SST

866

6.06

157.

9213

6.55

217.

879

7.10

126.

8413

6.99

11SS

T 86

76.

3313

8.46

47.

2312

7.30

217.

338

7.34

57.

406

SST

875

6.01

207.

5517

7.08

137.

878

7.13

116.

8812

6.78

16SS

T 87

6

6.

6318

7.97

5

SS

T 87

75.

8121

8.13

96.

5620

7.51

187.

0014

6.83

146.

9712

SST

884

6.39

118.

0211

6.40

227.

936

7.19

96.

9411

7.21

9SS

T 89

56.

951

7.91

147.

359

7.88

77.

524

7.40

37.

433

SST

896

6.63

19

Stee

nbra

s

7.

0922

Tam

boti

7.77

46.

8923

Tim

bava

ti

6.

8016

6.07

30

U

mla

zi

7.

2711

6.52

26

G

emid

deld

6.29

8.

09

6.95

7.

44

7.23

7.

11

7.16

KB

V t(0,0

5)0.

21

0.29

0.

96

0.53

0.

22

0.23

0.

18

*Onl

y Da

niël

srus

dat

a

102 103

Hoëv

eld

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

nting

)G

emid

deld

e he

ktol

iterm

assa

(kg/

hl) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

* 20

13R

2012

R4

jaar

gem

R3

jaar

gem

R2

jaar

gem

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Bavi

aans

77.7

919

Buffe

ls80

.28

2279

.15

1679

.40

1277

.81

1779

.16

1279

.61

1379

.72

15CR

N 8

26

77

.34

24

Du

zi80

.47

1978

.91

1778

.23

2077

.76

2078

.84

1479

.20

1479

.69

16Ka

riega

77.1

526

Koed

oes

81.9

38

Kr

okod

il81

.63

1278

.59

1879

.00

1778

.26

1279

.37

1179

.74

1180

.11

13O

lifan

ts

77

.54

22

PA

N34

0082

.03

779

.36

1479

.38

1378

.13

1479

.72

980

.26

980

.70

10PA

N 3

471

82.4

94

80.5

54

80.0

86

78.7

48

80.4

62

81.0

41

81.5

23

PAN

347

8

80

.73

277

.55

21

PA

N 3

489

81.2

81

81.9

01

78.8

17

PAN

349

781

.39

1481

.00

280

.48

380

.39

180

.81

180

.96

381

.20

5PA

N 3

515

80.8

316

79.6

110

80

.22

12PA

N 3

623

82.8

62

79.2

315

81

.05

6Re

nost

er80

.37

21

Sabi

e78

.28

2379

.60

1178

.80

1876

.85

2978

.38

1578

.89

1578

.94

18SS

T 80

682

.77

380

.29

679

.85

978

.01

1580

.23

380

.97

281

.53

2SS

T 81

2581

.34

15

SST

8134

80.5

618

SS

T 81

3581

.79

6

SST

815

79.0

34

SST

816

79.4

52

SST

822

76.5

024

77.8

117

SST

835

82.1

46

80.5

15

79.9

38

78.1

413

80.1

84

80.8

64

81.3

34

SST

843

83.0

61

80.6

93

78.0

521

78.9

06

80.1

85

80.6

05

81.8

81

SST

866

81.8

99

79.9

07

79.6

310

78.9

65

80.0

96

80.4

77

80.9

08

SST

867

81.6

312

79.8

18

80.3

05

77.4

523

79.8

08

80.5

86

80.7

29

SST

875

81.7

111

79.6

011

79.0

516

79.1

33

79.8

77

80.1

210

80.6

611

SST

876

79.6

011

78.5

69

SST

877

80.4

220

79.6

59

79.1

015

77.2

625

79.1

113

79.7

212

80.0

414

SST

884

80.8

316

78.2

619

77.0

023

76.9

928

78.2

716

78.7

016

79.5

517

SST

895

82.3

75

79.4

813

79.1

814

77.8

316

79.7

110

80.3

48

80.9

37

SST

896

77.6

522

St

eenb

ras

78.4

511

Tam

boti

80.4

34

78.5

310

Tim

bava

ti

79

.98

776

.80

30

U

mla

zi

78

.80

1877

.04

27

G

emid

deld

81.4

4

79.7

6

79.2

9

78.0

8

79.6

4

80.1

3

80.5

9

KBV t(0

,05)

1.22

0.

66

1.05

0.

81

0.57

0.

71

0.81

*O

nly

Dani

ëlsr

us d

ata

102 103

Hoëv

eld

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

nting

)G

emid

deld

e pr

oteï

enin

houd

(%) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

* 20

13R

2012

R4

jaar

gem

R3

jaar

gem

R2

jaar

gem

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Bavi

aans

13

.71

16

Bu

ffels

13.6

810

10.4

86

12.9

810

13.6

917

12.7

18

12.3

86

12.0

88

CRN

826

13.3

327

Duzi

13.8

76

10.3

18

13.3

85

13.9

310

12.8

73

12.5

23

12.0

97

Karie

ga

14

.38

4

Ko

edoe

s13

.97

4

Kr

okod

il12

.79

229.

6619

11.2

924

12.5

430

11.5

716

11.2

516

11.2

318

Olif

ants

14.4

42

PAN

3400

13.3

716

10.4

95

12.7

217

13.7

514

12.5

89

12.1

910

11.9

311

PAN

347

113

.35

1710

.31

812

.54

2113

.50

2412

.42

1212

.07

1211

.83

12PA

N 3

478

12.6

018

13.6

619

PAN

348

9

9.

9814

12.5

820

14.1

37

PAN

349

713

.46

149.

8018

12.8

612

13.5

323

12.4

113

12.0

413

11.6

315

PAN

351

512

.67

239.

8617

11.2

717

PAN

362

313

.77

910

.56

4

12

.17

4Re

nost

er13

.48

13

Sa

bie

14.2

12

10.3

18

12.6

018

14.2

46

12.8

45

12.3

77

12.2

62

SST

806

13.3

218

10.7

72

13.8

04

13.8

513

12.9

42

12.6

32

12.0

59

SST

8125

13.2

320

SST

8134

13.6

511

SST

8135

13.3

99

SST

815

13.9

112

SST

816

13.3

826

SST

822

14.6

32

14.3

83

SST

835

13.2

719

10.1

712

12.2

523

13.6

420

12.3

314

11.9

015

11.7

214

SST

843

14.9

71

11.7

81

16.1

91

15.8

01

14.6

81

14.3

11

13.3

81

SST

866

13.5

412

9.98

1412

.82

1413

.72

1512

.51

1112

.11

1111

.76

13SS

T 86

713

.91

510

.02

1312

.84

1314

.32

512

.77

712

.26

911

.97

10SS

T 87

513

.19

219.

9116

12.9

99

12.9

329

12.2

515

12.0

314

11.5

516

SST

876

13.9

43

13.5

622

SST

877

13.7

98

10.6

73

12.7

315

13.9

211

12.7

86

12.4

05

12.2

33

SST

884

13.8

37

10.4

57

12.5

022

13.4

925

12.5

710

12.2

68

12.1

45

SST

895

14.0

03

10.2

611

13.1

38

14.0

89

12.8

74

12.4

64

12.1

36

SST

896

13.1

96

St

eenb

ras

13.2

728

Tam

boti

12.7

316

13.6

121

Tim

bava

ti

13

.15

714

.10

8

U

mla

zi

12

.93

1113

.69

18

G

emid

deld

13.6

0

10.3

0

13.0

6

13.8

2

12.6

9

12.3

2

11.9

7

KBV t(0

,05)

0.49

0.

56

1.29

0.

56

0.29

0.

35

0.38

*O

nly

Dani

ëlsr

us d

ata

104 105

Hoëv

eld

besp

roei

ings

gebi

ede

(late

r pla

nting

)G

emid

deld

e va

lget

al (s

) van

insk

ryw

ings

oor

die

tota

le o

f ged

eelte

like

perio

de v

an 2

012

- 201

5

Culti

var

2015

R20

14R

* 20

13R

2012

R4

jaar

gem

R3

jaar

gem

R2

jaar

gem

R20

12-2

015

2013

-201

520

14-2

015

Bavi

aans

34

612

Buffe

ls29

920

302

1625

920

371

430

812

286

1530

017

CRN

826

275

30

Du

zi30

317

308

1330

38

359

931

86

305

1030

515

Karie

ga

36

18

Koed

oes

309

11

Kr

okod

il29

123

281

1921

024

345

1328

216

261

1628

618

Olif

ants

323

20

PA

N34

0031

44

323

730

29

337

1731

95

313

531

96

PAN

347

131

39

299

1726

917

314

2229

915

293

1330

614

PAN

347

8

27

415

368

5

PA

N 3

489

296

1823

223

293

28

PA

N 3

497

305

1632

65

284

1335

110

316

730

59

315

10PA

N 3

515

297

2131

911

308

11PA

N 3

623

313

630

215

308

12Re

nost

er29

919

Sabi

e30

118

305

1433

02

372

332

72

312

630

316

SST

806

323

132

46

260

1931

124

304

1330

211

323

3SS

T 81

2531

72

SST

8134

310

10

SS

T 81

3530

58

SST

815

344

14

SS

T 81

6

30

127

SST

822

237

2233

716

SST

835

314

332

29

319

330

226

314

931

82

318

7SS

T 84

331

37

323

827

914

335

1831

311

305

831

88

SST

866

309

1234

11

310

632

619

321

332

01

325

2SS

T 86

730

513

332

431

65

376

233

21

318

331

95

SST

875

314

533

63

304

731

025

316

831

84

325

1SS

T 87

6

27

316

321

21

SS

T 87

729

622

316

1226

118

378

131

310

291

1430

613

SST

884

305

1433

92

242

2131

323

300

1429

512

322

4SS

T 89

531

38

320

1028

812

362

732

14

307

731

79

SST

896

288

11

Stee

nbra

s

27

829

Tam

boti

296

1033

915

Tim

bava

ti

34

61

366

6

U

mla

zi

31

74

347

11

G

emid

deld

307

31

7

283

33

5

313

30

3

312

KB

V t(0,0

5)8.

32

26.1

0

71.1

1

41.5

3

15.0

8

15.9

5

11.6

2

*Onl

y Da

niël

srus

dat

a

104 105

KwaZ

ulu-

Nat

al b

espr

oeiin

gsge

bied

eG

emid

deld

e op

bren

gs (t

on/h

a) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

* 20

13R

* 20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns6.

8228

Buffe

ls4.

3523

5.80

196.

8920

7.35

246.

1016

5.68

165.

0818

CRN

826

8.53

5Du

zi5.

2417

6.67

157.

2815

7.75

196.

7311

6.40

125.

9613

Karie

ga6.

9027

Koed

oes

5.52

12Kr

okod

il5.

775

7.08

97.

755

8.61

37.

303

6.87

46.

436

Olif

ants

7.91

16PA

N34

005.

3314

7.21

67.

3113

7.87

186.

938

6.61

96.

2711

PAN

347

15.

3315

7.53

47.

648

8.34

87.

214

6.83

56.

435

PAN

347

87.

1117

8.43

6PA

N 3

489

7.53

38.

241

7.94

15PA

N 3

497

5.13

187.

0111

7.46

108.

0612

6.91

96.

5310

6.07

12PA

N 3

515

5.73

76.

9712

6.35

7PA

N 3

623

5.69

86.

8713

6.28

10Re

nost

er6.

181

Sabi

e4.

8521

6.77

147.

933

6.54

296.

5213

6.52

115.

8115

SST

806

5.57

97.

792

7.70

68.

901

7.49

17.

022

6.68

1SS

T 81

254.

8820

SST

8134

6.00

4SS

T 81

356.

132

SST

815

8.34

9SS

T 81

68.

722

SST

822

6.59

237.

8917

SST

835

5.25

167.

861

8.02

28.

613

7.43

27.

041

6.56

3SS

T 84

35.

3713

6.54

166.

3424

7.44

236.

4214

6.08

145.

9614

SST

866

5.54

117.

0510

7.66

78.

2711

7.13

56.

756

6.29

9SS

T 86

74.

3622

6.44

177.

0718

7.18

256.

2615

5.96

155.

4017

SST

875

5.75

67.

255

7.87

47.

5821

7.11

66.

963

6.50

4SS

T 87

66.

9319

8.37

7SS

T 87

75.

0619

6.19

187.

3711

7.98

146.

6512

6.20

135.

6216

SST

884

6.01

37.

157

6.80

217.

6920

6.91

106.

657

6.58

2SS

T 89

55.

5410

7.13

87.

2316

8.31

107.

057

6.63

86.

348

SST

896

7.36

12St

eenb

ras

7.52

22Ta

mbo

ti7.

3014

8.00

13Ti

mba

vati

6.66

226.

1030

Um

lazi

7.52

96.

9226

Gem

idde

ld5.

426.

997.

337.

836.

896.

556.

14KB

V t(0,0

5)0.

190.

350.

620.

970.

230.

210.

20*

Onl

y Be

rgvi

lle d

ata

106 107

KwaZ

ulu-

Nat

al b

espr

oeiin

gsge

bied

eG

emid

deld

e he

ktol

iterm

assa

(kg/

hl) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

* 20

13R

* 20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns83

.28

17Bu

ffels

80.6

119

80.3

819

78.6

91

81.2

226

80.2

312

79.8

99

80.5

017

CRN

826

84.9

33

Duzi

81.2

317

81.2

616

78.5

32

82.3

321

80.8

47

80.3

46

81.2

514

Karie

ga80

.65

27Ko

edoe

s82

.02

11Kr

okod

il81

.83

1281

.96

1275

.52

1283

.03

1980

.59

1179

.77

1181

.90

11O

lifan

ts83

.30

16PA

N34

0081

.38

1682

.83

974

.44

1883

.73

1280

.60

1079

.55

1282

.11

9PA

N 3

471

82.4

44

83.1

54

76.7

47

84.4

57

81.7

03

80.7

83

82.8

04

PAN

347

876

.26

881

.75

24PA

N 3

489

83.9

61

75.2

714

83.4

315

PAN

349

782

.07

883

.59

278

.00

584

.28

981

.99

181

.22

182

.83

3PA

N 3

515

82.0

78

82.8

110

82.4

47

PAN

362

381

.78

1381

.44

1581

.61

13Re

nost

er80

.36

21Sa

bie

80.3

022

80.8

917

75.5

013

80.6

028

79.3

215

78.9

015

80.6

016

SST

806

83.1

91

83.3

03

75.1

415

85.6

21

81.8

12

80.5

44

83.2

51

SST

8125

82.1

56

SST

8134

80.6

518

SST

8135

82.5

63

SST

815

84.5

36

SST

816

85.0

02

SST

822

74.2

620

84.4

08

SST

835

82.6

12

83.0

75

74.2

021

84.6

85

81.1

46

79.9

68

82.8

42

SST

843

82.4

05

82.9

38

74.0

722

83.9

011

80.8

38

79.8

010

82.6

75

SST

866

81.5

515

82.4

011

78.4

13

84.0

810

81.6

14

80.7

92

81.9

810

SST

867

80.3

820

81.6

613

75.7

611

82.1

823

80.0

014

79.2

713

81.0

215

SST

875

81.6

214

82.9

57

76.1

610

82.2

022

80.7

39

80.2

47

82.2

98

SST

876

74.7

917

83.7

312

SST

877

79.5

223

80.4

518

74.8

916

81.5

325

79.1

016

78.2

916

79.9

918

SST

884

82.1

27

81.5

814

73.8

923

83.2

318

80.2

113

79.2

014

81.8

512

SST

895

82.0

310

82.9

66

76.2

39

84.8

04

81.5

15

80.4

15

82.5

06

SST

896

74.4

119

Stee

nbra

s83

.58

14Ta

mbo

ti77

.17

682

.42

20Ti

mba

vati

73.7

324

79.5

830

Um

lazi

78.2

24

80.3

329

Gem

idde

ld81

.60

82.2

975

.85

83.0

980

.76

79.9

381

.91

KBV t(0

,05)

0.65

0.53

3.57

2.36

0.72

0.78

0.41

* O

nly

Berg

ville

dat

a

106 107

KwaZ

ulu-

Nat

al b

espr

oeiin

gsge

bied

eG

emid

deld

e pr

oteï

enin

houd

(%) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

* 20

13R

* 20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns13

.68

6Bu

ffels

15.3

42

12.8

32

14.1

07

13.2

214

13.8

73

14.0

92

14.0

92

CRN

826

13.1

618

Duzi

14.4

912

12.5

65

13.6

318

13.0

722

13.4

49

13.5

68

13.5

38

Karie

ga14

.18

4Ko

edoe

s14

.57

10Kr

okod

il13

.81

2311

.44

1912

.96

2412

.30

3012

.63

1612

.74

1612

.63

18O

lifan

ts14

.65

2PA

N34

0014

.34

1512

.07

1513

.78

1412

.82

2813

.25

1313

.40

1113

.21

13PA

N 3

471

14.2

616

12.2

312

13.5

820

13.0

423

13.2

812

13.3

612

13.2

511

PAN

347

813

.76

1513

.18

16PA

N 3

489

12.4

27

13.6

417

13.1

519

PAN

349

714

.24

1711

.90

1714

.18

613

.07

2113

.35

1113

.44

1013

.07

14PA

N 3

515

13.9

121

11.9

716

12.9

417

PAN

362

314

.69

712

.78

313

.74

5Re

nost

er14

.20

19Sa

bie

15.1

84

12.4

18

13.4

821

14.4

33

13.8

74

13.6

96

13.8

04

SST

806

14.5

99

12.3

89

14.0

58

13.3

712

13.6

07

13.6

77

13.4

99

SST

8125

14.5

411

SST

8134

14.6

97

SST

8135

14.4

912

SST

815

12.9

426

SST

816

13.1

717

SST

822

14.9

62

13.4

98

SST

835

14.2

218

12.2

411

13.5

919

13.4

311

13.3

710

13.3

513

13.2

312

SST

843

16.0

11

14.3

71

16.0

61

14.9

81

15.3

61

15.4

81

15.1

91

SST

866

13.8

622

12.1

213

13.8

511

13.0

224

13.2

114

13.2

814

12.9

916

SST

867

15.2

03

12.0

914

14.5

53

13.4

89

13.8

35

13.9

54

13.6

56

SST

875

14.1

920

11.8

618

13.3

223

12.8

029

13.0

415

13.1

215

13.0

315

SST

876

13.8

213

13.2

115

SST

877

14.8

76

12.2

710

14.0

19

13.4

510

13.6

56

13.7

25

13.5

77

SST

884

14.4

414

12.4

86

13.6

716

13.2

313

13.4

68

13.5

39

13.4

610

SST

895

14.9

45

12.7

64

14.4

24

13.6

47

13.9

42

14.0

43

13.8

53

SST

896

13.8

412

Stee

nbra

s12

.86

27Ta

mbo

ti13

.94

1012

.95

25Ti

mba

vati

14.2

85

13.9

35

Um

lazi

13.3

822

13.1

420

Gem

idde

ld14

.57

12.3

813

.95

13.3

713

.57

13.6

513

.48

KBV t(0

,05)

0.44

0.43

0.58

0.66

0.26

0.28

0.31

* O

nly

Berg

ville

dat

a

108 109

KwaZ

ulu-

Nat

al b

espr

oeiin

gsge

bied

eG

emid

deld

e va

lget

al (s

econ

ds) v

an in

skry

win

gs o

or d

ie to

tale

of g

edee

ltelik

e pe

riode

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

* 20

13R

* 20

12R

4 ja

ar g

emR

3 ja

ar g

emR

2 ja

ar g

emR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5Ba

viaa

ns41

01

Buffe

ls30

416

297

833

04

397

2633

23

310

330

18

CRN

826

410

1Du

zi30

317

246

1731

88

410

131

913

289

1327

516

Karie

ga41

01

Koed

oes

318

1Kr

okod

il29

721

190

1928

418

358

3028

216

257

1624

318

Olif

ants

410

1PA

N34

0030

99

282

1432

07

410

133

04

304

529

613

PAN

347

131

82

289

1228

019

406

2132

38

296

930

37

PAN

347

833

23

410

1PA

N 3

489

307

530

211

405

23PA

N 3

497

308

1228

613

287

1541

01

323

929

410

297

11PA

N 3

515

301

2027

615

288

15PA

N 3

623

313

721

718

265

17Re

nost

er29

522

Sabi

e31

74

275

1635

01

410

133

82

314

229

612

SST

806

309

1031

61

243

2341

01

319

1228

912

312

1SS

T 81

2531

65

SST

8134

306

15SS

T 81

3530

910

SST

815

410

1SS

T 81

639

228

SST

822

266

2041

01

SST

835

315

630

36

252

2141

01

320

1129

011

309

4SS

T 84

330

812

314

319

524

401

2430

415

272

1531

13

SST

866

307

1431

52

291

1440

818

330

530

44

311

2SS

T 86

730

119

300

729

513

410

132

66

298

730

09

SST

875

310

829

111

298

1239

129

322

1030

06

300

9SS

T 87

628

617

409

16SS

T 87

729

323

293

1030

99

408

1932

67

298

829

314

SST

884

318

329

79

248

2240

917

318

1428

714

307

6SS

T 89

530

318

313

433

82

410

134

11

318

130

85

SST

896

286

16St

eenb

ras

401

25Ta

mbo

ti32

55

407

20Ti

mba

vati

304

1040

522

Um

lazi

325

539

727

Gem

idde

ld30

828

529

440

532

229

529

5KB

V t(0,0

5)14

.54

16.5

411

.70

18.1

710

.66

11.9

010

.86

* O

nly

Berg

ville

dat

a

108 109

BEMESTINGRIGLYNE VIR KORINGVERBOUING

Bemesting maak ‘n groot deel van totale produksiekoste uit en daarom is dit dus belangrik om hierdie produksie-inset op ‘n optimale vlak te hou. Daar het oor die afgelope paar jaar ‘n groot verandering in die beskikbaarheid van cultivars, wat geskik is vir verskillende verbouingstoestande, plaasgevind en hierdie ontwikkeling noodsaak afsonderlike bemestingsbeplanning vir elke land. Hierdie beplanning moet soos cultivarkeuse, ook gedoen word op ‘n basis van ‘n haalbare beplanningsopbrengs. Die riglyne wat hier gegee word, is ‘n verwysingsraamwerk wat gebruik kan word vir die beplanning van ‘n bemestingsprogram in ‘n spesifieke situasie.

Omdat die opbrengsreaksies wat met bemesting verkry word direk afhanklik is van die grondvrugbaarheidstatus, is dit belangrik om op ‘n gereelde basis grondontledings te laat doen. Sulke ontledings help ook om probleemsituasies vinnig te identifiseer.

Grondmonsterneming vir grondvrugbaarheidsbepaling

Grondontledings word gedoen om te bepaal wat die grond se vermoë is om die nodige plantvoedingstowwe aan die betrokke gewas te voorsien. Die grondontledings word in verband gebring met die voedingstofopname van die gewas, die aanvulling van plantvoedingstowwe deur bemesting en die beplanningsopbrengs. Uit plant- voedingsprogramme, wat hierdie faktore in ag neem, word dan riglyne neergelê wat in ’n gegewe situasie geldig sal wees.

Ten einde dus ten volle gebruik te maak van hierdie riglyne is dit noodsaaklik dat grondmonsters wat geïnterpreteer word, verteenwoordigend van die betrokke land sal wees. Om dit te bereik, word die volgende standaardprosedures vereis by die hantering van grondmonsters:

• Homogene eenhede, wat ook prakties vir gewasverbouingsdoeleindes is, moet gemonster word. (Homogeniteit word bepaal deur vorige gewasprestasie, gronddiepte, grondkleur, grondtekstuur en topografie).

• ’n Grondmonster moet ’n homogene eenheid van nie meer as 50 ha verteenwoordig nie.

• Homogene eenhede moet duidelik en afsonderlik genommer word.

• Probleemkolle moet apart aangedui en gemonster word.

• By die neem van die monster moet alle vreemde materiaal (gras, stokke, los klippe) by die monsterpunt verwyder word. In die geval van baie klipperige gronde moet ’n skatting van die klippersentasie per volume gemaak word.

• Op elke homogene eenheid moet 20-40 monsters eweredig oor die volle oppervlakte van die land geneem word. Opvallend swak kolle, wenakkers, vergaderplekke van diere, ensovoorts moet vermy word.

110 111

• Die aanbevole diepte vir monsterneming van die bogrond is ongeveer 200 mm, dit wil sê die 0-200 mm gedeelte van die bogrond word gemonster. Ondergrondmonsters word in die 200-600 mm laag van die profiel geneem.

• Indien die land geploeg is, moet monsters lukraak oor die hele oppervlakte geneem word. Indien die rye van die vorige oes nog sigbaar is, moet die submonsters lukraak tussen en in die rye geneem word.

• Om resultate te kan vergelyk, moet elke keer op ongeveer dieselfde tyd van die jaar, of tydens dieselfde fase van die verbouingsprogram gemonster word, maar minstens een keer elke drie jaar.

• Die 20-40 monsters waaruit ’n finale monster saamgestel word, moet op ’n skoon sak saamgevoeg word. Klonte word stukkend gemaak, vreemde materiaal verwyder en die grond deeglik gemeng. Nadat dit oopgesprei is in

• ’n dun lagie, word klein skeppies eweredig oor die volle diepte en oppervlakte geneem en in ’n skoon plastieksakkie of kartonhouer geplaas. Hierdie finale monster, verteenwoordigend van ’n homogene eenheid, moet ’n massa van 0.5-1.0 kg hê.

• Bykomende gegewens oor die eienskappe van die grond, klimaat en oor die produksie- en bemestingsgeskiedenis moet ook voorsien word, aangesien aanbevelings nie bloot op grondontledings gebaseer kan word nie.

Grondsuurheid

Een van die groot knelpunte in die verbouing van koring in die somerreëngebied is grondsuurheid. Wanneer daar na die gegewens van produsente se grondontledings gekyk word, is dit duidelik dat die probleem ernstige afmetings begin aanneem. Suur gronde kom reeds wydverspreid voor, veral in die hoë reënvalgebiede.

Die nadelige effek van suur grond is as gevolg van die hoë vlakke van aluminium, in verhouding met ander katione, in die grond. As gevolg hiervan word oormatige hoeveelhede aluminium opgeneem, wat dan toksies vir die koringplant is. Alhoewel ontkieming en plantestand nie nadelig deur suur grond met hoë aluminium beïnvloed word nie, word aluminiumtoksisiteit reeds in die vroeë ontwikkelingstadium waargeneem, gewoonlik in September wanneer warmer temperature, groei en ontwikkeling bevorder. Soos die plant se wortelstelsel ontwikkel en aan die hoë aluminium blootgestel word, kom tipiese droogte- en voedingstekortsimptome voor en vind algehele plantafsterwing mettertyd plaas. Baie kenmerkend is chlorose (dooie plantweefsel) van die blaarpunte. Die plant se wortelstelsel toon baie duidelik die invloed van aluminiumtoksisiteit. Tipiese simptome is die verdikking van wortelpunte, bros laterale wortels en die wortels toon ’n bruin verkleuring. Hierdie inhibering van wortelgroei verlaag die opname van water en plantvoedingstowwe.

110 111

Riglyne

Die pH (KCl) en die tekstuurklas van die grond word gebruik om ’n aanduiding te gee van die kalkbehoefte vir grondsuurheid regstelling. Indien die pH (KCl) laer is as

4.5, pH (CaCl₂) laer as 5.0 of pH (H₂O) laer as 5.5 moet volledige ontledings gedoen word om die kalkbehoefte te bepaal. In Tabel 1 word die kalkbehoeftes (ton per hektaar) wat deur middel van navorsing bepaal is weergegee.

Aangesien die verhouding van aluminium teenoor die ander katione in die grond deurslaggewend vir die plant se reaksie is, is dit belangrik om daarop te let dat, indien pH-waardes laer is as 4.5 en/of persentasie suurversadiging groter as 8% is, bekalk behoort te word.

Tabel 1. Kalkbehoeftebepaling (ton/ha) vir wisselende suurheidsvlakke en klei- inhoude

% Klei ∆ pH > 0.5∆ SV > 32

∆ pH : 0.5-0.4∆ SV : 32-25

∆ pH : 0.4-0.3∆ SV : 25-15

∆ pH : 0.3-0.2∆ SV : 15-10

∆ pH < 0,2-0,1∆ SV < 10

5-1010-1515-2020-2525-3030-35

3.94.14.44.64.85.1

3.03.33.53.84.04.2

2.22.52.72.93.23.4

1.41.61.92.12.32.6

0.50.81.01.31.51.7

ΔpH-Verandering in pH (KCl)

ΔSV-Verandering in % suurversadiging

Kalkbehoefte = ΔpH* 8.324+0.0459*klei-1.037

Die minimum aanvaarde pH-vlak is 4.5 (KCl). Daar moet dus bekalk word om minstens dié pH-vlak te bereik. Dit beteken dat indien die grond se pH 4 is, die verandering wat bewerkstellig moet word 0.5 pH eenhede is. ’n Grond met 9% klei sal dan in dié geval 3 ton kalk per hektaar benodig om ’n pH van 4.5 te bewerkstellig. Indien die kalkbehoefte hoër as 4 ton/ha is, moet bekalking verkieslik in twee produksie- seisoene toegedien word en nie alles gelyktydig nie. Die vergelyking onder Tabel 1 kan ook gebruik word vir kalkbehoeftebepaling, deur bloot die verandering in pH wat verlang word, en die klei-inhoud in die vergelyking te stel.

Die kalkbehoefte in Tabel 1 is gebaseer op ’n kalkbron met ’n KKE (Hars) van 75.30. Indien die KKE (Hars) hoër of laer waardes het, kan ’n aanpassing as volg gemaak word vir byvoorbeeld ’n grond met ’n 3.5 ton/ha kalkbehoefte.

112 113

Veronderstel ’n KKE (Hars) van 90% dan geld die volgende:

75.3/90 = 0.84

3.5*0.84 = 2.93 ton kalk/ha dus ±3 ton/ha.

Indien die KKE (Hars) laer is, bv. 60% dan geld die volgende:

75.3/60 = 1.26

3.5*1.26 = 4.4 ton kalk/ha dus ±4.5 ton/ha.

Tipe kalkbron

Dit is belangrik dat die tipe kalkbron (kalsities of dolomities) wat aangewend gaan word, reg gekies moet word. Hierdie keuse word bepaal deur die Ca:Mg-verhouding en die Mg-inhoud van die grond. Indien die Ca:Mg-verhouding groter as 10:1 is, word dolomitiese kalk aanbeveel. Wanneer die Ca:Mg-verhouding kleiner as 10:1 is, word die keuse van kalkbron bepaal deur die Mg-inhoud van die grond. Indien dit hoër as 40 mg/kg (d.p.m.) is, word kalsitiese kalk aanbeveel, terwyl dolomitiese kalk die aangewese bron is indien die Mg-inhoud van die grond laer as 40 mg/kg is.

Toediening van kalk

Bekalkingsmateriaal moet aan sekere vereistes van fynheid en reaktiwiteit voldoen om effektiewe neutralisering van grondsuurheid te verseker. Dolomitiese landboukalk moet meer as 20% magnesiumkarbonaat (MgCO3) en kalsitiese landboukalk meer as 70% kalsiumkarbonaat (CaCO3) bevat. Die fynheid van die kalkbron moet van so ’n aard wees dat meer as 80% van die produk deur 60 maas sif sal val, met ander woorde fyner as 250 mikron.

Dit is belangrik dat kalk reeds met die primêre bewerking drie tot vier maande voor planttyd toegedien moet word. Indien die grond droog is, sal baie min of geen reaksie plaasvind nie en kan die plant reeds op ’n vroeë stadium grondsuurheidskade opdoen.

Faktore soos grondtekstuur, stikstofbemesting en die hoeveelheid kalk wat toegedien word, sal bepaal hoe gereeld kalk toegedien moet word. Grondtekstuur is hier die belangrikste faktor. Herversuring vind baie vinniger plaas in liggetekstuurde sandgronde as in swaarder kleierige gronde as gevolg van die verskil in bufferkapasiteit. In sandgronde word heelwat minder kalk benodig om ’n spesifieke grondsuurheidsvlak daar te stel.

Dit is belangrik om in gedagte te hou dat ’n goeie reaksie met bekalking slegs verkry kan word, indien die kalk behoorlik vermeng word in die grondlaag waar die probleem voorkom. Die kalkdeeltjies moet in noue kontak met die slik- en kleideeltjies gebring word, ten einde die waterstof- en aluminiumione te verplaas. In die praktyk word die uitgestrooide kalk gewoonlik eers ingewerk met ’n tweerigtingskottelsny-eg, waarna dit tot op ’n diepte van 200 mm tot 400 mm ingeploeg word.

112 113

Cultivarkeuse as hulpmiddel

Ter ondersteuning van die bekalkingsprogram kan cultivars met verskillende vlakke van aluminiumverdraagsaamheid ook gebruik word om opbrengsverliese op suurgronde te beperk. Dit is bekend dat daar verskeie cultivars bestaan wat by hoë aluminiumvlakke relatief goed presteer. Cultivars kan in verskillende klasse ingedeel word op grond van hulle aluminiumverdraagsaamheid. Die klasse waarna hier verwys word is soos volg:

• goeie verdraagsaamheid;

• redelike verdraagsaamheid;

• swak verdraagsaamheid;

Die cultivars in die verskillende klasse van aluminiumverdraagsaamheid word in Tabel 2 aangedui.

Tabel 2. Cultivars in die verskillende klasse van aluminiumverdraag-saamheid

Uitstekende weerstand Redelike weerstand Swak weerstand Onbekende

weerstandPAN 3118 (PTR)

PAN 3120 (PTR)

PAN 3161 (PTR)

PAN 3355 (PTR)

PAN 3379 (PTR)

Gariep Elands (PTR)

Komati (PTR)

PAN 3144 (PTR)

PAN 3368 (PTR)

Matlabas (PTR)

SST 347 (PTR)

SST 356 (PTR)

SST 374 (PTR)

SST 387 (PTR)

Dit is belangrik om in gedagte te hou dat cultivarkeuse nie alleen op grond van aluminiumverdraagsaamheid geneem kan word nie. Graanopbrengs en -kwaliteit bly een van die belangrikste fokuspunte tydens die uitoefening van cultivarkeuse. Cultivarkeuse in terme van aluminiumverdraagsaamheid is slegs ‘n korttermyn oplossing met ‘n bepaalde risiko daaraan gekoppel. Dit is ‘n hulpmiddel om die tydperk wat nodig is vir neutralisering van suur gronde te oorbrug. ‘n Korrekte bekalkingsprogram bly die aangewese, lae risiko oplossing om in die toekoms volhoubare opbrengste te verseker.

Stikstofbemesting

Stikstofbemesting onder droëland

Die stikstofbemestingsriglyne, op streekbasis vir die verskillende opbrengsmikpunte, word in Tabel 3 aangedui. By die gebruik van die riglyne moet die volgende belangrike aspekte in gedagte gehou word:

114 115

• Alle riglyne geld vir die verbouing van koring-na-koring en alle strooi word tydig teruggewerk in die grond.

• Alle stikstofbemesting moet reeds met planttyd toegedien wees en geen bobemesting word normaalweg aanbeveel nie.

• Hoë stikstoftoedienings by die saad kan ontkieming, en dus plantestand, benadeel.

• Om hierdie rede word aanbeveel dat nie meer as 20 kg N/ha by die saad geplaas word nie. Toedienings van hoër as 20 kg N/ha moet kort voor planttyd toegedien word, of met plant weg van die saad gebandplaas word. Weens verliese aan opgegaarde grondwater, wat gewoonlik met grondbewerking gepaard gaan, word verkies om hoër stikstoftoedienings met plant te bandplaas.

Proteïeninhoud van die graan kan verhoog word met hoër toedienings van stikstof, en die aanpassings in die bemestingsprogram vir hierdie doel is reeds gemaak.

• Hoë opbrengste en gepaardgaande hoë volumes oesresidue kan lei tot onverrotte residue in die grond met planttyd as gevolg van laat bewerkings en/of nat toestande tydens die bewerkingstyd.

• Stikstofnegatiewe periodes en gepaardgaande verswakte groei kan voorkom wat tot laer opbrengste en ook verlaagde kwaliteit lei. Waar dié situasie voorkom of verwag word, moet aanpassings in die bemestingstrategie gemaak word deur verhoogde stikstoftoedienings met plant, of toedienings van stikstof (15 kg N/ha) en kalk (0.5 ton/ha) tydens die laat bewerking van gronde om die ontbindingsproses te versnel.

• Verwydering van oesreste (baal, brand of beweiding) noodsaak ook aanpassings in die bemestingsbeplanning om vir verliese aan voedingstowwe uit die grond te kompenseer.

• Die voordele van geskikte wisselbou-praktyke in oesresidue-hantering kan uit bogenoemde besef word, omdat voldoende tyd vir bewerking en residue-hantering/ ontbinding beskikbaar is. Verdigte lae in gronde lei tot verminderde vogopgaring, voorkoms van versuipte kolle in lande, en beperk hierdeur die wortelontwikkeling van die gewas wat vog- en voedingstofopnames beperk, gevoeligheid vir stremmingstoestande verhoog en sodoende die risiko vir verlaagde opbrengs en kwaliteit verder verhoog.

114 115

Tabel 3. Stikstofbemesting (kg N/ha) onder droëlandtoestande volgens produksiegebied en beplanningsopbrengs in die somerreëngebied

Produksiestreek Bepanningsopbrengs(ton/ha)

Stikstofbemesting(kg N/ha)

Suid-Vrystaat1.01.52.0

101525

Noordwes-Vrystaat

1.01.52.0

2.5 *3.0 *

>3.5 *

1020304555

65+

Sentraal-Vrystaat1.01.5

>2.0

1525

35+

Oos-Vrystaat

1.01.52.02.5

>2.5

15304050

60+

Noordwes1.01.52.0

51525

Mpumalanga

1.01.52.02.5

10203040

* Geldig vir die gebied rondom Wesselsbron-Viljoenskroon waar ‘n hoë watertafel en goeie vogvoorsiening n hoër beplanningsopbrengs begunstig.

116 117

Stikstofbemesting onder besproeiing

Die stikstofbemestingsriglyne vir besproeiingskoring word in Tabel 4a weergegee.

Tabel 4(a). Stikstofbemesting (kg N/ha) onder besproeiing volgens beplannings-opbrengste

Beplanningsopbrengs (ton/ha) Stikstofbemesting (kg N/ha)

4 – 55 – 66 - 77 – 8

8+

80 -130130-160160- 180180-200

200+

• Die riglyne in Tabel 4(a) maak nie voorsiening vir die wisselboupraktyk met koring ná peulgewasse nie. In so ‘n geval sal dit nodig wees om die stikstofriglyne aan te pas, aangesien peulgewasse stikstof in die grond kan agterlaat. Dan behoort die produsent ‘n kundige te raadpleeg; óók as hy groot hoeveelhede oesreste inwerk, aangesien dit ook die residuele stikstofvlak in die grond beïnvloed, en aanpassings in stikstofbestuur noodsaak.

• Die praktyk om stikstof onder besproeiing te verdeel, het deur die jare baie aandag geniet. Daar is bevind dat effektiewe stikstofbestuur deur die groeiseisoen produsente in staat stel om hoë graanopbrengste met aanvaarbare proteïeninhoud te produseer. Verder kan aanpassings in opbrengspotensiaal- verhogings as gevolg van koeler winters, gepaardgaande met verhoogde halmvorming, ook gemaklik bestuur word. Die gedagterigting agter die verdeling van N deur die groeiseisoen is eerstens om die effektiwiteit van gebruik deur die plant te verhoog deur te verseker dat voldoende voedingstowwe beskikbaar is wanneer dit benodig word vir groei en ontwikkeling en tweedens om graankwaliteit te optimaliseer.

• ‘n Verdelingskedule van stikstofbemesting by verskillende opbrengsmikpunte op ‘n grond met 15-25% klei-inhoud word in Tabel 4(b) weergegee. Op gronde met laer kleipersentasies kan die plant toedieningshoeveelhede en die toedienings op stoelstadium verder onderverdeel word na gelang van die praktiese situasie (besproeiingstoerusting) vir die voorkoming van verliese. Op gronde met hoër kleipersentasies (>25%) kan dieselfde verdelings as in Tabel 4(b) gevolg word. Die belangrikste punt hier is om op die onderskeie stadia vir opbrengs en proteïenontwikkeling te konsentreer. Die belangrikheid van effektiewe besproeiingskedulering en waterbestuur kan nie genoeg beklemtoon word nie, aangesien dit die effektiwiteit van stikstofbemesting en verdelingspraktyke direk beïnvloed. Die pyp-tot vlagblaarstadia is ‘n kritieke tyd waartydens stikstofbestuur en opbrengspotensiaaltoestande geevalueer moet word. Effektiewe stikstofbestuur in dié tyd kan u opbrengspotensiaal verseker, maar meer belangrik ook verseker dat proteïeninhoud van die graan tot aanvaarbare vlakke verhoog word. Navorsing het bewys dat verhoogde en

116 117

laat toedienings van stikstof hoër proteïenwaardes van die graan lewer wat daarop dui dat dit ‘n werkbare bestuursopsie is in situasies waar stikstof die beperkende faktor is.Hiermee saam is die toediening van stikstofbemesting in die vlagblaar tot blomstadium van plantontwikkeling ook belangrik om te verseker dat voldoende stikstof beskikbaar is vir korrelgroei en ontwikkeling en vir aanvaarbare vlakke van proteïen in die graan. Afhangende van die opbrengspotensiaal moet tussen

• 0 en 60 kg N/ha toegedien word om proteïeninhoud van die graan bo 11% te verhoog. Toedienings van stikstof word in bogenoemde periode gemaak om voldoende tyd toe te laat vir plantopname en benutting tydens ontwikkeling.

• Stikstof- en waterbestuur gaan hand aan hand in besproeiingsboerdery. Dit is dus belangrik om te verseker dat daar voldoende water in die grondprofiel is om vogstremmings te voorkom en om effektiewe opname van voedingstowwe te verseker. Wateronttrekking moet slegs gebeur wanneer die aarsteel van die plante verkleur het. Voor hierdie stadium van die groeiseisoen is die plant steeds besig met vervoer van voedingstowwe na die ontwikkelende graan en waterstremming sal korrelontwikkeling benadeel en lae hektolitermassa tot gevolg hê.

Tabel 4(b). Verdeling van stikstof deur die groeiseisoen by verskillende opbrengsvlakke

Opbrengs(ton/ha)

Stikstofverdeling (kg N/ha)

Plant tot stoel Stoel-totpypstadium

Vlagbaar tot blomstadium

4-55-66-77-8>8

80-100100

100-130130-160

160

30303030

30-60

0303030

30-60

Fosforbemesting

Daar word gebruik gemaak van ‘n verskeidenheid van fosforontledingsmetodes. Omdat die ontledingswaardes wat met die verskillende metodes verkry word drasties van mekaar kan verskil, is dit nodig om ‘n vergelyking te kan tref tussen die verskillende metodes. Hoewel die verskillende metodes op kleierige gronde (soos die swart turfgrond), sterk suur of alkaliese toestande, nie konstante verhoudings teenoor mekaar handhaaf nie, word benaderde verhoudelike verwantskappe in Tabel 5 aangedui, wat geldig sal wees vir die meeste gronde.

By die interpretasie van die fosforbemestingsriglyne vir beide droëland- en besproeiingskoring moet die volgende in gedagte gehou word:

• Wanneer na fosforbemesting verwys word, word sitroensuuroplosbare of water-oplosbare fosforbronne bedoel.

118 119

Tabel 5. Verhoudelike verwantskappe vir fosfor in grond (mg P/kg) bepaal volgens verskillende ontledingsmetodes

Ambic 1 Bray 1 Bray 2 Sitroensuur(1:20) Olsen

68

11131620232630

61014172024283134

91318222631364045

101520253035404550

468

101214161820

• Ekonomiese beginsels is toegepas in die opstel van die riglyne en die hoeveelheid fosforbemesting, soos vervat in die riglyne, dui die hoeveelheid aan waar maksimum bruto wins gemaak word.

• Die riglyne maak voorsiening vir ‘n matige opbou van grondfosforstatus by lae vlakke van grondfosfor indien die koringstrooi nie van die land af verwyder word nie. ‘n Geleidelike, eerder as ‘n summiere opbouproses, word ondersteun met bandplasing van fosfor (P) bemesting tydens die plantproses.

• Die hoër fosforbemestingshoeveelhede in die riglyne het betrekking op die laer ontledingsyfer en omgekeerd. Vir ontledingswaardes tussen hierdie grense moet die korrekte fosforbemesting binne die gegewe hoeveelhede afgelei word.

• Suurgrondtoestande kan plantreaksie op toegediende P bemesting by hoë grondfosforstatus tot gevolg hê as gevolg van die relatiewe laer beskikbaarheid van residuele grond P.

Fosforbemesting onder droëlandtoestande

In Tabel 6 word die fosforbemestingsriglyne vir verbouing onder droëlandtoestande volgens beplanningsopbrengs en grondfosforgehalte aangedui.

118 119

Tabel 6. Fosforbemesting (kg P/ha) onder droëlandtoestande volgens beplanningsopbrengs en grondfosforgehalte volgens die Bray 1-ontledingsmetode

Beplanningsopbrengs(ton/ha)

Grondfosforgehalte (mg/kg)

<5 5-18 19-30 >30

kg P/ha

1.01.52.0

2.5+

69

1218

58

1215

468

12

457

10

Fosforbemesting onder besproeiing

In Tabel 7 word die fosforbemesting (kg P/ha) vir besproeiingskoring volgens beplanningsopbrengs en grondfosforgehalte volgens Bray 1-ontledingsmetode aangegee

Tabel 7. Fosforbemesting (kg P/ha) onder besproeiing volgens beplanningsopbrengs en grondfosforgehalte volgens die Bray 1 metode

Beplanningsophengs(ton/ha)

Grondfosforgehalte (mg/kg)

<5 5-18 19-30 >30

kg/ha fosfor

4-55-66-77+

364452

>56

283440

>42

182226

>28

12151821

Kaliumbemesting

Kaliumtekorte kom selde voor onder koringverbouing, aangesien gronde in Suid-Afrika redelik ryk is aan kalium. Gevolglik word daar selde ‘n verhoging in graanopbrengste as gevolg van kaliumbemesting waargeneem. Enkele toestande waaronder kaliumtekorte moontlik kan voorkom, is as volg:

• hooggeloogde sanderige gronde met lae inherente grondkalium;

• koue en/of nat en/of droë grondtoestande;

• baie hoë magnesium- en/of kalsiuminhoud van gronde.

120 121

Daar is min verskil tussen die hoeveelhede kalium wat volgens die Ambic 1- en ammoniumasetaatmetode ontleed word. In die tabelle sal daar dus net na grondkalium verwys word sonder verdere vermelding van die ontledingsmetode.

Kaliumbemesting onder droëlandtoestandeKalium grondontledingswaarde, die tekstuurklas van die grond (kleipersentasie) en die beplanningsopbrengs word aangedui in die aanbevelings in Tabel 8, om te besluit of kaliumbemesting nodig is of nie.

Die hoeveelheid kalium kan as ’n mengsel saam met stikstof en fosfor gebandplaas word. Indien die kaliumbehoefte so hoog is dat dit nie in die band geplaas kan word nie, moet die kalium voor plant uitgestrooi en ingewerk word. Hier moet egter gewaak word teen onnodige vogverliese. Navorsingsresultate het aangetoon dat bandplaas wel die mees effektiewe metode van toediening is.

Tabel 8. Riglyne vir kaliumbemesting (kg K/ha) onder droëlandtoestande volgens tekstuurklasse, grondkaliumstatus en beplanningsopbrengs


Grondkaliumgehalte (mg/kg)

<60 61-80 81-120* >120

Kalium kg/ha

1-22-33+

203040

152025

152025

000

* By gronde met > 35% klei word geen K aanbeveel nie, alhoewel onderhouds-kaliumbemesting wel toegedien kan word om grond K vlakke in stand te hou.

Kaliumbemesting onder besproeiingKalium bemestingsriglyne vir besproeiings koring volgens grond kalium status en beplannings opbrengs word in Tabel 9 aangedui. Die kaliumbemesting kan as ‘n mengsel saam met stikstof en fosfor voor planttyd breedwerpig uitgestrooi en ingewerk word.

Tabel 9. Riglyne vir kaliumbemesting (kg K/ha) onder besproeiing volgens grondkaliumstatus en beplanningsopbrengs


Grondkaliumgehalte (mg/kg)

<60 61-80 81-120* >120

4-55-66-77+

50607080

25303540

25303540

0000

* By gronde met > 35% klei word geen K aanbeveel nie* Op <35% klei gronde kan K toediening verdeel word deur die seisoen om deurlopende beskikbaarheid in die bogrond

te verseker.

120 121

Mikro-elemente

Alhoewel mikro-elemente in lae hoeveelhede deur plante benodig word, kan die waarde en belang daarvan nie onderskat word nie. Elkeen van die mikro-elemente vervul ’n onontbeerlike rol in die fisiologie van die plant. Yster, mangaan, sink, koper en boor is belangrik vir normale ontwikkeling en groei van koring. Indien een of meer van die elemente in gebrekkige hoeveelhede teenwoordig is, kan sigbare tekortsimptome op plantorgane verskyn. Wanneer die simptome sigbaar is, het skade (opbrengsverlies) ongelukkig reeds plaasgevind. Hierdie tekorte kan vroegtydig reggestel word en sodoende kan verdere opbrengsverliese beperk word.

Op dié stadium word mikro-elemente nie algemeen aanbeveel onder droëlandtoe- stande nie, aangesien die risiko op kosteverhaling te groot is. In gevalle waar mikro- elemente wel die opbrengsbeperkende faktor is, veral onder besproeiing, en die spesifieke tekort deur middel van ’n plantontleding bevestig is (Tabel 10), kan die regstelling van die probleem oorweeg word.

Regstelling van matige tekorte kan met ’n enkele blaarbespuiting tussen stoel- en vlagblaarstadium geskied. Waar ernstige tekorte voorkom, kan ’n tweede bespuiting op vlagblaarstadium uitgevoer word.

Plantontledingwaardes

Tabel 10. Plantontledingswaardes van koring op vlagblaarstadium

Elements Laag (tekort) Marginaal Hoog (voldoende)

N % P % K % S %Ca % Mg %

Cu (mg/kg) Zn (mg/kg) Mn (mg/kg) Fe (mg/kg)

Mo (mg/kg) B (mg/kg)

< 3.4< 0.2< 1.3

< 0.15< 0.15< 0.1< 5

< 20< 30< 25

< 0.05<6

3.7-4.20.2-0.5

1.50.150.2

0.155-10

20-7035-10050-1800.05-01

6-10

> 4.2> 0.5> 1.6> 0.4> 0.2

0.15 – 0.310

> 70> 100> 180> 0.1

10

122 123

HULPMIDDELS EN ONKRUIDDODERS

METODES OM ONKRUIDDODEREFFEKTIWITEIT TE VERHOOG

Daar is verskeie metodes om onkruiddodereffektiwiteit te verhoog.

Verhoging in onkruiddoderdosis

Onkruiddodereffektiwiteit verhoog gewoonlik met ‘n verhoging in dosis. Hoë dosisse kan lae effektiwiteit as gevolg van nadelige omgewingstoestande tot ‘n mate oorkom. Verhoging van dosisse om nadelige omgewingstoestande te oorkom, moet nie as die enigste metode beskou word om effektiwiteit te verhoog nie, omdat hoë dosisse ‘n paar nadele het.

Koste oneffektief

Verhoogde onkruiddoderdosisse maak die onkruiddoder in dieselfde verhouding duurder en behoort net gebruik te word as ander opsies nie bestaan nie.

Omgewingsgevaar

Die meeste onkruiddoders is veilig teen die aanbevole dosis, maar mag nawerking hê of na grondwater loog. Hoë dosisse verhoog dus die potensiaal vir residue in die grond en grondwater.

Onstabiele werking

Onkruiddoderopname is baie afhanklik van die klimaatsomstandighede tydens en net na toediening. As die dosis van ‘n onkruiddoder dus verhoog word tot op ‘n vlak waar effektiewe beheer verkry word onder swak toestande, sal dieselfde dosis te hoog wees vir optimale toestande. Die teendeel is ook waar as gewasskade ter sprake is. ‘n Hoë onkruiddoderdosis wat geen skade veroorsaak onder swak toestande nie, sal heelwaarskynlik die gewas beskadig onder optimale toestande.

Vermy ongunstige faktore

Nog ‘n metode om optimale werking te bewerkstellig is om altyd onder optimale klimaatstoestande te spuit. Dit sal optimale opname onder die meeste toestande bewerkstellig. Die stremmingsfaktore wat vermy behoort te word is die volgende:

• Lae humiditeit

• Plante onder vogstremming

• Wind

• Reën net na bespuiting

• Water met hoë soutkonsentrasies

122 123

Om al die stremmingsfaktore te vermy klink goed in teorie, maar is amper onmoontlik in die praktyk. Onkruiddoders moet egter, waar moontlik, onder gunstige toestande toegedien word. Die skommeling, onvoorspelbaarheid en guurheid van die Suid- Afrikaanse klimaat is baie bekend. Daar moet dus ook na ander metodes gekyk word om onkruiddodereffektiwiteit te optimaliseer.

Hulpmiddels

Hulpmiddels is produkte wat tot ‘n mate kompenseer vir omgewingstoestande wat onkruiddodereffektiwiteit strem. Hulle stabiliseer effektiwiteit onder verskeie toestande, verhoog effektiwiteit onder stremmingstoestande en verlaag die kanse vir gewasskade onder optimale toestande, in vergelyking met die gebruik van hoë dosisse. Die meeste onkruiddoders word teen laer dosisse gespuit wanneer hulpmiddels gebruik word. Dit verklaar die verlaagde gewasskade onder optimale toestande. Hulpmiddels mag miskien nie nodig wees as hoë dosisse gebruik word of wanneer stremmingstoestande totaal vermy word nie. Hoër dosisse kan egter duur wees en om altyd stremmingstoestande te vermy, is onmoontlik. Hulpmiddels is egter net effektief met sekere onkruiddoders en sal nie stremmingstoestande totaal oorkom nie. Onkruiddoders is baie spesifiek en aandag moet gegee word aan stremmingstoestande, spesifieke onkruiddoders, watervolume en opgeloste soute in die spuitwater.

PERSEPSIES OOR HULPMIDDELS

Daar is baie verkeerde persepsies oor hulpmiddels. Die volgende persepsies oor hulpmiddels kom gereeld voor.

Benatting/Verspreiding

Die algemeenste wanpersepsie is dat alle hulpmiddels wat die blaar goed benat altyd die effektiefste is. Dit is waar dat sommige onkruiddoders beter vaar met ‘n goeie verspreidingsmiddel, maar dit is nie ‘n algemene reël met alle onkruiddoders nie.

Gewasskade (fitotoksisiteit)

Onkruiddoderskade kan nie toegeskryf word aan die hulpmiddel wat saam met die onkruiddoder gespuit word nie. Hulpmiddels word dikwels bestempel as “te warm” vir sekere onkruiddoders. Hulpmiddels verhoog gewoonlik net die effektiwiteit van die onkruiddoder en besit weinig fitotoksiese eienskappe. Gewasskade word eerder veroorsaak deur te veel onkruiddoder wat die gewas penetreer en beskadig. Dit is dus ‘n oordosis onkruiddoder wat die skade tot gevolg het en nie die hulpmiddel nie. Onkruiddoders teen aanbevole lae dosisse toegedien met hulpmiddels, veroorsaak meer stabiele onkruiddoderwerking wat effektiwiteit en gewasskade betref.

124 125

Soortgelyke verhoging in onkruiddodereffektiwiteit

Nog ‘n verkeerde persepsie is dat alle hulpmiddels dieselfde is en dat dit mekaar kan vervang. Dit mag waar wees wanneer die onkruiddoderdosisse hoog genoeg is om totale onkruidbeheer te bewerkstellig, maar nie wanneer lae ekonomiese dosisse gebruik word onder stremmingstoestande nie. Die belangrikste doel van hulpmiddels is om onkruiddodereffektiwiteit te verhoog wanneer lae, ekonomiese dosisse gebruik word.

Sommige hulpmiddels is beter as ander en kan universeel gebruik word

Tot op hede is daar nog nie ‘n wonder hulpmiddel wat universeel met alle onkruiddoders gebruik kan word nie. Sekere hulpmiddels is gewoonlik net voordelig vir sekere onkruiddoders. Hulpmiddels het egter ook, net soos enige ander landbouprodukte, tekortkominge. Voordelige hulpmiddels kan nadelig word indien dit nie korrek gebruik word nie en swak effektiwiteit of gewasskade tot gevolg het.

VERSURING

Sekere onkruiddoders teen lae pH toegedien, is meer effektief as teen hoë pH’s. Voordat alle onkruiddoders versuur word as ‘n standard praktyk, is dit belangrik om te besef wat die redes vir versuring is en dat versuring nie altyd voordelig is nie. Dit is ook nodig om te besef dat daar buiten die suurbevattende produkte ook benatters is wat sonder die byvoeging van ‘n suur, ook die vermoë het om die spuitoplossing te versuur. Hierdie benatters sluit onder andere fosfaatesters in en het die meerledige doel van versuring en die ander eienskappe van benatters.

Wanneer moet spuitmengsels versuur word?

Wanneer die etiket van die onkruiddoder dit vereis.

• Moet nooit die geregistreerde versuurder of buffer weglaat nie.

• Moenie spuitoplossings as ‘n standaard praktyk versuur nie, veral as dit nie op die etiket vereis word nie.

• Moet nooit een buffer of versuurder vervang met ‘n ander nie, aangesien die tipe suur in verskillende produkte kan wissel. As vervanging onvermydelik is, vervang produkte met dieselfde suur.

Metode van versuring

Etikette is spesifiek oor die hoeveelheid versuurder wat bygevoeg moet word en die volgorde van byvoeging. Buffers en versuurders word gewoonlik voor die onkruiddoder en ander hulpmiddels bygevoeg. Oormatige versuring kan die onkruiddoder laat afbreek of mag die opname deur die plant benadeel.

Etiketaanbevelings oor die hoeveelheid produk en volgorde van byvoeging is bedoel om verenigbaarheid oor ‘n wye reeks omstandighede te stabiliseer.

124 125

Versuring is nie altyd voordelig nie

Alhoewel versuring soms voordelig is, mag dit nadelig wees met sommige onkruiddoders. Dit bewys weereens dat geen hulpmiddel universeel gebruik kan word nie en dat hulpmiddels onkruiddoderspesifiek is.

TOESTANDE TYDENS EN NET NA BESPUITING

Optimale toestande vir bespuiting kan effektiwiteit verseker selfs wanneer aanbevelings nie gevolg word nie. Onaanbevole toedienings kan egter effektiwiteit ernstig benadeel onder swak toestande soos byvoorbeeld lae humiditeit. Hierdie toedienings wat nie aanbeveel word nie, kan die weglating of gebruik van die verkeerde hulpmiddel wees of die gebruik van ongeregistreerde mengsels. Die volgende toestande kan die opname van onkruiddoders ernstig benadeel. Dit is onder dié toestande waar die regte keuse onkruiddoder of mengsel belangrik is vir effektiwiteit.

Lae humiditeit en wind

Spuitoplossingdruppels op onkruidblaaroppervlaktes verdamp vinnig onder lae humiditeit en winderige toestande. Hulpmiddels wat onder die toestande die tempo van opname verhoog of die tempo van verdamping vertraag, sal onkruidopname en –effektiwiteit van die onkruiddoder verhoog. Die teendeel is egter ook waar. Enige faktor wat die tempo van opname vertraag, kan die hoeveelheid onkruiddoder wat opgeneem word en die uiteindelike effektiwiteit van die onkruiddoder verlaag.

Hierdie faktore sluit in die weglaat van die aanbevole hulpmiddel, die gebruik van die verkeerde hulpmiddel of die toediening van antagonistiese mengsels van onkruiddoders.

Sonlig (Ultraviolet lig)

Sekere onkruiddoders is sensitief vir afbraak deur ultraviolet lig op die blaaroppervlakte. Enige faktore wat die tempo van opname van die onkruiddoders verlaag, sal die kans vir ultraviolet afbraak verhoog en sal die uiteindelike effektiwiteit van die onkruiddoder verlaag. Hierdie faktore kan die verkeerde keuse, weglating van die hulpmiddel, antagonistiese mengsels of die tyd van die dag toegedien, insluit.

Reën

Onkruiddoders is reënvas na ‘n sekere tydsduur. Dit beteken dat reën na die periode nie onkruiddodereffektiwiteit sal benadeel nie. Reënvastheid, in baie gevalle, beteken dus dat die onkruiddoder reeds deur die onkruid opgeneem is. Spoed van opname sal die effek van afwas van reëndruppels verlaag en sal dus die onkruiddoder meer reënvas maak. Vinnige opname kan ook bykomende voordele inhou soos om die onkruiddoderdruppel te beskerm teen faktore soos lae humiditeit, wind of ultraviolet afbraak.

126 127

Vogstremming

Onkruide onder vogstremming groei nie aktief nie en is nie ontvanklik vir effektiewe onkruiddoderopname nie. Enige faktor wat opname of spoed van opname vertraag, sal onkruiddodereffektiwiteit verlaag op onkruide onder vogstremming. Selfs hulpmiddels, kan die swak opname van plante onder vogstremming nie oorkom nie.

Chemiese faktore

Hulpmiddels

Hulpmiddels oorkom tot ‘n mate die invloed van stremmingsfaktore op onkruiddoders. Die verkeerde hulpmiddelkeuse kan dus onkruiddodereffektiwiteit onder stremmingstoestande verlaag. ‘n Goeie kennis van hulpmiddels is met ander woorde noodsaaklik wanneer een hulpmiddel vervang word met ‘n ander een.

Mengsels

Antagonistiese onkruiddodermengsels is ‘n groot bron van verlaagde onkruiddodereffektiwiteit. Antagonistiese onkruiddoders beïnvloed die opname en ook die effektiwiteit van een of beide middels. Hierdie mengsels is die oneffektiefste onder stremmende klimaatsfaktore.

126 127

Figuur 1a. Russiese koringluis

INSEKBEHEER

’n Verskeidenheid plae met verskillende voedingsvoorkeure kom op die gewas voor deur die loop van ’n koringseisoen. Nie al die plae is ewe skadelik nie en daarom is dit nodig om elke plaag en die riglyne vir die beheer daarvan afsonderlik te beskou as daar besluit moet word om beheer uit te oefen. Die beheermaatreël moet so gekies word, dat beheer effektief, ekonomies en omgewingsverantwoordelik is. Die korrekte identifikasie van plae is dus van uiterste belang om te verseker dat die gepaste beheer uitgeoefen word. ’n Veldgids vir die Identifikasie van Insekte in Koring is beskikbaar vanaf LNR-Kleingraaninstituut teen ’n koste van R50 (+ R15 posgeld). Die volkleurgids bevat ’n kort omskrywing asook ’n foto van elke insek en sluit beide plae en voordelige insekte in. Insekte is oor die algemeen redelik klein, daarom kan die gebruik van ’n vergrootglas die taak van insek-identifikasie aansienlik vergemaklik. Dr Goddy Prinsloo, Dr Justin Hatting, Dr Vicki Tolmay en Dr Astrid Jankielsohn kan vir meer inligting geskakel word. Riglyne vir die beheer van die verskillende plae word hieronder bespreek. Die meeste van die plae is sporadies van aard. Plantluise en bolwurms kom egter jaarliks voor.

Plantluise

In die somerreënvalgebied word daar vyf plantluisspesies algemeen op koring aangetref. Die Russiese koringluis (Diuraphis noxia) is die belangrikste en neem jaarliks plaagafmetings aan, terwyl die ander luise, naamlik gewone koringluis (Schizaphis graminum), hawerluis (Rhopalosiphum padi), die bruin aarluis (Sitobion avenae) en die graanroosluis (Metopolophium dirhodum) sporadies voorkom. Oor die algemeen kom Russiese koringluis en die gewone koringluis in droër, laer potensiaal toestande voor, terwyl die hawerluis, bruin aarluis en die graanroosluis in natter, hoër potensiaal toestande floreer.

Russiese koringluis

Russiese koringluis is ’n klein (<2.0 mm), spoelvormige, liggeel-groen tot grys-groen luis met baie kort antenna en ’n “dubbel stert” (Fig 1a).

Tot in 2005 het net een biotipe van die luis, naamlik RWASA1, in die Vrystaat voorgekom. ’n Meer skadelike Russiese koringluis biotipe is egter gedurende 2005 geïdentifiseer en cultivars met weerstand teen die oorspronlike RWASA1 (gelys in Tabel 1 op bladsy 130) is erg beskadig deur die nuwe Russiese koringluis biotipe, RWASA2. RWASA3 is in 2009 geïdentifiseer. Sedert 2009 het RWSA2 en RWSA3 elke jaar in die koringverbouings gebiede in Suid-Afrika voorgekom en in 2011 is RWSA4 in die Oos-Vrystaat aangeteken (Figuur 1b).

Vir die afgelope 12 jaar was gasheerplant-weerstand die beste beheermaatreël vir Russiese koringluis en cultivars met weerstand teen RWASA1 word nog steeds aanbeveel. Dit is nie moontlik om met die blote oog die biotipes uit te ken nie, maar

128 129

die vatbare en weerstandsreaksie van plante kan maklik onderskei word. Blare van jong plante wat ’n vatbare reaksie toon, rol baie styf op en lê plat op die grond en gee ’n neergedrukte voorkoms. Op meer volwasse plante kom die kenmerkende wit tot witgeel strepe voor wat soms pers verkleur in koue weer. Die blare is styf toegerol, en are kan binne blare vasgeknyp word. In kontras kom slegs klein wit en geel blertse en kolle op weerstandbiedende plante voor en die blare rol nie styf toe nie, soos die geval met vatbare plante. Produsente behoort lande gereeld te ondersoek en moet bewus wees daarvan dat dit moontlik nodig sal wees om chemiese beheer toe te pas as luisgetalle toeneem.

Tabel 1. Russiese koringluisweerstand of-vatbaarheid van koringcultivars wat vir verbouing onder droëlandtoestande in die somerreëngebied aanbeveel word

Cultivar RWASA1 RWASA2 RWASA3 RWASA4Elands (PTR) W V V VGariep W V V VKoonap (PTR) W V V VMatlabas (PTR) W V V VSenqu (PTR) W V V VPAN 3118 (PTR) V V V VPAN 3120 (PTR) V V V VPAN 3161 (PTR) W W W WPAN 3195 (PTR) W V W VPAN 3368 (PTR) MW W W WPAN 3379 (PTR) MW W W WSST 316 (PTR) W W V VSST 317 (PTR) W W V VSST 347 (PTR) W V W VSST 356 (PTR) MW V V VSST 374 (PTR) W W W WSST 387 (PTR) W V V V

W= Weerstand MW=Matige Weerstand V= Vatbaar

Weerstand teen RWASA1 en RWASA4 is slegs in die glashuis getoets

Weerstand teen RWASA2 en RWASA3 is in die glashuis sowel as in die veld getoets

PTR: Cultivar beskerm deur Planttelersregte

128 129

Koring word die ergste beskadig deur Russiese koringluis besmetting tussen vlagblaarverskyning (GS 14*) tot en met volledige aarverskyning (GS 18*). Ten einde opbrengsverlies te voorkom moet die boonste twee blare teen besmetting beskerm word. Dit word gedoen deur ’n bespuiting op GS 12* toe te dien. Bespuiting voor GS 12* word slegs aanbeveel in gevalle van strawwe besmetting >30%, wat kan voorkom op laat/lente aanplantings in die Oos-Vrystaat of onder baie droë toestande in die westelike gedeeltes van die Vrystaat. Herbesmetting van koring wat vroeg gespuit is kan plaasvind gedurende die vatbare periode wat dan ’n opvolgbespuiting vereis, terwyl ’n bespuiting na GS 12* skade slegs gedeeltelik voorkom. Die besmettingsvlakke by spesifieke opbrengspotensiale wat bespuiting regverdig word in Tabel 2 aangedui. Daar is saadbehandelings- en grondsistemiese middels geregistreer vir die beheer van vroeë populasies van die plaag en van hierdie middels is vir ’n periode van ongeveer 100 dae effektief.

* (Groeistadiums volgens Joubert p11)

Tabel 2. Die minimum besmettingsvlakke by verskillende opbrengs-potensiale van ’n land, wat bespuiting teen Russiese koringluis regverdig

Opbrengspotensiaalton/ha

Minimum % luisbesmetting per landtydens GS 12

(Joubert se skaal)

2.0 – 2.5 7

1.5 – 2.0 10

1.0 -1.5 14

Bepaling van persentasie besmetting in ‘n landDeur die persentasie besmetting in ’n koringland vas te stel kan ’n boer bepaal of die luise chemies bespuit moet word of nie. Indien die persentasie luisbesmetting vir ’n land gelyk of hoër word as die aanbeveling vir die spesifieke opbrengspotensiaal van hierdie land, sal die uiteindelike opbrengs as gevolg van Russiese koringluisskade, nie die opbrengspotensiaal haal nie.

Die volgende riglyne kan gebruik word in die bepaling van persentasie besmetting in ’n land:

• Besluit vooraf hoeveel treë as ’n standaard gebruik gaan word en watter voet as merker gaan dien.

• Stap ’n ent in die land in en tel die vasgestelde hoeveelheid tree af. Op die vasgestelde aantal tree word die koringplant naaste aan die voorpunt van die merker-skoen, geïnspekteer vir luise. Die plant word dan as sonder luise of met luise, aangeteken.

130 131

• Hierdie prosedure word tien of meer maal regdeur die land herhaal. Onthou om ’n roete verteenwoordigend van die hele land te stap aangesien luisbesmettings in kolle voorkom en meer herhalings ’n veel akkurater besmettingsyfer gaan gee.

• Byvoorbeeld: Drie besmette plante uit ’n totaal van ses herhalings dui op ’n besmettingspersentasie van 50% (3 deel deur 6 x 100).

Figuur 1b. Verspreiding van Russiese koringluis biotipes in die somerreënvalgebied gedurende 2015

Ander luisePlantluise wat sporadies in somerreëngebiede voorkom is die hawerluis, bruin aarluis en graanroosluis. Hierdie luise floreer gewoonlik onder die vogtige toestande en digte plantestand wat in besproeiingsgebiede, maar kan ook gedurende nat jare onder droëland omstandighede voorkom.

Die hawerluis is ’n donkergroen peervormige plantluis met die rooierige kleur om die heuningbuise op die agterpunt van die lyf (Fig 1c). Die bruin aarluis (Fig 1d) daarenteen kom in twee vorme voor, naamlik in ’n bruin en groen vorm. Die uitstaande kenmerk hier is dat die heuningbuise op die agterpunt lank en pik-swart van kleur is. Die graanroosluis (Fig 1e) is liggroen van kleur, met ’n donkergroen streep op die rug. Die heuningbuise is lank en dieselfde kleur as die lyf.

Hierdie plantluise is minder skadelik as Russiese koringluis en kom gesamentlik op die plante voor. Hulle begin ook gewoonlik vanaf die vlagblaar-stadium van die

130 131

Figuur 1c. Hawerluis

Figuur 1d. Bruin aarluis

Figuur 1e. Graanroosluis

plant in getalle opbou. Hawerluis verkies om op die stamme van plante te voed terwyl die bruin aarluis gewoonlik in die are inbeweeg en op die are self voed. Bespuitings kan tussen vlagblaar verskyning (GS14) en volle aarverskyning (GS17) toegedien word, indien meer as 20-30% van die halms besmet is met 5-10 luise op ’n halm. Waar chemiese beheer toegepas word, moet daar gelet word op die regte toediening van die middels - lees die etiket en werk daarvolgens. Wees versigtig dat die verkeerde dosis nie toegedien word nie. Dit kan lei tot herbespuitings wat kostes verhoog en weerstand by luise kan veroorsaak. Onnodige bespuitings moet vermy word, aangesien natuurlike vyande ook doodgemaak word. Hierdie natuurlike vyande speel beslis ’n rol in die onderdrukking van die luispopulasie. Wanneer die balans in die omgewing rondom die lande begin herstel kan natuurlike vyande in die omgewing opbou wat die luise sal beheer en bring dit kostebesparing mee.

Ander insekplaeBenewens plantluise kom Bruin koringmyt (Petrobia latens), Valsdraadwurm (Somaticus spp., Gonocephalum spp.), Bolwurm (Helicoverpa armigera), Swartmieliekewer (Heteronychus arator) en Bladspringers as sekondêre plae sporadies op kleingrane in die somerreëngebied voor. Blaarmyners en valskommandowurm kom ook onder besproeiing voor.

Bruin koringmytDit is klein donkerbruin, effens ovaalvormige myte, waarvan die voorste paar pote duidelik langer is as die ander. Aangesien myte in die nag en gedurende baie warm en winderige toestande onder kluite in die grond skuil, is die beste tyd om inspeksies te doen tussen 9 en 11 soggens. Wit rustende eiers word in die grond gelê en bly rustend totdat ligte reën gedurende Julie/Augustus voorkom. Droë toestande, nadat die eiers uitgebroei het, is gunstig vir die opbou van hoë mytgetalle. Fyn wit stippels en spikkels op blare is ‘n aanduiding van besmetting, aangesien myte sappe uit boonste sellae van die blare suig. Tydens swaar besmetting kan die blare vergeel of verbruin en indien geel of bruin kolle in die land sigbaar is kan chemiese beheer oorweeg word. Alhoewel skade wat deur die bruin koringmyt veroorsaak word duideliker is wanneer die plant onder stremming verkeer, moet produsente daarop let dat hierdie toestande gewoonlik die opneem en translokasie van sistemiese insekdoders inhibeer. Produsente moet ook daarop let dat reënbuie van 12mm of meer die mytpopulasie effektief kan verlaag, wat chemiese beheer dan onnodig maak.

132 133

ValsdraadwurmDie valsdraadwurm behoort aan die familie Tenebrionidae en is die larwale stadium van swartkleurige kewers, ongeveer 5-10mm groot. Die larwe is die skadelikste stadium en voed op die saad, wortels en saailingstamme bo of net onder die grondoppervlakte. Volwasse kewers kan jong saailinge beskadig. Die larf kan tot 20mm lank wees en word gekenmerk deur ’n harde, gladde liggaam met ’n goud-bruin tot donkerbruin kleur en gepunte stert wat opwaarts wys. Verrottende plantmateriaal dien ook as voedsel vir die larwes en indien daarvan teenwoordig is tydens plant, moet voorsorg getref word deur saadbehandeling.

BolwurmDie volwasse motte is ligbruin tot grys met ’n vlerkspan van ongeveer 20mm. Die motte vlieg met sonopkoms en -ondergang en lê hul eiers direk op die plant. Die jong larwes van vroeë generasies voed aanvanklik op die chlorofil van die blare en migreer later na die are om op die ontwikkelende korrels te voed. Die finale instar larf se kleur kan wissel van helder groen tot bruin en het ’n kenmerkende laterale wit streep aan elke kant. Die larf kan tot 40mm lank word en aansienlike skade aanrig, veral in terme van kwaliteitsverlies en daaropvolgende afgradering van die oes.

Die teenwoordigheid van die bolwurm word gewoonlik eers in die aar waargeneem wanneer die larf in die mid-instar stadium is. Produsente moet hulle lande gereeld inspekteer vir jong larwes aangesien die groter, ouer larwes, gewoonlik minder vatbaar is vir insekdoders en ook meer skade kan aanrig. Onder droëlandtoestande kan chemiese beheer oorweeg word as 3-4 larwes per lopende meter waargeneem word. ’n Effe hoër drempel van 6-7 larwes per meter is van toepassing onder besproeïingstoestande met ’n hoër saaidigtheid. Produsente moet egter sorg dat die korrekte middel teen die geregistreerde dosis toegedien word onder toestande wat bevorderlik is vir insekbeheer.

Swartmieliekewer

Die volwasse kewer is swart, ongeveer 12-15mm lank met sterk ontwikkelde vlerke wat die kewer in staat stel om lang afstande af te lê. Wyfies lê ongeveer 7-10 eiers in die grond en die larwes ontwikkel deur drie instars gevolg deur ’n papiestadium. Die volwasse kewers is die skadelikste stadium, terwyl die larwes op organiese materiaal in die grond oorleef. Kewers kou aan die basis van die saailingstam wat swak stand tot gevolg het. Gegewe die migrerende aard van die volwasse kewer, is saadbehandelingsmiddels geregistreer as voorplant behandeling om die volwasse kewer te teiken.

Bladspringers en mieliestreepvirusDie plaagstatus van die bladspringer Cicadulina mbila op koring word grootliks daaraan toegeskryf dat hulle mieliestreepvirus kan oordra van besmette mielies of sommige gras spesies. Virus oordraging vind gewoonlik plaas op vroeë

132 133

koringaanplantings wat naby mielies teenwoordig is waar die bladspringers vanaf die mielies na die koring kan beweeg. Jong koringplante wat met die virus besmet is, het ’n verdwergde voorkoms met gekrulde blare wat dun lengteverlopende strepe vertoon. Die toestand staan bekend as kroeskoring. Geen chemiese middels is geregistreer vir die beheer van bladspringer op koring nie. Besmetting kan voorkóm word deur later aanplantings in areas weg van mielies.

Blaarmyner

Die blaarmyner Agromyza ocularis is ‘n klein swart vliegie (Fig 2a) wat koring en gars onder besproeiing in die Noord-Kaap en Noord-Wes asook in Wes-Vrystaat aanval. Die wyfie druk gaatjies met haar lêboor in die blaar en eiers word in sommige van die gaatjies gelê, terwyl ander gaatjies gebruik word vir voeding. Die larwe broei uit en begin dan binne die blaar af te tonnel en vernietig alle bladgroen sover dit vreet. Dit los net die twee buitenste sellae oor en skep so ‘n veilige omgewing om te oorleef. Die gemynde gedeelte van die blaar is dood en verbruin later (Fig 2b) en ‘n bespuiting kan dus nie die simptoom verlig nie. Die volgroeide larwe breek uit die blaar en val in die grond waar dit dan ‘n papie vorm (Fig 2c). Uit hierdie papie verskyn die volwasse vlieg dan na ‘n sekere tydperk. Die opbrengsverliese wat deur die insek veroorsaak word is nog onseker.

Valskommandowurm

Valskommandowurm Leucania loreyi kom as sporadiese plaag op koring en gars in die besproeiingsgebiede van die Noord-Kaap en Wes-Vrystaat voor. Die larwes (Fig 2d) vreet tydens graanvulling die blare van koring terwyl die baard van sommige cultivars afgevreet word. By gars word die meeste skade aangerig deurdat die larwes blare, stamme en are afvreet. Skade word aangerig in die laaste twee weke voor stroop. Die larwes en motte is nagaktief en nie baie sigbaar gedurende die dag nie. Larwes vorm papies onder die grond. Hierdie is ’n sporadiese plaag en kom ook op mielies onder besproeiing voor. Geen insekdoders is geregistreer vir die beheer van valskommandowurm nie.

Figuur 2d. Valskommandowurm larwes

Figuur 2a. Volwasse blaarmyner vlieg

Figuur 2b. Gemynde blaarpunte wat bruin vertoon

Figuur 2c. Papies van blaarmyner

134 135

SIEKTES VAN KLEINGRANE

Kleingraansiektes verlaag graan opbrengs en kwaliteit. Om so winsgewend as moontlik te boer, moet die produsent die effek wat siektes op die opbrengspotensiaal kan hê, verstaan. Die doel van die afdeling is om die produsent by te staan met die identifikasie van algemene kleingraansiektes wat in die produksiegebiede van die somerreënvalstreek mag voorkom. Met die inligting byderhand, kan die produsent die siektes wat op die land voorkom beter verstaan en dit so optimaal beheer.

Dieselfde siekte kan verskeie kleingraangashere aanval, of ‘n siekte kan gespesialiseerd wees, sodat dit slegs een van die kleingraangashere aanval. Sekere cultivars is ook meer vatbaar vir siektes as wat ander cultivars is. In hierdie afdeling word die belangrikste kleingraansiektes van die somerreënvalstreek bespreek. Na die wetenskaplike naam van die siekte word die kleingraangashere wat deur die siekte aangeval word gelys. Strategieë vir die beheer van die siekte word aanbeveel. Indien dit chemiese beheer is, word die geregistreerde aktiewe bestanddele teen ‘n spesifieke siekte in Tabelle 5 tot 7 aan die einde van hierdie hoofstuk gelys.

Blaar- en Stamsiektes

Roessiektes

Die roessiektes is baie algemene en belangrike siektes van kleingrane. Dit besmet ook ‘n verskeidenheid wilde grassoorte. In Suid-Afrika is die hoofbron van infeksie vir die roessiektes urediniospore. Tussen seisoene, wanneer kleingrane nie geproduseer word nie, oorleef die swamme op opslagplante. Die ongeslagtelike urediniospore, wat op die opslagplante gevorm word, dien dan as ‘n bron van inokulum vir die siektes in die opvolgende seisoen wanneer daar weer kleingraanplante aangeplant word. Kleingrane op die lande kry eers tipiese urediniospoor-infeksies en heelwat later, aan die einde van ‘n seisoen, vorm daar ‘n ander tipe, donkerkleurige, spoor - die teliospore - in die letsels. Dié spore verkleur letsels swart. In ander lande van die wêreld besmet teliospore ‘n tussengasheer en is dit deel van die swam se lewenssiklus, maar in Suid-Afrika kom die tussengashere nie in die nabyheid van kleingraanproduksiegebiede voor nie en die teliospore is dus nie hier belangrik nie.

Die roessiektes verlaag graanopbrengste en belemmer die kwaliteit van kleingrane. Die mate van skade is afhanklik van cultivar, omdat sommige cultivars meer vatbaar is as ander. Omgewingsfaktore speel ‘n belangrike rol by die voortplanting van die swam en daarom ook by die voorkoms van die siekte in ‘n land. Een roessiekte domineer dikwels in gebiede waar die vatbare cultivars geplant is en die omgewingstoestande gunstig is vir die voorkoms van die siekte. Wêreldwyd word stamroes as die mees vernietigende roessiekte beskou, gevolg deur blaarroes en dan streeproes. Nietemin kan enige van die roessiektes groot opbrengsverliese veroorsaak en selfs die hele oes vernietig, dus bly dit een van die belangrikste probleme ten opsigte van die suksesvolle verbouing van kleingrane. Die teel en plant van cultivars wat ‘n natuurlike weerstand teen roessiektes het, is een van die belangrikste metodes van siekte beheer.

134 135

Verskeie navorsingsgroepe in Suid-Afrika teel roesweerstandbiedende cultivars. Ongelukkig neem die telingsproses baie tyd in beslag en neem dit gewoonlik ‘n paar jaar voordat ‘n nuwe weerstandbiedende cultivar kommersieël beskikbaar word. Weerstandbiedende cultivars kan ook vatbaar raak vir die roessiektes as daar ‘n nuwe patotipe van die roessiekte ontstaan wat die weerstand van die gasheer kan oorkom. Daarom word swamdoders baie algemeen gebruik vir die beheer van die roessiektes. Swamdoders word gewoonlik twee maal per seisoen aangewend.

Stamroes

Puccinia graminis f. sp. tritici − koring, gars, korogPuccinia graminis f. sp. avenae − hawerPuccinia graminis f. sp. secalis − rog

Stamroes (foto’s 1, 2 en 3) of swartroes is ‘n baie algemene siekte van kleingrane en is van groot ekonomiese belang. Die siektesimptome verskyn op die blare, blaarskedes, stamme en are. Die rooibruinkleurige langwerpige tot diamantvormige puisies, wat massas urediniospore bevat, skeur deur die epidermislaag. In Suid-Afrika is hierdie ongeslagtelike spore die enigste bron van inokulum van die siekte.

Blaarroes

Puccinia triticina − koring, korogPuccinia hordei − gars

Blaarroes (foto 4) of bruinroes kom algemeen voor in gebiede waar kleingrane verbou word. Die puisies is oranje-bruin in kleur en ovaalvormig en kom in ‘n lukrake patroon op die blare voor. Soms word die puisies deur ‘n geel randjie omring. Onder hoë siektedruk kan die simptome ook op die are van die kleingrane verskyn. Die oranje-bruin spore is die hoofbron van inokulum van die siekte. Die siekte kom meer algemeen op koring as op gars voor.

Streeproes

Puccinia striiformis f. sp. tritici − koring, garsPuccinia striiformis f. sp. hordei − gars

Streeproes (foto’s 5, 6 en 7) of geelroes kom in al die kleingraanproduksiegebiede in Suid-Afrika en veral in die koringproduksiegebiede van die Vrystaat voor. Die tipiese simptome is geel tot oranje kleurige puisies wat in nou rye oor die lengte van die blaar ontwikkel. Dit kan ook op die binneste oppervlaktes van die graandoppies voorkom. Die puisies bevat die urediniospore wat die hoofbron van inokulum van die siekte is.

136 137

Kroonroes

Puccinia coronata f. sp. avenae − hawer

Kroonroes ‘n baie algemene blaarsiekte van hawer en dit kan groot skade in vatbare cultivars veroorsaak. Die helder oranje, langwerpige ovaal puisies kom hoofsaaklik op die blare voor, maar kan ook op die blaarskedes en blompakkies voorkom. Die kwaliteit en opbrengste van besmette hawer word belemmer. Die plant van bestande cultivars is die beste opsie vir die beheer van die siekte, maar bestande cultivars is nie komersieël beskikbaar nie. Tans is daar verskeie telerslyne in Kleingraaninstituut se hawerseleksieprogram wat bestandheid toon en moontlik in die toekoms vrygestel sal word. Die siekte kan effektief met die aanwending van swamdoder beheer word, maar veral wanneer hawer geproduseer word vir dierevoer, is die spuit van swamdoders nie koste-effektief nie en dit is giftig vir diere.

Meeldou

Poeieragtige meeldou

Erysiphe [Blumeria] graminis f. sp. tritici − koringErysiphe [Blumeria] graminis f. sp. hordei − garsErysiphe [Blumeria] graminis f. sp. avenae − hawerErysiphe [Blumeria] graminis f. sp. secalis − rog

Poeieragtige meeldou (foto’s 8 en 9) is wêreldwyd ‘n baie algemene siekte van kleingrane. Die simptome, wit donsige puisies, word eerste op die blare gesien. Met hoë vlakke van infeksie kan die hele plant deur die wit swamliggaam oorgroei word. Soos die puisies verouder word dit minder donsig en word dit gryskleurig. Die infeksie op die plant is oppervlakkig en die wit donsige puisies kan maklik van die plant afgevee word. Later in die seisoen vorm die vrugliggame van die swam, wat as klein swart kolletjies voorkom, binne-in die puisies. Tussen seisoene oorleef die swam as ‘n rustende swamliggaam in stoppels of op opslagplante. Die swam sporuleer vanaf die infeksie op opslagplante en die spore dien as die hoofbron van inokulum van die siekte. Die siekte kom meer algemeen voor in lande met hoë saaidigthede, asook op lande waar te veel kunsmis toegedien is. In die Verenigde Koningkryk is verliese van 25% in die opbrengs gemeet, maar in Suid-Afrika is die presiese verlies in opbrengs as gevolg van hierdie siekte nie bekend nie. Produsente moet dus in ag neem dat die siekte verliese in opbrengs te weeg kan bring, indien dit nie beheer word nie. Blaartoedienings van swamdoders is ‘n betroubare metode vir die beheer van die siekte.

136 137

Virus siekte

Mieliestreepvirus/kroeskoring

Mieliestreepvirus (MSV) - koring, gars, hawer

Die mieliestreepvirus (MSV) veroorsaak ‘n siekte in mielies, maar die virus kan ook suikerriet, hawer, gars, koring en sommige wilde grasse besmet. Die siekteveroorsakende organisme behoort aan die Gemini virus-groep. Koring wat met die siekte besmet is, ontwikkel baie fyn, reguit, geel, chlorotiese strepe oor die lengte van die blare. Die halms, blare en are kan verkort en verklein wees, of die siekte kan die hele plant verdwerg. Die punte van die blare is ook soms opgerol. Kroeskoring se simptome kan verwar word met die strepe wat gevorm word wanneer Russiese koringluis op ‘n plant voed. Die siekte word deur bladspringers oorgedra vanaf besmette mielies na gesonde koring. Warm temperature moedig hoër populasiedigthede van die bladspringers aan, wat gewoonlik beteken dat daar hoër vlakke van siektebesmetting voorkom. Kroeskoring kom veral in die koringproduksiegebiede van die Vaalharts omgewing en in die Limpopo Provinsie en KwaZulu-Natal voor. Die siekte kan beheer word deur besmette mielies en gras in die omgewing te vernietig voordat koring geplant word. Die plant van bestande cultivars is egter die beste manier om die siekte te beheer, maar sulke cultivars is nie tans komersieël in Suid-Afrika beskikbaar nie. Omdat die siekte deur bladspringers oorgedra word, sal die beheer van bladspringers ook die siektevoorkoms kan verlaag.

Aar- en graansiektes

Fusarium aarskroei (Gert van Coller, Departement Landbou, Elsenburg) Fusarium graminearum (voorheen bekend as F. graminearum Groep 2) – koring, gars, korog

Fusarium aarskroei is een van die belangrikste siektes van koring, gars en korog in die meeste graanproduserende streke van die land. Die siekte is waarskynlik minder belangrik in die Wes-Kaap alhoewel dit daar voorkom. Die siekte is veral belangrik in streke waar kleingrane onder besproeiing verbou word. Die siekte word gekenmerk deur die verkleuring van besmette blompakkies in die are omtrent 2-3 weke na blom. Die besmette blompakkies raak ligkleurig en lyk of dit geskroei is. Onder toestande van hoë infeksie kan die hele aar besmet word en verkleur. Die simptome raak minder sigbaar soos die are ryper word. Besmette korrels raak verrimpeld en bevat heelwat minder stysel en proteïene as gesonde korrels. Fusarium aarskroei kan onderskei word van vrotpootjie (wat ook onder besproeiing voorkom) deurdat vrotpootjie die hele aar en halm laat afsterf en wit verkleur, terwyl die halms steeds groen bly en daar slegs kolle gevorm word op die are by Fusarium aarskoei. Die swam oorleef primêr op stoppels. Dit is belangrik om daarop te let dat die swam ook mielies kan besmet en produksiestelsels waar koring en gars in wisselbou met mielies is, kan die siekte laat vererger oor tyd. Chemiese bespuitings met swamdoders kan die siekte tot ŉ mate beheer, maar huidiglik is daar nog geen swamdoders geregistreer in Suid-Afrika teen Fusarium aarskroei nie.

138 139

Navorsing om verskillende middels asook bespuitingstegnieke te toets sal binnekort begin. Weerstandbiedende cultivars is nie kommersieël beskikbaar nie.

Brandsiektes

Die brandsiektes besmet verskeie kleingraan- en ook grasspesies. Die swamme vervorm gedeeltes van die aar of die hele aar na ‘n swart massa spore. In Suid-Afrika word die siektes beheer deur die toediening van saadbehandelings deur kommersiële saadmaatskappye. Produsente wat saad terughou om weer te plant, moet saadbehandelings teen brandsiektes toedien. Versuim om saad te behandel, om insetkostes te bespaar, lei tot die verhoogde voorkoms van hierdie siektes.

Losbrand

Ustilago tritici − koringUstilago nuda − garsUstilago avenae − hawer

Losbrand (foto’s 10 en 11) is ‘n algemene siekte van kleingrane en kom voor in gebiede waar koring, hawer en gars geproduseer word. Die simptome van die siekte kan eers na aarverskying waargeneem word. Besmette are verskyn vroeër, het ‘n donkerder kleur en is soms ietwat langer as die are van gesonde plante. Sy- blompakkies word vervorm na ‘n poeieragtige massa spore. Die spore staan bekend as teliospore. Binne ‘n paar dae word hierdie spore deur die wind weggewaai en dikwels bly net die ragis agter. Wanneer hierdie spore op die blommetjie van ‘n vatbare kleingraanplant beland, besmet dit die reproduktiewe organe en weefsels van die graan so word die embrio ook besmet. Die swam oorleef dan as ‘n rustende hife (of swamliggaam) in die besmette saad. Nadat die saad ontkiem het, vorm die swam ‘n sistemiese infeksie in die plant en later, soos wat die plant die proses van aarverskyning nader, penetreer die swam die weefsel van die aar en word die weefsel vervorm na ‘n massa swart spore. Opbrengsverliese is ongeveer eweredig aan die persentasie van die are wat besmet is. Losbrand beïnvloed nie, soos stinkbrand (Tilletia spp.), die kwaliteit van die saad nie. Die siekte kan effektief beheer word deur die toediening van saadbehandelings. Sommige saadbehandelings kan egter die kiemkragtigheid van die saad beïnvloed. Die plant van hoë kwaliteit, siektevrye saad sal ook die siekte bekamp, aangesien besmette saad die enigste bron van infeksie is.

Bedekte brand

Ustilago hordei − gars, hawer, rog

Bedekte brand is ‘n algemene siekte van hoofsaaklik hawer en gars, maar dit kan ook rog en ander wilde grasse besmet. Die simptome is eers na aarverskyning waarneembaar. Besmette are verskyn later as gesonde are en kan soms vasgevang word in die vlagblaarskede sodat dit glad nie te voorskyn kom nie. Met hoë vlakke van infeksie kan die plante verdwerg word. Gedeeltes van die besmette aar, of

138 139

die hele aar, word vervorm na ‘n donker bruin massa spore, bekend as teliospore. Die spore word omring deur ‘n membraan. Die patogeen oorleef op saad of in die grond en besmet dan die ontkiemende koleoptiel. Die swam vorm dan ‘n sistemiese infeksie in die plant en wanneer die plant gereed maak vir aarverskyning, penetreer die swam die aarweefsel en vervorm die swam hierdie weefsel in ‘n bruin teliospoormassa wat met ‘n membraan omhul is. Hierdie membraan skeur tydens die oesproses en die spore word dan vrygestel. Die donkerkleurige poeier van die teliospore verkleur die graan en dit beïnvloed die kwaliteit en bemarkbaarheid daarvan. Bedekte brand kom veral voor wanneer saad geplant word wat nie met saadbehandelingsmiddels behandel is nie. Saadbehandelings is effektief vir die beheer van die siekte. In Suid-Afrika is verskeie sistemiese en beskermende saadbehandelingsmiddels geregistreer vir die beheer van bedekte brand.

Karnal Brand

Tilletia indica − koring, korog

Karnal brand is die eerste keer in Desember 2000 in die Douglas area ontdek. Die siekte is ’n kwarantynsiekte en volgens Suid Afrikaanse wetgewing moet die voorkoms van die siekte by die Nasionale Departement van Landbou aangemeld word. Verskeie maatreëls is in plek om die verspreiding van die siekte deur die koringproduksiegebiede van die land te beperk. Die maatreëls sluit onder andere in dat alle kommersiële saad vir die teenwoordigheid van teliospore ondersoek word. Ander kwarantynmaatreëls bepaal dat die vervoer en toegang van grane by meulens en ander afleweringspunte ondersoek moet word. Dit is ook belangrik dat fitosanitêre voorskrifte in kwarantyngebiede toegepas word, om die verspreiding van die patogeen vanuit ’n besmette area te beperk.

Die hoofbron van inokulum van die siekte is grond en/of saad wat met teliospore besmet is. Die teliospore ontkiem en vorm ’n ander tipe spoor, bekend as basidiospore. Een teliospoor kan oorsprong gee aan tot 200 van hierdie tipe spore. As die basidiospore op vatbare aar weefsel beland, ontkiem en infekteer dit die weefsel. Die infeksie is lokaal en nie sistemies soos met losbrand of bedekte brand besmetting nie. Individuele swamselle in die korrels word dan omgeskakel na teliospore en dele van die siek korrels, of die hele korrel word deur massas teliospore vervang soos wat die korrels ryp word.

Karnal brand besmette saad het ’n swart voorkoms en ruik na vis. Besmette blompakkies se graankaffies staan uit en ontbloot die besmette saad. Are van besmette plante is gewoonlik kleiner en bevat minder blompakkies. Soms is net ’n paar blompakkies per aar besmet en dit maak dit moeilik om die infeksie waar te neem. ’n Mikroskopiese ondersoek, vir die teenwoordigheid van die maklik uitkenbare teliospore op die saad, is ’n betroubare metode vir die identifikasie van die patogeen.

Karnal brandinfeksie in graan verlaag die kwaliteit van die meel. Die meel het ’n visserige reuk en afhangende van die graad van infeksie, verkleur dit selfs effens

140 141

donkerder as gevolg van die teenwoordigheid van die teliospore. Die siekte veroorsaak nie werklik direkte opbregsverliese nie.

Karnal brand is baie moeilik om te beheer. Dit is daarom belangrik om die verspreiding van die patogeen sover moontlik te beperk. Kwarantynmaatreëls moet ten alle tye gevolg word en net siektevrye saad moet geplant word. Swamdoders kan net voor aarverskyning toegedien word om die algemene voorkoms van die siekte te verlaag, maar dit is onwaarskynlik dat dit die infeksie sal uitwis.

Kroon- en wortelsiektes

Fusarium kroonvrot (Dr Sandra Lamprecht, LNR-Instituut vir Plantbeskerming) Fusarium pseudograminearum (voorheen bekend as F. graminearum Groep 1) – koring, gars, korog

Fusarium kroonvrot is een van die belangrikste grondgedraagte siektes van koring, gars en korog in die Wes-Kaap, maar dit kom ook in ander kleingraan-produserende streke van die land voor. Die siekte is veral belangrik in streke waar koring onder droëland toestande verbou word. Hawer is ook vatbaar, maar is ŉ simptoomlose gasheer. Die siekte word gekenmerk deur die heuning-bruin verkleuring van die onderste gedeeltes van die halms en nekrose van die kroonweefsel en subkroon internodes. ŉ Pienk verkleuring kan soms ook onder die onderste blaarskedes waargeneem word. Die mees kenmerkende simptoom is egter die verskyning van wit are, maar dit is afhanklik van vogstremming tydens aarvulling. Aangesien vrotpootjie ook wit are veroorsaak, kan die simptome van Fusarium kroonvrot met die van vrotpootjie verwar word. Die swam benodig vog vir infeksie, maar daarna word die ontwikkeling van die siekte deur vogstremming bevoordeel. Die swam oorleef primêr op stoppels en bewaring van stoppels is dus belangrik vir die oorlewing van die swam. Die siekte word bevoordeel deur bewaringsbewerking wat toenemend deur kleingraanboere toegepas word, veral waar kleingrane in monokultuur verbou word. Fusarium kroonvrot inokulum kan verminder word deur ‘n geïntegreerde siektebestuurstrategie wat praktyke soos wisselbou met nie-gasheer gewasse (breëblaar gewasse soos canola, lupien, medics, lusern ens.), beheer van grasonkruide (meeste grasonkruide is gashere), opheffing van sinktekorte en praktyke wat vog bewaar (bewaringsbewerking) insluit. Navorsing in die Wes-Kaap het getoon dat die laagste voorkoms van die siekte aangemeld is waar koring aangeplant is na 3 jaar van breëblaar gewasse. Weerstandbiedende cultivars is nie beskikbaar nie, maar tolerante cultivars met gedeeltelike weerstand is in lande soos Australië geïdentifiseer.

Vrotpootjie

Gaeumannomyces graminis var. graminis − koring, gars, rog, korogGaeumannomyces graminis var. tritici − koring, gars, rogGaeumannomyces graminis var. avenae − hawer

140 141

Vrotpootjie (foto 12) tas die wortels, kroon en basis van die stam van kleingraanplante veral koring en grasse aan. Dit is ‘n belangrike siekte in gebiede waar daar intensief met koring geboer word. Grond met ‘n alkaliese of neutrale pH, ‘n hoë voginhoud en wat arm is aan mangaan of stikstof, bevoordeel die siekte. Plante met lae vlakke van infeksie wys soms geen simptome van die siekte nie, maar plante wat erger besmet is, word vroeër as ander plante ryp en is soms verdwerg. Die simptome van vrotpootjie is duideliker na aarverskyning. Besmette plante kan oneweredige hoogtes hê en die plante verkleur na die kleur van ryp plante. As mens na die land kyk, verklap die kol-kol verskyning van plante wat ryp voorkom tussen gesonde groen plante die teenwoordigheid van die siekte. Die are wat voortydig ryp word is dikwels steriel en die graan is verkrimp. Siek plante kan maklik uit die grond getrek word. Die wortels en die kroon van die stam verkleur swart. Die siekteveroorsakende swam oorleef in besmette gasheerstoppels van waar askospore kan dien as ‘n bron van inokulum van die siekte. Wortels wat in die nabyheid van besmette stoppels groei, word besmet en die infeksie kan dan na die kroon van die plant versprei. Die siekte kom veral voor by hoë saaidigthede, in swak gedreineerde organiese grond en in nat omgewingstoestande. Vrotpootjie kom dus meer dikwels in nat jare of in lande onder besproeïing voor. In droë omstandighede word die patogeen onaktief. Wisselbou, sal die inokulum onderdruk. Opslagplante, grasse en stoppels wat moontlik bronne van inokulum kan wees, moet vernietig word. Vrotpootjie kan ook tot ‘n mate beheer word deur die plante se gesondheid te bevorder deur bv. die toediening van voedingstowwe. ŉ Nuut geregistreerde saadbehandeling Galmano Plus® kan ook die wortels versterk en beskerming teen vrotpootjie verleen.

Beheer van swamsiektes

Genetiese beheer van swamsiektesDie teling van kleingrane om weerstandbiedend teen siektes te wees is ‘n koste-effektiewe en omgewingsvriendelike metode vir die beheer van siektes. Teeltprogramme teel gewoonlik goed aangepaste cultivars sodat dit weerstand teen sekere siektes sal hê. Die weerstandbiedendheid of vatbaarheid van koringcultivars teen sommige siektes word in Tabelle 1 en 3 aangedui. Dit is egter onwaarskynlik dat een cultivar teen alle siektes bestand sal wees. Die risiko van die voorkoms van sekere siektes in die somerreënvalproduksiegebiede word aangedui in Tabelle 2 en 4. Daarom bly die toediening van swamdoders vir die beheer van swamsiektes belangrik vir die volhoubare produksie van kleingrane in Suid-Afrika.

142 143

Simptome van kleingraansiektes (foto's deur Dr Ida Paul)

1. Uredinia van stamroes op ‘n koringaar

2. Uredinia van stamroes op ‘n hawerstam

3. Uredinio- en teliospore (swart) van stamroes op ‘n koringstam

4. Uredinia van blaarroes op koringblare

10. Blaarvleksimptome op ’n garsblaar

9. Donsagtige wit swamgroei van poeieragtige meeldou op ‘n koringaar

8. Donsagtige wit swamgroei van poeieragtige meeldou op ‘n garsblaar

11. Net-tipe netvleksimptome op ‘n garsblaar

12. Kol-tipe netvleksimptome op ‘n garsblaar

13. ‘n Koringaar wat met losbrand besmet is

14. ’n Haweraar wat met losbrand besmet is

15. Swart krone van koring wat met vrotpootjie besmet is

16. ’n Tiepiese oogvleksimptoom op ’n koringstam

5. Uredinia van streeproes op ‘n koringblaar

6. Urediniaspore van streeproes op die blompakkies van koring

7. Geel “strepe” op ‘n koringaar agv streep- of geelroes-besmetting

8. Donsagtige wit swamgroei van poeieragtige meeldou op 'n garsblaar

142 143

Simptome van kleingraansiektes (foto's deur Dr Ida Paul)





















11. ‘n Haweraar wat met losbrand besmet is


144 145

Tabel 1. Siekteweerstand of -vatbaarheid van koringcultivars wat vir verbouing onder droëlandtoestande in die somerreëngebied aanbeveel word

Cultivar Stamroes Blaarroes Streeproes

Elands (PTR) MW V MV

Gariep W V V

Koonap (PTR) W V W

Matlabas (PTR) V V V

Senqu (PTR) W MV W

PAN 3118 (PTR) W V V

PAN 3120 (PTR) W MV MV

PAN 3161 (PTR) W MV W

PAN 3195 (PTR) W V W

PAN 3368 (PTR) MW MV MW

PAN 3379 (PTR) MV MV MV

SST 316 (PTR) ? V W

SST 317 (PTR) ? V W

SST 347 (PTR) MW/MV MV MV

SST 356 (PTR) MW/MV V W

SST 374 (PTR) MV V MW/MV

SST 387 (PTR) W V W

V = Vatbaar MV = Matig vatbaar W = Weerstand MW = Matige weerstandVariasie in roesrasse kan cultivars verskillend beïnvloed. Reaksies wat hier aangedui word is gebaseer op bestaande data vir die mees virulente roesrasse wat in Suid-Afrika voorkom. Die verpreiding van roesrasse mag verskil tussen produksiegebiede.

Tabel 2. Die risiko van siektevoorkoms van die roessiektes in areas waar koring onder droëlandtoestande in die somerreënvalgebied verbou word

Produksiegebied Stamroes Blaarroes StreeproesWes-Vrystaat Sentraal-Vrystaat Oos-Vrystaat Mpumalanga GautengLimpopoNoord- Kaap

LR LR LR LR LR LR LR

LR LR LR LR LR LR LR

LR LR HR LR LR LR LR

LR = lae risiko HR = hoë risiko

144 145

Tabel 3. Siekte eienskappe van koringcultivars wat vrygestel is vir produksie onder besproeiing

Cultivar Stamroes Blaarroes Streeproes AarskroeiBaviaans (PTR) V MV W MVBuffels (PTR) V W/V W ?Duzi (PTR) V V W MVKariega V MV W MVKrokodil (PTR) MV V V VOlifants (PTR) V V W MVPAN 3400 (PTR) MV/V V W ?PAN 3471 (PTR) V MW/MV W VPAN 3497 (PTR) MV/V V W ?Sabie (PTR) V MV W ?SST 806 (PTR) V MV W HVSST 822 (PTR) MV MV W VSST 835 (PTR) MV MV MW HVSST 843 (PTR) MV MV W VSST 866 (PTR) V MV W/MV ?SST 867 (PTR) V MV MW ?SST 875 (PTR) V MW W ?SST 876 (PTR) V MV MW HVSST 877 (PTR) V MV W/MV ?SST 884 (PTR) MW V W ?SST 895 (PTR) MW/MV W W ?Steenbras (PTR) W MW V V

V = Vatbaar MV = Matig vatbaar HV = Hoogs vatbaar W = WeerstandMW = Matige weerstand ? = Onbekend / = gemengde roesreaksie

Tabel 4. Die risiko van siektevoorkoms van die roessiektes in areas waar koring onder besproeiing in die somerreënvalgebied verbou word

Produksiegebied Stamroes Blaarroes Streeproes Aarskroei

Koeler sentrale a Warmer noordelike b KwaZulu-Natal Visriver

LR LR LR HR

LR HR HR HR

HR LR HR HR

HR HR HR HR

a: Besproeïingsgebiede sluit gebiede rondom Vaalharts, Sandvet, die Rietrivier en die Oranjerivier in

b: Besproeïingsgebiede sluit gebiede in Magaliesburg, Limpopo Provinsie, Mpumalanga provinsie en die Laeveld in

LR = lae risiko HR = hoë risiko

146 147

Chemiese beheer van swamsiektes

Swamdoders word algemeen gebruik vir die beheer van siektes wat deur swamme veroorsaak word. In Suid-Afrika is daar heelwat aktiewe bestanddele geregistreer vir die beheer van die siektes van kleingrane (Tabelle 5 en 6). Sommige aktiewe bestanddele is ook spesifiek geregistreer vir die beheer van saad en/of grondgedraagde siektes (Tabel 7).

Om siektes so suksesvol as moontlik te beheer moet die volgende faktore in ag geneem word wanneer swamdoders toegedien word:

• Die siekte en siekteveroorsakende organisme moet reg geïdentifiseer word, sodat die mees geskikte swamdoder vir die beheer daarvan gebruik kan word.

• Die effektiwiteit van swamdoders verskil en ‘n swamdoder spesifiek geregistreer teen ‘n sekere siekte, moet gebruik word.

• Die vatbaarheid van die cultivar moet in ag geneem word. Indien ‘n cultivar bestand is teen ‘n sekere siekte sal dit oor die algemeen nie nodig wees om swamdoder op daardie cultivar toe te dien vir die beheer van die bepaalde siekte nie. Dit kan egter gebeur dat ‘n nuwe patotipe van die siekteveroorsaakende organisme ontwikkel en dan sal swamdoders gebruik moet word.

• Tydsberekening met swamdodertoediening is baie belangrik. Een effektiewe toediening op die regte tyd kan meer beskerming aan die plante bied as verskeie toedienings op die verkeerde tyd.

• Die beskerming van die vlagblaar, wat ‘n belangrike bydra lewer tot die produktiwiteit van die plant is veral belangrik.

• Met die toediening van swamdoders is daar soms ‘n wagperiode na die laaste toediening, voordat die gewas aan mens of diere as voeding gegee kan word. Hierdie wagperiode moet ook in ag geneem word.

• Gebruik die korrekte hoeveelheid water om die swamdoder aan te maak, sodat die plante goed bedek word wanneer dit gespuit word.

Siektes moet reg geïdentifiseer word. Vir die doel kan die leser ook ander publikasies soos “Wheat Diseases in South Africa” deur D B Scott raadpleeg. Die boekie kan aangekoop word by die Kleingraaninstituut, Privaatsak X29, Bethlehem, 9700, teen ‘n prys van R20-00 (BTW ingesluit). Posgeld beloop R15-00.

146 147

Tabel 5. Aktiewe bestanddele van die swamdoders wat in Suid-Afrika geregistreer is vir die beheer van die aangeduide koringsiektes*

Aktiewe bestandeel/dele

Koringsiekte

Stamroes Blaarroes Streeproes Poeieragtige meeldou Vrotpootjie

Carbendazim/ Epoxiconazole x

Carbendazim/ Flusilazole x x x

Carbendazim/ Propiconazole x x x

Carbendazim/ Cyproconazole x x x

Carbendazim/ Tebuconazole x x x

Carbendazim/ Triadimefon x x

Epoxiconazole x

Flusilazole x

Fluquinconazole/ Prochloraz x x

Propiconazole x x x x

Propiconazole/ Cyproconazole x x x x

Prothioconazole/ Tebuconazole x x

Tebuconazole x x x x

* Boekie te koop kontak, http://www.croplife.co.za/docs/Fungicides.pdf en van die webblad van die Nasionale Departement van Landbou http://www.nda.agric.za/act36/AR/AR%20Lists.htm. Let asb. daarop dat sommige swamdoder formulasies teen ‘n wye reeks siektes geregistreer is, terwyl ander slegs op een siekte geregistreer is. Raadpleeg altyd die etiket van ‘n middel vir ‘n presiese aanduiding van die siektes waarteen dit effektief sal wees.

148 149

Tabel 6. Aktiewe bestanddele van die swamdoders wat in Suid-Afrika geregistreer is vir die beheer van die aangeduide garssiektes*

Aktiewe bestandeel/deleGarssiekte

Blaarroes Poeieragtige meeldouCarbendazim/Flusilazole x xCarbendazim/Propiconazole x xCarbendazim/Tebuconazole x xCarbendazim/Triadimefon x xCyproconazole/Propiconazole x xFlusilazole x xPicoxystrobin + Carbendazim/ Flusilazole (tenkmengsel) x x

Propiconazole x xProthioconazole/Tebuconazole x xTebuconazole x x


Tabel 7. Aktiewe bestanddele van die swamdoders wat in Suid-Afrika geregistreer is vir beheer van die aangeduide saadgedraagte siektes*

Aktiewe bestandeel/dele

Saadgedraagte siekte

Losbrandkoring

Losbrandgars

Losbrand hawer

Bedektebrand gars

Bedekte brand hawer

Benomyl xCarboxin/Thiram x x xDifenoconazole xMancozeb x xProthiokonazole x x xTebuconazole x x xThiram x x xTriticonazole x x x


148 149

RIGLYNE VIR DIE PRODUKSIE VAN MOUTGARS ONDER BESPROEIING

G J Kotzé

SAB Maltings (Pty) Ltd, Posbus 402, KIMBERLEY 8300

Tel: 053 - 8400417

Sel: 082 921 7966

Die effek van verskillende produksiefaktore, waarvan cultivarkeuse, plantdatum, plantdigtheid, stikstofbemesting en besproeiingskedulering die belangrikste is, word gereflekteer in die opbrengs en kwaliteit van die graanoes. Die resultate van die navorsingsprogram sedert 1991 in die besproeiingsgebiede, asook ondervinding onder kommersiële toestande die afgelope aantal jare, stel ons in staat om die volgende aanbevelings daar te stel wat kan dien as produksieriglyne vir moutgarsverbouing

Planttelersregte (Wet 15 van 1976)

Hierdie wet verskaf wetlike beskerming deur middel van planttelersregte aan die telers en eienaars van cultivars. Die toekenning van regte bepaal dat die cultivar nuut, uniform en stabiel moet wees. Beskerming is geldig vir 20 jaar. Die regte van die eienaar/teler behels dat geen party voortplantingsmateriaal (saad) mag vermeerder, voorberei vir aanplanting, verkoop, uitvoer, invoer of in voorraad hou sonder die nodige magtiging of lisensie van die houers van die reg nie. Die wetgewing maak voorsiening dat die hof ‘n vergoeding van R10 000-00 kan toestaan aan die houer van planttelersreg in geval van die skending van sy regte.

Saadsertifisering en tabel 8, soos omskryf in die Plantverbeteringswet

Die hoofdoel van saadsertifisering is om cultivars in stand te hou. Saadwette en regulasies skryf die minimum vereistes voor, terwyl gesertifiseerde saad hoë genetiese standaarde en kwaliteitsvereistes nastreef. Saadsertifisering is ‘n vrywillige aksie wat deur SANSOR namens die Minister van Landbou uitgevoer word. As ‘n cultivar egter op Tabel 8 gelys word, is dit onderhewig aan verpligte sertifisering. Hierdeur word cultivaregtheid en goeie saadkwaliteit gewaarborg en verskaf dus aan die koper (boer) beskerming en gemoedsrus, asook ‘n beter beheersisteem vir die opvolging van klagtes en eise. Die koste verbonde is sekerlik ‘n minimale prys vir hierdie gemoedsrus vir sowel die koper en die verkoper van gesertifiseerde saad.

Grondvoorbereiding

Grondvoorbereiding vir moutgarsverbouing is dieselfde as vir koring. Dit moet beklemtoon word dat ‘n fyn, onkruidvrye en gelyk saadbed voorberei moet word. ‘n Ongelyke saadbed lei tot onegalige ontwikkeling van die gewas en dus ook tot ongelyke rypwording en swak kwaliteit.

150 151

Cultivars

Tans is Cocktail, Marthe en Cristalia die enigste aanbevole cultivars vir kommersiële produksie van moutgars onder besproeiing. Die verhouding in produksie tussen hierdie drie cultivars word op ’n jaarlikse basis hersien.

Die vermoutingseienskappe van hierdie cultivars verskil, en om hierdie rede moet die vermenging van cultivars ten alle koste voorkom word. Dit is dus noodsaaklik dat die verskillende cultivars afsonderlik vervoer, hanteer en opgeberg word. Saad van al drie kommersiële cultivars sal beskikbaar wees by die plaaslike koöperasie en die cultivars mag slegs by die depots soos gestipuleer in die kontrak, of anders vooraf gekommunikeer, gelewer word. Alle saad sal met ‘n saadbehandelingsmiddel sowel as ‘n insekdoder behandel wees. Dit is vir voorkoming van poeieragtige meeldou gedurende die vroeë ontwikkelingstadia (±10 weke) van die saailinge, asook om bedekte brand en losbrand te voorkom, terwyl die insekdoder die garssaad sal beskerm teen enige moontlike insekbeskadiging vir die tydperk vanaf behandeling totdat dit geplant word.

AGRONOMIESE EIENSKAPPE

Cultivarkeuse is vir die produsent ‘n ekonomies belangrike besluit, omdat dit een van die maklikste metodes is om die hoogste inkomste te verkry met die minste risiko. Faktore wat cultivarkeuse bepaal is dus grondliggend tot die besluit. Net die belangrikste faktore word kortliks bespreek en om dié rede is Tabel 1 wat die vrygestelde cultivars karakteriseer ten opsigte van hulle agronomiese en kwaliteitseienskappe, ingesluit.

GroeiperiodeMet groeiperiode van ‘n cultivar word verwys na die gemiddelde aantal dae wat dit neem vanaf opkoms tot fisiologiese rypheid. In dié opsig moet cultivars gekies word wat aangepas is by klimaatsomstandighede, soos groeiseisoenlengte, reënvalpatroon en temperatuur van die verbouingsgebied.

StrooisterkteStrooisterkte is die vermoë van ‘n cultivar om staande te bly onder ekstreme toestande en word hoofsaaklik bepaal deur strooidikte en -lengte (Tabel 1). Die omval van gars het dikwels groot oesverliese tot gevolg, wat hoofsaaklik toegeskryf kan word aan die verlaging in vetkorrelpersentasie. Dit is merendeels ‘n probleem waar kritiese potensiaaltoestande oorskry word, maar onoordeelkundige besproeïing met gepaardgaande sterk wind en oormatige stikstofbemesting en/of te hoë plantdigtheid speel hier ook ‘n rol.

PedunkelsterkteDié eienskap verwys na hoe sterk die strooigedeelte tussen die vlagblaar en die aar is en dus hoe maklik ‘n spesifieke cultivar se are afgewaai kan word deur sterk wind (Tabel 1). Die grootste risiko vir laasgenoemde is net voor oes.

150 151

Vetkorrelpersentasie

Die persentasie vetkorrels bepaal die graad van die graan. Dié eienskap is redelik sterk gekoppel aan ‘n cultivar (Tabel 1). In omstandighede waar versuiping en hittestremming tydens die korrelvulperiode voorkom of waar omval voorkom, kan groot verliese gely word met die afgradering van die oes weens ‘n lae vetkorrelpersentasie.

Tabel 1. Agronomiese en kwaliteitseienskappe van garscultivars

Cultivars Groeiperiode Strooilengte Strooisterkte Pedunkel sterkte

Vetkorrel (%)

CocktailMartheCristalia

MMVMV

MKMM

GMG

MMM

ML GG

Groeiperiode: MV = Medium vinnig; M = Medium Strooilengte: MK = Medium kort; M = MediumStrooisterkte: G = Goed; M = MediumPedunkelsterkte: M = Medium Vetkorrel %: M = Medium; ML = Medium-laag

PlantpraktykeDie planttoerusting wat gebruik word vir die plant van koring is ook geskik vir die plant van gars. Dit is belangrik om gars nie te diep te plant nie, aangesien dit die opkoms van die saailinge en die stoelvermoë nadelig beïnvloed.

Die optimum planttyd (week) vir die verskillende areas is soos volg:

GebiedJunie Julie

1 2 3 4 1 2 3 4Vaalharts / TaungRietrivierDouglasLuckhoff/Hopetown Barkly-Wes

Dit is belangrik om daarop te let dat hierdie slegs ‘n optimum plantdatumspektrum is en impliseer nie dat daar sekere kleiner areas (verskillende mikro-klimate) in die genoemde areas is waar ‘n vroeër of later plantdatum nie suksesvol sal wees nie.

Plantdigtheid kan wissel van 60 kg/ha tot 100 kg/ha afhangende van die toestand van die saadbed, plantdatum, besproeiingsmetode en die planttoerusting wat gebruik word. Die gemiddelde aanbevole plantdigtheid is 80 kg/ha as saad ‘n 100% ontkiemingskapasiteit het en ‘n duisendkorrelmassa van ongeveer 40 gram.

152 153

Daar behoort gepoog te word om ongeveer 130 – 140 plante/m² tydens oes te verseker. Om hierdie rede behoort 60 tot 80 kg saad per hektaar voldoende te wees onder spilpunt toestande waar grondvoorbereiding optimaal toegepas is. Daar moet gewaak word daarteen om Marthe nie te dik te plant nie, aangesien dit omval kan bevorder. Dit kan ook oorweeg word om Cristalia se plantdigtheid te verhoog om sodoende die regte plantestand te verseker (80 – 100 kg/ha). Dit is belangrik om daarop te let dat saadbedvoorbereiding ’n kritiese rol speel waar laer plantdigthede gebruik word. Onder vloedbesproeiing moet die plantdigtheid verkieslik opwaarts aangepas word. Die produsent moet bedag wees op die feit dat duisendkorrelmassa en ontkiemingskapasiteit van die saad van jaar tot jaar kan wissel en dat plantdigtheid ooreenkomstig aangepas moet word.

Die meegaande tabel toon die plantdigtheid in kg/ha aan by verskillende 1000 korrelmassas van saad, om ’n verlangde aantal plante/m² tydens oes te realiseer, met ’n verwagte oorlewing van 80%.

Plantdigtheid in kg/ha 80 % Oorlewing1000

Korrel Massa (g) van Saad

Teiken aantal plante/m2 met oes

100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 210 220 230 240 250

35 44 48 53 57 61 66 70 74 79 83 88 92 96 101 105 109

36 45 50 54 59 63 68 72 77 81 86 90 95 99 104 108 113

37 46 51 56 60 65 69 74 79 83 88 93 97 102 106 111 116

38 48 52 57 62 67 71 76 81 86 90 95 100 105 109 114 119

39 49 54 59 63 68 73 78 83 88 93 98 102 107 112 117 122

40 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120 125

41 51 56 62 67 72 77 82 87 92 97 103 108 113 118 123 128

42 53 58 63 68 74 79 84 89 95 100 105 110 116 121 126 131

43 54 59 65 70 75 81 86 91 97 102 108 113 118 124 129 134

44 55 61 66 72 77 83 88 94 99 105 110 116 121 127 132 138

45 56 62 68 73 79 84 90 96 101 107 113 118 124 129 135 141

46 58 63 69 75 81 86 92 98 104 109 115 121 127 132 138 144

47 59 65 71 76 82 88 94 100 106 112 118 123 129 135 141 147

Data van die vorige vyf seisoene word in die volgende drie tabelle aangetoon.

152 153

Tabel 2. Gemiddelde opbrengs (ton/ha) van garscultivars in die besproeiingsgebiede vir die periode 2011 – 2015

Cultivar 2011 2012 2013 2014 2015 GemiddeldCocktail

Marthe

Cristalia

10.57

9.76

9.69

9.24

8.54

8.65

8.78

7.96

8.19

8.60

7.92*

8.25

6.83

6.42

6.51

8.80

8.12

8.26Gemiddeld 10.01 8.81 8.31 8.26 6.59 8.39

*= Marthe saad swak ontkiem

Tabel 3. Gemiddelde vetkorrel (%) van garscultivars in die besproeiingsgebiede vir die periode 2011 – 2015


Marthe

Cristalia

97.4

98.4

97.3

94.5

96.5

95.4

95.7

96.1

97.1

96.6

97.4

97.4

81.4

88.6

88.3

93.1

95.4

95.1Gemiddeld 97.7 95.5 96.3 97.1 86.1 94.5

Tabel 4. Gemiddelde korrelstikstof (%) van garscultivars in die besproeiingsgebied vir die periode 2011 – 2015


Marthe

Cristalia

1.83

1.91

1.90

1.71

1.88

1.78

1.64

1.65

1.70

1.93

2.02

1.94

1.95

2.08

1.99

1.81

1.91

1.86Gemiddeld 1.88 1.79 1.66 1.96 2.01 1.86

BEMESTING

Grondsuurheid

Die bestuur van ‘n effektiewe bemestingsprogram is afhanklik van grondontledings net voor die aanvang van die seisoen. ‘n Bemestingsprogram kan slegs suksesvol wees indien die minimum vereistes ten opsigte van grondsuurheid nagekom word. Vir gars is dit vasgestel op ‘n pH (KCl) van 5.5 en alle bekalkingsprogramme moet daarop gemik wees om ‘n pH van 5.5 tot 6.0 te bewerkstellig. Opbrengsverliese kan voorkom met beide ‘n te hoë of te lae pH. Onoordeelkundige verhogings in pH kan tot sink- en mangaantekorte lei, waarvoor gars besonder sensitief is.

154 155

Fosfaat

Dit word algemeen aanvaar dat die fosfaatvereistes van gars hoër is as dié van koring en dat grondontledings noodsaaklik is om bemestingsbehoeftes te bepaal. Die mikpunt moet wees om 30 mg/kg sitroensuur-oplosbare fosfaat of 20 mg/kg Bray 1 oplosbare fosfaat in die grond teenwoordig te hê. Om dit te behaal moet 4 kg P/ha toegedien word vir elke 1 mg/kg wat die ontleding onder 30 mg/kg (sitroensuur), of 6 kg/ha vir elke 1 mg/kg wat die analise onder 20 mg/kg (Bray 1) is. Met ‘n ontleding hoër as bogenoemde word 12 tot 15 kg P/ha toegedien, wat voldoende is om grondvrugbaarheid te onderhou.

Kalium

Kaliumtekorte is moontlik in ligte tekstuurgronde in die besproeiingsgebiede en waar tekorte voorkom, geld die volgende riglyne:

Tabel 5. Kaliumbemesting volgens grondontledings

Sitroensuur oplosbare of ammonium-asetaat oplosbare kalium (mg/kg) Kaliumbemesting (kg K/ha)

20 - 30

30 - 50

50 - 70

Bo 70

40 - 30

30 - 15

15 - 0

0

In grondontledings onder 50 mg/kg moet 15 kg K/ha bykomend bygevoeg word vir elke ton strooi wat verwyder word. Ondervinding toon dat verdeelde kaliumbemesting (met plant en ±8 weke na plant) die risiko van omval kan verminder.

Stikstof

Stikstofbemesting kan toegedien word op verskillende groeistadia tydens die ontwikkeling van die garsplant. Onder droëlandtoestande word reënval beskou as die belangrikste faktor vir die bepaling van die stikstofbehoefte van die gars. Onder besproeiing is dit egter nie so ‘n bepalende faktor nie en is die produksiesisteem en grondtipe van groter belang.

Die eerste stikstoftoediening is net voor of tydens die plantproses. Bobemesting van stikstof is volgens navorsingsresultate voordelig vir hoër opbrengste en meer so onder oorhoofse besproeiing as vloedbesproeiing.

Met die verhoging in opbrengs wat oor die laaste paar jaar gerealiseer het, hoofsaaklik as gevolg van genetiese vordering, verbeterde produksie praktyke en optimale besproeiingskedulering, wil dit voorkom of ‘n totale stikstofbemesting van 140 kg/ha, afhangende van die grondtekstuur en rotasiestelsel, blyk voldoende vir optimale opbrengs te wees. Daar moet verder op gelet word dat Cocktail, geneties

154 155

’n hoër opbrengs potensiaal en laer korrelstikstof het as die ander cultivars. Om hierdie rede is dit belangrik dat hierdie cultivar ongeveer 20 – 60 kg stikstof per hektaar hoër bemes word (afhangende van die klei-inhoud van die grond) om die genetiese opbrenspotensiaal te benut en dieselfde korrelstikstof te behaal as die ander cultivars.

Op ‘n katoenwisselboustelsel, en waar daar baie mielie-oesreste nét voor plant teenwoordig is, moet ‘n hoër stikstofpeil toegedien word (ongeveer 20 - 30 kg N/ ha meer, afhangende van die grondtekstuur) en moet dit verkieslik verdeel word om sodoende ‘n stikstof-negatiewe periode teen te werk. Op baie sanderige gronde waar loging van stikstof ‘n wesenlike probleem is, word daar ook ±20 kg N/ha meer aanbeveel. Alhoewel dit nie aanbeveel word om gars op ‘n uitgeploegde lusernland te plant nie, word die praktyk wel op ’n redelike skaal toegepas, in welke geval die stikstofbemesting afgeskaal moet word na 100 - 120 kg/ha. Verkieslik moet alles met plant toegedien word. Verdeelde stikstofbemesting blyk ook meer voordelig te wees onder oorhoofse besproeiing (spesifiek spilpunte) en ligte sanderige gronde as onder vloedbesproeiing en swaarder kleierige gronde. ‘n Verdeelde stikstoftoediening van twee derdes met planttyd en die res ±6 weke na opkoms toon die beste resultate. Op baie sanderige gronde waar loging ‘n probleem is en waar probleme in die verlede ondervind is met baie lae stikstofinhoud in die graan, kan die kopbemesting ook later toegedien word, maar nie later as op die sagtedeegstadium nie. Ondervinding in die praktyk, het geleer dat gars negatief in opbrengs reageer, as slegs ‘n klein hoeveelheid stikstof met plant toegedien word, en die oorgrote meerderheid in verskillende opeenvolgende kopbemestings toegedien word. Gars se opbrengspotensiaal word grotendeels bepaal gedurende die eerste 8 weke na opkoms tot en met eerste node verskyning. Kalksteen ammoniumnitraat (KAN) het geblyk die beste stikstofbron te wees vir bo-bemesting en waar kopbemesting deur die besproeiingstelsel toegedien word, word ‘n ammoniumnitraat gebaseerde produk aanbeveel. Dit word ook ten sterkste aanbeveel dat ten minste ‘n gedeelte van die stikstof wat met plant toegedien word, ammoniumnitraat gebaseerd moet wees. Addisionele stikstofbemesting, tot so laat as die sagtedeegstadium, na buitengewone reën, kan ekonomies regverdigbaar wees. Op die sanderige gronde met hoë opbrengspotensiaal in die Douglas omgewing kan ‘n addisionele stikstofkopbemesting van ±20 kg/ha ernstig oorweeg word.

NA-PLANT PRAKTYKE

OnkruidbeheerTesame met bemesting, is goeie onkruidbeheer die belangrikste praktyk. Gars is gevoelig vir onkruidkompetisie en veral in die vroeë groeistadia. Vroeë beheer is dus noodsaaklik en moet verkieslik so spoedig moontlik na die meeste onkruide ontkiem het, gedoen word as onkruidinfestasie dit regverdig. Dieselfde riglyne as vir onkruidbeheer in koring geld vir gars. Onkruide moet korrek geïdentifiseer word aangesien verskillende onkruiddoders gebruik word vir die beheer van gras- en breë- blaaronkruide. Die enigste geregistreerde onkruiddoders vir die beheer van grasse in gars is Hoelon/Ravenger, Axial en Grasp. Onder geen omstandighede moet onkruiddoders soos Topic of Puma op gars gespuit word nie. Onkruiddoders moet streng volgens etiket registrasies hanteer en toegedien word.

156 157

InsekbeheerGars is ‘n natuurlike gasheer vir Russiese koringluis en ander plantluise. Met vroeë luisinfestasie kan ‘n insekdoder saam met die onkruiddoder gebruik word. Met ‘n laat luisbesmetting kan ‘n insekdoder op sy eie toegedien word. Net soos met koring, is gars vatbaar vir bolwurmskade en dieselfde riglyne vir bolwurmbeheer geld, soos vir koring. Huidiglik blyk bladmyners ook ‘n probleem te wees oor die hele produksiegebied. Vir die huidige is ‘n noodregistrasie met die middel Unimectin 18EC verkry, vir die beheer van bladmyners.

Gedurende die 2010 seisoen het die valsbolwurm groot skade aangerig aan aanplantings, veral in die Vaalharts area. Dit het egter oor die hele garsproduksie area voorgekom en produsente moet op die uitkyk wees vir hierdie insek. In Australië word hierdie plaag sporadies aangemeld en is nie ’n jaar tot jaar verskynsel nie. LNR- Kleingraaninstituut is tans hard aan die werk om ’n teenvoeter vir hierdie plaag te ontwikkel. Alhoewel daar nog geen middel geregistreer in teen hierdie insek nie, is die algemene gevoel dat middels wat teen bolwurm gebruik word ook suksesvol kan wees teen die valsbolwurm. Verder het LNR-Kleigraaninstituut ook onderneem om feromoon valle uit te plaas, om sodoende die motvlugte van die valsbolwurm te monitor. Op die manier kan landboukundiges produsente vroegtydig waarsku oor moontlike infestering.

Groeiregulering

Alhoewel die huidige cultivars meer bestand is teen omval as die ou generasie cultivars, is dit ook onderhewig aan omval onder hoë potensiaaltoestande, en veral onder oorhoofse besproeiing. Die probleem kan beperk word deur die gewas nie oormatig te besproei tydens die vroeë ontwikkelingstadia van die plant nie. Indien die produsent van mening is dat sy gars te geil groei gedurende die vroeë groeistadia van die plante en voel dat omval ‘n wesenlike probleem kan raak, kan hy die gewas beheerd strem deur minder water toe te dien gedurende die periode van 8 - 12 weke na opkoms. Gedurende hierdie spesifieke tydperk is die gars die minste gevoelig vir droogte en is die invloed op opbrengs dus die minste.

Laer plantdigthede (<140 plant/m²) kan ook ‘n beduidende rol speel by die vermindering van omval met die voorbehoud dat saadbedvoorbereiding optimaal moet wees. Hoër plantdigthede (>140 plante/m²) kan langer plante met verswakte halms veroorsaak as gevolg van kompetisie deur plante vir lug en lig.

Omval kan ook beheer word deur die toediening van ‘n groeireguleerder, maar huidiglik is daar geen groeireguleerder geregistreer op gars onder besproeiing in Suid-Afrika nie. Proewe wat vir moontlike registrasie doeleindes uitgevoer is, het getoon dat dié groeireguleerders meer skade as goed gedoen het.

Die enigste manier huidiglik om dus die risiko van omval te verminder is om nie:

• te veel stikstofbemesting toe te dien nie,• te hoë plantdigtheid te gebruik nie,

156 157

• oor te besproei gedurende die vroeë ontwikkelingstadia van die gewas nie,• te swaar besproeiing toe te dien gedurende die rypwordingstadium nie en• water toe te dien tydens die voorkoms van sterk wind nie.

Swambeheer

Swamsiektes het nog nooit ‘n probleem blyk te wees sedert die infasering van gars in die besproeiingsgebiede nie. Dit kan grotendeels toegeskryf word aan die warm droë klimaat wat in die gebied heers. Indien enige siektes wel op gars voorkom, moet ‘n verteenwoordiger van SAB Maltings onmiddellik ingelig word vir die nodige aanbevelings.

Wanneer gars egter aan aanhoudende nat toestande blootgestel word, nadat dit reeds oesgereed is, kan swambesmetting van die graan voorkom. Dit kan veroorsaak dat graan afgegradeer word. Dit is dus baie belangrik dat die gars dadelik geoes word wanneer dit gereed is.

Besproeiing

Besproeiingskedulering moet volgens verdamping en behoefte per groeistadium geskied. Hierdie inligting is beskikbaar by u SAB Maltings landboukundige. Dit is egter belangrik dat besproeiing nie te gou gestaak word nie en dat die laaste besproeiing toegedien word wanneer die hele plant bykans verkleur het. Dit is om egalige rypwording te verseker en om graan met ‘n hoë vetkorrelpersentasie en aanvaarbare stikstofvlakke te realiseer. Soos genoem, kan oordeelkundige besproeiingspraktyke die risiko van omval grotendeels verminder en bevorder dit ook verder optimale opbrengs en kwaliteit (verwys na seksie onder groeiregulering).

Huidiglik is SABM in samewerking met die Universiteit van die Vrystaat besig om intensiewe navorsing te doen aangaande die waterbehoeftes van gars en om sodoende besproeiingskedulering te optimaliseer. Hierdie werk word befonds deur die Wintergraan Trust en daar word beoog om ’n gerekenariseerde beproeingskeduleringsprogram gereed te hê vir die 2016 seisoen.

OES VAN GRAAN

In die tradisionele garsproduksiegebied word die gars platgesny en in windrye gelos alvorens dit gedors word. Dit word hoofsaaklik gedoen om die risiko van windskade te beperk. Garsare buig afwaarts wanneer dit ryp word en wanneer blootgestel aan sterk wind, kan groot skade aangerig word. Produsente in die besproeiingsgebiede is egter nie ingerig vir hierdie praktyk nie en windskade kom ook nie so geredelik voor in hierdie gebiede nie. Dit is egter belangrik dat gars so gou as moontlik geoes moet word nadat ‘n vogpersentasie van 12.5% in die graan bereik word, om sodoende die risiko van ryp gars wat blootgestel is aan wind-, hael- en ander skade, te beperk. Gars kan met dieselfde toerusting gestroop word as koring, met slegs klein verstellings aan dromspoed en wind. Aangesien daar kontrakte vir die voorsiening van moutgars is, is dit noodsaaklik dat die saadhuid nie beskadig word in die oesproses nie. Skade

158 159

aan die graan kan ontkieming benadeel en dit veroorsaak groot probleme tydens vermouting. Dus moet die oesproses nie so aggresief as vir koring wees nie en ‘n té hoë dromspoed moet vermy word, asook ‘n te klein konkaafopening. Die gars moet in massa gestroop word (behalwe waar ander reëlings vooraf getref is) en by die depot gelewer word, soos op die kontrak gestipuleer of soos gekommunikeer tydens die seisoen. Hiér sal dit gemonster, geklassifiseer en gradeer word en die produsent word dan volgens kwantiteit en kwaliteit vergoed. Produsente sal op ‘n glyskaalsisteem vir kwaliteit vergoed word, soos wat in die kontrak gestipuleer is.

KWALITEIT

Vanaf die 2011 seisoen is die glyskaal en gevolglike vergoeding vir kwaliteit van gars aangepas. Alhoewel die afsnypunte vir moutgraad nie aangepas is nie, is sekere kategorieë binne elke kwaliteitsparameter aangepas en word daar ook onderskeid getref tussen Cocktail en die ander cultivars. Dit is dus baie belangrik dat produsente met hulle naaste SABM landboukundige, landboubesigheid of Garsbedryfskommittee verteenwoordiger skakel om hulself van die nuwe standaarde te vergewis.

Vermouters verlang gars wat homogeen vermout, min of geen skoonmaak benodig nie en wat aan brouers ‘n mout met ‘n aanvaarbare en konstante kwaliteit verskaf. Gevolglik stel vermouters sekere kwaliteitsnorme vir moutgars om te verseker dat die eindproduk op die mees ekonomiese manier moontlik geproduseer kan word.

Nege eienskappe, naamlik cultivaregtheid, ontkieming, stikstofinhoud, vetkorrel-persentasie, sifsels, vreemde materiaal, meganiese skade, swambesmetting en vog¬inhoud is van uiterste belang by gradering en word kortliks bespreek.

Ontkieming/cultivar-egtheidMoutgars verskil van dié van die meeste graangewasse in die sin dat dit tydens verwerking weer moet groei. Ontkieming verwys na die persentasie garskorrels wat kiemkragtig is. Dit is die belangrikste eienskap van moutgars en moet na die verstryking van die rusperiode hoër as 98% wees. Verskillende cultivars het verskillende dormansieperiodes (rusperiodes) en daarom is dit belangrik dat cultivars apart geberg word en nie vermeng mag word nie.

Die ontkiemingsvermoë kan erg benadeel word deur reën voor en gedurende oestyd. Indien gars natreën as dit oesryp is, vind biochemiese prosesse in die korrel plaas wat ontkieming voorafgaan. Gevolglik ontkiem die gars ongelyk of swak tydens die moutproses en ‘n swak eindproduk word gelewer.

Stikstofinhoud

Gars met ‘n te hoë of té lae stikstofinhoud lewer nie mout van die verlangde gehalte vir broudoeleindes nie. Die glyskaal waarvolgens die prys van gars bepaal word, is gebaseer op ‘n basisprys waarby premies gevoeg word vir sekere stikstofvlakke in die graan. Dit is belangrik om daarop te let dat die afsny- en draaipunte vir verskillende cultivars voor die seisoen met die betrokke partye bevestig word.

158 159

Die stikstofinhoud van gars is geneties van aard, maar word ook deur die omgewing beïnvloed. Sekere cultivars (Cocktail) produseer ‘n laer stikstofinhoud ten spyte van relatief hoë stikstofbemesting. So ‘n eienskap sal baie waardevol wees vir die produsent, aangesien dit nie nét hoë stikstofbemesting is wat hoë stikstofvlakke in die graan veroorsaak nie, maar ook onbeheerbare faktore soos hitte en droogtestremmings tydens die korrelvulperiode en die stikstofleweringsvermoë van die grond. Die produsent moet te alle tye die stikstofleweringsvermoë van sy grond in ag neem en hier is veral bewerkingspraktyke en die voorafgaande gewas van groot belang.

Vetkorrelpersentasie

Vetkorrelpersentasie is belangrik om homogeniteit tydens die moutproses te verseker. Maer korrels absorbeer water vinniger as vetkorrels. Maer korrels het ook ‘n relatief hoër persentasie kaf, wat bier ‘n bitter smaak kan gee. ‘n Meer eenvormige vetkorrelpersentasie sal ‘n beter moutkwaliteit verseker. Die glyskaal vir vetkorrelpersentasie is van so ‘n aard dat daar pro rata meer betaal word vir gars soos die vetkorrelpersentasie toeneem gemeet bokant ‘n 2.5 mm sif. Soos in die geval van stikstofinhoud, moet die spesifikasies wat vir die betrokke seisoen sal geld, met die graanhandelaars bevestig word.

Dit is ook belangrik om daarop te let dat vetter korrels mout met ‘n hoër ekstraksie lewer as maer korrels, wat ‘n belangrike aspek in die brouproses is. ‘n Lae vetkorrelpersentasie is die gevolg van ongunstige toestande tydens die korrelvulperiode; as laat are te vinnig ryp word, of as ‘n hoër opbrengspotensiaal aanvanklik aangelê word, as wat die omgewing op die einde van die seisoen kan hanteer. Sekere cultivars is egter geneig om deurgaans ‘n vetkorrelpersentasie te produseer en daarom word telerslyne met ‘n hoë vetkorrelpersentasie doelbewus geselekteer. Die vetkorrelpersentasie van die huidige garscultivars kan almal as goed tot baie goed beskryf word.

Sifsels, vreemde materiaal en meganiese skade

Sifsels is daardie materiaal wat so fyn is dat dit deur ‘n 2.2 mm sif val. Hierdie materiaal bestaan hoofsaaklik uit baie maer korrels, gebreekte korrels, klein onkruidsade, kaffies, stukkies angels, dooie kalanders en stof. Daar is ‘n basisprys vir vragte gars wat gelewer word binne ’n sekere spesifikasie en ‘n toenemende premie vir vragte met minder sifsels. Hierdie limiete moet weereens met die graanhandelaars bevestig word. Maer korrels kan toegeskryf word aan faktore soos hierbo uiteengesit, terwyl te veel gebreekte korrels, kaffies, stukkies angels en stof hoofsaaklik herlei kan word na stroperverstellings. Dit is dus uiters belangrik dat die produsent sy stroper reg verstel om ‘n goeie kwaliteit, ‘n goeie gradering en dus ‘n goeie prys te verseker.

Dooie kalanders in die sifsels gee ‘n aanduiding dat daar iewers ‘n bron van besmetting kan wees wat ‘n nadere ondersoek regverdig. Die teenwoordigheid van kalanders kan lei tot afgradering van die oes as gevolg van lewendige insekte enersyds of insekbeskadigde garskorrels, andersyds.

160 161

Meganiese skade deur stropers verlaag die persentasie bruikbare garskorrels. Wanneer embrio’s beskadig word of die kaffies oor die embrio’s word verwyder, kan dit tot probleme in die moutproses lei. ‘n Te hoë persentasie endosperm wat blootgestel word, het verskeie verwerkingsprobleme in die moutproses tot gevolg (swamgroei, skuim in weektenks, ens.)

Swambesmetting

Moutgars wat met swamme besmet is, is nie geskik vir menslike gebruik nie en word afgradeer na ondergraad. Sommige swamme produseer mikotoksiene (DON) onder toestande van stres. Swambesmetting vind normaalweg plaas wanneer graan wat reeds oesgereed is, aan voortdurende vogtige toestande blootgestel word of wanneer gars met ‘n te hoë voginhoud geoes word en in ongunstige omstandighede op die plaas geberg word. Gars met ‘n hoë voginhoud (>12.5%) moet so gou moontlik volgens spesifikasies gedroog word. Garscultivars het geen genetiese weerstand teen hierdie swamme wat op die korrels voorkom nie.

Voginhoud

Moutgars wat met ‘n te hoë voginhoud ingeneem en gestoor word, is baie vatbaar vir swamontwikkeling sowel as vir verlies aan ontkiemingsvermoë. Om hierdie rede word geen moutgars met ‘n voginhoud van hoër as 12.5% ingeneem nie en ‘n pro rata premie word betaal vir graan soos die voginhoud afneem van 12.5% tot 9.5%.

GARSPASPOORT

Vanaf die 2005 seisoen is ‘n sisteem geïmplementeer wat die produsent verplig om ‘n garspaspoort in te dien alvorens hy sy eerste vrag gars kan lewer. Hierdie garspaspoort behels ‘n skedule wat deur die produsent, in samewerking met sy chemiese agent, ingevul moet word en duidelik moet stipuleer watter chemikalieë op die gars toegedien is, sowel as wanneer, hoe en hoeveel. Dit is van uiterste belang dat hierdie paspoort volledig ingevul moet word en by die leweringsdepot ingehandig moet word, alvorens enige graan ontvang sal word. Verder is dit ook baie belangrik om daarop te let dat geen gars ingeneem sal word indien dit met ‘n ongeregistreerde middel, ongeregistreerde dosis of ongeregistreerde toedieningsmetode behandel is nie. Vir meer inligting kan u skakel met u plaaslike SAB Maltings landboukundige.

OPSOMMING

Die produksie van goeie kwaliteit gars, met optimum opbrengste, begin en eindig by die produsent en die volgende punte is die belangrikste:

• pH van grond moet hoër as 5.5 (KCl) wees en verkieslik tussen 5.5 en 6.0 (KCl).

• Fosfaatstatus van die grond moet voldoende wees (30 mg/kg sitroensuur oplosbare P) of van so ‘n aard dat dit met ‘n eenmalige toediening reggestel kan word.

160 161

• Plantdatum is krities belangrik en gars moet gedurende optimale aanbevole plantdatum vir ‘n spesifieke gebied aangeplant word.

• Plantdigtheid behoort tussen 60 en 100 kg/ha te varieer, afhangende van saadbedtoestande, besproeiingsmetode en planttoerusting wat gebruik word, nadat ontkiemingskapasiteit en duisendkorrelmassa in berekening gebring is.

• ’n Totale stikstoftoediening van ±140 kg/ha (afhangende van die grondtipe) is optimaal vir opbrengs en kwaliteit. Op ‘n katoen- en mieliewisselboustelsel sowel as baie sanderige gronde kan die toedieningspeil verhoog word (±20-±30 kg N/ha) en moet dit verkieslik verdeel word om ‘n moontlike stikstofnegatiewe periode te oorkom. Op ‘n uitgeploegde lusernland moet die toedieningspeil afgeskaal word na 100 kg N/ha en verkieslik nie verdeel word nie.

• Verdeelde toediening van stikstofbemesting is belangriker onder oorhoofse besproeiing as onder vloedbesproeiing. ‘n Verdeling van twee derdes van totale stikstof met planttyd, en die res ±6 weke na opkoms, gee die beste resultate. In die geval van baie sanderige gronde kan die kopbemesting in 2 verdeel word, maar die laaste moenie later as vlagblaarstadium toegedien word nie.

• Oordeelkundige plant-, besproeiings- en bemestingspraktyke moet gebruik word om die probleem van omval te beperk.

• Besproeiingskedulering moet volgens verdampingsaanvraag en behoefte per groeistadium gedoen word. Besproeiing moet nie te vroeg onttrek word nie en die laaste besproeiing moet toegedien word wanneer die plante bykans totaal verkleur het.

• Graan moet dadelik geoes word sodra dit gereed is vir dors (12.5% voginhoud) om sodoende potensiële wind- en haelskade te voorkom, asook weerbeskadiging van die graan (swambesmetting).

• Die stroopproses moet nie so aggresief wees soos vir koring nie om sodoende skade aan die graan te voorkom.

• Maak slegs gebruik van geregistreerde chemiese middels, teen die geregistreerde dosis en volgens die geregistreerde toedieningmetode.

Wanneer bogenoemde kriteria toegepas word en klimaatstoestande wyk nie noemenswaardig af van langtermyngemiddeldes nie, kan gars baie goed ten opsigte van opbrengste en kwaliteit met koring in die sentrale besproeiingsgebied kompeteer.

Vir enige verdere navrae kan u skakel met een van die volgende SAB Maltings landboukundiges:

Burrie Erasmus (Hartswater): 082 921 7967

Hennie Cloete (Douglas): 083 795 8587

Johannes Kokome (Taung): 082 921 7981

162 163

HAWERPRODUKSIE IN DIE SOMERREËNVALGEBIED

Hawer word hoofsaaklik as voergewas (groenvoer of hooiproduksie) aangeplant. Graanproduksie voorsien op ‘n beperkte skaal aan die ontwikkelende hawer-graanmark (hoofsaaklik ontbytgrane), terwyl die oorgrote meerderheid van die graanproduksie na die veevoermark gekanaliseer word. Die mark vir menslike gebruik van hawer is die enigste georganiseerde vraag na die produk en die bedryfstak beding kompeterende graanpryse, maar verlang ook ‘n produk wat voldoen aan sekere kwaliteitstandaarde.

Daar is egter ook ander situasies waarin hawer sy regmatige plek kan volstaan. Die uitbreiding en beweging na verminderde bewerkingstelsels noodsaak die gebruik van geskikte dekgewasse om voldoende grondbedekking te verkry. Hiervoor is hawer met sy wye plantspektrum aanpassing en hoë biomassa-ontwikkeling die ideale gewas wat met bestaande planttoerusting suksesvol aangeplant kan word. Hierby kan die onderdrukkende effek van hawer op grondgedraagde siektes, soos vrotpootjie, in wisselbou-stelsels nie misken word nie.

Weiding, kuilvoer en hooiproduksie

Hawergraan word reeds al geruime tyd deur veral perdeboere en ander produsente gebruik in veevoermengsels. Goed bemeste hawer lewer hoë hoeveelhede hooi en graan met ‘n hoë voedingswaarde. Hawergraan wat nie aan die kwaliteitsvereistes (hoë hektolitermassa) voldoen nie, word ook in die veevoermark benut.

Hawer kan ‘n regmatige plek in ‘n gebalanseerde voervloeiprogram vervul en verskeie cultivars is beskikbaar vir die doel. Die wye planttydspektrum, voedingswaarde en hergroei eienskappe maak dit moontlik om oor ‘n lang periode voldoende benutbare beskikbare weiding te voorsien. Aanplantings word vanaf Februarie tot in Juliemaand gedoen. Kontak kundiges vir die beplanning van ‘n groenvoer vloei-program.

Vir hooiproduksie onder besproeiing kan die cultivars Maluti, Witteberg, Drakensberg en SWK001 van Maart tot Junie teen ‘n saaidigtheid van 40 - 50 kg saad/ha aangeplant word. Kompasberg, SSH 421, SSH 405 en SSH 491 kan van Mei tot Junie teen 70 - 100 kg saad/ha aangeplant word.

Graanproduksie

Die plaaslike behoefte aan geskikte hawergraan vir prosessering in die ontbytgraan-mark word op 40 000 - 50 000 ton geraam. Weens die laer kwaliteit van die meerderheid van die plaaslik geproduseerde hawergraan (hektolitermassa onder aanvaarbare vlakke) word hoofsaaklik deur invoere aan die behoefte van die mark voorsien. Plaaslike hawercultivars het egter die potensiaal om hoë opbrengste met die vereiste kwaliteit te produseer.

162 163

Kwaliteit van graanhawer

Die kwaliteitsvereistes wat gestel word, het hoofsaaklik te doen met die ver wer-kingsproses. Om begrip vir hierdie norme te ontwikkel, is dit noodsaaklik om in breë trekke te let op die belangrikste prosesse waardeur hawer gaan gedurende verwerking. Eerstens word alle onsuiwerhede soos kaf, klippe, onkruid, koring en gars verwyder. Daarna word die saad in drie groottes gesif, waarna die blomkaffies ("hulls") van die pitte ("groats") verwyder word. Die pit is die ekonomies waardevolle deel van die saad, terwyl die blomkaffies geen waarde het nie. Die kaffies word verwyder deur twee roterende meulstene wat ‘n rapsie nader aan mekaar gestel is as die dikte van die hawersaad wat sodoende die kaffies afvryf. Dit is dus verstaanbaar dat ‘n dubbelhawer ("twin oats") se kaffies nie verwyder sal word nie en ‘n kaalhawer beskadig sal word in hierdie proses. Na hierdie proses, ondergaan die hawer spesifieke verwerking vir die produk waarvoor dit gebruik gaan word.

Hektolitermassa

Groot en vet pitte is baie gesog by die bedryf en hektolitermassa is ‘n goeie maatstaf daarvan. In die onderstaande tabel word die minimum hektolitermassa na gelang van die graad aangedui (Tabel 1). Net soos by koring word hektolitermassa in die korrelvulperiode bepaal. Blare wat voor of tydens blom abnormaal vinnig afsterf as gevolg van wanvoeding, siektes of stremmings, veroorsaak lae hektolitermassas. Hierdie gebreke moet reeds voor die vlagblaarstadium reggestel word om ‘n positiewe effek op hektolitermassa te verkry.

Tabel 1. Graderingsvereistes vir hawergraan

Grade Minimum hektrolitermassa (kg/hl)

Graad 1 53

Graad 2 48

Voergraad 38

Kaf:pit verhouding

Die hawerpit word omsluit deur twee blomkaffies wat waardeloos vir die bedryf is. Baie pit en min kaf word dus verlang en verwerkers vereis nie meer as 30% blomkaffies teenoor 70% pit nie. Hierdie eienskap word tot ‘n mate in hektolitermassa weerspieël en is omgewing-, asook geneties gebonde. By maer hawer maak die kaf ‘n groter persentasie van die saad uit en die verhouding tussen kaf en pit is in hierdie geval ongewens.

164 165

Saadgrootte

In die verwerkingsaanleg word die hawergraan in verskillende klasgroottes gesif. Hierdie proses word baie akkuraat gedoen, omdat ‘n belangrike kwaliteitskomponent van die eindproduk op die effektiwiteit van die sifproses berus. Die groot sade is meer gesog, terwyl klein sade feitlik waardeloos is. Eenvormige groot sade is dus ideaal. Omdat die grootste sade eerste ryp word en geneig is om eerste uit te val, is dit belangrik om nie die oesproses te vertraag nie.

Dubbelpitte kom dikwels voor. Hierdie eienskap is cultivar gebonde maar kan ook as gevolg van omgewingstoestande en die dorsproses vererger word. Dubbelpitte is ongewens omdat dit in die sifproses deurgaan as ‘n groot saad en later in twee klein saadjies skei wat nie gedop kan word nie. Die stroper moet dus so gestel wees dat die minimum dubbelpitte gedors word.

Kaalhawer is hawer waarvan die blomkaffies in die dorsproses afgeslaan is en is totaal ongewens, omdat dit in die sifproses in die stroom van medium tot klein sade na die “dehullers” gaan waar dit gemaal in plaas van gedop word. Daar moet dus spesiale aandag aan die verstelling van die stroper gegee word om kaalhawer te voorkom.

Net soos by koring is planttyd, bemesting, siektebeheer, onkruidbeheer, tydige oes en korrekte instelling van die stroper van uiterste belang om graan van ‘n hoë kwaliteit te produseer. Die potensiaal om hawergraan met aanvaarbare kwaliteitsvereistes plaaslik te produseer bestaan egter en die moontlikhede moet ontgin word.

Die beginsels van hawerproduksie in die somerreëngebied is grotendeels dieselfde as by koringaanplantings.

Bewerkings

Ongeag die bewerkingstelsel wat gevolg word, is die einddoel om maksimaal grondwater op te gaar, verdigtings op te hef, en om met ‘n geskikte saadbed/ plantaksie maksimale ontkieming en vestiging te verseker. Die plantproses van hawer is soortgelyk aan dié vir koringaanplantings wat plantdiepte en rywydtes betref.

Saadbehandelings vir hawersaad

Standaard saadbehandelings teen saadgedraagde swamsiektes kan gedoen word, veral vir graanproduksies, terwyl dit opsioneel is vir weidings en hooiproduksie-aanplantings.

Cultivarkeuse, planttydspektrum en saaidigtheid

Eerstens moet op die einddoel en mark besluit word, naamlik hooiproduksie, beweiding of graanproduksie (Tabel 2). Die weidings- en graanproduksie cultivars het verskillende eienskappe, verbouingsvereistes en planttye (Tabelle 3, 4 en 5). ‘n

164 165

Cultivar moet gekies word wat aan die vereistes/standaarde van die koper/kontrak voldoen, wat die hoogste netto inkomste genereer, en wat by die produksiestelsel van die boer inpas. Plant dan die beste cultivar vir die gekose doel en optimaliseer alle produksiepraktyke. Gebruik gesertifiseerde saad, wat verseker dat die regte cultivar geplant word wat die koper/kontrak vereis, en dat die saad ‘n hoë ontkiemings persentasie het.

Tabel 2. Eienskappe van hawercultivars

Cultivars Graan-opbrengs

Hektoliter-massa

Staanver-moë

Strooi-lengte (cm)

Kroonroes-weerstand

Stamroes-weerstand Doel

Simonsberg Hoog Goed Goed 85 MW MW Graan/ Weiding

Towerberg Goed Hoog Goed 85 MW MW Graan/ Weiding

Overberg Goed Goed Goed 80 MV MW Graan/ Weiding

Sederberg Gem Gem Redelik 90 MV MV Graan/ Weiding

Kompasberg Hoog Hoog Hoog 75 MW MV Graan/ Weiding

Heros Gem Gem Redelik 85 V V Graan

Witteberg Goed Gem Gem 100+ V V Weiding

Pallinup Hoog Hoog Goed 80 MV MV Graan

Potoroo Goed Hoog Goed 80 MW MW Graan

SSH 491 Gem Hoog Goed 90 MW V Graan/Hooi

SSH 405 Gem Goed Redelik 85 V V Graan

SSH 421 Goed Gem Gem 90+ - - Weiding

Drakensberg Hoog Gem Redelik 100+ W MV Weiding/Hooi

Maluti Gem Gem Gem 100+ MW MV Weiding

SSH 39W Gem Gem Gem 100+ - - Weiding

SWK 001 Gem Gem Gem 100+ MW MV Weiding

Le Tucana Hoër weidingopbrengs en beter koueverdraagsaamheid as Drakensberg Weiding

MV - Matig vatbaar MW - Matig weerstandbiedend V - Vatbaar W - Weerstandbiedend

166 167

Tabel 3. Die planttydspektrum van beskikbare cultivars vir graanproduksie in die Koeler besproeiingsgebiede

CultivarMei Junie Julie

1 2 3 4 1 2 3 1 1 2 3 4KompasbergSederbergOverbergHerosSSH 405SSH 491Pallinup

Tabel 4. Die planttydspektrum van beskikbare cultivars vir graanproduksie in die Warmer besproeiingsgebiede

CultivarMei Junie

1 2 3 4 1 2 3 4KompasbergSederbergOverbergHerosSSH 405SSH 491Pallinup

Onder besproeiing is die teikenpopulasie (plante/m2) vir vroeë plantings 175 - 200, vir planttye in die middel van die spektrum 200 - 275 en vir laat planttye 275 - 350. Afhangende van die saadlot se duisendkorrelmassa is die saaidigtheid 60 - 100 kg saad/ha.

Tabel 5. Die planttydspektrum van beskikbare cultivars vir graanproduksie onder droëlandtoestande in die Oostelike Hoëveld

CultivarMei Junie Julie

1 2 3 4 1 2 3 1 1 2 3 4KompasbergSederbergOverbergHerosSSH 405SSH 491Pallinup

166 167

Die saaidigtheid van die cultivars vir droëland plantings is 20-25 kg saad/ha. Die planttydspektrum van die cultivars is gebaseer op beskikbare data. Aanplantings buite die aangeduide spektrum sal op eie oorweging van risiko’s gedoen word.

BemestingsbehoeftesHawer het oor die algemeen soortgelyke grondbehoeftes en voedingsvereistes as koring, met al die makro- en mikro-elemente (Fe, Cu, Zn, Mn en Mo) wat ‘n belangrike impak op produksie het. Grondsuurheidsvlakke van pH 4.8 tot 5.5 (KCI) word as optimaal beskou. Oor die algemeen is hawer meer suurverdraagsaam as koring (tot 15% suurversadiging), maar minder sout en brak tolerant as gars en koring.

Stikstofbestuur word beïnvloed deur grond- en bemestingsbestuuropsies soos die voorafgaande gewas, grondwaterbeskikbaarheid, grondstikstoflewering, opbrengs-potensiaal, mate van omvalrisiko, die tyd van N toedienings en die N bron wat gebruik word.

Vir hooiproduksie/beweiding onder besproeiing word 100 kg N/ha aanbeveel, met 25 - 50 kg N/ha na elke beweiding of snysel afhangende van die vlak van produksie.

Vir graanproduksie onder besproeiing is die algemene aanbeveling 90 kg N/ha, 25 kg P/ha en 20 kg K/ha (opbrengsvlak van 4.5 t/ha). By gronde met lae organiese materiaal-inhoud (<3%) is die algemene riglyn 20 kg N/ton graanproduksie en indien goeie kwaliteit oesreste ook benut wil word, dien 30 kg N/ton toe. Fosfaat is belangrik vroeg in die groeiseisoen vir plantvestiging, terwyl voldoende kaliumbeskikbaarheid omvalprobleme kan verlaag en eenvormige rypwording bevorder.

Onder droëlandtoestande in die hoër reënvalgebiede is die algemene aanbeveling 40 kg N/ha, 10 kg P/ha en 10 kg K/ha (opsioneel). ‘n Maksimum van 20 kg N/ha of ‘n totaal van 50 kg N+K/ha kan met veiligheid by die saad geplaas word onder droëland planttoestande, terwyl hoër toedienings gebandplaas moet word. Die fosfaatbemestingsriglyne (kg P/ha) by opbrengspotensiaalvlakke en grond-fosfor ontleding (mg/kg P - Bray 1), asook die kaliumbemestingsriglyne (kg K/ha) by opbrengspotensiaalvlakke en grondkaliumwaardes (mg/kg K) soos vir droë-land koringverbouing kan ook vir hawerbemestingsbeplanning gebruik word. Hou net in gedagte dat graanproduksie-potensiaal van hawer onder droëland en besproeiingstoestande laer is as die van koring. Dieselfde bemestingsriglyn kan vir weidingsaanplantings gebruik word, met die opsie van addisionele N toedienings ná beweidings as die klimaatsomstandighede (reënval) dit toelaat.

Siektevoorkoms en –beheerHawer word aangeval deur kroonroes, stamroes en “Barley yellow dwarf virus” wat deur luisbesmetting oorgedra word. Dit is ekonomies regverdigbaar om geskikte siektebeheer toe te pas by opbrengspotensiaalvlakke bo 4 ton/ha. Siektes verlaag die korrelgewig, verkleur die graankorrels en benadeel die hektolitermassa, wat lei tot afgradering van die graan met ‘n gepaardgaande laer graanprys.

168 169

Besproeiingsbehoefte

Onder verskuifbare stelsels en aanvullende besproeiing word vyf besproeiings in die groeiseisoen aanbeveel vir die optimum opbrengs wanneer met ‘n vol grondprofiel begin word. Die besproeiings word op 5 blaar-, vroeë pyp-, blom- en tydens die korrelvulstadia toegedien. Onder spilpunt-besproeiing word die skedulerings-metodiek soos vir koringverbouing gebruik. Laat besproeiings vertraag egalige rypwording wat die oesproses vertraag. Hawer is, soos ander kleingrane, gevoelig vir hitte en hoë temperature laat in die groeiseisoen en tydens korrelvul, wat vroegtydige en effektiewe grondwaterbestuur noodsaak om stremmings te voorkom.

Oes, opberging en bemarking

Hawergraan kan geoes word wanneer graanvog onder 20% is, maar kan slegs veilig opgeberg word by ‘n graanvog onder 12.5%. Uitval van graan voor oes kom voor en reën tydens rypwording verkleur ook die graankorrels wat tot afgradering lei. Daar is verskeie moontlikhede wat sif en skoonmaakopsies insluit, om die kwaliteit van ge-oeste graan te verbeter, veral hektolitermassa, om sodoende ‘n beter prys per ton graan te verseker.

Probleme in hawerproduksie

Grasonkruide in hawerlande skep probleme, omdat dit nie chemies beheer kan word nie. Indien grondgedraagde siektebeheer een van die oogmerke met haweraan-plantings is, moet grasse en koringopslagplante vooraf effektief beheer word. Omval by hawer is ‘n opbrengsbeperkende faktor, omdat dit oesverliese tot gevolg het, onegalige rypwording veroorsaak en tot verlaagde graankwaliteit lei. Daar is cultivars wat beter staanvermoë het, terwyl hoë saaidigthede en bemestingsbestuur ook bydraende faktore tot omval is. Veral saaidigtheid is ‘n belangrike faktor. Die laer duisendkorrelmassa van hawersaad lei tot laer saaidigthede (kg saad/ha) om teiken plantpopulasies (plante/m2) te bereik. Cultivars verskil ook in stoelvermoë wat saaidigtheid vir ‘n opbrengspotensiaal sal beïnvloed. Voëlskade tydens rypwording bly ook steeds ‘n produksierisiko in hawerverbouing.

Hawer proefresultate

Die opbrengs en hektolitermassa data wat oor die afgelope vier jaar verkry is in veldproewe in die Noord-Kaap (Vaalharts en Rietrivier) en die Vrystaat (Bethlehem) word in die volgende tabelle opgesom.

168 169

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

haw

ercu

ltiva

rs o

nder

dro

ëlan

dtoe

stan

de o

p Be

thle

hem

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

eR

3 ja

ar g

emid

deld

eR

2 ja

ar g

emid

deld

eR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5

H 06

/15

2.12

93.

617

2.41

73.

366

2.88

62.

717

2.87

9

H 07

/04

2.80

52.

949

2.77

22.

908

2.85

72.

846

2.87

8

KKSH

301

1.71

11

Kom

pasb

erg

3.19

33.

666

2.66

53.

772

3.32

33.

173

3.43

4

Maj

oris

2.78

65.

031

3.

912

Ove

rber

g3.

302

4.62

22.

773

3.47

53.

541

3.56

13.

961

Palli

nup

2.29

84.

341

Sim

onsb

erg

2.58

73.

705

2.89

13.

197

3.09

53.

065

3.14

6

SSH

421

2.09

10

SSH

423

2.45

83.

784

3.

127

SSH

491

3.47

13.

853

2.65

63.

524

3.37

23.

322

3.66

3

Tow

erbe

rg3.

174

3.50

82.

724

3.70

33.

274

3.13

43.

345

Gem

idde

ld2.

70

3.85

2.

64

3.53

3.

19

3.11

3.

36

KBV t(0

,05)

0.27

0.

28

0.39

0.

51

0.20

0.

19

0.21

170 171

Gem

idde

lde

hekt

olite

rmas

sa (k

g/hl

) van

haw

ercu

ltiva

rs o

nder

dro

ëlan

dtoe

stan

de o

p Be

thle

hem

van

201

2 - 2

015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

R20

12R

4 ja

ar g

emid

deld

eR

3 ja

ar g

emid

deld

eR

2 ja

ar g

emid

deld

eR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5

H 06

/15

51.6

06

48.3

78

49.8

27

49.2

549

.75

549

.93

649

.99

5

H 07

/04

50.7

38

48.7

57

49.6

08

48.1

749

.30

649

.69

749

.74

7

KKSH

301

52.4

92

Kom

pasb

erg

50.9

87

48.9

75

50.2

05

45.6

848

.93

750

.05

549

.98

6

Mar

joris

46.5

811

50.2

52

48.4

28

Ove

rber

g51

.80

450

.02

350

.57

451

.12

50.8

62

50.8

02

50.9

12

Palli

nup

50.0

26

49.6

4

Sim

onsb

erg

51.9

03

49.0

54

51.1

02

49.0

650

.27

450

.68

350

.48

3

SSH

421

50.6

39

SSH

423

48.7

310

47.8

59

48.2

99

SSH

491

58.4

51

52.9

21

55.3

01

54.5

155

.28

155

.56

155

.69

1

Tow

erbe

rg51

.73

548

.82

650

.77

350

.53

50.4

63

50.4

44

50.2

84

Gem

idde

ld51

.42

49.4

450

.92

49.6

950

.69

51.0

250

.42

KBV

Culti

var

1.12

1.47

1.35

1.57

0.70

0.79

0.97

170 171

Gem

idde

lde

opbr

engs

(ton

/ha)

van

haw

ercu

ltiva

rs o

nder

bes

proe

iings

toes

tand

e va

n 20

12 -

2015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

*R

2012

*R

4 ja

ar g

emid

deld

eR

3 ja

ar g

emid

deld

eR

2 ja

ar g

emid

deld

eR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5

H06/

154.

375

4.46

85.

734

H07/

044.

941

4.98

75.

645

H12/

09

H13/

07

H13/

10

Kom

pasb

erg

3.85

24.

743

6.31

15.

773

5.17

14.

971

4.29

1

Mar

joris

2.98

9

Ove

rber

g4.

057

5.08

65.

327

Palli

nup

5.70

35.

902

Sim

onsb

erg

4.57

45.

154

4.89

8

SSH

421

2.33

5

SSH

423

4.00

13.

688

3.84

3

SSH

491

3.13

44.

326

6.14

26.

981

5.14

24.

532

3.72

4

Tow

erbe

rg3.

263

4.94

15.

105

5.41

64.

683

4.43

34.

102

Gem

idde

ld3.

314.

295.

375.

715.

004.

643.

99

KBV t(0

,05)

0.26

0.31

0.32

0.65

0.18

0.17

0.20

* Sl

egs V

aalh

arts

dat

a

172 173

Gem

idde

lde

hekt

olite

rmas

sa (k

g/hl

) van

haw

ercu

ltiva

rs o

nder

bes

proe

iings

toes

tand

e va

n 20

12 -

2015

Culti

var

2015

R20

14R

2013

*R

2012

*R

4 ja

ar g

emid

deld

eR

3 ja

ar g

emid

deld

eR

2 ja

ar g

emid

deld

eR

2012

-201

520

13-2

015

2014

-201

5

H06/

1546

.10

348

.70

448

.15

7

H07/

0445

.50

645

.75

847

.75

8

H12/

09

H13/

07

H13/

10

Kom

pasb

erg

50.0

94

45.5

75

47.7

07

48.7

55

48.0

33

47.7

93

47.8

33

Mar

joris

42.0

09

Ove

rber

g45

.40

748

.10

650

.45

2

Palli

nup

49.7

52

50.4

03

Sim

onsb

erg

47.5

22

48.6

05

48.7

06

SSH

421

51.4

53

SSH

423

48.6

05

42.7

58

45.6

84

SSH

491

54.2

51

48.8

21

50.8

51

52.5

01

51.6

11

51.3

11

51.5

41

Tow

erbe

rg51

.58

245

.92

449

.00

349

.70

449

.05

248

.83

248

.75

2

Gem

idde

ld51

.19

45.5

148

.56

49.5

549

.56

49.3

148

.45

KBV t(0

,05)

1.71

2.04

0.86

1.50

1.06

1.21

1.32

* Sl

egs V

aalh

arts

dat

a

172 173

LNR-KLEINGRAANINSTITUUTDIENSTE

LNR-Kleingraaninstituut beskik oor verskeie laboratoriums wat bekend is vir hul vinnige, akkurate en betroubare diens aan u as produsent.

Saadtoetslaboratorium

Die Saadtoetslaboratorium, waar die kwaliteitseienskappe van saad bepaal kan word, is geregistreer by die Departement van Landbou. Die laboratorium pas ISTA (”International Seed Testing Association”) -reëls streng toe en verseker daardeur dat aan internasionale standaarde voldoen word. Die volgende toetse kan gedoen word:

Ontkiemingstoets en fisiese suiwerheidsontledingspakket

Die toets gee ’n aanduiding van die persentasie saad wat onder gunstige omstandighede normale saailinge sal lewer. Die persentasie van ander gewasse en onkruidsaad wat teenwoordig mag wees in saad word wetlik voorgeskryf en hierdie toetsresultate gee ook ’n aanduiding daarvan. Dit is belangrik om elke saadlot wat geplant word, te toets. Daarmee kan u as produsent verseker dat u slegs saad met ’n ontkiemingspersentasie van hoër as 80%, wat die minimum vereiste is om koring winsgewend te produseer, aanplant.

Bepaling van koleoptiellengte

Koleoptiellengte is die lengte van die skede wat die eerste blaar met ontkieming en opkoms omsluit. Die koleoptiel verleen die krag wat die blaar na die grondoppervlak stoot. Hierdie bepaling word aanbeveel om opkomsprobleme onder droëlandtoestande te voorkom. Dit is belangrik om te onthou dat plantdiepte krities is wanneer cultivars met ’n kort koleoptiel aangeplant word.

’n Saadbehandelingsmiddel kan getoets word om die invloed daarvan op die Suid- Afrikaanse kleingraancultivars te bepaal en selfs om die verenigbaarheid met ander middels te toets.Hierdie diens word egter net op kontrakbasis gelewer.

Kontakpersoon: Hesta HattingTel: (058) 307-3417Faks: (058) 307-3519E-pos: [email protected]

174 175

Koringkwaliteitslaboratorium

Die Koringkwaliteitslaboratorium neem aan twee eksterne koring- en meelringtoetse deel. Die maandelikse ringtoets word deur Premier Foods uitgestuur en ‘n kwartaallikse ringtoets word deur die Suid-Afrikaanse Graanlaboratorium (SAGL) uitgestuur. Ontledings wat op heelgraan gedoen kan word, sluit in:

• Hektolitermassa

• “Single Kernel Characterisation System” (SKCS) analise, wat duisendkorrelmassa, korrelhardheid, korreldeursnee en korrelvog insluit

• Korrelkleur

• Meelekstraksie-potensiaal

Analises wat op meel uitgevoer kan word, sluit in:

• Meelkleur

• Proteïeninhoud

• Valgetal

• “Sodium Dodecyl Sulphate” (SDS) sedimentasie volume

• Nat gluten-inhoud

• Vog-inhoud

Analises wat ‘n aanduiding van deeg-eienskappe asook eindproduk kwaliteit gee , sluit in:

• Mixograaf analise

• Farinograaf analise

• Alveograaf analise

• Mixolab analise

• Broodvolume

Kontakpersoon: Chrissie Miles

Tel: (058) 307-3414

Fax: (058) 307-3519

E-pos: [email protected]

174 175

Grondlaboratorium

Die laboratorium spesialiseer in grondontledings en is ’n aktiewe lid van die Agri-LASA (Agri Laboratorium Assosiasie van Afrika) kontroleskema.

Grondontledings

pH (KCl)

Ca, Mg, Na, K (Ammonium Asetaat)

Fosfaat (Bray 1)

% Suurversadiging

Ander ontledings:

Kalkbehoefte

Sink (HCl)

% Totale Koolstof (TOC)

Kleipersentasie (Hidrometer Metode)

Deeltjiegrootte

Kontakpersoon: Lientjie Visser

Tel: (058) 307-3501

Faks: (058) 307-3519

E-pos: [email protected]

176 PB

NAVRAE

Vir meer volledige inligting word u aangeraai om die volgende spesialiste te nader:

CultivarkeuseWillem Kilian

PlantfisiologieDr Annelie Barnard

PlantsiektesCathy de VilliersDr Tarekegn Terefe

InsekbeheerDr Goddy PrinslooDr Vicki TolmayDr Justin HattingDr Astrid Jankielsohn

OnkruidbeheerHestia Nienaber

PlantvoedingWillem Kilian

GrondbewerkingWillem Kilian

PlantveredelingDr André MalanRobbie Lindeque

GrondontledingsLientjie Visser

KwaliteitsontledingsChrissie Miles

SaaddiensteHesta Hatting

Rig korrespondensie aan:LNR-KleingraaninstituutPrivaatsak X29Bethlehem9700Tel: (058) 307-3400Faks: (058) 307-3519

www.arc.agric/arc-sgi/

handleiding vir die produksie van kleingrane in die … production guidelines for small... ·...

Documents