17 Mart 2014, TAGEM

A. Oya AKIN

Koordinatör

HAYVAN GENETİK KAYNAKLARI ARAŞTIRMALARI ÇALIŞMA GRUBU KOORDİNATÖRLÜĞÜ SUNUMU

2

SUNU İÇERİĞİ

Hayvan Genetik Kaynakları Araştırmaları Çalışma Grubu,

Dünya’da ve Türkiye’de Durum

Mevzuat,

Araştırma Altyapısı,

HGK Yönetimi Çalışmaları

HAYVAN GENETİK KAYNAKLARI ARAŞTIRMALARI ÇALIŞMA GRUBU

HGK ARAŞTIRMALARI ÇALIŞMA GRUBU

A. Oya AKIN

Koordinatör

Dr. Mesut YILDIRIR

Zir. Yük. Müh. Nermin AKSÜMER

Zir. Yük. Müh.

Fatoş ÇALAPKULU

Zir. Müh.

• Biyoçeşitlilik ve hayvan genetik kaynaklarının korunması,

• Tanımlama, envanter, ilgili risk ve eğilimlerin izlenmesi,

• Tescil çalışmaları,

• Sürdürülebilir kullanım,

• Kurumsallaşma politika ve alt yapı geliştirme

ÇALIŞMA KONULARI

GÖREVLER

5

• Hayvan genetik kaynaklarının yönetimine yönelik projelerin

hazırlanması, hazırlatılması, takibi,

• HGK ulusal komiteleri, alt komiteleri, tavsiye komisyonları ve

çalışma gruplarının koordinasyonu,

• HGK’nın tescili ve kullanımının ilgili mevzuat doğrultusunda

yürütülmesi,

• Bakanlığı temsilen Türkiye Odak Noktası görevinin yürütülmesi,

• Ulusal ve uluslararası veri tabanlarının oluşturulması ve

güncellenmesi,

• Yapılan çalışmaların ulusal ve uluslararası alanda yayınlanması,

• Sektörle ilgili her türlü bilimsel ve teknolojik gelişmelerin izlenmesi,

• Sektör paydaşları ile işbirliği yapılması.

DÜNYA’DA DURUM

7

DÜNYA HGK RİSK DURUMU-1

Yerli Irk Bölgesel Irk Uluslararası Irk Toplam

Kritik 557 35 14 606

Kritik Sabit 88 - - 88

Tehlike Altında 693 81 40 814

Tehlike Altında Sabit 377 - - 377

Yok Olmuş 620 7 - 627

Risk Altında Değil 2229 296 441 2966

Risk Durumu Bilinmiyor 2604 81 65 2750

Toplam 7168 500 560 8228

Dünya verileri: 34 türe ait ırklar ve risk durumları

EFABIS verileri

8

%8 yok olmuş %23 risk altında %33 risk durumu bilinmiyor

7%1%

10%

5%

8%

36%

33% Kritik

Kritik Sabit

Tehlike Altında

Tehlike Altında Sabit

Yok Olmuş

Risk Altında Değil

Risk Durumu Bilinmiyor

EFABIS verileri

DÜNYA HGK RİSK DURUMU-2

9

AVRUPA HGK RİSK DURUMU-1

Yerli Irk Bölgesel Irk Uluslararası Irk Toplam

Kritik 680 43 50 773

Kritik Sabit 454 52 20 526

Tehlike Altında 61 - - 61

Tehlike Altında Sabit 532 141 58 722

Yok Olmuş 333 - - 333

Risk Altında Değil 861 456 1603 2920

Risk Durumu Bilinmiyor 497 8 - 505

Toplam 3409 700 1731 5840

Avrupa’nın yerli ve sınır aşan ırkları ve risk durumları

EFABIS verileri

10

AVRUPA HGK RİSK DURUMU-2

%10 yok olmuş %50 risk altında %15 risk durumu bilinmiyor

EFABIS verileri

20%

13%

2%

15%10%

25%

15%

Kritik

Kritik Sabit

Tehlike Altında

Tehlike Altında Sabit

Yok Olmuş

Risk Altında Değil

Risk Durumu Bilinmiyor

TÜRKİYE’DE DURUM

12 EFABIS verileri

TÜRKİYE HGK ÇEŞİTLİLİĞİ

verim artışı yönünde seçimler

kültür ırkları ile yoğun melezlemeler

tüketici tercihlerindeki değişim

direnç ve adaptasyon

yeteneğinin zayıflaması

Geçtiğimiz 50 yılda, çiftlik hayvan genetik kaynaklarımızda ciddi kayıplar yaşanmış, pek çok ırkımız tanımlanamadan

yok olmuştur,

13

TÜRKİYE HGK RİSK DURUMU-1

Yerli Irk Bölgesel Irk Uluslararası Toplam

Kritik 4 - - 4

Kritik Sabit 1 - - 1

Tehlike Altında 4 - - 4

Tehlike Altında Sabit - - - -

Yok Olmuş 20 - - 20

Risk Altında Değil 29 1 - 30

Risk Durumu Bilinmiyor 48 3 21 72

Toplam 106 4 21 131

Sığır, manda, at, eşek, koyun, keçi, tavuk, kaz, ördek, hindi, köpek olmak üzere 11 türe ait ırklar ve risk durumları

EFABIS verileri

14

%15 yok olmuş

%7 risk altında %55 risk durumu bilinmiyor

3%

1%

3%

0%

15%

23%

55%

Kritik

Kritik Sabit

Tehlike Altında

Tehlike Altında Sabit

Yok Olmuş

Risk Altında Değil

Risk Durumu Bilinmiyor

EFABIS verileri

TÜRKİYE HGK RİSK DURUMU-2

15

MEVZUAT

16

MEVZUAT-1

Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu

EHGK’nın Korunması ve Sürdürülebilir Kullanımı Hakkında Yönetmelik

Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının Tesciline İlişkin Yönetmelik

Tescil Tebliğleri

Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Kararname

Hayvancılık Desteklemeleri Hakkında Uygulama Esasları Tebliği

YEHK Kullanımı ve Yurtdışına Çıkış Yönetmeliği

Komite, Alt Komite ve Komisyonlar

17

EHGK Ulusal Komitesi Tavsiye Komisyonları Enstitü (Ex situ in vivo) Koruma Dondurarak (Ex situ in vitro) Koruma Yerinde (In situ) Koruma Sürdürülebilir Kullanım ABS (Erişim Fayda Paylaşımı) Rejimi Envanter Evcil Hayvan Tescil Komitesi, alt komite ve çalışma grupları

18

ARAŞTIRMA ALT YAPISI

19

İNSAN KAYNAKLARI

Kurum Proje Lideri Yeni Teklif Devam Sonuç Toplam Proje

Lalahan HMAE 5 - 9 - 9

Koyunculuk Aİ 8 - 12 1 13

Doğu Anadolu TAE 4 - 8 - 8

Doğu Akdeniz TAE 2 1 5 - 6

Bahri Dağdaş UTAE 3 - 3 - 3

GAP UTAEM 2 1 1 - 2

Bursa İl Müdürlüğü 1 - 1 - 1

Kafkas Arısı Gen Merkezi 1 - 1 - 1

Ege TAE 1 - 1 - 1

Tarla Bitkileri MAE 1 1 - - 1

TAGEM 1 - 1 - 1

Toplam 29 3 42 1 46

20

ARAŞTIRMA ALTYAPISI

Lalahan HMAE Gen Bankası

Genetik Laboratuarı

Koyunculuk Aİ

Bandırma Biyoteknoloji Merkezi

DATAE, DAkTAE, BDUTAE, GDATAE Hayvan barınakları ve laboratuarlar

Bursa GTH Md. Kafkas GEM

HGK YÖNETİMİ ÇALIŞMALARI

22

1995 yılında kaybolma riski yüksek olan sığır

ırklarıyla başlatılan proje 1996 ve 1997

yıllarında koyun, keçi, manda, tavuk ve

ipekböceğini, 2002 yılında arıyı kapsayacak

şekilde genişletilmiştir.

Proje kapsamında 2013 yılı itibarı ile 4 sığır, 1

manda, 4 koyun, 1 keçi, 2 tavuk ve 1 arı ırkı ile

3 ipekböceği hattı olmak üzere toplam 13 ırk ve

3 hat koruma altına alınmıştır.

Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarını Koruma Ve

Sürdürülebilir Kullanım Projesi

Boz Irk, Koyunculuk Aİ

23

Hayvancılık Destekleme Kararnamesi

çerçevesinde, yok olma tehdidi altında

bulunan evcil hayvan ırklarının koruma

sürüleri halinde halk elinde yetiştirilmesi

destekleme kapsamına alınmıştır.

Projede, 663 yetiştirici ile 24 büyükbaş

ve küçükbaş hayvan ırkına ait 13.921

baş hayvan ile 9.248 arı kolonisi 24 ilde

korunmaktadır.

2014 yılı birim destekleme BB 500 TL,

KB 80TL, Arı 40 TL

Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının Yerinde Korunması

DAK, Olur/Erzurum

24

İki gen bankasında 18 küçükbaş, 7

büyükbaş ve 5 at ırkına ait genetik

materyal saklanmaktadır.

DNA Bankası: toplam 3.272 örnek

Hücre bankası: toplam 29.240 vial

Embriyo: toplam 2.226 adet

Sperma: toplam 53.746 adet payet

Moleküler karakterizasyon çalışmaları

yapılmıştır.

TÜRKHAYGEN-I PROJESİ

Lalahan HMAE ve TÜBİTAK-MAM

Türkiye Yerli Evcil hayvan Genetik Kaynaklarından Bazılarının in vitro

Korunması ve Ön Moleküler Tanımlanması-I (2007-2012)

25

BÜTÇE

YILLARA GÖRE HGK PROJELERİ BÜTÇE DAĞILIMI, TL (2005-2013)

Yılllar In situ Koruma

Ex situ Koruma Toplam

In vivo In vitro

2005 326.450 300.000 - 626.450

2006 391.855 325.000 - 716.855

2007 423.660 350.000 1.830.000 2.603.660

2008 463.514 375.000 1.830.000 2.668.514

2009 487.194 400.000 1.830.000 2.717.194

2010 556.870 425.000 1.830.000 2.811.870

2011 1.830.840 450.000 1.000.000 3.280.840

2012 2.350.725 475.000 830.000 3.655.725

2013 3.338.585 500.000 - 3.838.585

Toplam 10.169.693 3.600.000 9.150.000 22.919.693

26

EVCİL HAYVAN TESCİL ÇALIŞMALARI

5 sığır, 1 manda, 25 koyun, 5 keçi, 5 tavuk, 1 tavşan, 3 ipekböceği, 1 arı, 3 köpek, 2 kedi, 5 güvercin 2004-2013 yılları arasında Toplam 56 hayvan ırk, tip, hat ve hibriti tescil edilmiştir.

27

Ar-Ge PROJE DESTEKLERİ

Projenin Adı Lideri

İvesi Koyunlarında Süt Verim Özellikleri ve Belirteç Genler Arası İlişkinin Belirlenmesi

Doç. Dr. Seyrani GONCAGÜL

Bazı Yerli Koyun Irklarında Mikrosatellit DNA Polimorfizm Tekniğinin Kullanılması ile Ebeveyn Tayini

Yrd. Doç. Dr. Emel ÖZKAN

Elazığ Yöresinde Yetiştirilen Akkaraman Koyunlarının Morfolojik ve Genetik Yapısı

Yrd. Doç. Dr. Özge ÖZMEN

Anadolu Mandası’na Özgü Ebeveyn Kiti Oluşturulması Elif AKYAYLA

28

ULUSLARARASI ÇALIŞMALAR-1

• Gıda ve Tarım Genetik Kaynakları Komisyonu’nun (CGRFA) takibi

• CGRFA Hayvan Genetik Kaynaklar Hükümetlerarası Teknik Çalışma Grubu Üyeliği (Avrupa’yı temsil eden 5 ülkeden biri 2004-2012)

• Hayvan Genetik Kaynakları Avrupa Bölgesel Odak Noktası (ERFP) Çalışmalarına katılım Ex situ koruma çalışma grubu üyeliği Dokümantasyon ve enformasyon çalışma grubu üyeliği Risk durumları ve belirteçleri görev timi üyeliği • Hayvan Genetik Kaynakları Avrupa Bölgesel Odak Noktası (ERFP) Yönetim Kurulu Üyeliği, Güney Avrupa Temsilciliği 2009-2013

• WIPO Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO), Fikri Mülkiyet ve Genetik Kaynaklar, Geleneksel Bilgi ve Kültürel Anlatımlar Hükümetlerarası Komitesi’nin takibi

29

ULUSLARARASI ÇALIŞMALAR-2

FTPP FAO-Türkiye Ortaklık Programı Orta Asya Ülkelerinde HGK Yönetiminin Teşvik Edilmesi Projesi (Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkiye)

HGK-Ülke Raporları

Türkiye Çiftlik Hayvan Genetik Kaynakları I. Durum Raporu, 2004

Hayvan Genetik Kaynakları Küresel Eylem Planı Uygulaması İlerleme Raporu, 2011

Türkiye Çiftlik Hayvan Genetik Kaynakları II. Durum Raporu, 2014

30

HGK-USEP

FAO Hayvan Genetik Kaynakları Küresel Eylem Planı çerçevesinde,

TAGEM koordinatörlüğünde hayvancılık sektörünün

tüm paydaşlarının katılımıyla, Envanter, tanımlama, izleme, sürdürülebilir kullanım

ve ıslah, koruma, politika, altyapı ve kurumsallaşma başlıkları altında,

Türkiye Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması ve

Sürdürülebilir Kullanımı Ulusal Strateji ve Eylem Planı hazırlanmaktadır. Boz Sığır Irkı

31

HAYVAN GENETİK KAYNAKLARI BİLGİ SİSTEMİ

Ulusal Ağ Türkiye EHGK Bilgi Sistemi, kurulum aşamasında Bölgesel Ağ EFABIS: Avrupa Çiftlik Hayvan Biyoçeşitliliği Bilgi Sistemi, veri girişi yapılıyor ve verilere ulaşılabiliyor Küresel Ağ DAD-IS: Evcil Hayvan Çeşitliliği Bilgi Sistemi, verilere ulaşılabiliyor

32

TANITIM ÇALIŞMALARI

Irk tanıtım kataloğu

Türkçe ve İngilizce

PTT işbirliğiyle hazırlanan pul serisi

GTHB Yayın Dairesi, TRT ve İz TV işbirliğiyle

yerli ırkların tanıtım çalışmaları

33

AFA: BİYOÇEŞİTLİLİK VE GENETİK KAYNAKLAR (Öncelik: Yüksek)

HEDEFLERİN KARŞILANMASI

Program Adı Program Hedefi Gelinen Nokta Yapılması Gerekenler

Hayvan

Genetik

Kaynakları,

P-02

(Öncelik:

Yüksek)

Evcil hayvan genetik

kaynaklarının

envanteri, tanımlayıcı

ırk özelliklerinin

belirlenmesi,

koruma altına

alınması,

sürdürülebilir

kullanımı,

politika ve alt yapı

oluşturulması

Yürütülen çok sayıdaki

araştırma projesi ile dünyada

uygulanan tüm koruma

yöntemleri hayata

geçirilmiştir.

Tanımlama çalışmaları

sürdürülmektedir.

Kamuoyu bilinirliği ve tanıtım

çalışmaları sürdürülmektedir.

Strateji ve eylem planı

hazırlanmasına yönelik

çalışmalar devam etmektedir.

Irkların sayı ve dağılımlarını

belirleme yönelik envanter

çalışması yapılması,

Sürdürülebilir kullanım

tedbirlerinin alınması,

Irka özgü özel ürünlerin pazarla

buluşturulması,

Koruma çalışmalarının

kapsamının genişletilmesi

TEŞEKKÜRLER

www.gsb.gov.tr

oakin@tagem.gov.tr