3

(SIBIKA AT KULTURA HEOGRAP IYA/KASAYSAYAN/SIBIKA)

MAKABAYAN

15

Mga Batayang Kasanayan sa Pagkatuto sa HEOGRAPIYA/KASAYSAYAN/SIBIKA

IV V VI I. KINALALAGYAN AT KATANGIANG PISIKAL NG PILIPINAS Naipagmamalaki ang katangi-tanging kinalalagyan at katangiang pisikal ng Pilipinas A. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng globo at mapa sa pag-aaral ng heograpiya ng sariling bansa 1. Nakikilala ang mga bahagi ng mundo 2. Nakikilala ang ekwador, prime meridian at international date line bilang mga guhit na nasa isip (imaginary lines) na humahati sa mundo sa mga hating globo 3. Nasasabi ang mga katangian ng mga guhit latitud (parallels) na kaagapay ng ekwador 3.1 Nakikilala ang mga ispesyal na guhit latitud na kaagapay ng ekwador tulad ng Tropiko ng Kanser at Tropiko ng Kaprikornyo, Kabilugang Arktiko at Kabilugang Antarktiko 3.2 Nasasabi ang kahalagahan ng mga ispesyal na guhit latitud (parallels) 4. Nasasabi ang katangian ng mga guhit longhitud

I. ANG MGA UNANG PILIPINO Napahahalagahan ang uri ng pamumuhay ng mga unang Pilipino A. Nasusuri ang paraan ng pamamahala ng mga unang Pilipino 1. Natatalakay ang uri ng pamamahala ng mga unang Pilipino 1.1 Nailalarawan ang pamahalaang barangay 1.2 Nailalarawan ang pamahalaang sultanato 1.3 Naihahambing ang pamahalaang sultanato sa pamahalaang barangay 2. Natatalakay ang kahalagahan ng batas sa pag-uugnayan ng mga Pilipino 3. Nakabubuo ng konklusyon tungkol sa paraan ng pamamahala ng mga unang Pilipino B. Nasusuri ang kalagayang panlipunan ng mga unang Pilipino 1. Naipaliliwanag ang kalagayang panlipunan ng mga unang Pilipino 1.1 Naiisa-isa ang mga bagay na may kinalaman sa pamumuhay na panlipunan

I. ANG MAMAMAYANG PILIPINO AT ANG PAGIGING KABILANG NG MGA ITO SA BANSANG PILIPINAS Naipagkakapuri ang mga mamamayang Pilipino at ang pagiging kabilang ng mga ito sa bansang Pilipinas A. Napahahalagahan ang tao bilang mahalagang elemento ng estado 1. Nasusuri ang balangkas ng populasyon ayon sa gulang at kasarian ng mga bumubuo nito 1.1 Nakikilala ang mga katangian ng populasyon na makatutugon sa pag-unlad ng bansa 1.2 Nasasabi ang kabuuang populasyon ng Pilipinas 1.3 Naipaliliwanag ang mga salik na may kinalaman sa paglaki ng populasyon 1.4 Naipaliliwanag ang kahalagahan ng malulusog at matatalinong mamamayan sa pagpapaunlad ng isang bansa 2. Nailalarawan ang pagkakaiba ng populasyon sa mga pook urban at pook rural 3. Nakikilala ang pagkakaiba ng distribusyon at dami o kapal ng populasyon

16

IV V VI 4.1 Nasasabi ang kahalagahan ng mga ispesyal na guhit longhitud

•••• Prime Meridian •••• International Date Line

5. Naipaliliwanag ang kahulugan ng grid 6. Nagagamit ang grid bilang pantulong sa paghanap ng isang lugar sa globo at mapa 7. Nasasabi na ang layo ng mga lugar sa mundo ay nasusukat sa digri 7.1 Nakikilala ang digri latitud (° lat) bilang panukat ng layo ng lugar pahilaga at patimog mula sa ekwador 7.2 Nakikilala ang digri longhitud (° long) bilang panukat ng layo ng lugar pasilangan at pakanluran mula sa prime meridian 8. Nagagamit ang North Arrow/Compass Rose sa pagsasabi ng direksiyon 9. Nagagamit ang pangunahin at pangalawang direksiyon sa pagsasabi ng kinalalagyan ng isang lugar batay sa lokasyon ng ibang lugar (relative location) 10. Nagagamit ang globo/mapa sa pagtukoy ng tiyak na kinalalagyan ng Pilipinas 11. Nagagamit ang iskala ng mapa sa pagsasabi ng sukat at layo ng isang lugar sa ibang lugar

2. Natatalakay ang iba’t ibang antas ng katayuan sa lipunan 3. Naipaliliwanag kung paano pinahalagahan ng mga unang Pilipino ang mga kababaihan 4. Natatalakay ang uri ng edukasyon ng mga unang Pilipino 5. Nailalarawan ang relihiyong Paganismo at Islam 6. Nahihinuha kung paano lumaganap sa ibang bahagi ng bansa ang relihiyong Islam 7. Natatalunton sa mapa ang pinagmulan at ang paglaganap ng relihiyong Islam sa ilang bahagi ng Pilipinas 8. Nakabubuo ng konklusyon tungkol sa kalagayang panlipunan ng mga unang Pilipino C. Nabibigyang halaga ang pamamaraan ng paghahanapbuhay ng mga unang Pilipino 1. Naibibigay ang kahalagahan ng pinagkukunang-yaman sa hanapbuhay ng mga unang Pilipino 2. Nailalarawan ang teknolohiyang ginamit ng mga unang Pilipino sa Panahon ng Bato at Panahon ng Metal

4. Naiisa-isa ang dahilan ng pandarayuhan 5. Naibibigay ang epekto ng pandarayuhan sa pook na nilisan at sa pook na nilipatan 6. Napaghahambing ang kapal ng populasyon ng rehiyon sa bansa sa tulong ng mapa B. Natutukoy ang mga taong bumubuo ng bansang Pilipinas 1. Nakapagbibigay ng mga patunay na ang Pilipino ay magkakatulad sa hilig at paraan ng pamumuhay dulot ng isang kasaysayan at heograpiya 2. Nakikilala ang mga pagpapahalaga at paniniwalang nagbubuklod sa mga Pilipino 3. Naibibigay ang kahulugan ng pagkakapantay-pantay ng tao 4. Naibibigay ang kahalagahan ng matapat na paglilingkod ng mga pinuno at kawani ng pamahalaan 5. Nakikilala ang ilang tradisyunal na pagpapahalaga ng mga Pilipino 6. Natatalakay kung paanong ang isang pagpapahalaga ay nakatutulong o nakahahadlang sa pag-unlad ng bansa

17

IV V VI 11.1 Nakikilala na ang malalaking bagay ay maaaring katawanin ng maliit na bagay 11.2 Nakikilala na ang iskala ay ang kaugnayan ng sukat sa mapa sa sukat sa lupa 11.3 Nakikilala ang iba’t ibang paraan ng pagsulat ng iskala 12. Nasusukat ang layo ng isang lugar sa tulong ng iskala ng mapa B. Naiuugnay ang lokasyon at ang iba pang salik na pangheograpiya sa klima ng isang lugar 1. Naipaliliwanag kung paanong ang pag-ikot ng mundo sa kanyang aksis ay nagiging dahilan ng araw at gabi 1.1 Nasasabi na ang mundo ay umiikot sa kanyang sariling aksis minsan sa loob ng 24 oras 1.2 Nasasabi ang dahilan ng pagkakaiba ng temperatura sa araw at gabi 2. Naipaliliwanag kung paanong ang pagligid ng mundo sa araw ay nagiging dahilan ng pagkakaiba ng panahon at klima sa iba’t ibang bahagi ng mundo 2.1 Natutukoy na ang mundo ay lumiligid sa araw sa loob ng 365 ¼ araw

3. Nasusuri ang paraan ng pagmamay-ari ng lupa ng mga unang Pilipino 4. Nakabubuo ng konklusyon tungkol sa paraan ng paghahanapbuhay ng mga unang Pilipino II. PANAHON NG ESPANYOL Nabibigyang halaga ang pagbabagong naganap sa pamumuhay ng mga Pilipino sa panahon ng Espanyol A. Napahahalagahan ang paraan ng pamamahala ng mga Espanyol 1. Natutukoy ang uri ng pamahalaang sentral at pamahalaang lokal 2. Naiisa-isa ang mga opisyales at ang kanilang tungkulin B. Napahahalagahan ang pagbabago sa pamumuhay na panlipunan ng mga Pilipino dulot ng kulturang Espanyol 1. Nabibigyang katwiran ang uri ng panahanan ng mga Pilipino 1.1 Nailalarawan ang iba’t ibang uri ng panahanan 1.2 Naipaliliwanag ang naging dahilan ng mga pagbabago sa panahanan

7. Nakabubuo ng konklusyon na ang magkakatulad na pagpapahalaga at paniniwala ng mga Pilipino ay naging batayan ng pambansang pagkakaisa II. ANG TERITORYO NG PILIPINAS AT MGA LIKAS NA YAMAN NITO Napahahalagahan ang mga hangganan at ang matalinong pagpapasya sa paggamit at pangangalaga ng likas na yaman A. Natatalunton ang mga hangganan at lawak ng teritoryo ng Pilipinas 1. Nagagamit ang grid sa globo at mapa sa paghanap ng isang lugar 2. Natutukoy ang hanggahan at lawak ng teritoryong sakop ng Pilipinas 3. Nailalarawan ang lokasyong insular/bisinal ng Pilipinas 4. Nasasabi ang kahalagahan ng lokasyon ng Pilipinas ayon sa latitud at karatig bansa B. Nasusuri ang mga salik na nakatutulong sa pagbubuklud-buklod ng mga Pilipino bilang isang bansa 1. Nailalarawan ang topograpiya ng bansa 2. Nahihinuha ang epekto ng katangiang pangheograpiya ng Pilipinas sa pagpapanatili ng isang bansang nagkakaisa

18

IV V VI 2.2 Nasasabi na ang mundo ay nakahilig sa kaniyang aksis ng 23 ½ habang lumiligid sa araw 2.3 Natatalakay kung bakit ang iba’t ibang bahagi ng mundo ay tumatanggap ng iba’t ibang tindi ng sikat ng araw habang lumiligid sa mundo 2.4 Napaghahambing ang panahon sa iba’t ibang latitud ayon sa posisyon ng mundo habang lumiligid sa araw 3. Naiuugnay ang klima sa lokasyon ng bansa 3.1 Nailalarawan ang klima ng Pilipinas ayon sa lokasyon nito sa mundo 3.2 Nakikilala na ang Pilipinas ay isang bansang tropikal 4. Nasusuri ang epekto ng iba pang salik (temperatura, dami ng ulan) na may kinalaman sa klima ng bansa 4.1 Nagagamit ang mapang pangklima sa paglalarawan ng klima sa iba’t ibang bahagi ng bansa C. Naiuugnay ang klima sa uri ng mga pananim at hayop sa bansa 1. Naiisa-isa ang uri ng pananim at hayop sa bansa

1.3 Natatalakay ang ginawang pag-aangkop ng mga Pilipino ng kanilang panahanan sa patakaran ng mga Espanyol 2. Nabibigyang-katwiran ang naging reaksiyon ng mga Pilipino sa Kristiyanismo 2.1 Nasasabi ang bahaging ginagampanan ng simbahan sa pagpapalaganap ng Kristiyanismo at sa pamamahala ng bansa 3. Nakabubuo ng konklusyon tungkol sa kahalagahan ng edukasyon sa pamumuhay ng mga Pilipino 3.1 Nailalarawan ang mga paaralang itinatag ng mga pari at misyonero 3.2 Naipaliliwanag ang epekto ng edukasyong kolonyal sa pagpapahalaga ng mga Pilipino 3.3 Napaghahambing ang mga tradisyunal at di-tradisyunal na bahaging ginampanan ng babae sa lipunan 3.4 Natatalakay ang pangangailangan sa pagpapa-buti ng katayuan ng mga babae 4. Naipaliliwanag ang epekto ng kulturang Espanyol sa kulturang Pilipino 4.1 Nasusuri ang ginawang pag-aangkop ng mga Pilipino sa kulturang ipinakilala ng Espanyol

C. Napahahalagahan ang matalinong pagpapasya sa paggamit sa likas na yaman ng Pilipinas 1. Natutukoy ang mga likas na yaman ng bansa 2. Napapangkat-pangkat ang mga likas na yaman ayon sa uri 3. Natutukoy ang mga yamang matatagpuan sa iba’t ibang pook ng bansa sa tulong ng mapang pangkabuhayan 4. Nasasabi ang matalino/di-matalinong mga paraan ng paggamit ng mga likas na yaman sa pagpapanatili nito 5. Naipaliliwanag ang epekto ng matalino/di-matalinong paggamit ng likas na yaman sa pagpapanatili nito 5.1 Naiisa-isa ang mga di kanais-nais na pangyayaring nakapipinsala sa mga likas na yaman sa kapaligiran na nagdudulot ng di mabuti sa tao 6. Nakabubuo ng konklusyon na ang matalinong pagpapasya sa paggamit ng likas na yaman ay may kinalaman sa pagtataguyod ng pagiging malaya ng estado

19

IV V VI 2. Naiuugnay ang uri ng pananim at hayop sa klima ng bansa 3. Naipaliliwanag ang kinalaman ng klima sa uri ng pananim sa bansa II. PAMBANSANG PAGKAKAISA Napahahalagahan ang pagsisikap ng bawat rehiyon sa pagpapaunlad ng bansa A. Natatalakay ang naging kontribusyon ng bawat rehiyon sa pag-unlad ng bansa 1. Naipaliliwanag kung ano ang rehiyon 2. Naiisa-isa ang 17 rehiyon ng bansa 2.1 Naituturo sa mapa ng Pilipinas ang iba’t ibang rehiyon at mga lalawigang bumubuo sa bawat isa 3. Nailalarawan ang katangiang pangheograpiya ng bawat rehiyon 4. Napaghahambing ang mga rehiyon ayon sa katangiang pangheograpiya ng mga ito 4.1 Nagagamit ang mga pananda (legend) sa mapa sa paglalarawan ng katangiang pisikal ng mga rehiyon

5. Nakapagbibigay katibayan sa pagkamalikhain ng mga Pilipino sa musika, sining at panitikan 5.1 Naiisa-isa ang mga Pilipinong kilala sa musika, sining at panitikan C. Nasusuri ang mga patakarang pangkabuhayan ng mga Espanyol sa Pilipinas 1. Naiisa-isa ang mga patakarang pangkabuhayan ng mga Espanyol 2. Naipaliliwanag ang sis-temang kasama at ang epekto nito sa pamumuhay ng mga magsasaka

3. Nailalarawan ang polo y servicios o ang sapilitang paggawa 4. Natatalakay ang epekto ng sapilitang paggawa sa mga Pilipino 5. Naipaliliwanag ang naging reaksiyon ng mga Pilipino sa mga patakarang pangkabuhayan ng mga Espanyol 6. Nasusuri ang kaugnayan ng kalakalang galyon sa paraan ng pangangalakal sa kolonyang Pilipinas 6.1 Nahihinuha ang epekto sa kalakalan ng pagbubukas ng daungan ng Maynila

D. Napahahalagahan ang mga paraan ng pangangalaga sa teritoryo at mga likas na yaman 1. Naiisa-isa ang mga batas na may kinalaman sa pangangalaga ng teritoryo at mga likas na yaman ng bansa 2. Nakapagbibigay ng opinyon tungkol sa mahahalagang isyu na may kinalaman sa likas na yaman 3. Nakikilahok sa mga gawain, proyekto o kilusan para sa pangangalaga sa teritoryo at likas na yaman ng bansa III.BAHAGING GINAGAMPANAN NG PAMAHALAAN AT MAMAMAYAN PARA SA KABUTIHAN NG BANSA Napahahalagahan ang bahaging ginagampanan ng pamahalaan at mamamayan para sa kabutihan ng bansa A. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pamahalaan sa isang bansa 1. Naipaliliwanag kung ano ang pamahalaan 2. Nakikilala ang katangian ng isang bansang demokratiko 3. Napaghahambing ang mga pamahalaan ayon sa tunay na pinanggagalingan ng kapangyarihan

20

IV V VI 4.2 Nakagagawa ng payak na mapa ng sariling rehiyon na ginagamit ang mga sagisag

•••• pagguhit •••• paper mosaic •••• at iba pa

5. Natutukoy ang mga pangunahing likas na yaman at yaman tao ng bawat rehiyon 6. Naiuugnay ang pangunahing industriya, produkto at hanapbuhay sa katangiang pangheograpiya ng rehiyon B. Nasusuri kung paano nakikiisa ang bawat rehiyon sa pag-unlad ng bansa 1. Natutukoy ang paraan ng pag-aasahan ng bawat rehiyon 2. Naipaliliwanag kung paano nakatutulong sa pag-unlad ng bansa ang pagpapabuti ng produkto ng mga rehiyon 2.1 Nasasabi ang mga pagdiriwang na idinaraos ng bawat lalawigan/rehiyon kaugnay ng mga pangunahing produkto nito Hal.: Lanzones Festival – Camiguin Bangus Festival – Pangasinan Pilipinyahan – Cavite Tinapahan – Tarlac, Lemery, Batangas

6.2 Nakapagbibigay ng reaksiyon tungkol sa epekto ng kalakalang galyon sa pamumuhay ng mga Pilipino III. PANAHON NG MGA AMERIKANO Nabibigyang halaga ang pagbabago sa paraan ng pamumuhay ng mga Pilipino sa pagdating ng mga Amerikano A. Natatalakay ang ginawang pamamahala ng mga Amerikano sa mga Pilipino 1. Natatalakay ang uri ng pamahalaang militar at pamahalaang sibil 2. Naiisa-isa ang mga hakbang na ginawa ng pamahalaan para sa unti-unting paglilipat sa mga Pilipino ng kapangyarihang mamahala 3. Natutukoy ang mahahalagang pangyayaring may kinalaman sa pagkakaroon ng malayang pamahalaan 4. Naipagmamalaki ang pagsisikap ng mga Pilipino na magkaroon ng malayang pamahalaan B. Nabibigyang halaga ang mga pagbabago sa panlipunang pamumuhay sa pagdating ng mga Amerikano 1. Nailalarawan ang uri ng panahanan ng mga Pilipino

4. Nakikilala ang sistemang pampamahalaan ng bansa 5. Nasasabi ang mga sangay ng pamahalaan at ang bahaging ginagampanan ng bawat isa 6. Nasusuri kung bakit mahalaga ang pamahalaan sa pangangalaga ng kapakanan at kaligtasan ng mga mamamayan 7. Nasasabi kung bakit kailangan ang pamahalaan 8. Naiisa-isa ang mga paraang ginagawa ng pamahalaan upang mapangalagaan ang kapakanan at kaligtasan ng mamamayan B. Naipakikita ang mga kanais-nais na kilos ng isang matapat na mamamayang Pilipino tungo sa ikabubuti ng sambayanang Pilipino 1. Nasasabi kung sino ang mamamayang Pilipino ayon sa Saligang Batas 2. Nasasabi ang mga batayang karapatan at kalayaang tinatamasa ng mga mamamayang Pilipino ayon sa Saligang Batas 3. Nasusuri ang ilang paraang nakatutulong sa pangangalaga ng mga karapatan

21

IV V VI III. PAMBANSANG PAGMAMALAKI Napahahalagahan ang kulturang nagpapakilala ng ating pagka-Pilipino A. Napatutunayan na ang mga Pilipino ay may sariling lupain at kultura bago pa man magkaroon ng pakikipag-ugnayan sa ibang tao 1. Natutukoy ang itinuturing na unang Pilipino 2. Nasasabi ang pinanggalingan ng mga unang Pilipino 3. Natatalakay ang katangian ng materyal at di-materyal na bahagi ng kultura ng mga unang Pilipino 4. Nailalarawan ang uri ng panahanan ng mga unang Pilipino 5. Nasusuri ang katangian ng mga panahanang ito 6. Nasasabi ang kaugnayan ng panahanan sa pamumuhay ng mga unang Pilipino 7. Nabibigyang-katwiran ang pag-aangkop na ginawa ng mga unang Pilipino sa kanilang kapaligiran

2. Naipaliliwanag ang dahilan ng pagbuo ng mga lungsod 3. Nahihinuha ang mga dahilan ng pagbabago sa populasyon ng pamayanan/ bansa 4. Nasusuri ang kinalaman ng pag-unlad ng transportasyon at komunikasyon sa pamumuhay ng mga Pilipino 5. Nasusuri ang sistema ng edukasyon at relihiyong ipinakilala ng mga Amerikano C. Nabibigyang halaga ang mga pagbabago sa pangkabuhayang pamumuhay ng mga Pilipino 1. Naipaliliwanag ang mga programang pangkabuhayang pinairal ng Estados Unidos sa Pilipinas 2. Naipaliliwanag ang mga patakaran ng pamahalaan sa paglutas ng mga suliraning pangkabuhayan 3. Natatalakay ang mga natutuhan sa panahon ng mga Amerikano at ang naging epekto nito sa kabuhayan ng bansa

4. Natatalakay ang mga pangyayaring nakahahadlang sa pagtatamasa ng mga karapatan 5. Naipaliliwanag kung bakit mahalaga ang pagtatamasa ng mga kalayaan at karapatan ng tao sa kaunlaran at pangangalaga ng demokrasya IV. PAGPAPANATILI NG KALAYAAN NG BANSA Napahahalagahan ang pagpapanatili ng kalayaan ng isang bansa A. Natatalakay ang kahalagahan ng soberaniya sa pagpapanatili ng kalayaan ng isang bansa 1. Nabibigyang-konklusyon na ang isang bansang malaya ay may soberaniya 1.1 Naipalilliwanag ang kahalagahan ng panloob na soberaniya (internal sovereignty) ng bansa 1.2 Naipaliliwanag ang kahalagahan ng panlabas na soberaniya (external sovereignty) ng bansa 2. Nabibigyang halaga ang mga karapatang tinamo ng bansa nang ito ay magkaroon ng kalayaan

22

IV V VI 8. Nabibigyang katwiran ang mga pagbabago sa panahanan ng mga Pilipino sa pagdating ng mga dayuhan B. Naipaliliwanag ang kaugnayan sa pagpapayaman ng kultura ng pakikipag-ugnayan sa ibang bansa 1. Nakikilala ang mga unang dayuhang nakipag-ugnayan sa bansa 2. Nasasabi ang mga dahilan ng pakikipag-ugnayan sa mga ninuno 3. Naipaliliwanag ang paraan ng pakikipagkalakalan ng mga ninuno sa mga dayuhan 3.1 Natutukoy ang mga produkto at kalakal ng mga unang Pilipino 3.2 Nailalarawan ang paraan ng kalakalan ng mga unang Pilipino 3.3 Natatalunton sa mapa ang ruta ng kalakalan ng mga unang Pilipino

3.4 Nasasabi ang mga bansang nakipagkalakalan sa Pilipinas at ang lokasyon ng mga ito 4. Naituturo sa mapa ang mga bansa sa Asya na unang nakipag-ugnayan sa Pilipinas

IV. PANAHON NG KOMONWELT Nabibigyang halaga ang pagbabago sa paraan ng pamumuhay ng mga Pilipino sa panahon ng Komonwelt A. Natatalakay ang mga pagbabago sa pamumuhay ng mga Pilipino sa panahon ng Komonwelt 1.Natatalakay ang balangkas at layunin ng pamahalaang Komonwelt 2. Naiisa-isa ang programang pampamahalaan ng Komonwelt para sa mga Pilipino 3. Natatalakay ang kahalagahan ng paglinang ng pambansang wika 4. Naiisa-isa ang mga programa para sa katarungang panlipunan B. Naipaliliwanag ang mga pagbabago sa lipunan noong panahon ng Komonwelt 1. Nailalarawan ang uri ng panahanang naitatag sa paglipat ng mga taga-Luzon at taga-Visayas sa Mindanao 2. Naipaliliwanag ang pagkilala sa karapatan ng kababaihan 3. Natatalakay ang mga pagbabagong pang-edukasyon at panrelihiyon

2.1 Naiisa-isa ang mga karapatang tinamo ng bansa ng ito ay magkamit ng ganap na kalayaan 2.2 Naipaliliwanag ang kahalagahan ng mga karapatang tinamo ng bansa nang ito ay maging ganap nang malaya 3. Nabibigyang katwiran kung bakit kailangang ipagtanggol ng mga mamamayan ang kalayaan at hangganan ng teritoryo ng bansa 3.1 Naiisa-isa ang mga pakina-bang ng mga Pilipino sa teritoryong sakop ng Pilipinas 3.2 Natatalakay ang mga paraan ng pagtatanggol sa mga hangganan at teritoryo ng bansa 4. Nasusuri ang mga paraang ginawa ng mga makabayang Pilipino sa pagkakamit ng kalayaan B. Nabibigyang-katwiran ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa 1. Natatalakay ang paraan ng pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa iba’t ibang panahon 2. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa, sa mga bansang maunlad at papaunlad

23

IV V VI 5. Nagagamit ang iskala sa pagsukat ng mga layo nito sa Pilipinas

C. Naipaliliwanang kung paanong ang kulturang Pilipino ay nahaluan ng kultura ng iba’t ibang bansang nakipag-ugnayan dito 1. Nailalarawan ang naging kontribusyon ng mga unang dayuhan sa katutubong kulturang Pilipino 2. Nailalarawan ang mga pangyayaring naging daan upang ang Pilipinas ay maging lupang sakop ng mga Espanyol 3. Natatalakay ang mga naging pagbabago sa kultturang Pilipino dulot ng pakikipag-ugnayan sa mga Espanyol 3.1 Natatalunton/naituturo sa mapa ang mga lugar sa bansa na unang nagkaroon ng pakikipag-ugnayan sa mga Espanyol 3.2 Nasasabi ang mabuti at di-mabuting epekto sa kulturang Pilipino ng pananakop ng Espanyol 4. Naipaliliwanag kung bakit di lumaganap ang kristiyanismo sa kabundukan 5. Naipaliliwanag ang mga pagbabago sa kulturang Pilipino sa panahon ng mga Amerikano

C. Nasusuri ang programang pangkabuhayan sa panahon ng Komonwelt 1. Nailalarawan ang mga suliraning pangkabuhayan sa panahon ng Komonwelt 2. Naipaliliwanag ang mga patakaran ng pamahalaan sa paglutas ng mga suliraning pangkabuhayan 3. Natatalakay ang mga natutuhan sa panahon ng Komonwelt V. PANAHON NG MGA HAPONES Nabibigyang halaga ang pamumuhay ng mga Pilipino sa panahon ng mga Hapones A. Naipaliliwanag ang sistema ng pamahalaang Hapones sa Pilipinas 1. Natutukoy ang mga pangyayari tungo sa pagka-katatag ng Ikalawang Republika ng Pilipinas 2. Nailalarawan ang pamahalaang pambansa na itinatag ng mga Hapones 3. Natatalakay ang naging patakaran ng pamahalaang Hapones sa edukasyon

3. Natatalakay ang mga naitulong ng mga Pilipino bilang mamamayan ng daigdig at kontribusyon ng Pilipinas sa mga samahang pangrehiyon at pandaigdig 4. Nabibigyang-halaga ang epekto sa Pilipinas ng pagsapi sa mga samahang panrehiyon at pandaigdig 4.1 Naiisa-isa ang mga samahang panrehiyon at pandaigdig na kinaaaniban ng Pilipinas 4.2 Natatalakay ang mga kabutihan/di-kabutihang naidudulot sa bansa ng pagsapi sa mga panrehiyon at pandaigdigang samahan V. ANG MAMAMAYAN AT PAMAHALAAN SA PAG-UNLAD NG BANSANG PILIPINAS Napahahalagahan ang pagsisikap ng mamamayan at ng pamahalaan upang umunlad ang bansang Pilipinas A. Naipaliliwanag kung paano itinataguyod ang kaunlaran ng isang bansa 1. Nasasabi ang kahulugan ng kaunlaran 2. Naiisa-isa ang mga palatandaan ng kaunlaran sa larangan ng kabuhayan, kultura at pulitika

24

IV V VI 5.1 Naipaliliwanag ang mga pangyayaring naging daan sa pagiging kolonyang Amerikano ng Pilipinas 5.2 Nakikilala ang ilang pagbabagong naganap sa kulturang Pilipino dahilan sa pagsakop ng Estados Unidos 5.3 Napipili ang mabuti at di-mabuting impluwensiya ng Estados Unidos sa kulturang Pilipino 5.4 Natutukoy ang naging epekto sa kulturang Pilipino ng panahon ng Hapones D. Nabibigyang halaga ang naging epekto sa kasalukuyang kultura ng mga natutuhan sa nakaraan 1. Nagagamit ang time line sa pagkilala ng ilang mahahalagang pangyayari sa kasaysayan ng bansa 1.1 Nakikilala ang time line at ang gamit nito sa pag-aaral ng kasaysayan 2. Natutukoy ang mga natutuhan sa mga pangyayari sa nakaraan na maaaring may kaugnayan sa kasalukuyan 3. Naiuugnay ang kasalukuyang kultura sa mga nakaraang pangyayari

B. Naipaliliwanag ang panlipunang pamumuhay ng mga Pilipino 1. Nailalarawan ang naging uri ng pamumuhay ng mga Pilipino 1.1 Nasasabi ang dahilan ng kanilang pagpapalipat-lipat ng tirahan 2. Naiisa-isa ang mga pangunahing suliraning pangkabuhayan ng bansa 3. Nasusuri ang mga programa ng pamahalaan sa paglutas ng suliraning pangkabuhayan 4. Naiuugnay ang mga natutuhang paraan sa paglutas ng mga suliraning pangkabuhayan noon sa paglutas ng katulad na suliranin ngayon VI. PANAHON NG IKATLONG REPUBLIKA Nabibigyang halaga ang kalagayan ng pamumuhay ng mga Pilipino sa panahon ng Ikatlong Republika A. Natatalakay ang uri ng pamamahala sa Ikatlong Republika 1. Naiisa-isa ang mga pangulong nanungkulan at kanilang patakaran at programa sa pamamahala

3. Nailalarawan ang isang maunlad na bansa sa larangan ng kabuhayan, kultura at pulitika B. Napahahalagahan ang mga hakbang na isinagawa ng pamahalaan sa pagtataguyod ng kaunlaran ng bansa 1. Naipaliliwanag kung paano itinataguyod ng pamahalaan ang pambansang adhikaing umunlad ang bansa 1.1 Naiisa-isa ang mga patakaran at mga programang pangkabuhayang inilunsad ng pamahalaan sa pag-unlad ng bansa 1.2 Naiisa-isa ang paraang ginagawa ng pamahalaan para sa pagpapabuti ng uri ng edukasyon 2. Naiuugnay ang kahalagahan ng edukasyon at kalusugan ng mamamayan sa pagpapaunlad ng kabuhayan ng bansa 3. Nabibigyang katwiran ang mga paraang ginagawa ng pamahalaan para mapaunlad ang agham at teknolohiya 4. Nabibigyang katwiran ang paraang ginagawa ng pamahalaan sa kabuhayan ng bansa upang makaagapay sa globalisasyon 4.1 Nasasabi ang kahulugan ng globalisasyon

25

IV V VI 4. Nagagamit ang magagandang natutuhan sa mga nakaraang pangyayari sa kasaysayan ng bansa upang mapabuti at maitaguyod ang kasalukuyang kultura IV.PAMBANSANG KATAPATAN Napahahalagahan ang pagpapanatili at pagpapaunlad ng mga Pilipino sa sariling kultura na makatutulong sa kabutihan ng bansa A. Nasusuri ang mga batas at programa ng pamahalaan sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng sariling kultura 1. Natutukoy ang mga batas at programa ng pamahalaan sa pagpapanatili at pagpapaunlad sa sariling kultura 2. Natatalakay ang karapatan ng mga mamamayan sa pagpa-panatili at pagpapaunlad ng sariling kultura 3. Natatalakay ang tungkulin at pananagutan ng mamamayan sa pagpapanatili ng sariling kultura 4. Nahihinuha ang maaaring mangyari sa kultura ng bansa kung hindi gagawin ng mga mamamayan ang kanilang tungkulin at pananagutan

2. Napipili ang mga natutuhan sa panahong ito na makatutulong sa paglutas ng mga suliraning panlipunan sa kasalukuyan B. Nasusuri ang kalagayan ng panlipunang pamumuhay ng mga Pilipino 1. Nahihinuha ang layunin ng pamahalaan sa pagtatatag ng Pambansang Pangasiwaan ng paglilipat tirahan at pagsasaayos 2. Naipaliliwanag ang binibigyang diin ng edukasyon sa Ikatlong Republika 3. Naipaliliwanag kung paano pinahahalagahan ang mga Pilipino sa larangan ng sining 3.1 Nakikilala ang mga katangi-tanging Pilipino na natanyag sa panitikan at musika 4. Natatalakay ang mga bahaging ginampanan ng mga kababaihan sa paglutas ng mga suliraning panlipunan C. Naipaliliwanag ang mga pagsisikap ng mga Pilipino na mapatatag at maisaayos ang kabuhayan sa panahon ng Ikatlong Republika 1. Nasusuri ang mga dahilan ng paglaganap ng suliraning pangkabuhayan 2. Nasasabi ang epekto ng paglaganap ng suliraning pangkabuhayan sa pamumuhay ng mga Pilipino

4.2 Natutukoy ang mga hakbang na isinasagawa ng pamahalaan upang makaagapay sa globalisasyon ang mga mamamayan nito 4.3 Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pagkakaroon ng mga dayuhang mamumuhunan sa bansa C. Nabibigyang halaga ang bahaging ginagampanan ng mga mamamayan sa pagtataguyod ng kaunlaran ng bansa 1. Naipaliliwanag kung paano itinataguyod ng mga mamamayan ang kaunlaran ng bansa 1.1 Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pangangalaga sa sarili upang makatulong sa pagpapaunlad ng bansa 1.2 Naipaliliwanag kung paano makatutulong sa pag-unlad at pagsulong ng bansa ang pagtitiwala sa sariling kakayahan 1.3 Naibibigay ang kahulugan ng pagiging produktibo 1.4 Naipaliliwanag kung paano nagiging produktibo ang isang tao 2. Nasasabi ang mga katangian ng isang taong may tamang saloobin sa paggawa

26

IV V VI 5. Naisasagawa ang makakayanang tungkulin at pananagutan sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura ng bansa B. Naipagmamalaki ang mga Pilipino sa iba’t ibang panahon na nagpaunlad/ nagpapaunlad ng sariling kultura 1. Naiisa-isa ang mga Pilipinong nagpaunlad/nagpapaunlad ng kultura 2. Natutukoy ang kanilang tanging nagawa para sa pagpapaunlad ng sariling kultura 3. Napahahalagahan ang mga Pilipinong nagpaunlad/ nagpapaunlad sa sariling kultura 4. Naisasagawa ang makakayanan sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng sariling kultura

3. Natutukoy ang mga paraang isinasagawa ng pamahalaan upang mapabuti ang kabuhayan ng bansa 4. Napahahalagahan ang patakarang “Pilipino Muna” VII. PAMAMAHALA SA ILALIM NG BATAS MILITAR AT IKAAPAT NA REPUBLIKA Napahahalagahan ang mga pagpupunyagi ng mga Pilipino tungo sa pagpapatatag ng bansa A. Naipaliliwanag ang mga pagbabago sa pamamahala sa bansa sa panahon ng Batas Militar 1. Naiisa-isa ang mga pangyayari na nagbigay-daan sa pagtatakda ng batas militar 2. Nailalarawan ang naging reaksiyon ng mga Pilipino sa pagbabago sa paraan ng pamamahala sa bansa 2.1 Naibibigay ang ilang batas at tuntunin ng pamahalaan sa panahong ito B. Nailalarawan ang kalagayan ng panlipunang pamumuhay ng mga Pilipino sa panahon ng Batas Militar 1. Natatalakay ang ilang suliraning/programang panlipunan sa panahong ito

3. Nasasabi ang mga katangian ng isang matalinong mamimili 4. Naiuugnay ang kahalagahan ng pagtangkilik sa sariling produkto sa pag-unlad at pagsulong ng bansa 5. Nakikilala ang mga paraan ng wastong paggamit ng mga kalakal at paglilingkod 6. Naipaliliwanag ang kaugnayan ng pagpapabuti/ pagpapaunlad ng uri ng produkto/kalakal ng bansa sa pag-unlad ng kabuhayan nito 6.1 Nasasabi ang mga paraan ng pagpapabuti/pagpapaunlad ng uri ng produkto/kalakal ng bansa 6.2 Naipaliliwanag ang kahalagahan para sa bansa ng pagkakaroon ng mga mamamayang may sapat na kasanayan at kakayahan sa paggawa 7. Natatalakay ang kahalagahan nang muling paggamit ng mga bagay na patapon 8. Naipakikita ang kaugnayan ng pagtitipid sa enerhiya sa pag-unlad ng bansa 9. Natatalakay kung paano pinananatili at pinauunlad ng mga Pilipino ang kultura ng bansa

27

IV V VI 2. Naipaliliwanag ang paraang isinagawa ng

pamahalaan upang mapangalagaan ang kaligtasan ng bansa 3. Nasusuri ang programa ng pamahalaan sa paglutas ng mga suliraning panlipunan at pangkabuhayan C. Nabibigyang katwiran ang naging reaksiyon ng mga Pilipino sa patakaran ng Batas Militar 1. Natutukoy ang mga pagbabago sa Saligang Batas ng 1973 2. Nahihinuha ang magiging epekto ng paggawad ng higit na kapangyarihan sa pangulo 3. Naipaliliwanag ang naging reaksiyon ng mga Pilipino sa Batas Militar 4. Nasasabi ang mabuti at di-mabuting patakaran ng Batas Militar VIII. ANG PILIPINAS SA PANAHON NG ‘BAGONG REPUBLIKA’ 1981-1988 Napahahalagahan ang ipinakitang kagitingan ng mga Pilipino sa pakikiisa sa pagkakamit ng makatarungang pamumuhay A. Nasusuri ang kalagayan ng pamumuhay sa panahon ng “Bagong Republika”

10. Natutukoy ang ilang pambansang isyu/suliranin na nakapipigil sa pag-unlad ng bansa tulad ng drug abuse; child abuse; crime atbp. 11. Nakapagbibigay ng makatotohanang mungkahi sa paglutas ng mga pambansang suliranin 12. Nakalalahok sa proyekto ng pamahalaan tungo sa kaunlaran ng bansa

28

IV V VI 1. Nasasabi ang dahilan ng pagbagsak ng

ekonomiya noong 1983 2. Nailalarawan ang programang pangkabuhayan at ang epekto nito sa pamumuhay ng tao 3. Nabibigyang katwiran ang naging reaksiyon ng mga Pilipino sa mga patakaran ng pamahalaan B. Naipagmamalaki ang pakikipaglaban ng mga Pilipino sa muling pagkakamit ng demokrasya sa mapayapang paraan

1. Natatalakay ang bahaging ginagampanan ng kababaihan sa panahong ito 2. Nailalarawan ang reaksiyon ng mga Pilipino nang mawalang halaga ang karapatan sa pagboto 3. Nailalarawan ang EDSA Revolution noong Pebrero 25, 1986 3.1 Nasasabi ang tungkuling ginampanan ng media sa panahon ng “EDSA Revolution” 3.2 Natatalakay ang kabayanihang ginawa ng mga Pilipino sa pakikiisa sa muling pagkakamit ng karapatan at kalayaan 4. Natatalakay ang epekto ng People Power para sa pagkakamit ng kalayaan

29

IV V VI IX. ANG PILIPINAS PAGKARAAN NG

EDSA REVOLUTION (1986- KASALUKUYAN) Napahahalagahan ang mga patakaran at programa ng pamahalaan tungo sa pag-papatatag ng demokrasya A. Nasasabi ang mga patakaran at programa sa pamamahala ng mga pangulong nanungkulan pagkatapos ng EDSA Revolution at sa kasalukuyan 1. Naibibigay ang patakaran ng isang demokratikong pamahalaan 2. Natatalakay ang mga paraan ng pangangalaga sa demokrasya at pagpapanatili nito 3. Napahahalagahan ang muling pagtatatag ng demokrasya 4. Naiisa-isa ang mga suliraning pampulitika, pangkabuhayan at panlipunan na kinakaharap ng bansa

5. Natatalakay ang mga paraan/programang isinasagawa sa paglutas ng mga suliraning ito 6. Natatalakay ang epekto ng mga patakaran at programang ito sa pamumuhay ng tao

30

(EDUKASYONG P ANTAHANAN AT P ANGKABUHAYAN)

MAKABAYAN