hellenistik ve erken roma döneminde lykia'da basılan otonom şehir sikkeleri

Hellenistik ve Erken Roma mparatorluk Dnemlerinde Likyada Baslan Otonom ehir Sikkeleri

Ahmet Tolga TEK*

I GiriHellenistik ve Erken Roma mparatorluk dnemlerinde Likya ehirlerinin bazlar, Likya Birlii ad altnda bastrdklar sikkelerin dnda, kendi adlarna, otonom karakterde sikkeler de bas-trmlardr. ounluu bronz olan bu sikkelerden pek ok rnein eitli mze ve koleksiyon kataloglarnda yaynlanmasna ramen, henz bu seriler, Likya Beylerinin, Likya Birliinin veya mparator III. Gordianus dnemi Likya ehirlerinin serileri kadar kapsaml allmamlardr.

Otonom karakterdeki bu sikkeler iin eitli kataloglarda verilen geni, .. 2. yy. .S. 1. yy. aras tarihler, tek tek bu sikkeleri basan kentler asndan bazen tam olarak doru deildir. Aslnda nerilen bu geni tarih aral, Likya Birliinin dzenli karakterdeki serileri ile ayn yl-lara denk gelmektedir. Dolaysyla bu durum bizi yanl olarak, Likya Birliinin ye kentlerinin, Birlik sikkeleri dnda bu otonom ehir serilerini de, yerel kullanm iin ayn anda basmakta olduklar sonucuna gtrebilir.

Halbuki, bahsedilen otonom sikkelerin birimleri ve tipleri ou zaman Likya Birlik birimleri ile uyumamaktadr. Ayrca, birim, tip ve darplarda standart bir yap gsteren Likya Birlii sik-keleri mevcutken, otonom karakterdeki bu dier sikkelerin de ayn ekonomik blge ierisinde, Likya Birlii tarz sikkeler bastran ayn kentlerde, ayn anda dolamda olmalar anlamsz ve gereksizdir. Bu durumda otonom sikkelerin, bunlar basan kentlerin Likya Birliine dahil ol-madklar yllar gz nne alnarak, kentler baznda tekrar incelenmesi gerekmektedir. Byle bir incelemenin sonular, gerek bu kentler asndan, gerekse Likya Birliinin politik tarihinin daha net anlalabilmesi iin yeni sonulara ulamamz salayacaktr. Aada otonom karakter-de sikke basan kentler bu noktalar gz nne alnarak genel hatlaryla ksaca incelenmilerdir. Bu makale, Likyada kullanlan btn otonom rnekleri iermemektedir, ama daha sonra bu konularda detayl aratrma yapmak isteyen aratrmaclara bu almann balang aamasnda faydal olacan umuyorum.

* Yrd. Do. Dr. Ahmet Tolga Tek, Anadolu niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji Blm, Yunus Emre Kamps, Eskiehir- TRKYE.

E-posta: [email protected]

III. Likya Sempozyumu / The IIIrd Symposium on Lycia2

II - Merkezi Likyada Baslan Otonom ehir SikkeleriMerkezi Likya kentleri Likya Birliinin kurucu kentleri olmular ve .. 2. yy.dan itibaren Likya Birlii adna gm kitharephoroslar ve bronz birimler bastrmlardr. Dolays ile Antiphellos, Ksanthos, Patara, Phellos ve Pnara kentlerinin bastrm bulunduklar az sayda otonom sikke tipi Likya Birliinin kuruluundan ncesine tarihlendirilmelidir. Ayrca ayn dnemde Antiphel-los ve Kyaneai yabanc sikkeler zerinde kendi isimlerinin ksaltmalar bulunan kontrmarklar kullanmlardr. Myra ise sadece Roma mparatorluk a banda otonom karakterde bir sikke serisi bastrmtr.

Antiphellos (Res. 1-2)British Museumda bulunan ve Kata satn alnm iki sikke, Antiphellosun otonom serilerine aittir (Res. 1)1. Bu sikkeler .. 3. yy. sonu 2. yy. bana tarihlendirilmelidir. Bu kent, Kyaneai ile beraber ayn yllarda yabanc sikkeler zerinde kontrmarklar kullanmtr (Res. 2). Bu kon-trmarklar, Likya Birliinin kurulu srecinde, Side ve Rodos gibi Likyada da yaygn dola-m bulunan geerli darphanelerin gm sikkeleri zerine baslmlardr. Byk ihtimalle, .. 180lerde Rodosa kar balayan isyanlardan, ilk Likya Birlik gmlerinin basmna kadar, yani yaklak .. 167 ylna dek kullanmlar srmtr2.

Ksanthos (Res. 3-5)Ksanthos, Klasik ada Likyann en nemli darphanelerinden bir tanesidir. zellikle gm sikkeleri (Res. 3) ile tannan bu darphane, .. 4. yy. balarnda gene kentin Like ismi olan Ar-nna ismi ile otonom karakterde bronz sikkeler bastrmtr (Res. 4)3. Bu sikkeler, Limyra dynast Periklenin bronz serileri ile beraber, veya az sonrasnda Likyada kullanlan ilk bronz rnekler arasndadr.

Bundan sonraki dnemlerde Ksanthosa ait sadece tek bir otonom sikke tipi bilinmektedir (Res. 5)4. Bu sikke tipini, Patara ve Pnarann bastrd rneklerle beraber, Likya Birliinin kuruluu ncesi yllara, .. 3. yy.n sonu .. 2. yy. bana tarihlendirmek gerekmektedir.

Patara (Res. 6)Klasik Dnemde Likya Beyleri adna sikke baslan darphanelerden bir bakas olan Patara kenti, Hellenistik Dnemde sadece iki adet otonom bronz sikke tipi ile tannmaktadr (Res. 6)5. Byk ihtimalle bu sikkelerin tipleri, daha sonra Likya Birliinin ilk sikkelerine modellik etmitir. Dola-ysyla, daha nceye, yani .. 3. yy.n sonlarna tarihlenmeleri gerekmektedir. Mevcut iki tipe ait rnekler, arlklarnn iaret ettii zere birbirlerinin birimleri olabilecei gibi, sikke tiplerinin

Tip 1: AE, n yzde Apollon ba saa dnk, arka yzde ANT, yunus bal sola dnk; BMC Lyc. no. 1. Tip 2: AE, n yzde rtl bir kadn ba sola dnk, arka yzde AN, yunus bal sola dnk (Res. 1); BMC Lyc. no. 2 Lev. IX,14.

Troxell 1982, 26-27; Ashton 1987, 8-25 Lev. 2-3. Ashton 2002a, 29-30. Tip 1: AE, n yzde Apollonun defne elenkli ba saa dnk, arka yzde , kithara (Res. 5); BMC Lyc. no.

1-2 Lev. XVIII,5; Svoronos 1903, 191 no.120; SNG Cop. 31 no. 150; Matzke 1997, 255 Res. 22. Tip 1: AE, n yzde Apollon ba cepheden; arka yzde , stephanoslu Artemis ba cepheden; BMC Lyc., no

11-12 Lev. XV 16; SNG Fin. II no. 617. Tip 2: AE, n yzde defne elenkli Apollon ba saa dnk, arka yzde , stephanoslu Artemis ba sola dnk (Res. 6); BMC Lyc. no. 5-10 Lev. XV 14-15; SNG Cop. 31 no. 114; SNG v. Aul. 18 no. 8492; SNG Fin. II no. 618.

Hellenistik ve Erken Roma mparatorluk Dnemlerinde Likyada Baslan Otonom ehir Sikkeleri 3

yakn olmas gz nne alndnda, birbirlerini takip eden seriler de olabilir. Patara daha sonra, Likya Birlii tiplerinde sikke basan nemli bir darphane olmutur.6

Phellos (Res. 7)nemli Klasik a Likya yerleimlerinden olan Phellos, byk ihtimalle bu dnemde sikke bas-trmt. Ancak ehrin Hellenistik Dnem otonom sikkeleri bilinmemekteydi; Arykanda kazlar srasnda bulunan yeni bir sikke ile tanmlanmaktadr (Res. 7)7.

Pnara (Res. 8-9)Likya Birliinin en nemli alt kentinden biri olan Pnara, Likya Birliinin kuruluundan nce Ksanthos ve Patara gibi .. 3. yy.n sonlarnda adna ada iki farkl birimde sikke bastrmtr (Res. 8-9)8.

Myra (Res. 10)Likya Blgesinin en nemli kentlerinden Myraya ait erken tarihli sikke rnekleri henz bilin-memektedir. ehrin bilinen tek otonom sikkesi, daha ge dnemlere tarihlenebilecek bir iilik gstermektedir. zerinde, nde Artemis Eleuthera bst, arkada ise Nike figr bulunan bu tip (Res. 10)9, genellikle Erken Roma mparatorluk ana tarihlendirilmektedir. Sikke, .S. 43 ylnda, Likya Blgesinin Roma Eyaleti yaplmasndan az nce, Birliin yaad eitli sorunlar yznden kan karklk dneminde baslm olabilir. Ancak, Myra, Likya Birliinin 3 oy hakk-na sahip en nemli 6 kentinden birisi olduuna gre, kentin Likya Birliinden kopmu olmas pek olas grnmemektedir. Bunun yerine mparator Nero dneminde Likyallarn ksa bir sre bamszlk kazanm olabilecekleri yllarda bu sikkenin baslm olmas daha mmkndr.

III - Bat Likyada Baslan Otonom ehir SikkeleriFethiye Krfezi etrafndaki kentler, Hellenistik Dnemde Likya genelinden farkl bir tarih sreci izlemilerdir. Bu kentlerden Telmessos, .. 188deki Apameia Barnda Pergamon Krallna verilmitir. .. 133de, Pergamon Krallnn topraklar, Romallarn yeni Asia Eyaletine dn-rken, Telmessosda bu dzenleme ierisinde yer almtr. .. 46 yl yaztndan anlaldna gre Telmessos, komusu Lissa ile beraber ancak bu tarihte Likya Birliine katlmaktadr10. Ya-ztta ismi gemeyen Kalyndann bu srete Likya Birliine dahil olup olmadn bilmiyoruz, ama .S. 43de yeni oluturulmu Likya Eyaletinin ierisindedir. Bu blgede sadece Kalynda ile

Hatta belki de Likya Birlii adna baslan btn sikkeler, ye kentler adna Patarada baslarak kullanlacaklar yerlere sevk ediliyordu. nk Likya Birliinin farkl merkezlerine ait sikkeler arasnda, tiplerin ayn olmas dnda, bire bir kalp ilikileri bulunmaktadr. Bu da bu sikkelerin hepsinin merkezi bir darphanede basldklarn gsterir. Likya Birliinin ana meclisine ev sahiplii yapan Patara, bu merkezi darphanenin olabilecei en uygun yerdir.

Tip 1: Arykanda Kazs Env. No: ARY-2002-S-20; AE, n yzde stephanoslu Artemis ba saa dnk; arka yzde , kit-hara. O.7 g. (Res. 7).

Tip 1: AE, n yzde sorgulu Attika miferli erkek ba (heros?) saa dnk; arka yzde INAP[EN] ve ortasnda amb-lem olarak 8 kollu yldz olan kalkan (Res. 8); SNG v. Aul. 10 no. 4447. Tip 2: AE, n yzde Apollonun defne elenkli ba saa dnk, arka yzde INA - PE - N, cepheden bukranium (Res. 9); BMC Lyc. no. 1-4 Lev. XVII,5; SNG Cop. 31 no. 181; SNG v. Aul. 10 no. 4446.

Tip 1: AE, n yzde Artemis Eleutheria bst cepheden, arka yzde M-Y, Nike saa doru ilerliyor (Res. 10); BMC Lyc no. 10 Lev. XV, 5; Svoronos 1903, 191 no. 119 Lev XI.24; SNG v. Aul. 18 no. 8491.

0 Mitchell 2005.


Telmessos otonom tarzda sikkeler bastrmlardr. Kalynda adna daha sonra, Likya Birlii veya mparator III. Gordianus dneminde sikke bastrlmamtr. Telmessos adna ise, Augustus dne-mi ve sonrasnda, Likya Birliinin gm hemidrahmileri ve bronz birimleri bulunmaktadr11.

Kalynda (Res. 11-12)Kalyndaya ait sikke tipleri, Likya Birliinin tiplerini andrsa da, bu sikkeler etnii-ni iermedii iin ayr tutulmaldr12. Kalyndaya ait iki sikke tipi yaynlanmtr (Res. 11-12)13. Fethiye Mzesinde rnekleri bulunan yaynlanmam nc bir sikke tipi de byk ihtimalle Kalyndaya aittir14. Eer Kalynda, Telmessos ile ayn tarihi olaylar yaadysa, bahsedilen sikkeler .. 46 ncesine konmaldr. Arlklar ve lleri, bunlarn birbirleriyle uyumlu, ada birim-ler olduklarn iaret etmektedir. British Museumda bulunan ve bu kente atfedilen iki gm rnek15, Pisidyadaki Selge kentine aittirler. Ayn katalogda yer alan bir bronz rnek16 ise gene Kalyndaya ait deildir, yazt yanl okunmu bir Bubon sikkesi olabilir.

Telmessos (Res. 13-15).. 188de Likya geneli Rodos hakimiyetine braklrken, .. 133e dek Telmessos Pergamon Krallna dahil olmutur. Bu tarihten sonra btn Pergamon Krall topraklar ile beraber Romallarn Asia Eyaletine dahil olan Telmessosun Likya Birliine katl, yeni snr yaztndan grld gibi ancak .. 46da gereklemitir17.

Klasik ada da byk ihtimalle sikke basan Telmessos, Ptolemaioslar dneminde belki de bu krallnn resmi darphanelerinden bir tanesi idi18. Bu dnemde baslan bir Telmessos sikke tipi otonom karakterde saylabilir (Res. 13); Hill, bu sikkeyi Telmessosun yneten Kral Lysimakhosun olu Ptolemaios dnemine, yani .. 241/40 ylna tarihlendirmitir19. Telmessusun dier bir sikke tipi, n yz Likyada Rodos hakimiyeti srasnda kullanlan sikkeleri, arka yz motifi ise Seleukos sikkelerini andrd iin .. 2. yy. bana tarihlenebilir (Res. 14)20. ehrin dier sikke

Troxell 1982, no. 148 Lev. 30 no. 178-181 Lev. 33. Troxell 1982, 238. Tip 1: AE, n yzde stephanoslu Artemis ba saa dnk; arka yzde / ve ortada bir meale (Res. 11); BMC

Lyc. no. 8 Lev. X,15; SNG Cop. 31 no. 57; SNG v. Aul. 10 no. 4291. Tip 2: AE, n yzde stephanoslu Artemis ba saa dnk, omzunda yay ve sadak, arka yzde, altta ve ortada geyik saa dnk (Res. 12); BMC Lyc. no. 4-7 Lev. X.14; SNG V. Aul. 10 no. 4292-4293; SNG v. Aul. 18 no. 8487; SNG Tb. 6 no. 4233; Roos 1969, 85 (Fethiyenin kuzeyindeki Emirta Kynden bulunmu).

Tip 3; AE, ortalama 0.7 g. civar; n yzde Artemis ba saa dnk, omzunda yay ve sadann ular grnyor; arka yzde protom geyik saa dnk. Fethiye Mzesi sikke koleksiyonu 1992-1993 yllar arasnda yaplan bir aratrma ile R. Ashton, P. J. Casey, M. Arslan ve tarafmdan oluan bir ekip tarafndan allmtr ve yayna hazrlanmaktadr. Grek sikkeleri R. Ashton tarafndan yaynlanacaktr ve burada yayn ncesi baz sonular kullanmama izin verdii iin kendilerine teekkr ederim.

BMC Lyc., no 1-2 Lev. X,12. BMC Lyc., no 3 Lev. X,13. Mitchell 2005; Telmessosun Hellenistik Dneminin detayl bir tarihesi iin bk.: Tietz 2003, 308-318. Ashton 2002b, 10. R. Ashton, Fethiye Mzesi koleksiyonunda bulunan baz Ptolemaios Krall bronz sikke rnekleri yard-

myla, bunlarn Telmessosda baslm olabileceklerini nermektedir. Tip 1: AE, n yzde Ammon boynuzlu Alexandros III ba saa dnk; arka yzde / CCHWN, aslan sola dnk

(Res. 13); Hill 1912, 145-146 no. 24 Lev. VII, 8; Hill 1923, 211 Lev. 9,4. Hill, yaynlad rnekte yazt yanl okumu olabilir, / eklinde yaynlamtr, ancak yeni bir rnekte yazt net bir ekilde / CCHWN eklinde okun-maktadr; 4.15 g; Mediterranean Coins Mzayede Evi internet mzayedesi - www.vcoins.com/mediterraneancoins, 9/2005.

0 Tip 2: AE, n yzde Heliosun ual ba 4/3 cepheden; arka yzde TE, Apollon omphalosu zerinde, sola dnk oturmu, sa elinde ok tutmakta, sol eli ile yayna dayanyor (Res. 14); BMC Lyc. no. 1 Lev. XVII.9; SNG Cop. 31 no. 134; SNG v. Aul. 10 no. 4451; SNG v. Aul. 18 no. 8498; SNG Tb. 6 no. 4273-4274.


tipleri ise .. 2. yy. ortalarndan, .. 46 ylna kadar olan sreci temsil etmektedir21. Ayrca Telmessos, hemen yaknndaki Termessos Minor - Oinoanda kentinin ve Likya dndaki dier yerlerin sikkelerini zerlerine, otonom sikkelerinde de tip olarak kulland (Res. 15) ehir epi-semonu olan ar tipli kontrmarklar vurarak kullanmtr.

IV - Kuzey-Bat Likyada Baslan Otonom SikkelerKibyratis Tetrapolisini oluturan Kibyra, Balboura, Bubon ve Termessos Minor-Oinoanda kent-lerine, .. 3 ve 2. yy.larda, zellikle Termessos Majorn giriimleriyle, Pisidyal kolonistler yer-letirilmitir. .. 82/1de, Mithridates Sava sonras dnemde, Roma Generali Sullann snr dzenlemeleri ile ilikili olarak bu tetrapolis datlm; Kibyra Asia Eyaletine balanrken, Bal-bura, Bubon ve Termessos Minor-Oinoanda kentleri Likya Birliine katlmlardr. Bu kentlerin Hellenistik dnem otonom sikkeleri bu tarihten ncesine aittir. Bu kent, mparator Augustus- Caligula dnemlerinde tekrar sikke bastrdklar iin, bilinmeyen bir nedenle Likya Birliinden ayrlm olabilecekleri dnlmelidir. Ancak her kent de, .S. 43de Likya Eyaleti oluturulur-ken tekrar Likyaya dahil olmulardr.

Balboura (Res. 16-19)Balboura yzey aratrmalar, ehir civarnda erken yerleimlerin izlerini ortaya karttysa da, ehrin kendisinin kurulu tarihi Hellenistik adan geriye gitmemektedir. ehrin Hellenistik Dnemine ait bir yaztta, ehrin belki de ilk sakinlerinin isimleri, arazinin kura ile datlmas ile ilgili bir kararda gemektedir. Bu listede yer alan isimlerin ok byk bir ksm Pisidyal-dr ve bazlar Termessos Major ve Kibyra ile olan balantlarn da belirtmilerdir. Dolaysyla, Balbourann Pisidyallarca kurulmu veya Oinoanda gibi kolonize edilmi bir yerleim olarak d-nmememiz iin herhangi bir neden yoktur22. Balburann Hellenistik otonom sikkeleri (Res. 16-17) .. 2. yy. balarndan balatlabilir; bu seriler .. 82ye dek devam etmi olmaldrlar23. Daha sonra kent Likya Birliine katldnda adna sikke baslmamtr. Balbura tekrar Roma mparatorluk anda, mparator Augustus-Caligula dnemleri arasnda sikke bastrmtr (Res. 18-19)24.

Tip 3: AE, n yzde Kithara, arka yzde T / E - / M, sola dnk yay. Svoronos 1904, 385, no 252 Lev. XVII,23. Tip 4: AE, n yzde Hermes ba saa dnk, arka yzde T E / , quadratum incusum ierisinde ar (Res. 15); BMC Lyc. no. 2 Lev. XVII,10; SNG Cop. 31 no. 135; SNG v. Aul. 10 no. 4452-4453; SNG Tb. 6 no. 4277-4279. Tip V: AE, n yzde omzunda kerykaion grnen Hermes ba saa dnk, arka yzde TE, quadratum incusum iinde ar; SNG Tb. 6 no. 4275-4276. Ayrca henz yaynlanmam olan birka farkl sikke tipi daha Fethiye Mzesi koleksiyonunda mevcuttur.

Hall - Coulton 1990, 147-149; Coulton 1999, 226-232. Tip 1: AE, n yzde Athena ba saa dnk, arka yzde BA , elenk iinde, mifer zerinde cepheden bay-

ku (Res. 16); SNG v. Aul 10 no. 4282. Tip 2: AE, n yzde elenk iinde kerykaion, arka yzde BA , elenk iinde Herakles sopas; SNG Cop. 31 no. 52; SNG v. Aul 10 no. 4280. Tip 3: AE, n yzde baak elenkli, ba rtl Demeter ba saa dnk, arka yzde BA / , baak (Res. 17); BMC Lyc. No. 1 Lev. X,7; SNG v. Aul 10 no. 4281. Tip 4: n yzde kanatlar ak kartal cepheden, arka yzde BA / , elenk ierisinde kanatl yldrm demeti; BMC Lyc. no. 2 Lev. X,8. Fethiye Mzesi koleksiyonunda henz yaynlanmam olan en az iki farkl tipe ait rnekler daha mevcuttur.

Tip 5: AE, mparator Augustus dnemi, n yzde , Augustusun sade ba saa dnk; nnde dal?, arka yz-de BAW. Herakles ayakta cepheden, elinde sopas ve omzunda aslan postu (Res. 18); RPC I, no. 3354. Tip 6: AE, mparator Caligula dnemi, n yzde AIOC CEBACTOC. Caligulann sade ba saa dnk; arka yzde BA[...]. Augustusun ua tal ba iki yldz arasnda; RPC I no. 3355; RPC I Sup. I no. 3355. Tip 7: AE, mparator Caligula dnemi, n yzde AIOC CEBACTOC. Caligulann sade ba saa dnk, arka yzde BA WN. Herakles ayakta cepheden, elinde sopas ve omzunda arslan postu (Res. 19); RPC I no. 3356. Tip 8: AE, n yzde AIOC CEBAC, Caligulann sade ba saa dnk, arka yzde BAWN, Hermes ayakta cepheden, elinde kerykaion ve para kesesi; RPC I no. 3357.


Bubon (Res. 20-21)Bubon kenti byk lde yakn komularnn kaderini izlemi olmaldr. Orthagoras yaztndan, ehrin .. 2. yy.da mevcut olduunu ve Tiran Moagetes tarafndan ynetildii anlalmaktadr. Bu ahs, Kibyray yneten ve ayn ismi tayan kii veya aile ile akraba olabilir. .. 82 ylnda Likya Birliine verilen kentin Roma Dneminden, .S. 190 ylna ait bir yazttan, halknn e-kyala kar verdikleri baarl mcadele karsnda, Likya Birliinde iki olan oy hakknn e ykseltildiini grmekteyiz25. Ancak ehrin Likya Birliine ilk katl annda iki oy hakknn olup olmadn saptamak imdilik mmkn deildir.

ehrin Hellenistik Dnem otonom sikkeleri .. 2. yy. balarndan balayarak, .. 82 ylna kadar devam etmitir (Res. 20-21)26. Bu sikkelerden bazlar Likya Birliinin sikke tiplerini an-drsa da etniini tamamaktadrlar27. ehir tekrar mparator Augustus dneminde sikke bastrmtr28.

Oinoanda (Res. 22-23)Oinoanda, Magnesia Savandan sonraki yllarda, ksa bir sre kendi adna gm sikkeler bas-trmtr29. Yakn zamana kadar British Museumda bulunan tek bir rnekle30 temsil edilen bu sikkelerden oluan yeni bir define sayesinde, bu sikkeler bugn daha iyi tannmaktadr31. Bu sikkeler zerinde A ve arasnda rakamlarla gsterilen ayr sene belirtilmitir (Res. 22).

Bir bronz otonom sikke serisi, belki de bu gm sikkelerin alt birimlerini oluturmakta-dr (Res. 23). Bu bronzlardan saptayabildiimiz rnekler zerinde imdilik A ve B senele-ri mevcuttur, belki ileride seneli rnekler de karmza kabilir32. Her iki sikke serisi de Oinoandann kendi bana sadece 3 sene sikke bastrdna iaret etmektedir. Bu sikkeler .. 188-185 arasna tarihlendirilmektedir.

Termessos Minor Oinoanda (Res. 24-25)Termessos Minor, Byzantionlu Stephanosun verdii bilgiye gre, Pisidyadaki Termessos Majorun bir kolonisidir33. TEP-OI yaztl sikkeler ve her iki yerleim isminin birlikte kulla-nld Roma Dnemi yaztlarndan dolay, uzunca bir sre, Termessos Minorun Oinoanda ile sympoliteia anlamas bulunan, farkl bir kent olduu dnlmtr. Ancak Prof. J. Coultonun

Schindler 1972, 11-23 no. 2. Tip 1: AE, n yzde, omzunda sadak grnen Artemis ba saa dnk, arka yzde BOY, geyik saa dnk (Res. 20);

Waddington 1853, 117; SNG v. Aul. 10 no. 4286. Tip 2: AE, n yzde, omzunda sadak grnen Artemis ba saa dnk, arka yzde apraz yay ve sadak (Res. 21); BMC Lyc no. 1 Lev. X,10. Bu tiplerin farkl dier varyeteleri de bulunmaktadr.

Troxell 1982, 238. Tip 3: AE, mparator Augustus dnemi, n yzde , Augustus ba saa dnk, arka yzde BOYBW-NE[WN],

ayakta cepheden, ba sola dnk, mzrakl ve elini havaya kaldrm bir figr; RPC I, no 3353. Kukusuz bu figr, ehirde nemli bir klt alan bulunan Aresi temsil etmektedir. Klt ile ilgili yaztlar iin baknz: Schindler 1972, 24 -28.

Hill 1897; Kosmetatou 1998, 163. 0 Tip 1: AR, n yzde elenkli Zeus ba saa dnk, ban arkasnda skepter, arka yzde OINOANE/W-N, kanatl yl-

drm demeti zerinde duran kartal, ve bolukta A arasnda saylar (Res. 22); Hill 1897; BMC Lyc. no. 1 Lev. XV,9; Ashton 2005, 65-74.

Ashton 2005. Tip 2: AE, n yzde Hermes ba saa dnk, ban arkasnda kerykaion, arka yzde O / A veya O / B sol elinde mzrak,

sa eliyle yere dayad bir kalkan tutan ksa tnikli asker figr (Ares?) (Res. 23); SNG Fin. II no. 636 Lev. 22. Bu sikke tipinin Oinoandaya atfedilmesinin nedenleri ve saptanabilen rnekler iin Ashton 2005, 75-77.

Stephanos, Byzantios, 650.


epigrafik kaynaklar tekrar elden geirerek ikna edici bir ekilde gsterdii gibi her iki yerleim aslnda ayn yerdir. Muhtemelen .. 2. yy. balarnda mevcut olan Oinoanda kenti, Termessos Major tarafndan ele geirilmitir ve buraya Pisidyal kolonistler yerletirilmitir. J. Coulton, bu olay .. 175 ncesine yerletirmektedir34. Belki de yukarda incelenen Oinoanda sikkelerinin basmlarnn sona eri tarihleri dikkate alnarak bu tarih .. 180li yllara geri ekilmelidir35.

ehrin Termessos kolonisini almasndan sonra ismi Termessos Minor olmutur ve .. 82 ylna kadar bastrd sikkelerde sadece etnik ismi kullanlmtr (Res. 24). .. 82 ylnda Likya Birliine balanan ehir adna, Likya Birlii tiplerinde sikke bulunmamak-tadr. mparator Tiberius dneminde tekrar sikke basan kent36, Roma Dnemi sikkelerinde ise TEP-OI etnik isimlerini kullanmtr (Res. 25). Yani Oinoanda ismi tekrar ancak Roma Dnemi sikkelerinde grlr.

Bu ehre ait Hellenistik ve Roma Dnemi otonom sikkeleri, E. Kosmetatou tarafndan 15 sikke serisinde blnerek toplu bir ekilde incelenmitir. Bu yayn, bu ehrin daha nce yaynlan-m sikke tiplerini bir arada sunmakla beraber, tiplerin sralanmasnda baz sorunlar grlmekte-dir37. rnein Kosmetatounun 3. serisine ald ve erkene tarihlendirdii sikkelerin38 n yzleri belirgin bir ekilde 11. ve 12. serisinde ele ald Tiberius portreli sikkelerle ayn iilii gster-mektedir; belki de kalplar ayn usta tarafndan yaplmtr. Dolaysyla tip 3e, hakl bir ekilde RPC Iin yazarlar tarafndan Roma mparatorluk dnemi sikkeleri arasnda yer verilmitir39.

Kosmetatounun nerdii, ehirde bulunan iki farkl etnik kkene sahip gruplarn, ayn anda farkl etnik isimler tayan farkl sikkeler piyasaya srdkleri gibi karmak bir zm yerine, ba-site, ehrin Hellenistik Dnemde nce N etnik adyla sikke bastrdn, sonra sadece etnik ismini kullandn kabul etmemiz gereklidir. Ancak Roma mpa-ratorluk anda, sikkelerdeki TEP-OI ksaltmas ile her iki isim de beraber kullanlmtr. Bu sralamay kabul ettiimiz zaman bu ehrin sikkelerinin kronolojik dzenlenmesi de mantkl bir ekilde dzeltilmi olacaktr40.

V- Likya Milyasnda Bulunan ehirler Tarafndan Bastrlan Otonom Sikkeler

Arykanda, Khoma, Kandyba, Podalia ve Nisa kentleri, Likya Milyas olarak adlandrlan blgenin nemli yerleimleridir. Numizmatik veriler, bu ehirlerin, toplu olarak Likya Birliinin kurulu yllarnda, Birlik dnda kalm olduuna iaret etmektedir. Henz Kandybaya ait otonom r-nekler bilinmemekle beraber, dierleri burada incelenen az sayda rnekle temsil edilmektedir. Bu ehirlerden sadece Arykanda adna .. 80li yllarda Likya Birlii periyot III birimlerinde sikke baslmtr. Dier ehirlerin ise henz Likya Birlii tarznda sikkeleri bilinmemektedir.

Coulton 1982; Coulton 1993; Coulton 1999; 226.

Ayrca etnii ile tek bana Termessos Minor adna baslan bir sikke tipi (Kosmetatou , seri , - no. - Lev. I-III), Oinoanda adna baslan gm sikkelerin tiplerine olduka benzemektedir (Res. ). Belli ki bu iki sikke tipi birbirleri ile ilikilidir ve kronolojik olarak birbirlerini takip ediyor olmalar olduka mantkldr.

RPC I no. 3358-3361. R. Ashton, makalesindeki Ek 1 blmnde Kosmetatou 1998 ile ilgili baz dzeltmeler ve eklemeler yapmaktadr; Ashton

2005, 77-80. Kosmetatou 1998, seri III, 168 no. 1-5 Lev. V. RPC I no. 3361. 0 Termessos Minor ve Onoandann sikke serileri Kosmetatou 1998 tarafndan toplu olarak ele alnd iin burada tiplerin

tasvirlerine yer vermiyorum.


Bu ehirlerin bazlarnn Kibyratis Tetrapolisinin kentleri ile beraber .. 82 ylnda yaplan dzenlemelerde Likya Birliine eklenmi olmas mmkndr. Bu dzenleme, Roma snrna (Asia Eyaleti) komu olan blgelerin Romallara dost ve mttefik bir duruma getirilerek, blge-nin emniyete kazandrlmasn amalamaktadr. Ayn ekilde, Dou Likya ve tesinde gl ko-numda olan korsanlk, blgedeki Roma menfaatlerini ve Roma mttefiki olan Likya Birliinin durumunu olumsuz etkileyen bir durum olarak, zlmesi geren ortak bir sorundu. Servilius sauricusun .. 78-75 arasnda korsanlara kar yrtt seferi sonrasnda, gene bir takm snr dzenlemeleri yaplm olabilir. En azndan Arykandann bu yllarda Likya Birliine katl-m olmas gerekmektedir. Dier yandan, Likya Birliinin kuzey snrn dzenleyen anlamadan Khoma kentinin, ancak .. 46 ylnda Birlie verildiini grmekteyiz41. Dolaysyla Milyas kentle-rinin Likya Birliine katl ayn anda deil, ama aama aama gereklemi olmaldr.

Arykanda (Res. 26-28)Likya Birlii tiplerinde sikke basan tek Milyas kenti olan Arykanda42, Likya Birliine katlmadan nce otonom sikkeler bastrmtr. Arykandada baslan ilk otonom seri (Res. 26)43, .. 2. yy. balarndan balatlabilir. Bu sikkelerin zerlerindeki kontrmarklardan44 anladmz kadaryla, basmlar yaklak .. 80ler civarna kadar devam etmitir. Bu sikke zerinde n yzde bulunan ba Heliosa aittir. eitli yaynlarda bu ba iin yaplan Sozon tanmlamas45 yanltr. Pisidyann yerli tanrs Sozonun Arykandada bir klt olduuna dair herhangi bir epigrafik veri bulun-mamaktadr; halbuki ehirdeki Helios klt, hem antik kaynak46 ve epigrafik belgelerle47, hem de tapnann fiziksel kalntlar48 ile bellidir. Sikke tipinin arka yzndeki tasvir ise, kukusuz, Arykandada bulunan ge Helenistik tarihli bir yazttan tapnann Daphniai pyhlesinde oldu-unu anladmz Apollon Daphneus49 klt imgesini tasvir etmektedir. kinci sikke serisinde ayn tasvirler devam ettirilmitir, ancak arka yz tipine, Apollonun nne, daha nceki seriye vurulan kontrmarklarda da grlen sadak eklenmitir (Res. 27)50.

Mitchell 2005. Arykanda adna Likya Birlii sikkeleri arasnda sadece periyot III sikkeleri baslmtr. Troxell 1982, 104 no. 80 Lev. 14. Tip 1: AE, n yzde ua tal Helios ba saa dnk; arka yzde Apollon Daphneus ayakta sola dnk; plak; sol kolu ile

sandaki kaln stunceye dayanm, sa eli ile yay tutuyor; solda monogram halinde AP (Res. 26); BMC Lyc., no 2; Svo-ronos 1903, 188 no 79-80; SNG Cop. 31 no. 47-48; SNG v. Aul. 10 no. 4273; SNG v. Aul. 18 no. 8483; American Numismatic Society Koleksiyonu, yaynlanmam rnek, env. no. 1944-100-50684 (4.23 gr.).

Bu kontrmarka Myra ve Limyrann Likya Birlii gm kitharephoroslar zerinde ve Phaselis ve Olympos kentlerinin pseudo-birlik tarzndaki gmleri zerinde de rastlanlmaktadr; bk.: Troxell 1982, 75-76, dn. 133 kat. no. 29.1, 38.15, 50.6, 52.4, 53.10, 56.7, 58.1. Troxell, bu kontrmarkn pseudo-birlik tarz sikkeler zerinde de grlmesinden dolay, bu serilerin sona eri tarihi olan .. 77 civarn nermitir. Troxell 1982, 95-96. Bu kontrmarkn kullanm belki de Mithridates Sava-lar sonrasnda balayarak bu tarihe dek devam etmiti.

rnein Head 1911, 694; Weinreich 1927, 1250; Frei 1990, 1827. Prof. Bayburtluolu, Arykandadaki Helios klt imgesinin mparator Gordianus III sikkeleri zerindeki svari tarzndaki tasvirlerinden dolay, Helios ve gene atl tasvir edilen yerli gne tanrs Sozon arasnda burada en azndan ikonografik bir iliki bulunduu konusunda beni uyarmtr, kendilerine teekkr ederim.

Schol. ad Pindaros, Olymp. VII 35b Klt alannda ele geen yaztl sunaklara rnek iin bk.: ahin 1994, 94-95 no. 88; Bayburtluolu 2003, 58-59. Bayburtluolu 1992, 230-231; Bayburtluolu 2003, 65-68. ahin 1994, 38-39 no. 34 Lev.70 Tip 2: AE, n yzde ua tal Helios ba saa dnk; arka yzde Apollon Daphneus ayakta sola dnk, sol kolu ile sandaki

sutunceye dayanm, sa eli ile yay tutuyor. Sa stte monogram halinde AP, solda sadak (Res. 27). BMC Lyc. no. 1; Svo-ronos 1903, 188 no. 80; SNG v. Aul. 10 no. 4274; SNG Tb. 6 no. 4222.


Arykanda otonom sikkelerinin nc tipinin arka yznde triskeles motifi yer almaktadr (Res. 28)51. Sikke, ebatlar ve bu tipi kullanmas ile Limyra dynast Periklenin bastrd ufak bronz sikkelere olduka benzemektedir. Arykandaya eitli kataloglarda atfedilen baka baz sikke tipleri Arykandaya ait deillerdir52.

Arykanda Tragallassos (Res. 29)H. von Aulock koleksiyonu ierisinde yaynlanan bir sikke zerinde53 monogramlar halinde AP ve TP ksaltmalar okunmaktadr (Res. 29). Bu sikke, Arykandada bulunan bir yaztta54 bah-sedilen Arykanda ile komusu Tragallassos arasnda kurulan sympolitiay temsil etmektedir. Bu sikke de Arykandann Likya Birliine katlm ncesine ait olmaldr.

Khoma (Res. 30-32)Khoma kenti, yeni snr yaztna gre ancak .. 46da Likya Birliine katlmaktadr55. Bu du-rumda, otonom sikkelerinin tamam bu tarihten nceye aittir. Khoma kenti Likya Birlii ad altnda sikke bastrmamtr. Khomann ilk iki sikke tipi .. 1. yy. balarna tarihlendirilebilir ve arlk ve byklklerinden anlald kadaryla bu iki sikke tipi birbirleri ile uyumlu birimlerdir (Res. 30-31)56. Tip 3 ise, aslnda tip 1in birebir devam bir varyete olup, muhtemelen Khomann daha ge tarihli bir otonom sikkesidir (Res. 32)57. Bu sikke, .. 1. yy. ortalarndan az nceye tarihlendirilmelidir.

Nisa (Res. 33)Nisa, Likya Milyasnn en gneydeki yerleimidir. Likya Birlii ad altnda sikke bastrmayan bu ufak kente ait sadece tek bir sikke tipi bilinmektedir (Res. 33)58. Bu sikke format olarak kentin yakn komular olan merkezi Likya kentlerinin sikkelerini andrmaktadr. Belki de bu rnei de ayn yllara, .. 2. yy.n bana yerletirmek mmkndr.

G. E. Bean, Nisay ziyaretinde, burada zerinde ehir ismi yazl, Likya Birlik tiplerine girme-yen kk bir gm sikke grdn belirtmitir59. Ancak belirtilen rnei saptamak mmkn

Tip 3: AE; n yzde bandan ualar kan Helios ba saa dnk, arka yzde triskeles ve monogram halinde AP (Res. 28); SNG Cop. 31; no.50.

Arykandaya yanllkla atfedilen baz otonom ve Likya Birlik tipi sikkeler H. A. Troxell tarafndan dzeltilmitir, Troxell, 1982, 238. Bunlara ek olarak, BMC Lyc. no. 4de Arykandaya atfedilen sikkenin zerindeki ehir ksaltmas yanl okunmu-tur. Bu sikke Pisidyadaki Termessos Major kentine aittir.

AE, n yzde Artemis ba saa dnk, arka yzde monogramlar halinde AP TP, yan yana yay ve sadak (Res. 29); SNG v. Aul. 10 no. 4275.

ahin 1994, 1-6 no. 1. Mitchell 2005. Tip 1: AE, n yzde defne elenkli Zeus ba sola dnk, arka yzde veya baz rneklerde , sa elinde havaya

kaldrd Herakles sopas tutan, miferli ve khalamysli Kakasbos, at zerinde saa ilerliyor (Res. 30); Svoronos 1903, 193 no. 136 Lev. XI,26; BMC Lyc. no. 1 Lev. XI.1; SNG v. Aul. 10, no 4287-4288; SNG v. Aul 18 no. 8485; SNG Tb. 6 no. 4221-4222. Tip 2: AE, n yzde defne elenkli Zeus ba saa dnk, arka yzde X - ve defne elengi iinde Herakles sopas (Res. 31); Waddington 1853, 118; Svoronos 1904, 386 no 255 Lev. XVII,24; SNG v. Aul. 10 no. 4289-4290.

Tip 3: AE, n yzde Defne elenkli Zeus ba sola dnk, arka yzde , sa elinde havaya kaldrd Herakles sopas tutan, miferli ve khalamysli Kakasbos, at zerinde saa ilerliyor (Res. 32); Mnzen und Medaillen Deutschland GmhB, Auktion 17, Oct. 2005, lot. 925 (3.44 g.).

AE, n yzde defne elenkli erkek ba (Apollon?) saa dnk; arka yzde NIE ve bir kadn ba (Artemis?) sola dnk (Res. 33); SNG v. Aul. 10 no. 4373 Lev. 4; Morkholm 1964, 78.

Bean 1989, 160.


olmamtr. Acaba bu sikke, burada tarif edilen bronz sikkenin bir baka rnei miydi? Likya Milyasna ait kentlerin hi birisinin henz gm sikke rnekleri bilinmemektedir.

Podalia (Res. 34)Likya Birlii altnda sikke bastrmayan Podalia, byk ihtimalle Arykanda ile beraber veya daha sonra Khoma ile beraber Likya Birliine katlmt. Hellenistik Dnem otonom sikke tiplerin-den sadece bir seri bilinmektedir60. Sikkenin Zebu tipi ile Termessos Major ve Kibyra sikkelerine benzerlii dikkat ekicidir.

VI - Dou Likya ehirleri tarafndan Bastrlan Otonom SikkelerDou Likyada Phaselis, Olympos, Rhodiapolis ve Kitanaura kentleri otonom tarzda sikke bastr-mlardr. Bunlardan Phaselis ve Olymposa ait rnekler iyi tannmaktadr. Kitanaurann sikke darb, bu yerleimin ait olduu Termessos Major ile balantl olmaldr. Rhodiapolisin ise oto-nom sikkeleri olduu ilk defa saptanmtr.

Phaselis (Res. 35)Phaselis, Likyada kurulmu bir Grek koloni ehri olmas asndan, Likya genelinin sikke tari-hinden belirgin farkllklara sahiptir. Phaselis adna yaklak .. 550 yl civarnda balayan sikke darb, .. 77 ylna kadar srmtr. Kentin Arkaik Dnemden balayarak gelen otonom sikke darplar C. Heipp-Tamer tarafndan detayl bir ekilde allmtr61. Likya Birlii ierisinde ve daha sonrasnda Likya Birliinden koparak, pseudo-birlik tarznda yapt bamsz darplar ise H. Troxell tarafndan ele alnmtr62. ok uzun sre sikke basan bu kente ait tiplere, zaman zaman yeni rnekler katlmaktadr. Bu nedenle her iki almann da, bu yeni rnekleri dikkate alarak, zellikle tarihlendirmeler asndan tekrar gzden geirilmesi ileride gerekecektir.

rnein Phaselisin, .. 3. yy.da, Ptolemaioslar ynetimi altnda otonom sikke basp basma-d belli deildir. Ancak zellikle otonom serilerin ok sayda olmas, bunlarn bazlarnn belki de Ptolemaioslarn blgede egemenlii srasnda yerel ihtiyalar karlamak iin baslm ola-bileceklerine iaret eder. Dolaysyla eer gm seriler daha erkene tarihlenecekse, onlarn alt birimleri olan ve Phaseliste genellikle gm serilerle benzer sikke tipleri tayan bronz serilerin de, Heipp-Tamerin verdii tarihlerden daha erkene indirilmesi gerekebilir63.

Heipp-Tamer almasnda gm serilerde 9. seriyi yaklak .. 221/20-189/88 yllar aras-na tarihlendirmitir64. 10. seriyi ise yaklak .. 167den balatmakta, kentin Likya Birliine katl-d .. 130larda sona erdirmektedir65. Aradaki bolukta Phaselisin Rodos sikkeleri kullanm olabilecei varsaymn kartyoruz. Ancak Phaselisin Rodos hakimiyetine girip girmedii belli

0 AE, n yzde Artemis ba saa dnk, omzunda sadak; arka yzde , sola doru komakta olan protom Zebu (Res. 34); Svoronos 1903, 193, no 122 Lev. XI, 25. Bu rnein yan sra, yaknlarda Oxford Ashmolian Mzesi SNG cildi ierisinde yaynlanacak olan bir rnek (3.05 gr.; 1913 ylnda Elmaldan satn alnmtr) daha mevcuttur.

Heipp-Tamer 1993. Phaselisin Roma Dnemine kadar olan darplar bu almada detayl bir ekilde ele alnm olduu iin burada sikke tiplerine deinmeyeceim.

Troxell 1982 Meadows 2001, 55de iaret edildii gibi Phaselis sikkelerinin detayl tarihlendirilmesine yarayacak define verileri henz mevcut

deildir. ehrin sikke tiplerinde kullanlan kalplarn fazlal, sikke basmnn uzun bir sre iine daldn gsterir; dolaysy-la Phaselis, ya Ptolemaioslar idaresi altnda deildi ya da sikke basmnda bulunmasna Ptolemaioslar tarafndan izin verilmiti.

Heipp-Tamer 1993, 65-79. Heipp-Tamer 1993, 80-83.


deildir; eer Apameia Bar Anlamasnda bu yerleim Pamphylia ierisinde deerlendirildiyse sikke basmna ara vermesi iin bir neden bulunmamaktadr.

Heipp-Tamerin bronz seriler iin nerdii tarihlerde de bir tutarszlk gze arpmaktadr; 3. bronz seriyi .. 190 civar .. yaklak 168 arasna tarihlendirmitir66. Bu tarihlendirme doru ise, ve kent Likya ile beraber Rodos egemenliine girdiyse, ayn yllarda adna sikke basmakta-dr. Phaselisin Likya Birliine .. 130larda katldn kabl ettiimize gre, niye bronz sikke serisini bu yla kadar devam ettirmemitir, belli deildir. Heipp-Tamerin gm ve bronz sikke serileri iin nerdii bu uyumsuz tarihlerin dzeltilmesi gerekmektedir.

Phaselis kenti .. 77de Romallar tarafndan ele geirildikten sonra Asia eyaletine balan-mtr. Ephesusda bulunan Asia Eyaleti Gmrk Yasas yaztnda .. 75 ylnn gmrk kap-lar arasnda Phaselis liman da gemektedir67. Snr anlamas yaztndan kentin .. 46 ylnda Likya Birliine geri verildiini grmekteyiz68.

Heipp-Tamerin korpusunda yer almayan ve RPC Ide yaynlanan bir Phaselis sikkesi mpa-rator Tiberius dnemine tarihlenmitir (Res. 35)69. Phaselisin bu dnemde kendi bana tekrar sikke bastrm olmas, acaba kentin Likya Birliinde ksa bir sreliine tekrar koptuunu mu gstermektedir?

OlymposOlympos kenti, Likya Birliinin alt nemli kentinden birisi olarak anlmaktadr. Bilinen ilk sikkeleri Likya Birlii etnii ile bastrd kitharephoroslardr. Genel hatlar ile Phaselisle ayn kaderi paylaan Olympos, korsanlarn Likyadaki en nemli merkezlerinden birisi haline gelir. Bu dnemde, pseudo-birlik kitharephoroslar bastrr. Kent .. 77 ylnda Servilius sauricus tarafndan tahrip edilir.

Olymposa ait pseudo-birlik sikkeleri dnda, henz otonom karakterde baka sikke tipleri bilinmemektedir. SNG v. Aul. 10: no. 4376da Likyadaki Olymposa atfedilen sikke, Bithynia Blgesindeki ayn isimli dier ehre aittir.

Kitanaura (Res. 36)Kitanaurann ismi Pataradan bulunan Stadiasmus yaztnda Termessos blgesindeki Kitanau-ra eklinde gemektedir70. Dolaysyla bu yerleim, belki de Termessus Major tarafndan kurul-mu veya Hellenistik Dnemde ele geirilmi bir yerdir ve ok byk ihtimalle Likya Birliine asla dahil olmamtr. Termessus Major, Romallarla yapm bulunduu anlama sayesinde oto-nomluunu muhafaza etmeye devam ettii iin, yaztta, bu kentin topraklarndaki Kitanaura biiminde vurgulanmtr. ehrin bastrm olduu tek otonom sikke tipinin71 .. 2. yy. ierisine ait olmas gerekmektedir72.

Heipp-Tamer 1993, 101. Engelmann ve Knibbe 1989, 198-199. Mitchell 2005 AE, n yzde BA, defne elenkli bir bst saa dnk, arka yzde / C H, Athena Promakhos saa dnk (Res.

35); RPC 1 no. 3362 Lev. 138.0 Ik - kan - evik 2001, 21. AE, n yzde omzunun arkasnda yay ve sadak ular grlen Artemis bst saa dnk; arka yze KITA .d.; omzunun

arkasnda yay ve sadak; sa elini havaya kaldrm plak gen erkek figr (Hermes?, Heros?) (Res. 36); Noll 1996; Arslan - Lightfoot 1999 Lev. 45, no 682-686.

Nollenin yaynlad definenin, 1898 ylnda Antalya civarnda bulunduu belirtilmektedir. Definede Phaselis 13, Termes-sos Major 4, Perge 4, Aspendos 2, Likya Birligi 1 ve Kitanaura 9 sikke ile temsil edilmektedir. Ancak bunun gerek bir define


Rhodiapolis (Res. 37)Rhodiapolis, Likya Birlii gmlerinin ilk serisinde adna sikke baslan bir kenttir. Ancak yakn zamanda e-bayde satlan bir bronz sikke (Res. 37), bu kentin otonom sikke darplar olduunu da gstermesi asndan nemlidir. Bu sikkenin de .. 2. yy. bana tarihlenmesi uygun olacaktr73.

VII- Deerlendirme

ehirHellenistik

Dnem Otonom

Likya Birlii Periyot II

Likya Birlii Periyot III

Likya Birlii Periyot IV-V

Julio-Claudiuslar

Dnemi

Gordianus III Dnemi

Arykanda * - * - - *Arykanda - Tragallassos

* - - - - -

Akalissos - - - - - *Antiphellos * * * - - *Aperlae - * * - - *Arneai - - - - - *Balboura * - - - * -Bubon * - - - * -Gagai - * * - - *Kadyanda - * * - - -Kalynda * - - - - -Kandyba - ? ? - - *Khoma * - - - - *Kitanaura * - - - - -Korydalla - - - - - *Ksanthos * * * * - -Kyaneai - * * * - *Limyra - * * - - *Myra - * * * * *Oinoanda - Termessos Minor

* - - - * -

Nisa * - - - - -Olympos * * - - - *Patara * * * * - *Phaselis * * - - * *Phellos * * * - - *Pnara * * * * - -Podalia * - - - - *Rhodiapolis * * - - - *Sidyma - * - - - -Telmessos * - - * - -Tlos - * * * - *Trebenna - * * - - *

Toplam 19 17 14 7 5 20

Tab. 1 Likyada otonom Hellenistik, Likya Birlii ve Roma mparatorluk dneminde sikke basan kentler.

olup olmad tartmaldr. En azndan ierikte belirtilen Likya Birlii sikkesi dierlerinden ok daha ge bir dneme aittir. Termessos Major sikkeleri icin .. 2. yy. ilerine, yani daha erken bir dneme tarihlendirme eitli aratrmaclar tarafn-dan nerilmitir, bk.: Ashton 2005, 80-81.

AE, n yzde Apollon ba saa dnk, solunda yldz; arka yzde [], drtnala giden at zerinde svari sola dnk, 3.69 gr. (Res. 37), Agora Coins mzayedesi, http://search.ebay.com/_W0QQsassZagoracoins, 10/2005.


.. 5. yy. boyunca ve .. 4. yy. ortalarna kadar geen srete Likyada baslan ve kullanlan sik-keler, Likya yerleimlerini yneten beylerin (dynastlarn) bastrd sikke serileridir. Neredeyse tamam gm olan bu sikkelerin yan sra, .. 4. yy.da bronz birimler de baslmaya balanmt. Ancak blgenin Hekatomnuslarn hakimiyetine girmesi ile bu sikkelerin basm sona ermektedir. Sikke basmnn sona eriinin nedenleri bu aamada sadece tahmin edilebilir, ama yeni politik otoritenin bir otonomi sembol olan sikke basmn sona erdirmi olmas mmkndr74. Ancak, belki de, A. Meadowsun da iaret ettii gibi, burada oluan durum, Hekatomnos satraplarnn Likyada sikke basan dynastlar ortadan kaldrm olmas nedeniyle sikke basmnn sona erii, yeni politik durumun dorudan bir hareketi olmaktan ok, bir yan sonucudur75.

Likyann Makedonia Krall idaresi altna girmesi ile, blgede bu Kralln ve sonrasnda Diadokhlarn bastrd sikkeler kullanlmaya balanmtr. Henz bu sikkelerin basld darp-hanelerin tamam tespit edilebilmi deildir; belki baz seriler Likyada baslm olabilir. En azn-dan Phaselis, daha sonra, .. 3. yy.da post-humous Aleksandros sikkeleri bastrmtr76.

Ptolemaioslar idaresi altnda Likyada kullanlan sikkeler bu kralln Likya dndaki eitli darphanelerinde baslan rneklerdir77. Ancak R. Ashton tarafndan Telmessos olas bir Ptolema-ios darphanesi olarak nerilmitir ve tarihlendirilmelerinde belki de biraz daha eskiye kaymas gereken Phaselisin sikkeleri gene bu dneme ait olabilirler78. Ptolemaios III dnemi (.. 246-221) ierisinde zel bir stat kazanan ve Lysimakhos olu Ptolemaiosa ynetmesi iin verilen Telmessosun .. 241/0 yl civarnda otonom bir bronz sikke tipi bastrdn grmekteyiz. Bu dnemde Ptolemaioslar Krallnda baka yerlerde de otonom sikke basm grlmektedir79. Belki Likyadaki baka kentler de yerel ihtiyalarn karlamak iin otonom serilerini bu dnem-de bastrmaya balam olabilirler. Bu durumda baz otonom serileri .. 240lara kadar geri ekmek mmkndr.

Likyada .. 197-190 arasnda sren ksa Seleukos idaresi geriye bol sayda sikke verisi b-rakmtr80. Gene bu dnem de, Likyadaki baz otonom sikke serilerini balatmaya uygundur. rnein Telmessosdaki tip 2 bu dneme ait olabilir.

.. 188 anlamasyla Rodos ynetimine braklan Likyada youn bir ekilde Rodos sikkeleri kullanlmaya balanmtr81. Ancak .. 167 ylnda Likya Birliinin bamszln kazanarak Roma Senatosu tarafndan tannmasna kadar geen karklklarla dolu dnem sresince, pek

Ancak, basm sona eren sikkeler sadece dynastlarn kiisel isimlerini tayan seriler olabilirler. Sadece ehir ismi tayan pek ok rnek mevcuttur ve bu sikkelerin bazlar Hekatomnoslar idaresi altnda baslm olabilirler. rnein R. Ashtonun ya-ynlad bronz Ksanthos sikkesi (Ashton 2002a), belli ki .. 4. yy. ilerine aittir ve Hekatomnoslar idaresi altnda baslm olmas olduka mmkndr. Hekatomnoslar idaresi altnda sikke basm olmadn kabul ettiimiz noktada, yaklak .. 360-330 arasnda, Likyada, para olarak neyin kullanldn aklamak olduka zorlamaktadr.

Meadows 2001, 54 Heipp-Tamer 1993, 65-79. Ashton 2002b. Telmessos: Ashton 2002b, 10; Phaselis: Heipp-Tamer 1993, 65-79, seri 9u, .. 221/20-189/88 yllar arasna tarihlendirmi-

tir, ancak bu seri daha erkene bir tarihte balatlmaldr; Phaselisdeki tarihlendirme problemleri iin Meadows 2001, 55. rnein oniada Ptolemais/Lebedos, Dieudonn 1902 ve Karyada Kaunos, Ashton 1999; Ptolemaioslarn zannedildii-

nin aksine otonom sikke basm hakk tandna dair neri iin Meadows 2001, 60.0 rnein Arykandada 1971-2000 kaz sezonlar arasnda Kral Antiokhos III adna baslm 15 bronz sikke rnei bulun-

mutur ki, sene bana den sikke anlamnda Arykanda daki Hellenistik sikke bulgular ierisinde bu olduka yksek bir orandr.

Hi kukusuz, Likyann yakn komusu olan Rodosun daha erken sikkeleri de Likyaya ticaret yoluyla ulamakta ve bu blgede kabul grmekteydi. Ancak bu sikkelerin .. 188 ncesinde Likyada resmi bir dolam haklarnn olduunu sanmyorum.


ok kent otonom seriler bastrmtr82. Bunlarn arasnda Likya Blgesine atfedilen baz pseudo-Rodos serileri de eklenmelidir. Ve kontrmark kullanm ile dier yabanc sikkelerin de Likyada dolama dahil edildiklerini de grmekteyiz. Pek ok aratrmac tarafndan Merkezi Likya kent-lerinin otonom serilerinin tamam, Likyada Rodos hakimiyeti ve ona kar yrtlen isyan ylla-rna tarihlendirilmektedir. Ancak yukarda da iaret ettiim gibi, bu serilerin balangc daha da geriye gidebilir.

Likya Birlii idaresi altnda ye kentler son derece dzenli ve birbirleri ile ayn tiplerde stan-dart sikke basmna gemilerdir. .. 167den balayarak .. 88-84 yllarna dek, daha nce otonom sikke serileri basan en az sekiz Likya kentinde bu seriler sona ermi; yerlerini Likya Bir-lii tiplerinde sikkeler almtr. Mithridates Sava ve .. 79-75 arasndaki Korsan Sava sonra-snda yaplan snr dzenlemeleri ile toprak edinen Likya Birliinin genilemesi sonucu, Kibyra Tetrapolisinin yelerinden kentte, Likya Milyasndaki drt kentte ve Dou Likyadaki iki kentte otonom sikke darplar kesilmi, bunlardan sadece Arykandada Likya Birlii tiplerinde sikke basmna balanmtr. .. 46da yaplan dier snr dzenlemesi ile egemenlik alan en geni noktaya ulaan Likya Birliine, daha nce otonom sikke serileri basan en az iki kent daha katlmtr. Bunlarn da otonom serileri bylece sona ermektedir.

Likya Birliinin, blgenin Roma eyaleti yapld .S. 43 ylna kadar sikke basmn srdr-mesine karn, Bubon, Balbura, Termessos Minor Oinoanda ve Phaselisin mparator Augus-tus, Tiberius ve Caligula dnemlerine tarihlenen ehir sikkelerinin olmas, bu snr kentlerinin bilinmeyen bir nedenle tekrar Likya Birliinden koptuklarna veya en azndan Likya Birliinin dzenli sikke basm ve sirklasyon sisteminden ktklarna iaret etmektedir.

.S. 43 ylnda Likyann mparator Claudius tarafndan bir Roma eyaletine dntrlmesi ile Likya Birlii adna sikke basm sona ermitir; blge geneli iin ok ksa bir sre baslan mpara-tor Claudius adna sikkelerden sonra Likyada sikke basm tamamen durmutur.

Ancak mparator Nero dneminde ok ksa bir sre iin, Likya kentlerinin belki de bam-szlklarn kazandklarn ve bu imtiyazn, sonrasnda mparator Vespasianus tarafndan iptal edilerek, blgenin Likya-Pamphylia adndaki yeni eyalete dahil edildiini grmekteyiz. mp. Claudiusun Likya geneli iin bastrd sikkeler zerinde grlen B, , M ve P kontr-marklar83, Balbura veya Bubon, Limyra, Myra ve Rhodiapolis gibi Likya kentlerini ifade ediyor olmaldr ve dolaysyla bu kontrmark ksa sren bamszlk yllarna, .S. 68-70 arasna konabi-lir. Myrann otonom sikke tipi de bu yllara tarihlendirilmelidir.

Hellenistik a boyunca 19 Likya kenti otonom sikkeler bastrmtr. Bunlarn bazlarnn tek bilinen sikkeleri bu otonom serileridir. Bazlar farkl kentler olsa da, Likya Birlii idaresi altn-da da 19 kentte sikke basm grlmektedir. Julio-Claudiuslar dneminde ise 5 kentte otonom sikke basm yaplmtr. .S. 3. yy.da, mp. Gordianus III dneminde ise gene 20 kentte sikke basm grlmektedir. leride yeni rneklerle bu saylar artabilir, ancak Klasik a sikkelerini de bunlarla beraber ele alrsak, bu kk corafi blge, sikke basmndaki kesintilere ramen, farkl dnemlerde ayn anda 20ye yakn sikke basan kentiyle, Anadolunun sikke basm ve kullanm tarihesinde en ilgin blgelerden birisi olmaya devam etmektedir.

Ayrca Likya Birliinin en erken sikkelerini oluturan periyot I bronz sikkeleri de .. 188-167 arasna tarihlendirilmekte-dirler. Troxell 1982, 17-23.

B kontrmark: RPC I Supp. no. 3345; kontrmark: Arykanda Kazlar buluntusu, (Env. No. ARY 99-S-167), Antalya Mzesi; M kontrmark: Howgego 1985 no. 674 ; P kontrmark: Howgego 1985 no. 684.


Kaynaka ve KsaltmalarArslan - Lightfoot 1999 M. Arslan - C. S. Lightfoot, Greek Coin Hoards in Turkey (1999).

Ashton 1987 R. Ashton, Pseudo-Rhodian Drachms and the Beginning of the Lycian League Coinage, NC 1987, 8-25 Lev. 2-3.

Ashton 1999 R. Ashton, The Hellenistic Hemidrachms of Caunus, RBN 145, 1999, 141-154.

Ashton 2002a R. Ashton, A Civic Bronze of Xanthos with Lykian Legend, R. Ashton - P. Kinns, Opuscula Anatolica ierisinde, NC 2002, 29-30.

Ashton 2002b R. Ashton, The Ptolemaic Coins in Fethiye Museum, NumCirc. CX, no. 1, 2002, 7-12.

Ashton 2005 R. Ashton, The Coinage of Oinoanda, NC 2005, 65-84 Lev. 4-8.

Bayburtluolu 1992 C. Bayburtluolu, 1990 Arykanda Kazs Raporu, KST XIII.2 (1992) 227-233.

Bayburtluolu 2003 C. Bayburtluolu, Yksek Kayaln Yanndaki Yer-Arykanda (2003).

BMC Lyc. G. F. Hill, Lycia, Pamphylia and Pisidia, British Museum Catalogues of Greek Coins, vol 19 (1896 [yeni bask 1963]).

Coulton 1982 J. J. Coulton, Termessians At Oinoanda, AnatSt 32, 1982, 115-131.

Coulton 1993 J. J. Coulton, North Lycia before the Romans, bk.: J. Borchhardt - G. Dobesch (ed.)Akten des II. internationalen Lykien-Symposions 1990, Band II (1993) 79-85.

Coulton 1999 J. J. Coulton, Highland Cities in South-West Turkey: The Oinoanda and Balboura Surveys, Ancient Anatolia, Fifty Years Work by the British Institute of Archaeology at Ankara, R. Mathews (ed.) (1999) 237-254, British Institute of Archaeology at Ankara.

Dieudonn 1902 J. Dieudonn, Ptolemais - Lebedus, JIAN V, 1902, 43-60 Lev. V.

Frei 1990 P. Frei, Die Gtterkulte Lykiens in der Kaiserzeit, ANRW 8.3.II: Principat (1990) 1729-1864

Hall - Counton 1990 A. S. F. Hall J. J. Coulton, A Hellenistic Allotment List from Balboura in the Kibyratis, Chiron 20, 1990, 109-158.

Head 1911 Barclay V. Head, Historia Nummorum. A Manual of Greek Numismatics (1911).

Heipp-Tamer 1993 C. Heipp-Tamer, Die Mnzprgung der Lykischen Stadt Phaselis in Griechischer Zeit (1993).

Hill 1897 G. F. Hill, Oinoanda: A New Greek Mint, NC 1897, 25-30.

Hill 1912 G. F. Hill, Greek Coins Acquired by the British Museum, 1905-1910, NC 1912, 134-153.

Hill 923 G. F. Hill, Some Coins of Southern Asia Minor, Anatolian Studies presented to Sir William Mitchell Ramsay, W. H. Buckler - W. M. Calder (ed.) (1923) 207-224.

Howgego 1985 C. J. Howgego, Greek Imperial Countermarks, Royal Numismatic Society Special Publication no 17 (1985).

Ik - kan - evik 2001 F. Ik - H. kan - N. evik, Miliarium Lyciae, Patara Yol Klavuz Ant, nrapor, Lykia 4, 2001.

Kosmetatou 1998 E. Kosmetatou, The Coinage of Lycian Termessos pros Oinoandois, Numismatica e Antichita Classiche, Quaderni Ticinesi, vol. XXVII, 1988, 161-177 Lev. I-VI.

Matzke 1997 M. Matzke, Lykische und nicht-lykische Mnzen, Numismatisches Nachrichtenblatt 6, 1997, 251-259.

Meadows 2001 A. Meadows, Money, Freedom, and Empire in the Hellenistic World, Money and Its Uses in the Ancient Greek World, A. Meadows - K. Shipton (ed.) (2001) 53-63.

Mitchell 2005 S. Mitchell, .. 1.yy.da Likyann Kuzey Snr The northern border of Lycia in the 1st Cen-tury B.C., K. Drtlk T. Kahya B. Varkvan (ed.), III. Uluslararas Likya Sempozyumu, Bildiri zetleri, Antalya (2005) 79.

Mrkholm 1964 O. Mrkholm, Zwei neue kleinasiatische Mnzstatten, JNG 14, 1964, 77-78 Lev. 5 no. 9-10.

Noll 1996 J. Noll, Kitanaura, Mnzen und Geschichte einer kleinen Stadt in den ostlykischen Bergen, JNG 46, 1996, 7-29.

Roos 1969 P. Roos, Topographical and Other Notes on South-eastern Caria: The Gulf of Fethiye and Its Western Shore, Opuscula Athenensia 9, 1969, 75-93.

RPC I A. Burnett - M. Amandry - P. P. Ripolls, Roman Provincial Coinage, Volume I: From the Death of Caesar to the Death of Vitellius (44 BC-AD 69) 2 cilt (1992).

RPC I Sup.I M. Burnett - M. Amandry - P. P. Ripolls, Roman Provincial Coinage I. Suppl. I (1998).

Schindler 1972 F. Schindler, Die Inschriften von Bubon (Nordlykien) (1972).


SNG Cop. 31 Sylloge Nummorum Graecorum. The Royal Collection of Coins and Medals. Danish National Museum, Vol. 31, Lycia, Pamphylia, Einar Munsgaard Edition (1955).

SNG Fin. II Sylloge Nummorum Graecorum. Finland, The Erkki Keckmann Collection in the Skopbank, Part II, Asia Minor except Karia, The Finnish Society of Sciences and Letters (1999).

SNG Tb. 6 Sylloge Nummorum Graecorum Deutschland. Mnzsammlung der Universitat Tbingen, heft 6, Phrygien-Kappadokien, Rmische Provinzpragungen in Kleinasien (1998).

SNG v. Aul. 10 Sylloge Nummorum Graecorum Deutschland. Sammlung H. von Aulock, Heft 10 Lykien (1964).

SNG v. Aul. 18 Sylloge Nummorum Graecorum Deutschland. Sammlung H. von Aulock, Heft 18, Nachtrage IV (1968).

Svoronos 1903 I. N. Svoronos, N . M, JIAN VI, 1903, 12-268 Lev. XI-XVIII.

Svoronos, 1904 I. N. Svoronos, To E , , JIAN VII, 1904, 317-390 Lev. 9-18.

ahin 1994 S. ahin, Die Inschriften von Arykanda, Inschriften Griechischer Stadte aus Kleinasien, Band 48 (1994).

Tietz 2003 W. Tietz, Der Golf von Fethiye, Politische, ethnische und kulturelle Strukturen einer Grenzregi-on vom Beginn der nachweisbaren Besiedlung bis in die rmische Kaserzeit (2003).

Troxell 1982 H. A. Troxwell, Coinage of The Lycian League, American Numismatic Society, Numismatic No-tes And Monographs no. 162 (1982).

Waddington 1853 W. H. Waddington, Voyage en Asie-Mineure point de vue Numismatique (1853).

Weinreich 1927 O. Weinreich, Sozon maddesi, Paulys Realenzyklopadie der klassischen Altertumswissenschaft (RE), W. Kroll - K. Mittelhaus(ed.), 2. seri, cilt 3.1, sf. 1248-1256, Stuttgart 1927 (=O. Weinreich, Ausgewahlte Schriften II, 1922-1937, G. Wille (ed.), 221-232 (1973).


Res. 1 Antiphellos, AE, tip 2, British Museum; BMC Lyc.,

no. 2 Lev. IX,14

Res. 2 Side, AR tetradrahmi,15.45 gr., zerinde AN yaztl kontrmark, British

Museum; Troxell 1982, Lev. 1 no. J

Res. 3 Ksanthos, AR diobol, 1.60 gr., Like yaztl; Dr. Busso Peus

Nachfolger Auc. 378, lot 275, 2004

Res. 4 Ksanthos, AE, 1.53 gr.; Like yaztl, Londra, R. Ashton

Koleksiyonu; Ashton 2002a, Lev. 6

Res. 5 Ksanthos, AE, 2.99 gr.; tip 1, zel koleksiyonda; Matzke

1997, 255 no. 22

Res. 6 Patara, AE, 0.96 gr, tip 2, SNG Fin. II, no. 618

Lev. 22

Res. 7 Phellos, AE, 0.71 gr; Arykanda Kazlar buluntusu (Kaz env. no. ARY-2002-S-20),

Antalya Arkeoloji Mzesi

Res. 8 Pnara, AE, 2.80 gr.; tip 1; SNG v. Aul. 10,

no. 4447 Lev. 145

Res. 9 Pnara, AE, 1.36 gr.; tip 2; Arykanda Kazlar buluntusu

(Kaz env. no. ARY-1988-S-54), Antalya Arkeoloji Mzesi

Res. 10 Myra, AE, 3.70 gr.;Numismatik Lanz Auc. 97, lot 329, 2000

Res. 11 Kalynda, AE, tip 1; British Museum; BMC Lyc., no. 8 Lev. X,15

Res. 12 Kalynda, AE, 1.13 gr.; tip 2; Auctones AG Auc. 29 lot 363, 2003

Res. 13 Telmessos, AE, 4.15 gr.; tip 1; Mediterranean Coins

www.vcoins.com/mediterraneancoins internet mzayedesi (2005)

Res. 14 Telmessos, AE, tip 2, British Museum; BMC Lyc., no. 1

Lev. XVII.9

Res. 15 Telmessos, AE, tip 4, British Museum; BMC Lyc., no. 2

Lev. XVII,10

Res. 16 Balbura, AE, 3.82 gr.; tip 1; SNG v. Aul 10, no. 4282 Lev. 140


Res. 17 Balbura, AE, 3.20 gr.; tip 3; SNG v. Aul. 10, no. 4281 Lev. 140

Res. 18 Balbura, AE, 3.97 gr.; tip 5; RPC I, no. 3354 Lev. 138

Res. 19 Balbura, AE, 4.53 gr.; tip 7; RPC I, no. 3456 Lev. 138

Res. 20 Bubon, AE, 0.98 gr.; tip 1; SNG v. Aul. 10, no. 4286 Lev. 140

Res. 21 Bubon, AE, 0.95 gr.; tip 2; Mnzen & Medaillen Deutschland

GmbH Auc. 17 lot 924, 2005

Res. 22 Oinoanda, AR didrahmi, 8.23 gr.; Ashton 2005, no. 1a Lev. 4

Res. 23 Oinoanda, AE, 4.3 gr.; Isparta Arkeoloji Mzesi, env. no.

6-28-92 (=Ashton 2005, no. 1 Lev. 5, ayn sikke)

Res. 24 Termessos Minor (-Oinoanda), AE, 5.88 gr.; Mnzen & Medaillen Deutschland

GmbH Auc. 17 lot 929, 2005

Res. 25 Termessos Minor Oinoanda, AE, 3.6 gr.;

Arykanda Kazlar buluntusu (Kaz env. no. ARY-1986-S-15),

Antalya Arkeoloji Mzesi

Res. 26 Arykanda, AE, 4.73 gr.; tip I; Numismatica Ars Classica AG Auc. Zurich B, lot 1477, 1992 (= Auctiones AG Auc. 29, lot 360, 2003, ayn sikke)

Res. 27 Arykanda, AE, tip 2; BMC Lyc., no. 1 lev. X.2.

Res. 28 Arykanda, AE, tip 3; Arykanda Kazlar Buluntusu (Kaz env. no.

ARY-98-S-506), Antalya Mzesi

Res. 29 Arykanda Tragallassos, AE, 4.22 gr.; SNG v. Aul. 10, no. 4275

Lev. 140

Res. 30 Khoma, AE, 3.39 gr.; tip 1; Auctiones AG Auc. 29 lot 362, 2003

Res. 31 Khoma, AE, 2.30 gr.; tip 2; SNG v. Aul. 10, no. 4290 Lev. 140


Res. 35 Phaselis, AE, 3.82 gr.; RPC I, no. 3362 Lev. 138

Res. 36 Kitanaura, AE, 4.67 gr.; Antalya Arkeoloji Mzesi; Arslan - Lightfoot 1999,

no. 684 Lev. 45

Res. 37 Rhodiapolis, AE, 3.69 gr.; e-bay, Agora Coins Auc., 2005

Res. 32 Khoma, AE, 3.44 gr.; tip 3; Mnzen & Medaillen Deutschland

GmbH Auc. 17 lot 925, 2005

Res. 33 Nisa, AE, 1.45 gr.; SNG v. Aul. 10, no. 4373 Lev. 143

Res. 34 Podalia, AE; Svoronos 1903, no. 122 Lev. XI.25

hellenistik ve erken roma döneminde lykia'da basılan otonom şehir sikkeleri

Documents