i

Diplomatija I dio Henri KisinderNOVI SVJETSKI POREDAK Na meunarodne odnose u 20. st. utjecale su SAD. Amerika je zagovarala svjetski poredak zasnovan na demokratiji, slobodnoj trgovini i potivanju meunarodnog prava. Takav idealizam posebno su isticali Vudro Vilson, Franklin Ruuzvelt Ronald Regan. Poto takav poredak nikada nigdje nije postojao mnoge zemlje su bile skeptine. Novi svjetski poredak trebao je navesti ostale zemlje na ideju da je ameriki sistem vlasti najbolji i da ostatak ovjeanstva moe postii mir i napredak tako to e napustiti tradicionalnu diplomatiju i usvojiti ameriko potovanje meunarodnog prava i demokratije. Novinu u ovom poretku u nastajanju predstavlja to to SAD prvi puta ne mogu ni da se povuku iz svijeta niti da njime dominiraju.SAD su 1945.g. posjedovale takvu mo, pa im je bilo preodreenoda preoblikuju svijet u skladu sa svojim idealima. Tri decenije kasnije status velike sile stekle su i druge zemlje. Danas u svijetu sastavljenom od nekoliko zemalja priblino iste snage namee se potreba da poredak bude zasnovan na ravnotei snaga, to SAD ne eli. Smisao sistema ravnotee snaga nije se sastojao u izbjegavanju kriza ili ratova, ve mu je cilj bio ograniavanje sposobnosti drava da uspostave hegemoniju i ograniavanje obima sukoba. Zadatak tog sistem nije bio samo mir, nego stabilnost i umjerenost. Ravnotea snaga ne moe da zadovolji sve lanice meunarodne zajednice i tokom historije ovaj sistem se rijetko uspostavljao. Na Zapadu jedini primjeri funkcionisanja ravnotee snaga mogu se nai u gradovima antike Grke i renesansne Italije, kao i evropskom sistemu drava nastalom poslije Vestfalskog mira 1648 g. Nakon Prvog svjetskog rata Evropa vie nikada nije obnovila svoju vodeu ulogu na svjetkskoj sceni. Kao glavni akter pojavile su se SAD, ali je Vilson ubrzo stavio do znanja da njegova zemlja odbija da se ponaa u skladu sa evropskim pravilima. Ni u jednom periodu Amerika nije bila ukljuena u sistem ravnotee snaga. Nijedna evropska zemlja nije dovoljno jaka da bi preuzela vodeu ulogu u meunarodnom poretku, pa tu svoju slabost pokuava nadoknaditi u naporima za stvaranje ujedinjene Evrope. Danas e poredak morati grditi dravnici koji pripadaju razliitim kulturama. Dravniku se prua samo jedna prilika, njegove greke su nepopravljive. Na drugoj strani su analitiari kojima su a raspolaganju sve injenice, a sud o njima donosi na osnovu njihovog intelekta. Sud o dravnicim donosi historija.STOER: TEODOR RUZVELT ILI VUDRO VILSON Ruzvelt se zalagao da Amerika stupi na meunarodnu scenu stoga to je smatrao da to zahtjeva nacionalni interes, kao i zbog uvjerenja da je globalna ravnotea snaga bez amerikog uea nezamisliva. Vilson je opravdanje pronaao u mesijanskoj ulozi koju je Amerika trebalo da odigrana meunarodnoj sceni. Tokom Vilsonove administracije Amerika se pojavila kao kljuni akter meunarodne politike i poela je daproklamuje ideju da mir zavisi od irenja demokratije.Vilson je bio incijator osnivanja univerzalne svjetske organizacije, Drutva naroda koje je odravalo mir zasnovan na zajednikoj bezbjednosti, a ne na saveznitvima. Prvi ameriki predsjednik koji je isticao da je dunost Amerike da proiri utjecaj na cio svijet bio je Teodor Ruzvelt. On je smatrao da je Amerika najvea nada za svijet, a da su V. Britanija i kasnije Njemaa opasnost za amerike interese i evropsku ravnoteu. Ruzvelt je postao prvi ameriki dobitnik Nobelove nagrade za mir. Ruzveltov pristup nije mogao da ubijedi njegove zemljake u neophodnost ukljuivanja u svjetski rat, dok je Vilson visoko moralnim argumentima uspio da pokrene emocije naroda. On je 2.12. 1913. iznio stavove koji su se kasnije nazvali vilsonizmom. Vilson je smatrao da se me.sporovi moraju rijeavati arbitraom, a ne silom, kak oje smatrao Ruzvelt. Ruzvelt je tvrdio da e rat u Evropi, a posebno eventualna njemaka pobjeda, ugroziti ameriku bezbjednost, dok je Vilson smatrao da se Amerika treba pojaviti u posrednikoj ulozi. Vilson je prezirao ravnoteu snaga. Prije nego to je Amerika stupila u rat Vilson je objavio da je njegov cilj mir bez pobjede, ali kada jje Amerika ula u rat Vilson je izloio ideju da samo potpuna pobjeda moe da donese mir. Vilsonova pojava na pol.sceni predstavljala je prekretnicu za Ameriku, a nejga uinila jednim od rijetkih dravnika koji iz osnova mijenjaju tok historije svoje zemlje.OD UNIVERZALNOSTI D ORAVNOTEE: RIELJE, VILIJAM ORANSKI I PIT Poredak koji historiari danas nazivaju evropskim sistemom ravnotee snaga nastao je u 17. st. poslije konanog slona srednjovjekovne tenje ka univerzalnosti, odnosno ideje o svjetskom poretkku koji objedinjuje tradiciju Rimskog carstva i Katolike crkve. Najstrija formulacija ovog pristupa nastala je u Francuskoj jednoj od prvih nacionalnih drava u Evropi. Glavni predstavnik ove francuske politike bio je crkveni velikodostojnik, kardinal Rielje, prvi ministar Francuske od 1624 1642. On je bio otac drave u savremenom smislu, zastupao je doktrinu dravnog razloga koju je neumorno sprovodio u korist svoje zemlje. Rielje je doao na vlastu vrijeme kada je rimsko-njemaki car Ferdinand II pokuao da oivi katoliku univerzalonst, iskorijeni protenstantizam i uspostavi carsku vlast nad srednjevropskim vlastodrcima. Rielje je francuski graanski interes stavio iznad bilo kakvih crkvenih ciljeva. Francuska je zahvaljujui Rieljeu postala najznaajnija drava u Evropi, a njegova teritorija se znatno proirila. Veoma je oslabio znaaj habsburke monarhije. Ravnoteu u Evropi konano je uvrstila drava ija je vanjska politika bila direktno posveena odravanju ravnotee Engleska. Ona je, kak ogod bi to prilike zahtijevale, pruala pomo slabijoj i ugroenoj strani. Tvorac te politike bio je engleski kralj Vilijam III. Engleska je bila jedina evropska zemlja niji dravni razlog nije zahtijevao irenje po samom kontinentu.Shvatajui da je u njenom nacionalnom interesu ouvanje ravnotee, Engeska je bila jedian zemlja koja za sebe u Evropi nije traila nita vie od sprijeavanje dominacije samo jedne sile. V. Britanija je tako postala teg koji je obezbjeivao ravnoteu u Evropi. Da se V. Britanija nije opredjelila za tu ulogu, Francuska bi u 18 i 19 st. uspostavila hegemoniju u Evropi, a Njemaka bi isto uinila u 20 st.EVROPSKI KONCERT: V. BRITANIJA, AUSTRIJA I RUSIJA- Nakon Bekog kongresa Evropa je zakoraila u najdui period mira u svojoj historiji ( 40 godina nije izbio rat). Taj me. Poredak zasnivao se na ravnotei snaga. Dravnici su slijedili Pitov plan o samoopredjeljenju narodanije postojala, pa stoga nisu ni najmanje vodili rauna o stvaranju etniki homogenih drava na teritorijama koje su povraane od Napoleona. Austrija je uvrstila svoju poziciju u Italiji, a Pruska u njemakim zemljama. Holandska Republika dobila je austrijsku Nizozemsku ( dananju Belgiju). Francuska se morala da se odrekne svih osvojenih teritorija i da se vrti u stare granice, odnosno da se povue na teritoriju koju je posjedovala prije izbijanja revolucije. Rusija je dobila sredinje dijelove Poljske. U skladu sa svojom politikom neirenja V. Britanija se zadovoljila teritorijalnim ogranienjem na Rt. Dobre nade na jugu Afrike. Pream britanskoj ideji o svjetskom poretku provjeru ravnotee snaga predstavljala je sposobnost pojedinih zemalja da igraju uloge koje su im dodijeljene u okviru cjelokupnog plana. Austrija je sebe i dalje smatrala za prvu meu jednakim i bla je odlluna u namjeri da sprijei bilo koju njemaku dravu, posebno Prusku, da joj oduzme primat.Poslije Bekog kongresa veza izmeu ravnotee snaga i zajednikog osjeanja legitimiteta potvrena je osnivanjem dvaju koalicija: etvornog saveza u koji su stupile: V. Britanija, Pruska, Austrija i Rusija, i Svete alijanseu iji sastav su ule samo tri tzv. istona dvora pruski, austrijski i ruski. Odluke Bekog kongresa sprovoene su 50 godina. Zahvaljujui tome to su tri istone sile Pruska, Rusija i Austrija u svom jedinstvu vidjele glavnu branu revolucionarnom haosu i francuskoj dominaciji u Evropi. Poslije 1848.g. Austrija je sve vie slabila, a njena politika je postajala sve pogrenija, to je smanjivalo njenu ulogu kljunog faktora britanske politike u istonom dijelu Sredozemlja. DVA REVOLUCIONARA: NAPOLEON III I BIZMARK Ueem u tri rata i podsticanjem ostalih Francuska je izgubila dominantan poloaj koji je preuzela Njemaka. Novi evropski poredak bio je zjedniko djelo dva ovjeka koji e vremenom postati neprijatelji cara Napoleona III i Oto Fon Bizmarka. Oni su svoje djelovanje zasnivali na realpolitici ideji da odnose meu dravama odreuje sila i da pobjeuje jai. Oni su doprinjeli ruenju poretka na Bekom kongresu, posebnou smislu samoograniavanja koje je proisticalo iz zajednikih konzervativnih vrijednosti. Obojica su smatrali da poredak koji je 1815.g. Meternih stvorio u Beu predstavlja semtnju kojnu treba okloniti. Beki poredak je trebao unititi kako bi Pruska mogla da ostvari ono to joj je sudbina namijenila- da ujedini Njemaku. Napoleona III su nazivali Sfingom iz Tiljerija, jer se vjerovalo da stalno kuje krupne planove koje niko nije mogao da nasluti. On je izveo industrijsku revoluciju i podstakao razvoj velikih kreditnih institucija koje su odigrale kljunu ulogu u ekonomskom razvoju zemlje.Za njegove vladavine izvrena je rekonstrukcija Pariza koji je tada stekao svoj sadanji izgled. On je stalno podsticao krize i zagovarao je evropski kongres koji bi izmjenio karte Evrope. Bizmark je predvidio da e Francuska zaratiti s Austrijom, jer je prieljkivao da oslabe austrijske pozicije u njemakim zemljama. U julu 1866.g. Pruska i Austriaj su zaratile. Nasuprot svim Napoleonovim oekivanjima Pruska je odnijela brzu pobjedu.Mirovni sporazum potpisan 1866.g. u Pragu primoroa je Austriju da se povue iz Njemakih zemalja. Napoleon je svoju zemlju upropastio, ali je nastojao da poravi stanje. Tako je Bizmark iskoristio takvo stanje i naveo Napoleona da objavi rat Pruskoj 1870. Uz pomo njemakih drava Pruska je pobijedila i time je otvoren put za ujedinjenje Njemake koje su pruski politiari objavili 18. 01, 1871.g. u Dvorani ogedala u Versaju. Tada se Njemaka pojavila ka ovelika sila u Evropi, a utjecaj Francuske je poeo slabiti. Razaranje poretka stvorenog na Bekom kongresu koje je zapoeo Napoleon III a dovrio Bizmark. On je politiki ugled stekao kao protivnik liberalne revolucije iz 1848.g., abio je prvi politiar koji je uveo ope pravo glasa za u evropi, kao i veoma sloen sistem socijalne zatite. Bizmark u Austriji nije vidio partnera, nego prepreku za ostvarivanje pruske misije u vezi sa ujedinjenjem Njemake.REALPOLITIKA SE OKREE PROTIV SEBE- Realpolitika spoljna politka se je zasnovana na procjeni moi i nacionalnom interesu omoguila je ujedinjenje. Njemake, to je dovelo do toga da se realpolitika okrene protiv sebe.Poslije ujedinjenja Njemaka je postala najjaa drava u Evropi, a stalno je bila izloena opasnou od onoga to je Bizmar nazvivao komarom neprijateljskih koalicija koje je okruuju. Ono to se jo nazivalo Evropskim koncertom razdirale su dvije vrste animouziteta.: neprijateljstov Francuske i Njemake i sve vee neprijateljstvo izmeu Austougarske i Rusije. Jednom kada je stupila na meunarodnu scenu Rusija je brzo stekla dominantan poloaj. Da nije bilo Rusije Napoleon i Hitler bi sigurno uspjeti uspostaviti svjetske imperije. Rusi su , kao i Amerikanci, smatrali da je njihova zemlja neto posebno, a zajednike odlike su im otvorene granice. Njemakoj je bio neophodan savez i s Rusijom i s Austrijom. To je 1873.g. postigao Bizmark kada je uspostavio prvi . tzv. Trojecarski savez. Da je realpolitika postala dominantna tendencija tog perioda najbolje pokazuju dva dogaaja izmiljena ratna kriza 1875.g. koju je pokrenuo uvodnik jednog od vodeih njemakih listova. Taj uvodnik, s provokativnim naslovom Da li predstoji rat, predstavljao je reakciju na francusko poveanje vojnog budeta i kupovinu velikog broja konja od strane francuske vojske. Druga kriza bila je realna, ona je pokazala da ne postoje nikakve filozofske spone koje Trojecarski savez mogu da odre kada se suoi sa sukobom nacionalnih interesa. Ta kriza je podstakla sukob koji je unitio Bizmarkov poredak u Evropii izazvao Prvi svjetski rat. Bizmarkova diplomatija je stvorila niz saveza koji su uspjeli da zatite Austriju od ruske agresije. Godine 1890. ideja o ravnotei snaga bila je do kraja potroena, koja je ouvala slobodu drava, ali i ne mir u Evropi.PAGE 3