henry d.thoreau - haksız yönetime karşı

8/9/2019 Henry D.Thoreau - Haksz Ynetime Kar

1/21

Haksz Ynetime Kar - Henry D.Thoreau

HAKSIZ YNETME KARI

HAKSIZ YNETME KARI adl yapt Cumhuriyet Dnya Klasikleri Dizisi'nde

Sn.Vedat Gnyol'un izniyle baslmtr.Yayna hazrlayan : Egemen BerkzDizgi : Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A..Bask : ada Matbaaclk Yaynclk Ltd. ti.Nisan 1999

HENRY D. THOREAU

HAKSIZ YNETME KARI

Franszca'dan eviren:Vedat Gnyol

HENRY DAVD THOREAU

HAKSIZ YNETME KARIBu kitap Resistance to Civil Governementadl yaptn tam evirisidir.

NSZ

Henry David Thoreau (1817-1862), Massachusetts Devleti'ne bal Concordadl kk bir kasabada doup byyor, drt yllk Harvard niversitesi'ndekirenimle birka ksa gezi dnda, btn mr orada geiyor. Harvard' bitirir

bitirmez bir ortaokula retmen oluyor ama, rencilere dayak atmad iinokul yneticileriyle kavga edip ayrlyor. Bir iki hafta sren retmenlik bumeslee balanmasna yetiyor ve kardeiyle birlikte zel bir okul ayor.Zaman iin ileri bir adm olan dayaksz eitim sistemini uygulayan okulubyk ilgiyle karlanyor. Ne yazk ki, iki buuk yl sonra, kardeinin lmzerine Thoreau okulu kapatmak zorunda kalyor. Thoreau o sralarda nlfilozof Emerson'la tanyor ve bir sre onun evinde kalp yazmanlktanbahvanla kadar her trl ite alyor. Bir ara, klelii srdryor ve


2/21

Meksika'ya kar at haksz sava durdurmuyor diye Amerikan ynetiminekzp onunla hibir ilikisi olmadn belirtmek iin vergi vermekten kanyorve bu yzden hapse atlyor. "Haksz Ynetime Kar" adl yapt, bir gecelikhapisliin verdii fkeyle yazyor. Thoreau bu kitapkta yurttalarna ud veriyor: nsan, toplumsal bir kurumun hakszlk ettiini grr ve buna

iten inanrsa, kar koymaldr ona. Thoreau'nun salk verdii kar koymasavasz, "baksz kamasz" bir direnmedir. Gandhi, sonradan satyagrahaadn verecei savasz direnme retisini bu yaptktan esinlenerekgelitirmitir. Daha Cambridge'de renciyken bysne kapld bu yaptana diline evirip yurttalarna datan Gandhi, Thoreau'nun retisini GneyAfrika'da, sonra da 1914'te Hindistan'da uygulam, byk bir baar eldeetmiti. Aslnda, Thoreau bu sessiz direnme yolunu Hint kaynaklarndan,zellikle Bhagavad-Gita'dan esinlenerek ortaya srmt. KknHindistan'dan alan bir dnce, bylece bir Bat dilinde biimlenerek, dnpdolap yine Hindistan' bulmu oluyordu. Yalnzca u ayrmla ki, yurttalarnhaksz bir ynetime kar tek tek kafa tutmaya aran Thoreau'ya karlk,

Gandhi bu bireysel ary koca bir ulusa mal edip onu ngilizmparatorluu'na kar politik bir eylem arac olarak kullanabilmiti.Thoreau'nun yaamnda en nemli olaylardan biri de, topluma ksp bir

sre tek bana ormanda yaamasdr. Walden Gl kysnda kendi eliyleyapt bir kulbede, "Devlet'ten uzak" olmann hazz ve lgnca sevdiidoayla ba baa kalmann sevinci iinde iki yl yaayan Thoreau Concord'aWalden ya da Ormanda Yaam adl nl yaptyla dnyor. Bu yaptta doazerine yer yer ozanca, yer yer de filozofa eilen Thoreau, yurttalarna, birinsann Devletle bu yoldan da ilikisini kesip kendi bana "bir lokma, birhrka" yaayabileceini gstermek istemiti.Thoreau, Amerika'da klelik sorununu kendine dert etmilerin banda gelir.

Bu yoldaki asl sava Kansasl John Brown adnda bir dava adamntanmasyla balar. John Brown klelikle sava banazla vardran bir adam.Kle kullanan be komusunu soukkanllkla ldren bu yar deli ama itenadamn etkisinde kalan Thoreau, klelii kaldrmaya alan Kuzey'le, rahatnhatta lksn kle kullanmakla salayan Gney arasnda patlak veripAmerika'y kana bulayan karde kavgasnn birinci ylnda veremden lnceyekadar bu adam destekliyor. Harper's Ferry diye anlan bir basknla ordununsilahlarn ele geirip s kuran ve klecilere dehet salan John Brownyakalanp sorguya ekildii zaman, Thoreau byk bir ataklkla onudestekliyor. "John Brown'n Son Gn" adl savunusu Thoreau'nun en okanlan yazlar arasnda yer alr.

Thoreau, kk bir kasabada doup orada len bir taral olmakla birlikte,kafasn Dou ve Bat kltrlerine am, yurttalarna seslenirken btndnyaya seslenmenin srrna ermi bir yazardr.*Thoreau her ne kadar anarist gibi grnyorsa da, aslnda, hibir ynetimi

kabul etmeyenler arasna sokamayz onu. Onun, belli ynlerden hakszbulduu ynetime, Amerikan ynetimine kar koyan bir tutumu var. Eerynetimlerin her trlsn benimsemeyen bir tutumu olsayd, "Resistance to


3/21

Civil Governement" adn tayan bu yaptn "Her Trl Ynetime Kar" diyeevirmek gerekirdi. Ama, Thoreau'nun byle kesin bir tutumu yok. "CivilGovernement" sz "Devlet ynetimi" anlamna gelmekle birlikte, buna,Thoreau'nun asl dncesine ve yaptnn ruhuna bal kalmak kaygsyla"haksz" sfatn eklemeyi ve eviriye "Haksz Ynetime Kar" baln

koymay daha uygun buldum. Yaptn btnnden de anlalaca zere,Thoreau, yaad gnlerin haksz ynetimine kar geliyor yalnzca. Nitekim,yaptnn balarnda hkmetin ortadan kalkmasn deil, daha iyi birhkmet kurulmasn istiyor ve sonunda da insan saygs zerine dayananideal bir ynetimin zelliklerini aklyor.

HAKSIZ YNETME KARI

u zl sz yrekten kabul ediyorum: "En iyi hkmet en az yneten

hkmettir." Bunun tez elden dzenli olarak uygulanmasn pek isterdim. Buzl sz uygulayacak olursak, benim de inandm gibi, eninde sonundauna varrz. "Hkmetlerin en iyisi hi ynetmeyenidir" ve yetitikleri zamaninsanlarn bavuracaklar ynetim byle bir ynetim olacaktr. Hkmet, nede olsa, aresizlik iinde bavurulan bir kolaylktr. Ne var ki, genel olarakhkmetlerin ou, kimi zaman da btn hkmetler birer kstektir, hibirie yaramazlar. Temelli orduya kar ileri srlen dnceler ki salam veoktur - srekli ynetime kar da ileri srlebilir pekl. Temelli ordu, srekliynetimin bir silahdr yalnzca. stediini yaptrmak iin halkn setii tek yololan hkmet de ktye kullanlabilir ve daha halkn ynetim yoluyladavranmasna kalmadan, bozulabilir. rnein, bugnk Meksika sava: Bu

sava, hkmeti babalarnn mal gibi kullanan bir avu insann iidir. nkhalk daha batan bu savaa oyunu vermi olamazd.u Amerikan hkmeti, yeni olmakla birlikte, kendini olduu gibi ilerki

kuaklara gstermek isteyen ama her an drstlnden bir eyler yitiren birgelenek deil de nedir? Canl bir insann ne dirilii var onda, ne de gc. Birtek insan kendi isteine kle edebilir onu. Hkmet halkn kendisi iin bir trtahta silahtr. Halk onu birbirine kar gerek bir silah gibi kullanmaya kalktm, akaya gelmez, ortasndan ikiye blnverir. Ama bu demek deildir ki,gereksiz bir eydir. nk, halkn kafasndaki hkmet kavramn duyurmakiin, yle ya da byle bir takm karmak makineleri olmas, onlarn takrtsnduymas gerekir. Bylece, hkmetler insanlarn ne denli baaryla

aldatlabileceini, hatta kendi karlar urunda birbirlerini naslaldatabildiklerini gstermektedir. Peki, kabul. Ama u bizim hkmetkendiliinden hibir i yapmam, yan izmi: ilerin rndan kmasna canatmtr yalnzca. Bu hkmet lkede zgrln yerlemesine almyor.Bat blgesinde yerlemeleri kolaylatrmyor. Halk eitmiyor. Baarlan nevarsa hepsini Amerikan halknn salam zyaps baarmtr. Hkmet aradabir engel olmasayd daha ok eyler baarlabilirdi. nk hkmet insanlarnbirbirini rahatsz etmemesini isteyen geitirici bir are, bir yoldur. Daha nce


4/21

de sylediimiz gibi, geitiricilik ne kadar ok salanrsa, ynetilenler okadar rahatsz edilmemi olurlar. Alveri ve ticaret ileri lastik gibi olmasa,yasacnn durmadan karlarna kard engelleri bir srayta aamazlard.Sonra bu adamlar pek niyetlerine gre deil de, yaptklar iin sonularnagre toptan yarglayacak olsalard, tren yollarna ta koyan zararl kiilerle bir

tutup cezalandmak gerekirdi onlar.Ama, "Biz hkmet istemiyoruz" diyenlerin tersine, gerekten ayrlmaksznve bir yurtta gibi konumak gerekirse diyebilirim ki, ben hkmetin hemenortadan kalkmasn deil, hemen daha iyi bir hkmet kurulmasn istiyorum.Brakalm herkes sayg duyduu ynetim biimini sylesin. Daha iyi birynetime doru ilk adm atlm olur bylece.Aslnda, Devlet gc halkn eline getii zaman, ounluun ynetmesine

izin verilmesinin ve uzun sre de ynetmesinin uygulamadaki nedeni onunsay bakmndan gl olmasdr; yoksa, ok zaman hakl olmas ya daaznla hakl grnmesi deil. Ama ounluun ynettii hkmet, btndurumlarda, insanlarn anlad doruluk zerine bile kurulamaz. yi ve kt

zerine, ounluun deil, yalnzca vicdanlarn karar verdii bir hkmetolamaz m acaba? ounluun yalnzca geitiricilik kuralnnuygulanabilecei sorunlar stne karar verdii bir hkmet olamaz m? Biryurtta, vicdann bir an iin ya da bir nebzecik olsun yasacnn eline brakmalmdr? Brakmalysa, neden bir vicdan var yleyse? Bana kalrsa, nce insanolmalyz, sonra da uyruk. Doruya olan saygmz lsnde yasaya saygbeslemeye zenmemeliyiz. Boynumun borcu saydm tek ey, doru bildiimeyi her istediim zaman yapmaktr. Yeterince, hem de hakl olarak syleyipdurmulardr unu: bir topluluun vicdan yoktur; vicdanl insanlar topluluuvicdanl bir topluluktur. Yasa, insan azck olsun doru yapmaz hibir zaman.En iyi niyetliler bile, yasaya olan sayglar yznden, Tanrnn gn

hakszlklara ara olmaktalar. Yasaya kar beslenen yersiz saygnn birsonucu olarak, bakyorsunuz, tabur tabur asker, albay, yzba, onba, er,topu yama sr sepet, esiz bir dzen iinde dere tepe demeyip savaakouyorlar, hem de istekleri dnda, saduyu ve vicdanlarna karn. Allahnbelas bir ie srklendiklerinden hi kukular yoktur. Hepsi de bartanyanadr nk. Peki yleyse, sorarm size, nedir bu adamlar imdi? nsanmdrlar, yoksa, bataki bir avu vicdanszn buyruu altnda ayakl birer kale,birer cephanelik midirler? Deniz kuvvetleri tersanesine hele bir gidin de, birdeniz erine yle bir bakn: Amerikan hkmetinin yapabilecei ya da cadkazannda piirip kotarabilecei trden bir insan grrsnz. nsan deil de,dpedz bir insan tasla, diri diri tabuta konmu, adeta cenaze treniyle

silah altna gmlm. Ama,

Kale dibine atlrken cesediNe bir borazan duyuldu, ne bir atNe de fiekler atld havayaBizim kahramann gmld yerde (1).


5/21

nsanlarn ou Devlet'e byle hizmet ediyor ite; ou zaman insan olarakdeil, makine gibi, bedenleriyle. Bu adamlar yerine gre, ordu oluyor, milisaskeri, zindanc, polis mdr oluyor, herhangi bir kargaalkta polismdrne yardm eden halk oluyor. ou durumlarda, ne zgrce kafalarn

iletebiliyor, ne saduyularn kullanabiliyorlar. Kendilerini ta toprakderekesine indiriyorlar. Tahtadan adamlar yaplsa, pekl ayn ii grebilirlerbelki de. Saman adamdan, pislikten daha ok deeri yoktur bylelerinin.Onlar, olsa olsa, at, kpek kadar deerlidirler. Ama, genel olarak, iyi yurttasayldklar bile oluyor bylelerinin. Bakalar, rnein yasaclar, politikaclar,hukukular, papazlar, yksek memurlar Devlet'e balca kafalaryla hizmetederler. Ama iyiyi kty birbirinden ayrt etmedikleri iin, Tanr'ya hizmetettikleri gibi, farknda olmadan, eytana da hizmet ederler. Beri yandan, biravu insan, rnein kahramanlar, yurtseverler, din ehitleri, geni anlamylayenilikiler ve gerek adamlarsa Devlet'e vicdanlaryla hizmet ederler, okkez de ona kar gelirler, ister istemez. Genel olarak Devlet onlara kar

dman gibi davranr. Bilge kii yalnzca insan olarak yararl olabilir, yoksa,daha canlyken "bir yn toprak" olup "delik tkamaya" (2) yanamaz; bu iikirine pasna brakr, ekip gider:

Ben soylu kiiyim, boyundurua gelememBatakilere yamak olamamAlet uak olamam kimseyeDnyann hibir Devlet'inde (3).

Btn varlyla kendini benzerlerine adayan insan, yararsz ve bencilgrnr gzlerine onlarn. Ama kendini yar buuk adayan kimseninse,iyiliksevere, insan dostuna kar ad.Bugn Amerikan hkmetine kar nasl davranmak yarar bir insana? Bu

soruya karlk olarak: "nsan, yz kzarmadan iliki kuramaz onunla", derim.Bu politik dzeni, ayn zamanda bir kle hkmeti olan bu ynetimi, bir aniin bile olsun, benim kendi hkmetim sayamam.Bakaldrma hakkn herkesler tanyp kabul ediyor. Bu hak, zorbal ve

beceriksizlii dayanlmaz bir arla vardran hkmetle balar koparmak,ona kar gelmek hakkdr. Ne var ki, hemen herkes "Ama bugn durum byledeil" diyor. Gya "75 Devrimi"nde durum byleymi. yle diyorlar. Biri kp

da bana dese ki: "Bu hkmet kt bir hkmettir. Limanlarna gelen yabancmallarna gmrk koyuyor", azm ap bir eycikler sylemeyebilirim belki.nk, bu mallarsz edebilirim: Her makinenin kendine zg bir srtnmesivardr; aksakl dengeleme bakmndan olduka da iyidir bu srtnme. Buyzden ortal velveleye vermenin byk ktl olabilir. Ama srtnmemakinenin kendisine dnrse, o zaman, ben de: "Artk byle makineolmasn daha iyi", derim. Baka deyile, zgrln sna olmaya alanbir ulusun altda biri kleyse, yabanc bir ordu btn bir lkeyi haksz olarak


6/21

istila edip asker yasas altna almsa bence namuslu insanlarn hibeklemeden yapacaklar ey bakaldrmaktr. Geciktirmeye gelmez birdevdir bu. nk istilaya urayan bizim lkemiz deil, o lkeyi (4) istilaeden bizim kendi ordumuzdur.Ahlak sorunlar stnde biroklarnca yetkili saylan Paley (5), kitabnn

"Devlet ynetimine boyun eme devi" adl blmnde, btn sivil devsorununu geitirici yollarla zmlyor ve yle diyor: "Btn toplumunkar gerektirdii srece, halka zarar vermeden, kurulu ynetime karkonamyor ya da bu ynetim deitirilemiyorsa, o zaman, kurulu hkmeteboyun emek Tanr'nn istemi gereidir; yoksa deildir." - "Bu ilke kabul edildimi, her kar koymann doruluu, bir yandan tehlikeyle zarar, te yandanbunlar onarma olanan ve giderlerini hesaplamaya varr." Paley'e gre, herinsan bu hesab kendisi iin yapar. Ne var ki, Paley, geitiricilik kuralnagirmeyen, halk kadar tek tek insanlarn da, ne pahasna olursa olsun, hakldavranmas gerekli olan durumlar hi dnme benzemiyor. Boulmakzere olan bir insann tutunduu kalas elinden ekip alrsam, geri vermem,

leceimi bilsem yine de geri vermem gerekir onu. Paley'e greyse, hi deyerinde bir ey olmaz bu. Ne var ki, byle bir durumda cann kurtarmakisteyen kimse sonunda yitirir onu. Amerikan ulusu, bir ulus olarak varlnyitirme pahasna da olsa, kle kullanmaktan, Meksika ile savamaktanvazgemelidir.Uluslar davranlarnda Paley'e uyuyorlar. Ama sorarm size, bugnk

bunalmda, Massachusetts'in doru ve hakl olan tpatp yaptna inanan varmdr acaba?

Altnlar srmalar iinde bir orospu

Urbasnn kuyruu eller stnde ama ruhuamurlar iinde.

Dorusunu isterseniz, Massachusetts'de yaplmak istenen bir yenilie kargelenler, Gney'deki yz bin politikac deil, buradaki yz bin tccar vetarmcdr. Bunlar, insanlktan ok ticaret ve tarmla ilgilidirler; ne pahasnaolursa olsun, klelere de, Meksika'ya da hak tanmak niyetinde deildirler.Ben uzak dmanlarla deil, uzaktakilerle ibirlii yapan ve onlarnbuyruuna giren, lke iindeki dmanlarla savayorum. Bunlar olmasa,dardaki dmanlarn hibir ktl dokunmazd. teden beri hep, halk

ounluu yetimi, eitilmi deildir, der dururuz. Ne var ki, ilerleme yleabuk olmuyor. Aznlk yaratl bakmndan ounluktan ne daha aklldr, nedaha iyi. ounluun sizin kadar iyi olmas (salt iyilik diye bir ey varmsanki! yle olsayd, halk ynlarn mayalard) pek o kadar nemli de deildir.Binlerce insan var ki, kafaca klelie de, savaa da kardrlar, ama yine debunlara bir son vermek iin bir eycik yapmazlar. Kendilerini Washington'n,Franklin'in ocuklar sayarlar ama, yine de elleri ceplerinde oturur, "Neyapacamz bilemiyoruz" der ve hibir ey yapmazlar; zgrlk sorununu


7/21

ticaret sorunundan sonraya brakr, akam yemeinin ardndan piyasafiyatlarn, onun yannda Meksika'dan gelen son haberleri rahat rahat okur,sonra da bunlarn stne herhalde bir gzel uyku ekerler. Peki, namuslu veyurtsever bir insann piyasa fiyat nedir? Buna karar veremezler, zlrler,kimi zaman da bunu Devlet grevlilerinden renmeye kalkarlar; ama ciddi

ve etkili hibir ey yapmazlar. zntleri uzun srmesin diye, bakalarnnktlklere are bulmasn iyi niyetle beklerler. Olsa olsa, doruya haklyayalnzca yle bir oy verir, hafif tertip onu destekler, yanndan geerken deyolun ak olsun derler, o kadar. Bir tek erdemli insana kar dokuz yzdoksan dokuz erdemli geinen insan vardr. Ama bir eye gerekten sahipolanla anlamak, o eyi geici olarak elinde bulunduranla anlamaktan okdaha kolaydr.Her trl oy verme ii bir eit kumardr; tpk dama ve tavla oyunu gibi, az

buuk ahlaka bulanm, doru ve yanlla, ahlaksal sorunlarla ilgili bir kumar.Doallkla, birtakm bahislere de girilir bu ara. Oy verenlerin zyaps ortayasrlmez. Ben doru bildiim yolda rasgele veririm oyumu, ama dorunun

stn kmasyla candan ilgilenmem. Bu ii ounlua brakmaya hazrm. Bubakmdan, ounluun grevi hibir zaman geitiriciliin tesine gemez.Doruya oy vermek bile, doru urunda bir ey yapmak deildir. Yalnzcadorunun stn gelmesi yolundaki isteimizi insanlara az buuk duyurmaktrbu. Akll bir insan, doruyu ne raslantya brakr, ne de onun ounlukkanalyla stn gelmesini ister. nsan ynlarnn davrannda pek az erdemvardr. ounluk, eninde sonunda, kleliin ortadan kalkmas iin oy verirse,klelie kar ilgisiz olduu ya da kendi oyuyla ortadan kaldrlacak pek azklelik kald iin verir. O zaman da asl kendisi kle olur. Yalnzca kendioyuyla zgrln kantlayan kiinin oyu kleliin ortadan kalkmasnabuklatrabilir.

Cumhurbakanlna aday semek iin Baltimore'da ya da baka bir yerdebir toplant yaplacan duydum. Bu toplantya katlanlarn ou gazetebayazarlaryla ekirdekten yetime politikaclarm. Ama ben ylednyorum: Onlarn verecei kararn herhangi bamsz, akll vesaygdeer bir adam iin ne nemi var? Her eye karn, bu adamn aklndanve drstlnden yararlanmayacak myz? Birtakm bamsz kimselerinoylarna gvenmeyecek miyiz? lkede toplantlara katlmayan birok kimseyok mudur? Ama hayr. Gryorum ki, saygdeer dedikleri bir insan hemengrevinden ekiliyor ve lkesinden umudunu kesiyor. Oysa, asl lkeninondan umudunu kesmesi gerekmektedir. Bu adam, adaylarn tek uygunu diyeseileni hemencecik benimsiyor ve bylece demagoglarn her trl niyeti iin

biilmi kaftan olduunu gstermi oluyor. Onun verdii oy, parayla satnalnan herhangi ahlaksz bir yabancnn ya da kiralk bir yerlinin oyundan dahadeerli deildir. Ah, nerede o gerek insan? Komumun dedii gibi, o boyunemez, o beli bklmez adam. Bizim istatistikler yanl: Nfusu olduundanok gsteriyor. Bin metre kareye ka kii dyor bu lkede dersiniz? Ancakbir iki kii. Amerika insanlarn buraya gelip yerlemeleri iin birtakm ekicinlemler almyor mu? Amerikal klp klp garip bir adam oldu; srolarak yaayan, dpedz dnceden yoksun, kendine olan gvenini yitirmi


8/21

bir adam. Sanki sadaka evlerinin iyi durumda olup olmadn grmek iingelmi dnyaya. Gelecein dullar, yetimleri adna para toplamak iin trelereuygun biimde erkek klna girmi bir adam sanki! Ksaca, kendisini dorudrst gmmeye sz veren sigorta irketine srtn verip yaamay gze alanbir adam!

nsann grevi, kendisini herhangi bir hakszln, hatta en byk birhakszln giderilmesine adamak deildir doallkla. nsann kendiniverebilecei daha baka eyler de olabilir pekl. Ama hi olmazsa,sorumluluk yklenmesin; o eyi artk hi dnmyorsa, o zaman dadesteklemesin onu. Ben kendimi baka ilere, baka dncelere adarsam,bunlar gerekletirirken, ilk nce, bir bakasnn srtna abanmamaya dikkatetmeliyim, hi olmazsa. onu rahat brakmalym ki, o da kendi dncelerinigerekletirmeye alabilsin. Bakn, ne byk elimelere dyorlar. Bizimkasabadan baz kimselerin "Bakaldran kleleri bastrma ya da Meksikazerine yrme buyruu versinler hele, bak gider miyim, o zaman grrsn"dediklerini duymuumdur. Ama bu ayn insanlar Devlet'e dorudan doruya

ballklaryla, ya da, hi deilse, dolayl olarak verdikleri parayla kendiyerlerine bakalarn grevlendiriyorlar. Haksz bir savaa katlmak istemeyenaskeri kimler alklyor bilir misiniz? Sava yapan haksz bir hkmetidestekleyenler; davranlarn da, yetkelerini de hesaba katmad, hiesayd kimseler. Sanki Devlet hem gnah ilerken kendisini cezalandracakadam parayla tutacak kadar piman, hem de pimanl bir an iin olsun,gnah ilemeyecek kadar duymu deil. Bylece, dzen ve ynetim adaltnda, eninde sonunda, kendi alaklklarmz desteklemek ve yceltmek iinelimizden geleni yapmak zorunda kalyoruz. Gnah ilemenin o ilk utancndansonra kaygszl gelir; nce ahlakszlkken sonra ahlak d oluverir vekurduumuz bu yaam iin pek de gereksiz bir ey saylmaz olur.

En geni ve en yaygn yanlg, desteklenmek iin en karsz erdemegereksinim duyar. Genel olarak, yurtseverlik erdemine kar yneltilen hafifyergi, daha ok soylu kiilere yneltilebilir. Bir hkmetin zyapsn venlemlerini beenmedikleri halde ona ballk gsteren ve onudestekleyenler, hi kukunuz olmasn, hkmetin en bilinli dayanaklar veou zaman da yeniliklere en ok engel olan kimselerdir. Kimileri Devlet'ebavurup Birlii (Federasyonu) datmasn ve cumhurbakannn isteklerinekulak asmamasn istiyorlar. Peki, bu adamlar niin Devlet'le kendiaralarndaki birlii bozmazlar ve Devlet hazinesine kendi vergi paylarnvermekten kanmazlar? Devlet Birlie kar ne durumdaysa, kendileri deDevlet'e kar o durumda deiller mi? Devlet'i Birlie kar gelmekten

alkoyan nedenlerle, onlar Devlet'e kar gelmekten alkoyanlar ayn deilmi?Bir insan salt dnceyle yetinsin ve onun keyfini srsn, olacak ey mi?

Kendisi de hakszla uradna inanyorsa, bu dncenin keyfini srebilirmi? Komunuz sizden bor ad altnda bir dolar szdrsa, ne aldatldnzbilmekle ya da "Beni dolandrd" demekle yetinip kalrsnz, ne de size olanborcunu demesi iin yalvarp yakarmakla. Paranz geri almak iin hemenharekete geer, bir daha da aldatlmamaya bakarsnz. lkeden, hakk


9/21

kavrama ve yerine getirme ilkesinden yola kan davran, durumlar veilikileri deitirir. Bu davran, znde devrimci bir davrantr ve btnbtn gemite olana bal deildir; yalnzca devletlerle kiliseleri birbirindenayrmakla kalmaz, aileleri, hatta insan tekini bile (eytans ve tanrsalyalanlarn birbirinden ayrarak) ikiye bler.

Haksz bir takm yasalar vardr. Onlara boyun emekle yetinelim mi ya daonlar deitirmeye alalm, deiinceye kadar da boyun eelim mi; yoksahi beklemeden ineyelim mi onlar? nsanlar, bylesi bir ynetim altnda,genel olarak, yle dnyor ve yle diyorlar; "ounluu, yasalarndeimesi gerektiine inandrncaya kadar bekleyelim." Yasaya kar gelirsekdeva derdin kendisinden daha beter olur diye dnyorlar. Oysa, devanndertten beter olmasnda su hkmetin kendisindedir. nk, devay beteryapan kendisidir. Hkmet niin daha nceden davranp yenilik yapmyor?Niin kendi akll aznln sevmiyor. Daha hibir yan incinmeden niinalayp szlanyor ve boyuna diretiyor? Niin yanlglarn gstersinler diyeyurttalar tetikte durmaya ve daha iyi davranmaya zorlamyor? Niin hep

sa'y armha geriyor, Copernicus'u, Luther'i aforoz ediyor, Washington'laFranklin'i bakaldran insanlar diye gsteriyor?Anlalan, hkmet kendi gcn, bile bile, dpedz hie saymak gibi bir

su ilenebileceini aklndan geirmemitir. Geirseydi, bu sua uygun,onunla orantl kesin bir ceza koyard. Mal mlk olmayan bir insan yalnzcabir kez bile Devlet iin dokuz ilin (vergi) salayamazsa, benim bildiim hibiryasann snrlamad bir sre hapse atlr. Bu sre, onu hapse atanlarnkeyfine kalmtr yalnzca. Ama bu ayn adam Devlet'ten doksan kez dokuzilin alacak olursa, ok gemez, zgr braklr.Eer hakszlk hkmet makinesinin zorunlu srtnmesinden ayrlmaz bir

eyse, varsn olsun. Zamanla prz mrz kalmaz belki; ama makine

kesinlikle anr gider. Eer hakszln, (salt kendisi iin) makaras, yay, ipiya da vinci varsa, o zaman, devann dertten daha beter olup olmayacandnebilirsiniz belki; ama eer bu, sizin bir bakasna yaplan hakszla araolmanz isteyecek yapdaysa, o zaman da, yasay ineyin, derim size.Yaamnz makineyi durduracak bir kar srtnme olsun. Benim dikkatetmem gereken ey, hi deilse, ktlediim bir hakszla ara olmamayabakmaktr.Ktl nlemek iin Devlet'in gsterdii yollar benimsemeye gelince,

bunlar pek bilemiyorum. nk, bunlar renmek iin zaman ister. nsannmryse ok ksa. Oysa yapacak baka ilerim var benim. Yalnzca iyi, iindeyaanlr bir yer yapmak iin deil, iyi kt yaamak iin geldim bu dnyaya.

Bir insan her eyi deil, baz eyleri yapmak zorundadr. Her eyiyapamayaca iin de, baz eyleri yanl yapmas gerekmez. Validen ya daYasama Kurulu'ndan yana szlanmak benim iim olmad gibi, benden yanaszlanmak da onlarn ii deildir. Benim dileklerime kulak asmayacakolurlarsa, ne yapabilirim o zaman? Bu durumda Devlet hibir yol gstermiyor:Asl ktlk Anayasasndan geliyor da ondan. Bu sylediklerim sert, kesingelirse de, insan ancak layk olana kar iyi davranr, sayg gsterir. Bylece,


10/21

her trl deiiklik iyiye yneliktir, tpk insan bedenini sarsan doum velm gibi.Hi duraksamadan syleyeyim: Klelii kaldrmak istiyoruz diye ortaya

kanlar, ("abolutioniste"ler) bugnden tezi yok, Massachusetts hkmetini,gerek mallar, gerek canlaryla desteklemekten vazgesinler, hak yerini

bulsun diye de bir kiilik ounluk elde edecek kadar beklemesinler. Tanronlardan yanaysa eer, bir baka ounluu beklemeksizin bu kadar dayeter bence. Kald ki, komusundan daha hakl olan herhangi bir kimse, birkiilik ounlua oktan varm demektir.u Amerikan hkmetiyle ya da temsilcisi olan Devlet hkmetiyle

dorudan doruya, ylda yalnzca bir defack, karlarm. Benimdurumumdaki bir insann onunla ister istemez, biricik karlama yoludur bu.O zaman aka beni tandn syler. Bu raslamada ona kar davranmannen basit, en etkili ve bugnk koullar altnda en gerekli yolu, kendisindenpek honut olmadnz belirtmenin en gzel biimi, yok saymaktr onu.Benim alveriim, terbiyeli komum vergi memuruyla, yani gerek bir

insanladr -nk, ben kt paralaryla deil, gerek insanlarlaekimekteyim- ve bu adam kendi isteiyle hkmetin memuru olmutur. Buadam, sayg duyduu komusuna, yani bana bir komu, iyi niyetli bir insangzyle mi bakacak, yoksa beni kafadan sakat, dirlik dzenlik dman birkimse mi sayacak; btn bunlara karar vermez, davranna uyan daha sert,daha krc bir dnceye, bir sze bavurmakszn aramzdaki komulukengelini nasl aacan kestirip atmazsa, hkmetin grevlisi ya da bir insanolarak ne durumda olduunu, ne yaptn bilebilir mi?Ben unu bilir unu sylerim: Adlarn verebileceim yz kii, on kii,

yalnzca on namuslu insan, evet, hatta bir tek NAMUSLU insan bu bizimMassachusetts Devlet'i'nde kle kullanmaktan vazgeip bu yoldaki

ibirliinden dpedz kansa ve dolaysyla hapse atlsayd, Amerika'dakleliin kkne oktan kibrit suyu dklm olurdu. nk atlan ilk adm nedenli kk olursa olsun, bir i bir kez iyi yapld m, dnya durduka yaplmdemektir. Ama bizler bu konuda ene yartrmaktan holanyoruz: Bizimyapacamz bundan teye gemez, diyoruz. Reform kendi hizmetinde birsr gazete kullanyor da bir tek insan kullanmyor. Gnlerini DanmaKurulu'nda insan haklar sorununun zmne harcayan saygdeer komumDevlet temsilcisi, Carolina tutukevine atlmaktan korkacak yerdeMassachusetts tutuklusu (yani klelere kar kt davranmaktan bakaaralarnda anlamazlk konusu olmadn grmesine karn kleliin btngnahn karde Devlet'e yklemeye alan bu Devlet'in mahpusu) ile bir

hcrede otursayd, o zaman, Yasama Kurulu bu sorunu bir dahaki k elealmazlk edemezdi.nsan haksz yere hapse atan bir ynetim altnda drst bir insann asl yeri

tutukevidir. Bugn Massachusetts'in zgr ve az ylgn insanlarna saladen uygun ve biricik yer tutukevidir. Bylece, Devlet bu insanlar kendi iindenatm olur ki, onlar zaten ilkeleri dolaysyla kendilerini oktan saf detmilerdir. Kaak kle, kefaletle salverilen Meksikal tutsak ve soyunayaplan hakszlklar dile getirmeye gelen kzlderili, bu insanlar tutukevinde


11/21

bulacaktr: Bu ayr, ama daha zgr ve daha onurlu yerde, Devlet'inkendisinden yana olmayanlar, kendisine kar olanlar ieri tkt bir kle-Devlet'te zgr insann onurla oturabilecei bu biricik evde bulacaktr. Buradabu insanlarn etkisiz kaldn, seslerinin Devlet'i artk etkilemediini, buduvarlar arasnda Devlet'in dman olmaktan ktklarn sananlar, dorunun

eriden ne denli gl olduunu, hakszl az buuk tatm insann hakszlakar ok daha byk bir g ve etkiyle savaabileceini bilmiyorlar demektir.Oyunuzu, btn oyunuzu verin, bir kt parasn deil, etkinizi atn oysandna. Bir aznlk ounlua uyduu srece gszdr; aznlk biledeildir. Ama btn arlyla diretti mi, ite o zaman nne geilmez bir golur. Ya btn drst insanlar tutukevinde tutmak ya da savaa ve kleliepaydos etmek arasnda bir seme yapmak gerekirse, Devlet bunlardanhangisini seecei konusunda hi duraksamaz. Bu yl bin kii vergi demezse,zorbaca ve kanl bir davran olmaz bu; ama derse olur ve Devlet'in zorkullanmasna, gnahsz kan dkmesine yol aabilir. Bu, gerekte, savaszbir ayaklanmann -eer byle bir ayaklanma olabilirse- tanmdr. Vergi

memuru ya da herhangi bir kamu grevlisi bana "Ama ben ne yapabilirim?"diye sorsa -nitekim sordu da- ona u karl veririm: "Gerekten bir eyyapmak istiyorsanz eer, grevinizden ekilin! Bir Devlet'in uyruu onunlailikisini keser, grevlisi de iinden ekilirse, o zaman, devrim yaplmdemektir, ama isterse kan gvdeyi gtrsn. nsann vicdan zedelendi mi,kan gvdeyi gtrm olmaz m bir bakma? Bu vicdan yarasndan insannasl insanl ve lmezlii akp gider, sonsuz bir lme akar kan. Bu kanakyor imdi.Sulunun malna mlkne Devlet el koyaca yerde, hapse atyor onu. Oysa

bunlar ikisi de ayn kapya kar. nk, katksz hak peinde koan,dolaysyla, rm bir Devlet iin en tehlikeli olan kimseler, genellikle, mal

mlk ymaya pek vakit harcamam kimselerdir. Bylelerine Devlet'in pekhizmeti gemez. Onun iin azck bir vergi gzlerinde byr, hele zel bir itekol gcyle yaamlarn kazanyorlarsa. Eer para kullanmadan yaayan biriolsayd, Devlet ondan para isteyeyim mi istemeyeyim mi diye dnrd.Varlkl kiiye gelince, o her zaman iin, (unu bunu incitmek istiyorumsanmayn) onu varlkl klan kuruma satmtr kendini. Dobra dobra sylemekgerekirse diyebiliriz ki, para arttka erdem azalr. nk para bir insannkendisiyle amalar arasna girer, ona bu amalar salar. Bu amalar eldeetmek iin de byk bir erdeme gereksinim yoktur kukusuz. Para, zengininkarlk vermek zorunda kalabilecei birok soruyu yzst braktrr, beriyandan ortaya tek bir sorun atar: Bu, g olmasna g, ama gereksiz bir

sorundur: Nasl harcamal sorunu. Bylece zengin iin ahlak sorunu diye birey kalmaz. "Ara" dedikleri ey arttka, yaama olanaklar azalr. Bir insannzengin olduu zaman kendi kltr iin yapabilecei en iyi ey, yoksulkentasarladklarn gerekletirmeye almasdr. sa Herodiyallara iindebulunduklar koullara uygun bir karlk verir. "Bana hara dediiniz akaygsterin!" der. Birisi cebinden bir aka karr. sa da: "zerinde Sezar'nresmi olan ve onun geerli kld akay kullanyorsanz, yani Devlet'inadamysanz, Sezar'n salad nimetlerden de yararlanyorsanz, o zaman,


12/21

Sezar isteyince kendi akalarndan birazn geriye verin ona. Sezar'nkiniSezar'a, Tanr'nnkini de Tanrya verin!" deyip neyin Sezar'n, neyin Tanr'nnolduunu aydnlatmadan brakr onlar. renmek istemiyorlard nk.En zgr komularmla konuunca gryorum ki, sorunun bykl ve

ciddilii zerinde ne sylerlerse sylesinler ve halkn rahatna ne denli

sayglar olursa olsun, iin sonu, ksaca, una varyor: Bugnk hkmetinkanad altndan kmay gze alamyorlar; ona boyun ememeninsonularndan, mallarnn, ailelerinin bana geleceklerden korkuyorlar. Banagelince, ben Devlet'in koruyuculuuna bel balamay aklmdan geirmem.Ama bana vergi kdn uzatt zaman, gcn yok sayarsam, ok gemez,malm mlkm elimden alp arur eder, bylece hem benim hemocuklarmn rahatn karr, gn yz gstermez bize. Buysa altndan kalklrey deildir. Bir insann namusuyla yaamasn, ayn zamanda rahat etmesiniolanakszlatrr bu. Bu yzden, mal mlk edinmeye de pek demez artk.nk, nasl olsa, gnn birinde hepsi elinizden kacaktr. Onun iin siz debir yerleri kirayla tutar ya da dpedz igal edersiniz, az buuk bir ey ekip

bier ve arabuk yersiniz. Plnz prtnz bohada, her an gitmeye hazr,kendi yanzla kavrulur, yalnzca kendinize gvenir ve ok i tutmazsnz. Birinsan, her bakmdan Trk hkmetinin iyi bir uyruu olmak kouluyla,Trkiye'de bile zengin olabilir. Konfys yle der: "Bir Devlet akln ilkelerinegre ynetiliyorsa, dknlk ve yoksulluk yz karasdr. Bir Devlet aklnilkeleriyle ynetilmiyorsa, o zaman da, zenginlik ve an eref utan vericieylerdir." Hayr: Massachusetts'in koruyucu elinin zgrlmn tehlikeyedt uzak bir gney limanna kadar uzanmasna gereksinim duyuncaya yada kendi yurdumda kimseleri rahatsz etmeden yalnzca bir mlk edinmeyekalkncaya kadar, Massachusetts'le bam koparmay, malm mlkmzerindeki hakkn hie saymay gze alabilirim. Devlet'e boyun ememe

yznden cezaya arplmak, ona boyun emekten daha az pahalya otururbana her bakmdan. Bu durumda daha az deerli bulurum kendimi.Birka yl oluyor, Devlet kilise adna karma kt ve dinsel konumalarn

babamn hi karmad, benimse semtine bile uramadm bir papazayardm olarak birka kuru dememi istedi. "Ver bakalm!" dedi."Vermeyeceim," dedim. Ama, ne yazk ki, bir bakasnn bu paray vereceituttu. Neden bir retmen bir papaza yardm etmek iin vergilendirilir de, birpapaz bir retmene yardm iin vergilendirilmez, anlamadm. Devlet'in resimretmeni deildim, balarla geiniyordum. Niin liseler de birer vergikd uzatmazlar ve Devlet niin kilisenin istekleri gibi onlarnkini dedesteklemez?

Bununla birlikte, ilgili memurun istei zerine, aa yukar unlar yazpverdim: "Ey ahali, ibu yazmdan renin ki, ben yani Henry Thoreau,katlmadm hibir ortakln, dernein yesi saylmak istemiyorum." Buyazy belediye yazmanna verdim. imdi ondadr. Kilisenin bir yesi saylmakistemediimi bylece renen Devlet, o gn bugn bir daha byle bir istektebulunmad; ancak daha nceki dncelerine de bal kalacan ilerisrmekten geri kalmad. Adlarn bilmi olsaydm, hibir zaman yesi


13/21

olmadm btn derneklerden bir bir ayrlrdm. Ama, bu derneklerin tamizelgesini nerde bulurum bilmiyorum.Tam alt ay ba vergisini demedim. Bu yzden, bir gececik hapse attlar

beni. Tutukevinin salam, iki ayak yksekliindeki o ta duvarlarn, birayak kalnlndaki demirli tahta kapy, szen o demir parmaklklar uzun

uzun seyrederken, bana yalnzca kan et kemik ynndan yaplm bir yaratkgibi davranan bu kurumun aptallna amaktan alamadm kendimi.Sonunda, yapabilecei en iyi eyin beni tutukevine tkmak olduuna aklyatm ve benden herhangi bir yolda yararlanamayacana akl kesmi olmaldiye dndm kendi kendime. Anladm ki, benimle kentlilerim arasnda birta duvar varsa da, hibir eydi bu; benim gibi zgr oluncaya kadartrmanlmas ya da delip geilmesi gereken ok daha g bir duvar vard asl.Bir an olsun tutukevindeymiim gibi gelmedi bana ve duvarlar bounaharcanm bir sr ta ve har yn gibi grnd gzme. Bana ne trldavranmalar gerektiini basbaya bilemiyorlard. Beni yldrmak istediklerizaman da, benimle ilgilenmeye kalktklar zaman da yanl yapyorlard. yle

sanyorlard ki, benim aklm fikrim duvarlarn tesinde olmakt.Dncelerime kaplarn ne byk zenle kapamaya altklarn grdke,glmekten alamyordum kendimi. Dncelerim hibir engel tanmadanduvarn tesinde de pelerini brakmyordu. Asl tehlikeli olan eyler dedncelerimdi. Bana ulaamadklar iin bedence ikence yapmaya kararverdiler, tpk di biledikleri kimseye bir ey yapamaynca fkelerinikpeinden alan ocuklar gibi. Sonunda anladm ki, Devlet dediimizbudalann biriydi, gm kaklarnn alnmasndan korkan o yalnz kadn gibikorkakt ve dostlarn dmanlarndan ayrt etmesini bilmiyordu. Ona karbtn saygm yitirdim. Acdm ona.Tutukevinde gece benim iin olduka yeni ve ilginti. Ben ieri girdiimde,

gmlek kollar sval tutuklular kap aralnda akalayor, akam havasalyorlard. Ama gardiyan: "Hadi bakalm ocuklar, ieri, vakit geldi!" derdemez daldlar. Bo hcrelerine giderlerken ayak sesleri kulaklarmdanlad. Hcre arkadam bana: "Yaman bir adam" diye tantt gardiyan. Kapkitlenince, arkadam apkam nereye asacam, eyalarm nereyekoyacam gsterdi. Odalar ayda bir beyaza badanalanrm. Bizim oda, enazndan odalarn en beyazyd; yapyaln deliydi; belki de kentin en temizyeriydi. Bizim arkada, doallkla, nerden geldiimi, ne yzden burayadtm renmek istiyordu. Olup biteni anlattktan sonra, ben de onunburaya nasl geldiini sordum elbet. nk namuslu bir adam olduunusanyordum, dnyann durumuna baklrsa, kesinlikle namusluydu da. "ey,"

dedi, "bir iftliin samanln yakmakla suluyorlar beni, ama yakmdeilim." Sezdiim kadaryla, ikili ikili bir samanla yatmaya girmi, oradapiposunu tttrm; samanlk da yanp kl oluvermi bylece. Onun iin"akll bir adam", diyorlard. ay kadar nce getirilmi buraya. Durumasnnbalamasn bekliyormu. Galiba bir o kadar daha bekleyecekmi. Ama,ekmek elden su glden yaad iin hayli uysallam. Honutmu hem de.Kendine kar iyi davrandklarn da sanyordu ayrca.


14/21

Bir pencerede o duruyordu, birinde ben. Baktm, insan uzun boylupencerede durdu mu, balca ii dary seyretmek oluyor. Orada braklandinsel kitapklarn hepsini ok gemeden okudum. Daha nceki tutuklularnduvarlar neresinden delip katklarn, parmakln neresinden testereylekesildiini bir bir inceledim ve burada kalan deiik kimselerin yklerini

dinledim. Baktm, burada bile, tutukevinin duvarlarn amayan ykler vededikodular vard. Belki de buras koca kasabada, iirler yazlan, sonra dasirkler halinde oaltlan ama, hibir zaman yaymlanmayan tek evdi. Banaupuzun bir iir izelgesi gsterdiler. Bunlar kamaya kalkp yakalananbirka delikanl yazm, sonra da trk gibi bara bara okuyup fkeleriniyattrmlar.Bir daha gremem korkusuyla, hcre arkadamdan btn bildiklerini bir bir

sorup rendim. Sonunda yatam gsterdi ve lambay sndrmeyi banabrakt.Burada bir gececik yatmak bile, uzak bir lkede, grmeyi aklmdan

geirmediim bir lkede dolamak gibi bir eydi. Bu geceye kadar ne alan

saatinin vuruunu duymutum sanki, ne de ky saran gecenin seslerini.nk pencerelerimiz ak yatyorduk. Doduum kasabay ortaalarn altnda gryor gibiydim sanki. Bizim Concord sanki Rhine rma oluvermitibirden. valyelerin, atolarn hayalleri gelip geiyordu gibiydi gzleriminnnden. Sokaklarda sanki kasaballarn sesleriydi duyduklarm. Bitiikmeyhane mutfanda yaplanlar ve konuulanlar, istemeye istemeyegryor ve duyuyordum. Yepyeni, esiz bir deneydi bu benim iin. Doduumkasabay daha yakndan gryordum. Dpedz girmitim iine. Kurumlarndaha nce grmemitim hi. Buras da il merkezi olan bu kente zgkurumlardand. Halkn aa yukar ne i grdn anlamaya baladm.Sabahleyin kahvaltlarmz, kap deliinden ieri srld. Kap deliine uyan

drtgen teneke kaplarda kakao, kara ekmek, bir de demir kak vard.Kapkaca almaya geldikleri zaman, arta kalan ekmeimi geri verecek kadarsaflk gsterdim. Ama arkadam seyirtip ekmei alverdi ve onu le ya daakam yemeine alkoymam gerektiini syledi. Biraz sonra kendisi komutarlaya saman toplamaya gidecekti. Oraya her gn gider, lenden nce dednmezmi. Onun iin benimle esenleti.. Beni yine grecei kukuluydunk.Tutukevinden ktm zaman (biri araya girip vergimi demiti nk)

ortalkta byk deiiklikler arpmad gzme, hani gen yata tutukevinegirip de sonradan, salar aarm, eli aya tutmaz bir adam olarak kankimsenin gzne arpacak trden deiiklikler. Ama, yine de sahnede, yani

kentte Devlet'te ve lkede bir deiiklik arpt gzme, tek bana zamannyapamayaca kadar byk bir deiiklik. Grdm ki, aralarnda yaadminsanlar iyi komu ve dost olarak pek gvenilir kimseler deillerdi. Yalnzca iyign dostuydular, hak makla ilikileri yoktu, tpk inliler, Malayallar gibinyarglar, kr inanlaryla benden apayr bir soydandlar, insanlara iyilikederken hibir tehlikeyi gze almyorlard. unu da anladm ki, pek o kadarsoylu da deillerdi, hrszlar onlara kar nasl davranyorsa, onlar da hrszlarakar yle davranyorlard. Bir takm dinsel trenlerle, birka duayla ve


15/21

dmdz ama pek de yararl olmayan belli bir yol tutmakla ruhlarnkurtaracaklarn sanyorlard. Komularm iin bu yargmda biraz sertdavranm olabilirim. nk, yle sanyorum ki, bunlarn ou kasabalarndatutukevi gibi bir kurumun bulunduundan bile habersizdiler.Eskiden bizim kyde yle bir grenek vard: Borlarn deyemedii iin

ieri atlan bir zavall tutukevinden knca, tandklar tutukevi penceresineyknerek parmaklarn st ste aprazlama koyar ve kafese benzeyen buparmaklar arasndan adama bakarak: "Merhaba!" diye selamlarlard onu.Benim komular byle selamlamadlar beni, ama sanki uzun bir gezidendnyormuum gibi, nce bana, sonra da birbirlerine baktlar. Onarlanpotinlerimi almak iin ayakkabcya giderken yakalayp tutukevine tkmlardbeni. Ertesi sabah, salverilince, alveriimi braktm yerden srdrdm,onarlm potinlerimi ayama geirir geirmez bir brtlen partisinekatldm: Balarna geeyim diye sabrszlkla bekliyorlard beni. okgemeden atn koumlar takld ve yarm saat sonra, iki mil uzakta, enyksek tepelerden birinin zerindeki brtlen tarlasnn ortasnda buldum

kendimi. Devlet hibir yerden grnmez olmutu artk.te, "Tutukluluklarm"n yks bu.Ben, hibir zaman yol vergisini vermezlik etmi deilim. Ne kadar kt bir

uyruksam, o kadar iyi bir komu olmak istemiimdir nk. Okullara yardmkonusuna gelince, kentlilerimi eitmekte payma deni yapmaktaym. Bavergisini demeyiim, bu vergiyle ilgili herhangi bir eyden tr deil. Benyalnzca Devlet'e balanmak istemiyorum. Niyetim, keciime ekilip ondandpedz uzak kalmaktr. Dolarmn nerelere harcandn aratrabilecekolsam bile, aratrmam, dert edinmem kendime bunu. Dolarmla bir adam yada adam ldrmek iin bir silah satn alrlarsa (ki bunda dolarn hibir suuyok), o zaman i deiir doallkla. Ama, Devlet'e olan ballmn ne gibi

sonulara vardna gelince, bakn, onu aratrmay dert edinirim kendime.Aslnda ben de, kendime zg bir yoldan, Devlet'le birlikte savaa giriyorumgirmesine; ama, byle durumlarda olaan olduu zere, elimden geldiinceDevlet'i kullanacam ve ondan yararlanacam.Benden istenen vergiyi, Devlet'e olan yaknlklar dolaysyla deyenler,

kendi durumlarnda ne yapyorlarsa onu yapm, daha ok, hakszlDevlet'in istediinden de geni lde desteklemi oluyorlar. Vergilendirilenkimseye kar yersiz bir ilgi yznden onu tutukevine girmekten kurtarmakiin vergiyi dyorlarsa, kendi kiisel duygularyla halkn yararn ne denlibirbirine kartrdklarnn farknda olmadklar iin dyorlard.Benim durumum bu ite. Ama insan bu gibi durumlarda ne denli dikkatli olsa

yeridir; yoksa ya inadnn kt etkisi altnda kald iin ya da bakalarnngrlerine gereinden ok nem verdii iin yansz olamaz. nsan yalnzcakendi benliine ve yaad ana uygun davranmaya bakmal.Kimi zaman yle dnrm: Bu insanlarn niyetleri iyi ama bilgileri yok.

Daha iyisinin nasl olacan bilseler, onu yaparlar. yleyse, komularnzkendinize kar ilerinden gelmedii biimde davranmaya zorlayp niinzmeli? Ama yine dnyorum ki, onlarn yaptn yapmaya, onlar dahabaka, daha byk skntlara sokmaya hakkmz yok. Kimi zaman da yle


16/21

diyorum kendi kendime: Uyuuk, kt niyetten uzak, kiisel duygularnakaplmayan milyonlarca insan sizden vergi olarak yalnzca birka ilin istese(isteklerini deitirmek ve geri almak ellerinde olmasa -ki yaplar byledir),sizin de baka milyonlarca insana bavurmanz mmkn olmasa, bu ezicikaba gcn karsna kp niin tehlikeye atacakmsnz kendinizi? Soua,

ala, rzgra, dalgalara bylesine inatla kar koymuyor, buna benzerbinlerce zorunlulua da sessiz sessiz boyun eiyorsunuz. Banz ateesokmazsnz elbet. Ama yukarda szn ettiim gc tam anlamyla kaba birg deil, bir bakma insan gc saydm ve milyonlarca insanla cansznesneler gibi deil yine milyonlarca insan gibi iliki kurduum srece, ylesanyorum ki, nce bu milyonlarca insandan hemen onlarn yapcsna, sonrada bu insanlardan yine insanlara bavurulabilir. Ama eer, bam bile bileatein iine sokarsam, atee ya da atei yapana bavuramam. Bu iteknasam knasam yalnzca kendimi knayabilirim. nsanlar olduklar gibi kabuletmeye ve onlara bu yolda davranmaya (bir bakma, onlarn da benim deolmamz gerektii yolundaki isteklerime ve umutlarma gre deil) hakkm

olduuna kendimi inandrabilsem, o zaman, iyi bir Mslman ve kaderci gibiher eyi olduu gibi kabul etmekle yetinir ve Tanr byle istiyor, demeyealrdm. Ayrca, bu gce kar koymakla kaba ve doal bir gce karkoymak arasnda u ayrlk var: Bu gce daha etkili biimde kar koyabilirim,ama Orpheus gibi, kayalarn, aalarn ve hayvanlarn zn deitirmeyiumamam.Ben ne bir insanla kavga etmek niyetimdeyim, ne de bir ulusla. Kl krk

yarmak, ok ince ayrmlar yapmak ya da kendimi komularmdan stnsaymak gibi bir isteim yok benim. Daha ok, lkenin yasalarna uymak iinadeta bir takm bahaneler bile ararm. Bu yasalara uymaya oktan razym.Bu konuda kendimden kukulanmakta da haklym aslnda ve her yl vergi

memuru geldi mi, ne yapaym da herkeslere uyaym diye, merkez ve eyalethkmetlerinin davranlarn, durumlarn ve halkn dnn gzdengeirir bulurum kendimi. Bilirim ki, Devlet, ok gemeden, her eyimi buyoldan elimden alabilir, o zaman ben de kentlilerimden daha iyi bir yurttaolamam. Daha aa bir adan baknca, anayasa, btn yanllklarylabirlikte ok iyidir. Yasalar ve mahkemeler saygdeerdir. Hatta bu Devlet vebu Amerikan hkmeti bile, ou bakmlardan, birok byk kimseninsyledii gibi, hayran kalnacak, ei bulunmaz eylerdir. Bundan dolayminnet duymamz gerekir. Ama, azck daha yksek bir adan baklrsa, buDevlet ve bu Amerikan hkmeti, tam benim anlattm gibidirler. Daha dayksek ve en yksek adansa kim syleyebilir onlarn ne olduunu,

zerlerinde durup dnmeye deip demediklerini?Bununla birlikte, hkmet beni pek ilgilendirmiyor. stnde, elimdengeldiince az dneceim. Bir ynetim altnda yaadm anlar sayldr, budnyada bile. Bir insan gerek dncelerinde, gerek d gcnde zgrolduu, aslnda yok olan eyleri uzun zaman varm gibi grd srece,aklsz yneticiler ya da reformcular kesin bir engel karamazlar nne.Biliyorum, birok kimse benden apayr dnyordur; ama, meslekleri

gerei, mrlerini bu ya da buna benzer konulara adam kimseler,


17/21


18/21

kaynan topraktan ilk fkrd yere doru btn gleriyle yolculuklarnsrdryorlard.Yaama alannda stn zekl bir kimse kmad henz Amerika'da. Dnya

tarihinde binde bir kar byleleri zaten. Sz ustalar, politikaclara gelince,binlercesi var. Ama gnn bunca belal sorununu zmleyebilecek olan

kimse azn ap konumu deil henz. Bizler sz ustaln kendisi iinseviyoruz, yoksa dile getirecei herhangi bir doru iin deil. Bizimyasaclarmz, serbest ticaretin, zgrln, birliin ve doruluun bir ulusiin ne deer tadn renmi deiller henz; vergi, para ileri, ticaret,endstri ve tarmla ilgili olduka basit sorunlar kavrayacak zek ve yetidenyoksunlar. Eer zamana uygun grg ve halkn gerek yaknmalaryladzelmeyen ynetimimiz iin Kongre'de yalnzca yasaclarmzn laftan teyegemeyen bilgilerine kalm olsaydk, Amerika daha uzun sreuluslararasndaki yerini tutamazd. Her ne kadar sylemeye hakkm yoksa dakutsal kitap yazlal tam 1800 yl oluyor, ama yasama bilimi zerine onunsat ktan yeterince yararlanabilecek bilgelii ve uygulamaclk yetisi olan

bir yasacy zor bulursunuz.Hkmet gc, benim bile boyun emeye hazr olduum (nk, bendendaha iyi bilen ve yapabilenlere, hatta, bir ok eyi benden daha iyi bilmeyenve yapamayanlara da seve seve uymak isterim) bir hkmet gc, yine detemiz olmayan bir gtr, tam anlamyla hakl olabilmesi iin, ynetilenlerinonayn ve oyunu almas gerekir. Aslnda, kendim ve malm stne onatandm dnda, hibir hakk olamaz. Mutlak bir krallktan snrl bir kralladoru gelime, snrl bir krallktan demokrasiye geme, insan tekine kargerek bir saygya doru ilerlemektir. in filozofu bile, insan tekiniimparatorluun temeli sayacak kadar bilgeydi. Demokrasi, bildiimizdurumuyla, ynetim ilerinde mmkn olabilen en son gelime midir acaba?

nsann haklarn tanmaya ve dzenlemeye doru daha baka ileri admlaratlamaz m? Devlet, btn gcnn ve yetkesinin kayna olan insan tekinidaha yce ve daha bamsz bir g olarak kabul etmedike ve ona bu yoldadavranmadka, gerekten zgr ve aydn bir devlet hibir zamanolmayacaktr. Kendi kendime yle bir devlet dnrm: yle bir devlet ki,btn insanlara kar doru olmay gze alabilsin; her insana bir komu gibisayg gstersin; hatta, uzanda yaayan, kendisiyle kaynamayan,kendisinin de benimsemedii bir avu insann varln, kendi rahatylabadamaz saymasn; yle bir devlet ki, bu tr mevyeler yetitiren veolgunlar olgunlamaz dmelerine gz yuman, daha olgun ve daha anl birdevlete yol asn. Benim de dndm, ama hibir yerlerde raslamadm

bir devlettir bu.

SEME PARALAR


19/21

Bir insan, hakszlk yaptna inandrmak istiyorsan, sen kendin hakldavran. Ama onu inandrmaya alma. nsanlar grdklerine inanrlar. Brakgrsnler.*Gereinden ok ahlakl olma. Yaamda pek ok eyden yoksun brakrsn

kendini. Ahlakn da stnde olsun gzn. Yalnzca iyi olmaya deil, bir ieyaramaya bak.*alkan olmak elvermez - karncalar da alkandr. Ne iin alyorsun,

amacn ne, onu syle!*Herkes iin yalnzca bir tr besinlik yoktur. lettiiniz yetilerinizi

beslemelisiniz ve besleyeceksiniz. Bedence yorulan ii, kafaca yorulanbilginin istedii yiyecei istemez. nsanlar, hayvanlar gibi, lgncasnaalmamaldrlar. Ama, insann hem bedeni hem kafas ilemeli, elindengeldii ya da olabildii kadar hem almal hem dinlenmeli; o zaman, alma

yle bir duruma gelir ki, beden acknca kafa da ackr ve ayn besin ikisine deyeter. Yoksa, fazla alan bedenin yitirdii enerjiyi yerine koyan besin,almayan kafay basks altna alr, yozlaan bilgin de btn besinleribaya, kle gibi alanlarn yaamn normal grmeye balar.*nsan ekmeini alnnn teriyle kazanr, buras doru; ama alnnn ardndaki

kafasnn teriyle de kazanmal ekmeini. Bedeni ancak beden besleyebilir.Ben yaammda pek az ekmek tattm. Tattklarm da ou zaman hayvanyemi, posa gibi eylerdi. Kafayla yrei besleyen ekmee gelince, hemen hitatmadm. Zenginlerin sofralarnda bile bir tanecik olsun bulamazsnz ondan.*

Ekmeimizin ekimi, sindirilmesi g olmas gerekmez. Doa akl iinneyse, beden iin de o. Dlem gcmz besledii gibi bedenimizi debesler. nk, ne dediini bilir ve dediini yapmaya hazrdr. Doa, yalnzcaozann gznde gzel deildir. Yalnzca gkkua, gnein bat gzel deil,insann karnn doyurmas, srtna bir ey giymesi, bir dam altnda oturmas,doru drst snmas da gzeldir. Bunlar da insan esinleyebilir. nsannyaamndan atlamayacak hibir kaba ve iren ey yoktur. mrmzboyunca, dlem gcmzn bulup kard btn kusurlar da dzeltmeyealmalyz. Gkler ne kadar derinse, bizim zlemlerimiz de o kadaryksektir. Bir aa ne kadar boy atmay zlerse, kendine o kadar yksek biratmosfer bulur. Her insan, hemen hemen kar konmaz bir gce kafa

tutmaldr.*nsan olmay gze alabilen bir adam nasl gsz olur? En krpe bitki bile en

sert topra ve kaya atlaklarn zorlayp boy atar. Ama bir insana gelince,hibir maddesel g duramaz karsnda onun. Ciddi bir insan, ne byk birkama, ne korkun bir tokmak, ne yaman bir glledir! Karsnda durabileneak olsun!*


20/21

Bir insann iyi ya da kt olmas nemlidir. Yaam, doru ya da eriolabildii gibi, bir yzkaras ya da bir onur olabilir onun iin. yi insan kendinikurar, kt insansa ykar.*Her ne yaparsak yapalm, inanla yapalm (eer ekingensek, o zaman da,

ekingen davranalm), daha fazla k beklemeksizin, gerektii kadarylayetinelim.*Eer bir insan tutaca yol konusunda duraksamalar iindeyse, olduu yerde

kalsn, kmldamasn. Brakn, kukularna sayg gstersin. nk, kukulardada tanrsal yanlar olabilir. nancmzn az olmas hayflanlacak bir ey deildir,ama asl hayflanlacak yanmz, hibir eye bal olmamamzdr. nan bireye ballkla kazanlr.*ou insan, bir bakma zgr olan bu lkede bile, salt bilgisizlik ve yanlglar

yznden, bir takm vr zvr, baya gnlk ilerle bouna urap duruyor,

yaamn en gzel meyvelerini toplayamaz duruma geliyor. Parmaklar, alaala bu meyveleri koparamayacak kadar beceriksizleiyor. Bugnn alaninsan, gnlk yaaynda gerek btnln kazanp elde tutmaya vakitbulamyor; insanlarla insanca balar kurup srdrmeyi gze alamyor, onuniin de, emei piyasada deerini yitiriyor. Hibir eye verecek vakti yok.nk, btn vaktini makine gibi alp makinelemek yolundaharcayabiliyor ancak. Daarcndaki az buuk bilgisini kullanmak zorundaolduuna gre, gelimesi iin giderilmesi gereken eyi, yani bilgisizliini naslanmsasn? stne bir takm yarglar yrtmeden nce, bo zamanlarsalayalm ona, bedavadan giydirip kuatalm ve yrekten arlayalm onu.Yapmzn en gzel yanlarn zenle ele alarak uzun mrl klabiliriz, tpk

meyveye duran iekler gibi. Ama, biz ne kendimize, ne de bakasna karbylesine bir sevgiyle davranmyoruz.*Gerek bir yaam srmeye kalkmak, tpk uzak bir yolculua kmak, drt bir

yanmz, git gide yeni sahneler, yeni insanlarla evrili grmektir. Eskignlerimden kopamadm srece, gerek anlamda yeni ve daha iyi biryaam srmediimi bilirim. D grn, i yaammzn ddr yalnzca.Giysiler insanlarn iini gizlemez, da vurur. nsanlar kendilerinin gerekgiysileridir.*Her trl deime, zerinde dnlmesi gereken, her an olagelen bir

mucizedir. Konfys yle der: "Bildiimizi bildiimizin, bilmediimizi debilmediimizin ayrmnda olmak, gerek bilginin ta kendisidir." Bir insandlemindekini aklna uygulayabildi mi, o zaman, herkes yaamn bu temelzerine kurabilir erge.*Geen gn bir gemiyle birlikte suya gmlenlerin birka parann ar bir

nesne olduunu anlayvermiler birden. Parann arlyla vnen insandnn. Sanki insan pek ok zenginletirmi bylesine para! Okyanusun


21/21

ortasnda, srtnda bir uval altn, rpnp duran bir insan son soluunda: "Benyz bin dolarlk adamm" diye barabilirmi sanki! Ben insanlarn karada dabou bouna, hem de daha da umutsuzcasna rpndklarn gryorum.Birinci durumda insanlar boulmaktansa uval suya brakyorlar; ikincide isebrakmyor, tutuyorlar onu, sonra da batyorlar onunla birlikte, hem de

amamacasna.*Hintliler dnyann bir fil, filin bir kaplumbaa, kaplumbaann da bir ylan

srtnda durduunu sanrlarm. Her ne kadar nemli bir raslant deilse de,unu sylemek yerinde olacak. Son zamanlarda Asya'da bir kaplumbaa fosilibulmular, mbarek srtnda bir fil tayacak kadar bykm. Dorusunuisterseniz, zaman ve gelime dzenini aan bu korkun dler houmagitmiyor da deil. Bunlar akln en yce oyalanmalardr. Keklik nohuttanholanr ama, kendisiyle birlikte tencereye atlan nohutlardan deil.*Trelerimiz ermilerle sk ilikiler yznden bozulmulardr. Peygamberler

insann umutlarn glendirecek yerde, korkularn yattrmlardr daha ok.Bal bana bir nimet olan yaamn yaln ve iten bir vgyle karlandnapek raslayamazsnz. Bakalarnn sal ve baars, benden uzak olsalar da,ferahlk verir iime. Hastalk ve baarszlk, ne denli olaan gelse, yine dezer beni. Onun iin, insanl ilkel bir takm yollardan diriltmek istersek, ncedoa kadar yaln ve iyi olalm, alnmzn stndeki bulutlar datalm veiliklerimize kadar yaam sokalm...

www.ayrinti.net/nietzsche
http://www.ayrinti.net/nietzschehttp://www.ayrinti.net/nietzschehttp://www.ayrinti.net/nietzsche

henry d.thoreau - haksız yönetime karşı

Documents