45

NR 4DECEMBER

2017

GEZ

IEN

EN

GEL

EZEN

3HUISJESSpel voor kinderen vanaf 4 jaarAantal spelers: 1 tot 3 kinderenPrijs: € 59,00

HET DAK ERAF!Uitbreidingsset te gebruiken met het 3HuisjesspelAantal spelers: 1 kindPrijs: € 25,65Uitgever: Coole KikkerVerkrijgbaar via: www.semmie.net.

Een echtscheiding is ingrijpend voor alle betrokkenen, maar zeker ook voor kinderen. Het is belangrijk dat ze een luisterend oor vinden. Het ene kind vertelt graag, een ander kind heeft daar meer moeite mee en werkt liever beeldend. Ouders zijn hiervoor niet altijd de aangewezen persoon. Soms zijn ze te druk met zichzelf en minder goed in staat om goed af te stemmen op hun kinderen. Er zijn ook kinderen die vanuit zorg voor hun ouders liever hun verhaal aan een ander vertellen. Het kan voor een kind prettig zijn om een steunend contact te hebben met een volwassene en dan bijvoorbeeld het spel 3Huisjes te spelen, met of zonder de aanvulset Het dak eraf! Het spel bestaat uit vijftien ‘puzzelstukken’ en een dobbelsteen en kan met één of meer kinderen tegelijk gespeeld wor-den. Belangrijkste doel is het kind de gelegenheid te geven zich te uiten over de scheiding. Door het gooien van de dobbelsteen bouwt het kind drie huis-

jes: kindhuis, mamahuis en papahuis. Leuk element is dat op de dobbelsteen ook een moppersmiley staat. Het kind mag dan even vrijuit mopperen. Tijdens het bouwen kan het kind vertellen hoe zijn leven is opgebouwd. De kleurige huisjes geven genoeg gespreksstof. Zo kan worden gesproken over de verschillen en overeenkomsten in de huizen en kan een parallel worden ge-trokken met de huizen van het kind. Na het bouwen kunnen de kaartjes van Het dak eraf! worden gebruikt om meer te weten te komen over de situatie van het kind. Positieve en negatieve uitspraken worden over de huizen verdeeld. Het spel is mooi uitgevoerd en goed bruikbaar. Op de informatiekaart en in de handleiding staan echter stellige uitspraken die ik ter discussie wil stellen. Er wordt uitgegaan van een therapeutische relatie tussen profes-sional en kind waarin sprake is van geheimhouding. Er kunnen situaties zijn waarin de professional de zorgen die

naar voren komen, bespreekbaar moet maken, bijvoorbeeld wanneer het kind zo in de knel zit dat er sprake is van een onveilige situatie. Ook staat er dat de therapeut geen vragen stelt, maar alleen volgend is. Volgens mij is het niet zo zwart-wit en biedt het materiaal juist de kans om het op verschillende manieren te gebruiken. Bij de tips voor ouders staat dat ouders hun kinderen moeten vragen wat hun wensen en meningen zijn. Hierbij moet voor het kind echter wél duidelijk zijn dat de volwassenen de beslissingen nemen. Een andere tip aan ouders luidt: vermijd dat er een nare sfeer is bij het halen en brengen, door elkaar zo min mogelijk te zien. Maar kinderen voelen die spanning aan en merken dat ouders elkaar ontwijken. Ik zou ouders adviseren om kinderen uit te leggen dat ze nu even boos zijn, hoe ze met die boosheid omgaan en wat ze eraan proberen te doen om niet meer boos te zijn.Het spel en de kaartjes bieden moge-lijkheden om het kind in zijn kracht te zetten, om samen te kijken hoe je de ouders kunt laten weten hoe het kind de scheiding ervaart. Zo wordt voor ouders zichtbaar hoe kun kind zich voelt.

Margreet Timmer is trainer, coach en mediator bij TIMM Consultancy

VALS ALARM, LEVEN MET EEN DWANGSTOORNISMenno Oosterhoff, 2017Uitgeverij Lucht BV, HilversumISBN 978 94 9172 968 3367 pagina’sPrijs: € 22,50

Ook psychiaters krijgen psychiatrische stoornissen. De Groningse psychiater Menno Oosterhoff maakt daar geen geheim van. Hij heeft al veertig jaar een dwangstoornis en is bevlogen en gedreven als het gaat om begrip vragen in de media voor psychische problemen. En zo is er nu het boek Vals alarm. Een behoorlijk compleet werk over de dwangstoornis. Het laat zien welke stoornissen er zijn, hoe ze

46

KIND EN ADOLESCENT PRAKTIJK

GEZ

IEN

EN

GEL

EZEN

zich verhouden tot andere stoornissen, welke behandelingen er zijn, maar bovenal hoe het is om een dwangstoor-nis te hebben. Hoe het voelt. Aan de hand van eigen voorbeelden en ervaringen en zijn ervaring met patiënten (Oosterhoff spreekt bewust niet van cliënten), krijgt de lezer een idee hoe het moet zijn om met obses-sies en compulsies te leven. En dat kan erg beklemmend zijn. De voortdu-rende onrust die mensen voelen: over rampzaligheden die kunnen gebeuren, over dingen die je misschien vergeten bent, over oneindig lijstjes maken en over voortdurende twijfel. Geruststelling helpt niet, maar werkt juist averechts, wat ook geldt voor vermijding of het uitvoeren van dwanghandelingen. In die zin is het geen fijn en luchtig boek voor op je nachtkastje. Het gejaagde gevoel dat iemand met een dwang-stoornis kan hebben, bekruipt je als lezer ook. Het is een boek dat ik niet in één keer uit kon lezen en af en toe echt even weg moest leggen. Maar dat wel goed is om uit te lezen als je met patiënten werkt die aan dwang lijden, zodat je wel hoop blijft bieden, samen zoekt naar verbeteringen en het draaglijker maken, maar het nooit onderschat. Want als je het zelf niet hebt, is lastig te begrijpen hoe echte dwang werkt. We controleren allemaal wel eens meerdere keren of de deur op slot zit en of de strijkbout uit is. Maar als je geluk hebt, kun je het dan

ook weer loslaten, je eigen waarne-ming vertrouwen, en de kans dat zich rampen voordoen relativeren. Je raakt er niet in gevangen. De kunst is, zoals Oosterhoff schrijft, om niet aan te komen met een te rooskleurige voor-stelling van zaken, want dan doe je mensen tekort in de erkenning van de problemen en ben je ongeloofwaardig. Aan de andere kant is het belangrijk de rooskleurige kant wel goed uit de verf te laten komen, want anders doe je de mogelijkheden voor verbetering tekort en ben je niet helpend. Erkenning is wat het boek geeft. En dat is helpend. Het boek moedigt mensen aan om erover te praten. De schaamte te overwinnen. Praten erover is al een vorm van exposure en exposure is één van de dingen die helpend zijn. Een mooie quote uit het boek die wat mij betreft op een tegeltje in mijn werkka-mer mag: ‘Angst en schaamte kunnen slecht tegen zonlicht. Door erover te (moeten) praten, gaat de lading er al een beetje af.’ En tot slot is er aandacht voor de partners en familieleden van mensen met dwang. De vrouw van Menno schrijft een zeer persoonlijk en pijnlijk verhaal over de 27 jaar dat ze samen zijn en de rol die dwang in hun relatie speelde. En dat valt soms niet mee, als je geconfronteerd wordt met verzamelwoede, een tuinierproject dat uit de hand loopt, omdat het te perfectionistisch wordt en er eigenlijk geen ruimte is voor kinderen en andere inmenging in de tuin; passies die zo tijdrovend worden dat er eigenlijk geen mogelijkheid is voor sociale afspraken, vakanties die in het teken komen te staan van dwang, eindeloos zaken uitpraten tot diep in de nacht enzo-voorts. Maar ook dat hoofdstuk geeft erkenning. Daarnaast geeft het hoop en handvatten, want samen hebben zij hun weg daarin gevonden. Niet in het minst vanwege het respect voor elkaar, en voor patiënten.

Ingrid Nijhof, GZ-Psycholoog bij Dokter Bosman GGZ, afdeling Kinderen- en Jeugd Hilversum

HANDBOEK EMDR BIJ KINDEREN EN JONGERENRenée Beer en Carlijn de Roos (red.), 2017Uitgeverij LannooCampus525 bladzijdenPrijs: € 55,00 ISBN: 978 94 0141 490 6

Het eerste Nederlandse Handboek EMDR bij kinderen en jongeren is uit. Alleen al om te zien is het een schitte-rend boek; gebonden, mooi papier en lettertype en een leeslint! Ook zit er een stevige kaart in op A4-formaat. Op de kaart staat een berg. Met die berg kun je aan kinderen het EMDR-proces kunt uitleggen. Ik hoop dat de kaart ook los verkrijgbaar is. Het eerste deel van het boek is hele-maal geschreven door de redacteuren, Renée de Beer en Carlijn de Roos. Zij bespreken de stand van zaken van EMDR bij kinderen in Nederland. Als je dit deel gelezen hebt, ben je helemaal op de hoogte van uitkomsten van we-tenschappelijk onderzoek naar EMDR bij kinderen en van de techniek van het van EMDR bij (zeer jonge) kinderen. In dit deel staat ook een hoofdstuk over interweaves met een heldere uitleg over het doel van interweaves. Er staan veel voorbeelden van interweaves per thema. Ik heb de neiging om hier een geplastificeerd overzicht van te maken voor op mijn bureau. En ook als ik het niet doe, zal zoiets binnenkort wel op de markt komen. Een ander interes-

47

NR 4DECEMBER

2017

GEZ

IEN

EN

GEL

EZEN

sant hoofdstuk in het eerste deel is het hoofdstuk over stressregulatie. In dit hoofdstuk bespreken de auteurs hun standpunt in de discussie over wel of niet stabiliseren: Stabiliseren doe je niet altijd. Maar soms is het nodig. Ze doen aanbevelingen over wat je kan doen en welke methoden je kunt gebruiken als stabiliseren echt nodig is. Het tweede deel gaat over het toepassen van EMDR bij specifieke psychopathologie en het derde deel gaat over het gebruiken van EMDR in verschillende settingen. Deze hoofd-stukken zijn geschreven door experts op deze gebieden. Ieder hoofdstuk heeft eigen wetenswaardigheden. Het hoofdstuk voor dove kinderen wordt geïllustreerd met foto’s van de speci-fieke EMDR-gebaren. Interessant is ook het hoofdstuk over EMDR in gezinnen na kindermishandeling. Hier lees je hoe EMDR wordt gegeven in aanwezigheid van het hele gezin. In het tweede deel zijn onder an-dere hoofdstukken opgenomen over bijvoorbeeld EMDR bij kinderen met ADHD of autisme, dove kinderen, kinderen met faalangst, jongeren met persoonlijkheidsstoornissen en kinderen met dissociatieve klachten. In het derde deel zitten bijvoorbeeld hoofdstukken over EMDR bij vluchtelingen gezinnen, EMDR voor jongeren in forensische setting en voor kinderen met een hech-tingstrauma. Gevaar van een zo compleet handboek is dat het jaren kost om het te schrijven en het al weer wat verouderd kan zijn op het moment van verschijnen. Ik kan daar de auteurs echter niet op betrap-pen. Of het moet zijn dat EMDR nog wordt beschreven als een interventie die ook gebruikt kan worden bij het behandelen van een negatief zelfbeeld. Terwijl uit recent onderzoek bij volwas-senen is gebleken dat Competitive Me-mory Training daar mogelijk effectiever in is. Tegelijkertijd is het ook wel weer logisch dat deze informatie nog niet in dit handboek staat, omdat boven-staande bij kinderen waarschijnlijk nog helemaal niet onderzocht is. Het boek leest makkelijk en is voor de kinder- en jeugd-EMDR-therapeut een must. Het is heel prettig om alle

informatie nu in één boek bij elkaar te hebben. Door een goede inhoudsop-gave en uitgebreid zaakregister raak je de weg in dit boek niet kwijt.

Annemariek Sepers

GEEN GEWONE PUBER, BOR-DERLINE EN ANDERE PER-SOONLIJKHEIDSPROBLEMEN TIJDIG HERKENNENNoor Tromp, 2017Uitgeverij Nieuwezijds, AmsterdamISBN 978 90 7512 446 4200 bladzijdenPrijs: € 19,95

Iedere puber heeft trekjes die wel eens lastig zijn. Maar pubers met een persoonlijkheidsstoornis hebben trekken die heel vaak heel lastig zijn, zowel voor zichzelf als voor de mensen om hen heen. Zo luidt de inleiding op de achterzijde van het boek Geen gewone puber van Noor Tromp. Mag je bij pubers wel van persoonlijk-heidsstoornissen spreken? Is het niet gewoon een extreme variant van de normale puberteitsontwikkeling? En die persoonlijkheid, die is toch nog volop in ontwikkeling? De cijfers wijzen echter uit dat maar liefst 40 procent van de jongeren in behandeling bij een ggz-instelling een persoonlijkheidsstoornis heeft. Maar het herkennen daarvan is vaak moeilijk, ook voor hulpverleners. Er gaat vaak tijd overheen voordat duidelijk wordt dat de problemen in de persoonlijkheid van de jongere zijn ver-ankerd. Daar komt bij dat hulpverleners voorzichtig zijn en bang zijn jongeren een stempel te bezorgen voor de rest van hun leven. Maar tegenwoordig weten we juist dat de problemen te be-handelen zijn. En de DSM-5 stelt, op uit-zondering van de antisociale persoon-lijkheidsstoornis na, geen leeftijdsgrens aan persoonlijkheidsstoornissen. Tromp stelt dat een beetje terughoudendheid niet verkeerd is, maar dat het belangrijk is persoonlijkheidsproblemen op tijd te onderkennen. Te vaak nog zijn we klachtgericht de bijkomende psychia-trische problemen aan het behandelen (zoals depressie) en komen klachten na

een tijd toch weer terug, of in een an-dere vorm. En dan doen we te weinig met onderliggende problemen rondom zelfbeeld, emotieregulatie enzovoort. Terwijl, als die problemen worden aangepakt, er veel meer kans is dat de jongere goed kan blijven functioneren. Het is niet zozeer het stempel persoon-lijkheidsproblemen dat eraf moet, maar het stigma. Wat kan helpen bij het onderkennen (en behandelen), is meer gaan denken in termen van dimensies in plaats van de zwart-witclassificatie van persoonlijkheidsproblemen. Deze nieuwe beschrijving is al opgenomen in een bijlage van de DSM-5, zij het nog niet als officieel erkend diagnostisch systeem. In het boek wordt beschreven hoe persoonlijkheid zich ontwikkelt en hoe deze zich verhoudt tot karakter, identiteit en temperament. De ontwikke-ling van zaken als hechting, identiteits-ontwikkeling, cognitieve ontwikkeling, empathie en emotieregulatie in de verschillende leeftijdsfasen komen aan bod. Hoewel sommige factoren vrij sta-biel zijn, ontwikkelt de persoonlijkheid zich ons hele leven. Vervolgens wordt beschreven wanneer je van persoon-lijkheidsproblemen spreekt, hoe je die herkent en hoe ze ontstaan. De rol van ouders bij het herkennen van persoon-lijkheidsproblematiek is essentieel. Voor jongeren zelf is het namelijk vaak lastig om in te zien dat er iets aan de hand

48

KIND EN ADOLESCENT PRAKTIJK

GEZ

IEN

EN

GEL

EZEN

is, terwijl de omgeving dat wel ziet en ervaart. De dimensies waarop persoon-lijkheidsproblematiek tot uiting kunnen komen, worden beschreven en geven handvatten om tot een genuanceerde beschrijving te komen van de sterke en zwakke kanten van een persoon. Tot slot geeft het boek (beknopt) richtlijnen wat te doen wanneer er sprake is van persoonlijkheidsproblemen, en een overzicht van gangbare (en bewezen) behandelmethoden. Daarbij is ook gedacht aan een informatief overzicht van bruikbare websites, literatuur en gespecialiseerde instellingen. Het boek moet mijns inziens gezien worden als een bruikbare en makkelijk te lezen inleiding voor wie geïnteres-seerd is in het onderwerp en er nog niet zo veel ervaring mee heeft. Zeker ook een aanrader (en erkenning!) voor ouders die te maken hebben met een kind met persoonlijkheidsproblemen.

Ingrid Nijhof, GZ-Psycholoog bij Dokter Bosman GGZ, afdeling Kinderen- en Jeugd Hilversum