HET TONEELLEVEN IN HAALTERT

Een van de uitingen van een boeiend socio-kultureel leven in een dorp is zeker

wel een bloeiende tone-elvereniging . Haaltert maakte hierop geen uitzondering. De vroegste gekende gegevens hieromtrent

verwijzen naar 1782. Toen speelde er reeds een Haalterts gezelschap o.m. te

Ressegem : "Wij Haeltersche jeugt sijn nu op dit toneel getreden, siet hier in

Reesegem wenschen d'aenschouwers vreugden" (1)

Een oude vergeelde foto maakt ons eveneens diets dat er einde vorige eeuw een

gezelschap aktief was. "Voor kunst en vermaak" ontving haar vlag in 1896.

Waarschijnlijk waren Meester Flamand (de souffleur) en de toenmalige koster

Armand Jooris de stimulansen. De opvoeringen hadden plaats in klassen van het

klooster (Bruul). Tijdens de oorlogsjaren 14-18 werden de toneelaktiviteiten

stopgezet. (2)

Zittend: Armand Jooris; Emiel De Sadeleer; Onderpastoor Van Herrewegen; Charles Lauwereys; Emiel Flamand. Rechtstaand: Charles D'Hondt; Louis Muylaert: Jozef Lauwereys; Henry Jooris; Louis Iliano; Frans Allemant; Theofiei De Brouwer: Jan Lauwereys; Aifred Van Oudenhove; Odilon Redant; Theofiei Moens; Jozef Lauwereys en Clement Van den Bruelle.

(l) De Brouwer Jozef - Parochiale Geschiedenis Haaltert - blz. 105 (2) De Loose Willy - Haaltert in oude prentkaarten - blz. 17

Enkele jaren later kwamen opnieuw enkele enthousiastelingen op de proppen en in

1926 werd "Nooit gedacht" opgericht.

Jozef De Deyn werd de voorzitter. Als speelruimte werd het fabrieksken in het

Blokstraatje (Fam. Van den Bruele) omgetoverd tot toneelzaal. Later speelde het

gezelschap in de zaal van Alfons De Schepper, Stationsstraat (nu fam. F. Gosseye)

De zaal brandde af in de jaren '30.

Een paar titels uit hun repertorium hebben wij kunnen achterhalen o.m. "Ik heb

een mens gedood" en "'t Verleden spreekt".

Hadden de stichters ooit vermoed dat "Nooit gedracht" slechts een 10-tal jaren

zou overleven ?

Ondertussen werd er wel okkasioneel toneel gespeeld door Haaltertse verenigingen

zoals KAJ, VKAJ, VTB, e.a.

Regelmatig kwam ook de Toneelgroep "Staf Bruggen" op bezoek, dit op uitnodiging

van het aktieve 1 1 juli-comité.

Wij ontdekten eveneens een programma van een "Luisterrijke Tooneelavond" op

zondag 31 maart 1931 in "den Katholieken Volkskring" te Haaltert door de

"Christen Vlaamsche Tooneelbond voor Kunst en Vermaak - Haeltert".

Ze brechten een missiedrama "Padrecito" en een klucht "Lastige geburen".

Wij hebben niet kunnen achterhalen of deze groep een voortzetting was van de

actieve toneelgroep "Kunst en Vermaak" waarvan eerder sprake in dit artikel.

v iaamscnc i ooncc ioona

l " V O O R K U N S T E N V E R M A A K , , - H a c l t c r t l

Luisterrijke Sooneellavead o p Z o n d a g 22 M a a r t , 1931 ,

o m 5 1,". u r e ' s a v o n d s , in d e n K a t h o l i e k e n V o l k s k r i n g

Tweede Opvoering S P E L W I J Z E H

I D E E L

l O p e n i n g s s t u k voor viool e n p i a n o l Alissiediania iri 4 bet i r i , l \ i i i i . i ~ t . k roo i i i i iii deti p i i j skanip \ a i i

Doch het duurde tot in de woelige oorlogsjaren dat een nieuw (gemengd) gezelschap

het levenslicht zag.

Onder de impuls van Maurice Van Overwalle, bijgestaan door een schare jonge mensen

kwam "~oneel~ret" Haalterts kultureel imago versterken. De opvoeringen gebeurden

in de zaal van Petrus Dooremorit, Achterstraat (in de volksmond : bij Koetjen).

De zaalcapaciteit was ongeveer 200 zitjes.

Gedurende 20 jaar brnclit Toneelpret ruim 40 stukken voor het voetlicht, onder de

leuze : "We doen 't uut minne".

Het was in die tijd een lichte aardschok in ons dorp dat er een gemengd gezelschap

fungeerde, want samen toneel spelen was voor de geestelijken een aanval tegen de

goede zeden ! Onze toenmalige onderpastoor weigerde pertinent de toegang tot de

Katholieke Volkskring.

Een vreemde gemengde groep mocht wel optreden ter gelegenheid van een solidariteits-

aktie voor Nederlandse slachtoffers van de watersnood in 1953 !

Via de preekstoel werd Toneelpret nooit geboycot doch het is geweten dat onder-

pastoor E.H. Claus de kleedkamers van de dames gescheiden van die van de heren wou zien

Wij kunnen niet ontkennen dat deze vereniging heel wat gepresteerd heeft. Gedurende

20 jaûr twee stukken per jaar brengen vraagt enorm veel inzet en bergen werk.

De eerste produktie in 1942 was "~arjotta" van A. Van der Lugt in regie van

Maurice Van Overwalle.

Het jaar nadien waagden zij reeds met "De vreemdeling" van Antoon Coolen een gok

in de Oost-Vlaamse Kategoriewedstrijd. Toneelpret behaalde een eerste prijs.

I MARJATTA I D O O R A R I E V A N D E R LUGT

ROLVERDEELING:

TORGEIR TAMMER0 '

LOTTE, zijn vrouw MARJATTA. jongste dochter AlLl, oudste dochter BALD, zoon SAMKE, oude kindse herder CONRAD PARZER. strooper SIVER NlEMI. oude landheer BJORN NIEMI. z i i n zoon . ,

boschwachieis

Allaer D Leroy M Herreman Y Nrrinckx Y Elskens M Van Overwalle M Vonck M Herrernan J Hoebeeck O Van den Beighe E De Grom A

Het stuk speel1 zich al in Noorwegen

Eerste bedrill. onder de pijnboomen. achter Tarnmero-hoeve

Tweede en derde bedrij( respectievelijk drie dagen e: een week later, , n de huiskamer

Plle brdrilven vanqen aan teqen den avond

TOONEELSCHIKKING:

DECOR: Ontworpen door Vonck M. met behulp van Foto's

verkregen van het Nooriche Consulaat.

l DECORSCHILDERING: Van Impe Gerard. l 1 REGIE: VAN OVERWALLE MAURICE I

I n 1948 werden z i j gelauwerd i n de "Eerste Kategorie-wedstrijd" met "De

k le ine f o u r i e r " van Jos Janssen.

B i j onze k o n f r o n t a t i e s met ex-Toneelpretspelers(sters) ontwaren w i j nog

t i n t e l e n d e bl ikken i n hun ogen en met vee l enthousiasme v e r t e l l e n ze nog over

"Leentje van ' t Hemelrijk (1946) ; "De k lucht van de brave moordenaar" (1953);

"De wonderdoktoor (1949)" en "Het dorp der mirakelen" (1955). Het waren s tuk

voor s t u k onverge te l i jke avonden met s t e e d s nokvolle zalen.

A. I n 1952 werd e r f e e s t gevierd. Toneelpret bestond 10 j a a r en op 2719 was e r de

jube lv ie r ing met - hoe kon he t anders - een feestmaal en de k la s s i eke groepsfoto

van bes tuur , s p e l e r s en medewerkers.

De jubilerende toneelvereniging in 1952.

Zittend (v.l.n.r.) Petrus Dooremont; Robert De Graeve; Honor6 Goossens; Albert Van Impe; Yvonne Herreman; üéslre Allaer; Maurice Elskens; Madeielne Leroy; Erwln Scheerlinck: AngBle Leroy; AdoH Dooremont. 2. rij: Norbert Herreman; Yvette Boon; Marguerlte Moens; Edlth Van den Borre; Rlchard Allaer; Jozef Grootvriendt; Paul Van den Borre; Alfons D e Meyer; Frits Van den Neucker; L e a Snauwaert; Albert De Schepper; Marcel De Ryck. 3. rij: Maurice De Knibber; Eugeen De Schrijver; Robert Van der Stock; Gllbert Temmerman; R o g e r Elskens; Roger Snau- waert; Ernma Allaer; Willy Van der Eecken; Alfons De Grom.

e e n k y k j e in o n s p r o g r a m m a

Tentoonstelling Algemeen overzicht Eetmaal

Loflied aan het 10-jarig ber!aan - G. Temmerman Ernrtig zangnummer - Gezusters Leroy Voordracht - M . Elskenr '

Zangnummer - A. De Grom

- A. Doaremant Allerlei

Voorzitter : Mr Allaer Dk i ré

Onder-Voorzitter : Mr De Graeve Qober! Secretaris : Mi Elrkenr Mauricc Schatbewaarder : Mr Goorrens Honoré Propagandadienst : Mr Scheerlinck Ewin

Technische dienst : Mr Temmeiman Gilbert Verroerdieort : Mr Van den Neucker Friiz Bestuurslid : Mei LP-ay Madelelne

e e d e n

MejulIers 83on Yveite Lerov AnqPle ' J d ! ) Jen Borre

Ediih - Allaer Emma Moeni Marguerite

Mevrouwen . De Clerck~Snauwaert Lea Allaer-Herreman Yvonne

Heren : Dooremont Adoll - Herreman Norber! Dnoie- mant Petrus - De Schrijver Eugeen - Allaer Richard - Grootvriend! Jozef - De K ~ i c k Marcel

- De SiLiepper Albert Von der Stock! Kober! De Meyer Afonr - Dc Grom Allnnr De Knibber Maurice Van der Eecken WI l y . Elrkenr Roger

Snauwaert Rooer - Van den Borrp Pa"\

-

NOTA - N a de hooldschotel worden 15 minuten pauze vr iorren l iet r alsdan verboden met open broeksband te lopen De damnr wi,den verzxht hun conet niet aan laiel al!e doen Er s ill:Ll!i een W C niet drummer a u b - Het isverboden t:ideni t opdienen van de haai t: miauwen - De d,re,:t~c Ixhoudt hei recht de ramenrtelng van he: meriii I r wsl:!,,eri

Wcei* b!l~,-til Laat net r r n dal gij van Haalter! r i j i en veinst r e n gord- opvaedvng Het i5 !en rlrengrie verboden i i t ,l* bloir hard i e cten Yrud i uw voeten van talel. het tal, Meed s luisi gewarren

iklet talelrlver mag door de gn5ten meegenomen w o r ~ den h ~ t i van o05 ook niet

1 2 o i e l * ' s e t %ui* in d e S t o r m w I Private Talel - Vaarbehouden aan TONEELPRET .

Spyakaart-

Aperitil .Schat uit Congo m . Hors-d'eurre met gekruide molsla van Marrabielle. Schouwregerswijn metcake van de tante van Charley. Hoaldrchotel : Wilde aardappelen. gejast door de

Kleine Faerrier. Haar van Heer Nonkel. geschoten door kerkmeester Gradur. Kalkoenraus, bereid met wijn uit het Hemelrijk. Vreemdelingpurée met Bietjerhoning.

Tijdens de hooidrchotel . Soulleursporta.

Koelaart van Dokur Geeraart metirikadellen ran Bolle Verbuyck

Cactail Pretty Gi r l o l -Rimboe naar keuze. Paradijsvogel gegarnierd met mor van ander een dak. Figurantenpudding met bersen van het Kleine Eiland.

EERSTE GONGSLAG O M 20 UUR

In 1955 werd naast het eerder luchtige "Dorp der mirakelen" een ernstig stuk

ingestudeerd, nl. "Ile moordenaar Godsl',drama van Lode Cantens.

Kreeg Toneelpret in de pers lovende kritiek i.v.m. Martens'stuk, de ervaringen

net "De moordenaar Gods" zullen zij wellicht nooit vergeten !

Over het "Ilorp der mirakelen" was de pers unaniem : en opvoering als die van Toneelpret kan in vele opzichten als maatstaf dienen voor een bevredigend

artistiek en technisch gehalte van het toneelleven in onze dorpen . . . l 1 en

'%t de opvoering van het "Dorp der mirakelen" heeft de groep niet alleen het

bewijs geleverd over enkele auteurs te beschikken met meer dan lokale toneel-

allures (wij denken vooral aan A. Leroy) maar tevens dat op stuk van regie hier

een verrassend goed inzicht bestaat. De wijze waarop regisseur M. Elckens van

bij de aanvang het publiek in het spel betrok bewijst een zeer persoonlijke

visie ..." en I'... de akteurs gaven aan Kartens' figuren een zeer getrouwe

vertolking,terwijl de decors van A. Van Impe buitengewoon verzorgd waren".

Als slot schrijft de krant : "wij twijfelen er niet aan of in het Nationaal

Lode Cantens-tornooi za1 Toneelpret onder impuls van Desiré Allaer een goede

beurt maken. Wat wij van harte wensen !" Einde citaten.

Helaas, ondanks hun lovenswaardige inspanningen kregen zij het deksel op de neus 5

in het Lode Cantens-Tornooi,genaamd naar de Vlaamse dichter, auteur en

regisseur wiens grote liefir "het toneel" was, geboren in Antwerpen op

17 augustus 1911 en plotseling overleden op 43-jarige leeftijd.

Het Algemeen Katholiek Vlaams Toneelverbond (AKVT) nam het initiatief een

wedstrijd in te richten gewijd aan de nagedachtenis van de betreurde toneel-

kunstenaar.

Het tornooi werd in literaire en toneelkringen zeer hoog gewaardeerd.

Dat Toneelpret de moed opbracht om aan een dergelijk hoogstaand initiatief

deel te nemen bewijst andermaal hun geloof in eigen kunnen.

Stippen wij nog aai1 dat het tornooi voorbehouden was voor "liefhebberstoneel".

Toneelpret kon moeilijk optornen tegen gezelschappen, wel liefhebbers, doch

met professionele regisseurs o.a. Maurits Balfoort van de Antwerpse K.N.S. !

C" " ' y C " ' I " ' I""'

K . 7'. OPLANG 1cL. YCICSC. I I I IC ; I I V i l , , I l C t 1 l ~ l l j . l ~ ~ ~ ~ I I C \ l : L : I I I i:,,, Llit , O l l < . ( . l y l l , l

I DE MOORDENAAR GODS I l ' , , s , , ~ , I r d , , , , 5 l>c<lr , ," , , , ( ' J ,,lr.cIc,>l I.,,,I, ('.>#,,c#.

. ., ..

H O I . \ ' E H I ~ E I . I N ( ~ K u d > bar , l a cob b l a u r i i s E lskcr is h l e l de i i . So ldd icr i \ oll.

d c Kocde rnoordrnn.r l l d A r > s è l c I . C C O ~ I u í ! , , ~ t ~ w r ~ ~ ì ' v e ~ t e B o c , ~ h l ~ ~ ~ l ~ l ~ ~ r l c l cr,,, ( < l ! ll,\,,.>

h a b a d , een L r o c u h u u d c r A d o l ! Ilooreinoiit De 5 c h r i 1 v e r . 1ri.n~ h e r i r ~ ~ i x . l , i i i ~ I',,ciii

Barrabnr Erwiri Scherr l i r ic L l l i a i i r E l r Le i i s . Mnii.i \',+n Dei, lir>ric S i m o n I ' r r r u s W i l l v Cdii d e r I:ri lei i l l c r c i i k l d r ~ c l R) )cL ~I,%LJ~>I, llr h s ~ l , t > c f

".<,,,W

t r n h o n d e r d n i a n M i ra r i a ccri <Iiei isier Fen iiioordriiaa. Eer, ~ o i t g c Jor,d 7 a r h e u s I J"& 1 Barrn i>ns ' 5 e m l l e f i . re,, Lirid CC,, \ . rouw E e n inan l iauer B a d n r i ( < l ) C r r s t e solda.+t U c r i r é A l l a c r

Sy i r i l an i e S i I<<iclii ir l c > c I ) . > ~ \!,?l ,ar~?l>r;

I weede so ldaat ~ l f ~ ~ ~ r ~ ~ ~ ~ ~ , ~ ~ ~ (,l) U c e l i i i t Sui ie i l r i r i i i n l < F Popy Oi idc b l ~ i i d e inaii I 'eiiiaiiii CJc Ic rc< i [ ) e I riiiDelwiirlirig K e l r r o l i e l a

Uit de programmabrochure van het A.K.V.T.

De Moordenaar Gods - o o g s t e p l a a t s e l i j k s u k s e s - d u s met goede moed n a a r h e t

t o r n o o i .

Op zondag 8 j a n u a r i met z ' n a l l e n - s p e l e r s , s y m p a t h i s a n t e n e n d e c o r - met

b u s e n camion n a a r Deurne .

Dankbaar a p p l a u s - doch d e r e c e n t i e s !

De gema t igde p e r s (De S t a n d a a r d , Het H a n d e l s b l a d e n Het Volk) waren e e r d e r

b r a a f met hun r e a c t i e s .

Het H a n d e l s b l a d s c h r i j f t : " D i t s t u k v a n Coolen s t e l t hoge e i s e n , d i e m o e i l i j k

doo r d i l e t t a n t e n t o t een goed e i n d e g e b r a c h t worden" e n i n d e S t a n d a a r d s t a a t :

"De g r o o t s t e v e r d i e n s t e van h e t o p t r e d e n d g e z e l s c h a p moet b e s l i s t i n d e k e u z e

van h e t s t u k g e b r a c h t w o r d e n . . . . De s c h u l d l a g n i e t z o z e e r b i j d e s p e l e r s ,

waa ronde r a l l e s z i n s goede e l e m e n t e n t e e r k e n n e n waren , d i e jammer genoeg e e n

d e g e l i j k e l e i d i n g m i s s e n e n v e r s t a r d g e b l e v e n waren i n e e n r e e d s l a n g overwonnen

s p e e l s t i j l d i e a l l e c r i t i s c h e m a a t s t a v e n t a r t . "

Het Vo lks i s nog h e t mees t z a l v e n d e : "Maar d i t s t u k v a n Can tens s t e l t t a m e l i j k

hoge e i s e n a a n de s p e l e r s . De t a a l b e z i t p o ë t i s c h e g l a n z e n , we lke z e e r s u b t i e l

en s o b e r d i e n e n aangewend. Maar b e g r i j p e l i j k e r w i j z e l a t e n l i e f h e b b e r s z i c h

g e m a k k e l i j k v e r l e i d e n t o t e e n i e t w a t d e c l a m a t o r i s c h e wee rgave ... De r e g i e had

z i c h n o c h t a n s i n g e s p a n n e n om met eenvoud ige m i d d e l e n e n g e n u a n c e e r d e b e l i c h t i n g

v o o r e l k t a f e r e e l de gewens t e a t m o s f e e r t e s c h e p p e n . . . Het p u b l i e k b e t u i g d e

z i c h z e e r ingenomen e n d a n k b a a r v o o r h e t geboden schouwspe l . "

De d o o d s t e e k kwam e c h t e r van ' t P a l l i e t e r k e w a a r i n S i n j o o r k e z e l f s de twee

h o o f d p e r s o n a g e s i n hun k a r i k a t u r a l e hemdje p l a a t s t e . Dat de k r a n t e n i n h e t

a lgemeen e n P a l l i e t e r k e i n ' t b i j z o n d e r z o v e e l a a n d a c h t e n r u i m t e s chonken

a a n de o p v o e r i n g , b e w i j s t a l t h a n s de b e l a n g r i j k h e i d v a n h e t C a n t e n s - t o r n o o i . Het

i s dan ook no rmaa l d a t e r z e e r hoge e i s e n g e s t e l d werden aan de dee lnemende

g e z e l s c h a p p e n .

Het b l a d "Voor mensen met een goed h a r t e n e e n s l e c h t k a r a k t e r " s c h r i j f t :

"de p r e s t a t i e van T o n e e l p r e t was we l d e g e l i j k i n t e r e s s a n t , maar a l s cu r io sum.

A l l e s , maar nu e e n s l e t t e r l i j k a l l e s : r e g i e , s p e l , z e g g i n g , d e c o r , k o s t u m e r i n g ,

b e l i c h t i n g e n g r ime was h i e r a f g e s t e m d op de b o m b a s t i s c h e , g e z w o l l e n e n melo-

d r a m a t i s c h e t e a t e r s t i j l van een h a l v e eeuw g e l e d e n ... I k w i l g r a a g aannemen d a t

e r o n d e r d e a k t e u r s z i j n d i e u i t s t e k e n d hun man (of hun vrouw) kunnen s t a a n . Maar

dan n i e t i n e e n drama a l s "De moordenaar" d a t u i t e r s t m o e i l i j k e n u i t e r s t d e l i k a a t i s .

DE MOORDENAAR GODS Rlaurits Elskens en Adolf Dooremont.

G e l u k k i g nam T o n e e l p r e t d e r e c e n t i e s met h e t k l a s s i e k e k o r r e l t j e z o u t . Het s t r e k t

hen t o t e e r d a t z i j 1) h e t a a n g e d u r f d hebben met e e n d e r g e l i j k m o e i l i j k s t u k

a a n h e t p r e s t i g i e u s e Lode C a n t e n s t o r n o o i d e e l t e nemen e n 2 ) d a t z i j d e " n e d e r l a a g "

s p o r t i e f a a n v a a r d hebben e n d a t d i t n e g a t i e f e k s p e r i m e n t g e e n i n v l o e d gehad h e e f t

op hun v e r d e r e p r e s t a t i e s .

Z i j w e r k t e n v o o r t met h e t r i t m e van 2 s t u k k e n p e r j a a r t o t i n 1960 . I n hun a r c h i e v e n

v i n d e n w i j "Schaakmat" a l s l a a t s t e werk .

De b l o e i e n d e t o n e e l v e r e n i g i n g , e n w i j mogen s t e l l e n : h e t m e e s t k u n s t z i n n i g e

g e z e l s c h a p d a t H a a l t e r t o o i t gekend h e e f t , werd i n d e r d a a d s chaakma t g e z e t ,

n e e , n i e t d o o r o n e n i g h e i d o n d e r d e l e d e n , doch e e r d e r d o o r d i v e r s e r e d e n e n

van f a m i l i a l e a a r d , e n e v e n e e n s d o o r g e b r e k a a n i n t e r n e b e l a n g s t e l l i n g d o o r

d o o r d r i n g i n g v a n h e t T . V . - k a s t j e .

I n d i e p e r i o d e was H a a l t e r t e e n s o o r t n e k k a v a n h e t l i e f h e b b e r s t o n e e l . N a a s t

T o n e e l p r e t f u n g e e r d e e r e e n tweede g e z e l s c h a p , " O n d e r o n s l ' , d a t d e K a t h o l i e k e

V o l k s k r i n g a l s s p e e l z a a l v e r k o o s . Was D e s i r é A l l a e r d e d r i j v e n d e m o t o r b i j h e t

h i e r b o v e n b e s p r o k e n g e z e l s c h a p , d a n was h e t z o n d e r t w i j f e l W i l l y Van den B r u e l e

d i e d e Onderons-wagen a a n ' t r o l l e n b r a c h t e n met v e e l e n t h o u s i a s m e e n w e r k l u s t

z i j n g r o e p u i t bouwde .

W . Van den B r u e l e s t a r t t e met e n k e l e m e d e s t u d e n t e n i n d e g a r a g e v a n z i j n o u d e r l i j k e

woning . I n 1943 waagden z i j d e s t a p n a a r e e n " g r o t e z a a l " met "Heb i k m i j n

k i n d gedood ? " e e n drama v a n F r i t s Van Du inen .

Na e e n v e e l b e l o v e n d d e b u u t v o l g d e e r e e n vacuüm v a n e n k e l e j a r e n ( d e m e e s t e

a k t e u r s begonnen a a n h o g e r e s t u d i e s ) e n p a s i n 1951 werden d e t o n e e l a k t i v i t e i t e n

hervat met "En toen kwam het licht" van André De Graeve.

Het mag gezegd dat de promotie van hun voorstellingen via affiches en uitnodigingen,

voor die periode zeer origineel en verzorgd kan genoemd worden.

"De koning van Hoelaboela" (1954) werd met veel omhaal in open wagen afgehaald

aan het station en ten tonele gevoerd.

Een jaar later, in 1957, waagden zij een gok en speelden voor het AKVT voor een

kategorie-indeling met "Moord op lichtschip BW,van en onder regie van André

De Graeve.

10 rij (v.l.n.r.) Raf Van den Abeele; Kamiel Van Melkebeke; Roger Roelandt; Désir6 De Cock; Willy Van den Bruele; Jan Meganck; Urbain Ringoot; Frans Muylaert (Secr.). 29 rij: Thuur Van der Schueren; Frans Muylaert; Willy De Smet.

"Onder Ons" k reeg eveneens p o s i t i e v e r e c e n t i e s i n de p e r s met de opvoer ing

van " I n de schaduw van h e t k a s t e e l W , i n aanwezigheid van de a u t e u r Andre

De Graeve. Wij c i t e r e n : "Het werd een s u k s e s . A l l e s p e l e r s deden z i c h opmerken

Elkeen en niemand u i t g e z o n d e r d v e r t o l k t e z i j n r o l p e r f e k t l l .

Na de v o o r s t e l l i n g nam de a u t e u r h e t woord en d a n k t e h e t p u b l i e k : " d a t door

z i j n houding bewees hoe h e t deze jonge groep a r t i e s t e n begrepen had i n de

v o o r s t e l l i n g van d i t dramal' .Hij v e r o n t s c h u l d i g d e z i c h samen met de s p e l e r s voor

de t r a a n t j e s d i e i n de m u i s s t i l l e z a a l "hoorbaar" waren

Ook deze v e e l belovende t o n e e l g r o e p g i n g t e r z i e l e en i n 1958 kon a l s l a a t s t e

p r o d u k t i e "Terug n a a r Gethsemane" ve r toond worden.

De b e z i e l e r werd aangeworven door Arca k e l d e r t h e a t e r en W . Van den B r u e l e g i n g

van h e t H a a l t e r t s l i e f h e b b e r s t o n e e l n a a r h e t s e m i - p r o f e s s i o n e e l t o n e e l i n

Gent en Meise.

Met hen g i n g eveneens "Onder Ons".

Op h e t o g e n b l i k i s h e t i n 1981 o p g e r i c h t e g e z e l s c h a p Komos a k t i e f i n onze

gemeente. Z i j z e t t e n de t r a d i t i e v o o r t . Een l a n g en v r u c h t b a a r t o n e e l l e v e n

weze hun beschoren .

Wi l ly DE LOOSE.

L e z m van Dendekho&m

1n o m votgend nUmmetL ve,mchijnen Xwee mekhwaatrdcge 6oRo'b van de

dandatre "Gkocien en Btoe.ienH hex z g . "DONS_TENMUZlEK".

HET GEMEENTEHUIS VAN KERKSKEN

I n de b e s l u i t e n v a n de g e m e e n t e r a a d van Kerksken i s e r v o o r de e e r s t e maal s p r a k e

van "eene p l a e t s t e r b e v e i l i g i n g d e r g e m e e n t e a r c h i e v e n " op 17 mei 1862.

I n d i e z i t t i n g werd n a m e l i j k b e r a a d s l a a g d o v e r d e bouw van e e n n ieuw s c h o o l l o k a a l .

De b e s t a a n d e s c h o o l bevond z i c h immers i n een s l e c h t e e n b o u w v a l l i g e s t a a t e n

h e t b l e e k n i e t meer verani-woord om a a n h e t gebouw nog g r o t e h e r s t e l l i n g e n t e l a t e r ,

u i t v o e r e n .

Aan d e bouwmees t e r , d h r d e Pe r r e -Mon t igny u i t G e n t , b e l a s t met h e t opmaken v a n

h e t p l a n v o o r d e n ieuwe s c h o o l , was dan ook " o r d o n a n t i e " gegeven om i n h e t p l a n

e e n l o k a a l t e v o o r z i e n t e n behoeve van d e g e m e e n t e a d m i n i s t r a t i e .

D e r h a l v e mogen w i j v e r o n d e r s t e l l e n d a t e r v b b r v e r m e l d e da tum geen s p e c i f i e k

l o k a a l b e s t o n d d a t a l s v e r g a d e r p l a a t s v o o r d e g e m e e n t e r a a d o f a l s g e m e e n t e h u i s

d i e n s t d e e d .

Volgens h e t p l a n Popp, d a t a l s b a s i s h e e f t g e d i e n d v o o r d e e e r s t e k a d a s t r a l e

p l a n n e n en d e b i j h o r e n d e k a d a s t r a l e l e g g e r , b e z a t d e gemeen te Ke rksken e e n

s c h o o l en e e n t u i n , g e l e g e n op h e t d o r p , waar t h a n s d e b e e n h o u w e r i j Van Melckebeke

i s g e v e s t i g d . Het s c h o o l l o k a a l was 100 m 2 g r o o t e n d e t u i n b e s l o e g 8 a 10 c a .

Het moet o n s ook n i e t v e r w o n d e r l i j k voorkomen d a t r u im 60 j a a r n a h e t t o t s t a n d

komen van d e gemeente Kerksken e r nog s t e e d s g e e n g e m e e n t e h u i s b e s t o n d z o a l s

w i j d a t nu zouden v e r w a c h t e n .

De d o r p e n H a a l t e r t en Ke rksken hadden i n h e t oud r e g i m e s t e e d s é é n a d m i n i s t r a t i e

gekend met e e n g e z a m e n l i j k e s chepenbank . H a a l t e r t had 5 s chepenen e n Ke rksken 2 .

Van e n i g e v e r k i e z i n g was e r geen s p r a k e . De d o r p e n behoorden t o t h e t Land van

R o t s e l a a r , e e n h e e r l i j k h e i d b i n n e n h e t Land van A a l s t , d i e t o e b e h o o r d e a a n d e

h e r e n van R o t s e l n a r of d i e a l t h a n s d e z e t i t e l nog v o e r d e n . Eén d e r l a a t s t e n

was d e b a r o n van Herde r sem, P i e t e r du B o i s . Ueze h e r e n s t e l d e n hun m e i e r ( s o o r t

b u r g e m e e s t e r ) e n b a l j u w ( v e r t e g e n w o o r d i ~ e r var: d e h e e r i n r e c h t s z a k e n ) a a n ,

a l smede hun g r i f f i e r ( s e k r ë t a r i s j .

A l s g e v o l g v a r d e F r a n s e K e v o l u t i ~ werd d i t a l l e s a f g e s c h a f t e n H a a l t e r t e n

Kerkikreri ,,>ii :ie:, tu-ee L i ~ z c , ~ i r i t > r l i j k e ger-?erì;e;..

i !nt d e ,qemei:r i te i i jke ac i : i ; i i ! i s t ra t ie t r a a i r o;)gang kwan er; voo ra l . i n d e e e r s t e

jare11 van i:arir b e s t n a i i a!; v e r r e na : l i -e t kan vergeiEKer; w o r a e r i rnet wat we n c

li;:rici-:, : - ; ~ r ? e k r v ; i : i z e l r . ;:r xa.5 d u s ook geer1 s t r i k t e b e : i o ~ f t e nn: e e n gemeente

die in 1857 slechts 1.276 inwoners telde, over een gemeentehuis te beschikken.

Waarschijnlijk vergaderde de gemeenteraad in de school of in een of ander lokaal

van een herberg en moesten de burgers, die op burgemeester of sekretaris een

beroep moesten doen, zich tot hen aan huis wenden.

De plaats voor de gemeentearchieven waarvan hoger sprake, zal dan ook waarschijnlijk

bedoeld geweest zijn als vergaderplaats voor het gemeentebestuur en als

sekretariaat.

In september 1864 vindt de gemeenteraad dat de gemeente onmogelijk de som van

1.479,23 fr. kan opbrengen als haar aandeel in de nieuwbouw van de school, en

met eenparigheid van stemmen wordt het plan verworpen.

Nochtans sloot de gemeenterekening over het dienstjaar 1863 met een batig saldo

van 2.785,95 fr. bijna het dubbele van de vereiste som ! ! ! ! Blijkbaar dus een gemis

aan goede wil om het projekt uit te voeren.

In januari 1866 komt de kwestie weer ter sprake in de gemeenteraad ; 3 raadsleden

zijn voor de herbouw van de school,4 zijn er tegen want - zo redeneren zij -

"met enige verbeteringen kan het schoollokaal nog lange jaren blijven bestaan"

en... de inkomsten van de gemeente laten niet toe een nieuwe school te bouwen.

Over een lokaal ten behoeve van de gemeenteadministratie wordt niet meer gesproken.

Maar nauwelijks 3 maanden later, op 25 april 1866, horen wij in de gemeenteraad

opeens een geheel nieuw geluid. De dienstdoende burgemeester Fr. Coppens,

schepen Callebout en de raadsleden Meganck, Roelandt, Scheerlinck en Van Londersele

besluiten unaniem dat de gemeente een perceel land zal aankopen van de weduwe

De Bom uit Haaltert "teneinde op deze grond in het midden der gemeente gelegen,

na bekomen magtiging der bevoegde overheid, een schoollokaal te bouwen".

In de gemeenteraadszitting van 6 mei 1866 wordt verder gepreciseerd dat bedoeld

perceel 17 a 10 ca groot is en gelegen op het Boekentsveld en dat de koopsom

met onkosten 2.150 fr. zal bedragen.

Het gaat hier wel degelijk om het perceel waarop zich thans gemeentehuis en school

bevinden. Volgens de oppervlakte van de kadastrale legger rond 1850 had bedoeld

stuk grond een oppervlakte van 34 a 20 ca. De gemeente kocht dus oorspronkelijk

slechts de helft van de grond. Veel later zal de andere helft ook in haar bezit

komen.

In 1870 staat men nog altijd evenver. In de gemeenteraadszitting van 10 juni 1870

verklaart de Raad zich akkoord om bij te dragen in de onkosten van het schoollokaal

en de onderwijzerswoning tot een som van 2.000 fr. De Raad is akkoord om de grond

aan te kopen voor 2.006,70 fr. onder "reserve dat de oude school (op het dorp)

ten profijte der gemeente" zal verkocht worden.

De Raad is ook akkoord om voor een bedrag van 1.500 fr. tussen te komen in de

bouw van een gemeenteraadszaal, tevens dienende ter bewaring der archieven".

De bouwkosten voor de nieuwe school met onderwijzerswoonst en de gemeenteraads-

zaal zijn in 1871 berekend op 18.775,85 fr. De gemeenteraad vindt deze raming

"overbodig" (15 april 1871). Voor een gemeente van 1.375 inwoners zou een

bestek ten belope van 10.000 fr. - alles inbegrepen - reeds ruim voldoende

zijn en de schatting van de verkoopprijs van de oude school was volgens de

raadsleden van 1.950 fr. veel te hoog geschat. Een bijdrage van 2.000 fr.

vanwege de gemeente zou volgens de gemeenteraad wegens de financiële toestand

van de gemeente voldoende zijn.

Waarschijnlijk zal er vanwege de Hogere Overheid druk uitgeoefend zijn om een

definitief einde te maken aan het gekibbel van de gemeentebestuurders over deze

aangelegenheid. Men was immers sedert 8 jaar met deze zaak bezig.

Op 25 augustus 1871 heeft om 2 u in de namiddag de openbare aanbesteding plaats

van de op te richten lokalen, nadat op 7 augustus 1871 dhr Montigny, afdelings-

hoofd bij het Provinciaal Bestuur de zitting van de gemeenteraad had bijgewoond

en verklaard dat de gemeente voor 5.529,15 fr. diende tussen te komen in de

kosten van de bouw van een nieuwe school, grondaankoop inbegrepen, zulks boven

de waarde van de o;de school die nog altijd op 1.950 fr. werd geschat. De

gemeenteraad gaat akkoord maar drukt de wens uit dat de werken slechts in de

lente van 1872 zouden starten, precies 10 jaar nadat voor het eerst over

nieuwbouw was gesproken.

In augustus 1874 wordt de waarde van de oude school op het dorp geschat op

1.950 fr. door J.B. Schotte, schrijnwerker, en Aug. Van Den Storme, metser,

en op 17 december van hetzelfde jaar besluit de gemeenteraad de school te

verkopen in 2 gelijke delen - onder voorbehoud van samenvoeging. Indien de

koper het gebouw zou afbreken of verlagen moet hij "aan de baan een breedte

geven van 5 m". Bij de verkoop bleek dat de schatters zich toch wel vergist

hadden omtrent de waarde ... het geheel werd namelijk verkocht voor 5.500 fr.

Het nieuwe schoolgebouw met onderwijzerswoning en de lokalen voor de gemeente,

werd een nogal stoer uitziend gebouw met afzonderlijke ingang aan de straatkant

voor gemeentehuis en onderwijzerswoning en een zijwaartse ingang voor de school,

te bereiken via een dubbel metalen hek. Hoe de indeling eruit zag binnen het

gebouw is niet helemaal met zekerheid meer vast te stellen. Onlangs kwam bij

herstelling van plakwerk in de oudste schoollokalen nog een spoor van een rond

venstertje aan het licht, dat vroeger uitgaf op de speelkoer. Ook sporen van

een dichtgemetselde deur of venster waren zichtbaar.

In de nacht van 28 januari 1931 werden het schoolhuis en gemeentehuis door

brand geteisterd. Het gezin van het schoolhoofd Van Gutte was er op dat

ogenblik woonachtig. Volgens getuigenis van Van Impe Constant, Stationsstraat

Haaltert (oud renner), haalde hij een dochtertje Van Gutte uit de brand.

Zoals een foto, na de brand genomen, aantoont, bleven alleen de muren overeind,

terwijl de eigenlijke school waarschijnlijk minder schade opliep, alhoewel bij

de schatting toch voor 3.250 fr. schade aan schoolmeubelen werd geraamd. De

schade aan het gebouw werd op 50.143 fr. geschat, aan gemeentemeubilair op

3.000 fr. en aan registers en dergelijke op 4.700 fr.

Ruim anderhalf jaar later op 22 augustus 1932 besluit de gemeenteraad schoolhuis

en gemeentehuis herop te bouwen volgens de plannen van architect Colpaert te

Oudenaarde voor de prijs van 114.871,ll fr. (101.861,55 fr. voor de onderwijzers-

woning en 13.009,56 fr. voor het gemeentehuis).

Niettegenstaande de Bestendige Deputatie van O.Vlaanderen had ingestemd met het

ontwerp op 2 juni 1933, werd met de uitvoering ervan niet begonnen. De gemeenteraad

had immers besloten op 14 september 1933, na het begin van het nieuwe schooljaar,

dat er een 5e klaslokaal moest gebouwd worden. Er waren inmiddels reeds 2 klassen

bijgebouwd, thans nog bestaande en de scheiding vormend tussen de twee speelkoeren.

Die 5e klas werd als afzonderlijk ontwerp, eveneens opgemaakt door architect

Colpaert, aan het dossier toegevoegd.

De uitslag van de aanbesteding van 18 juli 1935 gaf volgende prijzen :

1. Van Pottelbergh Gust. & Em. Erembodegem

2. Raes C. Outer

3. Van Den Stock Alois Kerksken

4. Coppens Valerie Kerksken

5. Gees Gust. en Zn. Aaigem

6. Vleurinck Alf. Aalst

7. D'Hoe Jozef Liedekerke

8. Scheerlinck Julien Denderhoutem

9. De Smet Munkzwalm

147.483,40 fr.

126.699,OO fr.

141.114,80 fr.

146.340,26 fr.

124.133,55 fr.

137.208,37 fr.

142.508,80 fr.

130.915,30 fr.

138.380,Ol fr.

Gees Gust. & Zn. uit Aaigem werd als laagste aanbieder met de uitvoering belast.

Volgens de maatstaven van die tijd kan de verbouwing als geslaagd aanzien worden.

Zoals het waarschijnlijk ook vbhr de brand het geval was, waren slechts twee

lokalen voorbehouden voor de gemeenteadministratie. Dit bleef zo tot ongeveer

midden de jaren 60. Vermits de onderwijzerswoning op dat ogenblik onbewoond was werct

door de gemeenteraad haar bestemming gewijzigd en werd gans het gebouw ingenoneli

door de gemeentelijke diensten.

In 1966 werd centrale verwarming aangelegd, de binnenindeling werd enigszins

gewijzigd,er werd een vergaderzaal voor de gemeenteraad ingericht op de verdieping,

het gebouw werd voorzien van stromend water en van modern sanitair. Tevens werd

gezorgd voor accomodatie voor de toenmalige C.O.O.

Uiterlijk is sedert de verbouwing van 1935 niets aan het gebouw gewijzigd.

Thans herbergen het voormalig gemeentehuis en het aanpalende eerste school-

gebouw de diensten van het 0.C.M.W.-Haaltert.

Bronnen : Kadastraal plan Popp

Kadastrale legger

Registers beraadslagingen gemeenteraad vbbr 1900 in Rijksarchief Gent

Registers beraadslagingen gemeenteraad na 1900 in gemeentearchief Haaltert

Bevolkingsgegevens Nat. Inst. Statistiek.

P. Temmerman.

Lidmu&chup ~iog MI& hefini~uwd ?

Eer1 w~hgeLeLhQAd ?

Nu doen !

2 0 0 64. (gewone Leden1 o6 min. 300 64. leunende Leden

op o ~ n trehevLingriummctr 4 3 9 - 5 0 8 3 0 6 1 - 6 3

HERINNERINGEN AAN HELDERGEM EN ANECDOTES

BIJ HET FOTOALBUM De mensen d i e op h e t i d e e kwamen e e n f o t o a l b u m van onze gemeente samen t e s t e l l e n ,

hoe k a r i g z e ook met hun kamera z i j n omgegaan, hebben a l degenen , d i e met d e

gemeente wat t e maken hebben gehad , d i e e r nu nog wonen, maar v o o r a l z i j d i e e r hun

j eugd hebben d o o r g e b r a c h t en nu een r e s p e c t a b e l e l e e f t i j d hebben b e r e i k t , e e n

fameuze d i e n s t bewezen.

Wat a l h e r i n n e r i n g e n , b e l e v e n i s s e n , v r e u g d e v o l l e r en minde r aangename g e b e u r t e n i s s e n

worden n i e t opnieuw wakker g e s c h u d , weer b e l e e f d .

I s h e t n i e t s p i j t i g d a t e r b i j d e f o t o ' s n i e t e e n b e e t j e meer t e k s t , v o o r v a l l e n

u i t e e n min o f meer v e r v e r l e d e n z i j n o p g e d i e p t ? I n Heldergem l o p e n z e k e r nog

mensen rond d i e hadden kunnen meewerken om h e t g e h e e l een b e e t j e k l e u r t e geven

met e n k e l e v e r h a l e n o v e r g r a p j a s s e n en om sommige t o t d e v e r b e e l d i n g s p r e k e n d e

f i g u r e n even a a n h e t woord t e l a t e n .

Wat e r ook van z i j , v o o r m i j was h e t e e n z e e r aangename v e r r a s s i n g en e e n b l i j e

b e l e v e n i s op een d e r g e l i j k e w i j z e met h e t v e r l e d e n t e worden g e c o n f r o n t e e r d .

I k ben e r weggegaan e e n k l e i n e h a l v e eeuw g e l e d e n , n i e t met e n t h o u s i a s m e , maar

om den b r o d e en i k was b l i j e r nu e n dan e e n s t e kunnen t e r u g k e r e n . A l s m i j n

g e d a c h t e n nog even v e r w i j l e n b i j d a t d o o r d e t i j d e n i g s z i n s v e r v a a g d e v e r l e d e n ,

v o e l i k nog een i n t e n s e v r e u g d e e n een t i k j e heimwee n a a r d e s t r e e k en de

mensen van t o e n . V e r g e t e n kan i k n i e t .

I k z i e nog vaak d i e s t r a a t , d i e b o n k i g e k a s s e i e n met h o b b e l s e n p u t t e n , waarop

d r i e w i e l k a r r e n m o e i l i j k , schuddend en wagge lend , z o c h t e n n a a r e e n s t u k j e weg d a t

b e t e r l e e k maar v a a k nog s l e c h t e r was. Hoe v a a k g e b e u r d e h e t n i e t d a t , e e n i e t s j e

t e zwaar g e l a d e n m i s s c h i e n o f a l s d e k r a c h t van h e t p a a r d n e t i e t s t e zwak u i t v i e l ,

h e t g e d r o c h t s t i l v i e l .

De wanhopige b l i k van d e menner , h e t a a n r o e p e n van v e e l a l d e z e l f d e h e i l i g a i m e t

een smekende b l i k o f , z o d a t n i e t h i e l p met de t r a d i t i o n e l e , t e d i e n t i j d e

v o o r a l , a lom gekende k r a c h t w o o r d e n , d i e men g e w o o n l i j k éénmaa l ' s j a a r s b i j

b e n a d e r i n g g i n g b i e c h t e n , b r a c h t z e l d e n zoden a a n d e d i j k .

Het d u u r d e soms een h e l e t i j d , d e r i c h t l i j n e n en d e a a n w i j z i n g e n van d e o m s t a a n d e r s

t e n s p i j t ( ook t o e n s t o n d e n d e b e s t e s t u u r l u i a a n d e w a l ) , e e r h e t lompe gedoe

z i c h weer i n beweging z e t t e . N i e t a l t i j d v o o r l a n g , want de a r c h i e s l e c h t e

s t a a t van d e s m a l l e weg, was n i e t d e e n i g e h i n d e r p a a l d i e e e n no rmaa l

16

k a r r e v e r k e e r i n de weg s t o n d . Een t e g e n l i g g e r van h e t z e l f d e a l l o o i d i e rammelend

de h e l l i n g kwam a f g e r e d e n , v o l s t o n d om r o e t i n h e t e t e n t e goo ien en h e t z e l f d e

s p e k t a k e l herbegon.

D i t gebeurde n i e t a l l e e n met d r i e w i e l k a r r e n . A u t o ' s waren e r i n d i e t i j d nog n i e t ,

a l t k m n i e t t e Heldergem. Maar h e t v i e l soms ook voor met een hondekar of met een

kruiwagen, een hond a l s t r e k d i e r . De problemen waren n i e t zo o n o v e r z i c h t e l i j k ,

maar de hond d i e , u i t hoofde van z i j n zwakheid, n i e t met h e t z e l f d e r e s p e k t werd

behandeld a l s z i j n c o l l e g a h e t p a a r d , werd met a l l e s c h u l d b e l a d e n , van onvoldoen-

de i n z e t v e r d a c h t en k r e e g h e t dan ook wel e e n s zwaar t e ve rduren .

Die s t r a a t was zo e r b a r m e l i j k s l e c h t , v o o r a l t i j d e n s de w i n t e r p e r i o d e , d a t vrouwen

h e t n i e t aandur fden ' s avonds zonder l a n t a a r n b u i t e n t e komen. E r was e c h t e r ook

nog wat a n d e r s d a t de vrouwen e r v a n w e e r h i e l d op s t r a a t t e l o p e n a l s h e t donker

was. K a t t e n s t o n d e n s l e c h t aangeschreven , men zag ze b i j donker l i e v e r n i e t .

Z e l f s sommige vrouwen hadden een v e r d a c h t e r e p u t a t i e en g i n g men ' s avonds b e s t u i t

de weg. Mannen waren, a l s h e t p ikdonker was, ook n i e t a l t i j d v e i l i g . H e e f t u n o o i t

gehoord van "Kledden" ? Kledden was, zo men mi j v e r t e l d e , een angs taan jagend mys-

t e r i e u s wezen. Onverwachts, a l s e r niemand of n i e t s t e z i e n was, dook h i j p l o t s e l i n g

op. I n zakkens to f gehu ld e n met k e t t i n g e n omhangen, s t o n d h i j p l o t s v66r u . Dan

moest ge hem d r a g e n , zo v e r a l s h e t hem b e l i e f d e e n e r v i e l n i e t a a n t e t o r n e n .

H i j was dan p l o t s e l i n g opnieuw verdwenen z o a l s h i j gekomen was, o n z i c h t b a a r .

A l s e r sneeuw l a g was e r geen l a v e r e n meer aan . A l l e v e r k e e r l a g s t i l . De h e l e

s t r a a t was één g l a d d e i j s b a a n , o p g e ë i s t door g l i j d e n d e en met a r r e n en i j s s t o e l e n

s l e e ë n d e k i n d e r e n . Een h e e r l i j k e t i j d voor de jeugd. Ze hadden t o e n nog g e l e g e n h e i d

t e over om t e s p e l e n . Van huiswerk was e r nog geen s p r a k e . Ook d i e van r i j p e r e l e e f -

t i j d b e l e e f d e n h e e r l i j k e dagen. Groepen van t i e n à v i j f t i e n jonge g a s t e n vochten

met sneeuwbal len een e c h t e v e l d s l a g u i t . I e d e r e e n was v i j a n d van i e d e r e e n . A l s e r

dan e e n s een r u i t sneuve lde was h e t onbegonnen werk de d a d e r op t e s p o r e n . Dat was

dan v e e l a l een thema voor u r e n l a n g e d i s c u s s i e s .

Met sneeuw kon men van a l l e s doen. ' s Avonds een k a n j e r van een sneeuwman v66r een

of andere d e u r p l a a t s e n , d e r w i j z e d a t h i j n a a r b i n n e n v i e l a l s men de d e u r open t rok .

Na de w i n t e r komt de l e n t e met de mooie dagen. Mensl ief wat konden ze t o c h mooi z i j n .

I k v e r g e e t n o o i t h e t s p e k t a k e l van de k a n t w e r k s t e r s d i e , b i j warme dagen a l s de

g r a c h t n a a s t de s t r a a t e r droog b i j l a g , soms met zes-zeven n a a s t e l k a a r g e z e t e n op

een s t o e l , i n d i e g r a c h t b e d r i j v i g bloemen (kantwerk) maakten of sokken s t o p t e n .

Het mansvolk d a t oud genoeg was of n i e t t e oud om de bietencampagne t e doen, was z i c h

i n F r a n k r i j k krom a a n ' t werken.

Het g e r i n g e nieuws d a t soms d o o r s i j p e l d e was r a p v e r t e l d en dan maar z ingen. En

z ingen konden ze - l i e d e r e n u i t een r e p e r t o i r e d a t t i e n t a l l e n j a r e n meeging.

Mooi waren de vrouwen en p r a c h t i g hun l i e d j e s . Z e s t i g j a a r g2 leden i s d a t .

Die s t r a a t , d a t was h e t h e l e l e v e n van een dorp i n de zomer. Daar gebeurde van

a l l e s . De mensen on tmoet ten e r e l k a a r en v e r t e l d e n h e t nieuws van de gehe le

gemeente. "Die gaan trouwen ; d i e i s z i e k en h e t moet e r n s t i g z i j n want de d o k t e r

i s geweest". Jonge mensen g ingen node b i j de d o k t e r . Dat was geen goed t eken .

Ze zagen d a a r i n een belemmering van hun kansen om aan een jongen ( m e i s j e ) t e

ge raken .

A l s e r geen nieuws was kwam de ve ldwachte r b e l l e n d de aandach t van de mensen

v ragen voor een b e r i c h t d a t een koe, een paard of een schaap , h i e r of d a a r werd

u i t g e k a p t ; d a t de n e t e l s d ienden t e worden v e r n i e t i g d en de d i s t e l s ges token.

I k weet n i e t of d i e b rave man o o i t een o v e r t r e d i n g op d a t v l a k h e e f t v a s t g e s t e l d .

Ook na de zondagsmis verkondigde de champet te r , vanop een g r o t e v i e r k a n t e s t e e n

vbbr de k e r k , h e t o f f i c i ë l e nieuws en de g e m e e n t e l i j k e ve rorden ingen .

Het e e r s t e h u i s van Heldergem, a l s men van Aaigem komt, was ' t S c h u i t . Het was

l a a g g e l e g e n , aan de r e c h t e r k a n t van de weg, en b i j hev ige onweders l i e p h e t

wel eens onder . Vandaar w a a r s c h i j n l i j k de naaml"t Schu i t " . Daar l i e p de s t r a a t

dan s c h u i n n a a r r e c h t s , t u s s e n de t u i n van Oscar Van Wassenhove u i t de oude

p a s t o r i e en de boomgaard van Pee Kos te r . Vbbr h e t h u i s van J u d i t h Andr ies , d a t

t e d i e n t i j d e bewoond was door H i l a i r e Van den Neucker, beenhouwer en h e r b e r g i e r ,

zwenkte ze i n een boog van 90" n a a r l i n k s , r i c h t i n g "de Gouden Koterhaak" om d a a r

t e r u g i n een boog van 90" n a a r r e c h t s t e zwenken n a a r h e t h u i s van Mie1 Muylaer t ,

t h a n s c a f é b i j Maria Van Dooren, en v e r d e r , min of meer, h e t h u i d i g e t r a j e c t t e

volgen.

De "Gouden Koterhaak - Afspanning" werd u i t g e b a a t door Frans Haesaer t (Cisken)

en z i j n L i s a . Voor de h e r b e r g van Cisken s tond een b a l i e . Die d iende i n e e r s t e

i n s t a n t i e om de paarden v a s t t e b inden van de k o e t s i e r s d i e b i j Cisken een p i n t

g ingen d r i n k e n . Het gebeurde ook, a l s de k o e t s i e r g e h a a s t was, d a t Cisken h e t

paard v a s t h i e l d t e r w i j l de be t rokkene h e t gouden voch t n a a r b innen goo t . I n tweede

i n s t a n t i e werd ze door de k i n d e r e n o p g e ë i s t om e l k a a r de l o e f af t e s t e k e n i n

l e n i g h e i d s o e f e n i n g e n .

De v l o e r van Ciskens h e r b e r g was alom b i j de b o l d e r s gekend om z i j n g l a d h e i d .

A l s e r ' s zondags geen v o l k was om t e b o l l e n , dan bo lde h i j a l l e e n en schoot dan

hard t e g e n de deur om b i j e v e n t u e l e v o o r b i j g a n g e r s de i n d r u k t e wekken d a t e r

gespee ld werd en ze aan t e z e t t e n om binnen t e komen.

Naast de Koterhaak l o o p t een s t r a a t d i e vbbr h e t h u i s van Melekes l i n k s a f s l a a t

n a a r de h o o f d s t r a a t t o e . Het h u i s van Melekes, v r o e g e r bewoond door Camiel Maes,

18 i s zeker een van de ouds te hu izen van Heldergem. I n h e t e e r s t e h u i s l i n k s i n d i e

s t r a a t woonde Pee Kos te r . H i j was de b r o e r van de gewezen k o s t e r van Heldergem.

Het h u i s v e r d e r i s de oude p a s t o r i e en daa r r e ch tove r was h e t v roegere kerkhof

en s tond de oude ke rk . Een o v e r b l i j f s e l van de oude kerk i s de "Calvaar". De naam

s p r u i t w a a r s c h i j n l i j k v o o r t u i t h e t f e i t d a t v roege r i n de "Calvaar", boven een

s o o r t gemetseld a l t a a r , een gek ru i s i gde C h r i s t u s h ing , met aan de r e c h t e r z i j d e de

goede en aan de l i n k e r z i j d e de s l e c h t e moordenaar. Eeen bee ld d a t aan C a l v a r i e

h e r i n n e r t .

Toen i k daa r a l s k l e i n e r a v o t t e r spee lde , k reeg i k soms koude r i l l i n g e n over mi jn

rug a l s i k e r aan dach t d a t daa r v roege r doden waren begraven en e r nu ' s nach t s

w a a r s c h i j n l i j k g e e s t e n ronddwaalden en missch ien wel l i c h t j e s brandden.

Waar nu h e t p l e i n i s , was v roege r de t u i n van Pee Kos te r . Die t u i n , d i e men v i a

een hek ongeveer r e c h t o v e r de Koterhaak binnenging, was helemaal omgeven door een

haag. B i j h e t hernieuwen van de s t r a a t werd h i j herschapen i n h e t a c t u e l e p l e i n .

Van b i j H i l a i r e Van den Neucker, nu J u d i t h Andr ies , t o t aan de Oomstraat , s tond

aan de r e c h t e r z i j d e van de weg één h u i s , r e ch tove r de beenhouwerij van w i j l e n

Jozef Cooreman, d a t was de b o e r d e r i j van Xaver ius M a t h i j s .

De schuurpoor t s t ond aan de kan t van de s t r a a t . Daarnaas t was een hek d a t toegang

gaf t o t h e t voorhof . Aan de l i n k e r z i j d e s tond de pomp, h e t hondekot en l agen ook

de mesthoop en de bloementuin . De v o o r z i j d e van h e t woonhuis was naa r h e t zuiden

g e r i c h t , wat met h e t merendeel d e r woningen u i t d i e pe r i ode h e t g e v a l was. Xaveer

was een k l e i n e boer met een paar koe ien . H i j was ongehuwd en d r ee f h e t b e d r i j f samen

met zussen M a t h i l l e en Melanie. Ma th i l l eken was een en a l b e d r i j v i g h e i d . Men zag ze

' S morgens v roeg , w i n t e r en zomer, s t e e d s i n de weer, zondag en werkdag, n a a r s t i g

doende met emmers en k ru iken , t e r w i j l Melanie naa r de m i s was en Xaveer met de

hondekar de melk naa r de m e l k e r i j voerde op de Mottenhoek. A l l e boeren moesten

d a g e l i j k s hun melk z e l f n a a r de m e l k e r i j brengen en ze daa r z e l f ontromen. De a fge-

roomde melk ( s l a p ) voerden ze t e r u g n a a r h u i s , waar ze d iende t o t voedse l van mens

en d i e r .

De gewone mensen, n i e t -boe ren , g ingen ook naa r de m e l k e r i j om karnemelk. Voor 25

cent iem had men een paa r l i t e r ; voor 50c t k reeg men een h e l e k r u i k . Ook b o t e r moest

men d a a r kopen, want b o t e r , melk of z e l f s e i e r e n werden n i e t i n de w inke l s verkoch t .

Voorbi j de b o e r d e r i j van Xaveer t o t aan de Oomstraat l a g een g r o o t v e l d d a t bewerkt

werd door h e t k l o o s t e r . De b o e r d e r i j van h e t k l o o s t e r werd beredderd door Vic torken

Bayens d i e ook de klokken l u i d d e en ' s zondags i n de missen h e t s t o e l t j e s g e l d op-

haa lde . Het gebeurde vaak d a t 4 of 5 z u s t e r k e n s , i n hun l ang zwart gewaad met w i t t e

kap, op h e t ve ld kwamen he lpen b i j h e t i n h a l e n van de oogs t of b i j h e t r o o i e n van de

aa rdappe len . Dat was voor ons , k inde ren , s t e e d s een bezienswaardige g e b e u r t e n i s .

Een b e e t j e hoger dan de b o e r d e r i j van Xaveer Ma th i j s , aan de l i n k e r z i j d e van de

s t r a a t , s tond de he rbe rg van J an Andries .

Op de v o o r g e v e l h i n g , i n een k a d e r , een reklame van de b r o u w e r i j Van Roy -

Wieze, met de vo lgende a f b e e l d i n g :

Een j a g e r t e p a a r d , neemt u i t de handen van een k l o e k e , b lozende waard in een

schuimende p i n t a a n . Op de a c h t e r g r o n d een vos d i e kalm z i j n weg v e r v o l g t .

Daaronder de volgende t e k s t : "De vos h e t slimme d i e r , z e g t s c h a l k s : h i j z a l

me nu n i e t p l a g e n , h i j smaakt h e t gouden, b londe b i e r , en z a l e r s t r a k s nog

e e n t j e vragen" . B i j J a n Nars kwam 2 maal p e r j a a r , met P i n k s t e r e n en met de

sep temberkermis , een g r o t e ronde t e n t met een g r o o t o r g e l . Dat kende h e e l wat

b e k i j k s en s u k s e s b i j de jeugd.

I n de Oomst raa t , aan de r e c h t e r z i j d e van de weg s tond geen e n k e l h u i s . Aan de

l i n k e r z i j d e s t o n d e n e r v i j f . Een e r v a n was de winke l van Finneken en e r was nog

een w i n k e l b i j Doken u i t de Blauwduif , een b e e t j e hoger a a n de K e r k s t r a a t .

Het h u i s i s nu nog bewoond door z i j n d o c h t e r E l i s a b e t h C a l l e b a u t .

B i j Doken g ingen de k i n d e r e n om snoepgoed. Men had e r meer keus a l s b i j Finneken

u i t de Oomstraat e n Doken was ook v r i e n d e l i j k e r met de k i n d e r e n . Men had e r

trouwens r e c h t s t r e e k s toegang t o t de winke l z e l f , wat b i j F inneken n i e t h e t g e v a l

was. Daar moest men b e l l e k e - t r e k doen. A l s ze i n de omtrek was werd een h a l f -

d e u r t j e weggeschoven en d a a r v e r s c h e e n h e t b o v e n l i j f van Finneken. Het gebeurde

ook d a t ze a c h t e r i n de t u i n was en dan moest men meermalen aan h e t k o o r d j e t r e k -

ken , hoe l a n g e r , hoe n i j d i g e r . "Een ha l fpond k o f f i e Finneken" - "Hedde g i j ne

zak b i j , m i j n e jongen ? l f - "Neenek Finneken". Een f l e s pe t ro leum g e r i e f d e Finneken

t e g e n h a a r g o e s t i n g omdat ze dan h a a r handen moest wassen.

Het gebeurde ook d a t Finneken h e t d e u r t j e opende e n d a t e r niemand t e z i e n was.

J a j a , F inneken werd nu en dan ook wel e e n s g e p e s t . Het waren dan a l t i j d d e z e l f d e ,

de g r o o t s t e s c h a v u i t e n , d i e van b e l l e k e - t r e k werden v e r d a c h t . Een karamel k o s t t e

5 cen t i em, maar voor 5 cen t i em h a d t ge ook 5 gewone s u i k e r b o l l e n . Z e l f s voor 1

cen t i em kon men een s u i k e r b o l kopen.

' s Zondags kwam e r een i j s v e n t e r van B u r s t met crème, met een hondekar met een

hond a l s t r e k d i e r . Een k l e i n i j s j e k o s t t e 5 cen t i em ; een g r o t e t o e t e r 25 cent iem.

B o l l e r i e van Kerksken kwam ook met crème, maar d i e was n i e t zo l e k k e r . H i j was ook

n i e t zo n e t j e s of p r o p e r a l s d i e van B u r s t . T i j d e n s de w i n t e r p e r i o d e , a l s e r geen

i j s j e s g e g e t e n werden, kwam B o l l e r i e met een g r o t e kor f a p p e l s i e n e n op de schouder .

H i j r i e p dan : " v i e r d i k k e a p p e l s i e n e n voor ne f rank" . Dat duurde maar een t i j d ,

want na n i e u w j a a r waren e r geen a p p e l s i e n e n of ander f r u i t meer op de mark t .

Heldergem had ook een b i jnaam " ' t A r m Heldergem". D i t was ook h e t g e v a l met de

aanpa lende gemeenten : ' t h o v a a r d i g Kerksken, ' t r i j k e H a a l t e r t , ' t z o t Woubrechte-

gem, en ' t g i e r i g Aaigem. I n de mees te g e v a l l e n s t r o o k t e d i t a d j e c t i e f , hoe ve r -

nederend dan ook, wel e n i g z i n s met de r e a l i t e i t . Voor Heldergem was h e t n a a r mi jn

mening a l t a n s h e t g e v a l , en z e k e r a l s men d e a c t u e l e normen a l s m a a t s t a f neemt. 20

Het merendeel van de mensen was arm. De gevolgen van de oorlog 1914-1918 deden

zich nog terdege gevoelen. Velen gingen naar Frankrijk werken. In 't voorjaar

deden ze er de bietencampagne en de oogst. In het najaar het rooien der bieten.

Het beetje geld dat ze meebrachten was de vrucht van zwaar labeur. Echt beulen-

werk en veelal uitgevoerd in erbarmelijke omstandigheden. Slecht gehuisvest en

niet zelden zonder eenmaal gekookt eten gedurende de drie maanden durende

campagne. De weinigen die niet naar Frankrijk gingen, pendelden dagelijks naar

Brussel. Dat was dan 's morgens vertrekken in Burst met de trein van 5 uur 11 '

en 's avonds om 6 uur in Burst terug. Velen deden het trajekt "Burst heen en

terug" te voet. Camiel Moreels uit de Oomstraat heeft het tientallen jaren gedaan

en hij beweerde, terecht waarschijnlijk, dat er op de weg naar Burst geen steen

meer lag die hij niet betreden had. Een beetje later kwamen de fietsen in trek en

meer en meer jonge mensen gaven er de voorkeur aan de gelederen van de pendelaars

naar Brussel aan te vullen, liever dan naar Frankrijk dwangarbeid te gaan verrichten.

Dan kwam er werkgelegenheid in Moeskroen en in Barbery. Jozef Hanssens was de ploeg-

baas van de steenbakkers in Moeskroen. Gustaaf Andries en later Felix Andries waren

ploegbazen van de mannen die in de distellerie van Barbery (dichtbij Senlis) hun

heil zochten. Dat waren wel ideale werkgelegenheden, in die zin, dat de campagnes

op elkaar volgden zodat er slechts korte periodes van werkloosheid waren. In

Moeskroen begon men (dat waren een twintigtal mannen) rond 1 april tot ongeveer

15 september om tegen 10 oktober naar Barbery te vertrekken, soms tot einde

j anuari.

wordt vervolgd

Albert Sonck

W E T E N S W A A R D I G H E D E N

DE ST.-GORIKSPUT TE HAALTERT

Tot v o r i g e eeuw waren e r v e r s c h e i d e n e p u t t e n t e H a a l t e r t , o . a . d e

Walput ( B r u u l ) , S a n d e r s p u t ( E d e ) , d e V i j v e r p u t ( E d e ) , B o l l e n s p u t ( E k e n t )

e n d e S t . - G o r i k s p u t (Dree f - g e s i t u e e r d waa r nu F i rma Van P o t t e l b e r g ) .

Deze p u t t e n d i e n d e n o.m. v o o r b l u s w e r k b i j e v e n t u e l e b r a n d .

Dat e r e v e n e e n s o n d u l d b a r e p r a k t i j k e n g e s c h i e d d e n t o o n t e e n a r r e s t v a n d e

Raad van V l a a n d e r e n u i t 1657 . ( 1 )

" J a c q u e s S c h a u v l i e g h e £ s . A n t h e u n i s a u t v i e r e n d e r t i c h j a e r e n , l a n d t s m a n

woonende t o t Denderhautem.

Bekennende d a t hy up dan X1 e n o u g s t 1657 , tweeden kermesdach v a n A e l t e r t

m e t P i e t e r d e Pauw e n 8 a n d e r e p e r s o n e n ghegaen s y n n a e r d e v o o r s . p r o c h i e

met e e n magher p e e r t b e s t e k e n met meyen ende d y v e r s c h e y d e l e f l e s s c h e n

om w a t e r t e g a e n h a e l e n u u t s e k e r e n s t e e n p u t s t a e n d e up d e p l a e t s e g h e l y c c k

s y ghewoone w a e r e n j a e r e l i c x t e d o e n e , om t s e l v e w a t e r u u t t e d e e l e n ande

q u a e d e vrouwen ooc v o o r s i e n van e e n e n t rommele . Ende a l s o o d i e v a n

A e l t e r t t s e l v e w i l e n d e b e l e t t e n , s o o hebben s i j d e s e l v e v a n d a e r g h e j a e g h t

e n d e d e f l e s s c h e n met w a t e r g h e v u l t . . . l 1

Ook De P o t t e r e n B r o e c k a e r t maken m e l d i n g van d e S t . - G o r i k s p u t

" g e l e g e n i n d e m e e r s e n a a n d e r e c h t e r z i j d e van s t e e n w e g n a a r G e r a a r d s b e r g e n . "

E l k j a a r met d e k e r m i s v e r z a m e l d e z i c h e e n g r o t e m e n i g t e rond d e p u t e n

s t e e d s was e r iemand b e r e i d om v o o r g e l d e n l o f d r a n k i n d e p u t a f t e d a l e n e n

e r op e i g e n h o u t j e t e r u g u i t t e k l a u t e r e n .

D i t g e b r u i k werd o m s t r e e k s 1830 a f g e s c h a f t .

- - - - - - - - -

( 1 ) RAG. R .v .V l . S e r i e K n r . 8567 - 11 aug . 1657

Met dank a a n d e h e e r A . Van Nieuwenhove

Over vroedvrouwen

Het i s bekend d a t v r o e g e r de vroedvrouwen, v o o r a l e e r t o t hun be roep

t o e g e l a t e n t e worden, een examen e n een eed moesten a f l e g g e n voor de

k e r k e l i j k e o v e r h e i d .

Hun p l i c h t e n bes tonden i n h e t v e r z e k e r e n van de doop b i j l e v e n s g e v a a r

van h e t k i n d , h e t o p l o s s e n van h e t vaderschap b i j o n w e t t i g e g e b o o r t e n .

Een voorbee ld u i t h e t D o o p r e g i s t e r van Okegem :

16 j u n i 1810 : h o d i e h o r a q u i n t a pomeridiana n a t a e t hora nona v e s p e r t i n a

b a p t i z a t a e s t ANNA MARIA, f i l i a i l e g i t i m a P e t r i GRIJSEELS, u t ma te r i n

p a r t u s d o l o r i b u s d e c l a r a v i t , e t C a t h a r i n a V.D.PERRE, v i d u a ex Okegem.

S u s c e p t o r e s : L a u r e n t i u s V.D.Perre ex Okegem e t Maria C a t h a r i n a G r i j s e e l s

ex Okegem.

16 j u n i 1810 : heden om 5 u u r i n de voormiddag en om 9 u u r van d e avond

van d e z e l f d e dag , i s gedoopt ANNA MARIA, o n w e t t i g k ind van P e t r u s G r i j s e e l s ,

z o a l s d e moeder t i j d e n s d e v e r l o s s i n g s p i j n e n v e r k l a a r d e , e n van C a t h a r i n a

V.D.Perre , weduwe u i t Okegem.

Doophef fe r s waren L a u r e n t i u s V.D.Perre u i t Okegem e n Maria C a t h a r i n a

G r i j s e e l s u i t Okegem. g e t . : M. Schoonjans , p a s t o o r .

Om h e t probleem van h e t vaderschap b i j o n w e t t i g e k i n d e r e n op t e l o s s e n ,

d r e i g d e n d e vroedvrouwen op h e t p i j n l i j k s t e o g e n b l i k van d e g e b o o r t e hun

h u l p t e we ige ren a a n d e moeder om h a a r t e v e r p l i c h t e n de e c h t e v a d e r t e

v e r r a d e n . Zo i s h i e r ook gebeurd i n Okegem.

"Op z i j n g a t gedoopt"

De i j v e r van de vroedvrouwen u i t t e z i c h ook i n h e t z e l f t o e d i e n e n van h e t

doopse l b i j l e v e n s g e v a a r van h e t k i n d t i j d e n s een m o e i l i j k e v e r l o s s i n g .

Zo z i j n k i n d e r e n gedoopt d i e r e e d s g e s t o r v e n waren. (Ze moesten t o c h nog

eens l evend z i j n ! ! )

Zo v e r s c h i l t h e t a a n t a l dopen z e e r van h e t ene j a a r t o t h e t a n d e r e . De

v e r p l i c h t i n g bes tond z e l f s een kind t e dopen r e e d s vbbr de u i t d r i j v i n g en

d i t gebeurde met een s p u i t een w a t e r s t r a a l t e brengen op h e t hoofd van h e t

nog n i e t geboren k i n d .

B i j " a c h t e r s t e v o o r s t e l l i n g " was de s i t u a t i e e n i g z i n s a n d e r s en werd e r

t o c h g e s p o t e n , maar n i e t op h e t hoofd.

Zo i s d e s p r e u k o n t s t a a n : "Hij i s op z i j n g a t gedoopt"

Rober t LlEVENS.

WAT WERD ER BEHANDELD IN DE 10e JAARGANG 1990 ?

DENDEKHOUTEM

Huylebroek Edgard - Een veelzijdig Denderhoutem priester E.H. Am. Schouppe Nr. 1

- De cholera te Denderhoutem in 1849. Nr. 2

Nr. 3 - E. Cobbaert ging ter ziele

- Een greep uit de vaktaal van de smid vroeger Nr. 3

Nr. 4 - Stipendia St.-Amandusparochie

Lievens Robert - Een verdwenen schilderij in de kerk van Denderhoutem Nr. 1

HAALTEKT

De Loose Willy - Pastoor De Pessemier 35 jaar aktief te Haaltert Nr. 2

Nr. 3

Nr. 3

Nr. 1

- Uit de oude doos (Kon.muziekm.)

- E.H. Charles F. Redant Lievens Robert

Meganck Yarc - Grafsteen van Ingelbertus

- Archeologische inventaris van Haaltert - deel 1

- deel 2 - deel 3

Nr. 2 Nr. 3 Nr. 4

Redant Gilbert - Dialectwoorden Haaltert Nr.. l

- Bij- en spotnamen, Haaltert Nr. 1

- Haal ter t bovenal (muz iekstukj e) Nr. 2

- Klerikale anekdoten

- St.-Gorikskoor

Nr. 4

Verheij en Hubert Nr. 3

HELDERGEM

De Troyer Rober

Herremans Jozef

Minnaert William

- Vluchtelingen 1914 - '18

- Heldergemse Schepen in de gevangenis

- Plaatsnamen in Heldergem (1)

Nr. 1

Nr. 4

Nr. 3

KERKSKEN

- 't Is maar een Daensist

- Bij de instorting van de kerk

Nr. 1

Nr. 2

Temmerman Paul