T¹P CHÝ KHOA HäC, §¹i häc HuÕ, Sè 14, 2002

HÖ THèNG BµI TËP Vµ PH¬NG PH¸P Sö DôNG CHóNG TRONG D¹Y - HäC NGO¹I NG÷ HIÖN §¹I

NguyÔn V¨n Tô Trêng §¹i häc S ph¹m, §¹i häc HuÕ

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ph¬ng ph¸p hiÖn ®¹i d¹y - häc ngo¹i ng÷ ®· kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm giao tiÕp - c¸ thÓ ho¸ lµ quan ®iÓm chñ ®¹o cña d¹y - häc ngo¹i ng÷ vµ môc ®Ých c¬ b¶n cña viÖc d¹y - häc lµ n¾m v÷ng ngo¹i ng÷ nh mét ph¬ng tiÖn giao tiÕp, hay nãi c¸ch kh¸c, c¸i ®Ých cuèi cïng cña d¹y - häc ngo¹i ng÷ lµ n¨ng lùc giao tiÕp. Bëi vËy hÖ thèng bµi tËp (HTBT) ®ãng vai trß rÊt quan träng. Nã lµ néi dung c¬ b¶n nhÊt trong ho¹t ®éng d¹y häc ngo¹i ng÷. Tõ ®ã suy ra muèn d¹y - häc ngo¹i ng÷ ®¹t kÕt qu¶ cao cÇn ph¶i cã hai ®iÒu kiÖn tèi cÇn thiÕt: a) Ph¶i cã mét hÖ thèng bµi tËp ®¸p øng ®îc nh÷ng nhu cÇu cña gi¸o häc ph¸p ngo¹i ng÷ hiÖn ®¹i- HTBT phï hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan cña mét ®èi tîng ngêi häc cô thÓ; b) Ph¶i cã mét ph¬ng ph¸p tèi u ®Ó sö dông HTBT Êy.

§Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn, theo quan ®iÓm cña chóng t«i, tríc hÕt ph¶i x¸c ®Þnh ®îc vai trß vµ b¶n chÊt cña HTBT nãi chung vµ c¸c bµi tËp nãi riªng víi nh÷ng yªu cÇu vÒ mÆt gi¸o häc ph¸p. Trªn c¬ së ®ã x©y dùng ®îc mét HTBT díi ¸nh s¸ng cña ph¹m trï môc ®Ých vµ quan ®iÓm giao tiÕp - c¸ thÓ ho¸ g¾n víi mét ®èi t-îng cô thÓ, trong mét giai ®o¹n häc tËp cô thÓ, bëi lÏ chØ khi cã mét HTBT tháa ®¸ng th× míi cã thÓ ®a ra ®îc nh÷ng kiÕn gi¶i hîp lý ®Ó sö dông chóng mét c¸ch cã hiÖu qu¶. §©y còng chÝnh lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ chóng t«i muèn ®a ra cïng trao ®æi trong khu«n khæ néi dung cña bµi viÕt nµy.

1. HÖ thèng bµi tËp lµ ph¬ng tiÖn h÷u hiÖu cña d¹y - häc ngo¹i ng÷:

Ta thÊy chÝnh tªn gäi cña ®Ò môc ®· phÇn nµo nãi lªn néi dung cña nã. HTBT lµ ph¬ng tiÖn ®¸ng tin cËy cña viÖc d¹y - häc ngo¹i ng÷ v×:

67

- Trong lý luËn d¹y - häc vµ ngay trong c¶ gi¸o häc ph¸p ngêi ta gäi s¸ch gi¸o khoa lµ ph¬ng tiÖn d¹y - häc. VËy ta thö hái nÕu viÖc d¹y - häc ngo¹i ng÷ thiÕu s¸ch gi¸o khoa th× liÖu ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ viÖc d¹y - häc ngo¹i ng÷ kh«ng sö dông ph¬ng tiÖn hay kh«ng? TÊt nhiªn lµ kh«ng v× nÕu thiÕu ph¬ng tiÖn th× kh«ng thÓ ®¹t ®îc môc ®Ých. Tõ ®ã suy ra s¸ch gi¸o khoa kh«ng ph¶i lµ ph¬ng tiÖn mµ chØ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè ®Ó tæ chøc giê häc trong ®ã cã chøa ®ùng c¶ ph¬ng tiÖn d¹y - häc. Ph¬ng tiÖn ®Ých thùc cña d¹y - häc ngo¹i ng÷ lµ bµi tËp hay nãi cho ®óng h¬n lµ HTBT. ChØ cã viÖc hoµn thµnh c¸c bµi tËp míi dÉn tíi môc ®Ých, cßn sù thiÕu v¾ng c¸c bµi tËp lµ sù thiÕu v¾ng mét ®Þnh híng cã môc ®Ých cña viÖc d¹y - häc.

- Theo quan ®iÓm t©m lý häc ®iÒu chñ yÕu trong d¹y - häc ngo¹i ng÷ kh«ng ph¶i lµ viÖc n¾m kiÕn thøc lý thuyÕt vÒ ng«n ng÷ b»ng con ®êng häc thuéc c¸c quy t¾c ng«n ng÷ kh¸c nhau vµ còng kh«ng ph¶i ë chç h×nh thµnh kÜ n¨ng, kÜ x¶o lêi nãi nµy hay lêi nãi kh¸c b»ng con ®êng lÆp l¹i nhiÒu lÇn cïng mét hiÖn tîng ng«n ng÷ mµ ë chç ph¸t triÓn ë ngêi häc kh¶ n¨ng hiÓu lêi nãi vµ diÔn ®¹t t t-ëng cña m×nh b»ng tiÕng níc ngoµi. §Ó lµm ®îc viÖc ®ã th× phÇn lín thêi gian vµ sù chó ý chñ yÕu trong giê häc ngo¹i ng÷ ph¶i dµnh cho nh÷ng bµi tËp t¬ng øng nh»m vµo mét môc ®Ých cô thÓ.

- Bµi tËp lµ thµnh tè chñ yÕu - thµnh tè quyÕt ®Þnh hiÖu qu¶ cña viÖc d¹y - häc ho¹t ®éng lêi nãi bëi v× trong c¸c bµi tËp ho¹t ®éng ®· ®îc m« h×nh hãa vµ kÜ n¨ng, kÜ x¶o lêi nãi còng ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn.

- Trong gi¸o häc ph¸p ngo¹i ng÷ hiÖn ®¹i ngêi ta ®¸nh gi¸ cao vai trß tréi h¬n h¼n cña c¸c bµi tËp ë tÊt c¶ c¸c cÊp ®é, trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña viÖc d¹y - häc. §ã lµ mét nguyªn t¾c mµ b¶n chÊt cña nã n»m ë chç bÊt kú mét sù gi¶ng gi¶i ng÷ liÖu míi nµo còng cÇn ph¶i ®îc kÕt thóc b»ng bµi tËp bëi lÏ chÝnh c¸c bµi tËp ®· chØ ra cho ta thÊy hiÖn tîng ng«n ng÷ Êy ®îc chøc n¨ng hãa vµ ®îc sö dông trong lêi nãi ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô giao tiÕp nh thÕ nµo.

- ViÖc sö dông ng«n ng÷ nh mét c«ng cô giao tiÕp tríc hÕt g¾n liÒn víi c¸c bµi tËp phong phó ®a d¹ng trong chõng mùc ph¬ng tiÖn cña mét ho¹t ®éng nµo ®ã ®îc lÜnh héi trªn c¬ së t©m lý häc vµ ®-îc tù ®éng ho¸ chØ trong qu¸ tr×nh tham gia vµo ho¹t ®éng ®ã vµ trong qu¸ tr×nh vËn dông nã nhiÒu lÇn.

68

Nh÷ng ®iÒu ph©n tÝch trªn ®©y cho phÐp chóng ta ®i ®Õn kÕt luËn: Môc ®Ých cña viÖc d¹y - häc ngo¹i ng÷ theo quan ®iÓm giao tiÕp - c¸ thÓ ho¸ lµ c¸c hµnh ®éng giao tiÕp mµ muèn cã c¸c hµnh ®éng giao tiÕp th× ph¶i luyÖn tËp. LuyÖn tËp kh«ng chØ b»ng mét bµi tËp v× nÕu chØ mét bµi tËp kh«ng thÓ cho ta mét kÕt qu¶ nh mong muèn thËm chÝ ngay khi chØ ®Ó ®¹t ®îc mét môc ®Ých riªng nµo ®ã trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh nµo ®ã. Bëi vËy cÇn ph¶i cã HTBT hay nãi c¸ch kh¸c c¸c bµi tËp cÇn n»m trong mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh. §iÒu kiÖn cÇn thiÕt vµ ph¬ng tiÖn quan träng nhÊt ®Ó hiÖn thùc hãa tÝnh giao tiÕp nh mét khuynh híng chñ ®¹o cña d¹y - häc ngo¹i ng÷ hiÖn ®¹i lµ hÖ thèng bµi tËp b»ng tiÕng níc ngoµi. §Ó lµm s¸ng tá kÕt luËn trªn, ë ®©y chóng t«i kh«ng cã tham väng viÕt nhiÒu vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ nh tiªu chÝ ®Ó ph©n lo¹i bµi tËp, c¸c lo¹i vµ c¸c d¹ng bµi tËp còng nh nh÷ng yªu cÇu cô thÓ ®èi víi tõng lo¹i, d¹ng bµi tËp... mµ chØ ®a ra vµ lµm râ hai trong nhiÒu vÊn ®Ò mang tÝnh kh¸i qu¸t nh sau:

- HÖ thèng bµi tËp lµ g×? Nh÷ng yªu cÇu ®èi víi HTBT?- Bµi tËp lµ g×? Bµi tËp nãi chung, bµi tËp khÈu ng÷ nãi riªng

cÇn ph¶i tháa m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo?1.1. Kh¸i niÖm “hÖ thèng bµi tËp”TÝnh quan träng cña HTBT lµ ë chç nã b¶o ®¶m cho viÖc tæ

chøc qu¸ tr×nh d¹y häc. Theo K.D.USINSKI: “TÝnh hÖ thèng cña bµi tËp lµ c¬ së ®Çu tiªn vµ quan träng nhÊt ®¶m b¶o cho hiÖu qu¶ cña chóng...” ViÖc lùa chän vµ biªn so¹n mét HTBT cã hiÖu qu¶ cao h¬n lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò träng t©m cña gi¸o häc ph¸p ngo¹i ng÷.

Trong t©m lý häc vÊn ®Ò bµi tËp ®îc xem xÐt trong mèi quan hÖ trùc tiÕp víi thuyÕt ho¹t ®éng víi qu¸ tr×nh rÌn luyÖn kü n¨ng kü x¶o lêi nãi. Trong lÜnh vùc sö dông vµ nghiªn cøu kh¸i niÖm “hÖ thèng bµi tËp” kh«ng cã sù thèng nhÊt hoµn toµn. Cã nhiÒu thuËt ng÷ kh¸c nhau nh “tæ hîp bµi tËp”, “hÖ thèng bµi tËp nhá”, ‘hÖ thèng bµi tËp riªng”, “hÖ thèng bµi tËp chung”... Râ rµng trong nh÷ng trêng hîp nµy kh¸i niÖm ‘hÖ thèng bµi tËp” kh«ng ph¶i lµ mét. Vµ ®iÒu ®ã hoµn toµn cã thÓ gi¶i thÝch ®îc v× sau mçi thuËt ng÷ Êy cã ®èi tîng thùc tÕ kh¸c nhau. Trong qu¸ tr×nh d¹y - häc chóng ta thêng tæ chøc:

69

- Tù ®éng ho¸ mét ng÷ liÖu riªng biÖt nµo ®ã (mét lîng tõ nhÊt ®Þnh, mét d¹ng ng÷ ph¸p, hay n©ng cao chÊt lîng mét kÜ n¨ng lêi nãi...)

- Mét mÆt nµo ®ã cña ho¹t ®éng lêi nãi. - N¾m mét d¹ng nµo ®ã cña ho¹t ®éng lêi nãi. - N¾m giao tiÕp mét c¸ch tæng thÓ.ViÖc sö dông tÊt c¶ c¸c trêng hîp trªn cïng mét thuËt ng÷ “hÖ

thèng” kh«ng chØ dÉn tíi sù lÉn lén vÒ mÆt thuËt ng÷ mµ cßn dÉn tíi kh¶ n¨ng kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò thuÇn tóy vÒ mÆt thùc hµnh. VÝ dô, thiÕt lËp nh÷ng yªu cÇu ®èi víi cÊp ®é nµy hay cÊp ®é kh¸c cña hÖ thèng mµ nh÷ng yªu cÇu th× kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a sÏ kh¸c nhau, bëi v× mçi mét cÊp ®é cã môc ®Ých riªng. HTBT hiÓu theo N.I.Ges, ®ã lµ viÖc tæ chøc c¸c hµnh ®éng häc tËp cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn nhau theo tr×nh tù t¨ng lªn cña sù phøc t¹p vÒ mÆt ng«n ng÷ vµ thao t¸c, ®ång thêi cã tÝnh ®Õn sù liªn tôc h×nh thµnh c¸c kÜ n¨ng, kÜ x¶o lêi nãi vµ ®Æc ®iÓm cña c¸c hµnh vi lêi nãi tån t¹i trong thùc tÕ.

HTBT kh«ng ph¶i ®îc vËn dông nh nhau cho nh÷ng khãa häc, nh÷ng ®iÒu kiÖn nh÷ng giai ®o¹n häc tËp... kh¸c nhau. Nh÷ng th«ng sè chñ yÕu cña hÖ thèng bµi tËp nh tÝnh liªn tôc, ®iÒu kiÖn qua l¹i, liÒu lîng, mèi quan hÖ vµ tÝnh chu kú... nhËn ®îc nh÷ng néi dung kh¸c nhau.

HTBT nãi chung, HTBT khÈu ng÷ nãi riªng cÇn ph¶i ®¶m b¶o:a,ViÖc lùa chän nh÷ng bµi tËp cÇn thiÕt ph¶i phï hîp víi ®Æc

tÝnh cña kÜ n¨ng nµy hay kü n¨ng kh¸c.b, X¸c ®Þnh tr×nh tù cÇn thiÕt cña c¸c bµi tËp: ViÖc n¾m ng«n

ng÷ tr¶i qua c¸c giai ®o¹n trªn c¬ së nh÷ng nguyªn t¾c vµ nh÷ng quy t¾c gi¸o häc ph¸p nhÊt ®Þnh.

c, ViÖc x¸c ®Þnh râ mèi quan hÖ gi÷a c¸c bµi tËp ë d¹ng nµy hay d¹ng kh¸c v× ®iÒu ®ã gióp ta x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ râ rµng h¬n so víi tr×nh tù ®óng cña c¸c bµi tËp.

d, TÝnh th«ng dông cña ng÷ liÖu cÇn thiÕt.e, Mèi quan hÖ qua l¹i hîp lý (mèi quan hÖ vµ sù t¸c ®éng qua

l¹i) trªn tÊt c¶ c¸c cÊp ®é cña hÖ thèng (gi÷a c¸c d¹ng cña ho¹t ®éng lêi nãi, trong chóng vµ gi÷a c¸c kÜ n¨ng giao tiÕp tæng thÓ).

1.2.Kh¸i niÖm “bµi tËp”

70

Bµi tËp lµ g×? LiÖu cã ph¶i bÊt k× “sù lµm” mét c¸i g× ®ã ®Òu lµ bµi tËp hay kh«ng? TÊt nhiªn lµ kh«ng v×:

- Thø nhÊt, trong c¸c bµi tËp lu«n lu«n cã môc ®Ých. §iÒu quan träng h¬n c¶ vÉn lµ x¸c ®Þnh ®îc môc ®Ých chÝnh cña mçi bµi tËp.

-Thø hai, bµi tËp kh«ng ph¶i lµ “sù lµm” kh«ng cã trËt tù mµ nã ph¶i ®îc tæ chøc mét c¸ch ®Æc biÖt.

- Thø ba, bµi tËp lu«n lu«n híng tíi sù hoµn thiÖn, ë møc ®é tèi thiÓu lµ híng tíi sù lÆp l¹i nhiÒu lÇn c¸c hµnh ®éng. Nhng trong viÖc d¹y häc nÕu chØ mét bµi tËp th× kh«ng thÓ cho ta kÕt qu¶ cuèi cïng. V× vËy c¸c bµi tËp cÇn ph¶i ®a vµo c¸c hÖ thèng. Bµi tËp lµ “sù thùc hiÖn nhiÒu lÇn nh÷ng hµnh ®éng nhÊt ®Þnh hay nh÷ng d¹ng ho¹t ®éng lêi nãi víi môc ®Ých n¾m v÷ng chóng, dùa trªn sù hiÓu biÕt cã kÌm theo viÖc kiÓm tra vµ ®iÒu chØnh mét c¸ch cã ý thøc”1

Tõ nh÷ng quy luËt chung cña qu¸ tr×nh luyÖn tËp - nh÷ng quy luËt ®îc thÓ hiÖn mang tÝnh ®Æc trng trong ph¬ng ph¸p d¹y - häc ngo¹i ng÷ ta thÊy ®iÒu quan träng lµ ph¶i nhÊn m¹nh nh÷ng ®iÓm nh sù b¾t buéc ph¶i cã kiÕn thøc, sù hiÓu biÕt nh÷ng nguyªn t¾c chung cña hµnh ®éng, sù ®a d¹ng cña khèi lîng vµ tr×nh tù giíi thiÖu c¸c ng÷ liÖu ®Ó luyÖn tËp, nh÷ng t×nh huèng ®a d¹ng trong khi vËn dông nh÷ng kü x¶o cÇn rÌn luyÖn.

TiÕp xóc víi nh÷ng c«ng tr×nh cña gi¸o häc ph¸p ngo¹i ng÷ chóng ta gÆp sù phong phó vµ ®a d¹ng cña c¸c thuËt ng÷ ®Æc trng cho bµi tËp: bµi tËp ng«n ng÷ vµ bµi tËp lêi nãi, bµi tËp luyÖn tËp vµ bµi tËp s¸ng t¹o, bµi tËp ph©n tÝch vµ bµi tËp tæng hîp, bµi tËp tiÒn giao tiÕp vµ bµi tËp giao tiÕp, bµi tËp giao tiÕp gi¶ ®Þnh, bµi tËp giao tiÕp thùc...

TÝnh ®a d¹ng cña thuËt ng÷, mét mÆt gi¶i thÝch lÞch sö ph¸t triÓn cña vÊn ®Ò, mÆt kh¸c gi¶i thÝch ®îc nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau vÒ qu¸ tr×nh d¹y - häc ngo¹i ng÷. Nã ®ång thêi còng chØ ra nh÷ng c¬ së ®Ó ph©n lo¹i c¸c bµi tËp. §ã lµ c¬ së ng«n ng÷ häc, c¬ së t©m lý häc vµ c¬ së gi¸o häc ph¸p thuÇn tóy.

Nh÷ng yªu cÇu chung ®èi víi tÊt c¶ c¸c d¹ng bµi tËp.a, TÊt c¶ c¸c bµi tËp cÇn ph¶i phï hîp víi giai ®o¹n häc tËp nhÊt

®Þnh, chóng cÇn ph¶i thùc hiÖn chøc n¨ng minh häa, chøc n¨ng gi¶ng gi¶i vµ chøc n¨ng kiÓm tra.

b, TÊt c¶ c¸c bµi tËp cÇn nh»m vµo mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh 1 T©m lý häc ®¹i c¬ng, chñ biªn A.V. Petr«pski, Maxc¬va 1970

71

c, C¸c bµi tËp cÇn ®a d¹ng, tr¸nh ®¬n ®iÖu vÒ h×nh thøc vµ nghÌo nµn vÒ sè lîng.

d, Tû lÖ gi÷a bµi tËp lêi nãi vµ bµi tËp ng«n ng÷ còng nh trËt tù gi÷a chóng cÇn ph¶i ®îc ph©n bè hîp lý trªn c¬ së chó ý tíi c¶ néi dung, c¶ h×nh thøc ng«n ng÷ vµ u tiªn ph¸t triÓn c¸c kü n¨ng lêi nãi.

e, Chóng cÇn ph¶i lµ ph¬ng tiÖn tin cËy ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc d¹y - häc ngo¹i ng÷ nãi chung vµ khÈu ng÷ nãi riªng.

2. Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n vÒ mÆt gi¸o häc ph¸p ®èi víi viÖc sö dông HTBT trong d¹y - häc ngo¹i ng÷:

Xem xÐt tõ t×nh h×nh thùc tÕ cña viÖc d¹y - häc ngo¹i ng÷ hiÖn nay vµ dùa trªn c¬ së lý luËn cña ph¬ng ph¸p hiÖn ®¹i d¹y - häc ngo¹i ng÷ cã thÓ ®a ra mét sè yªu cÇu sau ®©y ®èi víi viÖc sö dông HTBT.

- Ph¶i cã mèi quan hÖ qua l¹i vÒ sù hiÓu biÕt lÉn nhau gi÷a t¸c gi¶ biªn so¹n s¸ch gi¸o khoa trong ®ã cã HTBT víi thÇy vµ sinh viªn - nh÷ng ngêi trùc tiÕp sö dông HTBT Êy. NghÜa lµ ®Ó sö dông HTBT cã hiÖu qu¶ th× thÇy vµ sinh viªn cÇn ph¶i hiÓu ®îc nh÷ng ý ®å vµ nh÷ng yªu cÇu cña t¸c gi¶ ®èi víi c¶ cuèn s¸ch còng nh ®èi víi HTBT trong cuèn s¸ch Êy.

- Vai trß vµ nhiÖm vô cña ngêi thÇy trong viÖc híng dÉn sinh viªn thùc hiÖn c¸c bµi tËp. Nh÷ng ph¬ng thøc vµ nh÷ng thñ thuËt mµ thÇy ®a ra ph¶i phï hîp víi nh÷ng ph¬ng thøc vµ thñ thuËt cña sinh viªn nh»m gióp hä tù gi¸c, ®éc lËp vµ s¸ng t¹o khi gi¶i c¸c bµi tËp. ViÖc ra c¸c bµi tËp, ra ®Ò kiÓm tra, ®Ò thi cña thÇy còng ph¶i phï hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn häc tËp cña sinh viªn. CÇn tr¸nh gi¶ng gi¶i lý thuyÕt dµi dßng hoÆc luyÖn tËp mét c¸ch m¸y mãc kh«ng mang néi dung th«ng b¸o.

- Ph¶i tÝnh ®Õn tÝnh c¸ thÓ vµ tÝnh võa søc cña sinh viªn trong khi ra c¸c bµi tËp vµ gi¶i c¸c bµi tËp. Tõ viÖc hiÓu nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý - c¸ thÓ vµ tr×nh ®é còng nh n¨ng lùc cña sinh viªn, ngêi thÇy cã thÓ chia sinh viªn cña líp ra thµnh c¸c nhãm kh¸c nhau. Trªn c¬ së ®ã ®a ra nh÷ng bµi tËp võa søc vµ nh÷ng thñ thuËt hîp lý ®èi víi tõng nhãm sinh viªn.

- Vai trß vµ nhiÖm vô cña sinh viªn khi thùc hiÖn c¸c bµi tËp díi sù híng dÉn cña thÇy. NghÜa lµ sinh viªn cÇn ph¶i x¸c ®Þnh chÝnh b¶n th©n m×nh lµ trung t©m cña giê häc vµ cña c¶ qu¸ tr×nh d¹y - häc. Bëi vËy, hä lu«n lu«n ph¶i chñ ®éng s¸ng t¹o trong viÖc thùc

72

hiÖn c¸c bµi tËp ë nhµ còng nh ë trªn líp díi sù híng dÉn vµ gîi ý cña thÇy.

- X¸c ®Þnh môc ®Ých yªu cÇu cña mçi nhãm, mçi lo¹i bµi tËp. Mçi nhãm bµi tËp cÇn ph¶i híng tíi mét n¨ng lùc nhÊt ®Þnh (N¨ng lùc ng«n ng÷, n¨ng lùc lêi nãi, n¨ng lùc giao tiÕp, n¨ng lùc ®Êt níc häc...)

- CÇn ph¶i ®a ra ®îc c¸c ph¬ng thøc vµ c¸c thñ thuËt ®Ó giíi thiÖu còng nh thùc hiÖn c¸c bµi tËp cña mçi nhãm vµ mçi lo¹i. Tríc khi tiÕn hµnh c«ng viÖc trªn cÇn ph¶i ph©n lo¹i c¸c bµi tËp theo nh÷ng tiªu chÝ nhÊt ®Þnh vµ chän ra c¸c bµi tËp ®iÓn h×nh cho mçi nhãm, mçi lo¹i.

- TiÕn hµnh miªu t¶ nh÷ng bíc vµ nh÷ng thao t¸c cô thÓ khi thùc hiÖn c¸c bµi tËp.

- §a c¸c d¹ng vµ c¸c lo¹i bµi tËp d¹y khÈu ng÷ (gåm cã bµi tËp ®Ó rÌn luyÖn kü n¨ng giao tiÕp vµ tû lÖ gi÷a chóng) ®Ó minh häa b»ng c¸c ph¬ng thøc vµ nh÷ng thñ thuËt ®· ®a ra ë trªn.

- Dïng c¸c ph¬ng thøc vµ c¸c thñ thuËt ®Ó gi¶i c¸c bµi tËp d¹y bót ng÷ (bao gåm c¸c bµi tËp ng«n ng÷ vµ bµi tËp giao tiÕp).

Nh vËy, viÖc biªn so¹n mét HTBT nãi chung vµ HTBT d¹y tõng d¹ng cña ho¹t ®éng lêi nãi (nghe, nãi, ®äc, viÕt) nãi riªng cho mét ®èi tîng riªng biÖt vµ cho tõng giai ®o¹n häc tËp cô thÓ lµ viÖc lµm cÇn thiÕt kh«ng chØ ®èi víi nh÷ng ngêi biªn so¹n s¸ch gi¸o khoa mµ cßn c¶ ®èi víi nh÷ng ngêi thÇy trùc tiÕp ®øng líp. Thùc tÕ ®· chØ ra r»ng chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ cña viÖc d¹y - häc ngo¹i ng÷ sÏ thùc sù ®îc n©ng cao khi vµ chØ khi cã ®îc mét HTBT cÇn vµ ®ñ còng nh mét ph¬ng ph¸p tèi u ®Ó sö dông HTBT Êy. §©y lµ mét viÖc lµm vµ theo chóng t«i nghÜ hoµn toµn kh«ng ®¬n gi¶n, nã ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp chÆt chÏ cña c¸c t¸c gi¶ biªn so¹n gi¸o tr×nh víi nh÷ng ngêi thÇy, nh÷ng sinh viªn, häc sinh - nh÷ng ngêi trùc tiÕp lµm lªn thµnh b¹i cña qu¸ tr×nh d¹y - häc ngo¹i ng÷. ViÖc lµm nµy còng cÇn nhËn ®îc sù chØ gi¸o cña c¸c nhµ chuyªn m«n còng nh sù cæ vò ®éng viªn, ®ãng gãp nh÷ng ý kiÕn x¸c ®¸ng cña tÊt c¶ nh÷ng ai quan t©m ®Õn lÜnh vùc d¹y - häc ngo¹i ng÷ cña níc nhµ.

TµI LIÖU THAM KH¶O 1. Bim I.L. Ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng níc ngoµi nh mét ngµnh khoa häc

vµ nh÷ng vÊn ®Ò cña s¸ch gi¸o khoa. M (1977)2. Bïi HiÒn. Ph¬ng ph¸p hiÖn ®¹i d¹y - häc ngo¹i ng÷, Hµ Néi (1997)

73

3. §ç §×nh Tèng. Ph¹m trï môc ®Ých díi ¸nh s¸ng cña ph¬ng híng giao tiÕp - c¸ thÓ ho¸ trong viÖc d¹y - häc ngo¹i ng÷, Ngo¹i ng÷, §¹i häc ngo¹i ng÷- §HQG Hµ Néi, sè 1(1996)

4. F.D. Saussure. Nh÷ng c¬ së ng«n ng÷ häc ®¹i c¬ng (b¶n dÞch) NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi (1970)

5. Idarencèp D. I. Bé bµi tËp trong hÖ thèng miªu t¶. TiÕng Nga ë níc ngoµi, M., sè 1(1994)

6. Lª«nchep A.N (chñ biªn) Ph¬ng ph¸p d¹y häc tiÕng Nga M. (1988)7. Mitr«phan«va O.§, C«xt«mar«p V. G. Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y tiÕng

Nga nh mét ngo¹i ng÷ M. (1990)8. NguyÔn §×nh LuËn. VÒ vÊn ®Ò ph©n lo¹i bµi tËp theo viÖc h×nh

thµnh kÜ n¨ng lêi nãi giao tiÕp b»ng tiÕng níc ngoµi. Nga ng÷ häc ViÖt Nam, Hµ Néi, sè 9 (1999)

9. NguyÔn V¨n Tô. Ng«n ng÷ vµ lêi nãi trong d¹y - häc tiÕng níc ngoµi. Nghiªn cøu gi¸o dôc, Hµ Néi, sè 9 (1997)

10.NguyÔn V¨n Tô . HÖ thèng bµi tËp d¹y nãi cho sinh viªn chuyªn tiÕng Nga vµ ph¬ng ph¸p sö dông chóng ë §¹i häc HuÕ. Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sÜ, Hµ Néi ( 2001)

11.Passov E.I. Ph©n lo¹i bµi tËp d¹y nãi. TiÕng níc ngoµi ë trêng phæ th«ng, M., sè 5 (1977).

12.Passov E. I. Nh÷ng c¬ së cña gi¸o häc ph¸p giao tiÕp ®èi víi viÖc d¹y giao tiÕp, M. (1989)

13.Sosenko E. V. Bµi tËp chuÈn bÞ giao tiÕp M. (1981)14.Viachutnhep M.N. Lý luËn s¸ch gi¸o khoa tiÕng Nga nh mét ngo¹i

ng÷. Nh÷ng c¬ së gi¸o häc ph¸p, M. (1984)15.Vgètxki L. X . TuyÓn tËp c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu t©m lý häc, M.

(1960)TãM T¾T

V× môc ®Ých c¬ b¶n cña d¹y - häc ngo¹i ng÷ theo quan ®iÓm giao tiÕp c¸ thÓ ho¸ lµ n¾m v÷ng ngo¹i ng÷ nh mét ph¬ng tiÖn giao tiÕp, cho nªn hÖ thèng bµi tËp ®ãng vai trß rÊt quan träng. Nã lµ néi dung c¬ b¶n nhÊt, lµ ph¬ng tiÖn chñ yÕu nhÊt cña ho¹t ®éng d¹y - häc ngo¹i ng÷. Tõ ®ã suy ra muèn d¹y - häc ngo¹i ng÷ ®¹t kÕt qu¶ cao cÇn ph¶i cã hai ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt: a) Ph¶i cã mét hÖ thèng bµi tËp ®¸p øng ®îc nh÷ng nhu cÇu cña gi¸o häc ph¸p ngo¹i ng÷ hiÖn ®¹i; b) Ph¶i cã ph¬ng ph¸p tèi u ®Ó sö dông hÖ thèng bµi tËp Êy.

SYSTEM OF EXERCISES AND METHODS OF USING THEMIN MODERN FOREIGN LANGUAGE TEACHING AND LEARNING

74

Nguyen Van Tu College of Pedagogy, Hue University

SUMMARYSince the main aim of foreign language teaching and learning

according to individual - communication approach to have a thorough grasp of foreign language as a means of communication, the system of exercises play a very important role. It is the most basic content and the most essential means of foreign language teaching and learning activities. Therefore, in order to teach and learn a foreign language efficiently, the two following indispensable conditions should be included: a) a system of exercises meeting the needs of the modern methodology of foreign language teaching and learning; b) optimum methods to use this system.

75

TAÛP CHÊ KHOA HOÜC, Âaûi hoüc Huãú, Säú 14, 2002

MèI T¦¥NG QUAN GI÷A §éNG VÞ NG÷ §¥N Vµ DANH VÞ NG÷ TËP HîP TRONG TIÕNG NGA

Mai LanTrêng §¹i häc S ph¹m, §¹i häc HuÕ

1. S¬ lîc vÒ ®éng vÞ ng÷ ®¬n vµ danh vÞ ng÷ tËp hîp: Trong tiÕng Nga, vÞ ng÷ lµ mét trong hai thµnh phÇn chÝnh cña

c©u hai thµnh phÇn “thÓ hiÖn hµnh ®éng, tr¹ng th¸i, ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt cña sù vËt mµ sù vËt ®ã ®îc biÓu thÞ b»ng chñ ng÷” [3].

H¹t nh©n ng÷ nghÜa cña vÞ ng÷, víi t c¸ch lµ thµnh phÇn cña c©u, ®èi lËp víi chñ ng÷ chÝnh lµ sù thÓ hiÖn hµnh ®éng hoÆc tÝnh chÊt ë nghÜa réng. Nhê cã vÞ ng÷ mµ c¸c ý nghÜa ng÷ ph¸p c¬ b¶n cña c©u - tÝnh t×nh th¸i kh¸ch quan (объективная модальность) vµ thêi có ph¸p (синтаксическое время) ®îc h×nh thµnh. Nh÷ng tÝnh chÊt ®Æc biÖt nµy cña vÞ ng÷ tËp trung vµo h×nh th¸i ®éng tõ - h×nh th¸i c¬ b¶n cña vÞ ng÷.

Tïy thuéc vµo ph¬ng thøc biÓu thÞ, vÞ ng÷ trong c©u tiÕng Nga bao gåm 2 lo¹i c¬ b¶n: ®éng vÞ ng÷ (глагольное сказуемое) vµ danh vÞ ng÷ (именное сказуемое). C¶ 2 lo¹i vÞ ng÷ nµy ®Òu cã d¹ng ®¬n gi¶n vµ tËp hîp. Còng cÇn ph¶i nãi thªm r»ng, khi ph©n chia c¸c lo¹i h×nh vÞ ng÷ trong tiÕng Nga c¸c nhµ ng«n ng÷ häc ®· xem xÐt ®Õn nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cã liªn quan ®Õn ng÷ nghÜa vµ c¸c ph¬ng thøc biÓu hiÖn vÒ mÆt h×nh thøc cña vÞ ng÷. C¬ së ®Ó ph©n lo¹i vÞ ng÷ thµnh vÞ ng÷ ®¬n gi¶n vµ vÞ ng÷ tËp hîp lµ ph¬ng thøc biÓu hiÖn ý nghÜa tõ vùng vµ ý nghÜa ng÷ ph¸p. Trong ®éng vÞ ng÷ (§VN) th× §VN ®¬n gi¶n (простое глагольное сказуемое) (gäi t¾t lµ §VN ®¬n) lµ c¬ b¶n, nã ®îc biÓu thÞ b»ng mét tõ hoÆc chÝnh x¸c h¬n lµ b»ng mét ®¬n vÞ h×nh th¸i - ®éng tõ thùc ë 3 thêi vµ 3 thøc (trÇn thuËt, gi¶ ®Þnh, mÖnh lÖnh).

VÝ dô: Я учусь в институте. (Thøc trÇn thuËt)

76

Без твоей помощи я не подготовился бы к экзаменам. (Thøc gi¶ ®Þnh)

Расскажите мне все новости. (Thøc mÖnh lÖnh)NÕu nh §VN c¬ b¶n lµ §VN ®¬n, th× danh vÞ ng÷ (DVN) c¬ b¶n

l¹i lµ DVN tËp hîp (составное именное сказуемое), nã ®îc biÓu thÞ b»ng 2 ®¬n vÞ h×nh th¸i: phÇn ®Þnh danh kÕt hîp víi phÇn hÖ ®éng tõ.

CÊu tróc ®Æc trng cña DVN tËp hîp gåm 2 thµnh tè:HÖ (®éng) tõ (глагольная связка) + phÇn ®Þnh danh (именная

часть) VÝ dô: День был жаркий. (HÖ tõ ®îc biÓu hiÖn b»ng tõ был)Trong c©u nµy был lµ hÖ tõ chØ thêi vµ thøc cña vÞ ng÷, ®ång

thêi nèi phÇn ®Þnh danh víi chñ ng÷, cßn жаркий lµ phÇn ®Þnh danh, mang nghÜa tõ vùng chÝnh cña vÞ ng÷.

Nh vËy, hÖ tõ lµ tõ nèi phÇn ®Þnh danh víi chñ ng÷ vµ chØ thêi, thøc cña vÞ ng÷, cßn phÇn ®Þnh danh lµ phÇn mang nghÜa tõ vùng chÝnh cña vÞ ng÷. PhÇn ®Þnh danh cña DVN tËp hîp ®îc biÓu thÞ b»ng tÊt c¶ tõ lo¹i nh: danh tõ, tÝnh tõ, ®¹i tõ, sè tõ.

Thùc chÊt th× DVN lµ vÞ ng÷ danh - ®éng tõ, bëi v× trong thµnh phÇn cña nã b¾t buéc ph¶i cã kh«ng chØ phÇn ®Þnh danh mµ c¶ thµnh tè ®éng tõ - hÖ tõ, nhng nã thêng ®îc gäi ®¬n gi¶n lµ “phÇn ®Þnh danh”. Râ rµng lµ ®Ó ph©n biÖt víi lo¹i vÞ ng÷ ®Çu tiªn - §VN ®¬n.

Mét trong nh÷ng nÐt ®Æc biÖt cña tiÕng Nga lµ hÖ (®éng) tõ trõu tîng быть ë thêi hiÖn t¹i cña thøc têng thuËt cã h×nh th¸i zero (thêng gäi lµ hÖ tõ zero). V× vËy, vÒ mÆt h×nh thøc, DVN tËp hîp cã thÓ bao gåm chØ mét thµnh tè: phÇn ®Þnh danh; vÝ dô: День жаркий (hÖ tõ kh«ng ®îc biÓu hiÖn b»ng tõ). Mét sè nhµ ng«n ng÷ häc Nga nh N. X. Valgina, D.E. Rozental ®· phñ ®Þnh sù cã mÆt h×nh th¸i zero cña hÖ tõ быть trong tiÕng Nga víi lÝ luËn: trong trêng hîp nµy phÇn ®Þnh danh lµ vÞ ng÷ cã quan hÖ trùc tiÕp víi phÇn ®Þnh danh lµ chñ ng÷. Nhng, víi nh÷ng chøng cø khoa häc, A.M. Peskovcki ®· chøng minh r»ng sù hiÖn diÖn h×nh th¸i zero cña hÖ tõ ®îc thÓ hiÖn râ th«ng qua mèi t¬ng quan gi÷a c©u lo¹i Улица пустынна (1) víi nh÷ng c©u lo¹i Улица была пустынна (2) vµ Улица

77

будет пустынна (3) [2]. Ba c©u nµy t¹o nªn mét hÖ thèng nhÊt (hÖ h×nh) dùa vµo ®Æc trng thêi ng÷ ph¸p. TÊt c¶ nh÷ng g× ®îc th«ng b¸o trong 3 c©u ®Òu diÔn ra trong giíi h¹n thêi gian nhÊt ®Þnh. Néi dung c©u 1 liªn quan ®Õn thêi hiÖn t¹i, c©u 2 - thêi qu¸ khø, c©u 3 - thêi t¬ng lai. V× vËy, nÕu phñ ®Þnh hÖ tõ zero th× kh«ng tr¸nh khái sù ®ång nhÊt c©u cã vÞ ng÷ lµ phÇn ®Þnh danh víi côm tõ tÝnh ng÷. Sù kh¸c nhau quan träng nhÊt vÒ mÆt cÊu tróc gi÷a côm tõ жаркий день vµ c©u День жаркий lµ ë chç: ®Þnh ng÷ liªn kÕt trùc tiÕp víi tõ ®îc x¸c ®Þnh vµ kh«ng cã quan hÖ víi thêi vµ thøc ng÷ ph¸p, cßn DVN liªn kÕt gi¸n tiÕp víi chñ ng÷ th«ng qua hÖ tõ zero biÓu hiÖn thêi vµ thøc ng÷ ph¸p. VÞ thÓ lµ phÇn ®Þnh danh th× kh«ng thÓ liªn kÕt trùc tiÕp víi chñ thÓ - chñ ng÷. Nãi c¸ch kh¸c, ®ã kh«ng ph¶i lµ vÞ ng÷ mµ lµ ®Þnh ng÷. Cho nªn, nÕu nh lîc bá hÖ tõ zero khái cÊu tróc vÞ thÓ cña c©u День жаркий th× nã sÏ biÕn thµnh cÊu tróc côm tõ tÝnh ng÷ жаркий день.

2. Mèi t¬ng quan gi÷a ®éng vÞ ng÷ (§VN) ®¬n vµ danh vÞ ng÷ (DVN) tËp hîp:

a. Danh vÞ ng÷ tËp hîp ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së thµnh phÇn ®øng sau ®éng tõ.

Ph©n tÝch ng÷ liÖu cho thÊy c©u víi §VN ®¬n (Учитель говорил строго) vµ c©u víi DVN tËp hîp (Учитель был строг) cã t-¬ng quan víi nhau. B¶n chÊt cña mèi t¬ng quan nµy lµ ë chç: DVN tËp hîp quan hÖ víi thµnh phÇn ng÷ ph¸p cña §VN ®¬n, trong ®ã hÖ tõ l¹i t¬ng liªn víi §VN ®¬n, cßn thµnh phÇn vÞ ng÷ ®îc biÓu hiÖn b»ng phÇn ®Þnh danh t¬ng liªn víi thµnh phÇn phô- tr¹ng ng÷ hoÆc bæ ng÷ - thuéc ®éng tõ. Mèi quan hÖ nµy thÓ hiÖn râ qua vÝ dô vÒ c¸c c©u víi tÝnh tõ ng¾n ®u«i ®ång ©m (ë vÞ trÝ vÞ ng÷) vµ tr¹ng tõ tÝnh chÊt (ë vÞ trÝ tr¹ng ng÷). VÝ dô: so s¸nh c©u Учитель был строг víi c©u Учитель говорил строго ta thÊy hÖ tõ был t¬ng liªn víi vÞ ng÷ говорил, cßn thµnh phÇn vÞ ng÷ ®îc biÓu hiÖn b»ng phÇn ®Þnh danh строг th× t¬ng liªn víi thµnh phÇn tr¹ng ng÷ строго. Cã thÓ nªu thªm mét sè vÝ dô ®Ó so s¸nh:

Ученик пишет грамотно. - Ученик грамотен.Он учипся хорошо. - Он был умён. Голос звучал резко. - Голос был резок.Огонь горит вечно. - Огонь вечен.

78

Солдат сражался храбро. - Солдат был храбр.VËy mèi t¬ng quan nµy ®îc qui ®Þnh bëi ®iÒu g×? Nã ®îc qui

®Þnh bëi qu¸ tr×nh ng÷ ph¸p phøc t¹p mµ b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh nµy t¹o nªn sù thay thÕ dÇn dÇn tÝnh vÞ thÓ cña ®éng tõ b»ng tÝnh vÞ thÓ cña phÇn ®Þnh danh.

Nh trªn ®· nhÊn m¹nh: nÕu chñ ng÷ biÓu thÞ ®èi tîng ng÷ ph¸p (chñ thÓ) th× §VN ®¬n biÓu thÞ tÝnh vÞ thÓ cña ®èi tîng nµy. §èi tîng ng÷ ph¸p ®îc biÓu hiÖn b»ng chñ ng÷ cã thÓ lîc bá khái c©u. T¬ng tù nh vËy, cã thÓ lîc bá c¶ tÝnh vÞ thÓ ®îc thÓ hiÖn b»ng §VN. Nhng kÕt qu¶ cña viÖc lîc bá ®èi tîng ng÷ ph¸p vµ tÝnh vÞ thÓ cña ®éng tõ lµ hoµn toµn kh¸c nhau. Khi ®èi tîng ng÷ ph¸p bÞ lîc bá mµ kh«ng ®îc thay thÕ b»ng mét c¸i g× ®ã th× sÏ xuÊt hiÖn lo¹i c©u mét thµnh phÇn (kh«ng cã chñ thÓ); vÝ dô: Вечер дует (c©u hai thµnh phÇn) - Здесь дует (c©u mét thµnh phÇn). Kh¸c víi ®iÒu nµy, trong trêng hîp vÞ thÓ ®îc biÓu hiÖn b»ng ®éng tõ bÞ lîc bá khái c©u th× thay vµo ®ã sÏ lµ vÞ thÓ ®îc biÓu hiÖn b»ng phÇn ®Þnh danh, vµ phÇn ®Þnh danh nµy ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së thµnh phÇn ®øng sau ®éng tõ. KÕt qu¶ nhËn ®îc lµ c©u 2 thµnh phÇn DVN.

Sù mÊt ®i vÞ ng÷ - ®éng tõ dÉn ®Õn viÖc ®éng tõ ë møc ®é nµo ®ã còng mÊt ®i néi dung vËt thÓ cña nã. §éng tõ thùc - vÞ ng÷ dÇn dÇn biÕn thµnh hÖ tõ. KÕt côc lµ ë ®éng tõ chØ cßn l¹i d¹ng thøc h×nh th¸i víi c¸c ý nghÜa ng÷ ph¸p: ng«i, gièng, sè, thêi vµ thøc. Nh-ng ®iÒu quan träng lµ mét qu¸ tr×nh kh¸c l¹i ®ång thêi diÔn ra: thay thÕ cho §VN ®· mÊt lµ DVN ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së thµnh phÇn ®øng sau ®éng tõ. Thµnh phÇn ®Þnh danh phô thuéc vµo ®éng tõ cã mèi quan hÖ víi chñ ng÷, cßn h×nh th¸i cña nã t¬ng tù h×nh th¸i chñ ng÷. §iÒu nµy cã nghÜa lµ thµnh phÇn sau ®éng tõ (tr¹ng ng÷, bæ ng÷) trë thµnh thµnh phÇn vÞ ng÷. Cïng víi hÖ tõ, nã t¹o nªn DVN tËp hîp.

Учитель говорил строго. c©u 2 thµnh phÇn §VN ®¬n

(tr¹ng ng÷)

Учитель был строг. c©u 2 thµnh phÇn DVN tËp hîp

79

(vÞ ng÷)§iÒu quan träng lµ viÖc chuyÓn ®éng tõ thùc - vÞ ng÷ thµnh

hÖ tõ (vµ t¬ng øng lµ thµnh phÇn “phô” sau ®éng tõ chuyÓn thµnh thµnh phÇn vÞ ng÷) ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së v« sè c©u cô thÓ, v× vËy viÖc chuyÓn ®æi ®ã mang tÝnh chÊt thêng xuyªn. §iÒu nµy chøng tá r»ng gi÷a ®éng tõ thùc-vÞ ng÷ vµ hÖ tõ kh«ng cã ranh giíi râ rµng. ViÖc chuyÓn dÇn dÇn §VN thµnh hÖ tõ lµ sîi chØ xuyªn suèt cho phÐp nèi kÕt cÊu tróc c©u §VN 2 thµnh phÇn víi cÊu tróc c©u DVN 2 thµnh phÇn ë b×nh diÖn réng.

ThÕ nhng cã mét vÊn ®Ò n¶y sinh lµ: chøc n¨ng cña vÞ ng÷ thay ®æi nh thÕ nµo khi thay thÕ lo¹i c©u cã ®éng tõ (Учитель говорил строго) b»ng c©u cã phÇn ®Þnh danh (Учитель был строг)? C¸c nhµ ng«n ng÷ häc Nga nhËn thÊy r»ng mét lo¹t chøc n¨ng cña vÞ ng÷ vÉn cßn nguyªn vÑn, nhng chóng ®· ®îc s¾p xÕp kh¸c ®i trong cÊu tróc c©u cã phÇn ®Þnh danh. Thµnh tè ®éng tõ (hÖ tõ) cña c©u cã phÇn ®Þnh danh kh«ng ®ãng chøc n¨ng quan hÖ, cã nghÜa lµ kh«ng biÓu thÞ tÝnh vÞ thÓ cña ®èi tîng, v× vËy nã kh«ng mang néi dung vËt thÓ. TÝnh vÞ thÓ (vµ néi dung tõ vùng t¬ng øng) ®îc thÓ hiÖn th«ng qua thµnh phÇn ®Þnh danh thuéc hÖ tõ.

b. Danh vÞ ng÷ tËp hîp ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së mét tõ - ®éng tõ thùc

Trong tiÕng Nga cã mét lo¹i ®éng tõ ®îc cÊu t¹o tõ danh - tÝnh tõ (имя) vµ ®îc dïng ë vÞ trÝ vÞ ng÷, nh ®éng tõ покраснеть, пожелтеть, зазеленеть... trong c¸c c©u: Яблоки покраснели.; Листья пожелтели.; Трава зазеленела. V× vËy, cÊu tróc nghÜa cña nh÷ng §VN ®¬n nµy tæng hîp c¶ cÊu tróc nghÜa cña DVN tËp hîp. So s¸nh:

Яблоки покраснели. - Яблоки стали красными.Листья пожелтели. - Листья стали жёлтыми.Трава зазеленела. - Трава стала зеленой. DVN tËp hîp trong c¸c c©u Яблоки стали красными; Листья

стали жёлтыми; Трава стала зеленой ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së ®éng tõ thùc vµ c¸c DVN tËp hîp nµy ®îc cÊu t¹o tõ tÝnh tõ (красными, жёлтыми, зеленой ) vµ hÖ tõ b¸n trõu tîng (стали, стали, стала).

NÕu ®Æt chøc n¨ng quan hÖ sang mét bªn, th× cã thÓ nãi r»ng cÊu tróc §VN ®¬n cã hai mÆt: 1) ý nghÜa ph¹m trï cña tÝnh vÞ thÓ

80

vµ néi dung vËt thÓ dùa trªn tÝnh vÞ thÓ ®ã; 2) h×nh th¸i ng«i, thêi, thøc vµ ý nghÜa cña chóng. Tuy nhiªn, hai mÆt ®ã thêng kh«ng ®îc thÓ hiÖn râ trong viÖc h×nh thµnh §VN, bëi v× chóng chØ n»m trong giíi h¹n cña mét tõ - ®éng tõ thùc: ë phÇn th©n cña ®éng tõ chøa ý nghÜa vÞ thÓ vµ néi dung vËt thÓ, cßn c¸c phô tè th× biÓu hiÖn ý nghÜa ng÷ ph¸p: ng«i, thêi vµ thøc. VÝ dô:

Он боле-л.

ý nghÜa VT + néi dung VT ý nghÜa NP (ng«i, thêi, thøc)

§èi víi DVN tËp hîp (®îc h×nh thµnh nh ®· nãi ë trªn lµ dùa vµo thµnh phÇn ng÷ ph¸p cña §VN ®¬n) th× hai mÆt ®ã thÓ hiÖn rÊt râ trong viÖc h×nh thµnh vÞ ng÷, bëi v× chóng ®îc thÓ hiÖn kh«ng ph¶i b»ng mét tõ mµ b»ng nh÷ng tõ kh¸c nhau: trong thµnh phÇn ®Þnh danh cã ý nghÜa vÞ thÓ vµ néi dung vËt thÓ, cßn hÖ tõ biÓu thÞ ý nghÜa ng÷ ph¸p: ng«i, thêi vµ thøc. VÝ dô:

Он был болен.

ý nghÜa NP (ng«i, thêi, thøc) ý nghÜa VT + néi dung VT

3. KÕt luËn: Tõ mèi t¬ng quan gi÷a §VN ®¬n vµ DVN tËp hîp ®· nªu ë trªn cã

thÓ ®i ®Õn kÕt luËn sau:a) Kh«ng thÓ lîc bá hÖ tõ zero khái cÊu tróc vÞ thÓ cña c©u, v×

nÕu lµm nh vËy sÏ kh«ng tr¸nh khái sù ®ång nhÊt c©u cã vÞ ng÷ lµ phÇn ®Þnh danh (День жаркий ) víi côm tõ tÝnh ng÷ (жаркий день).

b) Mèi t¬ng quan gi÷a §VN ®¬n vµ DVN tËp hîp ®îc thÓ hiÖn qua viÖc danh vÞ ng÷ tËp hîp ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së thµnh phÇn ®øng sau ®éng tõ (говорил строго был строг) hoÆc tõ mét ®éng tõ thùc (болел был болен)

c) Khi biÕn ®æi c©u cã chøa ®éng tõ thùc thµnh c©u cã phÇn ®Þnh danh, mÆc dï vÞ thÓ cña c©u cã thay ®æi vÒ mÆt tÝnh chÊt, nhng nãi chung, xÐt vÒ khèi lîng nghÜa th× DVN tËp hîp lµ t¬ng ®-¬ng víi §VN ®¬n. VÝ dô, DVN tËp hîp был болен trong c©u Он был

81

болен vÒ mÆt khèi lîng nghÜa lµ b»ng víi §VN ®¬n болел trong c©u Он болел.

TµI LIÖU THAM KH¶O1. Belasovkova V. A. Cовременный русский яэык Синтаксиc. M.

(1977) 88-892. Peskovcki A. M. Русский Синтаксиc в научном освещении. M.

(1956) 258-2603. Rozental D. E. Cовременный русский яэык. M. (1979) 35-404. Sirotinina.O.B. Лекций по синтаксиcy русского яэыка. M. (1980)

55-585. Valghina N. C. Cовременный русского яэыка. Синтаксиc. M.

(1978) 102- 103.TãM T¾T

Trong tiÕng Nga cã 2 lo¹i vÞ ng÷ c¬ b¶n: ®éng vÞ ng÷ (глагольное сказуемое) vµ danh vÞ ng÷ (именное сказуемое). C¶ 2 lo¹i nµy ®Òu cã d¹ng ®¬n gi¶n vµ tËp hîp. Nhng ®éng vÞ ng÷ c¬ b¶n lµ ®éng vÞ ng÷ ®¬n gi¶n, vµ danh vÞ ng÷ c¬ b¶n lµ danh vÞ ng÷ tËp hîp. Ph©n tÝch chÊt liÖu ng«n ng÷ cho thÊy c©u §VN ®¬n (Ученик пишет грамотно) vµ c©u DVN tËp hîp (Ученик грамотен) cã t¬ng quan víi nhau. B¶n chÊt cña sù t-¬ng quan nµy lµ ë chç: DVN tËp hîp quan hÖ víi thµnh phÇn ng÷ ph¸p cña §VN ®¬n, trong khi ®ã hÖ tõ l¹i t¬ng liªn víi §VN ®¬n, cßn thµnh phÇn vÞ ng÷ ®îc biÓu hiÖn b»ng phÇn ®Þnh danh t¬ng liªn víi thµnh phÇn phô- tr¹ng ng÷ hoÆc bæ ng÷ - thuéc ®éng tõ. Mèi t¬ng quan nµy ®îc qui ®Þnh bëi qu¸ tr×nh ng÷ ph¸p phøc t¹p mµ b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh nµy t¹o nªn sù thay thÕ dÇn dÇn tÝnh vÞ thÓ cña ®éng tõ b»ng tÝnh vÞ thÓ cña phÇn ®Þnh danh ®îc cÊu t¹o trªn c¬ së thµnh phÇn n»m ngay sau ®éng tõ (Ученик пишет грамотно --> Ученик грамотен) hoÆc trªn c¬ së mét tõ - ®éng tõ thùc (Он болел --> Он был болен.)

The Relationship between simple verbal predicates and combined nominal predicates in Russian

Mai Lan

College of Pedagogy, Hue University

SUMMARY82

There exist in Russian two basic types of predicates: verbal predicates and nominal predicates. Both types have simple and combined forms. Basic verbal predicates are simple ones whereas basic nominal predicates are combined ones.The analysis of language materials shows that there are the interrelations between sentences with simple verbal predicates and those with combined nominal predicates. The nature of this interrelation is represented by the relationship of combined nominal predicates with grammatical parts of simple verbal predicates where linking words are interrelated to simple verbal predicates whereas the predicate is represented by the nominal which is interrelated to the minor parts - adverbs or complements - of verbs. This relationship is constrained by a complicated grammatical process of which the nature is to create the gradual replacement of verbal predicativity by nominal predicativity; or the formation based on the parts standing after the verb; or the formation based on one word - a notional verb.

83