héi th¶o khoa häc ''du lÞch sinh th¸i víi ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng … ·...

Héi th¶o Khoa häc

''Du lÞch sinh th¸i víi ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ë ViÖt Nam''

Lêi nãi ®Çu

NhËn thøc ®îc vai trß quan träng cña du lÞch sinh th¸i trong chiÕn lîc ph¸t triÓn du lÞch ViÖt Nam, Tæng côc Du lÞch ®· chØ ®¹o ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Du lÞch thùc hiÖn ®Ò tµi nghiªn cøu ''C¬ së khoa häc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ViÖt Nam''.

Sau mét thêi gian tÝch cùc triÓn khai nghiªn cøu víi sù phèi hîp chÆt chÏ cïng çc çn bé khoa häc trong vµ ngoµi ngµnh, ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Du lÞch ®· c¬ b¶n hoµn thµnh çc néi dung nghiªn cøu chÝnh cña ®Ò tµi.

§Ó hoµn thiÖn çc kÕt qu¶ nghiªn cøu, ®îc phÐp cña Tæng côc Du lÞch, ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t TriÓn Du lÞch phèi hîp víi Tæ chøc B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ (The World Conservation Union) tæ chøc Héi th¶o Khoa häc ''Du lÞch sinh th¸i víi ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ë ViÖt Nam'' nh»m trao ®æi vµ tiÕp thu ý kiÕn ®ãng gãp cña çc çn bé nhµ khoa häc, çn bé qu¶n lý vÒ nghiªn cøu ph¸t triÓn du lÞch nãi chung, du lÞch sinh th¸i nãi riªng t¹i ViÖt Nam.

ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t TriÓn Du lÞch xin tr©n träng giíi thiÖu tuyÓn tËp b¸o ço cña Héi th¶o b»ng tiÕng ViÖt vµ tiÕng Anh víi çc phÇn chÝnh sau:

� Du lÞch ViÖt Nam víi ®Þnh híng vÒ du lÞch c¶nh quan sinh th¸i vµ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu chÝnh cña ®Ò tµi ''C¬ së khoa häc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ViÖt Nam''.

� Çc vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng. � Çc vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i trªn c¬ së tµi nguyªn m«i trêng tù nhiªn. � Çc vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i nh©n v¨n vµ gi¸o dôc.

Do thêi gian chuÈn bÞ h¹n chÕ, TuyÓn tËp B¸o ço cña Héi th¶o ch¾c ch¾n cßn nh÷ng sai sãt, v× vËy Ban tæ chøc Héi th¶o mong muèn nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp cña çc tæ chøc, ç nh©n çc nhµ khoa häc vµ qu¶n lý quan t©m ®Õn ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam.

Nh©n dÞp nµy ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t TriÓn Du lÞch xin ch©n thµnh çm ¬n Tæ chøc B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ IUCN, çc nhµ khoa häc, çc ®¹i biÓu tham gia Héi th¶o ®· ®ãng gãp tÝch cùc vµo thµnh c«ng cña Héi th¶o vµ mong muèn sÏ nhËn ®îc sù hîp t¸c cã hiÖu qu¶ h¬n gãp phÇn vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn du lÞch nãi chung, du lÞch sinh th¸i nãi riªng ë ViÖt Nam.

ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Du lÞch

of 3

môc lôc

Lêi nãi ®Çu 1

1. Du lÞch ViÖt Nam víi ®Þnh híng ph¸t triÓn du lÞch c¶nh quan sinh th¸i


4

2. Mét sè kÕt qu¶ vÒ ®Ò tµi nghiªn cøu "C¬ së khoa häc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ViÖt Nam"

PTS. Ph¹m Trung L¬ng, KS. NguyÔn Tµi Cung -ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Du lÞch

9

3. Du lÞch sinh th¸i trªn c¬ së ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng

Annalisa Koeman - Tæ chøc B¶o tån thiªn nhiªn Quèc tÕ

39

4. Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i trªn quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng

GS.PTS NguyÔn Thîng Hïng - Trung t©m MT&PT bÒn v÷ng

70

5. Vµi suy nghÜ vÒ du lÞch bÒn v÷ng vµ viÖc b¶o tån çc gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng (Qua kh¶o s¸t t¹i Sapa)

Ph¹m Quúnh Ph¬ng - ViÖn Nghiªn cøu V¨n ho¸ D©n gian

76

6. KÕt qu¶ bíc ®Çu nghiªn cøu du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam

PGS.TS NguyÔn Quang Mü, §Æng B¶o HiÒn, Vò Thu HiÒn, NguyÔn Kh¸nh V©n - §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.

84

7. Vai trß ®a d¹ng sinh häc trong ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam

GS.TS §Æng Huy Huúnh

- ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn Sinh vËt - Trung t©m KHTN & CN Quèc gia.

89

8. Du lÞch sinh th¸i vµ qu¶n lý m«i trêng du lÞch ë çc Vên Quèc gia ViÖt Nam

Lª V¨n Lanh - Ph©n héi çc Vên Quèc gia vµ Khu B¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam.

96

9. B¶o tån vµ ph¸t triÓn çc vên quèc gia víi ho¹t ®éng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i

NguyÔn B¸ Thô, NguyÔn H÷u Dòng - Côc KiÓm L©m -Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n.

106

10. Sinh th¸i nh©n v¨n trong du lÞch sinh th¸i ViÖt Nam

Vâ TrÝ Chung - Trung t©m Tµi nguyªn M«i trêng -ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng

114

of 3

11. Sù cÇn thiÕt cña gi¸o dôc céng ®ång víi du lÞch sinh th¸i ë c¸c khu b¶o tån tù nhiªn

Th.S NguyÔn ThÞ S¬n - §¹i häc S ph¹m - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.

125

12. NhËn thøc vÒ du lÞch sinh th¸i vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y bËc §¹i häc

PTS. NguyÔn V¨n Thanh - ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Du lÞch

142

13. Danh s¸ch c¸c ®¹i biÓu tham dù Héi th¶o 147

of 3

du lÞch ViÖt Nam víi ®Þnh híng ph¸t triÓn du lÞch

c¶nh quan sinh th¸i


1. Tæng quan vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn du lÞch thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam:

Trªn ph¹m vi thÕ giíi, du lÞch ®· trë thµnh mét nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong ®êi sèng x· héi vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é ngµy cµng nhanh.

Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø 2, ho¹t ®éng du lÞch trªn ph¹m vi toµn cÇu trë nªn ®Æc biÖt s«i ®éng. Lîng kh¸ch du lÞch trªn thÕ giíi t¨ng tõ 25 triÖu ngêi n¨m 1950 lªn 214 triÖu ngêi n¨m 1975, 330 triÖu ngêi n¨m 1985 vµ ®¹t møc 592 triÖu ngêi n¨m 1996. Dù kiÕn n¨m 2000 con sè nµy sÏ ®¹t tíi 702 triÖu ngêi vµ 1.018 triÖu ngêi vµo n¨m 2010 (nguån WTO).

Trong vßng 30 n¨m (1960 - 1991) thu nhËp tõ du lÞch cña thÕ giíi ®· t¨ng lªn kho¶ng 38 lÇn tõ 6,8 tû USD n¨m 1960 lªn 260 tû USD n¨m 1991, n¨m 1996 con sè nµy lµ 423 tû USD. Çc con sè dù b¸o cho n¨m 2000 vµ 2010 t¬ng øng lµ 621 vµ 1.550 tû USD. Víi nguån thu nhËp gia t¨ng nh vËy, nhiÒu níc ®· coi du lÞch nh mét ngµnh kinh tÕ mòi nhän trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña m×nh.

N»m ë khu vùc §«ng Nam ¸ - mét khu vùc hiÖn nay ®ang diÔn ra nh÷ng ho¹t ®éng du lÞch s«i ®éng, ViÖt Nam cã vÞ trÝ ®Þa lý kinh tÕ vµ giao lu quèc tÕ thuËn lîi ®Ó sím héi nhËp víi trµo lu ph¸t triÓn du lÞch cña khu vùc vµ thÕ giíi.

TiÒm n¨ng cña çc nguån tµi nguyªn du lÞch ViÖt Nam ®a d¹ng, phong phó c¶ vÒ thiªn nhiªn lÉn nh©n v¨n. Nh÷ng tµi nguyªn du lÞch nµy phÇn lín tËp trung thµnh tõng côm däc theo vïng ven biÓn, trªn trôc lé xuyªn ViÖt gÇn çc ®« thÞ lín, çc cöa khÈu quèc tÕ quan träng nªn thuËn lîi cho viÖc quy ho¹ch, h×nh thµnh çc trung t©m du lÞch lín cña ViÖt Nam.

Thêi gian qua, ®îc sù quan t©m cña §¶ng vµ Nhµ níc, nhê chÝnh s¸ch ''®æi míi vµ më cöa'' nªn ngµnh du lÞch ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc tiÕn nhÊt ®Þnh vµ ngµy cµng gi÷ vai trß tÝch cùc h¬n nÒn kinh tÕ quèc d©n.

Còng nh nhiÒu ngµnh kinh tÕ kh¸c, ngµnh Du lÞch ®· cã nh÷ng bíc tiÕn ®¸ng kÓ, giai ®o¹n 1991 -1995 lîng kh¸ch du lÞch quèc tÕ vµo ViÖt Nam cã møc t¨ng trëng cao, ®¹t trªn díi 30%/n¨m. Sang n¨m 1996 vµ 1997 nhÞp ®é nµy cã gi¶m xuèng, nhng víi viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN vµ ASEANTA, khi tuyÕn ®êng xuyªn ¸ hoµn thµnh, thñ tôc ®i l¹i gi÷a çc níc trong khèi ASEAN ®îc ®¬n gi¶n ho¸ céng víi nh÷ng cè g¾ng nç lùc cña ngµnh Du lÞch th× ch¾c ch¾n lîng kh¸ch du lÞch quèc tÕ cña ViÖt Nam l¹i cã møc t¨ng trëng cao nh mong ®îi.

Tæng sè vèn ®Çu t trong níc vµ níc ngoµi vµo lÜnh vùc kh¸ch s¹n, khu du lÞch t¨ng rÊt nhanh. §Õn n¨m 1997 tæng sè vèn ®Çu t níc ngoµi ®îc ®¨ng ký ®¹t trªn 6,4 tû USD. HiÖn t¹i, ViÖt Nam cã trªn 3 ngµn kh¸ch s¹n vµ çc c¬ së lu tró kh¸c, víi h¬n 50 ngµn phßng kh¸ch s¹n, trong ®ã cã 25 ngµn phßng ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ, cã thÓ ®¸p øng ®îc yªu cÇu t¨ng trëng kh¸ch quèc tÕ vµo ViÖt Nam

Page 1 of 4

trong nh÷ng n¨m tíi.

ChÊt lîng s¶n phÈm du lÞch tõng bíc ®îc n©ng cao víi çc lo¹i s¶n phÈm du lÞch phong phó, ®a d¹ng nh du lÞch biÓn, du lÞch leo nói, du lÞch hang ®éng, du lÞch thÓ thao, du lÞch xanh, du lÞch ®ång quª vµ ®Æc biÖt lµ du lÞch v¨n ho¸ víi nh÷ng di tÝch v¨n ho¸, lÞch sö, nh÷ng phong tôc, lÔ héi mang b¶n s¾c d©n téc ®éc ®¸o.

§Õn nay ViÖt Nam ®· ký 12 HiÖp ®Þnh hîp t¸c du lÞch song ph¬ng víi çc níc, tham gia Tæ chøc du lÞch thÕ giíi (WTO), HiÖp héi Du lÞch §«ng Nam ¸ (ASEANTA), HiÖp héi L÷ hµnh Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng (PATA), hîp t¸c du lÞch çc níc tiÓu vïng s«ng Mª K«ng më réng... Çc doanh nghiÖp du lÞch ViÖt Nam ®· cã quan hÖ víi 800 h·ng du lÞch cña trªn 50 níc.

N¨m 1995 hîp t¸c du lÞch ViÖt Nam vµ Céng hoµ Ph¸p ®îc ký kÕt ®· më ®Çu cho viÖc ®Èy m¹nh ph¸t triÓn du lÞch víi çc níc EU. Ngoµi ra, ViÖt Nam cßn tham gia Héi chî Du lÞch Quèc tÕ, dù héi nghÞ, héi th¶o Du lÞch quèc tÕ... hoÆc phèi hîp víi quèc tÕ tæ chøc héi nghÞ, héi th¶o quèc tÕ vÒ du lÞch ë ViÖt Nam.

Song song víi viÖc ph¸t triÓn çc c¬ së lu tró, n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng, thêi gian qua ®· cã çc dù ¸n lín ®èi víi viÖc x©y dùng çc khu du lÞch, nghØ dìng tæng hîp nh khu du lÞch biÓn B¾c Mü An (§µ N½ng), khu du lÞch biÓn Fariland (Bµ RÞa - Vòng Tµu). Çc dù ¸n ®ang ®îc thùc hiÖn ë vïng VÞnh H¹ Long (Qu¶ng Ninh), vÞnh V¨n Phong (Nha Trang), vïng biÓn L¨ng C« (Thõa Thiªn - HuÕ), khu du lÞch §ankia - Suèi Vµng (L©m §ång).

2. Môc tiªu vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn du lÞch ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010:

Qui ho¹ch ph¸t triÓn du lÞch ViÖt Nam ®îc Thñ tíng ChÝnh phñ phª duyÖt th¸ng 5/1995 ®· x¸c ®Þnh çc môc tiªu cho çc kÕ ho¹ch chØ ®¹o ph¸t triÓn ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n ®Õn n¨m 2010, còng nh x¸c ®Þnh ®Þnh híng ph¸t triÓn g¾n liÒn víi v¨n ho¸, c¶nh quan vµ m«i trêng. §Ó thùc hiÖn ®îc çc môc tiªu nµy, Tæng côc Du lÞch lÞch ViÖt Nam ®Ò ra çc chiÕn lîc c¬ b¶n cho çc kÕ ho¹ch ph¸t triÓn du lÞch.

* ChiÕn lîc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc du lÞch: Quan t©m ®µo t¹o l¹i vµ ®µo t¹o míi ®Ó gi¶i quyÕt yªu cÇu tríc m¾t vµ chuÈn bÞ cho l©u dµi, díi nhiÒu h×nh thøc t¹i chç, chÝnh qui trong vµ níc ngoµi. Chó träng gi¸o dôc du lÞch toµn d©n.

* ChiÕn lîc s¶n phÈm : §a d¹ng hãa vµ n©ng cao chÊt lîng çc s¶n phÈm du lÞch phï hîp víi thÞ trêng du lÞch cña thÕ giíi. T¹o s¶n phÈm du lÞch ®éc ®¸o, ®Æc trng mang b¶n s¾c d©n téc, ®Æc biÖt lµ çc truyÒn thèng v¨n hãa, lÞch sö, nghÖ thuËt,... ®Ó t¹o u thÕ c¹nh tranh vµ më réng thÞ trêng. T¹o s¶n phÈm du lÞch chuyªn ®Ò nh du lÞch båi dìng søc kháe, liÖu ph¸p nghØ biÓn, du lÞch hang ®éng, du lÞch ch¬i golf, thÓ thao, c©u ç, s«ng níc, du lÞch cho ngêi ham thÝch thñ c«ng mü nghÖ, lµng nghÒ truyÒn thèng, sinh vËt c¶nh, lÔ héi, sinh ho¹t v¨n hãa truyÒn thèng d©n téc, du lÞch héi nghÞ, festival...

* ChiÕn lîc n©ng cao chÊt lîng çc dÞch vô du lÞch: T¨ng cêng chÊt lîng dÞch vô trªn c¶ ba gãc ®é : th¸i ®é phôc vô, tÝnh ®a d¹ng, tiÖn nghi cña hµng hãa dÞch vô vµ kh¶ n¨ng s½n sµng phôc vô tiÕp ®ãn kh¸ch.

Page 2 of 4

* ChiÕn lîc vÒ gi÷ g×n, t«n t¹o vµ ph¸t triÓn tµi nguyªn du lÞch, m«i trêng (c¶ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ tµi nguyªn nh©n v¨n): Cã ph©n vïng chøc n¨ng trªn ®Þa bµn du lÞch lín ®Ó x¸c ®Þnh çc khu vùc cÇn b¶o vÖ nguyªn vÑn, khu vùc qui ho¹ch dù tr÷ ®Êt ®ai, çc khu cÇn phôc håi. X©y dùng qui chÕ xÕp h¹ng vµ khai th¸c b¶o vÖ th¾ng c¶nh.

* ChiÕn lîc vÒ ®Çu t du lÞch : KhuyÕn khÝch c¶ ®Çu t níc ngoµi vµ ®Çu t trong níc (kÓ c¶ khu vùc Nhµ níc lÉn t nh©n) theo qui ho¹ch vµ cã dù ¸n ®Çu t cô thÓ. Liªn doanh ®Çu t çc kh¸ch s¹n lín, cao cÊp; çc khu du lÞch.

* ChiÕn lîc vÒ thÞ trêng : Nghiªn cøu, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ çc thÞ trêng hiÖn t¹i vµ thÞ trêng tiÒm n¨ng ®èi víi du lÞch ViÖt Nam ®Ó sím héi nhËp vµo thÞ trêng du lÞch cña khu vùc vµ thÕ giíi. Çc thÞ trêng chÝnh göi kh¸ch ®Õn ViÖt Nam sÏ lµ çc níc §«ng Nam ¸, Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng, tiÕp ®ã lµ çc thÞ trêng T©y ¢u vµ B¾c Mü...

3. VÊn ®Ò Du lÞch Sinh th¸i vµ ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng:

Trong nh÷ng n¨m qua viÖc ph¸t triÓn du lÞch chñ yÕu tËp trung vµo lÜnh vùc ®Çu t x©y dùng vµ kinh doanh kh¸ch s¹n. ViÖc x©y dùng kh¸ch s¹n cha ®îc tÝnh to¸n kü lìng, kh«ng n»m trong mét chiÕn lîc ph¸t triÓn l©u dµi cña c¶ níc, mçi vïng, mçi ®Þa ph¬ng nªn dÉn ®Õn t×nh tr¹ng x©y dùng trµn lan, lµm huû ho¹i c¶nh quan m«i trêng, c«ng suÊt sö dông buång giêng thÊp, gi¶m hiÖu qu¶ cña vèn ®Çu t. MÆt kh¸c sù chuÈn bÞ ®Ó hoµ nhËp víi du lÞch thÕ giíi vÒ nhËn thøc, tæ chøc bé m¸y, con ngêi, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, kinh nghiÖm vµ hiÓu biÕt vÒ qu¶n lý ®iÒu hµnh du lÞch cha nhiÒu, cã mÆt cha tèt; Sù phèi kÕt hîp gi÷a çc cÊp, çc ngµnh trong qu¶n lý thóc ®Èy ph¸t triÓn du lÞch, cha ®îc chÆt chÏ, trong khi ®ã sù c¹nh tranh du lÞch trong vïng l¹i rÊt gay g¾t. M©u thuÉn gi÷a sù t¨ng trëng kh¸ch du lÞch víi n¨ng lùc kh¸ch s¹n hiÖn t¹i, gi÷a ph¸t triÓn du lÞch víi kÕt cÊu h¹ tÇng vµ b¶o vÖ m«i trêng, sinh th¸i nh»m ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn hµi hoµ, bÒn v÷ng ®ang lµ nh÷ng trë ng¹i vµ th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi ngµnh du lÞch ViÖt Nam.

§Ó thùc hiÖn ®îc qui ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn du lÞch ViÖt Nam, g¾n liÒn víi c«ng t¸c qu¶n lý m«i trêng vµ çc nguån lùc, ngoµi viÖc thùc hiÖn nghiªm ngÆt çc quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam nhluËt b¶o vÖ thiªn nhiªn vµ m«i trêng, ph¸p lÖnh du lÞch vµ çc quy ®Þnh kh¸c cña ph¸p luËt liªn quan, viÖc thùc hiÖn chiÕn lîc ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng, ngµnh Du lÞch ViÖt Nam ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò qu¶n lý, khai th¸c m«i trêng du lÞch vµ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i.

Du lÞch sinh th¸i nh mét hiÖn tîng vµ mét xu thÕ ph¸t triÓn ngµy cµng chiÕm ®îc sù quan t©m cña nhiÒu ngêi bëi nã lµ mét d¹ng du lÞch tù nhiªn, ®a ra nh÷ng triÓn väng n©ng cao viÖc b¶o tån çc gi¸ trÞ cña tù nhiªn vµ ph¸t triÓn céng ®ång ®Þa ph¬ng. Theo íc tÝnh tû lÖ kh¸ch du lÞch sinh th¸i chiÕm kho¶ng 1/3 tæng sè kh¸ch du lÞch quèc tÕ thÕ giíi n¨m 1996 (kho¶ng 190 triÖu). Xu thÕ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña du lÞch trªn quan ®iÓm tµi nguyªn vµ m«i trêng. NhiÒu níc trong khu vùc rÊt quan t©m ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸, gi¸o dôc vµ kinh tÕ cña ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i ë çc khu tù nhiªn dï víi nhãm nhá hay çc ®oµn kh¸ch cã tæ chøc. PhÇn lín çc níc trong khu vùc ®· thiÕt lËp vµ duy tr× hÖ thèng çc vên quèc gia víi chøc n¨ng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i mang l¹i nh÷ng lîi Ých vÒ kinh tÕ, b¶o tån vµ gi¸o dôc.

ViÖt Nam lµ ®Êt níc giµu tiÒm n¨ng du lÞch nãi chung vµ du lÞch sinh th¸i nãi riªng. HiÖn nay, nhiÒu tµi nguyªn du lÞch tù nhiªn nh çc b·i biÓn, çc vên quèc gia, çc khu b¶o tån thiªn nhiªn ®· vµ ®ang ®îc khai th¸c sö dông phôc vô ph¸t triÓn du lÞch nãi chung vµ du lÞch sinh th¸i nãi riªng.

Page 3 of 4

MÆc dï du lÞch sinh th¸i ®îc x¸c ®Þnh lµ lo¹i h×nh du lÞch ®Æc thï, lµ mét trong nh÷ng tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh cña du lÞch ViÖt Nam, song cho ®Õn nay viÖc khai th¸c nh÷ng tiÒm n¨ng tµi nguyªn du lÞch sinh th¸i míi cßn ë møc tù ph¸t. Ph¸t triÓn vµ khai th¸c cã hiÖu qu¶, hîp lý nh÷ng tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i t¹o ®iÒu kiÖn hoµ nhËp víi thiªn nhiªn, t¸i t¹o søc khoÎ, gi¸o dôc du kh¸ch vµ çc tÇng líp nh©n d©n tr¸ch nhiÖm ®èi víi viÖc b¶o tån çc gi¸ trÞ tù nhiªn, m«i trêng, b¶o tån vµ ph¸t triÓn çc gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña céng ®ång ®Þa ph¬ng còng nh mang l¹i nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc ®èi víi lîi Ých cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng.

4. KÕt luËn:

§Ó tËp trung ®Çu t nh»m thay ®æi côc diÖn ph¸t triÓn du lÞch cña ViÖt Nam, gi÷ g×n m«i trêng du lÞch l©u bÒn, khai th¸c cã hiÖu qu¶ çc tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i to lín cña ®Êt níc, gi¶m bít sù tr¶ gi¸ vµ ®¹t ®îc lîi nhuËn tèi ®a, gãp phÇn tÝch cùc vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn du lÞch chung cña c¶ níc th× viÖc nghiªn cøu, ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam lµ hÕt søc quan träng vµ cÇn thiÕt:

1. Tríc m¾t cÇn cã nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i vµ quy ho¹ch du lÞch trong çc khu b¶o tån thiªn nhiªn, lµm c¬ së ph¸p lý vµ khoa häc cho ®Çu t ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña çc hÖ sinh th¸i rõng.Ngoµi ra cÇn tiÕn hµnh so¹n th¶o nh÷ng th«ng t liªn ngµnh gi÷a Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Bé V¨n ho¸ Th«ng tin vµ Tæng côc Du lÞch ®¶m b¶o cho viÖc phèi hîp khai th¸c cã hiÖu qu¶ çc tiÒm n¨ng sinh th¸i rõng vµo môc ®Ých du lÞch.

2. TËp trung ®Çu t hoµn thiÖn hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng vµ t¹o hµnh lang lu th«ng liªn kÕt gi÷a hÖ thèng giao th«ng quèc gia víi çc khu b¶o tån thiªn nhiªn. HiÖn nay chÊt lîng cña hÖ thèng giao th«ng cßn rÊt thÊp, kÐm, thËm chÝ nhiÒu khu vên b¶o tån cßn cha cã ®iÖn, lµm ¶nh hëng kh«ng nhá tíi kh¶ n¨ng khai th¸c.

3. ThiÕt lËp m« h×nh tæ chøc qu¶n lý ho¹t ®éng ®Çu t, khai th¸c kinh doanh du lÞch cho tõng lo¹i khu b¶o tån thiªn nhiªn, ®¶m b¶o cho sù ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vµ thèng nhÊt qu¶n lý vµo mét tæ chøc ®Çu mèi. T¨ng cêng c«ng t¸c gi¸o dôc ®µo t¹o, nhÊt lµ ®éi ngò híng dÉn viªn chuyªn nghiÖp cã kinh nghiÖm, kiÕn thøc vÒ tù nhiªn, m«i trêng sinh th¸i ®Ó tæ chøc ®îc çc tour du lÞch sinh th¸i hÊp dÉn.

4. C©n ®èi hîp lý gi÷a sù c«ng b»ng x· héi vµ lîi Ých kinh tÕ gi÷a çc chñ së h÷u, sö dông tµi nguyªn sinh th¸i rõng víi céng ®ång d©n c ®Þa ph¬ng víi nh÷ng tæ chøc khai th¸c du lÞch. ChÝnh sù m©u thuÉn nµy trong mét thêi gian dµi ®· lµ nguyªn nh©n chÝnh ¶nh hëng ®Õn m«i trêng sinh th¸i, h¹n chÕ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng m«i trêng sinh th¸i nãi chung vµ du lÞch nãi riªng.

5. TÝch cùc tuyªn truyÒn, n©ng cao d©n trÝ trong viÖc b¶o vÖ ph¸t triÓn, m«i trêng sinh th¸i trong çc khu b¶o tån thiªn nhiªn ®èi víi céng ®ång vµ kh¸ch du lÞch. Ban hµnh nh÷ng néi qui qui ®Þnh cô thÓ trong viÖc b¶o vÖ tµi nguyªn sinh th¸i rõng ®èi víi ho¹t ®éng du lÞch ë çc khu b¶o tån thiªn nhiªn.

Trë vÒ môc lôc

Page 4 of 4

mét sè kÕt qu¶ vÒ ®Ò tµi nghiªn cøu

"C¬ së khoa häc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ViÖt Nam"

PTS. Ph¹m Trung L¬ngKS. NguyÔn Tµi Cung


1. TÝnh cÊp thiÕt cña vÊn ®Ò

Du lÞch sinh th¸i nh mét hiÖn tîng víi xu thÕ ngµy cµng ph¸t triÓn chiÕm ®îc sù quan t©m cña nhiÒu ngêi bëi nã lµ lo¹i h×nh du lÞch tù nhiªn cã tr¸ch nhiÖm hç trî cho çc môc tiªu b¶o tån thiªn nhiªn. Ngoµi nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cã thÓ n¶y sinh, du lÞch sinh th¸i gîi ra nhiÒu triÓn väng n©ng cao viÖc b¶o tån çc gi¸ trÞ cña tù nhiªn vµ ph¸t triÓn céng ®ång ®Þa ph¬ng.

Ngoµi ý nghÜa vÒ b¶o tån tù nhiªn, sù ph¸t triÓn cña du lÞch sinh th¸i trªn c¬ së khai th¸c çc tiÒm n¨ng tù nhiªn ®· vµ ®ang mang l¹i nh÷ng nguån lîi kinh tÕ to lín gãp phÇn tÝch cùc vµo sù ph¸t triÓn du lÞch nãi riªng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nãi chung.

MÆc dï du lÞch sinh th¸i ®îc x¸c ®Þnh lµ lo¹i h×nh du lÞch ®Æc thï, lµ mét trong nh÷ng tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh cña du lÞch ViÖt Nam, song cho ®Õn nay viÖc khai th¸c nh÷ng tiÒm n¨ng tµi nguyªn du lÞch sinh th¸i míi cßn ë møc c¶m tÝnh, cha cã ®îc nh÷ng nghiªn cøu khoa häc t¹o c¬ së cho viÖc khai th¸c cã hiÖu qu¶ nh÷ng tiÒm n¨ng to lín nµy.

§Ó khai th¸c cã hiÖu qu¶ çc tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i to lín cña ®Êt níc, gãp phÇn tÝch cùc vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn du lÞch cña ViÖt Nam, viÖc nghiªn cøu c¬ së khoa häc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam lµ hÕt søc quan träng vµ cÇn thiÕt. §iÒu nµy kh«ng chØ cã ý nghÜa vÒ mÆt lý luËn trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay ë níc ta mµ cßn mang ý nghÜa thùc tiÔn trong viÖc quy ho¹ch ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë çc khu b¶o tån tù nhiªn, ph¸t triÓn çc tuyÕn ®iÓm du lÞch sinh th¸i trªn ph¹m vi c¶ níc phï hîp víi ®Æc ®iÓm tµi nguyªn, kinh tÕ - x· héi vµ gãp phÇn h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc tiÒm Èn cña du lÞch sinh th¸i ®Õn m«i trêng tù nhiªn, v¨n ho¸ mµ nhiÒu níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi ®· ph¶i tr¶ gi¸ khi ph¸t triÓn lo¹i h×nh du lÞch hÊp dÉn nµy.

2. Môc tiªu vµ quy tr×nh nghiªn cøu

2.1. Môc tiªu nghiªn cøu

- X¸c lËp c¬ së khoa häc cho sù ph¸t triÓn cña du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam.

- C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm tµi nguyªn vµ çc ®iÒu kiÖn cã liªn quan, x¸c lËp tæ chøc kh«ng gian du lÞch sinh th¸i trªn ph¹m vi toµn quèc.

Page 1 of 25

2.2. Quy tr×nh nghiªn cøu

Quy tr×nh nghiªn cøu cña ®Ò tµi ®îc thÓ hiÖn trªn s¬ ®å 1 bao gåm çc bíc c¬ b¶n sau:

* X¸c lËp môc tiªu vµ néi dung nghiªn cøu:

Çc môc tiªu, néi dung còng nh giíi h¹n nghiªn cøu cña ®Ò tµi sÏ ®îc ®iÒu chØnh phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc hiÖn trong nh÷ng hoµn c¶nh cô thÓ c¨n cø kÕt qu¶ Héi th¶o bíc ®Çu cña ®Ò tµi.

* Thu thËp t liÖu vµ tiÕn hµnh ph©n tÝch s¬ bé trong phßng

Çc néi dung cÇn thu thËp ph©n tÝch xö lý t liÖu bao gåm:

- VÒ hiÖn tr¹ng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i

- VÒ tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i

- VÒ çc ®iÒu kiÖn cã liªn quan kh¸c ®Õn ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i

* Thùc ®Þa nh»m bæ sung chØnh lý çc t liÖu

Çc sè liÖu, t liÖu sau khi dîc thu thËp vµ ph©n tÝch s¬ bé ®îc ®èi chiÕu ®Ó chØnh lý vµ bæ sung b»ng c«ng t¸c thùc ®Þa t¹i çc ®Þa bµn phøc t¹p víi nh÷ng tµi liÖu cã ®é tin cËy thÊp.

Çc sè liÖu, tµi liÖu sau khi ®· ®îc bæ sung vµ chØnh lý sÏ ®îc ®a vµo lu tr÷ trong c¬ së d÷ liÖu.

* Ph©n tÝch xö lý t liÖu

Tõ c¬ së d÷ liÖu, çc t liÖu cÇn thiÕt sÏ ®îc sö dông ®Ó ph©n tÝch xö lý b»ng çc chuyªn gia vµ c«ng nghÖ GIS (hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý). KÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nµy sÏ lµ nh÷ng m« h×nh tæ chøc qu¶n lý vµ tæ chøc kh«ng gian du lÞch sinh th¸i lµm c¬ së cho nh÷ng ®Þnh híng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ViÖt Nam.

Dù th¶o b¸o ço cña ®Ò tµi sÏ ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu ë giai ®o¹n nµy.

* Tæ chøc héi th¶o

Héi th¶o ®îc tæ chøc nh»m thu thËp çc ý kiÕn nhËn xÐt cña çc chuyªn gia ë nh÷ng lÜnh vùc cã liªn quan vÒ dù th¶o b¸o ço víi nh÷ng kÕt qu¶ chÝnh cña ®Ò tµi.

§©y lµ néi dung quan träng trong quy tr×nh nghiªn cøu ®¶m b¶o cho kÕt qu¶ thùc hiÖn ®Ò tµi cã ®îc gi¸ trÞ vÒ khoa häc vµ thùc tiÔn cao.

* X©y dùng b¸o ço cuèi cïng

C¨n cø vµo kÕt qu¶ héi th¶o víi nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña çc chuyªn gia, b¸o ço dù th¶o sÏ ®îc chØnh söa bæ sung vµ hoµn thiÖn ®Ó trë thµnh b¸o ço cuèi cïng chÝnh thøc cña ®Ò tµi tr×nh Héi ®ång khoa häc ®¸nh gi¸ nghiÖm thu.

Page 2 of 25

S¬ ®å 1: Quy tr×nh nghiªn cøu

3. Nh÷ng vÊn ®Ò chung

3.1. Kh¸i niÖm

Du lÞch sinh th¸i lµ h×nh thøc du lÞch thiªn nhiªn cã møc ®é gi¸o dôc cao vÒ sinh th¸i vµ m«i trêng cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc b¶o vÖ m«i trêng vµ v¨n ho¸, ®¶m b¶o mang l¹i c¸c lîi Ých vÒ tµi chÝnh cho céng ®ång ®Þa ph¬ng vµ cã ®ãng gãp cho c¸c nç lùc b¶o tån.

Du lÞch sinh th¸i lµ lo¹i h×nh du lÞch dùa vµo thiªn nhiªn (nature - based tourism) mÆc dï trong

Page 3 of 25

ho¹t ®éng cña lo¹i h×nh du lÞch nµy cã c¶ t×m hiÓu nghiªn cøu v¨n ho¸ cña céng ®ång ®Þa ph¬ng (s¬ ®å 2).

S¬ ®å 2: Kh¸i niÖm vµ vÞ trÝ cña lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i

Çc lo¹i h×nh du lÞch dùa vµo thiªn nhiªn kh¸c nh nghØ dìng, tham quan, m¹o hiÓm... chñ yÕu míi chØ ®a con ngêi vÒ víi thiªn nhiªn cßn viÖc gi¸o dôc, n©ng cao nhËn thøc cho kh¸ch du lÞch vÒ thiªn nhiªn vµ m«i trêng, v¨n ho¸ céng ®ång ®Þa ph¬ng lµ rÊt Ýt, hÇu nh kh«ng cã. Tuy nhiªn nÕu nhtrong ho¹t ®éng cña nh÷ng lo¹i h×nh du lÞch nµy cã g¾n víi viÖc thùc hiÖn çc nguyªn t¾c cña du lÞch sinh th¸i bao gåm viÖc n©ng cao nhËn thøc ®Ó du kh¸ch cã tr¸ch nhiÖm víi viÖc b¶o tån çc gi¸ trÞ tù nhiªn vµ v¨n ho¸ céng ®ång, t¹o viÖc vµ lîi Ých cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng th× b¶n th©n chóng ®· chuyÓn ho¸ thµnh mét d¹ng cña du lÞch sinh th¸i.

Du lÞch sinh th¸i cßn ®îc gäi theo çc tªn kh¸c nhau nh:

- Du lÞch thiªn nhiªn (Nature tourism).

- Du lÞch dùa vµo thiªn nhiªn (Nature - based tourism).

- Du lÞch m«i trêng (Environmental Tourism).

- Du lÞch ®Æc thï (Partienlar Tourism).

- Du lÞch xanh ( Green Tourism).

- Du lÞch th¸m hiÓm (Adventure Tourism).

Page 4 of 25

- Du lÞch b¶n xø (Indigenous Tourism).

- Du lÞch cã tr¸ch nhiÖm (Responsible Tourism).

- Du lÞch nhËy c¶m (Sensitized Tourism).

- Du lÞch nhµ tranh (Cottage Tourism).

- Du lÞch bÒn v÷ng (Sustainable Tourism).

3.2. Çc nguyªn t¾c c¬ b¶n cña du lÞch sinh th¸i

* Gi¸o dôc n©ng cao hiÓu biÕt vÒ m«i trêng tù nhiªn qua ®ã t¹o ý thøc tham gia vµo çc nç lùc b¶o tån

§©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña du lÞch sinh th¸i t¹o ra sù kh¸c biÖt râ rµng gi÷a du lÞch sinh th¸i víi çc h×nh thøc du lÞch tù nhiªn kh¸c. Víi nh÷ng hiÓu biÕt ®ã th¸i ®é c xö cña du kh¸ch sÏ thay ®æi ®îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng nç lùc tÝch cùc trong viÖc b¶o tån vµ ph¸t triÓn nh÷ng gi¸ trÞ vÒ tù nhiªn sinh th¸i vµ v¨n ho¸ khu vùc.

* B¶o vÖ m«i trêng vµ duy tr× hÖ sinh th¸i

§©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cÇn tu©n thñ bëi:

- §ã lµ môc tiªu cña ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i.

- Sù tån t¹i cña du lÞch sinh th¸i g¾n liÒn víi viÖc b¶o vÖ m«i trêng vµ duy tr× çc hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh.

* B¶o vÖ vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸

Lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c quan träng mµ ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i ph¶i tu©n theo bëi çc gi¸ trÞ vÒ nh©n v¨n lµ mét bé phËn h÷u c¬ kh«ng thÓ t¸ch rêi çc gi¸ trÞ m«i trêng tù nhiªn ®èi víi mét hÖ sinh th¸i ë mét n¬i cô thÓ.

* T¹o thªm viÖc lµm vµ mang l¹i lîi Ých cho céng ®ång ®Þa ph¬ng

§©y võa lµ nguyªn t¾c võa lµ môc tiªu híng tíi cña du lÞch sinh th¸i. NÕu nh çc lo¹i h×nh du lÞch thiªn nhiªn kh¸c Ýt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy vµ phÇn lín lîi nhuËn tõ çc ho¹t ®éng du lÞch ®Òu thuéc vÒ çc c«ng ty th× ngîc l¹i, du lÞch sinh th¸i sÏ dµnh mét phÇn ®¸ng kÓ lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng cña m×nh ®ãng gãp c¶i thiÖn m«i trêng sèng cña céng ®ång ®Þa ph¬ng.

Ngoµi ra, du lÞch sinh th¸i lu«n híng tíi viÖc huy ®éng tèi ®a sù tham gia cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng vµo ho¹t ®éng cña m×nh nh lµm vai trß híng dÉn viªn, ®¶m nhiÖm chç nghØ cho kh¸ch, cung øng çc nhu cÇu vÒ thùc phÈm, vÒ hµng lu niÖm cho kh¸ch... th«ng qua viÖc t¹o thªm viÖc lµm vµ mang l¹i lîi Ých cho céng ®ång ®Þa ph¬ng, nç lùc b¶o tån çc gi¸ trÞ tù nhiªn vµ v¨n ho¸ khu vùc sÏ ®îc ph¸t huy bëi ngêi d©n ®Þa ph¬ng sÏ nhËn thøc ®îc sù g¾n kÕt h÷u c¬ gi÷a viÖc b¶o tån vµ cuéc sèng cña hä, vµ chÝnh hä sÏ lµ nh÷ng ngêi chñ thùc sù, ngêi b¶o vÖ trung thµnh çc gi¸ trÞ tù nhiªn vµ v¨n ho¸ n¬i diÔn ra ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i.

Page 5 of 25

3.3. Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi du lÞch sinh th¸i

� Yªu cÇu ®Çu tiªn ®Ó cã thÓ tæ chøc ®îc du lÞch sinh th¸i lµ sù tån t¹i cña çc hÖ sinh th¸i tù nhiªn ®iÓn h×nh víi tÝnh ®a d¹ng sinh th¸i cao.

§iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i thêng chØ ph¸t triÓn ë çc khu b¶o tån tù nhiªn (natural reserve), ®Æc biÖt ë çc vên quèc gia (natural park), n¬i cßn tån t¹i nh÷ng khu rõng víi tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao vµ cuéc sèng hoang d·. Tuy nhiªn ®iÒu nµy kh«ng phñ nhËn sù tån t¹i cña mét sè lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i ph¸t triÓn ë nh÷ng vïng n«ng th«n (rural tourism) hoÆc çc trang tr¹i (farm tourism) ®iÓn h×nh.

� Yªu cÇu thø hai cã liªn quan ®Õn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña du lÞch sinh th¸i ë 2 ®iÓm:

§Ó ®¶m b¶o tÝnh gi¸o dôc, n©ng cao ®îc hiÓu biÕt cho kh¸ch du lÞch sinh th¸i, ngêi híng dÉn viªn ngoµi kiÕn thøc ngo¹i ng÷ tèt cÇn ph¶i lµ ngêi am hiÓu çc ®Æc ®iÓm sinh th¸i tù nhiªn vµ v¨n ho¸ céng ®ång ®Þa ph¬ng.

§èi víi ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i ®ßi hái ph¶i cã ®îc ngêi ®iÒu hµnh cã nguyªn t¾c. Ng-îc l¹i víi çc nhµ ®iÒu hµnh du lÞch truyÒn thèng, çc nhµ ®iÒu hµnh du lÞch sinh th¸i ph¶i cã ®îc sù céng t¸c víi çc nhµ qu¶n lý çc khu b¶o tån tù nhiªn vµ céng ®ång ®Þa ph¬ng víi môc ®Ých ®ãng gãp vµo viÖc b¶o vÖ mét çch l©u dµi çc gi¸ trÞ tù nhiªn vµ v¨n ho¸ khu vùc, c¶i thiÖn cuéc sèng vµ n©ng cao sù hiÓu biÕt chung gi÷a ngêi d©n ®Þa ph¬ng víi kh¸ch du lÞch.

� Yªu cÇu thø ba nh»m ®Ó h¹n chÕ tíi møc tèi ®a çc t¸c ®éng cã thÓ cña ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i ®Õn tù nhiªn vµ m«i trêng, theo ®ã du lÞch sinh th¸i cÇn ®îc tæ chøc víi sù tu©n thñ chÆt chÏ çc quy ®Þnh vÒ ''søc chøa''. Kh¸i niÖm ''søc chøa'' ®îc hiÓu tõ bèn khÝa c¹nh: vËt lý, sinh häc, t©m lý häc vµ x· héi.

§øng trªn gãc ®é vËt lý, søc chøa ë ®©y ®îc hiÓu lµ sè lîng tèi ®a du kh¸ch mµ khu vùc cã thÓ tiÕp nhËn.

C«ng thøc chung ®Ó tÝnh søc chøa cña mét ®iÓm du lÞch nh sau:

Trong ®ã :

CPI: Søc chøa thêng xuyªn (Instantaneous carrying capacity)

AR: DiÖn tÝch cña khu vùc (Size of area)

CPI = AR/a

Page 6 of 25

a: Tiªu chuÈn kh«ng gian ( DiÖn tÝch cÇn cho mét ngêi)

Trong ®ã :

CPD: Søc chøa hµng ngµy (Daily capacity)

TR: C«ng suÊt sö dông mçi ngµy (Turnover rate of users per day)

Trong ®ã :

CPY: Søc chøa hµng n¨m (Yearly capacity)

PR: Ngµy sö dông( Tû lÖ ngµy sö dông liªn tôc trong n¨m ). (Sö dông c¶ ®ªm 1/ 365 x OR)

OR: C«ng suÊt sö dông giêng (Occupancy rate)

* C«ng thøc trªn cã thÓ ¸p dông cho c¸c ho¹t ®éng cã yªu cÇu sö dông diÖn tÝch.

Trong trêng hîp cã tríc nhu cÇu du lÞch th× diÖn tÝch cÇn thiÕt ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®ã cã thÓ ®îc tÝnh nh sau:

Trong ®ã :

TD: Nhu cÇu du lÞch (Tourism demand)

CPD = CPI * TR = TR/a

CPY = CPD/PR = (AR * TR) / (a * PR)

AR = (TD * a * PR)/TR

Page 7 of 25

VÒ khÝa c¹nh sinh häc, søc chøa sinh th¸i/tù nhiªn lµ lîng kh¸ch ®Õn vît qu¸ kh¶ n¨ng tiÕp nhËn cña m«i trêng lµm xuÊt hiÖn çc t¸c ®éng sinh th¸i do ho¹t ®éng cña b¶n th©n du kh¸ch vµ do tiÖn nghi mµ hä sö dông g©y ra.

VÒ khÝa c¹nh t©m lý, søc chøa ®îc hiÓu lµ giíi h¹n lîng kh¸ch mµ nÕu vît qu¸ du kh¸ch c¶m thÊy ho¹t ®éng cña hä bÞ ¶nh hëng bëi sù cã mÆt cña çc du kh¸ch kh¸c hay nãi mét çch kh¸c møc ®é tho¶ m·n cña du kh¸ch bÞ gi¶m xuèng díi møc b×nh thêng do t×nh tr¹ng qu¸ t¶i.

VÒ khÝa c¹nh x* héi, søc chøa v¨n ho¸ x* héi lµ giíi h¹n mµ t¹i ®ã b¾t ®Çu xuÊt hiÖn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña ho¹t ®éng kh¸c du lÞch ®Õn ®êi sèng v¨n ho¸ - x· héi, kinh tÕ - x· héi cña khu vùc.

4. TiÒm n¨ng vµ hiÖn tr¹ng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i

4.1. TiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i

* VÒ hÖ thèng rõng ®Æc dông

Rõng ViÖt Nam lµ nguån tµi nguyªn quÝ gi¸ kh«ng chØ cã ý nghÜa vÒ kinh tÕ mµ cßn ®ãng vai trß quan träng trong c©n b»ng sinh th¸i tù nhiªn. Rõng chÝnh lµ nguån tµi nguyªn du lÞch sinh th¸i v« cïng quan träng cña ViÖt Nam.

Rõng §Æc dông lµ mét thuËt ng÷ ®îc sö dông tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1980 ®Ó thay thÕ thuËt ng÷ "Rõng cÊm". Rõng §Æc dông cïng víi rõng phßng hé vµ rõng s¶n xuÊt h×nh thµnh toµn bé vèn rõng ViÖt Nam.

Rõng ®Æc dông cña ViÖt Nam ®îc ph©n thµnh çc lo¹i: Vên quèc gia; khu rõng b¶o tån thiªn nhiªn; khu rõng v¨n ho¸ x· héi vµ b¶o vÖ m«i trêng.

- Vên Quèc Gia (VQG) : lµ vïng ®Êt hay vïng biÓn tù nhiªn dîc thµnh lËp ®Ó b¶o vÖ l©u dµi mét hay nhiÒu hÖ sinh th¸i. Mét trong nh÷ng môc tiªu cña VQG lµ:

+ Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i.

- Khu Rõng B¶o tån thiªn nhiªn (KBTTN): Lµ khu rõng b¶o vÖ cã gi¸ trÞ khoa häc, gi÷ nguån gen ®éng thùc vËt, cã thÓ më cho nghiªn cøu khoa häc nhng kh«ng më réng cho viÖc phôc vô du lÞch hoÆc çc nhu cÇu v¨n ho¸ kh¸c.

- Khu rõng V¨n ho¸ - lÞch sö vµ b¶o vÖ m«i trêng: Lµ khu rõng cã çc di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ vµ c¶nh quan cã gi¸ trÞ thÈm mü hoÆc b¶o vÖ m«i trêng, cã t¸c dông phôc vô tham quan du lÞch, gi¶i trÝ, nghØ ng¬i.

HÖ thèng rõng ®Æc dông ë ViÖt Nam b¾t ®Çu ®îc x©y dùng tõ n¨m 1962. Khu rõng ®Æc dông dÇu tiªn ®îc thµnh lËp lµ rõng cÊm Cóc Ph¬ng (nay lµ Vên quèc gia Cóc Ph¬ng). Tõ ®ã ®Õn nay, sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng rõng ®Æc dông cã thÓ chia lµm 3 giai ®o¹n :

1962-1975 : Nghiªn cøu, ph¸t hiÖn vµ ®Ò xuÊt x©y dùng çc khu rõng ®Æc dông ë miÒn

Page 8 of 25

B¾c nhng chÝnh thøc vÉn chØ cã 01 rõng ®Æc dông lµ Vên quèc gia Cóc Ph¬ng.

1975-1986 : Lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn m¹nh mÏ nhÊt cña hÖ thèng rõng ®Æc dông ViÖt Nam. Trong giai ®o¹n nµy, h¬n 70 khu rõng ®Æc dông trªn c¶ níc ®îc thµnh lËp.

1986-nay : Çc khu rõng ®Æc dông tiÕp tôc ®îc kh¶o s¸t vµ c«ng nhËn.

§Õn nay, hÖ thèng rõng ®Æc dông cña ViÖt Nam cã tæng sè 105 khu rõng ®Æc dông víi tæng diÖn tÝch lµ 2.092.527ha. Trong ®ã cã 10 vên quèc gia, 61 khu rõng b¶o tån thiªn nhiªn vµ 34 rõng v¨n ho¸ -lÞch sö vµ b¶o vÖ m«i trêng.

Trong h¬n 2 triÖu ha rõng ®Æc dông, cã kho¶ng 1 triÖu ha cßn rõng tù nhiªn cã gi¸ trÞ cao vÒ b¶o tån thiªn nhiªn, b¶o tån nguån gen vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc.

* Çc vïng sinh häc ViÖt Nam

C¨n cø vµo çc yÕu tè ®Þa h×nh, ®Þa m¹o, khÝ hËu, m«i trêng sèng, sù ph©n bè ®Þa lý, tÝnh thÝch nghi cña d¬n vÞ loµi, sù ph©n bè cña th¶m thùc vËt vµ çc líp ®éng vËt, l·nh thæ ViÖt Nam ®îc chia thµnh 7 ®¬n vÞ sinh häc sau.

- Vïng sinh häc §«ng B¾c

Vïng sinh häc §«ng b¾c víi diÖn tÝch tù nhiªn 54660km2 cã nhiÒu danh lam th¾ng c¶nh næi tiÕng nh VÞnh H¹ long, hå Ba BÓ, hå Nói Cèc, th¶m thùc vËt, ®éng vËt ®a d¹ng ®Æc trng. HÖ thùc vËt ë ®©y ®· thèng kª ®îc 3500 loµi dù ®o¸n nÕu ®iÒu tra kü ®¬n vÞ nµy sè loµi sÏ lªn 4500 loµi, vÒ ®éng vËt: thó cã 109 loµi, chim cã 179 loµi, bß s¸t Õch nh¸i 178 loµi, ç níc ngät 146 loµi vµ 263 loµi ®éng vËt kh«ng x¬ng sèng.

Trªn vïng ®Þa lý sinh häc nµy cã 3 Vên quèc gia víi diÖn tÝch 75.423 ha 10 khu b¶o tån thiªn nhiªn víi tæng diÖn tÝch 142.599 ha vµ 10 khu v¨n ho¸ - m«i trêng víi diÖn tÝch 28608 ha. §Æc biÖt, Vên quèc gia Çt Bµ, Ba BÓ... lµ c¶nh quan tuyÖt t¸c hÊp dÉn kh¸ch th¨m quan du lÞch sinh th¸i.

- Vïng sinh häc T©y B¾c - Hoµng Liªn S¬n

Vïng sinh häc T©y B¾c vµ d·y Hoµng Liªn S¬n cã 10 khu b¶o tån thiªn nhiªn víi diÖn tÝch 539.692 ha vµ 3 khu v¨n ho¸ - lÞch sö m«i trêng víi diÖn tÝch 4247 ha. Sè lîng khu rõng ®Æc dông tuy cßn Ýt nhng nã b¶o ®¶m ®¹i diÖn çc hÖ sinh th¸i ®Æc trng ë çc ®é cao kh¸c nhau: khu nói cao Phan Xi p¨ng, khu b¶o tån thiªn nhiªn Mêng NhÐ (Lai Ch©u), Suèi Cép (Biªn giíi Lµo), Xu©n Nha, Hang Kia, Pµ Cß, ®¶o trªn hå s«ng §µ, Thîng TiÕn ®¹i diÖn ®îc cho çc hÖ sinh th¸i ë çc ®é cao, thÊp cña vïng T©y B¾c.

- Vïng sinh häc vïng ®ång b»ng s«ng Hång

Vïng nµy cã hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn vµ rõng nguyªn sinh. ë ®©ycã 02 Vên quèc gia Cóc Ph¬ng vµ Ba V× víi diÖn tÝch 29.557 ha, 02 khu b¶o tån thiªn nhiªn 20.180 ha vµ 02 khu v¨n ho¸ m«i trêng 10.021 ha. Tuy sè lîng rõng ®Æc dông trªn ®¬n vÞ ®Þa sinh häc nµy kh«ng nhiÒu nhng cã ý nghÜa quan träng v× Cóc Ph¬ng lµ Vên quèc gia ®îc thµnh lËp ®Çu tiªn ë ViÖt Nam (1962) vµ Xu©n Thuû (Nam Hµ) lµ khu b¶o vÖ ®Êt ngËp n-

Page 9 of 25

íc (Ramsa) ®Çu tiªn cña ViÖt Nam n»m trong hÖ thèng b¶o vÖ vïng ®Êt ngËp níc cña thÕ giíi.

- Vïng sinh häc B¾c Trung Bé hay cßn gäi lµ B¾c Trêng S¬n

§©y lµ khu vùc ®Þa h×nh hÑp kÐo dµi kho¶ng 400 km tõ lu vùc s«ng C¶ ®Õn ®Ìo H¶i V©n cã nh÷ng ®o¹n nói gÇn kÒ biÓn nh ®Ìo H¶i V©n, §Ìo Ngang...

Do ®Þa h×nh ®a d¹ng phøc t¹p nªn ®©y lµ ®Þa bµn ®îc ®¸nh gi¸ cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao. Lµ ®Þa bµn trong vµi thËp kû gÇn ®©y ®* ph¸t hiÖn mét loµi chim míi Gµ l«i lam ®u«i tr¾ng (Lophara hatinhensis) vµ 3 loµi thó míi lµ Sao La (Pseudoryx nghelinhensis) vµ Mang lín(Megamuntincus vuquangensis), Voäc Hµ TÜnh (Trachypithccus francoisi hatinhensis) vµ nhiÒu loµi ç níc ngät ë S«ng Lam. Tuy nhiªn vïng nµy cha ®îc nghiªn cøu kü cho ®Õn nay míi thèng kª ®îc 115 loµi thó, 416 loµi chim, 87 loµi bß s¸t Õch nh¸i, 119 loµi ç níc ngät vµ 467 loµi ®éng vËt kh«ng x¬ng sèng. Trong sè nµy cã ®Õn 26 loµi thó, 25 loµi chim, 16 loµi bß s¸t Õch nh¸i vµ 9 loµi ç thuéc diÖn ®Æc h÷u hÑp, quý hiÕm cÇn ®îc b¶o vÖ. Nh»m b¶o vÖ çc loµi quý hiÕm, ®Æc h÷u trªn ®Þa bµn nµy ®· x©y dùng 2 Vên quèc gia víi diÖn tÝch 38.664 ha vµ 6 khu b¶o tån thiªn nhiªn víi diÖn tÝch 243710 ha vµ 5 khu v¨n ho¸ m«i trêng diÖn tÝch 3.268 ha. Mét trong nh÷ng ®iÓm cã gi¸ trÞ du lÞch lín lµ khu b¶o tån thiªn nhiªn Phong Nha - KÎ Bµng víi ®éng Phong Nha kú thó dµi hµng chôc km.

- Vïng sinh häc Nam Trung Bé vµ T©y Nguyªn

§©y lµ ®Þa bµn n»m ë vïng ng· ba §«ng D¬ng gi¸p Lµo(phÝa T©y) vµ Campuchia (phÝa T©y Nam) lµ vïng tiÕp nhËn çc luång thùc vËt, ®éng vËt cã nguån gèc tõ phÝa t©y Nam Lµo, Campuchia, Malaysia Miama, Ên §é... vµ tõ phÝa B¾c Hoa Nam qua d·y Trêng S¬n chuyÓn ®Õn. T¹o nªn sù phong phó vÒ ®a d¹ng sinh häc, hiÖn nay ®· thèng kª ®îc 3600 loµi thùc vËt, thuéc 1200 chi, 230 hä, trong ®ã cã nhiÒu loµi ®Æc h÷u vµ gÇn ®Æc h÷u, vÒ ®éng vËt cã 119 loµi thó, 375 loµi chim, 172 loµi bß s¸t lìng c, 70 loµi ç níc ngät... trong sè nµy cã 38 loµi ®éng vËt vµ 32 loµi thùc vËt thuéc diÖn quý hiÕm cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng.

Vïng nµy míi chØ cã mét Vên quèc gia víi diÖn tÝch 58.000 ha, 9 khu b¶o tån thiªn nhiªn víi diÖn tÝch 288437 ha vµ 2 khu v¨n ho¸ m«i trêng 44.795 ha.

Vïng sinh häc Nam Trung bé vµ T©y Nguyªn lµ n¬i hiÖn cßn ®a d¹ng sinh häc çc loµi ®éng thùc vËt quý hiÕm ë ViÖt Nam vµ thÕ giíi.

- Vïng sinh häc §«ng Nam Bé hay gäi lµ Nam Trung t©m §«ng D¬ng

§©y lµ vïng chuyÓn tiÕp tõ vïng nói T©y Nguyªn - cùc nam Trung Bé xuèng ®ång b»ng Nam Bé. Cho ®Õn nay ®· thèng kª ®îc 3000 loµi thùc vËt vµ dù ®o¸n sè loµi sÏ lªn ®Õn 4000 loµi khi ®éng vËt thó cã 73 loµi, chim cã 318 loµi, bß s¸t Õch nh¸i cã 124 loµi, ç níc ngät 253 loµi vµ 173 loµi ®éng vËt kh«ng x¬ng sèng.

Trong vïng sinh häc nµy cã 02 Vên quèc gia víi diÖn tÝch 50.345 ha, 06 khu b¶o tån thiªn nhiªn víi diÖn tÝch 56.778 ha vµ 03 khu v¨n ho¸ m«i trêng diÖn tÝch 6.435 ha.

Page 10 of 25

Vïng cã çc loµi quý hiÕm :

- Tª gi¸c mét sõng Rhinoceres sondaicus (loµi quý hiÕm)cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng.

- Voäc b¹c Presbytiscristata

- Vïng sinh häc vïng ®ång b»ng s«ng Mª K«ng

§©y lµ vïng cã nhiÒu hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn, rõng Trµm vµ cã nhiÒu s©n chim, ®Æc biÖt lµ vïng Trµm chim SÕu cæ trôi (Grus antigone) lµ loµi chim quý tríc ®©y sè lîng rÊt Ýt nhng nhê c«ng viÖc tæ chøc khu b¶o vÖ nªn sè lîng ®îc phôc håi ngµy cµng ®«ng, ®©y lµ nguån gen ®éng vËt cùc kú quý hiÕm trªn thÕ giíi.

* Çc hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh

+ HÖ sinh th¸i san h«

Trong ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn nhiÖt ®íi ë vïng biÓn ViÖt Nam çc hÖ sinh th¸i san h« c¶ ë ven bê, ven çc ®¶o vµ vïng kh¬iph¸t triÓn thuËn lîi.

HÖ sinh th¸i san h« ë ViÖt Nam cã thµnh phÇn loµi kh¸ giµu, t¬ng ®¬ng víi çc khu vùc giµu san h« kh¸c cña T©y Th¸i B×nh d¬ng. ë vïng ven bê cña phÝa B¾c bíc ®Çu ®· ®Þnh tªn ®îc 95 loµi, thuéc 35 gièng, 13 hä. Vïng ven biÓn phÝa Nam cã 255 loµi thuéc 69 gièng. Sè lîng çc loµi san h« ë ViÖt Nam nh vËy kh¸ giµu v× vïng giµu san h« trªn thÕ giíi còng chØ cã sè lîng lµ 75 loµi.

C¨n cø vµo kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ r¹n san h« vïng biÓn ViÖt Nam trong khu«n khæ çc ch¬ng tr×nh nghiªn cøu biÓn ®îc thùc hiÖn tõ nh÷ng n¨m 1960 ®Õn nay th× cã thÓ kh¼ng ®Þnh mét sos khu vùc cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i r¹n san h« bao gåm:

- §¶o Çt Bµ (H¶i Phßng)

- C«n §¶o (Bµ RÞa - Vòng Tµu)

- Vïng vÞnh V¨n Phong - §¹i L·nh (Kh¸nh Hoµ)

- Çc quÇn thÓ ®¶o miÒn Trung

- §¶o Phó Quèc

+ HÖ sinh th¸i vïng çt ven biÓn

ViÖt Nam cã ®êng bê biÓn dµi trªn 3200 km, däc theo bê biÓn cã kho¶ng 60 v¹n ha ®Êt çt ven biÓn.

Trong hÖ sinh th¸i çt biÓn ViÖt Nam th× nhãm ®Êt çt ®á cã diÖn tÝch gÇn 77000 ha ë çc tØnh duyªn h¶i Trung bé vµ tËp trung ë 2 tØnh B×nh ThuËn vµ Ninh ThuËn cã gi¸ trÞ du lÞch h¬n c¶.

Page 11 of 25

Khèi çt ®á ®å sé nhÊt n»m ë phÝa T©y B¾c Phan ThiÕt cã chiÒu dµi 50 km, réng 20 km n»m ë cao ®é 200m. Sên B¾c vµ t©y cña khèi çt nµy bÞ thæi mßn, röa tr«i bÒ mÆt t¹o nªn çc tròng réng 600 - 1000m, s©u 20 - 60m ®¸y b»ng sên tho¶i. Çc cån çt ®á cßn chÞu t¸c ®éng cña giã, h×nh thµnh çc cån çt di ®éng.

Çc cån çt di ®éng ë Phan ThiÕt lµ tiÒm n¨ng du lÞch hÕt søc ®éc ®¸o. Ngoµi viÖc hÊp dÉn, thu hót du kh¸ch ®Õn tham quan çc cån çt di ®éng, nghiªn cøu çt ®á, n¬i ®©y cßn cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn çc lo¹i h×nh du lÞch thÓ thao trît çt, ®ua xe trªn çt, ch¬i bãng trªn çt...

+ HÖ sinh th¸i ®Êt ngËp níc

Nh÷ng hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp níc ®iÓn h×nh trªn thÕ giíi ®Òu cã thÓ t×m thÊy trªn l·nh thæ níc ta.

Vïng ®Êt ngËp níc lín nhÊt cña níc ta lµ ch©u thæ s«ng Cöu Long. ë miÒn Trung th× çc ®Çm ph¸ ven biÓn, çc hå chøa níc nh©n t¹o l¹i lµ nh÷ng vïng ®Êt ngËp níc quan träng. Trong khi ®ã ë phÝa B¾c l¹i cã rÊt nhiÒu hå, hå chøa n»m trong lu vùc s«ng Hång vµ nh÷ng b·i triÒu réng lín cïng víi nh÷ng çnh rõng ngËp mÆn cña ch©u thæ. Do ®ã tæng diÖn tÝch ®Êt ngËp níc cña níc ta íc tÝnh kho¶ng 7 triÖu ®Õn 10 triÖu ha.

Sù phong phó vÒ kiÓu lo¹i ®Êt ngËp níc ven bê còng kÐo theo sù ®a d¹ng cña çc hÖ sinh th¸i vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. Mçi nhãm ®Êt ngËp níc ven bê l¹i chøa ®ùng mét vµi hÖ sinh th¸i, tr¸i l¹i mçi kiÓu lo¹i ®Êt ngËp níc cã thÓ trïng víi mét hÖ sinh th¸i cïng tªn.

Çc vïng ®Êt ngËp níc ven biÓn ViÖt Nam cßn lµ ®èi tîng cña du lÞch sinh th¸i rÊt lín mµ ®Õn nay viÖc khai th¸c cha t¬ng xøng víi tiÒm n¨ng. §ã lµ tiÒm n¨ng x©y dùng çc khu b¶o tån ®Êt ngËp níc ven biÓn, çc c«ng viªn vµ vên quèc gia, çc b·i ®Æc s¶n, çc s©n chim quèc gia hoÆc quèc tÕ.

Khu BTTN Xu©n Thuû, vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long lµ nh÷ng n¬i cã diÒu kiÖn ph¸t triÓn du lÞch, ®Æc biÖt lµ du lÞch sinh th¸i.

+ HÖ sinh th¸i rõng kh« h¹n ®Æc trng

HÖ sinh th¸i rõng khép - hÖ sinh th¸i rõng kh« h¹n ®Æc trng lµ lo¹i h×nh rõng ®Æc trng cña khu vùc nhiÖt ®íi §«ng Nam ¸.

HÖ sinh th¸i rõng khép cã tiÒm n¨ng to lín vÒ mÆt du lÞch sinh th¸i. Trong hÖ sinh th¸i nµy cã mét tËp hîp ®a d¹ng sinh häc gåm cã 464 loµi thùc vËt cã m¹ch thuéc 94 hä.

HÖ ®éng vËt trong hÖ sinh th¸i rõng khép. Cã 62 loµi thó thuéc 26 hä - 11 bé, 196 loµi chim - 46 hä - 18 bé, 46 loµi bß s¸t thuéc 12 hä, 3 bé vµ 15 loµi Õch nh¸i thuéc 4 hä - 1 bé vµ 15 loµi ç níc ngät vµ hµng ngµn loµi c«n trïng, ®éng vËt ®Êt.

HÖ sinh th¸i rõng khép Jok §«n vµ çc khu vùc l©n cËn quanh khu b¶o tån ®ang cßn b¶o vÖ mét sè loµi thùc vËt, ®éng vËt quÝ hiÕm: gi¸ng h¬ng, cµ te, gô mËt, bß tãt (Bos gaurus), tr©u rõng (Bubalus bubalis), bß rõng (Bos javanicus), bß x¸m (Bos sauveli), h¬u cµ t«ng (Carvus eldi), h¬u vµng (Cervus percinus), hæ (Panthera tigris), voäc b¹c

Page 12 of 25

(Presbytis cristatus), voäc ngò s¾c (Pygathrix nemaeus), voi (Elephas maximua), r¸i ç (Lutra luttre), cÇy nùc (Arctictis binturong), chã rõng (Canis) (lµ lo¹i thó ¨n thÞt lÇn ®Çu tiÒn ph¸t hiÖn ë ViÖt Nam), gÊu ngùa (Sclenartcs thibetanus), C«ng (Pava muticus), gµ l«i h«ng tÝa (Lophura diamdi), gµ tiÒn mÆt ®á (Polylectron germani), ç sÊu (Crocodillus)...

Trong tæng sè 10 loµi thó ®Æc h÷u cña §«ng D¬ng th× t¹i hÖ sinh th¸i rõng khép Jok §«n ®· cã 5 loµi.

+ HÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn

HÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn lµ tËp hîp cña çc loµi ®éng thùc vËt vµ vïng tù nhiªn cña ®Êt ngËp mÆn ven biÓn. HÖ sinh th¸i RNM lµ hÖ sinh th¸i cã n¨ng suÊt cao ë vïng ven biÓn nhiÖt ®íi nhng rÊt nh¹y c¶m víi çc t¸c ®éng cña con ngêi vµ thiªn nhiªn.

RNM ë níc ta ph¸t triÓn tõ b¾c vµo Nam nhng ph¸t triÓn m¹nh ë phÝa Nam vµ ®Æc biÖt ph¸t triÓn ë b¸n ®¶o Cµ Mau. Tríc n¨m 1945 diÖn tÝch RNM ë níc ta lµ 400.000 ha trong ®ã miÒn Nam cã 250.000 ha vµ riªng Minh H¶i cã 150.000 ha chñ yÕu lµ rõng giµ víi nh÷ng c©y g« cao ®Õn 20 - 30 m. Cho ®Õn thêi kú 1990 diÖn tÝch RNM chØ cßn 73.300 ha.

RNM ë ViÖt Nam cã thµnh phÇn loµi kh¸ phong phó so víi çc níc trong khu vùc §«ng Nam ¸.

- VÒ thùc vËt: cã trªn 70 loµi cã m¸c trong ®ã 34 loµi thuéc 15 hä lµ nh÷ng thùc vËt ngËp mÆn ®iÓn h×nh ph©n bè trªn çc b·i ngËp triÒu hµng ngµy, trong khi ë çc RNM cña Indonexia hay Malayxia c©y ngËp mÆn ®iÓn h×nh chØ cã 31 - 32 loµi.

- VÒ ®éng vËt : cã 258 loµi ç thuéc 78 hä ®· gÆp ë vïng ven biÓn ViÖt Nam, 169 loµi th©n mÒn thuéc 51 hä, 69 loµi cua (8 hä), 101 loµi t«m thuéc 11 hä, 386 loµi chim cã 73 loµi di tró víi nh÷ng loµi chim lín nh diÖc, giang, bå n«ng, vÞt trêi...

RNM lµ n¬i c tró, lµm tæ hoÆc kiÕm thøc ¨n cña h¬n 200 loµi chim.

ë T©y Nam Bé cã çc s©n chim Cï lao §Êt (BÕn Tre), VÜnh Lîi, T©n Hng, Ngäc HiÓn... S©n chim T©n Kh¸nh (huyÖn Çi Níc) cã diÖn tÝch kho¶ng 130 ha ®îc coi lµ s©n chim tù nhiªn lín nhÊt §«ng Nam ¸.

HÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn cã søc l«i cuèn nhiÒu nhµ nghiªn cøu dÕn víi nã. ChÝnh v× vËy, hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn lµ ®iÓm du lÞch nghiªn cøu hÊp dÉn. Ngoµi viÖc tham quan rõng ngËp mÆn, çc s©n chim, t×m hiÓu çc ®Æc s¶n cña hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn... lµ tiÒn ®Ò cho viÖc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn ven biÓn ViÖt Nam.

4.2. HiÖn tr¹ng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam:

+ VÒ c«ng t¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i

Page 13 of 25

Du lÞch sinh th¸i lµ mét lo¹i h×nh du lÞch míi c¶ vÒ kh¸i niÖm lÉn tæ chøc kü thuËt kh«ng riªng g× víi ViÖt Nam mµ ë nhiÒu níc. ë níc ta trong nh÷ng n¨m qua míi chØ tËp trung chñ yÕu vµo c«ng t¸c quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn du lÞch mang tÝnh ®Þnh híng chiÕn lîc vµ ®Çu t vµo hÖ thèng c¬ së h¹tÇng kh¸ch s¹n du lÞch. C«ng t¸c ®iÒu tra c¬ b¶n, quy ho¹ch nh÷ng vïng tiÒm n¨ng phôc vô cho môc ®Ých ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i hÇu nh cßn ë giai ®o¹n ®Çu. Mét sè tæ chøc du lÞch ®· tæ chøc mét sè tuyÕn du lÞch mang d¸ng dÊp du lÞch sinh th¸i. Tuy nhiªn çc ho¹t ®éng nµy cßn mang tÝnh chÊt tù ph¸t, quy m« nhá, s¶n phÈm vµ ®èi tîng phôc vô cha râ rµng. §Æc biÖt ®Çu t cho viÖc nghiªn cøu thÞ trêng vµ c«ng nghÖ phôc vô ph¸t triÓn lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i cha ®îc ®Æt ra. C«ng t¸c tæ chøc huÊn luyÖn nghiÖp vô phôc vô cho ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i cha ®îc quan t©m...

Víi çc lý do trªn tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i to lín cña ViÖt Nam còng nh thÞ trêng du lÞch sinh th¸i trong níc cha ®îc khai th¸c cã hiÖu qu¶.

+ VÒ tæ chøc çc lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i vµ thÞ trêng du lÞch sinh th¸i

ë níc ta hiÖn nay míi chØ tæ chøc ®îc mét sè ho¹t ®éng du lÞch dùa vµo viÖc khai th¸c tiÒm n¨ng tµi nguyªn du lÞch tù nhiªn bao gåm:

- Du lÞch th¨m quan, nghiªn cøu ë mét sè khu b¶o tån thiªn nhiªn mµ chñ yÕu lµ çc v-ên quèc gia.

- Du lÞch th¸m hiÓm, nghiªn cøu vïng nói Phanxip¨ng (Lµo Cai)

- Du lÞch tham quan miÖt vên, s«ng níc ®ång b»ng s«ng Cöu Long.

- Tæ chøc çc cuéc hµnh tr×nh b»ng xe ®¹p, xe m¸y, «t« cÊp khu vùc hoÆc xuyªn quèc gia ®Ó tham quan t×m hiÓu c¶nh quan thiªn nhiªn, con ngêi ViÖt Nam.

Tuy nhiªn çc lo¹i h×nh du lÞch trªn thùc chÊt chØ lµ du lÞch dùa vµo thiªn nhiªn mang mµu s¾c cña du lÞch sinh th¸i, chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè hîp thµnh ®Çy ®ñ cña lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i lµ võa kh¸m ph¸ thiªn nhiªn võa b¶o vÖ thiªn nhiªn víi ®Çy ®ñ ý nghÜa tr¸ch nhiÖm ''Responsible travel''.Do viÖc nghiªn cøu t¹o c¬ së cho ph¸t triÓn lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i còng nh viÖc quy ho¹ch, ®Çu t çc khu vùc phôc vô tæ chøc ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i cßn h¹n chÕ nªn ®· ¶nh hëng ®Õn viÖc x©y dùng çc ch¬ng tr×nh du lÞch mang tÝnh chuyªn ®Ò hoÆc tæng hîp cã néi dung sinh th¸i cã søc c¹nh tranh.

+ VÒ tæ chøc khai th¸c thÞ trêng du lÞch sinh th¸i

ThÞ trêng du lÞch sinh th¸i trªn ph¹m vi thÕ giíi vµ trong níc hiÖn nay ®ang ph¸t triÓn m¹nh vµ cã xu híng nh mét ''mèt'' du lÞch. Do nhiÒu nguyªn nh©n ®· ®Ò cËp ë trªn, nªn viÖc tæ chøc nghiªn cøu thÞ trêng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p kü thuËt nghiÖp vô... phôc vô khai th¸c nguån du lÞch ®i theo chuyªn ®Ò du lÞch sinh th¸i cßn nhiÒu h¹n chÕ. TÝnh chung c¶ níc trong mét hai n¨m gÇn ®©y du lÞch sinh th¸i nãi riªng vµ du lÞch thiªn nhiªn nãi chung chiÕm mét tû lÖ kh«ng ®¸ng kÓ.

§¸nh gi¸ chung bøc tranh du lÞch sinh th¸i cña ViÖt Nam míi chØ lµ ë møc s¬ khai cha xøng víi tiÒm n¨ng vèn cã vÒ sù ®a d¹ng vµ phong phó cña nã còng nh vÞ trÝ cña nã hiÖn nay trong xu thÕ ph¸t triÓn chung ë khu vùc vµ quèc tÕ.

Cã mét sè nguyªn nh©n c¬ b¶n h¹n chÕ sù ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ViÖt nam:

Page 14 of 25

- Du lÞch sinh th¸i lµ lo¹i h×nh míi c¶ vÒ kh¸i niÖm, vÒ tæ chøc, quy ho¹ch ®Çu t vµ khai th¸c.

- Cha t¹o ®îc hµnh lang ph¸p lý víi nh÷ng c¬ chÕ phï hîp.

- Lùc lîng qu¶n lý çc Vên quèc gia, çc khu b¶o tån thiªn nhiªn cßn thiÕu vÒ sè lîng vµ ®µo t¹o cßn cha ®Çy ®ñ, hÖ thèng qu¶n lý kh«ng ®îc thèng nhÊt: kho¶ng mét nöa çc V-ên quèc gia, khu b¶o tån thiªn nhiªn ®îc ®Æt díi sù qu¶n lý cña Trung ¬ng ( Bé NN -PTNN ), sè cßn l¹i th× l¹i do ®¹i ph¬ng cÊp tØnh qu¶n lý. Do vËy rÊt khã cã ®îc sù thèng nhÊt trong qu¶n lý dùa trªn mét chÝnh s¸ch qu¶n lý chung vµ thèng nhÊt trong toµn quèc.

- Cha cã ®îc nh÷ng ®¸nh gi¸ cÇn thiÕt vÒ tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i vµ quy ho¹ch du lÞch trong çc khu b¶o tån thiªn nhiªn.

- Cha cã ®îc nh÷ng th«ng t liªn ngµnh gi÷a Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n vµ Tæng côc Du lÞch ®¶m b¶o cho viÖc phèi hîp khai th¸c cã hiÖu qu¶ çc tiÒm n¨ng sinh th¸i rõng vµo môc ®Ých du lÞch.

- Cha gi¶i quyÕt tèt viÖc ®Çu t hoµn thiÖn hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng.

- Cha cã ®éi ngò híng dÉn viªn chuyªn nghiÖp cã kinh nghiÖm, kiÕn thøc vÒ tù nhiªn, m«i trêng sinh th¸i ®Ó tæ chøc ®îc çc tour du lÞch sinh th¸i hÊp dÉn.

- Çc lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i cßn hÕt søc ®¬n gi¶n cha t¹o ®îc sù hÊp dÉn ®èi víi kh¸ch ¶nh h-ëng ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh du lÞch ®Ó tõ ®ã cã ®îc nh÷ng nguån t¸i ®Çu t b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn çc hÖ sinh th¸i rõng.

5. §Þnh híng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ViÖt Nam

5.1. Tæ chøc kh«ng gian du lÞch sinh th¸i:

C¨n cø vµo sù ph©n bè vÒ mÆt kh«ng gian cña çc vïng sinh th¸i ®Æc thï cã hÖ sinh th¸i cao víi sù cã mÆt cña çc loµi sinh vËt ®Æc h÷u, còng nh c¨n cø vµo çc ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ - x· héi, c¬ së h¹tÇng... tæ chøc kh«ng gian ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i ViÖt Nam bao gåm çc vïng chñ yÕu (s¬ ®å...).

* Vïng nói vµ ven biÓn §«ng B¾c:

Kh«ng gian du lÞch sinh th¸i vïng nói §«ng B¾c chñ yÕu bao gåm mét phÇn çc tØnh L¹ng S¬n, Cao B»ng, B¾c K¹n, B¾c Th¸i. Çc hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh cã gi¸ trÞ du lÞch nãi chung vµ du lÞch sinh th¸i nãi riªng ë khu vùc nµy lµ hÖ sinh th¸i trªn nói ®¸ v«i, hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp níc mµ tiªu biÓu lµ khu b¶o tån thiªn nhiªn B¾c S¬n, H÷u Liªn (L¹ng S¬n) rõng v¨n ho¸ - lÞch sö P¾c Bã, Trïng Kh¸nh (Coa B»ng), vên quèc gia Ba BÓ (B¾c K¹n), hå Nói Cèc (B¾c Th¸i).

Kh«ng gian du lÞch sinh th¸i vïng ven biÓn §«ng B¾c chñ yÕu bao gåm phÇn ven biÓn 2 tØnh Qu¶ng Nam vµ H¶i Phßng víi çc hÖ sinh th¸i trªn nói ®¸ v«i, sinh th¸i rõng ngËp mÆn vµ hÖ sinh th¸i san h«.

Page 15 of 25

VÞnh H¹ Long víi vên quèc gia Çt Bµ lµ kh«ng gian cã tÝnh hÊp dÉn ®Æc biÖt vÒ du lÞch nãi chung vµ du lÞch sinh th¸i nãi riªng ë khu vùc nµy.

TÝnh ®a d¹ng sinh häc ë kh«ng gian du lÞch sinh th¸i nµy t¬ng ®èi cao víi kho¶ng 3500 loµi thùc vËt, 109 loµi thó, 179 loµi chim trong ®ã cã çc loµi thó quÝ hiÕm ®Æc h÷u nh Voäc mòi hÕch (Trachypithecus Avunculus), voäc ®Çu tr¾ng (T. Fracoisi polyocephalus)...

Çc ®iÓm ®Æc biÖt cã gi¸ trÞ khai th¸c phôc vô ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë vïng nµy lµ vên quèc gia Çt Bµ vµ vên quèc gia Ba BÓ.

Çc lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i cã thÓ tæ chøc ®îc bao gåm:

- Tham quan nghiªn cøu çc hÖ sinh th¸i ®Æc thï.

- Du lÞch m¹o hiÓm

- Du lÞch lÆn biÓn.

* Vïng nói T©y B¾c - Hoµng Liªn S¬n

Kh«ng gian ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i ë vïng nµy chñ yÕu bao gåm phÇn phÝa T©y cña 2 tØnh Lµo Cai vµ Lai Ch©u víi vïng sinh th¸i nói cao Sapa - F¨ng Xi P¨ng cã nhiÒu loµi sinh vËt «n ®íi vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn Mêng NhÐ n¬i cã tíi 38 loµi ®éng vËt thuéc loµi quÝ hiÕm cÇn ®îc b¶o vÖ nh voi (Elephas maximus), bß tãt (Bos ganrus), gÊu chã (Helarctos malayanus), hæ (Panthera tigirs), sãi ®á (Cuon alpinus)...

Çc lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i cã thÓ tæ chøc ®îc ë khu vùc nµy bao gåm:

- Tham quan nghiªn cøu çc hÖ sinh th¸i vïng nói cao.

- Du lÞch m¹o hiÓm.

* Vïng ®ång b»ng s«ng Hång

Víi kh«ng gian chñ yÕu thuéc çc tØnh Hµ T©y, VÜnh Phóc, Hµ Nam, Nam §Þnh, Th¸i B×nh vµ Thanh Ho¸. HÖ sinh th¸i ë vïng mang ®Æc tÝnh cña khu hÖ sinh th¸i Hoa Nam vµ khu hÖ trung gian gi÷a b¶n ®Þa vµ Malaysia - Indonesia. Ngoµi ra ë vïng cßn cã hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp níc t¬ng ®èi ®iÓn h×nh. Trªn ph¹m vi kh«ng gian vïng du lÞch sinh th¸i nµy cã 3 vên quèc gia lµ Tam §¶o, Ba V× vµ Cóc Ph¬ng. §Æc biÖt ë ®©y cã khu b¶o vÖ ®Êt ngËp níc (Ramsa) ®Çu tiªn cña ViÖt Nam vµ khu vùc ë Xu©n Thuû.

MÆc dï tÝnh d¹ng sinh häc ë vïng nµy cha ph¶i lµ cao nhÊt vµ sè lîng çc loµi ®éng thùc vËt ®Æc h÷u, quý hiÕm cßn h¹n chÕ, tuy nhiªn ®iÒu kiÖn ®Ó khai th¸c çc tiÒm n¨ng du lÞch cña vïng lµ t¬ng ®èi thuËn lîi bëi çc ®iÓm tiÒm n¨ng lín cña vïng n»m gÇn Thñ ®« Hµ Néi - Trung t©m du lÞch quan träng vµo lo¹i nhÊt cña c¶ níc, víi çc ®iÒu kiÖn vÒ h¹ tÇng c¬ së, c¬ së vËt chÊt kü thuËt t¬ng ®èi ph¸t triÓn.

C¨n cø vµo çc ®Æc ®iÓm sinh th¸i tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn cã liªn quan ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i ë vïng nµy chñ yÕu lµ tham quan nghiªn cøu çc hÖ sinh th¸i ®Æc thï kÕt hîp víi th¾ng c¶nh vµ du lÞch

Page 16 of 25

v¨n ho¸.

* Vïng B¾c Trung Bé

Bao gåm phÇn phÝa T©y Nam NghÖ An, Hµ TÜnh, phÝa T©y Qu¶ng B×nh vµ khu vùc §«ng Nam Thõa Thiªn - HuÕ, phÇn phÝa T©y §µ N½ng vµ Qu¶ng Nam.

§Þa bµn ®îc ®¸nh gi¸ cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao víi nhiÒu khu rõng nguyªn sinh réng lín. §©y còng lµ vïng mµ trong thêi gian qua ®· ph¸t hiÖn 3 loµi thó míi lµ Sao la (Pseudoryx nghelinhesis), Mang lín (Megamuntincus Vuquangensis) vµ Voäc Hµ TÜnh (Trachypitheus francoisi hatinhensis). Ngoµi ra ë khu vùc nµy cã tíi 26 loµi thó, 25 loµi chim, 16 loµi bß s¸t vµ 9 loµi ç thuéc diÖn ®Æc h÷u hÑp, quÝ hiÕm.

Ngoµi tÝnh ®a d¹ng sinh häc ë vïng nµy cßn cã khu b¶o tån thiªn nhiªn Phong Nha - KÎ Bµng víi ®éng Phong Nha ®îc xÕp vµo lo¹i lín trªn thÕ giíi. ChÝnh v× vËy tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i ë vïng nµy lµ rÊt lín.

Tuy nhiªn c¨n cø vµo çc ®iÒu kiÖn cã liªn quan ë vïng nµy kh«ng gian u tiªn ®Çu t ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i lµ B¹ch M· - B¸n ®¶o S¬n Trµ - Cï Lao Chµm.


- Tham quan nghiªn cøu çc hÖ sinh.



* Vïng Nam Trung Bé vµ T©y Nguyªn

Cã kh«ng gian däc phÇn phÝa T©y cña T©y Nguyªn, mét phÇn phÝa B¾c L©m §ång xuèng Kh¸nh Hoµ.

Çc hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh cña vïng bao gåm hÖ sinh th¸i rõng khép mµ tiªu biÓu ë Yok §on, hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp níc ë Hå L¾c, hÖ sinh th¸i vïng nói cao ë Ngäc Linh, Bidoup - Nói Bµ, hÖ sinh th¸i san h« ë Nha Trang.

Cã thÓ nãi ®©y lµ vïng tËp trung nhiÒu hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh vµ còng lµ n¬i ®îc thÕ giíi c«ng nhËn vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, lµ n¬i duy nhÊt ë ViÖt Nam vµ çc níc §«ng Nam ¸ cã ®ñ 4 loµi bß x¸m (Bos Sauveli) vµ bß sõng xo¾n (Novovibos spiralis) vµ còng lµ n¬i cßn cã nhiÒu loµi chim,t hó, bß s¸t, ç, çc loµi thùc vËt thuéc diÖn qóy hiÕm, ®Æc h÷u ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi.

Ngoµi ra ë khu vùc çc vên quèc gia vµ khu b¶o tån tù nhiªn, ®Æc biÖt ë T©y Nguyªn, cßn b¶o tån ®îc çc sinh ho¹t truyÒn thèng cña céng ®ång d©n téc, t¹o tÝnh hÊp dÉn ®Æc biÖt ®èi víi kh¸ch du lÞch. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i cña vïng.


- Tham quan nghiªn cøu çc hÖ sinh th¸i.

Page 17 of 25



* Vïng §«ng Nam Bé

§©y lµ vïng chuyÓn tiÕp tõ vïng cao nguyªn T©y Nguyªn - cùc Nam Trung Bé xuèng ®ång b»ng Nam Bé víi kh«ng gian chñ yÕu bao gåm khu vùc vên quèc gia Çt Tiªn (L©m §ång - B×nh D¬ng - §ång Nai), C«n §¶o (Bµ RÞa - Vòng Tµu), khu b¶o tån thiªn nhiªn BiÓn L¹c - Nói ¤ng (B×nh ThuËn), B×nh Ch©u - Phíc Böu (Bµ RÞa - Vòng Tµu), vµ khu vùc Mòi NÐ, ®¶o Phó Quý (B×nh ThuËn).

TÝnh ®a d¹ng sinh häc cña vïng còng ®îc ®¸nh gi¸ lµ kh¸ cao víi nhiÒu hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh trong ®ã ®¸ng chó ý lµ hÖ sinh th¸i çt biÓn víi çc cån çt di ®éng ®Æc biÖt cã gi¸ trÞ víi ho¹t ®éng du lÞch ë B×nh ThuËn.

§©y còng lµ vïng cßn tån t¹i loµi tª gi¸c mét sõng (Rhinoceros sondaicus) hiÖn chØ cßn quÇn thÓ rÊt Ýt ë vïng Çt Léc.

Çc lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i chñ yÕu cã thÓ tæ chøc ®îc ë vïng nµy bao gåm:

- Tham quan nghiªn cøu çc hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh


* Vïng ®«ng b»ng s«ng Mª K«ng

Víi 2 hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh lµ ®Êt ngËp níc vµ rõng ngËp mÆn, kh«ng gian ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i ë vïng nµy chñ yÕu tËp trung ë çc tØnh däc s«ng Mek«ng vµ çc tØnh B¹c Liªu, Cµ Mau vµ Kiªn Giang. Rõng ngËp mÆn Cµ Mau, Trµm Chim (§ång Th¸p) n¬i b¶o tån loµi sÕu cæ trôi (Grus antigone) lµ nh÷ng n¬i cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt cho ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i.

Ngoµi ra, çc miÖt vên, ®Æc biÖt trªn çc cï lao däc s«ng TiÒn, s«ng HËu, khu b¶o tån thiªn nhiªn Phó Quèc lµ nh÷ng ®iÓm du lÞch sinh th¸i hÊp dÉn cña vïng.

TÝnh ®éc ®¸o cña ho¹t ®éng du lÞch nãi chung, du lÞch sinh th¸i nãi riªng ë vïng ®ång b»ng s«ng Mek«ng lµ du lÞch s«ng níc.

5.2. Tæ chøc tuyÕn ®iÓm du lÞch sinh th¸i

Nh÷ng c¨n cø chñ yÕu ®Ó h×nh thµnh hÖ thèng tuyÕn ®iÓm du lÞch sinh th¸i bao gåm:

- Sù ph©n bè vÒ mÆt kh«ng gian çc ®iÓm du lÞch sinh th¸i cã gi¸ trÞ.

- Tæ chøc çc tuyÕn ®iÓm du lÞch quèc gia ®· ®îc x¸c ®Þnh trong quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn du lÞch ViÖt Nam thêi kú 1995 - 2010.

- HÖ thèng çc trung t©m du lÞch vïng vµ tiÓu vïng ®· ®îc x¸c ®Þnh.

Çc tuyÕn ®iÓm du lÞch sinh th¸i chñ yÕu bao gåm:

Page 18 of 25

+ Hµ Néi - Hµ T©y - Hµ Nam - Nam §Þnh - Th¸i B×nh - H¶i Phßng - Qu¶ng Ninh.

§©y lµ tuyÕn du lÞch ®îc tæ chøc theo trôc quèc lé 1A vµ quèc lé 10 ®Ó ®Õn phÇn lín çc ®iÓm du lÞch sinh th¸i cã gi¸ trÞ ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång vµ vïng ven biÓn §«ng B¾c. Çc ®iÓm du lÞch sinh th¸i chñ yÕu trªn tuyÕn nµy bao gåm vên quèc gia Ba V×, khu v¨n ho¸ - lÞch sö H¬ng S¬n, vên quèc gia Cóc Ph¬ng, khu b¶o tån RAMSA Xu©n Thuû, vên quèc gia Çt Bµ, Khu di s¶n tù nhiªn TG H¹ Long.

+ Hµ Néi - VÜnh Phóc - B¾c K¹n - Cao B»ng - L¹ng S¬n

§îc tæ chøc chñ yÕu dùa vµo trôc quèc lé 3 vµ quèc lé 4A xuyªn suèt çc ®iÓm du lÞch sinh th¸i chñ yÕu cña vïng nói §«ng B¾c bao gåm: vên quèc gia Tam §¶o, Ba BÓ vµ çc khu b¶o tån thiªn nhiªn Pia O¾c, H÷u Liªn.

+ Hµ Néi - Yªn B¸i - Lao Cai - Lai Ch©u - S¬n La

Thùc chÊt ®©y lµ tuyÕn du lÞch quèc gia ë tiÓu vïng du lÞch T©y B¾c ®· ®îc x¸c ®Þnh trong quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn du lÞch ViÖt Nam theo trôc quèc lé 4A vµ quèc lé 6.

Çc ®iÓm du lÞch sinh th¸i chñ yÕu trªn tuyÕn nµy lµ khu b¶o tån tù nhiªn F¨ng Xi P¨ng g¾n víi Sapa, Hoµng Liªn S¬n, Mêng NhÐ.

+ Hµ Néi - Vinh - Hµ TÜnh - Qu¶ng B×nh

Thùc chÊt ho¹t ®éng cña tuyÕn du lÞch nµy sÏ xuÊt ph¸t tõ Vinh (trung t©m tiÓu vïng phÝa Nam cña vïng du lÞch B¾c Bé). Çc ®iÓm du lÞch chñ yÕu trªn tuyÕn nµy lµ çc khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï M¸t, Vò Quang, KÎ Gç vµ Phong Nha - KÓ Bµng.

+ HuÕ - §µ N½ng - Kon Tum - Gia Lai - D¨l L¨k - L©m §ång -Nha Trang

§îc tæ chøc mét phÇn theo trôc quèc lé 1A vµ phÇn lín theo trôcquèc lé 14 nèi çc tØnh T©y Nguyªn. §©y sÏ lµ tuyÕn du lÞch sinh th¸i hÊp dÉn cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi ho¹t ®éng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam.

Çc ®iÓm du lÞch quan träng trªn tuyÕn nµy bao gåm vên quèc gia B¹ch M*, Yok §on, khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh, Kon Kai King, hå L¾c, Bidong - Nói Bµ va çc ®¶o trong vÞnh Nha Trang.

+ Thµnh phè Hå ChÝ Minh - Vòng Tµu - Phan ThiÕt - B×nh D¬ng

Lµ tuyÕn du lÞch nèi çc ®iÓm du lÞch sinh th¸i cã gi¸ trÞ trong vïng §«ng Nam Bé bao gåm vên quèc gia Çt Tiªn, C«n §¶o, çc khu b¶o tån thiªn nhiªn B×nh Ch©u - Phíc Böu, Hå L¹c - Nói ¤ng. §Æc biÖt trªn tuyÕn nµy cã hÖ sinh th¸i çt víi çc cån çt di ®éng ë Mòi NÐ (Phan ThiÕt).

Ngoµi ra cã thÓ tæ chøc tuyÕn du lÞch ®êng biÓn tõ thµnh phè Hå ChÝ Minh ®i C«n §¶o vµ Phó Quý ®Ó tham quan nghiªn cøu çc hÖ sinh th¸i vên quèc gia C«n §¶o vµ hÖ san h« ë C«n §¶o, Phó Quý ®îc ®¸nh gi¸ vµo lo¹i ®iÓn h×nh nhÊt ë níc ta.

+ Thµnh phè Hå ChÝ Minh - §ång Th¸p - TiÒn Giang - BÕn Tre - Trµ Vinh - Cµ Mau - Kiªn Giang -Phó Quèc

Page 19 of 25

TuyÕn du lÞch nµy cho phÐp khai th¸c nh÷ng tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i cña vïng ®ång b¨ng s«ng Mª K«ng víi 2 hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh lµ ®Êt ngËp níc vµ rõng ngËp mÆn. Çc ®iÓm du lÞch quan träng cña tuyÕn bao gåm khu b¶o tån Tam N«ng, §Êt Mòi vµ Phó Quèc. Ngoµi ra çc ®iÓm du lÞch sinh th¸i miÖt vên ®Æc thï cña vïng s«ng níc, ®Æc biÖt trªn çc cï lao nh Thíi S¬n (TiÒn Giang), sÏ lµm t¨ng lªn ®¸ng kÓ tÝnh hÊp dÉn cña tuyÕn du lÞch.

5.3. §Þnh híng vÒ tæ chøc qu¶n lý

Çc khu rõng ®Æc dông hiÖn nay cña ViÖt Nam ®îc chia thµnh 3 lo¹i: vên quèc gia, khu b¶o tån thiªn nhiªn vµ khu rõng v¨n ho¸ - lÞch sö - m«i trêng. Ba lo¹i cã nh÷ng h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý vµ ®Æc trng kh¸c nhau vÒ quyÒn sö dông, së h÷u tµi nguyªn ®Êt ®ai.

- 10 vên quèc gia phÇn lín do Trung ¬ng qu¶n lý cßn mét sè do tØnh qu¶n lý, nhng ®Òu cã ban qu¶n lý thèng nhÊt vµo mét ®Çu mèi thuéc hÖ thèng qu¶n lý ngµnh däc môc tiªu c¬ b¶n lµ b¶o tån thiªn nhiªn.

- 61 khu b¶o tån thiªn nhiªn hÇu hÕt do tØnh, thµnh phè qu¶n lý, môc ®Ých võa b¶o tån thiªn nhiªn, võa g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ th«ng qua çc dù ¸n víi sù qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh cña Ban ®iÒu hµnh.

- 34 khu rõng v¨n ho¸ - lÞch sö - m«i trêng, ®Òu cã Ban qu¶n lý thuéc hÖ thèng qu¶n lý ngµnh däc thuéc Bé V¨n ho¸ Th«ng tin.

Víi ®Æc ®iÓm trªn ®Ó ®¶m b¶o viÖc khai th¸c cã hiÖu qu¶ çc tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i, m« h×nh tæ chøc qu¶n lý ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i ë çc khu rõng ®Æc dông ë ViÖt Nam nªn ®Þnh híng nh sau:

§èi víi çc khu vên quèc gia:

Page 20 of 25

� C«ng t¸c tæ chøc qu¶n lý ®îc thùc hiÖn díi sù ®iÒu hµnh thèng nhÊt cña Ban Qu¶n lý vên quèc gia theo hÖ thèng qu¶n lý chung cña ngµnh chñ qu¶n. Ngµnh du lÞch chØ tham gia theo chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ níc vÒ du lÞch.

� C¬ chÕ chÝnh s¸ch tµi chÝnh cã quy ®Þnh riªng cho lo¹i h×nh ho¹t ®éng du lÞch ë c¸c vên quèc gia trong khu«n khæ thèng nhÊt gi÷a ba bé: Tµi chÝnh, N«ng nghiÖp - Ph¸t triÓn N«ng th«n vµ Tæng côc Du lÞch trªn nguyªn t¾c kh«ng bao cÊp, tù h¹ch to¸n vµ c©n ®èi, c©n b»ng lîi Ých kinh tÕ - x· héi gi÷a khai th¸c du lÞch víi b¶o tån ph¸t triÓn tiÒm n¨ng thiªn nhiªn, céng ®ång nh©n d©n ®Þa ph¬ng.

§èi víi c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn:

Page 21 of 25

Vai trß cña Héi ®ång xóc tiÕn ph¸t triÓn du lÞch ë çc khu b¶o tån thiªn nhiªn cã vai trß ®Æc biÖt quan träng vµ phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña mét vïng thiªn nhiªn cã nhiÒu chñ sö dông, së h÷u ®Êt ®ai, tµi nguyªn víi nhiÒu ngµnh nghÒ kh¸c nhau nh: n«ng trêng, l©m trêng, thuû s¶n, thuû lîi, du lÞch vµ ®an xen gi÷a b¶o tån vèn sinh th¸i rõng ®i ®«i víi khai th¸c phôc vô lîi Ých kinh tÕ. Héi ®ång xóc tiÕn ph¸t triÓn du lÞch cã chøc n¨ng nhiÖm vô:

� T vÊn cho chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vÒ çc vÊn ®Ò c¬ chÕ chÝnh s¸ch,, quy ho¹ch, ®Çu t, cÊp cho thuª quyÒn sö dông ®Êt ®Ó ph¸t triÓn du lÞch trong ph¹m vi khu b¶o tån.

� Gióp cho Ban ®iÒu hµnh qu¶n lý thèng nhÊt qu¶n lý çc ho¹t ®éng du lÞch trong ph¹m vi khu b¶o tån theo ®óng dù ¸n vµ quy ho¹ch.

� §iÒu hoµ çc mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a çc ®¬n vÞ ç nh©n khai th¸c kinh doanh du lÞch víi çc ®¬n vÞ ç nh©n cã quyÒn së h÷u sö dông tµi nguyªn sinh th¸i vµ céng ®ång nh©n d©n ®Þa ph-¬ng.

� Tham gia thÈm ®Þnh çc dù ¸n du lÞch trong khu b¶o tån thiªn nhiªn.

§èi víi çc khu rõng v¨n hãa - lÞch sö - m«i trêng:

PhÇn lín çc khu rõng v¨n ho¸, lÞch sö - m«i trêng ®Òu cã Ban qu¶n lý khu di tÝch thuéc ngµnh chñ qu¶n Bé V¨n ho¸ - Th«ng tin. Tuy nhiªn nh÷ng vïng phô cËn vµnh ®ai cã tµi nguyªn m«i trêng cã thÓ ph¸t triÓn du lÞch l¹i thuéc quyÒn sö dông, së h÷u cña nhiÒu ®¬n vÞ thuéc çc ngµnh kh¸c. Do ®Æc ®iÓm thùc tÕ, nªn ®Þnh híng m« h×nh tæ chøc thµnh hai lo¹i.

+ Lo¹i thø nhÊt: Çc khu v¨n hãa, lÞch sö - m«i trêng mµ vïng phô cËn kh«ng cã hoÆc cã nhng kh«ng ®¸ng kÓ çc chñ së h÷u sö dông tµi nguyªn sinh th¸i, ®Êt th× nªn tæ chøc m« h×nh nh çc khu vên quèc gia.

+ Lo¹i thø hai: Çc khu vên v¨n ho¸, lÞch sö - m«i trêng vïng phô cËn cã nhiÒu çc chñ së h÷u tµi nguyªn, ®Êt cã ý nghÜa khai th¸c ph¸t triÓn du lÞch th× nªn vËn dông m« h×nh tæ chøc cña çc khu dù tr÷ thiªn nhiªn víi tæ chøc Héi ®ång xóc tiÕn ph¸t triÓn du lÞch hay Ban qu¶n lý khai th¸c du lÞch do Uû ban Nh©n d©n tØnh trùc tiÕp chØ ®¹o.

Page 22 of 25

6. Mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i

* Gi¶i ph¸p vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch

- Ph¶i cã ®îc çc c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®ång bé khuyÕn khÝch viÖc khai th¸c çc tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i, ®Æc biÖt ë çc vên quèc gia, khu b¶o tån thiªn nhiªn. §iÒu nµy cÇn ®îc thÓ hiÖn qua çc th«ng t liªn bé gi÷a Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Bé Tµi chÝnh vµ Tæng côc Du lÞch vÒ vÊn ®Ò nµy.

- T¹o m«i trêng thuËn lîi víi nh÷ng c¬ chÕ cô thÓ cã tÝnh khuyÕn khÝch ®Ó mäi thµnh phÇn kinh tÕ cã thÓ ®Çu t ph¸t triÓn çc khu du lÞch sinh th¸i. §iÒu nµy ®Æc biÖt cã ý nghÜa bëi viÖc thu håi vèn tõ çc dù ¸n nµy thêng dµi vµ kh¶ n¨ng rñi ro cao.

* Gi¶i ph¸p vÒ thÞ trêng

- CÇn ®Çu t cho nh÷ng nghiªn cøu chuyªn ®Ò vÒ thÞ trêng du lÞch sinh th¸i ®Ó x¸c ®Þnh râ yÕu tè "cÇu" ®èi víi lo¹i h×nh du lÞch nµy. ViÖc gi¶i quyÕt tè vÊn ®Ò nµy sÏ t¹o c¬ së v÷ng ch¾c cho çc kÕ ho¹ch ph¸t triÓn mét çch bÒn v÷ng, cã hiÖu qu¶ c¶ vÒ kinh tÕ lÉn x· héi.

- Cã ®Çu t tho¶ ®¸ng cho c«ng t¸c xóc tiÕn qu¶ng b¸ du lÞch sinh th¸i gãp phÇn t¹o thÞ trêng ®èi víi lo¹i h×nh du lÞch hÊp dÉn nµy.

* Gi¶i ph¸p vÒ quy ho¹ch

C¨n cø vµo nh÷ng ®¸nh gi¸ cã tÝnh tæng qu¶n cña nh÷ng nghiªn cøu vÒ du lÞch sinh th¸i, cÇn tËp trung xóc tiÕn viÖc quy ho¹ch chi tiÕt ph¸t triÓn çc khu du lÞch sinh th¸i ë çc vên quèc gia, khu b¶o tån thiªn nhiªn lµm c¬ së cho çc dù ¸n ®Çu t, ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë nh÷ng khu vùc nµy.

Trong qu¸ tr×nh quy ho¹ch chi tiÕt, lËp çc dù ¸n kh¶ thi, cÇn cã sù h¬p t¸c chÆt chÏ gi÷a chuyªn gia quy ho¹ch du lÞch víi çc chuyªn gia ë nh÷ng lÜnh vùc liªn quan, víi Ban Qu¶n lý çc vên quèc gia, çc khu b¶o tån thiªn nhiªn, víi chÝnh quyÒn vµ céng ®ång ®Þa ph¬ng.

Ngoµi ra viÖc hîp t¸c víi çc chuyªn gia quèc tÕ cã kinh nghiÖm trong lÜnh vùc nµy cã vai trß ®Æc biÖt quan träng ®¶m b¶o cho kh¶ thi cña çc dù ¸n.

* Gi¶i ph¸p vÒ ®µo t¹o

- Ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i cßn lµ lÜnh vùc míi ®èi víi du lÞch ViÖt Nam, nªn ®éi ngò çc nhµ qu¶n lý, kinh doanh vµ lùc lîng lao ®éng trùc tiÕp cßn thiÕu kinh nghiÖm c¶ vÒ lý luËn lÉn thùc tiÔn. Ch×nh v× vËy viÖc ®µo t¹o mét çch cã hÖ thèng ®èi víi çc nhµ qu¶n lý vµ lùc lîng lao ®éng trong lÜnh vùc nµy lµ ®Æc biÖt quan träng.

VÊn ®Ò nµy cã thÓ ®îc gi¶i quyÕt th«ng qua mét dù ¸n quèc gia cã sù trî gióp quèc tÕ ®Ó cã ®îc ®éi ngò chuyªn gia hµng ®Çu ®Ó råi chÝnh hä sÏ lµ nh÷ng gi¶ng viªn trong t¬ng lai ®èi víi ®éi ngò kÕ cËn.

- CÇn gÊp rót tiÕn hµnh ®µo t¹o ®éi ngò qu¶n lý trùc tiÕp çc vên quèc gia, khu b¶o tån thiªn nhiªn vÒ du lÞch sinh th¸i ®Ó cã thÓ phèi hîp víi çc nhµ tæ chøc cã hiÖu qu¶ ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i ë

Page 23 of 25

nh÷ng khu vùc nµy.

- Cã mét ch¬ng tr×nh ®Æc biÖt ®µo t¹o çc híng dÉn viªn du lÞch sinh th¸i. CÇn chó ý ®Õn viÖc ®µo t¹o nh÷ng ngêi ®Þa ph¬ng cã n¨ng lùc ®Ó hä cã thÓ trë thµnh nh÷ng híng dÉn viªn phôc vô cho ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i trªn m¶nh ®Êt cña hä.

- CÇn khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó çc çn bé trÎ ®îc ®µo t¹o mét çch c¬ b¶n ë çc níc cã ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i ph¸t triÓn nh Mü, óc, New Zealand v.v...

- Sím ®a çc kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ du lÞch sinh th¸i vµo ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ë çc bËc ®µo t¹o vÒ du lÞch.

* Gi¶i ph¸p vÒ ph¸t triÓn du lÞch c¬ së h¹ tÇng

Do ®Æc ®iÓm çc khu vùc cã tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i thêng n»m ë çc vïng s©u, vïng xa v× vËy hiÖn nay ®iÒu kiÖn tiÕp cËn cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n. §iÒu nµy ¶nh hëng ®Õn hiÖu qu¶ khai th¸c çc tiÒm n¨ng phôc vô ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. ChÝnh v× vËy viÖc ®Çu t ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng ®Õn nh÷ng khu vùc nµy kh«ng chØ cã ý nghÜa kinh tÕ - x· héi mµ cßn cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña du lÞch sinh th¸i.

* Gi¶i ph¸p vÒ x· héi

- N©ng cao nhËn thøc cña ngêi d©n vÒ ý nghÜa cña ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ®èi víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng tù nhiªn vµ m«i trêng th«ng qua nh÷ng ch¬ng tr×nh gi¸o dôc vµ tuyªn truyÒn cã tÝnh x· héi.

- KhuyÕn khÝch céng ®ång ®Þa ph¬ng vµo c«ng t¸c qu¶n lý çc khu b¶o tån ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng, trong ®ã cã du lÞch sinh th¸i ë khu vùc.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Ph¹m Trung L¬ng, NguyÔn Tµi Cung

"Tæ chøc ho¹t ®éng du lÞch trong çc khu b¶o tån thiªn nhiªn".

TuyÓn tËp b¸o ço Héi th¶o quèc gia vÒ "Sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph¬ng trong viÖc qu¶n lý vµ b¶o vÖ çc khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam" thµnh phè Hå ChÝ Minh 16 - 20/12/1997.

2. Ph¹m Trung L¬ng, NguyÔn Tµi Cung

"Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i víi viÖc sö dông rõng vµ m«i trêng rõng"

TuyÓn tËp b¸o ço Héi th¶o quèc gia vÒ "Tæ chøc, qu¶n lý vµ quy ho¹ch hÖ thèng rõng ®Æc dông" Hµ Néi, 10/3/1997.

3. Ph¹m Trung L¬ng

Page 24 of 25

"Vietnam Tourism planning Development with concerns of Ecology and Environment".

Proc. of APO Meeting on "Ecology and Tourism Planning and Development: Concerns and Opportunities".

Hawaii, USA, 29 Sep. - 3OCT. 1997.

4. Ph¹m Trung L¬ng, NguyÔn V¨n B×nh

"Tourism Activities and Ethnic Minorities Groups in Mountainous Areas in Vietnam".

Proc. of the CEMMA - UNDP workshop on "Development Approaches in Highland Communities" Hanoi 16 - 20/2/1998.

5. B¸o c¸o khoa häc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn ®a d¹ng sinh häc ViÖt Nam"

Héi KHKT L©m nghiÖp, Liªn hiÖp Héi KHKT thµnh phè Hå ChÝ Minh, thµnh phè Hå ChÝ Minh 1997.

6. Guidelines: Development of National Parks and Protected Areas for Tourism.

WTO/UNEP, 1994.

7. Kreglind beng & Donald E. Hawkins

"Ecotourism: A Guide for Planning and Managers".

8. "Managing Tourism in Natural World Heritage Sites"

UNEP/UNESCO, 1993.

Trë vÒ môc lôc

Page 25 of 25

Du lÞch sinh th¸i trªn c¬ së ph¸t triÓn bÒn v÷ng

Annalisa Koeman

Tæ chøc b¶o tån tù nhiªn thÕ giíi (IUCN)

1. Më ®Çu

Víi mét tiªu ®Ò bµi b¸o nh trªn, khã cã thÓ tr¸nh khái sa vµo viÖc tranh luËn vÒ çc ®Þnh nghÜa, vµ tranh luËn vÒ nh÷ng u nhîc ®iÓm cña du lÞch sinh th¸i víi t çch nh lµ mét c«ng cô hay lµ mét thµnh phÇn cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng. §· cã rÊt nhiÒu nhµ phª b×nh vÒ du lÞch sinh th¸i, nh÷ng ngêi coi ®ã lµ mét d¹ng c¬ héi m«i trêng cho phÐp con ngêi ta tiÕp tôc khai th¸c m«i trêng thiªn nhiªn th«ng qua du lÞch ®¹i chóng. Du lÞch ®¹i chóng ®· ®îc che ®Ëy bëi mét çi tªn mµu xanh. Ch¾c ch¾n thuËt ng÷ du lÞch sinh th¸i ®ang ®îc tranh luËn s«i næi, vµ nã ®ang ngµy cµng trë nªn m¬ hå tùa nh tõ "thiªn nhiªn" trªn çc gi¸ hµng ë siªu thÞ vËy.

Díi ®©y lµ mét ®Þnh nghÜa kh¸c vÒ du lÞch sinh th¸i:

"Lµ mét h×nh thøc du lÞch chñ yÕu ®îc g©y c¶m høng bëi lÞch sö tù nhiªn cña mét khu vùc, bao gåm c¶ çc nÒn v¨n hãa hãa b¶n ®Þa cña n¬i ®ã.

Çc du kh¸ch sÏ th¨m quan nh÷ng n¬i cßn t¬ng ®èi cha ph¸t triÓn víi mét tÊm lßng c¶m kÝch, tham gia vµ nh¹y c¶m.

Du kh¸ch sÏ sö dông theo çch kh«ng ph¸ ho¹i çc tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ ®éng vËt hoang d·, vµ hä sÏ ®ãng gãp cho vïng th¨m quan th«ng qua sùc lùc hay çc biÖn ph¸p tµi chÝnh víi môc ®Ých lµm sao ®Ó cã lîi trùc tiÕp cho viÖc b¶o tån khu vùc ®ã còng nh cho phóc lîi kinh tÕ cña cd©n ®Þa ph¬ng.

ChuyÕn th¨m quan cÇn ph¶i cñng cè sù ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n vÒ du lÞch sinh th¸i còng nh nh÷ng cèng hiÕn cña nã ®èi víi sù nghiÖp b¶o tån nãi chung vµ ®èi víi nh÷ng nhu cÇu cô thÓ cña ®Þa ph¬ng.

Du lÞch sinh th¸i còng bao hµm mét çch tiÕp cËn cã tÝnh qu¶n lý cña quèc gia hay khu vùc së t¹i, trong ®ã nh÷ng n¬i nµy cam kÕt sÏ thiÕt lËp vµ duy tr× çc th¾ng c¶nh víi sù tham gia cña c d©n ®Þa ph¬ng, sÏ kinh doanh chóng mét çch thÝch hîp, sÏ thùc thi çc luËt lÖ vµ dïng tiÒn l·i cña doanh nghiÖp ®Ó cung cÊp cho viÖc qu¶n lý ®Êt t¹i nh÷ng n¬i ®ã còng nh cho sù ph¸t triÓn cña céng ®ång" (Ziffer, 1989).

§©y lµ mét ®Þnh nghÜa kh¸ "r¾n" vÒ du lÞch sinh th¸i song chóng ta tin r»ng nã lµ phï hîp vµ cÇn thiÕt ®Ó nªu bËt b¶n chÊt ®Æc biÖt cña du lÞch sinh th¸i - nh÷ng g× mµ du lÞch sinh th¸i cÇn ph¶i phÊn ®Êu ®¹t cho ®îc. Ngoµi ra, ®iÒu quan träng cÇn nhÊn m¹nh lµ du lÞch sinh th¸i kh«ng ®ång nhÊt víi du lÞch thiªn nhiªn mµ nã lµ mét m¶ng riªng cña ngµnh du lÞch thiªn nhiªn nãi chung.

Page 1 of 24

H×nh 1: Du lÞch trªn c¬ së thiªn nhiªn - Phæ du lÞch sinh th¸i

Mét trong nh÷ng lý do khiÕn viÖc tranh c·i vÒ nh÷ng c«ng lao cña du lÞch sinh th¸i ®èi víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng vÉn cßn tiÕp tôc ®ã lµ v× vÉn cha cã kÕ ho¹ch cô thÓ trªn mäi ph¬ng diÖn ®Ó cã ®îc sù ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i thµnh c«ng. Trong chõng mùc nµo ®ã, còng ®· cã mét vµi thÝ dô vÒ çc dù ¸n kh¸c nhau trong ®ã nh÷ng thµnh phÇn nhÊt ®Þnh ®· cã tÝnh ®æi míi hoÆc ®· ®îc thùc hiÖn tèt (Ziffer, K. 1989, Boo, E. 1990). Çc ®iÓm th¨m quan còng nh çc dù ¸n tiÒm tµng cÇn ®îc xem xÐt trªn c¬ së tõng trêng hîp cô thÓ v× nhiÒu yÕu tè ®Þa ph¬ng nh m«i trêng, nh©n v¨n, chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa v.v.. sÏ hoÆc lµ cã lîi hoÆc l¹i lµm h¹i cho dù ¸n du lÞch sinh th¸i. Trong mét sè tr-êng hîp khã cã thÓ "ph¸t triÓn" du lÞch sinh th¸i. VÝ dô nh t¹i Vên Quèc gia Cóc Ph¬ng, du lÞch ®¹i chóng ®· ®îc ph¸t triÓn rÊt tèt vµ Vên ®· cã çc trang thiÕt bÞ, ®· x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ çc ®iÓm ra vµo tù do ®Ó phôc vô çc du kh¸ch. Khã cã thÓ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i t¹i ®©y trõ khi Vên cã kh¶ n¨ng khèng chÕ sè lîng vµ sù ®i l¹i cña du kh¸ch, trõ khi Vên cã thÓ t¹o ra nh÷ng vïng du lÞch sinh th¸i riªng ®Ó kÐo du kh¸ch ra khái çc khu vùc ®· ®îc x©y dùng nh hiÖn nay. Song ®iÒu nµy cã thÓ l¹i g©y nhiÒu ¸p lùc h¬n lªn m«i trêng cña Vên.

MÆc dï cßn thiÕu kÕ ho¹ch cô thÓ song trong mÊy n¨m qua ®· thÊy xuÊt hiÖn nhiÒu cuèn nh Qui t¾c Thùc hµnh BÒn v÷ng, Nh÷ng qui t¾c cña Hµnh vi cã tr¸ch nhiÖm, Híng dÉn Du lÞch sinh th¸i vµ tÝnh bÒn v÷ng v.v.. dµnh cho çc du kh¸ch, çc nhµ ®iÒu hµnh du lÞch, çc nhµ qu¶n lý vên quèc gia, çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch... Nh÷ng Ên phÇm nµy ®îc so¹n th¶o bëi çc tæ chøc phi chÝnh phñ vÒ m«i trêng; çc tæ chøc phi chÝnh phñ cã môc tiªu n©ng cao nhËn thøc vÒ nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i cña du lÞch vµ ®Êu tranh v× nÒn du lÞch cã tr¸ch nhiÖm vµ bÒn v÷ng h¬n; çc vên quèc gia vµ khu b¶o vÖ; b¶n th©n ngµnh du lÞch nh çc tæ chøc du lÞch quèc tÕ vµ khu vùc, çc nhµ ®iÒu hµnh du lÞch, çc c¬ së ph©n phèi thiÕt bÞ ngoµi trêi...

Çc Nguyªn t¾c Du lÞch BÒn v÷ng do nhãm Quan t©m ®Õn Du lÞch cña WWF ®a ra trong bµi Xa khái ®êng ch©n trêi xanh: B¸o ço tham luËn vÒ çc nguyªn t¾c cña Du lÞch BÒn v÷ng (H×nh 2) ®· nh»m vµo c«ng nghiÖp du lÞch vµ çc bé phËn liªn quan cña nã. Mêi nguyªn t¾c cßn ®îc phô häa bëi çc vÝ dô vÒ nh÷ng thùc tiÔn hay còng nh dë trªn kh¾p thÕ giíi, vµ kÌm theo ®ã lµ çc khuyÕn nghÞ. Dù ¸n cña chóng t«i hiÖn ®ang dÞch tµi liÖu nµy sang tiÕng ViÖt.

Héi Du lÞch Sinh th¸i ®· xuÊt b¶n cuèn Du lÞch sinh th¸i: Híng dÉn cho çc nhµ qui ho¹ch vµ qu¶n lý. Ba ch¬ng tõ cuèn cÈm nang ®Çp th«ng tin nµy ®· ®îc dÞch sang tiÕng ViÖt vµ ®îc göi tíi çc quÝ vÞ trong ngµy h«m nay. Trong nh÷ng chuyÕn th¨m quan çc vên quèc gia ë ViÖt Nam, chóng t«i ®Òu nhËn ®îc lêi ®Ò nghÞ yªu cÇu hç trî cho sù ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. Chóng t«i c¶m kÝch tríc viÖc ®· cã mét nhu cÇu rÈt lín vÒ th«ng tin, ®Æc biÖt lµ çc cuèn cÇm nang thùc hµnh vÒ du lÞch sinh th¸i vµ du lÞch bÒn v÷ng, vµ Dù ¸n chóng t«i mong muèn sÏ hç trî ®Ó ®a tíi ViÖt Nam nh÷ng chuyªn gia thÝch hîp nh»m so¹n th¶o cuèn cÇm nang vÒ du lÞch sinh th¸i vµ tæ chøc çc líp tËp huÊn cho çc çn bé qu¶n lý vên quèc gia. HiÓn nhiªn mét cuèn s¸ch nh vËy sÏ h÷u Ých cho tÊt c¶ nh÷ng ai trong ngµnh du lÞch.

Trung t©m t liÖu cña Dù ¸n lu«n më cöa ®ãn tÊt c¶ nh÷ng ai quan t©m ®Õn du lÞch bÒn v÷ng vµ çc vÊn ®Ò cã liªn quan. Chóng t«i ®ang b¾t ®Çu thu thËp çc cuèn s¸ch, t¹p chÝ, b¶n tin, híng dÉn, cÇm nang, çc nghiªn cøu ®iÓn h×nh, çc b¸o ço cã tÝnh lý thuyÕt/hµn l©m, danh môc çc Ên phÈm vµ çc b¸o ço tham luËn t¹i héi nghÞ héi th¶o v.v..

2. Søc chøa vµ giíi h¹n sè lîng

Page 2 of 24

ThÞ trêng du lÞch sinh th¸i ®ang më réng nhanh h¬n bÊt kú mét lo¹i h×nh du lÞch nµo kh¸c. Du lÞch sinh th¸i sÏ cÇn ph¶i ®îc h¹n chÕ vÒ møc ®é ph¸t triÓn, v× nã kh«ng thÓ nµo cã thÓ g¸nh ®îc mét sè lîng du kh¸ch qu¸ lín mµ l¹i kh«ng dÉn ®Õn mét sù ®æi thay lµm tæn h¹i tíi nguyªn nh©n tån t¹i cña chÝnh m×nh.

Mét khã kh¨n lín cho ViÖt Nam còng nh çc níc muèn b¾t tay vµo viÖc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i lµ viÖc çc nhµ qui ho¹ch vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cÇn ph¶i ¸p ®Æt çc giíi h¹n ®Þnh møc ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn ®îc mét nÒn du lÞch sinh th¸i bÒn v÷ng. ThËt khã kh¨n biÕt nhêng nµo khi ph¶i h¹n chÕ sè lîng du kh¸ch ®Õn th¨m mét n¬i nµo ®ã trong khi dßng ngêi xÕp hµng dµi tríc cæng thËt quyÕn rò ?. Vµ t¹i mét quèc gia víi d©n sè khæng lå th× kh¸i niÖm vÒ h¹n chÕ sè lîng dêng nh thËt nùc cêi vµ ch¾c ch¾n sÏ g©y nhiÒu tranh c·i. TÊt nhiªn ngêi ta sÏ lo ng¹i vÒ vÊn ®Ò b×nh ®¼ng vµ chÕ ®é u ®·i, ®Æc biÖt khi ¸p dông viÖc ®¸nh phÝ ®Ó h¹n chÕ sè lîng.

Lµm thÕ nµo cã thÓ quyÕt ®Þnh ®îc khi nµo lµ ®ñ mét khi cÇn ph¶i ®Æt ra giíi h¹n ?. Çc c«ng cô qu¶n lý vÒ "giíi h¹n cña sù thay ®æi cã thÓ chÊp nhËn" vµ søc chøa lµ nh÷ng c«ng cô qu¶n lý rÊt quan träng nh»m hç trî cho viÖc ®¹t ®îc tÝnh bÒn v÷ng kh«ng chØ cho du lÞch sinh th¸i hay du lÞch thiªn nhiªn mµ cßn cho toµn ngµnh du lÞch nãi chung. Tuy nhiªn viÖc øng dông chóng kh«ng ®¬n gi¶n chót nµo vµ ®¸ng tiÕc r»ng vÉn cßn thiÕu mét sù hiÓu biÕt vµ nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ kh¸i niÖm nµy khi ¸p dông vµo du lÞch.

Søc chøa cã bèn khÝa c¹nh: vËt lý, sinh häc, t©m lý vµ x· héi. TÊt c¶ chóng ®Òu cã mèi liªn quan tíi sè lîng du kh¸ch cña mét ®Þa ®iÓm:

� KhÝa c¹nh vËt lý lµ s« lîng du kh¸ch thùc tÕ mµ ®Þa ®iÓm ®ã cã thÓ chøa; � KhÝa c¹nh sinh häc lµ ®iÓm mµ t¹i ®ã suy tho¸i m«i trêng x¶y ra ®Õn møc ®é kh«ng thÓ chÊp

nhËn hay kh«ng thÓ ®¶o ngîc ®îc. � KhÝa c¹nh t©m lý lµ ®iÓm mµ t¹i ®ã du kh¸ch c¶m thÊy chÊt lîng nh÷ng thëng thøc cña hä

bÞ tæn h¹i bëi sè lîng hay hµnh vi cña çc du kh¸ch kh¸c; vµ � KhÝa c¹nh x· héi lµ møc ®é mµ t¹i ®ã c d©n ®Þa ph¬ng (cã thÓ chÝnh ®Þa ®iÓm ®ã n÷a) c¶m

thÊy bÞ x©m ph¹m hay bÞ rèi lo¹n, ph¸ vì.

V× søc chøa bao gåm c¶ khÝa c¹nh ®Þnh tÝnh lÉn ®Þnh lîng nªn kh«ng cã con sè "chÝnh x¸c" hay con sè cã tÝnh thùc nghiÖm cho mét khu vùc. Tuy nhiªn râ rµng lµ ®· cã nh÷ng cè g¾ng nh»m cã ®îc çc con sè íc tÝnh vÒ søc chøa cho mçi ®Þa ®iÓm th«ng qua viÖc sö dông çc ph¬ng ph¸p vµ kiÕn thøc tèt nhÊt hiÖn cã. Nghiªn cøu nµy sÏ gióp cho viÖc ra çc quyÕt ®Þnh qu¶n lý. §Æt c«ng viÖc nh vËy vµo mét "chiÕc giá qu¸ cøng" lµ sÏ ®èi lËp víi çc nguyªn t¾c cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng.

Khi ®¸nh gi¸ søc chøa cÇn xem xÐt cÈn thËn thÞ trêng hay nhãm du kh¸ch chÝnh. Du lÞch sinh th¸i kh«ng phôc vô cho mäi lo¹i du kh¸ch, còng nh kú nghØ ë b·i biÓn kh«ng ph¶i lµ hÊp dÉn víi tÊt c¶ mäi ngêi.

Cã mét khÝa c¹nh vÒ v¨n hãa cã liªn quan ®Õn søc chøa mµ cã lÏ cÇn ph¶i nhÊn m¹nh ë ®©y dï r»ng nã kh¸ hiÓn nhiªn: Mét ngêi Australia sÏ cã mét quan niÖm vÒ søc chøa t©m lý vµ x· héi, thËm chÝ c¶ søc chøa vËt lý vµ sinh häc, kh¸c víi çc quan niÖm nµy cña çc ®ång nghiÖp ViÖt Nam hay ch©u ¸. VÝ dô ë møc ®é ®¬n gi¶n nhÊt vµ thÊp nhÊt th× quan niÖm vÒ sù ®«ng ®óc vµ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng nã lµ kh¸c nhau rÊt xa.

Page 3 of 24

3. Du kh¸ch môc tiªu vµ viÖc qu¶n lý du kh¸ch

Nh÷ng ®iÒu trªn ®· dÉn ®Õn mét sè c©u hái nh sau:

Lo¹i du kh¸ch nµo ngµnh du lÞch ViÖt Nam muèn phôc vô?

� nh÷ng ngêi cã thu nhËp cao, trung b×nh hay thÊp; � nh÷ng ngêi muèn nghØ l©u hay nghØ chãng; rÊt tr¸ng lÖ hay kh«ng; � nh÷ng ngêi t×m kiÕm çc kú nghØ ng¬i s¶ng kho¸i t¹i çc b·i biÓn hoang v¾ng � nh÷ng ngêi t×m kiÕm nh÷ng n¬i ®ßi hái ph¶i hao tæn søc lùc vµ ®îc gÇn gòi víi ngêi d©n ®Þa

ph¬ng t¹i çc vïng s©u vïng xa, thÝ dô nh nh÷ng ngêi tham gia çc hµnh tr×nh ®i bé � nh÷ng ngêi ®¬n thuÇn chØ thÝch thó vÒ b¶n s¾c v¨n hãa vµ nghÖ thuËt ViÖt Nam, ®ång thêi

còng thÝch ®îc ®i l¹i vµ nghØ ng¬i mét çch dÔ chÞu; � nh÷ng ngêi du lÞch theo çc tuyÕn chÝnh, hay nh÷ng ngêi thÝch du lÞch tù do; � nh÷ng ngêi muèn th¨m çc n¬i mµ thiªn nhiªn cßn nguyªn s¬ vµ t×m hiÓu vÒ m«i trêng; � nh÷ng ngêi muèn nghØ t¹i nh÷ng kh¸ch s¹n hay nhµ kh¸ch nhá, hay nh÷ng ngêi a kh¸ch s¹n

lín; � nh÷ng du kh¸ch trong khu vùc nh tõ ASEAN, Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµ Quèc, ch©u ¢u, ch©u

óc... � du kh¸ch trong níc...

LiÖu ViÖt Nam cã thÓ phôc vô thµnh c«ng tÊt c¶ çc lo¹i du kh¸ch nªu trªn kh«ng?

Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i, ViÖt Nam muèn tiÕp tôc thu hót nh÷ng du kh¸ch ®· ®Õn ViÖt Nam hay sÏ cè g¾ng thu hót nh÷ng du kh¸ch míi?

Nh÷ng g× sÏ x¶y ra trong qu¸ tr×nh tiÕn ®Õn mét nÒn du lÞch sinh th¸i ®Ých thùc trong khi mµ du kh¸ch trong níc thêng hµnh ®éng nh thÓ m«i trêng lµ mét nguån tµi nguyªn ®Ó "khai th¸c vµ ph¸t triÓn" -mµ viÖc sö dông ®éng vËt hoang d· lµm thuèc hay thùc phÈm lµ mét vÝ dô?

LiÖu du kh¸ch ViÖt Nam cã t¬ng hîp víi çc du kh¸ch ngo¹i quèc kh«ng khi ®Õn th¨m çc ®iÓm thiªn nhiªn?

LiÖu cã sù kh¸c nhau nµo kh«ng gi÷a du kh¸ch ch©u ¸ vµ du kh¸ch ph¬ng t©y?

NÕu ViÖt Nam muèn ®a çc du kh¸ch sinh th¸i ngo¹i quèc ®Õn th¨m çc khu b¶o vÖ cña m×nh th× quyÕt ®Þnh nµy sÏ kÐo theo nh÷ng liªn quan ®¸ng kÓ ®Õn çch qu¶n lý du kh¸ch ®Þa ph¬ng còng nhqu¶n lý çc ®Þa ®iÓm ®ã.

§iÒu quan träng lµ sã lîng vµ lo¹i kh¸ch du lÞch sinh th¸i/du lÞch thiªn nhiªn cÇn ph¶i phï hîp víi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña n¬i ®Õn th¨m. §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i cã gi¸m s¸t vÒ çc du kh¸ch. Sù hiÓu biÕt vÒ çc nhãm kh¸ch, ®éng c¬ vµ ®Æc tÝnh cña hä lµ ®iÒu cÇn thiÕt ®Ó ®Èy m¹nh, më thÞ trêng vµ lËp kÕ ho¹ch n©ng cÊp çc trang thiÕt bÞ vµ dÞch vô kÓ c¶ çc yªu cÇu vÒ th«ng tin, kiÓm so¸t çc t¸c ®éng th«ng qua viÖc h¹n chÕ sè lîng hoÆc khoanh vïng b¶o vÖ cho çc môc ®Ých sö dông còng nh çc lo¹i du kh¸ch kh¸c nhau (Cater, E. 1997; Boo, E. 1990; Ziffer, K. 1989).

Phæ C¬ héi Gi¶i trÝ (Recreational Opportunity Spectrum = ROS) do Clark vµ Stankey x©y dùng nªn lµ mét c«ng cô qu¶n lý h÷u Ých cã thÓ trî gióp trong trêng hîp nµy. ROS lµ mét khung tæng hîp cho

Page 4 of 24

qu¶n lý tµi nguyªn mµ ý tëng c¬ b¶n cña nã lµ gi¶ thiÕt cho r»ng viÖc cung cÊp mét lo¹t çc c¬ héi gi¶i trÝ kh¸c nhau sÏ ®¶m b¶o nh÷ng sù nghØ ng¬i cã chÊt lîng nhÊt v× nã sÏ ®em l¹i nhiÒu lo¹i h-¬ng vÞ vµ sù u ®·i khiÕn cho mäi ngêi muèn tham gia vµo. ViÖc ph©n chia tµi nguyªn ra thµnh çc vïng víi nh÷ng ®Æc trng riªng vÒ sinh häc, x· héi vµ qu¶n lý sÏ gióp cho viÖc x¸c ®Þnh çc môc tiªu vµ nh÷ng híng dÉn cho viÖc qu¶n lý chóng, x©y dùng ®îc çc ®iÒu lÖ vµ nh÷ng giíi h¹n cña çc ho¹t ®éng, vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ®¸nh gi¸ vÒ çc søc chøa tèi u vµ tèi ®a còng nh møc ®é chÞu ®ùng çc thay ®æi (Koeman, 1989) (H×nh 3).

Thu thËp sè liÖu thÞ trêng nÕu kh«ng ®Çy ®ñ, tháa ®¸ng th× sÏ khiÕn cho çc nhµ ra quyÕt ®Þnh t¹o ra mét khu vùc kh«ng cã thÞ trêng.

NhiÒu nghiªn cøu vÒ çc du kh¸ch ®Õn th¨m çc vên quèc gia trªn thÕ giíi ®· cho thÊy r»ng nh÷ng du kh¸ch thiªn nhiªn nh×n chung chÊp nhËn nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c víi ®iÒu kiÖn t¹i nhµ cña hä nhiÒu h¬n lµ nh÷ng lo¹i du kh¸ch kh¸c, tøc lµ hä kh«ng ®ßi hái ph¶i cã vÎ quyÕn rò tÇm cì quèc tÕ, mµ ngîc l¹i hä tháa m·n hay thËm chÝ hä muèn ®îc dïng thøc ¨n vµ çc vËt dông cña ®Þa ph¬ng... vµ hä yªu cÇu rÊt nhiÒu vÒ nh÷ng th«ng tin cña n¬i hä sÏ ®Õn (Boo, E. 1990).

Çc du kh¸ch thiªn nhiªn/du kh¸ch sinh th¸i nãi chung lµ tiªu pha nhiÒu h¬n trong çc chuyÕn th¨m quan cña hä ®Ó gãp phÇn vµo sù nghiÖp b¶o tån hay vµo sù ph¸t triÓn cña céng ®ång. Mét trong nh÷ng ®iÒu hÊp dÉn çc du kh¸ch sinh th¸i hay çc du kh¸ch thiªn nhiªn lµ kh¶ n¨ng ®îc tíi th¨m nh÷ng khu vùc cßn kÐm ph¸t triÓn, nh÷ng n¬i t¬ng ph¶n víi chèn ®« thÞ quen thuéc cña nhiÒu du kh¸ch tõ thÕ giíi c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Hä t×m kiÕm nh÷ng g× ®ã míi mÎ vµ cã ý nghÜa (Boo, E. 1990; Ziffer, K. 1989).

Nh vËy du lÞch sinh th¸i cã thÓ ®îc ®Èy m¹nh vµ ph¸t triÓn mµ kh«ng cÇn ph¶i ®Çu t thªm nhiÒu vèn vµ kh«ng cÇn ph¶i ph¸t triÓn nhiÒu c¬ së h¹ tÇng. MÆc dï ®iÒu nµy cã nghÜa r»ng kh«ng cÇn thiÕt ph¶i x©y mét kh¸ch s¹n lín víi ®iÒu hßa nhiÖt ®é vµ TV bªn trong mét vên quèc gia, song nã kh«ng cã nghÜa r»ng ch»ng cÇn lµm g× c¶ ®Ó phôc vô cho du lÞch sinh th¸i. §iÒu rÊt quan träng lµ cÇn ph¶i ®a ra ®îc mét dÞch vô du lÞch cã chÊt lîng.

ChÊt lîng ë ®©y bao gåm nh÷ng mèi quan t©m vÒ sè lîng vµ lo¹i th«ng tin, tÝnh nhËy c¶m vÒ v¨n hãa vµ m«i trêng, kü n¨ng cña híng dÉn viªn vµ çc nhµ qu¶n lý vên, tr×nh ®é chuyªn m«n, sù tËn tôy vµ lßng mÕn kh¸ch cña mäi ngêi, møc ®é tham gia cña céng ®ång ®Þa ph¬ng, ph¬ng thøc sö dông lÖ phÝ thu ®îc cho çc dù ¸n b¶o tån vµ ph¸t triÓn céng ®ång ®Þa ph¬ng...

H×nh 2. Çc nguyªn t¾c cña Du lÞch BÒn v÷ng

(Mèi quan t©m vÒ Du lÞch/WWF)

1.

Sö dông çc nguån tµi nguyªn mét çch bÒn v÷ng:

viÖc v¶o tån vµ sö dông bÒn v÷ng çc tµi nguyªn thiªn nhiªn, v¨n hãa vµ x· héi lµ tèi cÇn thiÕt vµ nã sÏ khiÕn cho viÖc kinh doanh ph¸t triÓn l©u dµi

2.

Page 5 of 24

Gi¶m viÖc tiªu thô qu¸ møc vµ gi¶m chÊt th¶i:

viÖc gi¶m bít tiªu thô vµ gi¶m chÊt th¶i sÏ tr¸nh ®îc nh÷ng chi phÝ cho viÖc håi phôc l¹i m«i trêng bÞ suy tho¸i, ®ång thêi sÏ ®ãng gãp cho chÊt lîng du lÞch

3.

Duy tr× tÝnh ®a d¹ng:

duy tr× vµ t¨ng cêng tÝnh ®a d¹ng thiªn nhiÖn, v¨n hãa vµ x· héi lµ ®iÒu rÊt c¬ b¶n cho mét nÒn du lÞch bÒn v÷ng l©u dµi, vµ nã sÏ t¹o ra c¬ së m¹nh mÏ cho ngµnh c«ng nghiÖp nµy

4.

Hîp nhÊt du lÞch vµo qu¸ tr×nh qui ho¹ch:

ph¸t triÓn du lÞch nÕu ®îc hîp nhÊt trong khu«n khæ qui ho¹ch chiÕn lîc quèc gia vµ ®Þa ph¬ng, vµ nÕu cã tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng sÏ t¨ng cêng kh¶ n¨ng ph¸t triÓn l©u dµi cña ngµnh du lÞch

5.

Hç trî kinh tÕ ®Þa ph¬ng:

ngµnh du lÞch mµ hç trî çc ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c nhau cña ®Þa ph¬ng còng nh cã tÝnh ®Õn çc chi phÝ vµ gi¸ trÞ m«i trêng th× sÏ võa b¶o vÖ ®îc nÒn kinh tÕ võa tr¸nh ®îc nh÷ng tæn h¹i vÒ m«i trêng

6.

L«i kÐo sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph¬ng:

sù tham gia tÝch cùc cña çc céng ®ång ®Þa ph¬ng vµo ngµnh du lÞch kh«ng chØ cã lîi cho b¶n th©n hä vµ m«i trêng mµ cßn c¶i thiÖn chÊt lîng du lÞch

7.

LÊy ý kiÕn quÇn chóng vµ çc ®èi tîng cã liªn quan:

viÖc t vÊn gi÷a c«ng nghiÖp du lÞch vµ céng ®ång ®Þa ph¬ng, çc tæ chøc vµ c¬ quan kh¸c nhau lµ rÊt cÇn thiÕt nÕu nh nh÷ng n¬i nµy sÏ lµm viÖc cïng nhau vµ cïng gi¶i quyÕt çc xung ®ét vÒ quyÒn lîi

8.

§µo t¹o çn bé:

viÖc ®µo t¹o çn bé trong ®ã cã ®a vÊn ®Ò du lÞch sinh th¸i vµo thùc tiÔn c«ng viÖc,

Page 6 of 24

Tuy nhiªn, cã mét rñi ro cè h÷u trong viÖc cho r»ng tÊt c¶ nh÷ng du kh¸ch sinh th¸i th× ®Òu cã hiÓu biÕt vµ nh¹y c¶m vÒ m«i trêng. Trong sè nh÷ng ngêi thuéc diÖn du kh¸ch sinh th¸i th× cã nh÷ng ngêi ®Õn th¨m mét n¬i nµo ®ã trong vµi ngµy råi ch¾c h¼n kh«ng bao giê quay trë l¹i n÷a... cã thÓ nh÷ng ngêi nµy sÏ kh«ng quan t©m ®Õn hËu qu¶ l©u dµi tõ nh÷ng hµnh ®éng cña hä, nhÊt lµ mét khi hä ®· tr¶ mét sè tiÒn ®¸ng kÓ cho chuyÕn du lÞch cña m×nh. HiÖn tîng çc du kh¸ch å ¹t ®i th¨m çc ®Þa danh thiªn nhiªn næi tiÕng trªn thÕ giíi ®· g©y ra héi chøng "n¨m nay ®Õn Galapagos, n¨m sau lµ Nam Cùc" (Cater, E. 1994).

4. Gi¸o dôc vµ NhËn thøc vÒ M«i trêng

HiÖn nay t¹i ViÖt Nam ®ang cã nh÷ng nç lùc ban ®Çu nh»m c¶i thiÖn t×nh h×nh gi¸o dôc m«i trêng trong çc trêng phæ th«ng. Tuy nhiªn râ rµng r»ng viÖc thiÕu nh÷ng th«ng tin vµ gi¸o dôc vÒ m«i trêng cho häc sinh (tõ cÊp mÉu gi¸o trë lªn), cho qu¶ng ®¹i quÇn chóng, cho çc kh¸ch du lÞch vµ çc céng ®ång ®Þa ph¬ng ®ang lµ mét trë ng¹i c¬ b¶n cho viÖc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. Gi¸o dôc m«i trêng vµ viÖc phæ biÕn th«ng tin lµ ®iÓm quan träng nhÊt ®Ó thõa nhËn du lÞch sinh th¸i bÒn v÷ng hay du lÞch thiªn nhiªn ë ViÖt Nam. Chóng ta cÇn gi¸o dôc çc du kh¸ch, c¶ hiÖn t¹i vµ trong t¬ng lai, c¶ du kh¸ch trong níc vµ du kh¸ch ngoµi níc.

T¹i çc vên quèc gia vµ khu b¶o vÖ cña ViÖt Nam, nh÷ng trung t©m th«ng tin vµ diÔn gi¶i vÒ m«i tr-êng sÏ n»m ë ®©u ?

§Çu t cho nh÷ng trung t©m nh vËy lµ ®Çu t cho t¬ng lai, ®Çu t cho sù bÒn v÷ng. VËy cã nªn u tiªn ®Çu t cho nh÷ng trung t©m nh vËy kh«ng so víi ®Çu t cho xe cé vµ x©y dùng trô së lín cho vên ?

LiÖu cã cÇn thiÕt mçi trô së vên míi ph¶i cã mét trung t©m th«ng tin/diÔn gi¶i vÒ m«i trêng kh«ng ?

cïng víi viÖc tuyÓn dông çn bé ®Þa ph¬ng vµo mäi cÊp sÏ lµm t¨ng chÊt lîng s¶n phÈm du lÞch

9.

TiÕp thÞ du lÞch mét çch cã tr¸ch nhiÖm:

viÖc tiÕp thÞ mµ cung cÊp cho çc du kh¸ch nh÷ng th«ng tin ®Çy ®ñ vµ cã tr¸ch nhiÖm sÏ n©ng cao sù t«n träng cña du kh¸ch ®Õn m«i trêng thiªn nhiªn, v¨n hãa vµ x· héi cña n¬i th¨m quan, ®ång thêi sÏ t¨ng cêng sù tháa m·n cña kh¸ch hµng

10.

TiÕn hµnh nghiªn cøu:

tiÕp tôc nghiªn cøu vµ gi¸m s¸t ngµnh du lÞch th«ng qua viÖc sö dông vµ ph©n tÝch cã hiÖu qu¶ çc sè liÖu thu thËp lµ cÇn thiÕt nh»m gióp cho viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i vµ ®em l¹i lîi Ých cho ®Þa ®iÓm th¨m quan, cho chÝnh ngµnh du lÞch vµ cho kh¸ch hµng

Page 7 of 24

Tuy nhiªn cã ®îc miÕng ®Êt cha ph¶i ®· lµ tÊt c¶; çc trung t©m cßn cÇn ph¶i cã nhiÒu t liÖu, nh©n viªn cÇn ®îc ®µo t¹o vÒ qu¶n lý, kü n¨ng ®ãn tiÕp, ng«n ng÷, v¨n hãa cña céng ®ång ®Þa ph¬ng, gi¸o dôc vÒ m«i trêng vµ du lÞch bÒn v÷ng.

Cã mét mèi nguy hiÓm thùc sù ®ã lµ bÊt kú mét dù ¸n hay mét nç lùc ban ®Çu nµo vÒ du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam sÏ bÞ lÊn ¸t bëi du lÞch ®¹i chóng hay du lÞch dùa vµo thiªn nhiªn nãi chung (lµ lo¹i du lÞch kh«ng hÒ hoÆc chØ tu©n theo mét vµi nguyªn t¾c cña du lÞch sinh th¸i). VÊn ®Ò kh«ng chØ lµ thiÕu nhËn thøc vÒ m«i trêng mµ ®¬n gi¶n lcßn lµ do sè lîng tuyÖt ®èi.

"Çc vên quèc gia ë B¾c Mü trong n¨m 1991 ®· ®îc "yªu thÝch ®Õn chÕt" bëi gÇn 400 triÖu du kh¸ch ®· "chµ ®¹p lªn çc n¬i c tró mong manh, ®· hñy ho¹i çc lo¹i thùc vËt do « nhiÔm tõ xe cé cña hä th¶i ra, ®· lµm ho¶ng lo¹n çc loµi ®éng vËt vµ ph¸ ho¹i thiªn nhiªn hoang d·..." T¹i Kenya, khu vùc trung t©m cña Vên quèc gia Amboseli ®ang bÞ biÕn thµnh b¸n sa m¹c do çc xe h¬i cña du kh¸ch g©y ra, trong khi ë Maasai Mara, n¬i tiÕp nhËn 200.000 kh¸ch mét n¨m, viÖc x©y dùng nhiÒu nhµ nghØ bªn ngoµi khu vùc kiÓm so¸t ®ang ®e däa sù qu¸ t¶i ®èi víi hÖ sinh th¸i ë ®©y" (WWF/Mèi quan t©m ®Õn du lÞch, 1992).

5. Qu¶n lý theo híng cung cÊp

Mét ®iÒu quan träng cÇn biÕt ®ã lµ du lÞch sinh th¸i cã thÓ, nhng kh«ng tù nhiªn trë thµnh mét h×nh thøc du lÞch bÒn v÷ng ®îc. §Ó ®¹t ®îc du lÞch bÒn v÷ng cÇn ph¶i c©n ®èi çc môc tiªu kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng trong khu«n khæ ®¹o ®øc vÒ çc gi¸ trÞ vµ çc nguyªn t¾c.

Du lÞch sinh th¸i ®ang gÆp ph¶i nh÷ng th¸ch thøc ®¸ng kÓ, trong ®ã cã th¸ch thøc lµ lµm sao gi÷ ®îc ë vÞ trÝ ®Çu b¶ng xu híng qu¶n lý theo híng cung cÊp. Çc quan t©m trong xu híng qu¶n lý theo híng cung cÊp lµ: ®Æc ®iÓm vµ tÝnh ®µn håi cña nguån tµi nguyªn, nh÷ng së thÝch vÒ v¨n hãa hay vÒ céng ®ång ®Þa ph¬ng, vµ çc ch¬ng tr×nh cã liªn quan ®Õn b¶o tån vµ diÔn gi¶i. VÒ c¬ b¶n, xu híng qu¶n lý theo híng cung cÊp sÏ coi çc nguån tµi nguyªn - vên quèc gia, khu b¶o vÖ, céng ®ång vµ v¨n hãa ®Þa ph¬ng - lµ quan träng h¬n nhu cÇu cña du kh¸ch. Sù t¨ng trëng chØ cã thÓ ë møc nh vËy chø kh«ng ®îc m¹nh mÏ nh çc lo¹i h×nh du lÞch kh¸c do lu«n ph¶i c©n nh¾c vÒ çc hÖ sinh th¸i vµ çc khÝa c¹nh liªn quan ®Õn sinh th¸i.

6. Ai chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ du lÞch sinh th¸i?

Du lÞch sinh th¸i/du lÞch thiªn nhiªn kh«ng thÓ chØ do Bé hay mét c¬ quan nhµ níc vÒ du lÞch hay c¬ quan vÒ vên quèc gia chÞu tr¸ch nhiÖm triÓn khai v× du lÞch bao trïm rÊt nhiÒu ngµnh kh¸c nhau. CÇn ph¶i cã mét sù hîp t¸c vµ mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a çc c¬ quan víi nhau. §iÒu nµy cã thÓ ®¹t ®îc th«ng qua mét Nhãm ®Æc nhiÖm vÒ Du lÞch (sinh th¸i) BÒn v÷ng. Nhãm ®Æc nhiÖm nµy cã thÓ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc x©y dùng mét chiÕn lîc quèc gia vÒ du lÞch sinh th¸i hay du lÞch thiªn nhiªn cho ViÖt Nam (H×nh 5) mµ trong chiÕn lîc nµy sÏ cã môc ®Ých lµ thiÕt lËp nªn mét Héi Du lÞch (Sinh th¸i) bÒn v÷ng vµ ñy ban Du lÞch (Sinh th¸i) BÒn v÷ng.

Ngoµi ra du lÞch sinh th¸i cßn cÇn sù hîp t¸c gi÷a c¬ quan chÝnh phñ çc cÊp, gi÷a çc vên, çc NGO, çc céng ®ång ®Þa ph¬ng vµ çc híng dÉn viªn du lÞch. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng mét chiÕn l-

Page 8 of 24

îc quèc gia vÒ du lÞch sinh th¸i, mäi thµnh phÇn nªu trªn cÇn ®îc tham gia ®Çy ®ñ.

7. Çc nhµ ®iÒu hµnh du lÞch

Çc nhµ ®iÒu hµnh du lÞch lµ mét bé phËn v« cïng quan träng ®Ó du lÞch sinh th¸i thµnh c«ng. Çch lµm viÖc, viÖc lùa chän ®iÓm th¨m quan, çch thµnh lËp nh÷ng chuyÕn ®i trän gãi, lo¹i dÞch vô hä cung cÊp vµ c¬ chÕ gi¸ c¶ cña hä ®Òu lµ nh÷ng yÕu tè quan träng ®Ó hiÓu ®îc çch lµm thay ®æi nh÷ng t¸c ®éng cña du lÞch thiªn nhiªn lªn níc së t¹i.

Còng cÇn thÊy r»ng vai trß cña doanh nghiÖp t nh©n nhá trong c«ng nghiÖp du lÞch lµ cÇn ®îc thõa nhËn vµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. Çc doanh nghiÖp t nh©n (nhµ nghØ hay nh÷ng dÞch vô híng dÉn v.v.) thêng cã qui m« nhá h¬n çc doanh nghiÖp nhµ níc. Hä cã nhiÒu kh¶ n¨ng trë nªn cã hiÖu qu¶ h¬n, linh ho¹t h¬n vµ dÔ ®æi míi h¬n trong mét thÞ trêng du lÞch sinh th¸i cã ®iÒu tiÕt vµ kiÓm so¸t chÆt chÏ. Nhá cã lÏ ®îc cho lµ ®Ñp trong du lÞch sinh th¸i.

H×nh 3. ChiÕn lîc Quèc gia vÒ Du lÞch Sinh th¸i/ Du lÞch Thiªn nhiªn cña ViÖt Nam

NÕu nh ViÖt Nam muèn ®Èy m¹nh du lÞch thiªn nhiªn, du lÞch ®Õn c¶ çc khu b¶o vÖ vµ kh«ng ph¶i lµ khu b¶o vÖ thiªn nhiªn, th× ViÖt Nam cÇn ph¶i x©y dùng mét chiÕn lîc quèc gia vÒ du lÞch sinh th¸i hoÆc du lÞch thiªn nhiªn. Chóng t«i khuyÕn nghÞ r»ng bíc ®Çu tiªn lµ thµnh lËp Nhãm chuyªn gia cè vÊn X©y dùng ChiÕn lîc quèc gia vÒ Du lÞch sinh th¸i.

Môc tiªu cña Nhãm chuyªn gia nµy lµ tËp hîp çc nhµ ra quyÕt ®Þnh vµ nh÷ng ngêi thùc thi quyÕt ®Þnh chñ chèt cña çc ngµnh du lÞch, qui ho¹ch, m«i trêng, gi¸o dôc vµ kinh tÕ-x· héi ë ViÖt Nam ®Ó:

1. bµn b¹c vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét ChiÕn lîc Quèc gia vÒ Du lÞch Sinh th¸i (NES) hay ChiÕn lîc Quèc gia vÒ Du lÞch Thiªn nhiªn (NNTS) cho ViÖt Nam.

2. x¸c ®Þnh râ liÖu cã thÓ cã du lÞch sinh th¸i t¹i çc khu b¶o vÖ vµ kh«ng b¶o vÖ cña ViÖt Nam hay kh«ng, vµ nÕu cã th× ®Õn chõng mùc nµo, th«ng qua viÖc x¸c ®Þnh ra çc nguyªn t¾c cÇn ¸p dông ®èi víi mçi lo¹i khu b¶o vÖ: khu b¶o tån, vên quèc gia, vïng biÓn vµ duyªn h¶i v.v..

3. t×m hiÓu vÒ du lÞch sinh th¸i, çc h×nh thøc du lÞch thay thÕ kh¸c, çc nguyªn t¾c cña du lÞch bÒn v÷ng vµ çc c«ng cô qu¶n lý, çc chiÕn lîc vµ hµnh ®éng...

4. t×m hiÓu vÒ kinh nghiÖm x©y dùng còng nh çc phÇn cã trong ChiÕn lîc Quèc gia vÒ Du lÞch Sinh th¸i tõ çc níc kh¸c, viÖc thùc thi çc chiÕn lîc, çc hµnh ®éng vµ ch¬ng tr×nh cña chóng;

5. xem xÐt çc kh¶ n¨ng kh¸c nhau vÒ mét ®Þnh nghÜa chÝnh thèng cña quèc gia vÒ du lÞch sinh th¸i

6. gîi ý çc thµnh phÇn chÝnh cña b¶n ChiÕn lîc Quèc gia vÒ Du lÞch Sinh th¸i/Du lÞch Thiªn nhiªn;

7. ph¸c th¶o ph¬ng ph¸p luËn vµ kho¶ng thêi gian cÇn thiÕt ®Ó x©y dùng ra b¶n th¶o ChiÕn lîc;

8. lÊy khuyÕn nghÞ hay ®Ò cö vÒ çc c¬ quan/çc tæ c«ng t¸c chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong viÖc so¹n çc phÇn c¬ b¶n cña b¶n ChiÕn lîc dùa theo thêi gian biÓu ®· thèng nhÊt;

9. lÊy khuyÕn nghÞ hay ®Ò cö vÒ mét c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh, g¾n kÕt çc nhãm

Page 9 of 24

TrÝch dÉn:

"B¹n kh«ng thÓ trë thµnh mét nhµ ®iÒu hµnh du lÞch sinh th¸i chØ b»ng çch cã ®îc ®Þa ®iÓm th¨m quan lµ thiªn nhiªn... b¹n sÏ lµm g× víi r¸c th¶i? b¹n sÏ lµm g× víi çc hãa chÊt nguy h¹i? b¹n ®i l¹i b»ng ph¬ng tiÖn g×? b¹n cã mua s¶n phÈm t¹i ®Þa ph¬ng kh«ng?... b¹n cã khÝch lÖ çc sinh vËt hoang d· kh«ng? b¹n sÏ lµm g× víi níc th¶i cña m×nh ?

§ã lµ nh÷ng ®iÒu c¬ b¶n nhÊt khiÕn cho du lÞch sinh th¸i hoÆc lµ mét lùc lîng v× m«i trêng hoÆc ®¬n thuÇn chØ lµ mét mèi ®e däa kh¸c " (Figgis, P. 1993).

NÕu ViÖt Nam mong muèn ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i, mét bíc ®i tèt sÏ lµ x©y dùng, th«ng qua vµ ban hµnh Çc qui t¾c Quèc gia ®Ó X©y dùng hay Thùc hiÖn Du lÞch Sinh th¸i vµ Du lÞch BÒn v÷ng. Mét hÖ thèng chÝnh thøc ®îc chÊp nhËn - vÝ dô nh hÖ thèng "sao xanh" nªn ®îc quan t©m xem xÐt vµ ®em ¸p dông cho çc nh©n viªn ®iÒu hµnh du lÞch sinh th¸i (xem Phô lôc 1. HÖ thèng Sao Xanh Cri-ni-on C«ng nhËn çc nhµ ®iÒu hµnh du lÞch). Trong trêng hîp çc nhµ ®iÒu hµnh du lÞch tù coi lµ du lÞch sinh th¸i kh«ng tu©n thñ hÖ thèng "sao xanh" nh vËy th× sÏ bÞ yªu cÇu kh«ng ®îc sö dông thuËt ng÷ du lÞch sinh th¸i n÷a.

Lý tëng lµ tÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng trªn ®îc thùc hiÖn cã sù hîp t¸c vµ t vÊn víi çc thµnh phÇn cã liªn quan ®Õn du lÞch, chø kh«ng ph¶i chØ do nhµ níc quyÕt ®Þnh, nh»m ®¶m b¶o çc biÖn ph¸p ®Òu ®îc ch¸p nhËn. Lµm thÕ nµo ®Ó sù t vÊn nh thÕ diÔn ra ®îc ? LiÖu cã nªn thµnh lËp mét tæ chøc phi chÝnh phñ - mét HiÖp héi Du lÞch (Sinh th¸i) BÒn v÷ng ViÖt Nam ? LiÖu Héi ®ång Doanh nghiÖp v× sù Ph¸t triÓn BÒn v÷ng do Phßng Th¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam ®Ò xíng cã thÓ ®ãng vai trß quan träng kh«ng ?.

HiÖp héi nµy cã thÓ lµm viÖc cïng víi Nhãm ®Æc nhiÖm vÒ Du lÞch Sinh th¸i BÒn v÷ng ®Ó thµnh lËp mét ñy ban Du lÞch Sinh th¸i BÒn v÷ng ®éc lËp ®Ó chÞu tr¸ch nhiÖm ®¸nh gi¸, cÊp chøng nhËn vµ ra chÝnh s¸ch cho ngµnh c«ng nghiÖp du lÞch. ñy ban nµy cã thÓ cã ®¹i diÖn réng kh¾p tõ mäi thµnh phÇn nh: quan chøc chÝnh phñ, çc nhµ qu¶n lý khu b¶o vÖ, nh©n viªn ®iÒu hµnh du lÞch, çc ®¹i lý du lÞch, çc híng dÉn viªn, çc nh©n viªn ®iÒu hµnh du lÞch níc ngoµi, çc h·ng hµng kh«ng, çc h·ng giao th«ng, chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, çc tæ chøc b¶o tån vµ çc NGO.

Héi Du lÞch Sinh th¸i ®· xuÊt b¶n cuèn Híng dÉn cho nh÷ng nhµ ®iÒu hµnh du lÞch thiªn nhiªn. Cuèn s¸ch ®ang ®îc dù ¸n chóng t«i cho dÞch sang tiÕng ViÖt vµ hy väng sÏ ®îc ph¸t hµnh réng r·i trªn toµn quèc. Trong t¬ng lai, nh÷ng híng dÉn nh vËy sÏ ®îc çc nhµ qu¶n lý vên thõa nhËn lµ nh÷ng tiªu chuÈn kh¾t khe cho chÕ ®é qu¶n lý theo híng cung cÊp. MÆc dï ®iÒu nµy cã thÓ h¹n chÕ bít sù tù do ho¹t ®éng cña çc nhµ ®iÒu hµnh du lÞch vµ kÐo theo nhiÒu chi phÝ n¶y sinh kh¸c, song hä ®Òu ph¶i tu©n theo dï lµ quèc doanh hay t nh©n.

l¹i víi nhau; vµ10. xem xÐt çc lÜnh vùc mµ ViÖt Nam hay çc c¬ quan trªn cÇn ®îc huÊn luyÖn, ®µo t¹o,

n©ng cao n¨ng lùc trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ thùc hiÖn ChiÕn lîc.

Mét ®iÒu c¬ b¶n kh¸c cÇn quan t©m lµ çc trêng hîp Khai th¸c Sinh th¸i ®ang diÔn ra: b»ng viÖc sö dông çc tõ "xanh" hay "sinh th¸i" cho çc s¶n phÈm du lÞch, mét sè kÎ, c¶ nhµ níc vµ t nh©n, ®· b¸n ®îc hµng mét çch sai tr¸i, kh«ng hÒ mang tÝnh tr¸ch nhiÖm hay bÒn v÷ng sinh th¸i.

Page 10 of 24

Th¸ch thøc lµ ®Ó çc nuíc chñ nhµ hay çc vên quèc gia giµnh ®îc sù hç trî cña çc nhµ ®iÒu hµnh du lÞch trong çc môc ®Ých b¶o tån th× viÖc gi¸o dôc çc du kh¸ch vÒ hµnh vi phï hîp v.v. kh«ng ®¬n thuÇn chØ dùa vµo viÖc ban hµnh çc qui ®Þnh h¹n chÕ. CÇn ph¶i t¹o ra ®îc çc mèi quan hÖ cã tÝnh hîp t¸c.

8. Sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph¬ng

Lý do c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i lµ g×?

LiÖu nã cã ®¬n thuÇn lµ v× kinh tÕ kh«ng, tøc lµ nã cã ®îc dïng ®Ó t¹o ngo¹i tÖ cho thu nhËp chung cña quèc gia vµ tØnh kh«ng ?

Nã cã v× çc môc ®Ých ph¸t triÓn kh«ng, tøc lµ ®em l¹i cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng nh÷ng c¬ héi n©ng cao chÊt lîng ®êi sèng, t¨ng cêng sù tham gia cña hä vµo viÖc b¶o tån vµ qu¶n lý tµi nguyªn ?

Nã cã v× môc ®Ých b¶o tån kh«ng, tøc lµ ®em l¹i cho çc vên quèc gia c¬ héi n©ng cao n¨ng lùc b¶o tån th«ng qua t¨ng thu nhËp, vµ cã sù tham gia cña céng ®ång vµo du lÞch sinh th¸i ?

Du lÞch tíi çc khu b¶o vÖ/thiªn nhiªn cã thÓ cã lîi cho çc vïng n«ng th«n xa x«i hÎo l¸nh trong khi çc ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c tËp trung t¹i nh÷ng thµnh phè, nh÷ng khu vùc c¶ng vµ çc tuyÕn ®êng giao th«ng. ë ViÖt Nam hiÖn nay, sù ph©n çch gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n ®ang ngµy gia t¨ng, trong ®ã n«ng th«n ®ang mÊt ®i nh÷ng lîi nhuËn vµ nh÷ng wu viÖt do nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®em l¹i... Du

H×nh 4. Sù ph©n ®o¹n çc nhµ ®iÒu hµnh du lÞch

CÇn ph¶i t¹o ra ®îc nh÷ng th«ng lÖ ®Ó tr¸nh cho nh÷ng ngêi ñng hé - nh÷ng nhµ ®iÒu hµnh sèt s¾ng hîp t¸c trong çc dù ¸n b¶o tån vµ ph¸t triÓn céng ®ång, nh÷ng ngêi tÝch cùc b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn nh÷ng n¬i hä ®· viÕng th¨m - khái bÞ r¬i vµo thÕ c¹nh tranh bÊt lîi trong ngµnh c«ng nghiÖp du lÞch.

Nh÷ng ngêi tÝch cùc ñng hé: chia sÎ tr¸ch nhiÖm

Boo (1990) cho r»ng çc c«ng ty nhá khi th¨m quan çc vên quèc gia dêng nh ®ãng gãp nhiÒu vµo c«ng viÖc b¶o tån h¬n lµ çc c«ng ly lín. Bµ ®a ra mét thÝ dô vÒ mét tæ chøc ®iÒu hµnh du lÞch cã tr¸ch nhiÖm - "Journeys" ë Mü - ®· ñng hé mét phÇn chi phÝ vÒ ®Êt ®ai cña çc chuyÕn ®i cña hä cho mét tæ chøc b¶o tån phi lîi nhuËn vµ mêi chµo nh÷ng chuyÕn ®i cã tÝnh chÊt b¶o tån nh viÖc vÖ sinh cña tuyÕn ®êng mßn Machu Pichu.

H·ng du lÞch Multatuli ë Hµ Lan ®· thiÕt lËp çc mèi liªn hÖ víi çc NGO ë Indonesia, Philipin vµ nhiÒu n¬i kh¸c ®Ó ®a kh¸ch tíi th¨m quan vµ ®ãng gãp vµo çc dù ¸n ph¸t triÓn cña çc tæ chøc nµy. Nh÷ng ngêi tham gia çc tuyÕn du lÞch trªn thêng tù m×nh ®ãng gãp. Cßn cã rÊt nhiÒu thÝ dô kh¸c n÷a.

Nh÷ng c¬ së du lÞch nh vËy kh«ng nªn ®Ó hä vµo thÕ c¹nh tranh bÊt lîi v× hä rÊt cã nhËn thøc, cã tr¸ch nhiÖm vµ ñng hé vÒ m«i trêng, thay v× thÕ hä cÇn ®îc tr©n träng vµ b»ng çch nhvËy çc c¬ së kh¸c còng sÏ trë thµnh nh÷ng ngêi ñng hé tÝch cùc.

Page 11 of 24

lÞch sinh th¸i cã thÓ gióp më mang nh÷ng lîi Ých cña ph¸t triÓn, kÝch thÝch ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®em l¹i c¬ héi ®a d¹ng hãa nÒn kinh tÕ (Boo, E. 1990).

Du lÞch sinh th¸i cã thÓ lµ mét c«ng cô cho b¶o tån vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, song nã chØ trë thµnh hiÖn thùc

"NÕu nh cã sù nç lùc thèng nhÊt nh»m g¾n céng ®ång ®Þa ph¬ng vµo c«ng nghiÖp du lÞch. Sù liªn quan ®Õn céng ®ång ®Þa ph¬ng vµ kÐo theo ®ã lµ sù ph¸t triÓn n«ng th«n kh«ng ph¶i tù nhiªn cã ®îc. Trong nhiÒu trêng hîp (trong ®ã cã c¶ ViÖt Nam), viÖc du lÞch tíi çc khu b¶o vÖ ®· kh«ng ®em l¹i lîi Ých cho ngêi d©n xung quanh. Du lÞch thiªn nhiªn (sinh th¸i) sÏ ch¾ng ®ãng gãp g× cho ph¸t triÓn n«ng th«n trõ khi ngêi d©n ë ®©y ®îc tham gia vµo qu¸ tr×nh qui ho¹ch vµ ph¸t triÓn cña ngµnh nµy" (Boo, E. 1990).

§¶o Galapagos cña Ecuador, mét ®iÓm di s¶n thiªn nhiªn cña UNESCO, ®· ph¶i chÞu ®ùng nh÷ng m©u thuÉn x· héi ®¸ng kÓ (bªn c¹nh nh÷ng vÊn ®Ò gay g¾t vÒ m«i trêng) do du lÞch g©y ra.

"Sù c¹nh tranh gi÷a ngµnh kinh tÕ giµu m¹nh h¬n víi çc ngµnh kh¸c ®ang g©y ra mét xung ®ét v¨n hãa trùc tiÕp, nguyªn do lµ hÇu hÕt lùc lîng lao ®éng cho ngµnh du lÞch lµ ®Òu ®Õn tõ ®Êt liÒn cña Ecuador. Nh÷ng ngêi míi ®Õn ®· vît qu¸ sè d©n sinh ra vµ lín lªn t¹i n¬i ®©y, nh÷ng ngêi ®· hiÓu ®Æc tÝnh mong manh vµ ®Æc biÖt cña vïng ®¶o nµy".

Còng cÇn ph¶i quan t©m kü cµng ®Õn viÖc ph©n bæ lîi nhuËn cña du lÞch sinh th¸i gi÷a céng ®ång ®Þa ph¬ng víi nhau - liÖu dù ¸n cã ®em l¹i lîi Ých cho d©n nghÌo, thêng lµ nhãm d©n téc thiÓu sè kh«ng, hay lîi nhuËn do nhãm ngêi giµu cã ®Þa ph¬ng kiÓm so¸t vµ do ®ã g©y ra nh÷ng bÊt c«ng mu«n thña gi÷a ngêi thiÓu sè vµ ®¹i ®a sè kh¸c ? (Ziffer, K. 1989).

Trong nhòng dù ¸n b¶o tån voi t¹i çc khu b¶o tån thiªn nhiªn ë Zambia, ngêi d©n ®Þa ph¬ng, kÓ c¶ nh÷ng thî s¨n b¾t tríc ®©y, ®· cã ®îc c«ng ¨n viÖc lµm æn ®Þnh vµ cã thu nhËp do hä ®· ®îc huÊn luyÖn ®Ó trë thµnh nh÷ng çn bé b¶o vÖ, nh÷ng híng dÉn viªn du lÞch vµ híng dÉn s¨n b¾t cã kiÓm so¸t. ViÖc nµy ®· lµm t¨ng chÊt lîng cña çc tuyÕn du lÞch cã s¨n b¾t.

Møc ®é cña sù tham gia sÏ ®Õn ®©u?. Çc dù ¸n du lÞch sinh th¸i thêng lµ do ngêi níc ngoµi phô tr¸ch, nh÷ng ngêi kh«ng mÊy khi quen thuéc víi nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ nhu cÇu cña ®Þa ph¬ng. §µo t¹o ngêi ®Þa ph¬ng ®Ó hä tù qu¶n lý çc dù ¸n cã thÓ tr¸nh ®îc hiÓu lÇm vµ nh÷ng thï ®Þch cã thÓ n¶y sinh. Do ®ã kh«ng chØ ®µo t¹o nh÷ng nghÒ gi¶n ®¬n, l¬ng thÊp mµ cßn ph¶i ®µo t¹o c¶ nh÷ng nghÒ qu¶n lý ë tr×nh ®é cao h¬n.

Sù bÊt m·n cña c«ng chóng ®Þa ph¬ng v× bÞ tíc mÊt çc nguån lîi vÒ du lÞch cã thÓ dÉn ®Õn sù bïng næ. Mét trêng hîp Ýt ®îc ngêi ta ®Ò cËp lµ sù kiÖn t¹i Maasai ë Kenya. Lµn sãng bÊt m·n ®· x¶y ra ®èi víi nh÷ng ngêi ch¨n nu«i du môc Maasai v× sù ®Òn bï kh«ng tháa ®¸ng cho hä khi thay thÕ çc b·i ch¨n th¶ truyÒn thèng ®Ó x©y dùng çc vên quèc gia. Hä ®· buéc ph¶i giÕt çc ®éng vËt hoang d· trong vên ®Ó ph¶n ®èi. Kinh nghiÖm cho thÊy nÕu nh ngêi ®Þa ph¬ng ®îc tham gia hoµn toµn vµo çc dù ¸n du lÞch vµ cã ®îc lîi nhuËn tõ ®ã th× nh÷ng vô vi ph¹m nh chÆt c©y (ë Nepal) vµ s¨n b¾t ®éng vËt hoang d· (ë Zimbabwe) sÏ gi¶m ®¸ng kÓ (Cater, 1994).

§iÒu quan träng lµ h·y c¶nh gi¸c víi viÖc l¹m dông thuËt ng÷ "tham gia". Trong mét sè trêng hîp, çch tiÕp cËn cã sù tham gia ®· ®îc ¸p dông nh»m lµm t¨ng tÝnh chÊp nhËn cña çc dù ¸n du lÞch vµ nh lµ mét ph¬ng çch ®Ó x¸c ®Þnh çc m©u thuÉn tiÒm tµng vµ gi¶m thiÓu tríc çc "mèi ®e däa ®Þa ph¬ng",

Page 12 of 24

chø kh«ng ph¶i thùc sù lµ mét çch ®îc cam kÕt ®Ó thùc hiÖn viÖc ra quyÕt ®Þnh cã tÝnh d©n chñ vµ t¨ng quyÒn cho ngêi ®Þa ph¬ng (Pleumarom, A. 1997). Tham gia cã nghÜa lµ nh÷ng thø kh¸c nhau trong çc x· héi vµ çc thÓ chÕ chÝnh trÞ kh¸c nhau. Møc ®é cña sù tham gia sÏ ¶nh hëng ®Õn tÝnh bÒn v÷ng vµ sù thµnh c«ng cña du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam.

"Râ rµng r»ng c«ng ¨n viÖc lµm kh«ng ph¶i lµ mét sù thay thÕ cho viÖc tiÕp cËn bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn. Çch tiÕp cËn "thuª ngêi b¶n xø" ®Ó ®Òn bï còng cã khuynh híng t¹o ra mét tÇng líp ngêi ®Þa ph¬ng ®îc hëng l¬ng ®ång thêi çc chÝnh s¸ch u ®·i ®ang g©y ra t¸c ®éng xÊu ®Õn t×nh h×nh kinh tÕ cña nhòng ngêi cßn l¹i còng nh mèi quan hÖ gi÷a vên vµ céng ®ång ®Þa ph¬ng" (West/Brechin, 1991).

N¨m 1997 mét cuéc héi th¶o mang tªn - Du lÞch sinh th¸i tríc ng· ba ®êng: V¹ch ra con ®êng tiÕn lªn phÝa tríc - ®· ®îc Côc §éng vËt Hoang d· Kenya, Héi Du lÞch sinh th¸i Kenya vµ Héi Du lÞch Sinh th¸i (Mü) ®øng ra tæ chøc. Môc ®Ých chÝnh cña héi th¶o lµ dïng Kenya nh lµ mét trêng hîp nghiªn cøu ®iÓn h×nh cho çc quèc gia kh¸c xem xÐt v× ngµnh du lÞch ë Kenya ®ang ë trong t×nh tr¹ng khñng ho¶ng vµ ®ßi hái ph¶i cã nhòng hµnh ®éng cÊp b¸ch. Ba tr¨m ®¹i biÓu ®· tíi dù trong ®ã tõ çc tæ chøc chÝnh phñ lµ 38%, tõ khèi t nh©n lµ 35%, tõ çc NGO lµ 18% vµ tõ céng ®ång ®Þa ph-¬ng lµ 9%. Mét trong nh÷ng khuyÕn nghÞ ®îc rót ra tõ héi nghÞ ®ã lµ sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét HiÖp héi Du lÞch Sinh th¸i Céng ®ång nh»m ®¹i diÖn cho çc céng ®ång ®ang t×m kiÕm çc dù ¸n du lÞch sinh th¸i; nh»m hç trî hä trong çc vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn sö dông ®Êt vµ ph©n chia lîi nhuËn thu ®îc tõ du lÞch; vµ gióp hä gi¶i quyÕt çc víng m¾c vÒ kinh doanh, luËt ph¸p vµ kÕ ho¹ch thÞ trêng cho du lÞch sinh th¸i (Elper-Wood, M 1998).

9. Gi¸ trÞ kinh tÕ, lîi tøc vµ çc hÖ thèng qu¶n lý

Møc ®é lîi nhuËn mµ çc quèc gia thu ®îc tõ du lÞch thiªn nhiªn/du lÞch sinh th¸i lµ tïy thuéc phÇn lín vµo qui m« du lÞch, møc ®é réng lín cña quèc gia ®ã vµ tÝnh phøc t¹p cña nÒn kinh tÕ. T¹i cÊp ®Þa ph¬ng hay vïng còng t¬ng tù nh vËy.

Qu¸ dùa vµo du lÞch sÏ khiÕn khu vùc trë nªn dÔ nh¹y c¶m víi nh÷ng biÕn ®éng vÒ mïa, vÒ kinh tÕ vµ nh÷ng thay ®æi trong khÈu vÞ cña du kh¸ch. Tèt nhÊt lµ lµm sao ®Ó du lÞch lµ mét trong sè vµi ho¹t ®éng kh¸c, vµ nã ph¶i phï hîp víi çc ho¹t ®éng truyÒn thèng vÝ dô nh ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng nghiÖp chø kh«ng ph¶i lµ c¹nh tranh hay lµm suy tho¸i ngµnh n«ng nghiÖp (Boo, E. 1990).

Còng cÇn ph¶i chó ý kh«ng ®îc qu¸ chó träng vµo gi¸ trÞ kinh tÕ (tõ du lÞch) cña çc vên v× nã cã thÓ khiÕn çc nhµ ra quyÕt ®Þnh tin r»ng çc vên tån t¹i chñ yÕu lµ do lîi Ých kinh tÕ. NÕu du lÞch kh«ng ®¸p øng çc mong ®îi vÒ kinh tÕ th× çc ho¹t ®éng kh¸c cã tÝnh hñy ho¹i m«i trêng h¬n sÏ ®-îc tiÕn hµnh (Sayer, 1981 trong Boo, E. 1990).

"§iÒu g× sÏ x¶y ra khi rõng, ®éng thùc vËt hoang d· vµ çc tµi s¶n thiªn nhiªn kh¸c ®ang ngµy cµng cã gi¸ trÞ vÒ tiÒn tÖ ? VÝ dô, gi¸ trÞ hÊp dÉn du kh¸ch cña mét con s tö t¹i Vên Amboseli cña Kenya íc tÝnh vµo kho¶ng 27.000 ®«la Mü mét n¨m vµ mçi con voi trÞ gi¸ lµ 10.000 ®«la (Lindberg, 1991). §Ó tËn dông ®îc tiÒm n¨ng t¹o lîi nhuËn cña du lÞch sinh th¸i, liÖu bíc tiÕp theo cã ph¶i lµ tÝnh to¸n gi¸ trÞ hÊn dÉn du kh¸ch cña ngêi Maasai, ngêi Karen, ngêi Igorot kh«ng ?" (Pleumarom, A. 1997) hay ngêi H'mong, ngêi Tµy, ngêi Dao ?

Page 13 of 24

T¹i ViÖt nam, còng nh t¹i çc níc kh¸c, trë ng¹i ®èi víi viÖc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i bÒn v÷ng lµ vÊn ®Ò vÒ "lîi tøc chung". Tøc lµ lîi tøc thu ®îc tõ du lÞch vên trë thµnh lîi tøc chung cho chÝnh quyÒn trung ¬ng, vµ/hay lµ cho chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, vµ cã ®iÒu cha râ rµng lµ bao nhiªu phÇn tr¨m cña lîi tøc ®ã sÏ ®îc quay trë l¹i cho vên mçi khi ph©n bæ ng©n s¸ch hµng n¨m.

HÖ thèng nµy cã thÓ g©y trë ng¹i cho c«ng t¸c b¶o tån còng nh cho du lÞch sinh th¸i:

� Nã khiÕn çc khu b¶o vÖ dÔ bÞ chÝnh phñ c¾t gi¶m ng©n s¸ch mçi khi nÒn kinh tÕ cã chiÒu híng ®i xuèng;

� Nã kh«ng khuyÕn khÝch çn bé vên ®Þa ph¬ng ph¸t triÓn vµ tham gia vµo du lÞch sinh th¸i hoÆc c¶i tiÕn viÖc ®µo t¹o vÒ du lÞch;

� Nã kh«ng khuyÕn khÝch vên cung cÊp hay c¶i tiÕn nh÷ng th«ng tin cã tÝnh gi¸o dôc cho du kh¸ch;

� Nã kh«ng thóc ®Èy c«ng viÖc b¶o tån còng nh t¨ng cêng sù cam kÕt ®èi víi vên (Boo, E. 1990).

Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ®ßi hái ph¶i cã çc khuyÕn khÝch kinh tÕ cho viÖc qu¶n lý tµi chÝnh vµ qu¶n lý néi bé. Nã ®ßi hái mét phÇn cña lîi tøc thu ®îc tõ vên ph¶i ®îc dµnh cho vên qu¶n lý vµ dïng ®Ó khuyÕn khÝch cho c«ng t¸c hµnh chÝnh cã hiÖu qu¶ (trong khi mét phÇn lîi tøc vÉn ®îc chuyÓn lªn trung ¬ng ®Ó sù hç trî cã tÝnh quèc gia ®èi víi çc vên vÉn tiÕp tôc ®îc duy tr×) (Ziffer, K. 1989).

Víi mét hÖ thèng nh thÕ, du kh¸ch sinh th¸i sÏ ®îc tháa m·n v× nh×n chung hä muèn biÕt, thËm chÝ ®ßi hái ph¶i ®îc biÕt, r»ng tiÒn hä bá ra ®· ®îc chi cho çc dù ¸n b¶o tån vµ ph¸t triÓn nh thÕ nµo. NÕu hä biÕt r»ng tiÒn ®ã kh«ng ®¬n thuÇn bÞ gép vµo thu nhËp chung cña quèc gia th× hä sÏ ®ãng gãp tù nguyÖn nhiÒu h¬n.

Kh«ng thÓ gi¶ ®Þnh cho r»ng çc khu b¶o vÖ sÏ cã kh¶ n¨ng t¹o ra lîi tøc tõ du lÞch ®ñ ®Ó nã tù h¹ch to¸n vµ tån t¹i. Trong nhiÒu trêng hîp, kh«ng nªn coi du lÞch lµ mét con ®êng dÉn ®Õn viÖc tù cung tù cÊp mµ ph¶i coi lµ mét ph¬ng çch ®Ó thanh tãan cho nh÷ng chi phÝ cña çc ho¹t ®éng. Du lÞch sinh th¸i sÏ kh«ng ph¶i lµ phï hîp víi tÊt c¶ çc khu b¶o vÖ ë ViÖt Nam, còng nh kh«ng phï hîp víi tÊt c¶ mäi khu vùc trong mét khu b¶o vÖ (Ziffer, K. 1989).

Trong chuyÕn ®i th¨m gÇn ®©y tíi Vên Quèc gia Ba BÓ, chóng t«i ®· kh«ng vui khi ®îc biÕt r»ng Vên kh«ng thu tiÒn vµo vên mµ chÝnh quyÒn huyÖn lµm viÖc nµy vµ kh«ng mét phÇn lîi tøc nµo ®îc dµnh cho Vên. Ngêi ta còng nãi r»ng c¶ Vên vµ huyÖn ®Òu ®ang thu phÝ vµo Vên ®èi víi çc du kh¸ch níc ngßai. LiÖu ®©y cã ph¶i lµ mét d luËn kh«ng hay?

HiÖn ®ang cã nh÷ng c¨ng th¼ng gi÷a Vên vµ chÝnh quyÒn huyÖn vµ tØnh. Nh÷ng c¨ng th¼ng nµy trong chõng mùc nµo ®ã cã vÎ nh cã liªn quan ®Õn sù kh«ng nhÊt trÝ cho ph¸t triÓn du lÞch trong Vên vµ thiÕu sù ph©n ®Þnh tr¸ch nhiÖm vÒ du lÞch trong Vên.

Ban qu¶n lý Vên dêng nh hoµn toµn ph¶n ®èi du lÞch hay nãi ®óng h¬n lµ cã vÎ sî du lÞch. §iÒu nµy kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn mét khi Vên c¶m thÊy kh«ng cã quyÒn kiÓm so¸t ho¹t ®éng t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn du lÞch, ®Æc biÖt lµ ®èi víi du lÞch ®¹i chóng.

Vên cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i qui m« nhá, cã kiÓm so¸t vµ Ýt t¸c ®éng, bao gåm c¶ nh÷ng ®ît ngñ l¹i trong çc lµng b¶n trong Vên. Çc lµng b¶n nµy tõ ®ã cã thÓ thu lîi ®îc tõ du lÞch nhê çc kho¶n thu tõ ¨n nghØ còng nh tõ viÖc b¸n çc n«ng s¶n ®Þa ph¬ng (hoa qu¶, çc l©m s¶n phi gç s¶n xuÊt ®îc nh nÊm, hoa lan vµ mËt ong) vµ çc s¶n phÈm thñ c«ng. C d©n ë çc b¶n lµng còng cã thÓ ®îc d¹y ngo¹i ng÷ vµ kü n¨ng híng dÉn vµ ®îc vên tuyÓn vµo lµm híng dÉn viªn cho çc

Page 14 of 24

chuyÕn du lÞch vµo rõng nói. HÖ thèng hiÖn t¹i vÒ cÊp giÊy phÐp nghØ l¹i qua ®ªm còng cÊn ®îc thay ®æi mét khi çc lµng b¶n ®îc phÐp hëng lîi tõ du lÞch sinh th¸i.

Nepal vµ khu vùc Annapurna:

T¸c ®éng m«i trêng cña viÖc du lÞch kh«ng ®îc kiÓm so¸t tíi çc khu vùc tù nhiªn.

Du lÞch lµ mét trong nh÷ng nguån thu nhËp ngo¹i tÖ chÝnh cña Nepal. Mçi n¨m, h¬n 36,000 du kh¸ch lo¹i a hiÓm trë vµ h¬n 36,000 ngêi khu©n v¸c ®i kÌm ®· tíi th¨m quan vïng Annapurna, t¹o nguån thu nhËp cho 40,000 ngêi d©n ®Þa ph¬ng. Kho¶ng 60% nh÷ng du kh¸ch theo kiÓu nµy ®Õn trong vßng bèn th¸ng trong n¨m. Hä tËp trung chØ t¹i mét vµi ®Þa ®iÓm do vËy g©y nªn nh÷ng ¶nh hëng mang tÝnh ph¸ huû nghiªm träng lªn c¶ m«i trêng tù nhiªn vµ m«i trêng v¨n ho¸ ®Þa ph¬ng.

M«i n¨m rõng bÞ chÆt ®i ®Ó x©y dùng kh¸ch s¹n, nhµ nghØ vµ tiÖn nghi trong nhµ, ®Ó cung cÊp cñi ®èt cho viÖc nÊu thøc ¨n, t¾m níc nãng, löa tr¹i. Hµng n¨m 400,000 ha rõng bÞ c¾t. TØ lÖ chÆt ph¸ rõng lµ 3%/ n¨m. Hµng n¨m, cø 1ha rõng bÞ c¾t mÊt ®i 30 -75 tÊn ®Êt. §iÒu nµy ®· dÉn ®Õn nh÷ng vô lë ®Êt vµ lôt léi nghiªm träng.

86% N¨ng lîng cña Nepal lÊy tõ rõng. ë Annapurna, mäi ngêi d©n ®Òu dïng cñi ®Ó nÊu ¨n bëi v× kh«ng cßn cã nguån n¨ng lîng nµo kh¸c. Tæng lîng gç tiªu thô hµng ngµy do mét ngêi kh¸ch du lÞch t-¬ng ®¬ng víi lîng gç mét gia ®×nh Nepal dïng trong kho¶ng 5 ngµy hoÆc mét tuÇn.

Nh÷ng hµng c©y ®· ®îc trång vµ nh÷ng d·y cßn l¹i ®îc phñ b»ng c©y ®ç quyªn rông l¸ ( mét trong nh÷ng hÊp dÉn cña vïng vµ lµ loµi hoa tîng trng cña Nepal). ChØ cßn mét Ýt c©y cßn l¹i trong khu b¶o tån Annapurna.

Thùc tÕ tÊt c¶ l¬ng thùc vµ çc tiÖn nghi gia ®×nh ph¶i nhËp khÈu tõ Kathmandu vµ ë nh÷ng n¬i kh¸c, lµm l¹m ph¸t nÒn kinh tÕ ®Þa ph¬ng vµ ®a vµo c¶ chÕ ®é ¨n kh«ng cã dinh dìng.

Çc tiÖn nghi vÖ sinh kh«ng thÝch hîp vµ viÖc sö dông kh«ng ®óng cña çc du kh¸ch du lÞch vµ nh÷ng ngêi kh¸ch leo bé ®· ®Ó l¹i nh÷ng b·i ph©n vµ giÊy vÖ sinh khæng lå. Çc nhµ vÖ sinh, nÕu cã, thêng rÊt gÇn çc nguån níc. Çc r¸c kh«ng ph©n huû nh nhùa, thiÕc vµ chai do du kh¸ch sö dông, bÞ vøt ë nh÷ng suèi gÇn ®ã hoÆc bÞ vøt ë trong çc èng níc gÇn n¬i ë.

Ngµnh du lÞch, nh mét sø gi¶ vÒ çc gi¸ trÞ vµ hµnh vi bªn ngoµi, còng ¶nh hëng ®Õn v¨n ho¸ ®Þa ph-¬ng. Thanh niªn ®Þa ph¬ng rÊt dÔ bÞ l«i cuèn bëi nÒn v¨n hãa tiªu thô ph¬ng T©y khi çc kh¸ch du lÞch mang ®Õn víi nh÷ng vÎ bÒ ngoµi ®¾t tiÒn: Nh÷ng ®å leo nói c«ng nghÖ cao, nh÷ng bé quÇn ¸o hµo nho¸ng, çc m¸y ¶nh vµ çc ®å ®iÖn tö.

Dù ¸n khu b¶o tån Annapurna ®îc x©y dùng nh lµ mét c©u tr¶ lêi cho nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn. §îc thùc hiÖn bëi tæ chøc phi chÝnh phñ King Mahendra Trust for Nature Conservation, dù ¸n cïng mét lóc ®Ò cËp ®Õn 3 lÜnh vùc chÝnh: B¶o tån thiªn nhiªn, ph¸t triÓn nh©n v¨n vµ qu¶n lý du lÞch.

ACAP phÊn ®Êu b¶o ®¶m r»ng bªn cã lîi tõ çc ho¹t ®éng b¶o tån vµ du lÞch ®êng bé sÏ lµ nh÷ng ngêi d©n ®Þa ph¬ng, ®ång thêi biÕn ngêi d©n thµnh nh÷ng ngêi b¶o vÖ nguån tµi nguyªn cña hä. Ph-¬ng thøc thùc hiÖn lµ lÊy kinh nghiÖm cña ngêi d©n chó kh«ng sö dông nh÷ng triÕt lý s¸ch vë. KÕt qu¶ lµ çc ho¹t ®éng truyÒn thèng ghÐp vµo mét hÖ thèng qu¶n lý tµi nguyªn quan träng®îc trî gióp

Page 15 of 24

bëi çc dù ¸n qui m« nhá vÒ n¨ng l¬ng vµ b¶o tån nh»m gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu t¸c ®éng cña kh¸ch du lÞch vµ n©ng cao møc sèng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng.

Tuy nhiªn, dï ®· cã tiÒm n¨ng, song nÕu môc tiªu cña nhµ níc lµ ph¸t triÓn du lÞch ®¹i chóng t¹i khu vùc nµy (dÉu lµ du lÞch thiªn nhiªn) vµ Vên vÉn kh«ng cã quyÒn kiÓm sãat du lÞch trong ph¹m vi cña m×nh th× mäi khëi ®Çu vÒ du lÞch sinh th¸i cã thÓ bÞ tµn ph¸ nhanh chãng.

VÝ dô chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®· b¾t ®Çu khuyÕn khÝch tÕt g¹o míi cña ngêi Tµy nh lµ mét çch hÊp dÉn du kh¸ch. N¨m ngo¸i kho¶ng 10.000 ngêi ®· ®Õn th¨m trong 2 ngµy. HiÓn nhiªn hå Ba BÓ lµ nÐt ®Æc trng cña vên, vµ h¬n 100 thuyÒn ®éng c¬ diesel ®· ®îc tung ra ®Ó phôc vô lîng du kh¸ch ®«ng ®óc. Vên rÊt quan t©m ®Õn viÖc ngêi d©n sö dông ®éng c¬ diesel v× nã g©y ra « nhiÔm níc vµ « nhiÔm tiÕng ån. LiÖu vÊn ®Ò nµy cã phï hîp víi du lÞch sinh th¸i vµ viÖc b¶o tån vên ?.

ThiÕu hîp t¸c vµ tr¸ch nhiÖm qu¶n lý kh«ng râ rµng sÏ g©y t¸c h¹i cho sù nghiÖp b¶o tån l©u dµi cña khu vùc còng nh cho sù ph¸t triÓn cña du lÞch sinh th¸i.

10. Nhá vµ cã tÝnh ®Þa ph¬ng lµ ®Ñp?

Du lÞch sinh th¸i ®îc xem xÐt ë qui má nhá, do ®Þa ph¬ng lµm chñ, x©y dùng vµ qu¶n lý çc trang thiÕt bÞ vµ c¬ së h¹ tÇng. Du lÞch sinh th¸i cã 3 lîi Ých quan träng ®èi víi çc níc ®ang ph¸t triÓn v×:

1. Trang thiÕt bÞ vµ c¬ së h¹n tÇng ®¬n gi¶n h¬n vµ Ýt tèn kÐm h¬n so víi ®ßi hái cña ngµnh du lÞch truyÒn thèng

2. Do ®Þa ph¬ng lµm chñ vµ qu¶n lý nªn çc dù ¸n du lÞch sinh th¸i kh«ng bÞ ®ßi hái ph¶i lµm sao cho thÝch hîp víi nh÷ng së thÝch du lÞch ®a quèc gia kiÓu ph¬ng T©y, vµ do ®ã du lÞch sinh th¸i cã ®Çu t nhiÒu h¬n tõ s¶n phÈm, nguyªn vËt liÖu vµ søc lao ®éng ®Þa ph¬ng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ cã t¸c ®éng nhiÒu h¬n ®Õn nÒn kinh tÕ ®Þa ph¬ng vµ lµm gi¶m bít çc thÊt tho¸t nhËp khÈu còng nh çc kho¶n tiÒn göi tõ nh÷ng ngêi lao ®éng ë níc ngoµi cho çc doanh nghiÖp qui m« lín.

3. Lîi nhuËn ®îc dån cho ®Þa ph¬ng thay v× sÏ quay l¹i níc ph¸t triÓn kh¸c.

SONG ®Çu t vµo du lÞch sinh th¸i ë çc níc ®ang ph¸t triÓn l¹i sÏ sinh lîi. §øng tríc çc nhµ ®Çu t níc ngoµi, h·y cè g¾ng nghÜ tÇm nhá vµ cho ®Þa ph¬ng. Nõu ngo¹i tÖ lµ cÇn thiÕt th× h·y t×m ®èi t¸c phï hîp, mét c«ng ty hay mét NGO, lµ nh÷ng ngêi hiÓu triÕt lý cña du lÞch sinh th¸i vµ cã kinh nghiÖm trong lÜnh vùc nµy.

ViÖt Nam ®ang quan t©m ®Õn viÖc thu hót ®Çu t níc ngoµi vµo lÜnh vùc du lÞch vµ vµo qui ho¹ch tæng thÓ çc vïng du lÞch vµ nh÷ng dù ¸n nghØ ng¬i gi¶i trÝ qui m« lín víi tæng gi¸ trÞ ®Çu t ®Õn hµng triÖu ®«la Mü. Nh÷ng u tiªn vµ qui m« nh thÕ lµ kh«ng phï hîp víi du lÞch sinh th¸i.

Nh÷ng Ých lîi cña du lÞch sinh th¸i ®èi víi ViÖt Nam cã thÓ bÞ mÊt ®i do:

� çc tæ chøc du lÞch sinh th¸i níc ngoµi (çc ®¹i lý vµ nh÷ng "cai ®Çu dµi" sÏ lÊy ®i mét phÇn doanh thu);

� ®Çu t níc ngoµi vµo du lÞch sinh th¸i (lîi tøc sÏ quay trë l¹i níc ®Çu t); � nh÷ng ¸p lùc l¹m ph¸t t¹i ®Þa ph¬ng do cã liªn quan ®Õn ®Çu t níc ngoµi (nhu cÇu vÒ s¶n

Page 16 of 24

phÈm, nguyªn vËt liÖu, çc hµng nhËp khÈu v.v...) � mÊt chñ quyÒn do ngêi níc ngoµi "chiÕm lÜnh"; vµ � thiÕu sù tham gia cña ngêi ®Þa ph¬ng (vµo thùc hiÖn çc c«ng viÖc, ®µo t¹o, qu¶n lý). Ngêi

®Þa ph¬ng còng cã thÓ bÞ lo¹i khái çc n¬i danh lam th¾ng, "khu vên cña hä" do ®îc tr¶ tiÒn hay çc ph¬ng çch kh¸c.

Mét b¸o ço cña ViÖn Tµi nguyªn ThÕ giíi ®· cho biÕt Zimbabwe chØ gi÷ l¹i ®îc kho¶ng 10% tõ thu nhËp cña du lÞch thiªn nhiªn, trong khi vïng Annapurna ë Nepal cßn gi÷ ®îc díi 10% (Ziff er, K. 1989). T¹i Belize, 65% thµnh phÇn HiÖp héi C«ng nghiÖp Du lÞch Celize (mét tæ chøc cøu trî do Mü khëi xíng) lµ níc ngoµi.

Trong mét chõng mùc nµo ®ã chóng t«i kh¸ bèi rèi khi nghe tin r»ng çc dù ¸n ph¸t triÓn du lÞch (cã ®Çu t cña níc ngoµi) t¹i khu nghØ Dan Kia ë §µ L¹t, Kh¸ch s¹n Victoria ë Sapa, Khu v¨n hãa §ång M« ë Hµ T©y lµ nh÷ng dù ¸n ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i.

11. KÕt luËn vµ KhuyÕn nghÞ

Cha cã mét vÝ dô nµo vÒ sù ph¸t triÓn du lÞch mµ hoµn toµn kh«ng cã t¸c ®éng. Du lÞch sinh th¸i còng ®Ó l¹i dÊu Ên t¹i çc khu b¶o vÖ. Ngêi ta tháa hiÖp r»ng cho phÐp cã du lÞch song ph¶i cã h¹n chÕ sè lîng, cã kiÓm sãat, cã hÖ thèng qu¶n lý nghiªm ngÆt vµ cã c¬ chÕ gi¸m s¸t nh÷ng ph¶n håi v.v... §ã lµ sù tháa hiÖp gi÷a vai trß chÝnh cña çc khu b¶o vÖ - b¶o vÖ vµ b¶o tån m«i trêng - víi viÖc ®em l¹i cho céng ®ång ®Þa ph¬ng çc c¬ héi ph¸t triÓn mµ nh÷ng häat ®éng ph¸t triÓn nµy nÕu ®îc thùc thi ®óng còng sÏ ®ång thêi gãp phÇn vµo môc tiªu b¶o tån.

Du lÞch sinh th¸i cã thÓ cã ¶nh hëng ®Õn du lÞch ®¹i chóng, vµ thùc sù nã cã thÓ lµm cho toµn bé çc phÇn cßn l¹i cña ngµnh du lÞch ¸p dông theo çc nguyªn t¾c bÒn v÷ng vµ ho¹t ®éng bÒn v÷ng h¬n, cã tr¸ch nhiÖm h¬n. HiÖn tîng nµy cã thÓ quan s¸t thÊy trªn kh¾p thÕ giíi.

Tuy nhiªn, t«i muèn tranh luËn r»ng hiÖn nay ViÖt Nam cÇn quan t©m lµm sao ®Ó toµn bé ngµnh du lÞch lµ bÒn v÷ng, chø cha ph¶i lµ tËp trung vµo du lÞch sinh th¸i ®Ó ®¹t ®îc ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng. NÕu tin tëng vµ tr«ng chê vµo viÖc du lÞch sinh th¸i sÏ c¶i tæ phÇn cßn l¹i cña ngµnh du lÞch th× nh÷ng tæn h¹i kh«ng thÓ söa ch÷a cã thÓ ®· x¶y ra, vµ nÕu nh÷ng c¶i tæ thùc sù cã x¶y ra th× nã còng ®Õn rÊt chËm vµ cã thÓ lóc ®ã lµ ®· qu¸ muén. Çc nguyªn t¾c cña du lÞch sinh th¸i vµ du lÞch bÒn v÷ng cÇn ph¶i ®îc ¸p dông cïng mét lóc theo çch tiÕp cËn hai chiÒu.

H×nh 5: Çc nh©n tè chÝnh cho thµnh c«ng cña du lÞch sinh th¸i

� Môc tiªu cho viÖc qui ho¹ch chiÕn lîc, tæng hîp vµ chi tiÕt; � Qu¶n lý tæng hîp vµ cÈn träng:

a. Thóc ®Èy sù céng t¸c chÆt chÏ liªn bé gi÷a çc bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t, bé khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i trêng, bé du lÞch, bé ®µo t¹o vµ gi¸o dôc, bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n vµ

b. Cam kÕt trong viÖc qu¶n lý r»ng trang bÞ ph¬ng tiÖn vµ ®¶m b¶o ®Çu vµo tõ nh÷ng bªn tham gia nh: híng dÉn du lÞch, ngêi qu¶n lý khu b¶o vÖ, chÝnh phñ, çc tæ chøc phi chÝnh phñ vµ çc céng ®ång ®Þa ph¬ng...v..v..

Page 17 of 24

Phô lôc 1

Tiªu chuÈn Sao Xanh Crinion Chøng nhËn nh÷ng nhµ ®iÒu hµnh du lÞch sinh th¸i

� Cã mét kÕ ho¹ch ho¹t ®éng ph¸c ra ®¹o ®øc m«i trêng vµ viÖc thùc hµnh � sö dông çc s¶n phÈm kh«ng cã h¹i tíi m«i trêng vµ tham gia vµo çc ho¹t ®éng t¸i chÕ. � Cung cÊp cho çc kh¸ch du lÞch cã dù ®Þnh çc th«ng tin hay tríc vµ vÒ sau � Ph¶i cã sù tham gia cña ngêi ®Þa ph¬ng hay thæ d©n � Cung cÊp çc thh«ng tin hay cã tÝnh chÝnh x¸c cao, çc th«ng tin mang tÝnh gi¸o dôc gi¶i trÝ

hay çc th«ng tin mang tÝnh lý gi¶i � Cung cÊp viÖc ®µo t¹o nh©n viªn ë tr×nh ®é cao vÒ m«i trêung tù nhiªn vµ m«i trêng v¨n hãa � Mang l¹i lîi nhuËn rßng cho céng ®ång ®Þa ph¬ng � Ho¹t ®éng cña kh¸ch tham quan t¬ng ®èi kh«ng ¶nh hëng tíi m«i trêng tù nhiªn � Cã kÕ ho¹ch qu¶n lý (bao gåm giíi h¹n n¨ng lùc vµ nh÷ng giíi h¹n ®èi víi thay ®æi cã thÓ

chÊp nhËn ®îc � Bao hµm c¶ sù ty¸c ®éng lÉn nhau gi÷a çc nhãm nhá hay çc ç nh©n. � Sö dông nhµ vµ c¬ së h¹ tÇng chi phÝ thÊp hoÆc truung b×nh víi t¸c ®éng nhá � Dïng çc tiÖn ngi ®îc thiÕt kÕ vµ ho¹t ®éng mét çch sinh th¸i

� ThiÕt lËp mét qui ®Þnh vÒ du lÞch sinh th¸i bÒn v÷ng quèc gia ®Î ph¸t triÓn chiÕn lîc du lÞch sinh th¸i quèc gia hay du lÞch thiªn nhiªn.

� T¹o ra mét m«i trêng cho phÐp thiÕt lËp hiÖp héi du lÞch sinh thaÝ t nh©n, ñy ban du lÞch sinh th¸i vµ hiÖp héi du lÞch sinh th¸i céng ®ång.

� Can thiÖp vµo thÞ trêng vÝ dô: lÖ phÝ cho çc khu b¶o vÖ, giíi h¹n vÒ sè lîng, çc qui ®Þnh vµ çc ®iÒu lÖ thùc hiÖn ®èi víi c«ng nghiÖp (®· ®îc x©y dùng víi ngµnh c«ng nghiÖp)

� Xem xÐt riªng tõng khu thiªn nhiªn,( çc t¸c ®éng m«i trêng vµ sinh th¸Øcua du lÞch, cÇn ph¶i cung cÊp cho khu vùc ®ã çi g×, nhu cÇu vµ ph¶n øng cña céng ®ång ®Þa ph¬ng víi m«i trêng, c¬ së h¹ tÇng ®Þa ph¬ng,..v..v..)

� TËp trung vµo cÊp ®Þa ph¬ng vµ khu vùc ë çc cÊp ®é nµy viÖc thµnh lËp du lÞch sinh th¸i ghay du lÞch thiªn nhiÕnco thµnh c«ng kh«ng

� B¾t ®Çu tõ qui m« nhá vµ tiÕn triÓn chËm � H·y tin tëng r»ng nhá lµ ®Ñp vµ chÊt lîng rÊt quan träng � §Çu t vµo viÖc n©ng cao nhËn thøc, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cho kh¸ch du lÞch, ngêi ®iÒu hµnh

du lÞch, híng dÉn viªn du lÞch ngêi ®Þa ph¬ng, nh÷ng nhêi qu¶n lý khu b¶o vÖ, çc céng ®ßng vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng.

� Tèi ®a hãa lîi nhuËn ®Þa ph¬ng cho viÖc b¶o tån vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. � Tèi ®a hãa viÖc tham gia cña ®Þa ph¬ng vµ tham dù vµo tÈtca çc cÊp � Tèi ®a hãa viÖc sñ dông çc s¶n phÈm vµ çc chÊt liÖu ®Þa ph¬ng � TËp trung vµo viÖc t¸i chÕ, qu¶n lý r¸c th¶i, çc c«ng nghÖ kh¸c vµ dÇu xe. XuÊt b¶n çc

s¸ch gi¸o khoa cung cÊp çc th«ng tin thùc tÒ vÒ çc chñ ®Ò nh vËy, chóng ta chØ cã mét Ýt, chóng ta sÏcã nhiÒu h¬n s¾p tíi.

� KiÓm so¸t vµ ®¸nh gi¸ thêng xuyªn vµ thiÕt lËp mét c¬ chÕ tr¶ lêi cho viÖc söa ®æi sù t¨ng trëng vµ gi¶m thiÓu çc t¸c ®éng vµ lËp giíi h¹n

Page 18 of 24

� KiÓm tra vµ c¬ chÕ tr¶ lêi ngîc � §ãng gãp thu nhËp vµo hoÆc lµ 1 phÇn cña ch¬ng tr×nh b¶o tån

Mét c¸ch thøc ®Ó b¶o tån " Nh·n sinh th¸i" nh»m ®¶m b¶o ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña kh¸ch hµng chÝnh lµ Tríc khi bÊt kú mét ngêi ho¹t ®éng sinh th¸i du lÞch cã thÓ th¨ng tiÕn díi tªn sinh th¸i du lÞch ®· ®îc c«ng nh¹n chÝnh thøc viÖc ho¹t ®éng ph¶i ®¹t ®îc Ýt nhÊt lµ 7 tiªu chÝ. Ngêi tiªu dïng do vËy cµng tù tin h¬n r»ng ho¹t ®éng sÏ ®¸p øng nh÷ng nguyÖn väng. §iÓm sao ®ã cµng xÕp cao th× ho¹t ®éng cña du lÞch sinh th¸i thùc sù cµng ®îc thùc hiÖn

TµI LIÖU THAM KH¶O

Allen, K., 1993.

'South Australian market review', in Down to Earth Planning for an Out-Of-The-

Ordinary Industry, Paper presented at the South Australian Ecotourism Forum, August 19-20, Adelaide.

Australia Commonwealth Department of Tourism, 1994.

National Ecotourism Strategy, Australian Government Publishing Service.

Australian Tourist Commission, 199?

The Natural Holiday Guide, Sydney.

Beck, P., 1994.

'Managing Antarctic tourism: a front-burner issue', Annals of Tourism Research, 21(2):375-86.

Boo, E., 1990.

Ecotourism: The Potentials and Pitfalls, World Wildlife Fund, Wash. D.C.

Buckley, R., 1994.

‘A Framework for Ecotourism’, Annals of Tourism Research, 21(3): 661-69.

Butler, R., 1993.

'Tourism - an evolutionary perspective', in Nelson, J., Butler, R., and Wall, G., (eds) Tourism and Sustainable Development: Monitoring, Planning and Managing, Department of Geography, University of Waterloo, Ontario:27-43.

Cater, E., 1997.

Page 19 of 24

‘Ecotourism: Dimensions of Sustainability’, paper presented at International Seminar on

Ecotourism for Forest Conservation and Community Development, 28-31/1/97, Chiang Mai, Thailand. RECOFTC/FAO.

‘Ecotourism in the Third World - Problems and Prospects for Sustainability, in Cater, E. & Lowman, G. (eds), 1994. Ecotourism: A Sustainable Option?, John Wiley and Sons, UK.

Ceballos-Lascurain, H., 1996.

Tourism, ecotourism, and protected areas. IUCN Protected Areas Programme, IUCN Gland.

Clark, R., and Stankey, G., 1979.

The Recreation Opportunity Spectrum: A Framework for Planning Management and

Research, General Technical Report, U.S.D.A. Forest Service, Pacific North West Forest and Range Station.

Crinion, D., 1993.

'South Australian Tourism Strategy and the role of ecotourism', in Down to Earth

Planning for an Out-Of-The-Ordinary Industry, Paper presented at the South Australian Ecotourism Forum, August 19-20, Adelaide.

Ecumenical Coalition on Third World Tourism, 1995.

Tourism and Indigenous People: A Resource Guide, Bangkok.

Elper-Wood, M., 1998.

‘Ecotourism at a Crossroads: Charting the Way Forward’, Final Report of Conference of

same name held in Nairobi, Kenya, October 1997. The Ecotourism Society, USA.

Figgis, P., 1993.

Ecotourism: A Range of Views, in Down to Earth Planning for an Out- Of-The-Ordinary

Industry, Paper presented at the South Australian Ecotourism Forum, August 19-20, Adelaide.

Gauthier, D., 1993.

'Sustainable development, tourism and wildlife', in Nelson, J., Butler, R., and Wall, G., (eds) Tourism and Sustainable Development: Monitoring, Planning and Managing, Department of Geography, University of Waterloo, Ontario:97-107.

Gningue, A. M., 1992.

‘Integrated Rural Tourism Lower Casamance, Senegal’, in, WWF/Tourism Concern

Page 20 of 24

Beyond the Green Horizon: a discussion paper on Principles for Sustainable Tourism,

WWF UK.

Gurung, C.P. & De Coursey, M., 1994.

‘The Annapurna Conservation Area Project: a Pioneering Example of Sustainable

Tourism?’, in Cater, E. & Lowman, G. (eds), 1994. Ecotourism: A Sustainable Option?,

John Wiley and Sons, UK.

Hall, M., and Wouters, M., 1994.

'Managing nature tourism in the sub-antarctic', Annals of Tourism Research, 21(2):355-

74.

Horwich, R., Murray, D., Saqui, E., Lyon, J., and Godfrey, D., 1993.

‘Ecotourism and Community Development: A View from Belize’, in, Lindberg, K., &

Hawkins, D. (eds) Ecotourism: A Guide for Planners and Managers, The Ecotourism

Society.

James, D., 1993.

'Managing the boundaries - land access and land management issues', in Down to Earth

Planning for an Out-Of-The-Ordinary Industry, Paper presented at the South Australian

Ecotourism Forum, August 19-20, Adelaide.

Johnston, B., 199?.

‘Breaking out of the Tourist Trap’, in Cultural Survival Quarterly 14(1), reprinted in

ECTWT, 1995. Tourism and Indigenous People: A Resource Guide.

Kesmanee, C., and Charoensri, K., 1994.

‘The Impact of Tourism on Culture and Environment: a case study of the Mae Taeng

Trekking Route in Chiang Mai’, Tribal Research Institute, for submission to Office of

National Culture Commission.

Koeman, A., 1989.

Recreation versus Conservation: The Resource Management Dilemma, Thredbo Valley,

Kosciusko National Park, Honours Thesis, School of Geography, University of New

South Wales, Kensington, Sydney.

1994. Ecotourism: An Appropriate Combination of Economic and Environmental

Management? Term Paper, Environmental Management and Development Programme,

NCDS, ANU.

Lash, G., 1997.

Page 21 of 24

‘What is Community - Based Ecotourism?’, in Proceedings of International Seminar on

Ecotourism for Forest Conservation and Community Development, 28-31 January 1997,

Chiang Mai, Thailand, RECOFTC-FAO.

Machlis, G., and Bacci, M., 1992.

Is Ecotourism Ideologically-Biased, Elitist, Short-Sighted, Anti-Democratic and

Unsustainable?, Paper presented to the IUCN IV World Congress on National Parks and

Protected Areas, Caracas, Venezuela, Feb 10-21.

Mahler, R., 1997.

‘Communities Control Their Tourism Destiny in Rural Belize’, in forthcoming issue of

El Planeta Platica.

Michaud, J., 1995.

‘Frontier Minorities, Tourism and the State in Indian Himalaya and Northern Thailand’,

in Lanfant, M., Allcock, J., and Bruner, E (eds) International Tourism: Identity and

Change, Sage Studies in International Sociology 47.

1997. ‘A Portrait of Cultural Resistance: The Confinement of Tourism in a Hmong

Village in Thailand’, in Picard, E., and Wood, R., (eds). Tourism, Ethnicity, and the State

in Asian and Pacific Societies, University of Hawaii Press.

Mirante, E., 199?.

‘Hostages to Tourism’, in Cultural Survival Quarterly 14(1), reprinted in ECTWT, 1995.

Tourism and Indigenous People: A Resource Guide.

Nelson, J., Butler, R., and Wall, G., (eds) 1993.

Tourism and Sustainable Development: Monitoring, Planning and Managing,

Department of Geography, University of Waterloo, Ontario.

Office of Business and Regional Development and South Australian Tourism Commission, 1993.

Down to Earth Planning for an Out-Of-The-Ordinary Industry, Papers presented at the

South Australian Ecotourism Forum, August 19-20, Adelaide.

O’Grady, A (ed), 199?.

The Challenge of Tourism: Learning Resources and Study for Action, ECTWT.

Pleumarom, A., 1996.

‘Ecotourism: A New "Green Revolution" in the Third World’, in Koehler, G. et.al. (eds).

Questioning Development, Marburg: Metropolis Publishers.

Page 22 of 24

1997. ‘Open Questions Concerning the Concept, Policies, and Practice of Ecotourism’,

paper presented at International Seminar on Ecotourism for Forest Conservation and

Community Development, 28-31/1/97, Chiang Mai, Thailand. RECOFTC/FAO.

1998. ‘"Trekking Tours": Walking on the rights of local people’, in Watershed 3(2).

Renard, R., 1996.

‘Ecotourism in Ratanakiri’, Paper presented at Seminar on Sustainable Development in

Northeast Cambodia, 25 February - 2 March 1996.

Rossel, P., 199?.

‘Tourism and Cultural Minorities: Double Marginalisation and Survival Strategies’,

reprinted in ECTWT, 1995. Tourism and Indigenous People: A Resource Guide.

Scace, R., 1993.

'An ecotourism perspective', in Nelson, J., Butler, R., and Wall, G. (eds) Tourism and

Sustainable Development: Monitoring, Planning and Managing, Department of

Geography, University of Waterloo, Ontario:59-81.

Silver, I., 1992.

‘Truth and Travel: alternative tourism isn’t always responsible tourism’, Cultural

Survival Quarterly, reprinted in ECTWT, 1995. Tourism and Indigenous People: A

Resource Guide.

Swanson, M., 1992.

Ecotourism: Embracing the New Environmental Paradigm, Paper presented to the

International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN) IV World

Congress on National Parks and Protected Areas, Caracas, Venezuela, Feb 10-21.

Tourism Concern, 199?.

‘The Impact of Tourism on Host Communities’, information paper.

Valentine, P.S., 1991.

'Nature-based tourism: a review of prospects and problems', in Miller, M., and Auyong,

J., (eds) Proceedings of the 1990 Congress on Coastal and Marine Tourism, National

Coastal Resources Research and Development Institute, Newport, Oregon, USA:475-85.

1992. 'Nature based tourism', in Weiler, B. and Hall, C., Special Interest Tourism,

Belhaven Press, London.

& Budowski, G., 1997. ‘Ecotourism’, in IUCN, Beyond Fences: Seeking Social

Sustainability in Conservation, Volume 2: A resource book, IUCN Gland.

Page 23 of 24

Victoria Department of Conservation and Environment, 199?

Ecotourism: A Natural Strength for Victoria, Melbourne.

199? Ecotourism Victoria Australia, Tourism Section of DCE, Melbourne.

Wall, G., 1993.

'Towards a tourism typology', in Nelson, J., Butler, R., and Wall, G., (eds) Tourism and

Sustainable Development: Monitoring, Planning and Managing, Department of

Geography, University of Waterloo, Ontario:45-57.

Weiler, B., and Hall, C., 1992.

Special Interest Tourism, Belhaven Press, London.

Whelan, T., 1991.

Nature Tourism: Managing for the Environment, Island Press, Washington D.C.

Wight, P., 1993.

'Sustainable ecotourism: balancing economic, environmental and social goals within an

ethical framework', Journal of Tourism Studies, 4(2):54-65.

Wild, C., 1993.

Ecotourism: A Range of Views, in Down to Earth Planning for an Out- Of-The-Ordinary

Industry, Paper presented at the South Australian Ecotourism Forum, August 19-20,

Adelaide.

Woodley, S., 1993.

'Tourism and sustainable development in parks and protected areas', in Nelson, J., Butler,

R., and Wall, G., (eds) Tourism and Sustainable Development: Monitoring, Planning and

Managing, Department of Geography, University of Waterloo, Ontario:83-95.

WWF/Tourism Concern, 1992.

Beyond the Green Horizon: a discussion paper on Principles for Sustainable Tourism,

WWF UK.

Ziffer, K.A., 1989.

Ecotourism: The Uneasy Alliance, Conservation International/Ernst & Young.

Trë vÒ môc lôc

Page 24 of 24

Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë viÖt nam

trªn quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng

GS NguyÔn Thîng Hïng

Trung T©m M«i trêng & Ph¸t TriÓn BÒn v÷ng

Ph¸t triÓn lµ quy luËt chung cña mäi thêi ®¹i, cña tÊt c¶ çc quèc gia.Víi sù gia t¨ng d©n sè th× nhu cÇu vÒ ®êi sèng vµ v¨n ho¸ lÊy tõ m«i trêng, tõ çc hÖ sinh th¸i ngµy cµng t¨ng. V× vËy çc ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi cña con ngêi lµ nguån gèc chñ yÕu cña mäi biÕn ®æi cña mäi biÕn ®æi m«i tr-êngcña con ngêi ®ang x·y ra trªn ThÕ giíi, còng nh níc ta. Çc ho¹t ®éng ph¸t triÓn nÇy, mét mÆt c¶i thiÖn chÊt lîng m«i trêng sèng cña con ngêi, mÆt kh¸c l¹i ®ang t¹o ra hµng lo¹t çc vÊn ®Ò khan hiÕm, c¹n kiÖt tµi nguyªn thiªn nhiªn, « nhiÔm, suy tho¸i chÊt lîng m«i trêng kh¨p mäi n¬i trªn ThÕ giíi. Nh vËy, ph¸t triÓn lµ ¸p lùc cña cuéc sèng, lµ quy luËt tÊt yÕu cña tiÕn ho¸ ®· vµ ®ang diÔn ra trªn hµnh tinh chóng ta tõ khi nã ®îc h×nh thµnh. VÊn ®Ò ®ang ®îc t×m tßi lµ ph¶i ph¸t triÓn nh thÕ nµo®Ó con ngêi cña çc thÕ hÖ hiÖn nay, còng nh trong t¬ng lai cã ®îc mét cuéc sèng h¹nh phóc vÒ vËt chÊt còng nh tinh thÇn. C©u tr¶ lêi sau 20 n¨m t×m tßi, nghiªn cøu kÓ tõ héi nghÞ cña Liªn HiÖp Quèc vÒ m«i truêng t¹i Stockholm n¨m 1972 lµ ph¶i "ph¸t triÓn mét çch bÒn v÷ng". Héi nghÞ Thîng ®Ønh t¹i Rio De Janiero n¨m 1992 ®· nhÊt trÝ lÊy "ph¸t triÓn bÒn v÷ng" lµm môc tiªu cho toµn nh©n lo¹i trong thÕ kü 21.

VËy "ph¸t triÓn bÒn v÷ng" lµ g× ? theo Héi ®ång ThÕ giíi vÒ M«i trêng vµ Ph¸t triÓn ( WCED ) ®îc ®Þnh nghÜa nh sau : "Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ sù ph¸t triÓn ®¸p øng çc nhu cÇu hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm tæn h¹i kh¶ n¨ng cu¶ çc thÕ hÖ t¬ng lai trong ®¸p øng nhu cÇu cña hä"

� Du lÞch ngµy nay ®· trë thµnh mét trong nh÷ng ngµnh kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh vµ lµ mét thµnh phÇn quan träng trong c¬ cÊu kinh tÕ cña nhiÒu quèc gia, sù ph¸t triÓn du lÞch ®· cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ®êi sèng kinh tÕ - x· héi vµ n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cña ngêi d©n ë nhiÒu quèc gia trªn ThÕ giíi. VÒ mÆt tÝch cùc, du lÞch lµ ngµnh kinh tÕ ®· ®em l¹i cho mçi quèc gia, mçi d©n téc lîi Ých to lín vÒ lîi nhuËn kinh tÕ. H¬n thÕ n÷a, du lÞch cßn ®îc xem lµ cÇu nèi gi÷a çc quèc gia mang ®Õn cho x· héi t×nh höu nghÞ, sù hiÓu biÕt lÉn nhau, vµ hoµ b×nh gi÷a çc d©n téc.Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña du lÞch còng ®· vµ sÏ g©y nªn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn tµi nguyªn vµ m«i trêng, nh lµm c¹n kiÖt vµ suy tho¸i tµi nguyªn, lµm « nhiÔm m«i trêng tù nhiªn, ph¸ ho¹i c¶nh quan... huû ho¹i çc nÒn v¨n ho¸ truyÒn thèng, çc lèi sèng vµ viÖc khai th¸c bõa b·i do sù ph¸t triÓn cña du lÞch cã thÓ dÉn ®Õn çc hËu qu¶ nghiªm träng. Trong tuyªn ng«n OSAKA (1994) còng ®· nh¾c nhë c¶nh b¸o cÇn ph¶i c©n nh¾c kü cµng khi xóc tiÕn quy ho¹ch vµ ph¸t triÓn du lÞch, c©n nh¾c vÒ lîi Ých chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi v.v..Sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña bÊt k× ngµnh kinh tÕ nµo còng g¾n liÒn víi vÊn ®Ò m«i trêng, ®iÒu nµy ®Æc biÖt cã ý nghÜa ®èi víi ngµnh du lÞch n¬i m«i tr-êng ®îc xem lµ yÕu tè sèng cßn, quyÕt ®Þnh sù tån t¹i cña ho¹t ®éng du lÞch. Trong bèi c¶nh nh vËy ®· dÉn tíi nh÷ng ý tëng vÒ "ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng". MÆc dï cha cã ®Þnh nghÜa kh¸i qu¸t nµo ®îc c«ng nhËn nhng ®· cã sù thõa nhËn r»ng ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ®îc ®Æc trng b»ng nh÷ng ®Æc ®iÓm sau :

Page 1 of 4

- Cã triÓn väng ph¸t triÓn l©u dµi ;

- Tµi nguyªn kh«ng ®îc l·ng phÝ;

- B¶o vÖ ®îc sù ®a d¹ng tù nhiªn, x· héi vµ v¨n ho¸;

- Ph¸t triÓn du lÞch ®îc tçng hîp thèng nhÊt trong quy ho¹ch cña ®Þa ph¬ng;

- Sù tham gia cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng trong ho¹t ®éng du lÞch ;

- Ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu gi¸m s¸t thêng xuyªn.

§¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng (EIA) lµ nh÷ng c«ng cô quan träng ®Ó thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch du lÞch bÒn v÷ng. (2) "Du lÞch bÒn v÷ng" thêng cã nghÜa t¬ng ®¬ng víi du lÞch thiªn nhiªn hoÆc du lÞch sinh th¸i, tuy nhiªn ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng cã nghÜa b¶o vÖ m«i trêng thiªn nhiªn h¬n, nã ®îc sù quan t©m cña nh÷ng ngêi d©n t¹i chæ, çc céng ®ång, v¨n ho¸, phong tôc, lèi sèng, x· héi vµ hÖ thèng kinh tÕ. Lo¹i h×nh du lÞch nµy thùc sù kh«ng lµm suy tho¸i m«i trêng, mang lîi Ých cho çc c«ng ®ång ®Þa ph¬ng mµ kh«ng lµm mÊt ®i ngµnh nghÒ cæ truyÒn, truyÒn thèng v¨n ho¸ vµ x¸o trén x· héi. "Du lÞch sinh th¸i" lµ ý tëng t¬ng ®èi míi ®îc nhiÒu tÇng líp nh©n d©n quan t©m : nh÷ng ngêi qu¶n lý vµ nh©n d©n sèng trong vïng b¶o vÖ, çc chuyªn gia ph¸t triÓn n«ng th«n nghiªn cøu vÒ tiÒm n¨ng kinh tÕ cña du lÞch sinh th¸i, çc nhµ x· héi häc nghiªn cøu mäi gi¸ trÞ cña nh÷ng céng trong xu thÕ míi nµy, çc nhµ b¶o vÖ thiªn nhiªn muèn kh1/4ng ®Þnh du lÞch sinh th¸i cã ph¶i lµ c«ng cô chÝnh thøc ®Ó duy tr× ®a d¹ng sinh häc ; çc quan chøc chÝnh phñ xem du lÞch sinh th¸i lµ mét nguån trao ®æi ngo¹i tÖ míi, çc c¬ quan ho¹t ®éng du lÞch sÏ h×nh thµnh çc chÝnh s¸ch du lÞch sinh th¸i, çc doanh nghiÖp t nh©n sÏ ®Çu t vµo du lÞch sinh th¸i.

TiÒm n¨ng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam

ViÖt nam lµ quèc gia n»m ë §«ng Nam ¸ - mét khu vùc kinh tÕ n¨ng ®éng cã ho¹t ®éng du lÞch ph¸t triÓn, cã vÞ trÝ ®Þa lý kinh tÕ vµ giao lu quèc tÕ thuËn lîi ®Ó héi nhËp vµo trµo lu cña khu vùc vµ thÕ giíi. TiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam kh¸ phong phó vµ ®a d¹ng, giµu b¶n s¾c cßn tiÒm Èn nhiÒu nÐt hoang s¬, ®éc ®¸o cã thÓ g©y nhiÒu høng thó, hÊp dÉn kh«ng nh÷ng ®èi víi ngêi níc ngoµi vµ du kh¸ch trong níc. Nh÷ng nÐt hÊp dÉn ®îc thÓ hiÖn nh sau:

� Níc ta cã mét bê biÓn dµi trªn 3200 c©y sè víi nhiÒu b·i t¾m ®Ñp kÐo dµi tõ B¾c xuçng Nam, nhiÒu b·i t¾m cßn cã thÓ ho¹t ®éng quanh n¨m. Bªn c¹nh çc b·i t¾m cã thÓ tæ chøc ®i tham quan çc hÖ sinh th¸i g¾n liÒn víi biÓn nh çc b·i san h«, ®ôn çt, ®Çm ph¸ vµ ®Çm lÇy, rõng ngËp mÆn.

� Níc ta cã diÖn tÝch ®¸ cacbonat trong ®ã chñ yÕu lµ ®¸ v«i cã diÖn tÝch kho¶ng 50.000km2(chiÕm kho¶ng 15% diÖn tÝch l·nh thæ) ph©n bè chñ yªu ë B¾c ViÖt Nam tõ Thõa Thiªn -HuÕ trë ra (§«ng B¾c, T©y B¾c, B¾c Trung Bé), cßn ë Nam Bé chØ gÆp ë Kiªn Giang. §©y lµ n¬i ®· ph¸t hiÖn nhiÒu c¶nh quan cact¬ næi tiÕng nh vÞnh H¹ Long, vÞnh B¸i Tö Long, ®éng H¬ng TÝch, ®éng Phong Nha..

� Níc ta diÖn tÝch nói rõng chiÕm tíi 4/5 diÖn tÝch c¶ níc víi nhiÒu lo¹i rõng kh¸c nhau h×nh thµnh trong çc c¶nh quan nhiÖt ®íi t¹o ra nh÷ng vïng du lÞch sinh th¸i hÊp dÉn ®èi víi nhiªï ®èi tîng du lÞch trong vµ ngoµi níc nhÊt lµ çc vên quèc gia, çc khu vùc b¶o tån thiªn nhiªn víi

Page 2 of 4

nhiÒu lo¹i ®éng, thùc vËt quý hiÕm, nhiÒu c¶nh quan tù nhiªn ®éc ®¸o. � Níc ta ®· ph¸t hiÖn trªn 400 nguån níc kho¸ng, níc nãng bao gåm nhiÒu kiÓu lo¹i kh¸c nhau

ph©n bè hÇu nh ®Òu kh¾p l·nh thæ vµ cã gi¸ trÞ sö dông vµo nhiÒu môc ®Ých, trong ®ã vÒ mÆt phôc vô du lÞch ®Æc biÖt du lÞch sinh th¸i cã nhiÒu triÓn väng lín. HiÖn nay chóng ta ®· cã mét sè c¬ së ho¹t ®éng vµ cã thÓ h×nh thµnh mét sè côm nh côm Tam Hîp - Quang Hanh (Qu¶ng Ninh) côm Mü An (HuÕ), côm VÜnh H¶o (B×nh ThuËn) côm Mü Khª (Hµ Néi), côm §ång NghÖ(§µ N½ng)..

� Níc ta lµ quèc gia cã 54 çc céng ®ång d©n téc, mçi mét d©n téc cã nh÷ng b¶n s¾c v¨n ho¸ riªng vÒ phong tôc, tËp qu¸n, lèi sèng, di tÝch lÞch sö, v¨n ho¸, kiÕn tróc, nghÖ thuËt, lÔ héi...§©y lµ nguån th«ng tin tiÒm tµng, hÊp dÉn cuèn hót rÊt nhiÒu ®èi tîng cho nhiÒu du kh¸ch trong vµ ngoµi níc.

� Níc ta cã mét lÞch sö hµo hïng trong çc cuéc ®Êu tranh chèng giÆc ngo¹i x©m, b¶o vÖ tæ quèc. Nh÷ng di tÝch cña nh÷ng thiªn anh hïng ca bÊt tö trong çc cuéc ®Êu tranh b¶o vÖ chñ quyÒn l·nh thæ ®·, ®ang vµ sÏ lµ mét ®Ò tµi hÊp dÉn cho nhiÒu nhµ nghiªn cøu, çc thÕ hÖ trÎ cña nhiÒu níc. TÊt çc çc tiÒm n¨ng kÓ trªn gÇn nh cã mèi liªn hÖ víi nhau theo tõng khu vùc , cµng t¹o nªn nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi khi khai th¸c çc tiÒm n¨ng vÒ du lÞch sinh th¸i.

Vai trß cña du lÞch sinh th¸i trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi cña níc ta

Lîi thÕ quan träng nhÊt cña du lÞch sinh th¸i lµ khai th¸c chñ yÕu vµo çc tiÒm n¨ng tù nhiªn, ®· cã ®èi víi mét vïng cô thÓ nµo, kh«ng ph¶i ®Çu t c¬ së h¹ tÇng víi quy m« lín nh nh÷ng lo¹i h×nh du lÞch kh¸c, h×nh thøc tæ chøc còng linh ho¹t h¬n, cã thÓ kh«ng tuú thuéc vµo sè lîng du kh¸ch mµ chñ yÕu dùa vµo nhu cÇu cña du kh¸ch. §èi tîng cña du lÞch sinh th¸i còng hÕt søc ®a d¹ng vµ kh«ng thuÇn lo¹i, cã thÓ cã nhiÒu tr×nh ®é kh¸c nhau nªn viÖc lµm tho¶ m·n çc nhu cÇu cho du lÞch sinh th¸i lµ hoµn toµn kh«ng ®¬n gi¶n.

Ngµnh du lÞch cña níc ta h×nh thµnh cha ®îc bao l©u, mÆc dï ®· thu ®îc mét sè thµnh tùu nhÊt ®Þnh nhng dï sao còng lµ míi b¾t ®Çu. Trong lóc nÒn kinh tÕ cha ph¸t triÓn m¹nh,vèn liÕng cha nhiÒu th× viÖc ®Çu t cho lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i lµ mét híng ®i ®óng ®¾n phï hîp víi trµo lu chung trªn thÕ giíi. C¬ së cña nhËn ®Þnh nµy lµ

* Níc ta cã nhiÒu tiÒm n¨ng vÒ du lÞch sinh th¸i;

� Du lÞch sinh th¸i lµ lo¹i h×nh quan träng cña du lÞch bÒn v÷ng vµ cÇn ph¶i ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng.

� §Çu t cho du lÞch sinh th¸i Ýt h¬n so víi çc lo¹i h×nh du lÞch kh¸c. � Du lÞch sinh th¸i mang l¹i nh÷ng quyÒn lîi trùc tiÕp cho çc céng ®ång ®Þa ph¬ng, sÏ gi¶i

quyÕt mét phÇn c«ng ¨n viÖc lµm vµ tiªu thô s¶n phÈm s¶n xuÊt t¹i chæ ë çc vïng s©u vïng xa.

� H×nh thøc tæ chøc du lÞch sinh th¸i kh¸ phong phó, ®a d¹ng cã thÓ nhiÒu ngêi, nhiÒu ®Þa ph-¬ng tham gia.

* Tuy nhiªn bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi nªu trªn chóng t«i thÊy mét sè khã kh¨n:

� NhËn thøc chung vÒ du lÞch bÒn v÷ng còng nh du lÞch sinh th¸i h·y cßn cha ®Çy ®ñ víi nhiÒu tÇng líp nh©n d©n nhÊt lµ çc ®Þa ph¬ng cã nhiÒu tiÒm n¨ng vÒ du lÞch sinh th¸i.

Page 3 of 4

� Cha x©y dùng ®îc mét quy ho¹ch khai th¸c tiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i, ®©y lµ mét viÖc lµm khã kh¨n, c«ng phu víi sù cÇn thiÕt ph¶i tËp hîp ®«ng ®¶o çc chuyªn gia chuyªn ngµnh th× çc quy ho¹ch x©y dùng míi cã ®îc tÝnh kh¶ thi.

� Do cha cã kinh nghiÖm nhiÒu trong lÜnh vùc nµy cÇn ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu çc m« h×nh thö nghiÖm.

Du lÞch sinh th¸i lµ lo¹i h×nh du lÞch ®ang ®îc thu hót nhiÒu kh¸ch cña nhiÒu níc ph¸t triÓn, ®©y lµ xu híng chung cña thêi ®¹i v× vËy níc ta cÇn tiÕp cËn víi xu thÕ nµy. Khi ®êi sèng vËt chÊt cña nh©n d©n ta ®îc n¨ng cao th× nhu cÇu vÒ du lÞch t×m hiÓu vÒ ®Êt níc, con ngêi vÒ céi nguån lµ kh«ng thÓ thiÕu ®îc, cho nªn chÝnh du lÞch sinh th¸i sÏ ®¸p øng nhu cÇu nµy tríc hÕt lµ phôc vô cho nh©n d©n ta tríc. HiÖn nay mÆc dï lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i cha ®îc tæ chøc mét çch chÝnh thøc nhng chóng ta h»ng ngµy ®· thÊy rÊt nhiÒu nhãm du lÞch ba l« cña ngêi níc ngoµi tù tæ chøc çc tour trªn nh÷ng vïng nói hiÓm trë ®Ó tham quan çc c¶nh quan, c¶nh ®Ñp hay mét b¶n cña ngêi d©n téc. Nh vËy râ rµng nhu cÇu du lÞch sinh th¸i lµ ®· cã, chóng ta cÇn nhanh chãng tæ chøc, x©y dùng çc dù ¸n ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ®¸p øng çc ®ßi hái hiÖn t¹i cña nhu cÇu trong vµ ngoµi níc.


1. NguyÔn Thîng Hïng (1997) T¸c ®éng cña ho¹t ®éng du lÞch tíi tµi nguyªn vµ m«i trêng. Qu¶n lý vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng. TT M«i trêng vµ Ph¸t triÓn BÒn v÷ng.

2. LucHens(1997) Du lÞch bÒn v÷ng vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng. TuyÓn tËp b¸o ço t¹i Héi th¶o lÇn thø nhÊt vÒ ®¸nh gi¸ t¸c ®«ng m«i trêng. 6,7/6/1997.

3. Vâ C«ng NghiÖp (1997) TiÒm n¨ng du lÞch suèi kho¸ng cña níc ta. TuyÓn tËp Níc díi ®Êt trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Hµ Néi - 1997

Trë vÒ môc lôc

Page 4 of 4

vµi suy nghÜ vÒ du lÞch bÒn v÷ngvµ viÖc b¶o tån çc gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng

(Qua kh¶o s¸t t¹i sa pa)

Ph¹m Quúnh Ph¬ng

ViÖn Nghiªn cøu V¨n hãa D©n gian

Ngay tõ thêi xa xa, loµi ngêi ®· cã mét ham muèn m·nh liÖt lµ chinh phôc nh÷ng vïng ®Êt l¹, khao kh¸t kh¸m ph¸ vµ chiªm ngìng nh÷ng khung c¶nh míi. Nhê thÕ, ®· cã biÕt bao kú quan thiªn nhiªn ®îc con ngêi ph¸t hiÖn. Trong x· héi hiÖn ®¹i, ®Æc biÖt ë çc quèc gia cã ®êi sèng kinh tÕ, vËt chÊt ph¸t triÓn, du lÞch dêng nh lµ mét nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu. Møc ®é ph¸t triÓn, kh¸ gi¶ cña ®êi sèng kh«ng chØ ®o ®Õm b»ng con sè çc tiÖn nghi vËt chÊt mµ cßn ë viÖc con ngêi ®· ®i du lÞch ®îc bao nhiªu n¬i, lµm giµu cã thªm ®îc bao nhiªu vèn sèng cña m×nh. Bëi vËy, ngêi d©n ë nhiÒu quèc gia thêng quan t©m dµnh tiÒn cho nh÷ng chuyÕn du lÞch. Do nh÷ng ®ßi hái kh¸ch quan Êy mµ ngµy cµng cã nhiÒu h×nh thøc du lÞch kh¸c nhau vµ còng ®îc gäi b»ng nhiÒu tªn kh¸c nhau nh du lÞch sinh th¸i, du lÞch nghiªn cøu khoa häc, du lÞch th¨m quan, du lÞch nghØ dìng, du lÞch cuèi tuÇn, du lÞch leo nói...H×nh thøc nµo còng ®em ®Õn sù gi¶i trÝ, niÒm kho¸i c¶m nhÊt ®Þnh, gãp phÇn c©n b»ng tr¹ng th¸i tinh thÇn, thÓ lùc cho con ngêi vèn lu«n bÞ cuèn trong vßng quay cña nÕp sèng c«ng nghiÖp víi tiÕt tÊu khÈn tr¬ng nhng dÔ cã c¶m gi¸c ®¬n ®iÖu. Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn du lÞch sÏ kÐo theo mét lo¹t t¸c ®éng kinh tÕ x· héi, tõ c¬ së h¹ tÇng, ®iÒu kiÖn sinh th¸i ®Õn sù x¸o ®éng trong ®êi sèng cña c d©n ®Þa ph¬ng còng nh t¸c ®éng trùc tiÕp tíi nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng cña hä. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña ngµnh "c«ng nghiÖp kh«ng khãi" nµy ®· ®îc kh¼ng ®Þnh, nhng trong mét thêi gian dµi, chóng ta chØ lu t©m ®Õn viÖc lµm sao ®Ó ph¸t triÓn nhanh ngµnh du lÞch, c¶i t¹o çc kh¸ch s¹n nhµ hµng, x©y dùng c«ng nghÖ l÷ hµnh, thu hót nhiÒu h¬n vµ lµm t¨ng thªm lîng du kh¸ch. ViÖc lµm nµy, qu¶ thËt, ®· ®em ®Õn mét nguån lîi nhuËn ®¸ng kÓ. Nhng, còng ®· ®Õn lóc chóng ta ph¶i nh×n réng h¬n, s©u h¬n çc khÝa c¹nh cña vÊn ®Ò du lÞch. GÇn ®©y, ngêi ta b¾t ®Çu ®Æt vÊn ®Ò xem xÐt c¶ mÆt tr¸i cña nã, vÝ nh sù hñy ho¹i sinh th¸i (r¸c th¶i, « nhiÔm...), sù gia t¨ng cña çc tÖ n¹n x· héi (m¹i d©m, tiªm chÝch,,,), sù biÕn ®æi cña çc gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng - nh÷ng yÕu tè ®e däa sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng ho¹t ®éng du lÞch. Còng v× thÕ, ®· h×nh thµnh ngµnh khoa häc sinh th¸i nh©n v¨n víi môc ®Ých nghiªn cøu mèi quan hÖ t¬ng hç gi÷a con ngêi vµ m«i trêng sèng. Tõ chç quan niÖm con ngêi lµ mét bé phËn cña tù nhiªn vµ "tù nhiªn lµ th©n thÓ v« c¬ cña con ngêi"(M¸c), ngµnh khoa häc nµy ®· vµ sÏ gióp loµi ngêi hiÓu ®îc tr¸ch nhiÖm t«n träng tù nhiªn, øng xö víi tù nhiªn theo çch cña con ngêi. Con ngêi cÇn chän ph¬ng thøc sèng chñ yÕu lµ thÝch nghi hoµ hîp víi tù nhiªn chø kh«ng ph¶i v× lîi Ých cña m×nh mµ thèng trÞ, bÊt chÊp qui luËt kh¸ch quan cña nã. §©y lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng nh»m ®¶m b¶o sù bÒn v÷ng cho çc hÖ sinh th¸i - vµ còng lµ mét c¬ së ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ngµnh du lÞch. TÊt nhiªn, cã ®îc "du lÞch bÒn v÷ng" cßn ph¶i phô thuéc vµo nhiÒu nh©n tè kh¸c, ngoµi yÕu tè sinh th¸i. Riªng díi gãc ®é cña mét ngêi nghiªn cøu v¨n hãa, chóng t«i chØ muèn ®Ò cËp ®Õn mét khÝa c¹nh: mèi quan hÖ gi÷a du lÞch bÒn v÷ng vµ çc gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng th«ng qua kÕt qu¶ kh¶o s¸t t¹i mét ®iÓm "nãng" cña du lÞch vµi n¨m gÇn ®©y - Sa Pa (*).

* Sa Pa lµ mét huyÖn nhá vïng cao phÝa B¾c tØnh Lµo Cai. §Þa danh nµy míi trë nªn quen thuéc víi kh¸ch du lÞch trong vµi n¨m gÇn ®©y, cho dï nã ®· ®i vµo th¬ ca tõ rÊt l©u nh mét "thµnh phè trong s-¬ng" ®Ñp huyÒn ¶o. Qu¶ thËt thiªn nhiªn ®· u ®·i cho Sa Pa mét ®iÒu kiÖn tù nhiªn lý tëng ®Ó ph¸t

Page 1 of 6

triÓn du lÞch. N»m ë ®é cao 1500m so víi mÆt biÓn, 22 ®é vÜ B¾c, Sa Pa cã khÝ hËu vµ th¶m thùc vËt kh¸ phong phó. NhiÖt ®é trung b×nh 18-20 ®é C (trong mïa du lÞch tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 10), nhiÒu s«ng hå tù nhiªn vµ th¶m c©y xanh m¸t dÔ l«i cuèn kh¸ch du lÞch ®Õn trong mïa hÌ oi bøc. MÆt kh¸c, sù phong phó vÒ téc ngêi sinh sèng n¬i ®©y còng t¹o nªn nÐt hÊp dÉn ®Æc biÖt ®èi víi du kh¸ch. Theo sè liÖu cña Uû ban nh©n d©n huyÖn, ngoµi mét sè Ýt ngêi Kinh, 53% d©n sè toµn huyÖn lµ ngêi H'M«ng, 24% lµ ngêi Dao, cßn l¹i lµ ngêi Tµy, Gi¸y, X¸ Phã. Mçi téc ngêi ®· ®ãng gãp vµo bøc tranh chung cña Sa Pa nh÷ng nÐt chÊm ph¸ cña s¾c th¸i v¨n hãa téc ngêi ®éc ®¸o vµ sinh ®éng. Nh÷ng phong tôc tËp qu¸n lao ®éng vµ sinh ho¹t truyÒn thèng, sinh ho¹t v¨n ho¸ d©n gian ®Òu rÊt l¹ vµ thó vÞ ®èi víi du kh¸ch. ChÝnh v× thÕ mµ kh¸ch du lÞch thêng xuèng çc lµng b¶n ë Çt Çt, T¶ Ph×n, Lao Ch¶i, T¶ Van...®Ó trùc tiÕp quan s¸t nh÷ng sinh ho¹t hµng ngµy cña ngêi thiÓu sè.

Sa Pa ®îc ngêi Ph¸p ph¸t hiÖn ®Çu tiªn n¨m 1918 vµ cho x©y dùng thÞ trÊn tõ n¨m 1932 víi rÊt nhiÒu kh¸ch s¹n, nhµ thê, biÖt thù sang träng phôc vô cho viÖc nghØ m¸t vµ ch÷a bÖnh. Nhng, do nhiÒu lý do, nã ®· bÞ l·ng quªn cho ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 90. Vµ chØ trong mét thêi gian ng¾n, lîng kh¸ch t¨ng ®¸ng kÓ theo tõng n¨m. Theo sè liÖu mµ chóng t«i cã ®îc tõ Tæng côc du lÞch, nÕu trong n¨m 1995 cã 9300 lît kh¸ch (2300 kh¸ch níc ngoµi) tíi Sa Pa, th× chØ trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 1996 ®· cã 7282 lît kh¸ch, trong ®ã cã 3282 kh¸ch níc ngoµi. NÕu ngµy lu tró trung b×nh cña kh¸ch trong n¨m 1995 lµ 1,6 ngµy th× trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 1996 ®· lµ 4,1 ngµy víi nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau: tham quan, dìng bÖnh, nghiªn cøu (çc nhµ khoa häc ®Þa lý, ®Þa chÊt, sinh th¸i, d©n téc, kh¶o cæ, x· héi...)

Lîng kh¸ch t¨ng nhanh ®· kÐo theo sù ph¸t triÓn ®ång bé çc c¬ së h¹ tÇng kü thuËt phôc vô du lÞch. ThÝ dô nh mµng líi kh¸ch s¹n. NÕu n¨m 1993, Sa Pa chØ cã 8 kh¸ch s¹n nhµ hµng th× 1994 lµ 14, n¨m 1995 lµ 20 vµ t¨ng lªn 41 kh¸ch s¹n vµo n¨m 96 víi tæng sè kho¶ng 370 phßng. Doanh thu trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 96 ®· gÊp rìi c¶ n¨m 95 (1,7 tØ ®ång). Cã thÓ thÊy ho¹t ®éng du lÞch ®· thùc sù mang l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ kinh tÕ cho huyÖn vïng nói nµy, t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña ngêi d©n ë ®©y.

MÆt kh¸c, còng cÇn nhÊn m¹nh, sù ph¸t triÓn du lÞch ®· cã nh÷ng t¸c ®éng tíi hÖ sinh th¸i tù nhiªn vµ ®êi sèng x· héi, c¶ theo chiÒu híng tÝch cùc vµ tiªu cùc. Tríc hÕt, hÖ sinh th¸i tù nhiªn cña Sa Pa ®· bÞ biÕn ®æi nhanh chãng. Ngoµi lîng kh¸ch gia t¨ng, d©n çc n¬i còng ®æ vÒ ®Þnh c vµ lµm ¨n (phÇn lín lµ ngêi Kinh) (t¨ng c¬ häc) vµ tØ lÖ sinh ®Î vÉn cßn cao t¹o nªn søc Ðp vÒ d©n sè. Çc s¶n phÈm tiªu thô tõ l©m thæ s¶n t¨ng: gç lµm nhµ, cñi ®un (çc kh¸ch s¹n sö dông kh¸ nhiÒu), bu«n b¸n l©m s¶n quý (gç p¬mu), bu«n b¸n thÞt thó rõng vµ çc ®éng vËt quý hiÕm. Rõng bÞ tµn ph¸ mét çch nghiªm träng, tõ chç cã mét diÖn tÝch rõng réng lín ®Õn nay chØ cßn 19000 ha rõng bao phñ. Vµi n¨m gÇn ®©y ngêi ta còng kh«ng thÊy tuyÕt r¬i nh tríc. Sù tËp trung ®«ng d©n vµ sè lîng t¨ng ®ét biÕn cña kh¸ch du lÞch cha ®îc gi¶i quyÕt ®ång bé víi vÊn ®Ò xö lý r¸c th¶i vµ thu gom r¸c. Lîng níc th¶i vµ r¸c th¶i ngµy cµng nhiÒu kh«ng nh÷ng lµm « nhiÔm m«i trêng sinh sèng mµ cßn lµm mÊt mü quan khu vùc. Theo kÕt qu¶ cña phßng ®iÖn-níc-m«i trêng (®îc thµnh lËp th¸ng 9/95, trùc thuéc UBND huyÖn) th× r¸c chî kho¶ng 55% vµ r¸c d©n c 45% (ë nh÷ng khu vùc d©n c ®îc thu gom). Lîng r¸c nµy gÊp ®«i thêi kú n¨m ngo¸i. Mét b·i r¸c th¶i l¹i n»m ngay ë ®Çu nguån cña con suèi trªn ®êng ®i Lao Ch¶i (çch thÞ trÊn 2km vÒ phÝa t©y nam). Vµo mïa ma, r¸c bÈn cuèn theo dßng g©y « nhiÔm cho c¶ 9 x· däc theo s«ng. §©y còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y nªn n¹n dÞch gia sóc, gia cÇm ë çc b¶n h¹ nguån. HÖ thèng tho¸t níc vµ vÊn ®Ò níc th¶i còng ®¸ng b¸o ®éng. HiÖn nay huyÖn ®ang cã kÕ ho¹ch x©y dùng mét b·i r¸c th¶i ë ¤ Quy Hå (çch thÞ trÊn 3km) cã thÓ ®ñ ®iÒu kiÖn (xa mùc níc ngÇm vµ níc mÆt) cho mét b·i r¸c ®óng tiªu chuÈn vÖ sinh cña huyÖn. Cã thÓ nãi, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn du lÞch, nÕu kh«ng quan t©m thÝch ®¸ng tíi viÖc b¶o vÖ hÖ sinh th¸i tù nhiªn vµ m«i trêng th× hËu qu¶ cña viÖc nµy sÏ t¸c ®éng xÊu ngay tíi b¶n th©n viÖc ph¸t triÓn du lÞch trong çc n¨m tíi.

Page 2 of 6

Nhng sù t¸c ®éng cña du lÞch tíi ®êi sèng x· héi vµ v¨n hãa cña c d©n n¬i ®©y chÝnh lµ vÊn ®Ò mµ chóng t«i ®Æc biÖt lu t©m. KÓ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90, ®Æc biÖt tõ n¨m 1993 - khi Sa Pa ®îc coi nh mét ph¸t hiÖn míi cña ngµnh du lÞch - ho¹t déng kinh tÕ du lÞch ®· cuèn c¶ vïng Sa Pa theo mét guång quay míi. Bªn c¹nh viÖc t¨ng cêng çc ®iÒu kiÖn dÞch vô vÒ h¹ tÇng c¬ së, nhµ hµng, kh¸ch s¹n ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña du kh¸ch, du lÞch còng ®· lµm n¶y sinh thªm nhiÒu viÖc lµm míicho nh÷ng ngêi d©n ®Þa ph¬ng còng nh cho nh÷ng ngêi d©n ngo¹i tØnh. Ch¼ng h¹n nh nghÒ híng dÉn du lÞch. Bªn c¹nh çc híng dÉn viªn tõ çc c«ng ty du lÞch lín ë Hµ Néi vµ mét sè nh÷ng ngêi Kinh ë ®Þa ph¬ng, cßn cã mét bé phËn lµ ngêi d©n téc thiÓu sè. Tuy nhiªn, sè lîng ngêi thiÓu sè kh«ng nhiÒu. Hä thêng bÊt ngê ®îc du kh¸ch ®Ò nghÞ trë thµnh ngêi híng dÉn chø kh«ng th«ng qua mét tæ chøc m«i giíi nµo. Trong sè 8 kh¸ch s¹n mµ chóng t«i ®· pháng vÊn, chØ kh¸ch s¹n Green Bamboo cho biÕt cã thuª híng dÉn viªn du lÞch ngêi Hm«ng vµ kh¸ch s¹n Auberge thØnh tho¶ng thuª nh÷ng ngêi Hm«ng dÉn ®êng cho du kh¸ch muèn leo nói, theo yªu cÇu cña kh¸ch. Nhng thu nhËp tõ c«ng viÖc nµy kh«ng ®¸ng kÓ. Mét sè thanh niªn Hm«ng cho chóng t«i biÕt, mét tuÇn dÉn kh¸ch lªn nói Hoµng Liªn S¬n hä chØ ®îc tr¶ 100.000®, thËm chÝ hä cßn ph¶i lµm lu«n viÖc mang v¸c ®å cho kh¸ch du lÞch. Ngoµi ra, mét sè ®µn «ng ngêi Hm«ng, ngêi Dao thêng xuèng thÞ trÊn lµm thuªcho çc nhµ hµng kh¸ch s¹n, hay lµm nh÷ng c«ng viÖc x©y dùng nÆng nhäc. Mét sè x· gÇn thÞ trÊn cã c¶nh quan ®Ñp nh Çt Çt, T¶ Ph×n, Lao Ch¶i...cã thªm ®îc chót Ýt thu nhËp tõ viÖc cho kh¸ch nghØ tra, nghØ qua ®ªm.

Bªn c¹nh ®ã, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña kh¸ch du lÞch muèn mua çc s¶n phÈm cã tÝnh ®Æc trng, mét lo¹t çc s¶n phÈm hµng hãa ®îc ra ®êi, vÝ dô s¶n phÈm thñ c«ng cña ngêi d©n téc nh tói, mò, ®ai lng, ¸o, khÌn, vßng tay, vßng cæ, hoÆc çc s¶n phÈm rõng nh c©y thuèc ch÷a bÖnh, phong lan...HÇu nh tÊt c¶ çc gia ®×nh ngêi d©n téc ®Òu cã nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng bªn c¹nh lµm n¬ng rÉy. ë Sa Pa, ngêi Hm«ng ®en tù trång lanh dÖt v¶i, nhuém chµm vµ may v¸ cho m×nh, cßn ngêi Dao th× thêng ®i mua l¹i v¶i ®Ó thªu thïa. Nh÷ng hoa v¨n ®Çy mµu s¾c trªn çc s¶n phÈm cña trang phôc ngêi Dao khiÕn cho s¶n phÈm cña hä dÔ trë thµnh hµng hãa trong nÒn kinh tÕ du lÞch h¬n s¶n phÈm cña ngêi Hm«ng. Bëi vËy, phÇn lín s¶n phÈm thñ c«ng ë chî do ngêi Dao b¸n. ThÕ nhng thùc ra hiÖu qu¶ kinh tÕ rÊt thÊp so víi c«ng søc thùc tÕ. VÝ dô, mét chiÕc mò hay tói thªu kho¶ng 2-3 ngµy mµ khi b¸n chØ ®îc 15000-20000® (cha trõ tiÒn v¶i vµ chØ thªu). MÆt kh¸c, trong nh÷ng ngµy ®iÒu tra t¹i Sa Pa, chóng t«i nhËn thÊy, sù tÊn c«ng m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ hµng hãa, nÒn kinh tÕ du lÞch ®· g©y nh÷ng t¸c ®éng kh«ng nhá tíi çc s¶n phÈm v¨n hãa vµ ®ång thêi lµm biÕn ®æi c¶ ph¬ng thøc ho¹t ®éng kinh tÕ cña ngêi d©n thiÓu sè vïng cao. §èi víi çc s¶n phÈm thªu tay, ®Ó t¨ng cêng sè lîng hµng hãa b¸n ra, gi¶m bít c«ng søc, ngêi d©n téc ®· gi¶m bít nh÷ng ®êng nÐt hoa v¨n truyÒn thèng. Sù phøc t¹p vµ tinh tÕ cña ®êng nÐt, s¾c mµu kh«ng cßn nhiÒu. Bªn c¹nh ®ã, ®Ó tham gia ®îc nhiÒu h¬n vµo nÒn kinh tÕ du lÞch, kiÕm ®îc thªm tiÒn, ngêi d©n thiÓu sè - c¶ ngêi Dao lÉn ngêi Hm«ng ®· biÕt tiÕn hµnh ho¹t ®éng mua b¸n çc s¶n phÈm v¨n hãa. §iÒu ®¸ng nãi ë ®©y lµ ®Ó b¸n ®îc hµng, hä còng ®· häc çch nãi dèi, nãi th¸ch (t¹i chî Sa Pa, ngêi Dao, Hm«ng ®Òu nãi lµ b¸n nh÷ng s¶n phÈm do hä tù lµm, nhng khi chóng t«i xuèng tËn lµng b¶n th× biÕt r»ng chØ mét sè rÊt Ýt nhµ cã s¶n phÈm b¸n, cßn l¹i ®Òu do hä mua tõ nh÷ng b¶n kh¸c, vÝ dô çc gia ®×nh ngêi Dao ë T¶ Ph×n l¹i mua vßng cæ, vßng tay t¹i B¶n Khoang råi ®em b¸n). Mét ®iÒu khã cã thÓ phñ nhËn, c¶ vïng du lÞch Sa Pa ®ang tõng bíc bÞ th¬ng m¹i hãa.

ë mét khÝa c¹nh kh¸c, chóng t«i còng muèn ®Ò cËp tíi t¸c ®éng cña du lÞch ®Õn çi mµ ngêi miÒn xu«i quen gäi lµ "chî t×nh Sa Pa" (tªn gäi nµy ®· g©y kh«ng Ýt ph¶n øng tõ ngêi thiÓu sè) nh»m ¸m chØ mét h×nh thøc sinh ho¹t cña ngêi d©n téc n¬i ®©y. Thùc chÊt ®©y lµ h×nh thøc mét chî phiªn ®Ó ngêi d©n téc thiÓu sè tõ çc b¶n lµng xa x«i tíi trao ®æi l¬ng thùc, vËt dông - mét d¹ng thøc cæ ®iÓn cña nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp. V× thÕ, tríc hÕt ®©y lµ mét h×nh thøc häp chî vµ cã ý nghÜa quan träng ®èi víi ®êi sèng vËt chÊt cña nh÷ng ngêi d©n thiÓu sè trong vïng. Nhng, kh«ng chØ thÕ. Chî

Page 3 of 6

phiªn cßn cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi ®êi sèng tinh thÇn cña hä. C¶ vïng Sa Pa réng lín chØ cã mét chî häp ë thÞ trÊn Sa Pa, vµ mçi tuÇn còng chØ cã mét phiªn. Quanh n¨m lµm b¹n víi çi n¬ng, çi rÉy, hä cã mçi phiªn chî ®Ó gÆp nhau. V× ë xa nªn hä ph¶i xuèng tõ tèi h«m tríc, vµ ®ªm chê ®îi chî phiªn ®ã chÝnh lµ dÞp hä cã thÓ gÆp gì trao ®æi. Cã thÓ nãi, chî phiªn chÝnh lµ n¬i hß hÑn giao tiÕp ®Þnh kú cña b¹n bÌ, trai g¸i, lµ n¬i gióp hä tháa m·n nh÷ng nhu cÇu tinh thÇn sau mét tuÇn lµm viÖc vÊt v¶, mÖt nhäc. Bëi vËy, theo ngêi d©n trong vïng cho biÕt, tríc ®©y çc ho¹t ®éng v¨n hãa diÔn ra rÊt s«i næi trong chî, nµo thæi khÌn, thæi s¸o, nµo chäi gµ, thi ngùa, tiÕng trß chuyÖn r©m ran quanh nh÷ng ch¶o th¾ng cè, tiÕng h¸t t×m b¹n nång nµn khi mµn ®ªm bu«ng xuèng. Th«ng qua çc sinh ho¹t ë chî, çc téc ngêi ®· thÓ hiÖn nÐt b¶n s¾c v¨n hãa ®éc ®¸o cña hä. Vµ thùc sù, chî Sa Pa lµ chî v¨n hãa. ThÕ nhng, tõ khi du lÞch ph¸t triÓn, sù cã mÆt vµ can thiÖp th« b¹o cña du kh¸ch (nh÷ng çi nh×n tß mß, nh÷ng chiÕc m¸y ¶nh lu«n s½n sµng lãe s¸ng) ®· cã ¶nh hëng xÊu ®Õn h×nh thøc sinh ho¹t v¨n hãa nµy. Ta kh«ng cßn b¾t gÆp çc h×nh thøc sinh ho¹t céng ®ång ®éc ®¸o xa kia. Nh÷ng ngêi con g¸i Dao trong nh÷ng trang phôc rùc rì vÉn e thÑn nÊp sau lng nhau, nh÷ng thanh niªn Hm«ng vÉn rÊt ®iªu luyÖn trong nh÷ng ®iÖu khÌn gäi b¹n t×nh, nhng chØ ®ång ý biÓu diÔn hay cho chôp ¶nh khi ®îc du kh¸ch tr¶ tiÒn. Bëi vËy, mét mÆt, c¶m tëng chung cña nhiÒu kh¸ch du lÞch ViÖt nam vµ níc ngoµi sau khi tham dù lµ yÕu tè th¬ng m¹i ®· lÊn lít yÕu tè v¨n ho¸. MÆt kh¸c, tÝnh hiÕu kú cña kh¸ch du lÞch ®ang ph¸ vì sù yªn b×nh cña mét m¶nh ®Êt vïng cao. HiÖn tîng chÜa m¸y ¶nh, ®Ìn pin, theo dâi chuyÖn t©m t×nh cña çc ®«i trai g¸i ngêi Dao ®· khiÕn hä kh«ng cßn ®îc nh÷ng kho¶ng tù do t©m t×nh, nhiÒu cÆp ph¶i dÉn nhau lªn nói, nh÷ng chç khuÊt nÎo, mµ ®iÒu nµy dÔ dÉn ®Õn sù vi ph¹m nh÷ng qui íc ®¹o ®øc truyÒn thèng cña v¨n hãa téc ngêi. Mét sè kh¸c kh«ng cßn muèn ®i chî ®ªm n÷a, ®Æc biÖt tõ khi chî cò ph¸ ®i ®Ó x©y míi, tèi ®Õn hä kh«ng cã chç ngñ ph¶i ®i lang thang. Víi xu híng nµy, chóng t«i lo ng¹i r»ng trong t¬ng lai, "chî t×nh"- chî v¨n hãa, víi tÊt c¶ nÐt l·ng m¹n tr÷ t×nh cña nã sÏ chØ cßn trong trÝ nhí. Chî Sa Pa sÏ chØ cßn lµ mét chî bu«n b¸n nhbao chî phiªn kh¸c. Vµ khi yÕu tè kinh tÕ lÊn ¸t yÕu tè v¨n hãa th× liÖu du kh¸ch cã cßn c¶m thÊy hÊp dÉn khi ®Õn víi Sa Pa?

§iÒu cuèi cïng chóng t«i muèn ®Ò cËp tíi lµ du lÞch ®· cã t¸c ®éng kh«ng tèt ®Õn t©m lý, nÕp sèng cña trÎ em çc d©n téc Ýt ngêi ë ®©y. Vµo nh÷ng ngµy cuèi tuÇn, tõng tèp çc em g¸i tõ 8 ®Õn 14 tuæi lªn thÞ trÊn vµ sèng lu tró ë ®ã. Ban ngµy ®i lang thang, tèi ngñ díi m¸i hiªn çc nhµ hµng. Trong sè 13 em g¸i Hm«ng mµ chóng t«i thêng gÆp trong mét tuÇn ë Sa Pa, cã 3 em ë 5 ngµy/tuÇn, 1 em ë 3 ngµy, cßn 8 em ë 2 ngµy/tuÇn. PhÇn lín çc em kh«ng thÝch ®i häc mµ thÝch ®i chî b¸n hµng kiÕm tiÒn. Nhng trong sè ®ã chØ cã 36,4% çc em thêng xuyªn cã hµng ®Ó b¸n vµ 9,1% thØnh tho¶ng b¸n, cßn sè ®«ng (45,5%) l¹i kh«ng bao giê b¸n hµng. Çc em ®Õn thÞ trÊn víi lý do ®¬n gi¶n "®Ó ®i ch¬i". Chóng t«i tù hái, kh«ng biÕt sù s«i ®éng vµ tiÖn nghi ë thÞ trÊn ®· cuèn hót çc em hay chÝnh nÒn kinh tÕ du lÞch ®· biÕn çc em thµnh nh÷ng ®øa trÎ muèn rêi xa b¶n lµng, n¬ng rÉy? 50% çc em tr¶ lêi thÝch ®i ch¬i víi kh¸ch du lÞch, mét sè em thÝch son phÊn (12,5%), 16,7% thÝch ®îc ®i ¨n c¬m cïng kh¸ch...NhiÒu em biÕt rÊt Ýt tiÕng phæ th«ng nhng l¹i häc tiÕng Anh "båi" ®Ó giao tiÕp, xin quµ, chôp ¶nh, ®i ch¬i víi kh¸ch. Kh«ng ®i häc, sím bíc vµo ho¹t ®éng th¬ng m¹i, tiÕp xóc víi nhiÒu lo¹i ngêi, ®iÒu g× sÏ x¶y ®Õn víi çc em - nh÷ng chñ nh©n t¬ng lai cña m¶nh ®Êt nµy ? RÊt cã thÓ, trong t¬ng lai, n¹n m¹i d©m sÏ kh«ng chØ dõng l¹i ë céng ®ång ngêi Kinh nh hiÖn nay mµ cßn cã nguy c¬ th©m nhËp vµo çc téc Ýt ngêi vèn sèng hån nhiªn chÊt ph¸c ! Vµ liÖu Sa Pa cã cßn gi÷ ®îc nÐt duyªn d¸ng ®Ó hÊp dÉn du kh¸ch trong nh÷ng n¨m tíi ?

* Trªn c¬ së mét sè t liÖu kh¶o s¸t tõ ®iÓm du lÞch Sa Pa, chóng t«i muèn tr×nh bµy mét sè ý kiÕn:

Page 4 of 6

1. Mèi quan hÖ gi÷a du lÞch nãi chung, gi÷a du lÞch sinh th¸i nãi riªng víi v¨n hãa lµ mét mèi quan hÖ cã tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan. TÝnh tÊt yÕu Êy tríc hÕt b¾t nguån tõ mèi liªn hÖ néi t¹i. Du lÞch lµ mét ho¹t ®éng v¨n hãa. S¶n phÈm du lÞch (c¶nh quan thiªn nhiªn, di tÝch lÞch sö...) lµ s¶n phÈm v¨n hãa. H¬n thÕ, môc tiªu c¬ b¶n cuèi cïng cña du lÞch lµ sù ph¸t hiÖn, tiÕp nhËn vµ n©ng cao çc gi¸ trÞ v¨n hãa vèn Èn chøa trong çc hiÖn tîng cña cuéc sèng. B»ng ho¹t ®éng nµy, con ngêi dêng nh®îc tiÕp thªm søc m¹nh ®Ó sèng hµi hoµ h¬n víi thÕ giíi vµ lµm viÖc cã hiÖu qu¶ h¬n. Tõ mèi liªn hÖ kh¸ch quan nµy, chóng ta cÇn kh¼ng ®Þnh vµ b¶o vÖ chÊt v¨n hãa cña ho¹t ®éng du lÞch - du lÞch sinh th¸i nh©n v¨n.

2. §iÒu kiÖn quan träng nhÊt ®¶m b¶o sù bÒn v÷ng cña ho¹t ®éng du lÞch lµ ®é bÒn v÷ng cña çc s¶n phÈm du lÞch. Søc l«i cuèn du kh¸ch ®Õn ®iÓm du lÞch nµy hay ®iÓm du lÞch kh¸c chÝnh lµ yÕu tè "l¹". Ngay c¶ nh÷ng vËt quen thuéc, c¶nh quen thuéc, ®Ó hÊp dÉn du kh¸ch, th«ng thêng ngêi ta còng vÉn ph¶i sö dông thñ ph¸p "l¹ hãa", ph¸ vì c¶m gi¸c ®êng mßn trong t©m lý. YÕu tè "l¹" cña çc s¶n phÈm du lÞch bao giê còng g¾n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn - x· héi cô thÓ, ®Æc biÖt víi s¾c th¸i v¨n hãa téc ngêi, s¾c th¸i v¨n hãa vïng miÒn, thËm chÝ c¶ v¨n hãa lµng. VÝ dô g©n ®©y ë nhiÒu ®Þa ph¬ng trªn ®Êt níc ta, cã sù bïng næ cña çc lÔ héi, çc héi lµng. Nhng, cã mét ®iÒu ®¸ng tiÕc lµ, ë lÔ héi nµo, héi lµng nµo, ngêi ta còng thÊy b»ng Êy tiÕt môc: tÕ, ríc, vËt... Tuy "trèng lµng nµo lµng Êy ®¸nh, th¸nh lµng nµo lµng Êy thê", nhng nh÷ng trß Êy chØ hÊp dÉn ngêi d©n cña chÝnh lµng Êy vµ nh÷ng lµng l©n cËn. Cßn du kh¸ch, hä muèn xem çi g× l¹ h¬n, ®éc ®¸o h¬n: thÝ dô nh chäi tr©u chØ ë §å S¬n, ®©m tr©u chØ ë T©y Nguyªn, "chî t×nh" chØ ë Sa Pa hay B¾c Hµ... Do nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng kh¸c nhau, do nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý - tÝnh çch riªng, mçi téc ngêi thêng ®Ó l¹i trong m«i trêng sèng cña m×nh nh÷ng dÊu Ên v¨n hãa riªng. §©y chÝnh lµ phÇn tµi s¶n mµ mçi téc ngêi ®ãng gãp vµo kho tµng v¨n hãa chung cña d©n téc. Do vËy, mét quèc gia cã nhiÒu s¾c téc nh ViÖt nam chóng ta còng lµ mét quèc gia cã nÒn v¨n hãa tuy thèng nhÊt nhng rÊt phong phó ®a d¹ng. §©y còng lµ lý do quan träng nhÊt t¹o nªn tiÒm n¨ng dåi dµo cho çc ho¹t ®éng du lÞch. Trong qu¸ tr×nh du lÞch, sù giao lu v¨n hãa gi÷a çc vïng miÒn trong mét quèc gia còng nh sù giao lu gi÷a çc nÒn v¨n hãa cña ®a quèc gia, sù ¶nh hëng qua l¹i lµ ®iÒu khã tr¸nh, nhng nÕu ®Ó mÊt ®i çi "l¹", çi ®éc ®¸o cña s¾c th¸i v¨n hãa téc ngêi, cã nghÜa chóng ta ®· lµm mÊt ®i ®é bÒn v÷ng cña çc s¶n phÈm du lÞch, vµ còng chÝnh lµ ®· mÊt ®i môc tiªu "du lÞch bÒn v÷ng".

3. Trong qu¸ tr×nh giao lu v¨n hãa th«ng qua ho¹t ®éng du lÞch, gi÷a çc vïng miÒn, gi÷a çc quèc gia thêng hay diÔn ra sù ®¸nh gi¸ n¬i nµy, n¬i kia "tiÕn bé" hay "l¹c hËu". Çc níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, çc vïng cã møc sèng cao thêng tù nhËn lµ "tiÕn bé". Çc níc kinh tÕ chËm ph¸t triÓn, çc vïng cã møc sèng thÊp thêng bÞ ®¸nh gi¸ lµ "l¹c hËu". V× thÕ mµ tríc ®©y cã khÈu hiÖu nªu ra: "ViÖt nam ®uæi kÞp çc níc tiªn tiÕn", "miÒn nói ®uæi kÞp miÒn xu«i". Ngêi ë vïng "tiÕn bé" thêng cã mong muèn kh¸ ch©n thµnh lµ c¶i ho¸ vïng "l¹c hËu". Ngêi ë vïng "l¹c hËu" thêng mang nhiÒu mÆc c¶m, vµ cè g¾ng tù lo¹i bá nh÷ng çi mµ hä nghÜ lµ thÊp kÐm ®Ó v¬n tíi çi "tiÕn bé". NÕu xÐt ë khÝa c¹nh kinh tÕ, vÒ møc sèng, vÒ tiÖn nghi vËt chÊt th× kh«ng cã g× ph¶i bµn c·i, nhng nÕu ®iÒu nµy x¶y ra trong lÜnh vùc v¨n hãa th× l¹i lµ mét th¶m häa to lín. Khi çc d©n téc, çc téc ngêi thiÓu sè kÐm ph¸t triÓn h¬n, cè g¾ng vøt bá b¶n s¾c v¨n hãa cña m×nh, t×m çch hßa trén trong v¨n hãa cña téc ng-êi ®a sè, cã nghÜa lµ m«i trêng v¨n hãa, s¶n phÈm du lÞch ®· mÊt ®i søc hÊp dÉn cña nã. Ngay sù di d©n å ¹t cña ngêi Kinh lªn vïng cao còng lµ mét t¸c nh©n hñy ho¹i çc s¾c th¸i v¨n hãa téc ngêi. NhÊt lµ khi du lÞch ph¸t triÓn, nhãm ngêi thu ®îc lîi nhuËn nhiÒu kh«ng ph¶i lµ téc ngêi thiÓu sè - chñ nh©n cña vïng ®Êt nµy - mµ lµ nhãm c d©n thuéc téc ngêi ®a sè (ngêi Kinh) - dï r»ng hä chØ chiÕm sè lîng nhá ë ®©y. Chóng t«i cho r»ng trong lÜnh vùc v¨n hãa, nhÊt lµ v¨n hãa tinh thÇn, chØ cã sù kh¸c biÖt gi÷a çc nÒn v¨n hãa, chø kh«ng cã nÒn v¨n hãa cao, nÒn v¨n hãa thÊp. Cã lÏ còng cÇn nh¾c l¹i ®©y tuyªn bè cña UNESCO khi chän n¨m 1995 lµ n¨m Quèc tÕ vÒ sù khoan dung khi bµn vÒ tiÕp xóc v¨n hãa trong ho¹t ®éng du lÞch: "Khoan dung lµ mét th¸i ®é øng xö tÝch cùc, kh«ng hµm

Page 5 of 6

ý ban ¬n hay h¹ m×nh chiÕu cè ®èi víi ngêi kh¸c. Khoan dung lµ t«n träng sù ®a d¹ng cña çc nÒn v¨n hãa. Khoan dung lµ sù thõa nhËn kh«ng cã mét nÒn v¨n hãa, mét quèc gia hay mét t«n gi¸o nµo lµ ®éc t«n vÒ tri thøc vµ ch©n lý...".

M¹n ®µm vÒ mèi t¬ng quan gi÷a sù bÒn v÷ng cña du lÞch víi viÖc b¶o tån çc gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng cña d©n téc, cña mçi téc ngêi, chóng t«i kh«ng cã ý ®Þnh ph¶n b¸c çc hiÖu qu¶ tÝch cùc vµ to lín cña ho¹t ®éng du lÞch. Chóng t«i chØ muèn lu t©m mét ®iÒu quan träng: chÝnh kh¶ n¨ng lu gi÷ çc gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng, kh¶ n¨ng b¶o tån sù bÒn v÷ng cña çc s¶n phÈm du lÞch míi lµ nh©n tè c¬ b¶n nhÊt t¹o nªn sù bÒn v÷ng cña ho¹t ®éng du lÞch ë ViÖt nam trong thêi gian tíi.

---------------------------------------------

* Nh÷ng sè liÖu nµy dùa trªn kÕt qu¶ chuyÕn ®i ®iÒn d· cña khãa båi dìng "Ph¸t triÓn bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn miÒn nói" do CRES (§¹i häc Quèc gia) vµ East-West Center (Mü) tæ chøc (víi sù tµi trî cña Ford Foundation). Chóng t«i ®· in thµnh tËp b¸o ço:

Michael DiGregorio, Ph¹m Quúnh Ph¬ng, Minako Yasui, "The growth and impact of tourism in Sa

Pa"

Trë vÒ môc lôc

Page 6 of 6

KÕt qu¶ bíc ®Çu nghiªn cøu du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam

NguyÔn Quang Mü, §Æng B¶o HiÒn, Vò Thu HiÒn vµ NguyÔn Kh¸nh V©n

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi.

I. PhÇn tæng quan

HiÖn nay du lÞch ®· thùc sù trë thµnh mét ngµnh c«ng nghiÖp "kh«ng khãi" ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n bao giê hÕt, ë trong c¶ n¨m thµnh phÇn kinh tÕ ë níc ta. Du lÞch ®· vµ ®ang chiÕm mét vÞ trÝ quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ níc nhµ. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y kh¸ch trong níc vµ Quèc tÕ ®ang cã xu híng m¹nh mÏ ®i du lÞch ë ViÖt Nam trong nhiÒu lo¹i h×nh nh: du lÞch chïa chiÒn, tÝn ngìng, t«n gi¸o, v¨n ho¸, lÞch sö v.v... Nhng vÊn ®Ò du lÞch sinh th¸i ®ang ®Æt ra yªu cÇu bøc b¸ch ®èi víi vïng cã khÝ hËu nhiÖt ®íi Èm giã mïa nh ë ViÖt Nam lµ mét vÊn ®Ò ®ßi hái nhiÒu cè g¾ng cña ngµnh du lÞch míi ®¸p øng ®Çy ®ñ cho viÖc ph¸t triÓn d¹ng du lÞch nµy ë níc ta.

NhiÒu du kh¸ch ®· nhËn thÊy r»ng du lÞch sinh th¸i ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu khëi s¾c vµ trë thµnh mét ngµnh mòi nhän cña níc ta, cã kh¶ n¨ng trë thµnh lÜnh vùc hÊp dÉn nhÊt, g©y ®îc nhiÒu thó vÞ vµ n©ng cao ®îc søc khoÎ, sù hiÓu biÕt thiªn nhiªn vµ tµi nguyªn cña çc quèc gia. Qua du lÞch sinh th¸i hä sÏ t¨ng thªm t×nh h÷u nghÞ vµ lßng yªu níc, yªu quª h¬ng ®ång thêi nã còng kÌm theo sù ph¸t triÓn ®a d¹ng cña nhiÒu lÜnh vùc dÞch vô vµ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng.

II. Nh÷ng vïng cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë níc ta

Du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam cã thÓ b¾t ®Çu dùa vµo çc khu b¶o tµng thiªn nhiªn vµ çc vên quèc gia còng nh çc trung t©m di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ ë níc ta, mµ biÓu hiÖn râ nhÊt, ®Çy ®ñ nhÊt lµ b¶y kiÓu rõng sau ®©y:

1. Khu du lÞch sinh th¸i, kiÓu rõng nhiÖt ®íi Èm l¸ réng thêng xanh

Lµ çc khu du lÞch ®Æc trng cho khu hÖ M· Lai - Indonexia biÓu hiÖn râ nÐt nhÊt lµ khu Nam Çt Tiªn (§ång Nai) vïng bê biÓn L¹c Nói ¤ng, Kalon - s«ng Mho (B×nh ThuËn) khu Bï Gia MËp, T©y Çt Tiªn (B×nh Phíc), khu Lß Gß - Sa M¸t (T©y Ninh), B¾c vµ ®«ng B¾c ®¶o Phó Quèc (KiÕn Giang) B×nh Ch©u - Phíc BiÓn (Bµ RÞa - Vòng Tµu) v.v... §Æc ®iÓm chñ yÕu lµ kÌm theo hÖ rõng nhiÖt ®íi thêng xanh cã çc kiÓu ®a d¹ng sinh häc hÊp dÉn cho ngêi tham quan vµ ng¾m c¶nh.

2. Khu hÖ du lÞch sinh th¸i ViÖt B¾c

Khu hÖ nµy l¹i mang ®Æc tÝnh cña khu hÖ sinh th¸i Hoa Nam, çc vïng ®Æc biÖt cã thÓ kÓ ®Õn nh: Xu©n S¬n (Phó Thä), Tam Quy (Thanh Ho¸) kÌm theo ®ã mét khu hÖ trung gian gi÷a b¶n ®Þa vµ MaLai - Indonexia chñ yÕu ph©n bè r¶i r¸c trªn mét vµi ®iÓm nh Pï Huèng, Pï M¸t (NghÖ An). Cßn khu vùc miÒn B¾c ®Æc trng cho çc vïng cã kiÓu rõng ¸ nhiÖt ®íi, ®iÓn h×nh nh: Ba V× (Hµ T©y), M-êng NhÐ (Lai Ch©u), Tam §¶o (Phó Thä - Th¸i Nguyªn) Pia O¾c (Cao B»ng).

Page 1 of 5

3. Khu hÖ du lÞch sinh th¸i miÒn Trung vµ T©y Nguyªn

§©y lµ khu vùc trung gian ®îc quan t©m nhiÒu vµ b¶o tån tèt tÝnh nguyªn sinh ®Ó phôc vô ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ®Þa ph¬ng nh Vò Quang ( Hµ TÜnh), B¹ch M· (HuÕ - §µ N½ng), Bµ N¸ - Nói chïa (Qu¶ng Ng·i) v.v.. §©y lµ nh÷ng ®Þa danh ®îc nhiÒu ngêi biÕt ®Õn ®Ó tham quan du lÞch nhng c¬ së h¹ tÇng cÇn ®îc quan t©m ph¸t triÓn ®óng møc trong nh÷ng n¨m tíi. VÒ phÇn phÝa Nam, nhÊt lµ T©y Nguyªn ®îc ph¶n ¶nh kh¸ râ ë çc trung t©m du lÞch sinh th¸i, leo nói, du lÞch xanh ®îc kÕt hîp mét çch chÆt chÏ víi du lÞch s¨n b¾n nh çc vïng Ch Yang Sin, Nam Nung (§¾c L¾c), Kon Kai Kinh, K«ng Cha R¨ng, K«ng Hµ Nõng (Gia Lai), Nói Bµ Lang - Biang, Thêng §a (L©m §ång).

Còng cÇn lu ý ë T©y Nguyªn còng nh T©y B¾c vµ Nam Trung bé cßn cã nh÷ng khu ®Æc trng kiÓu rõng kh«, rõng tha rÊt thÝch hîp cho du lÞch mïa xu©n thêng ®«ng kh¸ch nhÊt lµ ®Çu mïa kh« khi mµ lîng ma th¸ng ®¹t ®Õn 100mm. Nh÷ng ®iÓm du lÞch cÇn lu ý cña d¹ng nµy lµ Yok- Don (§¾c l¾c) Suèi Trai (Phó Yªn), rõng Kh« (Ninh ThuËn) vµ khu NÇm §«m (S¬n La).

4. Khu hÖ du lÞch sinh th¸i trªn nói ®¸ v«i

N¬i mµ qu¸ tr×nh karst ho¹t ®éng m¹nh, t¹o ra nh÷ng hÖ thèng hang ®éng n»m s©u díi lßng ®Êt tõ 3 - 528m cã tæng chiÒu dµi ®¹t tíi 90.000m, ®©y lµ khu vùc ®Æc trng cho hÖ ®éng vËt díi níc kh«ng nh×n thÊy ¸nh s¸ng mÆt trêi, do ®ã çc lo¹i vËt nh ç nh×n thÊy ¸nh s¸ng lµ m¾t bÞ næ lµm gi¶m tuæi thä cña chóng. ë bÒ mÆt nói ®¸ v«i nhiÒu lo¹i ®éng vËt cã kh¶ n¨ng leo trÌo trªn nh÷ng mám ®¸ tai mÌo ®Çy hÊp dÉn nh S¬n d¬ng, KhØ v.v... Tãm l¹i ë çc miÒn nói ®¸ v«i sinh th¸i du lÞch ®Çy hÊp dÉn vµ phong phó, ®a d¹ng nh ë Xu©n Nha, Sèp Cép, thÞ x· S¬n La (tØnh S¬n La). H÷u liªn, B¾c s¬n (L¹ng S¬n), Ba BÓ (B¾c C¹n), Phong Nha - KÎ Bµng (Qu¶ng B×nh), Phong Quang (Hµ Giang), P¾c Pã (Cao B»ng), Pµ Cß Hang Kia (Hoµ B×nh), BÕn Ðn (Thanh Ho¸), ®Æc biÖt gÇn Hµ néi cã Cóc Ph¬ng ( ®Þa danh ng· ba cña çc tØnh Ninh B×nh, Hµ T©y vµ Thanh Ho¸).

5. Khu hÖ du lÞch sinh th¸i trªn ®¶o vµ b¸n ®¶o

§©y lµ khu ®îc ®Æc trng cho hÖ sinh th¸i chuyÓn tiÕp gi÷a lôc ®Þa vµ biÓn, lµ nh÷ng vïng du lÞch sinh th¸i hÊp dÉn, mang tÝnh nh©n v¨n ®ã lµ nh÷ng khu tù nhiªn, nh÷ng kú quan nhiÖt ®íi cña níc ta mµ VÞnh H¹ Long lµ biÓu tîng ®Ñp ®Ï nhÊt kh«ng nh÷ng cña Qu¶ng Ninh, cña ViÖt Nam vµ cña nh©n lo¹i. TiÕp theo ®ã lµ Çt Bµ - Çt H¶i (H¶i Phßng) b¸n ®¶o S¬n Trµ (§µ N½ng), Cï Lao Chµm (Qu¶ng Nam), Hßn Mª (Thanh Ho¸), C«n §¶o (Bµ RÞa - Vòng Tµu), TiÒn H¶i (Th¸i B×nh), ®Êt Mòi N¨m C¨n, Vå D¬i - U Minh vµ çc S©n Chim (Cµ Mau) v.v... lµ nh÷ng vïng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i, du lÞch s¨n b¾n, tham quan çc danh lam th¾ng c¶nh vµ ®a d¹ng sinh häc ®Çy hÊp dÉn võa cã tÝnh khoa häc vµ tÝnh thùc tiÔn trong c«ng t¸c nghiªn cøu thiªn nhiªn nhÊt lµ thiªn nhiªn cña vïng nhiÖt ®íi Èm nh ë ViÖt Nam.

Mét ®Æc trng cña vïng sinh th¸i nói cao ®Ó ph¸t triÓn du lÞch leo nói nh F¨ng Xi Pan (Lao Cai), Ngäc Linh (Kontum- Qu¶ng Nam), Ch Yang Sin (L©m §ång - §¾c L¾c).

Çc kiÓu d¹ng vµ lo¹i h×nh du lÞch sinh th¸i cña çc khu vùc ®Æc biÖt cña ViÖt Nam mµ chóng t«i ®Ò cËp ®Õn lµ çc b¶o tån thiªn nhiªn vµ çc vên quèc gia lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu vµ còng lµ khung trung cho ngµnh du lÞch sinh th¸i ViÖt Nam ph¸t triÓn dùa trªn c¬ së tÝnh ®a d¹ng vµ phong phó cña çc kú quan hÊp dÉn còng nh çc kiÓu rõng vµ ®a d¹ng sinh häc cßn b¶o tån t¬ng ®èi tèt trªn nh÷ng khu vùc cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc. §©y lµ tiÒm n¨ng cÇn ®îc kh¬i dËy vµ triÓn khai ®Ó sö dông hîp lý vµ ph¸t triÓn du lÞch cho ®Êt níc ®ång thêi lµm nhiÖm vô b¶o vÖ m«i trêng, b¶o vÖ sù

Page 2 of 5

c©n b»ng sinh th¸i, c©n b»ng nhiÖt Èm trªn çc khu vùc nµy.

III. Nh÷ng kiÕn nghÞ vÒ x©y dùng vµ b¶o vÖ çc khu b¶o tån thiªn nhiªn vµ çc vên quèc gia phôc vô ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i

Trªn ®©y chóng t«i võa tr×nh bµy trªn mét tr¨m khu vùc cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë níc ta ®Çy tÝnh kh¶ thi vµ sÏ gãp phÇn n©ng cao gi¸ trÞ du lÞch tù nhiªn cña ViÖt Nam. V× vËy chóng t«i cã mét sè ý kiÕn nhá nh»m sím kh¾c phôc ®Ó ph¸t triÓn ngµnh du lÞch sinh th¸i ë níc ta nhanh h¬n.

* Chóng ta cÇn kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng cña rõng vµ ®a d¹ng sinh häc ®èi víi m«i tr-êng sinh th¸i lµ nguån tµi nguyªn v« tËn ®Ó ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. V× rõng cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc b¶o vÖ ®Êt ®ai, ®iÒu hoµ vµ c©n b»ng nhiÖt Èm, ®iÒu tiÕt nguån níc phßng chèng çc tai biÕn thiªn nhiªn, t¹o nªn nh÷ng c¶nh quan t¬i ®Ñp ®Ó phôc vô cho nhu cÇu v¨n ho¸ du lÞch vµ nghÞ dìng. Do ®ã cÇn cã quy ho¹ch, tæ chøc l·nh thæ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i, cã sù ®Çu t thÝch ®¸ng ®Ó ngµy cµng hiÖn ®¹i ho¸ çc lo¹i h×nh du lÞch cho thÕ kû 21.

* §Ó kh¼ng ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ cao vÞ trÝ vµ chøc n¨ng quan träng cña du lÞch sinh th¸i ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, m«i trêng, m«i sinh cÇn b¶o vÖ vµ chÊm døt tÖ n¹n ph¸ rõng, s¨n b¾t ®éng vËt quý hiÕm, sím biÕn çc vên quèc gia vµ çc khu b¶o tån thiªn nhiªn thµnh nh÷ng trung t©m b¶o vÖ cã h÷u hiÖu nhÊt tiÒm n¨ng ®a d¹ng sinh häc vµ rõng nhiÖt ®íi nguyªn sinh.

* CÇn quy ho¹ch vµ x¸c ®Þnh l©m phÇn hîp lý nhÊt cã tû lÖ che phñ lín nhÊt ®Ó b¶o vÖ çc hÖ sinh th¸i rõng vµ ®a d¹ng sinh häc trong m«i trêng tù nhiªn. Do ®ã cÇn g¾n liÒn viÖc b¶o vÖ m«i trêng, b¶o vÖ çc hÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi dùa trªn çc biÖn ph¸p hµnh chÝnh, kinh tÕ x· héi vµ nghiÖp vô.

Trªn quan ®iÓm rõng vµ m«i trêng vµ tµi nguyªn ®a d¹ng sinh häc phôc vô cho ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc mét çch nghiªm tóc dùa trªn lêi chØ gi¸o cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh: "Rõng lµ vµng, nÕu m×nh biÕt b¶o vÖ x©y dùng th× rõng rÊt quÝ".

B¶ng ®¸nh gi¸ s¬ bé çc khu hÖ du lÞch sinh th¸i ViÖt Nam

Stt Çc Khu hÖ du lÞch sinh th¸i DiÖn tÝch (ha)

§Æc ®iÓm tù nhiªn

S¬ bé ®¸nh gi¸ (theo

mïa)

1 Khu hÖ du lÞch sinh th¸i MaLai-Indonexia (T©y Çt Tiªn, Nam Çt Tiªn, B×nh Ch©u-Phíc BiÓu, Kalon-S«ng Mao, Phó Quèc, Bï Gia MËp v.v...)

10.000 -35.000

Rõng nhiÖt ®íi l¸ réng. KhÝ hËu Êm ¸p

Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i

Tèt

2 Khu hÖ du lÞch sinh th¸i ViÖt B¾c (Tam Qui, Xu©n S¬n)

350 -4500

Rõng nguyªn sinh nhiÒu thó linh trëng

Du lÞch tèt vÒ mïa xu©n vµ thu

Page 3 of 5

Nguån: Tæng hîp tµi liÖu cña Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, cã bæ sung vµ söa ch÷a

3 Khu hÖ du lÞch sinh th¸i B¶n ®Þa -MaLai Indonexia (Pï Huèng, Pï M¸t)

50.000 -90.000

NhiÒu voi, bß rõng, sao la, rõng kÝn thêng xanh

Trõ mïa ma, cßn l¹i du lÞch rÊt tèt

4 Khu hÖ du lÞch sinh th¸i MiÒn B¾c (Mêng NhÐ, Pia O¾c, Ba V×, Tam §¶o )

7.000 -300.000

Rõng nhiÖt ®íi, nhiÒu voäc, gÊu, sãc bay, vîn, gµ l«i v.v..

Du lÞch bèn mïa.

5 Khu hÖ du lÞch sinh th¸i miÒn Trung (Vò Quang, Bµ nµ- nói Chóa, B¹ch m·

20.000 -50.000

Rõng ¸ nhiÖt ®íi trªn nói. Cã nhiÒu gç quÝ: chß, kiÒn kiÒn, cÈm lai..

C«ng, trØ, sao voäc

Cã thÓ ph¸t triÓn du lÞch trõ mïa ma.

6 Khu hÖ du lÞch sinh th¸i rõng kh« (Suèi trai, NËm D«m, Rõng kh« Phan Rang, Yok Don.

15.000 -60.000

Rõng khép, CÈm Lai, sao ®en, cã voi, hæ, c¸ xÊu v.v.

Trõ mïa ma, cßn l¹i cã thÓ tham quan ®îc.

7 Khu hÖ du lÞch sinh th¸i trªn nói ®¸ v«i (Xu©n Nha, Trung Kh¸nh, Phong Nha, Phong Quang, Ba BÓ, B¾c S¬n, H÷u Liªn, Pµ Cß, Sèp cép, Cóc Ph¬ng, BÕn Ðn)

5.000 -120.000

R¶i r¸c tõ vÜ tuyÕn 16 trë ra trªn 40.000

km2

ChØ tham quan vµo mïa xu©n vµ thu.

8 Khu hÖ du lÞch sinh th¸i ®¶o vµ b¸n ®¶o (C«n ®¶o, C¸t Bµ, VÞnh H¹Long, Ba mïn, Hßn Me, B¸n ®¶o S¬n trµ, Cï lao chµm

500 -15.000

L¸t hoa, kim giao, gi¸ng h-¬ng, khØ vµng, voäc ®Çu tr¾ng, ®éng vËt biÓn

Du lÞch bèn mïa (trõ nh÷ng thêi gian b·o ).

9 Khu hÖ du lÞch sinh th¸i rõng ngËp mÆn ven biÓn (Xu©n Thuû, Vå d¬i, Trµm Chim, TiÒn H¶i, N¨m c¨n, S©n chim.v..)

500 -12.000

Rõng ngËp mÆn, cã sÕu cæ trôi, tr¨n, r¾n kú ®µ

Du lÞch bèn mïa

10 Khu hÖ du lÞch sinh th¸i nói cao (F¨ngsipan, Ngäc Linh, Ch Yang Sin v.v..

25.000 -50.000

Rõng trªn nói cao vµ nhiÒu ®éng vËt quÝ hiÕm

Mïa xu©n vµ mïa thu.

Page 4 of 5

Trë vÒ môc lôc

Page 5 of 5

Vai trß ®a d¹ng sinh häc

trong ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam

GSTS §Æng Huy Huúnh

ViÖn Sinh th¸i vµ tµi nguyªn sinh vËtTrung t©m Khoa häc tù nhiªn vµ C«ng nghÖ quèc gia

1. §Æt vÊn ®Ò

HiÖn nay ngµnh du lÞch nãi chung vµ ngµnh du lÞch sinh th¸i nãi riªng ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ trªn toµn thÕ giíi, nhÊt lµ ë çc níc Ch©u ¢u, Ch©u Mü, Ch©u ¸, mét sè khu vùc §«ng Nam ¸, Trung Quèc, NhËt B¶n, óc.

Nh chóng ta ®· biÕt sîi d©y rµng buéc g¾n bã gi÷a con ngêi vµ thiªn nhiªn ngµy cµng trë nªn chÆt chÏ h¬n, ®Æc biÖt lµ trong thêi ®¹i ngµnh c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nhanh nh vò b·o, n¹n bïng næ d©n sè kh¾p n¬i. VÊn ®Ò ®« thÞ ho¸ t¨ng dÉn ®Õn con ngêi hµng ngµy hµng giê ph¶i tiÕp xóc víi bÇu kh«ng khÝ « nhiÔm bëi çc chÊt th¶i c«ng nghiÖp, chÊt th¶i sinh ho¹t, sèng chen chóc chËt hÑp trong çc ®« thÞ, thÞ trÊn... §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc víi søc khoÎ cña céng ®ång. MÆt kh¸c cuéc sèng nh©n d©n nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi ngµy cµng ®îc c¶i thiÖn, nªn ngoµi viÖc sinh ho¹t ®êi thêng hä muèn phßng tÇm nh×n xa trong kh«ng gian réng lín ®Ó t×m hiÓu nh÷ng ®iÒu bÝ Èn trong sinh giíi, t×m hiÓu nÒn v¨n ho¸ ®a d¹ng trªn çc Ch©u lôc. V× vËy c«ng cuéc ®i du lÞch, th¨m quan ®ã ®©y lµ mét nhu cÇu thiÕt yÕu trong cuéc sèng tinh thÇn ®èi víi con ngêi. Trong çc híng du lÞch cã du lÞch nh©n v¨n, du lÞch kÕt hîp víi nghiªn cøu khoa häc vÒ tù nhiªn, v¨n ho¸, lÞch sö, du lÞch nghØ dìng vµ du lÞch sinh th¸i.

Du lÞch sinh th¸i lµ hoµn toµn míi mÎ ®èi víi ViÖt Nam cha cã mét ®Þnh nghÜa chÝnh x¸c. Nhng dï sao trong thêi gian qua híng du lÞch nµy ®· thÓ hiÖn ®îc sù hÊp dÉ ®èi ph¬ng, bëi lÏ ®©y lµ ho¹t ®éng tham quan t×m hiÓu çc ®éc ®¸o cña thiªn nhiªn, tËn hëng vÎ ®Ñp hµi hoµ, nguyªn vÑn cña thiªn nhiªn, du lÞch sinht h¸i lµ mét thµnh phÇn cña du lÞch thiªn nhiªn, mét lo¹i h×nh gãp phÇn thóc ®Èy vµ nç lùc b¶o tån vµ ph¸t triÓn l©u bÒn ®a d¹ng sinh häc, b¶o vÖ m«i trêng sèng cña céng ®ång. Du lÞch sinh th¸i gióp con ngêi gÇn gòi víi thiªn nhiªn, hiÓu biÕt b¶n chÊt cña thiªn nhiªn, thÊy ®îc sù ®a d¹ng phong phó cña sinh giíi, t×m hiÓu t¸c ®éng t¬ng hç gi÷a sinh vËt víi m«i trêng sèng.

Nh vËy du lÞch sinh th¸i kh«ng chØ lµ tham quan gi¶i trÝ ®¬n thuÇn, mµ nã d· trë thµnh mét bé phËn khoa häc vÒ sinht h¸i häc vµ m«i trêng ®îc tiÕn hµnh trªn çc hÑe sinh th¸i kh¸c nhau, trªn nh÷ng vïng l·nh thæ ®éc ®¸o ®iÓn h×nh. V× vËy du lÞch sinh th¸i lu«n g¾n liÒn víi viÖc duy tr× b¶o vÖ çc nguån vËt chÊt sèng trªn tr¸i ®Êt.

2. C¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn ®Ó tæ chøc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam

ViÖt Nam cã diÖn tÝch réng lín, n»m ë r×a §«ng Nam lôc ®Þa Ch©u ¸, nhng l¹i lät vµo gi÷a trung

Page 1 of 6

t©m vïng §«ng Nam ¸, víi ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ khÝ hËu nªn cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®a d¹ng, cã cÊu tróc nhiÒu hÖ sinh th¸i ®Æc trng. Ai ®· r¶o bíc trªn mäi miÒn cña ®Êt níc b»ng nhiÒu con ®êng kh¸c nhau nh ®êng thuû, ®êng bé, trªn çc thÒm lôc ®Þa, ®êng biÓn hoÆc xuyªn çc ®êng bé B¾c Nam qua çc vïng ®ång b»ng Trung Bé hay çc d·y nói cao ®Òu kh«ng khái ng¹c nhiªn vµ tù hµo tríc vÎ ®Ñp tù nhiªn cña nh÷ng phong c¶nh ®éc ®¸o ®iÓn h×nh. Çi quyÕn rò lßng ngêi ë ®©y kh«ng ph¶i lµ vÎ ®Ñp ®¬n ®iÖu mµ lµ c¶nh s¾c lu«n lu«n ®æi thay ë tõng ®Þa ph¬ng, tõng hÖ sinh th¸i, mçi hÖ sinh th¸i ®Òu mang mét mµu s¾c ®éc ®¸o cña riªng m×nh.

Thùc vËy, 3/4 diÖn tÝch cña l·nh thæ lµ ®åi nói, nói non trïng ®iÖp tr¶i rõng tõ B¾c chÝ Nam, cã nh÷ng d·y nói tr«ng nh d¹ng h×nh th¸p, sên dèc th¼ng ®øng t¹o nªn çc thung lòng hiÓm trë ®iÓn h×nh lµ d·y Hoµng Liªn S¬n dµi 180km, réng 30km cã ®Ønh cao chãt vãt nh ®Ønh Phan Si P¨ng (Lµo Cai) - cao 3143m so víi mÆt biÓn. D·y nói nµy chia phÝa B¾c ViÖt Nam thµnh 2 vïng ®Þa lý tù nhiªn kh¸c nhau. §«ng B¾c vµ T©y B¾c víi hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh, tõ d·y nói cao miÒn T©y B¾c - xø së cña rõng hoa ban tr¸ng lÖ ®Õn çc cao nguyªn tho¸ng m¸t, réng lín xen víi nh÷ng vùc s©u th¼m, víi dßng s«ng §µ uèn quanh gi÷a çc nói cao th¼ng ®øng. Ngîc l¹i, rõng nói §«ng B¾c l¹i cã nh÷ng nÐt ®éc ®¸o riªng, víi khÝ hËu giã mïa ®«ng b¾c rÐt buèt. Víi nh÷ng d·y nói uèn cong thµnh vßng cung låi ra phÝa biÓn §«ng, cïng nh÷ng vïng ®åi réng lín nèi ®u«i nhau xen vµo çc thung lòng rËm r¹p, nh÷ng d·y rõng tha lu«n lu«n ®æi thay mµu s¾c khi mïa thu ®Õn. TiÕp ®Õn lµ d·y Trêng S¬n hïng vÜ b¾t nguån tõ B¾c ®Õn cùc Nam ViÖt Nam, chuyÓn dÇn xuèng lµ ®ång b»ng Nam Bé n»m ë khu vùc s«ng Cöu Long réng lín vµ ph× nhiªu. D·y Trêng S¬n chia l·nh thæ miÒn trung ViÖt Nam thµnh 2 phÇn kh¸c h¼n nhau vÒ c¶nh quan sinh th¸i vµ chÕ ®é khÝ hËu; sên ®«ng ch¹y ra tËn biÓn ®ãn giã mïa ®«ng B¾c, cßn sên T©y nghiªn m×nh xuèng thung lòng Cöu Long ®ãn giã mïa ®«ng Nam. ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt nµy thÓ hiÖn râ nÐt tõ ®Ìo H¶i V©n (vÜ tuyÕn 16) trë vµo Nam, vïng nam Trêng S¬n ®Þa h×nh t¬ng ®èi b»ng ph¼ng cã ®Ønh nói Ngäc Linh cao 2588m so víi mÆt biÓn, ë ®©y cã khi hËu, c¶nh quan sinh th¸i rÊt kh¸c biÖt so víi çc vïng l©n cËn. Çc ®Æc ®iÓm ®a d¹ng vÒ cÊu tróc ®Þa h×nh ®· t¹o cho l·nh thæ ViÖt Nam cã nhiÒu lo¹i h×nh hÖ sinh th¸i kh¸c nhau hÖ sinh th¸i biÓn, çc d¶i çt tr¾ng ven bê çc h¶i ®¶o xanh t¬i, çc hÖ sinh th¸i nói ®¸ v«i khæng lå cã nhiÒu hang ®éng næi tiÕng, hÖ sinh th¸i vïng Trung Du, hÖ sinh th¸i nói cao, hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp níc, rõng Èm thêng xanh, rõng nöa rông l¸, rõng th«ng vµ rõng trång c«ng nghiÖp...), mçi hÖ sinh th¸i ®Òu cã çi riªng cña nã. Së dÜ nh vËy lµ do thiªn nhiªn ®· tr¶i qua hµng triÖu n¨m cÊu thµnh mét d¶i ®Êt thèng nhÊt trªn mét b¸n ®¶o réng lín, mét l·nh thæ giµu, ®Ñp, phong phó, hµi hoµ gi÷a nói non vµ ®ång b»ng cã s«ng ngßi dµy ®Æc, cã biÓn liÒn kÒ bao quanhth«ng qua çc ®¹i d¬ng. L·nh thæ ViÖt nam ®· tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi, h¬n 4000 n¨m lÞch sö víi nÒn v¨n ho¸ ®a d¹ng cña 54 s¾c téc anh em trªn m¶nh dÊt ViÖt Nam. V× vËy, ®©y kh«ng chØ lµ çi n«i cæ cña nh©n lo¹i mµ cßn ®îc xem nh lµ çi n«i ph¸t sinh cña nhiÒu loa× sinh vËt nãi chung vµ nguån tµi nguyªn thùc vËt, ®éng vËt nãi riªng, thiªn nhiªn ViÖt Nam rÊt lµ phong phó bëi mét líp phñ thùc vËt giµu cã, ®a d¹ng víi kho¶ng 11000 loµi thùc vËt kh¸c nhau bao phñ gÇn mét nöa diÖn tÝch cña l·nh thæ (43,8%) vµo nh÷ng thËp kû 40 cña thÕ kû nµy. Tr-íc ®©y, mÆt ®Êt bao giê còng phñ trªn m×nh mét tÊm ¸o choµng mµu xanh tuyÖt t¸c víi çc th¶m cá, th¶m c©y rõng, c©y bôi che chë quanh n¨m. Bªn c¹nh çc loµi thùc vËt tù nhiªn th× ViÖt Nam còng lµ n¬i rÊt ®a d¹ng vÒ çc loµi c©y trång ë khu vùc §«ng Nam ¸, lµ mét trong nh÷ng ba çi n«i quan träng vÒ c©y trång thÕ giíi. §©y lµ mét nÐt u viÖt cña khÝ hËu vïng nhiÖt ®íi Èm ë níc ta, lµ c¬ së gãp phÇn ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thuû s¶n, du lÞch sinh th¸i bÒn v÷ng.

Thùc tÕ ®· chøng minh kh«ng chØ tríc ®©y, hiÖn nay vµ t¬ng lai, dï ngµnh trång trät, ch¨n nu«i ®¹i gia sóc, gia cÇm cã ph¸t triÓn ®Õn møc ®é nµo ®i n÷a, th× nh÷ng s¶n phÈm lÊy tõ ®éng thùc vËt hoang d· vÉn lµ nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ b¶o vÖ m«i trêng, b¶o vÖ c©n b»ng sinh thÝa tù nhiªn vµ hÖ sinh th¸i nh©n v¨n. Bëi v× ngoµi gi¸ trÞ phæ biÕn truyÒn thèng lµ nguån thùc phÈm bæ sung cho çc b÷a ¨n hµng ngµy cña çc gia ®×nh ë vïng nói rõng, h¶i

Page 2 of 6

®¶o, çc loµi ®éng vËt, thùc vËt hoang d· cßn cung cÊp nh÷ng s¶n phÈm gi¸ trÞ kh¸c mµ ë ®éng vËt, thùc vËt ®· thuÇn dìng kh«ng thÓ cã ®îc nh: tuyÕn x¹, näc, mËt, sõng, nhung, vÈy, nai, x¬ng, çc ho¹t chÊt sinh häc... thËm chÝ lµ c¶ da l«ng thó, bß s¸t còng lµ s¶n phÈm cã gi¸ trÞ cao. §éng vËt, thùc vËt rõng nhiÖt ®íi còng lµ s¶n phÈm phôc vô cho kinh doanh du lÞch rÊt hÊp dÉn. Nh chóng ta ®· ®Òu biÕt, hiÖn nay ë çc níc Ch©u Phi, Ch©u Mü, Ch©u ©u, Ch©u ¸.... ngêi ta lËp nªn m¹ng líi c«ng viªn quèc gia, khu b¶o tån thiªn nhiªn kh«ng ph¶i ®Ó s¨n b¾n d· thó gÆt h¸i l©m s¶n mµ lµ ®Ó ng¾m nh×n quan s¸t vÎ ®Ñp mu«n mµu mu«n vÎ cña thiªn nhiªn. Nªn ý thøc r»ng b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc cã nghÜa lµ b¶o vÖ çc loµi sång hoang d· vµ çc loµi ®äc thuÇn dìng, nh»m b¶o tån çc quü gen mét çch bÒn v÷ng, nhÊt lµ çc nguån "gen" ®Þa ph¬ng. §èi víi çc hÖ sinh th¸i nhiÖt ®íi, viÖc b¶o tån çc loµi ®ang sèng hoang d· cã mét ý nghÜa l©u dµi, bëi lÏ çc loµi dÞa ph¬ng hoÆc dÆc h÷u hÑp d· tõng thÝch nghi víi çc yÕu tè m«i trêng cña ®Þa ph¬ng. ®ã lµ c¬ së ®Ó chóng ta lùa chän nh÷ng tæ hîp loµi cã tÝnh chèng chÞu, thÝch nghi cao, nh»m phôc vô cho viÖc lai t¹o thµnh nh÷ng chñng quÇn ®éng vËt cã triÓn väng tæ chøc trång trät ch¨n nu«i trong çc hé gia ®×nh, lµm phong phó çc lo¹i h×nh kinh tÕ ë n«ng th«n t¹o çc m« h×nh c¬ cÊu VAC ë ViÖt Nam. Day còng lµ iÓm du lÞch t×m hiÓu truyÒn thèng canh t¸c ë tõng vïng.

§Ó ®¸nh gi¸ ®óng vai trß ®a d¹ng sinh häc rõng nhiÖt ®íi nh»m phôc vô l©u dµi cho chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ phôc vô u lÞch sinh th¸i cña tõng vïng còng nh toµn vÑn l·nh thæ, chóng ta kh«ng thÓ xem nhÑ viÖc kiÓm kª ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng sè lîng, chÊt lîng çc quÇn c thùc vËt, ®éng vËt ph©n bè trªn çc hÖ sinh th¸i kh¸c nhau trong çc hÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi.

3. Çc vïng cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao - lµ tiÒm n¨ng lín trong tæ chøc du lÞch sinh th¸i

3.1. ý thøc s©u s¾c cña vai trß ®a d¹ng sinh häc trong chiÕn lîc ph¸t triÓn bÒn v÷ng

Ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña çc kÕ ho¹ch phôc håi, ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· chó träng ®Õn çc c«ng t¸c tæ chøc x©y dùng hÖ thèng çc khu b¶o tån thiªn nhiªn, tõ n¨m 1986 - 1990 d· thµnh lËp 90 khu víi tæng diÖn tÝch 952.822 ha. §Õn n¨m 1997 Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n ®Ò nghÞ n©ng lªn thµnh 105 khu b¶o vÖ thiªn nhiªn bao gåm 10 vên quèc gia, 61 khu b¶o tån thiªn nhiªn vµ 34 khu rõng v¨n ho¸, lÞch sö, m«i trêng víi tæng diÖn tÝch lµ 2092.466ha. Çc khu b¶o tån nµy dang tÝch luü, ph¸t triÓn mét nguån da d¹ng sinh häc cao, nhiÒu loµi thùc, ®éng vËt quý hiÕm ®Æc h÷u cña ViÖt Nam, cña thÕ giíi ®ang ph©n bæ trong çc vên quèc gia, çc khu b¶o tån. HÖ thèng çc khu b¶o tån tÝch luü sù phong phó çc nguån gen ®éng thùc vËt, d-îc ph©n bè kh¾p trong c¶ níc tõ vÜ tuyÕn 8o20' B¾c xuèng 23o vÜ B¾c, víi chiÒu dµi bê biÓn 3200km. Trong hÖ thèng çc khu vùc ®· ®îc tæ chøc b¶o vÖ kh«ng nh÷ng rÊt phong phó vÒ tÝnh ®a d¹ng sinh häc mµ cßn thÓ hiÖn tÝnh ®a d¹ng s¾c th¸i v¨n ho¸ cña 54 d©n téc thiÓu sè, víi nÒn v¨n ho¸ ®Þa ph¬ng ®a d¹ng, v¨n ho¸ t«n gi¸o, v¨n ho¸ nghÒ truyÒn thèng v¨n häc ®« thÞ vµ n«ng th«n.

§©y lµ tiÒm n¨ng thùc sù, lµ mét bé phËn cùc kú quan träng cña sù nghiÖp b¶o vÖ m«i trêng lµ nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho ngµnh kinh tÕ du lÞch ë ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ du lÞch sinh th¸i.

3.2 Díi ®©y xin nªu mét sè ®Þa h×nh quen thuéc nhng rÊt ®éc ®¸o, lý thó ®Ó tæ chøc du lÞch

1. Tríc hÕt dÕn víi T©y B¾c ViÖt Nam xin h·y dõng ch©n dµi ngµy trong côm hÖ sinh th¸i ®éc ®¸o khu rõng ChiÒu Sinh, Xu©n Nha, Suèi Cép (S«ng M·), S¬n La råi ®Õn rõng T« H¹p H¬ng trong lßng

Page 3 of 6

§iÖn Biªn Phñ (Lai Ch©u) lÞch sö. B¹n h·y quan s¸t nghiªn cøu nh÷ng rõng hoa ban ®Çy quyÕn rò, trong rõng b¾t gÆp ®©u ®ã çc chó gÊu ngùa trÌo c©y kiÕm mËt, çc chó voäc, chó nai nhën nh¬ ng¬ ng¸c nh×n nh÷ng chó sãc bay (petonrista petonrista) tung lîng trong rõng Too H¹p H¬ng c©y cao th¼ng t¾p, ngîc lªn dßng Hoµng Liªn S¬n, víi ®Ønh Phan Xi P¨ng cao 3143m nhiÖt ®é trung b×nh

hµng n¨m kh«ng qu¸ 15'30. §©y lµ mét hÖ sinh th¸i cã nhiÒu lo¹i thùc vËt, ®éng vËt «n ®íi, t¹i ®©y b¹n h·y th¨m nh÷ng rõng p¬ mu, rõng th«ng, rõng phong lan mu«n mµu mu«n s¾c, mçi mét ®é cao kh¸c nhau cã th¶m thùc vËt kh¸c nhau ®Çy lý thó. Ch¼ng h¹n tõ rõng nhiÖt ®íi ë ®¹i møc thÊp 1000m, ®Õn çc rõng c©y l¸ nhän trªn nói cao trªn 2730-3000m, çc loµi c©y thÊp, cong queo phñ ®Çy rªu tr«ng rÊt kú ¶o l¹ thêng, hoÆc nh÷ng c©y tïng l¸ nhän cæ thô. B¹n cã thÓ gÆp trªn ®¹i cao trªn 2000m.

2. Qua miÒn §«ng B¾c xin mêi h·y ®Õn vêng quèc gia Ba BÓ, mét lo¹i hå níc ngät. Víi diÖn tÝch mÆt hå kho¶ng 300ha n»m lät gi÷a hÖ sinh th¸i nói ®¸ v«i, víi gi¸ trÞ chÊt lîng cña nguån níc ngät nªn ®· ®îc tæ chøc IUCN xÕp h¹ng lµ mét trong 20 hå níc næi tiÕng trªn thÕ giíi. ë ®©y cã sù ®a d¹ng sinh vËt cao, víi 420 loµi thùc vËt cã m¹ch bËc cao, hµng ngµn çc loµi ®éng vËt kh«ng x¬ng sèng, cã x¬ng sèng. §Æc biÖt t¹i ®©y cã loµi voäc mòi hÕch (Rhinopithecus avaonculus) lµ lo¹i thó ®Æc h÷u cña xø së Ba BÓ, Na Hang (Tuyªn Quang) ®ang Èn m×nh rong çc kiÓu rõng thêng xanh ma mïa nhiÖt ®íi. Loµi thó xinh ®Ñp nµy chØ cã ë ®©y mµ kh«ng t×m thÊy bÊt kú ë ®©u trªn hµnh tinh nµy. Rêi khu hÖ sinh th¸i ®Êt liÒn xin h·y ghÐ th¨m côm ®¶o vÞnh H¹ Long næi tiÕng.

3. Vên quèc gia Çt Bµ çch bê biÓn H¶i Phßng chõng 30km. Rõng ma nhiÖt ®íi trªn nói ®¸, liÒn kÒ víi biÓn, bao bäc vên quèc gia Çt Bµ cã kho¶ng 366 hßn ®¶o lín nhá ë ®ay còng mang tÝnh ®a sinh häc cña hÖ sinh th¸i ®¶o, víi 28 loµi thó, hµng tr¨m loµi chim, 20 loµi bß s¸t lìng c, cïng víi çc loµi vµ çc d¹ng san h« ®Æc biÖt trªn nói rõng Çt Bµ còng cã loµi voäc ®Çu tr¾ng (Trachypithecus francoisi

poliocephalus) lµ loµi thó ®Æc h÷u hÑp ë côm ®¶o nµy. §©y lµ biÓu tîng cña vên quèc gia Çt Bµ-H¶i Phßng.

4. Côm du lÞch trªn ch©u thæ s«ng Hång bëi çc rõng giÎ cña ChÝ Linh-Ph¶ L¹i, ngîc lªn ®Ønh nói Yªn Tö ghÐ qua vên quèc gia Tam §¶o, Ba V×, Cóc Ph¬ng, H¬ng S¬n næi tiÕng di tÝch chïa H¬ng. Nh÷ng n¬i nµy cã rõng nguyªn sinh næi tiÕng cña Cóc Ph¬ng, víi c©y chß ngµn n¨m cïng víi çc hang ®éng ë Ninh B×nh, ë H¬ng TÝch,çc danh lam th¾ng c¶nh, çc th¸c ghÒnh trªn d·y nói Tam §¶o (Panamesotriton delouteli) lµ loµi ®éng vËt ®Æc h÷u cña d·y nói Tam §¶o.

5. ThËt thó vÞ vµ ®Çy hÊp dÉn khi b¹n ®Õn víi côm çc khu b¶o tån thiªn nhiªn B¾c Trêng S¬n nh: Pu M¸t, Pï Hèng (NghÖ An), Vò Quang, KÎ Gç (Hµ TÜnh), Phong Nha, KÎ B¶ng (Qu¶ng B×nh) hoÆc çc vên quèc gia BÕn Ðn (Thanh Hãa), B¹ch M· (Thõa Thiªn-HuÕ). §ã ch¼ng ph¶i lµ n¬i ®· ®îc næi tiÕng bëi çc loµi thó míi, chim míi, chØ ®îc ph¸t hiÖn trong nh÷ng thËp kû 80-90 cña thÕ kû nµy nh: Loµi Sao La (Pseudoryx nghetinhensis), Mang Lín (Megamuntiacus vuquangensis) gµ L«i Lam ®u«i tr¾ng (Lophara hatinhensis) vµ nhiÒu loµi ç míi t×m thÊy ë s«ng Lam. Nãi ®Õn du lÞch sinh th¸i th¨m hang ®éng nÕu kh«ng ®Õn víi hang ®éng Phong Nha-KÎ B¶ng mét ®Þa danh næi tiÕng g¾n liÒn víi lÞch sö oai hïng trong c«ng cuéc chèng Mü cøu níc cña nh©n d©n ViÖt Nam, g¾n liÒn víi tªn tuæi MÑ Suèt-ngêi MÑ ViÖt Nam anh hïng suèt ®êi ch¨m chØ lµm ¨n trªn vïng çt tr¾ng cña hÖ sinh th¸i nh©nv¨n cña xø së miÒn Trung. Xin h·y ®õng véi vµng mµ nªn ghÐ vµo ®©yghi l¹i vµi h×nh ¶nh kû niÖm trªn miÒn ®Êt ®Çy nãng báng trong thêi chiÕn. Nhng l¹i v« cïng dÞu ngät vµ hÊp dÉn khi thêi b×nh trë l¹i cuéc sèng ®êi thêng.

6. Vît qua cÇu HiÒn L¬ng ®Õn víi Qu¶ng TrÞ, Khe Xanh ®êng 9 Nam Lµo, vµo th¨m thung lòng A L-íi, A Xãa víi chiÒu dµi 30km, mét hÖ sinh th¸i tõng g¸nh chÞu sö hñy diÖt sinh th¸i bëi chÊt ®éc mµu

Page 4 of 6

da cam; ë ®©y b¹n sÏ cã dÞp tËn m¾t nh×n çi thiªn nhiªn bÞ tµn ph¸, bÞ huû diÖt bëi chÊt rông l¸ mµ sau h¬n 20 n¨m vÉn cßn cha kh«i phôc ®îc. Lµm g× ®©y ®Ó hÖ sinh th¸i nh©n v¨n ë ®©y ®îc tËn hëng l¹i mµu xanh nguyªn vÑn cña thËp kû n¨m s¸u m¬i?. Chóng ta h·y lít qua qu¸ khø, nh×n vÒ t-¬ng lai cña çc gi¶i ph¸p c«ng nghÖ håi phôc l¹i hÖ sinh th¸i ë ®©y ®Ó t¹o nªn vÎ ®Ñp hµi hßa cña khu cè ®« HuÕ vµ c¶nh s¾c thiªn nhiªn Nam §«ng-Phong §iÒn, n¬i mµ gi÷a n¨m 1996 ®· t×m thÊy l¹i mét loµi gµ L«i Lam mµu tr¾ng (Lophia edwardsi) mét loµi chim ®Ñp trong hÖ chim trÜ ViÖt Nam.

7. TiÕn th¼ng vµo Nam qua ®Ìo H¶i V©n ®Õn víi côm du lÞch b¸n ®¶o S¬n Trµ, chïa Non Níc, Cï Lao Chµm. Víi rõng quÕ Trµ Mi næi tiÕng, xuyªn qua çnh rõng lßn bon vµng hîm cña xø së Gi»ng, Hiªn... Vïng T©y Qu¶ng Nam, cÝa n¬i mµ d©n téc Cµ Tu ®· dµy c«ng g×n gi÷, b¶o qu¶n mét su tËp khæng lå çc cÆp sõng, sä cña mét loµi mang nhá míi ®îc çc nhµ khoa häc ®Æt tªn lµ loµi mang Trêng S¬n (Caninmuvitiacus truongsonensis). §©y còng lµ loµi thó míi chØ ph¸t hiÖn vµo th¸ng 4 n¨m 1997. ThËt thó vÞ nÕu ®îc quan s¸t loµi thó nhá hiÒn lµnh nµy t¹i ®Êt Qu¶ng Nam mÕn kh¸ch.

8. Qua gi¶i ®Êt miÒn Trung ®Õn víi Nha Trang cã bê biÓn tuyÖt ®Ñp xin ghÐ th¨m côm ®¶o Hßn Cau, Hßn Mam, §¶o Ç, §¶o KhØ, ®Æc biÖt lµ §¶o ChimYÕn H»ng, mét loµi ®Æc s¶n miÒn Trung. Ngîc lªn cao nguyªn miÒn ®Êt ®á ba zan léng giã së cña hÖ sinh th¸i rõng c©y hä dÇu (Dpptercarpacea) næi tiÕng cña khu vùc §«ng Nam ¸, xø së cña nh÷ng ®Çn voi hoang d·. Ai ®· tõng nghe çi tªn Bu«n D¬n, çi n¬i víi diÖn tÝch nhá hÑp bªn c¹nh dßng s«ng Serepok cã b¶y d©n téc anh em sèng trong mét vïng Bu«n §«n- Bu«n TrÝ, çi n¬i ®· cã truyÒn thèng vÒ nghÒ thuÇn dìng voi qua hµng ngµn ®êi nay. §Õn ®©chóng ta sÏ ®îc chiªm ngìng çi tµi giái cña çc giµ lµng cña d©n téc MN«ng, £ §ª... chuyªn s¨n b¾n voi rõng mang vÒ thuÇn dìng thµnh con vËt nu«i hiÒn lµnh bªn c¹nh çc bu«n lµng á T©y Nguyªn.

§©y còng lµ n¬i ®îc thÕ giíi c«ng nhËn lµ vïng cã tÝnh ®a d¹n sinh häc cao, lµ n¬i duy nhÊt cña ViÖt Nam vµ çc níc §«ng Nam ¸ cã ®ñ 4 loµi bß x¸m (Bos sauveli), vµ bß sõng xo¾n (Novovibos spiralis) vµ còng lµ n¬i cßn cã nhiÒu loµi chim, thó, bß s¸t, ç, çc loµi thùc vËt thuéc diÖn quÝ hiÕm, ®Æc h÷u ë níc ta vµ trªn thÕ giíi. Vïng tiÕp gi¸p víi T©y Nguyªn lµ vên Quèc gia Çt Tiªn thuéc tØnh §ång Nai víi diÖn tÝch 35000 ha cïng víi khu b¶o vÖ tª gi¸c Java ë Çt Léc, hÖ sinh th¸i nµy còng phong phó vÒ thµnh phÇn, loµi, thùc vËt, ®éng vËt, ®Æc biÖt loµi tª gi¸c mét sõng (Rhinoceros sondaicus) hiÖn chØ cßn quÇn thÓ rÊt Ýt ë vïng Çt Léc. Vµo Çt Tiªn sÏ cã dÞp th¨m bÇy ç sÊu (Crocodylis) bÇy ç lãc vµ çc b·i chim hµng v¹n con. Qua khái §ång Nai-S«ng BÐ mêi b¹n ghÐ th¨m hÖ sinh th¸i Cån Giê míi ®îc phôc håi tõ n¨m 1976 trë l¹i ®©y. T¹i ®©y rÊt dÔ dµng xem quÇn thÓ khØ ®u«i dµi (Macaca

fascicularis), lîn rõng (sus serofa)... råi ®Õn víi çc s©n chim B¹c Liªu, TrÇn V¨n Thêi, Ngäc HiÓn víi hµng v¹n con chim bao gåm kho¶ng 50 loµi chim níc kh¸c nhau.

9. Xin chí l·ng quªn ghÐ th¨m côm ®¶o Phó Quèc C«n §¶o. Çc ®Þa danh næi tiÕng vÒ lÞch sö mµ cßn lµ xø së cña çc loµi rïa C«n §¶o mµ tæ chøc Quèc tÕ Quü ®éng vËt hoang d· WWF ®· gióp cho v-ên quèc gia C«n §¶o nh©n nu«i råi th¶ vµo biÓn c¶ mªnh m«ng, ë ®©y b¹n cã diÔm phóc ®Õn th¨m rõng C«n §¶o, n¬i còng cã nhiÒu loµi chim, loµi thó ®a d¹ng, ®Æc biÖt cã loµi sãc C«n §¶o (Callosciurus finlaysoni). §©y lµ loµi sãc ®Æc h÷u cña nói rõng C«n §¶o.

Qua nh÷ng minh chøng chñ yÕu ®îc tr×nh bµy trªn ®©y cho chóng ta thÊy r»ng çc tµi nguyªn ®a d¹ng sinh häc cïng víi ®a d¹ng çc nÒn v¨n ho¸ céng ®ång trªn l·nh thæ ViÖt Nam sÏ lµ mét tiÒm n¨ng lín phôc vô cho viÖc tæ chøc khai th¸c kinh doanh híng du lÞch nãi chung vµ du lÞch sinh th¸i nãi riªng ë ViÖt Nam.

Page 5 of 6

4. KiÕn nghÞ

Muèn ®¶m b¶o kinh doanh híng ph¸t triÓn ngµnh du lÞch sinh th¸i bÒn v÷ng, chóng t«i ®Ò nghÞ ngµnh chñ qu¶n cã sù hùop t¸c chÆt chÏ víi çc ngµnh nghiªn cøu khoa häc vÒ m«i trêng sinh th¸i, vÒ sö dông tµi nguyªn... nh»m quy ho¹ch ph¸t triÓn çc vïng cã ®Çy ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó tæ chøc kinh doanh díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. §ång thêi ph¶i ®Æc biÖt quan t©m phèi hîp chÆt chÏ víi çc Ban qu¶n lý çc vên Quèc gia, çc khu B¶o tån Thiªn nhiªn, còng nh víi chÝnh quyÒn çc cÊp ë ®Þa ph¬ng ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò chia sÎ lîi nhuËn cho çc céng ®ång ®Þa ph¬ng bëi çc thu nhËp tõ gÆt h¸i çc ®a d¹ng sinh häc phôc vô cho du lÞch

Trë vÒ môc lôc

Page 6 of 6

Du lÞch Sinh Th¸i vµ qu¶n lý m«i trêng du lÞch

ë çc vên quèc gia viÖt nam

Lª V¨n Lanh

Ph©n Héi çc Vên Quèc gia vµ Khu B¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam

1. §Æt vÊn ®Ò

Du lÞch lµ mét trong nh÷ng ngµnh lín nhÊt cña nÒn c«ng nghiÖp thÕ giíi; vµ vÊn ®Ò qu¶n lý m«i tr-êng du lÞch ®îc nghiªn cøu rÊt Ýt. Du LÞch Sinh Th¸i (DLST) lµ thµnh phÇn ph¸t triÓn nhanh nhÊt cña ngµnh du lÞch, nhng hiÓu biÕt vÒ du lÞch sinh th¸i cßn s¬ sµi.

Cho ®Õn nay, ViÖt Nam ®· thµnh lËp ®îc 10 vên quèc gia (VQG) víi tæng diÖn tÝch lµ 252.209 ha nh»m b¶o tån çc hÖ sinh th¸i rõng, çc nguån gen ®éng thùc vËt, b¶o vÖ çc di tÝch lÞch sö v¨n hãa vµ c¶nh quan ®Æc biÖt, phôc vô c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc, gi¸o dôc m«i trêng, du lÞch vµ nghØ ng¬i gi¶i trÝ. Ho¹t ®éng DLST trong çc VQG ®ang ë giai ®o¹n b¾t ®Çu nªn cÇn ph¶i ®îc qui ho¹ch vµ qu¶n lý thÝch hîp.

2. Kh¸i qu¸t vÒ du lÞch sinh th¸i

Cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ DLST. Nhng cã mét quan niÖm t¬ng ®èi thèng nhÊt lµ: Du lÞch sinh th¸i lµ lo¹i h×nh du lÞch thiªn nhiªn, cã sù gi¸o dôc vµ gi¶i thÝch vÒ m«i trêng thiªn nhiªn, hç trî cho ho¹t ®éng b¶o tån vµ ®îc qu¶n lý bÒn v÷ng vÒ mÆt sinh th¸i. Çc du kh¸ch sÏ ®îc tham quan, hiÓu biÕt, ®¸nh gi¸ vµ thëng thøc çc vïng thiªn nhiªn vµ v¨n ho¸ mµ kh«ng g©y nªn nh÷ng t¸c ®éng ph¸ huû kh«ng thÓ chÊp nhËn ®îc ®èi víi çc hÖ sinh th¸i vµ v¨n ho¸ ®Þa ph¬ng.

H×nh 1: S¬ ®å du lÞch sinh th¸i

Çc tæ chøc m«i trêng ®· nhÊn m¹nh mét çch chung chung r»ng chØ cã du lÞch dùa vµo tù nhiªn, ®-îc qu¶n lý bÒn v÷ng, hç trî b¶o tån, vµ cã gi¸o dôc m«i trêng (h×nh 1) míi cã thÓ ®îc gäi DLST.

Cã bèn mèi liªn hÖ chÝnh gi÷a du lÞch vµ m«i trêng: çc thµnh phÇn cña m«i trêng tù nhiªn lµ c¬ së cho thu hót thÞ trêng vµ s¶n phÈm cña du lÞch ; ho¹t ®éng qu¶n lý du lÞch lµm gi¶m tèi thiÓu hoÆc gi¶m bít ®i çc t¸c ®éng m«i trêng cña du lÞch; sù ®ãng gãp trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp vÒ kinh tÕ hoÆc vËt chÊt cña du lÞch cho sù b¶o tån; vµ th¸i ®é cña du lÞch ®èi víi m«i trêng vµ gi¸o dôc m«i trêng cho du kh¸ch ®îc thùc hiÖn bëi nh÷ng nhµ ®iÒu hµnh du lÞch. V× thÕ, cã nh÷ng khÝa c¹nh m«i tr-êng chñ yÕu cña nh÷ng thµnh phÇn kinh doanh du lÞch: s¶n phÈm vµ thÞ trêng, qu¶n lý, tiÒn tÖ vµ con ngêi.

Page 1 of 7

3. Qu¶n lý m«i trêng du lÞch ë çc Vên Quèc gia ViÖt Nam

Du lÞch sinh th¸i lµ mét trong nh÷ng môc tiªu qu¶n lý cña çc VQG. Mét trong nhiÒu chøc n¨ng vµ lîi Ých cña çc VQG lµ mang l¹i sù vui ch¬i gi¶i trÝ vµ gi¸o dôc cho du kh¸ch. Çc VQG ®· cung cÊp sù vui ch¬i gi¶i trÝ vµ gi¸o dôc cho du kh¸ch ®ång thêi tõ ho¹t ®éng nµy ®· t¹o ra thu nhËp ®¸ng kÓ ®Ó trang tr¶i cho çc chi phÝ qu¶n lý vên. Nhng còng cã nhiÒu trêng hîp mµ çc ho¹t ®éng du lÞch ®· vît qu¸ kh¶ n¨ng qu¶n lý cña vên. H¹ tÇng c¬ së chñ yÕu ®· bÞ sö dông qu¸ møc, tµi nguyªn ®· kiÖt vµ d©n ®Þa ph¬ng ®øng ngoµi çc ho¹t ®éng vµ kh«ng ®îc hëng lîi nhuËn.

Sù qu¸ t¶i, sù sö dông sai çc tµi nguyªn thiªn nhiªn, sù x©y dùng çc nhµ nghØ vµ h¹ tÇng c¬ së, vµ çc ho¹t ®éng du lÞch kh¸c dÉn ®Õn çc t¸c ®éng lªn m«i trêng. Çc t¸c ®éng nµy kh«ng chØ lµ vÒ tù nhiªn, mµ cßn vÒ v¨n hãa x· héi

Nh×n chung, t¸c ®éng cña du lÞch thay ®æi phô thuéc vµo sè lîng vµ b¶n chÊt cña du kh¸ch vµ ®Æc ®iÓm cña ®Þa ®iÓm du lÞch. Mçi ç nh©n du kh¸ch thêng cã çc t¸c ®éng t¬ng ®èi nhá. VÊn ®Ò n¶y sinh khi cã sè lín du kh¸ch hoÆc tµi nguyªn bÞ l¹m dông. V× vËy mÆc dï du lÞch cã thÓ sinh ra nguån lîi nhuËn cho çc VQG, nhng du lÞch còng lµm cho vÊn ®Ò qu¶n lý vên ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu khã kh¨n nghiªn träng. Còng nh hÇu hÕt çc vÊn ®Ò kh¸c, çc t¸c ®éng tiªu cùc cña du lÞch chØ cã thÓ ®îc qu¶n lý cã hiÖu qu¶ nÕu ®îc nhËn d¹ng, x¸c ®Þnh, vµ ®¸nh gi¸. Çc biÖn ph¸p qu¶n lý ®îc thiÕt lËp sau khi ®· hoµn thµnh çc c«ng viÖc nµy.

T¸c ®éng cña du lÞch lªn VQG cã thÓ ®îc chia thµnh hai thÓ lo¹i lín: Trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp. T¸c ®éng trùc tiÕp do sù cã mÆt cña du kh¸ch g©y ra, t¸c ®éng gi¸n tiÕp b¾t nguån tõ viÖc x©y dùng h¹ tÇng c¬ së cho çc ho¹t ®éng du lÞch.

Çc t¸c ®éng trùc tiÕp cña du lÞch lªn m«i trêng ®îc ph©n ra nh sau

� t¸c ®éng lªn çc vÕt lé ®Þa chÊt, kho¸ng s¶n, vµ ho¸ th¹ch � t¸c ®éng lªn ®Êt ®ai � t¸c ®éng lªn tµi nguyªn níc � t¸c ®éng lªn th¶m thùc vËt � t¸c ®éng lªn ®êi sèng cña ®éng vËt � t¸c ®éng lªn vÖ sinh � t¸c ®éng lªn c¶nh quan � t¸c ®éng lªn m«i trêng v¨n ho¸.

CÇn ph¶i nhí r»ng çc ¶nh hëng sinh th¸i cña çc ho¹t ®éng du lÞch Ýt khi x¶y ra mét çch ®¬n lÎ. Çc t¸c ®éng hay x¶y ra ®ång thêi, hoÆc x¶y ra theo thø tù, cã thÓ dù ®o¸n tíi mét møc ®é nµo ®ã. Çc ®Þa ®iÓm cã nhiÒu çc ho¹t ®éng gi¶i trÝ sÏ lµ n¬i ®Çu tiªn bÞ ¶nh hëng, vµ cã thÓ ®îc sö dông ®Ó dù ®o¸n sù thay ®æi hay x¶y ra ë çc n¬i kh¸c trong trêng hîp cã t¨ng mËt ®é sö dông hoÆc sö dông sai.

Qu¶n lý VQG lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc cÊp b¸ch nhÊt ë nhiÒu níc. Sù th¨m thó ®ang t¨ng lªn ë çc VQG trªn thÕ giíi. ë mét sè n¬i t¨ng rÊt nhanh - gÊp ®«i hoÆc gÊp ba trong vßng mét n¨m -trong khi nhiÒu vên cha ®ñ ®iÒu kiÖn cho du lÞch. Çc nh©n viªn cña hä kh«ng ®îc ®µo t¹o ®Ó qu¶n lý du lÞch.Thªm vµo ®ã, ®èi mÆt víi nh÷ng thö th¸ch qu¶n lý míi, nh÷ng VQG nµy thiÕu vèn, thiÕu

Page 2 of 7

ngêi, vµ ph¶i chÞu ¶nh hëng cña sù t¨ng lªn gÊp béi cña çc ho¹t ®éng ph¸t triÓn xung quanh hä. TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè nµy ®ang ®e däa sù b¶o tån çc VQG. Çc mèi ®e do¹ nµy cã thÓ gi¶m bít ®i nÕu nh DLST ®îc ph¸t triÓn theo çc nguyªn t¾c chØ ®¹o vµ qui ho¹ch hîp lý.

4. Çc nguyªn t¾c chØ ®¹o vÒ du lÞch sinh th¸i

4.1. Nguyªn t¾c chØ ®¹o cho kh¸ch du lÞch sinh th¸i (nguyªn t¾c ®¹o ®øc)

� T«n träng v¨n ho¸ ®Þa ph¬ng vµ kh«ng ®a nÕp sèng thµnh thÞ vµo n¬i b¹n tíi. � Kh«ng l¹i qu¸ gÇn ®éng vËt hoang d· vµ kh«ng cho chóng ¨n. � Kh«ng thu thËp ®éng thùc vËt ®îc b¶o vÖ vµ bÞ ®e do¹. � Kh«ng mua ®éng thùc vËt ®îc b¶o vÖ vµ bÞ ®e däa hoÆc çc s¶n phÈm lµm tõ chóng. � Mang r¸c th¶i cña b¹n vÒ nhµ vµ cè kh«ng lµm « nhiÔm m«i trêng níc vµ ®Êt. � Häc vÒ v¨n ho¸ vµ tù nhiªn cña n¬i du lÞch tríc khi b¹n ®Õn th¨m. � Quan t©m ®Õn cuéc sèng ®êi thêng vµ vÊn ®ª m«i trêng th«ng qua chuyÕn ®i. � Sèng gÇn gòi víi thiªn nhiªn vµ tiÕp thu lèi sèng thiªn nhiªn th«ng qua kinh nghiÖm cña

chuyÕn ®i.

4.2. Nguyªn t¾c chØ ®¹o cho çc nhµ ®iÒu hµnh du lÞch sinh th¸i vµ çc híng dÉn viªn du lÞch

� LËp kÕ ho¹ch chuyÕn ®i nh»m n©ng cÊp tõ du lÞch thiªn nhiªn lªn du lÞch mang tÝnh m«i trêng.

� Chän nh÷ng n¬i du lÞch s½n sµng tiÕp nhËn DLST. � L¾ng nghe ý kiÕn cña çc nhµ du lÞch, tæ chøc b¶o tån phi chÝnh phñ còng nh céng ®ång

®Þa ph¬ng trong giai ®o¹n quy ho¹ch. � Kh«ng chÊp nhËn nhãm du lÞch lín h¬n hai m¬i ngêi. � Tæ chøc ®Þnh híng cho kh¸ch du lÞch tríc chuyÕn du lÞch. � Thu n¹p híng dÉn viªn cã hiÓu biÕt vµ thùc hµnh vÒ DLST. � Thu xÕp çc híng dÉn viªn ®Þa ph¬ng quen thuéc víi tù nhiªn vµ v¨n ho¸ ®Þa ph¬ng cña n¬i

du lÞch. � Chän n¬i ¨n ë do ngêi ®Þa ph¬ng qu¶n lý vµ giíi thiÖu çc vËt lu niÖm cã ý nghÜa vÒ m«i tr-

êng cho kh¸ch du lÞch � KhuyÕn khÝch du kh¸ch tiÕp xóc víi d©n ®Þa ph¬ng. � Thu thËp nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt cña céng ®ång ®Þa ph¬ng còng nh du kh¸ch ®Ó t¸c ®éng trë

l¹i çc cuéc du lÞch sau.

4.3. Nguyªn t¾c chØ ®¹o cho chñ nhµ trä

� Chän n¬i thÝch hîp ®Ó lµm n¬i ¨n nghØ cho kh¸ch DLST � Lµm gi¶m tíi møc thÊp nhÊt nh÷ng t¸c ®éng lªn thiªn nhiªn vµ v¨n ho¸ ®Þa ph¬ng khi lËp kÕ

ho¹ch x©y dùng khu ¨n nghØ. � H·y b¸m s¸t víi çc th«ng tin vÒ ¶nh hëng cña khu ¨n nghØ ®Õn m«i trêng xung quanh, phong

Page 3 of 7

c¶nh, n¨ng lîng vµ lu vùc s«ng. � Kh«ng cung cÊp nh÷ng ph¬ng tiÖn hay dÞch vô kh«ng cÇn thiÕt. � Gi¶i thÝch vÒ thiªn nhiªn vµ v¨n ho¸ ®Þa ph¬ng cho du kh¸ch. � Trao ®æi th«ng tin víi çc nhµ tù nhiªn häc ®Þa ph¬ng, çc nhãm b¶o tån, vµ ph¬ng tiÖn gi¸o

dôc nh trung t©m ®ãn kh¸ch.

Cho kh¸ch ¨n nh÷ng mãn ¨n vµ b¸n cho hä nh÷ng mãn quµ lµm b»ng s¶n phÈm ®Þa ph¬ng.

� §em nh÷ng hiÓu biÕt vµ th«ng tin thu lîm ®îc tõ DLST phôc vô trë l¹i cho céng ®ång ®Þa ph-¬ng.

� Tham gia vµo çc sù kiÖn vµ ho¹t ®éng gi¸o dôc liªn quan dÕn b¶o tån thiªn nhiªn vµ g×n gi÷ v¨n hãa ®Þa ph¬ng.

4.4. Nguyªn t¾c chØ ®¹o cho çc nhµ qu¶n lý khu b¶o tån thiªn nhiªn- cÊp quèc gia vµ ®Þa ph¬ng

� Nghiªn cøu vÒ søc chÞu ®ùng cña khu b¶o tån thiªn nhiªn ®Ó ®Æt ra sè lîng du kh¸ch tèi ®a vµ kiÓm so¸t ®Ó phßng chèng sù sö dông qu¸ møc çc khu nµy.

� H¹n chÕ nh÷ng hµnh vi cã t¸c ®éng xÊu ®Õn tù nhiªn vµ giíi thiÖu nh÷ng ho¹t ®éng cã t¸c ®éng nhá nhÊt ®Õn tù nhiªn.

� LËp ra mét hÖ thèng ®Ó lîi nhuËn tõ DLST ®îc dïng cho viÖc b¶o vÖ çc khu b¶o tån thiªn nhiªn.

� ThiÕt lËp nh÷ng ph¬ng tiÖn gi¸o dôc m«i trêng nh trung t©m ®ãn kh¸ch, çc ®êng mßn thiªn nhiªn.

� Cung cÊp th«ng tin vµ néi dung gi¸o dôc m«i trêng liªn quan ®Õn tù nhiªn vµ v¨n ho¸ ®Þa ph-¬ng.

� Thu thËp hÖ thèng th«ng tin dÉn liÖu khoa häc vÒ sù qu¶n lý hÖ sinh th¸i vµ gi¸o dôc m«i tr-êng.

� Cung cÊp çc c¬ héi nghiªn cøu vµ ®µo t¹o cho nh÷ng nhµ ®iÒu hµnh vµ híng dÉn viªn du lÞch.

� Hç trî çc ho¹t ®éng gi¸o dôc m«i trêng do çc nhãm t×nh nguyÖn vµ tæ chøc t nh©n ®¶m nhËn.

� G¾n DLST vµo kÕ ho¹ch qu¶n lý khu b¶o tån thiªn nhiªn nh lµ mét bé phËn quan träng. � Gi¸m s¸t çc ¶nh hëng qua l¹i cña du lÞch ®èi víi b¶o tån thiªn nhiªn vµ céng ®ång ®Þa ph-

¬ng. � ThiÕt lËp mét khu vùc mÉu vÒ DLST trong ph¹m vi vên quèc gia.

5. Quy ho¹ch du lÞch sinh th¸i cho çc vên quèc gia

DLST ë VQG cÇn ph¶i ®îc qui ho¹ch ®Ó thu ®îc lîi nhuËn tèi ®a l©u dµi vµ gi¶m tèi thiÓu nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc. ViÖc qui ho¹ch ®ßi hái sù tiÕp cËn l©u dµi. ë mét vµi khu vùc nh÷ng yªu cÇu b¶o tån cã thÓ lo¹i trõ çc lo¹i vµ møc ®é sö dông DLST nµo ®ã. CÇn thiÕt ph¶i nhËn râ nh÷ng trë ng¹i vÒ x· héi vµ m«i trêng tríc khi giíi thiÖu DLST.

Page 4 of 7

ViÖc qui ho¹ch ®ßi hái kh¶o s¸t toµn diÖn, ®¸nh gi¸ vµ am hiÓu vÒ çc khu tù nhiªn, çc céng ®ång vµ v¨n ho¸ ®Þa ph¬ng cã liªn quan víi çc khu tù nhiªn. ViÖc qui ho¹ch nªn bao gåm c¶ sù tham gia cã ý nghÜa cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng. Nh÷ng ®iÒu mµ hä ®ãng gãp trong qu¸ tr×nh qui ho¹ch cµng sím, cµng tèt.

Mçi VQG ph¶i ®îc xem xÐt theo tiªu chuÈn riªng, vÝ dô, chÊt lîng cña nh÷ng ®Æc trng thiªn nhiªn, kh¶ n¨ng phôc håi hÖ sinh th¸i (kh¶ n¨ng cã thÓ chÞu ®îc ®èi víi du lÞch), kh¶ n¨ng tiÕp cËn. VÝ dô, VQG Ba V× cã gi¸ trÞ b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc thÊp h¬n Khu b¶o tån thiªn nhiªn Vò Quang. Nhng Ba V× cã tiÒm n¨ng du lÞch cao h¬n v× cã nhiÒu c¶nh ®Ñp, th¸c níc, tµn tÝch vµ ë gÇn Hµ Néi. VQG B¹ch M· còng cã tiÒm n¨ng du lÞch cao, nã gîi më nh÷ng c¶nh ®Ñp ngo¹n môc cña thµnh phè HuÕ, §µ N½ng vµ cña biÓn. §êng vµo rÊt dÔ, chØ çch ®êng quèc lé 1 chøng 5 km. N¬i ¨n nghØ vµ çc dÞch vô ®îc qu¶n lý vµ cã kÕ ho¹ch tèt cã thÓ gióp ®ì nhiÒu du kh¸ch mµ kh«ng lµm tæn h¹i tíi rõng vµ ®éng vËt hoang d¹i. B¹ch M· còng cã gi¸ trÞ ®a d¹ng sinh häc cao, nhng ®a sè çc loµi ë ®©y ®Òu cã ë çc khu b¶o tån thiªn nhiªn kh¸c. Xem xÐt t×nh h×nh mét çch toµn diÖn trong c¶ níc cã lÏ ph¸t triÓn du lÞch ë B¹ch M· lµ kh«n ngoan h¬n nhiÒu so víi ë Çt Tiªn. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi vên quèc gia ®Òu cã s¶n phÈm DLST.

ViÖt nam ®ang tiÕn hµnh qui ho¹ch DLST, ®· cã sù gãp phÇn cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng. Çc luËt lÖ, u tiªn ®Çu t vµ chÝnh s¸ch du lÞch cña nhµ níc cã thÓ ®îc thiÕt lËp tríc khi du lÞch ®Æt ch©n tíi çc VQG nh¹y c¶m.

6. Sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph¬ng

Çc kh¸ch DLST s½n lßng tr¶ thªm tiÒn cho viÖc b¶o tån; do ®ã çc nhµ qui ho¹ch ph¶i b¶o ®¶m r»ng thu nhËp ®ã sÏ ®îc dïng cho viÖc b¶o tån. §iÒu cèt yÕu lµ ngêi d©n ®îc tham gia sím trong qu¸ tr×nh qui ho¹ch. Ngoµi ra çc c¬ quan còng nªn céng t¸c víi çc tæ chøc vµ nh©n d©n ®Þa ph¬ng. §Ó nh©n d©n ®Þa ph¬ng thu ®îc lîi nhu©n tõ DLST vµ tham gia vµo viÖc b¶o tån, hä ph¶i ®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc qui ho¹ch du lÞch vµ cung cÊp çc dÞch vô vµ ¨n ë cho kh¸ch DLST.

Lîi nhuËn thu ®îc tõ DLST ph¶i ®îc g¾n liÒn víi viÖc b¶o tån nguån tµi nguyªn ®Þa ph¬ng vµ çc khu b¶o tån; nh©n d©n ®Þa ph¬ng ph¶i nhËn thøc ®îc mèi quan hÖ nµy. Sù ph¸t triÓn DLST ë VQG nªn kÕt hîp víi viÖc ph¸t triÓn çc céng ®ång gÇn ®ã. Çc dù ¸n ph¸t triÓn nªn kÕt hîp gi÷a viÖc b¶o vÖ VQG, DLST vµ sù ph¸t triÓn n«ng th«n thÝch hîp (hay "ph¸t triÓn sinh th¸i") cña çc céng ®ång kÒ s¸t VQG.

Ph¶i cã sù khuyÕn khÝch vÒ kinh tÕ cho viÖc b¶o tån. §Ó ®iÒu nµy cã hiÖu qu¶ cÇn cã sù tham gia víi sè ®«ng ngêi ®Þa ph¬ng trong çc dù ¸n DLST. Ch¼ng h¹n, mét dù ¸n du lÞch nhá sÏ cã hiÖu qu¶ h¬n nhiÒu nÕu thuª mét vµi ngêi d©n ®Þa ph¬ng lµm híng dÉn hoÆc ngêi kiÓm l©m kiªm nhiÖm thay cho viÖc thuª mét híng dÉn viªn chuyªn nghiÖp. Nh©n d©n ®Þa ph¬ng ®îc khuyÕn khÝch ®Ó ®Çu tvµo dù ¸n nh trång c©y, qu¶n lý çc vên ¬m hoÆc t¹o ra chç nghØ cho kh¸ch.

§¸ng tiÕc lµ DLST kh«ng lu«n lu«n dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn sinh th¸i. ViÖc thiÕu sù lång ghÐp gi÷a çc môc tiªu ph¸t triÓn vµ b¶o tån lµ nguyªn nh©n suy tho¸i tµi nhuyªn, lµm gi¶m tiÒm n¨ng vµ lîi nhuËn kinh tÕ cã thÓ thu ®îc tõ DLST. Nguyªn nh©n râ rµng nhÊt lµ kh«ng chó ý nh÷ng nhu cÇu vµ sù u ®·i cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng v× hä kh«ng cã quyÒn trong qu¸ tr×nh qui ho¹ch.

Page 5 of 7

§éng viªn céng ®ång ®Þa ph¬ng tham gia vµo çc dù ¸n DLST ë VQG. Céng ®ång nh©n d©n ®Þa ph-¬ng cã thÓ tham gia vµo çc ho¹t ®éng sau:

� Qui ho¹ch dù ¸n DLST: nh ®iÒu tra kh¶o s¸t, gãp ý kiÕn x©y dùng kÕ ho¹ch, ®Ò xuÊt çc ph-¬ng ¸n hùc hiÖn.

� X©y dùng h¹ tÇng c¬ së: lµm ®êng, ph¸t quang ®êng mßn, x©y dông hå, ®Ëp chøa níc, x©y dùng nhµ nghØ vµ çc c¬ së vui ch¬i gi¶i trÝ

� Tham gia cung cÊp çc dÞch vô ¨n uèng, nhµ nghØ, ban hµng lu niÖm. Ho¹t ®éng nµy sÏ kÐo theo sù tham gia cña nhiÒu ngêi vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ch¨n nu«i, trång trät, ph¸t triÓn vên c©y ©n qu¶ vµ s¶n xuÊt hµng thñ c«ng mü nghÖ

� Tham gia híng dÉn kh¸ch du lÞch. CÇn cã kÕ ho¹ch ®µo t¹o, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®Þa ph¬ng, biÕn nh÷ng thî s¨n thµnh híng dÉn viªn DLST.

� Tham gia vËn chuyÓn kh¸ch du lÞch, tr«ng coi vµ söa ch÷a çc ph¬ng tiÖn ®i l¹i cña du kh¸ch.

Nªn tæ chøc ®Êu thÇu çc dù ¸n ph¸t triÓn DLST, nhng cÇn cã sù u tiªn cho çc nhµ ®Çu t, çc c¬ quan ®oµn thÓ ®Þa ph¬ng gÇn VQG

VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ngêi d©n ®îc hëng lîi g× tõ ho¹t ®éng DLST? tríc hÕt hä ®îc hëng trùc tiÕp tõ nh÷ng ho¹t ®éng nªu trªn. Çc dô ¸n du lÞch nªn u tiªn dµnh cho d©n ®Þa ph¬ng cµng nhiÒu c¬ héi tham gia cµng tèt. Bªn c¹nh viÖc sö dông lîi nhuËn thu ®îc tõ DLST ®Ó bï ®¾p cho c«ng t¸c b¶o tån nªn dµnh mét phÇn ®Ó ph¸t triÓn çc c«ng tr×nh phóc lîi cho céng ®ång ®Þa ph¬ng nh: ®iÖn, ®êng, trêng häc, tr¹m y tÕ hoÆc phôc håi çc c«ng tr×nh vµ ho¹t ®éng v¨n ho¸ ®Þa ph¬ng.

7. KÕt luËn

Çc nhµ qu¶n lý vên quèc gia cã nhiÒu hi väng vÒ nh÷ng g× mµ DLST cã thÓ mang l¹i. Hä còng rÊt b¨n kho¨n vÒ nh÷ng th¸ch thøc b¾t nguån tõ DLST. Sù t¸c ®éng cña DLST vÒ lý thuyÕt lµ qu¸ râ rµng. Çi gi¸ tiÒm n¨ng ph¶i tr¶ lµ sù tho¸i ho¸ m«i trêng, sù kh«ng c«ng b»ng vµ sù kh«ng æn ®Þnh vÒ kinh tÕ, vµ nh÷ng thay ®æi tiªu cùc vÒ v¨n ho¸ x· héi. Lîi Ých tiÒm tµng cña DLST lµ t¹o ra nguån kinh phÝ cho çc VQG, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho nh÷ng ngêi d©n sèng gÇn VQG, thóc ®Èy gi¸o dôc m«i trêng vµ n©ng cao nhËn thøc vÒ b¶o tån. §Ó gi¶m çi gi¸ ph¶i tr¶ vµ t¨ng lîi Ých tiÒm tµng th× viÖc ph¸t triÓn DLST ph¶i dùa trªn nguyªn t¾c chØ ®¹o, qui ho¹ch hîp lý vµ cã sù tham gia qu¶n lý cña céng ®ång ®Þa ph¬ng.

NhËn thøc ®îc vai trß cña DLST ®èi víi c«ng t¸c b¶o tån thiªn nhiªn, Ph©n Héi Çc Vên Quèc Gia vµ Khu B¶o Tån Thiªn Nhiªn ViÖt Nam, Trung T©m M«i Trêng, Du LÞch vµ Ph¸t TriÓn thuéc Héi Khoa Häc Kü ThuËt L©m NghiÖp ViÖt Nam ®· triÓn khai çc ho¹t ®éng kh¶o s¸t, nghiªn cøu vµ ®µo t¹o vÒ Du LÞch Sinh Th¸i sau ®©y:

� N¨m 1995, cïng víi tæ chøc T VÊn Tµi Nguyªn Du LÞch (Tourism Resource Consultants) cña New Zealand, tiÕn hµnh nghiªn cøu quy ho¹ch thÝ ®iÓm vÒ du lÞch thiªn nhiªn vµ du lÞch m¹o hiÓm cho bèn vên quèc gia: Çt Bµ, Cóc Ph¬ng, B¹ch M·, vµ Çt Tiªn. B¸o ço kÕt qu¶ ®· ®îc göi tíi çc vên quèc gia vµ çc c¬ quan ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý du lÞch liªn quan.

� Th¸ng 3 n¨m 1996, tæ chøc líp tËp huÊn vÒ kü thuËt trång c©y ¨n qu¶ vµ du lÞch sinh th¸i cho çn bé kiÓm l©m Vên Quèc Gia Cóc Ph¬ng vµ nh÷ng ngêi d©n lµm c«ng t¸c du lÞch cña b¶n

Page 6 of 7

Khanh, thuéc vïng ®Öm cña Vên. � Th¸ng 12 n¨m 1996, cïng víi Héi Çc Vên Quèc Gia NhËt B¶n vµ chuyªn gia du lÞch sinh th¸i

cña tæ chøc B¶o Tån Thiªn Nhiªn ThÕ Giíi (WWF), tæ chøc líp huÊn luyÖn vÒ du lÞch sinh th¸i t¹i Vên Quèc Gia B¹ch M·. §èi tîng tham dù lµ çc çn bé kiÓm l©m cua vên, çc çn bé ®iÒu hµnh du lÞch thuéc s¸u c«ng ty du lÞch vµ çc çn bé qu¶n lý du lÞch cña tØnh Thõa Thiªn - HuÕ.

� N¨m 1996-97, cïng víi Héi Çc Vên Quèc Gia NhËt B¶n, tiÕn hµnh ®iÒu tra nghiªn cøu vµ vÏ b¶n ®å du lÞch sinh th¸i cho çc vên quèc gia Tam D¶o, Ba V×, Cóc Ph¬ng vµ B¹ch M·.

� Th¸nh 12 n¨m 1997, cïng víi bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng th«n tæ chøc Héi Th¶o vÒ sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph¬ng trong viÖc qu¶n lý b¶o vÖ çc khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam t¹i Thµnh Phè Hå ChÝ Minh. §· cã nhiÒu b¸o ço tham luËn vÒ quyÒn lîi vµ vai trß cña ngêi d©n trong ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i ë çc vên quèc gia.

Nh÷ng kÕt qu¶ bíc ®Çu trªn ®©y ®· gãp phÇn trong c«ng t¸c nghiªn cøu, quy ho¹ch vµ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë çc vên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam. Ph©n Héi Çc Vên Quèc Gia vµ Khu B¶o Tån Thiªn Nhiªn ViÖt Nam mong muèn ®îc hîp t¸c víi nh÷ng c¬ quan trong vµ ngoµi n-íc ®Ó tiÕp tôc triÓn khai çc ho¹t ®éng nghiªn cøu, kh¶o s¸t, quy ho¹ch ®Ó ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i theo híng bÒn v÷ng cho çc Vên Quèc Gia vµ Khu B¶o Tån Thiªn Nhiªn. Chóng t«i hy väng héi th¶o nµy sÏ më ra nhiÒu triÓn väng míi cho sù hîp t¸c nãi trªn.


1. Boo, E., 1993, Ecotourism Planning for Protected Areas, in Lindberg,K & Hawkins, D E (eds) Ecotourism: A guide for planners and Managers. The Ecotourism Society, USA.

2. Buckley, R., 1994, 'A Framework for Ecotourism' (Research Note), in Annals of Tourism Research, Vol.21, No. 3, pp 661-669. Elsevier Science Ltd, USA.

3. Cater, E., 1994, Ecotourism in the Third World - Problems and Prospects for Sustainability, in Cater, E & Lowman, G (eds.) Ecotourism : A sustainable Option ?. John Wiley & sons and the Royal Geographical Society, England

4. Ceballos-Lascurain, H., 1996, Tourism, Ecotourism, and Protected areas, The World Conservation Union (IUCN), France.

5. Ecotourism Guidelines, 1994, Nature Conservation Society of Japan.6. Lª V¨n Lanh, 1995, Du LÞch Sinh Th¸i ë Viªt Nam. TriÓn väng cho viÖc b¶o tån vµ sù tham

gia cña ®Þa ph¬ng, trong Kû YÕu Héi NghÞ Çc Vên Quèc Gia vµ Khu B¶o Tån Thiªn Nhiªn ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n N«ng NghiÖp, Hµ Néi, ViÖt Nam.

7. Lª V¨n Lanh,1997, Du LÞch Sinh Th¸i T¹i B¹ch M·, trong B¸o Ço Héi Th¶o Vïng §Öm B¹ch M· H¶i V©n, Tæ chøc Ph¸t TriÓn Hµ Lan, Quü B¶o Tån Thiªn Nhiªn ThÕ Gi¬Ý (WWF) vµ Vên Quèc Gia B¹ch M·, HuÕ, ViÖt Nam.

8. Pilot Planning study of nature and adventure tourism oppotunities in Vietnam, 1995, Tourism Resorce Consultants, New Zealand.

Trë vÒ môc lôc

Page 7 of 7

B¶o tån vµ ph¸t triÓn çc vên quèc gia víi

ho¹t ®éng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i

NguyÔn B¸ Thô - NguyÔn H÷u Dòng

Côc KiÓm L©m - Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n

1. Kh¸i qu¸t vÒ du lÞch sinh th¸i

Nh÷ng n¨m gÇn ®©y du lÞch sinh th¸i ph¸t triÓn nhanh chãng vµ ®em l¹i mét nguån thu ®¸ng kÓ cho mét sè vên quèc gia trªn thÕ giíi. ThÝ dô, nguån thu tõ du lÞch sinh th¸i trong n¨m 1989 - 1990 tõ V-ên quèc gia Chitwan cña Nepal gÊp ®«i chi phÝ ®Çu t ph¸t triÓn vên (Nªpal vµ Weber 1993). Du lÞch sinh th¸i t¹i mét vên quèc gia cña Th¸i Lan còng t¹o ra nguån thu tõ 3 ®Õn 10 lÇn chi phÝ qu¶n lý (Dixon vµ Sherman 1990).

Cã nhiÒu çch hiÓu kh¸c nhau vÒ du lÞch sinh th¸i. Tríc ®©y du lÞch sinh th¸i thêng ®îc coi lµ mét lo¹i h×nh du lÞch ®Õn víi thiªn nhiªn hoang d· ®Ó nghiªn cøu chiªm ngìng vµ thëng thøc phong c¶nh thiªn nhiªn t¬i ®Ñp, thÕ giíi ®éng thùc vËt hoang d· vµ çc ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ - lÞch sö ®Þa ph¬ng. Thêi gian gÇn ®©y, du lÞch sinh th¸i mang mét ý nghÜa tÝch cùc h¬n. Ngoµi viÖc ®¸p øng nhu cÇu nghØ ng¬i gi¶i trÝ vµ nghiªn cøu khoa häc, du lÞch sinh th¸i cßn cã vai trß gãp phÇn vµo c«ng t¸c b¶o tån tÝnh ®a d¹ng vÒ mÆt sinh häc, v¨n ho¸ vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Theo Héi du lÞch sinh th¸i quèc tÕ th× du lÞch sinh th¸i lµ "du lÞch ®Õn nh÷ng khu thiªn nhiªn víi tr¸ch nhiÖm gãp phÇn vµo c«ng t¸c b¶o tån m«i trêng vµ c¶i thiÖn ®êi sèng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng.

Nh÷ng lîi Ých

Du lÞch sinh th¸i, nÕu ®îc qu¶n lý tèt, lµ mét h×nh thøc sö dông kh«ng tiªu hao tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ v¨n ho¸. Nh trªn ®· tr×nh bµy, du lÞch sinh th¸i cã kh¶ n¨ng mang l¹i mét nguån thu nhËp lín cho vên quèc gia. Tuy nhiªn môc tiªu chÝnh cña du lÞch sinh th¸i kh«ng ph¶i lµ lîi Ých kinh tÕ thuÇn tuý mµ lµ kh¶ n¨ng tiÒm tµng cña nã trong viÖc gãp phÇn b¶o tån c¶nh quan thiªn nhiªn ®Ñp, tÝnh ®a d¹ng cña çc hÖ sinh th¸i, thÕ giíi ®éng vËt phong phó vµ çc nÒn v¨n ho¸ d©n téc ®Æc s¨c. Mét mÆt, nguån thu nhËp tõ du lÞch sinh th¸i cã thÓ ®îc sö dông ®Ó hç trî nh÷ng ho¹t ®éng cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn c«ng t¸c b¶o tån nh : tuyªn truyÒn vËn ®éng ngêi d©n ®Þa ph¬ng tham gia b¶o tån vên quèc gia. c¶i thiÖn ®êi sèng d©n ®Þa ph¬ng th«ng qua çc dù ¸n nh trång c©y vïng ®Öm, níc s¹ch, ®êng x¸ n«ng th«n...

MÆt kh¸c, du lÞch sinh th¸i cßn t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng vµ qua ®ã n©ng cao thu nhËp cña hä. D©n ®Þa ph¬ng cã thÓ tham gia dÞch vô du lÞch nh cho thuª nhµ nghØ, lµm h-íng ®¹o viªn cho kh¸ch du lÞch vµ s¶n xuÊt n«ng s¶n, hµng thñ c«ng mü nghÖ truyÒn thèng ®Ó b¸n cho du kh¸ch. §iÒu nµy ®Æc biÖt quan träng ®èi víi vên quèc gia t¹i çc níc ®ang ph¸t triÓn do søc Ðp vÒ d©n sè vµ viÖc lµm trong vµ xung quanh vên t¹i nh÷ng khu vùc nµy thêng rÊt cao. Trªn thùc tÕ sù tån t¹i cña çc vên quèc gia phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc c¶i thiÖn mèi quan hÖ víi céng ®ång d©n c®Þa ph¬ng. NhiÒu b¸o ço tham luËn t¹i çc héi nghÞ vÒ çc vên quèc gia vµ çc khu b¶o tån trong thêi gian qua cho thÊy ngêi d©n ®Þa ph¬ng sÏ ñng hé vµ tÝch cùc tham gia b¶o vÖ vên quèc gia mét

Page 1 of 7

khi vên ®em l¹i nh÷ng lîi Ých trùc tiÕp cho hä (McNeely vµ Miller 1984; McNeely 1992).

Ngoµi ra, du lÞch sinh th¸i cßn gãp phÇn vµo viÖc n©ng cao d©n trÝ vµ søc khoÎ céng ®ång th«ng qua çc ho¹t ®éng gi¸o dôc m«i trêng, v¨n hoa, lÞch sö vµ nghØ ng¬i gi¶i trÝ. Lîi Ých nµy khã ®¸nh gi¸ ®îc b»ng tiÒn, song râ rµng nã cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn c«ng t¸c b¶o tån m«i trêng vµ sù nghiÖp gi¸o dôc, ®µo t¹o con ngêi toµn diÖn, cã v¨n ho¸ vµ søc khoÎ. Du lÞch sinh th¸i lµ mét ph¬ng tiÖn tèt trong viÖc n©ng cao nhËn thøc cña ngêi d©n vÒ m«i trêng vµ qua ®ã huy ®éng ®îc sù ñng hé cña d luËn x· héi ®èi víi çc vên quèc gia.

Nh÷ng h¹n chÕ

Tuy nhiªn, du lÞch sinh th¸i, nÕu kh«ng ®îc qu¶n lý tèt, sÏ kh«ng mang l¹i lîi Ých thiÕt thùc cho c«ng t¸c b¶o tån mµ ngîc l¹i t¹o thªm søc Ðp lªn çc vên quèc gia. Qu¶n lý yÕu kÐm ho¹t ®éng du lÞch trong çc vên quèc gia sÏ lµm mÊt vÎ ®Ñp cña c¶nh quan thiªn nhiªn vµ g©y nªn nh÷ng t¸c ®éng xÊu lªn hÖ sinh th¸i vèn ®· nh¹y c¶m vµ çc loµi ®éng thùc vËt sinh sèng trong vên. hiÖn tîng nµy ®· x¶y ra t¹i mét sè vên quèc gia trªn thÕ giíi còng nh t¹i ViÖt Nam. ThÝ dô, ho¹t ®éng du lÞch t¹i V-ên Quèc gia Sagarmatha, Nepal ®· lµm t¨ng tèc ®é ph¸ rõng do nhu cÇu vÒ gç cñi phôc vô du kh¸ch t¨ng nhanh vµ lµm ®¶o lén nÕp sèng truyÒn thèng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng (Weber 1991). T¬ng tù, du lÞch t¹i mét sè vên quèc gia Hµn Quèc ®· lµm xãi mßn tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ v¨n ho¸ (Woo 1991). T¹i ViÖt Nam, mÆc dï h×nh thøc du lÞch ®Õn çc khu b¶o tån thiªn nhiªn míi ë giai ®o¹n ®Çu cña sù ph¸t triÓn, song ®· thÊy cã nh÷ng t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i trêng thiªn nhiªn nh n¹n « nhiÔm do r¸c th¶i cña du kh¸ch, n¹n s¨n b¾t chim thó vµ c©y c¶nh ®Ó b¸n lµm vËt lu niÖm ®· x¶y ra t¹i Vên Quèc gia Tam §¶o, khu H¬ng tÝch....

Thªm vµo ®ã, du lÞch sinh th¸i nÕu kh«ng ®îc quan niÖm ®óng sÏ kh«ng mang l¹i lîi Ých trùc tiÕp cho vên quèc gia vµ céng ®ång d©n c ®Þa ph¬ng sèng trong vµ xung quanh vên. Thùc tÕ cho thÊy phÇn lín nguån thu tõ mét sè vên quèc gia trªn thÕ giíi r¬i vµo kho b¹c cña nhµ níc hoÆc nh÷ng c«ng ty dÞch vô du lÞch Ýt liªn quan ®Õn c«ng t¸c b¶o tån (Machlis vµ Tichnell 1985; Cochrane 1996).

2. Çc vên quèc gia t¹i ViÖt Nam

HiÖn t¹i ViÖt Nam cã mêi vên quèc gia, ph©n bè t¬ng ®èi ®ång ®Òu t¹i çc vïng sinh th¸i ®iÓn h×nh cña c¶ níc (xem biÓu)

BiÓu. Çc vên quèc gia cña ViÖt Nam

Tªn vên §Þa ®iÓm DiÖn tÝch(ha)

Thµnh lËp

§Æc ®iÓm ®Æc trng

Ba BÓ B¾c C¹n 23.340 1977 Rõng trªn nói ®¸ v«i, hå trªn nói, Vooc mòi hÕch

Ba V× Hµ T©y 7.377 1977 Rõng ¸ nhiÖt ®íi, B¸ch xanh, Th«ng tre

B¹ch M· T. Thiªn - 22.030 1986 Rõng ¸ nhiÖt ®íi miÒn Trung, TrÜ

Page 2 of 7

Theo: Bé NN & PTNT, 1997

Chøc n¨ng vµ vai trß cña çc vên quèc gia

ViÖc x©y dùng hÖ thèng çc vên quèc gia nãi trªn lµ nh»m môc ®Ých:

� B¶o vÖ çc khu c¶nh quan tù nhiªn quan träng cña çc vên quèc gia vµ quèc tÕ nh»m phôc vô cho môc ®Ých khoa häc, gi¸o dôc vµ du lÞch sinh th¸i;

� Duy tr× bÒn v÷ng tr¹ng th¸i tù nhiªn hay gÇn tù nhiªn, çc vïng v¨n hãa ®iÓn h×nh, çc quÇn thÓ sinh vËt, nguån gen cña çc loµi nh»m ®¶m b¶o tÝnh ®a d¹ng vµ bÒn v÷ng;

� Duy tr× çc c¶nh quan thiªn nhiªn, çc sinh c¶nh cña çc loµi ®éng, thùc vËt hoang d·, çc khu ®Þa m¹o cã gi¸ trÞ vÒ mÆt khoa häc, gi¸o dôc;

� Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i.

3. Nhu cÇu kh¸ch quan ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i t¹i çc vên quèc gia

Nhu cÇu vÒ nghØ ng¬i gi¶i trÝ

ViÖt Nam lµ mét níc cã mËt ®é d©n c rÊt cao. HiÖn t¹i phÇn lín ®Êt ®ai ®· ®îc khai ph¸ ®Ó ®¸p øng çc nhu cÇu cña con ngêi, nh canh t¸c n«ng, l©m nghiÖp, x©y dùng nhµ ë, ®êng x¸, khu c«ng nghiÖp.

HuÕ sao, Vooc chµ v¸

BÕn En T. Ho¸ 16.634 1986 Rõng nhiÖt ®íi thêng xanh vïng thÊp víi u thÕ Lim, Voi, Hæ

Çt Bµ H.Phßng 15.200 1986 Rõng nhiÖt ®íi trªn nói ®¸, Kim giao, Vooc ®Çu tr¾ng

Çt Tiªn §. Nai 37.900 1978 Çc kiÓu rõng vïng §«ng Nam Bé, Voi, Ç sÊu, Ngan çnh tr¾ng

C«n §¶o BR - VT 15.043 1984 Rõng trªn ®¶o, ®éng vËt biÓn: Dugong, VÝch, §åi måi

C. Ph¬ng NB, TH,HB 22.200 1962 Rõng trªn nói ®¸ v«i, Vooc quÇn ®ïi tr¾ng, Kim giao

Tam §¶o VP, TQ, BT 36.883 1977 Rõng ¸ nhiÖt ®íi, Vooc mòi hÕch, Vooc ®en, Sam b«ng, P¬ mu

Yok Don Dak Lak 58.200 1991 Rõng khép, Voi, Bß rõng, Bß tãt

Tæng 254.807

Page 3 of 7

Nh÷ng khu thiªn nhiªn hoang s¬, Ýt chÞu t¸c ®éng cña con ngêi cßn l¹i rÊt Ýt vµ phÇn lín trong sè ®ã lµ çc vên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn. Thùc tÕ taÞo çc níc c«ng nghiÖp ho¸ vµ ®ang trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ cho thÊy ngµy cµng cã nhiÒu ngêi sö dông ngµy nghØ cña m×nh t¹i çc khu b¶o tån thiªn nhiªn trong vµ ngoµi níc (Cochrane 1996). Nh vËy, ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i t¹i çc vên quèc gia lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan. Du lÞch sinh th¸i nh chiÕc cÇu nèi gi÷a thiªn nhiªn vµ con ngêi. Nã t¹o ®iÒu kiÖn cho du kh¸ch nghØ ng¬i mét çch tÝch cùc gi÷a thiªn nhiªn bao la, chøng kiÕn vµ t×m hiÓu vai trß cña çc hÖ sinh th¸i cã ý nghÜa trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng cña con ngêi, chiªm ngìng vµ thëng thøc thÕ giíi ®éng thùc vËt phong phó sèng trong vên. §iÒu nµy cã t¸c dông n©ng cao nhËn thøc vÒ m«i trêng trong x· héi.

Nhu cÇu vÒ n©ng cao nhËn thøc m«i trêng

NhËn thøc cha ®Çy ®ñ vÒ vai trß vµ t¸c dông cña rõng vµ çc hÖ sinh th¸i kh¸c lªn ®êi sèng cña con ngêi lµ mét trong nh÷ng trë ng¹i lµm cho ho¹t ®éng b¶o tån thiªn nhiªn cha thùc sù lµ mèi quan t©m chung cña toµn x· héi vµ do ®ã hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c nµy cßn bÞ h¹n chÕ. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn cÇn tiÕn hµnh ch¬ng tr×nh n©ng cao nhËn thøc vÒ m«i trêng, lµm cho hä hiÓu biÕt h¬n vÒ vai trß cña hÖ sinh th¸i duy tr× sù sèng vµ qua ®ã tÝch cùc vµ tù nguyÖn tham gia vµo ho¹t ®éng b¶o vÖ m«i trêng. Du lÞch sinh th¸i lµ mét ph¬ng tiÖn tèt ®Ó truyÒn ®¹t th«ng tin v× nã cã kh¶ n¨ng ®a con ngêi tiÕp cËn vµ c¶m nhËn trùc tiÕp vai trß cña thiªn nhiªn ®èi víi ®êi sèng.

Nhu cÇu vÒ t¹o thªm viÖc lµm vµ thu nhËp cho vên vµ d©n ®Þa ph¬ng

D©n c sèng ®«ng ®óc trong vµ xung quanh vên quèc gia lµ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cña phÇn lín çc vên quèc gia t¹i ViÖt Nam. PhÇn lín hä lµ d©n nghÌo, sinh sèng chñ yÕu dùa vµo ph¸t n-¬ng lµm rÉy vµ thu lîm, s¨n b¾t ®éng thùc vËt hoang d· vµ çc s¶n phÈm rõng kh¸c. §©y lµ nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn n¹n mÊt rõng vµ suy gi¶m sè lîng çc loµi ®éng, thùc vËt sèng trong vên quèc gia. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn cÇn thùc hiÖn nhiÒu biÖn ph¸p ®ång bé, song ®iÓm mÊu chèt vÉn lµ lµm sao n©ng cao ®îc møc sèng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i cã sù tham gia cña ngêi d©n sÏ gãp phÇn t¹o thªm viÖc lµm vµ n©ng cao thu nhËp cña hä. Kinh nghiÖm cña Vên Quèc gia Cóc Ph¬ng cho thÊy nÕu biÕt tæ chøc du lÞch sinh th¸i mét çch hîp lý th× cã thÓ thu hót mét bé phËn d©n c ®Þa ph¬ng tham gia lµm du lÞch vµ qua ®ã t¨ng thªm thu nhËp. HiÖn t¹i Vên Cóc Ph¬ng ®· cïng hîp t¸c víi chÝnh quyÒn vµ nh©n d©n ®Þa ph¬ng x©y dùng ®îc ba lµng du lÞch t¹i lµng Khanh, La vµ Biªn §éng (Thô, 1995). Çc lµng du lÞch nµy ®Òu n»m trong vïng ®Öm cña vên do ®ã gi¶m thiÓu ®îc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cu¶ ho¹t ®éng du lÞch lªn hÖ sinh th¸i cña vên. Lµng du lÞch kÓ trªn ®îc nèi víi tuyÕn du lÞch xuÊt ph¸t tõ vên do çn bé, nh©n viªn cña vên thùc hiÖn. B»ng nguån thu nhËp tõ du lÞch sinh th¸i Vên Quèc gia Cóc Ph¬ng ®· hç trî d©n ®Þa ph¬ng trong viÖc c¶i t¹o n©ng cao gi¸ trÞ m¶nh vên gia ®×nh, lµm thuû ®iÖn nhá, ®êng x¸ n«ng th«n. TÊt c¶ nh÷ng viÖc lµm trªn ®Òu cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc qu¶n lý, b¶o vÖ vên.

4. TiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i t¹i çc vên quèc gia

Çc vên quèc gia ë ViÖt Nam cã tiÒm n¨ng lín ®Ó ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. TiÒm n¨ng trªn cã ®îc lµ do nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:

� PhÇn lín çc vên quèc gia ®Òu n»m gÇn çc trôc giao th«ng, s©n bay néi ®Þa vµ quèc tÕ vµ çc trung t©m ®« thÞ lín nh Hµ néi, TP Hå ChÝ Minh, HuÕ - §µ N½ng. Çc ph¬ng tiÖn ®i l¹i ®a d¹ng do ®ã viÖc ®Õn th¨m vên quèc gia nh×n chung lµ thuËn tiÖn cho nhiÒu ®èi tîng kh¸ch du

Page 4 of 7

lÞch.

� Mçi vên quèc gia ®Òu cã hÖ sinh th¸i cïng thÕ giíi ®éng thùc vËt hoang d· ®Æc s¾c, ®iÓn h×nh cho çc vïng sinh th¸i kh¸c nhau cña ViÖt Nam. §©y cßn lµ n¬i sinh trëng cña nhiÒu loµi ®éng, thùc vËt ®Æc h÷u, quý vµ hiÕm nh loµi Vooc quÇn ®ïi tr¾ng, Vooc ®Çu tr¾ng, Gµ l«i ViÖt Nam, Tª gi¸c, Hæ, Kim Giao, Thuû Tïng, B¸ch Xanh.

� NhiÒu vên quèc gia cã c¶nh quan thiªn nhiªn ®Ñp næi tiÕng trong níc vµ quèc tÕ, nh Vên Quèc gia Ba BÓ, Çt Bµ. NhiÒu vên chøa ®ùng trong m×nh hoÆc n»m gÇn nh÷ng chøng tÝch lÞch sö vµ v¨n ho¸ næi tiÕng cña d©n téc, nh Vên Quèc gia Cóc Ph¬ng, B¹ch M· vµ C«n §¶o.

� PhÇn lín d©n sè ViÖt Nam ë ®é tuæi trÎ, cã häc thøc t¬ng ®èi cao. §©y lµ lùc lîng chñ chèt tham gia vµo çc ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i. Thªm vµo ®ã, trong nh÷ng n¨m võa qua, chÝnh s¸ch ®æi míi ®· gãp phÇn n©ng cao møc thu nhËp cña ngêi d©n, ®Æc biÖt lµ t¹i khu vùc thµnh thÞ, n¬i cã nhu cÇu cao vÒ du lÞch ®Õn víi thiªn nhiªn. ChÝnh s¸ch më cöa, giao lu víi çc níc trªn thÕ giíi còng t¹o ®iÒu kiÖn cho dßng kh¸ch quèc tÕ ®Õn th¨m quan ViÖt Nam, trong ®ã çc vên quèc gia lµ mét trong nh÷ng ®iÓm du lÞch hÊp dÉn.

Nh÷ng h¹n chÕ

MÆc dï cã ®îc nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trªn song du lÞch sinh th¸i ®Õn çc vên quèc gia vÉn ë møc ®é khiªm tèn, tËp trung vµo çc vên cã ®iÒu kiÖn ®i l¹i thuËn lîi, cã c¬ së h¹ tÇng t¬ng ®èi tèt, nh çc vên Cóc Ph¬ng, Ba V× vµ Tam §¶o. Tuy nhiªn, còng cha thÓ nãi çc vên quèc gia nãi trªn ®· tæ chøc du lÞch sinh th¸i theo ®óng nghÜa cña nã. T¹i mét vµi n¬i, Ban qu¶n lý vên quèc gia cha qu¶n lý ®-îc ho¹t ®éng du lÞch trong vên do ®ã vÉn cßn hiÖn tîng b¾t chim thó b¸n lµm quµ lu niÖm cho du kh¸ch, r¸c th¶i cña du kh¸ch còng ®· g©y « nhiÔm mét sè ®iÓm trong vên. Mét sè nguyªn nh©n lµm cho du lÞch sinh th¸i t¹i çc vên quèc gia cha ph¸t triÓn t¬ng xøng víi nh÷ng thÕ m¹nh cña nã gåm:

VÒ mÆt kÕ ho¹ch, tæ chøc

Cha cã mét chiÕn lîc quèc gia vÒ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i t¹i ViÖt Nam. Tõ ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ph¸t triÓn tù ph¸t, m¹nh ai ngêi Êy lµm, chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña çc c¬ quan h÷u quan nh du lÞch, b¶o tån thiªn nhiªn, v¨n ho¸ trong viÖc qu¶n lý vµ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i cha râ rµng vµ chång chÐo g©y ra t×nh tr¹ng m©u thuÉn vÒ lîi Ých.

§Æc ®iÓm tù nhiªn

MÆc dï cã møc ®é ®a d¹ng sinh häc cao song çc vên quèc gia t¹i ViÖt Nam thêng cã sè lîng ç thÓ thÊp, thªm vµo ®ã phÇn lín çc loµi ®éng vËt hoang d· trong vên thêng ho¹t ®éng vµo ban ®ªm nªn rÊt khã quan s¸t. §iÒu nµy lµm gi¶m tÝnh hÊp dÉn cña vên ®èi víi du kh¸ch

Kinh tÕ, x· héi

Nh×n chung thu nhËp cña ngêi d©n cßn thÊp, ®Æc biÖt lµ ë n«ng th«n, n¬i cã kho¶ng 80% d©n sè sinh sèng. §èi víi hä viÖc ®i du lÞch cã lÏ cßn lµ ''thø xa xØ phÈm''. Trong sè nh÷ng ngêi cã kh¶ n¨ng ®Õn tham quan, nghØ ng¬i t¹i çc vên quèc gia th× phÇn lín cha cã nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ b¶o vÖ thiªn nhiªn vµ m«i trêng. HËu qu¶ lµ n¹n « nhiÔm t¹i çc ®iÓm du lÞch vµ c¶nh mêi chµo mua b¸n çc loµi

Page 5 of 7

®éng vËt nhåi.

C¬ së h¹ tÇng phôc vô du lÞch t¹i phÇn lín çc vên quèc gia cßn yÕu kÐm: §êng x¸ vµo vên khã ®i, mïa ma th× lÇy thôt, mïa kh« th× bôi, thiÕu chç ë, c«ng tr×nh cÊp, tho¸t níc, vÖ sinh, xö lý chÊt th¶i.

5. KiÕn nghÞ

Sau ®©y lµ mét sè kiÕn nghÞ nh»m gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i t¹i çc vên quèc gia t¬ng xøng víi çc thÕ m¹nh vèn cã cña nã, víi môc tiªu ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña du kh¸ch, mang l¹i lîi Ých cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng vµ gãp phÇn vµo c«ng t¸c b¶o tån m«i trêng thiªn nhiªn.

5.1 CÇn x©y dùng mét chiÕn lîc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i, trong ®ã ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i t¹i çc vên quèc gia lµ träng t©m. Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ph¶i n»m trong khu«n khæ cña ch¬ng tr×nh b¶o tån vµ ph¸t triÓn tæng hîp. Çc tiªu chuÈn cÇn chó ý trong chiÕn lîc nµy gåm:

Kh«ng l¹m dông tµi nguyªn thiªn nhiªn, gi¶m çc chÊt th¶i vµ chó träng ®Õn c«ng t¸c b¶o tån;

� Tæ chøc ë møc ®é hîp lý vµ n»m trong khu«n khæ cña mét kÕ ho¹ch tæng thÓ vÒ b¶o tån vµ ph¸t triÓn vên quèc gia;

� Mang l¹i lîi Ých l©u dµi cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng. Hä cÇn cã ®iÒu kiÖn tham gia vµo çc ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i tõ kh©u lËp kÕ ho¹ch vµ suèt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn;

� Du lÞch sinh th¸i cÇn ph¸t triÓn hµi hoµ víi nÒn v¨n ho¸ ®Þa ph¬ng;

� T¹o ra çc ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i mét çch liªn tôc nhng kh«ng ph¸ vì sù c©n b»ng sinh th¸i cña vên vµ kh«ng g©y ¶nh hëng xÊu ®Õn mèi quan hÖ x· héi vµ nÒn v¨n ho¸ ®Þa ph¬ng.

5.2 Phèi hîp chÆt chÏ gi÷a çc ngµnh, çc cÊp liªn quan ®Õn viÖc qu¶n lý vµ ph¸t triÓn du lÞch, nh c¬ quan du lÞch, b¶o tån thiªn nhiªn, v¨n ho¸, gi÷a c¬ quan trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng. Víi tÝnh chÊt ®Æc thï cña du lÞch sinh th¸i, çc c¬ quan b¶o tån thiªn nhiªn, ®Æc biÖt lµ çc ban qu¶n lý vên quèc gia nªn gi÷ vai trß chñ ®¹o trong viÖc lËp kÕ ho¹ch, ph¸t triÓn vµ qu¶n lý ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i trong vên.

5.3 Nªn tËp trung ph¸t triÓn çc c¬ së du lÞch trong vïng ®Öm hoÆc khu hµnh chÝnh cña vên quèc gia. §iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng tham gia lµm du lÞch vµ h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng xÊu lªn hÖ sinh th¸i vµ çc loµi ®éng thùc vËt hoang d· trong khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt.

5.4 Nhµ níc nªn cã chÝnh s¸ch u tiªn cho du lÞch sinh th¸i v× lo¹i h×nh du lÞch nµy kh«ng mang tÝnh chÊt kinh doanh thuÇn tuú mµ nã cßn cã vai trß tÝch cùc trong c«ng t¸c b¶o tån vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Þa ph¬ng. Çc vên quèc gia ®îc quyÒn gi÷ l¹i nguån thu nhËp tõ du lÞch sinh th¸i ®Ó phôc vô c«ng t¸c b¶o vÖ vµ qu¶n lý vên. Nhµ níc nªn ®Çu t çc c¬ së h¹ tÇng phôc vô du lÞch sinh th¸i, trong ®ã nªn cã mét trung t©m th«ng tin víi kü thuËt nghe nh×n cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ cung cÊp cho du kh¸ch th«ng tin vÒ vên mét çch hiÖu qu¶ nhÊt.

Page 6 of 7


Bé NN & PTNT, 1997.

B¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c quy ho¹ch, tæ chøc vµ qu¶n lý hÖ thèng rõng ®Æc dông, Cóc Ph¬ng.

Cochrane, J.1996.

'The sustainability of ecotourism in Indonesia: fact and fiction', in M.G. Parnwell and L.B. Raymond, (eds), Environmental Change in Southeast Asia: People, politics and sustainable development, Routledge, London.

Dixon, J.A. and Sherman, P.B. 1990.

Economics of Protected Area: a new look at benefits and costs, Island Press, Washington, D.C.

Linberg, K. and Hawkins, D.E., 1993.

Ecotourism: a guide for planners and Managers, The Ecotourism Society, Vermont.

McNeely, J.A (ed), 1992.

Parks for Life: Report of the IVth World Congress on National Park and Protected Areas, IUCN, Gland.

McNeely, J.A and Miller, K.R., (eds), 1984.

National Parks, Conservation and Development: the role of protected areas in sustaining society, the Smithsonian Institution Press, Washington, D.C.

Nepal, S.K. and Weber, K.E. 1993.

Struggle for Existence: park - people conflict in the Royal Chitwan National Park, Nepal, Asian Institute of Technology, Bangkok.

Thô, N.B. 1995.

Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vïng ®Öm trong b¶o tån nguån gen ë Vên Quèc gia Cóc Ph¬ng, trong Héi Khoa häc Kü thuËt L©m nghiÖp ViÖt Nam, C¸c vên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam, Kû yÕu héi nghÞ, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi.

Trë vÒ môc lôc

Page 7 of 7

Sinh th¸i nh©n v¨n trong du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam

Vâ TrÝ Chung

ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng

Cuèn s¸ch víi tiªu ®Ò "§Þa lý du lÞch" cña nhãm t¸c gi¶ gåm çc nhµ khoa häc trªn lÜnh vùc nµy: NguyÔn Minh TuÖ, Vò TuÊn C¶nh, Lª Th«ng, Ph¹m xu©n HËu vµ NguyÔn Kim Th«ng, xuÊt b¶n 1996 trong hÖ thèng xuÊt b¶n phÈm du lÞch vµ v¨n ho¸ ViÖt Nam, thùc sù cã gi¸ trÞ vÒ mét t liÖu c¬ b¶n vÒ nghiªn cøu khoa häc còng nh vÒ gi¸o tr×nh ë cÊp ®aÞ häc, lÇn ®Çu tiªn ë níc ta.

Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n, nh÷ng lËp luËn khoa häc vµ hÖ thèng th«ng tin chuyªn ®Ò cÇn cho mét ch-¬ng tr×nh dù ¸n ph¸t triÓn du lÞch ë níc ta, trong ®ã cã néi dung Du lÞch sinh th¸i, cÇn ph¶i ®îc nghiªn cøu vËn dông tõ cuèn s¸ch nµy. Mét lÜnh vùc øng dông vµ ph¸t triÓn hoµn toµn míi ë ViÖt Nam, sÏ ngµy cµng ®îc bæ sung hoµn thiÖn vÒ §Þa lý du lÞch, mµ trong ®ã Du lÞch sinh th¸i cã vÞ trÝ ®éc ®¸o, ®Æc trng.

Vµo n¨m 1995, mét dù ¸n thÝ ®iÓm ®Çu tiªn trong khu«n khæ hîp t¸c Quèc tÕ vÒ nghiªn cøu lËp quy ho¹ch cho nh÷ng c¬ héi Ph¸t triÓn du lÞch th¸m hiÓm thiªn nhiªn ë ViÖt Nam, gi÷a ta vµ çc nhµ chuyªn m«n NewZealand, thùc sù lµ tiÒn ®Ò cña Du lÞch sinh th¸i ë níc ta. TiÕp theo ngay dù ¸n nµy, khi x©y dùng chiÕn lîc M«i trêng cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2000, çc tæ chøc Quèc tÕ hîp t¸c vµ hç trî níc ta nh ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña liªn hîp quèc UNDP, ch¬ng tr×nh m«i trêng liªn hîp quèc UNEP, Ng©n hµng thÕ giíi WB, HiÖp héi thÕ giíi b¶o vÖ thiªn nhiªn IUCN... ®· x¸c ®Þnh vai trß du lÞch sinh th¸i sÏ tham gia tÝch cùc vµ cã hiÖu qu¶ cao trong sù nghiÖp baá tån thiªn nhiªn, b¶o tån çc gi¸ trÞ di s¶n thiªn nhiªn vµ v¨n ho¸ cña ViÖt Nam.

Thùc tÕ trªn ph¹m vi toµn cÇu hiÖn nay cho thÊy r»ng, gi¸ trÞ cña du lÞch sinh th¸i, nhu cÇu vÒ néi dung du lÞch sinh th¸i, ®ang ngµy cµng ®îc kh¼ng ®Þnh vµ gi¸ trÞ t¨ng, t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi m«i trêng vµ Ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Du lÞch sinh th¸i tham gia vµo ch¬ng tr×nh hµnh ®éng cña con ngêi vµ sinh quyÓn ( MAN AND BIOSPHERE ) mµ céng ®ång quèc tÕ thèng nhÊt khëi xíng MAB. 1970, cho ®Õn nh÷ng n¨m 1980 tíi nay, thÓ hiÖn m¹nh mÏ nh÷ng hiÖu qu¶ cña nã trong ®êi sèng vµ ph¸t triÓn cña céng ®ång liªn quèc gia.

1. X¸c ®Þnh vÊn ®Ò vµ lùa chän çc tiªu thøc

N¨m 1978, tæ chøc gi¸o dôc - khoa häc - v¨n ho¸ liªn hîp quèc (UNESCO) vµ ch¬ng tr×nh m«i tr-êng liªn hîp quèc (UNEP) phèi hîp v¬Ý tæ chøc N«ng L¬ng thÕ giíi (FAO) ®· chÝnh thøc c«ng bè tuyÓn tËp "Nghiªn cøu tµi nguyªn thiªn nhiªn" (Natural ResouRces Research), trong ®ã mét vÊn ®Ò quan träng lµ du lÞch sinh th¸i, gi¶i trÝ víi thiªn nhiªn, lîi Ých tõ thiªn nhiªn, ®· ®îc x¸c ®Þnh.

Trong cuèn s¸ch "§Þa lý du lÞch" kh¼ng ®Þnh nh mét kh¸i niÖm, mét tiªu thøc, hoµn toµn ®óng vµ ®ang tr¾c nghiÖm ë thùc tÕ níc ta, ®a du lÞch sinh th¸i vµo chiÕn líc ph¸t triÓn, ph¸t triÓn du lÞch ViÖt Nam: "ViÖc lµm quen víi çc danh th¾ng vµ m«i trêng thiªn nhiªn bao quanh cã ý nghÜa kh«ng

Page 1 of 10

nhá ®èi víi kh¸ch du lÞch. Nã t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi ta hiÓu biÕt s©u s¾c çc tri thøc vÒ tù nhiªn, h×nh thµnh quan niÖm vµ thãi quen b¶o vÖ thiªn nhiªn, gãp phÇn gi¸o dôc vÒ sinh th¸i häc... Gi÷a x· héi vµ m«i trêng trong lÜnh vùc du lÞch cã mèi quan hÖ chÆt chÏ.

§Þa vùc c tró cña con ngêi trªn tiÕn tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®· h×nh thµnh l·nh thæ c tró, víi nh÷ng yÕu tè tù nhiªn kh¸c nhau, kh¶ n¨ng thÝch nghi kh¸c nhau cña céng ®ång, tÝch luü kinh nghiÖm vÒ thiªn nhiªn vµ sinh tån, ®· h×nh thµnh nh÷ng vïng sinh th¸i nh©n v¨n. DÉn liÖu trong kho tµng v¨n tù vµ t liÖu khoa häc, nh÷ng nÒn v¨n minh mang s¾c th¸i nh©n v¨n ®Æc trng, cßn gäi lµ nh÷ng hÖ sinh th¸i nh©n v¨n c¬ b¶n nh Lóa níc, sa m¹c, ®ång cá, miÒn nói ®åi, quÇn ®¶o, d¶i ven biÓn... Nh÷ng yÕu tè ph¸t triÓn x· héi vµ v¨n ho¸ g¾n chÆt chÏ víi nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Þa lý vµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh÷ng lo¹i h×nh tËp qu¸n s¶n xuÊt, kinh nghiÖm sö dông ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®· ®îc ph©n vÞ chi tiÕt h¬n nh÷ng hÖ sinh th¸i nh©n v¨n theo Téc ngêi (Ethnic Peoplegroup) vïng ®Þa lý (Topographical Zone) vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa c¶nh quan (Land scape Site) nh : HÖ sinh th¸i nh©n v¨n ®Þa v¨n ®Þa vùc ngêi H'm«ng vïng nói cao, hÖ sinh th¸i nh©n v¨n ®Þa vùc ngêi Ch¨m vïng ven biÓn, hÖ sinh th¸i Nh©n v¨n ®Þa vùc ngêi GiÐ- Triªng vïng nói cao rõng giµ v©n...v©n...

Néi dung du lÞch sinh th¸i lµ mét thµnh tè quan träng trong chiÕn lîc ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ë ViÖt Nam, nÕu ®îc x¸c ®Þnh ®Çy ®ñ vÞ trÝ cña sinh th¸i nh©n v¨n trong thµnh tè nµy, sÏ thùc sù kh«ng chØ lµ phong phó, mµ n©ng cao gÝa trÞ thùc tiÔn cña gi¶i ph¸p ph¸t triÓn, hoµn thiÖn Du lÞch sinh th¸i, g¾n víi thiªn nhiªn vµ x· héi.

SAPA chØ quen biÕt víi hÇu hÕt giíi du lÞch vÒ mét vïng nói cao cã nãc nhµ §«ng d¬ng lµ ®Ønh nói Ph¨ng Xi P¨ng, vÒ phiªn chî t×nh hµng tuÇn (mµ nay ®· mai mét qu¸ nhiÒu), nhng Ýt biÕt vÒ mét hÖ sinh th¸i nh©n v¨n lóa níc trªn ruéng bËc thang nói cao cña ®ång bµo téc ngêi Dao §á §¹i B¶n vµ téc ngêi H'M«ng §en, biÕt khoanh rõng ®Çu nguån gi÷ níc vµ lµn ®iÖu d©n ca luyÕn cao ë cuèi c©u h¸t tùa giã cuèn m©y lªn vót ngän nói Hoµng Liªn. §oµn kho¶ s¸t nghiªn cøu vÒ sinh th¸i nh©n v¨n cña trêng ®¹i häc BRITISH COLUMBIA (Canada) khi ®· c¶m nhËn ®îc ®iÒu trªn ®©y trong qu¸ tr×nh hîp t¸c nghiªn cøu víi chóng t«i, ®· t©m ®¾c vÒ mét hÖ sinh th¸i nh©n v¨n hoµn toµn ®éc ®¸o cña SAPA, ®· ®a vµo ch¬ng tr×nh thö nghiÖm Du LÞch sinh th¸i ë Sa Pa, kh«ng cßn vÎn vÑn trong çi chî t×nh qu¸ ®¬n s¬! Mét vÝ dô kh¸c ®Ó nãi râ h¬n kh¸i niÖm vµ tiªu thøc du lÞch sinh th¸i g¾n víi sinh th¸i nh©n v¨n, ®ã lµ hÖ sinh th¸i nh©n v¨n ®Þa v¨n ®Þa vùc ngêi M¬ N«ng vïng rõng Khép Nam ®aklak, lµm lóa níc vµ canh t¸c trªn ®Êt x¸m b¹c mÇu ven hai bê s«ng S£R£POK, kinh nghiÖm thuÇn dìng Voi rõng vµ nh÷ng lÔ héi ®ua Voi mõng lóa. Trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t nghiªn cøu hÖ sinh th¸i nh©n v¨n T©y nguyªn, çc nhµ khoa häc §an M¹ch, Thuþ §iÓn, New - Zealand ®· cïng phÝa ta ghi nhËn r»ng: Nh÷ng ch¬ng tr×nh du lÞch TREK King ë T©y Nguyªn víi nh÷ng néi dung kh«ng chØ lµ cìi voi vµ h¸t móa ë nh÷ng nhµ R«ng, mµ lµ am hiÓu vÒ tiÕn tr×nh h×nh thµnh vua löa, vua níc trong nÒn canh t¸c pha lÉn ®ång ruéng vµ n¬ng rÉy biÕt t«n thê çc T« Tem g¾n víi nh÷ng khu rõng thiªng ( nh»m t¹o lËp çc èc ®¶o xanh trªn vïng cao nguyªn cã mïa kh« kh¾c nghiÖt).

Nh©n tè sinh th¸i nh©n v¨n ®îc tham gia ®Ých thùc trong ph©n vïng du lÞch sinh th¸i, lµm cho néi dung du lÞch sinh th¸i hoµn thiÖn vµ mang søc hÊp dÉn tri thøc trong du lÞch víi thiªn nhiªn, kÓ c¶ tËp qu¸n canh t¸c, thãi quen Èm thùc.

2. Nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n cña hÖ sinh th¸i nh©n v¨n

Page 2 of 10

Tríc hÕt lµ nh÷ng hÖ sinh th¸i tù nhiªn, bao gåm çc yÕu tè ®Þa lý, sinh vËt, khÝ hËu thuû v¨n, nh÷ng hÖ qu¶ cña t¸c ®éng thiªn nhiªn, ®Ó h×nh thµnh nh÷ng vïng sinh th¸i. Trªn nÒn ph©n vïng sinh th¸i cÊp tæng quan( Macro Ecosystem Classipication ) cÇn ph©n vÞ çc hÖ sinh th¸i cÊp tiÓu vïng, tiÕp cËn víi øng dông vµo du lÞch sinh th¸i, thiÕt kÓ tõng ch¬ng tr×nh vµ thuyÕt minh theo nghÜa khoa häc cho tõng ch¬ng tr×nh du lÞch sinh th¸i.

Nh÷ng tiªu thøc nh©n v¨n ®îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh, tån t¹i, ph¸t triÓn cña céng ®ång con ngêi, víi nh÷ng truyÒn thèng kinh nghiÖm vÒ ®êi sèng, vÒ sö dông ®Êt ®ai ch÷a çc bÖnh tËt, tËp qu¸n quan hÖ céng ®ång, ho¹t ®éng v¨n ho¸ v¨n nghÖ, t¹o dùng nh÷ng biÓu tîng t©m linh, vµ kÓ c¶ nghÖ thuËt ¨n uèng vµ lµm ra nhiÒu lo¹i c«ng cô trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Trong tiÕn tr×nh lÞch sö cña mçi d©n téc mçi quèc gia, nh÷ng sù kiÖn lÞch sö dùng níc vµ g×n gi÷ ®Êt níc, tham gia t«n t¹o nÒn Nh©n v¨n ®Æc trng cña d©n téc vµ cña ®Êt níc. Trªn vïng triÒn s«ng B¹ch §»ng víi rõng ngËp mÆn, níc thuû triÒu lªn xuèng hµng ngµy, xuÊt hiÖn çc sù kiÖn lÞch sö ®¸nh qu©n Nam H¸n vµ qu©n Nguyªn M«ng g¾n víi nh÷ng lµng chµi vµ mét vïng sinh th¸i cöa s«ng cña Yªn -Hng Thuû- nguyªn. QuÇn ®¶o trong vÞnh B¾c - Bé kh«ng chØ lµ mét danh th¾ng H¹ Long, mµ thùc sù lµ mét miÒn ®a d¹ng nh÷ng hÖ sinh th¸i tù nhiªn vµ sinh th¸i nh©n v¨n, rÊt ®éc ®¸o, cã gi¸ trÞ c¶ vÒ tù nhiªn vµ x· héi. §¶o lín Çt Bµ lµ n¬i cã dÊu tÝch thêi nguyªn sinh. Hang ®éng trªn nhiÒu ®¶o víi nh÷ng vÎ ®Ñp kú vÜ, nhng cßn lµ nh÷ng Èn tÝch vÒ c tró céng ®ång c d©n lµm nghÒ vïng biÓn tõ xa xa. Nhng ®iÒu lý thó vÒ hÖ thèng c¶ng chuyªn ngµnh rÊt cæ, rÊt ®Æc trng ®· h×nh thµnh tõ nhiÒu thÕ kû tríc nh c¶ng ®¶o H¹ Mai chuyªn bÕn ç, c¶ng ®¶o Ngäc Võng chuyªn Ngò cèc, c¶ng ®¶o Çi Rång chuyªn ®ãng thuyÒn h¹ thuû, c¶ng ®¶o lÔ héi giµnh giªng cho céng ®ång c d©n vïng vÞnh ë Quan L¹n, C¶ng qu©n sù Trµ B¶n, C¶ng chî thiªn h¹ §«ng ChÐn... Ch¬ng tr×nh du lÞch sinh th¸i trªn vïng vÞnh B¾c Bé ph¶i bao gåm c¶ th¾ng c¶nh H¹ Long vµ mét hÖ sinh th¸i nh©n v¨n quÇn ®¶o cña miÒn B¾c níc ta, víi nhiÒu th«ng tin quÝ gi¸ vÒ trÝ thøc, x· héi vµ lÞch sö. Còng lµ mét vÞnh víi quÇn ®¶o, ®øng vÒ ph¬ng diÖn Sinh th¸i nh©n v¨n, quÇn ®¶o trªn vÞnh Th¸i Lan thuéc ViÖt Nam ( 2 huyÖn ®¶o Phó Quèc vµ Kiªn H¶i ) kh«ng gièng víi vÞnh B¾c Bé bëi nh÷ng s¾c th¸i riªng cña hÖ sinh th¸i nh©n v¨n phÝa ®ã. Trªn vïng cöa s«ng H«ng - S«ng Th¸i B×nh, kh«ng chØ lµ nh÷ng khu rõng ngËp mÆn ( MANGROVE ) vµ nh÷ng lµng chµi luíi, mµ ®ã tõ l©u ®êi tíi nay h×nh thµnh mét vïng sinh th¸i nh©n v¨n ven biÓn (cña B¾c Bé ViÖt Nam, kh«ng gièng víi bÊt cø vïng ven biÓn nµo ë níc ta), quai ®ª lÊn biÓn giµnh ®Êt míi, röa mÆn thau chua x©y dùng ®ång ruéng lóa níc b»ng mét chu kú çc loµi c©y Trang - VÑt - BÇn - Cãi - Lóa, hµng n¨m cã nh÷ng ®µn chim di c tõ ph¬ng B¾c vÒ tró ®«ng trªn çc b·i båi phï sa, vµ nh÷ng lÔ héi cæ truyÒn vïng v¹n chµi. Nh÷ng biÕn ®æi ®éng th¸i cña ®Þa lý ®ång thêi víi x· héi ®· t¹o nªn nh÷ng néi dung du lÞch sinh th¸i cã néi dung nh©n v¨n rÊt ®Æc thï. Cè ®« HuÕ cßn g¾n víi ®Æc trng hÖ thèng vên nhµ næi tiÕng.

Ph©n vïng sinh th¸i tù nhiªn ®Õn cÊp vÞ chi tiÕt tiÓu vïng, cã nh©n tè lËp ®Þa tham gia hÖ thèng tiªu thøc ph©n vÞ, vµ sau ®ã chång ghÐp víi hÖ thèng ph©n lo¹i hÖ sinh th¸i nh©n v¨n, ®Ó x¸c ®Þnh vïng vµ tuyÕn Du lÞch sinh th¸i.

3. §Ò xuÊt hÖ thèng vïng du lÞch sinh th¸i víi néi dung sinh th¸i nh©n v¨n ë ViÖt Nam

3.1. HÖ thèng ph©n vïng sinh th¸i tù nhiªn

3.1.1. CÊp vÞ tæng quan vïng lín víi 3 miÒn l·nh thæ lµ B¾c Bé, Trung Bé, Nam Bé. ë mçi miÒn ®Òu ph©n chia theo ®Þa h×nh, ®Þa m¹o vïng: Ven biÓn vµ H¶i ®¶o, ®ång b»ng Trung du vµ miÒn nói.

Page 3 of 10

Riªng Trung Bé cßn cã nh÷ng ¸ miÒn nh B¾c Trung Bé, Nam Trung Bé, T©y Nguyªn.

C¸c tØnh ®îc x¸c ®Þnh trong biÓu tæng hîp ®Þa lý l·nh thæ

3.1.2. CÊp vÞ vïng sinh th¸i, chång ghÐp vµ x¸c ®Þnh ë tõng miÒn vµ tõng võng ®Þa lý:

MiÒn l·nh

thæ

MiÒn B¾c

( B¾c Bé )

MiÒn Trung

( Trung Bé )

MiÒn Nam

( Nam Bé )

Vïng ®Þa lý

T©y B¾c

ViÖt B¾c

(trung t©m )

§«ng B¾c

§ång b»ng B¾c bé

B¾c Trung

bé

T©y Nguyªn

Duyªn H¶i Nam

Trung Bé

§«ng Nam Bé

T©y Nam Bé

Vïng biÓn, ven bê

QuÇn ®¶o, H¶i ®¶o

Ven biÓn

§ång b»ng

§ång b»ng s«ng

Hång, s«ng Cöu

Long

Trung du vµ miÒn

nói

TiÓu vïng ®Þa lý Sinh khÝ hËu chi phèi m¹nh

Thêi tiÕt mïa Thuû v¨n ®Æc tr-ng

QuÇn ®¶o vµ ®¶o xa bê Bèn mïa râ rÖt hoÆc 2 mïa ma vµ kh«

ChÕ ®é giã thÞnh hµnh ma vµ b·o

Cêng triÒu b¶n nh¹t triÒu sãng thÇn

QuÇn ®¶o, ®¶o gÇn bê vïng vÞnh, cã rõng che phñ hoÆc kh«ng cã rõng

- Nói ®¸ v«i, hang ®éng

- Nói ®¸ kh¸c, nói ®Êt

Bèn mïa râ rÖt hoÆc 2 mïa ma vµ kh«


Cêng triÒu b¶n nh¹t triÒu sãng thÇn

Vïng cöa s«ng ven biÓn §Êt båi vµ c¸t båi di ®éng, diÔn biÕn ®Þa


Cêng triÒu b¶n nh¹t triÒu sãng

Page 4 of 10

3.1.3. Ph©n vïng sinh c¶nh rõng vµ ®éng vËt hoang d·

C¨n cø vµo çc tiªu thøc ph©n lo¹i, ®¸nh gi¸ §a d¹ng sinh häc ®Ó ph©n lo¹i çc kiÓu rõng, tr¹ng th¸i rõng, x¸c ®Þnh nh÷ng lo¹i c©y hiÕm quÝ theo danh môc b¶o tån vµ CÊp b¸o ®éng trong s¸ch ®á cña ViÖt Nam. Ph©n vïng sinh c¶nh ®éng vËt hoang d· ( Natu Ral Habitat ) vµ x¸c ®Þnh çc lo¹i hiÕm quÝ còng theo S¸ch ®á.

HÖ thèng ph©n lo¹i vµ xÕp h¹ng nh÷ng vên quèc gia, Khu b¶o tån thiªn nhiªn, khu v¨n ho¸ lÞch sö, ®îc sö dông ®èi chøng trong viÖc ph©n vïng sinh th¸i tù nhiªn nµy, lµ cÇu nèi quan träng víi ph©n vïng du lÞch sinh th¸i.

3.2. HÖ thèng ph©n vïng sinh th¸i nh©n v¨n

3.2.1. Ph©n vïng ®Þa vùc c tró cña çc nhãm téc ngêi ë níc ta lµ nÒn c¬ b¶n cña ph©n vïng sinh th¸i nh©n v¨n. §¹i gia ®×nh çc d©n téc ViÖt Nam cã 54 nhãm téc ngêi, vïng ®Þa vùc c tró ®îc nghiªn cøu x¸c ®Þnh trong t liÖu khoa häc D©n téc häc, vµ ®· cã thÓ hiÖn trªn b¶n ®å ph©n bè çc d©n téc

- B·i bïn ngËp triÒu cã rõng, hoÆc kh«ng cã rõng.

- Cån çt, giång çt, cã rõng hoÆc kh«ng cã rõng

m¹o qua çc mïa thÇn

Vïng ®Êt ngËp níc ven biÓn, ®Çm ph¸, cã rõng hoÆc kh«ng cã rõng

Mïa kh« vµ mïa ma râ rÖt nãng Èm


Lò hµng n¨m ngËp quanh n¨m

Vïng ®Êt ngËp níc néi ®Þa, ngËp lò theo mïa, ngËp mÆn quanh n¨m, hå thiªn nhiªn, hå ®Çm lÇy theo mïa, hå nh©n t¹o

Riªng víi hå nh©n t¹o lµm thay ®æi vÞ khÝ hËu vïng



§ång b»ng ch©u thæ trï phó, c d©n ®«ng

Bèn mïa hay 2 mïa kh« vµ ma nãng Èm



§ång b»ng thung lòng hÑp Trung du, ®åi gß, Cao nguyªn réng lín

Lèc côc bé ma ®¸ s-¬ng muèi

Lò quÐt

Nói ®¸ v«i cã rõng vµ kh«ng cã rõng M¸t Èm ChÕ ®é giã thÞnh hµnh

Níc ngÇm

Karxta

Nãng Èm S«ng suèi ngÇm

D·y nói cao, cã rõng vµ kh«ng cã rõng L¹nh

M¸t Èm

Nãng Èm

ChÕ ®é giã thÞnh hµnh

Lò quÐt

Page 5 of 10

(tøc nhãm téc ngêi ETHNIC GROUPS). Chång ghÐp b¶n ®å ®Þa vùc c tró çc nhãm téc ngêi víi çc lo¹i b¶n ®å ph©n vïng ®Þa lý vµ ph©n vïng sinh th¸i tù nhiªn, ®Ó x¸c ®Þnh lËp ph©n vïng sinh th¸i ctró c¬ b¶n (Basic Eco inhabitation).

3.2.2. Nh÷ng tiªu thøc chÝnh ®Ó x¸c ®Þnh, tæng hîp vµ ph©n lo¹i nh÷ng h×nh thøc nh©n v¨n (Human Ecology Types) theo b¶ng kho¸ chØ ®Þnh (Indicator Key) nh:

� Canh t¸c lóa níc ®ång ruéng ch©u thæ

� §¸nh b¾t thuû s¶n ngoµi kh¬i, ven biÓn, trªn s«ng lín, trªn ®Çm hå.

� Canh t¸c lóa níc trªn ®Êt dèc, bËc thang, xen víi.

� Canh t¸c trªn ®Êt dèc, th©m canh, lu©n canh, du canh ph¸t ®èt.

� S¨n b¾t, h¸i lîm vïng nói hiÓm trë, vïng nói ®¸ v«i.

� Canh t¸c du canh, b¸n th©m canh trªn cao nguyªn, c©y chÞu h¹n vµ ch¨n nu«i ®¹i gia sóc.

� S¨n b¾t vµ ch¨n trªn ®ång cá ph¸t ®èt theo mïa.

� TruyÒn thèng vên nhµ vµ trång c©y lu niªn.

� Khoanh rõng ®Çu nguån, rõng thiªng, rõng cÊm cña céng ®ång.

� TruyÒn thèng lµng nghÒ, kinh nghiÖm l©u ®êi vÒ c©y hoÆc con, kho¸ng s¶n lµm nguyªn liÖu cña nghÒ truyÒn thèng.

� §Æc trng v¨n ho¸ vËt chÊt cã liªn quan tíi tµi nguyªn thiªn nhiªn cña vïng dù c tró, nh nhµ Rång víi c©y, cá ®Þa ph¬ng, §×nh §Òn víi gç, g¹ch, ngãi lµng nghÒ ®Þa ph¬ng, §µn ®¸, §µn tre tróc, c«ng cô gia dông vµ vò khÝ cæ truyÒn... QuÇn ¸o, v¶i thæ cÈm, thuèc nhuém.

� V¨n ho¸ tinh thÇn, çc ho¹t ®éng v¨n nghÖ, ca nh¹c d©n téc, lÔ héi, trêng ca cæ truyÒn, biÓu tîng céng ®ång, ch÷ viÕt vµ çc ho¹ tiÕt. LuËt trong céng ®ång, tËp qu¸n phßng tôc...

� Nh÷ng ph¬ng thuèc ch÷a bÖnh vµ nh÷ng loµi c©y con thuèc.

� Nh÷ng sù kiÖn lÞch sö ®îc x¸c ®Þnh bæ sung cho nÒn v¨n ho¸ nh©n v¨n cña céng ®ång, hoÆc cña Quèc gia - d©n téc, n©ng cao møc ®é phong phó vµ gi¸ trÞ nh©n v¨n.

DÉn chøng vÝ dô vÒ sù thÓ hiÖn ph©n vïng sinh th¸i tù nhiªn vµ sinh th¸i nh©n v¨n cã ý nghÜa trong hiÖu qu¶ du lÞch sinh th¸i: §ång bµo téc ngêi V©n KiÒu víi n¬ng r·y ®Êt dèc nhng biÕt gi÷ rõng giµ nh biÓu trng t©m linh vÒ vÞ thÇn thiªng liªng xuyªn suèt vËn m¹nh ®êi ngêi, ®µn ta l lµm b»ng vá qu¶ bÇu giµ, hiÖn th©n ngêi MÑ ®· sinh ra con ngêi, tiÕng ®µn nh tiÕng mÑ ru con tuyÒn kiÕp, lµm rîu tõ th©n c©y §o¸c cña rõng giµ vïng B¾c Trung bé, kh«ng n¬i nµo gièng ®îc. §ång bµo téc ngêi Th¸i sèng ven s«ng vµ suèi lín, lµm ruéng lóa níc, n¬ng r·y chØ gÇn th«n b¶n ®îc coi lµ dù tr÷ l¬ng thùc, biÕt khoanh rõng gi÷ nguån níc cho PÆt ch¹y quanh n¨m ( xe quay ®a níc lªn ruéng vµ gi· g¹o... ) v¶i vãc quÇn ¸o ch¨n ®Öm dÖt thªu quanh n¨m. §ång bµo téc ngêi Chøt sèng ë vïng nói ®¸ v«i hiÓm trë cña Qu¶ng B×nh, nghiªng vÒ h¸i lîm tù nhiªn, du canh trªn ®Êt dèc hÑp, cßn

Page 6 of 10

qu¸ l¹c hËu, nguyªn së, trong vïng Phong Nha víi tiÒm n¨ng du lÞch ®ang trçi lªn sù ph¸t triÓn.

4. Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam

4.1. Thùc hiÖn nghiªn cøu, x©y dùng néi dung chuyªn m«n cña Du lÞch sinh th¸i, øng dông vµ ph¸t triÓn ë níc ta. Du lÞch sinh th¸i ®· ph¸t triÓn ë nhiÒu níc tõ nh÷ng n¨m "60"., vµ ®îc nghiªn cøu, x©y dùng hÖ thèng lý thuyÕt chÝnh thèng, gi¶ng d¹y vµ huÊn luyÖn ë cÊp ®¹i häc vµ sau ®¹i häc, ë çc trêng chuyªn nghiÖp Du lÞch hoÆc çc líp ®µo t¹o ng¾n h¹n do mét sè tæ chøc quèc tÕ tæ chøc. Mét sè níc ®ang ë vÞ trÝ xÕp h¹ng hµng ®Çu vÒ chuyªn ngµnh du lÞch sinh th¸i, g¾n chÆt chÏ víi b¶o tån thiªn nhiªn, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, b¶o tån vµ t«n t¹o di s¶n thiªn nhiªn vµ v¨n ho¸, n»m trong ch¬ng tr×nh ChiÕn lîc m«i trêng quèc gia vµ toµn cÇu, nh Australia, New - Zea land, Thuþ ®iÓn, §an m¹ch, Thuþ sü, Canada, Hoa kú, Malayxia, gÇn ®©y cã Trung Quèc, NhËt B¶n...

ViÖt Nam lµ mét níc vïng nhiÖt ®íi ma mïa, l·nh thæ tuy kh«ng réng nhng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn thÝch hîp ®èi víi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn phong phó §a d¹ng sinh häc, mét quèc gia cã bÒ dµy lÞch sö tiÕn ho¸ céng ®ång vµ x©y dùng ®Êt níc, cã gi¸ trÞ vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nÒn v¨n ho¸ nh©n v¨n. Du lÞch sinh th¸i cña níc ta trªn nÒn ®Æc trng vµ møc ®é phong phó cña hai hÖ thèng: Sinh th¸i tù nhiªn vµ sinh th¸i nh©n v¨n. Kh«ng thÓ phñ nhËn gi¸ trÞ thùc tÕ cña nh÷ng vèn quÝ ®ã, cÇn tæng kÕt ®¸nh gi¸ chÝnh thøc, x©y dùng hÖ thèng tµi liÖu khoa häc vµ çc gi¸o tr×nh chuyªn ®Ò du lÞch sinh th¸i cña ViÖt Nam. §· ®Õn thêi ®iÓm cÇn cã nh÷ng qui ho¹ch chÝnh thøc cho du lÞch sinh th¸i trªn qui m« toµn quèc vµ tõng vïng, mçi vïng mçi tuyÕn ph¶i cã v¨n tù qui ph¹m cho lÜnh vùc ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i.

Qui ph¹m vÒ du lÞch sinh th¸i cã ý nghÜa lµ bµi b¶n chÝnh thøc, vÒ kh¸i niÖm, kiÕn thøc, cÊu tróc çc néi dung, çch thøc thùc hiÖn, yªu cÇu hiÖu qu¶.

4.2. Kh«ng chØ riªng ë níc ta, mµ ®èi víi hÇu hÕt çc quèc gia ®ang ph¸t triÓn, trong trµo lu ph¸t triÓn du lÞch hiÖn nay, du lÞch sinh th¸i lµ néi dung c¬ b¶n, lµ ®éng lùc m¹nh mÏ ®èi víi sù thóc ®Èy ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng (hiÖu qu¶ thÓ hiÖn ë c¶ 2 mÆt kinh tÕ vµ m«i trêng trong tiÕn tr×nh Ph¸t triÓn bÒn v÷ng).

X©y dùng qui ho¹ch ph¸t triÓn Du lÞch sinh th¸i ë níc ta cÇn thÝch hîp víi nh÷ng yÕu tè thiªn nhiªn, vµ nh÷ng yÕu tè kinh tÕ x· héi ë thêi kú míi, tríc hÕt vÒ thêi h¹n qui ho¹ch kh«ng chØ díi 20 n¨m cho mçi giai ®o¹n.

Trªn c¬ së ph©n vïng sinh th¸i tù nhiªn vµ ph©n vïng sinh th¸i nh©n v¨n (Nh ®· thùc hiÖn ë môc 3 trªn ®©y). §Ó x©y dùng qui ho¹ch du lÞch sinh th¸i. Nh÷ng c«ng cô kü thuËt, kÓ c¶ phÇn cøng vµ phÇn mÒn, ®ang cã gi¸ trÞ thiÕt thùc gióp cho viÖc lËp qui ho¹ch nµy cÇn ®îc øng dông triÖt ®Ó nh»m ®¶m b¶o ®é tin cËy cao cña qui ho¹ch, ®¹t tÝnh kh¶ thi cao vµ hoµn toµn phï hîp víi ®iÒu kiÖn ë níc ta:

� GIS víi çc lo¹t ¶nh viÔn th¸m, b¶n ®å chuyªn m«n vµ hÖ thèng d÷ kiÖn liªn quan, ®a ngµnh.

� Ch¬ng tr×nh ARC/INPO nèi víi SPAN ®¸nh gi¸ ®ång th¸i tµi nguyªn thiªn nhiªn theo chuçi thêi gian (TREND DYNAMIC ECOLOGY).

Page 7 of 10

� Ch¬ng tr×nh BIM cña hÖ thèng d÷ liÖu ®a d¹ng sinh häc, b¶o tån thiªn nhiªn.

� Ch¬ng tr×nh APM ®¸nh gi¸ s¶n phÈm vµ gi¸ trÞ sö dông tµi nguyªn, ®Êt ®ai.

M« h×nh vµ ph¬ng ph¸p lËp qui ho¹ch du lÞch sinh th¸i cña New Zealand, cña Malayxianepal cã nhiÒu yÕu tè phï hîp víi níc ta, kh«ng chØ vÒ qui m« l·nh thæ mµ cßn cã nhiÒu ®iÒu t¬ng ®ång tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi

4.3. Trong qui ho¹ch du lÞch sinh th¸i cña ViÖt Nam cÇn ®îc xÕp vµo ch¬ng môc u tiªn vÒ nh÷ng dù ¸n kh¶ thi, hoµn toµn cã ý nghÜa ®éng lùc thóc ®Èy bíc ®Çu quyÕt ®Þnh ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn, ®ã lµ nh÷ng ch¬ng tr×nh dù ¸n liªn quèc gia du lÞch sinh th¸i ( inter countries ecotou ris m )

Dùa vµo nh÷ng con s«ng quèc tÕ, d·y nói quèc tÕ, vïng biÓu quèc tÕ, nÒn v¨n ho¸ t¬ng ®ång ®Æc tr-ng... ®Ó ho¹ch ®Þnh nh÷ng dù ¸n liªn quèc gia cßn cã t¸c dông chuyÓn t¶i th«ng tin tiÕp thÞ, trao ®æi kinh nghiÖm nghiÖp vô, thi ®ua lµnh m¹nh trong ph¸t triÓn gi÷a çc níc trong ch¬ng tr×nh.

� Du lÞch sinh th¸i trªn nh÷ng dßng s«ng quèc tÕ nh mª c«ng ( Trung quèc, Myanma, Th¸i Lan, Lµo, C¨m pu chia, ViÖt Nam, S«ng Hång ( Trung Quèc - ViÖt Nam ) S«ng Kú cïng - B»ng Giang ( ViÖt Nam - Trung Quèc s«ng M· ( ViÖt Nam - Lµo )... Nh÷ng tuyÕn du lÞch sinh th¸i liªn quèc gia trªn çc con s«ng, tõ ®Çu nguån ®Õn vïng cöa s«ng ven biÓn, bao gåm nhiÒu gi¸ trÞ tri thøc vÒ thiªn nhiªn vµ lÞch sö nh©n v¨n.

� Du lÞch sinh th¸i trªn nh÷ng d·y nói quèc tÕ nh trêng s¬n (ViÖt Nam - Lµo ), Hoµng liªn S¬n (ViÖt Nam - Trung quèc), víi hÖ thèng çc vên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn.

� Du lÞch sinh th¸i trªn vïng biÓn quèc tÕ víi nh÷ng Khu b¶o tån thiªn nhiªn trªn biÓn (Marine Park) Nh÷ng R¹m san h«, th¾ng c¶nh vµ nghiªn cøu khoa häc vïng biÓn vµ quÇn ®¶o (khu vùc §«ng nam ¸).

� Du lÞch sinh th¸i trªn trôc v¨n minh lóa níc §«ng nam ¸ gi÷a ViÖt Nam, Lµo, Th¸i Lan, Campuchia, Malaysia, Indonesia vµ PhilÝppine.

� Du lÞch sinh th¸i trªn ®êng hµnh h¬ng ®¹o phËt (Budi sh pilgrimae) tõ T©y Tróc (Ên §é) qua Myanma, Th¸i Lan, Lµo, Trung Quèc, ViÖt Nam)

� Du lÞch sinh th¸i trªn ®êng ph¸t triÓn ®ång thùc vËt hÖ Hymalaya (tõ Nepal, Butan, Myanma, V©n nam Trung Quèc tíi Hoµng Liªn S¬n ViÖt Nam...

Mét sè vÝ dô ®Ò xuÊt nh»m h×nh thµnh tiÒn ®Ò cho qui ho¹ch dù ¸n du lÞch sinh th¸i liªn quèc gia, theo chuyªn ®Ò, vµ cã tõng qui ph¹m cho mçi dù ¸n, cho mçi tuyÕn cô thÓ.

Trong níc ta cã nhiÒu vïng sinh th¸i ®éc ®¸o vÒ gÝa trÞ sinh th¸i nh©n v¨n, hoµn toµn trë thµnh hÖ thèng du lÞch sinh th¸i cña ViÖt Nam, cÇn ®îc ho¹ch ®Þnh, x©y dùng bµi b¶n vµ cã kÕ ho¹ch tæ chøc qu¶n lý vµ khai th¸c chÝnh qui, vÝ dô nh:

� H¹ Long - B¸i Tö Long, National Park vµ MarinePark, v¨n ho¸ céng ®ång quÇn ®¶o vïng vÞnh, di tÝch lÞch sö.

� Hå Ba BÓ vµ nói Pia - Uac, v¨n ho¸ céng ®ång Tµy - Nïng,

Page 8 of 10

� H÷u - Liªn Cai - Kinh, v¨n ho¸ B¾c S¬n, vïng sinh th¸i nh©n v¨n nói ®¸ v«i §«ng - B¾c ViÖt Nam, di chØ nh©n chñng häc.

� T©y C«n LÜnh, vïng u thÕ nh÷ng loµi c©y kho¶ tö hiÕm quÝ trªn nói cao, vïng sinh th¸i nh©n v¨n - T©y C«n LÜnh, vïng u thÕ nh÷ng loµi c©y kho¶ tö hiÕm quÝ trªn nói cao, vïng sinh th¸i nh©n v¨n Dao ®¹i b¶n vµ Dao ¸o dµi, ®Æc trng canh t¸c ®Êt dèc trªn nói cao.

� Ch Tang sin vµ hÖ thèng hå tù nhiªn, dÊu tÝch cæ xa ho¹t ®éng nói löa phÝa nam T©y Nguyªn, vïng sinh th¸i nh©n v¨n céng ®ång M¬ n«ng - C¬ Ho, rõng thêng xanh vµ rõng khép ®iÓn h×nh, nhiÒu lo¹i ®éng vËt hoang d· hiÕm quÝ.

� Lang Biang L©m §ång, çc ®ai ®Þa h×nh ph©n bè rõng c©y l¸ réng vµ rõng c©y l¸ Kim, g¾n víi vïng sinh th¸i nh©n van " Xµ Nu" ( s¶n phÈm ®a d¹ng tõ c©y th«ng ) cña céng ®ång C¬ Ho, M¹.

� Cµ Mau, ®Êt mòi víi hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn ®iÓn h×nh Mangrove, v¨n ho¸ vïng s«ng níc cã rõng rËm.

� Nam - Du Thæ Chu, vïng rõng thêng xanh nhiÖt ®íi ma mïa, h¶i ®¶o trªn vïng BiÓn T©y, céng ®ång h¶i biÓn.

� C«n S¬n, vïng rõng thêng xanh nhiÖt ®íi ma mïa, h¶i ®¶o trªn vïng biÓn §«ng, vên quèc gia vµ di tÝch lÞch sö.

Cßn cã biÕt bao ®Þa ®iÓm, khu vùc, tuyÕn ®Þa sinh häc trªn l·nh thæ níc ta. TiÒm n¨ng du lÞch sinh th¸i rÊt phong phó, giÇu tÝch hÊp dÉn, kh«ng dÉn chøng ®Çy ®ñ ë b¸o ço nµy, vµ cÇn ®îc ho¹ch ®Þnh chÝnh thøc.

4.4. Du lÞch sinh th¸i liªn quan mËt thiÕt víi çc vÊn ®Ò qu¶n lý l·nh thæ, tµi nguyªn thiªn nhiªn, ph¹m vÞ c tró céng ®ång, nh÷ng cÊp hµnh chÝnh vµ rÊt nhiÒu luËt tôc tËp qu¸n ®Þa ph¬ng. Trong t×nh h×nh hiÖn nay ë níc ta, ®ang å ¹t "Ngêi ngêi lµm du lÞch, nhµ nhµ lµm du lÞch, du lÞch ë çc x·, huyÖn, tØnh" lÜnh vùc du lÞch sinh th¸i dêng nh bÞ c¾t cø nghiªm träng. H·y lÊy vÝ dô tuyÕn Chïa h¬ng, ®¸ng ra lµ mét tuyÕn du lÞch sinh th¸i ®Çy hÊp dÉn, gi¸ trÞ cao vÒ thiªn nhiªn (vïng sinh th¸i ®Êt ngËp níc vµ nói ®¸ v«i), vÒ sinh th¸i nh©n v¨n, nhng ®ang bÞ t¸c ®éng m¹nh do nh÷ng t×nh tr¹ng c¾t cø mµ gi¶m ®i qu¸ nhiÒu gi¸ trÞ.

Qui ho¹ch ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ®îc x©y dùng vµ ®îc Nhµ níc phª duyÖt chÝnh thøc, ngay sau ®ã ph¶i cã çc luËt ®Þnh, thÓ chÕ, chÝnh s¸ch thùc hiÖn. Du lÞch vµ du lÞch sinh th¸i nh nguån tµi nguyªn quèc gia, khai th¸c, ph¸t triÓn, qu¶n lý, b¶o tån theo luËt quèc gia. Néi dung ho¹t ®éng du lÞch ph¶i trªn nÒn nh÷ng bµi b¶n, tri thøc vµ qui ph¹m (Conducted Manual). Lùc lîng ngêi lµm c«ng t¸c du lÞch sinh th¸i, kÓ tõ híng dÉn viªn cho tíi tæ chøc qu¶n lý ®iÒu hµnh, cÇn lµm ®óng qui ph¹m mµ m×nh ®· ®îc ®µo t¹o cã bµi b¶n.

Du lÞch sinh th¸i thùc sù lµ néi dung quan träng thóc ®Èy ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ë níc ta, thóc ®Èy sù nghiÖp b¶o tån çc di s¶n thiªn nhiªn, hiÖu qu¶ cao cho kinh tÕ du lÞch vµ cho b¶o vÖ m«i tr-êng, tham gia vµo gi¸o dôc m«i trêng mét çch sinh ®éng. Nh÷ng tri thøc vÒ sinh th¸i nh©n v¨n ®îc x¸c ®Þnh trong néi dung du lÞch sinh th¸i, ®iÒu kiÖn thiÕt thùc n©ng cao gi¸ trÞ cña du lÞch sinh th¸i, ®ång thêi t«n t¹o møc ®é phong phó cho lÜnh vùc du lÞch sinh th¸i. §Ó kÕt luËt cho b¶n b¸o ço

Page 9 of 10

tham luËn nµy, tr©n träng vÒ mét ®¹i häc sÜ ViÖt Nam Lª QuÝ §«n víi nh÷ng Phñ biªn t¹p lôc, V©n ®µi lo¹i ng÷ v©n...v©n bao hµm ý tëng vµ hÖ thèng v¨n tù tiÕp cËn du lÞch sinh th¸i vµ sinh th¸i nh©n v¨n ë ViÖt Nam. B¸c sÜ Yersin còng cã nh÷ng tri thøc vµ t©m huyÕt du lÞch sinh th¸i, trªn tuyÕn th¸m hiÓm Nha Trang - Lang Biang ®· x¸c ®Þnh mét vïng thiªn nhiªn kü vÜ, vïng sinh th¸i nh©n v¨n "Xµ Nu" cña céng ®ång ngêi C¬ Ho - M¹, h×nh thµnh mét §µ L¹t du lÞch næi tiÕng thÕ giíi./.

Trë vÒ môc lôc

Page 10 of 10

sù cÇn thiÕt cña viÖc Gi¸o dôc céng ®ång víi ph¸t triÓn

du lÞch sinh th¸i ë çc khu b¶o tån tù nhiªn.

PGS. PTS Lª V¨n Th«ngTh¹c sü NguyÔn ThÞ S¬n

Khoa §Þa lý - §¹i häc S Ph¹m - §¹i häc Quèc gia

1. §Æt vÊn ®Ò

Sù ph¸t triÓn cña du lÞch ngµy cµng t¨ng nhanh vµ ®· trë thµnh mét trong nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ ®øng ®Çu trªn thÕ giíi. B¶n th©n du lÞch mang l¹i rÊt nhiÒu lîi Ých cho çc ®Þa ph¬ng ®ãn kh¸ch. Tr¸i l¹i, du lÞch còng g©y ra nh÷ng t¸c ®éng víi çc d¹ng vµ çc møc ®é kh¸c nhau lªn m«i trêng tù nhiªn vµ x· héi, v¨n ho¸ t¹i çc khu vùc ®îc th¨m quan (Mathieson vµ Wall, 1982).

Kh«ng thÓ nghi ngê r»ng du lÞch vµ m«i trêng cã liªn quan rÊt gÇn gòi, v× du lÞch chØ cã thÓ tån t¹i díi mét m«i trêng hÊp dÉn, c¶ vÒ tù nhiªn vµ v¨n ho¸ x· héi. Lipman (1992 : 67) ®· nhËn xÐt : "Du lÞch cã sù quan t©m sèng cßn ®èi víi viÖc b¶o tån nh÷ng g× hÊp dÉn du kh¸ch : kh«ng khÝ s¹ch, n-íc s¹ch, phong c¶nh hÊp dÉn vµ nh÷ng gi¸ trÞ b¶o tån ®îc duy tr× tèt". Tuy nhiªn, cïng mét lóc, sù ph¸t triÓn du lÞch cã thÓ n¶y sinh nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc vµo m«i trêng quanh nã. Bëi vËy, ®¶m b¶o du lÞch hoµ hîp víi m«i trêng lµ cÇn thiÕt vµ nªn ®îc quan t©m triÖt ®Ó.

§Ó t¹o cho du lÞch gãp phÇn vµo viÖc b¶o vÖ thiªn nhiªn, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng suy nghÜ vµ hµnh ®éng ®óng. Mét lo¹i h×nh ®Æc biÖt cña du lÞch - du lÞch sinh th¸i hay du lÞch tù nhiªn - mét lo¹i h×nh du lÞch t¹o mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn du lÞch vµ b¶o tån tù nhiªn - ®· trë thµnh mét ®Ò tµi ®îc quan t©m trong nghiªn cøu du lÞch mét vµi thËp kû gÇn ®©y. Du lÞch sinh th¸i ®îc khÝch lÖ trong nh÷ng khu b¶o tån tù nhiªn víi mét sù tin tëng lµ nã sÏ trë thµnh mét lo¹i h×nh du lÞch bÒn v÷ng h¬n. Tuy vËy, ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu nµy, ®iÒu cÇn thiÕt lµ ph¶i cã mét sù hç trî lín h¬n n÷a cho nghiªn cøu vµ gi¸o dôc du lÞch ë çc møc ®é vµ trong nhiÒu lÜnh vùc, nhiÒu ®Þa ph¬ng kh¸c nhau. Sù ph¸t triÓn lo¹i du lÞch ®ã còng cÇn ®îc kÕ ho¹ch ho¸ mét çch cã hiÖu qu¶ ®Ó ®Þnh híng ®îc nh÷ng bíc ®i thÝch hîp trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.

2. HiÓu nh thÕ nµo vÒ du lÞch sinh th¸i

Du lÞch sinh th¸i lµ mét kh¸i niÖm kh¸ míi, b¾t ®Çu næi lªn vµo thËp kû 80, nhng ®· ®îc phæ biÕn kh¸ nhanh, bëi mäi ngêi nhËn ra ®îc tiÒm n¨ng vµ ý thøc ®îc tÝnh lý tëng cña nã. NhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ du lÞch sinh th¸i ®· ®îc ®a ra vµ víi nh÷ng tªn gäi kh¸c nhau. Ngêi dÉn ®Çu vÒ lý luËn du lÞch sinh th¸i lµ Hector Ceballos - Lascurain ®· miªu t¶ du lÞch sinh th¸i vµo n¨m 1987 nh sau :

"Du lÞch sinh th¸i nh lµ viÖc du lÞch ®Õn nh÷ng khu tù nhiªn hÇu nh kh«ng bÞ « nhiÔm hoÆc Ýt bÞ x¸o trén víi môc tiªu ®Æc biÖt, nghiªn cøu sù tr©n träng, thëng ngo¹n phong c¶nh vµ cuéc sèng mu«ng thó hoang d·, còng nh nh÷ng biÓu thÞ v¨n ho¸ (c¶ qu¸ khø vµ hiÖn t¹i) ®îc kh¸m ph¸ trong nh÷ng

Page 1 of 14

khu vùc nµy".

( TrÝch trong Boo, 1990 : XiV ).

TiÕp theo ®ã, cã rÊt nhiÒu çc nghiªn cøu vÒ du lÞch sinh th¸i (Boo, 1990; Rovinski, 1991; Whelan, 1991; Wearing, 1993. Western, 1993...), Buckley (1994) ®· tæng quan nh÷ng nghiªn cøu nµy vµ ®a ra ®Þnh nghÜa nh sau :

"ChØ cã du lÞch lµ du lÞch tù nhiªn, ®îc qu¶n lý cho sù bÒn v÷ng, hç trî cho sù b¶o tån vµ ®îc gi¸o dôc vÒ m«i trêng míi ®îc miªu t¶ lµ du lÞch sinh th¸i vµ nã thêng ®îc coi nh lµ ®ång nghÜa ®Ých thùc víi du lÞch tù nhiªn" (trang 661).

Trong rÊt nhiÒu nh÷ng ®Þnh nghÜa vÒ du lÞch sinh th¸i ®îc ®a ra, hÇu hÕt ®Òu chØ ra r»ng du lÞch sinh th¸i lµ mét c«ng cô cho sù b¶o tån vµ cã t¸c ®éng rÊt Ýt ®Õn m«i trêng. VÒ c¬ b¶n, du lÞch sinh th¸i cã thÓ ®îc nh×n nhËn bao gåm nh÷ng thµnh phÇn sau :

� HÊp dÉn vÒ tù nhiªn

� BÒn v÷ng vÒ sinh th¸i

� C¶i thiÖn vÒ b¶o tån thiªn nhiªn th«ng qua gi¸o dôc vµ gi¶i thÝch; vµ

� Cung cÊp nh÷ng lîi Ých cho khu vùc vµ ®Þa ph¬ng.

(Chalker ( 1994 : 90 )

Tãm l¹i, du lÞch sinh th¸i cã kh¶ n¨ng lµm t¨ng tèi ®a çc lîi Ých kinh tÕ vµ gi¶m tèi thiÓu çc tæn h¹i vÒ m«i trêng, vµ ®· trë thµnh mét hiÖn tîng cã tÝnh toµn cÇu (Ceballos - Lascurain, 1993).

NhiÒu tªn gäi kh¸c nhau ®îc ®a ra, t¬ng tù víi du lÞch sinh th¸i, vµ Valentine (1991 : 4) ®· thèng kª nhsau :

Víi xu híng ngµy cµng t¨ng, du lÞch sinh th¸i nh»m kÝch thÝch sù b¶o vÖ m«i trêng vµ sù bÒn v÷ng

- Du lÞch dùa vµo tù nhiªn - Hµnh h¬ng m«i trêng

- Du lÞch tù nhiªn - Du lÞch sinh th¸i

- Du lÞch híng vµo tù nhiªn - Du lÞch ®éng vËt hoang d·

- Du lÞch th©n thiÖn víi m«i trêng - Du lÞch xanh

- ChuyÕn th¨m quan m«i trêng - Du lÞch së thÝch ®Æc thï

- Du lÞch bÒn v÷ng - Du lÞch thÝch hîp

- Du lÞch lùa chän - Du lÞch cã tr¸ch nhiÖm

- Du lÞch ®¹o ®øc - Du lÞch dùa vµo céng ®ång

- Du lÞch nhÑ nhµng - Du lÞch nhÑ vµ nÆng...

Page 2 of 14

cña nÒn v¨n ho¸, vµ hÊp dÉn nh÷ng ai mong muèn ®îc tiÕp xóc gÇn gòi víi m«i trêng, n©ng cao kiÕn thøc, hiÓu biÕt, vµ sù tr©n träng cña hä ®èi víi m«i trêng mµ kh«ng lµm tæn h¹i chóng ( vÒ lý thuyÕt ). KÕt qu¶ lµ, nh÷ng lîi Ých cña du lÞch sinh th¸i cã thÓ mang l¹i cho ngêi d©n vµ céng ®ång ®ãn kh¸ch th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng vµ nh÷ng c¬ héi mµ lo¹i h×nh du lÞch nµy t¹o nªn. Mét çch tãm t¾t, môc tiªu c¬ b¶n cña du lÞch sinh th¸i lµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nghÜa lµ ®¶m b¶o ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn nh÷ng nhu cÇu cho çc thÕ hÖ t¬ng lai. (Commonwealth Department of Tourism, 1993).

§Ó t¹o ®iÒu kiÖn vµ kÝch thÝch lo¹i h×nh du lÞch nµy ph¸t huy t¸c dông cña nã, ngoµi nh÷ng vÊn ®Ò lín kh«ng thÓ kh«ng lµm nh qui ho¹ch, qu¶n lý sù ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë møc ®é thÝch hîp, th× vÊn ®Ò gi¸o dôc céng ®ång víi du lÞch sinh th¸i ë çc khu b¶o tån tù nhiªn còng ®ãng vai trß kh«ng kÐm phÇn quan träng, gãp phÇn hç trî çc mèi quan hÖ tÝch cùc hai chiÒu cña du lÞch sinh th¸i vµ b¶o tån tù nhiªn, còng nh du lÞch sinh th¸i vµ céng ®ång ®Þa ph¬ng.

3. Mèi quan hÖ gi÷a du lÞch sinh th¸i vµ çc khu b¶o tån tù nhiªn

Râ rµng, sù quan t©m vÒ du lÞch sinh th¸i n¶y sinh tõ nhu cÇu th¨m quan, häc tËp, nghiªn cøu vÒ m«i trêng tù nhiªn tr¨ng lªn vµ tõ mong muèn b¶o vÖ tÝnh toµn vÑn cña nh÷ng m«i trêng cha bÞ thay ®æi mÊy. HiÓn nhiªn lµ, nh÷ng tµi nguyªn c¬ së cña du lÞch sinh th¸i lµ sù hÊp dÉn vÒ tù nhiªn, khiÕn cho sè lîng lín kh¸ch du lÞch say mª víi nh÷ng hÊp dÉn ®ã. Tuy nhiªn, nÕu khu b¶o tån bÞ sö dông qu¸ nhiÒu, nã sÏ dÔ bÞ ph¸ huû (Boo, 1993 ). H¬n n÷a, ngay c¶ çi ®Ñp còng cã thÓ ®¹t ®Õn ngìng cña søc chÞu ®ùng khi kh¸ch du lÞch ph¶i ch¹m tr¸n rÊt nhiÒu du kh¸ch kh¸c hoÆc ph¶i chøng kiÕn nh÷ng t¸c ®éng ®Õn nh÷ng n¬i hä thëng ngo¹n (Whelan, 91).

Budowski ®· nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a du lÞch vµ m«i trêng tù nhiªn tõ n¨m 1976 vµ Gunn (1982) còng cã cïng quan ®iÓm; Craig - Smith vµ French (1994) ñng hé quan ®iÓm nµy. Theo hä, gi÷a ph¸t triÓn du lÞch vµ b¶o tån tù nhiªn cã 3 mèi quan hÖ qua l¹i :

� "M©u thuÉn" víi nhau khi sù hiÖn diÖn cña du lÞch, nhÊt lµ du lÞch sè ®«ng, lµm h¹i ®Õn b¶o tån tù nhiªn.

� "Cïng tån t¹i", khi cã rÊt Ýt mèi quan hÖ gi÷a du lÞch vµ b¶o tån tù nhiªn, hoÆc c¶ hai tån t¹i mét çch ®éc lËp.

� "Céng sinh", trong ®ã c¶ ph¸t triÓn du lÞch vµ b¶o tån tù nhiªn ®Òu cã ®îc nh÷ng lîi Ých tõ mèi quan hÖ nµy vµ hç trî nh÷ng ho¹t ®éng vµ nh÷ng môc ®Ých mong muèn cña nhau... (Xem s¬ ®å 3.1).

Nh÷ng mèi quan hÖ nµy ®Æc biÖt quan träng khi du lÞch dùa mét phÇn hay hoµn toµn vµo nh÷ng gi¸ trÞ cña tù nhiªn vµ nguån dù tr÷ ®ã. C©u hái sÏ n¶y sinh lµ lµm thÕ nµo ®Ó du lÞch sinh th¸i ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ cã hiÖu qña ? Râ rµng lµ viÖc nhËn thøc râ nh÷ng lîi Ých vµ nh÷ng tiÒm n¨ng cho du lÞch sinh th¸i víi nh÷ng g¬Þ ý gi¶i ph¸p lµ rÊt quan träng (NguyÔn ThÞ S¬n, 1997).

DL = ph¸t triÓn du lÞch

BT = B¶o tån tù nhiªn

Page 3 of 14

T×nh tr¹ng A cã thÓ chuyÓn sang t×nh tr¹ng B mµ tõ ®ã cã thÓ biÕn ®æi sang C hoÆc tõ t×nh tr¹ng A cã thÓ chuyÓn trùc tiÕp sang C.

S¬ ®å 3.1. Çc mèi quan hÖ gi÷a sù ph¸t triÓn du lÞch vµ sù b¶o tån tù nhiªn

Nguån: Ckaig - Smith vµ French (1994 : 46)

ViÖc thµnh lËp çc vên quèc gia vµ çc khu b¶o tån nh»m t¹o nªn kh¶ n¨ng cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña du lÞch sinh th¸i. §ång thêi, du lÞch sinh th¸i, kh¸c víi çc lo¹i h×nh du lÞch th«ng thêng, ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc kÕt hîp sù b¶o tån víi sù ph¸t triÓn. Bëi lÏ, mét phÇn thu nhËp tõ du lÞch cã thÓ hç trî, t¹o nh÷ng c¬ së cho b¶o tån tù nhiªn vµ g×n gi÷, t«n t¹o nh÷ng khu b¶o tån lÞch sö. (Cohen, 1978 : 28 ).

Th«ng qua du lÞch sinh th¸i, kh¸ch du lÞch cã thÓ ®îc gi¸o dôc vÒ tÇm quan träng cña çc hÖ sinh th¸i tù nhiªn mµ hä th¨m quan vµ nh÷ng ñng hé cho sù b¶o tån cã thÓ ®îc khuyÕn khÝch mét çch tÝch cùc.

MÆc dï du lÞch sinh th¸i mang l¹i lîi Ých cho céng ®ång vµ ®ãng gãp tÝch cùc vµo viÖc b¶o vÖ m«i trêng tù nhiªn vµ ®êi sèng ®éng vËt hoang d·, song cïng víi nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c, b¶n th©n nã còng cã thÓ gãp phÇn ®e do¹ ph¸ huû nguån tµi nguyªn vèn lµ chç dùa cña m×nh, nÕu sù ph¸t triÓn kh«ng ®i ®óng híng. Nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña du lÞch nãi chung, trong ®ã cã mÆt cña du lÞch sinh th¸i qu¸ t¶i cã thÓ liÖt kª nh sau :

� Ph¸ rõng, suy tho¸i hÖ thùc - ®éng vËt

� G©y kÕt dÝnh ®Êt vµ xãi mßn

� G©y « nhiÔm ë nhiÒu h×nh thøc vµ møc ®é : mÊt vÖ sinh, vÊn ®Ò r¸c th¶i r¾n, níc th¶i...

Page 4 of 14

� ¶nh hëng ®Õn cuéc sèng mu«ng thó,

� Ph¸ vì çc loµi thùc vËt nh¹y c¶m cao, lµm xuÊt hiÖn çc loµi ngo¹i lai.

� Lµm t¨ng nguy c¬ ch¸y rõng

� Ph¸ huû tµi nguyªn san h« vµ çc loµi thùc vËt ®¸y ( ë vïng ®¶o vµ biÓn ) do tèc ®é cña tµu thuyÒn m¸y...

Nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc nµy sÏ lµ tû lÖ thuËn víi sè lîng qu¸ t¶i kh¸ch ®Õn th¨m. Bëi thÕ, mét trong nh÷ng th¸ch ®è quan träng mµ du lÞch sinh th¸i ph¶i ®èi mÆt lµ ®¹t ®îc "mét sè lîng kh¸ch du lÞch tèi u hµng n¨m" (Cohen, 1978) vµ h¹n chÕ ®îc thêi gian lu tró còng nh viÖc sö dông çc tµi nguyªn. Tuy nhiªn, ®©y lµ mét nhiÖm vô khã kh¨n v× khã mµ k×m h·m mong muèn vµ nhu cÇu du lÞch ngµy cµng t¨ng lªn.

Çc vên quèc gia vµ çc khu b¶o tån tù nhiªn ngµy cµng ®îc quan t©m trong viÖc sö dông ®Ó ®Çu t cho ph¸t triÓn du lÞch v× çi ®Ñp tù nhiªn thiªn phó, sù ®a d¹ng cña hÖ sinh th¸i. Chóng ®îc coi nh lµ nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i vµ mang l¹i lîi Ých tiÒm tµng vÒ kinh tÕ vµ x· héi. Song, ®iÒu nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc víi tiÒn ®Ò : Du lÞch sinh th¸i cã kh¶ n¨ng tån t¹i vµ cã triÓn väng nÕu nh çc khu tù nhiªn tån t¹i vµ cã triÓn väng. (Wearing, 1993)

Cßn cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò n¶y sinh trong nh÷ng khu b¶o tån tù nhiªn vèn cã d©n c sinh sèng tõ tríc. Çc ho¹t ®éng n«ng nghiÖp, khai th¸c tµi nguyªn rõng ®· g©y hËu qu¶ ®Õn viÖc ph¸ huû n¬i c tró vµ sù thèng nhÊt cña tù nhiªn. §ång thêi víi nh÷ng ho¹t ®éng nµy, nÕu ph¸t triÓn du lÞch l¹i thiÕu tr©n träng nh÷ng gi¸ trÞ cña çc khu tù nhiªn, ph¸t triÓn qu¸ møc sè lîng kh¸ch so víi søc chøa cña nh÷ng khu nµy v× môc ®Ých kinh tÕ sÏ lµ mét sai lÇm. §Ó tr¸nh ®iÒu nµy, Chapman vµ armstrong (1994 : 19) ®· ®Ò nghÞ : "Çc nhµ qu¶n lý tµi nguyªn cÇn tÝch cùc tiÕp cËn víi qu¶n lý du lÞch h¬n lµ chØ thô ®éng ®ãn nhËn kh¸ch".

Râ rµng lµ, nÕu muèn du lÞch sinh th¸i ph¸t triÓn ®óng víi b¶n chÊt cña nã lµ v÷ng bÒn th× viÖc ®a ch¬ng tr×nh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o trong du lÞch lµ mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch cÇn ®îc quan t©m. §ång thêi cÇn cã qui ho¹ch thÝch ®¸ng tríc khi khuyÕn khÝch du lÞch sinh th¸i ë mét khu vùc tù nhiªn nhÊt ®Þnh nh»m h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng xÊu cña du lÞch vµo tù nhiªn vµ duy tr× sù bÒn v÷ng cña du lÞch. H¬n n÷a cÇn hiÓu vµ ®¸nh gi¸ ®îc mèi quan hÖ gi÷a du lÞch sinh th¸i vµ céng ®ång ®Þa ph¬ng ®Ó cïng phèi hîp, hç trî cho sù ph¸t triÓn vµ sù b¶o tån.

4. Quan hÖ gi÷a du lÞch sinh th¸i vµ céng ®ång ®Þa ph¬ng

Tríc hÕt, ngoµi nh÷ng hÊp dÉn vÒ tù nhiªn ®èi víi kh¸ch du lÞch, th× vai trß cña céng ®ång ®Þa ph-¬ng còng kh«ng thÓ xem nhÑ trong viÖc thu hót kh¸ch víi nh÷ng yÕu tè chÝnh vÒ v¨n ho¸ - x· héi, bao gåm :

� TruyÒn thèng ®Þa ph¬ng

� LÞch sö ®Þa ph¬ng vµ nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ - lÞch sö.

� KiÕn tróc

Page 5 of 14

� Çc mãn ¨n ®Þa ph¬ng

� Hµng thñ c«ng

� NghÖ thuËt, ©m nh¹c

� T«n gi¸o, ng«n ng÷

� "Çch sèng"

� Trang phôc - phong tôc - truyÒn thèng.

Trong sè nh÷ng yÕu tè nµy, 5 yÕu tè ®Çu cã xu híng ®îc kh¸ch du lÞch coi lµ quan träng h¬n. MÆc dï kh¸ch du lÞch sinh th¸i quan t©m nhiÒu ®Õn m«i trêng tù nhiªn, song kh«ng thÓ lo¹i trõ mong muèn th¨m quan, hiÓu biÕt çc vÊn ®Ò v¨n ho¸ - x· héi cña céng ®ång ®Þa ph¬ng. Thªm vµo ®ã, ®Þa ph-¬ng l¹i lµ n¬i ®¸p øng çc nhu cÇu cña kh¸ch nh : n¬i ¨n nghØ, tiÖn nghi, çc ph¬ng tiÖn gi¶i trÝ, çc dÞch vô cÇn thiÕt, vµ ngay c¶ nguån nh©n lùc phôc vô kh¸ch trong ®ã cã c¶ lßng hiÕu kh¸ch v.v...

Nh vËy, kh¸ch du lÞch ®Õn ®Þa ph¬ng th¨m quan, dï lµ m«i trêng tù nhiªn, th× vÉn cã nh÷ng quan hÖ vµ t¸c ®éng ®Õn céng ®ång ®Þa ph¬ng. §ã lµ nh÷ng t¸c ®éng vÒ v¨n ho¸ - x· h«Þ - nh÷ng ¶nh h-ëng mang ®Õn cho céng ®ång ®Þa ph¬ng do kÕt qu¶ cña mèi quan hÖ qua l¹i víi kh¸ch du lÞch.

Nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc cña du lÞch ®Õn ®Þa ph¬ng ®ãn kh¸ch rÊt ®a d¹ng :

� Gãp phÇn thay ®æi chÊt lîng cuéc sèng cña céng ®ång, nhÊt lµ cña nh÷ng ai tham gia trùc tiÕp vµo ngµnh nµy. Trong ®ã bao gåm c¶ sù c¶i thiÖn nh÷ng dÞch vô x· héi nh y tÕ, nhµ cöa, hÖ thèng cÊp tho¸t níc, ®iÖn n¨ng...

� Gióp cho viÖc b¶o vÖ vµ t«n t¹o çc di s¶n v¨n ho¸ lÞch sö, lµm t¨ng niÒm tù hµo cña ®Þa ph-¬ng vµ ý thøc céng ®ång.

� Gãp phÇn t¨ng danh tiÕng cña ®Þa ph¬ng, gióp cho kh¸ch kh¸m ph¸ nh÷ng ý tëng míi, gi¸ trÞ míi vµ çch sèng míi.

� T¹o ®iÒu kiÖn giao lu, hiÓu biÕt lÉn nhau gi÷a çc céng ®ång, çc quèc gia, ph¸ vì nh÷ng ng¨n çch vÒ v¨n ho¸ vµ d©n téc th«ng qua quan hÖ nµy.

� Du lÞch sinh th¸i cßn cã tiÒm n¨ng mang l¹i lîi Ých kinh tÕ cho nh©n d©n ®Þa ph¬ng.

Theo Boo (1990) : "Çc kh¸ch du lÞch sinh th¸i cã xu híng tiªu tiÒn nhiÒu h¬n çc kh¸ch du lÞch kh¸c. Hä s½n sµng chÊp nhËn vµ t«n träng çc phong tôc, tËp qu¸n, truyÒn thèng vµ çc mãn ¨n ®Þa ph¬ng". VÊn ®Ò lµ lµm sao ®Ó sè ®«ng d©n ®Þa ph¬ng ®îc tham dù vµo nh÷ng lîi Ých mµ du lÞch sinh th¸i ®em l¹i chø kh«ng ph¶i chÞu g¸nh nÆng cña nh÷ng tæn thÊt (Place, 1991). Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, nh Cochrane (1996) ®· b×nh luËn: thËt cùc kú khã kh¨n ®Ó ®ång thêi ®¹t ®îc c¶ hai môc ®Ých cña du lÞch sinh th¸i, tøc lµ b¶o tån thiªn nhiªn vµ c¶i thiÖn phóc lîi cña d©n ®Þa ph¬ng.

Nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ t¸c ®éng tiªu cùc cña du lÞch ®Õn céng ®ång vÒ mÆt v¨n ho¸ - x· héi còng rÊt phong phó :

Page 6 of 14

� Gãp phÇn lµm ®¶o lén cÊu tróc x· héi hiÖn thêi.

� G©y sù c¨ng th¼ng vÒ x· héi, ¶nh hëng ®Õn cuéc sèng ç nh©n.

� Gãp phÇn lµm mai mét vÒ v¨n ho¸ v× nh÷ng th¸i ®é øng xö bÊt thêng cña kh¸ch víi d©n ®Þa ph¬ng.

� T¨ng thªm nh÷ng vÊn ®Ò vÒ x· héi nh : cê b¹c, nghiÖn hót, m¹i d©m, trém c¾p...

Çc vÝ dô vÒ nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc nµy ®îc chøng minh ë rÊt nhiÒu quèc gia, nhÊt lµ çc níc ®ang ph¸t triÓn nh Bali, Malaysia, Fiji, In®«nªsia, Th¸i Lan v.v...

¶nh hëng cña du lÞch ®Õn sù thay ®æi th¸i ®é cña d©n ®Þa ph¬ng ®èi víi kh¸ch du lÞch còng ®îc bµn luËn nhiÒu trong nghiªn cøu du lÞch. Doxey (1975) ®· chØ ra bèn giai ®o¹n tiÕp nèi nhau cña sù thay ®æi th¸i ®é nµy. Bèn giai ®o¹n nµy ®îc Craig - Smith vµ French (1994) ¸p dông vµ thÓ qua s¬ ®å 4.1.

S¬ ®å 4.1: Th¸i ®é cña d©n ®Þa ph¬ng ®èi víi kh¸ch du lÞch

Nguån : Theo Craig-Smith vµ French ¸p dông tõ Doxey (1975)

Râ rµng, sù tËp trung du lÞch nÆng nÒ vµo n¬i ®Õn dÉn tíi nh÷ng th¸i ®é tiªu cùc cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng ®èi víi kh¸ch vµ du lÞch. Bëi vËy, viÖc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ th¸i ®é cña ngêi d©n ®èi víi du lÞch vµ kh¸ch du lÞch trong giai ®o¹n tiÒn ph¸t triÓn lµ cÇn thiÕt vµ cã thÓ gãp phÇn ®Æc biÖt vµo viÖc khuyÕn nghÞ nh÷ng ch¬ng tr×nh gi¸o dôc du lÞch cho céng ®ång. Mét mÆt, ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i cÇn t¹o cho kh¸ch nh÷ng chuyÕn th¨m høng thó, ®Çy kinh nghiÖm, mÆt kh¸c, ®em l¹i lîi Ých cho d©n ®Þa ph¬ng, gãp phÇn c¶i thiÖn møc sèng, c¶ tríc m¾t vµ l©u dµi, ®Ó cã ®îc sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng thùc sù.

5. Sù cÇn thiÕt cña viÖc gi¸o dôc du lÞch sinh th¸i vµ b¶o vÖ m«i trêng ë ViÖt Nam

"Sù phÊn khÝch" Pha ®Çu cña sù ph¸t triÓn, du kh¸ch vµ çc nhµ ®Çu t ®îc ®ãn tiÕp, du lÞch Ýt cã qui ho¹ch vµ ®iÒu khiÓn vÒ c¬ chÕ.

"Sù l·nh ®¹m" Du kh¸ch ®îc tiÕp ®ãn nh lµ ®iÒu ®¬ng nhiªn, quan hÖ gi÷a d©n vµ kh¸ch trë nªn h×nh thøc h¬n ( mang tÝnh th¬ng m¹i ), kÕ ho¹ch ho¸ quan t©m ®Õn thÞ trêng.

"Sù khã chÞu " §iÓm b·o hoµ ®Õn gÇn, d©n ®Þa ph¬ng cã nh÷ng mèi nghi ng¹i vÒ ngµnh du lÞch, çc nhµ chiÕn lîc cè g¾ng gi¶i quyÕt b»ng viÖc t¨ng c¬ së h¹ tÇng chø kh«ng h¹n chÕ sù ph¸t triÓn.

"Sù ®èi kh¸ng" Nh÷ng bùc béi, khã chÞu ®îc béc lé ra ngoµi, kh¸ch du lÞch bÞ coi nh lµ g©y ra tÊt c¶ çc vÊn ®Ò, qui ho¹ch lóc ®ã cã tÝnh cøu ch÷a, song l¹i thóc ®Èy sù gia t¨ng ®Ó bï l¹i t×nh tr¹ng xÊu ®i vÒ danh tiÕng cña ®Þa ph¬ng.

Page 7 of 14

TiÒm n¨ng cho sù ph¸t triÓn du lÞch ë ViÖt Nam lµ rÊt lín, mµ theo ®¸nh gi¸ cña G.S Vò Tù LËp vµ Taillard (1993: 56) lµ "khã t×m ®îc trong çc níc t¬ng ®¬ng vÒ l·nh thæ".

Tuy nhiªn trong thùc tÕ, cïng víi çc ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c, nhiÒu h×nh thøc du lÞch ®· gãp mét phÇn vµo sù suy tho¸i m«i trêng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã rÊt nhiÒu nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i trêng. V× vËy, con sè çc vên quèc gia vµ çc khu b¶o tån ®îc thiÕt lËp ngµy cµng t¨ng, nh»m môc ®Ých b¶o vÖ m«i trêng, nghiªn cøu khoa häc vµ lµ c¬ së cho ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i.

Du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam hiÖn nay ®ang ®îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn ë çc khu b¶o tån nµy. Song, nhiÒu nghiªn cøu ®· ®a ra nh÷ng khã kh¨n trong viÖc khai th¸c vµ b¶o tån nh÷ng tiÒm n¨ng ®ã (De Lozanne, et al., 1993; Lenz, 1993; NguyÔn Thanh, 1996 a, 1996 b ; Hoµng Long, 1996; TrÇn H÷u Vinh, 1996...).

Nh÷ng khã kh¨n nµy gåm:

� Çc khu B¶o tån vÉn cã c d©n sèng víi nh÷ng ho¹t ®éng nh : n«ng nghiÖp, khai th¸c rõng, s¨n b¾n... dÉn ®Õn sù tho¸i ho¸ m«i trêng.

� Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i vµ b¶o tån g©y nªn sù thay ®æi bøc b¸ch çc ho¹t ®éng kinh tÕ dùa vµo nguån tµi nguyªn cña d©n c trong khi cha kÞp cung cÊp çc ngµnh nghÒ thay thÕ kh¸c.

� Tr×nh ®é nhËn thøc thÊp cña d©n ®Þa ph¬ng vÒ çc gi¸ trÞ cña m«i trêng vµ nh÷ng lîi Ých l©u dµi cña viÖc b¶o tån m«i trêng.

� Nguån nh©n lùc ®îc ®µo t¹o cã chÊt lîng trong lÜnh vùc du lÞch cßn h¹n chÕ.

� ThiÕu çc dÞch vô th«ng tin du lÞch vµ b¶o tån.

� ThiÕu thèn c¬ së h¹ tÇng cho nhu cÇu du lÞch.

� H¹n chÕ vèn vµ Ýt çc chuyªn gia cho sù qu¶n lý vµ qui ho¹ch viÖc sö dông nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn.

Nh÷ng khã kh¨n trªn lµ nh÷ng nan gi¶i mµ viÖc th¸o gì kh«ng ph¶i dÔ, v× hÇu hÕt çc Vên quèc gia vµ çc khu b¶o tån lµ nh÷ng n¬i xa x«i mµ sù ph¸t triÓn vÒ mäi mÆt cßn yÕu, çc ®iÒu kiÖn cßn khã kh¨n. §Ó kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n nµy, ngoµi sù cÇn thiÕt ph¶i ®¸nh gi¸ hÕt søc thËn träng nh÷ng tiÒm n¨ng cho du lÞch sinh th¸i tríc khi kÝch thÝch sù ph¸t triÓn trªn diÖn réng, th× viÖc ®a ch¬ng tr×nh gi¸o dôc vÒ du lÞch sinh th¸i vµ b¶o vÖ m«i trêng vµo céng ®ång ®Ó ®¶m b¶o sù b¶o tån kh«ng bÞ l·ng quªn trong çc kÕ ho¹ch ph¸t triÓn t¬ng lai lµ cÊp thiÕt (§ç Quang Trung, 1996).

6. KiÕn nghÞ néi dung vµ h×nh thøc Gi¸o dôc céng ®ång vµ ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë çc khu b¶o tån tù nhiªn

Th«ng qua çc mèi quan hÖ gi÷a du lÞch sinh th¸i víi m«i trêng tù nhiªn còng nh víi céng ®ång ®Þa ph¬ng, cã thÓ thÊy ®îc mèi quan hÖ ba chiÒu kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong vÊn ®Ò gi¸o dôc du lÞch liªn quan ®Õn sù ph¸t triÓn du lÞch, b¶o tån m«i trêng chung vµ mang l¹i lîi Ých cho céng ®ång. Nh vËy,

Page 8 of 14

çc ®èi tîng cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc nµy rÊt ®a d¹ng, gåm nh÷ng ai tham gia vµo çc ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn du lÞch, b¶o tån tù nhiªn. ChØ cã nh vËy th× viÖc gi¸o dôc míi ®ång bé vµ cã hiÖu qu¶. §Æc biÖt, vai trß cña gi¸o dôc vÒ du lÞch sinh th¸i vµ b¶o tån tù nhiªn ë çc khu tù nhiªn míi ®îc qui ho¹ch cho du lÞch cµng trë nªn cÇn thiÕt vµ quan träng. §iÒu ®ã cã t¸c dông lµm giµu thªm vµ t¨ng cêng ý nghÜa cña du lÞch sinh th¸i ®èi víi céng ®ång ®Þa ph¬ng vµ m«i trêng tù nhiªn, tr¸nh ®-îc nh÷ng hËu qu¶ xÊu cha kÞp x¶y ra.

SÏ rÊt cã t¸c dông nÕu nh phèi hîp ®îc sù tham gia vµo ch¬ng tr×nh gi¸o dôc nµy cña çc ®èi tîng trong çc ngµnh, çc cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, çc ®¬n vÞ cña céng ®ång vµ çc c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm vÒ b¶o tån tù nhiªn. Nh vËy, çc ®èi tîng tham gia gåm :

� Nh÷ng nhµ kÕ ho¹ch ho¸ vµ ®Çu t

� Nh÷ng çn bé tham gia qu¶n lý m«i trêng cña çc khu b¶o tån.

� Çc çn bé ®iÒu hµnh çc c«ng ty du lÞch

� Çc híng dÉn viªn du lÞch, nh©n viªn kh¸ch s¹n, nhµ hµng...

� Nh©n d©n ®Þa ph¬ng

� Kh¸ch du lÞch.

Çc vÊn ®Ò tËp trung trong viÖc gi¸o dôc céng ®ång víi du lÞch sinh th¸i lµ nh»m hç trî cho sù ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i trë thµnh bÒn v÷ng trong çc khu b¶o tån tù nhiªn. Nh÷ng vÊn ®Ò ®ã ph¶i ®îc xem xÐt trªn ph¬ng diÖn réng víi çc h×nh thøc kh¸c nhau. Môc tiªu gi¸o dôc ph¶i ®îc b¾t nguån tõ môc tiªu ph¸t triÓn du lÞch vµ b¶o tån. V× vËy, çc c¬ së cho viÖc gi¸o dôc lµ :

� HiÓu râ vÒ tiÒm n¨ng, vai trß cña tµi nguyªn thiªn nhiªn ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung vµ du lÞch sinh th¸i nãi riªng, sù h¹n chÕ cña nh÷ng tµi nguyªn quÝ gi¸ nµy.

� ý nghÜa cña viÖc b¶o vÖ m«i trêng ®èi víi sù ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i vµ sù ph¸t triÓn cña céng ®ång.

� HiÓu ®îc vai trß cña du lÞch sinh th¸i víi sù b¶o tån m«i trêng tù nhiªn, còng nh víi céng ®ång.

� ThÊy râ vai trß cña céng ®ång trong viÖc tham gia vµo b¶o vÖ m«i trêng vµ ñng hé sù ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i lµnh m¹nh, cã hiÖu qu¶.

� NhËn thøc vÒ t¸c ®éng cña çc dßng du kh¸ch ®èi víi m«i trêng ®Ó lêng tríc nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®Æt ra vµ çc biÖn ph¸p gi¶i quyÕt.

Çc chiÕn lîc ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i cÇn ®i ®«i víi ch¬ng tr×nh gi¸o dôc céng ®ång, sao cho du lÞch sinh th¸i ho¹t ®éng ®óng b¶n chÊt cña m×nh lµ kh«ng lµm tæn h¹i mµ sÏ trë thµnh ®éng lùc tÝch cùc ®èi víi viÖc b¶o vÖ m«i trêng tù nhiªn, vµ cïng víi céng ®ång ®Þa ph¬ng, hç trî cho viÖc b¶o tån tÝnh toµn vÑn cña l·nh thæ tèt h¬n.

Víi çc néi dung vµ ®èi tîng gi¸o dôc ®· nªu trªn, qu¸ tr×nh gi¸o dôc cÇn ®îc lµm thêng xuyªn, liªn tôc díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau.

Page 9 of 14

1. Gi¸o dôc th«ng qua c«ng t¸c ®iÒu tra :

ë giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn du lÞch, h×nh thøc gi¸o dôc cã thÓ b¾t ®Çu th«ng qua çc cuéc ®iÒu tra x· héi häc nh»m vµo nh÷ng vÊn ®Ò ®· nªu vµ çc ®èi tîng liªn quan. Qua çc cuéc ®iÒu tra nµy, víi hÖ thèng çc c©u hái, çc nhµ lËp kÕ ho¹ch còng tù nhËn thøc râ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®Æt ra cho viÖc th¨m dß ý kiÕn. Çc ®èi tîng ®îc ®iÒu tra, trong qu¸ tr×nh béc lé çc ý kiÕn cña m×nh, còng chÝnh lµ c¬ héi ®Ó ®îc gi¸o dôc. H×nh thøc nµy cã thÓ ¸p dông ®èi víi tÊt c¶ çc ®èi tîng, th«ng qua ®ã cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc nhËn thøc, quan ®iÓm cña çc thµnh viªn céng ®ång (kÓ c¶ kh¸ch du lÞch), tõ ®ã ®a ra mét ch¬ng tr×nh gi¸o dôc phï hîp.

2. Gi¸o dôc th«ng qua ®µo t¹o, båi dìng ®éi ngò çn bé trong ngµnh du lÞch, nh çc nhµ qu¶n lý, çc nh©n viªn híng dÉn, phôc vô nhµ hµng, kh¸ch s¹n. §©y lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ cã tÝnh chÊt chiÕn lîc. Çn bé qu¶n lý cã vai trß quan träng, cÇn ®îc ®µo t¹o, båi dìng víi tÇm cña çc nhµ chiÕn lîc vµ qui ho¹ch. Trong khi çc nh©n viªn híng dÉn, phôc vô lµ nh÷ng ngêi trùc tiÕp tham gia çc ho¹t ®éng cña du lÞch, cã quan hÖ thêng xuyªn víi kh¸ch, víi m«i trêng vµ víi céng ®ång ®Þa ph¬ng. Hä cÇn ®îc ®µo t¹o, gi¸o dôc kh«ng chØ çc nghiÖp vô du lÞch, mµ c¶ nh÷ng kiÕn thøc, hiÓu biÕt vÒ truyÒn thèng ®Þa ph¬ng, nh÷ng gi¸ trÞ cña m«i trêng tù nhiªn cho du lÞch sinh th¸i. H×nh thøc nµy cã thÓ thùc hiÖn th«ng qua hÖ thèng trêng §¹i häc, nghiÖp vô, cã thÓ ®µo t¹o t¹i chç víi nguån nh©n lùc lµ ngêi ®Þa ph¬ng.

3. Gi¸o dôc th«ng qua çc qui ®Þnh cã tÝnh ph¸p lý.

Gi¸o dôc vµ b¶n th©n çc qui ®Þnh ë bÊt cø lÜnh vùc nµo, tuy lµ cÇn thiÕt song khã cã hiÖu qu¶ tèi u. V× vËy, cÇn cã mét sè qui ®Þnh cô thÓ víi c¬ së ph¸p lý. Çc qui ®Þnh nµy ®îc thùc hiÖn ®Ó gi¸m s¸t hµng lo¹t çc ho¹t ®éng. VÝ dô : çc qui ®Þnh vÒ b¶o vÖ mu«ng thó tù nhiªn, vÒ s¨n b¾n, h¹n chÕ çc lo¹i xe c¬ giíi lín vµo khu b¶o tån tù nhiªn, h¹n chÕ tèc ®é tµu thuyÒn ë çc vïng biÓn cÇn ®îc b¶o vÖv.v... ThiÕt lËp çc "khu vùc cÊm" buéc ph¶i xin phÐp vµ cã ngêi híng dÉn khi vµo tham quan víi nh÷ng nguyªn t¾c triÖt ®Ó nh : h¹n chÕ quay phim, chôp ¶nh, c¾m tr¹i, lÊy mÉu vËt, hót thuèc, r¸c th¶i v.v... Mét ®iÓn h×nh ®¸ng häc tËp lµ du lÞch sinh th¸i ë Tasmania (¤xtr©ylia) ®· tån t¹i kh¸ bÒn v÷ng vµ thµnh c«ng víi viÖc lËp ra vµ thùc hiÖn nh÷ng ®¹o luËt nh §¹o luËt vÒ vên quèc gia vµ ®éng vËt hoang d· (®a ra vµo n¨m 1970); §¹o luËt vÒ çc di s¶n cña d©n b¶n ®Þa (1975); ®¹o luËt b¶o vÖ rõng (1920) vµ thùc hµnh b¶o vÖ rõng (1985) (Burgess, 1991).

Çc nhµ kinh doanh vµ çc cÊp l·nh ®¹o cÇn ®îc gi¸o dôc ý thøc tr¸ch nhiÖm víi m«i trêng vµ céng ®ång trong ph¸t triÓn du lÞch. Çc dù ¸n hay kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cÇn ®îc duyÖt vµ nhÊt thiÕt ph¶i ®¶m b¶o ®¸p øng nhu cÇu tiÖn nghi cho kh¸ch, ®ång thêi l¹i h¹n chÕ ®îc nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn m«i trêng tù nhiªn vµ x· héi cña ®Þa phu¬ng.

4. Gi¸o dôc th«ng qua hÖ thèng th«ng tin s¸ch b¸o, truyÒn th«ng, çc biÓn b¸o, chØ dÉn...

§©y lµ çc nguån th«ng tin quan träng cã ý nghÜa gi¸o dôc cho c¶ nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c du lÞch, qu¶n lý m«i trêng, l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng lÉn cho kh¸ch du lÞch vµ nh©n d©n ®Þa ph¬ng. Çc nguån th«ng tin nµy bao gåm çc tËp s¸ch, b¸o, çc cuèn s¸ch qu¶ng ço nhá (brochure hoÆc pamphlet), giíi thiÖu vÒ khu vùc vµ ®Þa ph¬ng víi çc gi¸ trÞ vÒ m«i trêng tù nhiªn vµ v¨n ho¸ - x· héi cho du lÞch vµ cÇn ®îc b¶o tån. Çc ho¹t ®éng cho phÐp vµ kh«ng cho phÐp, nªn vµ kh«ng nªn... nh÷ng híng dÉn çc ®Þa ®iÓm tham quan...

Ngoµi ra nh÷ng th«ng tin nµy còng nªn ®îc giíi thiÖu qua hÖ thèng truyÒn th«ng cña ®Þa ph¬ng, sÏ cã t¸c dông n©ng cao nhËn thøc cña d©n ®Þa ph¬ng vÒ du lÞch sinh th¸i vµ sù b¶o tån. §èi víi kh¸ch

Page 10 of 14

du lÞch, mét ch¬ng tr×nh video giíi thiÖu tríc khi th¨m quan lµ rÊt cÇn thiÕt. Thªm vµo ®ã, nh÷ng biÓn chØ dÉn, biÓn b¸o trong khu vùc còng cã vai trß nh nh÷ng lêi nh¾c nhë ®èi víi kh¸ch vµ c¶ d©n ®Þa ph¬ng trong çc ho¹t ®éng cña hä nh»m híng tíi sù b¶o tån.

5. Gi¸o dôc th«ng qua hÖ thèng nhµ trêng :

Mét trong nh÷ng con ®êng cã høa hÑn nhÊt ®Ó du lÞch hoµ hîp víi m«i trêng tù nhiªn vµ v¨n ho¸ x· héi lµ viÖc t¨ng cêng gi¸o dôc, ®µo t¹o vµ th«ng tin. §Æc biÖt, th«ng qua hÖ thèng gi¸o dôc phæ th«ng ë ®Þa ph¬ng nh çc m«n lÞch sö, ®Þa lý ®Þa ph¬ng sÏ cã t¸c dông gi¸o dôc nhËn thøc vÒ nh÷ng gi¸ trÞ vµ lßng tù hµo quª h¬ng. Qua ®ã, thÕ hÖ trÎ sÏ lµ nh÷ng ngêi tham gia tÝch cùc trong viÖc g×n gi÷, b¶o vÖ m«i trêng vµ giíi thiÖu cho kh¸ch nh÷ng gi¸ trÞ ®ã mét çch cã gi¸o dôc. T¸c dông cña viÖc nµy còng lµ gãp phÇn c¶i thiÖn mèi quan hÖ gi÷a kh¸ch du lÞch vµ d©n ®Þa ph¬ng, t¨ng thªm lßng hiÕu kh¸ch.

6. Gi¸o dôc th«ng qua çc chÝnh s¸ch kinh tÕ ë ®Þa ph¬ng.

H×nh thøc nµy cã t¸c dông rÊt lín khi mµ môc ®Ých gi¸o dôc g¾n liÒn víi çc lîi Ých kinh tÕ, ®Æc biÖt ®èi víi d©n ®Þa ph¬ng. Çc chÝnh s¸ch nh giao ®Êt, giao rõng cho çc hé hoÆc nhãm hé d©n qu¶n lý cã t¸c dông ®Æc biÖt trong viÖc chèng ph¸ rõng, b¶o vÖ vµ tu bæ rõng. ViÖc khuyÕn khÝch d©n ®Þa ph-¬ng tham gia vµo çc ho¹t ®éng du lÞch khiÕn hä cã nguån thu nhËp tõ du lÞch, hoµ nhËp víi çc ho¹t ®éng cña du lÞch vµ b¶n th©n hä sÏ lµ nh÷ng ngêi tÝch cùc b¶o vÖ tÝnh toµn vÑn cña l·nh thæ. Trong héi nghÞ "vÒ çc vên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam" tæ chøc th¸ng 2 n¨m 1995 t¹i Hµ Néi, çc tham luËn cña GS Hoµng HoÌ, cña Gi¸m ®èc Lª V¨n Lanh vµ D.James MacNeil còng ®· bµn ®Õn vai trß cña d©n ®Þa ph¬ng tham gia vµo viÖc b¶o tån vµ sù cã mÆt cña hä trong qu¸ tr×nh qui ho¹ch vµ qu¶n lý çc dù ¸n du lÞch sinh th¸i.

Ngoµi ra, viÖc t¹o ra çc ngµnh nghÒ s¶n xuÊt hµng thñ c«ng, lu niÖm cho kh¸ch du lÞch còng lµ mét biÖn ph¸p t¨ng nguån thu cho d©n ®Þa ph¬ng tõ du lÞch vµ ph¸t huy truyÒn thèng ®Þa ph¬ng. §µo t¹o t¹i chç çc ngµnh nghÒ còng lµ mét híng ®i cÇn quan t©m. Tuy nhiªn, híng ph¸t triÓn ®Ó hÊp dÉn du lÞch sinh th¸i còng nªn ®îc qu¶n lý vµ ®iÒu hoµ mét çch thÝch hîp, kh«ng nªn bÞ søc hót cña thÞ trêng quyÕt ®Þnh mµ lµm tæn h¹i ®Õn tÝnh thèng nhÊt cña sù hÊp dÉn.

Çc h×nh thøc gi¸o dôc rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. Gi¸o dôc céng ®ång vµ du lÞch sinh th¸i víi b¶o tån tù nhiªn cÇn sù phèi hîp cña ®a ngµnh vµ çc cÊp kh¸c nhau. NÕu lµm tèt c«ng t¸c nµy sÏ ®ãng gãp kh«ng nhá vµo viÖc kÝch thÝch du lÞch sinh th¸i ph¸t triÓn mét çch cã ý nghÜa trong nh÷ng m«i tr-êng ®îc b¶o vÖ cho sù bÒn v÷ng.

7. KÕt luËn

Du lÞch sinh th¸i lµ mét kh¸i niÖm ®îc chÊp nhËn víi néi dung dùa trªn sù b¶o tån vµ ý tëng ph¸t triÓn bÒn v÷ng (Miller, 1993). Nã ®îc dùa trªn c¬ së nh÷ng khu vùc tù nhiªn hÊp dÉn kh¸ch du lÞch. Nh÷ng lîi Ých tõ du lÞch sinh th¸i cã tiÒm n¨ng lín h¬n tõ du lÞch th«ng thêng cho viÖc b¶o tån tù nhiªn vµ cho céng ®ång ®Þa ph¬ng. Môc ®Ých lín nhÊt cña du lÞch sinh th¸i lµ ®¹t ®îc sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng l©u dµi. §Ó hç trî môc ®Ých nµy, viÖc gi¸o dôc m«i trêng vµ du lÞch sinh th¸i cho nh÷ng ai quan t©m ®Õn çc gi¸ trÞ tù nhiªn vµ c¶ cho nh÷ng ngêi cã tr¸ch nhiÖm víi m«i trêng lµ rÊt cÇn thiÕt (Pigram, 1997). Thªm vµo ®ã, du lÞch sinh th¸i còng cÇn ®îc qui ho¹ch triÖt ®Ó nh»m ®¹t môc ®Ých lµ duy tr× ®îc tÝnh toµn vÑn cña m«i trêng tù nhiªn vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng.

Page 11 of 14

Du lÞch ë ViÖt Nam hiÖn ®ang tiÕn ®Õn sù ph¸t triÓn hoµ nhËp víi xu híng ph¸t triÓn cña khu vùc. Du lÞch sinh th¸i sÏ lµ mét lo¹i h×nh du h×nh thÝch hîp gióp tr¸nh ®îc nh÷ng vÊn ®Ò tiªu cùc n¶y sinh ë mét sè çc quèc gia l¸ng giÒng nh ë In®«nªsia, Th¸i Lan... Çc khu b¶o tån tù nhiªn vµ çc céng ®ång ®Þa ph¬ng sÏ lµ nh÷ng c¬ së ®¸ng gi¸ cho sù khuyÕn khÝch ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. ë giai ®o¹n ®Çu cña sù ph¸t triÓn, çc ch¬ng tr×nh ®µo t¹o vµ gi¸o dôc du lÞch nãi chung vµ du lÞch sinh th¸i víi sù b¶o tån tù nhiªn nãi riªng cÇn ®îc thiÕt kÕ vµ më réng thùc hiÖn. §ã lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng gãp phÇn vµo viÖc híng du lÞch sinh th¸i ph¸t triÓn mét çch cã tr¸ch nhiÖm víi m«i trêng vµ céng ®ång.


TiÕng Anh

Boo, E., 1990. Ecotourism: The Potentials and Pitfalls, Baltimore: Worldwide Fund for Nature, USA.

Boo, E., 1993. 'Ecotourism Planning for Protected Areas', in Lindberg, K. and Hawkins, D.E. (eds), Ecotourism: A Guide for Planners and Managers, The Ecotourism Society, North Bennington, Vermont: 15 - 31.

Buckley, R.C., 1994. 'A Framework for Ecotourism', Annals of Tourism Research, 21, 3 : 661 - 669.

Budowski, G., 1976. 'Tourism and Environmental Conservation: Conflict, Coexistence, or Symbiosis ?', Enviromental Conservation, 3, 1:27-32.

Burgess, J., 1991. 'Softly Softly Minimising the Impact of Ecotourism in Tasmania', in in Weiler, B. (eds), Ecotourism: Incorporating the Global Classroom, Bureau of Tourism Research, Canberra (c 1992): 89 - 93.

Ceballos - Lascurain, H., 1993. 'Ecotourism as a Worldwide Phenomenon', in Lindberg, K. and Hawkins, D.E. (eds), Ecotourism: A Guide for Planners and Managers, The Ecotourism Society, North Bennington, Vermont: 12 - 14.

Chalker, B., 1994. 'Ecotourism: on the Trail of Destruction or Sustainability? A Minister's View', in Cater, E. and Lowman, G. (eds), Ecotourism: A Sustaimable Option? John Wiley and Sons, Chichester: 87-102.

Chapman, D.M. and Armstrong, G. J., 1994. 'Defining the "Ecotourist', National Parks Journal, 38, 1: 16 - 19.

Cochrane, J., 1996. "The Sustainability of Ecotourism in Indonesia. Fact and Fiction', in Parnwell, M.J. and Bryant, R.L. (eds.), Environmental Change in South - East Asia; People, Politics and Sustainable Development, Routledge, London and New York: 237 - 259.

Cohen, E., 1978. 'The Impact of Tourism on the Physical Environment', Annals of Tourism Research, 2 ; 215 - 237.

Page 12 of 14

Commonwealth Department of Tourism, 1993, National Ecotourism Strategy, Canberra.

Craig - Smith, S. & French, C., 1994. Learning to Live with Tourism, Pitman, Melbourne.

De Lozanne et al., 1993. Study Project Vietnam: Virtues and Vices, Elsevier Science Publisher B.V, Rotterdam.

Doxey, G., 1975. 'A Causation Theory of Visitor - Resident Irritants, Methodology, and Research', Conference proccedings of the Travel Research Association, San Diego: 195 - 198.

Gunn, C.A., 1982. 'Tourism Recreation Conservation: A Place for Global Alliance', in Singh, T.V.; Kaur, J. and Singh, P.D. (eds), Studies in Tourism, Wildlife Parks Conservation, Metropolitan, New Delhi: 13 - 21.

Lenz, R., 1993. 'On Resurrecting Tourism in Vietnam', FOCUS 43, 3:1 - 6.

Lipman, G.h., 1992. 'Travel and Tourism: Bridge between Environment and Development', Sustainable Tourism Development, UNEP Industry and Environment, Jul - Dec, 15, 3-4: 67 - 68.

Mathieson, A. and Wall, G., 1982. Tourism: Physical Environmental, Economic and Social Impacts, Longman, London.

Miller, M;L., 1993. 'The Rise of Coastal and Marine Tourism', Ocean and Coastal Management, 20: 181 - 199.

Nguyen Thi Son, 1997 (in press). 'How Can Tourism and National Parks Exist Symbiotically?: Cat Ba Island, Vietnam', Proceedings of the IAG and NZGS Joint Conference on Islands : Economy, Society and Environment held in Hobart, Tasmania, Australia, January 1977, Department of Geography, The University of Waikato.

Pigram, J., 1997. 'Evaluating Tourism Training in Developed and Developing Countries', Paper presented at the 2nd International Conference on Dducation and Training in Tourism and Hospitality Studies, Egypt, April.

Rovinski, Y., 1991. "Private Reserves, Parks and Ecotourism in Costa Rica', in Whelan, T. (ed), Nature Tourism, Island Press, California: 39-57.

Valentine, P.S., 1991. 'Ecotourism and Nature Conservation: A Definition with some Recent Development in Micronesia', in Weiler, B. (eds), Ecotourism : Incorporating the Global Classroom, Bureau of Tourism Research, Canberra (c 1992) : 4 - 10.

Vu Tu lap and Taillard, C., 1993. An Atlas of Vietnam, RECLUS-La Documentation Francaise, Paris.

Wearing, S., 1993. 'Ecotourism: The Santa Elena Rainforest Project', The Environmentalist, 13, 2: 125 - 135.

Western, D., 1993. 'Defining Ecotourism', in Lindberg, K.and Hawkins, D.E. (eds), Ecotourism: A Guide for Planners and Managers, The Ecotourism Society, North Bennington, Vermont: 7 - 11.

Page 13 of 14

Whelan, T., 1991. "Ecotourism and Its Role in Sustainable Development', in Whelan, T. (ed.), Nature Tourism, Island Press, Washington: 3 - 22.

World Tourism Organisation - (WTO), 1992. Guidelines: Development of National Parks and Protected Areas for Tourism, World Tourism Organisation, Madrid.

TiÕng ViÖt

1. §ç Quang Trung, 1996. Ph¸t triÓn du lÞch ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n míi. T¹p chÝ du lÞch ; 40 : 5 - 7.

2. Hoµng HoÌ, 1995, "Sù b¶o vÖ Vên quèc gia vµ çc khu b¶o tån lµ sù nghiÖp cña nh©n d©n". Tham luËn t¹i Héi nghÞ vÒ çc Vên quèc gia vµ khu b¶o tån tù nhiªn ViÖt Nam, Hµ Néi.

3. Hoµng Long, 1996. "Du lÞch - Nh÷ng bíc th¨ng trÇm cña hiÖn ®¹i ho¸", T¹p chÝ du lÞch ; 41 : 5.

4. Lª V¨n Lanh vµ D.James MacNeil, 1995. "Du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam, triÓn väng cho viÖc b¶o tån vµ sù tham gia cña ®Þa ph¬ng". Tham luËn t¹i Héi th¶o vÒ çc Vên quèc gia vµ khu b¶o tån tù nhiªn ViÖt Nam, Hµ Néi.

5. NguyÔn Thanh, 1996 a - "Nh÷ng thö th¸ch trong c¶i çch vµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp du lÞch", T¹p chÝ du lÞch, 35 : 3 - 5.

6. NguyÔn Thanh, 1996b - "Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho du lÞch mét yªu cÇu bøc xóc", T¹p chÝ du lÞch, 41 : 6.

Trë vÒ môc lôc

Page 14 of 14

NhËn thøc vÒ du lÞch sinh th¸i vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng

trong ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y du lÞch bËc ®¹i häc.

PTS. NguyÔn V¨n Thanh

Phã chñ nhiÖm khoa Du lÞch - ViÖn §¹i häc Më Hµ Néi

ThÕ kû ®· ®i qua ®· chøng kiÕn sù bïng næ cña cuéc çch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i víi ba bé phËn chñ yÕu lµ cuéc çch m¹ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, çch m¹ng truyÒn th«ng vµ çch m¹ng tin häc. §ång thêi, cho dï cuéc çch m¹ng tin häc ®ã ®ang tÊn c«ng vµo mäi ngâ ng¸ch cña thÕ giíi vµ ngêi ta ®· nh×n tríc ®îc sù thay ®æi vµ ph¸t triÓn tiÕp theo cña sù tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ, ®ã lµ kû nguyªn hËu tin häc, hay ®îc gäi lµ kû nguyªn cña s¸ng t¹o - kû nguyªn cña nh÷ng ý tëng míi t¸o b¹o vµ ®Çy quyÒn lùc. Trong thêi kú ph¸t triÓn nµy, sù s¸ng t¹o, ý tëng míi quan träng h¬n nhiÒu nh÷ng con sè cô thÓ, nh÷ng d÷ liÖu x¬ cøng.

Trong thêi ®¹i s¸ng t¹o, sù h¬n kÐm nhau n»m chÝnh trong sù s¸ng t¹o vÒ c«ng nghÖ, qu¶n lý... Trong lÜnh vùc kinh doanh ®ã lµ thêi kú s¸ng t¹o thay cho c¹nh tranh thÞ phÇn.

Nhng ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng ®iÒu kú diÖu ®ã ®Òu ph¶i tr«ng cËy vµo chiÕn lîc gi¸o dôc cña çc quèc gia, cña tõng ®Þa ph¬ng vµ mçi ç nh©n.

Mäi thêi ®¹i, gi¸o dôc cña bÊt kú quèc gia nµo muèn thÞnh vîng, ph¸t triÓn ®iÒu quan träng vµ ph¶i ®Æt lªn hµng ®Çu cña çc quèc s¸ch. Ngµy nay, khi sù bïng næ vµ ph¸t triÓn nhanh cña cuéc çch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ, th× gi¸o dôc ngµy cµng cã vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn con ngêi toµn diÖn, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn quèc gia vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò quèc tÕ.

Môc tiªu x· héi nãi chung vµ môc tiªu kinh tÕ - x· héi nãi riªng ®ßi hái çc thµnh viªn x· héi, thµnh viªn céng ®ång vµ tõng ç nh©n ph¶i n©ng cao h¬n n÷a mÆt b»ng d©n trÝ. §ã lµ ch×a kho¸ ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng kü thuËt hiÖn ®¹i, ®Èy nhanh tèc ®é vµ quy m« s¶n xuÊt cña tõng ç nh©n, tõng céng ®ång vµ cña c¶ níc, ®ã còng lµ tiÒn ®Ò cho viÖc n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng vµ lµ ®éng lùc thóc ®Èy nh÷ng níc ®ang c«ng nghiÖp ho¸, ®ang ph¸t triÓn cã c¬ héi ph¸t triÓn nhanh nhng ph¸t triÓn bÒn v÷ng, tr¸nh ®îc nh÷ng nguy c¬ dÉn ®Õn çc níc nghÌo cµng tôt hËu.

Nh vËy vÊn ®Ò nguån lùc con ngêi vµ chÊt lîng nguån lùc con ngêi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh viÖc thùc hiÖn d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Sù ph¸t triÓn nguån lùc ngµy nay ph¶i ®îc coi nh mét cuéc çch m¹ng trong bèi c¶nh x· héi ®ang biÕn ®æi m¹nh mÏ, chÊt lîng, s¸ng t¹o cao vµ hîp t¸c cïng c¹nh tranh trÝ tuÖ trªn ph¹m vi toµn cÇu v× "con ngêi lµ môc tiªu vµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi".

§iÒu quan träng h¬n n÷a lµ ®èi víi çc quèc gia nghÌo, d©n sè ®«ng, tèc ®é ph¸t triÓn d©n sè cao, nÒn n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n cßn chiÕm vÞ trÝ cao th× con ®êng ph¸t triÓn kinh tÕ cÇn tÝnh ®Õn chiÕn lîc ph¸t triÓn con ngêi toµn diÖn vµ thêng xuyªn liªn tôc, ®îc qu¸n triÖt nh quèc s¸ch hµng ®Çu nh»m ph¸t huy cao ®é sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a "t¸c ®éng ngo¹i sinh víi ph¸t triÓn néi sinh" cña tõng ç nh©n, cña tõng quèc gia ®Ó khai th¸c tèt nhÊt mäi tiÒm n¨ng vµ tõ ®ã cã kh¶ n¨ng thÝch

Page 1 of 6

øng cã hiÖu qu¶ nhÊt trong bèi c¶nh míi cña çch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ sÏ ®em ®Õn nh÷ng thµnh qu¶ kú diÖu vÒ khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi - nh©n v¨n.

Trong bèi c¶nh ph¸t triÓn cña ViÖt Nam hiÖn nay ®ang gÆp nhiÒu th¸ch thøc bÊt lîi: kinh tÕ tôt hËu so víi nhiÒu níc trong khu vùc vµ quèc tÕ. Theo b¸o ço vÒ nguån ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña ch-¬ng tr×nh Liªn hîp quèc (UNDP) n¨m 1994 xÕp ViÖt Nam vµo hµng thø 153 trong tæng sè 173 níc vÒ GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi, nÕu tÝnh thªm çc chØ tiªu x· héi chñ yÕu ®Ó ®¸nh gi¸ tæng hîp nguån nh©n lùc th× ViÖt Nam vÉn ë hµng thø 116 trªn thÕ giíi vµ thø 9 trong 10 níc khu vùc ASEAN.

Ngµnh du lÞch ViÖt Nam còng kh«ng t¸ch rêi bèi c¶nh ®ã. Tuy nh÷ng n¨m gÇn ®©y nhê hoµ nhËp víi sù ph¸t triÓn chung cña xu híng ph¸t triÓn thÕ giíi vµ khu vùc, ngµnh du lÞch ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh vµ ngµy cµng cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn lÜnh vùc ®êi sèng kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc vµ thu hÑp dÇn kho¶ng çch tôt hËu so çc níc trong khu vùc. Sè kh¸ch du lÞch quèc tÕ ®Õn ViÖt Nam n¨m 1997 ®· ®¹t trªn 80% so víi Philippines. b»ng 38% Indonexia vµ 25% sè kh¸ch ®Õn Th¸i Lan, Singapore vµ Malayxia.

Nhng thùc tiÔn ph¸t triÓn du lÞch trong nh÷ng n¨m qua còng nh quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn du lÞch ®Õn n¨m 2010 ®· ph¸t ho¹ nh÷ng nÐt chÝnh cña nÒn c«ng nghiÖp du lÞch ViÖt Nam ®ång thêi nªu ra nh÷ng th¸ch thøc cña ngµnh, ®ã lµ c¬ së h¹ tÇng cho du lÞch, çc ®iÓm du lÞch vÉn cha ®îc ®Çu t thÝch ®¸ng cho sù ph¸t triÓn ®ång bé, toµn diÖn. §êng s¸, cÇu cèng, ph¬ng tiÖn ®i l¹i, ®iÒu kiÖn ¨n ë dÞch vô l÷ hµnh, th«ng tin vµ ngêi phôc vô, çc dÞch vô hç trî, b¸n hµng, tr×nh ®é tæ chøc... tÊt c¶ cßn ë chÊt lîng vµ tr×nh ®é thÊp. §¸ng chó ý lµ quan niÖm (attitude) vÒ ngµnh kinh tÕ c«ng nghiÖp trong d©n cßn lÖch l¹c, nh÷ng thãi quen vµ çch nh×n cò cßn ¶nh hëng nhiÒu ®Õn chÊt lîng ph¸t triÓn cña du lÞch, ë nh÷ng vïng n«ng th«n, rõng nói th× vÊn ®Ò nh×n nhËn vÒ c«ng nghiÖp du lÞch cßn l¹c hËu vµ lÖch l¹ng h¬n nhiÒu.

Nh×n vµo thùc tÕ, ViÖt Nam còng gièng nh mét sè níc ®ang ph¸t triÓn, cha hoµn toµn thµnh c«ng trong viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng.

TiÒm n¨ng du lÞch ViÖt Nam ®îc coi lµ phong phó, giµu cã, nhiÒu th¾ng c¶nh ®Ñp, tù nhiªn hoang s¬ hÊp dÉn, nhiÒu di tÝch ®éc ®¸o, rõng, biÓn, s«ng níc, hang ®éng, nhiÒu d©n téc, l¹i lµ ®iÓm giao thoa nhiÒu nÒn v¨n ho¸... nhng ®ang bÞ khai th¸c c¹n kiÖt, thiÕu kÕ ho¹ch ®ång bé, do nhiÒu ngµnh ®æ x« cïng khai th¸c. ViÖc b¶o tån, t«n t¹o, ®Çu t míi kh«ng chó träng nªn çc ®iÓm du lÞch ngµy cµng mÊt nhanh tÝnh hÊp dÉn vµ ngµy cµng xuèng cÊp, m«i trêng tù nhiªn bÞ x©m ph¹m nghiªm träng do con ngêi vµ do ph¬ng tiÖn giao th«ng l¹c hËu, ®Æc biÖt lµ thiÕu hôt ®éi ngò çn bé, nh©n viªn ®îc ®µo t¹o cã ®ñ kiÕn thøc vµ kü n¨ng ®Ó ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng. Ngay ë ®« thÞ lín nhthµnh phè Hå ChÝ Minh vµ Hµ Néi nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn vÉn lµ nh÷ng th¸ch thøc lín cña sù ph¸t triÓn.

Muèn cã mét ngµnh du lÞch bÒn v÷ng, gi÷ g×n ®îc m«i trêng sinh th¸i ®Æc biÖt lµ g×n gi÷ ®îc sinh th¸i cña nh÷ng c¶nh quan, nh÷ng th¾ng c¶nh hÊp dÉn, h¬n thÕ n÷a, muèn c«ng nghiÖp ho¸ thµnh c«ng, chiÕn lîc ph¸t triÓn cña ViÖt Nam ph¶i x¸c ®Þnh râ çc môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña nã nh»m ®Þnh híng cho viÖc ph¸t triÓn ®ång bé c¶ vÒ mÆt vËt chÊt còng nh viÖc ®µo t¹o vµ gi¸o dôc con ngêi. Tríc hÕt ph¶i gi¸o dôc ®µo t¹o n©ng cao d©n trÝ, n©ng cao nhËn thøc (attitude), trªn c¬ së ®ã, gi¸o dôc, ®µo t¹o kiÕn thøc (knowledge) vµ kü n¨ng (skill) nh»m t¹o ra ®îc sù ®ång bé trong d©n còng nh trong chÝnh ®éi ngò ngµnh du lÞch tõ môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ ®ång bé cña ngµnh kinh tÕ cã kh¶ n¨ng sinh lîi cao - ngµnh c«ng nghiÖp du lÞch.

Page 2 of 6

Nh»m gãp phÇn nhá vµo sù nghiÖp ®µo t¹o nguån lùc cho sù ph¸t triÓn ngµnh du lÞch, tõ khi thµnh lËp 1993, khoa Du lÞch - ViÖn §¹i häc Më Hµ Néi, ®¬n vÞ ®µo t¹o, gi¸o dôc liªn kÕt víi ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Du lÞch ®· x©y dùng ch¬ng tr×nh ®µo t¹o cö nh©n Qu¶n trÞ Kinh doanh (du lÞch) : 11.10.10 víi hai chuyªn ngµnh häc : Qu¶n trÞ kinh doanh du lÞch, kh¸ch s¹n (4 n¨m) vµ h-íng dÉn du lÞch (5 n¨m). Trong nh÷ng n¨m qua, khoa Du lÞch ®îc ChÝnh phñ Cana®a, th«ng qua Tæ chøc hç trî §¹i häc ThÕ giíi cña Cana®a (WUSC) ®· cö nhiÒu chuyªn gia, gi¸o viªn sang c«ng t¸c dµi h¹n (2 n¨m, 3 n¨m, 4 n¨m) nh»m gióp x©y dùng vµ hoµn thiÖn ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y phï hîp ®iÒu kiÖn m«i trêng ViÖt Nam ®ång thêi, tõng bíc tiÕp cËn ®îc víi tr×nh ®é quèc tÕ nh»m cung cÊp mét phÇn ®éi ngò nh©n viªn du lÞch kÕ cËn, trong qu¸ tr×nh häc, sinh viªn ®îc trang bÞ kiÕn thøc vµ kü n¨ng lµm viÖc nh»m t¹o ra çc s¶n phÈm du lÞch chÊt lîng cao ®¸p øng nhu cÇu du kh¸ch trong vµ ngoµi níc mang tÝnh bÒn v÷ng trong thêi gian ph¸t triÓn l©u dµi.

Dùa trªn m« h×nh x¸c ®Þnh nhu cÇu ®µo t¹o, gi¸o dôc du lÞch bÒn v÷ng cña nhµ khoa häc Mü «ng Nadler, ®ång thêi dùa vµo çc nguån lùc vµ kh¶ n¨ng cña Khoa Du lÞch, ch¬ng tr×nh ®µo t¹o vÒ phÇn gi¸o dôc du lÞch bÒn v÷ng, b¶o vÖ sinh th¸i cña khoa ®a ra çc tiªu chÝ cña häc phÇn ®µo t¹o ''Du lÞch bÒn v÷ng - Sustainable Tourism - ST''

� Giíi thiÖu çc kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ Marketing, v¨n ho¸ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng, ®Æc biÖt lµ ë çc vïng ngoµi ®« thÞ.

� M«i trêng ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam vµ çc th¸ch thøc trong ph¸t triÓn.

� Lùa chän çc ®èi tîng thÝch hîp cho ch¬ng tr×nh du lÞch bÒn v÷ng.

� ChiÕn lîc ®ång bé khai th¸c tµi nguyªn du lÞch, c¶ vÒ mÆt tù nhiªn vµ nh©n v¨n theo híng ph¸t triÓn bÒn v÷ng, l©u dµi gãp phÇn t¹o ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ b¶o vÖ m«i trêng.

� T¹o lËp çc tuyÕn ®iÓm du lÞch míi, hÊp dÉn, mang tÝnh ®a d¹ng vµ khai th¸c tµi nguyªn du lÞch trªn c¬ së ph¸t triÓn bÒn v÷ng.

� Ch¬ng tr×nh häc phÇn 45 tiÕt lý thuyÕt vµ 45 tiÕt thùc hµnh t¹i çc tuyÕn ®iÓm du lÞch trong thµnh phè vµ ngo¹i thµnh. Nh÷ng kho¸ ®Çu cña ch¬ng tr×nh do 5 gi¸o viªn Cana®a vµ ViÖt Nam ®¶m nhËn.

� Lµ mét m«n häc míi vµ ®éc ®¸o, ch¬ng tr×nh du lÞch qua mµn ¶nh nhá cña ®µi truyÒn h×nh ViÖt Nam ®· quay l¹i lµm thµnh phim vµ chuÈn bÞ ph¸t sãng lªn v« tuyÕn.

� Lîi Ých cña ch¬ng tr×nh ®µo t¹o du lÞch bÒn v÷ng lµ trang bÞ nhËn thøc míi vÒ b¶o vÖ sinh th¸i m«i trêng bÒn v÷ng, çc kiÕn thøc hiÖn ®¹i vµ çc kü n¨ng qu¶n lý du lÞch ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong t¬ng lai.

Danh s¸ch çc ®¹i biÓu tham dù Héi th¶o"Du lÞch sinh th¸i víi ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ë ViÖt Nam"

Page 3 of 6

I. V¨n phßng ChÝnh phñ

1. PTS. Ph¹m V¨n Phîng Chuyªn viªn

II. Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t

2. Bµ §µo Thuý Phi Vô trëng Vô Th¬ng m¹i - dÞch vô

3. Bµ NguyÔn Kh¸nh Hoµ Chuyªn viªn Vô Th¬ng m¹i - dÞch vô

4. ¤ng NguyÔn V¨n Phóc Phã vô trëng Vô Kinh tÕ §èi ngo¹i

III. Bé Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i trêng

5. PGS.PTS. NguyÔn V¨n Quang Vô trëng Vô Qu¶n lý Khoa häc

6. Cö nh©n Phan TÊt §¾c Chuyªn viªn Vô KÕ ho¹ch

IV Tæng côc Du lÞch

7. Bµ Vâ ThÞ Th¾ng Tæng côc trëng

8. ¤ng §Æng V¨n TÝn Phã Tæng côc trëng

9. ¤ng Bïi Xu©n NhËt Phã Tæng côc trëng

10. PGS.PTS. Vò TuÊn C¶nh Phã Tæng côc trëng

11. PTS. Ph¹m Tõ Vô trëng Vô Du lÞch

12. PTS. NguyÔn V¨n Lu Vô trëng Vô Hîp t¸c Quèc tÕ

13. KS. Lª Ngäc NhuËn Vô trëng Vô KÕ ho¹ch - ®Çu t

14. PTS. Ph¹m V¨n Du Vô trëng Vô Kh¸ch s¹n

15. KS. Nghiªm V¨n Kú Vô trëng Vô Ph¸p chÕ

16. Th.s. NguyÔn ThÞ Thanh HiÒn Ch¸nh v¨n phßng

17. KS. NguyÔn V¨n T©n Chuyªn viªn Vô KÕ ho¹ch - §Çu t

V ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn du lÞch

18. PTS. §inh TiÕn Th¨ng Phã viÖn trëng ViÖn NCPT Du lÞch

19. PTS. Ph¹m Trung L¬ng Phßng Khoa häc - Kinh tÕ, Chñ nhiÖm ®Ò tµi

20. PTS. NguyÔn V¨n B×nh Phßng Tæng hîp - Hîp t¸c Quèc tÕ

21. PTS. NguyÔn V¨n Thanh Phßng §µo t¹o - Th«ng tin

22. KS. Lª V¨n Minh Phßng Khoa häc - Kinh tÕ

23. PTS. D¬ng §×nh HiÒn Phßng Quy ho¹ch

Page 4 of 6

24. KS. NguyÔn Th¨ng Long Phßng §µo t¹o - Th«ng tin

25. KS. NguyÔn Tµi Cung Phßng Khoa häc - Kinh tÕ, th ký ®Ò tµi

26. PTS. Tr¬ng Sü Vinh Phßng §µo t¹o - Th«ng tin

27. Th.s. §ç ThÞ Thanh Hoa Phßng Khoa häc - Kinh tÕ

28. Cö nh©n V©n Kim Ng©n Phßng Khoa häc - Kinh tÕ

29. Th.s. Hoµng Hoa Qu©n Phßng Khoa häc - Kinh tÕ

30. Cö nh©n Ph¹m Lª Th¶o Phßng Tæng hîp - Hîp t¸c Quèc tÕ

VI. Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn N«ng th«n

31. PTS. NguyÔn B¸ Thô Côc KiÓm l©m

32. PTS. NguyÔn H÷u Dòng Côc KiÓm l©m

33. Cö nh©n Hµ ThÞ TuyÕt Nga Côc KiÓm l©m

34. Cö nh©n Vâ TrÝ Chung ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng

35. Cö nh©n NguyÔn H÷u §iÖp ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng

VII. Bé Gi¸o Dôc vµ ®µo t¹o

36. PGS.TS. NguyÔn Quang Mü §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn - §HQGHN

37. PTS. TrÇn §øc Thanh §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn - §HQGHN

38. PTS. Ph¹m Quang Anh §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn - §HQGHN

39. PGS.PTS. Tr¬ng Quang H¶i §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn - §HQGHN

40. PGS.PTS. Lª V¨n Th«ng §¹i häc S ph¹m - §HQGHN

41. PGS.PTS. NguyÔn Minh TuÖ §¹i häc S ph¹m - §HQGHN

42. PTS. §Æng Duy Lîi §¹i häc S ph¹m - §HQGHN

43. Th.s. NguyÔn ThÞ S¬n §¹i häc S ph¹m - §HQGHN

44. Th.s. §ç Träng Dòng §¹i häc S ph¹m Th¸i Nguyªn

45. GS.TS. §Æng Nh Toµn §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n

46. PTS. NguyÔn ThÕ Chinh §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n

VIII. Trung T©m Khoa häc X· Héi vµ nh©n v¨n quèc gia

47. Th.s. Ph¹m Quúnh Ph¬ng ViÖn Nghiªn cøu V¨n ho¸ D©n gian

48. PTS. Lª Hång Lý ViÖn Nghiªn cøu V¨n ho¸ D©n gian

IX.

Page 5 of 6

Trë vÒ môc lôc

Trung t©m Khoa Häc Tù Nhiªn vµ C«ng NghÖ Quèc gia

49. GS.TS. Lª §øc An ViÖn §Þa lý

50. PTS. NguyÔn Ngäc Kh¸nh ViÖn §Þa lý

51. PTS. Lª TrÇn ChÊn ViÖn §Þa lý

52. PGS.PTS. NguyÔn TrÇn CÇu ViÖn §Þa lý

53. KS. L¹i Xu©n Hång ViÖn §Þa lý

54. Th.s. Lª Mü Phong ViÖn §Þa lý

55. GS.TS. §Æng Huy Huúnh ViÖn Sinh th¸i vµ tµi nguyªn Sinh vËt

56. GS.TS. Cao V¨n Sung ViÖn Sinh th¸i vµ tµi nguyªn Sinh vËt

57. PTS. Hµ Duy Ngä ViÖn Sinh th¸i vµ tµi nguyªn Sinh vËt

X. C¸c ®¬n vÞ kh¸c

58. Bµ Annalysa Koeman Tæ chøc B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ

59. ¤ng NguyÔn V¨n L©m Tæ chøc B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ

60. Th.s. TrÇn Minh HiÒn Quü B¶o tån ®éng vËt hoang d· thÕ giíi

61. GS. PTS. NguyÔn Thîng Hïng Trung t©m M«i trêng vµ Ph¸t triÓn bÒn v÷ng

62. Cö nh©n Lª V¨n Lanh Tæng th ký Héi c¸c vên Quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn

63. PGS.PTS. Lª Träng Cóc Gi¸m ®èc Trung t©m Tµi nguyªn M«i trêng

64. ¤ng §µo TiÕn Côc A37 Bé Néi vô

Page 6 of 6

héi th¶o khoa häc ''du lÞch sinh th¸i víi ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng … ·...

Documents