HİDRASYON VE SAĞLIK Prof.Dr.Ferit Saraçoğlu

YISAV

• Hidrasyon hücrelerin canlılıklarını devam ettirebilmesi ve vücudun normal fonksiyonları için zorunludur

• Vücudun yaklaşık % 60 ı su olup (erkeklerde % 60, kadınlarda % 51), % 65 i hücre içi ve % 35 i hücre dışı (kan, lenf, tükürük, eklem sıvısı , interstisyel alandaki sıvı vb) sıvıdır

• Yağ dokusunun % 20 si sıvıyken , diğer dokularda daha fazla sıvı vardır (%70)

Yaşamın Değişik Dönemlerinde Vücut Sıvı Oranı

• Fetüs % 94• Bebek % 75• Yetişkin % 60• Yaşlı % 50

İnsan Organlarında Sıvı Oranı• Cilt % 64• Kemikler % 31• Kaslar % 79• Beyin % 73• Karaciğer % 71• Kalp % 73• Akciğerler% 83• Böbrekler % 79

• Tükrük yutma fonksiyonunu, • Snoviyal sıvı eklem fonksiyonlarını, • Göz yaşı gözlerin lubrikasyonunu • Serebrospinal sıvı sinir sistemi için bir yastık görevi görür. • Vücuttaki kimyasal reaksiyonlarda sıvı medium olarak görev alır. • Vücuttaki atıklar böbrek ve idrar yoluyla atılır , • Vücut ısısının terleme ile regülasyonunu sağlar

(Grandjean AC ve Campbell SM, ILSI North Am 2004)

• Metabolizma sırasında besinlerdeki hidrojen atomu okside olarak az miktarda suyun yapılmasını sağlar. Bunun miktarı günlük 250 ml olup ihtiyacın çok altındadır (Lunn L ve Foxen M, Nutr Bull2008)

• Vücuttaki sıvı saf su olmayıp içerisinde elektrolitler ( Na, K, Cl, magnezyum, kalsiyum vb.), bikarbonat, metabolitler, hormonlar vb. maddeler bulunur. Bunların vücut sıvılarındaki konsantrasyonuna osmolalite denilir

• Vücut sıvılarının osmolalitesi normal vücut fonksiyonları için çok önemli olup hassas biçimde kontrol edilmektedir. Yemek, egzersiz yapmak gibi faaliyetler osmolaliteyi geçici olarak değiştirebilir.

• Osmolalitedeki değişim hipotalamik osmoreseptörlerce algılanarak santral sinir sisteminde (belki periferde de ) susuzluk hissinin uyanmasını sağlar, posterior hipofizden Anti Diüretik Hormon (ADH=vazopressin) salgılanarak böbreklerden su kaybını önler, vazokonstriksiyonla normal KB sağlanır

• İçilen su bağırsaktan hızla emilerek normal osmolaliteye (280-300 mOsm/l) ulaşılmasını sağlar . Su larinksteki reseptörlerce algılandığında ADH salınımı azalır

• Hücre dışı sıvının osmolalitesi esas olarak sodyum seviyesiyle, hücre içi sıvınınki ise potasyum seviyesiyle kontrol edilir

• Sodyum düştüğünde aldesteron salınımı artarak böbreklerden sodyum geri alımı artırılır ve ATPase sodyum potasyum pompası harekete geçirilir

• Vücutta sodyum potasyum pompaları vasıtasıyla sürekli olarak hücre içine giren sodyum dışarı pompalanırken , dışarı çıkan potasyum da hücre içerisine pompalanmaktadır.

• Su da hücre memebranlarını geçmektedir. Ancak hücre içi ve dışındaki osmolalite aynıdır. Aksi taktirde hücre dışına veya içine doğru bir sıvı kaçağı oluşur

• Sıvı osmolalitesi azaldığında idrarla sıvı atılımı artırılarak, osmolalite arttığında ise susama hissi oluşarak vücudun dengesi sağlanmaya çalışılır. Osmolalitedeki % 1 lik bir oynama bu mekanizmanın harekete geçmesini sağlar

• Sadece su içerek eksik sıvıyı tamamlamak mümkün değildir. Birlikte sodyum ve potasyumun da alınması gerekir, böylece vücut osmolalitesi normale döner

• İnsan vücudunda Osmolalitedeki, günlük <%1 oynamalar olabilir (Kleiner SM, J Am Dietetic Assoc 1999)

• >% 1 lik sıvı kaybına dehidratasyon denilir

• > % 2 sıvı kaybı kognitif fonksiyonlarda bozulmaya ( Ritz P ve Berrut G, Nutr Rev 2005), fiziksel performansın azalmasına (Shirreffs S,Nutr Rev 2005) , baş ağrısı ve yorgunluğa neden olur

• Deneylere göre sıvı ve kuru gıdalar tüketilmediğinde 13 saatte vücut kitlesinin % 1 i, 24 saatte % 2 si, 37 saatte % 3 ü kaybedilmektedir.

• Normalde bu kayıplar şiddetli sıvı alma duygusu oluşturmakta, kişi sıvı alarak dehidrate olmamaktadır. Ancak sıvı alamadığı taktirde gittikçe ağırlaşan bir dehidratasyon söz konusudur (Shirreffs SM ve ark. Br J Nutr 2004)

• Örneğin kolera salgınlarında olduğu gibi derin dehidratasyonlar ölümcül olabilmektedir (Thomas DR ve ark JAMA 2008)

• Çok sıcak olmayan ve suya ulaşımın kolay olduğu ülkelerde genellikle şiddetli dehidratasyona rastlanmazken bazı gruplarda bu risk artmaktadır

Hidrasyon Durumunun Anlaşılması• İzotop dilüsyonu• Nötron aktivasyon analizi• Biyoelektrik impedans spektroskopisi• Plasma osmolalitesi• Hematokrit+ hemoglobin• İdrar osmolalitesi• İdrar iletkenliği• İdrar dansitesi (1013-1029)• İdrarın rengi• Vücut ağırlığı değişimi • Susuzluk hissinin derecelendirilmesi

İdrarRenkskalası

DehidratasyonVücut Kitlesi Kaybı

• Hafif Dehidratasyon % 1-2• Orta derecede dehidratasyon % 3-5• Ağır dehidratasyon > % 5

Dehidratasyon

• Vücut Ağırlığı :• %1 Kayıp: termorgulasyonun bozulması, susuzluk hissi • % 2 Kayıp: Susuzluk hissinin artması, idrar renginde koyuluk• % 3 Kayıp: Ağız kuruluğu• % 4 Kayıp: Egzersiz performansında % 20-30 düşme, • % 5 Kayıp: Konsantrasyon zorluğu, baş ağrısı, uyuklama • % 6 Kayıp: ekstremitelerde güçsüzlük, ellerde titreme• % 7 Kayıp: kollaps• % 10 Kayıp: ölüm

• 1967 , Mısır –İsrail , 6 gün savaşlarında 20 000 Mısır askeri dehidrsatasyondan ölmüştür. Askerlerin hidrasyonuna önem veren İsrail dehidratasyonla ilgili sorun yaşamamıştır

Az Su İçmekte, Çok Su içmekte Zararlıdır• Uzun dönemde kronik hafif dehidratasyon kabızlık, üriner sistem

enfeksiyonları, hipertansiyon, koroner kalp hastalığı ve inmeye neden olabilmektedir (Manz F , Wentz A Nutr Rev 2005)

• Normal şartlarda böbrekler fazla sıvıyı atabilir veya eksiklik varsa idrar miktarını azaltabilirler.

• Aşırı su içilmesi ve hiponatremi su atılma mekanizmasını bozabilir ve akciğerlerde konjesyona, beyinde ödeme, baş ağrısı , yorgunluk, letarji, konfüzyon , kusma, konvülzüyon ve komaya neden olabilmektedir ( O’Brien KK ve ark., Military Med 2001)

• Aşırı hidrasyon çeşitli psikotik hastalıklarda, nadiren atletlerde ve yanlış kurgulanmış, çok su içilen (kısa sürede >3 litre/gün) detoks diyetlerinde de olabilir (Almond CS ve ark., N Engl J Med 2005, Lunn L ve Foxen R , Nutr Bull 2008)

Vücuttan Su Kayıpları • Böbreklerden idrarla• Ciltten terleme ile• Feçesten • İnsensible kayıp (ciltten ve

akciğerlerden evaporasyon )

Alınan Sıvılar

• Günlük oral yoldan alınan sıvı • Metabolizma sırasında oluşan sıvı

• Böbrekler sadece sıvı dengesini değil elektrolit dengesini de sağlayan organlardır ( Grandjean AC ve Campbell SM,ILSI North Am 2004)

• Sıvı az alındığında idrar miktarı azalmakta , çok alındığında ise artmaktadır

• Normalde günlük idrar miktarı 1200-2000 ml arasında değişmektedir (Youngson R, Royal Soc Med Health Encycl.2001)

• Plazma osmolalitesindeki küçük oynamalar dahi beyinden salgılanan hormonlar ve sinyallerle böbreklerin suyu ve elektrolitleri tutmasına yada atmasına neden olur (Khan IH ve ark., Human Nutr Diet 2000)

Vücut Isısının Regülasyonu

• Vücut ısısı yükseldiğinde , terleme ile ciltten hem sıvı kaybedilmekte hem de radyasyonla ısı kaybedilmektedir

• Terde sıvının yanında elektrolitlerde ( sodyum ve düşük miktarda diğer elektrolitler ) bulunmaktadır.

• Terin kompozisyonu değişmekle birlikte çoğunlukla plazmaya göre hipotoniktir (Shirreffs SM ve Maughan RJ, J Applied Physiol 1997)

• Terin miktarı kişinin terleme miktarına (kişiler arsında farklı) , çevre koşullarına ve fiziksel aktiviteye bağlıdır: Ter miktarı bazı koşullarda günlük 15 litreye kadar ulaşabilir (Adolph FM, Physiology of Man 1947)

• Yüksek ısılarda ter artmakla birlikte içeriğindeki sodyum miktarı azalır (Sawka MN ve ark., Nutr Rev 2007)

Günlük Sıvı Kaybı• Solunum yoluyla 250-350 ml• İdrarla kayıp 500-1000 ml• Fekal kayıp 100-200 ml• İnsensible kayıp 450-1900 ml

• Toplam Kayıp 1300-3450 ml• Fiziksel olarak aktif yetişkinlerde 1850-8630 ml

Sawka MN ve ark., Nutr Rev 2005Burke LM, J Sports Sci 1997

• Vücut kitlesinin % 1-2 si kaybedildiğinde susama hissi ortaya çıkmaktadır (Armstrong LE, J Sport Nutr 2005) . Ancak susamak dehidratasyonun gerçek bir indikatörümüdür ?

• Plazma osmolalitesi yükseldiğinde beyin bunu algılayarak susama hissini oluşturmakta , ağız ve boğaz kuruyabilmektedir

• Kişinin yeterli sıvıyı alması hidrasyon sağlamaktadır . Ancak hidrasyonun yeterli olmasında coğrafi ve çevre koşullarının , yemek ve içmek tercihlerinin de etkisi vardır (Wrong O, Human Nutr Diet 2001)

• Hidrasyon 24 saatte vücut kitlesinde % 0.2 lik bir değişimle sağlanabilmektedir (Grandjean AC ve ark., J Am College of Nutr 2003) . İnsensible kayıplar karşılanamadan yeterli hidrasyon sağlanamaz

Susuzluğa Ne Süre Dayanılabilir ?• İnsanlar ve hayvanlar yemek yemeden 60 güne kadar yaşayabilmektedir.

Ancak su içilmemesine 4-5 gün, çok ideal koşullarda 7 gün dayanılabilmesi söz konusudur (Thornton SN, Physiol Behavior, 2010)

• Su alındığında hem plasma osmolalitesi dehidratasyon öncesi değere düşürülür, hem de sodyum alınarak kan volümü ve kan basıncı normalleştirilir (Fitzsimons JT, Physiol Rev, 1998)

• Normalleşmeyle birlikte Anti Diüretik Hormon ve Anjotensin II yapımı azalarak damarlardaki vazo konstriksiyon ortadan kalkar

Yiyeceklerin Sıvı içeriği

Diyetteki Su Kaynakları• Tüm yiyecek ve içeceklerden su alınabilir • Çorba, sebze ve meyvelerin % 80 i sudur• Sıcak yemeklerin % 70 i sudur• Cereal lerin, ekmek ve bisküvilerin % 40 ı sudur• Şekerleme ve atıştırmalıkların % 10 u sudur • Tüm sıvılar dan ( su, meyve suyu, çay , kahve vb.)

• Çok hareketli olunmadığında sıvı ihtiyacının yaklaşık % 20 si yiyeceklerden alınmaktadır ( Grandjean AC ve Campbell SM, ILSI North Am 2004)

Suyu Neredenalmalıyız

Suyu Nereden Aldığımız Önemli mi ?• Vücut yiyeceklerden ve alınan sıvılardan suyu etkin biçimde absorbe

etmektedir. Absorbsiyon oranı yiyecek içerisindeki şeker ve tuz oranına göre değişmektedir ( Sharp RL , J Am Coolege of Nutr 2007)

• Egzersiz vb. durumlarda artan sıvı ihtiyacını karşılamada alınan sıvının kompozisyonu önem taşır. Bu nedenle üretilmiş sporcu içecekleri vb. bulunmaktadır .

• Yiyeceklerden ve sıvılardan su alınırken bu besinlerin sağlık üzerine başka negatif veya pozitif etkileri olabilmektedir

Çeşitli içeceklerin sıvı içeriği• Çay/Kahve/Gazoz/Kola % 90-99• Bira % 90-95• Şarap % 80-90• Süt/Meyve suyu % 85-90• Muz/Patates/Mısır %80-90• Yoğurt %75-80• Balık/Deniz ürünleri % 70-80• Pirinç /Makarna % 65-80• Kavun/Karpuz/elma /Armut/brokoli/Havuç vb. % 90-95

• Çorbalar % 60-95• Türlü/Güveç % 60-80• Cin/Viski vb. içkiler % 60-70• Pizza % 50-60• Et % 45-65• Peynir % 40-50• Ekmek / Bisküvi % 30-45• Cereal (Tahıl), süt olmaksızın % 2-5• Şekerleme ve atıştırmalıklar % 1-10

Besinler• Özellikle sedanter kişilerde yiyecekler önemli bir su kaynağıdır

• Her yiyeceğin içerdiği su miktarı farklıdır

• Günde 5 öğün sebze ve meyve alınması, nişasta ağırlıklı , yağ ve şekerden fakir diyet alınması, yiyeceklerden alınacak su miktarını artıracaktır. Yiyeceklerin enerji miktarıyla su içeriği ters orantılıdır (Drewnowski 1998)

• Epidemiyolojik çalışmalara göre, düşük enerjili diyet alınması, kişi yese de kilo vermeyi kolaylaştırmaktadır (Benelam B, Nutr Bull 2009)

• Yiyeceklerden alınan suyun hidrasyon üzerindeki etkisi çok açık olmamakla birlikte sudan zengin besinlerin tüketilmesi hidrasyon ve diyetin kalitesini olumlu yönde etkilediği düşünülebilir

• Egzersiz sonrası kaybedilen sıvının alınmasında (rehidrasyon) sudan zengin besinlerin tüketilmesi sadece kaybedilen suyu değil, kaybedilen sodyumu da tamamlamaktadır (Maughan RJ ve ark. Eur J Apl Physiol 1996, Sharp RL, J Am College of Nutr 2007)

• Sudan zengin gıdaların yenilmesi su ihtiyacını giderirken içmeyi de stimule etmektedir . Çalışmalar içilen suyun % 75 inin yemek sırasında olduğunu , bunun aynı zamanda çiğneme ve yutmayı kolaylaştırdığını ve baharat vb. irritanların etkilerini azalttığını göstermektedir (McKiernan F, Physiol and Behaviour 2008)

Vücudumuzdaki Mineraller

Günlük >100 µgMakromineral

<20 µgMikromineralIhtiyacı vardır

Besinlerdeki Mİneraller

İçecekler• Su içerek tüm sıvı ihtiyacı karşılanabilirken insanlar değişik içecekleri

tercih edebilmektedir

• Tüm içecekler su sağlarken , içeriklerinde sağlığa yararlı başka besinlerde bulunabilmektedir

• İçeceklerde bulunan enerji obezite oranının artmasına neden olabilmektedir

• İngiltere’de Diyet ve Beslenme Araştırmasında, bu ülkedeki yetişkinlerin aldıkları sıvıların günlük enerjinin % 10 unu sağladığı bulunmuştur (Henderson L ve ark., The Natioanal Diet andNutr Survey, 2002)

İçeceklerin enerji Miktarı (kcal/100 ml)• Su 0• Çay eser• Kahve eser• Kahve/süt 8• Kahve/süt/1 kaşık şeker 13• Cafe Latte 50• Sıcak çikolata 122• Süt 66• Portakal suyu 36

• Meyve suyu 57• Kola/limonata/gazoz 42• Diyet kola 0.5• Spor içeceği 24• Enerji içeceği 53• Bira 40• Kırmızı şarap 68• Vermut 94• Cin tonik 50• Votka-enerji içeceği 73

• İçeceklerdeki enerji obezite ile mücadelede göz önüne alınmalıdır

• Çeşitli çalışmalar içeceklerin enerji içeriği ve obeziteye katkısını göstermektedir (Vartanian LR ve ark.,Am J Public Health 2007, Malik VS ve ark.,Am J Clin Nutr 2006)

• İçeceklerle obezite arasında ilişki olmadığını gösteren çalışmalar da vardır ( Gibson S, Nutr Res Rev 2008)

• İçeceklerin enerji içerikleri ile vücut iştah merkezi arasındaki ilişki açık değildir

• Bazı çalışmalar sıvı enerji kaynakları ( çorbalar vb.) ile katı olanlar arasında fark olmadığını göstermektedir

• Enerji içeceklerinin susuzluğu baskılayarak daha fazla enerji alımını engellediği de öne sürümüştür ( Drewnowski A ve Bellis F , Am J Clin Nutr 2007)

• Sıvıların hızlı içilmesi , katı gıdalarla karşılaştırıldığında daha az tokluk hissi yaratmaktadır (Zijlstra N ve ark. Int J Obesity 2008)

Gebelikte Dehidratasyon• Dehidratasyon amnion sıvı hacmini % 8 azaltmaktadır ( Kilpatrick SJ,

Safford KL. Obstet Gynecol 1993)

• Annede plazma volumunun artırılmasına bağlı olarak renal kan akımı artmakta , sonuçta fetal oksijenasyon artmaktadır

• Annede vazopressin azalmakta, idrar atılımı artmaktadır ( Robillard JE, ve ark. Circ Res 1981). Mekanizma ??

• AF deki artış kan volümündeki artıştan daha fazladır ( 8.6 cm)

• Uterin arter kan akımı artmaktadır. Buna bağlı plasental perfüzyonartmaktadır

• Amnion sıvı hacmindeki azalma fetal hareketlerde kısıtlanmaya , kordonun basınca maruz kalmasına neden olmaktadır

• Bebeğin içeride sıkışması kemiklerinin ve akciğerlerin gelişmesinin bozulmasına neden olmaktadır

• Gebelerin sol lateral pozisyonda yatırılması ile vena cava üzerindeki baskıyı azaltarak uteroplasental perfüzyonun dolayısıyla AFI ninartmasını sağlamaktadır (Kehdr N, ve ark. World Appl Sci J , 2014)

• AFI < 5 cm olması kötü perinatal son anlamına gelmektedir ( Patrelli S. J Ultrasound Med 2012). Fetal ölüm 40-50 kat fazladır ( Shahnazi M ve ark. J CaringSciences , 2012), Sezaryen oranı , doğumda düşük APGAR skoru da artmaktadır

• Oral 2 litre su içimini takiben 2 saat sonra normal gebelerde amnion sıvı volümü % 16, dehidrate gebelerde ise % 31 artmaktadır. Normal amniotik sıvı volümü olanlarda oral hidrasyon artış yapmamaktadır ( Flack NJ ve ark. Am J Obstet Gynecol 1995)

• Oral ve IV sıvı verilimi 35 haftanın üzerindeki gebeliklerde AFI ni artırmaktadır

• İsotonik solüsyonlar normal gebelerde AFI ni artırmamaktadır ( Doi S ve ark. Obstet Gynecol 1998) . Tersine ıv isotonik solüsyonların AFI ni artırdığı da yayınlanmıştır ( Magann EF ve ark. Obstet Gynecol 2003)

Shahnazi M, ve ark. J Caring Science, 2012

• İV izotonik solüsyon verilmesi AFI ni % 32 artırmaktadır

• Hidrasyon grubunda % 10 , dehidratasyon grubunda % 27.3 fetalbradikardi

• Hidrasyon grubunda % 20 , dehidratasyon grubunda % 36.4 mekonyum

• Hidrasyon grubunda % 30, dehidratasyon grubunda % 45.5 sezaryen

• Oral ve İV hidrasyon karşılaştırıldıında en etkin yolun oral hidrasyonolduğu görülmektedir ( Lorzadeh N, ve ark. Res J Obstet Gynecol 2008)

• Oral veya iv hidrasyon , 1500-2500 ml/gün sezaryen oranını % 20-30 azaltmaktadır ( Bangal VB ve ark. J PBMS, 2011)

• Gebelerin günlük sıvı ihtiyacının % 40 ını şekerli içeceklerle , sadece % 33 ünü içme suyuyla aldığını göstermektedir (Martinez H. Biomed Res Int , 2014)

Kalp Damar Sistemi • Arginin vasopresin (AVP) antidiüretik olup susuzluk hissi ve suyun

korunmasını da düzenler.

• AVP vazokonstriktif etkiye sahip olup plazma seviyesi arttığında böbrek hemodinamisini , kan basıncını ve ventrikül fonksiyonlarını olumsuz etkiler

• AVP infüzyonu proteinuri , hiperfiltrasyon ve böbrek kan akımını artırır, antagonist verilmesi proteinuriyi azlatır, kan basıncını düşürür (Sontrop JM ve ark. Am J Nephrol 2013)

• Su alımının artması plazma AVP seviyesini düşürür proteinuri azalır

Günlük Su Alımı ve Kalp Damar Sistemi Hastalıkları (%)

Düşük (<2 litre) Orta (2-4.3 L) Yüksek (>4.3 L)Koroner kalp hastalığı

3.28 2.24 1.66

Kalp krizi 3.08 2.54 1.44İnme 2.62 2.54 1.81Konjestif kalp yetmezliği

1.05 1.40 0.94

Angina pektoris 1.63 1.79 1.32Tümü 7.3 6.0 4.6Tümü OR 0.76 0.91

Sontrop JM ve ark. Am J Nephrol 2013

Diş Sağlığı

• İçeceklerin asitliği ve içeriğindeki şeker dişleri olumsuz etkilemektedir. Diş minesindeki kalsiyum fosfat asit pH da erimektedir

• Dişlerdeki iki mineral tabakası dentin ve enamel sırasıyla pH 6 ve 5.4 de demineralize olurlar. İçecek pH sı bu düzeyde olduğunda çürükler artmakta, pH daha düştüğünde ( <2.5) dişlerde erozyon olmaktadır

• Erozyon diş kaybı yapar. Demineralizasyon ise düzelebilir

• Dişlere yapışmış bakteriler şekeri metabolize ederek diş plaklarına neden olmaktadır, açığa çıkan metabolitler asiditeyi artırarak diş çürüklerini kolaylaştırmaktadır

• Bakteriler oluşan plaklarda karbonhidrat ve nişastalardan dan kolayca sükroz ve glukoz yaparken , fruktoz ve laktoza daha zor metabolize olmaktadır (Walls A Br Nutr Found, 2009)

• Ağız içerisinde PH düşüp asitlik arttıktan sonra (tipik olarak pH 5.3) yeniden artıp normale gelir (pH 6.8). Bu süreç içerisinde mine tabakasındaki meydana gelen Demineralizasyon pH normalleşince remineralizasyona döner

• Reminerilizasyon düşük dozdaki flor tarafından katalize edilir

• Demineralizasyon , remineralizasyondan fazla olduğunda dişte kaviteler oluşur. Bu kavitelerin doldurulması gerekir

• Bu gelişmeler şeker alınma sıklığı ile yakından ilgilidir (Walls A, Br Nutr Found, 2009)

• Yetişkinler için sınır belirli değildir ama çocuklar için günde 4 defadan fazla şekerli besinler almamaları gerektiği belirtilmektedir

• Ağız sağlığı açısından, bakterilerin yerleştiği dişlerdeki plakların da florlu diş macunlarıyla fırçalayarak temizlenmesi gerekir

• Flor hem demineralizasyona direnci artırır hem de remineralizasyonda rol alır. Böylece dişler bir sonraki asit ataklarına karşı direnç kazanır

• Flor hem diş macunlarından hem de sudan alınır

• Meyve suları ve kolalı içeceklere bozulmayı engellemek için çeşitli asitler ( fosforik asit , limon suyu vb. ) konulmaktadır

• pH <2.5 olduğunda hem dentin hem de diş minesinde çözülmeler ve büyük kütleler halinde diş kayıpları olmaktadır . Bu çocuklukta irreversible bir durumdur (Walls A, Br Nutr Found, 2009)

• Asidik içeceklerin alınması en aza indirilmelidir ve bu içecekler ağızda tutulmamalıdır

• Pipetle içilmeleri asidik etkiyi en aza indirgemektedir .

• Asidik içeceklerden sonra dişleri fırçalamak için en az 1 saat beklenilmelidir (Br Dental Found, 2009)

• Sağlık açısından bazı içeceklerin çocuklar tarafından tüketilmesi uygun değildir (Popkin BM ve ark. Am J Clin Nutr 2006)

Su• Hidrasyon ihtiyacını, enerji almadan ve dişlere zarar vermeden gidermede

önemlidir

• Hidrasyon açısından musluk suyu ile şişelenmiş su arasında fark yoktur

• Sudaki mineral içeriği (kalsiyum, magnezyum , sodyum vd.) kaynağa göre değişmektedir

• Su diyetteki ana mineral kaynağı değildir (Southgate DAT, Hum Nutr and Diet 2001)

• İngiltere’de yetişkin erkeklerin %59 u, kadınların % 73 ü musluk suyu, erkeklerin % 23 ü, kadınların % 27 si paketlenmiş su kullanmaktadır (Henderson L ve ark. Nat Diet and Nutr Survey 2002)

• 1.5-4 yaş çocuklarının % 92 si musluk suyu , % 4 ü maden suyu veya tonik sular içmektedir (Gregory JR ve ark, Nat Diet and Nutr Survey 1995)

• 4-18 yaş grubunun % 60 ı musluk suyu , % 9 u şişelenmiş su içmektedir (Gregory JR ve Lowe S, Nat Diet and Nutr Survey, 2000)

• Meyve ekstreleri veya aromalarıyla karıştırılmış sular da mevcuttur • Şişelenmiş su tüketimi her yıl artmaktadır . Kişi başı şişelenmiş su

tüketimi İngiltere’de yıllık 33 litredir (Br Soft Drink Assoc 2009)

Çay• Dünyada sudan sonra en çok tüketilen içecek çaydır (siyah, yeşil )• İngiltere'de günlük 540 ml tüketilmektedir (Henderson L ve ark., Nat Diet Nutr Survey 2002)• 1 bardak şekersiz çay 18 kcal dir • Az miktarda potasyum, magnezyum , flor ve fosfor içerir. • İçeriğinde kafein ve polifenolik bileşikler de vardır (Duthie D ve Crozier A, Diet and Health

2003)• Kanseri, diş çürüklerini kalp damar hastalıklarını ve kemik kaybını azaltıcı etkisi

vardır (Ruxton CHS, Nutr Bull, 2008)• Demir emilimini azalttığı için demir eksikliği anemisine neden olabilir (Nelson ve

Poulter 2004). Etkisi olmadığına dair çalışmalar da vardır (Sci Advisory Committee on Nutrition 2009)

• Şeker eklenirse enerjisi artar, diş çürükleri riskini getirir• Bitki çaylarında kafein yoktur, ve yeterli hidrasyonu sağlarlar

Kahve• Kahve yaygın tüketilen içeceklerdendir. İçeriğinde kafein,

polifenol bileşikleri, düşük miktarda potasyum, kalsiyum ve fosfor bulunur

• Süt ilave edildiğinde enerjisi artar, B12 ve kalsiyum da eklenmiş olur . Şeker eklendiğinde hem enerjisi artar hem de diş çürükleri riskini getirir

• Suda kaynatılarak içilen kahve kolesterolü yükselterek kardiyovasküler riskleri artırır (Buttriss JL, Cardiovascular Disease 2005).Günlük tüketilen 260 ml instant veya filtre kahvelerin bu riskleri yoktur.

Kafeinli İçecekler • Kafein hafif diüretik etkiye sahiptir. Ancak günlük 500 mg kafein

tüketilmesinin (5 kupa) dehidratasyona neden olmadığı gösterilmiştir (Armstrong LE, Int J Sports Nutr 2002 , Armstrong LE, Nutr Rev, 2005)

• Kuvvetli kahvelerde (Türk kahvesi vb.) kısa süreli diüretik etki alınan suyla giderilmektedir

• Tüketilen her 1 mg kafein 1.1 ml idrar oluşumuna neden olmaktadır (Stookey JD, Eur J Epidem 1999) . Ancak bu etki lineer değildir . Bir sınır vardır , bu sınır geçildikten sonra etki başlamaktadır (Maughan RJ ve Griffin J, J Human Nutr Diet 2003)

• Bu sınırın 300 mg olduğunu (Maughan RJ ve Griffin JJ Human Nutr Diet, 2003) , 500 mg olduğunu ( Armstrong LE, Nutr Rev,2005), 600 mg olduğunu ( Ruxton CHS, Int J Food Scie Nutr, 2008) gösteren çalışmalar vardır

Kafein ( 1 kupadaki miktar = 260 ml)• İnstant kahve 100 mg• Filtre kahve 140 mg• Çay 75 mg• 1 kutu kola 40 mg • 1 kutu enerji içeceği 80 mg

Gebe kadınların günlük kafein alımının 200 mg ın altında olması istenmektedir. Çünkü LBW ve düşük oranı artmaktadır (COT 2008)

Süt • Yetişkinlerin % 50 si sütü içecek olarak tüketirken % 85 i tahıllarla (Cereal)

ve sütlü tatlılarla tüketmektedir ( Henderson L ve ark.,Nat Diet Nutr Survey 2002)

• 1.5-4 yaş çocuklarının % 88 i , 4-18 yaş grubunun % 93ü sütü içecek olarak tüketmektedir (Gregory JR ve Lowe S, Nat Diet Nutr Survey 1995)

• İnek sütü önemli bir protein, kalsiyum, magnezyum, çinko, riboflavin, vit B12 ve vit A kaynağıdır

• İngiltere’de yetişkinler kalsiyumun % 43 ünü, riboflavinin % 33 ünü, A vitamininin % 27 sini sütten almaktadır ( Henderson L ve ark, Nat Diet Nutr Survey 2002)

• Çocuklar: 1-4 yaşındakiler kalsiyumun % 51 ini , riboflavinin % 41 ini A vitamininin % 27 sini sütten almaktadır. 4-18 yaşındakiler Kalsiyumun % 27 sini , riboflavinin % 27 sini ve A vitamininin % 16 sını sütten almaktadır ( Gregory JR ve Lowe S, Nat Diet Nutr Survey,2000)

• Süt içerisindeki koruyucu faktörler olan kalsiyum, fosfat ve kazein diş çürüklerini engellemektedir (Moyinhan P, Nutr Bull, 2000)

• Sütte doymuş yağ asitleri bulunmaktadır. Yetişkinler doymuş yağ asidi ihtiyacının % 9 unu sütten almaktadır (Henderson L ve ark. Nat Diet Nutr Survey , 2002)

Meyve Suları, Meyveli İçecekler • Yetişkinlerin % 45 i çocuklarında % 50 si meyve suyu tüketmektedir

(Br Soft Drink Assoc 2009)

• Meyve sularında C vitamini ve kullanılan meyveye göre değişik oranda bitki biyoaktifleri olan karetenoidler ve polifenoller bulunur (Saltmarsh M ve ark. Diet and Health 2003)

• Epidemiyolojik çalışmalara göre meyve suları koroner arter hastalıklarını azaltmaktadır ( Ruxton CHS, J Food Scie Nutr, 2006)

• Meyve suları lif içermediği ve içerisinde meyvenin kendisine göre daha fazla şeker içerdiği için diş sağlığı açısından iyi değildir

Gazoz ve Kolalı İçecekler • Karbonat ve şeker içerdikleri için sağlıklı değillerdir • Düşük enerjili olanlar daha fazla tercih edilmektedir • İçilme oranları batı toplumlarında azalmaktadır

Spor ve Enerji İçecekleri • Egzersiz sonrası terlemeyle kaybedilen enerji, su ve elektrolitleri yerine koymak

üzere üretilmektedir

• Suyun ne sürede dolaşıma geçtiği içeriğine bağlıdır

• İçeriğindeki sodyum, potasyum , bikarbonat ve klor konsantrasyonu değişmektedir

• İçerikle oynanarak suyun bağırsaktan daha hızlı emilimi sağlanabilmektedir

• Optimal Na konsantrasyonunun 30-90 mmol/l olması gerekirken tadı nedeniyle genellikle 20-23 mmol/l de tutulmaktadır

• İçeriğinin yaklaşık % 6 sı karbonhidrattır (şeker) (Shirreffs S, Nutr Bull, 2009)

• 40 dakikalık yoğun egzersiz veya vücut kitlesinin % 1-2 sinin kaybından sonra enerji içeceği gerekebilir

Ne Kadar Suya İhtiyacımız Var ?• Yeni doğanın vücudunun % 75 i sudur. 6. aydan sonra bu oran

% 60 a düşer. Ama bebeklerin su ihtiyacı daha fazladır• İlk 6 ayda bebeğin aldığı ortalama süt miktarı 780 ml/gün ( 3.5

kg yeni doğan 525 ml/gün, 8 kg ,6 aylık bebek 1200 ml/gün) (Grandjean AC ve Campbell SM, ILSI North Am 2004)

• Önerilen ilk 6 ayda 150 ml/kg/gün dür (Heird WC, Nelson Textbook of Pediatrics, 2004)

• Şayet bu 70 kg lık bir yetişkin için hesaplansaydı 10.5 litre/gün olurdu

• Bebeğin emmesi annenin de sıvı ihtiyacını artırır

• Emen bebekler anne sütüyle yeterli sıvıyı alırlar

• Mama ile beslenen bebeklerde ilave kaynamış soğutulmuş su vermek gerekir

• Ek gıdalara başlandığında su ihtiyacı 120 ml/kg/gün e düşer

• Katı gıdaların miktarı arttıkça su ihtiyacı da azalır

• Bebeklerin çözünen maddeleri idrarla atma kapasitesi sınırlıdır. Bu nedenle mamaların yeterli sıvıyla ve iyi çözünmeleri önemlidir

• Çocuklar ısıya daha dayanıksız olup egzersiz sonrası su kaybı daha fazladır

• Çocuklar düzenli su içmeye alıştırılmalıdır ( Saltmarsh M, NutrBull, 2001)

• 1 yaşından büyük çocuklar için önerilen 6-8 defa su içilmesidir. Küçük çocuklar her seferinde 120-150ml alırken büyük çocuklar 250-300 ml almalıdır

Yetişkinler• Kadınların hem kiloları hem de vücuttaki su oranları erkeklere göre

daha düşük olduğundan su ihtiyaçları da daha azdır

• Toplam günlük sıvı ihtiyacı sedanter bir erkek için 2.5 litre, orta derecede hareketli erkek için 3.5 litre , çok hareketli ve sıcak iklimde yaşayan bir erkek için 6 litredir. Kadınların ise bunun 0.5-1 litre altıdır (Sawka MN ve ark., Med Sci in Sports Exercise , 2005)

• Gebelikte ve emzirme döneminde kadınların sıvı ihtiyacı artmaktadır. İlave olarak verilmesi gereken yaklaşık 0.3 litre artırılmasıdır (Institute of Medicine, 2005)

Yaşlılar• Aslında yaşlıların günlük su ihtiyacı yetişkinlerden farklı değildir. Ancak fizyolojik

değişiklikler su dengesini etkilemektedir. Bu nedenle hem fazla hidrasyondan hem de dehidratasyondan kaçınılması gerekir

• Kas kütlesindeki azalma , yağlanmada artma nedeniyle yaşlılarda toplam vücut sıvısı düşüktür.

• Susama hissi azalmıştır

• Böbrek fonksiyonları azaldığından idrar konsantrasyonu düşer ve idrarla su kaybı artar. Fazla hidrasyon durumunda ise fazla sıvının atılması daha zorlaşır

• Böbrek fonksiyonlarını etkileyen ilaçlar kullanıldığında durum daha da bozulabilir

• Diğer demans, güçsüzlük, enfeksiyon ve yutma zorluğu gibi durumlarda sıvı alımını etkiler (Mentes JC, Am J Nutr, 2006)

• Yaşlılarda dehidratasyon idrar yolu enfeksiyonlarını , konfüzyon, delirium, böbrek yetmezliğini artırır, yara iyileşme süresini geciktirir (Mentes JC ve Culp K, Clin Nursing Res 2004)

• Hastanede yatan yaşlılarda dehidratasyona bağlı mortalite daha yüksektir (Warren JL ve ark., Am J Pub Health 1994)

• Yaşlılarda dehidratasyon prevalansı ?? Ancak genç yetişkinlerden farklı olmadığını düşünenler vardır ( Bossingham MJ ve ark., Am J Clin Nutr,2005)

• Yaşlılar yeterli sıvı aldıklarında kendilerini daha sağlıklı hissederler, daha az düşerler, kabızlık sorunları azalır (Robinson SB ve Rosher RBGeriatric Nursing, 2002) erkeklerde mesane kanseri riski azalır (Michaud DS ve ark., New Engl J Med, 1999)

• ABD de yapılan bir çalışmada hastaneye kabul edilen yaşlıların % 48 inde kronik dehidratasyon saptanmıştır ( Bennett JA, J Gerontologic Nursing, 2004)

• Yaşlı bakımevlerinde yapılan bir çalışmada , yaşlıların % 31 inde dehidratasyon saptanmıştır (Mentes JC ve ark., Biol Res Nursing 2006)

• Hastane ve bakımevlerinde ortam ısısının daha yüksek olması da insensible kaybı artırarak dehidratasyona neden olabilmektedir (Primrose WR ve ark, Age & Aging 1999)

• Yaşlıların bol su içmeleri sağlanmalıdır. Su kaynakları görünür ve kolay ulaşılabilir yerlere konulmalıdır

• Bakımevlerinde yapılan araştırmalarda yaşlıların iyi hidrasyondan sonra kendilerini daha iyi hissettikleri, gece daha iyi uyudukları bacaklarını daha güçlü hissettikleri, baş dönmelerinin azaldığı, mesane sorunlarının azaldığı ve düşmelerin % 50 azaldığı bulunmuştur

• Bol su içmenin yaşlılarda yarattığı en önemli şikayetse daha sık tuvalete gitme ihtiyacı olmuştur (Anglian Water 2009)

Hidrasyon ve Fiziksel Aktivite• Özellikle sıcak bir ortamda yapılan fiziksel aktivite vücut ısısının

yükselmesine neden olur. Vücut ısısını sabit tutabilmek için terlemeyle fazla ısı atılır. Terlemeyle aynı zamanda sodyum da kaybedilir

• Terleme miktarı çevre koşullarına, fiziksel aktivitenin şiddetine ve süresine, kıyafetlere, ve kişisel özelliklere bağlı olarak değişir (Murray B, J Am College Nutr 2007)

• Kadınlarda hem metabolizmanın daha yavaş olması, hem vücut kitlesinin daha küçük olması nedeniyle terleme daha azdır (Shapiro Y ve ark, J Applied Physiol 1980)

• Terleme sıcak bir ortamda zorlayıcı bir egzersizden sonra saatte 3 litreye ulaşabilmektedir (Rehrer NJ ve Burke LM, Austr J Nutr Diet 1996)

• Sporcularda akut ter kaybı 1-2 Litre/saat e ulaşabilmektedir (Sawka MN ve ark., Nutr Rev 2005)

• Yüzme sırasında bile terleme ile önemli oranda su kaybedilmektedir (Kondo N ve ark., Japanese J Physiol 1995 , Leiper JB ve Maughan RJ, Int J Sports Nutr Exercise, 2004)

• Sıcak iklimlerde uzun süreli fiziksel aktivitelerde yeterli sıvı alınmadığında dehidratasyon tehlikesi bulunmaktadır . Vücut kitlesinin >% 2 kaybedildiğinde fiziksel performans ve çalışma kapasitesi düşmektedir (IoM 2005)

• Vücut kitlesinde > % 2 kayıp kognitif fonksiyonlarında bozulmasına nedenolmaktadır ( Maughan RJ ve ark.J AM College Nutr, 2007)

• % 2 kayıp yaklaşık 1.4 kg terleme anlamına gelmektedir. Bu miktar sporcularda, askerlerde ve beden işçilerinde sıklıkla dehidratasyon nedenidir ( Sharp RL, J Am College Nutr 2006)

• Günde 5 litre terlemesi olan bir atlet yaklaşık 10 g da sodyum kaybediyor demektir (Murray B, J Am College Nutr 2007). Sodyum da replase edilmelidir

• İdeal olan egzersize başlamadan yeterli hidrasyonun sağlanmış olmasıdır. Önemli egzersizlerden 4 saat önceden başlanmalı, böylece egzersiz sırasında tuvalet ihtiyacı olmayacaktır. Sodyumlu içecekler ve az miktarda tuzlu yiyecekler alınarak susuzluk hissi uyandırılıp içilen sıvıların kalması sağlanabilir (Sawka MN ve ark., Am College Sports Med 2007)

• Dehidratasyonu engellemek için egzersiz sırasında da sıvı alınabilir. Verilecek sıvı miktarı tahmini terleme oranı ve kaybedilen kiloya göre hesaplanabilir (Maughan RJ ve Shirreffs SM, J Sports Nutr Exercise Metab 2008)

• Sadece su içmek yerine karbonhidrat ve sodyum içeren sıvıların alınması tercih edilmelidir. Karbonhidratlardan enerjide alınmış olacaktır (Murray B, J Am College Nutr 2007)

• Egzersiz sonrası hızlı rehidratasyon için kaybedilen vücut kitlesinin her 1 kilogramı için 1.5 l sıvı alınmalıdır. Artmış idrarı karşılayabilmek için toplama 0.5 litre daha eklenmelidir (Shirreffs SM ve Maughan RJ, Am J Physiol 1998)

• Puberte öncesi çocuklarda terleme yetişkinlerden daha azdır . Bu nedenle sıcak ortamlarda aşırı egzersizden sonra vücutlarının aşırı ısınması söz konusudur (Meyer F ve ark., Med Sci Sports Exercise 1992)

• Yaşlılarda ise susama cevabı zayıftır ve idrarı konsantre edebilmeleri zayıflamıştır. Bu nedenle fiziksel aktivite sonunda rehidrasyonlarına dikkat edilmelidir

Ramazanda Hidrasyon • Ramazanda güneş doğumundan, batımına kadar yemek , içmek, sigara ve

cinsel ilişki yasaktır

• Ramazan her yıl değişik bir aya gelmektedir. Mevsime göre hem ısı artabilmekte hem de süre uzayabilmektedir

• Dehidratasyon riski olmakla birlikte Ramazanda genellikle daha az hareketli olunduğundan ciddi dehidratasyon oluşmamaktadır

• Dehidratasyona bağlı baş ağrısı oluşabilmektedir

• Süre 18 saati aştığında , sıcak iklimlerde ve zorlayıcı çalışma koşullarında dehidratasyon riski artmaktadır (Leiper JB ve ark. Eur J Clin Nutr, 2003)

Önerilen Su Miktarı (EFSA 2008, WHO 2005)Grup EFSA WHO0-6 ay bebekler 100-190 ml/kg/gün 750 ml/gün6-12 ay çocuklar 800-1000 ml/gün 1.0 L/gün12-24 ay çocuklar 1.1-1.2 L/gün 1.0 L/gün2-3 yaş kız ve erkekler 1.3 L/gün4-8 yaş kızlar ve erkekler 1.6 L/gün9-13 yaş erkekler 2.1 L/gün9-13 yaş kızlar 1.9 L/günAdolesan (+14) erkekler 2.5 L/gün 2.9 L/günAdolesan (+14) kızlar 2.0 L/gün 2.2 L/günGebe kadınlar İlave 300 ml/gün 4.8 L/günEmziren kadınlar İlave 700 ml/gün 5.5 L/gün