hidrografik-c3b6lc3a7melerde-standartlarin-c3b6nemi.pdf

TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas10. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay

28 Mart - 1 Nisan 2005, Ankara

HDROGRAFK LMELERDE STANDARTLARIN NEM. Aydn, H.Erkaya, R. G.Hoba, N.O.Aykut

Yldz Teknik niversitesi, naat Fakltesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mh. Bl., lme Teknii Anabilim Dal., stanbul [email protected], [email protected], [email protected], [email protected]

ZET

Yerkrenin yaklak drtte n kaplayan okyanus ve denizlerde su kaynaklarnn aratrlmas ve yerlerinin tesbiti, deniztamacl iin seyir gvenliinin salanmas, seyir haritalarnn oluturulmas, sust yaplar iin uygun yer seimleri, sualtkablo, geit, boru hatlarnn gzergahlarnn belirlenmesi, sualtnda kanal ama, deniz kirliliinin nlenmesi ve giderilmesi gibigereksinmeler, sualt topografyasnn gncel olarak bilinmesi ihtiyacn dourmaktadr. Sualt topografyas gnmzde modernalet ve sistemler ile yaplan hidrografik lmeler ile belirlenmektedir.

Trkiyede hidrografik lmelere verilen nem 1999 Marmara Depreminden sonra daha da artm olup, 2004 ylnda temeliatlan ve halen yapm aamasnda olan Marmaray Tp Geit projesinde de her aamada bu lmelerin gerekliliigrlmektedir.

lkemizde hidrografik lmeler kamu ve zel kurumlar tarafndan, farkl lme aletleri ve yntemleri kullanlarakyaplmaktadr. Her kurum, kendi standartlarna uygun lmler yapmaktadr. Bunun sonucunda deiik standartlardahidrografik haritalar retilmektedir.

Bu almada, Dz.K.K.Seyir Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanlnca hidrografik harita retiminde kullanlanUluslararas Hidrografi rgt (IHO)nn S44 lme standartlar ile Devlet Su leri (DS) Genel Mdrl tarafndan gl vebaraj rezervuarlarnda yaplan lmeler iin oluturulan standartlar incelenmitir.

Hidrografik lmelerde ulusal standartlarn oluturularak, iin niteliine gre lmelerde kullanlacak alet ve yntemlerbelirlenerek, teknolojinin ngrd koullara uygun hidrografik haritalar retilmelidir. Anahtar Szckler: Sualt topografyas, hidrografik lmeler, lme standartlar.

ABSTRACT

THE IMPORTANCE OF STANDARDS IN HYDROGRAPHIC SURVEYING

The oceans and seas cover approximately percentage of the earth. Charting, construction, dredging, enviromental surveys,wire sweeps and pipeline surveys can be done if the seafloor topography has known. The seafloor topography is formed byhydrographic surveys which modern instruments and surveying techniques are used.

After the 1999 Earthquake in Turkey, the importance given to hydrographic surveying was increased. Recently, hydrographicsurveys are used in every steps of The Marmaray Project.

Hydrographic surveys are produced with different surveying techniques and instruments in our country by public and privateassociations. Every association use own surveying standards. As a result of this, Hydrographic maps are produced withdifferent standards.

In this text, we examine IHO S44/4 Standards using by The Department of Navigation, Hydrography and Oceanography.Although, lake and dam pool surveys by DSI are examined. We must form national standards in hydrographic surveys and sohydrographic maps will be produced fitting new technological conditions.

Keywords: Seafloor topography, hydrographic surveying, survey standards.

1. GR

nsanolu yaam sresince, karklktan kurtulma ve belirli bir dzen oluturma abas ierisinde olmutur. Sahipolunan kaynaklar, hizmetleri veya rnleri optimum deerlendirme abalarnn bir rn olan standardizasyon,insanlk iin zorunluluk deil ancak gerekliliktir.

Standart, imalatta, anlayta, lme ve deneyde bir rnekliktir. Standardizasyon ise, belirli bir faaliyetle ilgili olarakekonomik fayda salamak zere btn ilgili taraflarn yardm ve ibirlii ile belirli kurallar koyma ve bu kurallaruygulama ilemidir.

Hidrografik lmelerde Standartlarn nemi Aydn,vd.

1947 ylnda Cenevrede kurulan Uluslararas Standardizasyon rgt (ISO), global anlamda mal ve hizmetdeiimini kolaylatrmaya ynelik uluslararas standartlarn olumasnda temel organizasyon durumundadr. TrkStandartlar Enstits (TSE), ulusal standartlarn olumasnda ve uluslararas standartlarn takibinde grevli birkurulutur.

Dnyada uluslararas standardizasyon almalarn srdren ISO gibi birok rgt bulunmaktadr. Bunlardanbazlar, Uluslararas Elektroteknik Komisyonu (IEC), Uluslararas Denizcilik rgt (IMO), UluslararasHidrografi rgt (IHO), Kuzey Atlantik Bar rgt (NATO) dr (Greenway, 2002).

Teknolojideki gelimeye paralel olarak hzl bir kreselleme srecinin yaand gnmzde standartlar, ulusal veuluslararas retimin, ticaretin ve tketimin ortak dili haline gelmitir. Artk, uluslararas pazarlarda rekabetedebilmenin yolu standartlara uygun kaliteli mal ve hizmet retiminden gemektedir.

2. MHENDSLK LMELERNDE STANDARDZASYON ALIMALARI

Resmi standartlar retim almalarnda her zaman nemli olmulardr. Bunlardan ou, askeri faaliyetleri deorganize etmektedir. Kalite ynetimindeki ISO 9000 serisi standartlar bir anlamda askeri standartlarn sivil dnyayayaylmasdr.

ou lmecinin ISO 9000 ve dier standartlara sahip olmas, Uluslararas lmeciler Federasyonu (FIG) nuharekete geirmi, 1997 ylnda yaplan kongresinde standartlar konusu ele alnm ve standardizasyon(standartlama) alannda bir alma grubu kurulmasna karar verilmitir. Oluturulan bu grup 1998 ylndastandartlar konusunda almalarna balamtr. Bu grubun amac, lmecilerin uygulama alanlar ile ilgilistandartlarn gelitirilmesinde ISO ya teknik destek vermektir (Yavuz, vd., 2003)

FIG in ISO ile balantda olduu 3 teknik komite bulunmaktadr (Greenway, 2002).

TC59 - 4.Alt Komite Boyutsal Toleranslar ve lmler TC172 - 6.Alt Komite Jeodezik ve lme Aletleri TC211 - Corafi Bilgi/Geomatik

Gnmzde bu komitelerden, TC59-4. Alt Komite ile TC172-6.Alt Komite beraber almaktadr.

lkemizde haritaclkla ilgili teknik hizmetlerin yerine getirilmesi iin ilgili kamu kurumlarnn kendi teknikartnameleri bulunmaktayd. Kurumlar arasnda ortak bir standart salamak iin harita retimi yapan balca ikikurulu, Tapu Kadastro Genel Mdrl ile ller Bankasnn ortaklaa yrtt 11 Nisan 1974 tarihli 1/2500 veDaha Byk lekli Harita ve Planlarn Yapmna Ait Teknik Ynetmelii kartlmtr. Byk lekli HaritalarnYapm Ynetmelii (BHYY) nin 31 Ocak 1988 tarihinde yrrle girmesiyle haritaclk alanndakistandardizasyon almalarna devam edilmitir.

Uzay ve uydu tekniklerinin yaygnlamas, yeni standartlarn oluturulmas gerekliliini gstermi ve bu sebeplegnmz koullarna gre yeniden dzenlenen Byk lekli Harita ve Harita Bilgileri retim Ynetmeliinintasla hazrlanmtr. Bu taslak 2 yldr Bakanlar Kurulunda bekletilmektedir.

Hazrlanan bu yeni ynetmelik ile byk lekli konumsal bilgilerin ve haritalardaki konum bilgileri yersel, uydu veuzay, inersiyal, fotogrametrik teknikler kullanlarak elde edilecektir. Haritalarn saysal, izgisel ve fotografik olarakretilmesi, corafik tabanl bilgi sistemlerine altlk oluturacak biimde ulusal veri deiim formatnda derlenmesi,bilgi teknolojileri ve kartografik tekniklerle grselletirilerek lke boyutunda standart birliinin salanarak tek eldenizlenmesi ve sektrde hizmet tekrarnn nlenmesi amalanmaktadr (URL 1).

3. ULUSLARARASI HDROGRAF RGT (IHO)

1921 ylnda kurulmu olan Uluslararas Hidrografi Brosu (IHB), 1970 ylnda ye lkeler tarafndan ismi IHOolarak deitirilmek suretiyle yeniden organize olmutur. IHO nn grevi, hidrografi dairelerinin faaliyetlerinikoordine etmek, deniz harita ve dokmanlarnda standardizasyonu salamak, hidrografik lmelerin yaplmas iingvenilir ve etkili yntemler tespit ve kabul etmek, hidrografi bilimleri ve oinografi teknikleri gelitirmektir.

IHO nn hali hazrda 74 adet yesi bulunmakta olup, bu saynn yeni yelerin de katlmas ile artmasbeklenmektedir. Trkiye 1969 ylnda bu rgte ye olmutur. Seyir, Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl(SHOD), IHO faaliyetlerinde Trkiyeyi temsil yetkisine sahiptir.


Uluslararas Hidrografi rgt (IHO) bnyesinde ok sayda komisyon, komite ve alma gruplar bulunmaktadr.Hidrografik lmeler iin IHO Standartlar, S44 alma Grubu (S44 WG) tarafndan dzenlemektedir.

Standart, yetkili makam tarafndan, nitel ve nicel lmlere referans tekil etmek zere tanmlanm tam bir deerolarak tanmlanmaktadr. IHO, zel Yayn No:44 ad altnda hidrografik lmelerde uyulmas tavsiye edilenstandartlar yaynlamaktadr. Bunlar 4 bask halinde aada belirtilen yllarda yaynlanmtr (Birkan, 2003).

1.Bask 1968 2.Bask 1982 3.Bask 1987 4.Bask 1998

lk bask temel olarak deniz haritas retimi dikkate alnarak hazrlanmtr. Drdnc baskda, buna ek olarakhidrografik verilere ihtiya duyulan dier kullanm alanlar da gz nnde bulundurulmutur. Beinci bask zellikleok bimli iskandiller ve hedef tespiti konular iin hazrlanacaktr (URL 4).

3.1 zel Yayn No:44 4. Bask Hidrografik lme Standartlar

S44/4 1998 ylnda IHO tarafndan hazrlanarak ye lkelerin kullanmna sunulmutur. S44/4n oluturulmasndakiama, hidrografik lmelerdeki asgari standartlar belirlemek, bu standartlara gre toplanacak verilerin denizcilertarafndan gvenle kullanlabilmesi iin yeterince doru ve verilerdeki konumsal belirsizliklerin yeterincetanmlanm olmasn salayacak ekilde belirlemektir.

S44/4 kendini bir verimlilik standard olarak tanmlam olup, lmenin standard karlayp karlamadnbelirleyeceimiz hibir ayrntl aklama iermemektedir. Bu husus bu yaynda ortaya konan standartlara ulamakiin kullanlacak donanm ve yntemler, lm kalitesinden sorumlu kuruluun yetkisine braklmtr eklinde ifadeedilmitir (Birkan, 2003).

Tablo 1: Hidrografik lmeler iin ngrlen asgari standartlar (IHB, 1998)

zel Yayn No:44, 4.baskda hidrografik lmeler almann niteliine gre drt derecede tanmlanmaktadr.Bunlar, zel, birinci, ikinci ve nc derece lmelerdir (Tablo 1). Derinlik doruluu Tablo 1de verilen a ve bdeerlerini kullanlarak (1) eitlii ile hesaplanmaktadr.

s(d) = [ a2+(b*d)2] 1/2 (1)

DERECEzel 1.Derece 2.Derece 3.Derece

Tipik Saha rnekleri Limanlar,yanamayerleri veasgari omurgaalt kleransolan kritikkanallar

Limanlar, limanyaklama sular,tavsiye edilenkanallar ve derinlii100 m.ye kadar olanbaz ky alanlar

zel ve 1. derece ilekapsanmam veyaderinlii 200 m.yekadar olan alanlar

zel, 1. ve 2. dereceile kapsanmam akdenizler

Yatay Doruluk 2 m. 5 m.+Derinliin % 5i20 m.+

Derinliin % 5i150 m.+

Derinliin % 5indirgenmiDoruluklar inDerinlik Doruluu

a = 0.25 m. b = 0.0075

a = 0.5 m. b = 0.013

a = 1.0 m. b = 0.023

a = 1.0 m. b = 0.023

%100 Dip Aratrmas Zorunlu Seilmi sahalardagerekirSeilmi sahalardaGerekebilir

Uygulanmaz

Sistem Tespit Yetenei 1 m3ten bykcisimler

40 m.den sderinliklerde 2 m3ten, 40 m.den sonraderinliin %10undan bykcisimler

40 m.den sderinliklerde 2 m3 ten,40 m.den sonraderinliin %10undanbyk cisimler

Uygulanmaz

Azami Hat Aral

%100 DipKaplamaszorunlu olduuiin uygulanmaz

Ortalama derinliin3 Kat veya 25 m.(Hangisi daha bykise)

Ortalama derinliin 3-4 kat veya 200 m.(Hangisi daha bykise)

Ortalama derinliin 4 kat


Bu eitlikte,

a Sabit derinlik hatas (tm sabit hatalarn toplam)b Derinlie bal hata katsays d Derinlikb*d Derinlie bal hata (tm derinlik hatalarnn toplam)dr. s(d) %95 gvenirlik seviyesine uygun minumum derinlik doruluk deeri (maksimum hata miktar)

Olarak ifade edilmektedir (IHB, 1998; NOS, 2000). ekil 1 de, Tablo 1 de aklanan standartlara gre konum vederinlik doruluklarnn deiim grafii grlmektedir.

ekil 1: %95 Gvenirlik seviyesine uygun maksimum hata grafii (NOS, 2000)

3.1.1 Derinlik lm

Ticari gemi trafii, maksimum yk kapasitesinin gvenli olarak kullanlabilmesi iin yksek doruluk ve gvenirliktederinlik bilgisi gerektirmektedir. Sualt topografyasnn belirlenmesi, gel-git dzeltmesi ve sualt tehlikelerininsnflandrlmas ve lm temel hidrografik lmeler kapsamndadr.

Tehlikelerin zerindeki derinliin en az Tablo 1deki 1.Derece iin belirlenen derinlik doruluunda llmesigerekmektedir. zerlerinde 40 metreden az su olabilecek ve normal sust seyri iin tehlike oluturabilecek batk veengellerin zerindeki en az su yksek znrlkl sonarlarla veya fiziksel olarak belirlenmelidir. zel ve 1. dereceile kapsanmam, derinlii 200 m.ye kadar olan alanlar ve ak denizlerde Tablo 1 deki derinlik doruluudeerlerine uygun dorulukta iskandil aletleri kullanlmaldr.

3.1.2 Konum Belirleme

ekil 2: WGS84 jeosentrik referans sistemi Koordinatlarn jeosentrik referans sisteminde, tercihen WGS84 de belirlenmesi nerilmektedir (ekil 2). stisnaiolarak blgesel datum kullanlmsa, bu datum bir jeosentrik referans sistemine, tercihen WGS84 e balanmaldr.Eer konumlama yersel sistemler ile belirlenecek ise ok sayda sabit nokta kullanlmaldr. lmlerden nce vesonra kalibrasyon yaplmaldr. Eer uydu sistemleri kullanlacaksa en az 5 uydu ezamanl olarak grlmelidir.


Kyda tesis edilecek ana referans noktalar, yersel lme yntemleri ile 1/100000 doruluunda, uydularla konumbelirleme yntemleri ile %95 gvenirlikte maksimum hata deeri 10 cmyi gemeyecek ekildekonumlandrlmaldr. kinci derece, blgesel konumlama iin tesis edilecek noktalardaki maksimum konumlamahatas, yersel lmelerde 1/10000, uydu bazl lmelerde ise 50 cmyi gememesi tavsiye edilmektedir.

Seyir yardmclar ve dier nemli cisimlerin konumlandrlmas iin %95 gvenirlik seviyesinde beklenendoruluklar Tablo 2de aklanmaktadr (IHB, 1998).

zel Derecelmler

1.Derecelmler

2 ve 3. Derecelmler

Sabit seyir yardmclarve seyir iin nemlicisimler

2 m 2 m 5 m

Doal Ky izgisi 10 m 20 m 20 mYzen seyiryardmclarnn yaklakkonumu

10 m 10 m 20 m

Topografik cisimler 10 m 20 m 20 mTablo 2: Seyir yardmclar ve dier nemli cisimlerin konumlandrlmas iin asgari standartlar

3.1.3 Gel-git Seviyelerinin Belirlenmesi

Gel-git deerleri derinlik llerine dzeltme olarak getirilerek, llen derinlikler harita veya lm datumunaindirilmelidir. Analizi yaplacak olan gel-git verilerinin 29 gnden az olmamas gerekmektedir. Veri doruluu zelderece lmeler iin 5 cm, dier lmler iin 10 cm kadardr.

Batimetrik verilerden gelimi uydu gzlem teknikleri kullanlarak gelecekte tam olarak faydalanlmas iin, gel-gitgzlemleri hem bir alak su datumuyla hem de bir jeosentrik referans sistemiyle, tercihen WGS84 elipsoidiyleilikilendirilmelidir.

3.1.4 Verilerin Nitelenmesi

Hidrografik lmelerin kalitesinin kapsaml olarak deerlendirilmesine izin vermek iin lm verileriyle birlikte,belli bilgilerin kaydedilmesi veya belgelendirilmesi gereklidir. Bu tip bilgilerin arivlenmesi, eitli kullanclartarafndan faydalanlmasna izin vermek asndan gereklidir. Hidrografik veriler en azndan aadaki bilgilerikapsamaldr (IHB, 1998):

Tarih, saha, kullanlan aletler, lm yaplan alann ismi gibi genel lm bilgileri, Kullanlan jeosentrik referans sistemi, yatay ve dey datum, blgesel datum kullanldysa WGS84 ile

ilikisi, Kalibrasyon yntemi ve sonular, Ses hz, Gel-git bilgisi, Ulalan doruluk deerleri ve standart sapmalar

4. SEYR HDROGRAF VE ONOGRAF DARES BAKANLII (SHOD)TARAFINDAN HDROGRAF FAALYETLERNDE UYGULANAN STANDARTLARVE YNTEMLER

Seyir Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl (SHOD), Deniz Kuvvetleri Komutanlnn Seyir, Hidrografi veOinografi hizmetlerini karlamak amacyla kurulmu olup, yine bu alanlarda kanunlar ve talimatlar uyarnca tmdenizcilere sorumluluundaki deniz alannda hizmet vermekte, ulusal ve uluslararas organizasyonlarda bu konudaTrkiyeyi temsil etmektedir (SHOD, 2004).

Trkiyede deniz haritalarnn retim ve yaynlama sorumluluu 1738 sayl Seyir ve Hidrografi Hizmetleri Kanunuile Seyir, Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanlna verilmitir. Hidrografik lm ve harita retim almalarUluslararas Hidrografi rgtnn (IHO) ngrd S44/4 standartlar (Tablo 1) erevesinde yaplmaktadr.4.1 Aratrma Gemileri ve Botlar

Seyir Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl nn aratrma faaliyetlerinde kullanmak amacyla TCG EMEve TCG UBUKLU isminde 2 aratrma gemisi ile TCG MESAHA I ve TCG MESAHA II isminde 2 aratrma botubulunmaktadr. TCG EME ve TCG UBUKLUde hidrografik/oinografik lmler iin son teknolojiye sahip


aletler ve sistemler kullanlmaktadr. TCG UBUKLU orta ve s su, TCG EME ise orta ve derin sulardahidrografik/oinografik lmeler yapmak zere tasarlanm ve bu zelliklere uygun alet ve sistemlerle donatlmtr.Gemi ve botlarda tek bimli ve ok bimli iskandil, HF/UHF DGPS alcs, gerek zamanl veri toplama sistemi veyandan taramal sonar sistemiyle birlikte deiik amalar iin kullanlan portatif sistemler de bulunmaktadr.

4.2 Yatay ve Dey Kontrol Noktalarnn Seimi

Hidrografik lmelerde, lme yaplacak saha yaknlarndaki Trkiye Ulusal Temel GPS A (TUTGA) noktalar,yatay konum noktas olarak kullanlmaktadr. Dey datum iin, ortalama su seviyesi alnmaktadr. Saha yaknlarndamareograf istasyonu bulunuyorsa gel-git deerleri istasyon kaytlarndan alnmaktadr. Mareograf istasyonu yok ise,saha yaknlarna eel kurmak suretiyle su seviyesi deiimleri izlenmektedir.

4.3 Derinlik lm

Derinlik lmleri gerek zamanl veri toplama sistemleri kullanlarak tek bimli veya ok bimli iskandiller ileyaplmaktadr. Yalpa ve bavurma deiimleri gemilerdeki sensrler yardm ile belirlenip, gerek zamanl olarakller dzeltilmektedir. ok bimli akustik iskandiller yardmyla derinlik profili daha ksa zamanda ve daha hassasolarak elde edilmektedir (ekil 3).

ekil 3:Tek bimli ve ok bimli akustik derinlik lm

Akustik iskandil ynteminde elde edilecek doruluklar, kullanlan aletlere bal olarak deiiklik gstermeklebirlikte, hemen hemen tm hidrografik lmeler iin Tablo 1 de tavsiye edilen doruluk deerlerini karlayacakniteliktedir.

4.4 Konum Belirleme

Konum bilgileri WGS84 referans elipsoidinde toplanmaktadr. Yatay koordinatlar DGPS ile belirlenmektedir. Busistemin konum belirleme doruluu referans istasyonunun, gezici alcdan olan uzakla bal olarak yaklak 0.5-5metre aralnda deimektedir.

4.5 Hidrografik Haritalar

lkemizde, hidrografik haritalar Mercator Projeksiyonunda, ED50 referans elipsoidinde, dey balang ortalamasu seviyesi olarak alnarak retilmektedir. Seyir, Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl 2004 ylna kadar 25adedi Uluslararas (INT) harita olmak zere 176 adet kt harita ve 120 adet Elektronik Seyir Haritas (ENC)retmitir (SHOD, 2004).

5. DEVLET SU LER GENEL MDRL (DS) TARAFINDAN HDROGRAFKHARTA YAPIMINDA UYGULANAN YNTEM VE ESASLAR

Devlet Su leri Genel Mdrl (DS), Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna bal olarak 1953 tarihindekurulmu olup, lkemizdeki tm su kaynaklarnn planlanmas, ynetimi, gelitirilmesi ve iletmesinden sorumlu,katma deer bteli ve tzel kiilii olan en yetkili kurulutur.


lkemiz 793 glet, 610 baraj, 222 Hidroelektrik Santral ve yze yakn gle sahiptir (apolu ve Fakrolu, 2003).Su kaynaklarnn bu derecede fazla olduu lkemizde, bu kaynaklardan uygun ve en verimli bir ekilde faydalanmakiin bu kaynaklarn miktarlarn bilmek gerekmektedir. Baraj gletlerimizdeki ve gllerimizdeki su ve erozyonmiktarn belirlemenin yolu da bu alanlarn en az 5 ylda bir hidrografik haritalarnn retilmesidir.

Harita retimi BHYY, DS Harita Yapm ve Aplikasyon leri Genel Teknik artnamesi ve DS Harita ve HaritaBilgileri retimi zel Teknik artnamesine gre yaplmaktadr.

5.1 Yatay ve Dey Kontrol Noktalarnn Seimi

Haritas yaplacak olan barajn evresini kapsayacak ekilde yeteri sklkta nirengi ve poligon noktas tesis edilir.Noktalar GPS ile llr ve lke sisteminde ED50 datumunda koordinat deerleri hesaplanr. Barajn eel kotu,ykseklikleri belli olan noktalardan nivelman yaplarak belirlenir.

5.2 Derinlik lm

Derinlik lmeleri 20 cm doruluu salayacak ekilde iskandil latas, el iskandili veya akustik iskandil aletleriyleyaplr. skandil latas derinlii en fazla 3 metre olan sularda kullanlr. Bu lme iin 4 metrelik miralarkullanlabilir. El iskandili, zorunlu durumlarda derinlikleri 10 metreye kadar olan sularda kullanlr (apolu veFakrolu, 2003). Dorudan sonu veren derinlik lme aletleri ile mmkn olduunca dey dorultuda lmyaplmas gereklidir. ELAC Hydrostar 4300 akustik iskandil aleti, tek bimli, 0.2-1000 metre menziline sahip, iftfrekansl, 33kHz de 1 cm znrle ulaan, hem grafik kada izebilen hemde saysal olarak verileri bilgisayaraaktarabilen bir derinlik lme aletidir. almalar dalgasz havalarda yaplmaldr.

5.3 Konum Belirleme

Konum belirlemede uygulanan yntemler (apolu ve Fakrolu, 2003),

Sekstant ile sahil hattndaki en az 3 yatay kontrol noktasna sol ve sa alar llerek grafik geridenkestirme yntemiyle,

En az iki yatay kontrol noktasndan, tekneye monte edilmi iarete nden kestirme yntemi ile, Takeometrik yntem ile, Radyo modem kullanlarak infrared elektronik takeometrelerle ve, RTK GPS yntemidir.

5.4 Hidrografik Haritalar

DS tarafndan 2003 yl Haziran Ay itibariyle 900 bin hektar alann hidrografik haritas tamamlanmtr. Toplambaraj says 610 olan lkemizde 71 barajn ve 44 gln hidrografik haritas yaplmtr. Hidrografik haritalar ED50datumunda lke koordinat sisteminde 3 derecelik dilim esasna gre retilmektedir.

6. SONULAR VE NERLER

1738 sayl Seyir ve Hidrografi Hizmetleri Kanunu kapsamnda Seyir, Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl,sadece hidrografik harita retmekle kalmayp, Resmi ve zel kurum ve ahslar tarafndan zel vastalarlayaptrlacak hidrografik, oinografik ve jeofiziksel mesaha ve aratrmalara ait olup birer nshalarn Kuruma vermekzorunda bulunduklar her trl veri, plan ve haritalarn arivlenmesini yapmak zorundadr (URL 2). Bu sebeple,dier kamu ve zel kurum ve ahslar tarafndan yaplacak olan hidrografik lme ve aratrmalarn belirliedeerleri salamas gerekmektedir.

lkemizde SHOD, IHO S44/4 standartlarna, DS ise kendi standartlarna ve ynetmeliklerine gore lmeleryapmakta ve haritalar retmektedir. Bu kurumlar tarafndan retilen haritalar, kullandklar lme yntemleri vedoruluklar asndan uluslararas anlamda yeterli dzeydedir.

IHO S44/4 standartlarnda grlecei zere seyir emniyeti asndan konum belirleme doruluklarnn uygun ancakHaritaclar asndan ise ok dk olduu grlmektedir. Su derinliinin 60 metre olduu bir sahadaki konumbelirleme doruluu 8 metredir (ekil 1). Bu deer IHO standartlar iersinde kalsa bile hassas hidrografik lmeleriin dk bir doruluktur. Zaten IHO standartlar tavsiye niteliindedir. Bu dorultuda ulusal standartlarmzbelirlemenin gereklilii dnlmektedir.


zellikle boazlarda, kanallarda yaplacak olan almalarda sualt topografyasnn ve batk gibi tehlikeli cisimlerintespiti asndan ok bimli iskandillerin ve mmknse yandan taramal sonarlarn kullanlmas gerektii bir gerektir.

Byk lekli Haritalarn Yapm Ynetmelii (BHYY) nde gsterilen deniz feneri sembol ile hidrografikharitalarda gsterilen fener sembolleri de birbirinden farkldr. Bu farkllklarn giderilmesinin kullanclar asndanyararl olaca dnlmektedir.

Hidrografik lmelerde kullanlan yatay ve dey kontrol noktalarnn koordinatlar hassas olarak belirlenmelidir.Uydu bazl konum belirleme tekniklerinin daha sk kullanlmasyla DGPS ve RTK GPS yntemleri ile lmeler dahakullanl ve hzl olmaktadr. Bu sebeple referans istasyonlarnn koordinatlarnn hassas olarak belirlenmesine zengsterilmelidir.

KAYNAKLARAbbott, V.J., 1996, A.E.Ingham RN(Retd), Hydrography For The Surveyor and Engineer, 3th Edition.

Birkan, H., 2003, Uluslararas Hidrografi rgt (IHO) Hidrografik Mesaha Standartlarnn Derinlik DoruluuBakmndan ncelenmesi, Yldz Teknik niversitesi, I.Ulusal Mhendislik lmeleri Sempozyumu, 356-366,stanbul.

Erkaya, H., Hoba, R.G., 1998, Hidrografik lmeler Ders Notlar, YT, stanbul.

Greenway, L., 2002, FIG Guide on Standardisation, FIG Task Force on Standards, International Federation ofSurveyors, United Kingdom.

IHB, 1998, IHO Standards For Hydrographic Surveys, 4th Edition, Special Publication No:44, Monaco.

NOS, 2000, National Ocean Service RTK Team Final Report, Office of Coast Survey, Center for OperationalOceanographic Products and Services, Office of National Geodetic Survey.

SHOD, 2004, Seyir, Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl Tantm Kitap, stanbul.

aplar, E., Fakrolu, M., 2003, Devlet Su leri Genel Mdrlnde Hidrografik Harita almalar, YldzTeknik niversitesi, I.Ulusal Mhendislik lmeleri Sempozyumu, 336-355, stanbul.

TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, 1995, Byk lekli Haritalarn Yapm Ynetmelii 3.Bask,Fersa Matbaaclk.

Yavuz, E., Ersoy, N., Demirkaya, S., Cokun, M.Z., 2003, Mhendislik lmelerinde Standartlama, Yldz Teknikniversitesi, I.Ulusal Mhendislik lmeleri Sempozyumu, 17-23, stanbul.

URL 1, TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas stanbul ubesi nternet Sitesi, Byk lekli Harita veHarita Bilgileri retim Ynetmelii Tasla, http://atlas.cc.itu.edu.tr/~celikn/BOSBHUTY.htm, Aralk 2004.

URL 2, Seyir, Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl nternet Sitesi, Seyir ve Hidrografi Hizmetleri Kanunu, http://www.shodb.gov.tr/kanunlar/1738.htm, Ocak 2005.

URL 3, Trk Standartlar Enstits nternet Sitesi, Standardizasyon almalar,http://www.tse.gov.tr/Turkish/Standard/Genel.asp?sira=1&Islem=B, Ocak 2005.

URL 4, International Hydrographic Organisation nternet Sitesi, S44 and Multibeam Echosounding,http://www.iho.shom.fr/COMMITTEES/S44/Lighthouse.pdf Mart 2005.

hidrografik-c3b6lc3a7melerde-standartlarin-c3b6nemi.pdf

Documents