ZEMLJIŠTE

Zemljište

Nastaje dugotrajnim procesima raspadanja matične geološke podloge u različitim klimatskim uslovima i pod složenim dejstvom živih organizama (mikroorganizama, gljiva, biljaka, ...).

Proces stvaranja zemljišta ili pedogenezaprolazi kroz faze fizičkog raspadanja matične geološke podloge, mineralizacije(obogaćivanja mineralnim materijalima) i humifikacije (izdvajanja organskih materija).

Nastaju kao proizvod pedogenetskih faktora (reljefa, matičnog supstrata, klime, organskog sveta i starostiterena). Faktori određuju pravac i intenzitetpedogenetskih procesa koji se odvijaju u zemljištu, a kao rezultat njihovog delovanja obrazuju se više ilimanje plodna zemljišta.

Zemljišni pokrivač Srbije nije velik po površini, ali jeznačajan po velikom broju sistematskih jedinica, kojesu nastale kao posledica raznolikosti uslova postankai razvoja zemljišta. Na genezu i evoluciju zemljištaSrbije presudan uticaj imali su geomorfološka građaterena - reljef i njegov promenljiv petrografski sastav.

Tipska ili razvijena zemljišta Tipska ili razvijena zemljišta su nastala dugotrajnim i složenim

prirodnim procesima u različitim geološkim, klimatskim, vodnim i vegetacionim uslovima. Na prostoru Srbijerazlikujemo sledeća razvijena zemljišta:

rendzine rankere černozem smonice gajnjače crvenice podzoli pseudoglej močvarna zemljišta slana zemljišta i druga.

Redzine

Rendzine su zemljišta brdsko-planinskih oblasti nastala na matičnimstenama u kojima dominiraju mekikrečnjaci i fliš. Vodopropustljiva su i umereno bogata humusom

Ovaj tip zemljišta kod nas zastupljen jena jugozapadu Srbije, Starom Vlahu, Raškoj i Metohiji.

Redzine

Rankeri

Rankeri (humusno - silikato zemljište) se razvijaju na podlozi od silikatnih i peridotitskihstena. Ovo su zemljišta razvijena planinskihpredela na kojima se razvija vegetacijamešovitih i četinarskih šuma. Najzastupljenijisu na Zlatiboru, Kopaoniku, Goliji i Rudniku.

Rankeri se uglavnom koriste kao pašnjaci i livade, a manje površine kao oranice zaproizvodnju krompira, ječma, raži i zobi

Nisu pogodna za intenzivnu biljnu proizvodnju

Rankeri

Kopaonik Zlatibor

Vinogradi u Italiji – podloga peridotiti

Serpentiniti –alterisani (izmenjeni) peridotiti

Černozem ili crnica je najplodnije zemljište. Nastaje na geološkoj podlozi u kojoj dominira

les i to u uslovima suve kontitentalne klime. Može definisati kao zemljište semiaridnog

stepskog područja koji se uglavnom nalazi u Vojvodini na površini oko 1.000.000 ha, dokje u ostalim delovima Srbije zastupljen na oko200.000 ha (Mačva, Stig, Braničevo).

u uslovima navodnjavanja, postižu se visoki i stabilni prinosi gajenih biljaka.

Černozem ili crnica

Smonica (Vertisol)

Formirana je na matičnim supstratima sa višeod 30% gline, pretežno montmorilonitnogtipa u klimatskim uslovim u kojima se smenjuju vlažni i sušni periodi.

U vlažnom periodu, visok udeo gline uzrokujebubrenje i smanjenu dreniranost zemljišta, a u sušnom periodu godine dolazi do kontrakcije kada se stvaraju pukotine u kojese obrušava zemljiste iz površinskoghorizonta.

Smonica (Vertisol)

Nekarbonatna smonicaPoljska Ržana - Pirot

Gajnjača To su dobro ocedna i topla zemljišta. Hemijska

svojstva variraju u zavisnosti od intenzitetakorišćenja, stepena erodiranosti, hemijskih svojstavamatičnog supstrata, a i stepena razvoja. Sadržajhumusa kod gajnjača je u intervalu od 2 do 5%, neutralne su do slabo kisele hemijske reakcije, imajuvisok kapacitet adsorbcije, a od jona dominira Ca i Mg.

Primarni tip vegetacije na gajnjačama su hrastovešume (kitnjaka, sladuna i cera), mada su gajnjačepogodne i za ratarsku, povrtarsku, voćarsku i vinogradarsku proizvodnju.

Gajnjača

Hrastova šuma

Hrast Kitnjak

Crvenica Crvenica (terra rossa) je naziv za crvena rezidualna

tla, posebno raširena u području karsta Istočne(Kučaj, Beljanica, Svrljiške planine, Suva planina,...) i Zapadne Srbije (Stari Vlah i Raška) kao i u oblastiMetohije. Smatra se da je crvenica tip reliktnog tlanastala u toplijim klimatskim uslovima od današnjih. U geološkom smislu crvenica je naziv za crvenkasta, smeđecrvena i žućkastocrvena glinovito-prašinasta tlakoja pokrivaju krečnjake i dolomite. Često se javljana dnu vrtača. Karakteristična crvenkasta boja potičeod amorfnih gvožđevitih hidroksida.

CrvenicaObala Vlasinskog jezera. Crvenica na usečenoj obali

Vrtača - tanjirasto udubljenjeu karstnim delovima terena

Podzol (pepeljuša)

kiselo tlo koje nastaje na kiselim silikatnimstenama. Rasprostranjene su na planinskimpodručjima iznad 900 m nadmorske visine u uslovima hladne i vlažne klime. U ovakvimuslovima dominira četinarski tip vegetacije. Podzol je lagano tlo, vodopropusno, siromašno fosforom, kalcijumom i azotom. Ovo zemljište sive boje je slabe plodnostizbog intenzivnog ispiranja mineralnih materijai velike je kiselosti.

Podzol (pepeljuša)

Pseudoglej je zemljište sa nepovoljanim vodnim, vazdušnim i

toplotnim karakteristikama. Za ovaj tip zemljišta je značajno da se znakovi hidromorfizma javljaju kaorezultat prevlaživanja površinskih horizonatastagnirajućom površinskom, uglavnom padavinskomvodom.

Zadržavanje vode u površinskim horizontimaposledica je prisustva teže propusnog horizonta ili sloja u profilu

Intenzivnije korišćenje pseudogleja za biljnuproizvodnju je moguće uz primenu kompleksnihmeliorativnih mera.

Pseudoglej

Močvarna zemljišta

Močvarna zemljišta se javljaju u uslovimadugotrajnog zadržavanja površinskih voda ilivisokog nivoa podzemih voda, i to na aluvijalnim sedimentima kao geološkojpodlozi. Kod nas ona su prisutna duž tokovaDunava, Save, Morave, kao i u barskimoblastima u Vojvodini.

Nisu povoljna za poljoprivrednu proizvodnjujer se organski deo zemljišta razvija u uslovima nedovoljne količine kiseonika

Močvarna zemljišta

Treset je organski materijal nastao u močvarnim

predelima u sterilnim uslovima sa niskom pH vrednošću (kisela sredina). Ovakva sredinapogoduje razvoju biljke Sphagnum od kojenastaje treset.

Sphagnum raste svega jedan milimetargodišnje, tako da su tresetna polja stara više hiljada godina. Umiranjem biljke, u timuslovima, i usled nedostatka kiseonika, ne dolazi do raspadanja, već se organskamaterija taloži stvarajući tresetna polja

Treset

Tresetna polja

Biljka Sphagnum od koje nastaje treset.

Treset

Najpoznatije tresave u Srbiji nalaze se na Goliji (Dajićko i Košaninovo jezero) i Tari (Crvene Bare). Pre više decenijauništena je najveća tresava na Balkanskom poluostrvu, Vlasinsko blato, izgradnjom veštačke hidroakumulacijena istoimenoj reci.

Slana zemljišta ili slatine

Slana zemljišta ili slatine nastaju poduticajem dopunskih vlaženja prvenstvenopodzemnim, a ređe i površinskim vodamakoje su zaslanjene i/ili alkalizovane

Ova zemljišta se zbog nepovoljnih hemijskih i fizičkih svojstava koriste kao prirodni, dostaoskudni pašnjaci

kod nas se javlja na stepskim i šumsko-stepskim terenima Bačke, Banata i Srema.

Atipska zemljišta

Atipska (nerazvijena) zemljišta su ona u početnim fazama nastanka, i to posledelovanja određenog erozivnog procesa. Atipskim zemljištima Srbije pripadaju aluvijalna, eluvijalna, deluvijalna, eolska i antropogena zemljišta.

Aluvijalno zemljište - fluviosol Rasprostranjena su duž tokova velikih ravničarskih

reka. Smenjivanje velikih voda (poplavnih talasa) i malovodnih perioda utiču na karakter aluvijalnihzemljišta. Tačnije ova zemljišta se odlikujuheterogenim mehaničkim sastavom - peskovi, ilovačai glina, propustljiva do teže propustljiva, uglavnomneutralne, rede slabo kisele hemijske reakcije. Iakoova zemljista pripadaju grupi potencijalno plodnihzemljista, njihovo intenzivno korišćenje uglavnomzahteva primenu meliorativnih mera.

Aluvijalno zemljište - fluviosol

Po pravilu ova zemljišta se u većinislučajeva u sušnim periodimanavodnjavaju, a u vlažnimodvodnjavaju. Poboljšanjem vodnog, vazdušnog i toplotnog režima, uzobezbeđenje pristupačnih hraniva, na aluvijalnim zemljištima mogu da se postignu visoki i stabilni prinosi gajenihbiljaka.

Aluvijum Dunava, Ilok

Aluvijum reke Salt River, Arizona

Eluvijalna i deluvijala zemljišta nastaju kao posledica fizičkog raspadanja

stenske mase. Prilikom fizičkog raspadanja na površini stenske mase formira se slojrastresitog materijala. Debljina ovog sloja je promenljiva i varira od centimetarskih do dekametarskih razmera. Raspadnuti materijal ostaje na mestu (in situ) - eluvijum.

Kasnije povremenim površinskim tokovima formiranih nakon padavina, dolazi do transporta površinski raspadnutog materijala niz padine i nagibe u reljefu - deluvijum.

Deluvijalno-proluvijalna lepeza

Eolska zemljišta

nastaju kao posledica eolskog procesa, odnosno nastaju aktivnošću vetrova. Zahvaljujući sposobnosti vetra da svojom snagom pokreće čestice na zemljinoj površini, on odnosi i vrši akumulaciju istih, čime oblikuje površinu Zemlje. Termin je nastao od imena grčkog Boga Eola, čuvara vetrova. Kod nas eolska zemljišta zastupljena su na prostoru peščara Vojvodine.

Dine Delblatske peščare obrasle niskom vegetacijom

Antropogena zemljišta

nastaju dugotrajnim delovanjem čoveka koji promenom raznovrsnih mehaničkih i hemijskih postupaka i sredstava menja prirodne odlike zemljišta