hidrosfera eta atmosfera
TRANSCRIPT
HIDROSFERA HIDROSFERA ETA ETA
ATMOSFERAATMOSFERA
ZER DA HIDROSFERA?ZER DA HIDROSFERA?
Hidrosfera lurreko Hidrosfera lurreko urak osatutako urak osatutako geruzageruza
da, atmosferako ur-lurruna izan ezik. Bi da, atmosferako ur-lurruna izan ezik. Bi
multzotan sailkatzen da.multzotan sailkatzen da.
HIDROSFERAKO URAKHIDROSFERAKO URAK
Bi multzotan sailkatzen da:Bi multzotan sailkatzen da:
Ur ozeanikoa: ozeanoetan eta Ur ozeanikoa: ozeanoetan eta itsasoetan itsasoetan
dagoen ura .dagoen ura .
Ur kontinentala: ibaietan, aintziretan, Ur kontinentala: ibaietan, aintziretan, izotzizotz
masetan…dagoen ura.masetan…dagoen ura.
HIDROSFERA ETENGABE HIDROSFERA ETENGABE MUGITZEN DAMUGITZEN DA
Hidrosferako urak etengabe mugitzen dira.Hidrosferako urak etengabe mugitzen dira.Hiru multzotan sailkatzen da:Hiru multzotan sailkatzen da:Olatuak: haizeak itsasoaren gainazalean Olatuak: haizeak itsasoaren gainazalean sorturiko uhinak dira. sorturiko uhinak dira. Itsas-lasterrak: ozeanoko leku batetikItsas-lasterrak: ozeanoko leku batetik bestera mugitzen diren ur masak.bestera mugitzen diren ur masak.Itsasaldiak: sei ordutik behin gertatzen Itsasaldiak: sei ordutik behin gertatzen
diren itsasoaren gorabeherak.diren itsasoaren gorabeherak.
IBAIAKIBAIAKHiru zati daude:Hiru zati daude:Goi ibilgua: ura oso azkar joaten da, Goi ibilgua: ura oso azkar joaten da,
ibaiaren zatirik aldapatsuena da, V ibaiaren zatirik aldapatsuena da, V itxurako haranak sortzen dira.itxurako haranak sortzen dira.
Erdiko ibilgua: aldapa txikiagoa du eta Erdiko ibilgua: aldapa txikiagoa du eta ura ura
lasaiago jaisten da. Haranak irekiak dira.lasaiago jaisten da. Haranak irekiak dira.Behe ibilgua: zati honetan itsasoarekinBehe ibilgua: zati honetan itsasoarekinelkartzen da, ibaiaren zatirik zabalena da.elkartzen da, ibaiaren zatirik zabalena da.
URAREN ZIKLOAURAREN ZIKLOA
Eguzkiaren beroarekin lurra berotzen du eta Eguzkiaren beroarekin lurra berotzen du eta
bertako ura lurruntzen da. Ura lurruntzen bertako ura lurruntzen da. Ura lurruntzen
denean eta atmosferara ailegatzen denean eta atmosferara ailegatzen
denean hodeiak sortuko dira. Hodeiak ur denean hodeiak sortuko dira. Hodeiak ur
tantez osatuta daude kondesasioari esker.tantez osatuta daude kondesasioari esker.
Hodeiak nahiko pisutsuak direnean ur Hodeiak nahiko pisutsuak direnean ur tantaktantak
erortzen dira prezipitazioaren bidez.erortzen dira prezipitazioaren bidez.
Baina ere bai, haizeak hodeiak Baina ere bai, haizeak hodeiak bultzatzen ditu eta mendi baten kontra bultzatzen ditu eta mendi baten kontra jotzen bada ere ur tantak jausiko dira. Ur jotzen bada ere ur tantak jausiko dira. Ur tantak jauzten tantak jauzten
direnean hodeietatik eta 0 graduko direnean hodeietatik eta 0 graduko geruzageruza
batean jauzten badira elurra sortuko da.batean jauzten badira elurra sortuko da.
Hori ez bada gertatzen bakarrik jauziko Hori ez bada gertatzen bakarrik jauziko da da
euria. Askenez, ibaien bitartez, ur hori euria. Askenez, ibaien bitartez, ur hori
itsasora bueltatuko da.itsasora bueltatuko da.
HIDROSFERAREN GARRANTZIAHIDROSFERAREN GARRANTZIA
Hidrosferan, milioika organismo daude.Hidrosferan, milioika organismo daude.
Gizakiok, hidrosferako ura erabiltzen Gizakiok, hidrosferako ura erabiltzen dugu: dugu:
edateko, dutxatzeko, garbitzeko …edateko, dutxatzeko, garbitzeko …
Gizakiok hidrosferan: aisaldi-jarduerakGizakiok hidrosferan: aisaldi-jarduerak
egiten ditugu: bainatu, nabigatu… baita egiten ditugu: bainatu, nabigatu… baita ere ere
lanetan: arrantza, industria…lanetan: arrantza, industria…
ATMOSFERA
ATMOSFERAREN AIREA
Atmosferako gas-nahastea da: %75 nitrogenoa da, %21 oxigenoa eta %1 beste gas batzuk: karbono dioxidoa, ozonoa, ur-lurruna…
ATMOSFERAKO GERUZAK
Atmosfera zenbait geruzetan banatzen da:·Troposfera: Altuera 12 kilometroko geruza da. Bertan, hodeiak eta presipitazio asko sortzen dira.·Estratosfera: 12 kilometrotik 50 kilometrora doangeruza da. Estratosferan hotz asko egiten du eta oxigeno gutxi dago. Orduan, ezin da arnasa hartu. Goreneneko zatian, ozono-geruza dago. Eguzki erradiazioetatik babesten gaitu.
·Goragoko beste geruza batzuk Estratosferatik gora, beste motatako geruza
hotzak daude. Gas oso gutxi dute.
Mesosfera, termosfera eta exosfera izenekoak. Bertan hainbat fenomeno daude. Adibidez, izar iheskorrak.
ATMOSFERA ETA BERTAKO ALDAKETAK
Atmosferako aldaketak etengabeak dira :
haizeak, prezipitazioak …
Atmosferan egon diren aldaketak fenomeno
atmosferiko deritzegu.
Negutegi-efektua: negutegietan dagoen
tenperatura beroa da; eguzki-izpiek
plastikoa zeharkatzen dute estalitako lurra
berotuz. Lurra antzeko fenomenoa egiten
du. Eguzki-izpiek lurra isladatzen dute, lurra
berotuz eta tenperatura mantenduz.
Lantegietan erabiltzen diren makinak edo autoak gas bat botatzen dute. Gas horiek ozono geruza apurtzen hasten dira.
Ondorioak: basamortu gehiago sortzen direla eta poloan dagoen izotza urtzen dela.
ATMOSFERAREN GARRANTZIA
Atmosfera oso garrantzitsua da planetako bizitzarako: ·Kaltegarriak diren eguzki-erradiazioak iragazten ditu, batez ere, ozono-geruzari esker.·Planetako beroa gordetzen du eta eguneko eta gaueko tenperaturaren arteko aldea murrizten du.·Fotosintesirako eta izaki bizidunek arnasteko beharrezkoak diren gasak ditu.
ZER TOPA DEZAKEGU ATMOSFERAKO GERUZA
BAKOITZEAN?Gure planeta inguratzen duen gas geruza.
Nitrogenoz, oxigenoz eta beste gas batzuez
osatuta, adibidez: hidrogenoa, ur-lurruna
eta karbono dioxidoa.
·Troposfera: %75 gasak daude, fenomeno
metereologikoak (prezipitazioak, hodeiak).
·Estratosfera: oxigeno gutxiago dago, ozono-geruza dago.
·Mesosfera, termosfera eta exosfera: hotz
handia egiten du, oso gas gutxi dago. Bertan fenomeno asko gertatzen dira, adibidez, izar iheskorrak.
INGURU BATEKO KLIMA
Kliman hiru faktorek dute eragina:
• Latitudea edo ekuatorearekiko eta poloekiko distantzia da. Eskualde ekuatorialetan inguru polarretan baino bero handiagoa egiten du.
ITSAS MAILAREKIKO ALTUERA
• Klima hotzagoa altuera handiagoarekin eta beroagoa itsasmailatik hurbilagoa izan ahal da. Adibidez: Mendi batean hotz handia dago. Baina mendi behean bazaude beroago egiten du .
ITSASOAREKIKO HURBILTASUNA
• Kostaldean hezetasun handiagoa da, haizeak ohikoak dira eta tenperaturak epelagoak dira.
HOTZAGOA
BEROAGOA
KLIMAREN AZTERKETA
• Metereologia klima eta klimaren aldaketak aztertzen duen zientzia da.
• Estazio metereologikoetan hainbat tresna erabiltzen dira: Anemometroa, plubiometroa, termometroa eta barometroa. Horiek atmosferaren egoerari buruzko datuak biltzen dituzte.
• Datu horiei esker, mapa metereologikoak egiten dira. Kilogramak leku zehatz bateko klima adierazten du.
ESTAZIO METEOROLOGIKOA
• Kliman dauden gorabeherak neurtzeko tresna. Hiru gauza daude:
• Haize-orratza: Haizearen norabidea neurtzen du.
• Anemometroa: Haizearen uneko abiadura neurtzen du.
• Plubiometroa: Erabiltzen da euria egiten duenean jausten den uraren kantitatea neurtzeko.
NOLA EGITEN DA LEKU BATEKO KLIMOGRAMA?
• 1.URRATSA: DATUAK EZAGUTU.
• Klimograma bat egiteko, epe bateko tenperatuak eta prezipitazioak jakin behar ditugu.
2.URRATSA: ARDATZAK MARRAZTU.
• Paper milimetratu batean, ardatzak marraztuko ditugu. Ardatz horizontalean, urteko hilabeteak kokatzen ditugu, guztiak neurri berdinean.
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
Urt. Ots. mar. api. mai. eka. uzt. abu. ira urr aza abe
prezipitioa
3.URRATSA: PREZIPITAZIOAK.
• Eskuineko ardatz bertikalean, prezipitazioak (mm) idatziko ditugu.
• Horretarako, prezipitazioaren ardatza, adibidez 10-mm-ko tartean banatuko dugu, 0-tik 50- era.
• Gero, kolore urdineko barra marrazten dugu eta hilabete bakoitzeko epe horretan gertaturiko prezipitazioak adierazten ditugu.
Pretem
50 25
40 20
30 15
20 10
10 5
4.Urratsa: TEMPERATURA MARRAZATU.
• Eskerreko ardatz bertikalean, tenperatura marraztuko ditugu.
• Tenperatura ardatza, adibidez, bost gradu zentigraduko, ºC, tartean banatu dugu, 0-tik 25-era. Hilabete bakoitzeko tenperatura jakiteko puntu gorri bat erabiliko dugu.
• Gero, puntu guztiak lotu eta tenperatura-kurba lortuko dugu.
KLIMOGRAMA
pre tem
50 . . 25
40 . . 20
30 . . 15
20 . . . 10
10 . . . 5
ERANTZUN GALDERA HAUEK HIDROSFERARI ERANTZUN GALDERA HAUEK HIDROSFERARI BURUZ:BURUZ:
- Zer da hidrosfera?- Zer da hidrosfera?
Lurreko urak osatutako geruza ur-lurruna Lurreko urak osatutako geruza ur-lurruna
izan ezik.izan ezik.
- Zenbat atal ditu? Zeintzuk?- Zenbat atal ditu? Zeintzuk?
Hiru atal ditu. Hidrosferako urak, hidrosfera Hiru atal ditu. Hidrosferako urak, hidrosfera
eten gabe mugitzen da eta hidrosferaren eten gabe mugitzen da eta hidrosferaren
garrantzia.garrantzia.
- Eta ibaiek?- Eta ibaiek?
Hiru atal: goi ibilgua, erdi ibilgua eta behe Hiru atal: goi ibilgua, erdi ibilgua eta behe ibilgua.ibilgua.
• ERANTZUN GALDERA HAUEK :
• Zer da klima?
• Klima eguneroko eguraldia da.
• Zer faktoretan menpe dago klima?
• Latitudea , Itsas mailarekiko altuera eta Itsasoarekiko hurbiltasuna.
• 2. Idatzi geruza egokia. Zein geruzatan …?
• Sortzen dira izar iheskorrak?
MESOSFERAN
• Pasatzen dira hegazkinak eta globo gidatuak?
TROPOSFERAN
• Daude espazioko sateliteak?
EXOSFERAN
• Dago ozono-geruza?
ESTRATOSFERAN
• Pasatzen da espazio-ontziak eta gaueko distirak?
TERMOSFERAN