Хийн мандлын

найрлага,бүтэц

“Агаар мандал”III улирлын бүлэг сэдэв

Хийн мандал гэж юу вэ?

Дэлхийн бөмбөрцгийн гадна талаар

хүрээлэн тогтох хийн бүрхэвчийг хийн

мандал буюу агаар мандал гэнэ.

• Хийн мандал- Atmosphere (англи үг)

• Atmos- хий

• Sphaira- бүрхүүл гэсэн грек үгнээс

гаралтай.

Хийн мандал нь байнгын болон өөрчлөгдөж

байдаг олон төрлийн хий,бусад хольцоос

бүрдэнэ.

Байнгын бүрэлдэхүүн

Элементийн нэр

Томъёо

Эзлэх хувь

Азот N 78,08

Хүчилтөрөгч O₂ 20,95

Аргон Ar 0,93

Неон Ne 0,002

Бусад - 0,001

Өөрчлөгдөж байдаг бүрэлдэхүүн

Элементийн нэр

Томъёо Эзлэх хувь

Усны уур H₂O 0,1-4,0

Нүүрсхүчлийн хий

CO₂ 0,034

Озон O₃ 0,0006

Бусад хий,хольцууд

- -

78%

21%

1%

Хийн мандлын байнгын бүрэлдэхүүн

Азот

Хүчилтөрөгч

Бусад

Хийн мандлын байнгын бүрэлдэхүүнд

байгаа элементүүд ямар үүрэгтэй вэ?

• Азот нь хийн мандлын хүрээнд хүчилтөрөгчийг шингэлэгчийн үүрэг гүйцэтгэхийн хамт исэлдэх болон биологийн явцын эрчмийг зохицуулж байдаг.Мөн бодисын биологийн эргэлтэнд орно.

• Хүчилтөрөгч нь организмуудын амьсгалах болон аливаа исэлдэх явцад зайлшгүй шаардлагатай байдаг бол нүүрсхүчлийн хий нь ургамалд органик бодисууд бүрэлдэхэд хэрэглэгдэнэ.

• Бусад бүрэлдэхүүнд гелий,устөрөгч,метан,амиак,

усан дусал,мөсөн талст,усны уур өтгөрөхөд хэрэг болох тоос,тоосонцор,утаа,хөө зэрэг хатуу хэсгүүд оршино.

Хийн мандлын

үе давхарга

“Агаар мандал”III улирлын бүлэг сэдэв

Хийн мандал үе давхаргатай

юу?

Дэлхийн хийн мандал давхраат бүтэцтэй бөгөөд агаарын температур өндөр лүүгээ хэрхэн хуваарилагдсан байдалд үндэслэн түүнийг 5 үелэлд хувааж үздэг.

1. Тропосфер

2. Стратосфер

3. Мезосфер

4. Термосфер

5. Экзосфер

1. Тропосфер- Орчих мандал

Хийнмандлындоодүе.Энэүелэлийнхүрээнд 1 км-ээрөндөрсөхтутамагаарынтемператур 6°С-аарбуурдаг.Газрынгадаргаас халсанагаардээшхөөрөхдөөхөрсөөрорчныхооагаартайадилхан

температуртайболохөндөрт хүрээдзогсоно.Энэөндрөөртропосферийн

дээд хилийгтогтоодог.Иймдтропосферийндээд хилэкваторт 16-18 км,туйлорчимд 8-9 км,дунджаар 11 кмөндөрторшино.Тэндагаарын

температуральчөргөрөгт ялгаагүй-60°С-аас -70°Сбайдаг.Хийнмандлын80% ньхамаарагдахбадэлхийнцаг

агаар,уур амьсгалынбүхийлүзэгдэл энэмандалдявагддаг.

2. Стратосфер- Давхраат мандал

Тропосферээсцааш 50 кмхүртэлхдавхарга.Энднийтагаарын 20 орчимхувьагуулагдана.Усныуур

байхгүйтулүүлбайхгүй.Озонихбайхбөгөөд 25-27 км-ийнөндөртбүрчихбөөгнөрсөнбайдагтулүүнийгозоныдавхарга гэнэ.Озоныхий

нарнаасирэх хэтягаантуяагөөртөөшингээнавчтүүний

хөнөөлтаюулаасамьдорганизмыгхамгаалжбайдагач холбогдолтой.Агаарынтемператураажмаарнэмэгдсээр 0°С-аас +10°С

хүрдэг.

3. Мезосфер- Дунд мандал

50-80 км-ийнхоорондохдавхаргыгхэлнэ.Эндтемпературдахин

тропосферийхтэйадилдээшлэхтутамбуурч 0°С-аас -

90°Схүрдэг.Энэмандалдсалхиныхурдих 150 м/сек

хүрдэг.Мезосфертхаанэгтээмөснийталстуудаасбүрэлдсэнмөнгөлөг үүлажиглагдана.

4. Термосфер- Халуун мандал

80 км-ээсцааш 800-1000 кмхүртэлөндөрторшино.Энд

температурмашхурданнэмэгдэж 150 км-ийнөндөрт+230°С, 600 км-т +1500°Схалуунбайдаг.Нарныцацрагийннөлөөгөөртермосферт

агаарынхийнмолекулуудиончлогдожатомаас зарим

электронсалжсалжсарнина.Иймээсэнэүеийг

ионосфер(цэнэгтмандал) гэжнэрлэнэ.Ионосферньдэлхийнхарилцаахолбоонысалбарыг

зохицуулжбайдаг.

5. Экзосфер- Гадаад мандал

1000-2000 км-ийнөндөрторшихдавхаргыгхэлнэ.Эндустөрөгчийнхий

зонхилдог.Энэхийнатомуудмашсийрэгтултодорхой

оронзайдбайрладаггүй,асариххурдтайгаарсүлжин

хөдөлжаажмаарогторгуйнуудамруу алдагдана.Жил

тутам 1000 орчимтнсансрынхогхаягдал,хумхынтоосонцорэндхуримтлагддаг.

Гэрийн даалгаварт

Даралтын зөрүүг тайлбарлах