hikmet kıvılcımlı - Şeyh bedrettin

8/7/2019 Hikmet Kvlcml - eyh Bedrettin

1/11

KADI SRALOLU SMAVNALIEYH BEDREDDN

"Olup Mansur, bu yolda verdi bn

"Hd aknda hi atmd kaan"Mnafklar atarlar tain taan"Bizim mridimiz eyh Bedreddindir."

(Menkb, s. l38)Molla Hafz Halil(eyh Bedreddin'in torunu)

BEDREDDN - HUS - BN HALDUN

Simavnal eyh Bedreddin Mahmud Rum (1359-1420), yalnz Trkiye devrimtarihinin deil, btn insanlk iin sosyal devrim tarihinin en ilgi ekici bykkahramandr: eyhin zamanna dek medeniyetler, dtan gelme barbar aknlarnntarihsel devrimi ile yklrlard. eyhin zamanndaki Aksak Timur akn o eit dtanykc tarihsel devrimlerin en sonuncusuydu. Sosyal devrim imknsz olduu iinmuazzam bir medeniyetin ykl antika destanlarda "tufan", dinlerde "kyamet"adn alyordu.eyh Bedrettin bu uursuz medeniyet ykllar yerine, insanlnbiricik ve srekli geliimini salayacak uurlu devrimi, baka deyimle: Tarihseldevrim yerine sosyal devrimi geiren en uurlu ve en orijinal byk devrimcidir. Obakmdan, sosyal devrimler a demek olan modern an ilk en nemlimjdecisidir.

eyh Bedreddin, kendi adalar saylabilecek olan slm medeniyetininAristotales'i bn Haldun (1332-1406) dan da, Bat dnyasnda Wicleften sonra ilk

din reformcusu ek papaz Jean Huss'ten de nemli kiidir. Geri bn Haldun :Aksak Timur gibi uykuda gezer "Cihangir"lere metelik vermeyecek deerde moraltar. Ayn metelik vermeyii eyh'te de buluruz. bn Haldun toplum ve tarihkanunlarn Marks-Engels'lere mjdeci olurca izlemitir. Bu dahiyane bulular,yad byk pratik olaylardan sezmitir. Ama, bulduu prensipleri, iinde yaadtarihsel ve sosyal artlar yznden, pratie uygulamay dnememitir. eyhBedrettin, teori ile pratii en canl, en insancl ykseklikte sosyal sentezineulatrmtr.

Jean Huss (1369-1415) yalnz hristiyanlar iin sa dininde reformungrmekle yetindi. eyh; mslman, hristiyan, yahudi ayrd yapmad, btn dinve ulus snrlarnn izafiliini gstererek, her trl insan ayrlklarn "ptl" etti.Tmyle insanl ycelten bir kurtarc Humanitarisme yaratt. Bat'da nl "Reform"hareketi : Zengin papazlarn mlklerini msadere etmekle kald. Bunun sonucuAlmanya'da byk derebeyilerin, Fransa ve ngiltere'de iveren burjuvalarnekmeklerine ya srd. eyh; yle dar bencil snf ve snr erevelerinden stnuluslararas sosyalizmin gzn budaktan esirgemez lkcs idi. Hss kanckcayakld, eyh kancka asld. Hss' hareket, kendisi ldkten sonra balad. eyhonlarca yl hazrlanm Anadolu ve Rumeli hareketinin bana geti. Hss antikabezirgnln yerine modern bezirgnl tutmu oldu. eyh her bezirgn karclnakaryd.

nsann kiiliini yaratan en yakn gelenekleri, "soy"unun bandangeenlerdir. Simavnal eyh Bedrettin Mahmut Rm, ok ilgi ekici soydan gelir.


2/11

Ona ramen Osmanl tarihileri, eyhin adn unutturamadklar zaman bile, hideilse soyunu anmamaya arca uramlardr.

Cumhuriyetin dou gnlerinde eyhin zerine eilen ilk (1925) ve 32 yl iinson bilgin "Darlfnun lhiyat Fakltesi Tarih'i Kelm mderrisi" sayn M. erafettinoldu. "Simavna kads olu eyh Sedrettin" (Evkaf matbaas, stanbul, 1341)adl esernde eyhin yalnz srail adl bbasn anar. (S. .4.5) Elimizdeki "Menakb"i

bilmedii iin,. eyh zerine yrtt tek tk dnceleri gibi eyhin derin soyu daaskda kalr.Mehmet Sreyya bey : (eyhin) "Ecdad Seluk Devleti vezirlerinden idi." der.

(M.S. : Sicilli Osmni, cild II, s. l6 Matbaas Amire, stanbul 1311). emsettinSami bey : "eyh aslnda Seluk hkmdarlar neslinden olup" (Kaams l-a lm,s.1254) kaydn drr. Belgratl Muhtesip zde Hki : (eyhin) "Ecdad SelukSllesinden Alettin'in kardei oluna vezir dahi olup (Hadikat-r Reyhn,elyazmas, Kprl Ahmet Paa ktphanesi, n 230) yollu yanl bir tercme yapar.Tercmenin asln Arapa yazm olan Takpr zde ise unu syler : "Sylendiinegre (eyhin) dedeleri Seluk oullarnn veziri ve kendisi Sultan Alittin Selukininbiraderi olu idi." (akaayik' Nmniyye, Arapa elyazmas, Kprl Ahmet P.Ktphanesi, n.1230: s. 27 - 30)

Bylece, Osmanl tarihilerinin eyh soyu zerinde niin susu konspirasyonu

yaptklar tlatlm olur. Osmanl padiahlna kar en modern anlamda halkdevrimi uruna ayaklanm adamn - o zaman iin pek nemli saylan birhkmdar soyundan geldii aklanamazd.

Cumhuriyetin 34 nc yl, candan savunduu eyhin hayatn ve heseri"Vridt" temiz slbuyla veren sayn Bezmi Nusret Kaygusuz, basl biiminde ilkdefa"Menkz" ele alm olur (eyh Bedreddin Simaveni : zmir,1957). Onagre, Hayrullah Efendi Tarihinde.,eyhle akraba olan Seluk Sultan Fermrzolu III nc Alaeddin'dir. Tarih'i l'i Osman (Adil olu Oru, 9 uncu yzyl) da :Osman Gaazi Karahisar alrken, Sultan Aleddin, kardei olu Aktimur eliyleOsman'a malzeme, veziri Abdl' Aziz eliyle de bamszlk buyrultusu ve Msrhkmdarndan Akbayrak, "tu ve lem" gndermitir. te bu, Osmanl Devleti'nebamszlk buyrultusu getiren Abdl' Aziz eyh Bedrettin'in z dedesidir.

slm medeniyetinin o kargaal "Uluslarn G" ve derebeyilemeleri andaen byk derebeyi Cengiz Sllesinden Mahmut Gaazn han idi. Mool imparatoru,"bl ve gt"prensibine gre, buyurduu Rum Seluk lkesinde III nc AleddinKeykubd Kony'ya, Amcas Mes'udu Dou Anadolu'ya tyin etmiti. Trkbeylerinden Baltu, Mesud'u tek ah yapmak kaygusuyla Aleddin'e karayaklannca, Gaazn, emrindeki Kutlup ah gnderip Mesud'u esir ettirdi.Bu yolTrk beyleri Aleddin'i bamsz hkmdar iln ettiler. Anadolu'da bu altstlklerikkrtan Msr hkmdar Melik Nsrn zerine yryen Gaazn am'da bozuldu.Halep'ten Anadolu'ya geti. Oradan Alaeddin'i ald. sfahan'a gtrerek idam etti.Aleddin'in olu Gyasddin'i de bodurttu. Bylece artk Seluk saltanatnn glgesibile silinmiti.

O zaman Anadolu'da babo kalan iki derebeylik bamszlat.Onlardan birisi:Serhad zerindeki St beyi Osman Gaazi idi. Anlalan, eyh'in dedesi Abdlaziz,

kardei Alaeddin trajedisinden sonra, vaktiyle bamszlk buyrultusu gtrdOsman Gaazi'nin yanna gelmi ve saylan bir gaazi olarak Bizansa kar kutsalsavaa girimitir.

1937 yl, "nklb Mzesi"ndeki elyazmasndan ilediimiz "Menkz" : Henzkk bir ile beylikceizi olan Osmanlln btn artc atlganlklarnda eyhindedesi Abdlaziz'in oynad ncl alak gnllce destanlatrarak sze balar.Yazar Molla Halil, eyh Bedreddinin torunudur. Tarihi Ftih Mehmet gnlerinevaran manzum elyazmasnn ad : "Hz Menakb' eyh, Bedreddin hin Kaadisrail"dir.


3/11

A- eyhin Douu

1935 ylna gelinceyedek, eyh Bedrettin 'in gerek dedeleri, gerekse doduuyer ve tarih zerine ak hibir ey bilinmiyor gibiydi. O yl "nklp Mzesi"ndeeyhin torunu hafz Molla Halil'in manzum elyazma "MENAKIB" anszn elimize

geti.(1)

Orada olduu gibi anlatlan eyhin kendisi kadar soyu da ok ilgi ekiciydi.Osmanllarn douunda, Rumeli'ye geiinde slm ncs olarak byk Hallarseferini bozuunda, eyh'in soyu olaanst nemli, nc roln oynamt. Bu rolaydnlanmadka, Osmanlln pek ok srlar karanlkta kalrd.1939 yl, Menkpesas tutularak eyhin hayat yeni batan yazld: Bu kitap, 27 yl nce yazlmt,yalnz dilini az dzeltip temize ekerek yaynlyoruz.

Kii olarak eyhin soyu ve oluu ayrmda topland :1- eyhin dedesinin dedeleri;2- eyhin yakn akrabalar;3- eyhin dnyaya gelii.

I- eyhin Dedesinin Dedeleri

"Simavna Kads sril'in olu" diye n alan eyl Bedrettin Mahmut Rmzerine, l939 ylna dek, Cumhuriyet Trkiyesi'nde Trke bir tek bilim eseri yaynlanmt. (2)Onda eyhin yalnz srail adl babasndan konu alr. Kimi "Tercm" yazarlar eyhin dedesinin Abdlaziz olduunu bildiriyorlard (3).Abdlaziz'in kim olduu, ne yapt bilinmezdi.

Deerli dnrmz Bay Bezmi Nusret Kaygusuz Menkp'tan yararlandeserini yaymakta bizden evik davrand. Himmeti var olsun: Kendi asndan ve"Vridt" tercmesiyle daha derinlemi olan eserinde (4) eyhin ak eceresinikoydu. Ona gre : "Mevzut'i lm" da eyh, Seluk Sultan Aleddinin kardeiolu, dedeleri Seluk vezirleridir : "Tc't Tevrih" te eyhin byk dedesi SultanAleddinin yakn akrabas ve vezirlerindendir : "Ksas Enbiya" da eyh,"Aleddin'in amcas oludur: "akaayk' Nmniye" ve "Lgat' Tarihiyye ve

Corafiyye"de Bedreddin, Sultan Aleddin'in z yeenidir. (nc Aleddin'in) :"Hayrullah Efendi" Tarihi ile "Vridt" nsznde, eyh Feramrz olu IIIAleddin olu Abdlaziz olu srail'in oludur.

Bay Kaygusuz : "Bedreddin'in dedesi Abdlaziz, kardei III.AleddinKeykubd'n vezirliinde bulunmutur."(5) der. Abdlaziz'in atalaryla uramaz.zetlemeye nem vermitir. Oysa Menkb eyhin en canl trajedisini verdii gibiAbdlaziz'in dedeleri zerine de aklama yapar :

"Ceddi nn Badat ilinde, ey said"Oldu Cengiz hn elinde ehid"(Me, 7) der. Cengiz 1224 (g: 621) yllarnda

Bat'ya dnd vakit Badat Halifesiyle mttefikti. Yalnz Mool tccarlarn ldrenHvarzim ah Aleddin'den c almak zere: Mavernnehr, Hvarzim, Horasan,Kafkas lkelerini halla pamuuna evirdi. Ama, Badat'a inmedi. Molla Halil'indurup dururken yalan sylemeyeceine, belki tarih yanl yapm olacana gre :

Abdlaziz'in dedesi Badat 'a ne vakit gelmitir ? Orada niin ldrlmtr ?Herkesten daha yetkili olarak Menkb unu anlatr :Nesi idi Sultan Aliddine bilphe yoktur bu sze ey zinde dil"h Aleddin nesliydi z..." (Me, 7)Bu ah Seluklardan hangi Aleddin idi? eyhin atalar onunla nasl

kuaklanyordu?Al'i Selkilere neslen vezir"Hem Al'i Bermeki Abbas mir." (Me, 7) deniliyor. Cengiz Kgar 1219 yl,


4/11

Semerkand' 1220 yl ele geirmit. O sralar (G. 617, S : 1220) Rum (Anadolu)Seluk Sultan Aleddin Keykubad bn Gyasddin Keyhusrev (lm : 635,Kaams lma gre 636, s.1237) idi: Bu kii Cengiz'le birlikte Hvarzim ahMehmed Aleddin'e saldrmt. Menkb, hangi Seluklular konu ettiinibelirtmiyorsa da, Rum Seluklularn anlatt besbellidir. Aleddin adn tayan Seluk Hn yalnz Rum (Anadolu) lkesinde saltanat srd. Bu Seluklu Hnlarn

dlnden gelen eyhin atalar, o hnedana soyca "Neslen" vezir olmakta, tpk"Bermek" oullarnn Abbsilere soyca vezir olularna benzermi. Bir mecsiategede hizmetisi olan Bermek acem bezirgn muhalefeti zerine barbar kollektifaksiyon geleneini temsil eden Horasanl Eb Mslim ile birlikte Irak'ta kk birtarihsel devrim yapp "Abbsiye" halifeliini kuranlardand. Bermek oullar 750 il788 (G. 132 il 171) yllarnda, sra ile babadan oula gemek zere, 40 ylAbbsiler ister istemez "neslen vezir" olmulard.

Bu kadar ayrntl anlatlan bir olay uydurma olamaz.yleyse iin asl nedir ?

II- eyhin Dedesinin Dedesi Badat'ta

eyhin dedesinin dedesi Mool saldrlar srasnda Badat'a niin gitmi ?Menkba gre :

Emmisi ah olduu vakte ann"Kaup Abbsilere gitmiti ann."Eski Trkler'de, Babahnl gebe geleneince, Hn'n byk olu, veziri

"Bee" veya Paa's olurdu (11). Abdlziz'in dedesi, anlalan Seluk ahnn hembyk olu, hem veziri imi. Hangi hn ? Sylenmiyor. (12) Seluk ah lnceyerine byk olu gemeliydi. Burada, ocuun amcas akgz davranp tahtakonmu olacak: O zaman, baba miras ahlktan yoksun kalan byk olu, yniAbdlziz'in dedesi Badat'a kam bulunabilir. Menkb'n anlatt byleyorumlanabilir.Bu yoruma hak verdiren baka olaylar da eksik deil.

lkin, Menkb dahi ah Alaeddin'le soyda olan Bedreddindir, diyor. Cengizile, ibirlii yapan Aleddin birincisidir.Abdlziz'in dedesinin Badat'a ka besbelliok sonlara gelir. Cengiz hengmesinden yzyl nce ran Seluklar devletindeHasan Sabbab'n "Haisi Partisi", Rum Seluklar devletinde "smil" Partisi gibitanrsz devrim rgtleri tremiti.Demek her iki Seluk dzeni kmaz an kapsnalyorlard.Halk iinde yaman etkiler yapan devrimci partiler kimi saray ve hanedanyeleri arasnda bile honutsuz taraftarlar bulmulard.(13) lkel sosyalizmgeleneklerini bsbtn yitirmemi bulunan hanedan yeleri halktan yana, sarayentrikalarna kaplanlar halk dmanlna dnnce, arada ister istemez ekime vearpmalar bagsterdi. arpmalardan halkn kendisine pek bir rahmet yamazd.Kimi Bizans mparatorlar, kimi onlarn kar kutbu olan Badat halifeleri, entrikaevirip yararlanmaya altlar."(14)

Bylece, birbirinden kma krdm ilmeklendi :1- kargaalklar, 2- Hanedan kavgalar, 3- D kartrma ve kartrmalar.

Bu artlar ortasnda Badat'a ka olay kendilinden anlalr. Abdlziz'in dedesiBadat'a kaarken, Seluk Saraynda ve lkesinde besbelli kargaalktan

geilmiyordu: Ancak bu ka hangi zamanda olmu olabilir ? lkin, Abdlziz'indedesi Cengiz zaman Badat'a kam olmas gerektir. Menkb'n verdii bakakonkret olaylar o tarihle badaamaz: Alim etti Mu'tesim - billh ani

"eyhlislm eylemiti ey gan" (Me, 7) deniyor. Badata gidip, ehlislmlkderecesine dek bilgini yetimek iin, nce kaann renim anda bir gen olmasgerekir. Amcas zoruyla taht elinden alnm gencin durumu buna uygundur. Sonra,ayn gencin, en az yirmi otuz yl bilim alannda sekinlemesi gerekir, kieyhlislmla kabilsin. eyhlislmn Badat Fethi'nde trajediye urad,Badat'n Moollarca ele geirilmesi ise 1258 ylna dt dnlsn. O tarihten


5/11

23 yl ncesi 1215 yl gerekten Rum Seluklar saraynda bir baka trajedioynanr.Bizans adam Gyasddin Keyhusrev, sava srasnda ldrlnce, tahtageen zzeddin Keykvus, hem amcasn, hem kk kardeini bodurupkumandanlarn yaktrr!

Abdlzzin dedesi (eyh Bedreddin'in dedesinin dedesi) her kim olursa olsun,Bizans yanl olan o Sultan zzeddin errinden yakasn kurtarp, amcas elinden slm

halifeliine snabilir. Her zaman ve her yerde "Ruhani" rol grnmez eliyle kaankendine balar. Bat Ortaanda barbar krallar dama ta gibi kullanan Papalktr;Dou Ortaanda, komu devlet saraylarna parman sokan slm papal AbbasHalifelii, kendisine snan genci, bir gn yeri gelince kullanmak zere yetitirip,zeksna gre en yce bilginlie karm olabilir.Menkbin szleri birbirini tutar.

III- eyhin Dedesinin Dedesi Nasl ldrld?

Menkb, Abdlazizin dedesi iin "Cengiz Han LNDE ehit oldu" diyor; Cengizzamannda demiyor. Sznn anlamn aada biraz daha ayor. ldrlme sebebi,tam eyh Bedrettin'in nna uygun br lk ve dnce yiitliidir :

"Nsr Tsiye oldem arbede"Eyliyen ol idi muhkem, ey dede

"bn' Hcib'le ikisi, ey hmm"Idicek ilzm ani beynel enm"Kaakyp ibn' Hlgy'i liyn"Itti anlar ehid anda hemiyn." (Me, 7)Burada anlan adlar, elyazmalarnda ok grld gibi, Arapa harflerin kt

iml yanlna kurban gitmi grnyorlar.Bedreddinin babas "srail" iken,Cmilfusleyn ile Brockelmannda "smail" olmutu... Yanllar ayklamalyz. Biryol, anlan Abbas Halifesi Mu'tasan olamaz : Mstasim olacak.Badat Moollareline getii gn, Abbasi halifesi Mrtsim- billh idi. Ondan sonra, Abdlaziz'indedesiyle "Arbede" (kapma) yapan kii de Nsr Tsi olamaz. Besbelli nl bilginNsivrddin'i Tsi ile acem folklorcu ozan Nsr Tsi birbirine kartrlyor. Hatt,bn' Hacib'in birlikte ldrlm olduu bile epey phelidir. (15).

Abdlazizin dedesiyle Nasivrddin neden kaptlar ?Hlg olu niin kzd ?Badad'n Moollarca ele geirilmesi trajedisinde btn tarihsel devrim

trajedilerinde barbarlarn arlna benzer byk tarihsel ihanetlerden biri yatar.Halife Msta'sm : iilere eginlik gsteriyordu. Bir i olan Meyvedd-din bn'Alkami'yi kendisine vezir yapmt. Bu vezir ile, gene Mst'smn yaknlarndan vean bilgini saylan Nasivrddin Tsi gizlice birletiler. Cengiz oullarndan HlgHn, gelerek Badat' almas iin ardlar. Hereyden habersiz Halife, Badatdnda Moollara yenilince, dnp kaleye kapand.Kukulanmad veziri bn'Alkami ile Nasivrddin Tsi, Halifelere, grnte hakl bir teklif yaptlar. Kaledendarya kp Hlg karlanr ise, vaktiyle Seluk, olu Turul Bey iin Dou'da,Atill'ya kar Papaca Bat'da yapld gibi, kan dklmeden gelenler elde edilmiolacakt.

Halife, kurulan tuzaa dt : "Devlet adamlarn ve kent ileri gelenleriniyanna alp, marur Hn karlamaya kan Halife, btn maiyyetiyle Tatarlartarafndan ldrld.". (16).Menkb'n anlatt olay budur. Besbelli, eyhBedrettin'in dedesinin dedesi de iki yzlle dayanamamt. Belki bn' Hcib'lebirlikte dnek Nasivrddin Tsi'yi Hanefilik veya Mlikilik adna "ilzam" (hapt)etmiler. Buna ierleyen Hlg olu da, safi dmanlarn kltan geirtmiti.

"Meyyitini ehl'i snnet aldlar"Ebu Hanife iline kaldrdlar"kisinden gayri hem, ey din eri


6/11

"Vard bin mikdar lim, key eri"Cmlesi makt oluptur bignah"Oldular fen fltnde tebah"(Me. 7)Binlerce bilgin ve asker ls arasndan, bn' Hcib sa kalm olabilir.

IV- Fetret Ve Konya'ya Dn

Menkb bir ey daha sylyor :"Fetret oldu ol arada ki, azim"Cmle Rum'a nzil oldular zebim" (Me. 7)"Fetret" : Antika tarihte patlak veren her tarihsel devrimden sonraki devletsiz

anari zamanlarna denir. Bu hangi fetretti ?Uzak Dounun in ve Hint medeniyetleriyle Yakn Dounun Irak, Msr ve

Akdeniz medeniyetleri arasnda en istikrarl geit ran yaylsdr. in ve Hinttenkalkacak kervan, Akdeniz kylarna inmek iin, ran yaylsndan ap gelirdi. Butarihsel karayolunun en ilek kuzey kestirmeleri stnde Horasan ve Hvarzimlkeleri gelimiti. slmlktan az nce, bitmez tkenmez Bizans - Acem savalarylatkanmt. O zaman, Umman denizi zerinden gney yolunu deneyen slmlksahneyi tuttu. Tarihsel orta karayolunu aar amaz, i ztlklarla paraland. Bir sr

"Tavlflmlk" bin bal mslman derebeylikleri orta yolu gene tkad. Bu sefer,Ortaasya yollarnn eski bekileri ve kervanclar ie elkoymak zorunda kaldlar.Cengiz ve oullar, Takakifl-mlk devletikleriyle yaptklar ticaret andlamalarnnpara etmediini grnce klca sarldlar. Daha dorusu gerek in, gerekse slmmedeniyetlerince elaltndan saldrmya kkrtldlar. Cengiz, Hvarzime kar BadtHalifelii ile Rum Seluklular tarafndan arlr. Hlg, bizzat Badat Halifesininvezirleri tarafndan arld.

Orta Barbarln tze vurucu gc, byk Orta kervan yolunu kanla, demirleat. Zengin ticaret ve slmlk merkezleri : Buhara, Semerkand, Belli, Merv, Hceratkentleri yaklp ykld. evrelerde ilien ynla kabile ve airetler, Batya dorurktldler. Cengiz zaman 17 yl sren Fetret anda gmen kular gibi bilginkatarlar akntyla Batya srklendiler. Mevln Celleddin Rum'nin babas BuharalEmir Sultan, emseddin Tebrizi, Sadreddin Konev, Burkhaneddin Mehmet Tebrizi,Ermiyeli Hssameddin, ehabeddin Sherversi, drisi, Cenb ve ilk, ve ilh...bunlardand. (17). Anlalan, Abdlazizin babas da, bilgin katlim yapan Hlgoullarndan, ayn mekanizma ile yakay kurtarnca yeniden Batya kap Konya'yasnmtr. Ve Abdlziz :

"Geldi Konya'da vcuda kendzi"Sal Aleddin nesliydi zi"(Me. 7)Bir nokta kalyor : bdlzizin dedesi Konya'dan kamken, imdi babas

Konyaya dnebilir miydi ? Aradan yz yl gemi, kendisinden kalan zzeddinKeykvus oktan lmt. zzeddinin torunu II. Gyasddin'le birlikte RumSeluklar Mool oyunca olmulard. II. zzeddin Msrla andlat iin azledildi.Krmda ld. olundan Mesudu Abaka kovar, Mahmut Gaazn, Douyahkmdar yapar. II. zzeddin'in nc olu Feramrz'n de olu vardr. Konya

hkmdan II. Aleddin, eyhin dedesi Abdlziz ve Abdlmmin.Bu ksa gemi eyhin alnyazs olmutur : 1-FETRET : eyhin soyunuyeriden oynatyor. Drt kuak yukardaki dede Cengiz akn sonularyla ldrlyor.Ayn Uzak ve Yakn Doular aras kervan yolunu, ayn ticaret amacyla ayn Tatarlar13. yzyl banda Cengiz,14. yzyl sonunda Timur ad altnda ayorlar. Bu "AziymFetret" in ikincisinde eyh Timur "Afet"ini gzyle grmek iin Tebrize dekkoacaktr. 2- Devrimcilik : eyhin atalarn ve halk gelenei Seluklularda kazyanzzeddin Keykvus'un Sivastaki mezarna yle yazlmtr. "Saltanat tahtndanmezar evine indi. Hazineleri, gc kalmad. Gezisini yaayiyle birlikte bitirdi. te


7/11

her ey byle zevl bulur." (18). Demek eyhin soyu byle kiilere kar, halkayaknd. Onun iin, o saraylar titreten yaman slmiyye devrimcilii, eyhin ruhundaparlayacaktr. 3- lkclk; eyhin atalar inanlar yolunda lmeyi bilmi, bykfikir ehidi olmann yceliine ermilerdir. Abdlziz'in dedesi : Medeniyetin biriciklmez deeri bilim uruna ilk byk bayra ekmitir. eyh o bayra dedelerininelinden alp, dnya saltanat peinde insanlar ezenlere kar kacaktr.

B - Osmanllk Ve eyhgil

eyhin atalar, Rum Seluklular sarayndan uzaklanca, Badat'ta bir eitbilim hnedan kurmu oldular. Ancak, zamann yaman kargaalklar ortasnda klve ba kesin rol oynuyordu. Her sahici mslman, bilimi kl gibi kullanmakzorundayd: Gebe geleneinin medeniyet lkcl kiileri ister istemez hemEVLYA (Hvri, hem MCAHD (kutsal asker) demek olan GAAZ (valye)yapyordu. eyhgil de soyca yar bilgin, yar mcahit kesildiler.

I - Osmanl Kuruluu Ve eyhgilin Gaazileri

Adil olu Oru'un yazd "Tevrih'i Al'i Osmana gre,Osman henz adsz

binlerce gaaziden biri iken, yeeni Aktimur ile Seluk Sultan Aleddinden (eyhindedesinin kardeinden) silh yardm alarak Karahisar ele geirdi. Bunun zerineAleddin, veziri Abdlazizle (eyhin dedesi ile) Osman Gaazi'ye : "Msrhkmdarlarndan gelmi Hz. Peygamberin ak sanca ile tu ve alem ve deerlibaka hediyeler gnderdi.

Osman Gaazi:Gnder zerindeki hilli kartp, byk bir sayg ile ota zerine koydurdu."

Bay Kaygusuz : "Abdlaziz'in ve kimi hsmlarnn sonradan Osmanllara gemesi,mutlaka bu ilk tanmann tesiriyledir" (Keza, 31) diyor. Demek Osman Gaazi'nintarihe ilk girii, eyhgilin eliyle olmutur. yleyken, eyhgilin en ufak mevki hrsgzetmediler. Din dman saydklar hristiyanla kar savamak onlara yetiyordu.Saltanatn ne olduunu renmilerdi. Batya kar Osman oullarna kavga yolda

olmaktan baka ama akllarna gelmedi.Osmanlln kuruluu gibi, en cesur fetihlerinde de eyhgilin pay hi birtarihte yazlmadk kertede byk oldu. Osmanl akncs olarak anakkale nnegeldikleri vakit, eyhin dedesi Abdlziz yz yan akn bir pirdi. ou gaaziler gibihem dervi, hem kl eriydi. nce Mevlna Celleddin Rumi'nin has haremine eminoldu.

"Pire hizmete itmi idi ol emir"hlar halinden olmutu habir"Hazret'i Mevlna'ya ermiti ol"Eiine nice yl olmutu kul."(Me, 6)Mevln lnce, Hsameddin Rum elebi'nin "amda'nna mum" olmakla

yetindi. Saltanat dervilikle seve seve deimi, fukaralkla kendisini hiesaymaktan daha ycelik bulamamt: "htiyar etmi idi fakr' fen-na vird olmu

idi hamd' sen" (Me, 6). Gaazinin anlad "Fen : Yokolma" tekkede fodlatlp, yasla da lmek deildi. Olumlu iler grp, yaratrken yitmekti. Hangi gn"Gaz kaps alsa" Abdlziz "Fiy sebil'il -lh" (Tanr yolunda) elde kl o kapdaner meydanna ilk kan olurdu. Savata uuru denenmiti.Beyoullar (ehzadeler)Abdlziz'siz kavgaya girmezlerdi.Yiitlii yazlmakla tkenmezdi : "nne derleridi Gaaziler - Konsa dolard oyalar, yazlar - Her gazda bile olsa idi ol-Cmleyenusratla hak aard yol" yzyl aan tecrbesiyle hep ileriyi grrd. Her dediininkt denenmiti: "Bir sz sylerdi ol gnde ayn - Ertesi vaaki olurdu ol heman"(Me,6)


8/11

Altay, oymak tlerinden beri, Osmanl yiitlik geleneinde: ler, Yediler,Krklar vardr. Abdlziz tayfas YEDLERdendi: "Yedi kimse idi bunlar, ey civanHeft encmve yere taban olan.". (Me, 7) Yeryzne k saan bu yedi yldznba Abdlazizden sonra, iki kardei gelir; biri Abdulmumin. Yrekli eridir;Abdlzizin bilgin olu (eyhin babas) srail (19)dir. Gen srail hem eriat hem Cenkyiitiydi : "Buyruunu tutard Allahn tamam - Hkm' er'a olmu idi kalbi rm

Dirler ili ana srail'i vakt - Cenge oldugu in Azrail'i vakt" (Me, 8).eyhgilden tarih denizinin yzeyine kan beinci ba :Abdlziz'in kzkardeiolu Tlbentli lyas'tr. O sra, her eri "brk" denilen keeklh giyerken o ak sarile tannrd:"Kimse tlbent giymez idi ol zaman - Doru brkler giyer idi her civan -Ak amme saryor ol grdler Lkabn Dlbendli lyas verdiler."

En sonra gelmekle birlikte, adlarn gleriyle Osmanl tarihine sokmu olaneyhgilin iki Trk valyesi: Hac lbeyi ile Gaazi Ece'dir. Bunlar Abdlziz'inkzkardei kznn oullardrlar. Babalar, hi de Seluk hanedanndan gelmiyorduMenkb'da yalan yok : "Lik, nesli l'i Selki deil Grgen tohumu drerlerdi; ylebil" (Me, 8). Bu grgen tohumu ocuklarn atlar vard (20). Kllar hakkna "Nmdrve kfre lyk kimselerdi." Tarihte deme Osman oullaryla atba birlik nbrakacaklard.

II- Rumeliye Gei

Osmanlnn Rumeliye geii, dorudan doruya eyhgil "Yediler" inin eseridir.Bir gn "Bee Sleyman ile bu yedi acar" deniz kysnda bulutular. Nasl etsek te :"Rumeli slm ile bayndr olsa diye dndler. O gece "eyh Sleyman" bir rygrd: Btn erler toplamken, grnmez eller :

"Diktiler nne bir kfur mum"lesinde grnr aksy'i Rum"No minreler yaplm ol zaman"Okunur savt' blend ile ezan."(Me, 9).Gryoruz, Rumelinin fethi Osmanoullarnn ryalarna eyhgil Yedilerinin

basksyla girmitir. O altbilin karanlnda enerji kazanan lky, bomba gibiOsmanl bilincine karanlar da gene Yedilerin ba olur. "Bee"lii, sonradan"Paa"la evrilen Orhan Gaazi olu Sleyman "Kfur mumu yla tm Rum ilinde"Ho minarelerden avaz avaz ezanlar okunur grn yolda Gaaziye anlatranlatmaz o : "Dedi bir fethe iarettir, tamam! - Himmet idinz geelm cmlemiz Din uruna yedr anda lmemz Yediler'in dinamizmi zincirinden boand.Abdlziz'in yorumu zerine : Bee Sleyman, Gaazi Ece, Gaazi srail, GaaziAbdlmmin, Hac lbei ve arkadalar, gemi ile karya getiler. Bee Sleyman :"Az zamanda ok etti fth - Sonra attan dp teslim etti ruh." (Me, 9) Sleyman'"Bolayrda kodular". Trbesini yapp, ertesi gn sa kalanlarla gazya ktlar. Herdavran ylesine basitti. yapld iin, kii tapnc ile adam aldatmaya kimsekalkmyordu.

Osmanlnn Rumeliye geiinde eyhgil'in oynad nemli rol, resm tarih degizleyemez. Cihannm (21) daha ok ayrntlar verir: Sleyman Bee ilkin Ece Bey

ve Gaazi Fazl'la szleir.Bu adamlar Virancahisar denilen yerde Gercinliinaasndan inihisar yanlarna geerler. Orada canl bir esir yakalarlar. ldrmekyle dursun, esire "Hil'at" giydirirler. Gnln alarak, Hisar'a girilecek yerirenirler. Onun zerine, 80 kii toplanp, sallarla karya atlarlar. Hisar' elegeirirler. Burada adgeen Fzl bey eyhin amcas, Gaazi Ece halasnn torunudur.

(Ktip elebi : Cihannm, Elyazmas, No. 170, s. 682. Kprl Meh. P.Ktphane.)


9/11

EYH BEDREDDN

Simavnal eyh Bedrettin, 1420 tarihinde domutur. Gerek Trkiye Devrimtarihinin, gerekse btn insanln Sosyal Devrim tarihinin en ilgi ekici, en bykkahramanlarndan biridir.

Bu byk devrimcinin hayat ve yaad devrin olaylarna ksaca bir gz

atacak olursak unlar grrz.eyh Bedrettin'in zamanna kadar medeniyetler dtan gelen barbar aknlaryla

-tarihsel devrimle- yklrlard. Aksak Timur'un Yldrm Beyazt zerine yapt akntarihsel devrimlerin en sonuncusuydu. uursuz medeniyet ykllar karsnda ilksosyal devrimi yapmaya alan, Modern an mjdecisi Bedrettin, dnce iledavranlarn birletiren byk bir kiidir. Dncelerini "Varidat" ve "Teshil" isimlikitaplarnda sylemitir.

eyh Bedrettin genliinde uzun seneler Msr'da; fkh, kelm... gibizamannn ilimlerini tahsil etmitir. O devirde halkn durumu yrekler acsyd.Osmanl Devleti, Padiah tarafndan ynetilir; padiahn soyca yaknlar olanlar;sultan, han, hnkr ve hnkr beyleri vb. adlarla lkenin verimli topraklarnaralarnda paylap, topraksz kylleri kle gibi altrrlard. Bu kyller savalardada asker olurlard.

Buna karlk eyh Bedrettin ve mritleri; halkn arasna karyor, topraklarnonu ileyen, ona aln terini kartranlarn olduunu, insanlarn kardelinitlyorlard. eyh Bedrettin bir ortaa kyl sosyalizmini ortaya koymutu. Bukonudaki grleriyle, kendinden iki asr sonra gelecek olan topik (hayal)sosyalizmin kurucusu Thomes Moore'dan daha ileri grl ve gerekiydi.

Yldrm Beyazt oullar arasndaki taht kavgalar sonunda; Sultan Mehmetdier kardelerini yenerek tahta kmt. leri grl birkimse olan kardei Musaelebi ise eyh Bedrettin'den yanayd. Sultan Mehmet; Musa elebiyi de yenerekeyh Bedrettini znik kasabasna srgn gnderdi.

eyh burada bo durmayp; en sadk adamlarndan Brklce Mustafa veTorlak Kemal'i halk tekiltlandrmalar iin Aydn ve Manisa dolaylarna yollad...Aydna, oradan Karaburun dolaylarna giden Brklce Mustafa, kyllerle iliki

kurdu ve grlerini kabul ettirdi. Blgedeki Hiristiyan halkla da dostluk kurdu. Vebir ksm topraklardan aa-bey takmn atarak, topra hep beraber ilemeye, sosyaladaleti uygulamaya, kardee yaamaya baladlar. Durumdan endielenen SultanMehmet, Saruhan (imdiki Manisa) valisini zerlerine gnderdi.Tekiltlanmkyller Valinin kuvvetlerini Karaburunun dar geitlerinde tepelediler.

Bu srada eyh Bedrettin znikten kaarak Bulgaristann Deliormanblgesine gitmiti. Brklce Mustafa'nn ok gl olduunu renen Sultan Mehmetbu sefer de Sultan Murad' byk bir kuvvetle zerlerine gnderdi. Zaten bunubekleyen Brklce kuvvetleri "dman ordusuna on bin balta gibi dald."

Kahramanca arptlar. 8 bini ld. Dierleri esir edildiler.Bu olay, devrimciairimiz Nzm Hikmet; "eyh Bedrettin Destan" kitabnda yle destanlatrr:

"Hep bir azdan trk syleyiphep beraber sulardan ekmek a,demiri oya gibi ileyip hep beraberhep beraber srebilmek topraball incirleri yiyebilmek hep beraberyarin yanandan gayri her eyde

her yerdehep beraber

diyebilmek iinon binler verdi sekiz binini..."


10/11

Yenilen bu devrimcileri, Ayaslu ehrine gtrp boyunlarn vurdurdular.Brklce Mustafa'y da kollarndan bir deveye balayarak armha gerdiler. Bir okehirlerde gezdirerek tehir ettiler. Manisa dolaylarndaki Torlak Kemalde aynakbete uratld.

Bu srada Deliormanda Bedrettinin etrafnda bir ok halk toplanmt.

Tekiltlanmak zereydiler. Bunun duyan Sultan Mehmet adamlarndan bazlarnBedrettin'in yanna gndererek, onun mritliine gemelerini syledi. Aslnda bunlarbirer ajand. Ve frsatn kollayarak Bedrettin'i adrnda bastrp baladlar. Serezehrindeki Sultan Mehmet'in yanna gtrdler. ldrlmesine fetva kartp Serezarsnda bir aaca astlar.

i kardeeyh Bedrettinin eyleminden karacamz udur:Bizi smren emperyalist ve kapitalistler, kendilerine kar birletiimizi,

tekiltlandmz grnce eitli oyunlar oynamaya alrlar. Kendi adamlarnaramza bizdenmi gibi gstererek sokarlar ve almalarmz sabote etmeeurarlar. Byle kt maksatla aramza girmi kimseleri hareket iinde devamlkontrolla meydana karmalyz______________________________________

(1) Molla Hafz Halil (eyhin torunu) : "Menakb' eyh Bedreddin bn'i Kadi srail",yazl Fatih ana kan manzum elyazmas.1935 ylna gelinceyedek hi bir yerde adniitmediimiz bu ok zengin eser balca kaynamz olduu iin, oradan aldmz pasajlar yalnzparantez iinde rakam yazarak iaretleyeceiz : rnein (Me, 7) : Menkbn yedinci sayfas demektir.Deerli dnrmz Bay Bezmi Nusret Kaygusuz.

(2) M. erafettin (Darlfnun lhiyat Fakltesi Tarih'i Kelm Mderrisi) "Simavna KadsOlu eyh Bedreddin", s. 4. 5. Evkaf Matbaas. 1341-1925. stanbul. Yazar "Menkb" bilmediiiin, eyh zerine pek seyrek olarak ileriye srd kanlarnda yanlr. Gene de eyhi ilk defakaranlktan kurtard iin emeine teekkr borluyuz. Eseri iin (M..) rumuzunu kullanacaz.

(11) Osman Gaazi'nin byk olu Aleddin, Orhan Gaazi'nin byk olu Sleyman Paalar,vezir idiler. Trkede Paa szc, Padiahnolu anlamna gelir. (Hamma c. I, Abdrrahman eref:"Tarih'i Osmni", c. I, s.103)

(12) Seluk Aleddin'lerinden birisi 10 uncu Seluk ah "Gyasddin Keyhusrevin oluAleddin Keykubat 1:1220 il 1237 (D. 617-536) dir; tekisi : "Aleddin Keykubad olu GyasddinKeyhusrev olu zzeddin Keykvus"un olu Aleddin Keykubad II dir. Bu 1393 il 1401 (D.697-700) yllarnda saltanat sren 15 inci Seluk hkmdardr. Anlatlan olaylara yakn olan, birinciAleddin'dir.

(13) 1193 il 1202 (D. 589-599) yllar Seluk ahl yapan "Rkneddin, gizlice, dinsizsmailiye Partisinin taraftar idi. Bir gn bir filozof (Hakim), ile bir dervi, hkmdarn saraynda vehuzurunda ekiiyorlard. Dervi Hakimin kyaslarna yenilince ona bir tokat atma kertesinedekierledi. "Rkneddin ise bu ekimeye hi karmad. Dervi geri dnnce, Hakim, kendi huzurundabyle kt ilemlere uradndan dolay Rkneddine gocundu." Hkmdar, ona u karl verdi;"Eer ben filozoflarn doktrinini aktan aa savunacak olursam, halk hepimizi yokeder." AynHkmdar bir yal kadnn yourdunu ald iin, Nedimi gzel Ayaz'n karnn detirmitir."(Hammer : Osmanl Devleti Tarihi" Tercme'den Mehmet At c. I. s. 71. Bedrosyan matbaas,

stanbul,1329).(14) rnek;1202 de ah Rkneddin ld. Yerine geen olu zzeddin Klaslan Hammerce 5

ay Saltant sremedi. Konstantiniyye (Bizans)tan gelme Gyasddin Keyhusrev tarafndan yenildi(1203 G. 600) O da 7 yl sonra Savata ldrld (1211 G. 607) ve ilh.

(15) Abbas halifelerinden Mu'tasam adn alan 2 kii vardr. Biri Zekeriy bin brahim;Cengiz 'den 200 yl sonra Msr'da grlmtr. tekisi, Badat'ta hkm sren : Mu'tesim-billh:Rum Seluklularndan 2 ve Cengiz olayndan 4 yz yl nce yaamtr. Nsr' Tsi : Kadim Farsfolklorunu 30 yl urap 60 binden ar beyitle derleyerek "ehname" ant eserini yazan, byk acemHomerosu saylacak Firdevsi'dir. Firdevsi'nin Badat'la iliii yoktur. Kendisi de Hlag'dan 2 yzyl


11/11

nce yaamtr. bn' Hacib'e gelince :Babas, Emir zzeddin Salhi'nin "Hcip"liini (kapcln)yapan bir krtt. Kendisi, mliki fakiyhlerindendi. Msr'n Kons eyleti, Esn kasabasnda 1175 (d.570) yl domu,1248 (D. 646) yl skenderiye'de lmtr. Menkb bn' Hacib'in Hlg oluelinde ldrldn yazyor. Belki o sra Badattayd. ld sanlp kamtr.

(16) brahim Hakk : "Tarih'i Umumi", c.11, s. 8 - 9 - Karabet matbaas, stanbul 1305.(17) Hammer : c. I. s. 76, l.14, c.lll, s. 83

(18) Hammer : Keza(19) eyhin babasnn srail ad, Seluklularla iliiini gsterir. Osmanl Trklerinde srailyoktur. Adlarn torunlarna vermek eski barbar geleneidir. lk Seluk'un kardei srail idi. Hammercl. s. 65, 70)

(20) Menkb yazar, eyhi Seluk hnedanna balamakla nmeye dseydi. Yediler arasnagrgen tohumu derlemekle geinenleri katmazd, hi deilse o noktada susard. Menkb' olaanstgerek belgelii kuku gtrmez. "Bu menkb ire ne kim syledim - eyhten iitileri nakleyledim -Niceler eyhe menkb yazdlar- Yazdlar amma, havada gezdiler, derken Halil kuru "ddia" yapmaz.

Sosyalist Gazetesi Say: 1-2-3-4-5-6-720 Ocak 1966 - 22 Aralk 1970

www.solplatform.org
http://www.solplatform.org/http://www.solplatform.org/

hikmet kıvılcımlı - Şeyh bedrettin

Documents