hispana a laboristoj esperantistaj (hale) la kongreso … · bulteno de hispana asocio de...

BULTENO DE HISPANA ASOCIO DE LABORISTOJ ESPERANTISTAJ (HALE)

Kajeroj el la Sudo

Nº 32 Oktobro/Decembro 1996

PacoAlonso

Noe

lia

Chema

Gio

rdan

oMaríaJosé

La Kongresode Murcia

Jen latero de l'Segura!

La fosilojAntaý multaj jarcentoj ia franca reøo venigis tri laboristojnAntaý multaj jarcentoj ia franca reøo venigis tri laboristojnAntaý multaj jarcentoj ia franca reøo venigis tri laboristojnAntaý multaj jarcentoj ia franca reøo venigis tri laboristojnAntaý multaj jarcentoj ia franca reøo venigis tri laboristojn

kaj diris al ili: kaj diris al ili: kaj diris al ili: kaj diris al ili: kaj diris al ili: Gravan premion mi donos al tiu, kiu fosos plejGravan premion mi donos al tiu, kiu fosos plejGravan premion mi donos al tiu, kiu fosos plejGravan premion mi donos al tiu, kiu fosos plejGravan premion mi donos al tiu, kiu fosos plejlongan sulkon!longan sulkon!longan sulkon!longan sulkon!longan sulkon!

La du unuaj laboristoj komencis disputadi pri la meritoj deLa du unuaj laboristoj komencis disputadi pri la meritoj deLa du unuaj laboristoj komencis disputadi pri la meritoj deLa du unuaj laboristoj komencis disputadi pri la meritoj deLa du unuaj laboristoj komencis disputadi pri la meritoj desiaj fosiloj: siaj fosiloj: siaj fosiloj: siaj fosiloj: siaj fosiloj: Bona fosilo devas esti longaBona fosilo devas esti longaBona fosilo devas esti longaBona fosilo devas esti longaBona fosilo devas esti longa, diris unu. , diris unu. , diris unu. , diris unu. , diris unu. Øi devasØi devasØi devasØi devasØi devasesti larøaesti larøaesti larøaesti larøaesti larøa, diris la alia., diris la alia., diris la alia., diris la alia., diris la alia.

Dum ili disputadis, la tria per pli-malpli bona fosilo fosisDum ili disputadis, la tria per pli-malpli bona fosilo fosisDum ili disputadis, la tria per pli-malpli bona fosilo fosisDum ili disputadis, la tria per pli-malpli bona fosilo fosisDum ili disputadis, la tria per pli-malpli bona fosilo fosissian sulkon kaj gajnis la premion.sian sulkon kaj gajnis la premion.sian sulkon kaj gajnis la premion.sian sulkon kaj gajnis la premion.sian sulkon kaj gajnis la premion.

Diru patata!

Kajeroj ella Sudo!

Pa¸o 2

1996 Kajero de oktobro

Prezidanto: Martín Bustín Benito.Apartado de Correos 4143E03080 ALICANTE (Hispanio)

Secretario: Jesuo de las Heras Jiménez,Apartado de Correos 4461E30080 MURCIA (Hispanio)

Kasisto: José María Bernabeu FrancoGral. Primo de Rivera, 8E-03369 Callosa de Segura,ALICANTE (Hispanio).Monsendo de kotizoj kaj abonoj al la nº 28.09.722.429en libreta de Caja Postal. Oficina postal 0412. Sen aldona kosto.

Kovrilo:

Kajeroj el la Sudo


Enhavo:Redaktore: ................................................................................ 3

Letero el Rusio ......................................................................... 4

Eseo monatotria: Gitaro ...........................................................5

Muziko: Solene kantis Solo .....................................................7

Debatinda¢oj: K.F.D. ................................................................8

Reagoj: Kastilia Lingvo .........................................................10

Kiel indiki la prononcon de la hispana litero ll? .................. 11

Lingve parolante: La esperantistigo de México ....................13

Etnismo: Eªropo seneªropana .............................................15

LA 55a KONGRESO HISPANA DE ESPERANTO..............16

La tajforegno de Murcia, .......................................................39

La resolución de Praga ...........................................................42

Ni n

e ko

resp

ondo

s pr

i nep

etit

aja

rtik

olo

j. T

am

en,

ni

klo

po

do

spu

blik

i æi

un a

rtik

olon

kie

s en

havo

esta

s in

tere

sa k

aj n

e m

istr

akta

s iu

naj

n pe

rson

on.

Pri la enhavo dela artikolojrespondecu laaªtoroj mem, ne laredakcio.

Faras la Kajeron:Redaktoro: Jesús de las Heras Jiménez,Provkorektantoj: José Pina Tuells kaj Julio

Tarín Cortes,Administra laboro: Juan Antonio Cabezos

Martínez.

Pa¸o 3


Redaktore:Post la dua murcia kongreso..., kaj plu.

Kajeroj el la Sudo æeestis la kongresontiele, ke antaý la fino de la kongreso æiukongresano havis sian kopion de niaKongresa eldono de la numero de julio.Kelkajn grumblojn mi aýdis pri lakvalito kaj akurateco de nia magazino,sed tio estis okazo por invito alsamideanoj helpi plibonigi la revuon.Kaj tio funkciis, certe. Tiurilate mi volasdiri unufoje kaj por æiam, ke Kajeroj ella Sudo havas provkorektanton —duprovkorektantojn æifoje—, kiuj ankaýestas lingvaj kontrolistoj; sed laRESPONDECO DE LA MAGAZINO, rilate allingvo uzata kaj rilate al æio, kio ne es-tas strikte la persona opinio deartikolisto, APARTENAS SOLE AL LAREDAKTORO. La kontrolistojproponas þanøojn tiel bonaj kiel iliajkonoj —egaj—, sed la redaktoro —tioestas, MI— sekvas iliajn bonajnkonsilojn AÝ NE, kaj tio estas miaekskluziva rajto, æar mi estas laredaktoro. Vere, Kajeroj el la Sudo neestas privata magazino, sed la organo defaka asocio esperanta; sed dum mi estaskomisiito por redakti la magazinon nomede HALE, mi difinos la magazinanpolitikon kaj elektos la artikolojnpublikigotajn kaj la lingvo kaj stilo

Kajeroj el la Sudo estis en la plej granda okazo esperantista en niasojlo antaý dekoj da jaroj: kongreso hispana. Aý kvazaý hispana,konsiderante kiom da hispanoj ne venis, æar ili okupiøis ekster nia kunigo.Estas domaøo, ke internaciaj esperantaj eventoj okazas preskaý samtempenian Okazon, kaj tial tiom malmulte da geesperantistoj povis veni. Sed,kompreneble, la plej bonaj venis!

uzata, sen malrispekti la originalanlingvon uzatan en la artikoloj, kiel niajartikolistoj povas atesti. Mi diras tion,por ke estu klara simpla afero: laprovkorektisto(j) ne respondecas eæ dela stilo aý lingvo (æu erara æu senerara)de la magazino. Tio estas sole mia afero.Eble tiuj, kiuj ne antaýe redaktismagazinon ne konscias pri tuta la afero,sed la finaj decidoj pri la publikigo es-tas —kaj devas esti æiam— aferoapartenanta sole al la redaktoro. Tial, sevi ne konsentas pri io ajn de Kajeroj ella Sudo, vi ne rajtas moki aý kritiki SrºPinan aý Tarín. Bonvolu kritiki aý mokila veran respondeculon de la tuta afero.Estas vere, ke mi ne povus fari æi tiunmagazinon sen la sindonema helpo demiaj amikoj; sed tio signifas, ke ni par-tas la laboro, tamen ne la respondeco.Se Kajeroj el la Sudo estas fuþa¼o, certeestas nur unu fuþulo, kiu ne æiam aýdasla bonajn konsilojn donitajn al mi. Kialmi aýdas aý ne, tio estas nur mia aferokaj de tiuj kiuj metis min je æi tia taskokaj povus demeti øin el miaj manoj. Øisili faros tion, mi restas la solarespondeculo.

Amikece kaj kamaradece,

Jesuo

!

Pa¸o 4


Letero el RusioNOTO.- Æi-foje ne estas informo dela Prezidanto, æar Kamarado MartínBustín Benito sennaciece trairisEýropon dum kvar monatoj kaj duono.Li kolektis esperton kaj informon, kiunli tradonis al ni æi-lege:

Raporto pri la kunveno de la L.E.A.Komitato okazinta la jaýdon 18an dejulio de 1996 en Sankta Petersburgodum la SAT-Kongreso:

Kamarado BUSTÍN, prezidanto deHALE, klarigis la nunansituacion; danke al liajklopodoj la asocio plisendependiøas. La bulteno Kajerojel la Sudo havas novan redaktoronje la nomo de Jesuo de las HerasJiménez. Inter decembro 1988 kajmarto 1996 la bulteno aperis regule kajmontris apartan karakteron per riæa li-teratura stilo.

La æeestantaro dankis al la kamaradojAntonio Marco Botella kaj MiguelFernández Martín pro la 29seninterrompaj numeroj kiuj estas gra-va kontribuo al la maldekstraesperantistaro kaj deziras, same kiel ilihumile skribis en la nº 29, sukecesonen al dua epoko de Kajeroj!

La kamaradoj André Sadier kajAndré Legros æeestis por SAT-AMIKARO. Reeldonoj de vortaro Es-peranto-Franca kaj de la Poþvortaro .La franclingva monata gazetarservo es-tas sendita al pli ol 200 organizoj, radioj,gazetoj, asocioj, ktp. La asociomonhelpis la esperantistajn strikantojn

de la decembra socia lukto, Ra-dio-Esperanton kaj SATon. Lagazeto aperas regule kaj tuta nu-mero estas dediæita por la asocia

kongresa raporto. La venonta kongresookazos en LIMOGES.

Kamaradino Pearls Simons kajRonald Lynn prezentis la aktiva¼ojn re-gule. La bulteno La verda proleto aperastrimonate, sed regule. La jara øeneralakunveno estis sukceso; æiuj klopodashavi kontaktojn kun la junularo. Raportopri klasbatalo estas en preparo. En lakadro de varbado pli ol 100 leteroj estis

senditaj, sed la rezulto estasmagra. La novelektitasekretarieco troviøas en la

persono de Rosalyne Edwards.Kamarado Pelle Persson farisalarman raporton: la grupo deMalmoe malfondiøis kaj tiu

de Huskvara lamas. Granda monkvantoestas savita kaj deponita æe SAT. Lagrupoj de Stokolmo kaj Gotenburgoaktivas kaj entenas la plimulton delamembraro. La ligilo por æiuj SLEAinformilo estas regule eldonita.

Kamarado Nikolao Gudskov estisinvitita por diskuti pri la kreadoeventuala de LEA en Rusio. Li sendosleteron al æiuj SATanoj kaj kunvenigosSATgrupon dum la landa Esperantokongreso okazonta fine de januaro 1997.Rusio estas grandega kaj la bazo porkreiøo de lLEA ekzistas.

Decido pri ESPERANTO NEDER-LAND. Pasintjare æiuj LEAoj ricevis kajpristudis la statutojn de E.N. poreventuala akcepto sine de la LEA-komitato. Montriøas ke tiu akcepto nepovas efektiviøi æar ne æiuj LEAojkonsentas.

Daýrigas en paøo 41...

HALE

Pa¸o 5


Omaøe al Celedonio Romero, kiu ¼us mortis post gitara vivo.Celedonio, kiam mi aýdas cian muzikon, mi atestas, ke ci vivas!

Eseo monatotria:

GitaroGitaro estas tre malnova muzikilo. Oni

kutime nomas øin klasika gitaro pordiferencigi øin el elektrika gitaro; sedtio ne taýgas, æar neniu klasikakomponisto verkis muzika¼on por øi. NurSchubert (ankaý Beethoven, kvankamtio estas diskutebla) komponis por gitaro—kune kun aliaj instrumentoj, tamen,sed Franz Schubert —kiel vi eble scias—ne estis klasika sed romantika muzikisto,same kiel Beethoven.

Gitaro senadjektiva ja estas la hispanagitaro, æar øi naskiøis en Hispanio.Araboj —tiuj karaj avoj niaj— alprenisrudimentan muzikilon en nia lando. Pos-te, en 1570, Vicente Espinel aldoniskvinan kordon —ankaý nomita la espi-nela kordo pro tio—, kiu sonas je lafrekvenco de 440 c/s, kaj poste modestanekonatulo aldonis pluan sesan kordonen la jarcento 18ª. Murciana NarcisoYepes aldonis aliajn kvar kordojn antaýkelkaj dekoj da jaroj, sed li ne estissekvita de aliaj gitaristoj, æar oni opinias,ke pere de kvar utilaj fingroj je la dekstramano oni preskaý ne povas silentiginedeziratajn notojn kutime, kaj sekve onine povos bremsi kvar pliajn kordojn...

En Hispanio la gitaro æiam estis popola,kaj øis la fino de la 19ª jarcento, nur afi-

cionados (tio estas, amatoroj) ludis øin,precipe hejme, kaj famaj estis barbirojkaj ciganoj inter ili. Antaý tiam, estisliuto kaj æefe vihuela (violo) la muzikilopor la riæaj klasoj, dum gitaro —plisimpla, sen duoblaj kordoj— restispropra¼o demotika (popola). Je lajarocento 17ª aperis kelkaj gitaristoj kiujeæ lasis lernolibroj por bone ludi lagitaron, kiel la fama Instrucción demúsica sobre la guitarra española ymétodo de sus primeros rudimentoshasta tañerla con destreza (instruado primuziko pri la hispana gitaro kaj metodode øiaj unuaj komenca¼oj por manludiøin lerte) de Gaspar Sanz, publikigita en1674. Sed li ne estis sola, æar aliajhispanoj verkis similajn libroj, kielekzemple Luys Milán, el Valensja (Elmaestro, la majstro, 1535), Valderrábano(Silva da sirenas, 1547), Bermudo(1555) kaj Amat (1596).

Sed en la pasinta jarcento aperismuzika giganto, Fernando Sor, kies 64verkoj por gitaro estas ankoraý luditajde gitaristo tra la tuta mondo.Bedaýrinde, æar li estis afrancesado(francigita, tio estas, akceptis la francanregadon de la frato de Napoleon'), lidevis ekziliiøi kaj liaj verkoj ne plu estiskonataj en Hispanio. Poste, je la fino dela jarcento kaj komenco de la jarcento20ª, Francisco Tárrega fondis novan

Pa¸o 6


skolon pri gitaro, kaj levis tiuninstrumenton øis la graveco kiukorespondas al øi. Ankaý AndrésSegovia-n oni devas citi, æar liaj taýgajadaptoj kaj eltrovoj deantaýa muziko (por gitarokaj ankaý aliaj muzik-iloj), inter ili tiu de Fer-nando Sor, indas doni alli postenon en la historiode la muziko, aldone alsia mastreco ludante la ilon,kiu gajnis por li la titolon deplej bona gitaristo en la mondo.

Hodiaý multaj famaj aýtoroj verkas porgitaro, kiel Jean Absil (belgo), MarioCastelnuevo-Tedesco kaj Luigi Nono (italoj),Federico Moreno Torroba kaj JoaquínRodrigo (hispanoj), kaj tiel plu. Inter ili, miþatus elstarigi Joaquín Rodrigo, kiu malgraýlia blindeco verkis la plej notindajnmuzikpaøojn iam ludataj de gitaro. Mireferas —kompreneble—, al lia Conciertode Aranjuez, kies guajira (gýa¶ira, tipa kubadanco, tie nomita Allegro con Spirito) kajmarþo (tie nomita Allegro Gentile) tre arteæirkaýflankas ege sentite aman kanton, tienomita Adagio. Kaj tiun parton kantistoRichard Anthony plagiatis dum la jardeko60. Eæ kelkaj konatuloj diris tiam, ke hispa-na muzikisto estis faranta orkestran aranøonpri tiu kanto. Sed Rodrigo jam estis farintala tutan koncerton je la jaro 1940. Multajgitaristoj ludis la koncerton, inter iliCeledonio Romero. Sed ne Andrés Segovia.Por tiu Joaquín Rodrigo verkis Fantasía paraun gentilhombre (Fantazio por afektemaviro), sur temoj de Gaspar Sanz kiujn onitrovas en la Instrucción... Tamen, se oniaýskultas la originalajn temojn kaj la Fan-tasía-n, oni ne povas ne agnoski la genionde Joaquín Rodrigo.

Sed gitaro ankoraý estas uzata æie kielpopola muzikilo. Æar —kiel Gaspar Sanz

diris— no es moça de mírame y no me to-ques (øi ne estas virino por rigardi sed netuþi [ludi] þin). Fakte gitaro povas esti trefacila kaj malfacila instrumento samtempe:

post kelkminuta instruado onipovas scii tri posiciones

(manposiciojn) kaj akompanisian kanton. Sed se oni

volas, ke la gitaro kajkantas kaj akompanas

sin, oni devas

s t u d iserioze dum longaj

jaroj. Estas domaøe, ke enHispanio gitaro ne estas pli prizorgata de laregistaro. Vi povas seræi profesoron privatan,aý akademion, sed se vi elektas studi øin enkonservatorio, vi devas scii,ke ne estas laplej bona elekto: dum multe da jaroj vistudos, sed eble via ludado ne estos tiel bona,kiel dezirite, estante la kaýzoj tremalsimplaj: institucia, strategia, profesora...

Ekzistas gitara premio en Castellón de laPlana æiu jare. Tio estas, æar Castellón (pr.kasteøon') estas la naskiølando de FranciscoTárrega. Tiu homo estas konsiderata la patrode la nova hispana skolo gitara, æar kiam liestis dekok jaraøa li komencis sian unuangitaran turneon tra Hispanio, Portugalio,Francio kaj Britio. Samtempe, li verkismultajn belajn verkojn por nia instrumento,estante la unua ludaýtoro de gitaro postjarcento; sed lia æefa kontribuo al la gitaroestas, ke li disvolvis novan te¶nikon ludi,kaj li havis multajn famajn disciplojn, kielMiguel Llobet, Emilio Pujol (kies fama Es-cuela razonada de guitarra, t.e. rezonitaskolo de gitaro) estas eæ nun la prototipo demanlibro pri gitaro) kaj la jam menciita An-drés Segovia.

Renato Rodríguez

Pa¸o 7


Muziko:Solo (Eduardo Vargas) jam estas konata

en la esperanta etoso. Li muzikas pridiversaj orginalaj stiloj: pop,elektronika, tekna, klasika, etna..., tiamisksa¼o estas sur islamaj-modernajritmoj, pro la HEFkongreso de æi tiu jaro lipartoprenis prezentanteiujn jam konatajnkanzonojn de liarepertuaro, æar laæeestantoj estas diversajli prezentis miksa¼on damuzika¼oj por æies gustoj —æu modernaj,æu klasikaj—, sed precipe li debutis porla kongreso sian novan projekton por laesperanta muziko, kio temas prielektronika-sinfonika muziko farita perede sintezilo, tia muzika¼o nomiøasASTREA 1/2/3.

La nova projekto kiun Solo komencis te-mas pri interesa laboro da muziko alvenitael influoj de la komponistoj de la komencode nia jarcento kiel: Bela Bartok, Honegger,Prokoffiev, kaj tiel plu. Evidente tia muzik-stilo ne estas komerca, sed interesa por laevoluo de nia lingvo: la kanto similasalnuntempa atonala opero kiu memorigas alSchönberg kaj la Aýstra Skolo. Solo jamdebutis la pasintan monaton en preøejo deMalago du muzika¼ojn en simila stilo titolitajRegina Hotelo 777 kaj Demetrios kaj la þipo.Tiuj tri muzika¼oj apartenas al trilogia labo-ro kiun li ne ankoraý finis.

Estis la øusta horo kiam Solo asperissurscene, vestita per speciala vesta¼o. Lasalono mallumis kaj silentis, komenciøis lakoncerto per bona sono kaj klara voæo (laýla aýskutantoj). Kiel ni jam diris, Eduardodebutis sian novan Astrea. Øi estas

malgranda sinfonio dividita en tri interrilatajpartoj: la unua estas enkonduko, la centrakadenco kaj la lasta esprimas la adiaýon. Lamuziko estas aý sinfonika aý æiela etoso, kajbrua kaj elektra, øi argumentas la krea¼onde galaksio kune kun øia ¶ierarkio kaj

astralaj mondoj, per tia stiloni povas penetri en lagrandajn misterojn de laGranda Kosmo kiuæirkaývolvas nin. Lakantataj tekstoj estisverkitaj de la grupo litera-tura Ibere-Libere.

Tiu æi estas la lasta koncerto de grandaesperanta muzikisto, Solo. Sed tute ne estisla unua! Aliaj koncertoj liaj jam okazis en laAndaluza Kongreso de Torroks (1989), enla Kongreso de la Hispana Federacio de Es-peranto en San Cugat (1990), la KatalanaKongeso en Taragono (1991), post kiam lifaris turneton tra Francio en 1992: Limoges,Rodez, Montpellier..., dum kiu li ankaýmuzikis je la SAT Kongreso en Bordeaux;denove en la HEF kongreso de Merido; enla Universala Kongreso de Valencio kaj æela Internacia Festivalo en Parizo je 1993, enla HEF Kongreso en Malago je 1994, kaj nunen Murcio (1996).

Dum æi tiu kongreso li ankaý montris al nisian kasedografion, kiu konsistas el kvarkasedoj: Kosmo infano (1990), Ili estas nurkanzonoj (1992), Vulkano (1994), Miraklo(1995). Li ankaý partoprenis en sonbendaprojekto, VinilKosmo, kiu estas kompila¼o deEýrokka kun aliaj artistoj de la movadoesperanta. Nun li pretigas albumojn pro eblaeldono de la nova projekto pri sinfonika-elektronika muziko kun la muzika¼oj: HotelReøina 777, Demetrios kaj lia þipo, kaj lalasta debutita Astrea 1/2/3.

Blanca de Fusa

Solene kantis Solo, kune kun siaelektronika-sinfonika muziko

Pa¸o 8


Debatinda¢oj K.F.D.Dudek kutimaj demandoj pri Es-peranto kaj øiaj respondoj

Kutime geesperantistoj devassenofendiøi kiam ili aýdas stulta¼ojn priEsperanto. Ni jam respondis la du unuajndemandojn (Kio estas ESPERANTO? kajSe Esperanto estas tiel bona, kial æiujne jam adoptis øin tra la tuta mondo?)Se vi havas aliajn respondojn, ni egeþatus ekkoni ilin. Nun ni respondas latrian:

3. Esperanto estas nulo!

Nulo signifas nenion. Ankaý øi estasla plej bona eltrova¼o de matematikistojkaj eble de la homaro: øi metis nombrojnpositivajn kaj negativajn je iliaj øustaloko,kaj danke al ili arabaj nombroj —kiuj enhavas nulon— estas uzataj tra latuta mondo anstataý la romanaj nombroj—kiuj ne enhavas ilin—. Antaý ili,kalkuli oni nur povis matematikistoj(XC+XIV=CIV), sed nun tion povas faritaksiistoj, dommastrinoj kaj eæ infanetoj(tio estas: popolo: 90+14=104). Se nikonsideras, ke adopto de arabajnombroj tra la mondo daýris pli ol tricent jaroj, sed hodiaý ni æiuj uzas ilinmalkomprenante kiel oni povis eæmalpermesi la uzado de ili, estantebatalo pri æu uzi arabajn æu romajn, niøojas ekscii, ke ankoraý restas sufiæe datempo antaý ol æiu mondano datiøos...:-)

Krome, nulo estas NEÝTRALA, nepozitiva aý negativa, kaj same Esperan-to estas NEÝTRALA: nek slava, nekokcidenta, nek amerikindia nek afrika...

Neniu avantaøas sur kunuloj kiam oniuzas øin æe internaciaj kunvenoj.

Je neniu alia senso estas Esperantonulo. Sed se oni nuancigus tiel dogmanmalaserton, oni povus plinuancigi nianrespondon.

4. Esperanto estas okcidenta eýropalingvo, same kiel la angla. Æu øi ne es-tas tiel malfacila kiel la angla pororientano?

Se la kreinto de Esperanto naskiøis enPollando (Eýropo), el tio ne sekvas kesia laboro estas ankaý eýropa, eæ æar liagepatra lingvo estis la jida, kiu ne estaseýropa, nek okcidenta... Tamen,Zamenhof —kiu parolis kelkajnidiomojn kaj orientajn kaj okcidentajn—skizis sian lingvon tiel, ke la strukturonkaj vortojn agnoskas ni æiuj: la aldonakonjunkcio estas kaj, same kiel en lagreka lingvo. La duban oni diras aý samekiel en la araba. Sed la plej eco de Espe-ranto, øia tuta manko da esceptoj,similigas øin al la ¶ina, æar en tiu lingvoankaý mankas ili.

Se, malgraý tio, kion mi diris, viankoraý opinias, ke Esperanto estasokcidenta, almenaý vi agnosku, keeýropa facila lingvo estas pli bone pororientano ol unu el la plej malfacilaj kajmallogikaj lingvoj el Eýropa, kaj kiesinternaciaj virtoj estas bazita sur monokaj nova armilaro.

5. Esperanto estas artefarita lingvo.

Kompreneble. Oni ne trovis øin en lafundo de minejo, rivero, aý en arbo. Øi

Pa¸o 9


estas artefarita, same kiel la aliaj lingvoj.Same kiel televido, niaj nelunaj satelitojaý aýtomobiloj.

Se kiel artefarita oni volas diri lingvo,kiu oni lernis ene de gepatra hejmo, kunla gepatroj, laý natura procezo kiu fontasel bezonoj realaj pri komunikado, enHispanio æiu ne enlanda lingvo (nome:æiu lingvo escepte de la hispana,kataluna, vaska kaj galega) estasartefaritaj. Tio signifas, ke en Hispaniohodiaý oni instruas æe þtataj lernejoj kvarartefaritajn lingvojn: la anglan, lafrancan, la germanan kaj la italan.Krome, tiujn æi lingvojn oni lernigas perede la plej artefarita institucio: la lernejomem, kiu ne ekzistas en la naturo.

Nun oni rifuzas artefariton, sed tio es-tas æar oni ne scias, ke tiu vorto venas ellatina facio, kiu volas diri fari, kaj ars,kiu signifas arto, kaj vere øi signifaslertecon. Kaj Esperanto ja estas lingvofarita per tiom da lerteco kaj efiko, keoni povas esprimi iu ajn penson tiel klarekaj taýge kiel oni ne povas pere de aliajlingvoj kiuj estas nur malartefaritaj.

Aliflanke, de kiam geinfanoj eniraslernejon, oni kontraýdiras senfine siannaturan emon al øeneraliga asimilado—natura emo en æiu homo kiu venas elracia cerbo homa—, kaj sekvantemallertan tradicion —praavan lingvon—kiu kontraýbatalas komunikemo, oniperfortas geinfanon diri anduve (mi iris)anstataý andé, hecho (farita) anstataý lapli racian hacido, kaj hororan multon daneregula¼oj arbitraj sen komunika aýlingva kaýzoj, sed nur eble historia. Tiookazas æe æiu lingvoj okcidentaj, esceptede Esperanto, kiu —æar øi sekvas tiunnaturan emon al øeneraligo— estas ne

nur facila por lerni, sed kiam oni jamparolis øin dum kelke da jaroj, øi loøasæe la plej intima parto de nia menso, kajla problemo povas esti kiel dirigepatrelingve tion, kion oni pensasesperante!

6. Por ke lingvo funkciu bone, øi devas estiNATURA, tio estas, øi devas aperi enkonkreta lando, kun donita kulturo.

Pli ol demando, tio similas dogmanaserton kiu rilatas nenie al la realo. Es-peranto aperis en konkreta lando difinitade netoleremo rasa, nacia kaj lingva (enregiono de Pollando kiu tiam apartenisal Ruslando) kun difinita elvokodemokratia, popola kaj tolerema. Øiaperis el menso de konkreta homo, samekiel æiu ajn vorto de iu ajn lingvo. Kajaldone, øi estas neýtrala, kia ne estas latiel nomitaj naturaj lingvoj. Kaj, sekve,øi funkcias perfekte, kiel oni povas vidiæe internaciaj kongresoj kiujn oni farasæiu jare esperante. Ili estas la nurajkongresoj sen tradukistoj, æar traduko —se estas farita— æiam okazas ene de lacerbo de la aýskultanto. Æiuokaze, tiurespondo klarigas kia estas la kulturo deEsperanto. Aý ne?

Olga López

Daýrigota

NO

TO

.-

Ori

gin

ala

n

his

pa

ne

verk

itan

dok

umen

ton

vi t

rovo

s en

la i

nter

neta

paø

o E

SPE

RA

NT

OE

SPA

ÑA

: htt

p://

ww

w.m

ur.h

net.e

s/up

hm/j

esuo

/esp

e.ht

ml

Ank

aý a

ngle

. Esp

eran

ta v

ersi

o se

kvos

.

Pa¸o 10


ReagojKomentoj pri la Kastilia Lingvo,

aý oni devas science fundamenti sian opinion antaý ekverki.

La titolo kaj la artikolo povas þajnirektan atakon kontraý iu persono pro tiesopinioj, sed tia ne estas la intenco. Larekta atako staras kontraý malbonakutimo ne bone pretigi kion oni verkasantaý øia surpaperigo. Pri tia kutimo midevas nun korekti kelkajn erarojn kajmispaþojn el la artikolo Kastilia, lalingvo kiu neniam ekzistis, el antaýa nu-mero de nia organo.

Unue, kaj æar mi estas en Esperantio,ni trarigardu PIV-on kaj legu kio estasKastilio, temo de nia artikolo. Jen do:Regiono en la centro de la Iberaduoninsulo; kastilia: rilata al Kastilio;kastiliano: ano de la æefgento loøantaen Kastilio. Laý PIV, do, kastila lingvoestas lingvo rilata al Kastilio. Laý lakastila, etimologio Castilla, signifaslando de kasteloj. Laý la EsperantaEtimologio øi nenion signifas æar øinEsperantigante oni ne donis tian senconal la vorto. Konfuzi do inter kastilo kajkastelo estas eraro, tiel simple. Sed, kioestas kastelo? Æu øi rilatas al iu partode la ibera duoninsulo? Laý PIV ne. Seen alia Esperanto vortaro tiel tekstas onibonvolu havigi kopion al mi por agnoskode mia malklereco.

Mi kredas, ke oni ne bezonas plianargumenton por refuti tian eraron, se jesjen øi. Nederlando ne estas lando de

muelejoj (do ne Muelejio), sed malaltalando, pro tio ke granda parto de ties teroestas sub la marnivelo. Laý vortkonstruode Isabel Acevedo oni povus sin demandikio estas Ibera duoninsulo? Æuduoninsulo de la iberoj? Parte jes, sedantaý tie æi loøis pratempe keltoj kaj nepro tio oni devas diri Kelta duoninsuloaý Keltio. La nomoj estas vortoj, kaj lavortoj estas nur tio, vortoj. Oni povasdoni specialan signifon al ili sedrespektante bazajn principojn por ebligikomunikadon kun samparolantoj. Tieldo se oni parolas pri Kastilio kaj tieslingvo en Esperanto, oni uzu Esperantanlíngvon kaj ne donu al ties vortojsignifojn de kastiliaj vortoj.

Por informoj de nia gelegantoj onidevas klarigi ke regiono La Rioja (lario¶a) nur antaý dum ne longa temposendependiøis de Kastilio kaj ke øi æiamapartenis al la Kastilia regno ekde tieskonkero (en la militoj kontraýmuzulmanoj). Ankaý sciinde estas ke lakastila, kvankam ties unuaj skriba¼ojaperis en mona¶ejo de San Millán de laCogolla, aperis multe pli frue kielparolata lingvo en regiono, ne tute lokitaankoraý, de nunaj provincoj Burgos,Álava kaj aýtonoma komunumo LaRioja. Kiel kurioza¼o mi mencios ke prola proksimeco de tiu regiono al la eýska

Pa¸o 11


lingvio la kastila ricevis tre fortanfonetikan influon el tiu lingvo.

Kaj tio donas al mi novan argumentonpor daýrigi, senkulpigu min, la artikolon.Kiam oni komencis paroli la kastilianmi ne scias æu ekzistis galegoj, katalunojaý kastilanoj, sed mi certas ke eýskojjam ekzistis kiel popolo æar dumjarcentoj la romianoj batalis kontraý ilikaj ties lingvo estas la plej antikva elEýropo. La etimologio mem de la vortoeýskaldun (tio estas: eýsko) signifas tiu,kiu parolas la eýskan. Æu pli da klarigoj?

Por fini jam: mi volus aldoni mian per-sonan opinion pri tia temo. Unue mi æiamkutimas uzi la formon Kastilio por nomiregionon kaj nomas la lingvon kaj lapopolon kastilaj por tiel kongrui kun lareguleco de Esperanto: franco-Francio,anglo-Anglio, kimro-Kimrio. Por nomila anojn mi uzas æu kastilon (nekastelon!), æu kastilanon. Kiun cipreferas?

Por alia menciita popolo mi uzas laformon devenante el ties propra lingvonome: eýskoj-Eýskio. Tiu æi formo es-tas uzata de la Eýska Esperanto Asocio.Æu øi ne pli kongruas kun nia lingvo oltiuj vaskoj kaj baskoj?

Kiel indiki laprononcon de la hispa-na litero ll?

En la artikolo Lingve parolante...Kastilia, la lingvo kiu neniam ekzistis(Kajeroj el la Sudo, nro 31, pø. 10) laaýtorino, Isabel Acevedo, citas duloknomojn, en kies ortografio aperas lalitero ll de la hispana alfabeto, kajinterkrampe þi aldonas indikon pri laprononco laý la fonetiko de la Esperantaalfabeto.

1. Castilla (pron. kastiøa)2. San Millán de la Cogolla (pron. san

miøan' de la kogoøa).

Mi deziras demonstri, ke la uzo de øen la Esperantaj transkriboj ne estasøusta.

Unu el la problemoj koncerne lagrafion LL en la hispana ortografio es-tas øia malsama prononco en diversajpartoj de Hispanlingvio. Se onitranskribas Esperantajn librojn kunhispanaj kaj hispanamerikaj temoj, kajla aýtoroj aý redaktoroj interkrampealdonas fonetikajn transkribojn de nomojkaj vortoj, la rezultoj estas kaosaj. Enla hispana normolingvo LL estas lateralapalatala sono, kies fonema simbolo es-tas /λ/. En parto de Hispanio kaj tra latuta Hispanemeriko tiu fonemo neekzistas. Anstataýas øin jen la fonemo /y/ (=="j"), jen la fonemo /3/ (=¼). enHispanoameriko kelkaj esperantistojvolas uzi øuste tiujn fonemojn aýproksimajn ekvivalentojn por la asimi-lado de propraj nomoj kaj ankaý porklarigi la prononcon de vortoj. Jen kelkajekzemploj.

Snajpero, Julio 1996Julio 1996Julio 1996Julio 1996Julio 1996en la Aýtonoma Komunumo deen la Aýtonoma Komunumo deen la Aýtonoma Komunumo deen la Aýtonoma Komunumo deen la Aýtonoma Komunumo de

Kastilio kaj Leonio. Hispana ÞtatoKastilio kaj Leonio. Hispana ÞtatoKastilio kaj Leonio. Hispana ÞtatoKastilio kaj Leonio. Hispana ÞtatoKastilio kaj Leonio. Hispana Þtato

Pa¸o 12


En Venezuela Stelo oni povas legi priMedeøino (Medellín) kaj Alma Øanera(Alma Llanera). En libro de Tibor Sekeljesperantigita de argentinano, la nomoLallana aperas sur unu paøo kiel Layana,sed aliloke estas informo, ke la prononcoestas laljana. Libro eldonita en Argenti-no klarigas, ke la prononco de jarillaestas ¶ari¼a. En la tekstolibreto de lakasedo Horo de Opozicio la prononcode la æilia nomo Allende estas indikitakiel a¼ende.

Ni rigardu, øis kiu punkto povaskonduki æi-speca fonetikisma asimilado.Ekzistas samnomaj urboj en Hispaniokaj en la Nova Mondo. Æu ili pro tiohavu du Esperantajn formojnspegulantajn la lokajn prononcojn?

1. Valladolid: Hispanio: Valjadolido.Meksiko: Vajadolido.

2. Medellín: Hispanio Medeljino.Kolombio: Medeøino.

Laý hispanlingvaj fonetikistoj1, la uzode sonoj j, ø, kaj ¼ anstataý la øustalaterale palatala sono estas regionajaparta¼oj de la lingvo. Sekve, ili nenielpovas esti neýtralaj prononc-manieroj.Tiuj lokaj varia¼oj nenecese komplikigasla transskribadon de hispandevenaleksika materialo en Esperanto. En miastuda¼o pri principoj por esperantigo dehispanlingvaj vortoj kaj propraj nomoj2

mi substrekis, ke oni ne okupiøu priprononcvaria¼oj de la hispana lingvo sedakceptu nur unu norman prononcon portransskribaj celoj. Por la klasikaprononco de ll oni povas uzi la duliterojn lj de la Esperanto alfabeto.Kvankam ili nur proksimume redonas lasonon de ll (tiu fonemo ne ekzistas enEsperanto), kaj kvankam øi ne estas la

universala prononco de ll en æiujregionoj de Hispanio kaj Hispanameriko,tamen øi estas instruata al eksterlandajlernantoj de la hispana lingvo. Øi estasklara kaj neambigýa, malhelpantekonfuzon inter la grafioj ll kaj y, kielofte okazas æe nekleraj homoj, en kieslingvo ll kaj y estas du manieroj skribiunu fonemon, do ili ne diferencas intersi fonetike. Plue, en hispanaj vortoj kajnomoj literitaj per ll, transskribo per ladulitero lj en Esperanto estas aýde kajvide pli proksima al ll ol transskribo persimpla l: Seviljo, mantiljo. Sammaniereestas rekomendinde transskribi la dunomojn en la citita artikolo: Kastiljo,Sanmiljano de la Kogoljo.

Bernard Golden

NOTOJ.-

1Juan M. Lope Blanch: El Español deAmérica,Madrid, 1967.

-Tomás Navarro Tomás: Manual dePronunciación española. Madrid, 1968.

2Bernard Golden. Principoj por laesperantigo de hispanlingvaj vortoj kajpropraj nomoj. Pø. 235-257 en SertaGratulatoria in honorem Juan Régulo.II. Esperantismo. La Laguna, 1987.

Pa¸o 13


Lingve parolante:La esperantistigo de México,

de Bernard Golden

Komplikita problemo de asimiladoDiversaj proponoj estis faritaj por la

øusta esperanta formo de la hispanlingvatoponimo México. Øi bezonas specialanpritrakton, æar øi rilatas al diversaj lokoj,kiuj, laý kelkaj esperantistoj, devas estidiferencigitaj en Esperanto perortografiaj modifoj. Jen kiel BertilWennergren reliefigas la problemon:

Aparte komplikita estas lakazo Meksiko, æar ni havas nemalpli ol kvin aferojn kun tiunomo: la lando México, la urboCiudad de México, lafederacia þtato México, lagolfo de México kaj la usonaþtato New Mexico(Planlingvistiko, 1985, aýtuno;4 (15): 4).

En sia rtikolo Wennergren ne proponassolvon. Tion mi faros æe la fino de tiu æiartikolo.

Etimologio de la toponimoLa deveno de la nomo México estas la

azteka (nahýatla) esprimo Metz-tli-a-pan, inter la akvoj de la luno. Øi akirisla formon Meztlixinhtlico kun la signifola umbiliko de la luno, t.e., mezo deakvoj. La urbo estis konstruita sur insulojen lago. De ankoraý unu varia¼o de lanahýatla nomo, Metzixihco venis laurbonomo Mexihco, kiu evoluis al la

hispana toponimo Méjico. Alia interpretode la sama nomo estas æe la sanktejo dela militdio Mexitl. México, do, ne estasnomo de gento sed de loko. La hodiaýajloøantoj de la lando estas posteuloj deindianoj de pluraj diversaj triboj kajlingvo-grupoj kaj hispanaj kolonianoj.Okazis fizika kaj kultura interkruciøo,kaj nova kulturo estiøis.

Etnolingvaj formoj de la toponimo México

En la moderna hispana lingvo Méxicoestas prononcata "mé¶iko"; la arkaika x(elp. þ) havas la saman prononcon kiella hispana j (kp. Quixote, ki¶ote). Priotio kelkfoje estas uzata la ortografioMéjico sed øi ne estas ofta. En laplimulto da etnolingvoj la x estasprononcata ks kiel en la latina lingvo;angla Mexico, franca Mexique, germanaMexico, rusa Meksika. Esceptoj estasitala Messico (mesiko) kaj la rusa nomode la federa þtato kaj la æefurbo Me¶iko.Sekve de tio, la plej internacia formo enEsperanto estas Meksiko, en kiu laakcento troviøas sur la antaýlasta silaboanstataý la unua de la originala nomo.

Konflikto inter Meksikio, Meksikokaj Meksikujo

En Lingva respondo nro 47, publikigitaen Oficiala Gazeto en 1911 (nro 18B enla 6a eldono de Lingvaj Respondoj), Dro

Zamenhof skribis:

Pa¸o 14


[...] Ni neniam devas diri,Meksikujo: ni devus diriMeksiko, sed por faridiferencon inter la urbo kaj lasamnoma lando, mi konsilasnomi la urbon Meksiko, kaj lalandon Meksikio (kiel Aløero-Aløerio, Tuniso-Tunisio, kaj tielplu. Pø 15).

En artikolo pri Brazilo kaj Meksiko(Heroldo de Esperanto, 7/1981, paøo 3),A. Vaitilaviæius apogas la elekton deZamenhof en la æi-supre citita Lingvarespondo, sed en la sama perioda¼o (12/1981, paøo 2), André Albault, tiamaprezidanto de la Akademio de Esperan-to, emfazis ke la landnomo Meksiko es-tas oficiala. Oni aprobis øin, æar øiapartenas al tiuj nomoj, kiuj estassendube internaciaj kaj tradiciaj en niajlingvo. En la Jarlibro de UEA aperas enla hispana formo México. La landa aso-cio nomiøas Meksika Esperanto-Federacio.

Nekonsekvenca lingvouzo en Ple-na Ilustrita Vortaro

Laý Plena Ilustrita Voraro (PIV) lalandnomo estas Meksikio, kaj la æefurbonomiøas Meksiko. Sekvas, ke meksikanoestas loøanto de la æefurbo, kajmeksikiano loøas en la lando. Troviøasekzemplo de nekonsekvenca uzo de laadjektivo meksika en PIV. Pulkvo estaspriskribita kiel meksikia brando, kajmeskalino venas de mesikia kaktaco, sedsisalo estas difinita kiel fibro, ekstraktatael la folioj de meksika agavo! La øustaesprimo estas meksikia agavo.

Ankoraý kelkaj varia¼ojA. Vaitilaviæius, apoganto de la

landnomo Meksikio, proponas nomi laæefurbon Me¶iko, verþajne pro influode la rusa nomo de la urbo. En siaEsperanta Bildvortaro (1989) RüdigerEichholz registras Meksikio kaj Meksiko,sed preferas Meksikjo, kiu estas formitaper la nova sufikso -j, elcerbigita de iuSro Cool por forigi la øisnunanneregulecon en formoj de landnomoj. Lasola esperantisto, laý mia scio, kiu in-siste diferencigas æiujn toponimojn kunidentaj formoj, estas Richard Schulz(=Rikardo Þulco). En sia Leksarakolekto de ofte uzataj propraj nomoj(1989) li registras la sekvajnnomformojn: Meksiko (la urbodomo),Meksikujo (la landnomo), Meksikujano(la loøanto aý civitano de la lando). Lipreteratentas la konsekvencan formonmeksikano por nomi loøanton de laæefurbo. Cetere, li ne diferencigas lalandnomon disde la nomo de la federaþtato. Fine, en Encioklopedio de Espe-ranto (1933-1934) troviøas la tre maloftanomformo Meksiklando.

La plej racia solvoJen kiel mi diferencigas la kvin

signifiojn de la toponimo Meksiko:

Meksiko la landoMeksikþtato la federa þtatoMeksikurbo la æefurbo de la lando

(Ciudad de México).

Loøantoj kajcivitanoj deæiu loko estasindikeblaj peraldono de lasufikso -an.

Pa¸o 15


U s o n a n o jkutime envias eýropanojn, æar oni havasmulte da antikvajn monumentojn, pleneda historiaj eventoj, kaj ne ekzistasusonaj okazinta¼oj pli malnovaj ol ducent jaroj..., aý almenaý tion ili kredas.

Tia opinio ne plene konscias pri lamema kaj aliesahistorioj. Fakte, Usono—nek Ameriko tuta—ne ekestis el nenioantaý du —aý kvin—centjaroj. Fakte antaýmultaj miloj da jarojhomoj aperis tie. Ilistarigis diversajnkulturojn —jen mi-grantajn (siuksoj), jen sidantajn(aztekoj)—, kies mirantoj de Rousseauplibonigis troe. Tamen ili estis ne malplibatalemaj ol la tieaj eýropidaj loøantoj.

Tiam Kristoforo Kolombo enkondukismezepokan kulturon þokante la antikvajn kiujloøis en Ameriko, kaj enmiksigante ambaýkulturojn. Kelkaj jarcentoj poste, puritanajrifuøintoj alvenis el sia rifuøo nederlanda,sed ankoraý fuøante de sia brita reøo, kiuvolis mortigi ilin. Ili ne miksiøis kun laindiøenoj, æar, (malsame de la hispanoj enla sudo antaý du jarcentoj), ili kunportisedzinojn kaj gefilojn. La rezulto estis tragikakolizio inter antikva kulturo kaj moderna,kiu posedis pafilojn sed ne naskiølandonamikeman por reiri.

Post du centjaroj, tre malmulte el la tiamaj500 nacioj restas en Usono nune..., kaj lausonanoj nunaj certe ne estas la filoj de laindianoj malnunaj, sed filoj de la koloniistojkiuj amase mortigis ilin por okupi ilian

landon. Do, kiu estas la pragepatraro de lausonanoj hodiaýaj? Post la unuaj britoj, elalie multaj homoj alvenis en AmerikonNordan: irlandanoj, germanoj, italoj,hispanoj, francoj, æe¶oj, rusoj, afrikanoj —kontraývole, vere, sed tie ili nun estas. Ve-ras, ke neniu el ili nun sentas germane, brite,

irlande, itale, hispane,france, kaj tiel plu. Ne, iliæiuj sentas usone, tio es-tas, ili sentas, ke ili æiujhavas komunan nacion,komunan kulturon —nepli malnova ol ducentjaroj—, kaj ili æiujvolas, ke May God BlessAmerica (Dio benuUsonon).

Kaj mi demandas al mi, æu tiu æikomuna nacio farita el diverseýropanaorigino ne estas vere la esenco de laeýropismo? Æu tio ne estas kion laeýropistoj de Maastrich volas? EnEýropo ni ne trovas eýropanojn: ni vi-das hispanojn (diverstipajn, certe),francojn, italojn, nederlandanojn,germanojn, kaj tiel plu. Sed nenie nipovas trovi eýropanojn en Eýropo. Portrovi ilin, oni devas iri al Usono aýSudameriko. Æu ne estas ridinde, ke lasolaj eýropanoj kiuj ekzistas diras, ke iliestas ne eýropanoj, sed amerikanoj?

Eble multaj amerikanoj ne konsentoskun mia opinio, sed se ili pensas ripozepri øi, eble ili opinios, ke mi pravas!

Isabel Acevedo

Etnismo Eªropo seneªropana...,kie estas eªropanoj?

Kie estas eýropanoj?

Pa¸o 16


La 55-a kongreso de Esperanto okazisde la 12-a øis la 17-a de julio de 1996 enla mezgrada lernejo LicenciadoCascales, de Murcia.

La vendredon 12an de julio 1996

Je la 16:00 horo ni øuis la interkonanvesperon. Samideanoj venis, individueni salutis unu la alian. Ekzemplero deKajeroj el la Sudo-n oni prezentis al ili,kaj la reagoj estis variaj: kelkajsamideanoj esprimis varmetan opinionpri la magazino, kaj aliaj eæ akranopinion pri eraroj trovitaj en øi. Æar laekzemplero trakuris la kongreson dumla sekvontaj tagoj, kaj multaj samideanojlegis øin interese, la redaktoro korektisla erarojn kaj faris Kongresan eldononkiun nome de Hale li donacis al lakongresanoj.

1 GRUPAJ SALUTOJ

Je la sabato 13-a de julio, je la dekunuahoro, estis la malfermo de la kongreso,kun salutoj de diversaj esperanto-grupoj

de Hispanio, paroloj de aýtoritatuloj, kajankaý festparolo de nia PrezidantaMoþto, S-o Antonio Alonso Núñez.

Unue parolis samideadino Trini, el St.Cugat, Sro Hernández Yzal, direktoro dela Esperanto Muzeo, kaj Tomás, el SanJavier. Ankaý krokodilis france lernantode la lasta kurso de Esperanto en SanJavier, René. Li diris, ke “en 1936 mividis murafiþon faritan de la FilateliqueFrançaise en Esperanto. Sur la ¼urnaloLibertaire estis parto verkita en Espe-ranto. Je la fino de mia vivo mi povisplenumi mian revon: lerni Esperanton.Æiam la espero venas”.

Post René, Javier García ankaýkrokodilis, sed hispane. Li diris, ke “mijam lernas Esperanton dum ses jaroj. Miloøas en Benidorm kaj laboras por Es-peranto tie. Mi faris kurson de Esperantokaj oni faris al mi intervjuon televidan.La momento de Esperanto ankoraý nealvenis, sed kiam øi alvenos devas esti

LA 55a KONGRESOHISPANA DE ESPE-RANTO en Murcia

Pa¸o 17


grupo pretigita. Pli grava ol Esperantoestas la esperantismo, kiun la lingvo por-tas kiel vehiklo. Mi invitasd vin æiujn almia domo en Benidorm, se vi volas vizitimin”.

2 GRAVULAJ SALUTOJ

María Guirado, katedrulo pri la hispa-na en la kongreseja lernejo, salutis ninnome propra kaj de la direktoro de lalernejo. Þi promesis, ke la venontanfojon þi tion faros pere de Esperanto.

Pedro Guerrero, urbestrarano en Mur-cia kaj profesoro pri Didaktico de laLingvo æe la Universitato de Murcia,diris, ke li “deziras al vi bonan iradon,æar vi iras kun la romantika flagokontraý ekonomikaj interesojkaj la angla imperio kaj lahispana. Sub lingvo estasarmeo, kaj la nura armeo kiunvi havas, estas la deziro dekomuniki. Ni vivas en sociokies absurda leøo estasmerkantilismo. Gratulon poresti tiel romantikaj, tielsindonemaj kaj por labori porEsperanto”.

Francisco Miguel MuñozGarre, prezidanto de la LokaKongresa Komitato, diris: “Niintencas, ke la funkciado dela Kongreso estos tiel bonakiel ebla. Saluton”.

3 FESTPAROLADO.-

Post tio, la Prezidcanto de HEF, Anto-nio Alonso Núñez, adresis al ni jene:

Mi opinias, ke ni devas studi novanstrategion por HEF. Kial, se estastiom da junuloj kiuj laboras, ili ne ve-

nas al kongreso? Ili laboras aparte.Laý nia kongreso, la øisnuna strategioklopodis antaýenigi de la lingvo nekoincidas kun deziroj de junuloj.

Estas vere surpriza la kontrasto interniaj kamaradoj kaj la agado: la Mi-nisterio interesas pri la pre-universitata kurso de Santiago. Engermana universitato oni studis pri lapropedeýtiko de Esperanto. Lajunularo ne volas kamaradojn, sednovajn esplorojn.

Mi petas vin, æu estas vero, kejunularo ne interesiøas pri kamaradoj,sed pri agado? Tio estas la tasko: lajunularo meritas apogon. Kio estas laaspiroj de la junularo nuntempe? Æu

ni, la veteranoj, sukcesosprave aýskulti la junularon,tial ke ni transdonos laaferon al ili? Ili estas oficialepetitaj prezenti al ni iliaj petojkaj aspiroj.

Ni postulas, ke launiversitatoj donu titolojnkun oficiala valoro. Tion onijam havis de la universitatode Valencia unufoje enHispanio.

La esperantistoj havasmultajn petojn por fari.

La kongreson mimalfermas.

4 DEMANDOJ KAJ KOMENTOJ.-

Post tio, María Guirao demandis æuestas teksto por lerni Esperanton. Onidiris al þi, ke estas multe da literaturo enkaj pri Esperanto, kaj ankaý estas kursojperkorespondaj.

... tiel bonakiel ebla.

Pa¸o 18


Pedro Guerrero tiam diris, ke estasmulte da hindo-eýropaj radikoj en Es-peranto. Li rakontis anekdoton de siaamiko Damián Rabal, kiu neinterkomunikis kun sia rusa amiko øiskiam li skribis al li leteron en Esperan-to. Damián tute komprenis øin kun helpode malgranda vortaro. Poste, la rusovenis al Madrido kaj ili interkoprenisbone.

-o0o-

5 INTERAKTE

Post la festparolado kaj intervenoj desamideanoj kaj ekstermovaduloj, nibabilis øis la 13-a, kiam ni staris por laOficiala foto. Eble estis la programitapreskonferenco, sed mi ne atendis øin...

6 EKZAMENOJ DE ESPERANTO

Je la posttagmezo estis problemo: laýla Kongresa Libro devis esti Ekzamenojde Esperanto, sed ILEI nun organizassiajn ekzamenoj kaj atestoj prikompetenteco pri Esperanto, kaj laý laILEI respondeculo, Sr-o Tarín, oni nepovas ekzameni aý ekspedi titolojnnome de ILEI. Du samideanoj volisekzameniøi, æar ili kredis, ke la kongresalibro pravas. Finfine la problemo estissolvita: HEF donus atestilon prikompetenteco al tiuj ekzamenatoj kiujprovus sian lingvokapablon. Nur unukandidato ekzameniøis, Javier García,kaj li finfine obtenis la atestilon tieldezirata. Gratulon. Javier!

7 GRAVULA KUNSIDO

Dum la ekzameno okazis, estis kunsidode la estraro de HEF kun delegitoj de lagrupoj kaj sekcioj.

8 PRELEGO HISPANA

Je la 18:00 estis prelego pri Facetasde don Ricardo Codorniú (Flankoj deRikardo Kodornju'), dirita hispane dedon Enrique Morales, aýtoro de la li-bro El viejo árbol: vida y obra de donRicardo Codorniú, kiun ni jam komentisen la lasta numero de Kajeroj el la Sudo.Li diris jene:

Ricardo Codorníu estis bonahomo. Bona homo ne estasbonulo. Diri ke iu estas bonulo

indikas kompaton, patremon kajrezignacion pri kion oni ne povasjuøi kiel propra, nek kompreni tute.Sed ankaý enhavas iomete lakoncepton de homa malriæeco kiubalastas tutan vivon: la malfeliæaviro estis tio, kio li povis esti:bonulo... Ne tiu sence RicardoKodorniu estis bonulo: li ne dubisen lia trankvila kaj klara juøo, liflankiøis vere, sciante ke, postkelke da tempo, la celo estosatingita.

Pa¸o 19


Rikardo Kodorniu havis sianrigardon metita je la neniel miopahorizonto de sia genio. La parabolode lia penso, tiel, celis kiel eble plejmalproksime; al la alto kiu liajpulmoj de malnova ciklopo bezonispor enspiri pene la bluon de laæielo; la sonon de l' silento; lamalkutiman kaj profundan krion debirdo kiu supernaøas la infiniton,senscie pri tera krusto. De tie, deblua manøa¼o kiu fortigis laMalnovan Arbarulon, en sia æiamakontakto kun Naturo tielmaltrankvila kiel sia koro, Codorníupremis tion, kion oni nomas desti-no, kaj faris æirkaýe de si plastikanmaterion kiu ekbrilis en sia verbokaj li iøis ian manaon kiu satigismultajn homon, pere de liaekzemplo.

Liaj multaj kaj bonaj flankojmalkovras, ke tiu murciano-karta¶enano kaj karta¶enano-mur-ciano estis diamanto. Estas multajKodorniuj en Don Ricardo kaj plurajRicardoj en Kodorniu, kiel liamultiflanka vidpunkto montras; kajtiu vidkpunkto havas Dion —sendube— je sia centro, homon jesia flanko.

La Apostolo de l' arbo, sed ankaýde la homa speco, æiam konsciis,ke naturo estas forta por servi kielekzemplo al homo. Meze deøeneraligita ikonoklasto, tiel vivatiam kiel nun, la loøanto de la domoje la Moleo1, æe la rivero, en siatempo fonto de drinkebla akvo, lisciis kiel stari firma. Vivi siajn

kredojn. Sed vivi ilin praktike,realigante projektojn kiudummomente trairas sian mensonkaj ne finas øis li vidas sian laboroniøintan arbon, monton, birdon,vojon en Espuña2; dunonsubtenitan en sia malekvilibro enGuardamar... Li faris tion prokohero; por montri al si —kaj sekveal aliularo— ke tio, kion unu homopovas fari, aliu ankaý povas farisen plia aldono de energio elirintala racion.

Sekve, lasitaj nostalgioj elpasinteco; eæ emerita, kuninfaneco kaj juneco pendante enla þranko por æiam fermita, liekpensas kiel vivi la reston el siajjaroj. Li povis (kaj li havis rimedojnpor tio, kaj ankaý moralanaýtoritaton por decidi ripozi)apartiøi al malnova domego fami-lia kune kun Mercedes, la edzinoBosch Bienert. Neniu riproæus al like la malnova leono dezirus ripozi,reiri al kapitala kvartalo, post tiomda laboro, kune kun sia fidelaBaldomero —alportante akvujonsur azeno— tra la vojoj de Espuña,kvazaý estus la horo por akvumi.En proksima horizonto,monumentoj en el Retiro, la plejestimata parko de Madrido; enEspuña, antaý la Arbara Domo,rigardante la altojn de Morrón; enSankta Domingo, la placo kie libatalis por defendo æiam pasia prila fikuso grandega, kiu en tiumaljunulo havis sian plej bonandefendanton... Li ankaý enkon-dukis en Hispanio Esperanton. Liestis, tial, por aliuloj, bildo de

1Hispane: Malecón.2Espuña estas montaro de Murcia.

Pa¸o 20


maljunulo kiu lekas en sia angulola vundojn de l' tempo. Sed li diris,ke sia bildo ne jam aperis, æar liankoraý ne donis el si la plej bonon:la trezoron de eksperto. Ekspertotaktita de kadenca ritmo deboneco, kiu li disdonis al tiuj, kiujtrairis sian vojon. Kiu estis liakonkludo kiam li emeritiøis elaktiveco? Øi significis la finon dela plej malsimplaj aferoj kiujn onineniam klarigis tute, kaj neniamklarigos, kiuj estis uzeblaj kaj ankaýsenpagaj. Ekzemple, eliri kun nepojlaý Promenejo de Moleo —konkreta tera¼o kiu navigas surøardenlando— kaj haltigi siajpaþojn antaý taga atako de lasunsubiøo. La infanoj aýdis, keneniu muzeo —eæ se oni vidus ilinæiuj mujltfoje— havis portreton tian,kian æiutage pentriøis en lahorizonta tolo, el kie disiris koloroj,trajtoj, profundoj, struktura¼oj kajspiroj sufiæaj, iritaj el gratulinta sedneniel arbitra belo de la naturo, kiufondamentigis la volon daýrigiantaýen...

Tiel, kiel pri arboj. Li diris algeknaboj —ja provizitaj pere dedolæa¼oj elirintaj la profondon de siatipa palto—, ke nenie estiskatedralo (eæ ne tiu de Murcia),malgraý siaj trezoroj ene de siajmuzeoj, kiu povis konkuri pri gajo,senøeno, delikato, ekvilibro, kolorokaj geometrio kiu enhavasstrukturo de simpla arbo.

Pensoj veraj, kvankam malmultojvidas tion.

Li estis, en siaj lastaj jaroj, homokomprene uzegita, sed volanteankoraý eltiri lastan guton de siasango por doni identecon al æio, alæiuj; fari el infanoj, ekzemple, la plejperfektajn kunparolantojn purevalidaj... Estis drinkinta niaapostolo je la fonto de la vivo. Vio-lo kiu denove ludis en brilaj flankoj.Familia, kiun patriarkigis li; estan-te la kerna figuro de multajposteuloj kiuj vidis æe li aldonon deatingoj rezervitaj al homa esto.Profesia, unue ankrita æe akiradoda scioj kaj poste æe aplikadoprototipa de pioniraj projektoj en latiama Hispanio. La flankoesperanta, fajre alprenita de tiuj kiujvolis antaýe —kaj ankoraýklopodas— faligi la barojn kiujmalproksimigas sciojn de popoloj,kelkfoje malpace; armitaj depintlancoj de parolaj naciismoj kajgramatikoj starigitaj kiel armilojkiujn oni ¼etas al aliulo kun lamalriæa merito atingi øin. Li havisankaý la flankon homaraman detiu, kiu legis kaj konversaciis; je ladorso de lia irado por kulturo kajlernadoj kiujn trinkitaj fontoj donisal li. Kaj Naturo, lia eternaplatformo, mane de alia giganto dela amo al liberaj spacoj, verdaj kajpopolitaj de arboj, lanemezurebla aýtorode Leaves of Grass(folioj de herbo),Walt Whitman, kiu,kiel li, okupiøis pritio, kio svarmas enla vesparo de lahoma sento; li

Pa¸o 21


demandis al si pri helpo kiun onipovis doni al reøo de kreado; kielalprok-simiøi al homa koro, por kioestis tiom da vojoj kiom esperojda metitaj je la fino de la þoseo.Pri tio sciis multe lia nepo Johano,la inventisto de aýtogiro, æiun fojonkiam sia patro, la kvinfoja ministroDe la Cierva y Peñafiel, penisflankigi sian atenton al jura scienco,anstataý havi la vidon æiampendante de la æielo; vidantemovojn de tiu artefara¼o kiu iameknomiøis aýtogiron.

La avo estis firma aliancito de sianepo, kiu rifuøis sub la larøa avaombro protekta tiam, kiam libezonis ripozon por lia mensa in-vento. Pri Ricardo Codorniú nevane la amiko kaj mirantoAzorín diris la plej belonkaj difinon kiun biografiopovas enhavi: ke li estasmalnova kverko, centjarakverko kun frondo plenade birdetoj... Tio kaj laversoj kiujn li verkis je lamorto de la MalnovaArbarulo atestas,sendube, estimon kajkonsideron, kiuj majstroAzorín donis æiam al laekzempla figuro de laApostolo de la Arbo.

Sed kie trovi la fontojn de liakvazaýmilita irado laý la vivo,malfarante malbona¼ojn tiel, kielDon Quijote de Espuña? El kiujprauloj venas lia nefatigebla celopor bonfari sen rigardi plie? Æu eble

el la varma sango kaj influo kiuenhavis lia avo Miguel Andrés?

Miguel Andrés Stárico, avopatrina, estis fabela persono.Kelkaj el liaj financaj kaj politikajagoj povus esti premintaj siannepon, sed tiu æi lasta ne volis imitilin je la altaj financoj; kaj ankaý onine memoras, ke la nepo devenasel granda aæetanto pri NaciajPoseda¼oj el la fama Malamortizode Mendizábal, kies amiko estisMiguel Andrés.

La infano naskiøis en Karta¶enoantaý 150 jaroj, kaj li vivis ene deforta religiemo kiu venas el siapatrino, Karmen', por kiu —ankoraý tre malgranda— li verkasnaýtagapreøon versan. Sed tiu

naýtagapreøo estisverkita pro amo al patrino,sed la lastajn stancojn liverkis pro vera amo alliteraturo.

Juna Ricardo havisinfanecon markita dereligiemo kaj studo, bazojkiuj ne nur ne malfortiøos,sed kiuj fortiøos laý lapaþo de jaroj, ekhavanteprak-tikajn formojn porhelpi la aliulojn, kiel frukto

de lia agnoskita sindoneco.Malvidita sindoneco, sennoma, tielkiel mano ne scias tion, kion la aliamano faras, emo kulturita tielnature en sia hejmo kune kun florojkiuj kreskis en la korto de malnovamona¶ejo franciskana, kie li loøis.

Pa¸o 22


Influo el alia avo sur lia vivo estisankaý granda. Manuel CodorníuFerreras, naskita en Esparraguera(Barcelono) estas, æiel, kraktero de

Pío Baro¶a(Baroja). Liavivo estisbaro¶a, kajla plumo deB a r o j a

promenas ege laý incidentoj el liavivo kiu —resume— estas senfinaþanøo de scenoj: Cádiz, Meksiko,kaj ekzilo en Francio estas latripiedo kiu entenis liajn sopirojn alvivo. Vive-mo kiu ho-diaý faras linprekursoro de Sociala Sekurecokaj fondinton de gilda organizadode hispanaj kuracistoj, pluekontribuante per savo de multe davivoj, kaj ankaý kunfondis, kunekun Hernández Morejón kajCapdevila, la armean hispanankuracasciencon.

Manuel Codorniú eniris historionpro savi el flava febro la soldatojnkiuj estis en Cádiz atendante laordon por eliri al Ameriko, kiusufokis —aý almenaý kontrolis—sendependisman fajrojn kiuj finfinene haltis øis rompo de la malnovaimperio po sendependajn þtatojn.

Post kiam li savis ilin, Codorníuiras al Meksiko, kiun li trovassolenan kaj malvarmetan tagon,kiam la nacio de aglo kaj serpentosur nopalo sendependiøas elHispanio, fakto kiu okazas interøojo por kelkoj kaj traýmo por alioj,unuiøitaj æiuj de la certo, ke ne es-tas malantaýan marþon.

Sendube Ricardo Codorníu estisalitirita de siaj avoj, de ilia sociagraveco, de ilia graveco financa,scienca kaj æiam homeca.

Ricardo Codorníu estas persononaskita de la murcia senso por vivokaj edukita en preceptoj de amo alæiutageco kiel rezulto de kutimojkelkfoje praecaj, ne forgesante, kelia rigardo æiam estis kelkajnkilometrojn pli antaýe ol tio, kioestis ordinara siatempe. Tiopermesis al li havi sian mensonpretigita por akiri tiujn sciojn kiujfaris lin novigi en la kampo de siaprofesio, de montara inøeniero, kajankaý priatenti la evolustaton demultaj fakoj de scio, pri kiuj li estispasie allogita.

Jen ekzemplo de lia nelacigeblagenio: kiam li estis 70-jaraøa, jamfarinte —laýþajne— sian vivon, lidecidas, ke sia rudimenta anglascipovo —lingvo kiun li akirispreskaý osmoze per legado defakaj magazinoj— ne sufiæas kajlernas la lingvon de Þekspiro, kioaldoniøas al siaj scioj pri lagermana kaj la franca, iloj kiujn libezonas por scii pri kio oni parolasen prelegoj kaj kiun ideon li devasfari operativa, æar nia Apostolo dela Arbo estas, pri æi tio, teknikistopri praktikaj sintenoj, kies celo es-tas aplikado de tio, kio svarmas ensia cerbo.

En la mondo de kompaktaj kajbrilaj flankoj kiujn ebliøis kunveniæirkaý sia figuro kaj eco, Codorniúestis per si mem, ekzemplo primurciismo. Oni komprenu, ke

Pa¸o 23


ankaý karta¶enismo, æar ambaýurboj kaj siaj koncernaj æirkaýa¼ojkonsistigis lian pasintecon, kaj ofteli menciis ilin, neniam renoncanteal loko kiu, laý sia kriterio, devisokupi Murcia en la konkordo dehispanaj regionoj, kaj eæ de fremdajregionoj kiuj volis konkurenci pribrilo de siaj legomkampoj, siajkutimoj kaj tiu aparta sinteno pri lamondo kiu tiu æi lando ofertas.

Vere, li æiam sinsentis murciano,kaj sia diro kaj skribo elirinta liajmano kaj lipoj atestas ege tiel. Liestis prufonde homema, en rilatokun infanoj kiuj memoras figuro pritiuj æirkaý Sia Majstro. Li certehavis dian paciencon por malligi alsiaj nepoj el þancelitaj paþoj kiujje la fino destino farigis lin laý tiuglata Moleo, kiu tiam —kiel nun—eniris la legomteron tiel, kielterlango kiu enmetas sin æe laverda koro de siaj arboj... Denoveen la Moleo, sen eblo por promenide fino al fino, tiel, kiel li faris antaýkelke da monatoj, æar nur pere deastralaj vojaøoj li povis vizitiEspuña-n, aý tien, kien lia mensovolis... Li decidis sindediæi al æiujsiaj genepoj per fabeloj. Ili æiuj farislibron, La dekdu arboj, kiu estisresumo de sia mora filozofio kajsocia evento, kiu rakontas tion, kiookazas aý malokazas —laýokaze—, pro ne alveno aýpreterpaso, æiam en malfacilatasko de harmonio; pro izoliøo, tielkiel arboforme, kiel homoforme;danøeroj aý bonoj kiuj venas ellabori teame kiam necesas; vivi jela marbordo, je la montsupro, en

malmulte da spaco, en multe... Jentuta vidgamo, sindona pri plurecojal kiuj oni devas alfronti.

Estas etera Codorniu. EstasCodorniú kiu ne dorseniras antaýla senfinan spacon kaj malfinon deneantaývidita laboro kiu ne havasalian malon ol la æielon. Estas laCodorníu asketa: tiu, kiu —kunekun Baldomero— parkuras øis fa-tigo rea la dorson de Espuña; ladeklivojn kaj klinojn bezonante laperditan verdon. Estas la Codorniúkiu okulsignas la pejzaøon kajricevas la æiam gratulantanrespondon de tia ondo kiu ne soleplibonigas la homan vivon —arboj,birdoj, montoj, sed ankaý ebligasøin en sia plej prufonda esto. Es-tas tiu Codorníu kiu scias, ke liestas klavo per si mem, venkintade antaý tempo senzorgon,senlaboremon, seninterezon antaýaliula neceso... Estas tiu alia vojokiun iradas la Malnova Arbarulonpor solvo al malgajo de multaj, kiolarøigas pli kaj pli lian animon kiamlian solvon venas. Codorníu kiu vi-vas en la æielo, tia æielo kiun limontris al nepoj en sia vera esencode senmorteco–, tiel, kiel publikigode la plua tio, la signo, publikigoplej evidentigas, ke estas io postla baro de nuboj kaj steloj.

Ja estas io: estas la homomalantaýe. Homo al kiu oni devasgvidi la paþojn kiam øi ne havasankrojn por iri aý memoromalfortiøas pri tio, kio estis je lakomenco, sen scio al kio kondutastion, kion li komprenis aý lerni suferi

Pa¸o 24


multon pri lia irado laý la Tero. Es-tas tiam, kiam ekestas la figuro denia homo, ekstarante inter laceteruloj.

Hodiaý pli ol neniam, 73 jarojnpost lia morto, la bildo de Codorníukaj siaj samideanoj, kiuj zorgis prila medio kiam ankoraý mankis truojen la ozona tavolo, nek acida pluvomortigis arbarojn, nek amasaproduktado de papero malaperigisarbaron subite, tiam lia bildoestas pli difinita. Onidemandas lapasinton, oni eltirasøiajn faktojn, kajoni demandas alkiu æielo oni sen-dos liajn kriojn ,se li rigardus lamediajn malbonojnkiuj kunvivas kun niæiutage...

Preskaý de-truante tion,kio ankoraý restas –multo aýmal-multo, homo æi-tagakomencas ekvidi —malvarmete,timante scii kaj tiam devante rimediøin–, ke ne eblas malpurigi plu; kene eblas malvidi dum pli da tempo,ke tio, kion ni lasos ne al la nepoj,sed al la filoj aý eæ al ni mem, povasesti nur senkulturejo, unu-formigante tion, kio estis plura, sednun havas stigmojn komunajn aldezerto. Neniam malfruas, tamen.Nek estas tempo por apokalipso,nek bedaýri pri homaro sen-zorganta kiu lulas kaj dormas kunkonscienco rajtigita pere de Diosolvos... Kompreneble, Dio

solvos!, sed æu ni devos helpiDion?

Hodiaý registaroj komencas e¶idemandojn de siaj elektintoj, kaj tio,kion ili ne volis aýdi pro insulto aýsento, ili nun komprenas laý la vojode balotoj. Se konscienco pri lamedio ne estus malferminta sianvojon pene per balotoj, ne estusnaskinta la klamaoro nova favoreal medio natura kiu kmencas dikigi

la muøadon de kreskantanombro de

gorøoj...

Multe rilatasal infanojradikaj þanøojkiuj efektiviøisen lernejoj

por ke ilie l s e n d o s

civitanojn mal-altklasajn sed ri-æaj je

sonøoj, potence kaj, ankaýpose-dantajn ko-nojn pri la me-

dio kiu æiam mankos al siajgepatroj, kiuj estas skulpitaj ene dela plej katastrofa malscio pri lasignifo de arbo aý respekto pribestoj kiuj æirkaýas ilin.

Danke al ili, al tiuj frenezulojmalaltklasaj, kiel Juan ManuelSerrat nomis ilin, al tiuj kreita¼oj kiesplej bona virto estas esti novaj, lamesaøo labore enpuþita deCodorníu kaj amantoj de Naturo,hodiaýaj Whitman-uloj, Thoreau-uloj... Æiuj, kiuj æirkaýbraumis sinen arbaro, entenante vidadon,æirkaibrakante arbon, aý kiuj vidiskuri akvojn ene de rivereto, ili æiuj

Pa¸o 25


formas la armeon de novajhumanistoj. Ankoraý ili restasmiksitaj: estas politikistoj(domaøe!), esploristoj, instruistojpri gimnastiko, fuøintoj de justeco,doktoroj pri pluraj sciencoj,malteranoj, esperantistoj (nekonfuzu)), dommastrinoj, ciklistoj,¼urnalistoj (Dio savu nin!),rivergvidistoj kaj multaj aliulojinteresitaj defendi la kaýzon aýservi sin per øi.

Kaj mi finas, dirante, ke tempomalkunigos la grejnon disde lapajlo: jaroj metos æiun en sianlokon, kiel æiam okazis, kvankamla rekompenco estos en lapretervivo, kaj tiu æi grandega fluo,ekumena kaj transcenda kiuserioze celas savi nin —kaj savi ninestas savi arbarojn, monton,naturan rezervon kaj aeron kiu nispiras, sed ne la malpura¼on kiunni enspiras— antaýeniros tielnature kiel la murcia Moleo, kelkajnpaþojn preter la domego deCodorníu, la Malnova Arbarulo poriuj, la Apostolo de la Arbo por æiuj,li lasos sian fortan kaj pezanmanon sur via þultro, feliæa æar vikaptis sian mesaøon. Rekompenceli instruos vin, ree, la egansunmalleviøon kiu imperias sur lalegomtero origante oranøojn kajbriligante citronojn. Ekzakte laimpresoj kiujn kunanto deCodorníu prenos en sian bruston.Æar la pasinto estas bieno deostempo, kaj tiusence RicardoCodorníu, pli ol siajn instruojnpasintajn, lernigas al ni, ke la mon-

do, negravante siajn inertojn, eblasþanøi.

9 MUZIKA DEKLAMADO DE POEMOJ

Post la prelego, ni øuis poemandeklamadon de Inma Martín en la his-pana, kaj ankaý en Esperanto. Lapoemaro aýskultita estis jene:

1 El secreto de mi vida.2 Atraque.

3 Æio estas ¶aoso.4 Se equivocó la paloma.5 Soledades (Antonjo Maæado).6 ¿Realidad o sueño?7 Vicente Medina:

I Es cosa que se ve.II Cansera.III Los oasis de Murcia.

8 Nana (je la 50ª datreveno de la mortode Manuel de Falla).

9 Las nanas de la cebolla (MiguelHernández).

10 ¡Por fin, pastor! (M.Hernández).

11 Elegía a Ramón Sijé.12 Romance de la Luna,

el la RomanceroGi tano (Romanca rocigana, de Federico

Pa¸o 26


García Lorca).13 Alfonsina Estorniu:

a) Voy a dormir (poema antes demorir).

b) Canción.c) Tú me quieres alba.

14 Vámonos p’allá...

Post la deklamado, kelkaj samideanojankaý deklamis siajn poemojn, kaj nifinigis la akton kantante La Espero.Tamen, estis ankoraýa poemo deklamatade Inma, La rama, de Octavio Paz.

La dimanæon 14an de julio 1996

10 HISPANA PAROLADO:

Paroli Esperanto, por kio?Fernando OnsaloFernando OnsaloFernando OnsaloFernando OnsaloFernando Onsalo estas novaesperantisto kaj profesoro priteknologio æe lernejo de Murcia. Lipreparis prelegon rilate al laproblemaro de Esperanto kiel pontalingvo en la moderna hodiaýa mon-do, kiu li diris je la 11-a horo. Miapersona juøo pri øi estas, ke laprelego iomete naivas pri Esperan-to, pri la moderna mondo kaj prila nuna teknologio. Por ke vikunsentu aý malkunsentu pri miatute subjektiva opinio, mi aldonasesperantan tradukon de la prelego:

a) Enkonduko. La celo de mia paroloestas esprimi mian opinion pri kion miscias rilate la provoj disvastigi Eperantonen Hispanio kaj en la cetero de la mon-do, kaj la maniero por atingi tiundisvastigon alivoje.

b) Esperanto, lingvoj kaj mi.-Komunikado inter loøantoj de diversajpartoj de la mondo, pere de iliajmalsimilaj lingvoj, estas sociologikatranscenda fenomeno æe la etoso deinterlandaj rilatoj. Kiam mi abiturientis,mi studis la latinan, la francan, kajlaývole, la anglan. Tiam tiu æi komencisinvadi la grundon kiun la franca estisokupanta kiel utilan lingvon. Tiutempemi eme scivolis koni tion, kio okazisalilande, kion homoj faris, kaj kion ilipensis. Bezonis ligvojn, sed kiom da ili?,kiuj?

Antaý sep jaroj mi atentas pri lafenomeno Esperanto. Mi konstatas, ketiu æi lingvo estas nekonata de la plejgranda parto de la hispanoj, kaj mikuraøus diri, ke ankaý de plej parto ella homoj de la tuta mondo, kvankam pliaý malpli intense ni æiuj bezonas interko-muniki kaj interþanøi informadon pritemoj rilataj al scienco, teknologio,ekonomio, turismo, politiko, juro,senokupeco, ktp.

Nun en okcidento, de duonjarcentonatura lingvo ege æefrolas la uzon kiellingvon interþanøan, pontan, aý kiel vivolas nomi øin: la angla. La potenco kajinfluo de tiu æi lingvo estas sekvo de ladisvolvo ekonomia, scienca, milita kajteknologia de du landoj: Britio kajUsono.

Antaý tridek aý kvardek jaroj, la plejdisvolvitaj regionoj de Norda Hispanioricevis la influon de Francio. Tiallernantoj tiamaj penis lerni la francan æeniaj lernejoj. Nun lernado de la francaen Hispanio komencas esti ion danøereanekdota. Instruistoj pri la franca havasnur tre malmultajn lernantojn en siaj

Pa¸o 27


klasoj, eæ nur unu... Øi estas pli facila,sed malpli utila..., la lernantoj diras.

c) La bezonata revo, internacia lingvo.-Profesoro Ivo Lapenna instruisInternacian Publikan Juron kaj Historionde Diplomatio æe la Universitato deZagreb. Li prelegis pri Komparita Juro(Soveta kaj Orienteýropa) en la LondonaLernejo pri Politikaj kaj EkonomiajSciencoj. Eseon li verkis estas La lingvaproblemo en internaciaj rilatoj. Traktasøi pri la problemaro kiu aperas kiam dudiverslingvaj popoloj sentas bezononestabli interrilatojn. En æi tiu verkoabundas konita¼ojn historiajn rilate alproblemoj komunikaj, kaj oni povaseltiri konkludojn el la faktoj kiujn Dr-oLapenna montras. Ni ekvidu ilin:

De komence, la popolojinterkompreniøis pere de gestoj, samekiel kutime hodiaý, je la fino de la XX-a jarcento, du diverslingvaj honojrenkontas. Oni ne progresas multe æi tiel.

Laý la historio multajnlingvojn oni uzis kiel interilo,kompreneble ili æiuj estis etnaj.Tiuj lingvoj korespondas aldiversaj periodoj de mastrecokaj koloniado fare de popolojkiuj uzis ilin kiel proprajn. La ¶inakulturo disvastiøis pere de skribadokonita de la 15-a jarcento antaý Kristo.Poste venis la greka lingvo. Sekvis lalatina dum multaj centjaroj. La arabakovris la multaj jaroj kiam øin paroliskultura kaj milita potenco. Las turka lasisspuron æe la Balkanoj. Nune, en Eýropokaj Ameriko notendas lingvoj hispana,angla, franca, germana, itala rusa, kajkelkaj pli.

Loøantoj kaj politikistoj de kelkajlandoj ankoraý penas por ke oni tradukualies lingvojn el la ilia. Ili demandas sin:kial nia lingvo devas gravi malpli olalies?

Se oni analizas la nunan EýropanUnuiøon formiøantan, supozante nurdekkvin landojn kaj dekdu lingvojn, onipovus formi pli ol cent eblajnkombina¼ojn. Æe konferencoj, debatoj,resolucioj, kaj tiel plu, devus esti svedojkiuj mastras la portugalan, kaj portugalojkiuj mastras la svedan, sed ankaý grekojkiu mastras la nederlandan. Laproblemon oni divenas nefinebla. Se onidecidus starigi pontan lingvon, la anglanekzemple, tio ne feliæigus la francojn,kiuj kunfondis la Unuiøon. Ni estas samekiel je la komenco de historio, kvankamkun la malavantaøo, ke almenaý lacivitanoj el la plej riæaj landoj el la Tero,æar ili havas pli þancojn por interrilati,ni povas altrudi al la cetera mondo la du

aý tri lingvojn kiuj gravas al ni.Kvankam øi estus nur promerkata intereso, necesasdirekti la rigardon al la milojda milionoj da loøantoj de¦inio, Bharato, kaj tiel plu, alla graveco de ekonomio rusa,

tiel malbone ekspluatata, kun malsimilaalfabeto, al la konkuranta teknologio kajforpenetremaj merkatoj de landojorientaj kiel Japanio, Koreio, Tajvano,Malajsio, kaj aliaj, ankaý uzantemalsimplajn skribajn sistemojn...

Jam en 1917 E. Staw diris: Estaskompreneble, ke homo kiu parolas kajskribas sian lingvon povas diri æion ajn,dum se uzante alies lingvo, øi povas dirinur tion, kio siaj konoj øin kapabligas..

Pa¸o 28


Ivo Lapenna mem, analizante lapsikologian aspekton kiun enhavas lauzo de stranga lingvo, diras: ne estas iukiu ne sentas sin iomete ligita kiam liparolas aý skribas strangan lingvon. Jupli klera li estas, des pli li havas tiunsenson de lingva malpliiøo..., jeinernaciaj kongresoj kutime okazas, keiu ajn delegito þatus diri ion, sed æar line regas la oficialan lingvon, li preferassilenti.

Inter tiuj, kiuj pensis pri la utileco deekzisto de internacia lingvo ni citos lajenajn:

1 Juan Luis Vives, kiu diris en 1532, keestus bonega la ekzisto de ununuralingvo, kiun æiu popolo povus uzi... Lalingvo latina mortos, kaj tiam estosgranda konfuzo.

2 Renato Descartes diris en 1629: estasmulte da homoj kiuj øue oferus kvinaý ses tagojn de sia libertempo porpovi komprenigi sin de æiuj homoj...,mi kuraøus esperi universalanlingvon, tre facilan por prononci, lernikaj skribi...

3 Jean Marie Arouet, Voltaire: hodiaýloøanto de Bergamo, Italio, kiuvojaøas laý malgrandaj kantonojsvisaj, kiun nur monteto disigas,bezonas interpretisto kvazaý li estusen ¦inio...

Sekvo de æi-tiuj diroj kaj pensoj pri labono esti internacia lingvo estas la pliol tri cent projektoj verkitaj de homojde multaj landoj laý la lastaj jarcentoj.Menciinda estas la lingvo Volapük, dela pastro germana Martino Þlajer[Schleyer], (aperinta en 1879). Post dekjaroj disvastiøis ege, estante preskaý tri

cent asocioj kaj dudek kvin ¼urnaloj, kajankaý kelkaj dekduoj da lbroj verkitajvolapuke. Kelkaj cirkonstancoj, inter ilila apero de Esperanto en 1887, kaýzisøian malvastiøon kaj malaperon.

d) La unua jarcento de Esperanto. Je1859 naskiøis la kreinto de Esperanto,Lazaro Ludoviko Zamenhoff (1859-1917) en Bialystok, urbo subpremita dela cara reøimo kaj sekvo de konfliktojkaýzitaj de diversaj gentoj, lingvoj kajreligioj kiuj kunekzistis tie. Esperantokomencas disvastiøi ekde 1907,venkante obstaklojn al sia disvastiøadokaj disvolviøo kaýzitaj, inter aliaj, prola eksplodo de la Du Mondaj Militoj.

De tiam, esperantistoj de la tuta mon-do informas nin pri atingoj rilate al ladisvolviøo, disvastiøo kaj akcepto de æitiu artefarita idiomo. El la konita¼ojeligitaj el la verkoj de Ivo Lapenna,datumitaj je 1972, mi konigos al vi lasekvontajn:

Instruado: je 1964 ekzistis pli ol du millernolibrojn de Esperanto en pli ol kvindek lingvoj. Je la lernajaro 1968/9 oniinstruis øin æe 543 lernejoj el 31 landoj.Estas katedroj de Esperanto en dudekoda universitatoj, kaj lernejoj en landojkiel Anglio, Germanio, Usono, Koreio,Italio, kaj tiel plu. En la Universitato deLa Laguna —Hispanio— ekzistiskatedro de Esperanto.

Literaturo: en Londono la Brita Aso-cio de Esperanto havas libraro de pli ol33000 titoloj, libroj verkitaj en Esperan-to kaj tradukitaj en Esperanton.

Scienco kaj tekniko: estas deklaracio dekvardek membroj de la Akademio Fran-ca de Sciencoj de 1924 kiu øuste taksis

Pa¸o 29


la valoron de Esperanto. Ankaý estasmanifesto de 85 japanaj scientuloj en1950, kaj resolucio de scientistoj ¶inajen 1951. Estas tradukoj en Esperantonde verkoj de Konfucio, Leibnitzo, Kant,Descartes, Lasalle, Marks, Engels,Lenin, kaj tiel plu.

Vortaroj kaj terminaroj: øis 1972 onikonis pli ol 160 vortarojn pri 50 fakojkiel filozofio, scienco, tekniko, gildoj kajprofesioj. La enciklopedio Espasa, deHispanio, enhavas kelkajn tradukojn dela terminoj kiujn øi difinas, inter ili es-tas la esperanta. Eble ne æiu hispano sciastion. Oni devas diri øin.

¬urnaloj kaj magazinoj: estas multajen preskaý æiuj landoj el la mondo. Larevuo Esperanto havas abonantojn el 89landoj.

Esperantaj organiza¼oj: la plej gravaestas la Universala Esperanta Asocio.

Delegita reto: en 1971 estis pli ol 3500en la mondo, distribuitaj en 66 landoj.Estas delegitoj fakaj, æiu el ili estasspecialisto pri fako kiel edukado,medicino, ekonomio, ktp. La delegitoestas homo kiu parolas Esperanton kajapartenas al la Universala EsperantoAsocio kiu promesas plenumi senpagekelkajn servojn, laý la regularo de la aso-cio. Apartan signifon mi klarigos postepri la senpageco de la servoj.

Kongreso Universala de Esperanto. En1993 øi estis en Hispanio. Ankaý, estasfakaj internaciaj kongresoj, kiel sciencaj,kuracistaj, juraj, blindulaj, kaj tiel plu.

Komerco kaj industrio: en la sesdekajjaroj ekzistis firmaoj aviadilaj kiuj uzisEsperanton por siaj internaciaj komercaj

rilatoj. Kelkaj gravaj firmaoj kajorganiza¼oj, inter ili bankoj, fervojoj,elektronikaj, aýtomobilaj, internaciajfoiroj, ktp, uzas Esperanton. Nun mivolas demandi: Æu ekzistas en 1996, enla mondo, firmaoj kiuj rilatas inter sipere de Esperanto? Bonvolu respondimin poste.

Turismaj libretoj kaj gvidiloj: estas pliol 700 urboj kaj landoj kiuj eldonas pliol mil kvincent en la mondo: Danio,Islando, Japanio, Hispanio, Francio,Germanio, Parizo, Londono, Romo, ktp,estas menciindaj ekzemploj.

Telekomunikado: je 1922 komenciøiselsendoj radiaj en Esperanto en landojkaj urboj kiel Usono, Londono, Moskvo,Øenevo, Helsinko, ktp. En 1972 havisprogramojn en Esperanto urboj kielVarsovio, Romo, Pekino, Berno, Vieno,kaj tiel plu.

Poþtaj stampiloj: oni elsendis oficialajnstampilojn kun tekstoj en Esperanto. En1925 la Internacia Telegrafa Unio sekvisla rekomendon de la Ligo de Nacioj,agnoskante Esperanton kiel “klaranlingvon” por telegrafaj komunikadoj.

e) Internaciaj organizoj agnoskis lagravecon de Esperanto. La Ligo deNacioj faris tion je 1922.

En 1950 oni solene donis al laSekretario de la Unuiøintaj Nacioj petonfavoran al la Internacia Lingvosubskribita de preskaý kvin centorganiza¼oj kun pli ol dek kvin milionojda anoj kaj unu miliono da homoj elsepdek ses landoj. Inter la signantojindividuaj estis prezidanto de respubliko,registarestroj, anoj de parlamentoj,filologoj, lingvaj instruistoj, ¼urnalistoj,

Pa¸o 30


kuracistoj, juristoj, inøenieroj,farmaciistoj, konstruistoj, komercistoj,militistoj, kaj tiel plu.

f) Kaj en 1996..., kio? Øis tiam, øis1972, ni havas resumitan vidon pri lavojo de Esperanto laý sia historio. Lavido estas bazita sur konita¼oj kiuj akcep-tas æiun analizon. Malpli ol jarcento, seni haltas je 1972, sed pli ol jarcento seoni agnoskas, ke tiujn ciferojn onidiskonigas je la dua duono de 1996.

Kiom Esperanto antaýeniris dum tiulonga jarcento! Kia grava malkovro!Kiom da homoj interesiøintaj en la afero!Sed aliflanke, ne estas kredeble, kemalgraý æiuj faritaj penoj dum tiom dajaroj por disvastigi tiel gravan aferon entiom da landoj en la mondo, oni neniamvidis eæ manlibron por elektra borilo, nekpor doma video, ekzemple, verkita enEsperanto, dum en Hispanio tiujn æilibrojn verkitajn en Tajvano, Japanio,Koreio, ktp, oni povas legi en ok aý ebleen dek lingvoj, inter kiuj neniam estasEsperanto.

Ti æi estas realo kiu neas æiunoptimismon kiu povus veni el tio, kionmi antaýe diris pri la progreso de Espe-ranto dum iom pli ol jarcento da ekzisto.

g) Æu oni ofertis la produkton taýge?Oni vidas æion rilate al Esperanto kieldemandan kaj kritikan turon, sed neforan. Mi rigardadas æiun informfontonpri tiu movado, kaj æian iniciatojn ordisvastigo kaj uzo de la lingvo Esperan-to. Tamen, multajn eventojn mi nerimarkis. Þajnas, ke la sanktuloj —seestas tiuj— de la esperanta movadoproklamus solene bezonas disvastigi lafenomenon esperantan laý la tersurfaco,

kaj tuj ili aldonus jes, sed nur iomete.La disvastigaj kanaloj uzitaj en la unuaepoko eble taýgis. Kompreneble tiujuzataj nun ne jam taýgas, se la celoj es-tas tiuj, kiuj mi opinias.

h) Lingvo angla. Laý mia kono, neekzistas, kaj neniam ekzistis, iu anglamovado kiu batalis por la disvastigo dela angla lingvo. Ne necesas.

Se ni volas disvastigon de Esperantosimile al tiu de la angla, ni ekimitu!

i) Kiel? Post mi demandis kelkajninstruistojn pri hispanaj lingvo kajliteraturo, kaj la angla lingvo, pri laopinio kiun ili havas pri Esperanto, mikonkludis, ke ilia scio æitema estaspraktike nula.

Aliflanke, ni pensu pri sloganoj æe his-pana televido: con air bag seria..., madefor you, ktp. Eble la reklamilojesperantaj øenu malpli...

j) Eksteraj signoj de Esperanto. Kiualproksimiøas al Esperanto, øinperceptas tra signaro kiuj povas þoki lin.

Multe da skriba materialo pri Esperanto(libroj, revuoj, bultenoj, lernolibroj,vortaroj...) venas æefe de UEA. Øiaaspekto, kvalita papero kaj tipografia,grafika¼oj (malmutaj) aparta odoro, ktp,memorigas al ni la librojn kiujn oni uzisen publikaj lernejoj hispanaj je la jarojkvardekaj kaj kvindekaj. Multe dapropagandiloj de esperantaj asocioj do-nas bildojn kiu memorigas aspektebroþurojn kaj oktetojn kaj alvokojn almovado kaj kontraýbatalo, kiel tiuj kiujnrevoluciaj kaþitaj movadoj organiziskiam Eýropo pretigis la militon. Ankaýestas homoj kiuj perceptas ian etoson de

Pa¸o 31


francmasona kunvenejo æe æi tiuj modojkaj stiloj de disvastigo.

La Esperantismo havas signon, flagon.Ankaý kristianismo, naziismo kajkomunismo havas ilin.

La Esperantismo havas himnon, kunvortoj en Esperanto kaj muzikon. Nacioj,organizoj politikaj kaj religiaj ankaýhavas øin.

Esperantistoj proklamas Esperantonkiel universalan lingvon de paco,solidareco, unueco, amikeco, neýtrale-co, amo, egaleco, ekologiismo, homahelpo, rilatoj inter popoloj mondaj, kajtiel plu. Universalismaj religioj estasankaý por paco, solidareco, unueco,amikeco, neýtraleco, amo, egaleco,ekologismo, homa helpo, rilatoj interpopoloj mondaj, kaj tiel plu...

Esperantistoj kutime fieras dirante, kesiajn lingvon oni uzas eæ por skribipoezion. Ankaý Esperanton oni rigardaskiel idiomon kun granda beleco.

Nu, tiuj æiuj eksteraj signoj, por kiotaýgas?, kiel utilas?, eble televidajsloganoj en Hispanio jam komencisinkludi frazojn kiel kun pneýmatikasaketo de serio...?, ...farita de..?

k) Kritikaj aspektoj pri disvastigo de Es-peranto. Kelkaj rimedoj uzataj por keEsperanto disvastiøos kaj universaliøosne estis efikaj. Tre ofte oni sentas, keEsperanto estas idiomo kies unika kajæefa celo estas skribi kaj paroli pri simem. Oni povus diri, ke Esperantorigardas sian umbilikon.

Mi neniam aýdis ¼urnalistojn,verkistojn, politikistojn aý lingvistojnhispanajn tra amaskomunililoj diri eæ

unu vorton, fari eæ unu komenton, aludonal la lingvo Esperanto. Ankaý ne alprofesiuloj de firmaoj kiuj sindediæas altradukado de tekstoj. Ankaý mi ne konas,se ekzistas komercajn filmojn kajvideajn produkta¼ojn en originalajversioj, subtitolitaj en Esperanto.

La gradaltigo de Esperanto estasiomete malkutima rilate al argumentojuzataj por altiri homojn al øia lernado.Tion oni konstatas æe multaj eldona¼ojpropagandaj. Sviza revuo nomitaEducateur prezentis en 1979 artikolonpri pedagogio de Esperanto, kie øi diris:

La pedagogio de Esperanto,finfine, estas vera moraedukado. Kontaktojnestabligitajn pere de komunalingvo kreskiga inteligento kajkoro; ili malfermas al la servode la homaro. Æie, kieEsperanton oni enkondukis, nividas naskiøan atmosferon deøojo kaj boneco...

Oni ne komprenas kiel uzo de lingvo,kia ajn øi estas, povas porti popolojn altiu estato de graco, paco kaj feliæosenfinaj. Mi ankaý ne komprenas por kiotaýgas tia argumento.

En la hodiaýaj tempoj, ne gravas mul-te ankaý la fakto, kvankam vera, ke tiuæi lingvo estas tre simpla kaj rapidelernebla, aý ke oni povas lerni øinsenpage. Oni kontraýdiras: sed mineniam vidis eæ unu solan lineonskribitan en tiu æi idiomo.

Ankaý ne utilas kontraýmeti kajkonkurencigi la lingvon anglan kajEsperanton. Homoj povus esti feliæaj, senur oni konas kaj uzas tiujn du lingvojn

Pa¸o 32


kiel interþanøaj lingvoj. Ni scias, keekzistas vortarojn angla-Esperanto-an-gla, kaj ankaý tekstoj skribitaj en la an-gla por ke la angle-parolantoj povu lerniEsperanton.

Tial, æar æiu kiun mi diris, oni havas lasenson ke Esperanto estas lingvo ke,malgraý øia longa jarcento da ekzisto,ankoraý ne eliris el siaj apartajkatakomboj, kaj tio estas sekvo —laýmia opinio— de eraraj klopodoj degradaltigo, disvastigo, ktp, pli taýgaj porreligio aý sekto ol por kio øi fakte estas:artefarita lingvo, tre facile instruebla,lernebla kaj uzebla, kaj kun kiu onipovas paroli kaj skribi pri tio dia kajhoma, pasinta, estanta kaj ostempa,same kiel oni faras pri la ceteraj lingvojde la popoloj de la Tero.

l) La mondo de la angla lingvo. La mon-do en kiu la angla lingvo regas, æiomalsamas. Homoj interesiøintaj pri laangla, kaj ankaý tiuj por kiuj gravaske la angla estu disvastigata, agas tutealie. Ili ne estas tiel altruismaj aýsindonemaj, aý narcisismaj, aýmalsimplaj...

La materialoj kaj rimedoj instruaj kiujnoni uzas por lernigi la anglanrenoviøadas, moderniøas æiutage kajuzas ilojn aýdovideblajn, informadikajnkaj telekomunikajn. Oni ankaýpromocias æeestadojn en la landoj kie lalingvo estas origina, studentajninterþanøojn, teknikojn por frue aýdastimuligado, aý stimuldo de subkonsciodum dormo, kaj tiel plu.

Tamen, lernadon pri la angla neniupromocias per argumentoj rilate allernfacileco, nek kiel ekonomia øi es-

tas, nek per la mallonga tempo kiun onibezonas por lerni øin. La anglan onipromocias nur pere de øia bezono. Tioestas æio.

La angla lingvo ne havas himnon.Ankaý ne havas standardon øi.

La rimedoj por lerni la anglan estasmalsimplaj, brilaj, luksaj, aktualigitaj,riæaj kaj multekostaj. Malgraý tio, onivendas øin æie kaj æiam, kaj estas uzata.Lernejoj pri angla ekzistas, subtenas sin,longdaýras, kreskas kaj multobliøas æarili gajnas monon.

Mi neniam aýdis, ke la angla estas lalingvo de la paco, solidareco, kaj tiel plu,kvankam øi estas tio, same kiel la aliaj.

Homoj kiuj studas la anglan nune, nevolas —eæ fore— verki poemon pere deøi, nek traduki øin el aliaj lingvoj en langlan.

Mi ne scias pri homoj kiuj por promociila anglan uzas argumente tiujn beleconkaj harmonion kiujn oni sentas kiam iliaýskultas øin.

Mi ankaý ne scias pri la stato deorganiza¼oj naciaj aý internaciaj kiescelo estas, æefe, priparoli la multajnvirtojn kaj bonegojn de la angla lingvo,kaj eæ malplie je maniero seninteresa,altruisma kaj senpaga.

Tromultokaze mi bezonis ekuzi miajnmalgrandajn konojn pri la angla porekscii la enhavon de informoj kiujn miricevas pri elektroniko, informadiko kajaliaj fakoj de mia intereso. Okazis al mila samo, kiam mi volis lerni uzi ilojnkiuj utilas por komuna uzado, kielaýtomata telefona respondilo, video-kamero, senfadenaj aýskultiloj, CD

Pa¸o 33


kompakto-diskedaj reproduktiloj, kaj tielplu.

Persone, mi æiam preferos traduki elEsperanto ol el la angla, sed mi ne havasla okazon...

La operativaj sistemoj kreitaj de lamultinaciaj firmaoj informadikajenhavas alfabeton multe pli simila al laangla ol la esperanta alfa-beto, kaj tamen tiun æi neankoraý oni reformis.

Plej parto de la profesiulojhispanaj kiuj rilatas alkomunikmedioj klopodaslerni la anglan, precipekiam ilia laboro igas ilin fariraportojn kaj intervjuojn enlandoj kies lingvo ankaý ne estas la an-gla.

En Hispanio oni uzas la anglan tro ofteofende kaj trouze, eæ por iuj kiuj vivtenassin instruante øin. Ni rememoru lasloganon "con air bag de serie..." æetelevido. Tamen, øi persistas.

Al æiuj interesiøantoj pri tio, ke Espe-ranto okupu similan lokon en la mondokiun okupas la angla, mi kuraøas konsili:instruu, lernu kaj uzu Esperanton, as-pirante al la samaj celoj al kiuj aspi-ras tiuj kiuj hodiaý instruas, lernas,kaj uzas la anglan.

Eble la situacio de la esperanta movadomonda estas tiu, kiu taýgas al membrojkiuj vere bezonas malpli la uzon deEspernato —kaj øenerale iun ajnidiomon ne sian– ol tiuj, kiuj jam uzasaliajn lingvojn, kiel la angla, prekaýæiutage, kaj tiu uzo gravas por sia estantokaj estonto.

Tial mi opinias, ke ni devas zorgiintense kaj racie por ke Esperanto subirual la areno en kiu mezgradaj lingvojbatalas por superrego kiel lingvoj. Tioestas la mondo de ekonomio, komerco,teknologio, sciencio kaj senokupeco.Temas pri lingvo sole por lerni kaj uzioni uzas tiel, kiel mi postulas. Por tio,necesas —mi kredas, ke nepras— þanøi

la filozo-fion kaj manieron porfari tion tuþante disvastigon detiu artefarita idiomo.

Tial mi volas presentiproponon kiu alproksimi-øasal tio, kio povus esti strategiopor meti en la merkato bononaý servon, Esperanton. Por tio,unue oni devas pensi en la

potenco, æar øia geografia vasteco, de laFederacioj de Esperanto en æiuj landojde la mondo, kun anoj kaj parto-prenantoj. Temas turnigi ilian kulturankarakteron, sen malaperigo, porplipotencigi øin, kiel entrepreno kiu, æarøi estas tio, havas pli difinitaj celoj kajmalpli vitraj. Tra la tutaj regionoj kajnacioj de la mondo estas firmaoj kiujenlandigas aý ellandigas objektojn aýservojn produktitajn —aý ne— de ilimem. Temas pri konvinki respondecu-lojn, ke ili uzu Esperanton, kune kun lakutima lingvo de interþanøo. La estigonde la ideo oni povus ekeftivigi same kiella aliajn. Oni oferas la produktonsenpage. Oni provas du aý tri foje. Seinteresas, oni iniciatas komercadon. Oniakordas tiujn kondiæojn, kiel prezojn,kvaliton kaj templimojn, kaj oni labo-ras tiel dum øi funkcias. Se ne estas in-tereso, æio bona. Eble oni ne bezonasEsperanton, nek iun ajn lingvo en laregiono.

Mi volaspresentiproponon...

Pa¸o 34


Alia propono estas ekstaro æe æiu landojsamtempe de CD-roma diskedo, metanteøian enhavon ankaý en Internet. Tiu æidiskedo enhavus tion, kio estas necesapor ke parolantoj de la 200 plejdisvastigintaj lingvoj (kio enhavos 90%de la enloøantoj de la planedo) povuseklerni Esperanton. Cd-rom povasenhavi æirklaý 600 megabajtojn de in-formo. Tio povasesti 500 paøavortaro de Espe-ranto, kiu entenus40.000 vortojn,kaj aliajn 200vortarojn por æiualia lingvoelektita. Ankaýestus gramatiko deEsperanto verkitaen æiu el la 200lingvoj, havante200 paøojn æiulingvo. Tio egalus140.000 paøojnentute. Ankaý onipovas meti la Plenan Ilustritan Vortaron,kaj sonbendojn kun prononcado de Es-peranto. Por tiuj personoj kiuj ne havasCdrom-legilon, oni povas fari kopion surdiskedo normala por komputilo. Eæ seoni ne havas komputilon, oni povas farikopion en papero. La produktadon de ladiskedo oni devus fari ene de unu jaroaý malpli en æiuj 200 landoj kie tiuj 200lingvoj estas parolataj.

La nova¼on por lernado kaj uzointeraktiva de la idiomo en æiu landoestus komi-siita al firmaoj fakaj pri in-forma-diko. La laboro alportita de æiulando estus donita ene de diskedo al lafirmao por traduki al CD-rom. En æiu

lando ekstarus firmao kun aportoj de1000 membroj, po 5000 pesetoj. La la-boro en æiu lando estus farita de la 20plej regantoj de la lingvo, kiu enspeziøus200.000 pesetoj por sia laboro. El tiududeko, la laboron disdonus la plej kleraen la lingvo al la aliaj 19. La CD-romdiskedojn oni povus vendi po 5000pesetoj. Post la vendado, oni donus la

gajnojn al lafirmaanoj kiujinvestis la monon.

Tiuj diskedoj estusege fruktodonaj, æaroni povus fari tiomda filajn disekdojn(tio estas: kopiojn)kiel oni volas surpapero kajmagnetika diskedo.Tiujn filojn ankaýoni disvendadus.Vendpunktoj por lamaterialo povus estiæe æiu lando aý

mondregiono la tradukaj firmaoj jamcititaj.

Tiuj agoj por disvastigi kaj uzigiEsperanton donus je malmulte da tempobrilegajn rezultojn. Ili estus iniciata¼ojdeasocio kiu, ne volonte, obtenusekonomikajn profitojn, sed se la aferone progresos, estus kiel loteria biletonepremiita, kaj kiel aventuro estasbaldaý forgesita.

Kion neniam oni forgesus estas laartefaritan lingvon Esperanton, kiun onidaýrigos uzante æe la æiamaj etosoj,same limigitaj, por tio, kion oni uzas øinnun; tio estas: por paroli pri Esperanto,pri frateco, pri eko-logio, paco, kaj tiel

200 lingvoj = 140.000 paøoj!

Pa¸o 35


plu; temoj pri kiuj ni æiuj ja scias æarestas multe da homoj kiuj memorigas ninæiutage kaj ankaý en nia gepatra lingvo.

Dankon.

11 POSTPAROLADO

Kiam la parolanto finis, li invitis laæeestantaron fari demandojn kajklarigojn, se ni volis. Kelkaj samideanojrifutis kelkajn faktojn kiujn Onsalo diris,kvankam li estis dirinta, ke sia informodatumis de 1972. Ankaý, oni gratulis laparolinton por prelegi tiamaniere antaýaro de esperantistoj! Oni diris al li, keEsperanto ne estis pli artefarita ol la his-pana aý la angla; ke la esperantaj signojestas tradicie pridiskutitaj, sed neniamoni sukcesis senenriæigi Esperanton deili, same kiel oni ne sukcesis deseñiøi lahispanan, ke estas famaj lingvistoj kajunivesitataj profesoroj kiuj ne nur parolisbone pri Esperanto, sed kiuj eæ þanøispublike —pere de ¼urnaloj— sianmalfavorajn juøojn pri Esperanto. Onidiris al li ankaý, ke ni ne povas fari kiella anglistoj, æar ili havas du objektojnkiujn ni ne havas: la britan (kaj usonan)armeo kaj la monon kiujn ili havas. Seni havus tion, eble Esperanto jam estisdisvastigita tra la tuta mondo, sed ni,esperantistoj, ne volus havi iun ajnrilaton kun Esperanto, æar tiuj rimedojestas senmoralaj kaj neaplikeblaj de ni.

Estis pliaj reagoj al la parolado de Fer-nando Onsalo, sed mi opinias, ke mi jamdiris la esenco de ili. Se ne, la legantojpovas aldoni siajn vidpunktojn en lavenonta numero de Kajeroj el la Sudo.

12 LABORKUNVENO.

Poste, la prezidanto de HEF, Sro Anto-nio Alonso Núñez, prelegis pri kelkaj

atingoj de Esperanto kaj esperantistojdum la jaro kuranta.

Antaý lia komenco, oni demandis, æula prelego devos esti dirita hispane aýesperante. Oni balotis, kaj nur dusamideanoj volis, ke øi hispaniøu.Sekve, la Prezidanto prelegis en Espe-ranto pri la paþoj al Universitata nivelo,klarigante, ke ne æiu taýgas por instruiæe universitato.

Resume, li diris, ke:

1. Æe Valencio æiu kiu faras esperantankurson ricevas 2 kreditojn.

2. La Nobelpremiito Reindhardt Seltenvenis al Murcia kaj ankaý al Santiagode Compostela.

3. Somerkurso en Santia-go. John Wells iros kajprelegos pri Æu þercoaý serioza afero æe launiversitato? La pre-universitata esperantakurso komenciøos lavenontan someron.

4. Samideano Alonso Núñez ankaýpriskribis resume la revoluciojn pri lahoma komunikado, kiuj estas jene:

1 Alfabeto.2 Decimalaj nombroj.3 Metra decimala sistemo.4. Esperanto.6. Informadiko.

Je la fino de tiu interesa prelego, iusamideano Jesuo de las Heras petispermeson de la estantaro legi parton dela prelego dirita de Zamenhof en SanktaPetersburgo je la Rusa Kongreso okzintaen 1910, kaj post akcepto de æiuj, li legisla faman dokumenton Pri la neceso

EksprezidantoWells

Pa¸o 36


paroli Esperanton. Sekvis debato pri lanuanco, ke Zamenhof ne diris nur enEsperanto, sed finfine la plimulto asertis,ke oni parolas Esperanton en esperantajkongresoj, kaj la problemoj por kunantojne esperantistaj ne devus gravi pli ol laneceso paroli en Esperanto. Aý almenaýtiu estis mia impreso. Se vi havas alianimpreson, vi povos diri æi tie.

13 FILMOJ

Je la kvina kaj duono posttagmeze, nividis kelkajn filmojn pri antaýaj hispanajkaj universalaj kongresoj de Esperanto.Estas samideano kiu ankaý estasamatora, — kvazaý profesia— filmisto,kaj li kutime filmas la kongresojn kiujnlin li partoprenas. La gesamideanoj povisvidi sin je antaýaj kongresoj, kio egeamuzigis ilin!

14 HALEA KUNSIDO.

Kelkaj samideanoj diris al mi, ke ilivolis partopreni kongreson de HALE,kio tre surprizis min, æar oni ne kunvokisøin ene de la HEF kongreso, kaj ne es-tante la prezidanto, Martín Bustín Beni-to. Tamen, æar la pasintan jaron ja estiskunveno de HALE, kaj æar æeestis lasekretario de HALE kaj la kasisto, kunekun kelkaj aliaj membroj, ni akordiskunveni.

Ano de HALE diris, ke sia adreso es-tas difektita, kaj li ne ricevis lamagazinon. Eble tiu problemo estas plikomuna ol dezirite, tial bonvolu, se vikiu legas tion ankoraý ne havas vianekzempleron de Kajeroj el la Sudo,bonvolu skribi al ni dirante vian novanadreson. Estas multaj magazinoj kiujnla poþto redonas al ni, kaj ni ne havas lanovan adreson. Kion ni faras nun estas

gardi la ekzemplerojn øis ni havos lakorektajn adresojn.

La æeestantoj rezoluciis demandimonon al anoj de HALE por aæetiskaneron kaj printiklon por pliboneeldoni la magazinojn Kajeroj el la Sudokaj El Correo del Esperanto. Tamen, nine akordis manieron por fari tion, do sevi povas kaj opinias, ke vi devas helpi,vi jam scias nian adreson. :-)

Samideano Ludoviko O¶er proponas,ke El Correo del Esperanto havu siantitolon ankaý en Esperanto. Kom-preneble, tio ne rilatas al HALE, tial nitradonas la ideon al redaktoro de larevuon.

Alia samideano demandis, kial HALEne aliøas al HEF. Oni diris, ke tio jamestos klarigita la antaýan jaron, kaj keestis laýstatuta afero. Sed æiel, oni povasaliøi al SAT kaj samtempe al UEA.

La æeestantoj je la kunsido de HALEestis José María Bernabéu, JoaquínHernández, Giordano Moya, José LuisPérez Óvilo, José Antonio Cabezos kajla subskribinto, Jesuo de las Heras.

Lundon la 15-an de julio

15 GRAMATIKA BABILADO.

Estis programita vojaøo al MalgrandaMaro kaj mara ekskurso, kaj la plejmultoel la kongresanoj iris tien. Bedaýrinde,la redaktoro de æi tiu magazino ne havasresumon pri tiu fakto. Sed mi havas prila alternativo, la GRAMATIKA BABI-LADO, pri kiu mi resumos nun.

Sed antaý tio, okazis politika aferorilate al El Correo del Esperanto, kiu,kiel vi eble scias, publikiøas kun lamorala subteno de HEF, kies nomo es-

Pa¸o 37


tas en la unua paøo de la magazino. Estisakra sed civiliza diskutado, æar estispolitika artikolo sur la unua paøo de lanumero de julio, kaj oni diris, ke oni nepovus publikigi tion tiel, æar Esperantononi ne povus rilati al politiko. Post longadebatado en kiu ni aýdis stulta¼ojn kajsaøa¼ojn, ne gravante kiu diris kion, nikonkludis jene:

1. Esperanto ne apartenas al HEF, nekal UEA, nek al neniu, æar Zamenhofjam cedis siajn rajton al tuta homaro.Sekve, iu esperantisto povas uziEsperanton por tio, kion li volas.

2. La nomo HEF kompreneble apartenasal HEF, kaj sekve oni ne povasinkluzivi tiun logotipon kaj samtempeartikolojn kiujn HEF ne aprobas.

3. La numeron de julio de El Correo delEsperanto oni povas disvendi kunekun la indiko, ke estis erareinkluzivitaj artikoloj politikaj, sedHEF ne rilatas al politikaj emoj kajsekve ne aprobas ilian inkluzivon. Aý,preferinde, oni ne disvendos lanumeron de julio de El Correo delEsperanto. Tio estu laývole de laredaktoro de la magazino.

Tamen, El Correo del Esperantoankoraý estas la plej bona magazino priEsperanto hispane verkitaen Hispanio

Finfine, ni poviskomenci nian grtamatikanbabiladon, kaj mi devaskonfesi, ke mi aýdisverajn majstron paroli prigramatiko tie! Kaj kiamoni æeestas je majstrejo, oni nur povasfari tion: prenu krajonon kaj notu.

Du temojn ni priparolis: la demandopri lia/sia kaj la pasiva voæo, inkluzivede la tiel nomata meza voæo. Æar tiu æiraporto ne estas lernolibro kaj jamdikiøas troe, mi ne inkludos tiujn dugravajn temojn, sed eble en la estontecomi konvinkos la prelegintojn por ke ilireverkos la temojn por publikigo æi tie.

Mardon, la 16an julio 1996

16 PRELEGO EN ESPERANTO

Samideano Luis Serrano prelegis priFor la malriæeco. Li diris, ke riæeco kajmalriæeco kunvivas en la sama socio,unu apud la alia, kaj la nuna socio farasnenion por rimedi tiun situacion. Likonkludis, ke solvo estas pli proksimaol ni kredas, æar malriæeco ne troviøasfor, sed ene de niaj riæaj landoj ankaý,kaj ke nia socia sistemo kulpas pri tio.

17 HEF ØENERALA KUNSIDO

Posttagmeze, ni vizitis la enterprenonScorpius en apuda urbeto Alquerías, kieloøas la organizantoj de la Kongreso, kajpost ni vidis grandan magazenojn kajkion øi enhavis, ni kunsidis en grandasalono.

La Moþta Prezidanto de HEF, S-o An-tonio Alonso Núñez, salutis kajenkondukis la diversajn punktojn de la

tagordo:

1 Prezentado, lego kajeventuala aprobo de laantaýa kunveno. Estisproblemo æar estis redaktitahispanlingve, sed niaprezidanto surprizis ninlegante øin en Esperantotamen. Kompreneble, oni

aprobis øin.

Krajonoj por noti...

Pa¸o 38


2 Prezento, studo kaj eventuala aprobode kontoj de HEF kaj Libroservo. Oniaprobis tion, ankaý.

3 Raporto de aktiva¼oj dum 1995.

4 Premio Klara Zilbernik. Kiel ni æiujscias, Klara Zilbernik estis la edzinode L.L. Zamenhof, kiun þi apogis dumsia tuta vivo. La Hispana EsperantoFederacio æiujare premias virinon porla apogo kiun þi donis al sia edzo enlia esperantista aktivado. Æi jare lapremio estis gajnita de María Dolo-res Egea Estañ, pro la helpo kaj apogokiu þi daýre donis al sia edzo, JoséMaría Bernabéu Franco, nunakasisto de HEF kaj ankaý de HALE.

5 Elekto de du hefanoj por kontrolikontojn. La asembleo opiniis, ke neestas bezonata, sekve oni elektisneniun.

6 Nova¼o: a) Informo de advokato prihereda¼o: mortinta esperanta paro lasis3.750.000 ptoj. al Fonda¼o Esperanto,sed post pagi al la advokato, restas3.500.000 pesetojn.

b) ILEI nun estas sub la gvidado deSro Tarín, de Valencio. La prezi-danto de HEF diris, ke kielinteresiøulo pri la afero, mi opinias

ke æiu bonvolu prezenti sin al laekzameno de ILEI. Estas 3 þtupoj.Mi plene apogas la opinion de Sro

Tarín, ke fakte en niaj vicoj regasanar¶io. Æiu diplomo de ILEI ape-ros kun subskribo de Universitato,se niaj klopodoj sukcesos.

c) La venonta kongreso okazos enValencio, kadre de la EýropaKongreso. Post la fino de æi tiuEsperanta Kongreso oni povas irial Santiago de Compostela porpartopreni en la unuan Kurson dela Somerkursa Universitato.

d) Ob¼etantoj: en Murcia estas laGrupo de Esperanto Æielarko kiusole en Hispanio nun havasob¼etantojn, sed ne sole por Espe-ranto. Poste ni klarigis,ke la unuafojo kiam Esperanto havisobjektantojn laborante por si estisdanke al la agado de la UniversitataAsocio Rossetta Þtono, kaj apartede sia prezidanto, Pedro Macanás,kiu estis helpata de anoj de la Gru-po de Esperanto Rikardo Kodornju',de Murcia. Bedaýrinde oni deprivisambaý asociojn de siaj sidlokoj, kajili ne plu povis labori pere deob¼etantoj.

e) Agado de Eýropa Parlamento:oni demandis al 25 parlamentanojpri Esperanto. Du respondis iomfavore. Æu li apogas la projekton,aý ne, ni ne scias. Estas 70 eýropajparlamentanoj kiuj apogasEsperanton en Estrasburgo. Oniankaý klarigis, ke Esperanto estisparolata en la Eýropa Parlamentejodum kvin minutoj.

GRAVA KLARIGO:

Tio ne estas oficiala akto de laKunveno Jara de HEF, sed perso-na resumo farita de la redaktoro deKajeroj el la Sudo, kiu kom-preneble povas enhavi erarojn. Porekzakto, referu al Libro de Aktojprizorgita de la sekretario, Sro Ma-nuel Parra Benito.

Pa¸o 39


f) Grava afero estas nun, kevenontjare oni devas renovigiestraranojn de HEF. Oni devas trovikandidatojn al prezidanteco, lanuna diris.

g) Jam estas pretigita la vortaro deFernando de Diego: 50.000 vortojkune kun esprimoj apartaj. Nibezonas monon por øin eldoni. Æarmankas ankaý eta vortaro, estas duproponoj: æu reeldoni la Lexicón-Sopena, æu oni ankaý povas eldoniresumon de tiu nova vortaro verkitade F. de Diego. En Valencio aperisgrandan stokon de la Lexicón-Sopena. Se estas 300 ekzemplerojaý pli, ne bezonas reeldoni nun lavortareton.

h) Pasintjare ni aldonis du postenojnal la estraro de HEF: direktoron kajvicsekretario, kiujn nia estatuto neprovidis. Oni konsentas þanøi laestatuton tiurilate.

i) Doktoro José Luis Pérez Óvilookazigis, ke la Nobelpremiito D-roReinhardt Selten venis en Murcion.Estas grava afero, ke li venis, ke launiversitato pagis por øi, kaj ke latelevida intervjuo kiun oni faris al liestis en Esperanto, ne en la angla,kiel la ¼urnalistoj volis. Restu klarela gratulo pri tiu belega iniciato.

Kaj laste, dankon kaj gratulon al Fran-cisco Miguel Garre kaj la Grupo de Es-peranto de Alquerías (Æielarko) pro tiuæi Kongreso.

Sugestoj kaj proponoj

La Prezidanto mem diris, ke la junajanoj de HEF petis, ke ili pagu same kiella aliaj membroj je la lasta kunveno enSalou, por ankaý havi la samajn rajtojn.Oni parolis pri la enskribo al Kontakto,kiu æiu juna HEFano havas senpage,sed oni klarigis, ke estas HEF kiu pagaspro la subskriboj. Finfine, akordiøis, farireferendumon por æu estu rabaton je lakotizo por junaj HEFanoj, kaj ke laestraro de HEF decidos kia rabato estos.

Casanova: mi proponas eldoniUniversalan antologion, kiu inkluzivasunu frazon en 3500 lingvoj. Ankaýelstarajn verkojn de æiuj lingvoj enEsperanton. Nun estas dek personojimplikitaj en la projekto.

Prezidanto Alonso deziris koransukceson al la mirinda verko deSamideano Casanova.

Luis Serrano Pérez: parolis nome deKAE, kaj demandis al la respondeculopri la mono ¼us akirita de la Fonda¼o Es-peranto, æar estas multe da mono. Pri tioparolis sinjoro Cabezos:

Juan Antonio Cabezos Martínez: laFonda¼o enhavis 3.500.000 nun. Tiumono ne povas elspezi laýleøe. Ni nurpovas elspezi la interesojn de tiu mono.Sed nur la 70%, kaj la alia 30% devasrekapitaliziøi aý pagi kostojnadministrajn.

Denove parolis samideano Luis Serra-no Pérez kaj petis, ke oni eldonosadresaron de la Hispana EsperantoFederacio. La prezidanto diris, ke ni es-tas malmultaj. Se gravulo atingus laadresaron, li vidus, ke la nombro estas

Drº Pérez Óvilo, P. Macanás kaj R. Selten

Pa¸o 40


malgranda. Tiam Jesuo de las Herasdemandis æu oni rajtas havi la adresaron,se oni tion petas de la estraro, kaj onidiris al li, ke laý la intenco. Li respondis,ke por sendi florojn al la samideanaro!,sed kompreneble vi, legante, scias nunkial mi demandis tion.

Merkredon la 17an de julio

18 VARMA TEMO: KEA

La Sinjoro Prezidanto informis, ke laKataluna Esperanto Asocio ne prezentospeton al Universala Esperanto Asociopor esti konsiderata enlanda asocioaliøinta al UEA, kaj tial la afero multemalvarmiøis, kaj ankaý estas finita afero.Tamen, Sinjoro Pina Tuells demandis prila kialo de la krizo, kaj oni diris, ke nepovis esti du enlandaj asocioj ene de lasama lando, do se KEA aliøus tiele alUEA, tiam HEF devus malaliøi.

[Sennaciece parolante, kieltaýgas en magazino kielKajeroj el la Sudo, la krizo

neniam devus ekzisti, æar se niestas kontraý nacioj favoreal Mondio, la tuta afero þajnasal ni nur infaneta.]

Æar la afero estis tiel rapide finita, oniproponis daýrigi la ne ankoraý finitanlastan parton de la Kunsido de HEF, æarla salono kiun pruntedonis oni al nihieraý devis fermiøi pli frue ol ni kredis.

19 HEFA KUNSIDO, dua parto

La Prezidanto memorigis nin, ke estasdecidite fari referendumon, por ke la tutaHEFanaro decidu, æu sia junularo pagosiomete malpli aý ne.

Ankoraýa temo estis, ke la KatalunaAsocio de Esperanto proponis la ekestonde Kultura Asocio Esperantista. LaHEFaro devas esti konsultata.

La ne jam finitan temon pri krokodilirajte æe nia nacian kongreson denovestarigis samideano Serrano Pérez. Estisproponoj pri spegula kongreso hispanepor nekompetentaj esperantistoj kaj

Luksa kompanio...

Pa¸o 41


kunantoj neesperantistaj, sed finfine onidecidis referendumi ankaý pri tio, æarvidende øi estas pli grava afero, kerabatitaj junaj kotizoj. Jen la demandopor decidi referendume: Æu oni parolosnur esperante en la kongresaj aktoj laýla programo?

Kaj la lasta temo de la kongreso estispri El Correo del Esperanto, kiu estaseldonita nome de HEF: oni ne devas metiartikolojn pri politiko ekde nun.

20 KONGRESA KURSO

Dum la kongreso estis kurso baza deEsperanto, gvidata de Sro José PinaTuells. Sep kursanoj estis.

21 LIBROSERVO

Dum la tuta Kongreso estis libroservo,kie oni vendis nian literaturon por valo-ro de æirkaý 70.000 pesetoj.

22 KONGRESA BANKEDO FINA

Laý la programo, la lasta akto de laKongreso estas la Oficiala Bankedo, kiufakte estis bankedakunveno. Mi havis luksankunantaron: laorganizinton de la kon-greso kaj lia edzino, lanepinon de Sº RikardoKodorniu, la prezidantonde HEF, kaj la redaktoro deEl Correo del Esperanto.Ni private malfuþis lamondon, sed la viandocerte ne estis plibonigebla!Finfine ni devis øis-revidi..., øis Valencio 97!

Post poemoj, ni kantis Sub la signo del' Espero.

Kamaradino Jo van Hulst informis prikunveno inter SAT-membroj kiu okazosdum la FAULHABER semajnfino de la4a øis la 6ª de oktobro de 1996 en lakonferencejo Mennorodo en Elspeet.

La LEA-komitato havis interesajnkontaktojn kun Jacques Schram elAntverpeno, kaj konsciis ke li havas lakapablecon starigi la SAT-grupon.

LEA en Italio. ¬us antaý la kongresola LEA komitato ricevis leteron de tiunova asocio kiu informas pri la baldaýanoficialan agnoskon de la GotenburgaKonvencio, dum la øenerala kunveno desiaj membroj en aýtuno 1996.

Æe la fino de la kunveno æiuj akordiøispor helpi SATon en la reeldono de Ple-na Vortaro. Tri kvaronoj el la enkasamono estos prunte donitaj.

Tutkoraj salutojn,Guy Cavalier,

Sekreatario de la LEA komitato.

...Venas el paøo 4.

Pa¸o 42


MANIFIESTO DE PRAGA81º CONGRESO UNIVERSAL DE ESPERANTO, PRAGA.

2.972 congresistas - 66 países - 185 sesiones especializa-das - 1 lengua

Nosotros, miembros del Movimiento mundial por elprogreso del Esperanto,

dirigimos este manifiesto a todos los gobiernos, orga-nizaciones internacionales y hombres interesados por la Hu-manidad,

declaramos nuestra intención de trabajar firmementepor alcanzar los fines aquí expuestos,

e invitamos a todas organizaciones y personas a quecolaboren con nuestro proyecto.

Presentado en 1887 como proyecto de lengua auxiliarpara la comunicación internacional, el Esperanto trabaja desdehace más de un siglo por unir a los hombres más allá de lasbarreras culturales y lingüísticas. Durante este tiempo, lasaspiraciones de sus hablantes no han perdido ni importanciani actualidad. Ni el uso mundial de algunas lenguas naciona-les, ni el desarrollo de las técnicas de comunicación, ni eldescubrimiento de nuevos métodos de enseñanza de lenguas,podrán llevar a la práctica los siguientes principios que con-sideramos esenciales para un orden lingüístico justo y efi-caz.1. Democracia. Un sistema de comunicación que privilegia

totalmente a unos hombres, pero que exige a todos losdemás que inviertan años de esfuerzo para lograr un bajonivel de dominio de la lengua, es fundamentalmenteantidemocrático. Aunque el Esperanto no es perfecto,como ocurre al resto de lenguas, sí es muy superior a cual-quier otro rival en el campo de la comunicación mundialen igualdad.Afirmamos que la desigualdad lingüística genera des-

igualdad de comunicación en todos los órdenes de lavida, así como a nivel internacional. Nosotros consti-tuimos un Movimiento para la comunicación democrá-tica.

2. Educación transnacional. Toda lengua étnica está liga-da a una cultura y nación/es concretas. Así, el alumno queestudia inglés aprende cultura, geografía y política de lospaíses anglófonos, en especial de USA y Reino Unido. Elestudiante que estudia Esperanto se informa de un mun-do sin fronteras, en el que cada país se ofrece como hogar.

Afirmamos que la enseñanza de cualquier lenguaétnica extranjera en la educación está ligada a unadeterminada perspectiva sobre el mundo. Nosotrosconstituimos un Movimiento para la educación trans-nacional.

3. Eficacia pedagógica. Tan sólo un muy pequeño porcen-taje de quienes estudian una lengua extranjera llegan adominarla. El dominio pleno del Esperanto es posible in-cluso de manera autodidacta. Diferentes estudios confir-man su el valor propedéutico para el estudio de otras len-guas. Se recomienda, asimismo, como elemento primor-dial para el conocimiento lingüístico de los alumnos.Afirmamos que la dificultad de las lenguas étnicas

siempre será un obstáculo para numerosos estudiantes

que, sin embargo, podrían beneficiarse del conocimien-to de una segunda lengua. Nosotros constituimos unMovimiento para la enseñanza eficaz de lenguas.

4. Plurilingüismo. LA Comunidad-Esperanto es una de laspocas comunidades lingüísticas a escala mundial cuyoshablantes dominan sin excepción dos o más lenguas. To-dos sus miembros han aceptado aprender al menos unalengua extranjera. Esto conduce, en numerosas ocasio-nes, al conocimiento y al amor por numerosas lenguas yen general a un horizonte personal mucho más amplio.

Afirmamos que los miembros de todas las lenguas,grandes y pequeñas, deberían disponer de una mayoroportunidad para alcanzar un alto nivel de comunica-ción en una segunda lengua. Nosotros constituimos unMovimiento que proporciona esta posibilidad.

5. Derechos lingüísticos. El reparto desigual de poder entrelas lenguas es motivo de permanente inseguridad lingüís-tica y de un evidente sometimiento lingüístico en granparte de la población mundial. En la Comunidad-Espe-ranto, los miembros de lenguas grandes y pequeñas, ofi-ciales y no oficiales, se reúnen en terreno neutral, graciasa un compromiso libre y recíproco. Este equilibrio entrederechos lingüísticos y responsabilidad constituye un pre-cedente idóneo para desarrollar y valorar otras solucionesa la desigualdad lingüística y los conflictos lingüísticos.

Afirmamos que las enormes desigualdades de poderentre las lenguas conculcan las garantías expresadasen todos los documentos internacionales respecto altratamiento igualitario sin distinción por razones delengua. Nosotros constituimos un Movimiento en favorde los derechos de todas las lenguas.

6. Diversidad lingüística. Los gobiernos nacionales tien-den a considerar la gran diversidad de lenguas en el mun-do como una barrera para la comunicación y el desarrollo.Para la Comunidad-Esperanto, sin embargo, la diversi-dad lingüística es fuente permanente e imprescindible deriqueza. Consecuentemente, toda lengua, como toda es-pecie viva, encierra un valor en sí misma y es digna deprotección y apoyo.

Afirmamos que la política de comunicación y desa-rrollo, si no está basada en el respeto y apoyo a todaslas lenguas, condena a muerte inexorablemente a lamayoría de las lenguas del mundo. Nosotros constitui-mos un Movimiento en favor la diversidad de lenguas.

7. Emancipación del hombre. Toda lengua libera y limita asus miembros, ofreciéndoles la posibilidad de comuni-carse entre sí, a la vez que les impide comunicarse contodos los demás. Planificado como instrumento univer-sal, el Esperanto es uno de los grandes proyectos en quetrabajan por la emancipación del hombre. Proyecto queposibilita a todo hombre participar como individuo en lacomunidad humana, permitiéndole mantener firmes raí-ces en su propia identidad cultural y lingüística, pero sinlimitarlos. Daýrigas en paøo 44ª

Pa¸o 43


LA TAJFOREGNO DE MURCIA-III,El Lirikaj perloj de Al-AndalusLirikaj perloj de Al-AndalusLirikaj perloj de Al-AndalusLirikaj perloj de Al-AndalusLirikaj perloj de Al-Andalus,

de Antonio Marco Botella

Li (Ibn Arabi) resumas siajn ideojn perjenaj versoj:

Vere, nur ekzistas Dio.Ekster Li nenio restas.Nur ekzistas lia volokaj eksprimoj diesencaj.Æio, kio en l' ekzistonun montrigas kaj aýtentasestas Di', esprimo sola,kiu al Li apartenas;havas homan karakterontio, kio þajnaspektas.

La ekzistado de pluraj religioj lieksplikas montrante absolutanindiferenton al tiuj formoj ekzistantaj,æar laý li, kompleta kajperfekta manifestiøo deDio nur estas tiu, kiun Limem komunikas almistikaj animoj. Tial, laDio de mistikuloj æiamestas la sama, sen lakarakterizoj kiujdiferencigas la diversajnreligiojn. Tiusence li tielpoezias1:

Mia kor' akceptas formojnkaj karakteriz-plurecon:por gazeloj, herbokampoj;por monajoh, rifuøejoj;ankaý temploj por idolojkaj Kaab' por pilgrimceloj;øi akceptas Koran-libronkaj de Tora la tabelojn...Sekvas mi am-religion,

kien iras la kameloj.Amo estas mia fido,Amo estas mia kredo.

Ibn Arabi, mistika poeto antaý æio,verkis du kolektojn da poemoj. Unu,Turÿuman, jam priparolita, kaj aliaDivano —kolekto da poemoj—, versojmistikaj, por kies verkado li uzis æiujnelemento tradiciajn en la araba poezio.Ekzemple, li tre ofte uzas en tradicianscenejon de la beduenoj: la dezerto. Lacelo estas æiam esprimi ideon priprovizoraj kampado kaj foriro, priangora soleco kaj atendo, aý prinostalgio kaj reveno. Poste oni muntas

poemon kiel la jenan:

Dum foresto nostalgioamarigas min, elæerpas,sed vin trovi ne kalmigasnek øojigas min amplenan,æe forest' prezenc' signifasnostalgion vivosentan.Retroviø' neatenditaestas ja dolor' kruela,æar rimedo al pasioæiam estas nekompensa,

temas pri vizi' revata,kiun la real' superas.Unuiøo kaj majestovian belon pliakcentas,ne ekzistas iu homokies ampasi' ne kreskasrigardante harmonionde l' beleco via hela!

tuta mondo. Ili vidis, ke Esperanto festas kaj diskonigasnian poeton tra la tuta mondo, pere de la gravega verkode Marco Botella kaj Kajeroj el la Sudo.

1Æi tiun poemon mi legis æe la malfermo de la InternaciaKongreso pri Ibn-Arabi, kiu okazis en Murcio la pasintan21-an de oktobron de 1996, kiun æeestis espertoj el la

Daªrigota...

Kajeroj el la Sudo


REDAKCIO: PoÙtkesto 4461,E30080 MURCIA,HISPANIO

Afirmamos que el uso exclusivo de lenguas nacionales levanta inevitablemente insalvablesbarreras a la libertad de expresión, comunicación y asociación. Nosotros constituimos unMovimiento en favor de la emancipación del hombre.

RESOLUCIÓN DEL CONGRESO

El 81º Congreso Universal de Esperanto,celebrado del 20 al 27 de julio de 1996 en Praga, República Checa, con la participación

de 2.972 congresistas pertenecientes a 66 países,atendiendo a los debates y recomendaciones de los expertos de las Naciones Unidas,

UNESCO, Parlamento de Europa y de otras organizaciones internacionales, en el marco delSimposio-Nitobe de las Organizaciones Internacionales sobre “Una Lengua para la paz y lademocracia intencionales”,

constatando la importancia de los principios expresados en el Manifiesto de Praga,confirma la urgente necesidad de un amplio debate mundial sobre los derechos lingüísticos

del hombre, la igualdad lingüística y la necesidad de una comunicación eficaz y de altacalidad más allá de las barreras lingüísticas,

enfatiza que el Movimiento-Esperanto ya ha alcanzado suficientes éxitos en todos estoscampos, mereciendo un estudio serio y profundo por parte de las instancias y especialistas enpolítica lingüística,

e invita a todas las organizaciones internacionales e instancias de política lingüística auna colaboración estrecha con el Movimiento-Esperanto para la construcción de un ordenlingüístico más justo y democrático.

Venas el paøo 42ª

Banøisto, same kiel dancistoankaý estas laboristo!

Dep

ósit

o le

gal:

MU

-798

-199

6P

rese

jo:

Ank

a Ã

us'

hispana a laboristoj esperantistaj (hale) la kongreso … · bulteno de hispana asocio de...

Documents