historia poradnik metod ii kor - wydawnictwo...
TRANSCRIPT
Pawe³ Koz³owskiWies³aw Zdziabek
HISTORIA
PORADNIK METODYCZNYdla nauczycielaw dwuletnimuzupełniającymliceumogólnokształcącymoraz w trzyletnimtechnikumuzupełniającympo zasadniczejszkole zawodowej
Projekt okładki:Joanna Plakiewicz
Redaktor prowadzący:Danuta Samek
© Wydawnictwo REA s.j., Warszawa 2006Wydawnictwo REA s.j.01-217 Warszawa, ul. Kolejowa 9/11tel./fax: 022 632-21-15, 022 631-94-23http://www.rea-sj.ple-mail: [email protected]
Skład: HAPPY Studio DTP
Wszystkie prawa zastrzeżone. Zakaz publikowania bez zgody Wydawcy zarówno
całości, jak i fragmentów bez względu na technikę reprodukcji.
ISBN 978-83-7141-692-2
Spis treści
1. Wstęp ...................................................................................................... 5
2. Rozkład materiału - wykaz tematów .......................................................... 7
3. Rozkład treści nauczania – plan wynikowy ............................................... 10
4. Przykładowe scenariusze lekcji powtórzeniowych ...................................... 48
5. Testy sprawdzające postępy uczniów ........................................................ 81
6. Przedmiotowy regulamin oceniania ....................................................... 127
7. Proponowana literatura ........................................................................ 135
8. Wydawnictwa źródłowe ......................................................................... 157
5
Wstęp
Szanowni Państwo,
prezentujemy państwu Poradnik dla nauczyciela, który jest uzupełnieniem pakie-tu dydaktycznego do nauczania historii w dwuletnim uzupełniającym liceum ogól-nokształcącym oraz trzyletnim technikum uzupełniającym po zasadniczej szkole zawodowej (Program nauczania, numer dopuszczenia DKOS-5002-64/04; Pod-ręcznik autorstwa Pawła Kozłowskiego, Mariusza Menza i Wiesława Zdziabka).
Poradnik zawiera: wykaz tematów, rozkład treści nauczania – plan wyniko-wy, przykładowe scenariusze lekcji powtórzeniowych, testy sprawdzające postępy uczniów, przedmiotowy regulamin oceniania oraz proponowaną literaturę (biblio-grafię wydawnictw źródłowych, bibliografię artykułów popularnonaukowych).
Ze szczególną starannością przygotowaliśmy szczegółowy rozkład materiału. Zawiera on spis tematów i plan wynikowy (przyporządkowane konkretnym jed-nostkom lekcyjnym osiągnięcia ucznia - podstawowe i ponadpodstawowe - oraz metody ich osiągania). Ponadto zamieściliśmy w nim wykaz najważniejszych po-jęć, dat i nazwisk postaci historycznych.
Nowoczesny sposób nauczania historii wymaga częstego odwoływania się do materiału źródłowego. Przedstawione w podręczniku źródła historyczne są bardzo reprezentatywne, ale ze względu na objętość podręcznika – ich ilość jest ograniczo-na. Stąd bardzo bogata bibliografia wydawnictw źródłowych w niniejszym wydaniu Poradnika. Bibliografia przygotowana została z myślą o potrzebach dydaktyki i za-wiera niezbędne przypisy i komentarze historyczne.
Od lat dostrzegamy niepokojące zmniejszanie się czytelnictwa w Polsce. Ze wszech miar warto przeciwdziałać temu zjawisku. Dlatego m.in. przygotowali-śmy bibliografię artykułów z popularnonaukowego miesięcznika „Mówią wieki” (bibliografia wydawnictw zwartych jest powszechnie dostępna, np. jako załącznik do regulaminu Olimpiady Historycznej). Materiały bibliograficzne dobraliśmy do każdego rozdziału podręcznika - zgodne z jego treścią.
Wyrażamy nadzieję, że konsekwentne zachęcanie uczniów do czytania (zwłasz-cza krótkich tekstów popularnonaukowych, związanych z tematem lekcji) przynie-sie wzrost zainteresowania książką, w tym poświęconej historii.
W Poradniku zamieściliśmy trzy testy i trzy zestawy ćwiczeń źródłowych, któ-rych zakres treściowy odpowiada sześciu rozdziałom podręcznika. Testy wzoro-wane są na arkuszu pierwszym a ćwiczenia źródłowe na arkuszu drugim nowego egzaminu maturalnego.
6
Ilość zadań dostosowana jest do czasu trwania jednostki lekcyjnej. Niektóre z zadań są tak skonstruowane, aby łączyły treści zawarte w programie liceum i technikum uzupełniającego z treściami przyswojonymi w szkole zawodowej. Mogą być wykorzystane jako sprawdziany lub jako materiał pomocniczy do lekcji powtórzeniowych. Do każdego rozdziału podręcznika przygotowaliśmy również propozycje lekcji powtórzeniowych w postaci scenariuszy lekcji wraz z oprawą dy-daktyczną.
Uzupełnieniem Poradnika jest przykład przedmiotowego regulaminu ocenia-nia. Regulamin ten opiera się na systemie ocen ważonych i odzwierciedla wyniki kilkuletnich eksperymentów. Jest jednak ściśle związany z konkretnym sposobem prowadzenia zajęć. Nauczyciel, który chciałby skorzystać z doświadczeń autorów, powinien dokładnie ten regulamin przestudiować, a następnie wprowadzić zmia-ny, dostosowujące tryb oceniania do indywidualnego warsztatu pracy i potrzeb edukacyjnych jego podopiecznych.
Autorzy
7
Rozkład materiału – wykaz tematów
Starożytność: 1. Wprowadzenie do metodologii historii. 2. Specyfika cywilizacji Bliskiego Wschodu. 3. Struktury społeczne i polityczne państw Bliskiego Wschodu. 4. *Specyfika i warunki rozwoju gospodarek Grecji i Rzymu. 5. *Od monarchii przez republikę do monarchii. Ewolucja ustrojów
politycznych antyku. 6. *Wojny obronne i zaborcze w świecie antycznym. 7. *Twórcze naśladownictwo i nowatorstwo – kształtowanie się cywilizacji
antycznej. 8. Chrześcijaństwo a inne religie starożytności. 9. Podsumowanie.10. Sprawdzian.
Wieki średnie: 1. Kształtowanie się zrębów Europy. 2. Feudalizm a system lenny. 3. Cesarstwo i papiestwo w walce o Dominium Mundi. 4. Kryzysy religijne i polityczne w średniowieczu. 5. *Początki Polski. 6. Polska między jednością a rozbiciem. 7. *Od rozbicia do zjednoczenia. Polska w XII – XIV wieku. 8. Znaczenie unii w dziejach Polski średniowiecznej. 9. *Jagiellonowie wobec wyzwań epoki.10. Wojskowość i wojny średniowiecza.11. *Kultura średniowieczna jako odzwierciedlenie światopoglądu
chrześcijańskiego.12. Podsumowanie.13. Sprawdzian.
Czasy nowożytne: 1. Poszerzanie horyzontu geograficznego na przełomie średniowiecza i cza-
sów nowożytnych. 2. Dualizm w rozwoju społeczno-gospodarczym Europy. 3. Humanizm a odrodzenie.
8
4. *W poszukiwaniu nowej duchowości – reformacja a reforma Kościoła katolickiego.
5. Mapa polityczna nowożytnej Europy. 6. Rzeczpospolita Obojga Narodów. 7. Znaczenie wojen XVII wieku w historii Polski. 8. Człowiek baroku. 9. Kryzys Rzeczypospolitej w XVIII wieku.10. Wzrost znaczenia sąsiadów Polski w XVIII wieku.11. Upadek państwa polskiego.12. Oświecenie i klasycyzm.13. *Rewolucje i ich znaczenie w dziejach nowożytnego świata.14. *Europa w okresie przewagi francuskiej za czasów Napoleona.15. Podsumowanie.16. Sprawdzian.
Świat w XIX wieku: 1. System wiedeński w Europie i jego funkcjonowanie. 2. Zmiany gospodarczo-społeczne w XIX wieku. 3. Stare i nowe idee. 4. *Praca organiczna i działalność spiskowo-powstańcza w dziejach narodu
polskiego w XIX wieku. 5. *Zmiany polityczne na świecie w II połowie XIX wieku. 6. Wpływ przemian ustrojowych w drugiej połowie XIX wieku na rozwój
form aktywności społecznej. 7. *Wizje państwa i społeczeństwa w programach polskich partii politycznych. 8. Kultura europejska XIX wieku. 9. Podsumowanie.10. Sprawdzian.
Świat w okresie konfliktów globalnych: 1. *Znaczenie I wojny światowej w dziejach Europy i świata. 2. *Odbudowa Polski po I wojnie światowej. 3. Problemy gospodarcze dwudziestolecia międzywojennego. 4. Agresywna polityka państw totalitarnych w dwudziestoleciu
międzywojennym. 5. *Druga wojna światowa. 6. Polityka okupantów podczas wojny. 7. Społeczeństwo polskie wobec okupacji. 8. Walka o kształt ustrojowy Polski. 9. Podsumowanie.10. Sprawdzian.
9
Świat po II wojnie światowej: 1. *System jałtańsko-poczdamski na świecie po II wojnie światowej. 2. Europa na drodze ku integracji. 3. Budowa systemu komunistycznego w Polsce po II wojnie światowej. 4. *Kryzysy społeczno-gospodarcze i polityczne w PRL. 5. Znaczenie polskiej rewolucji „Solidarność”. 6. Kultura po II wojnie światowej. 7. Podsumowanie. 8. Sprawdzian.
* - tematy przeznaczone do realizacji w ciągu dwóch godzin lekcyjnych
10
Ro
zkła
d t
reśc
i nau
czan
ia –
pla
n w
ynik
ow
yDział
Numer lekcji
Liczba godzin
Tem
at.
Głó
wne
za
gadn
ieni
a
Prop
onow
ane
met
ody.
Środ
ki
dyda
ktyc
zne
Osi
ągni
ęcia
ucz
nia
(na
pozi
omie
p
odst
awow
ym –
P, n
a po
ziom
ie
pon
adpo
dsta
wow
ym –
PP)
; Po
zaj
ęcia
ch u
czeń
:
Term
iny
hist
oryc
zne.
Dat
y. P
osta
ci(P
lub
PP)
STAROŻYTNOŚĆ
11
Wpr
owad
zeni
e do
met
odol
ogii
hist
orii.
His
toria
jako
na
uka.
Nau
ki
pom
ocni
cze
hist
orii,
Perio
dyza
cja.
Źró
dła
hist
oryc
zne.
Wyk
ład,
ro
zmow
a na
ucza
jąca
;
Podr
ęczn
ik,
tabl
ica
ście
nna,
pr
zykł
adow
e źr
ódła
hi
stor
yczn
e (r
óżne
pr
zedm
ioty
zn
ajdu
jące
się
w
kla
sie)
.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
P lu
b PP
,–
wła
ściw
ie p
osłu
guje
się
term
inam
i hi
stor
yczn
ymi –
P lu
b PP
,–
wyj
aśni
a za
kres
zai
nter
esow
ań
hist
orii
jako
nau
ki –
P,
– kl
asyf
ikuj
e źr
ódła
his
tory
czne
– P
,–
spra
wni
e po
sług
uje
się
chro
nolo
gią
– P,
– pr
zeds
taw
ia p
erio
dyza
cję
– P,
–
wsk
azuj
e na
moż
liwe
cezu
ry
mie
dzy
epok
ami –
PP,
–
wyj
aśni
a zn
acze
nie
naro
dzin
C
hrys
tusa
dla
nas
zej c
hron
olog
ii –
P,–
wyj
aśni
a w
om
awia
nym
zak
resi
e dz
iała
lnoś
ć lu
b zn
acze
nie:
C
ycer
ona,
Tuk
idyd
esa
– PP
.
hist
oria
, źró
dło
hist
oryc
zne,
ch
rono
logi
a, c
ezur
a, p
erio
dyza
cja,
ar
cheo
logi
a, p
aleo
lit, n
eolit
, pr
ahis
toria
– P
,dy
plom
atyk
a, g
enea
logi
a,
hera
ldyk
a, n
umiz
mat
yka,
pa
leog
rafia
, sfr
agis
tyka
, hid
żra
– PP
;
753
r. p.
n.e.
, 476
r., 6
22 r.
, 145
3 r.,
14
92 r.
, 191
8 r.,
194
5 r.
– PP
;
Jezu
s C
hrys
tus
– P,
Mah
omet
, C
ycer
o, T
ukid
ydes
– P
P.
11
21
Spec
yfik
a cy
wili
zacj
i B
liski
ego
Wsc
hodu
.
Wpł
yw
war
unkó
w
natu
raln
ych
na ż
ycie
ludz
i w
kra
jach
Bl
iski
ego
Wsc
hodu
. O
siąg
nięc
ia
cyw
iliza
cyjn
e.Pr
oble
m
prze
nika
nia
się
cyw
iliza
cji.
Roz
mow
a na
ucza
jąca
, za
jęci
a w
gru
pach
, pr
aca
pod
kier
unki
em;
Podr
ęczn
ik
(nar
racj
a od
auto
rska
, m
apy,
ik
onog
rafia
, źr
ódła
), m
apy
ście
nne,
ark
usze
pa
pier
u.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
P lu
b PP
,–
wła
ściw
ie p
osłu
guje
się
term
inam
i hi
stor
yczn
ymi –
P lu
b PP
,–
wyj
aśni
a w
om
awia
nym
zak
resi
e dz
iała
lnoś
ć lu
b zn
acze
nie:
M
ojże
sza,
Ham
mur
abie
go
i Her
odot
a –
PP,
– w
yjaś
nia
znac
zeni
e re
wol
ucji
neol
itycz
nej –
P,
– od
czyt
uje
info
rmac
je z
map
y fiz
yczn
ej o
raz
z ik
onog
rafii
– P
,–
wni
osku
je n
a po
dsta
wie
map
y –
PP,
– fo
rmuł
uje
hipo
tezy
dot
yczą
ce
wpł
ywu
środ
owis
ka g
eogr
afic
zneg
o na
życ
ie lu
dzi –
PP,
– om
awia
osi
ągni
ęcia
cyw
iliza
cyjn
e lu
dów
Blis
kieg
o W
scho
du –
P,
– kl
asyf
ikuj
e os
iągn
ięci
a cy
wili
zacy
jne
(na
duch
owe
i mat
eria
lne)
– P
P.
rew
oluc
ja n
eolit
yczn
a, p
ism
o pi
ktog
rafic
zne,
pis
mo
klin
owe,
hi
erog
lify,
Dek
alog
, Bib
lia,
astr
olog
ia, a
lfabe
t, sy
stem
ir
ygac
yjny
, – P
; ka
non,
Tal
mud
, Pi
ęcio
ksią
g M
ojże
szow
y, k
odek
s,
zikk
urat
– P
P;
Sum
erow
ie, M
ojże
sz –
P;
Ham
mur
abi,
Her
odot
– P
P.
12
31
Stru
ktur
y sp
ołec
zne
i pol
itycz
ne
pańs
tw B
liski
ego
Wsc
hodu
.
Społ
ecze
ństw
a Bl
iski
ego
W
scho
du.
Gen
eza
i fun
kcjo
now
anie
pa
ństw
. M
onar
chia
de
spot
yczn
a.
Wyk
ład,
ro
zmow
a na
ucza
jąca
;
Podr
ęczn
ik
(nar
racj
a od
auto
rska
, m
apy,
ik
onog
rafia
, źr
ódła
), m
apy
ście
nne.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
P lu
b PP
,–
wła
ściw
ie p
osłu
guje
się
term
inam
i hi
stor
yczn
ymi –
P lu
b PP
,–
wyj
aśni
a w
om
awia
nym
zak
resi
e dz
iała
lnoś
ć lu
b zn
acze
nie
post
aci
– PP
,–
omaw
ia s
truk
turę
spo
łecz
ną
pańs
tw s
taro
żytn
ego
Wsc
hodu
– P
,–
omaw
ia c
echy
cha
rakt
erys
tycz
ne
gosp
odar
ek p
ańst
w B
liski
ego
Wsc
hodu
– P
,–
wyj
aśni
a ge
nezę
pań
stw
a –
PP,
– ch
arak
tery
zuje
mon
arch
ię
desp
otyc
zną
typu
wsc
hodn
iego
– P
,–
char
akte
ryzu
je p
ołoż
enie
jedn
ostk
i w
obec
wła
dzy
w p
oszc
zegó
lnyc
h pa
ństw
ach
Blis
kieg
o W
scho
du
– PP
,–
korz
ysta
z r
óżny
ch ź
róde
ł in
form
acji
–P,
– od
twar
za s
truk
turę
spo
łecz
ną
Babi
loni
i na
pods
taw
ie K
odek
su
Ham
mur
abie
go –
PP.
fara
on, m
onar
chia
des
poty
czna
,ni
ewol
nict
wo
– P;
wez
yr, m
onar
cha
– PP
;
Ham
mur
abi –
PP.
42
Spec
yfik
a i w
arun
ki
rozw
oju
gosp
odar
ek
Gre
cji i
Rzy
mu.
prac
a z
map
ą,
wyk
ład
prac
a w
gru
pach
/ pr
ezen
tacj
a pr
zygo
tow
anyc
h za
gadn
ień
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
P lu
b PP
,–
wła
ściw
ie p
osłu
guje
się
term
inam
i hi
stor
yczn
ymi –
P lu
b PP
,–
wyj
aśni
a w
om
awia
nym
zak
resi
e dz
iała
lnoś
ć lu
b zn
acze
nie
post
aci
– P
lub
PP,
– po
rów
nuje
ww
. gos
poda
rki –
PP,
wyc
how
anie
spa
rtań
skie
, pa
tryc
jusz
e, p
lebe
jusz
e, p
role
taria
t, gl
adia
tor,
– P
helo
ci, p
erio
jkow
ie, s
yste
m
klie
ntal
ny, p
opul
arow
ie, o
ptym
aci,
deku
rion,
kol
on, l
atyf
undi
um –
PP;
Spar
taku
s –
P;
13
Wpł
yw
war
unkó
w
natu
raln
ych
na g
ospo
dark
ę i ż
ycie
ludz
i w
Hel
ladz
ie
i Ita
lii.
Kon
flikt
y sp
ołec
zne.
Ew
oluc
ja fo
rm
niew
olni
ctw
a.
doty
cząc
ych
form
ni
ewol
nict
wa;
podr
ęczn
ik,
map
a, ta
blic
a śc
ienn
a,ar
kusz
e pa
pier
u / r
zutn
ik
opty
czny
lub
mul
timed
ialn
y.
– ch
arak
tery
zuje
poł
ożen
ie
niew
olni
ków
– P
,–
prze
dsta
wia
ew
oluc
ję n
iew
olni
ctw
a w
sta
roży
tnoś
ci –
PP,
– om
awia
cec
hy c
hara
kter
ysty
czne
go
spod
arek
Gre
cji i
Rzy
mu
– P,
– om
awia
str
uktu
rę s
połe
czną
Gre
cji
i Rzy
mu
– P,
– w
yjaś
nia
gene
zę i
prze
dsta
wia
ch
arak
ter t
ypow
ych
dla
epok
i st
aroż
ytne
j kon
flikt
ów s
połe
czny
ch:
niew
olni
cy i
ich
posia
dacz
e; d
robn
i ro
lnic
y i w
ielc
y po
siada
cze
ziem
i – P
P.
Solo
n, K
lejs
tene
s, G
rakc
how
ie –
PP.
52
Od
mon
arch
ii pr
zez
repu
blik
ę do
mon
arch
ii.
Form
y po
lis.
Mon
arch
ia
Ale
ksan
dra
Wie
lkie
go.
Rep
ublik
a i c
esar
stw
o w
Rzy
mie
.
wyk
ład,
pr
aca
w g
rupa
ch,
prac
a po
d ki
erun
kiem
;
podr
ęczn
ik,
map
a, ta
blic
a śc
ienn
a, a
rkus
ze
papi
eru
/ rzu
tnik
op
tycz
ny lu
b m
ultim
edia
lny.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
P lu
b PP
,–
wła
ściw
ie p
osłu
guje
się
term
inam
i hi
stor
yczn
ymi –
P lu
b PP
,–
wyj
aśni
a w
om
awia
nym
zak
resi
e dz
iała
lnoś
ć lu
b zn
acze
nie
post
aci
– P
lub
PP,
– ch
arak
tery
zuje
pod
staw
owe
form
y us
troj
owe
Gre
cji i
Rzy
mu
– P,
– po
rów
nuje
i oc
enia
form
y us
troj
owe
świa
ta a
ntyc
zneg
o –
PP,
– uk
azuj
e ew
oluc
ję u
stro
ju
polit
yczn
ego
Ate
n or
az R
zym
u –
PP,
– ch
arak
tery
zuje
poł
ożen
ie je
dnos
tki
wob
ec w
ładz
y w
pos
zcze
góln
ych
typa
ch p
ańst
wa
– PP
,–
korz
ysta
z r
óżny
ch ź
róde
ł inf
orm
acji
– P.
polis
, mon
arch
ia, o
ligar
chia
, ob
ywat
el, z
grom
adze
nie
ludo
we,
os
trac
yzm
, kon
sul,
dykt
ator
, sen
at,
repu
blik
a, c
esar
stw
o, c
esar
z,
prow
incj
a, –
P;
tyra
nia,
met
ojko
wie
, ger
uzja
, efo
r, ar
chon
t, ar
eopa
g, R
ada
Pięc
iuse
t, de
mag
og, k
oleg
ialn
ość,
tryb
un
ludo
wy,
pre
tor,
cenz
or, p
rync
ypat
, do
min
at, d
iece
zja,
pre
toria
nie
– PP
;
753
r. p.
n.e.
– P
;50
9 r.
p.n.
e.,
338
r. p.
n.e.
, 27
r. p
.n.e
. – P
P;
Pery
kles
, Ale
ksan
der W
ielk
i, C
ezar
, O
ktaw
ian
Aug
ust,
Teod
ozju
sz W
ielk
i –
P;Fi
lip II
Mac
edoń
ski ,
Tar
kwin
iusz
Py
szny
, M
ariu
sz, D
iokl
ecja
n –
PP.
14
62
Woj
ny o
bron
ne
i zab
orcz
e w
św
ieci
e an
tycz
nym
.
Woj
skow
ość
–
uzb
roje
nie
i tak
tyka
jako
po
chod
na
rozw
oju
cyw
iliza
cyjn
ego.
W
ybra
ne
konf
likty
(z
mag
ania
gr
ecko
-per
skie
, po
dboj
e A
leks
andr
a W
ielk
iego
, ro
zwój
Im
periu
m
Rzy
msk
iego
, up
adek
Rzy
mu)
.
prac
a z
map
ą,
wyk
ład,
prac
a w
gru
pach
/ pr
ezen
tacj
a pr
zygo
tow
anyc
h za
gadn
ień,
do
tycz
ącyc
h uz
broj
enia
i w
ojow
ania
;
podr
ęczn
ik,
map
a, ta
blic
a śc
ienn
a, a
rkus
ze
papi
eru
/ rzu
tnik
op
tycz
ny lu
b m
ultim
edia
lny,
En
cykl
oped
ia
Kul
tur
Star
ożyt
nych
. G
recj
a,
Opt
imus
Pas
cal
Mul
timed
ia
S.A
. 200
0 o
raz
Ency
klop
edia
K
ultu
r st
aroż
ytny
ch
– R
zym
, O
ptim
us P
asca
l M
ultim
edia
SA
. 20
01.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia o
rgan
izac
ję i
uzbr
ojen
ie
arm
ii gr
ecki
ej o
raz
rzym
skie
j – P
, –
poró
wnu
je w
alor
y bo
jow
e ob
u ar
mii
– PP
,–
wyj
aśni
a pr
zycz
yny
najw
ażni
ejsz
ych
konf
liktó
w z
broj
nych
– P
P,–
reko
nstr
uuje
na
pods
taw
ie m
apy
prze
bieg
kon
flikt
ów p
ersk
o–gr
ecki
ch i
rzym
sko–
kart
agiń
skic
h –
P,–
wyj
aśni
a zn
acze
nie
woj
en u
nick
ich
dla
dzie
jów
Rzy
mu
– PP
,–
prze
dsta
wia
na
map
ie e
tapy
ro
zwoj
u Im
periu
m R
zym
skie
go –
P,
– w
yjaś
nia
przy
czyn
y up
adku
C
esar
stw
a Z
acho
dnio
–Rzy
msk
iego
–
P,–
prze
dsta
wia
upr
zedn
io
przy
goto
wan
ą pr
ezen
tacj
ę (n
p.
mul
timed
ialn
ą), d
otyc
zącą
w
ojsk
owoś
ci G
rekó
w i
Rzy
mia
n –
PP.
hopl
ita, f
alan
ga, l
egio
n, s
zyk
man
ipul
arny
, bar
barz
yńcy
– P
;tr
iera
– P
P;
476
r. p.
n.e.
490
r. p.
n.e.
, 480
r. p
.n.e
., 33
4–32
3 r.
p.n.
e.,
264–
146
r. p.
n.e.
– P
P;
Ale
ksan
der
Wie
lki,
Okt
awia
n A
ugus
t, –
PFi
lip II
, Mar
iusz
, –
PP.
15
72
Twór
cze
naśl
adow
nict
wo
i now
ator
stw
o –
kszt
ałto
wan
ie
się
cyw
iliza
cji
anty
czne
j.
Wpł
yw
cyw
iliza
cji
Blis
kieg
o W
scho
du.
Kul
tura
he
lleńs
ka,
kultu
ra
helle
nist
yczn
a.
Kul
tura
st
aroż
ytne
go
Rzy
mu
i ich
zw
iąze
k z
inny
mi
cyw
iliza
cjam
i.
wyk
ład,
prac
a w
gru
pach
/ pr
ezen
tacj
a pr
zygo
tow
anyc
h za
gadn
ień,
do
tycz
ącyc
h os
iągn
ięć
cyw
iliza
cyjn
ych
anty
ku;
podr
ęczn
ik,
map
a, ta
blic
a śc
ienn
a, a
rkus
ze
papi
eru
/ rzu
tnik
op
tycz
ny lu
b m
ultim
edia
lny,
En
cykl
oped
ia
Kul
tur
Star
ożyt
nych
. G
recj
a,
Opt
imus
Pas
cal
Mul
timed
ia
S.A
. 200
0 o
raz
Ency
klop
edia
K
ultu
r st
aroż
ytny
ch
– R
zym
, O
ptim
us P
asca
l M
ultim
edia
SA
. 20
01.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
P lu
b PP
,–
wła
ściw
ie p
osłu
guje
się
term
inam
i hi
stor
yczn
ymi –
P lu
b PP
,–
wyj
aśni
a w
om
awia
nym
zak
resi
e dz
iała
lnoś
ć lu
b zn
acze
nie
post
aci
– P
lub
PP,
– om
awia
cec
hy c
hara
kter
ysty
czne
ku
ltury
Gre
cji i
Rzy
mu
oraz
ich
szta
ndar
owe
dzie
ła –
P,
– w
ykaz
uje
zale
żnoś
ci m
iędz
y ku
lturą
rz
ymsk
ą a
kultu
rą g
reck
ą or
az
zach
odzą
ce m
iędz
y ni
mi r
óżni
ce
– PP
,–
wyj
aśni
a na
czy
m p
oleg
a sy
nkre
tyzm
kul
tury
hel
leni
styc
znej
–
PP,
– ch
arak
tery
zuje
por
ządk
i ar
chite
kton
iczn
e na
pod
staw
ie
zam
iesz
czon
ego
sche
mat
u –
P,–
rozp
ozna
je p
orzą
dki
arch
itekt
onic
zne
w p
reze
ntow
anyc
h ilu
stra
cjac
h –
P,–
omaw
ia p
oglą
dy w
ybra
nych
fil
ozof
ów –
P,
– po
rów
nuje
pog
lądy
ety
czne
ró
żnyc
h sz
kół f
ilozo
ficzn
ych
– PP
.
kultu
ra h
elle
ńska
, kul
tura
he
lleni
styc
zna,
his
torio
graf
ia,
dram
at, t
rage
dia,
kom
edia
, fil
ozof
ia, e
tyka
, zas
ada
środ
ka,
porz
ądek
arc
hite
kton
iczn
y, s
yste
m
helio
cent
rycz
ny, p
raw
o –
P;cy
nizm
, sto
icyz
m, e
piku
reiz
m,
syst
em g
eoce
ntry
czny
, wer
yzm
, ju
rysp
rude
ncja
– P
P;
776
r. p.
n.e.
– P
;
Hom
er, S
afon
a, S
ofok
les,
Her
odot
, Tu
kidy
des,
Tac
yt, P
lato
n, W
ergi
liusz
, H
orac
y, S
okra
tes,
Ary
stot
eles
, Fi
dias
z –
P;A
jsch
ylos
, Eur
ypid
es, O
wid
iusz
, Pi
ndar
z T
eb, K
seno
font
, Tyt
us
Liw
iusz
, Dem
okry
t z A
bder
y,
Dio
gene
s z
Syno
py, E
piku
r, Po
likle
t, M
yron
, Euk
lides
, Pto
lem
eusz
, A
ryst
arch
, Arc
him
edes
, Sw
eton
iusz
, –
PP.
16
81
Chr
ześc
ijańs
two
a in
ne r
elig
ie
star
ożyt
nośc
i.
Cha
rakt
erys
tyka
po
litei
styc
znyc
h re
ligii
Wsc
hodu
i ś
wia
ta
anty
czne
go.
Juda
izm
i c
hrze
ścija
ństw
o ja
ko r
elig
ie
mon
otei
styc
zne.
wyk
ład,
pr
ezen
tacj
a w
ybra
nych
za
gadn
ień
przy
goto
wan
ych
na p
odst
awie
lit
erat
ury,
map
a,
podr
ęczn
ik,
folio
gram
y
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
char
akte
ryzu
je p
odst
awow
e za
łoże
nia
relig
ijne
Egip
cjan
, G
rekó
w i
Rzy
mia
n –
P,
– w
ymie
nia
imio
na p
rzyk
łado
wyc
h bo
gów
egi
pski
ch, g
reck
ich
i rzy
msk
ich
– P,
– w
yjaś
nia
różn
ice
mię
dzy
relig
iam
i po
litei
styc
znym
i a r
elig
iam
i m
onot
eist
yczn
ymi –
P,
– om
awia
ew
oluc
ję w
ierz
eń
rzym
skic
h –
PP,
– w
yjaś
nia
uwar
unko
wan
ia s
ukce
su
chrz
eści
jańs
twa
– PP
,–
uogó
lnia
fakt
y pr
ezen
tow
ane
w ź
ródl
e Edyk
t m
edio
lańsk
i – P
P.
polit
eizm
, mon
otei
zm, j
udai
zm,
deka
log,
Bib
lia, c
hrze
ścija
ństw
o,
apos
toł,
bisk
up, d
iece
zja
– P;
antr
opom
orfiz
m, z
oom
orfiz
m,
litur
gia,
pat
riarc
ha –
PP;
1 r.
(ok.
6–7
r.p.
n.e.
) –
P;31
3 r.
– PP
;
Jezu
s z
Naz
aret
u, ś
w. ś
w. P
iotr
i P
aweł
, Kon
stan
tyn
Wie
lki –
P;
Teod
ozju
sz W
ielk
i – P
P.
91
Pods
umow
anie
.Ż
ycie
cod
zien
ne
w a
ntyk
u.
met
oda
proj
ektu
;
plak
aty,
fo
liogr
amy,
pr
ezen
tacj
e m
ultim
edia
lne
– om
awia
wyb
rane
oby
czaj
e G
rekó
w
i Rzy
mia
n –
P,–
omaw
ia w
arun
ki ż
ycia
cod
zienn
ego
– P,
– po
rów
nuje
życ
ie H
elle
na
i Rzy
mia
nina
– P
P,–
poró
wnu
je fo
rmy
spęd
zani
a w
olne
go c
zasu
w o
bu c
ywili
zacj
ach
– PP
.
101
Spra
wdz
ian.
17
ŚREDNIOWIECZE11
1K
szta
łtow
anie
si
ę zr
ębów
Eu
ropy
na
gruz
ach
Impe
rium
R
zym
skie
go.
Trzy
krę
gi
cyw
iliza
cyjn
e i i
ch s
tosu
nek
do a
ntyk
u (p
ańst
wa
barb
arzy
ński
e,
Ara
bow
ie,
Biza
ncju
m).
Cyw
iliza
cyjn
a ro
la K
ości
oła
w p
ierw
szyc
h w
ieka
ch
śred
niow
iecz
a.
wyk
ład
wpr
owad
zają
cy,
prac
a z
map
ą;
podr
ęczn
ik,
map
a,
folio
gram
y
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia l
okal
izac
ję,
znac
zeni
e or
az c
echy
cha
rakt
erys
tycz
ne
dla
trze
ch o
środ
ków
Eur
opy
wcz
esno
śred
niow
iecz
nej –
P,
– re
kons
truu
je n
a po
dsta
wie
map
y ro
zwój
impe
rium
ara
bski
ego,
ro
zwój
tery
toria
lny
i roz
pad
pańs
twa
Fran
ków
– P
,–
wyj
aśni
a z
nacz
enie
ośr
odkó
w
Euro
py w
czes
nośr
edni
owie
czne
j –
PP,
– om
awia
rol
ę K
ości
oła
we
wcz
esny
m ś
redn
iow
iecz
u –
P,–
ocen
ia r
olę
Koś
cioł
a w
ksz
tałto
wan
iu s
ię
śred
niow
iecz
nej E
urop
y –
PP,
– w
yjaś
nia
znac
zeni
e m
onar
chii
karo
lińsk
iej d
la d
alsz
ych
dzie
jów
Eu
ropy
– P
P,–
poró
wnu
je tr
zy k
ręgi
cyw
iliza
cyjn
e –
PP.
kody
fikac
ja, k
atol
icyz
m,
praw
osła
wie
, Kor
an, m
onar
chia
pa
trym
onia
lna,
hra
bia,
hra
bstw
o
– P;
ikon
oduł
owie
, iko
nokl
aści
(o
braz
obur
cy),
sch
izm
a, h
idżr
a,
maj
ordo
m, m
argr
abia
, mar
chia
–
PP;
622
r., 8
43 r.
, 105
4 r.
– P;
496
r, 96
2 r.
– PP
;
Just
ynia
n W
ielk
i, M
ahom
et,
Kar
ol W
ielk
i – P
;C
hlod
wig
, Pep
in K
rótk
i (M
ały)
. O
tto I
– PP
.
18
121
Feud
aliz
m
a sy
stem
lenn
y.
Form
owan
ie
się
syst
emu
lenn
ego.
Roz
drob
nien
ie
feud
alne
.
wyk
ład,
el
emen
ty
rozm
owy
nauc
zają
cej,
prac
a ze
źr
ódła
mi;
map
a,
podr
ęczn
ik,
źród
ła
w p
odrę
czni
ku
lub
inne
zw
iąza
ne
z te
mat
yką.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia s
truk
turę
spo
łecz
eńst
wa
feud
alne
go –
P,
– om
awia
str
uktu
rę h
iera
rchi
i len
nej
– P,
– w
yjaś
nia
funk
cjon
owan
ie s
yste
mu
lenn
ego
– PP
,–
reko
nstr
uuje
str
uktu
rę w
łośc
i fe
udal
nej –
PP,
– ro
zróż
nia
syst
em le
nny
od s
yste
mu
feud
alne
go (
feud
aliz
mu)
– P
.
lenn
o, s
enio
r, w
asal
, sys
tem
lenn
y,
feud
ał, f
euda
lizm
, chł
op –
P;
kom
enda
cja,
pre
karia
, inw
esty
tura
, su
zere
n, s
yste
m p
odda
ńczy
– P
P;
IX w
., 10
66 r.
– P
P;W
ilhel
m Z
doby
wca
.
131
Ces
arst
wo
i pap
iest
wo
w w
alce
o
Dom
iniu
m
Mundi.
Ryw
aliz
acja
dw
óch
uniw
ersa
lizm
ów.
Cez
arop
apiz
m.
Papo
ceza
ryzm
.K
once
pcje
ce
sars
twa.
wyk
ład,
pra
ca
z po
dręc
znik
iem
po
d ki
erun
kiem
;
map
a,
podr
ęczn
ik,
folio
gram
y.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia p
rogr
amy
polit
yczn
e pa
pies
twa
i ces
arst
wa
– P,
–
wyj
aśni
a pr
zycz
yny
konf
liktu
pa
pies
twa
z ce
sars
twem
– P
,–
ocen
ia r
olę
papi
estw
a i c
esar
stw
a ja
ko s
ił in
tegr
ując
ych
Euro
pę –
PP,
– oc
enia
róż
noro
dne
skut
ki
ryw
aliz
acji
papi
estw
a i c
esar
stw
a dl
a ty
ch in
styt
ucji
i Eur
opy
– PP
ceza
ropa
pizm
, pap
ocez
aryz
m,
celib
at, k
onko
rdat
– P
;ko
ngre
gacj
a, r
efor
my
greg
oria
ński
e,
praw
o ka
noni
czne
, sym
onia
, be
nefic
jum
– P
P;
1122
r. –
P;
1077
r. –
PP;
Grz
egor
z V
II, H
enry
k IV
– P
.
19
141
Kry
zysy
rel
igijn
e i p
olity
czne
w
śre
dnio
wie
czu.
Kry
zys
Koś
cioł
a i n
iew
ola
awin
iońs
ka
papi
estw
a.W
ielk
a sc
hizm
a i r
uch
sobo
row
y.H
usyt
yzm
.
wyk
ład,
pra
ca
z po
dręc
znik
iem
po
d ki
erun
kiem
;
map
a,
podr
ęczn
ik,
folio
gram
y.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia i
ocen
ia p
rogr
am r
uchu
hu
syck
iego
– P
P,–
omaw
ia p
rzyc
zyny
i ch
arak
ter
wie
lkie
j sch
izm
y w
Koś
ciel
e ka
tolic
kim
– P
,–
ocen
ia z
nacz
enie
i ro
lę r
uchu
so
boro
weg
o dl
a K
ości
oła
kato
licki
ego
– PP
.
schi
zma,
sob
ór, h
usyt
yzm
– P
;ża
keria
, nie
wol
a aw
inio
ńska
K
ości
oła,
kon
cylia
ryśc
i, ku
rialis
ci,
kalik
styn
i, ta
bory
ci –
PP;
1415
r., 1
434
r. –
PP;
Jan
Hus
– P
;W
at T
yler
, Kle
men
s V,
Pro
kop
Wie
lki,
Zyg
mun
t Luk
sem
burs
ki –
PP.
20
152
Prob
lem
po
cząt
ków
pa
ństw
a po
lski
ego
na tl
e sy
tuac
ji m
iędz
ynar
odow
ej.
Wew
nętrz
ne
i mię
dzyn
arod
owe
prze
słan
ki
pow
stan
ia
pańs
twa.
Chr
ześc
ijańs
two
i Koś
ciół
ja
ko c
zynn
iki
inte
gruj
ące.
Pier
wsi
Pias
tow
ie
w w
alce
o m
iejsc
e Po
lski w
Eur
opie
.
wyk
ład
wpr
owad
zają
cy,
prac
a z
map
ą i p
odrę
czni
kiem
po
d ki
erun
kiem
, ro
zmow
a na
ucza
jąca
;
podr
ęczn
ik,
map
a,
folio
gram
y /
prez
enta
cja
mul
timed
ialn
a.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
, –
reko
nstr
uuje
na
pods
taw
ie m
apy
proc
es k
szta
łtow
ania
się
tery
toriu
m
pańs
twa
pols
kieg
o –
P,
– om
awia
naj
waż
niej
sze
osią
gnię
cia
pier
wsz
ych
Pias
tów
– P
,–
ocen
ia z
nacz
enie
prz
yjęc
ia
chrz
tu o
raz
koro
nacj
i Bol
esła
wa
Chr
obre
go d
la d
alsz
ych
dzie
jów
Po
lski
– P
,–
wyj
aśni
a i o
ceni
a w
ewnę
trzn
e pr
zesł
anki
ora
z m
iędz
ynar
odow
e uw
arun
kow
ania
pow
stan
ia
pańs
twa
pols
kieg
o –
PP,
– ch
arak
tery
zuje
poł
ożen
ie
mię
dzyn
arod
owe
Pols
ki
wcz
esno
pias
tow
skie
j – P
P,
– oc
enia
rel
acje
Pol
ski z
ces
arst
wem
i p
apie
stw
em –
PP,
– oc
enia
wkł
ad p
oszc
zegó
lnyc
h w
ładc
ów w
bud
owę
pozy
cji
mię
dzyn
arod
owej
Pol
ski –
PP,
– kl
asyf
ikuj
e os
iągn
ięci
a i p
oraż
ki
pier
wsz
ych
Pias
tów
– P
P.
chry
stia
niza
cja,
bis
kups
two,
di
ecez
ja, a
rcyb
isku
pstw
o,
arch
idie
cezj
a –
P;ka
noni
zacj
a –
PP;
966
r., 1
000
r., 1
025
r., 1
076
r. –
P;10
18 r.
– P
P;
Mie
szko
I, B
oles
ław
Chr
obry
, bi
skup
Woj
ciec
h, O
tto II
I, M
iesz
ko II
, K
azim
ierz
Odn
owic
iel,
Bole
sław
Śm
iały
(Sz
czod
ry),
bi
skup
Sta
nisł
aw –
P;
Rad
zim
– G
aude
nty,
Hen
ryk
II,
Bezp
rym
, Brz
etys
ław
cze
ski –
PP.
21
161
Pols
ka m
iędz
y je
dnoś
cią
a ro
zbic
iem
.
Roz
bici
e dz
ieln
icow
e ja
ko
natu
raln
y et
ap
ewol
ucji
wcz
esno
-śr
edni
owie
czne
go
pańs
twa.
Sepa
raty
zmy
dzie
lnic
owe.
prac
a z
podr
ęczn
ikie
m
i map
ą po
d ki
erun
kiem
;
podr
ęczn
ik,
map
a,
folio
gram
y /
prez
enta
cja
mul
timed
ialn
a.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia d
ział
alno
ść B
oles
ław
a K
rzyw
oust
ego
– P,
– re
kons
truu
je n
a po
dsta
wie
map
y po
dzia
ł zie
m p
olsk
ich,
wyn
ikaj
ący
ze s
tatu
tu B
oles
ław
a K
rzyw
oust
ego
– P,
–
przy
porz
ądko
wuj
e dz
ieln
ice
syno
m B
oles
ław
a K
rzyw
oust
ego
(na
pods
taw
ie m
apy
i tab
licy
gene
alog
iczn
ej; s
. 357
) –
P,–
wyj
aśni
a sp
ołec
zne
i gos
poda
rcze
pr
zycz
yny
rozb
icia
dzi
elni
cow
ego
– PP
.
Zas
ada
pryn
cypa
tu, z
asad
a se
nior
atu;
1109
r., 1
138
r. –
P;11
02–1
123
r. –
PP;
Bole
sław
Krz
ywou
sty,
W
łady
sław
Wyg
nani
ec –
P;
Wła
dysł
aw H
erm
an, Z
bign
iew
, H
enry
k V,
Bol
esła
w K
ędzi
erza
wy,
M
iesz
ko II
I, H
enry
k Sa
ndom
iers
ki,
Kaz
imie
rz S
praw
iedl
iwy,
Sal
omea
–
PP.
22
172
Od
rozb
icia
do
zjed
nocz
enia
. Po
lska
od
XII
do
XIV
wie
ku.
Proc
es
pogł
ębia
nia
się
rozb
icia
.W
zros
t za
groż
enia
ze
wnę
trzn
ego.
Zm
iany
te
ryto
rialn
e.Pr
zesł
anki
zj
edno
czen
ia.
Proc
es
jedn
ocze
nia
pańs
twa.
Prac
a w
gru
pach
, pra
ca
z po
dręc
znik
iem
i m
apą,
pr
ezen
tacj
a pr
zygo
tow
anyc
h za
gadn
ień,
ro
zmow
a na
ucza
jąca
;
podr
ęczn
ik,
map
a, a
rkus
ze
papi
eru.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia p
rzes
łank
i zje
dnoc
zeni
a i c
zynn
iki s
przy
jają
ce te
mu
proc
esow
i –P,
– re
kons
truu
je z
a po
moc
ą m
apy
zmia
ny te
ryto
rialn
e w
cza
sie
rozb
icia
dzi
elni
cow
ego
– P,
– po
rów
nuje
na
pods
taw
ie m
ap
obsz
ar P
olsk
i z X
II i X
IV w
. – P
,–
omaw
ia p
roce
s od
budo
wy
pańs
twa
pols
kieg
o –
P,–
omaw
ia n
ajw
ażni
ejsz
e os
iągn
ięci
a po
lityk
i wew
nętr
znej
i za
gran
iczn
ej
Kaz
imie
rza
Wie
lkie
go –
P,
– ch
arak
tery
zuje
i oc
enia
eta
py
jedn
ocze
nia
Pols
ki p
o ro
zbic
iu
dzie
lnic
owym
– P
P,–
ocen
ia w
kład
ost
atni
ch P
iast
ów
w p
roce
s od
budo
wy
pańs
twa
pols
kieg
o –
PP.
Krz
yżac
y, s
tatu
ty, m
onar
chia
pa
trym
onia
lna,
mon
arch
ia s
tano
wa
– P,
Zło
ta O
rda
– PP
,
1180
r., 1
226
r., 1
295
r., 1
320
r.,
1331
r., 1
343
r. –
P;12
41 r.
, 130
0 r.,
133
5 r.
1339
r.,
1348
r., 1
364
r. –
PP;
Kaz
imie
rz S
praw
iedl
iwy,
K
onra
d M
azow
ieck
i, Pr
zem
ysł I
I, W
łady
sław
Łok
iete
k,
Kaz
imie
rz W
ielk
i – P
;Bo
lesł
aw K
ędzi
erza
wy,
Mie
szko
III,
Hen
ryk
Sand
omie
rski
, Fr
yder
yk I
Barb
aros
sa,
Hen
ryk
Pobo
żny,
św
. Jad
wig
a,
św. S
tani
sław
, św
. Woj
ciec
h,
Wac
ław
II, K
arol
Rob
ert,
Jan
Luks
embu
rski
– P
P.
23
181
Zna
czen
ie u
nii
w d
ziej
ach
Pols
ki
śred
niow
iecz
nej.
Zna
czen
ie r
ządó
w
And
egaw
enów
w
Pol
sce.
Gen
eza
unii
pols
ko-li
tew
skie
j.Ew
oluc
je
zwią
zku
pols
ko-
-lite
wsk
iego
.
wyk
ład,
pra
ca
z m
apą
i źró
dłem
pi
sany
m,
rozm
owa
nauc
zają
ca;
podr
ęczn
ik,
map
a, fo
liogr
amy
/ pr
ezen
tacj
a m
ultim
edia
lna.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia p
osta
now
ieni
a un
ii w
Kre
wie
– P
, –
wyj
aśni
a pr
zycz
yny
unii
pols
ko–l
itew
skie
j – P
,–
omaw
ia g
łów
ne p
rzyw
ileje
sz
lach
ecki
e –
P,–
ocen
ia z
asad
y un
ii po
lsko
––w
ęgie
rski
ej i
pols
ko–l
itew
skic
h w
śre
dnio
wie
czu
– PP
,–
spor
ządz
a bi
lans
kos
ztów
i zy
sków
zw
iązk
u po
lsko
–lite
wsk
iego
– P
P,–
ocen
ia z
nacz
enie
prz
ywile
jów
sz
lach
ecki
ch –
PP.
unia
per
sona
lna,
prz
ywile
j sta
now
y,
mag
nate
ria –
P;
łan,
folw
ark,
– P
P;
1374
r., 1
380
r. 14
30 i
1433
r.,
1454
r., 1
505
r, –
P;
1370
r., 1
401
r., 1
413
r., 1
422
r.,
1423
r., 1
496
r., 1
501
r., –
PP;
Ludw
ik W
ęgie
rski
, Jad
wig
a,
Wła
dysł
aw J
agie
łło –
P;
Wilh
elm
Hab
sbur
g,
Kaz
imie
rz J
agie
llońc
zyk,
Ja
n O
lbra
cht,
Ale
ksan
der
Jagi
ello
ńczy
k –
PP.
24
192
Jagi
ello
now
ie
wob
ec w
yzw
ań
epok
i.
Prob
lem
kr
zyża
cki i
jego
ro
zwią
zani
e.Po
lityk
a dy
nast
yczn
a w
XV
wie
ku.
prac
a z
podr
ęczn
ikie
m
i map
ą;
podr
ęczn
ik, m
apa,
ar
kusz
pyt
ań d
o m
apy
folio
gram
y /
prez
enta
cja
mul
timed
ialn
a.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
reko
nstr
uuje
na
pods
taw
ie
map
y pr
zebi
eg W
ielk
iej W
ojny
z
Zak
onem
i zm
iany
tery
toria
lne
w w
ynik
u w
ojny
trzy
nast
olet
niej
– P
,–
reko
nstr
uuje
na
pods
taw
ie
ikon
ogra
fii s
truk
turę
wła
dz Z
akon
u K
rzyż
acki
ego
– P,
– om
awia
prz
ebie
g ko
nflik
tów
po
lsko
–krz
yżac
kich
(w
ielk
a w
ojna
i w
ojna
trzy
nast
olet
nia)
– P
, –
ocen
ia r
óżno
rodn
ość
met
od
rozw
iązy
wan
ia k
onfli
ktu
(pro
cesy
, m
edia
cje,
woj
ny)
– P,
– oc
enia
pie
rwsz
y i d
rugi
trak
tat
toru
ński
– P
P,–
ocen
ia s
kute
czno
ść p
olity
ki
dyna
styc
znej
Jag
iello
nów
– P
P.
hufie
c, w
ojsk
o za
cięż
ne, p
ospo
lite
rusz
enie
, Zw
iąze
k Pr
uski
, hoł
d –
P,–
PP;
15 li
pca1
410
r., 1
411
r.,
1454
–146
6 r.,
144
4 r.
– P;
1409
–141
1 r.,
144
0 r.,
1471
i 14
90 r.
– P
P;
Wła
dysł
aw J
agie
łło,
Kaz
imie
rz J
agie
llońc
zyk
– P;
Piot
r D
unin
, Zbi
gnie
w O
leśn
icki
, M
urad
II, W
łady
sław
Jag
iello
ńczy
k,
Jerz
y z
Podi
ebra
du, M
acie
j Kor
win
–
PP.
25
201
Woj
skow
ość
i woj
ny
śred
niow
iecz
a.
Uzb
roje
nie
i tak
tyka
.W
ybra
ne w
ojny
(k
rucj
aty,
woj
na
stul
etni
a, p
odbo
je
ture
ckie
).
prac
a z
podr
ęczn
ikie
m
i map
ą po
d ki
erun
kiem
;
podr
ęczn
ik,
map
a, fo
liogr
amy
/ pr
ezen
tacj
a m
ultim
edia
lna.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
char
akte
ryzu
je u
zbro
jeni
e i t
akty
kę
woj
sk ś
redn
iow
iecz
nych
– P
,–
reko
nstr
uuje
na
pods
taw
ie m
apy
prze
bieg
kru
cjat
i re
konk
wis
ty –
P,
– oc
enia
zna
czen
ie n
ajw
ażni
ejsz
ych
konf
liktó
w z
broj
nych
epo
ki: k
rucj
at
i woj
ny s
tule
tnie
j – P
P,–
poró
wnu
je m
ongo
lską
, tur
ecką
i e
urop
ejsk
ą sz
tukę
woj
enną
– P
P.
jazd
a, z
broj
a, łu
k, k
usza
, kop
ia,
mie
cz,
kruc
jata
– P
;ko
lczu
ga, z
broj
a pł
ytow
a,
reko
nkw
ista
– P
P;
1096
–129
2 r.,
149
2 r.,
145
3 r.
– P;
1095
r., 1
346
r., 1
415
r. –
PP;
Dży
ngis
–cha
n (T
emud
żyn)
, Urb
an II
, R
ysza
rd L
wie
Ser
ce, J
oann
a d’
Arc
, O
sman
, –
P;Sa
lady
n, F
ilip
Aug
ust,
Fryd
eryk
II,
Edw
ard
III, F
ilip
VI W
alez
jusz
, K
arol
VII
– PP
.
26
212
Kul
tura
śr
edni
owie
czna
ja
ko
odzw
ierc
iedl
enie
św
iato
pogl
ądu
chrz
eści
jańs
kieg
o.
Szko
lnic
two.
Kul
tura
um
ysło
wa
w ś
redn
iow
iecz
u.Sz
tuka
rom
ańsk
a i g
otyc
ka.
Hor
yzon
t ge
ogra
ficzn
y cz
łow
ieka
śr
edni
owie
cza.
Wyk
ład,
pra
ca
w g
rupa
ch,
anal
iza
źród
eł
ikon
ogra
ficzn
ych;
podr
ęczn
ik,
map
a, fo
liogr
amy
/ pr
ezen
tacj
a m
ultim
edia
lna
(ikon
ogra
fia).
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia n
a po
dsta
wie
ikon
ogra
fii
cech
y ch
arak
tery
styc
zne
sztu
ki
rom
ańsk
iej i
got
ycki
ej –
P,
– om
awia
zab
ytki
arc
hite
ktur
y śr
edni
owie
czne
j sw
ojeg
o re
gion
u –
P,–
uzas
adni
a po
gląd
o
uniw
ersa
listy
czny
m c
hara
kter
ze
kultu
ry ś
redn
iow
iecz
nej –
PP,
– kl
asyf
ikuj
e w
g st
ylów
typo
we
obie
kty,
–
opis
uje
budo
wlę
na
pods
taw
ie
jej r
zutu
poz
iom
ego
(czy
ta p
lany
bu
dow
li) –
PP,
– oc
enia
wkł
ad s
woj
ego
regi
onu
w r
ozw
ój k
ultu
ry p
olsk
iej –
PP,
– re
kons
truu
je o
braz
spo
łecz
eńst
wa
na p
odst
awie
dzi
eł k
ultu
ry
(lite
ratu
ra p
iękn
a, s
ztuk
i pl
asty
czne
) –
PP.
kultu
ra u
czon
a, u
niw
ersy
tet,
rotu
nda,
baz
ylik
a, r
oman
izm
(sty
l ro
mań
ski),
got
yk, s
klep
ieni
e,
przy
pory
, witr
aże
– P
;si
edem
szt
uk w
yzw
olon
ych,
tr
iwiu
m, q
uadr
iviu
m, s
chol
asty
ka,
cios
y ka
mie
nne,
por
tal,
skle
pien
ie
kole
bkow
e, k
rzyż
owe,
skl
epie
nie
krzy
żow
o–że
brow
e –
PP;
Aug
usty
n z
Hip
pony
, To
mas
z z
Akw
inu,
Mar
co P
olo
– P;
Iz
ydor
z S
ewill
i, Ja
n Pi
ano
Car
pini
, Be
nedy
kt P
olak
– P
P.
27
221
Pods
umow
anie
.Pr
zem
iany
sp
ołec
zno-
-gos
poda
rcze
w
śre
dnio
wie
czu.
Prac
a ze
źró
dłam
i, pr
ezen
tacj
a pr
zygo
tow
anyc
h za
gadn
ień
na p
odst
awie
lit
erat
ury;
map
a, ź
ródł
a st
atys
tycz
ne
i akt
owe,
zw
iąza
ne
z te
mat
em.
– om
awia
gos
poda
rkę
natu
raln
ą –
P,–
omaw
ia g
ospo
dark
ę to
war
owo–
pien
iężn
ą –
P,–
char
akte
ryzu
je i
ocen
ia
prze
mia
ny fo
rm g
ospo
daro
wan
ia
w ś
redn
iow
iecz
u –
PP,
– w
yszu
kuje
info
rmac
je w
źró
dłac
h –
P,–
okre
śla
rod
zaj ź
ródł
a –
P,–
omaw
ia n
a po
dsta
wie
źró
deł
stat
ysty
czny
ch z
mia
ny s
połe
czne
–
P,–
poró
wnu
je i
ocen
ia n
a po
dsta
wie
źr
ódeł
loka
cje
mia
st i
wsi
na
praw
ie p
olsk
im o
raz
niem
ieck
im
– PP
,–
przy
goto
wuj
e pr
ezen
tacj
ę –
PP.
gosp
odar
ka n
atur
alna
, gos
poda
rka
tow
arow
o–pi
enię
żna,
loka
cja,
im
mun
itet,
czyn
sz, p
ańsz
czyz
na –
P;
praw
o po
lski
e, p
raw
o ni
emie
ckie
, ła
n –
PP.
231
Spra
wdz
ian.
28
CZASY NOWOŻYTNE
241
Posz
erza
nie
hory
zont
u ge
ogra
ficzn
ego
na p
rzeł
omie
śr
edni
owie
cza
i cza
sów
no
woż
ytny
ch.
Nau
kow
e i t
echn
iczn
ie
prze
słan
ki
odkr
yć
geog
rafic
znyc
h.O
dkry
cia
geog
rafic
zne.
Podz
iał ś
wia
ta.
Euro
pa w
obec
od
kryt
ych
cyw
iliza
cji.
prac
a z
podr
ęczn
ikie
m
i map
ą,
rozm
owa
nauc
zają
ca;
podr
ęczn
ik,
map
a,
folio
gram
y /
prez
enta
cja
mul
timed
ialn
a.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
wym
ieni
a w
ybra
ne p
rzyc
zyny
i s
kutk
i wyp
raw
odk
ryw
czyc
h –
P,–
wyj
aśni
a pr
zycz
yny
i oce
nia
skut
ki o
dkry
ć ge
ogra
ficzn
ych
dla
Euro
pejc
zykó
w i
ludn
ości
au
toch
toni
czne
j – P
P,–
reko
nstr
uuje
na
pods
taw
ie m
apy
szla
ki p
odró
żnik
ów i
odkr
ywcó
w
– P.
gosp
odar
ka to
war
owo–
pien
iężn
a,
papi
ery
war
tośc
iow
e, c
zeki
, sia
tka
kart
ogra
ficzn
a, k
ompa
s –
P;w
eksl
e, k
araw
ela,
kar
raka
, as
trol
abiu
m –
PP;
1492
r., 1
497
– 14
99 r.
, 15
19–1
522
r. –
P;15
77–1
580
r. –
PP;
Krz
yszt
of K
olum
b, V
asco
da
Gam
a,
Ferd
ynan
d M
agel
lan,
A
mer
igo
Vesp
ucci
,H
enry
k Ż
egla
rz, B
artło
mie
j Dia
z,
John
Żab
ot, J
acqu
es C
artie
r, Fr
anci
s D
rake
, Fer
dyna
nd C
orte
z,
Fran
cisc
o Pi
zarr
o –
PP.
251
Dua
lizm
w
roz
woj
u sp
ołec
zno-
-gos
poda
rczy
m
Euro
py.
Wpł
yw o
dkry
ć ge
ogra
ficzn
ych
na p
rzem
iany
go
spod
arcz
e.R
ola
Pols
ki
w g
ospo
darc
e eu
rope
jski
ej.
wyk
ład,
el
emen
ty
rozm
owy
nauc
zają
cej;
podr
ęczn
ik,
map
a,
folio
gram
y /
prez
enta
cja
mul
timed
ialn
a.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
ymie
nia
cech
y go
spod
arki
za
chod
nio–
i śr
odko
woe
urop
ejsk
iej
– P,
–
wyj
aśni
a du
aliz
m s
połe
czno
––g
ospo
darc
zy w
Eur
opie
– P
P,–
okre
śla
i oce
nia
mie
jsce
Pol
ski
w g
ospo
darc
e eu
rope
jski
ej –
PP,
– an
aliz
uje
dane
sta
tyst
yczn
e –
P.
rew
oluc
ja c
en, d
ualiz
m s
połe
czno
––g
ospo
darc
zy, c
zyns
z,
pańs
zczy
zna,
folw
ark
pańs
zczy
źnia
ny,
man
ufak
tura
, go
spod
arka
eks
tens
ywna
, go
spod
arka
inte
nsyw
na,
jarm
arki
, tar
gi –
P;
poło
wni
ctw
o, g
rodz
enie
, sys
tem
na
kład
czy,
cha
łupn
ictw
o –
PP.
29
261
Hum
aniz
m
a od
rodz
enie
.
Now
a ko
ncep
cja
czło
wie
ka
i św
iata
.W
izer
unek
św
iata
w
twór
czoś
ci
arty
styc
znej
.
Met
oda
proj
ektu
, el
emen
ty
rozm
owy
nauc
zają
cej;
prez
enta
cje
plas
tycz
ne,
mul
timed
ialn
e pr
zygo
tow
ane
prze
z uc
znió
w /
słuc
hacz
y.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
wym
ieni
a ce
chy
char
akte
ryst
yczn
e sz
tuki
ren
esan
sow
ej –
P,
– w
ymie
nia
prze
dsta
wic
ieli
rene
sans
u eu
rope
jski
ego
i pol
skie
go o
raz
ich
przy
kład
owe
dzie
ła –
P,
– oc
enia
wkł
ad P
olak
ów w
kul
turę
re
nesa
nsow
ą –
PP,
– po
rów
nuje
ren
esan
sow
y i ś
redn
iow
iecz
ny id
eał c
złow
ieka
–
PP,
– om
awia
treś
ć źr
ódeł
ik
onog
rafic
znyc
h (k
orzy
sta
z te
go
rodz
aju
źród
eł)
– P,
– ok
reśl
a pr
zesł
anie
ideo
we
źród
eł
ikon
ogra
ficzn
ych
– PP
.
hum
aniz
m, h
uman
ista
, an
trop
ocen
tryz
m, r
ucho
ma
czci
onka
, teo
ria h
elio
cent
rycz
na,
abso
luty
zm, f
resk
– P
;ut
opia
– P
P;
Jan
Gut
tenb
erg,
Mik
ołaj
Kop
erni
k,
Nic
colo
Mac
hiav
elli,
A
ndrz
ej F
rycz
Mod
rzew
ski,
Eraz
m z
Rot
terd
amu,
Le
onar
do d
a V
inci
, Mic
hał A
nioł
, A
lbre
cht D
ürer
, Bar
tłom
iej B
erre
cci,
Fran
cisz
ek F
lore
ntcz
yk,
Jan
Chr
zcic
iel,
Gio
vann
i di Q
uadr
o –
P;G
iord
ano
Brun
o, G
alile
usz,
Je
an B
odin
, Tom
asz
Mor
e,
Don
ato
Bram
man
te, R
afae
l San
ti,
Piet
er B
rueg
el, E
l Gre
co –
PP.
30
272
W p
oszu
kiw
aniu
no
wej
du
chow
ości
–
refo
rmac
ja
i ref
orm
a K
ości
oła.
Kry
zys
Koś
cioł
a.Sp
ołec
zne,
id
eolo
gicz
ne
i pol
itycz
ne
podł
oże
refo
rmac
ji.G
łów
ne n
urty
re
form
acji.
Woj
na
i pro
paga
nda
relig
ijna.
Refo
rma
Koś
cioł
a i k
ontrr
efor
mac
ja.
prac
a z
podr
ęczn
ikie
m
i map
ą, p
raca
w
gru
pach
;
podr
ęczn
ik,
map
a, a
rkus
ze
papi
eru
folio
gram
y /
prez
enta
cja
mul
timed
ialn
a.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
wym
ieni
a w
ybra
ne p
rzyc
zyny
re
form
acji,
– w
ymie
nia
głów
nych
prz
edst
awic
ieli
refo
rmac
ji i i
ch p
oglą
dy –
P,
– po
rów
nuje
i oc
enia
dok
tryn
ę or
az o
rgan
izac
ję K
ości
ołów
re
form
owan
ych
– PP
,–
ocen
ia p
rzej
awy
kryz
ysu
Koś
cioł
a ka
tolic
kieg
o –
PP,
– oc
enia
pro
gram
ref
orm
y w
ewnę
trzn
ej K
ości
oła
kato
licki
ego
– PP
,–
omaw
ia n
a po
dsta
wie
map
y za
sięg
po
szcz
egól
nych
wyz
nań
w E
urop
ie,
i w R
zecz
posp
olite
j – P
,–
wyj
aśni
a źr
ódła
pol
skie
j tol
eran
cji
relig
ijnej
– P
P,–
omaw
ia w
ojny
rel
igijn
e –
PP,
– po
rów
nuje
prz
ejaw
y to
lera
ncji
relig
ijnej
– P
P,–
wyj
aśni
a ro
lę k
ultu
ry i
sztu
ki d
la
kont
rref
orm
acji
– P,
– ch
arak
tery
zuje
prz
esła
nie
ideo
we
źród
eł ik
onog
rafic
znyc
h –
PP.
refo
rmac
ja, p
rote
stan
ci, l
uter
anie
, ka
lwin
i, an
glik
anie
, sob
ór,
kont
rref
orm
acja
, jez
uici
– P
;bu
lla, i
nkw
izyc
ja, i
ndek
s ks
iąg
zaka
zany
ch, –
PP;
1517
r., 1
545–
1563
r., 1
555
r.,
1573
r. –
P;
1524
–152
5 r.,
1529
, r.,
1534
r.,
1540
r., 1
572
r., 1
598
r. –
PP;
Mar
cin
Lute
r, Ja
n K
alw
in,
Hen
ryk
VIII
, Ign
acy
Loyo
la –
P.
31
281
Map
a po
lityc
zna
now
ożyt
nej
Euro
py.
Polit
yka
dyna
styc
zna
Hab
sbur
gów
i J
agie
llonó
w,
Zag
roże
nie
ture
ckie
,w
ojna
tr
zydz
iest
olet
nia.
Wzr
ost z
nacz
enia
są
siad
ów P
olsk
i.
wyk
ład,
pra
ca
z m
apą;
podr
ęczn
ik,
map
a,
folio
gram
y /
prez
enta
cja
mul
timed
ialn
a.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia n
ajw
ażni
ejsz
e ko
nflik
ty
zbro
jne
epok
i – P
,–
ocen
ia w
pływ
roz
pow
szec
hnie
nia
się
bron
i pal
nej n
a ch
arak
ter
dzia
łań
zbro
jnyc
h –
P,–
omaw
ia n
a po
dsta
wie
map
y w
zros
t te
ryto
rialn
y no
wyc
h po
tęg
i pro
ces
rozk
ładu
sta
rych
– P
P,–
wyj
aśni
a pr
zycz
yny
wzr
ostu
zn
acze
nia
sąsi
adów
R
zecz
ypos
polit
ej –
PP.
Liga
Kat
olic
ka, U
nia
Ewan
gelic
ka
– P;
1515
r., 1
618–
1648
r., 1
683
r. –
P;15
26 r.
, 155
6 r.,
157
1 r.,
158
2 r.,
–
PP;
Gus
taw
Ado
lf, L
udw
ik X
IV,
Jan
III S
obie
ski –
P;
Mak
sym
ilian
I, L
udw
ik J
agie
llońc
zyk,
Su
lejm
an W
span
iały
, Kar
a M
usta
fa,
Iwan
IV G
roźn
y –
PP.
32
291
Rze
czpo
spol
ita
Obo
jga
Nar
odów
.
Uni
a lu
bels
ka.
Rze
czpo
spol
ita
jako
kra
j wie
lu
kultu
r i r
elig
ii.O
rgan
izac
ja
i fun
kcjo
now
anie
pa
ństw
a.Po
lska
mię
dzy
Wsc
hode
m
i Zac
hode
m.
prac
a z
podr
ęczn
ikie
m
i map
ą po
d ki
erun
kiem
;
podr
ęczn
ik,
map
a,
folio
gram
y /
prez
enta
cja
mul
timed
ialn
a.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
wym
ieni
a po
stan
owie
nia
unii
lube
lski
ej –
P,
– oc
enia
sku
tki u
nii p
olsk
o–lit
ewsk
iej
– P,
– ch
arak
tery
zuje
Rze
czpo
spol
itą
Obo
jga
Nar
odów
pod
wzg
lęde
m
wyz
nani
owym
i et
nicz
nym
– P
P,–
wyj
aśni
a ró
żnic
e m
iędz
y un
ią
real
ną a
uni
ą pe
rson
alną
– PP
,–
poró
wnu
je u
nie
pols
ko–l
itew
skie
z
XIV
– X
VI w
. pod
wzg
lęde
m
przy
czyn
, pos
tano
wie
ń i s
kutk
ów
– PP
.
unia
rea
lna,
sej
m w
alny
, sej
mik
i, po
słow
ie z
iem
scy,
sen
ator
owie
, he
tman
, kan
cler
z –
P; a
ntyt
ryni
tarz
e (
aria
nie)
, wol
na
elek
cja,
kas
ztel
an, w
ojew
oda,
po
dska
rbi –
PP;
1569
r., 1
573
r. –
P;
Zyg
mun
t Aug
ust –
P.
301
Zna
czen
ie
woj
en X
VII
w
ieku
w h
isto
rii
Pols
ki.
Przy
czyn
y w
ojen
,te
ryto
rialn
e sk
utki
woj
en.
Cha
rakt
erys
tyka
dz
iała
ń w
ojen
nych
.
wyk
ład,
pra
ca
z m
apą;
podr
ęczn
ik,
map
a,
folio
gram
y /
prez
enta
cja
mul
timed
ialn
a (u
zbro
jeni
e);
frag
men
ty
film
ów (
np.
scen
y w
alk
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
wym
ieni
a na
jważ
niej
sze
przy
czyn
y or
az s
kutk
i kon
flikt
ów P
olsk
i z
sąsi
adam
i w X
VII
w. –
P,
– w
yjaś
nia
na tl
e m
iędz
ynar
odow
ym
przy
czyn
y w
ojen
Rze
czyp
ospo
litej
w
XV
II w
. – P
P,
inko
rpor
acja
– P
;dy
mitr
iady
– P
P;
1605
r., 1
619
r.,16
21 r.
164
8 r.
16
55–1
660
r., 1
672
r., 1
673
r.,
1683
r., 1
686
r., 1
699
r. –
P;15
61 r.
1600
r., 1
610
r., 1
620
r.,
1622
r.,
1632
–163
4 r.,
165
4 r.,
16
57 r.
, 165
8 r.,
166
0 r.,
166
7 r.
– P
P;
33
Skut
ki
dem
ogra
ficzn
e i g
ospo
darc
ze
woj
en.
z O
gnie
m
i m
iecze
m,
Poto
pu).
– om
awia
na
pods
taw
ie m
ap
wyb
rane
kon
flikt
y zb
rojn
e Po
lski
z
sąsi
adam
i w X
VII
w. –
P,
– re
kons
truu
je n
a po
dsta
wie
map
y zm
iany
tery
toria
lne,
będ
ące
skut
kam
i woj
en
(I i
II po
łow
a X
VII
w.)
– P
,–
ocen
ia k
onse
kwen
cje
społ
eczn
o––g
ospo
darc
ze w
ojen
XV
II w
. – P
P.
Zyg
mun
t III
Waz
a,
Jan
Kar
ol C
hodk
iew
icz,
St
efan
Cza
rnie
cki,
Stan
isła
w
Żół
kiew
ski,
Bohd
an C
hmie
lnic
ki –
P;
Betle
m G
abor
, Ale
ksan
der
Loso
wsk
i –
PP.
311
Czł
owie
k ba
roku
.
Sztu
ka w
słu
żbie
re
ligii.
Este
tyka
epo
ki.
Osi
ągni
ęcia
na
ukow
e.Sa
rmat
yzm
ja
ko p
olsk
i w
kład
w k
ultu
rę
baro
ku.
rozm
owa
nauc
zają
ca,
wyk
ład
z w
ykor
zyst
anie
m
ikon
ogra
fii;
podr
ęczn
ik,
map
a,
folio
gram
y /
prez
enta
cja
mul
timed
ialn
a (z
abyt
ki
arch
itekt
ury
i szt
uki
baro
kow
ej).
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
wym
ieni
a gł
ówny
ch p
rzed
staw
icie
li ba
roku
i oś
wie
ceni
a –
P,–
wym
ieni
a ce
chy
char
akte
ryst
yczn
e sz
tuki
bar
oku
– P,
– od
różn
ia z
abyt
ki s
ztuk
i ba
roko
wej
od
zab
ytkó
w z
pop
rzed
nich
ok
resó
w –
PP,
– oc
enia
wkł
ad P
olsk
i w s
ztuk
ę ba
roku
eur
opej
skie
go –
PP,
– pr
zeds
taw
ia g
enez
ę i c
hara
kter
yzuj
e sa
rmat
yzm
– P
P,–
omaw
ia ź
ródł
a ik
onog
rafic
zne
pod
wzg
lęde
m tr
eści
i fo
rmy
– P,
– ok
reśl
a pr
zesł
anie
ideo
we
źród
eł
ikon
ogra
ficzn
ych
– PP
.
sarm
atyz
m –
P;
kont
usz,
żup
an –
PP;
Gio
vann
i Ber
nini
, Fr
anci
sco
Borr
omin
i, Pe
ter
Paul
Rub
ens,
Kar
tezj
usz
– P;
Die
go V
elaz
quez
, Ant
on v
an D
yck,
G
iord
ano
Brun
o, J
ohan
nes
Kep
ler
– PP
.
34
321
Kry
zys
Rze
czyp
ospo
litej
w
XV
III w
.
Tend
encj
e ol
igar
chic
zne
jako
ko
nsek
wen
cje
woj
en X
VII
wie
ku.
Pols
ka z
a Sa
sów
.O
gran
icze
nie
suw
eren
nośc
i pa
ństw
a.K
once
pcje
re
form
.
wyk
ład
z el
emen
tam
i ro
zmow
y na
ucza
jące
j;
map
a,
folio
gram
y uk
azuj
ące
konc
epcj
e re
form
.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
wym
ieni
a pr
zeja
wy
kryz
ysu
polit
yczn
ego
Rze
czpo
spol
itej
w c
zasa
ch s
aski
ch –
P,
– ch
arak
tery
zuje
źró
dła
i prz
ejaw
y kr
yzys
u pa
ństw
a po
lski
ego
w X
VIII
w
ieku
,–
omaw
ia w
pod
staw
owym
zak
resi
e pr
ogra
my
refo
rm p
ańst
wa
– P,
– oc
enia
now
e ko
ncep
cje
polit
yczn
e i u
stro
jow
e –
PP.
olig
arch
ia m
agna
cka,
libe
rum
vet
o,
fam
ilia
– P;
karm
azyn
, kró
lew
szcz
yzny
, rok
osz,
po
sesj
onac
i, ni
epos
esjo
naci
, sz
lach
ta g
ołot
a –
PP;
1652
r. –
P;
1697
r., 1
700–
1721
r., 1
705
r.,
1709
r., 1
715
r., 1
733
r. –
PP;
Wła
dysł
aw S
iciń
ski,
Jan
III S
obie
ski,
Aug
ust I
I Sas
, Sta
nisł
aw L
eszc
zyńs
ki,
Szym
on K
onar
ski –
P;
Janu
sz R
adzi
wiłł
, Aug
ust I
II Sa
s –
PP.
331
Wzr
ost
znac
zeni
a są
siad
ów P
olsk
i w
XV
III w
ieku
.
Ref
orm
y w
ewnę
trzn
e.W
pływ
woj
ny
półn
ocne
j na
ukł
ad s
ił w
Eur
opie
Śr
odko
wej
.
Roz
mow
a na
ucza
jąca
(a
naliz
a i p
orów
nani
e re
form
w tr
zech
pa
ństw
ach)
, w
ykła
d;
Folio
gram
y (r
efor
my
w R
osji,
Aus
trii
i Pru
sach
),
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia w
pod
staw
owym
zak
resi
e w
ybra
ne r
efor
my
w p
ańst
wac
h oś
cien
nych
– P
,–
klas
yfik
uje
i por
ównu
je r
efor
my
w p
ańst
wac
h oś
cien
nych
– P
P,
gube
rnie
, józ
efin
izm
– P
;el
ekto
r, D
uma
Boja
rska
, Se
nat R
ządz
ący,
junk
rzy
– PP
;
1721
r., 1
715
r., 1
740
r., –
PP;
Piot
r I W
ielk
i, K
atar
zyna
II,
Mar
ia T
eres
a, J
ózef
II,
Fryd
eryk
Wilh
elm
I, F
ryde
ryk
II –
P;
Fryd
eryk
III H
ohen
zolle
rn –
Fr
yder
yk I,
Kar
ol I
Hab
sbur
g, –
PP.
35
podr
ęczn
ik,
map
a.–
wyj
aśni
a w
pływ
ref
orm
na
mię
dzyn
arod
owe
znac
zeni
e R
osji,
Pr
us i
Aus
trii
– PP
,–
wyj
aśni
a zn
acze
nie
woj
ny
półn
ocne
j dla
syt
uacj
i pol
itycz
nej
w E
urop
ie Ś
rodk
owej
i W
scho
dnie
j –
PP.
341
Upa
dek
pańs
twa
pols
kieg
o.
Prób
y ra
tow
ania
pa
ństw
a.R
ozbi
ory
Pols
ki.
wyk
ład
z el
emen
tam
i ro
zmow
y na
ucza
jące
j, pr
ezen
tacj
a:
przy
czyn
y up
adku
R
zecz
posp
olite
j w
XV
III w
ieku
;
podr
ęczn
ik,
map
a,
folio
gram
y (r
efor
my
Sejm
u W
ielk
iego
, K
onst
ytuc
ja
3 M
aja)
;pl
akat
lub
prez
enta
cja
mul
timed
ialn
a.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia w
pod
staw
owym
zak
resi
e pr
zycz
yny
upad
ku R
zecz
ypos
polit
ej
– P,
– oc
enia
róż
ne p
osta
wy
Pola
ków
wob
ec p
robl
emów
w
ewnę
trzn
ych
kraj
u (n
p. ta
rgow
ica
i kon
fede
racj
a ba
rska
, pow
stan
ie
kośc
iusz
kow
skie
) –
PP,
– ch
arak
tery
zuje
i oc
enia
poł
ożen
ie
mię
dzyn
arod
owe
Pols
ki w
XV
III
wie
ku –
PP,
– oc
enia
prz
emia
ny w
ewnę
trzn
e do
by o
świe
ceni
a w
Rze
czpo
spol
itej
– PP
,–
omaw
ia g
łów
ne z
ałoż
enia
K
onst
ytuc
ji 3
Maj
a –
P,–
ocen
ia z
nacz
enie
Sej
mu
Wie
lkie
go
i Kon
styt
ucji
3 M
aja
– PP
.
praw
a ka
rdyn
alne
, Kom
isja
Edu
kacj
i N
arod
owej
, kon
styt
ucja
– P
;Sz
koła
Ryc
ersk
a, s
toln
ik, S
zkoł
a G
łów
na, s
zkoł
y w
ydzi
ałow
e, s
zkoł
y po
dwyd
ział
owe
– P
P;
1764
r., 1
772
r., 1
788–
1792
r.,
3 m
aja
1791
r., 1
793
r., 1
794
r.,
1795
r. –
P;
1773
r. –
PP;
Stan
isła
w A
ugus
t Pon
iato
wsk
i, Sz
ymon
Kon
arsk
i – P
;M
ikoł
aj R
epni
n, T
adeu
sz R
ejta
n,
Otto
von
Sta
ckel
berg
– P
.
36
351
Ośw
iece
nie
i kla
sycy
zm.
Um
ysło
woś
ć oś
wie
ceni
a.M
yśl s
połe
czna
i p
olity
czna
.Id
ee o
świe
ceni
a i i
ch w
pływ
na
kon
cepc
je
pańs
twa.
Now
e ko
ncep
cje
este
tycz
ne.
wyk
ład
wpr
owad
zają
cy,
prac
a po
d ki
erun
kiem
;
podr
ęczn
ik,
źród
ła (
pogl
ądy
myś
licie
li oś
wie
ceni
a –
m
yśl s
połe
czna
i p
olity
czna
),
folio
gram
y /
prez
enta
cja
mul
timed
ialn
a (z
abyt
ki
arch
itekt
ury
i szt
uki
baro
kow
ej o
raz
klas
ycys
tycz
nej).
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia g
łów
ne id
ee o
świe
ceni
a i i
ch p
rzed
staw
icie
li –
P,–
wys
zuku
je w
źró
dłac
h ak
tow
ych
sfor
muł
owan
ia p
owst
ałe
pod
wpł
ywem
ideo
logi
i ośw
iece
nia
– P,
– w
yjaś
nia
wpł
yw id
ei o
świe
ceni
a na
ko
ncep
cje
polit
yczn
e i u
stro
jow
e –
PP,
– w
ymie
nia
cech
y ch
arak
tery
styc
zne
sztu
ki k
lasy
cyzm
u –
P,–
poró
wnu
je s
ztuk
ę ba
roku
i k
lasy
cyzm
u –
PP,
– re
kons
truu
je o
braz
spo
łecz
eńst
wa
na p
odst
awie
dzi
eł k
ultu
ry
(lite
ratu
ra p
iękn
a, s
ztuk
i pl
asty
czne
) –
PP.
racj
onal
izm
, em
piry
zm, z
asad
a tr
ójpo
dzia
łu w
ładz
y pa
ństw
owej
, te
oria
suw
eren
nośc
i nar
odu,
te
oria
um
owy
społ
eczn
ej,
liber
aliz
m p
olity
czny
i go
spod
arcz
y,
mec
hani
zm r
ynko
wy,
neo
klas
ycyz
m
– P;
wol
nom
ular
stw
o, fi
zjok
raty
zm,
abso
luty
zm o
świe
cony
, rok
oko,
ne
ogot
yk, s
tyl e
mpi
re–
PP;
Kar
tezj
usz,
Mon
tesk
iusz
, Je
an J
acqu
es R
ouss
eau,
Jo
hn L
ocke
, Lud
wik
XIV
– P;
Imm
anue
l Kan
t, A
dam
Sm
ith,
Fran
çois
Que
snay
, Den
is D
ider
ot
– PP
.
37
362
Rew
oluc
je
i ich
zna
czen
ie
w d
ziej
ach
now
ożyt
nego
św
iata
.
Rew
oluc
ja
w A
nglii
w X
VII
wie
ku.
Pow
stan
ie
Stan
ów
Zje
dnoc
zony
ch.
Rew
oluc
ja
fran
cusk
a.
Prac
a w
gru
pach
, ro
zmow
a na
ucza
jąca
;
podr
ęczn
ik,
map
y, a
rkus
ze
papi
eru,
fo
liogr
amy.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
wym
ieni
a gł
ówne
prz
yczy
ny
wal
ki o
nie
podl
egło
ść A
mer
yki
oraz
rew
oluc
ji fr
ancu
skie
j – P
,–
wym
ieni
a gł
ówne
wyd
arze
nia
zwią
zane
z p
owst
anie
m S
tanó
w
Zje
dnoc
zony
ch i
rew
oluc
ją
fran
cusk
ą –
P,–
char
akte
ryzu
je u
stró
j rep
ublik
i pr
ezyd
enck
iej w
św
ietle
kon
styt
ucji
z 17
87 r.
– P
,–
omaw
ia p
rzem
iany
spo
łecz
no–
–gos
poda
rcze
i po
lityc
zne
w A
nglii
sp
owod
owan
e re
wol
ucją
w X
VII
wie
ku –
PP,
– ch
arak
tery
zuje
ew
oluc
ję u
stro
ju
Fran
cji o
kres
u re
wol
ucji
– PP
,–
ocen
ia d
ział
alno
ść w
ładz
fr
ancu
skic
h w
okr
esie
rew
oluc
ji –
PP,
– w
yjaś
nia
wpł
yw id
eolo
gii
ośw
iece
nia
na w
ydar
zeni
a w
Am
eryc
e i F
ranc
ji –
PP.
Kon
gres
, pre
zyde
nt, w
ładz
a fe
dera
lna,
wła
dza
stan
owa,
sta
n pi
erw
szy
/ dru
gi /
trze
ci –
P;
gent
ry,
Akt
y N
awig
acyj
ne,
Hab
eas
Cor
pus
Act
, re
stau
racj
a,
sław
etna
rew
oluc
ja, g
uber
nato
r, Iz
ba R
epre
zent
antó
w, S
enat
, Le
gisl
atyw
a –
PP;
4 lip
ca 1
776
r., 1
787
r.,
1789
–179
9 r.,
178
9 r.
– P;
16
45 r.
, 165
1 r.,
166
0 r.
1679
r.,
1688
r., 1
781
r., 1
783
r., 1
794
r.
– PP
;
Jerz
y W
aszy
ngto
n,
Mak
sym
ilian
Rob
espi
erre
, N
apol
eon
Bona
part
e –
P;K
arol
I St
uart
, Oliv
ier
Cro
mw
ell,
Tade
usz
Koś
cius
zko,
K
azim
ierz
Puł
aski
, Geo
rges
Dan
ton,
Lu
dwik
XV
I – P
P.
38
372
Euro
pa
w o
kres
ie
prze
wag
i fr
ancu
skie
j za
cza
sów
N
apol
eona
.
Ref
orm
y na
pole
ońsk
ie
we
Fran
cji.
Supr
emac
ja
Fran
cji
w E
urop
ie.
Spra
wa
pols
ka
w p
olity
ce
napo
leoń
skie
j.Po
lacy
w w
alce
o
odbu
dow
ę pa
ństw
a.
Prac
a z
map
ą, p
raca
w
gru
pach
, ro
zmow
a na
ucza
jąca
, w
ykła
d po
dsum
owuj
ący;
podr
ęczn
ik,
map
a, a
rkus
z py
tań
do m
apy.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
wym
ieni
a i o
maw
ia
w p
odst
awow
ym z
akre
sie
refo
rmy
praw
ne i
adm
inis
trac
yjne
N
apol
eona
– P
,–
ocen
ia d
ział
alno
ść w
ewnę
trzn
ą N
apol
eona
– P
P,–
reko
nstr
uuje
na
pods
taw
ie m
apy
zmia
ny te
ryto
rialn
e w
Eur
opie
, bę
dące
sku
tkie
m w
ojen
na
pole
ońsk
ich
– P,
– ch
arak
tery
zuje
na
pods
taw
ie m
apy
sytu
ację
pol
itycz
ną w
Eur
opie
w
epo
ce n
apol
eońs
kiej
(w
yjaś
nia
syst
em n
apol
eońs
ki w
Eur
opie
) –
PP,
– om
awia
pow
stan
ie i
wyb
rane
dz
iała
nia
legi
onów
pol
skic
h w
Ital
ii –
P,–
wyj
aśni
a od
woł
ania
his
tory
czne
w
Maz
urku
Dąb
row
skie
go –
P,
– om
awia
pow
stan
ie i
rozw
ój
Ksi
ęstw
a W
arsz
awsk
iego
– P
,–
ocen
ia d
ział
ania
Nap
oleo
na
w s
praw
ie p
olsk
iej –
PP.
Kod
eks
Cyw
ilny,
sys
tem
nap
oleo
ński
, W
ielk
ie C
esar
stw
o,
Maz
urek
Dąb
row
skie
go –
P;
depa
rtam
ent,
gmin
a, p
refe
kt,
podp
refe
kt, m
er, K
C, K
K, K
H, K
PC,
KPK
– P
P;
1797
r.18
04 r.
, 180
5 r.,
181
2 r.,
18
13 r.
, 181
5 r.
– P
;18
06 r.
, 180
7 r.,
180
9 r.,
– P
P;
Nap
oleo
n Bo
napa
rte,
A
leks
ande
r I,
Jan
Hen
ryk
Dąb
row
ski,
Józe
f Wyb
icki
– P
;H
orac
y N
elso
n –
PP.
39
381
Pods
umow
anie
. D
emok
racj
a sz
lach
ecka
w
Pol
sce
w X
VI–
–XV
III w
ieku
.
prac
a ze
źr
ódła
mi
hist
oryc
znym
i;
zest
aw ź
róde
ł / a
rkus
z pr
acy
źród
łow
ej.
– om
awia
głó
wne
eta
py r
ozw
oju
i upa
dku
dem
okra
cji s
zlac
heck
iej
– P,
– od
czyt
uje
info
rmac
je z
e źr
ódeł
hi
stor
yczn
ych
– P,
– w
yjaś
nia
przy
czyn
y zm
ian
ustr
oju
– PP
,–
ocen
ia u
stró
j dem
okra
cji
szla
chec
kiej
– P
P.
Sejm
Wal
ny, b
ezkr
ólew
ie,
wol
na e
lekc
ja, l
iber
um v
eto,
pr
awa
kard
ynal
ne, s
ejm
iki,
głos
owan
ie w
ięks
zośc
iow
e –
P;ro
kosz
e, k
onfe
dera
cje,
ob
stru
kcja
sej
mow
ania
, se
jm k
onw
okac
yjny
, sej
mik
i ka
ptur
owe
– PP
;
1493
r., 1
505
r., 1
569,
157
2–15
73 r.
, 16
52 r.
, 178
8–17
92 r.
, 179
1 r.
– P
.
391
Spra
wdz
ian.
ŚWIAT W XIX WIEKU
401
Syst
em
wie
deńs
ki
w E
urop
ie i
jego
fu
nkcj
onow
anie
.
Zas
ady
kong
resu
.N
owa
map
a Eu
ropy
.Św
ięte
Pr
zym
ierz
e.Z
nacz
enie
woj
ny
krym
skie
j.
wyk
ład,
pr
aca
z m
apą
i źró
dłem
hi
stor
yczn
ym;
map
a,
podr
ęczn
ik.
– w
yjaśn
ia te
rmin
y hi
stor
yczn
e –
P lu
b PP
,–
wła
ściw
ie p
osłu
guje
się
term
inam
i hi
stor
yczn
ymi –
P lu
b PP
,–
wyj
aśni
a w
om
awia
nym
zak
resi
e dz
iała
lnoś
ć lu
b zn
acze
nie
post
aci
– P
lub
PP,
– om
awia
gen
ezę
i zas
ady
kong
resu
w
iede
ński
ego
– P,
– w
ymie
nia
głów
ne d
ecyz
je k
ongr
esu
(prz
edst
awia
zm
iany
na
map
ie
polit
yczn
ej E
urop
y w
wyn
iku
kong
resu
wie
deńs
kieg
o) –
P,
– pr
zeds
taw
ia n
a po
dsta
wie
teks
tu
źród
łow
ego
cele
Św
ięte
go
Przy
mie
rza
– P,
– oc
enia
zał
ożen
ia i
real
izac
ję
syst
emu
wie
deńs
kieg
o –
PP,
– oc
enia
dzi
ałal
ność
Św
ięte
go
Przy
mie
rza
– PP
,–
wyj
aśni
a ko
nsek
wen
cje
polit
yczn
e w
ojny
kry
msk
iej –
PP.
legi
tym
izm
, rów
now
aga
euro
pejs
ka,
Świę
te P
rzym
ierz
e, s
yste
m
wie
deńs
ki, W
iosn
a Lu
dów
– P
;re
stau
racj
a –
PP;
1814
–181
5 r.,
181
5 r.,
184
8 r.,
18
53–1
856
r. –
P;18
30 r.
– P
P;
Nap
oleo
n Bo
napa
rte, A
leks
ande
r I,
Kle
men
s M
ette
rnic
h,
Mau
rycy
de
Talle
yran
d –
P;Fr
anci
szek
I, R
ober
t Cas
tlere
agh,
A
rtur
Wel
lingt
on, K
arol
Nes
selro
de,
Kar
l Har
denb
erg,
Fry
dery
k A
ugus
t III,
Fry
dery
k W
ilhel
m II
I, Lu
dwik
Fili
p –
PP.
40
411
Zm
iany
sp
ołec
zno-
-g
ospo
darc
ze
w X
IX w
ieku
.
Rew
oluc
ja
agra
rno-
-prz
emys
łow
a.Sp
ołec
zne
skut
ki r
ewol
ucji
prze
mys
łow
ej.
Wal
ka
robo
tnik
ów
o le
psze
w
arun
ki p
racy
i p
łacy
.W
ystą
pien
ia
chło
pów
prz
eciw
pa
ńszc
zyźn
ie.
wyk
ład;
podr
ęczn
ik,
folio
gram
y (m
.in. ź
ródł
a st
atys
tycz
ne).
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia z
mia
ny w
rol
nict
wie
i p
rzem
yśle
– P
,–
wym
ieni
a gł
ówne
wyn
alaz
ki
i osi
ągni
ęcia
słu
żące
roz
woj
owi
gosp
odar
ki –
P,
– w
yjaś
nia
znac
zeni
e re
wol
ucji
agra
rno–
prze
mys
łow
ej –
PP,
–
omaw
ia fo
rmy
wal
ki n
ajni
ższy
ch
grup
spo
łecz
nych
o p
opra
wę
bytu
–
P,–
ocen
ia fo
rmy
wal
ki k
laso
wej
(c
hłop
ów i
robo
tnik
ów)
pod
wzg
lęde
m ic
h sk
utec
znoś
ci i
pod
wzg
lęde
m e
tycz
nym
– P
P.
rew
oluc
ja a
grar
na, r
ewol
ucja
pr
zem
ysło
wa,
fabr
yka,
el
ektr
yczn
ość,
mon
opol
, kon
cern
, ka
pita
lizm
wol
noko
nkur
ency
jny,
ka
pita
lizm
mon
opol
isty
czny
, im
peria
lizm
kol
onia
lny,
bur
żuaz
ja,
robo
tnic
y, z
wią
zki z
awod
owe,
ra
bacj
a ga
licyj
ska,
uw
łasz
czen
ie
chło
pów
– P
;m
altu
zjan
izm
, pło
dozm
ian,
m
elio
racj
a, lu
ddyz
m, c
zart
yści
– P
P;
1846
r., 1
864
r. –
P;18
24 r.
, 186
1 r.
– PP
;
Jam
ek W
att,
Jaku
b Sz
ela
– P;
Thom
as M
alth
us,
Ric
hard
Ark
wrig
ht,
Edm
und
Car
twrig
ht,
Jam
ek H
argr
eave
s,
Geo
rge
Step
hens
on –
PP.
41
421
Star
e i n
owe
idee
.
Kon
serw
atyz
m.
Libe
raliz
m.
Socj
aliz
m.
Nac
jona
lizm
.N
auka
sp
ołec
zna
Koś
cioł
a.
wyk
ład
wpr
owad
zają
cy,
prac
a w
gru
pach
ze
źró
dłam
i hi
stor
yczn
ymi;
arku
sze
papi
eru,
po
dręc
znik
, źr
ódła
(f
ragm
enty
op
isuj
ące
omaw
iane
id
eolo
gie)
.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia z
asad
nicz
e ce
chy
dzie
wię
tnas
tow
iecz
nych
dok
tryn
po
lityc
znyc
h –
P,–
inte
rpre
tuje
dok
umen
ty
prog
ram
owe
i pro
paga
ndow
e –
PP,
– id
enty
fikuj
e do
ktry
nę n
a po
dsta
wie
fr
agm
entu
teks
tu p
rogr
amow
ego
– PP
,–
poró
wnu
je i
ocen
ia id
eolo
gie
– PP
.
kons
erw
atyz
m, l
iber
aliz
m, s
ocja
lizm
, so
cjal
dem
okra
cja,
nac
jona
lizm
, de
mok
raty
zacj
a, n
auka
spo
łecz
na
Koś
cioł
a ka
tolic
kieg
o, c
hade
cja
– P;
socj
aliz
m u
topi
jny,
soc
jaliz
m
nauk
owy,
fala
nste
r;
1848
r –
PP;
Edm
und
Burk
e, A
dam
Sm
ith,
John
Stu
art M
ill –
P,
Kar
ol M
arks
, Fry
dery
k En
gels
– P
;Jo
seph
de
Mai
stre
, K
arl L
udw
ig v
on H
alle
r, A
lexi
s de
Toc
quev
ille,
C
laud
e H
enri
Sain
t–Si
mon
, C
harle
s Fo
urie
r, R
ober
t Ow
en,
Edua
rd B
erns
tein
, Leo
n X
III –
PP.
42
432
Prac
a or
gani
czna
i d
ział
alno
ść
spis
kow
o--p
owst
ańcz
a w
dzi
ejac
h na
rodu
po
lski
ego
w X
IX w
ieku
.
Zał
ożen
ia
i rea
lizac
ja
prog
ram
u pr
acy
orga
nicz
nej.
Pozy
tyw
izm
.D
ział
alno
ść
kons
pira
cyjn
a.Po
wst
ania
na
rodo
wo-
-wyz
wol
eńcz
e.
prac
a w
gru
pach
, pr
ezen
tacj
a (p
raca
or
gani
czna
),
prac
a z
map
ą;
map
y, ź
ródł
a i o
prac
owan
ia
zwią
zane
z
prac
ą or
gani
czną
; ar
kusz
e pa
pier
u;
prez
enta
cja
w fo
rmie
pl
akat
u lu
b w
wer
sji
mul
timed
ialn
ej
(mie
szka
ńcy
regi
onu
w w
alka
ch
naro
dow
o––w
yzw
oleń
czyc
h w
XIX
wie
ku.
oraz
pra
ca
orga
nicz
na
w m
oim
re
gion
ie).
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia z
ałoż
enia
, prz
ykła
dow
e in
icja
tyw
y or
gani
czni
kow
skie
ora
z gł
ówny
ch p
rzed
staw
icie
li pr
acy
orga
nicz
nej –
P,–
omaw
ia g
łów
ne z
agad
nien
ia
zwią
zane
z p
owst
anie
m
listo
pado
wym
ora
z st
yczn
iow
ym
– P,
– om
awia
udz
iał m
iesz
kańc
ów
regi
onu
w w
alka
ch n
arod
owo–
–wyz
wol
eńcz
ych
(np.
w p
owst
aniu
kr
akow
skim
i w
Wio
śnie
Lud
ów)
– P,
–
omaw
ia d
ział
alno
ść
orga
nicz
niko
wsk
ą m
iesz
kańc
ów
regi
onu
– P,
– po
rów
nuje
i oc
enia
efe
kty
różn
ych
form
wal
ki z
zab
orca
mi –
PP,
– po
rów
nuje
pow
stan
ia n
arod
owe
pod
wzg
lęde
m c
hara
kter
u dz
iała
ń zb
rojn
ych,
org
aniz
acji
wła
dz
pow
stań
czyc
h i z
aang
ażow
ania
sp
ołec
zeńs
twa
– PP
.
auto
nom
ia, r
usyf
ikac
ja,
germ
aniz
acja
, Kul
turk
ampf
, lo
jaliz
m, p
raca
org
anic
zna,
po
zyty
wiz
m w
arsz
awsk
i, Sp
rzys
ięże
nie
Podc
horą
żych
, H
otel
Lam
bert
, TD
P, c
zerw
oni,
bial
i, br
anka
– P
,ko
nsty
tucj
a ok
troj
owan
a,
stat
ut o
rgan
iczn
y, T
owar
zyst
wo
Patr
ioty
czne
, Sto
war
zysz
enie
Lud
u Po
lski
ego,
Zw
iąze
k Pl
ebej
uszy
, od
wilż
pos
ewas
topo
lska
, rug
i pr
uski
e, s
tańc
zycy
, mill
ener
zy –
PP;
1815
–183
0 r.,
29
listo
pada
183
0 r.,
18
31 r.
, 186
3–18
64 r.
– P
;18
32 r.
, 184
6 r.
– PP
;
Ale
ksan
der I
, wie
lki k
siąż
ę K
onst
anty
, M
ikoł
aj I,
gen
. Józ
ef C
hłop
icki
, A
dam
Cza
rtor
yski
, Em
ilia
Plat
er,
Emili
a Sz
czan
ieck
a,
gen.
Jan
Skr
zyne
cki,
Ludw
ik M
iero
sław
ski,
Piot
r W
ysoc
ki,
Kar
ol M
arci
nkow
ski,
Hip
olit
Ceg
iels
ki, A
ndrz
ej Z
amoy
ski,
Edw
ard
Urg
ens,
A
leks
ande
r Św
ieto
chow
ski,
Ale
ksan
der
Wie
lkop
olsk
i, Z
ygm
unt P
adew
ski,
Stef
an B
obro
wsk
i, R
omua
ld T
raug
utt –
P;
43
gen.
Józ
ef Z
ając
zek,
M
ikoł
aj N
owos
ilcow
, M
icha
ł Rad
ziw
iłł, I
wan
Dyb
icz,
Iw
an P
aski
ewic
z,
gen.
Jan
Kru
kow
ieck
i, Ed
war
d D
embo
wsk
i, Ja
n Ty
ssow
ski,
Ludw
ik G
orzo
wsk
i, A
leks
ande
r G
rzeg
orze
wsk
i,
Edua
rd F
lottw
ell,
Fryd
eryk
Wilh
elm
IV,
Gus
taw
Pot
wor
owsk
i, K
arol
Lib
elt,
Józe
f Szu
jski
, Mic
hał B
obrz
ańsk
i, Se
wer
yn G
oszc
zyńs
ki,
Wal
eria
n Łu
kasi
ński
, ks
. Pio
tr Ś
cieg
ienn
y,
Wal
enty
Ste
fańs
ki, A
leks
ande
r II,
M
aria
n La
ngie
wic
z,
ks. S
tani
sław
Brz
óska
– P
P.
44
442
Zm
iany
po
lityc
zne
na ś
wie
cie
w II
poł
owie
X
IX w
ieku
.
Prze
mia
ny
stru
ktur
pań
stw
a i s
połe
czeń
stw
a w
Am
eryc
e Pó
łnoc
nej
w o
kres
ie w
ojny
se
cesy
jnej
.Z
jedn
ocze
nie
Wło
ch.
Zje
dnoc
zeni
e N
iem
iec.
Impe
rializ
m.
wyk
ład,
pr
aca
z m
apą
i pod
ręcz
niki
em,
prez
enta
cja
(Ust
rój I
I Rze
szy
Nie
mie
ckie
j);
map
y,
podr
ęczn
ik,
prez
enta
cja
plas
tycz
na lu
b m
ultim
edia
lna.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia g
łów
ne p
rzyc
zyny
i sk
utki
w
ojny
sec
esyj
nej w
USA
– P
,–
omaw
ia g
łów
ne z
agad
nien
ia
zwią
zane
ze
zjed
nocz
enie
m
Nie
mie
c –
P,–
wyj
aśni
a sp
ołec
zne,
pol
itycz
ne
i gos
poda
rcze
pod
łoże
tend
encj
i in
tegr
acyj
nych
w N
iem
czec
h i W
łosz
ech
– PP
,–
omaw
ia n
a po
dsta
wie
map
(s.
201
i s
. 246
) zm
iany
pol
itycz
ne
w E
urop
ie w
XIX
w. –
P,
– pr
zeds
taw
ia n
a po
dsta
wie
map
y ob
szar
y ko
loni
alne
pos
zcze
góln
ych
moc
arst
w i
pańs
tw k
olon
ialn
ych
– P,
– w
yjaś
nia
przy
czyn
y ro
zwoj
u im
peria
lizm
u –
PP,
– ch
arak
tery
zuje
i oc
enia
wza
jem
ne
rela
cje
– P
P,–
mię
dzy
kolo
niza
tora
mi a
ludn
ości
ą au
toch
toni
czną
– P
P,–
ocen
ia e
fekt
y pr
zeni
kani
a si
ę ku
ltur
zdob
ywcó
w i
podb
itych
– P
P.
niew
olni
ctw
o, p
artia
pol
itycz
na,
impe
rializ
m, t
rójp
oroz
umie
nie
– P;
abol
icjo
niśc
i, ris
orgi
men
to,
konw
encj
a A
lven
sleb
ena,
„de
pesz
a em
ska”
, Kom
una
Pary
ska
– PP
;
1866
r., 1
870
r., 1
871
r.,19
07 r.
–
P;18
61–1
865
r., 1
859–
1871
r.,
1864
r., 1
8 st
yczn
ia 1
871
r.,
1904
–190
5 r.
– PP
;
Abr
aham
Lin
coln
, C
amill
o C
avou
r, O
tto v
on B
ism
srck
, N
apol
eon
III,
– P;
gen.
Rob
ert L
ee, g
en. U
lisse
s G
rant
, G
iuse
ppe
Gar
ibal
di,
gen.
Hel
mut
von
Mol
tke
– PP
.
45
451
Wpł
yw p
rzem
ian
ustr
ojow
ych
w d
rugi
ej
poło
wie
XIX
w
ieku
na
rozw
ój
form
akt
ywno
ści
społ
eczn
ej.
Roz
wój
pa
rlam
enta
ryzm
u.Pa
rtie
pol
itycz
ne.
Ksz
tałto
wan
ie s
ię
now
ocze
sneg
o na
rodu
.
prac
a z
podr
ęczn
ikie
m
pod
kier
unki
em;
podr
ęczn
ik,
map
a,
folio
gram
y.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia w
pod
staw
owym
zak
resi
e fo
rmy
akty
wno
ści p
olity
czne
j sp
ołec
zeńs
tw d
rugi
ej p
ołow
y X
IX w
.–
P,–
wyj
aśni
a ro
lę p
artii
pol
itycz
nych
–
P,–
klas
yfik
uje
pańs
twa
euro
pejs
kie
w X
IX w
. pod
wzg
lęde
m fo
rmy
rząd
ów (
mon
arch
ie i
repu
blik
i) –
PP,
– ch
arak
tery
zuje
na
przy
kład
ach
pańs
tw g
łów
ne s
yste
my
polit
yczn
e –
PP,
– w
yjaś
nia
proc
es k
szta
łtow
ania
się
no
woc
zesn
ego
naro
du –
PP.
mon
arch
ia p
arla
men
tarn
a,
mon
arch
ia k
onst
ytuc
yjna
, m
onar
chia
abs
olut
na,
repu
blik
a pa
rlam
enta
rna,
od
pow
iedz
ialn
ość
parla
men
tarn
a (p
olity
czna
) m
inis
trów
, par
tia
polit
yczn
a, m
anda
t pos
elsk
i, de
mok
raty
zacj
a, a
ntys
emity
zm,
now
ocze
sny
naró
d –
P;su
fraż
ystk
i, M
iędz
ynar
odów
ka –
PP;
1864
r. 1
889r
. – P
P;
Emm
elin
e Pa
nkhu
rst,
Alfr
ed D
reyf
us
– PP
.
46
462
Wiz
je p
ańst
wa
i spo
łecz
eńst
wa
w p
rogr
amac
h po
lski
ch p
artii
po
lityc
znyc
h.
Wie
lka
Emig
racj
a.G
łów
ne n
urty
po
lityc
zne
na z
iem
iach
po
lski
ch.
Przy
wód
cy
polit
yczn
i.N
urt
socj
alis
tycz
ny.
Nur
t nar
odow
y.N
urt l
udow
y.
wyk
ład
wpr
owad
zają
cy,
prac
a ze
źr
ódła
mi
(pro
gram
y ob
ozów
Wie
lkie
j Em
igra
cji o
raz
głów
nych
po
lski
ch p
artii
po
lityc
znyc
h);
dysk
usja
(oc
ena
prog
ram
ów);
źród
ła
hist
oryc
zne,
po
dręc
znik
, ar
kusz
pyt
ań d
o źr
ódeł
.
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia g
łów
ne z
ałoż
enia
pr
ogra
mow
e ob
ozów
Wie
lkie
j Em
igra
cji –
P,
– w
yszu
kuje
w te
ksta
ch ź
ródł
owyc
h gł
ówne
pun
kty
prog
ram
u pa
rtii
polit
yczn
ych
– P,
– an
aliz
uje
kryt
yczn
ie tr
eść
doku
men
tów
pro
gram
owyc
h no
woc
zesn
ych
part
ii po
lityc
znyc
h –
PP,
– w
ymie
nia
głów
ne p
olsk
ie p
artie
po
lityc
zne
i ich
prz
edst
awic
ieli
na
prze
łom
ie X
IX i
XX
w. –
P,
– po
rów
nuje
i oc
enia
wiz
je p
ańst
wa
i spo
łecz
eńst
wa
w p
rogr
amac
h ob
ozów
Wie
lkie
j Em
igra
cji
i pol
skic
h pa
rtii
polit
yczn
ych
– PP
,–
ocen
ia z
nacz
enie
Wie
lkie
j Em
igra
cji o
raz
pols
kich
par
tii
polit
yczn
ych
– PP
.
Wie
lka
Emig
racj
a, H
otel
Lam
bert
, TD
P, G
rom
ady
Ludu
Pol
skie
go,
SDK
PiL,
PPS
, SN
D, e
ndec
ja, P
SL
– P;
Wie
lki P
role
taria
t,– P
P;K
NP,
Lig
a Po
lska
, Lig
a N
arod
owa,
SL
, PSL
– „
Pias
t”, P
SL–L
ewic
a –
PP;
1893
r., 1
895
r. –
P;18
32 r.
, 183
5 r.,
183
6 r.,
188
2 r.,
19
03 r.
– P
P;
Ada
m J
erzy
Cza
rtor
yski
, W
ikto
r H
etm
an,
Tade
usz
Krę
pow
ieck
i, Lu
dwik
War
yńsk
i,
Róż
a Lu
ksem
burg
, Józ
ef P
iłsud
ski,
Rom
an D
mow
ski,
Win
cent
y W
itos
– P;
Joac
him
Lel
ewel
, Sta
nisł
aw W
orce
ll,
Bole
sław
Lim
anow
ski,
Zyg
mun
t Miłk
owsk
i – P
P;St
anis
ław
Sto
jało
wsk
i, Bo
lesł
aw i
Mar
ia W
ysło
ucho
wie
, K
arol
Lew
akow
ski,
Jan
Sta
pińs
ki
– PP
.
471
Kul
tura
XIX
i p
oczą
tku
XX
w
ieku
jako
od
zwie
rcie
dlen
ie
prob
lem
ów
epok
i.
wyk
ład,
ro
zmow
a na
ucza
jąca
(z
wyk
orzy
stan
iem
ik
onog
rafii
);
– w
yjaś
nia
term
iny
hist
oryc
zne
– P
lub
PP,
– w
łaśc
iwie
pos
ługu
je s
ię te
rmin
ami
hist
oryc
znym
i – P
lub
PP,
teor
ia e
wol
ucji
Dar
win
a,
rom
anty
zm, p
ozyt
ywiz
m,
impr
esjo
nizm
– P
;re
aliz
m, s
cjen
tyzm
, ekl
ekty
zm,
mod
erni
zm, s
eces
ja –
PP;
47
Zm
iany
w
spo
sobi
e fu
nkcj
onow
ania
sz
tuki
.Ro
man
tyzm
.Po
zyty
wizm
. Pr
zeło
m
anty
pozy
tyw
isty-
czny
.
ikon
ogra
fia
(szt
uka,
ar
chite
ktur
a)
– fo
liogr
amy
/ pre
zent
acja
m
ultim
edia
lna;
frag
men
ty
wyb
rany
ch
utw
orów
m
uzyc
znyc
h.
– w
yjaś
nia
w o
maw
iany
m z
akre
sie
dzia
łaln
ość
lub
znac
zeni
e po
stac
i –
P lu
b PP
,–
omaw
ia w
pod
staw
owym
zak
resi
e gł
ówne
nur
ty w
szt
uce
prze
łom
u X
IX i
XX
w. –
P,
– w
ymie
nia
głów
nych
twór
ców
i ic
h dz
ieła
– P
,–
char
akte
ryzu
je i
ocen
ia tw
órcz
ość
najw
ybitn
iejs
zych
twór
ców
pr
zeło
mu
XIX
i X
X w
. – P
P;–
reko
nstr
uuje
obr
az s
połe
czeń
stw
a na
pod
staw
ie d
zieł
kul
tury
(li
tera
tura
pię
kna,
szt
uki
plas
tycz
ne)
– PP
.
Kar
ol D
arw
in, J
oann
Wol
fgan
g G
oeth
e,
Frie
dric
h Sc
hille
r, A
leks
ande
r Pu
szki
n,
Ada
m M
icki
ewic
z, J
uliu
sz S
łow
acki
, C
ypria
n K
amil
Nor
wid
, Vic
tor
Hug
o,
Fryd
eryk
Cho
pin,
Rob
ert S
chum
ann,
Fr
anci
szek
Lis
zt, F
ranc
isco
de
Goy
a,
Cla
ude
Mon
et, A
ugus
t Ren
oir,
Józe
f Che
łmoń
ski,
Aug
ust C
omte
, Jo
hn S
tuar
t Mill
– P
;Fe
liks
Men
dels
sohn
–Bar
thol
dy,
Hek
tor
Berli
oz, E
ugen
é D
elac
roix
, Ed
ouar
d M
onet
, Woj
ciec
h G
erso
n,
Ale
ksan
der
Gie
rym
ski,
Ant
onio
Gau
di, H
erbe
rt S
penc
er,
Hen
ri Be
rgso
n, F
ryde
ryk
Nie
tsch
e,
Emile
Zol
a, K
arol
Dic
kens
, Le
w T
ołst
oj, C
harle
s Ba
udel
aire
, O
skar
Wild
e –
PP.
481
Pods
umow
anie
. Sp
raw
a po
lska
na
tle
Eur
opy
w X
IX w
ieku
.
prez
enta
cja;
map
y, p
laka
t, pr
ezen
tacj
a m
ultim
edia
lna.
– om
awia
róż
ne fo
rmy
akty
wno
ści
Pola
ków
w X
IX w
. maj
ace
na c
elu
odzy
skan
ie n
iepo
dleg
łośc
i. –
P,–
wym
ieni
a pr
oble
my
inny
ch
naro
dów
– P
,–
wyj
aśni
a kw
estię
pol
ska
na tl
e eu
rope
jski
m –
PP,
– po
rów
nuje
i oc
enia
akt
ywno
ść
Pola
ków
w X
IX w
. – P
P.
491
Spra
wdz
ian.
48
Przykładowe scenariusze lekcji powtórzeniowych
Scenariusz 1 Życie codzienne w antyku
Treści:• Rodzina, małżeństwo, nauka dzieci w Grecji oraz w Rzymie;• Obyczaje, moda i sztuka kulinarna w Grecji oraz w Rzymie;• Formy spędzania czasu wolnego przez Greków oraz przez Rzymian.
Metody:metoda projektu.
Środki dydaktyczne:przygotowane przez uczniów plakaty, foliogramy, prezentacje multimedialne.
Osiągnięcia ucznia:– omawia wybrane obyczaje Greków i Rzymian – P;– omawia warunki życia codziennego – P;– porównuje życie Hellena i Rzymianina – PP;– porównuje formy spędzania wolnego czasu w obu cywilizacjach – PP.
Tok lekcji:I. Wprowadzenie
Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem, głównymi zagadnieniami i celami lekcji. Informuje również o sposobie realizacji tematu – zwraca szczególną uwagę zebranym na potrzebę zachowania szczególnej samodyscypliny (dużo prezentowanych zagadnień).
II. RozwinięcieWyznaczeni wcześniej uczniowie / słuchacze prezentują przygotowane zagadnie-nia. Czas trwania poszczególnych prezentacji nie powinien przekroczyć 6 minut.
Referaty i materiały pomocnicze są przygotowywane w ciągu trzech–czte-rech tygodni, poprzedzających wystąpienia. Nauczyciel pomaga uczniom w po-zyskaniu i doborze materiału, czyta wcześniej referaty i koryguje ewentualne błędy. Referaty powinny być bogato ilustrowane (najlepiej, aby ilustracje były
49
kserowane na folii bądź zostały przygotowane w postaci prezentacji multime-dialnej, ewentualnie w formie plakatu). Wskazane byłoby, aby przed prezenta-cją rozdano wszystkim zebranym przygotowany scenariusz wypowiedzi z zapi-sanymi podstawowymi informacjami.
Pierwszy uczeń przedstawia zagadnienia dotyczące rodziny, małżeństwa, nauki dzieci w Grecji; drugi uczeń – w Rzymie.
Trzeci uczeń prezentuje obyczaje, modę i sztukę kulinarną w Grecji; czwarty – w Rzymie. Piąty uczeń przedstawia formy spędzania czasu wolnego przez Greków; szósty – przez Rzymian.
Instrukcja przygotowania prezentacji
Tok przygotowań:1. Spotkanie organizacyjne.2. Konsultacje.3. Prezentacja.
Instrukcja do projektu: „Życie codzienne w antyku”Zadania dla uczniów / słuchaczy (ewentualnie grupy):
Uwaga! Praca wewnątrz grup wyłania zadania szczegółowe i podział
obowiązków
a) pozyskanie ilustracji; b) selekcja uzyskanego materiału;c) opracowanie merytoryczne;d) opracowanie graficzne prezentacji;e) komentarze.
Nauczyciel ustala:• proponowaną literaturę (sugerujemy skorzystać z artykułów zamieszczonych
w magazynie „Mówią wieki” – zob. proponowana literatura);• termin spotkań / konsultacji;• termin prezentacji.
Kryteria oceny projektu:• zbieranie i opracowanie materiału;• jakość prezentacji – ocena formy, treści prezentacji oraz współpracy członków
grupy.
!
50
III. PodsumowanieDyskusja na temat: Podobieństwa i różnice życia codziennego Hellenów i Rzymian.
VI. Ocena Dla osób referujących jest to ocena w postaci oceny cząstkowej, według przy-jętych wyżej kryteriów; dla całych grup – w postaci recenzji.
Przemiany społeczno–gospodarcze w średniowieczu
Treści:• Gospodarka naturalna;• Gospodarka towarowo–pieniężna;• Kolonizacje i lokacje na prawie polskim oraz niemieckim;• Immunitety;• Społeczeństwo stanowe.
Metody:wykład wprowadzający, praca ze źródłami, prezentacja.
Środki dydaktyczne:mapa, źródła aktowe, przygotowana prezentacja.
Osiągnięcia ucznia:– omawia gospodarkę naturalną – P;– omawia gospodarkę towarowo–pieniężną – P;– charakteryzuje i ocenia przemiany form gospodarowania w średniowieczu
– PP;– wyszukuje informacje w źródłach – P;– określa rodzaj źródła – P;– porównuje i ocenia na podstawie źródeł lokacje miast i wsi na prawie polskim
oraz niemieckim – PP;– przygotowuje prezentację – PP.
Scenariusz 2
51
Tok lekcji:I. Wprowadzenie
Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem, głównymi zagadnieniami i celami lekcji. Informuje również o sposobie realizacji tematu.
II. Rozwinięcie1. Nauczyciel w krótkim wykładzie ukazuje przemiany gospodarcze w średnio-
wieczu.2. Następnie rozdaje karki ze źródłami; pod kierunkiem nauczyciela odbywa
się omówienie treści źródeł oraz ich interpretacji. Do źródła z załącznika 1 nauczyciel zadaje pytania typu:
Czym był immunitet? Kto go wydawał? Z jakiego powodu? Jakie były konsekwencje upowszechnienia się immunitetów dla władcy, a jakie dla możnych świeckich i duchownych?
Do źródła z załącznika 2 zadaje pytania typu: Kto był wystawcą, a kto odbiorcą dokumentu?Jakie uprawnienia posiadały strony umowy? Na czym polegała lokacja na prawie polskim? Na czym polegała lokacja na prawie niemieckim?
Do źródła z załącznika 3 zadaje pytania jak wyżej (z wyjątkiem prawa polskiego), a ponadto: Jakie szczególne uprawnienia otrzymali wójtowie i dlaczego?
W czym przejawiał się samorząd miejski? Etap końcowy: nauczyciel kieruje porównaniem obu typów lokacji.
III. Podsumowanie Jeden z uczniów wygłasza prezentację, dotyczącą kształtowania się społeczeń-stwa stanowego. Uczeń korzysta z przygotowanych pomocy dydaktycznych (prezentacja multimedialna, foliogramy, plakat).
52
Załącznik 1
Immunitet królewski
(Za:) Upadek cesarstwa rzymskiego i początki feudalizmu na Zachodzie
i w Bizancjum, oprac. M.H. Serejski, Warszawa 1954.
Sądzimy, że największą trwałość naszego królestwa [zapewniamy] w ten sposób, jeżeli po życzliwym rozważeniu nadajemy kościołom (albo temu kogo chciałbyś wymienić) dobrodziejstwa i, przy opiece Boskiej, pismem na trwałe to potwierdzamy. Niechaj zatem będzie wiadome waszej gorli-wości, że na prośbę męża apostolskiego (takiego a takiego) biskupa tego miasta, dla zyskania sobie wiecznej nagrody, udzieliliśmy mu takiego do-brodziejstwa, ażeby do posiadłości jego kościoła, które w ostatnich czasach otrzymał z naszego lub czyjegokolwiek nadania, albo które w przyszłości ła-ska Boża zechciałaby powiększyć w posiadaniu świętego miejsca, nie śmiał wejść żaden urzędnik państwowy czy to dla odbywania sądów, czy też dla ściągania skądkolwiek kar sądowych; lecz tym wszystkim niech władają dla chwały Bożej sam biskup lub jego następcy na podstawie pełnego immu-nitetu. Postanawiamy zatem, abyście ani wy, ani wasi podwładni, ani na-stępcy wasi, ani żaden inny urzędnik publiczny nie ośmielił się kiedykolwiek wchodzić na ziemie nadane na terenie naszego królestwa wspomnianemu kościołowi, czy to z hojności króla czy osób prywatnych, albo które zostaną mu nadane, dla wysłuchania spraw spornych, dla ściągania kar z jakich-kolwiek wyroków sądowych, dla korzystania z postojów i żywności albo dla schwytania poręczycieli. Lecz ze wszystkiego, co skarb mógłby otrzymać od wolnych albo służebnych i innych ludzi, którzy znajdują się na roli i w jego granicach, czyli na ziemiach wspomnianego kościoła, niechaj, z naszej ła-ski i dla przyszłego zbawienia, płynie po wieczne czasy dochód na światło dla wspomnianego kościoła, zbierany za pośrednictwem jego pełnomocni-ków. I niechaj tego naszego nadania, uczynionego dla chwały Bożej i zba-wienia duszy naszej i naszego potomstwa, nie usiłuje złamać ani wyniosłość królewska, ani zachłanna żądza jakiegokolwiek urzędnika. I aby, przy Bożej pomocy, obecna wola, pozostała nienaruszona zarówno teraz, jak i w przy-szłości, postanowiliśmy utwierdzić ją poniżej własnoręcznym podpisem.
53
Załącznik 2
Dokument księcia Henryka Brodatego dla klasztoru Panny Marii na Piasku we Wrocławiu z r. 1221.
(Za:) Sytuacja wsi feudalnej do końca XV w. Teksty źródłowe do nauki
historii w szkole, oprac. W. Korta, zesz. 7, Warszawa 1959.
[...] My Henryk z Bożej łaski książę Śląski, na prośbę opata [klasztoru] świę-tej Marii we Wrocławiu i jego braci nadajemy prawo niemieckie gościom mieszkającym w Krzydlinie, Budziszowie, Tyńcu, Oleśniczce, Sobótce, Wi-rach, Zebrzydowie, Strzelbowie i we wszystkich innych ich wsiach, o ile [osadnicy] chcieliby osiedlić się na tym prawie, w ten sposób, że będą wolni od posług, do których zobowiązani są Polacy według prawa krajowego, a które pospolicie nazywa się: powóz1, przewód ślad2, przesieka3, i od da-nin, które winny być pobierane, to jest: stróża4, podworowe5 i tym podobne. Zastrzegamy jednak, że z każdego łanu płacącego opatowi będziemy po-bierać 2 miary: jedną pszenicy, drugą owsa. Przy budowie grodów poma-gać mają w wypadkach koniecznych; na wyprawy [wojenne] chodzić będą tak, jak inni Niemcy.
Sprawy o ciężkie przestępstwa, mianowicie sprawy kapitalne6, to jest mężobójstwo, zranienie mieczem lub nożem, które grozi śmiercią, sądzić będziemy sami lub przez naszego sędziego według prawa niemieckiego. Jeśli pomiędzy mieszkańcami wymienionych wsi i wsi innego właścicie-la wybuchnie spór w poważnej sprawie, mają oni wytoczyć sprawę przed nami lub kasztelanem, na którego terenie mieszkają, a każdego osądzimy według prawa mu przysługującego. Wszystkie inne sprawy będzie opat ze swoimi sołtysami, zadośćczyniąc wnoszącym skargi [...] Pan opat otrzyma trzecią część z wszystkich wyżej wymienionych spraw, które będą wobec nas lub któregokolwiek z naszych sędziów sądzone. Pragniemy również, ażeby żaden z naszych wójtów nie przywłaszczał sobie w tych wsiach jakichkol-wiek praw w naszym imieniu [...]
1 obowiązek dostarczania środków transportu (koni, wołów, wozów) panującemu i jego urzędnikom w czasie podróży dla przewożenia rzeczy książęcych.
2 obowiązek tropienia przestępców.3 obowiązek udziału przy urządzaniu przeszkód w lasach z pościnanych drzew dla powstrzymania
nieprzyjaciela.4 pierwotnie obowiązek straży grodowej, zamieniony następnie na daninę.5 danina płacona księciu od domów.6 tj. sprawy, za które przewidziana była kara śmierci.
54
Załącznik 3
Przywilej lokacyjny miasta Krakowa
(Za:) j.w.
W Imię Ojca i Syna i Ducha Św. Amen (...) Zamierzając (...) miasto założyć w Krakowie i tam ludzi z różnych stron świata zebrać, podajemy do wiado-mości wszystkim, tak obecnym, jako i przyszłym, że my, Bolesław, z łaski bożej książę krakowski i sandomierski, wraz z matką naszą Grzymisławą i z małżonką naszą Kunegundą, na tym prawie je osadzamy, na którym i miasto. Wrocław założono, ale nie według tamecznej praktyki, lecz we-dług tego, co zgadza się z prawem i formą miasta Magdeburga, tak iżby z wątpliwościami, gdyby powstały, odnoszono się do tamtejszego pisanego prawa. Przede wszystkim zaś to chcemy ściśle zachować i wójtom naszym Gedkonowi zwanemu Stilvoyt, Jakóbowi, niegdyś sędziemu z Nysy, i Dyt-marowi, zwanemu Wolk, którzy osobiście przed nami stanęli, przyrzekliśmy, że nienaruszenie zachowamy, że wszyscy mieszczanie, w tymże mieście za-mieszkujący, w przeciągu sześciu lat nie mają opłacać żadnego czynszu, ani żadnego podatku, tak pogłównego jak od kramów, w których sprzedaje się sukno i od kramów przekupniów, z których, ponieważ wybudowaliśmy je według obietnicy własnym kosztem, my pięć szóstych czynszu, wspomniani zaś wójtowie dziedzicznie jedną szóstą będą otrzymywać. To jednakże nie z prawa, lecz ze szczególnej naszej łaski. Po ubiegu wszakże owych sześciu lat z każdego dworzyszcza będą obowiązani płacić pół funta srebra według wagi niemieckiej, która w terminie zapłaty będzie w użyciu; (...) Wójtowie zaś po upływie lat woli otrzymają na wieki i bez obowiązku opłaty każdy szósty dom w mieście, co znowu nie z prawa, ale z naszej szczególnej łaski. Również inny dom poza miastem, w którym rżnie się bydło, bez opłaty i pra-wem dziedzicznym będą posiadać. Pozwalamy także i obiecujemy prze-strzegać nienaruszenie, ażeby przerzeczeni wójtowie bez wszelakich opłat i cel po wieczne czasy przewozili swoje towary i przechodzili przez całe nasze państwo i księstwo, inni zaś mieszkańcy tego miasta, ażeby przez lat dziesięć taką samą cieszyli się wolnością. Przyrzekamy również tym wójtom, jak i wszystkim mieszkańcom, że nigdy im żadnego, ani specjalnego, ani ziemskiego wójta nie ustanowimy, […]. Chcemy dalej i pozwalamy prze-rzeczonemu miastu, ażeby pod pług, na pastwiska i na inny użytek mia-ło prawem dziedzicznym wieś, powszechnie zwaną Rybitwy ze wszystkimi jej przynależnościami, z wyjątkiem tylko jezior; ponadto obszar, który leży
55
między miastem a Prądnikiem w pierścieniu od wyżej wspomnianej wsi Ry-bitw aż do wsi imieniem Krowodrzy, w ten jednak sposób, aby i wieś owa Krowodrza z przynależnościami była włączona, z zachowaniem wszelako praw biskupa tak w ziemi i młynach, jak i na wymienionej rzece. Na tej rzece nadajemy wójtom lub tym, którym by oni to uprawnienie przekazali, dwa nasze oraz trzeci młyn, który niegdyś należał do braci z Miechowa, jak niemniej i czwarty, który należał do mnichów jędrzejowskich; gdyby zaś mogli na tej rzece więcej wybudować młynów bez szkody czyjekolwiek, tedy przyznajemy im to prawo, pod tym warunkiem, ażeby od każdego koła obecnie istniejących, jako i przyszłych młynów wiardunek obiegowej mone-ty byli obowiązani corocznie opłacać. Nadajemy także miastu w używanie rzekę Wisłę razem z obydwu brzegami od granic. Zwierzyńca aż do granic klasztoru mogliskiego, ażeby każdy swobodnie mógł ryby łowić, oraz ażeby wspomniani wójtowie swobodnie mogli trzy młyny wybudować i posiadać je bez jakiejkolwiek opłaty, prawem dziedzicznym; z tym wszelako ogranicze-niem, ażeby mieli zboże, przeznaczone na nasz użytek w samym mieście lub w bliskości, w szczególności zaś na przestrzeni trzech mil. Gdyby zaś kto na obszarze tej rzeki zechciał więcej postawić młynów, to wolno mu to będzie zrobić za wolę i zezwoleniem wójtów, pod tym jednak warunkiem, że będzie obowiązany do opłaty na naszą korzyść w wysokości pół grzywny od każdego koła. Poza tym na użytek całego miasta po wieczne czasy od-dajemy cały las nad górnym biegiem Wisły, zwany pospolicie Facimiechem. Przyznajemy także wymienionym wójtom trzydzieści łanów frankońskich na własność na zasadzie prawa dziedzicznego, uwolnionych od wszelakich opłat i ciężarów w posługach, w ogóle od prawa książęcego i od wszela-kiego czynszu. A ponieważ jest zasadą prawa, że powód ma wnosić skargę przed sąd właściwy pozwanemu, tedy zarządzamy i chcemy, ażeby miesz-czanin krakowski, na wypadek gdyby miał skargę przeciw Polakowi z diece-zji krakowskiej, prawa swego dochodził przed sądem polskim, przeciwnie, jeżeli Polak będzie miał sprawę z mieszczaninem, natenczas wójci wyrok wydadzą i sprawę rozstrzygną. To także nam ci wójci przyrzekli, że żadnego przypisańca naszego, ani też kościelnego, ani też jakiegobądź innego, ani też wolnego Polaka, który dotychczas na wsi mieszkał, nie przyjmą w po-czet obywateli, ażeby w ten sposób nie pustoszały włości nasze, biskupie, kanoniczne lub jakiebądź inne. To również owym wójtom i wszystkim miesz-kańcom tego miasta obecnym i przyszłym, oraz ich potomkom po wieczne czasy przyznajemy, nawet po upływie woli, aby nikt z nich, ani sam nie wyrzucał, ani też nie wysyłał celem zwalczenia kogoś lub celem dania od-poru komuś poza księstwo krakowskie w zakresie tych granic, które obecnie
56
posiadamy, lub za łaską bożą później będziemy posiadać. Chcemy również i to za warunek kładziemy temu miastu, ażeby mincerze, którzy natenczas będą, księdzu Prandocie, biskupowi krakowskiemu i jego następcom tytu-łem kościoła krakowskiego beż żadnych trudności bez domagania się tego z naszej strony, składali w całości, a bez uszczerbku, dziesięcinę z monety, oraz ażeby biskup mógł karą kościelną obłożyć każdego, kto by zapłacie tej stawiał przeszkody, lub ją opóźniał w odniesieniu do terminu uiszczenia po-zostałych dziewięciu części do skarbu naszego lub naszych dziedziców (...)
Demokracja szlachecka w Polsce w XVI – XVIII w.
Treści:• Sejm walny – organizacja i kompetencje;• Wolna elekcja;• Artykuły henrykowskie;• Liberum veto, Konstytucja 3 maja;• Zasada parlamentarnej odpowiedzialności ministrów; • Zasada kontrasygnaty.
Metody:wykład wprowadzający, praca ze źródłami historycznymi.
Środki dydaktyczne:mapa, zestaw źródeł / arkusz pracy źródłowej.
Osiągnięcia ucznia:– omawia główne etapy rozwoju i upadku demokracji szlacheckiej – P;– odczytuje informacje ze źródeł historycznych –P;– wyjaśnia przyczyny zmian ustroju – PP;– ocenia ustrój demokracji szlacheckiej – PP.
Scenariusz 3
57
Tok lekcji:I. Wprowadzenie
Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem, głównymi zagadnieniami i celami lekcji. Informuje również o sposobie realizacji tematu.
II. Rozwinięcie1. Nauczyciel w krótkim wykładzie ukazuje genezę demokracji szlacheckiej.2. Następnie rozdaje karki ze źródłami oraz pytaniami do źródeł (źródło
1 otrzymuje ok. 1/3 klasy; źródło 2 – 1/3 klasy; źródło 4 – 1/3 klasy; źródło 3 otrzymują wszyscy).
Po przygotowaniu odpowiedzi na podane pytania, uczniowie / słuchacze odczytują je. Nauczyciel koryguje odpowiedzi nieprawidłowe lub uzupełnia niepełne. Formułuje pytania pomocnicze, angażując innych uczniów / słu-chaczy.
III. Podsumowanie Nauczyciel inicjuje dyskusję, dotyczącą ewolucji ustroju demokracji szlachec-kiej. Inspiruje do formułowania ocen i wysuwania wniosków.
Uwaga! Inny scenariusz zakłada przygotowanie w domu przez wszyst-
kich uczniów / słuchaczy odpowiedzi na wszystkie pytania do wszyst-
kich źródeł: wtedy na zajęciach można dokładniej przeanalizować
różne wypowiedzi i pogłębić rozważania, dotyczące przyczyn kryzysu
ustroju demokracji szlacheckiej.
Źródło 1
Nuncjusz Fulwiusz Ruggieri o sejmie polskim w czasach Zygmunta II Augusta
(Za:) Wiek XVI – XVIII w źródłach, wybór tekstów źródłowych
z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska – Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 2001.
(…) Zjazd senatorów i posłów zwany sejmem (…) odbywa się następu-jącym sposobem. Król rozpisuje listy do biskupów, wojewodów, większych kasztelanów [...] uwiadamia ich o zwołaniu sejmu i skłaniających go do tego powodach, zapytuje o zdanie, czy sądzą to być z dobrej Rzplitej i gdzie ma być zwołany. [...] Po wybraniu czasu i miejsca, król uwiadamia przez
!
58
starostę szlachtę każdego powiatu o czasie, miejscu i materyjach przyszłe-go sejmu, każąc jej wybrać deputowanych z zupełnym pełnomocnictwem stanowienia wraz z senatem w sprawach publicznych. Szlachta zbiera się wtedy po swych ziemiach i powiatach na zjazdy zwane partykularne, na których posłów wybiera (…). Po wybraniu posłów następują trzy inne zjazdy zwane generalne (…). Na tych zjazdach posłowie, biskupi, wojewodowie i kasztelani każdej prowincyi radzą o tym wszystkim, co ma być roztrząsane na sejmie [...]. Po czy król pierwszy przybywa na miejsce sejmu, niedługo po nim senatorowie, których gdy się większa liczba zgromadzi, król nie cze-kając przybycia wszystkich otwiera sejm tym sposobem.
Arcybiskup gnieźnieński lub który z biskupów mówi mszę do Ducha św., aby Bóg zlał światło mądrości na króla i panów rad. Nazajutrz, gdy się senat zgromadzi, król każe wprowdzadzić posłów, którzy podług zwyczaju są przypuszczeni do ucałowania ręki królewskiej, po czym jeden z nich ma mowę do króla, w której go prosi, aby pilnie sprawował królestwo. Dnia na-stępnego w połączonych izbach kanclerz lub podkanclerz w długiej mowie od tronu wylicza wszystko, co ma być oddane pod rozwagę sejmujących i na tym kończy się otwarcie sejmu.
Czwartego dnia, gdy się wszyscy zgromadzą, podkanclerz zapytuje każ-dego senatora o zdanie. Naprzód mówi arcybiskup gnieźnieński, po nim lwowski, dalej biskup krakowski i tak następnie każdy z kolei podług star-szeństwa. Król, wyrozumiawszy myśl senatorów, podaje od siebie nazajutrz każdy przedmiot do dalszego roztrząśnienia, o czym wszystkim naradza się senat czasem w przytomności posłów, czasem w ich nieobecności. Król za-pytuje wtenczas o zdanie posłów, którzy wprzód już naradziwszy się o wszyst-kim w swej izbie, odpowiadają w krótkości przez swego marszałka (…).
Król dawniej stanowił o wszystkim za zgodą senatu, posłowie ziemscy nie byli w innym celu wzywani na sejm, tylko aby imieniem szlachty zezwolili na podatek, bo żadnej zaś innej rady nie przypuszczani nie byli. Lecz od-kąd herezja rozwolniła węzły posłuszeństwa szlachty, posłowie nabrali takiej śmiałości, przywłaszczyli sobie taką władzę, że na kształt rzymskich trybu-nów nie dopuszczają przejść żadnemu prawu, na które by się wprzód nie zgodzili, grożąc że prawu zapadłemu bez ich zezwolenia szlachta posłuszną nie będzie, dlatego król i senat chcąc co postanowić starają się zjednać wprzód na to przyzwolenie posłów, którzy dawnej żadnego prawie nie mieli znaczenia. Do króla należy zwoływanie sejmów, lecz gdyby w ważnych po-trzebach krajowych złożyć go nie chciał, arcybiskup gnieźnieński po bez-skutecznym upomnieniu króla, sam ma prawo sejm, zwołać. Na sejmach mówiono dawniej po łacinie, do niejakiego czasu mówią po polsku.
59
Źródło 2
Artykuły henrykowskie
(Za:) j.w.
My, Rady Stanu, szlachta i rycerstwo królestwa Polskiego, narodów tak pol-skiego, jako i litewskiego [...] to sobie głównie niniejszym pismem, czyli dyplomem, zastrzegamy, aby przyszły nasz książe i pan świeżo przez nas obrany był obowiązanym dać nam przywilej, czyli pismo, przez które by niżej wyrażone artykuły zawierające w sobie pewne nasze prawa i preroga-tywy, zostały uznane i zatwierdzone, a to w sposób następujący :
Henryk, z bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, ma-zowiecki, żmudzki pan, tudzież andegaweński, komu o tym wiedzieć nale-ży, wszystkim w ogóle i każdemu z osobna, radom, senatorom, szlachcie i Stanom Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, Rusi, Prus, Mazowsza, Żmudzi, Wołynia, Podlasia i innych posiadłości.1. Iż za żywota naszego my i potomkowie nasi, królowie polscy i ciż, wielkie
książęta Litewskie, [...] nie mamy mianować ani obierać jakiego, składać żadnym sposobem ani kształtem wymyślonym, króla, na państwo sukcesora naszego sadzać, a to dlatego, aby zawdy wiecznymi czasy po zejściu naszym i potomków naszych wolne obieranie zostało wszem stanom koronnym; dla czego tytułu dziedzica używać nie mamy ani potomkowie nasi, królowie polscy.
2. A iż w tej zacnej Koronie [...] jest różnowierstwa, przestrzegając na potem jakich sedycyj i tumultu, […] warowali to sobie niektórzy obywatele korony konfederacją osobliwą, że w tej mierze w sprawie religii mają być w pokoju zachowani, którą my obiecujemy trzymać w pokoju czasy wiecznymi.
3. A w sprawach koronnych, które się dotykać będą osoby naszej i dostojeństwa naszego, poselstw do krajów cudzych wysyłanych i cudzych także poselstw słuchania i odprawowania, wojsk jakich albo żołnierzów zbierania albo przyjmowania, my i potomkowie nasi nic zaczynać i czynić nie mamy bez rady rad koronnych obojga narodu, spraw sejmowi należących w niczym nie naruszając […].
4. O wojnie albo ruszeniu pospolitym nic zaczynać nie mamy mimo pozwolenie sejmowe wszech stanów, ani za granice koronne obojga narodu rycerstwa koronnego wojennym obyczajem wywodzić żadnym obyczajem ani prośbą naszą królewską, ani płaceniem pięciu grzywien
60
od włóczni, my i potomkowie nasi (…) nie mamy i słowem naszym królewskim przyrzekamy. Wszakże jeślibyśmy za uchwałą sejmową ruszenie pospolite uczynili, jednak nie dłużej dzierżeć mamy poddanych naszych na miejscu tam, kędy im wiciami ostatecznymi, to jest listy wojennymi czas i miejsce naznaczamy, jeno dwie niedzieli. A jeślibyśmy za pozwoleniem wszech stanów za granice poddane swe wywieść chcieli, (…) Nie mamy ich dłużej trzymać na żołdzie (…) pięciu grzywien jedno ćwierć roku, rozdziału żadnego na części wojsk tak wielkiego jak małego, między nimi nie czyniąc (…).
7. Gdyż to jest rzecz pewna i dostateczna, iż sama osoba królewska tak wielkich państw królestwa tego wszystkim sprawom zdołać nie może (…) przeto ustanawiamy i za wieczne prawo mieć chcemy, aby każdego sejmu walnego naznaczeni i mianowani byli z rad koronnych osób 16 tak z Polski, jako i z Litwy i innych państw do Korony należących, (…) którzy by u nas ustawicznie byli przestrzegając osoby dostojeństwa naszego i wolności pospolitej, bez której rady i wiadomości nic my i potomkowie nasi czynić nie mamy ani będziem mogli w sprawach potocznych (nie wzruszając nic sejmowych) (…).
9. Sejm walny koronny we dwie lecie najdalej być ma składan, a gdzie by tego była pilna a gwałtowna potrzeba Rzeczypospolitej, tedy za radą panów Rad obojga państwa jako czas i potrzeba Rzeczypospolitej przynosić będzie, powinni go składać będziem, a dłużej go dzierżyć nie mamy, najdalej do sześciu niedziel. A przed takowymi sejmy w Polsce, wedle zwyczaju, a Litwie wedle statutu Wielkiego Księstwa Litewskiego sejmiki powiatowe być mają [...].
17. Osobliwie to warujemy, iż podatków ani poborów żadnych w imionach naszych, królewskich i rad duchownych, także ceł nowych miast naszych w Polsce i Wielkim Księstwie Litewskim i we wszystkich ziemiach naszych do Korony należących składać i postanawiać nie mamy, bez zwolenia wszech stanów na sejmie walnym; ani też monopola rzeczy tych, które z państw koronnych tak polskich, jako litewskich pochodzą, ustawiać i dopuszczać nie mamy.
21. A jeślibyśmy (czego Boże uchowaj) co przeciw prawom, wolnościom, artykułom, kondycjom wkroczyli albo czego nie wypełnili, tedy obywatele koronni obojga narodu od posłuszeństwa i wiary nam powinnej wolne czyniemy i panowania.
61
Źródło 3
Kazimierz Obuchowicz o zerwaniu sejmu przez Władysława Sicińskiego w 1652 r.
(Za:) j.w.
Roku 1652 sejm dnia 26 januara zaczął się, a według propozycji króla Jmci, materią bezpieczeństwa (…). Więc berestecka wojna koło pospolitego rusze-nia, że Kozacy uszli nie rozgromieni, że sami obywatele straże, utarczki, a lud niemiecki tylko stojąc w szyku nic nie odprawował z ciężarów wojennych i bardzo prywatne rzeczy bawiły wszystek czas izbę poselską (…). niejakiś Siciński z Upity poseł […] zaniósł protestacją […] przeciwko wszystkiemu sej-mowi i zaraz z izby zniknął, za Wisłę się przewiózł. I tak pretekstem wolności, że za jednego kontradykcją nic się nie stanowi na sejmie, sejm się rozerwał.
Źródło 4
Konstytucja 3 maja
W imię Boga w Trójcy Świętej jedynego. Stanisław August z bożej łaski i woli narodu Król Polski, [...] wraz z Stanami Skonfederowanymi w liczbie podwójnej naród polski reprezentującymi.
Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia kon-stytucji narodowej jedynie zawisł, [...] dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha niniejszą konstytucję uchwalamy i tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną deklarujemy [...].I. Religia panująca
Religią narodową panującą jest i będzie wiara święta rzymska katolic-ka ze wszystkimi jej prawami; [...] wszystkim ludziom jakiegokolwiek bądź wyznania pokój w wierze i opiekę rządową winniśmy. I dlatego wszelkich obrządków i religii wolność w krajach polskich podług ustaw krajowych warujemy. [...]
IV. Chłopi włościanieLud rolniczy, spod którego ręki płynie najobfitsze bogactw krajowych źródło, który najlicz niejszą w narodzie stanowi ludność, [...] pod opiekę prawa i rządu krajowego przyjmujemy [...].
62
V. Rząd, czyli oznaczenie władz publicznychWszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu, [...] trzy władze rząd narodu polskiego składać powinny i z woli prawa ni-niejszego na zawsze składać będą, to jest: władza prawodawcza w Stanach zgromadzonych, władza najwyższa w królu i Straży, i władza sądownicza w jurysdykcjach na ten koniec ustanowionych lub ustanowić się mających.
VI. Sejm, czyli władza prawodawczaSejm, czyli Stany zgromadzone, na dwie Izby dzie lić się będą: na Izbę Poselską i na Izbę Senatorską pod prezydencyją króla. [...]
Wszystko i wszędzie większością głosów zdecydo wane być powinno. Przeto liberum veto, konfederacje wszelkiego gatunku i sejmy konfe-derackie jako duchowi niniejszej konstytucji przeciwne, rząd obalające, społeczność niszczące, na zawsze znosimy.
Zapobiegając z jednej strony gwałtownym i czę stym odmianom kon-stytucji narodowej, z drugiej uzna jąc potrzebę wydoskonalenia onej po doświadczeniu jej skutków co do pomyślności publicznej, porę i czas rewizji i poprawy konstytucji co lat dwadzieścia pięć naznaczamy [...].
VII. Król, władza wykonawcza[...] Zawarowawszy przeto wolnemu narodowi polskiemu władzę praw sobie stanowienia i moc bacz ności nad wszelką wykonawczą władzą oraz wybierania urzędników do magistratur, władzę najwyższego wyko-nywania praw królowi w radzie jego oddajemy, która to rada Strażą Praw zwać się będzie.
[...] Władza wykonawcza nie będzie mogła praw stanowić ani tłuma-czyć, podatków i po borów pod jakimkolwiek imieniem nakładać, dłu-gów publicznych zaciągać, rozkładu docho dów skarbowych przez sejm zrobionego odmieniać, wojny wydawać, pokoju ani traktatu i żad nego aktu dyplomatycznego definitive zawierać. [...] Stanowimy przeto, iż po życiu jakiego nam dobierać łaska pozwoli, elektor dzisiejszy saski w Pol-szcze królować będzie. Dynastia przyszłych królów polskich zacznie się na osobie Fryderyka Augusta [...].
VIII. Władza sądowniczaWładza sądownicza nie może być wykonywana ani przez władzę prawo-dawczą, ani przez króla, lecz przez magistratury na ten koniec ustano-wione i wybierane. [...]
IX. RegencjaStraż będzie oraz regencja, mając na czele królową albo w jej nieprzy-tomności prymasa. W tych trzech tylko przypadkach miejsce mieć może regencja: 1. w czasie małoletności króla, 2. w czasie niemocy trwale
63
pomieszania zmysłów sprawującej, 3. w przypadku gdyby król był wzięty na wojnie. Małoletność trwać tylko będzie do lat 18 zupełnych [...].
XI. Siła zbrojna narodowa[...] Wszyscy przeto obywatele są obrońcami całości i swobód narodo-wych. Wojsko nic innego nie jest tylko wyciągnięta siła obronna i po-rządna z ogólnej siły narodu. Naród wi nien wojsku swemu nagrodę i po-ważanie za to, iż się poświęca jedynie dla jego obrony. [...]
Zadania:
Źródło 1:
1. Przedstaw w punktach procedurę zwoływania sejmu.2. Przedstaw w punktach procedurę sejmowania. 3. Oceń rolę władcy w sejmie polskim. 4. Jak nuncjusz ocenia sejm za panowania Zygmunta Augusta? 5. Wyjaśnij termin: nuncjusz.
Źródło 2:
6. W jednym, krótkim zdaniu ukaż treść punktu 1. 7. O jakim akcie prawnym mowa w punkcie 2?8. W jaki sposób szlachta mogła kontrolować poczynania króla? Jaką rolę miał
odgrywać w tym sejm? (sformułuj 3 przykłady).9. Oceń treść punktu 21.10. Jaką rolę pełniły w Rzeczypospolitej artykuły henrykowskie? Kiedy zostały
przyjęte? Dlaczego noszą taką nazwę?
Źródło 3
11. O jakim wydarzeniu mowa w cytowanym źródle?
Źródło 4:
12. Określ główne założenia ustroju politycznego Rzeczypospolitej. 13. Korzystając z wiedzy pozaźródłowej, podaj i wyjaśnij dwie zasady opisujące
funkcjonowanie najwyższych organów władzy państwowej. W którym pań-stwie europejskim one wcześniej funkcjonowały?
14. Wyjaśnij, jakie wady ustroju naprawiały konkretne normy zapisane w rozdzia-łach VI i VII.
15. Kto miał otrzymać koronę polską po śmierci Stanisława Augusta? Jaką zasadę wprowadzić miała jego koronacja? W jaki sposób konstytucja roz-
64
wiązała kwestię ewentualnego faktycznego braku pierwszego stanu sej-mującego?
16. Jakie idee oświecenia wpłynęły na kształt Konstytucji 3 maja?17. Określ rodzaje źródeł: 1, 2 i 3.
Scenariusz 4 Konstytucje w XIX–wiecznej Europie
Treści:• Władza ustawodawcza;• Prawa wyborcze;• Ustawodawstwo.
Metody:praca ze źródłami aktowymi i statystycznymi; prezentacje uczniów.
Środki dydaktyczne:fragmenty konstytucji Francji z 1814 r. i 1875 r.; Belgii z 1831 r.; Niemiec z 1871 r.; Szwajcarii z 1874 r.
Osiągnięcia ucznia:– interpretuje teksty konstytucji;– korzystając z pomocy tekstów, prezentuje skład władz ustawodawczych,
charakteryzuje prawo wyborcze, przedstawia proces legislacyjny.
Tok lekcji:I. Wprowadzenie
Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem, głównymi zagadnieniami i celami lekcji. Informuje również o sposobie realizacji tematu. Następnie w krótkiej wypowiedzi przedstawia rozwój konstytucjonalizmu europejskiego w XIX w.
II. RozwinięcieNauczyciel dzieli uczniów na 3 zespoły i przydziela im zadania (zadania powin-ny być zapisane na kartkach i rozdane poszczególnym grupom):
Zespół I: wybierzcie spośród siebie– lidera, który pokieruje pracą grupy;– sekretarza, który zapisze wasze wnioski i spostrzeżenia;– sprawozdawcę, który przedstawi wyniki waszej pracy.
65
Waszym zadaniem będzie przedstawienie funkcjonowania władzy ustawodawczej we Francji pod rządami Karty konstytucyjnej z 1814 r. Zadania szczegółowe:
• Przedstawcie skład władzy wykonawczej.• Przedstawcie zasady prawa wyborczego.• Przedstawcie proces legislacyjny.
Zespół II: wybierzcie spośród siebie– lidera, który pokieruje pracą grupy;– sekretarza, który zapisze wasze wnioski i spostrzeżenia;– sprawozdawcę, który przedstawi wyniki waszej pracy.
Waszym zadaniem będzie przedstawienie funkcjonowania władzy ustawodaw-czej w Belgii pod rządami konstytucji z 1831 r. Zadania szczegółowe:• Przedstawcie skład władzy wykonawczej.• Przedstawcie zasady prawa wyborczego.• Przedstawcie proces legislacyjny.
Zespół III: wybierzcie spośród siebie– lidera, który pokieruje pracą grupy;– sekretarza, który zapisze wasze wnioski i spostrzeżenia;– sprawozdawcę, który przedstawi wyniki waszej pracy.
Waszym zadaniem będzie przedstawienie funkcjonowania władzy ustawodaw-czej w Szwajcarii pod rządami konstytucji z 1874 r. Zadania szczegółowe:• Przedstawcie skład władzy wykonawczej.• Przedstawcie zasady prawa wyborczego.• Przedstawcie proces legislacyjny.
Zespół IV: wybierzcie spośród siebie– lidera, który pokieruje pracą grupy;– sekretarza, który zapisze wasze wnioski i spostrzeżenia;– sprawozdawcę, który przedstawi wyniki waszej pracy.
Waszym zadaniem będzie przedstawienie funkcjonowania władzy ustawodaw-czej we Francji pod rządami konstytucji z 1875 r. Zadania szczegółowe:• Przedstawcie skład władzy wykonawczej.• Przedstawcie zasady prawa wyborczego.• Przedstawcie proces legislacyjny.
66
III. Praca uczniów w grupachW trakcie trwania pracy samodzielniej grup nauczyciel ogranicza się do do-zorowania pracy uczniów. Na życzenie udziela pomocy – zwłaszcza grupom pracującym z programem multimedialnym. Uczniowie mogą potrzebować po-mocy czysto technicznej. Nauczyciel powinien dopilnować, aby wszyscy człon-kowie grup brali czynny udział w opracowywaniu tematu. Aktywność w tej części pracy powinna również znaleźć odzwierciedlenie w ocenie końcowej.
IV. Prezentacja referatów uczniowskichV. Podsumowanie pod kierunkiem nauczyciela – porównanie treści konstytucji,
zwrócenie uwagi na proces liberalizacji życia politycznego.VI. Ocena – dla całych grup w postaci recenzji, dla osób referujących w postaci
oceny cząstkowej.
Załącznik 1
Francja. Karta konstytucyjna z 4 VI 1814 r.
Art. 15. Władza ustawodawcza jest sprawowana wspólnie przez Króla, Izbę Pa-rów i Izbę Deputowanych departamentalnych.
Art. 16. Król proponuje ustawę.
Art. 18. Każda ustawa winna być przedmiotem dyskusji i swobodnie uchwalona przez większość każdej z izb.
Art. 19. Izby mają możność prosić Króla o wniesienie projektu ustawy (...).
Art. 22. Król sam sankcjonuje i ogłasza ustawy.
Art. 27. Nominacja parów Francji należy do Króla (...).
Art. 38. Nie można wybierać do izby deputowanego, który nie osiągnął czter-dziestego roku życia i nie płaci bezpośredniego podatku w wysokości 1000 franków.
Art. 40. Wyborcy uczestniczący w wyborach deputowanych nie mają prawa gło-su, jeśli nie płacą 300 franków bezpośredniego podatku i jeśli nie ukoń-czyli 30 roku życia.
67
Załącznik 2
Belgia. Konstytucja z 7 II 1831 r.
Art. 26. Władza ustawodawcza jest wykonywana łącznie przez króla, Izbę Repre-zentantów i Senat.
Art. 27. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje wymienionym trzem czło nom wła-dzy ustawodawczej.
Art. 41. Projekt ustawy może być przyjęty przez każdą z izb tylko w drodze kolej-nego przegłosowania poszczególnych artykułów.
Prawo wyborcze i skład izbArt. 47.
Deputowanych do Izby Reprezentantów wybierają bezpośrednio obywa-tele, którzy ukończyli 21 lat (...).Każdy wyborca ma jeden głos.Na tych samych warunkach można w drodze ustawy przyznać prawa wyborcze kobietom. Do uchwalenia takiej ustawy wymagana jest więk-szość 2/3 głosów.
Art. 48. (...) Wybory odbywają się na zasadzie proporcjonalności określonej w ustawie.Głosowanie jest obowiązkowe i tajne. (...)
Art. 50. Bierne prawo wyborcze przysługuje osobom, które:1) mają obywatelstwo belgijskie z urodzenia lub na podstawie pełnej
naturalizacji,2) korzystają z praw cywilnych i politycznych,3) mają ukończone 25 lat,4) zamieszkują w Belgii.
Art. 53. Senat składa się:1) z członków wybranych zgodnie z art. 47 (...),2) z członków wybranych przez rady prowincji w stosunku l senator na
200 tys. mieszkańców (...),3) z członków wybranych przez Senat w stosunku odpowiadającym po-
łowie liczby senatorów wybranych przez rady prowincji.
68
Art. 56. Bierne prawo wyborcze do Senatu przysługuje osobom, które:4) ukończyły 40 lat,5) płacą w Belgii co najmniej 1000 florenów podatku bezpośredniego.
Załącznik 3
Szwajcaria. Konstytucja z 29 V 1874 r.
Art. 71. Z wyłączeniem praw przysługujących narodowi i kantonom wła dza zwierzchnią Związku należy do Zgromadzenia Związkowego, które skła-da się z dwóch izb:A. Rady Narodowej, B. Rady Kantonów.
Art. 72. 1. Rada Narodowa składa się z 200 deputowanych ludu szwajcar skiego.
Art. 72. 2. Mandaty są rozdzielane pomiędzy kantony i półkantony proporcjonal-nie do liczby mieszkańców (...).
Art. 73.1.Wybory do Rady Narodowej są bezpośrednie. Odbywają się one przy zachowaniu zasady proporcjonalności (...).
Art. 74.1. Uprawniony do głosowania jest każdy Szwajcar, który ukończył 20 lat i nie jest pozbawiony praw obywatelskich (...).
Art. 80.Rada Kantonów składa się z 44 deputowanych kantonów. Każdy kanton wybiera 2 deputowanych; w kantonach podzielonych każda jego część wybiera jednego deputowanego.
Art. 89.1. Ustawy i postanowienia związkowe mogą być wydawane tylko za zgodą obydwóch rad.
89.2. Ustawy i powszechnie obowiązujące postanowienia związkowe winny być przedstawiane do przyjęcia lub odrzucenia ludowi, jeżeli zażąda tego 30000 obywateli szwajcarskich uprawnionych do głosowania lub 8 kantonów.
69
Załącznik 4
Francja. Ustawy konstytucyjne z 1875 r.
Art. l. Władzę ustawodawczą sprawują dwa zgromadzenia: Izba Depu-towanych i Senat. Izba Deputowanych powoływana jest w głosowaniu po wszechnym w sposób określony przez ordynację wyborczą. (...)
Art. 3. Prezydent Republiki ma inicjatywę ustawodawczą na równi z człon kami obu izb. Ogłasza ustawy po uchwaleniu ich przez obie izby. (...)
Art. l. Ustawy o organizacji SenatuSenat składa się z 300 senatorów wybieranych przez departamenty i kolo nie (...).
Art. 4. Senatorowie (...) wybierani są bezwzględną większością głosów (...) przez kolegium zebrane w siedzibie departamentu lub kolonii i składa-jące się z:10 deputowanych,20 członków rady generalnej,3 członków rady okręgowej,40 delegatów wybranych po jednym przez zgromadzenie municy palne (...).
Scenariusz 5 Okres okupacji w moim regionie
Treści:• Polityka okupanta; • Struktury organizacyjne ruch oporu;• Formy walki z okupantem.
Metody:metoda projektu.
70
Środki dydaktyczne:pozyskane i przygotowane przez uczniów: wspomnienia uczestników wydarzeń, plakaty, prezentacje multimedialne, zbiory fotografii, fragmenty filmów dokumen-talnych i nagrań audio.
Osiągnięcia ucznia:– charakteryzuje politykę okupanta w regionie – P;– omawia regionalny ruch oporu – P;– porównuje lokalny ruch oporu z krajowym – PP;– porównuje i ocenia lokalną politykę okupanta z ogólnopolską – PP.
Tok lekcji:I. Wprowadzenie
Nauczyciel informuje uczniów, że na lekcji będą analizować sytuację ich re-gionu w okresie okupacji, a na koniec porównają politykę okupanta i postawy mieszkańców regionu z sytuacją ogólnokrajową.
II. RozwinięcieWybrani wcześniej uczniowie dokonują prezentacji przygotowanego materiału. Czas trwania poszczególnych prezentacji wynosi ok. 10 minut.
Referaty i materiały pomocnicze są przygotowywane w ciągu trzech–czte-rech tygodni poprzedzających wystąpienia. Nauczyciel pomaga uczniom w pozyskaniu i doborze materiału, czyta wcześniej referaty i koryguje ewen-tualne błędy. Referaty powinny być bogato ilustrowane (najlepiej, aby ilustra-cje były kserowane na folii bądź zostały przygotowane w postaci prezentacji multimedialnej).
Pierwszy uczeń przedstawia politykę okupanta wobec ludności regionu. Drugi uczeń prezentuje struktury organizacyjne ruchu oporu w regionie. Trzeci uczeń omawia stosowane w regionie formy walki z okupantem (zbroj-ne i cywilne).
III. PodsumowanieDyskusja na temat: Ocena wkładu mieszkańców regionu w walkę z okupantem.
Instrukcja przygotowania prezentacji
Tok przygotowań:1. Spotkanie organizacyjne.2. Konsultacje.3. Prezentacja.
71
Instrukcja do projektu: „Okres okupacji w moim regionie”1. Polityka okupanta wobec ludności regionu.2. Struktury organizacyjne ruchu oporu w regionie.3. Formy walki z okupantem.
Zadania dla grupy.
Uwaga! Praca wewnątrz grup wyłania zadania szczegółowe i podział
obowiązków
a) pozyskanie ilustracji; b) selekcja uzyskanego materiału; c) opracowanie graficzne prezentacji;d) opracowanie;e) komentarze.
Nauczyciel ustala:• proponowaną literaturę;• termin spotkań / konsultacji;• termin prezentacji.
Kryteria oceny projektu:• zbieranie i opracowanie materiału;• jakość prezentacji – ocena formy, treści prezentacji oraz współpracy członków
grupy.
Przemiany gospodarcze i społeczne w Polsce po II wojnie światowej
Treści:• Reforma rolna;• Nacjonalizacja przemysłu;• Polityka gospodarcza i społeczna PZPR;• Przemiany społeczne w Polsce Ludowej.
!
Scenariusz 6
72
Metody:praca ze źródłami aktowymi i statystycznymi; prezentacje uczniów; dyskusja na temat skutków reform gospodarczych.
Środki dydaktyczne:teksty źródłowe; dane statystyczne przygotowane w postaci foliogramów.
Osiągnięcia ucznia:– omawia zmiany gospodarcze po II wojnie światowej – P;– omawia zmiany w społeczeństwie polskim w ostatnim półwieczu – P;– wyjaśnia kontekst polityczny i ideologiczny zachodzących przemian – PP;– ocenia przeobrażenia społeczno–gospodarcze – PP.
Tok lekcji:I. Wprowadzenie
Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem, głównymi zagadnieniami i celami lekcji. Informuje również o sposobie realizacji tematu.
II. RozwinięcieNauczyciel dzieli uczniów na 3 zespoły i przydziela im zadania (zadania powin-ny być zapisane na kartkach i rozdane poszczególnym grupom):
Zespół I: wybierzcie spośród siebie– lidera, który pokieruje pracą grupy;– sekretarza, który zapisze wasze wnioski i spostrzeżenia;– sprawozdawcę, który przedstawi wyniki waszej pracy.
Waszym zadaniem będzie przedstawienie reformy rolnej na podstawie frag-mentów Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o przeprowa-
dzeniu reformy rolnej i danych statystycznych. • Przedstawcie cele reformy rolnej.• Wymieńcie ziemie podlegające parcelacji.• Na podstawie analizy porównawczej danych statystycznych, przedstawcie
wpływ reformy rolnej na strukturę wielkościową gospodarstw rolnych w Pol-sce.
Zespół II: wybierzcie spośród siebie– lidera, który pokieruje pracą grupy;– sekretarza, który zapisze wasze wnioski i spostrzeżenia;– sprawozdawcę, który przedstawi wyniki waszej pracy.
73
Waszym zadaniem będzie zaprezentowanie klasie nacjonalizacji przemysłu na podstawie Ustawy o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi go-
spodarki narodowej z 3. 1. 1946 r.
• Jakie przedsiębiorstwa miały przejść na własność państwa bez odszkodo-wania (sformułujcie uogólnienie)?
• Jakie przedsiębiorstwa miały przejść na własność państwa za odszkodowa-niem?
• Przedstawcie zasady przyznawania odszkodowań.• Jakie przedsiębiorstwa mogły pozostać w rękach dotychczasowych prywat-
nych właścicieli? Podajcie przykłady.
Zespół III: wybierzcie spośród siebie– lidera, który pokieruje pracą grupy;– sekretarza, który zapisze wasze wnioski i spostrzeżenia;– sprawozdawcę, który przedstawi wyniki waszej pracy.
Waszym zadaniem będzie zaprezentowanie planów, dotyczących kierunku dalszych przemian gospodarczych w Polsce na podstawie Deklaracji ideowej
PZPR z 1948 r.• Jaki stosunek PZPR miała do pozostałości prywatnej własności środków
produkcji?• Jak władze PZPR wyobrażały sobie przyszłą strukturę własnościową środ-
ków produkcji w Polsce?• W jaki sposób PZPR zamierzała realizować swoje plany?
III. Praca uczniów w grupachW trakcie trwania pracy samodzielniej grup nauczyciel ogranicza się do do-zorowania pracy uczniów. Na życzenie udziela pomocy – zwłaszcza grupom pracującym z programem multimedialnym. Uczniowie mogą potrzebować po-mocy czysto technicznej. Nauczyciel powinien dopilnować, aby wszyscy człon-kowie grup brali czynny udział w opracowywaniu tematu. Aktywność w tej części pracy powinna również znaleźć odzwierciedlenie w ocenie końcowej.
IV. Prezentacja referatów uczniowskichV. Podsumowanie
Pod kierownictwem nauczyciela toczy się dyskusja, dotycząca konsekwencji społecznych zrealizowanych reform gospodarczych. Ewentualnie dokonuje się krótkiego wykładu podsumowującego.
VI. Ocena Dla całych grup jest to ocena w postaci recenzji; dla osób referujących – w po-staci oceny cząstkowej.
74
Załącznik 1a
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, o przeprowadzeniu reformy rolnej, z 6 IX 1944 r.
(Za:) Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami
metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska–Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 2001.
Art. l. (l) Reforma rolna w Polsce jest koniecznością państwową i gospodarczą i będzie zrealizowana przy udziale czynnika społecznego zgodnie z zasa-dami Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.
Ustrój rolny w Polsce oparty będzie na silnych, zdrowych i zdolnych do wydatnej produkcji gospodarstwach, stanowiących prywatną wła-sność ich posiadaczy.
Wobec tego, że znaczna część Polski pozostaje jeszcze pod okupacją, w obecnej chwili nastąpić może jedynie częściowy nadział ziemi w roz-miarach zapasu ziemi na terytoriach już wyzwolonych.(2) Przeprowadzenie reformy rolnej obejmuje:a) upełnorolnienie istniejących gospodarstw o powierzchni niżej pięciu
hektarów użytków rolnych;b) tworzenie nowych samodzielnych gospodarstw rolnych dla bezrolnych,
robotników i pracowników rolnych oraz drobnych dzierżawców;c) tworzenie w pobliżu miast i ośrodków przemysłowych gospodarstw
dla produkcji ogrodniczo–warzywnej, kolonii i ogródków działkowych robotniczych, urzędniczych i rzemieślniczych;
d) zarezerwowanie odpowiednich terenów dla szkół oraz poddanych za-rządowi państwowemu lub samorządowi ośrodków dla podniesienia kultury rolnej, wytwórczości nasiennej i hodowlanej oraz przemysłu rolnego.
Art. 2. (l) Na cele reformy rolnej przeznaczone będą nieruchomości ziemskie o charakterze rolniczym:a) stanowiące własność Skarbu Państwa z jakiegokolwiek tytułu;b) będące własnością obywateli Rzeszy Niemieckiej i obywateli pol-
skich narodowości niemieckiej;c) będące własnością osób skazanych prawomocnie za zdradę stanu,
za pomoc udzieloną okupantom ze szkodą dla Państwa lub miejsco-
75
wej ludności, względnie za inne przestępstwa, przewidziane w dekre-cie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 września 1944 r. (Dz. U. R. P. Nr 4, poz. 16)7
d) skonfiskowane z jakichkolwiek innych prawnych przyczyn;e) stanowiące własność albo współwłasność osób fizycznych lub
prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekracza bądź 100 ha na po-wierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych, a na terenie wo-jewództw poznańskiego, pomorskiego i śląskiego, jeśli ich rozmiar łączny przekracza 100 ha powierzchni.
Załącznik 1b
Liczba gospodarstw rolnych w 1931 r. (w odsetkach)
Poniżej2 ha 2–5 ha 5–10 ha 10–15 ha 15–50 ha Powyżej
50 ha
25,5 38,7 24,8 6,5 4,0 0,5
(Za:) Słownik historii Polski, red. Tadeusz Łepkowski, Warszawa 1969
Załącznik 1c
Indywidualne gospodarstwa rolne w 1960 r.
Obszar (w ha)
01–05 05–2 2–3 3–5 5–7 7–10 10–
1515–20
20 i więcej
Liczba (w odset-kach)
9,7 23,1 11,9 18,5 13,2 12,9 7,9 1,8 1,0
(Za:) Słownik historii Polski, red. Tadeusz Łepkowski, Warszawa 1969
7 Pomyłka w datowaniu tekstu: chodzi tu o dekret PKWN z 31 VIII 1944 r. „O wymiarze kary dla faszys-towsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego” („Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” 13 IX 1944, poz. 16).
76
Załącznik 2
Ustawa o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej z 3.I.1946 r.
(Za:) Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami
metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska–Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 2001.
Art. 2. Bez odszkodowania przechodzą na własność Państwa przedsiębiorstwa:
przemysłowe, górnicze, komunikacyjne, bankowe, ubezpieczeniowe oraz handlowe:a) Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska,b) obywateli Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska
z wyjątkiem osób narodowości polskiej lub innej przez Niemców prześladowanej,
c) niemieckich i gdańskich osób prawnych prawa publicznego,d) spółek kontrolowanych przez obywateli niemieckich lub przez
gdańskich albo administrację niemiecką lub gdańską,e) osób, które zbiegły do nieprzyjaciela. [...]
3. Przedsiębiorstwa niemieckich i gdańskich osób prawnych prawa pu-blicznego (ust. l, lit. c) przechodzą na własność odpowiednich pol-skich osób prawnych. W braku takich osób lub w razie zbiegu zain-teresowań kilku osób prawnych, uchwała Rady Ministrów oznaczy osobę prawną, na własność której ma przejść przedsiębiorstwo. [...]
Art. 3. l. Za odszkodowaniem przejmuje Państwo na własność:A. Przedsiębiorstwa górnicze i przemysłowe w następujących gałęziach go-spodarki narodowej:1. kopalnie oraz nadania górnicze podlegające przepisom prawa górni-
czego,2. przemysł naftowy i gazu ziemnego z kopalniami, rafineriami, gazoli-
niarniami i innymi zakładami przetwórczymi, gazociągami oraz prze-mysł paliw syntetycznych,
3. przedsiębiorstwa służące do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania lub rozdzielania energii elektrycznej w celu zarobkowego zbytu albo w celu zasilania publicznych środków komunikacji korzystających z prądu silnego,
77
4. przedsiębiorstwa służące do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania lub rozdzielania gazu dla celów przemysłowych i domowych,
5. zakłady wodociągowe obejmujące więcej aniżeli teren jednej gminy (okręgowe zakłady wodociągowe),
6. huty żelaza oraz huty metali kolorowych,7. przedsiębiorstwa przemysłu zbrojeniowego, lotniczego oraz materia-
łów wybu chowych,8. koksownie,9. cukrownie i rafinerie cukru,
10. gorzelnie przemysłowe, destylarnie, rafinerie spirytusu oraz fabryki wódek,
11. browary o zdolności produkcyjnej powyżej 15 000 hl rocznie,12. fabryki drożdży,13. młyny zbożowe o zdolności przemiałowej powyżej 15 ton zboża na
dobę, obliczonej na podstawie długości walców lub powierzchni ka-mieni młyńskich,
14. olejarnie o zdolności produkcyjnej powyżej 500 ton rocznie oraz wszelkie rafinerie tłuszczów jadalnych,
15. chłodnie składowe,16. wielki i średni przemysł włókienniczy,17. przemysł poligraficzny i drukarnie.
Rozporządzenie Rady Ministrów określi co do przedsiębiorstw wymienionych w pkt. 16 i 17, które kategorie z nich przechodzą na własność Państwa, a co do drukarń, które z nich mają być przekazane na własność organizacji politycznych lub społecznych, stowarzyszeniom lub spółdzielniom.
B. Przedsiębiorstwa przemysłowe nie wymienione pod A, jeśli zdolne są za-trudnić przy produkcji na jedną zmianę więcej niż 50 pracowników. [...]
C. 1) Przedsiębiorstwa komunikacyjne (kolei żelaznych normalnych i wąskotorowych, kolei elektrycznych, komunikacji powietrznej),2) przedsiębiorstwa telekomunikacyjne (telefoniczne, telegraficzne,
radiowe).2. Przejęciu przez Państwo na własność nie podlegają przedsiębior-
stwa, wymienione w ust. l, jeżeli stanowią własność związków samorządowych, międzykomunalnych, spółdzielni albo związ-ków spółdzielni. Jeżeli własność wymienionych związków lub spółdzielni dotyczy tylko części przedsiębiorstw lub tylko części udziału ma jątkowego w nim, natenczas przejęciu na własność przez Państwo podlega tylko pozostała część. [...]
78
Art. 7. l. Za przedsiębiorstwo przejęte przez Państwo na własność (art. 3) otrzy-ma jego właściciel od Skarbu Państwa odszkodowanie w terminie jed-nego roku, licząc od dnia doręczenia mu zawiadomienia w przedmiocie prawomocnego ustalenia wysokości przypadającego odszkodowania.2. Odszkodowanie to będzie w zasadzie wypłacane w papierach war-
tościowych, zaś w wyjątkowych gospodarczo uzasadnionych przy-padkach może być wypłacane również w gotówce lub innych warto-ściach.
3. Wysokość należnego odszkodowania będą ustalały specjalne komi-sje. [...]
Załącznik 3
Deklaracja ideowa PZPR (20 XII 1948 r.)
(Za:) Dokumenty programowe polskiego ruchu robotniczego 1878–1984. Red. N. Kołomejczyk i B. Sydka, Warszawa 1986.
[...] W warunkach demokracji ludowej klasa robotnicza buduje funda menty ustroju socjalistycznego w Polsce. [...]
W demokracji ludowej istnieją jeszcze warstwy kapitalistyczne. Na leżą do nich kapitaliści w przemyśle i handlu oraz najliczniejsza war stwa kapita-listyczna: kapitaliści wiejscy.
Warstwy te, nie mogąc obecnie przywrócić panowania kapitalistów i ob-szarników, dążą do zahamowania marszu ku socjalizmowi w nadziei, że nadarzy się jeszcze sytuacja sprzyjająca podjęciu próby przywróce nia kapi-talizmu. Odbiciem nacisku i dążeń tych klas są fałszywe i anty–marksistow-skie teorie o „stabilizacji gospodarki trójsektorowej” i o „wy gasaniu walki klasowej”.
Droga do socjalizmu prowadzi przez dalszą walkę klasową, przez ogra-niczanie, wypieranie, a wreszcie zniesienie warstwy wyzyskujących.
W naszej walce o zbudowanie socjalizmu w Polsce musimy pokonać sze-reg trudności będących spuścizną po ustroju kapitalistycznym, a zwłaszcza:1) istnienie klas wyzyskujących i ich wrogą działalność, skierowaną prze-
ciwko gospodarce narodowej, przeciwko masom pracującym i pań stwu ludowemu; [...]
79
Walka o zbudowanie fundamentów socjalizmu w Polsce – to walka o roz-wój gospodarczy kraju, walka z klasami wyzyskującymi [...]
Jest to walka o kontrolę i stopniowe rugowanie z gospodarki narodo-wej elementów kapitalistycznych, o objęcie wszystkich dziedzin gospo darki przez sektor uspołeczniony, o objęcie spółdzielczością produkcyjną, wspo-maganą i kierowaną przez państwo ludowe, wszystkich dziedzin go spodarki drobnotowarowej.
Demokracja ludowa – przez reformę rolną na ziemiach starych i przez zasiedlenie Ziem Odzyskanych – oddała masom chłopskim miliony hek-tarów ziemi. Demokracja ludowa złamała wyzysk mas chłopskich przez ob-szarników i kartele kapitalistyczne, ogranicza coraz bardziej wyzysk chłopa przez spekulantów i kapitalistyczny handel. Dzięki temu demo kracja ludowa poważnie poprawiła położenie chłopów pracujących i ha muje proces pau-peryzacji chłopów biednych i średniorolnych. Nie moż na jednak wstrzymać tego procesu na stałe w warunkach gospodarki drobnotowarowej.
W warunkach demokracji ludowej trwa i zaostrza się na wsi walka po-między kapitalistami wiejskimi a chłopami mało– i średniorolnymi. Walkę tę toczy kapitalista poprzez pobieranie lichwiarskich procentów za pożyczki, lichwiarskich odróbek za wypożyczenie żywego lub martwe go inwentarza, poprzez przechwytywanie kredytu i towarów przemysło wych przeznaczo-nych dla chłopów pracujących, przenikanie do dołowych ogniw spółdziel-czości chłopskiej, administracji państwowej i samorządo wej i inne metody.
Demokracja ludowa musi złamać wyzysk na wsi mobilizując chłopów biednych i średniorolnych do walki z wyzyskiwaczami.
W tej walce klasa robotnicza i państwo musi poprzeć chłopów pracu-jących przez:• oddanie do ich dyspozycji, poprzez ośrodki maszynowe, nowoczesnego
sprzętu rolniczego i zapewnienie im pierwszeństwa i uprzywilejowania w korzystaniu z tego sprzętu;
• rozbudowę spółdzielczości chłopskiej i uwolnienie jej od wpływów boga-czy wiejskich;
• dostarczanie im kredytów poprzez ZSCh [Związek Samopomocy Chłop-skiej] i spółdzielczość kredytową;
• oczyszczenie administracji państwowej i samorządowej na terenie wsi od kapitalistów wiejskich i ich zauszników i przerzucenie głównego cię żaru podatków na kapitalistów wiejskich.
Trwałe jednak zapewnienie dobrobytu chłopom pracującym i wydatne pod-niesienie produkcji rolnictwa, oparcie gospodarki rolnej na najnow szych
80
zdobyczach nauki i techniki możliwe jest tylko przez zespołową gospodarkę na wsi, prowadzoną w formie spółdzielczości produkcyjnej. Świadczy o tym najlepiej przykład Związku Radzieckiego. Konkretne formy tej spółdzielczo-ści, dostosowane do naszych warunków, wytworzą i określą sami chłopi pol-scy, przekonując się w praktyce o wyższości zespołowego gospodarowania w rolnictwie. Państwo ludowe i klasa ro botnicza udzielą chłopom wszelkiej pomocy w przebudowie gospodarki rolnej.
81
Testy sprawdzające postępy uczniów
Test 1: Starożytność
Łączna liczba punktów: ..... /25
imię i nazwisko klasa Ocena:
1. Zdefiniuj pojęcie: politeizm (1p.) ................................................................................................................... ................................................................................................................... ................................................................................................................... ...................................................................................................................
2. Przeczytaj zamieszczoną niżej notatkę biograficzną i dokonaj identyfikacji po-staci, której ona dotyczy. (1p.)
Kartagiński wódz i polityk; zdobył w Hiszpanii Saguntum i rozpoczął II woj-nę punicką (218–202 p.n.e.): wkroczył do Italii przez Alpy (przeprowadza-jąc część swych bojowych słoni), zwyciężył Rzymian między innymi, pod Kannami (216).
...................................................................................................................
3. Wymienione wydarzenia ułóż w kolejności chronologicznej: Powstanie Sparta-kusa, Śmierć Gajusza Juliusza Cezara, Bitwa pod Zamą, Zdobycie Sycylii przez Rzymian. (1p.)1. ..............................................................................................................2. ..............................................................................................................3. .............................................................................................................. 4. ..............................................................................................................
82
4. Podpisz zamieszczony niżej rysunek. Co to za obiekt? (1p.)
...................................................................................................................
5. Wymienione niżej godności/tytuły przypisz do państw wymienionych w lewej kolumnie tabeli: wezyr, strateg, trybun ludowy, efor. (1p.)• Egipt .........................................................................• Ateny .........................................................................• Republika rzymska .........................................................................
6. Dokonaj identyfikacji bóstwa, które widoczne jest na zamieszczonej poniżej ilustracji. Napisz, czym się opiekowało. (2p.)
.................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. ..................................................................................................
7. Nazwij porządek, według którego wykonana została głowica zaprezentowana na rysunku. (1p.)
porządek .....................................................................
83
8. Przeczytaj zamieszczony poniżej tekst. Napisz, do jakiego wydarzenia na-wiązuje. (1p.)
Gdyśmy się szczęśliwie, ja, cesarz Konstantyn, jak również ja, cesarz Licyn-jusz, w Mediolanie zjechali i wszystko, co dotyczy dobra i bezpie czeństwa publicznego omawiali, uznaliśmy za konieczne między innymi zarządzenia-mi, zdaniem naszym dla wielu ludzi korzystnymi, wydać przede wszystkim i to, które do czci bóstwa się odnosi, a mianowicie chrześcija nom i wszyst-kim dać zupełną wolność wyznawania religii, jaką kto zechce.
...................................................................................................................
9. Dokonaj analizy zamieszczonej poniżej ilustracji. Jak nazywa się szyk przed-stawiony na ilustracji? Na jej podstawie i na podstawie wiedzy pozaźródłowej, opisz taktykę walki (3p.)
........................................... ........................................... ........................................... ........................................... ........................................... ........................................... ........................................... ...........................................
10. Dokonaj analizy zamieszczonej poniżej mapki i odpowiedz na pytania:a) Jaki to rodzaj źródła historycznego? b) Jakie wydarzenie przedstawia załączona mapka? c) W którym roku miało miejsce to wydarzenie? d) Jaki był wynik bitwy? (4p.)
84
................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. .................................................................................................................
11. Jedno z cytowanych poniżej zdań jest fałszywe. Podkreśl je. (1p.)
Solon zreformował ustrój starożytnych Aten, wprowadzając między innymi Radę Czterystu. W bitwie pod Issos wojska rzymskie ostatecznie rozgromi-ły armię kartagińską. Hellenizm charakteryzował się synkretyzmem kultury wschodniej i greckiej. Krassus był jednym z trzech triumwirów.
12. Wymień przynajmniej trzy przyczyny klęski powstania Spartakusa. (3p.) ................................................................................................................. ................................................................................................................. .................................................................................................................
13. Spójrz uważnie na ilustracje. Który obiekt nie pasuje do pozostałych? Pod wybraną ilustracją postaw znak X. Poniżej uzasadnij swoją odpowiedź. (2p.)
a) .......................................... b) ..........................................
c) .......................................... d) ..........................................
................................................................................................................. .................................................................................................................
85
14. Dokonaj analizy zamieszczonej poniżej ilustracji. Napisz, do jakiego wydarze-nia nawiązuje. (1p.)
................................................................................................................. ................................................................................................................. .................................................................................................................
15. Dokonaj analizy zamieszczonej poniżej ilustracji. Nazwij obiekt widoczny na
rysunku. Przedstaw jego funkcję. (2p.)
................................................................................................................. ................................................................................................................. .................................................................................................................
86
Model odpowiedzi – Test 1: Starożytność
1. Politeizm – wiara w wielu bogów.2. Hannibal.3. 1) Zdobycie Sycylii przez Rzymian;
2) Bitwa pod Zamą; 3) Powstanie Spartakusa. 4) Śmierć Gajusza Juliusza Cezara.
4. Teatr.5. Egipt - wezyr; Ateny – strateg; Republika rzymska - trybun ludowy.6. Posejdon – władca mórz. 7. Porządek koryncki.8. Edykt Konstantyna Wielkiego.9. Falanga. Falanga to powszechnie stosowany w Grecji bojowy szyk linearny;
zwarty, o głębokości od 6 do 26 ludzi (naj częściej 8); falanga składała się z ciężkozbrojnej piechoty, tak zwanych hoplitów.
10. a) źródło kartograficzne; b) bitwa pod Maratonem; c) 490 r. p.n.e.; d) zwyciężyli Grecy (Ateńczycy).11. W bitwie pod Issos wojska rzymskie ostatecznie rozgromiły armię kartagińską.12. Np.: brak jedności w obozie powstańców; zdrada sojuszników (piratów); róż-
nice w uzbrojeniu i wyszkoleniu żołnierzy.13. Nie pasuje ilustracja d). Jest to rzeźba grecka z okresu hellenistycznego,
a pzostałe ilustracje odnoszą się do starożytnego Rzymu.14. Wojny Aleksandra Macedońskiego z Persją. Ucieczka Dariusza. 15. Cyrk. Miejsce wyścigów rydwanów.
87
Test 2: Czasy nowożytne
Łączna liczba punktów: ..... /31
imię i nazwisko klasa Ocena:
1. Korzystając z zamieszczonej poniżej tabeli, napisz, jaki środek transportu był bardziej opłacalny. Odpowiedź uzasadnij, podając dwa argumenty. (3p.)
Środki i szlaki transportu miedzy Lubeką a Gdańskiem w XIV wieku
Lubeka – Gdańsk Droga wodna (morska) Droga lądowa
Środek transportu statek wóz
Czas podroży 4 dni 14 dni
Ładunek 120 ton 2 tony
Załoga 25 marynarzy 1 woźnica + straż
źródło: Historia Europy, Warszawa 1995, s. 160
................................................................................................................... ................................................................................................................... ...................................................................................................................
2. Podkreśl prawidłową odpowiedź. (1p.) Rzeczpospolita w wyniku rozejmu w Dywilinie z 1619 r.
a) otrzymała ziemie: smoleńską, czernihowsko-siewierską; b) straciła ziemie: smoleńską, czernihowsko-siewierską; c) straciła lewobrzeżną Ukrainę.
3. Wpisz właściwą datę, podkreśl właściwą osobę. (2p.)Pierwsze liberum veto miało miejsce w roku ............ kiedy to poseł z Upity:
a) Hieronim Radziejowski b) Janusz Radziwił c) Władysław Siciński
nie dopuścił do kontynuacji obrad sejmu.
4. Wpisz właściwe liczby. (2p.)W sejmie walnym były: ………….. stany sejmujące oraz …………. Izby.
88
5. Wyjaśnij terminy historyczne: (4p.)• artykuły henrykowskie – ........................................................................... ...................................................................................................................• Pacta conventa - ...................................................................................... ...................................................................................................................
6. Ustaw chronologicznie wydarzenia. Zaznacz literą A najwcześniejsze wydarze-nie, a literą B – najpóźniejsze, litery wpisz w wykropkowane miejsca. (1p.)…..........…. Pokój w Oliwie; ….........…. Powstanie Chmielnickiego;….........…. I wolna elekcja; ….........…. Pokój w Polanowie;…........….. Odsiecz wiedeńska; ….........…. Rządy kardynała Richelieu.
7. Obok każdego zdania prawdziwego wpisz literę P. (2p.)
a) ……. W XVI Polska eksportowała nadwyżki żywności na Zachód. b) ……. Podczas I wolnej elekcji Stefan Batory został wybrany na króla Polski.c) ……. W I połowie XVII wieku Rzeczpospolita utraciła tereny na
północnym-wschodzie oraz zyskała na wschodzie. d) ……. Odsiecz wiedeńska zakończyła się zwycięstwem polskim.e) ……. Pokój w Oliwie oddawał Rzeczypospolitej Inflanty.
8. Zatytułuj zamieszczoną mapę – tytuł wpisz w tabeli pod mapą. Uwzględnij zakres rzeczowy, przestrzenny oraz chronologiczny. (1p.)
...................................................................................................................
89
9. Określ trzy przyczyny wojen polsko – szwedzkich w XVII w. (3p.) 1. ..............................................................................................................2. ..............................................................................................................3. ..............................................................................................................
10. Uzupełnij tabelę. Zaznacz dzieło renesansowe (wpisz literę R) oraz barokowe (wpisz literę B). Uzasadnij swój wybór, odwołując się do formy dzieła oraz wpływu ówczesnych idei / światopoglądu. (5p.)
dzieło
treśćNagrobek biskupa A. Konarskiego w katedrze poznańskiej
Nagrobek biskupa A. Szołdrskiego w katedrze poznańskiej
R lub B
forma dzieła
wpływ ideologii
90
11. Wypisz po trzy cechy (zjawiska), charakteryzujące Europę Zachodnią oraz Europę Wschodnią w okresie dualizmu w rozwoju społeczno-gospodarczym Europy. (6p.).
Europa Zachodnia Europa Wschodnia
12. Zapoznaj się z fragmentem źródła i odpowiedz na pytania. (2p.)
Artykuły henrykowskie z 1573 r.
21. A jeślibyśmy (czego Boże uchowaj) co przeciw prawom, wolnościom, artykułom, kondycjom wykroczyli albo czego nie dopełnili, tedy obywatele koronni obojga narodu od posłuszeństwa i wiary nam powinnej wolne czy-niemy i panowania. […]
1) Jakie możliwości działania zyskała szlachta na mocy art. 21? ................................................................................................................. .................................................................................................................
2) W jakich okolicznościach mogła je zastosować? ................................................................................................................. ................................................................................................................. .................................................................................................................
91
13. Wymień zasadę polityczną okresu oświecenia, która znalazła odbicie w pre-zentowanym fragmencie źródła. Podaj nazwisko jej twórcy. (2p.)
Konstytucja USA z 1787 r.
Artykuł ICzęść 1. Wszelka władza ustawodawcza, ustanowiona przez ni-niejszą Konstytucję, należeć będzie do Kongresu Stanów Zjedno-czonych.
Artykuł IICzęść 1. Władza wykonawcza spoczywać będzie w ręku Prezyden-ta Stanów Zjednoczonych Ameryki. Będzie on sprawował swój urząd w ciągu czterech lat wraz z wybranym na ten sam okres wiceprezydentem [...].
Artykuł IIICzęść 1. Władzę sądową Stanów Zjednoczonych będzie spra-wował jeden Sąd Najwyższy oraz takie sądy niższe, jakie od cza-su do czasu uchwali i ustanowi Kongres. […]
92
Model odpowiedzi – Test 2: Czasy nowożytne
1. 1) bardziej opłacalny był transport morski (1p.), 2) był szybszy (1p.), 3) można było przewozić więcej towarów (1p.),2. a) otrzymała ziemie: smoleńską, czernihowsko-siewierską (1p.),3. .....1652....... (1p.), c) Władysław Siciński (1p.),4. 3 (stany); 2 (Izby) (2p.),5. • artykuły henrykowskie - akt prawny o charakterze ustrojowym (1p.),
opisujący najważniejsze elementy ustroju Rzeczypospolitej (1p.), • Pacta conventa – spisane zobowiązania danego
kandydata na króla Polski (1p.), formułowane podczas bezkrólewia / przed sama elekcją (1p.),6. …A… I wolna elekcja (1p.), …B… Odsiecz wiedeńska 7. a) P W XVI Polska eksportowała nadwyżki żywności na Zachód. (2p.), b) P W I połowie XVII wieku Rzeczpospolita utraciła tereny
na północnym-wschodzie oraz zyskała na wschodzie. c) P Odsiecz wiedeńska zakończyła się zwycięstwem polskim.
Uwaga! Za 2 poprawne odpowiedzi – 1 punkt, za 3 poprawne
– 2 punkty.
8. Wielkie Odkrycia Geograficzne w XV – XVI w. / Wyprawy odkrywcze w XV – XVI w. (1p.),9. 1) pretensje Jana Kazimierza (i jego synów) do korony szwedzkiej (3p.), 2) inkorporacja Estonii do Rzeczypospolitej 3) dążenia Szwedów do opanowania wybrzeży Bałtyku – przejęcie
dochodów z handlu10. (4p.),
dzieło
treśćNagrobek biskupa A. Konarskiego w katedrze poznańskiej
Nagrobek biskupa A. Szołdrskiego w katedrze poznańskiej
R lub B R B
forma dziełapełen łuk / postać ułożona w pozycji horyzontalnej
łamane gzymsowanie, postać modli się, klęcząc; spogląda na Madonnę z dzieciątkiem
!
93
wpływ ideologii
umiar (zasada złotego środka) / antropocentryzm – postać odpoczywająca – w centrum kompozycji
wpływ kontrreformacji - modlący kieruje nas ku Bogu / w centrum zainteresowania człowieka jest Bóg
11. (6p.)
Europa Zachodnia Europa Wschodnia
1) rozwój manufaktur w miastach 1) system cechowy w miastach
2) połownictwo / grodzenie (hodowla owiec, możliwa dzięki komasacji gruntów)
2) rozwój folwarków pańszczyźnianych
3) gospodarka intensywna 3) gospodarka ekstensywna
12. 1) Szlachta mogła wypowiedzieć królowi posłuszeństwo. (1p.) 2) W przypadku, gdyby władca łamał prawo, naruszając swobody
szlachty / gdyby nie wypełnił zobowiązań wobec szlachty. (1p.) 13. Zasada trójpodziału władzy państwowej (1p.) Monteskiusz (1p.)
Ocena: od 12 p. – dopuszczająca od 15 p. – dostatecznaod 22 p. – dobraod 27 p. – bardzo dobra
94
Test 3: I połowa XX wieku
Łączna liczba punktów: ..... /33
imię i nazwisko klasa Ocena:
1. Zdefiniuj pojęcie: interwencjonizm państwowy. (1p.) ...................................................................................................................
2. Podpisz fotografie, identyfikując postaci historyczne. (2p.)
a) ................................................. b) ...................................................
3. Napisz, jaki to rodzaj źródła historycznego? (1p.)
...................................................................................................................
95
4. Przypisz zamieszczony poniżej fragment tekstu programowego do jednej z czte-rech partii politycznych. Podkreśl właściwą odpowiedź. (1p.)
Partia (...), oparta na rewolucyjnej teorii marksizmu-leninizmu, wyrażając ogólne i stałe interesy klasy robotniczej jako całości, reprezentuje jedność i nieugiętość zasad proletariackich, woli proletariackiej i proletariackiego czynu rewolucyjnego. Jest ona organizacją rewolucyjną, związaną żelazną dyscypliną i jak najściślej przestrzegającą zasady rewolucyjnego centrali-zmu demokratycznego. (...)
a) Polska Partia Socjalistyczna c) Polskie Stronnictwo Ludoweb) Komunistyczna Partia Polski d) Stronnictwo Narodowe
5. Podkreśl nazwiska dwóch działaczy polskiego ruchu ludowego. (2p.)a) Roman Dmowski d) Walery Sławekb) Ignacy Daszyński e) Wincenty Witosc) Stanisław Mikołajczyk f) Tomasz Arciszewski
6. Podkreśl nazwisko osoby, która nie pasuje do pozostałych. Uzasadnij swój wybór. (2p.)a) Stefan Grot-Rowecki c) Paweł Finderb) Tadeusz Komorowski d) Cyryl Ratajski
7. Wśród wymienionych faktów wskaż ten, który chronologicznie jest pierwszy, i ten, który jest ostatni. Wydarzenie pierwsze oznacz literą A, a ostatnie literą B. (2p.)
Wybuch wojny domowej w Hiszpanii
Zamach Józefa Piłsudskiego
Podpisanie paktu o nieagresji z Niemcami
Konferencja monachijska (tzw. „zdrada monachijska”)
Początek wielkiego kryzysu gospodarczego
8. Wymień trzech premierów rządu emigracyjnego. (3p.) ................................................................................................................... ................................................................................................................... ...................................................................................................................
96
9. Podkreśl nazwę partii, która nie weszła do Rady Jedności Narodowej. (1p.)Polska Partia Robotnicza Stronnictwo PracyStronnictwo Narodowe Polska Partia Socjalistyczna WRN
10. Przeczytaj zamieszczony poniżej fragment konstytucji. Napisz jej tytuł i datę uchwalenia (miesiąc i rok). (2p.)
Art.1. 1. Państwo Polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli.2. Wskrzeszone walką i ofiarą najlepszych swoich synów ma być przekazy-
wane w spadku dziejowym z pokolenia w pokolenie.3. Każde pokolenie obowiązane jest wysiłkiem własnym wzmóc siłę i powa-
gę państwa.4. Za spełnienie tego obowiązku odpowiada przed potomnością swoim
honorem i swoim imieniem.Art.2. 1. Na czele Państwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej.2. Na nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy państwa.3. Jego obowiązkiem naczelnym jest troska o dobro Państwa, gotowość
obronną i stanowisko wśród narodów świata.4. W jego osobie skupia się jednolita i niepodzielna władza państwa.
Tytuł konstytucji Data uchwalenia
11. Przeczytaj zamieszczony poniżej tekst źródłowy i uzupełnij tabelę. (4p.)
(...) Po pierwsze, ich kraje nie dążą do żadnego rozrostu ani pod względem terytorialnym, ani pod żadnym innym względem.;Po wtóre, nie pragną oni zrealizowania żadnych zmian terytorialnych, które by nie zgadzały się ze swobodnie wyrażonymi życzeniami ludów zaintere-sowanych;
Po trzecie, szanują oni prawo wszystkich ludów do wybrania sobie formy rządu, pod jakim chcą żyć, i pragną oni, żeby przywrócono prawa suweren-ne i autonomię tym, którym je odebrano siłą;
97
Po czwarte, bez uszczerbku dla swych zobowiązań, będą oni usiłowali ułatwić wszystkim państwom wielkim i małym, zwycięzcom i zwyciężonym, korzystanie z dostępu, na stopie równości, do handlu i surowców świata, potrzebnym im dla ich pomyślności gospodarczej (...);
Po szóste, spodziewają się oni, że po ostatecznym złamaniu tyranii na-rodowo-socjalistycznej, zapanuje pokój, który da wszystkim narodom moż-liwość przebywania bezpiecznie w swych własnych granicach (...).
Tytuł dokumentu:
Data (miesiąc i rok) wydania dokumentu:
Autorzy:
12. Napisz krótką notatkę encyklopedyczną, zawierającą: czas powstania, miej-sce na scenie politycznej i główne cele programowe. (3p.)Obóz Narodowo-Radykalny – .................................................................... ................................................................................................................. ................................................................................................................. .................................................................................................................
13. Dokonaj analizy tabeli i wykonaj polecenia. (4p.)
Wskaźniki produkcji przemysłowej w latach 1928-1938
Obszar (kraj)Lata
1928 1933 1935 1937 1938Świata (bez ZSRR) 100 76 91 109 98Europa (bez ZSRR) 100 80 96 115 113Wielka Brytania 100 94 112 131 123Francja 100 – – 88 82Niemcy 100 62 95 119 128Węgry 100 86 113 140 136Czechosłowacja 100 63 73 101 -Polska 100 70 85 111 119Stany Zjednoczone 100 68 81 99 77Japonia 100 126 158 190 193
źródło: Władysław Rusiński, Zarys historii gospodarczej Polski na tle dziejów gospodarczych powszechnych, Warszawa 1986
98
A. Napisz, jakie zjawisko w gospodarce ilustruje zamieszczona powyżej tabela?
.................................................................................................................
B. W którym państwie produkcja przemysłowa nie uległa ograniczeniu? .................................................................................................................
C. Wymień państwa, które po obniżeniu produkcji, najszybciej osiągnęły jej stan sprzed 1928 r.
.................................................................................................................
D. Wymień państwa, które do 1938 r. nie zdołały przywrócić produkcji sprzed 1928 r.
.................................................................................................................
14. Przedstaw militarne i polityczne cele Planu „Burza” (2p.) ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. .................................................................................................................
15. Rozszyfruj skróty. (3p.)ZPP – ......................................................................................................NSZ – ......................................................................................................ZWZ – ......................................................................................................
99
Model odpowiedzi – Test 3: I połowa XX w.
1. Interwencjonizm państwowy – polityka gospodarcza państwa charakteryzują-ca się ingerowaniem państwa w gospodarkę.
2. Ignacy Mościcki i Józef Piłsudski.3. Źródło ikonograficzne.4. Komunistyczna Partia Polski.5. Wincenty Witos, Stanisław Mikołajczyk.6. Paweł Finder. Paweł Finder był działaczem ruchu komunistycznego w okre-
sie II wojny światowej, a pozostali prolondyńskiego Polskiego Państwa Podziemnego.
7. Pierwsze: zamach Józefa Piłsudskiego. Ostatnie: Konferencja monachijska (tzw. „zdrada monachijska”).
8. Władysław Sikorski, Stanisław Mikołajczyk, Tomasz Arciszewski.9. Polska Partia Robotnicza.
10. Tytuł konstytucji: Konstytucja kwietniowa. Data uchwalenia: kwiecień 1935 r.11. Tytuł dokumentu: Karta Atlantycka. Data (miesiąc i rok) wydania dokumentu: sierpień 1941 r. Autorzy: Franklin Delano Roosevelt, Winston Churchill.12. Obóz Narodowo-Radykalny: skrajnie prawicowe ugrupowanie polityczne,
związane ideologicznie z narodową demokracją. Powstało w maju 1934 r. ONR głosił hasła solidaryzmu narodowego, antysemityzm. W dziedzinie go-spodarczej domagał się upaństwowienia kapitału zagranicznego oraz przed-siębiorstw użyteczności publicznej, przy zachowaniu prywatnej własności po-zostałych środków produkcji.
13. a) wielki kryzys gospodarczy; b) w Japonii; c) Wielka Brytania i Węgry; d) Francja i Stany Zjednoczone.
14. Cele Planu „Burza”: a) militarne – zaatakowanie cofających się wojsk niemieckich.
b) polityczne – zajęcie opuszczonych przez Niemców terenów i niedopusz-czenie do władzy w Polsce komunistów.
15. ZPP – Związek Patriotów Polskich; NSZ – Narodowe Siły Zbrojne; ZWZ – Związek Walki Zbrojnej.
100
Praca źródłowa 1: Gospodarka średniowiecza
Łączna liczba punktów: ..... /15
imię i nazwisko klasa Ocena:
Źródło A
(Za:) Witold Hensel, Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna, Warszawa 1987.
Źródło B
Dokument ks. Henryka Brodatego dla klasztoru Panny Marii na Piasku we Wrocławiu z r. 1221.
(Za:) Sytuacja wsi feudalnej do końca XV w. Teksty źródłowe do nauki histo-
rii w szkole, opracował W. Korta, zesz. 7, Warszawa 1959
(...) My Henryk z Bożej łaski książę Śląski, na prośbę opata [klasztoru] świę-tej Marii we Wrocławiu i jego braci nadajemy prawo niemieckie gościom mieszkającym w Krzydlinie, Budziszowie, Tyńcu, Oleśniczce, Sobótce, Wi-rach, Zebrzydowie, Strzelbowie i we wszystkich innych ich wsiach, o ile
101
[osadnicy] chcieliby osiedlić się na tym prawie, w ten sposób, że będą wolni od posług, do których zobowiązani są Polacy według prawa krajowego, a które pospolicie nazywa się: powóz, przewód, ślad, przesieka, i od danin, które winny być pobierane, to jest: stróża, podworowe i tym podobne. Za-strzegamy jednak, że z każdego łanu płacącego opatowi będziemy pobie-rać 2 miary: jedną pszenicy, drugą owsa. Przy budowie grodów pomagać mają w wypadkach koniecznych; na wyprawy [wojenne] chodzić będą tak, jak inni Niemcy.
Sprawy o ciężkie przestępstwa, mianowicie sprawy kapitalne, to jest mężobójstwo, zranienie mieczem lub nożem, które grozi śmiercią, sądzić będziemy sami lub przez naszego sędziego według prawa niemieckiego. Jeśli pomiędzy mieszkańcami wymienionych wsi i wsi innego właścicie-la wybuchnie spór w poważnej sprawie, mają oni wytoczyć sprawę przed nami lub kasztelanem, na którego terenie mieszkają, a każdego osądzimy według prawa mu przysługującego. Wszystkie inne sprawy będzie opat ze swoimi sołtysami, zadość czyniąc wnoszącym skargi (...) Pan opat otrzyma trzecią część z wszystkich wyżej wymienionych spraw, które będą wobec nas lub któregokolwiek z naszych sędziów sądzone. Pragniemy również, ażeby żaden z naszych wójtów nie przywłaszczał sobie w tych wsiach jakichkol-wiek praw w naszym imieniu (...)
Źródło C
Dokument lokacyjny dla wsi Radlin z r. 1291.
(Za:) Wiek X-XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami
metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1997.
(...) Przeto my, komes Jan, syn Czechosława z Galewa, razem z bratem na-szym Wojciechem chcemy, aby do każdego z współczesnych i przyszłych; patrzących na tę kartę, doszła wiadomość, że dziedzictwo nasze, Radlino powszechnie zwane, Marcinowi zwanemu ze Staniewa i jego dziedzicom oddaliśmy w celu lokacji na prawie niemieckim, tym mianowicie prawem, którym mieszczanie i miasto Nowego Targu w swoich prawach się po-sługuje, tym układem i kształtem, iż mieszkańcy przerzeczonej wsi przez poszczególne lata z każdego łanu małego w dzień św. Marcina płacić
102
będą obowiązani 2 miary pszenicy, 4 miary żyta, 6 miar owsa na miarę pyzdrską, wiadrunek srebra będącego w obiegu i ten czynsz zwozić będą obowiązani na nasz dwór bliższy. Ażeby ci uprawiający przerzeczoną wio-skę mogli wypłacić to wszystko, otrzymają 9 lat wolnych od wszelkich danin i opłat.
Wspomniany Marcin zaś, sołtys i jego dziedzice z tytułu lokacji siódmy łan z całym prawem i państwem, jak to my w naszych [posiadłościach] zwykliśmy wykazywać, swobodnie będą posiadali. Ogrody zaś dwa w prze-rzeczonej wsi sołtys i jego potomstwo z całym czynszem i pożytkiem na swoją korzyść obejmą. I trzeci denar z każdej sprawy sądzonej. Daliśmy także z całą wolnością i prawem wspomnianemu Marcinowi sołtysowi i jego dziedzicom moc wystawienia młynów, ile tylko będą mogli w owym dzie-dzictwie; karczmę, jatkę, sadzawkę z wolności o jakie wyżej (była mowa), będą mieć dla siebie i sukna także będą mogli sprzedawać. Dajemy Mar-cinowi sołtysowi i jego potomstwu moc sądzenia; ucięcie głowy i obcięcie członków co do tych, którzy by zawinili we wsi wspomnianej. Przy tym jeśliby na sołtysa przed nami jakaś sprawa lub skarga była wytoczona, nie inaczej jak wobec innego sołtysa wedle prawa niemieckiego będzie odpowiadał. Chcemy ponadto, z usunięciem wszelkiej przeszkody, ażeby wspomniany Marcin sołtys i jego następcy mieli moc chwytania zajęcy, kuropatw, bażan-tów, łowienia ryb w wodach wspomnianego dziedzictwa, w którejkolwiek części się znajdą. Wreszcie często wspomniani wieśniacy wóz nam z 2 koń-mi przyprowadzić mają na wyprawę. Kościołowi zaś dwa łany wolne dajemy także. Ażeby więc jakiś z naszych potomków lekkomyślną odwagą nie śmiał darowizny naszej, prawnie dokonanej, zaczepić, niniejszą kartę powagą na-szej pieczęci potwierdziliśmy.
Dano w Kożminku w r. P. 1291, w dniu św. Urbana papieża i męcz., w przytomności Jana sołtysa, H... ze Staniewa, Piotra Łaziebnika
103
Źródło D
Karczunek i orka.
(Za:) Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, pod red. An-toniego Mączaka, Wiedza Powszechna, Warszawa 1981.
Źródło E
Wieś ulicówka z regularnym układem niwowym.
(Za:) Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, pod red. Antoniego Mączaka, Wiedza Powszechna, Warszawa 1981.
104
Zadania:
I. Na podstawie źródła A:
Zadanie 1. (1p.)Nazwij czynność, wykonywaną przez chłopów przedstawionych na rysunku. ...................................................................................................................
II. Na podstawie źródła B:
Zadanie 2. (2p.)Wymień dwa rodzaje ciężarów prawa polskiego. Przyporządkuj do nich po dwa przykłady.• ................................................................................................................
................................................................................................................• ................................................................................................................
................................................................................................................
Zadanie 3. (1p.)Ustal, kto sprawował władzę sądowniczą nad mieszkańcami wsi wymienionych w dokumencie. ................................................................................................................... ................................................................................................................... ................................................................................................................... ...................................................................................................................
III. Na podstawie źródła C:
Zadanie 4. (1p.)Wyjaśnij pojęcie: lokacja. ................................................................................................................... ................................................................................................................... ................................................................................................................... ...................................................................................................................
Zadanie 5. (3p.)Wymień przykłady trzech kategorii dochodów sołtysa. ................................................................................................................... ................................................................................................................... ................................................................................................................... ...................................................................................................................
105
IV. Na podstawie źródła D:
Zadanie 6. (2p.)Dokonaj analizy ilustracji. Wymień nazwy dwóch narzędzi używanych przez chłopów do pracy. ................................................................................................................... ...................................................................................................................
V. Na podstawie źródła E:
Zadanie 7. (2p.)Wyjaśnij, na czym polega niwowy układ pól. ................................................................................................................... ................................................................................................................... ...................................................................................................................
Zadanie 8. (1p.)Nazwij system uprawy roli, przedstawiony na ilustracji. ...................................................................................................................
VI. Na podstawie źródeł: A, B oraz E:
Zadanie 9. (2p.)Określ rodzaj źródeł:Źródło A – ..................................................................................................Źródło B – ..................................................................................................Źródło E – ..................................................................................................
106
Model odpowiedzi – Praca źródłowa 1: Gospodarka średniowiecza
1. omłoty (młócenie zboża);2. ciężary prawa polskiego:
• daniny (zboża, podworowe); • posługi (powóz, przewóz, ślad);
3. książę lub jego urzędnicy, opat; 4. lokacja – założenie nowej osady lub przekształcenie już istniejącej poprzez jej
regulację przestrzenną lub wyodrębnienie prawne/ nadanie prawa, np. nie-mieckiego;
5. np. dochody z ogrodów; dochody z sądownictwa; dochody z młynów6. motyka; łopata; pług;7. regularny układ gruntów, który w systemie trójpolowym charakteryzował się
wyodrębnieniem pól: odłogowanych, obsiewanych oziminą i obsiewanych zbo-żem jarym;
8. trójpolówka;9. Źródło A – ikonograficzne;
Źródło B – aktowe; Źródło E – kartograficzne.
107
Praca źródłowa 2: System wiedeński w Europie w I połowie XIX wieku
Źródło A
Europa w okresie napoleońskim 1799 –1815
108
Źródło B
Europa po kongresie wiedeńskim
Źródło C
Akt końcowy Kongresu Wiedeńskiego
(Za:) J. Rusinowa, T. Wituch, Teksty źródłowe do dziejów powszechnych
XIX w., Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 1981, s. 102-108.
Wiedeń 9 czerwca 1815 r.„W Imię Najświętszej i Nierozdzielnej TrójcyMocarstwa, które podpisały traktat zawarty w Paryżu dnia 30 maja 1814 r. zebrawszy się w Wiedniu stosownie do artykułu XXXII tego aktu, z Książę-tami i Państwami swymi sprzymierzeńcami, […] upoważniły swoich pełno-mocników do zebrania w jeden akt, ogólny postanowień trwałej i większej wagi, i do dołączenia do tego aktu, jako składowych części układów kon-
109
gresu, traktatów, konwencji, deklaracji, regulaminów i innych aktów szcze-gólnych, tak jak one są przytoczone w niniejszym traktacie. [...]Art. I
Księstwo Warszawskie, z wyjątkiem prowincji i okręgów, którymi w następ-nych artykułach inaczej rozporządzono, połączone zostaje z Cesarstwem Rosyjskim. Związane z nim będzie nieodwołalnie przez swoją konstytu-cję, aby było posiadane przez Najj.[jaśniejszego] Cesarza Wszechrosji, jego dziedziców i następców, na wieczne czasy. J. C. Mość zastrzega sobie nadać temu krajowi, używającemu administracji oddzielnej, roz-ciągłość wewnętrzną, jaką uzna za stosowną. Przybierze z innymi swymi tytułami tytuł Cara, Króla Polskiego, zgodnie z formularzem używanym i przyjętym co do tytułów przywiązanych do innych jego posiadłości.
Polacy, poddani państw Rosji, Austrii i Prus, otrzymają reprezentację i instytucje narodowe urządzone wedle modły bytu politycznego, jakie każdy z Rządów, do których przynależą, osądza za pożyteczne i stosow-ne im udzielić.
Art. IICzęść Księstwa Warszawskiego, którą Najj. Król Pruski posiadać będzie w zupełnym wszechwładztwie i własności dla siebie i swoich następców pod nazwą W. Księstwa Poznańskiego, objęte będzie następującą linią [...].
Art. IIIJC i Apostolska Mość posiadać będzie zupełne prawo własności i wszech-władztwo Saliny Wielickie równie jak i Okrąg do nich należący..].
Art. VIMiasto Kraków ze swoim okręgiem ogłoszone będzie na wieczne czasy miastem wolnym, niepodległym i ściśle naturalnym pod opieką Rosji, Austrii i Prus.
Art. LIIIKsiążęta panujący i wolne miasto Niemiec, obejmują w tej umowie Najj. Cesarza Austriackiego, królów Prus, Danii, Niderlandów, a mianowicie: Cesarza Austriackiego i króla Pruskiego we wszy stkich posiadłościach, które należały niegdyś do Cesarstwa Niemieckiego; Króla Duńskiego dla Księstwa Holsztynu, króla Niderlandów dla W. Księstwa Luksembur-skiego; zawierają pomiędzy sobą Konfederację wieczystą, która nosić będzie nazwę Związku Niemieckiego.
Celem tego Związku jest utrzymanie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego Niemiec, niepodległości i nietykalności państw skonfe-derowanych”.
110
Źródło D
Deklaracja niepodległości Grecji – 15 stycznia 1822 roku
(Za:) T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w źródłach nie tylko pisanych […] Czasy nowożytne, SOP Oświatowiec Toruń 2004, s. 22.
Naród grecki bierze niebo i ziemię na świadka, iż mimo strasznego jarzma Ottomanów, którzy grozili mu zniweczeniem, on ciągle istnieje.
Po odparciu przemocy samą odwagą swoich dzieci, ogłasza on dziś przed Bogiem i ludź mi, za pośrednictwem organu swoich prawnych przed-stawicieli, zgromadzonych na kongresie narodowym, swą polityczną nie-podległość.
Ta wojna jest wojną narodową i świętą; jej celem jest tylko restauracja narodu i jego inte gracja w prawach własności, honoru i życia, które są udziałem narodów ucywilizowanych.
(...) Wychodząc z tego założenia i pewni naszych praw, my nie chcemy rzeczy dowolnej, my się domagamy tylko powrotu do rodziny europejskiej, gdzie nasza religia, nasze obyczaje, nasza pozycja wzywa nas do połączenia się w wielką rodzinę chrześcijan. Idziemy wspólnie do naszego wyzwolenia, z mocnym postanowieniem osiągnięcia go albo pogrzebania na zawsze naszych nieszczęść pod wielką ruiną, godną naszej przeszłości.
Źródło E
Akt detronizacji z 25.01.1831 r.
(Za:) Angeberg, Recueil des traites [...], s. 790; Diariusz sejmu, t. I, s. 243.
„Najświętsze i najuroczyste umowy tyle tylko są nienaruszonymi, ile wier-nie dotrzymanymi z stron obydwóch. Długie cierpienia nasze znane światu całemu, przyciągają zaręczone przez dwóch panujących, a pogwałcone tylekroć swobody nawzajem i naród polski od wierności dziś panującemu uwalniają. Wyrzeczone na koniec przez samego cesarza Mikołaja słowa, że pierwszy z strony naszej wystrzał stanie się na zawsze zatracenia Polski hasłem, odejmując nam wszelaką sprostowania krzywd naszych nadzieję, nie zostawują jak rozpacz szlachetną.
111
Naród zatem polski na sejm zebrany oświadcza, iż jest niepodległym lu-dem i że ma prawo temu koronę polską oddać, którego godnym jej uzna, po którym z pewnością będzie się mógł spodziewać, iż mu zaprzysiężonej wiary dotrzyma i zaprzysiężonych swobód święcie i bez uszczerbku dochowa”.
Źródło F
Deklaracja niepodległości Belgii z 4 września 1830 roku
(Za:) T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w źródłach nie tylko pisanych […] Czasy nowożytne, SOP Oświatowiec Toruń 2004, s. 23.
Rząd Tymczasowy Belgii pragnąc utrwalić przyszły ustrój kraju postanawia co następuje:1. Prowincje Belgii przemocą oderwane od Holandii tworzą niepodległe
i niezawisłe państwo.2. Komitet powołany z ramienia Rządu Tymczasowego zajmie się jak naj-
szybciej opracowa niem własnej konstytucji.3. Postanowiono, że zostanie możliwie szybko zwołany Parlament narodu
Belgii. W czasie obrad parlamentu rozpatrzone zostaną wszystkie sprawy poszczególnych prowincji. Przejrzy on również projekt przyszłej konstytu-cji i, o ile uzna za potrzebne, dokona w niej poprawek, i ogłosi konstytu-cję za obowiązującą w Belgii.
Źródło G
Program węgierskiego „Stowarzyszenia opozycyjnego” – 12 marca 1848 roku
(Za:) T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w źródłach nie tylko pisanych […] Czasy nowożytne, SOP Oświatowiec Toruń 2004, s. 23.
Czego pragnie naród węgierski? Niech będzie pokój, wolność i zgoda.1. Żądamy wolności druku, zniesienia cenzury.2. Powołania odpowiedzialnego rządu w Buda-Peszcie.
112
3. Corocznego parlamentu w Peszcie.4. Równości wobec prawa w stosunkach obywatelskich i religijnych.5. Powołania gwardii narodowej.6. Wprowadzenia powszechnego opodatkowania.7. Zniesienia pańszczyzny.8. Powołania sądów przysięgłych przedstawicielstwa wyłonionego na za-
sadzie równości wobec prawa.9. Powołania banku narodowego.
10. Zaprzysiężenia armii na konstytucję, nie wysyłania żołnierzy węgier-skich za granicę, wyprowadzenia od nas obcych żołnierzy.
11. Uwolnienia więźniów politycznych.12. Unii z Siedmiogrodem.
Źródło H
Odezwa Fryderyka Wilhelma IV do berlińczyków z 19 marca 1848 r.
(Za:) W. Zdziabek, Ćwiczenia z historii dla szkół średnich 1795 – 1871 Od
epoki napoleońskiej do utworzenia cesarstwa w Niemczech, s. 68 – 69, Wydawnictwo eMPI² Poznań 1999.
Do moich drogich berlińczyków.W moim patencie z dnia dzisiejszego o powołaniu Sejmu połączonego otrzymaliście rękojmią wiernego usposobienia Waszego króla do Was i do całej ojczyzny niemieckiej. [...] rozgorączkowane umysły wielu spośród mo-ich wiernych i drogich berlińczyków myślą o zemście za rzekomo przelaną krew! I w ten sposób stali się potwornymi sprawcami przelewu krwi. Moje wojska, a Wasi braci i rodacy, uczyniły dopiero wówczas użytek z broni, gdy zostały do tego zmuszone licznymi strzałami [...].Do Was, mieszkańcy mojego ukochanego miasta ojcowskiego, należy teraz zapobieżenie większym nieszczęściom. Dowiedzcie się, że Wasz król i Naj-wierniejszy Przyjaciel błaga Was o to na wszystko, co jest dla Was święte, [porzućcie] nieszczęsne błędy! Przywróćcie spokój, uprzątnijcie barykady, które jeszcze stoją, i wyślijcie do mnie mężów pełnych prawdziwego ber-lińskiego ducha ze słowami, jakie przystają wobec Waszego króla, a ja daję Wam moje królewskie słowo, że wszystkie ulice i place zostaną zaraz opróżnio-ne z wojsk [...] Wysłuchajcie ojcowskiego głosu Waszego Króla, mieszkańcy
113
mojego wiernego i pięknego Berlina, i zapomnijcie o tym, co się stało, tak jak ja chcę zapomnieć i zapomną w moim sercu ze względu na wielką przy-szłość, jaka rozpocznie się pod pokojowym bło gosławieństwem Bożym dla Prus, a poprzez Prusy dla Niemiec. [...]Napisano w nocy z dnia 18 na 19 marca 1948 r.Fryderyk Wilhelm
Źródło I
Deklaracja niepodległości narodu węgierskiego – 14 kwietnia 1849 roku
(Za:) T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w źródłach nie tylko pisanych […] Czasy nowożytne, SOP Oświatowiec Toruń 2004, s. 23 - 24.
My Zgromadzenie Narodowe, prawnie reprezentujące państwo węgierskie, tym uroczystym oświadczeniem ustanawiamy Węgry suwerennym pań-stwem, razem ze wszystkimi przynależącymi im częściami i prowincjami, a także w ich niewywłaszczalnych naturalnych prawach; włączamy je do rzędu suwerennych, niepodległych państw europejskich i ogłaszamy przed Bogiem i światem detronizację dynastii Habsburgów-Lotaryngów. (...)
Przeszło trzysta lat temu naród węgierski swym wolnym wyborem we-zwał na tron królewski dynastię austriacką w oparciu o dwustronne zobo-wiązania.
I te trzy wieki były niczym innym jak trzema wiekami nieprzerwanych cierpień.
(...) kierując się obowiązkiem każdej nacji utrzymywania swego narodu ogłaszamy i po stanawiamy, jak następuje:
Po pierwsze: Węgry z prawnie jednoczącym się z nimi Siedmiogrodem i należącymi do nich wszystkimi okręgami i prowincjami w całości ogłasza się wolnym, suwerennym i niepodległym państwem europejskim (...).
Po wtóre: Dynastia Habsburgów-Lotaryngów wskutek jej zdrady, prze-niewierstwa wobec narodu węgierskiego, wskutek wystąpienia z bronią w ręku przeciw narodowi węgierskiemu (...) pozbawia się ją prawa posłu-giwania się wszelkimi tytułami przynależnymi koronie węgierskiej, wypędza się z obszaru kraju i pozbawia się wszelkich praw obywatelskich. (...)
Po czwarte: Przyszły ustrój polityczny kraju we wszelkich szczegółach będzie ustanowiony przez Zgromadzenie Narodowe (...) do tego czasu
114
krajem zarządzał będzie Lajos [Ludwik] Kossuth, jednogłośnie wybrany przez wszystkich członków Zgromadzenia Narodowego rządcą [dyktato-rem] kraju (...).
Zawiadamiamy o tych naszych postanowieniach wszystkie narody cywi-lizowane świata z mocnym przekonaniem, że przyjmą one naród węgierski jako jednego ze swych braci w szeregi niepodległych narodów (...).
Zadania:
1. Na podstawie źródła A i B wymień 5 zmian politycznych, które zaszły w Euro-pie na przełomie XVIII i XIX wieku. (5p.)• ................................................................................................................• ................................................................................................................• ................................................................................................................• ................................................................................................................• ................................................................................................................
2. Na podstawie źródła C sformułuj w jednym zdaniu zasadę, w oparciu o którą miał być uregulowany status Polaków w trzech zaborach. (2p.) ................................................................................................................... ................................................................................................................... ................................................................................................................... ...................................................................................................................
3. Na podstawie źródła C i źródła B wymień kraje, wchodzące w skład Związku Niemieckiego. (3p.) ................................................................................................................... ................................................................................................................... ...................................................................................................................
4. Korzystając z wiedzy pozaźródłowej, wymień i wyjaśnij zasady, którymi kiero-wali się uczestnicy Kongresu Wiedeńskiego przy podejmowaniu decyzji. (3p.) ................................................................................................................... ................................................................................................................... ................................................................................................................... ................................................................................................................... ...................................................................................................................
115
5. Na podstawie źródła D:A) wyjaśnij, z jakim państwem Grecy toczyli wojnę o niepodległość (podaj
współczesną nazwę państwa). (1p.) ................................................................................................................. .................................................................................................................
B) wyjaśnij, dlaczego Grecy użyli w deklaracji sformułowania, że domagają się powrotu do rodziny europejskiej i funkcjonowania na zasadach naro-dów cywilizowanych. (2p.)
................................................................................................................. ................................................................................................................. .................................................................................................................
6. Na podstawie źródła F wyjaśnij, jakie wydarzenie bezpośrednio poprzedziło wydanie przez Belgów aktu niepodległości. (1p.) ................................................................................................................. .................................................................................................................
7. Korzystając z wiedzy pozaźródłowej, podaj nazwę państwa, w którym doszło do tzw. rewolucji lipcowej. Wyjaśnij, na czym polegało znaczenie tej rewolucji (podaj 2 przykłady). (3p.) ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. .................................................................................................................
8. Na podstawie źródła E, wyjaśnij, do jakiej zasady oświeceniowej odwołał się sejm polski w akcie detronizacji (ostatni akapit). (1p.) ................................................................................................................. .................................................................................................................
9. Korzystając z wiedzy pozaźródłowej, wyjaśnij, o jakich swobodach, łamanych przez cara, wspomina źródło E. Podaj 3 przykłady. (3p.) ................................................................................................................. ................................................................................................................. .................................................................................................................
10. Na podstawie źródeł G i I wyjaśnij, jak zmieniło się nastawienie polityczne Węgrów w okresie Wiosny Ludów. (2p.)
................................................................................................................... ...................................................................................................................
116
11. Na podstawie źródeł E i I porównaj powody głoszenia niepodległości przez oba narody. (3p.)
................................................................................................................... ................................................................................................................... ................................................................................................................... ...................................................................................................................
12. Na podstawie źródła H, wyjaśnij, w czym Fryderyk Wilhelm widział przyczyny,
uderzenia wojska na społeczność Berlina. (2p.) ................................................................................................................... ...................................................................................................................
13. Na podstawie źródła 9 - scharakteryzuj relacje między władcą i społeczeń-stwem. (3p.)
................................................................................................................... ................................................................................................................... ................................................................................................................... ...................................................................................................................
14. Podaj wydarzenia, które określa się mianem cezury systemu wiedeńskiego. Uzasadnij swój wybór. (3p.)
................................................................................................................... ...................................................................................................................
15. Określ rodzaj źródeł: A oraz C. (2p.) ................................................................................................................... ...................................................................................................................
Ocena: 0 – 15 p. – niedostateczna16 – 19 p. – dopuszczająca 20 – 29 p. – dostateczna30 – 35 p. – dobra36 – 41 p. – bardzo dobra
117
Model odpowiedzi – Praca źródłowa 2: System wiedeński w Europie w I połowie XIX wieku
Zadania:1. np.
• powiększenie Rosji o tereny Królestwa Polskiego (część Księstwa Warszaw-skiego);
• powiększenie Prus o Wielkopolskę (Wielkie Księstwo Poznańskie) / część Saksonii /…;
• powiększenie Austrii o tereny północnych Włoch; • powstanie Królestwa Niderlandów (Holandia i Belgia);• rozerwanie unii duńsko-norweskiej – zawiązanie unii szwedzko-norweskiej.
Uwaga! Uznać należy każdą inną poprawną merytorycznie odpowiedź.
2. Każdy monarcha regulował status Polaków w swoim państwie w taki sposób, jaki uważał za stosowny / Status Polaków w danym państwie zależał od decyzji władcy.
3. Prusy i Austria; inne państwa niemieckie (i wolne miasta) w granicach byłego Cesarstwa Niemieckiego; Księstwo Holsztynu z Danii oraz Wielkie Księstwo Luksemburskie; Z Niderlandów.
Uwaga! W pełni poprawna odpowiedź powinna zawierać trzy podane
wyżej kategorie państw (po jednym punkcie dla każdej kategorii). Jed-
noznacznie błędne jest podanie Danii oraz Niderlandów.
4. • legitymizm – głosił nienaruszalność praw monarchów; pozbawieni tronów mieli je odzyskać;
• równowaga europejska – żadne państwo nie miało prawa dominować nad innymi państwami;
• restauracja – przywrócenie dawnego porządku, sprzed okresu rewolucji francuskiej.
Uwaga! Za wymienienie i wytłumaczenie każdej zasady – 1 punkt lub
za samo wymienienie 3 zasad 1 punkt.
5. Na podstawie źródła D: A) Turcja;B) 1) Turcja była uznawana za państwo azjatyckie, orientalne; 2) Turcja była państwem, w której dominującą religią był islam. Kultura
tego państwa opierała się na islamie, a w Europie taka rolę odgrywało chrześcijaństwo.
!
!
!
118
6. Powstanie zbrojne Belgów przeciw rządom Holendrów / dominacji holen-derskiej.
7. Francja; 1) zmiana na tronie (pojawienie się bocznej, orleańskiej linii Burbonów –
Ludwik Filip;2) liberalizacja systemu politycznego (zlikwidowanie absolutyzmu).
8. Suwerenność narodu.9. • wolności (obywatelskie) słowa i druku;
• wolność polityczna / prawo do istnienia opozycji; • suwerenność wewnętrzna Królestwa Polskiego( połączonego unią personalną z Rosją).
10. Początkowo Węgrzy domagali się autonomii w ramach Cesarstwa Austriac-kiego, następnie zażądali niepodległości – pełnej niezależności od Austrii i Habsburgów. / Od autonomii przeszli do walki o niepodległość.
11. Podobne powody ogłoszenia niepodległości:1) złamanie przez władców układów / umów ze społeczeństwami obu krajów2) cierpienia obu narodów (Węgrów przez 3 wieki, a Polaków – 15 lat).
Uwaga! 2 punkty za wymienienie konkretnych podobieństw oraz
1 punkt za wniosek generalny.
12. Zbrojne wystąpienia społeczeństwa przeciw władcy – jego wojskom. / Strzały
oddawane do żołnierzy pruskich.13. Relacje patriarchalne - dobrotliwy władca / ojciec narodu traktuje swoich
poddanych jak dzieci; władca wie lepiej, co jest lepsze dla jego poddanych.14. Cezura roku 1815 – tj. Kongresu wiedeńskiego, na którym ukształtowany
został system wiedeński. Cezura wojny krymskiej (1853-56), która doprowa-dziła do konfliktu między mocarstwami europejskimi; tym samym system wie-deński przestał istnieć.
15. Źródło A - kartograficzne; Źródło C – aktowe; Źródło I – aktowe.
!
119
Praca źródłowa 3: Kryzysy w PRL
Źródło A
Przemówienie radiowe Józefa Cyrankiewicza na temat wydarzeń poznań-skich z 29 VI 1956 r.
(Za:) Poznański czerwiec 1956, pod redakcją J. Maciejewskiego, Z. Troja-nowiczowej, Poznań 1990.
[...] nie trzeba ukrywać faktu, że zbrodniczy prowokatorzy wykorzystali ist-niejące bezsprzecznie bolączki i niezadowolenie w niektórych zakładach pracy z powodu trudności ekonomicznych [...]
Nie przeszkodziło to prowokatorom w zorganizowaniu w czwartek de-monstracji, którą od dawna przygotowywali także przy pomocy przyjezd-nych organizatorów [...] Krew przelana w Poznaniu obciążyła wrogie Pol-sce ośrodki imperialistyczne i reakcyjne podziemie, które są bezpośrednimi sprawcami zajść.
[...] Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewny, że mu tę rękę władza ludowa odrąbie w interesie klasy robotniczej, w interesie chłopstwa pracującego i inteligencji, w interesie walki o podnoszenie stopy życiowej ludności, w in-teresie dalszej demokratyzacji naszego życia, w interesie naszej Ojczyzny.
Źródło B
Opinia Władysława Gomułki o wydarzeniach poznańskich, wygłoszona na VIII Plenum KC PZPR 30 X 1956 r.
(Za:) „Nowe Drogi” 1956, nr 10.
[…] Robotnicy Poznania nie protestowali przeciwko Polsce Ludowej, prze-ciwko socjalizmowi, kiedy wyszli na ulice miasta. Protestowali […] przeciw-ko wypaczeniom podstawowych zasad socjalizmu, który jest ich ideą. [...]
Wielką naiwnością polityczną była nieudolna próba przedstawienia bo-lesnej tragedii poznańskiej jako dzieła agentów imperialistycznych i pro-
120
wokatorów. [...] Sześcioletni plan gospodarczy, reklamowany w przeszłości z wielkim rozmachem jako nowy etap wysokiego wzrostu stopy życiowej, zawiódł nadzieje szerokich mas pracujących. [...] Jestem przekonany, że robotnicy poznańscy nie wystąpiliby do strajku, [...] gdyby […] kierownictwo partii, przyszło do nich z całą prawdą. Należało bez kunktatorstwa uznawać słuszne pretensje robotników, należało powiedzieć, co jest dzisiaj możli-we, a co niemożliwe do zrealizowania, należało powiedzieć prawdę o dniu wczorajszym i dzisiejszym.
Źródło C
Pieśń o Janku z Gdyni
(Za:) Materiały z dziejów Polski 1945-1980, a. 3: Nowe wstrząsy, zesz. 2:
Grudzień 1970, Warszawa 1985 (wydanie niezależne).
Chłopcy z Grabówka, chłopcy z Chylonii, Dzisiaj milicja użyła broni,Dzielnieśmy stali i celnie rzucali.Janek Wiśniewski padł. Na drzwiach ponieśli go Świętojańską Naprzeciw glinom, naprzeciw tankom. Chłopcy-stoczniowcy, pomścijcie druha, Janek Wiśniewski padł.Huczą petardy, ścielą się gazy, Na robotników sypią się razy, Padają dzieci, starcy, kobiety, Janek Wiśniewski padł.Jeden zraniony, drugi zabity,Krwi się zachciało słupskim bandytom,To partia strzela do robotników, Janek Wiśniewski padł.Krwawy Kociołek to kat Trójmiasta,Przez niego giną dzieci, niewiasty.Poczekaj, draniu, my cię dostaniem, Janek Wiśniewski padł.
121
Stoczniowcy Gdyni, stoczniowcy Gdańska,Idźcie do domu, skończona walka, Świat się dowiedział, nic nie powiedział,Janek Wiśniewski padł.Nie płaczcie matki, to nie na darmo Nad stocznią sztandar z czarną kokardą Za chleb i wolność, za nową Polskę Janek Wiśniewski padł.
Źródło D
Protokół porozumień gdańskich
(Za:) Dokumenty. Protokoły porozumień Gdańsk, Szczecin, Jastrzębie. Sta-tut NSZZ „Solidarność”, Warszawa 1980.
Komisja Rządowa i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy po rozważeniu 21 żądań strajkujących załóg Wybrzeża doszły do następujących ustaleń:W sprawie punktu pierwszego, który brzmi: „Akceptacja niezależnych od Partii i pracodawców wolnych związków zawodowych, wynikająca z ratyfi-kowanej przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowych” ustalono:1. Działalność Związków Zawodowych w PRL nie spełniła nadziei i oczeki-
wań pracowników. Uznaje się za celowe powołanie nowych samorząd-nych związków zawodowych, które byłyby autentycznym reprezentantem klasy pracującej. […].
2. Tworząc nowe, niezależne, samorządne związki zawodowe, MKS stwier-dza, że będą one przestrzegać zasad określonych w Konstytucji PRL. Nowe związki zawodowe będą bronić społecznych i materialnych intere-sów pracowników i nie zamierzają pełnić roli partii politycznej. [...]
W sprawie punktu drugiego, który brzmi: „Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym” ustalono:
Prawo do strajku będzie zagwarantowane w przygoto wywanej ustawie o związkach zawodowych. Ustawa powinna określić warunki proklamo-wania i organizowania strajku, metody rozstrzygania spornych spraw i odpowiedzialności za naruszenie prawa. [...] Do czasu zaś uchwalenia
122
ustawy rząd gwarantuje strajkującym i osobom wspomagającym bezpie-czeństwo osobiste i utrzymanie dotychczasowych warunków pracy.
W sprawie punktu trzeciego, który brzmi: „Przestrzegać zagwarantowaną w Konstytucji PRL wolność słowa, druku i publikacji, a tym samym nie re-presjonować niezależnych wydawnictw oraz udostępnić środki masowego przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań” ustalono:l. Rząd wniesie do Sejmu […] projekt ustawy o kontroli prasy, publikacji i wi-
dowisk, oparty na następujących zasadach. Cenzura powinna chronić interesy państwa. Oznacza to ochronę tajemnicy państwowej oraz gospo-darczej, której zakres określą bliżej przepisy prawa, spraw bezpieczeństwa państwa i jego ważnych interesów międzynarodowych, ochronę uczuć religijnych, a jednocześnie uczuć osób niewierzących, jak i uniemożli-wienie rozpowszechniania treści szkodliwych obyczajowo. Projekt ustawy obejmowałby również prawo zaskarżania decyzji organów kontroli prasy, publikacji i widowisk do Naczelnego Sądu Administracyjnego. [...]
Źródło E
Kozłowski P., Menz M., Zdziabek W., Historia dla dwuletniego uzupełniającego liceum… , Wydawnictwo REA s.j. Warszawa 2005
123
Zadania:
I. Na podstawie źródła A:
Zadanie 1. (2p.)Wymień dwa powody - zdaniem Cyrankiewicza - wydarzeń w Poznaniu.
Zadanie 2. (2p.)Oceń styl wypowiedzi Cyrankiewicza.
II. Na podstawie źródła B:
Zadanie 3. (2p.)Podaj dwa zasadnicze powody wystąpienia robotników w Poznaniu.
III. Na podstawie źródeł A i B:
Zadanie 4. (2p.)Na podstawie obu wypowiedzi porównaj przyczyny poznańskiego czerwca.
Zadanie 5. (2p.)Na podstawie wiedzy pozaźródłowej napisz krótko kim byli: Józef Cyrankiewicz i Władysław Gomułka.
IV. Na podstawie źródła C:
Zadanie 6. (2p.)Zidentyfikuj wydarzenie, o którym mowa w pieśni. Podaj datę tego wydarzenia.
V. Na podstawie źródła D:
Zadanie 7. (2p.)Zidentyfikuj wydarzenie, o którym mowa w źródle. Podaj datę tego wydarzenia.
Zadanie 8. (3p.)Wymień 3 główne postanowienia sformułowane w źródle.
Zadanie 9. (2p.)Wyjaśnij znaczenie punktu 1 porozumienia w państwie socjalistycznym.
124
VI. Na podstawie źródła E:
Zadanie 10. (1p.)Jakie wydarzenie upamiętnia prezentowane źródło?
Zadanie 11. (2p.)Rozszyfruj daty kryzysów ukazanych na pomniku, które nie zostały ujęte w pra-cy źródłowej.
Zadanie 12. (3p.)Określ rodzaj źródeł: C, D oraz E.
Ocena:10 p. – dopuszczająca 13 p. – dostateczna 19 p. – dobra 23 p. – bardzo dobra
125
Model odpowiedzi - Praca źródłowa 3: Kryzysy w PRL
Zadanie 1. (2p.)1) problemy gospodarcze w zakładach pracy; (1p.)2) działalność prowokatorów i agentów obcych (zachodnich /
imperialistycznych) państw. (1p.)Zadanie 2. (2p.)
Piszący powinien: 1) zwrócić uwagę na pomniejszanie rzeczywistych przyczyn kryzysu,
tworzenie atmosfery zagrożenia porządku społecznego przez prowokatorów; (1p.)
2) powinien przede wszystkim skomentować język wypowiedzi w ostatnim akapicie. (1p.)
Zadanie 3. (2p.)1) problemy gospodarcze; (1p.)2) alienacja władzy / oderwanie partii od społeczeństwa. (1p.)
Zadanie 4. (2p.)Piszący powinien zwrócić uwagę na: 1) różne ukazywanie problemów gospodarczych (minimalizowanie ich
przez Cyrankiewicza, a podkreślaniu ich wagi przez Gomułkę); 2) diametralnie różne ocenienie działań robotników, wynikające
z działalności agentów (Cyrankiewicz) oraz alienacji władzy (Gomułka); 3) rzetelną analizę dokonaną przez Gomułkę, a tendencyjną –
przez Cyrankiewicza.
Uwaga! wystarczy, gdy piszący poda 2 elementy z 3 – każdy element
za 1p.
Zadanie 5. (2p.)Józef Cyrankiewicz – premier rządu polskiego; (1p.)Władysław Gomułka – I Sekretarz KC PZPR (prześladowany w okresie stalinowskim) / przywódca PZPR (tu: musi pojawić się nazwa partii!). (1p.)
Zadanie 6. (2p.)Zidentyfikuj wydarzenie, o którym mowa w pieśni. Podaj datę tego wydarzenia.• Wydarzenia na Wybrzeżu / grudzień ’70 / wydarzenia grudniowe
(na Wybrzeżu); (1p.) • 1970 rok (wystarczy podanie roku). (1p.)
Zadanie 7. (2p.)• Porozumienia sierpniowe / Porozumienie między władzą
i strajkującymi na Wybrzeżu; (1p.)• 1980 r. (wystarczy podanie roku). (1p.)
!
126
Zadanie 8. (3p.)1) utworzenie wolnych / niezależnych od władzy związków zawodowych; (1p.)2) zapewnienie prawa do strajku na zasadach określonych w ustawie
/ prawie; (1p.)3) zapewnienie wolności słowa, druku z pewnymi ograniczeniami
(cenzura w kwestiach związanych z bezpieczeństwem państwa). (1p.)Zadanie 9. (2p.)
Piszący powinien:1) zwrócić uwagę na fakt zgody państwa / partii komunistycznej na
oficjalne / legalne funkcjonowanie niezależnego od władzy związku zawodowego; (1p.)
2) skomentować odejście władzy od założeń ideologicznych, kontrolowania wszelkich form aktywności społecznej obywateli. (1p.)
Zadanie 10. (1p.)Wydarzenia poznańskie z 1956 r. / poznański czerwiec ’56
Zadanie 11. (2p.)1968 r. – wydarzenia marcowe / marzec ‘68;1976 r. – wystąpienia robotników w Płocku, Ursusie, Radomiu / czerwiec ‘76;1980 r. – strajki ’80 / sierpień ’80 / strajki na Wybrzeżu, Zagłębiu i Lubelskiem;1981 r. – pacyfikacja w kopalni „Wujek” / wprowadzenie stanu wojennego.
Uwaga! Po 1 punkcie za rozszyfrowanie dwóch dat.
Zadanie 12. (3p.)Źródło C – narracyjne; Źródło D – aktowe; Źródło E - ikonograficzne.
Ocena: 10 p. – dopuszczająca13 p. – dostateczna19 p. – dobra23 p. – bardzo dobra
!
127
Przedmiotowy regulamin oceniania
I. Oceny cząstkowe:
A. obowiązkowe za:
1. Prace klasowe – ocena wagi cztery (praca stylistyczna); ocena wagi dwa (test wg formularzy maturalnych).a) kartkówka sprawdza przede wszystkim wiedzę i umiejętności;b) sprawdzian zapowiadany jest przynajmniej z tygodniowym wyprzedzeniem;c) zakres materiału obowiązującego na sprawdzianie określa nauczyciel:
– szczegóły, dotyczące materiału obowiązującego na każdy sprawdzian, pre-cyzyjnie określają dyspozycje zamieszczone w zeszycie ćwiczeń;
– faktografia, obowiązująca na ocenę dopuszczającą, zaznaczona jest czcion-ką półgrubą;
– praca klasowa może mieć charakter wypowiedzi stylistycznej, zbioru zadań: krótkich odpowiedzi testowych, zadań z tekstem źródłowym lub innym ma-teriałem źródłowym. O formie przeprowadzenia sprawdzianu uczeń jest in-formowany na tydzień przed sprawdzianem;
d) ocenę z pracy klasowej można poprawić w dowolnym terminie, nie później jednak niż do świąt Bożego Narodzenia dla pierwszego semestru i do końca maja dla drugiego semestru;– w ramach poprawy sprawdzianu uczeń zobowiązany jest przygotować mate-
riał obowiązujący na sprawdzianie;– w przypadku niepowodzenia na poprawie sprawdzianu, uczeń nie otrzymuje
kolejnej oceny niedostatecznej, ale nie może więcej razy poprawiać danego sprawdzianu;
e) ocenę niedostateczną za pracę klasową można anulować poprzez przeczyta-nie i zaliczenie lektury (zamiast oceny celującej). Wcześniej jednak uczeń musi napisać poprawę sprawdzianu.
f) napisanie sprawdzianu całogodzinnego jest obowiązkiem ucznia;– w przypadku nieobecności ucznia na pracy klasowej, uczeń ma obowiązek
uzupełnić sprawdzian w ciągu 2 tygodni. Termin ten może być przedłużony jedynie w przypadku długotrwałej, obłożnej choroby.
2. Kartkówki – ocena wagi dwa.a) kartkówka sprawdza przede wszystkim systematyczność uczniów;
128
b) do kartkówki nie można zgłosić się na ochotnika;c) kartkówka dotyczy materiału ostatnich trzech jednostek lekcyjnych:
– zakres materiału obowiązującego na kartkówce precyzyjnie określają dyspo-zycje zamieszczone w zeszycie ćwiczeń;
– faktografia obowiązującą na ocenę dopuszczającą zaznaczona jest czcion-ką półgrubą;
– zadanie na kartkówce może mieć charakter krótkiej stylistycznej wypowie-dzi, ćwiczenia z tekstem źródłowym lub innym materiałem źródłowym;
d) ocenę z kartkówki można poprawić jedynie na kolejnej lekcji i po oddaniu kart-kówek:– w ramach poprawy kartkówki uczeń zobowiązany jest przygotować materiał
trzech jednostek lekcyjnych, które obowiązywały w dniu kartkówki;– w przypadku niepowodzenia na poprawie kartkówki uczeń nie otrzymuje
kolejnej oceny niedostatecznej, ale nie może więcej razy poprawiać danej kartkówki;
e) ocenę niedostateczną za kartkówkę można anulować poprzez przeczytanie i zaliczenie lektury.
3. Oceny za aktywność na lekcji.a) ocena za pracę na lekcji. Uczniowie otrzymują za pracę na lekcji oceny wagi jeden
w skali od 1 do 5. Kryteria przyznawania punktów za wypowiedzi ustne na lekcji:– za samodzielną, swobodną wypowiedź z pamięci: 5, – za odpowiedź w zasadzie samodzielną, ale z korzystaniem z notatek: 4, – za odpowiedź przeczytaną z kartki, ale samodzielnie przygotowaną i spara-
frazowaną w stosunku do tekstu podręcznika: 3, – za odpowiedź przeczytaną i w dużych fragmentach niesamodzielną (przepi-
sane fragmenty z podręcznika): 2, – za zadanie wykonane niedbale lub za brak zadania: 1.
b) ocena za ćwiczenia. Uczniowie otrzymują za ćwiczenia wykonywane na lek-cjach i w domu oceny wagi dwa w skali od 1 do 5:– za zadanie wykonane wyczerpująco, poprawnie pod względem merytorycz-
nym, poprawnie pod względem stylistycznym, samodzielnie (odpowiedź udzie-lona przez ucznia nie jest dosłownym cytatem z opracowywanego tekstu): 5,
– za zadanie wykonane wyczerpująco, poprawnie pod względem merytorycz-nym, samodzielnie: 4,
– poprawnie pod względem merytorycznym i poprawnie pod względem styli-stycznym: 3,
– za odpowiedź nie wyczerpującą i zawierającą błędy merytoryczne i styli-styczne: 2,
– za zadanie wykonane niedbale lub za zgłoszony na początku lekcji brak zadania: 1,
129
– uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną wagi dwa za brak zadania nie zgło-szony na początku lekcji,
– uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną wagi jeden za dwukrotny brak zada-nia domowego,
– uczeń ma obowiązek uzupełnić braki w ćwiczeniach. Za nieuzupełnione ćwiczenia uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną wagi dwa,
– uczeń może skreślić ocenę niedostateczną wagi jeden otrzymaną za brak zadania zaliczonym artykułem (w tym przypadku nie przysługuje mu ocena za artykuł).
5. Kryteria oceniania.a) kryteria oceniania za prace o charakterze stylistycznym:
• ocena bardzo dobra:– praca wyczerpuje temat pod względem rzeczowym, chronologicznym
i terytorialnym w zakresie wiadomości podanym w zeszycie ćwiczenio-wym; tekst jest w zasadzie poprawny merytorycznie;
– konstrukcja pracy jest właściwa; uczeń prawidłowo zrozumiał temat, traf-nie dobrał i zorganizował materiał faktograficzny;
– uczeń wykazał się opanowaniem umiejętności historycznych takich jak: porównywanie, wnioskowanie, uogólnianie, udowadnianie itp.;
– styl wypowiedzi, język, ortografia i interpunkcja nie budzą większych za-strzeżeń;
– forma graficzna pracy na ogół poprawna.• ocena dobra:
– zawarty w pracy materiał faktograficzny w zasadzie wyczerpuje temat; występują drobne błędy rzeczowe;
– konstrukcja pracy jest na ogół poprawna; pewne zakłócenia i nieprawi-dłowości mają charakter sporadyczny; dopuszczalne drobne błędy w roz-planowaniu pracy;
– uczeń wykazał umiejętności historyczne w ograniczonym zakresie;– styl wypowiedzi, język, ortografia i interpunkcja nie budzą większych za-
strzeżeń;– forma graficzna pracy na ogół poprawna.
• ocena dostateczna:– praca wyczerpuje temat w zakresie najbardziej podstawowych wiadomo-
ści. Występują poważne błędy rzeczowe;– konstrukcja pracy jest nieprawidłowa: np. brak wstępu, logicznych po-
wiązań; plan pracy nie rozwiązuje tematu;– praca ma charakter przede wszystkim opisowy, odtwórczy; w bardzo ma-
łym stopniu uczeń podjął próbę stosowania wiadomości historycznych w nowych sytuacjach poznawczych, np. ocena, porównanie;
130
– występują nieliczne błędy językowe, ortograficzne, interpunkcyjne;– forma graficzna budzi zastrzeżenia;
• ocena dopuszczająca:– temat nie został właściwie opracowany; daje się odczuć brak wielu pod-
stawowych wiadomości przewidzianych w zeszycie ćwiczeniowym; wystę-pują liczne błędy rzeczowe.
– kompozycja pracy jest niewłaściwa, na przykład występuje brak ujęcia materiału faktograficznego w chronologicznym następstwie, brak wła-ściwych proporcji między częściami pracy; praca została zaplanowana w sposób nie odpowiadający tematowi;
– praca ma charakter wyłącznie opisowy, odtwórczy; uczeń nie podjął się zaprezentowania takich umiejętności jak: ocena, porównanie;
– w pracy występują liczne błędy stylistyczne, językowe, interpunkcyjne i or-tograficzne;
– forma pracy trudna do zaakceptowania – brak akapitów, nieczytelne pi-smo, liczne nieestetyczne zakreślenia;
• ocena niedostateczna:– temat nie został opracowany nawet w części; brak niezbędnego mini-
mum podstawowych wiadomości określonych dyspozycjami zamieszczo-nymi w ćwiczeniach; występują liczne błędy rzeczowe;
– praca pozbawiona jakiejkolwiek koncepcji, stanowi zlepek przypadkowo dobranych informacji na temat wydarzeń historycznych; uczeń często wykracza w sposób nieuzasadniony poza ramy zakreślone tematem;
– charakter pracy zdecydowanie odtwórczy; uczeń nie wykazał się opano-waniem niezbędnych umiejętności historycznych;
– w pracy występuje duża ilość błędów stylistycznych, językowych, inter-punkcyjnych i ortograficznych;
– praca jest rażąco nieestetyczna;b) w przypadku pracy o charakterze tekstowym uczeń informowany jest o ilości
możliwych do zdobycia punktów za każde zadanie; oceny przydzielane są po uzyskaniu przez ucznia określonej procentowo ilości punktów:
Ocena:
bardzo dobra 90–100%
dobra 75–89%
dostateczna 55–74%
dopuszczająca 40–54%
niedostateczna 0–39%
131
B. Oceny dodatkowe za:
1. Referaty – ocena wagi dwa:– za referaty przygotowane w domu i wygłoszone na lekcji lub na sesji popular-
no-naukowej uczeń otrzymuje oceny w skali 4-6;– ocenę 6 otrzymuje uczeń, który przygotował bardzo wartościowe pod względem
merytorycznym wystąpienie, cechujące się wysokim poziomem samodzielności zarówno na poziomie przygotowania tekstu, jak i w czasie jego wygłaszania (wypowiedź ustna z pamięci);
– ocenę 5 otrzymuje uczeń, który samodzielnie przygotował tekst wartościo-wego pod względem merytorycznym wystąpienia, ale nie zdołał wygłosić go z pamięci;
– ocenę 4 otrzymuje uczeń, który przygotował niepełną wypowiedź, która po-nadto wyraźnie stanowi kompilację nie do końca przemyślanych i zrozumia-nych fragmentów tekstu źródłowego;
– ocena, która nie zadowala ucznia może nie zostać wpisana do dziennika.
2. Lektury – ocena wagi dwa:– lekturą może być każda książka popularno-naukowa lub naukowa z zakresu
historii omawianej w danej klasie;– wybór książki należy każdorazowo konsultować z nauczycielem;– lektury uczniowie zaliczają podczas rozmowy nauczającej, której celem jest
ustalenie, czy uczeń książkę faktycznie przeczytał; – za zaliczoną lekturę uczeń otrzymuje ocenę celującą;– ocenę celującą uczeń może przeznaczyć na wykreślenie oceny niedostatecznej
każdej wagi, którą otrzymał za sprawdzian, kartkówkę lub nie zgłoszony brak ćwiczeń.
3. Artykuły – ocena wagi dwa:– pod pojęciem artykuły rozumiemy teksty popularno-naukowe lub naukowe za-
mieszczane w pismach historycznych;– artykuły uczniowie zaliczają pisemnie – piszą streszczenie artykułu z pamięci;– otrzymują ocenę z pełnej skali ocen;– ocena, która nie zadowala ucznia może nie zostać wpisana do dziennika;– wyjątek stanowi ocena niedostateczna za próbę oszustwa;– uczniowie, którzy zaliczą 7 artykułów otrzymują dodatkową premię w postaci
oceny celującej cząstkowej traktowanej tak, jak ocena za lekturę;– zaliczonym artykułem uczeń może wykreślić ocenę niedostateczną wagi je-
den.
4. Oceny za udział w konkursach określa każdorazowo regulamin konkursu.
132
II. Ocena semestralna:
1. Ocena semestralna wystawiana jest na podstawie średniej ważonej wszystkich ocen cząstkowych pod warunkiem uzyskania średniej ważonej 1, 80 z samych ocen obowiązkowych (patrz: I, A).
2. Uczeń uzyskuje ocenę po przekroczeniu progów:
ocena niedostateczna – do 1, 79
ocena dopuszczająca – od 1, 80
ocena dostateczna – od 2, 66
ocena dobra – od 3, 66
ocena bardzo dobra – od 4, 66
ocena celująca – od 4, 00 (oraz 5 lektur w semestrze);– klasy maturalne ( 4 lektury w semestrze).
Uwaga! Wszystkie średnie muszą być przekroczone, nie uwzględnia
się zaokrąglania ocen w górę!
3. Warunkiem koniecznym otrzymania oceny pozytywnej jest uzyskanie średniej 1, 80 z samych ocen obowiązkowych (patrz: I, A). Oceny dodatkowe (patrz: I, B) wliczane są do średniej ocen dopiero wtedy, gdy materiał obowiązkowy opanowany jest przynajmniej na ocenę dopuszczającą. Nie można uchylać się od obowiązku systematycznej nauki materiału programowego w drodze zdobywania wysokich ocen dodatkowych.– „plus” wliczany jest jako 0,5;– „minus” obniża wartość liczbową oceny o 0,2 (3- =2,8; 3+ =3,5)
4. Obowiązują następujące wagi:
• Sprawdzian całogodzinny stylistyczny waga cztery
• Sprawdzian całogodzinny testowy waga trzy
• Sprawdzian powtórzeniowy testowy, obejmujący całą epokę waga dwa
• Kartkówka waga dwa
• Prezentacja przygotowana na lekcji waga jeden
• Referat przygotowany w domu waga dwa
• Ćwiczenia wykonywane w zeszycie ćwiczeń waga dwa
• Zgłoszony dwukrotny brak ćwiczeń waga jeden
• Nie zgłoszony brak ćwiczeń waga dwa
!
133
III. Ocena końcowa:
1. Ocena końcowa jest oceną całoroczną, co oznacza, że wystawiana jest na podstawie ocen cząstkowych z całego roku.
2. Z ocen cząstkowych obowiązkowych (patrz: I, A), uzyskanych w drugim se-mestrze musi jednak wychodzić średnia przynajmniej 1,80. Uczeń, który uzy-skiwał bardzo wysokie oceny w pierwszym semestrze nie może przestać się uczyć. Jeśli w drugim semestrze uzyskał średnią poniżej 1,80 – otrzyma ocenę niedostateczną, mimo że, dzięki wysokim ocenom za pierwszy semestr, średnia roczna wychodzi powyżej 1,80.
3. Uczeń uzyskuje ocenę po przekroczeniu progów:
ocena niedostateczna - do 1, 79
ocena dopuszczająca - od 1, 80
ocena dostateczna - od 2, 66
ocena dobra - od 3, 66
ocena bardzo dobra - od 4, 66
ocena celująca - od 4,0 (oraz 10 lektur w roku);klasy maturalne - 8 lektur w roku.
Uwaga! Wszystkie średnie muszą być przekroczone, nie uwzględnia
się zaokrąglania ocen w górę!
IV. Sprawy ogólno-organizacyjne:
A. Nieprzygotowanie się ucznia do lekcji („N” – „enka”):
1. Uczniowi przysługuje prawo do jednorazowego zgłoszenia „enki” w ciągu se-mestru.
Uczeń zgłasza „enkę”, gdy jest nieprzygotowany do lekcji z każdego powodu, oprócz dłuższej choroby.
2. Uczeń może zwiększyć pulę „enek” poprzez przygotowanie gazetki tematycz-nej, bądź przygotowanie pomocy dydaktycznych;
3. Nauczyciel może zawiesić tę możliwość w przypadku, jeśli uczeń nadużywa możliwości zdobywania dodatkowych „enek”, i jeśli w opinii nauczyciela może to prowadzić do powstania problemów w nauce w przyszłości.
!
134
4. „Enka”, z której uczeń nie skorzysta w pierwszym semestrze, przechodzi na drugi semestr.
5. Uczeń ma obowiązek zgłosić „enkę” na początku lekcji, podczas czytania listy obecności przy swoim nazwisku. Obowiązek ten jest obłożony sankcją nieważ-ności.
B. Usprawiedliwione chorobą nieprzygotowanie się ucznia do lekcji:
1. Uczeń ma prawo zgłosić, że jest nieprzygotowany do lekcji z powodu choroby w ciągu trzech dni od momentu przyjścia do szkoły, o ile choroba trwała przy-najmniej tydzień.
2. Uczeń ma obowiązek zgłosić nieprzygotowanie z powodu choroby na począt-ku lekcji – podczas czytania listy obecności przy swoim nazwisku. Obowiązek ten jest obłożony sankcją nieważności.
3. Uczniowie, którzy chorowali bardzo długo, ustalają indywidualny tryb zalicza-nia zaległego materiału.
C. Nieklasyfikowanie ucznia:
1. Uczeń, który opuści ponad 50% faktycznie odbytych jednostek lekcyjnych, nie bę-dzie klasyfikowany i nie uzyska przewidzianej dla klasy ilości ocen obowiązkowych. Zasada ta jest stosowana niezależnie od tego, co było przyczyną absencji.
2. Uczeń, który nie został sklasyfikowany, zdaje egzamin klasyfikacyjny zgodnie ze Statutem Szkoły.
135
Proponowana literatura
Ze względu na ograniczoną ilość miejsca w Poradniku autorzy zdecydowali się na zamieszczenie tylko bibliografii artykułów. Wyszli z założenia, że bibliografie wy-dawnictw zwartych są powszechnie dostępne, a bibliografii artykułów popularno--naukowych nie ma. Dokonali podziału artykułów, dobierając je do konkretnych rozdziałów w podręczniku. Autorzy liczą, że rzetelnie opracowana przez nich bi-bliografia okaże się przydatna, a udostępniona uczniom, przyczyni się do wzrostu czytelnictwa w Państwa szkołach.
1. Wprowadzenie do metodologii historii:Adamczewski M., Narodziny heraldyki, czyli jak powstawały herby, Mówią Wieki 1991,
nr 8Feruga S., Gall Anonim i jego Kronika, Mówią Wieki 1980, nr 4Łojko J., Janko z Czarnkowa i jego „Kronika”, Mówią Wieki 1981, nr 8Węcowski M., Homer i historia – ku przestrodze Mówią wieki 2005, nr 6
2. Specyfika cywilizacji Bliskiego Wschodu:Gurba J., Łoposzko T., Najstarsze miasto świata, Mówią wieki 1970, nr 10Niesiołowski-Spano Ł., Palestyna mieczem i ogniem zdobywana, Mówią Wieki 2002, nr 7Targalski J., Rewolucja neolityczna, Mówią wieki 1980, nr 10
3. Specyfika i warunki rozwoju społeczeństw i gospodarek świata antycznego:Kolendo J., Kryzys państwa rzymskiego w III wieku, Mówią Wieki 1986, nr 5Kosman M., Hunowie w Europie, Mówią Wieki 1963, nr 4Kulesza R., Demokracja ateńska, Mówią Wieki 1990, nr 10, 11, 12Lipińska J., Złoto faraonów, Mówią Wieki 1974, nr 6Rola J., Drogi rzymskie, Mówią Wieki 1989, nr 3Scheid J., Kim byli rzymscy kapłani, Mówią Wieki 1996, nr 7Strzelczyk J., Wizygoci w Hiszpanii, Mówią Wieki 1980, nr 1Wipszycka E., Niewolnictwo a przyczyny upadku cywilizacji antycznej, Mówią Wieki
1985, nr 4Wipszycka E., Powstanie pieniądza w starożytnej Grecji. Wątpliwości i spory, Mówią
Wieki 1983, nr 11
4. Od monarchii przez republikę do monarchii. Ewolucja ustrojów politycznych antyku:Adamski J. F., Reformy Dioklecjana, Mówią Wieki 1986, nr 7Bravo B., Wipszycka E., O państwie, które państwem nie było, czyli o polis
starożytnych Greków, Mówią Wieki 1983, nr 10Janiszewski P., Cesarz Dioklecjan (284-305), Mówią Wieki 1993, nr 8Łoposzko T., Przekupstwa wyborcze w starożytnym Rzymie, Mówią Wieki 1960, nr 10Maria Jaczynowska, Koncepcja władzy Juliusza Cezara, Mówią Wieki 1984, nr 7
136
Ratajewski J., Pierwszy Rzymianin, Mówią Wieki 1965, nr 10Węcowski M., Czy starożytni Grecy byli narodem?, Mówią Wieki 1994, nr 5Węcowski M., Sympozjon - czyli wspólne picie, Mówią Wieki 1995, nr 11Wipszycka E., Spór o padanie na twarz, Mówią Wieki 1996, nr 2Wipszycka-Bravo E., Rzym – państwo naszych marzeń, Mówią Wieki 2003, nr 6Wojna R., W Azji i w Europie, Mówią Wieki 1968, nr 8 i 9
5. Wojny obronne i zaborcze w świecie antycznym:Aleksandrowicz T., Wojna, z której zwycięzcy wyszli zwyciężeni. Italicy przeciwko
Rzymowi: 90-88 p.n.e., Mówią Wieki 1979, nr 9Bron P., Rzymianie i barbarzyńcy. Trudne początki, Mówią Wieki 1998, nr 9Kęciek K., Rzeź na Psich Głowach, Mówią Wieki 2000, nr 6Kęciek K., Hamilkar – piorun wojny, Mówią Wieki 2002, nr 10Kęciek K., Termopile – klęska wielkiego króla, Mówią Wieki 2002, nr 5Kęciek K., Zama – odwet za Kanny, Mówią Wieki 2001, nr 1Krawczuk Aleksander, Granikos, Mówią Wieki 1980, nr 4Niewęgłowska M., Bitwa pod Salaminą, Mówią Wieki 1981, nr 3Niewęgłowska M., Bitwa pod Termopilami, Mówią Wieki 1981, nr 2Świderek A. Oblężenie antycznego miasta, Mówią Wieki 1965, nr 11Wiewióra H., Armia wielkiego Macedończyka, Mówią Wieki 1966, nr 3Wipszycka E., Armia, która mogła podbić świat, Mówią Wieki 1991, nr 3Wipszycka E., Co o sztuce wojennej Greków wiedzieć się powinno, Mówią Wieki 1984,
nr 9Wipszycka E., Na początku były – oczywiście – Ateny, Mówią wieki, 1995, nr 1Wipszycka E., Okręty wojenne czasów hellenistycznych, Mówią Wieki 5/1990, nr 5Wipszycka E., Sztuka oblężnicza epoki hellenistycznej, Mówią Wieki 1989, nr 2Wojciechowska M., Jak wojowali starożytni Rzymianie, Mówią Wieki 1980, nr 11Wojciechowska M., Co o organizacji armii rzymskiej wiedzieć się powinno, Mówią
Wieki 1979, nr 1Wojciechowska M., Jak starożytni Rzymianie z barbarzyńcami wojowali, Mówią Wieki,
1981, nr 12Ziółkowski A., Czy należało zniszczyć Kartaginę?, Mówią Wieki 1998, nr 4Żyromski M., Flota wojenna cesarstwa rzymskiego, Mówią Wieki 1980, nr 5
6. Twórcze naśladownictwo i nowatorstwo – kształtowanie się cywilizacji antycznej:Bravo B., Wipszycka E., Losy antycznej literatury, Mówią Wieki 1978, nr 5Ciechanowicz J., Pitagoras z Samos, Mówią Wieki 1994, nr 6Kaczyński J. R., Uczty rzymskie, Mówią Wieki 1978, nr 6Łanowski J., Igrzyska olimpijskie w starożytności, Mówią Wieki 1980, nr 2 i 3Łoposzko T., Cycero w oczach współczesnych, Mówią Wieki 1965, nr 12Mroczkowska A., Kolumny triumfu, Mówią Wieki 2003, nr 12Stępień M., Gliniana korespondencja - czyli, o czym i jak mieszkańcy starożytnej
Mezopotamii w listach do siebie pisywali, Mówią Wieki 1987, nr 8Stępień M., Gliniane „kamyczki”, neolityczni handla rze i początki naj starszego pisma,
Mówią Wieki 1986, nr 12Szczepańska A., Bestie na arenie, Mówią Wieki 2004, nr 4Świderkówna A., Spotkanie dwóch światów Aleksandrii: Żydzi wobec kultury greckiej,
Mówią Wieki 1988, nr 5Targalski J., Sumeryjska opowieść o potopie, Mówią Wieki 1980, nr 8Wolicki Aleksander, Piśmienność starożytnych Greków, Mówią Wieki 1995, nr 6
137
7. Chrześcijaństwo a inne religie starożytności i świata antycznego:Elżbieta Jastrzębowska, Katakumby Chrześcijańskie w Rzymie, Mówią Wieki 1982, nr 6Jaczynowska M., Triumf i upadek religii Mithry w Cesarstwie Rzymskim, Mówią Wieki
1985, nr 5Konieczniak P., Proces Chrystusa, Mówią Wieki 1990, nr 7Lipińska J., Jak Egipcjanie sporządzali mumie, Mówią Wieki 1974, nr 1Łoposzko T., Wróżby w starożytnym Rzymie, Mówią Wieki 1967, nr 2Łukaszewicz A., „Złoty faraon” i jego skarb, Mówią Wieki 1981, nr 4Marciniak M., Jadwiga Lipińska, Magia w Egipcie faraonów, Mówią Wieki 1975, nr 5Musiał D., „Ciało jest więźniem duszy” – o nauce orfików, Mówią Wieki 12/1990, nr 12Niwiński A., Obym towarzyszył Sokarisowi z cebulą na szyi... Formy pobożności
zbiorowej w religii egipskiej, Mówią Wieki 1988, nr 8Nowicka E., Mit w społeczeństwie pierwotnym, Mówią wieki 1996, nr 9Nowiński A., Formy pobożności indywidualnej w religii egipskiej, Mówią Wieki 1988, nr 7Olendzki K., Chrześcijanie a Manichejczycy w cesarstwie rzymskim, Mówią Wieki
1984, nr 11Piątkowska M., Mitra. Niezwyciężone słońce, Mówią Wieki 1967, nr 1Sadowska E., Szamańskie podróże w zaświaty, Mówią wieki 1983, nr 4Świderkówna A., Co to jest Biblia, Mówią Wieki 1991, nr 4Świderkówna A., Jahwe, Baal i prorok Ozeasz, Rozmowy o Biblii, Mówią Wieki 1992,
nr 11Trzcinkowski L., Pod przymusem Erosa, czyli magia miłosna starożytnych Greków,
Mówią Wieki 2001, nr 2Vegetti M., Człowiek grecki i bogowie, Mówią Wieki 2000, nr 1Wipszycka E,. Obrzędy religijne starożytnych Greków, Mówią Wieki 1981, nr 9Wipszycka E., Chrześcijaństwo a dorobek kultury antycznej, Mówią Wieki 1982, nr 2Wipszycka E., Drogi rozwoju antycznego chrześcijaństwa, Mówią Wieki 1985, nr 12Wipszycka E., Kłopoty z religią Greków, Mówią Wieki 1987, nr 1Wipszycka E., Kto padał ofiarą prześladowań chrześcijan w starożytności, Mówią
Wieki 1990, nr 6Wipszycka E., O chrześcijaństwie antycznym. Co w naszych sądach wymaga zmiany,
Mówią Wieki, 1985, nr 1Wipszycka E., O ciężarze barier cywilizacyjnych, czyli o spóźnionych początkach
misyjnej działalności Kościoła starożytnego, Mówią Wieki 1992, nr 10Wipszycka E., Poganie wobec chrześcijańskiej wiary w czasach cesarstwa rzymskiego,
Mówią Wieki 1981, nr 10Wipszycka E., Szymon Słupnik - czyli o pustelnikach syryjskich, Mówią Wieki 1975, nr 1Wipszycka E., Święty Antoni. Czyli o pierwszych pustelnikach, Mówią Wieki 1974, nr 12Zawadzka A., Obol Charona, Mówią Wieki 2002, nr 4
8. Kształtowanie się zrębów Europy:Kelm T., Meczet, Mówią Wieki 1993, nr 5Kowalewski K., Czech, Lech, Rus, Mówią Wieki 1996, nr 9Leszka M. J. , Synobójczyni i święta, Mówią Wieki 2002, nr 9Mórawski K., Jak powstały Węgry, Mówią Wieki 1963, nr 6 i 7Rohoziński J., Dawno temu pod Karbalą, Mówią Wieki 2004, nr 2Sieklicki J., Państwo Wielkomorawskie, Mówią Wieki 1962, nr 1Stępniewska B., Tysiąc lat uniwersytetu al.-Azhar, Mówią Wieki 1973, nr 12Strzelczyk J., Żydzi w państwie karolińskim, Mówią Wieki 1993, nr 9Wicham Ch., Elity wczesnego średniowiecza, Mówią Wieki 2002, nr 11
138
9. Feudalizm a system lenny:Kowalewski K., Rycerze rozbójnicy i prawo zemsty, Mówią Wieki 1994, nr 10Kowalewski K,. Ministeriałowie - czyli niemiecka wersja feudalizmu, Mówią Wieki
1994, nr 5Michałowski R., Otton III - cesarz ludów, sługa Chrystusa i apostołów, Mówią Wieki
1995, nr 6
10. Cesarstwo i papiestwo w walce o Dominium Mundi:Gawlas S., Terytorializacja Rzeszy Niemieckiej w średniowieczu, Mówią Wieki 1997,
nr 8 i 9Strzelczyk J., Imperium Romanum w średniowieczu, Mówią Wieki 1977, nr 5
11. Kryzysy religijne i polityczne w średniowieczu:Hauziński J., Miraculum Mundi. Fryderyk II Hohenstauf „monarcha mało niemiecki”,
Mówią Wieki 1997, nr 8 i 9Nodl M., Kraj podwójnej wiary - czyli Czechy po rewolucji, Mówią Wieki 1997, nr 4Zaremska H., Chrześcijanie i Żydzi w średniowieczu: od tolerancji do wypędzenia,
Mówią Wieki 1991, nr 6Zaremska H., Proces Joanny d’Arc, Mówią Wieki 11/1993
12. Początki Polski:Dalewski Z., Korona i święta włócznia, Mówią Wieki 2000, nr 2Feruga S., Kazimierz Odnowiciel, Mówią Wieki 1979, nr 2Głosik J., Biskupin – gród nad jeziorem, Mówią Wieki 1990, nr 7Głosik J., Biskupin polskie Pompeje, Mówią Wieki 1994, nr 2Hensel W., Początki państwa polskiego, Mówią Wieki 1961, nr 2Jaskulski J., Kilka refleksji o Dagome iudex, Mówią Wieki 1994, nr 10Kolendo J., Wpływ kultury rzymskiej na ziemie polskie w starożytności, Mówią Wieki
1977, nr 3Lalik T., Od zagród wśród lasów do wielkich grodów. Osadnictwo Polski za Piastów
i przed Piastami, Mówią Wieki 1968, nr 3Michałowski R., Monarchia wczesnopiastowska: podstawy ideowe, Mówią Wieki
1991, nr 7Rola J., Tajemnice Ostrowa Lednickiego, Mówią Wieki 1989, nr Sobolewski J. P., Walki o Wolin za pierwszych Piastów, Mówią Wieki 1988, nr 2
13. Polska między jednością a rozbiciem:Barański M., O rozbiciu dzielnicowym inaczej, Mówią Wieki 1985, nr 9Barański M., Pierwsze elekcje władców w Polsce, Mówią Wieki 1988, nr 6Dygo M., Między dominacją a współpracą. Prusy krzyżackie wobec książęcego
Mazowsza., Mówią Wieki 1994, nr 4Dygo M., Prawo niemieckie w Polsce średniowiecznej, Mówią Wieki 1997, nr 8 i 9Kowalewski K., Piołun i oleaster, Mówią Wieki 1998, nr 2Lechowicz Z., Konrad Mazowiecki – władca zły czy niedoceniony?, Mówią Wieki
1981, nr 7Maleczyński K., Śląscy budowniczowie państwa polskiego, Mówią Wieki 1962, nr 10Małaczyńska G., Prusowie, Mówią Wieki 1966, nr 10Sztetyłło J., „Gorze nam się stało” Legnica 1241, Mówią Wieki 1961, nr 4Wojna R., Władca stepów, Mówią Wieki 1963, nr 12Zientara B., Jak chłop polski stał się poddanym, Mówią Wieki 1976, nr 8
139
14. Od rozbicia do zjednoczenia. Polska w XII-XIV wieku:Gawlas S., Rządy Kazimierza Wielkiego, Mówią Wieki 1986, nr 6Iwańczak W., Czy Jan Luksemburski był wrogiem Polski?, Mówią Wieki 1997, nr 4Pietras T., „Krwawy wilk z pastorałem...”. Opowieść o biskupie krakowskim Janie
Muskacie, Mówią Wieki 2001, nr 6Pietras T., Znak zwycięskiego orła, Mówią Wieki 2001, nr 9Zientara B., Jak się rodziła świadomość narodowa Polaków, Mówią Wieki 1970,
nr 2Zientara B., Króla Kazimierza wojny i układy, Mówią Wieki 1970, nr 10
15. Znaczenie unii w dziejach Polski średniowiecznej:Jarmolik Włodzimierz, Między Krewem a Lublinem. Czyli o stosunkach polsko-
litewskich w latach 1385-1569, Mówią Wieki 1986, nr 2Jarmolik Włodzimierz, Niedoszłe korony Wielkiego Księcia Witolda, Mówią Wieki
1984, nr 11Kokot Juliusz, Polityka i strategia Litwy wobec księstw polskich i Królestwa Polskiego,
Mówią Wieki 1979, nr 6Ochmański Jerzy, Na rozdrożu. Jagiełło w przededniu unii Litwy z Polską, Mówią
Wieki 1974, nr 3
16. Jagiellonowie wobec wyzwań epoki w XV wieku:Biskup M., Pokój toruński, Mówią Wieki 1966, nr 9Bogucka M. Słońce Jagiellonów w samo południe Z dziejów polityki dynastycznej
Kazimierza Jagiellończyka, Mówią Wieki 1967, nr 7Bogucka M., Młodość króla, Mówią Wieki 1974, nr 4Grzelak Cz., Polsko-czeska wyprawa na państwo krzyżackie w 1433 roku, Mówią
Wieki 1983, nr 12Jarmolik W., Upadek Republiki Nowogrodzkiej, Mówią Wieki 1988, nr 1Jurczak S., Podróże pierwszych Jagiellonów w „Rocznikach Jana Długosza”, Mówią
Wieki 1983, nr 12Klimecka G., Granice prawem określone. Polityka personalna Władysława Jagiełły,
Mówią Wieki 1995, nr 9Klimecka G., Rycerze Jagiełły w wielkiej wojnie 1410 roku, Mówią Wieki 1985, nr 4Kuczyński S. K., Władysław Jagiełło w oczach dawnych Polaków, Mówią Wieki 1983,
nr 1Kuczyński S. M., Wywiad krzyżacki w czasach Władysława Jagiełły, Mówią Wieki
1970, nr 12Maleczyńska E., Konfederacja Spytka z Melsztyna, Mówią Wieki 1960, nr 9Midzio J., Syn Jagiełły na tronie węgierskim, Mówią Wieki 1981, nr 19Piwowarczyk D., Jan Błażyński – chluba Prus i Polski, Mówią Wieki 2003, nr 12Piwowarczyk D., Zlinczowany wielmoża, Mówią Wieki 2002, nr 4Trelińska B., Co to była kancelaria średniowieczna?, Mówią Wieki 1978, nr 7Werde M., Dwór Jagiellonów, Mówią Wieki 1995, nr 9Wierzchowski M., Ruś dzielnicowa, Mówią Wieki 1964, nr 2Wojtowicz Z., O legendarnym zagrożeniu króla Władysława pod Grunwaldem,
Mówią Wieki 1989, nr 3Wojtowicz Z., Stanisława Ciołka droga do podkanclerstwa i infuły, Mówią Wieki
1983, nr 1 i 2
17. Wojskowość i wojny średniowiecza:Aścik Kazimierz, Wpływy litewskiej sztuki wojennej na uzbrojenie i wojskowość innych
państw, Mówią Wieki 1979, nr 1
140
Biebrzycki K., Turnieje rycerskie – dziejów sportu. Karta chwalebna, choć krwawa, Mówią Wieki 1965, nr 12
Brzozowski A., Diabli spod znaku krzyża, Mówią Wieki 2003, nr 7Gąssowska M., Na krucjatę do Inflant, Mówią Wieki 1999, nr 8Ginter K., Mieszko i jego drużyna, Mówią Wieki 2001, nr 12Hauser Z., Śladami słowiańskich korsarzy, Mówią Wieki 1979, 12Iwańczak W., Turnieje rycerskie w średniowiecznej Europie, Mówią Wieki 2002, nr 2Kowalewski K., Kosowe Pole, Mówią Wieki 1999, nr 7Kowalewski K., Broń palna w późnym średniowieczu, Mówią Wieki 1995, nr 5Kulecki M., Polacy wśród krzyżowców w XII i XIII w., Mówią Wieki 1977, nr 1Löwener M., Ordo Theutonicorum, Krzyżacy, Deutscher Orden, Mówią Wieki 1997,
nr 8 i 9Łbik L., Zakon Krzyżacki jego interpretacje, Mówią Wieki 1985, nr 9Piwowarczyk D., Dwaj krzyżowcy z Mazowsza, Mówią Wieki 2002, nr 9Sawicki W. R., Ideologia wypraw krzyżowych, Mówią wieki 1982, nr 4Teodorczyk J., Trudne początki „piorunowej broni” , Mówią Wieki 1963, nr 3Wasilewski T., Z pamiętnika Janczara - czyli niezwykłe dzieje serbskiego jeńca.
Fragment z dziejów walk serbsko-tureckich w XV wieku na podstawie relacji Konstantyna Janczara, Mówią Wieki 1958, nr 12
18. Kultura średniowieczna jako odzwierciedlenie światopoglądu średniowiecznego:Baszkiewicz J., Droga do wiedzy, Mówią Wieki 1962, nr 8Bochnak A., Ołtarz Wita Stwosza, Mówią Wieki 1960, nr 6Bogacz T., Miejsce wiedzy geograficznej w nauce do końca XV stulecia, Mówią Wieki
1984, nr 11Chowański A., Królewski tezaurus, Mówią Wieki 2000, nr 6Geremek B., Średniowieczni kontestatorzy, Mówią Wieki 1972, nr 4Gronowska A., Pieśni o wielkich czynach, Mówią Wieki 2004, nr 7Gryzio E., Ludzie rozrywki w późnośredniowiecznej Polsce, Mówią Wieki 1992, nr
specjalnyJurczak S., Uroczystości na dworze Jagiellonów w świetle „Roczników” Jana
Długosza, Mówią Wieki 1981, nr 6Klimecka G., O zdobieniu średniowiecznych rękopisów, Mówią Wieki 1992, nr 10Koczerska M., Człowiek wielkiego formatu: Zbigniew Oleśnicki (1389-1455), Mówią
Wieki 1976, nr 12Konarska B., Podróże kształcą, Mówią Wieki 1962, nr 11Lalik T., Piękno na co dzień w Polsce pierwszych Piastów, Mówią Wieki 1967, nr 9Manikowska H., Mędrzec z Yorku, Mówią Wieki 1973, nr 6Manikowska H., Świadomość narodowa w późnośredniowiecznej Polsce, Mówią
Wieki 1992, nr 1Michałowski R., Urodzenie, bogactwo i cnota. Poglądy etyczne arystokracji VIII-XI w.,
Mówią Wieki 1977, nr 2Mischke W., Społeczne uwarunkowanie kultu św. Stanisława – biskupa krakowskiego,
Mówią Wieki 1981, nr 3Osięgłowski J., Upadek świętej wyspy, Mówią Wieki 1967, nr 11Russocki S., Sztuka gotycka książęcego Mazowsza, Mówią Wieki 1962, nr 3Samsonowicz H., Kultura mieszczańska w Polsce w schyłku średniowiecza, Mówią
Wieki 1968, nr 1Sikora A., Abelard: rozum i wiara, Mówią Wieki 2000, nr 8Sikora A., Eckhart - czyli otchłanie duszy, Mówią Wieki 2000, nr 11Sikora A., Eriugena: Bóg, świat, człowiek, Mówią Wieki 1998, nr 6
141
Słupecki L. P., Wyrocznie pogańskich Słowian, Mówią Wieki 1991, nr 10Słupecki L.P., Pogańska religia dawnych Słowian, Mówią Wieki 1992, nr specjalnySołtan A., Szkolnictwo w kulturze polskiej późnego średniowiecza, Mówią Wieki
1979, nr 1Spież A., Mikołaj z Polski. Słynny lekarz, Mówią Wieki 1966, nr 3Strzelczyk J., Abelard z Bath. Dwunastowieczny pionier myśli naukowej, Mówią Wieki
1971, nr 2Wawro E., Herby i herbarze, Mówią Wieki 1974, nr 1Wyrobisz A., Średniowieczne place budowy, Mówią Wieki 1978, nr 4Zaremska H., Wspólnota żakowska w średniowiecznym Krakowie, Mówią Wieki
1995, nr 2
19. Poszerzenie horyzontu geograficznego na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych:Bojanowski Eugeniusz i Bogdan Bero, Aztekowie budują imperium, Mówią wieki
1967, nr 5Drohojewski Jan, Dylematy Atahualpy, Mówią Wieki 1968, nr 9Grabski Jan, Irokezi i inni. Koalicje i wojny indiańskie w kolonialnej Ameryce
XVII-XVIII wieku, Mówią wieki 1998, nr 9Iwańczak Wojciech, Mapy morskie i ich tajemnice, Mówią wieki 1993, nr 1Kieniewicz Jan, Rozbójnicy, piraci i awanturnicy w ekspansji europejskiej, Mówią
wieki 1988, nr 6Wojtczak Jarosław, Pontiac spod Detroit, Mówią wieki 2004, nr 4Zajączkowski A. Czarna Afryka (Dawne państwa), Mówią wieki 1976, nr 3Zajączkowski A. Czarna Afryka (Epoka wielkich odkryć), Mówią wieki 1976, nr 3Zajączkowski A. Czarna Afryka (Gospodarka), Mówią wieki 1976, nr 4Zajączkowski A. Czarna Afryka (Islam), Mówią wieki 1976, nr 8Zajączkowski A. Czarna Afryka (Więzy krwi), Mówią wieki 1976, nr 5Zajączkowski A. Czarna Afryka (Źródła wiedzy), Mówią wieki 1976, nr 2
20. Dualizm w rozwoju gospodarczo-społecznym Europy:Choińska-Mika Jolanta, Pierwsze powszechne i polskie indeksy ksiąg zakazanych,
Mówią wieki 1984, nr 2Geremek Bronisław, Blask złota, Mówią wieki 1966, nr 7Geremek Bronisław, Pieniądze i władza, Mówią wieki 1966, nr 3Tazbir Janusz, Stolica polskich arian, Mówią wieki 1969, nr 5Tazbir Janusz, Ustawa, która gwarantowała tolerancję, Mówią wieki1973, nr 5Tazbir Janusz, Zgoda sandomierska, Mówią wieki1970, nr 9
21. Humanizm i odrodzenie:Barczak E., Szlachcic się żeni, Mówią wieki 2002, nr 6Bartel O., Jan Łaski, Mówią Wieki 5/1960Czaja S., Spór Kopernika z Decjuszem o reformę monety, Mówią wieki 1989, nr 8Hauser Z., Ostatnie lata Leonardo da Vinci, Mówią wieki 1980, nr 7Kasperowicz R., Pochwała renesansowego artysty, Mówią wieki 2002, nr 7Małłek J., Czy Mikołaj Kopernik mówił po polsku?, Mówią wieki 1994, nr 4Mikocka-Rachubowa K., Działalność kulturalna Medyceuszy we Florencji w XVI
wieku, Mówią wieki 1981, nr 8Sołtan A., Kultura umysłowa Warszawy w XVI wieku, Mówią wieki 1973, nr 8Szczygieł R., Jak powstał Zamość, Mówią Wieki 1981, nr 2Urban W., Spojrzenie na kulturę polskiego odrodzenia, Mówią wieki 1985, nr 10Wałęga S., Mapy Mikołaja Kopernika, Mówią wieki 1973, nr 2
142
Witusik A. W., Pierwsze lata Zamościa, Mówią wieki 1975, nr 4Wyrobisz A., Kultura mieszczaństwa polskiego złotego i srebrnego wieku, Mówią
wieki 1975, nr 5
22. W poszukiwaniu nowej duchowości – reformacja a reforma Kościoła katolickiego:Choińska-Mika J., Polityka wyznaniowa ostatnich Tudorów, Mówią Wieki 1996, nr 4Fłorja Borys N., Kozaczyzna wobec przemian religijnych na ziemiach ruskich
Rzeczypospolitej w latach trzydziestych XVII w., Mówią Wieki 1995, nr 12Jezierski W., Walka inkwizycji o weneckie dusze, Mówią Wieki 2002, nr 9Krawczyk D., Franciszek i sprawa plakatów, Mówią Wieki 2003, nr 5Michałowska A., Gmina żydowska w Rzeczypospolitej XVI-XVII w. Władza i urzędy,
Mówią wieki 12/1991, nr 12 i 1992, nr 1Tazbir J., Ideologiczne następstwa reformacji, Mówią Wieki 1963, nr 5Tazbir J., Jezuickie państwo w Paragwaju, Mówią Wieki 1972, nr 3Tazbir J., Kolor, dźwięk i słowo w służbie reakcji katolickiej, Mówią Wieki 1958, nr 10Tazbir J., Loyola, Mówią Wieki 6/1993Urban W., Odrodzenie a reformacja, Mówią Wieki 1987, nr 9Wiejak A., Królowa dziewięciu dni, Mówią Wieki 2004, nr 12
23. Mapa polityczna nowożytnej Europy:Bogucka M., Żelazny książę, Mówią wieki 1960, nr 8Bohun T., Biała Góra 1620 – czeska klęska wszechczasów, Mówią wieki 2002, nr 2Brechunenko W., Ukraina i Moskwa od połowy XV w do połowy XVII w., Mówią wieki
1995, nr 12Bues A., Nie kończąca się wojna trzydziestoletnia, Mówią wieki 1996, nr 10Gucman R., Ostatni bój „Revenge”, Mówią wieki 2003, nr 5Guner L., Awantura króla Chrystiana, Mówią wieki 2002, nr 3Majewski W., Skutki wielkiego przełomu w artylerii, Mówią wieki 1963, nr 2Nagielski M., Na odsiecz Wiedniowi, Mówią Wieki 2003, nr 9Swoboda W., O pretendentach do tureckiego tronu w XV-XVII wieku, Mówią wieki
1986, nr 12Teodorczyk J., Wielki przełom w artylerii, Mówią wieki 1963, nr 1Teodorowicz J., Drugi wielki przełom w artylerii, Mówią wieki 8/1963, nr 8Wyczański A., Młodość króla Franciszka I , Mówią wieki 1960, nr 3
24. Rzeczpospolita Obojga Narodów:Biskup M., Hołd pruski, Mówią wieki 1965, nr 1Błaszczyk G., Rola władzy hetmanów w życiu politycznym państwa polskiego w XVI
i XVII wieku, Mówią Wieki 1978, nr 2Bogucka M., Jak w dawnej Polsce sól wydobywano, Mówią Wieki 1961, nr 5Bogucka M., Hołd Pruski, Mówią wieki 1970, nr 11Boras Z., Związki handlowe Polski i Mołdawii w XVI w., Mówią wieki 1983, nr 10Choińska- Jolanta M., Poseł jedzie na sejm, Mówią wieki 1994, nr 10Choińska-Mika J., Krzykacze czy parlamentarzyści: reprezentacja Mazowsza na
sejmach dawnej Rzeczypospolitej, Mówią wieki 1998, nr 11Dutka J., Między Francją a Turcją, Mówią Wieki 1974, nr 11Dzięgielewski J., O dążeniu do zgody, Mówią wieki 1995, nr 1Filipczak-Kocur A., Senat za dwu pierwszych Wazów (1587-1648), Mówią wieki,
1995, nr 1Filipczak-Kocur A., O skuteczności i nieskuteczności sejmikowania, Mówią wieki
1976, nr 9
143
Filipczak-Kocur A., Senat za dwu pierwszych Wazów (1587-1648), Mówią wieki, 1995, nr 1
Gąsior M., Kotewicz R., Trybunał Koronny w Piotrkowie Trybunalskim, Mówią wieki, 1979, nr 8
Gieysztorowa I., Finis Masoviae, czyli o kłopotach mazowieckich Zygmunta Starego, Mówią wieki 1961, nr 9
Grala H., Korona i Wielkie Księstwo Litewskie. Cztery stulecia wspólnej państwowości – próba bilansu, Mówią wieki 2001, nr 2
Grala H., Raport Bułgakowa o sytuacji w Rzeczypospolitej, Mówią wieki 1996, nr 11Grala H., Zakładnicy racji stanu. Rzecz o jeńcach spod Orszy, Mówią wieki 1999, nr 6Grott B., Z dziejów „starożytnej religii greckiej” w dziejach Rzeczypospolitej, Mówią
wieki 1976, nr 11Hoffmann M. K., Pierwsza batalia w obronie „złotej wolności”, Mówią Wieki 2000, nr 1Jaworski R., Pierwsza Rzeczpospolita jako państwo wieloetniczne, Mówią wieki 2002,
nr 8Kriegseisen W., Samorząd szlachecki w Rzeczypospolitej XVI-XVIII w., Mówią Wieki
1991, nr 7Kunicki M.,. Republikanie polscy w XVII wieku, Mówią Wieki 2003, nr 2Mazur K., Prawem i lewem na Wołyniu, „ Mówią wieki” 1999, nr 10Michałowska A., Sejm Czterech Ziem (Waad Arba Aracot), Mówią wieki 1995, nr 1Milewski Dariusz, Między Habsburgami a Turcją. Wyprawa Jana Zamoyskiego na
Mołdawię w 1595 roku, Mówią wieki, 2004, nr 4Pudłowski L., Nobilitacje w Polsce, Mówią Wieki 1988, nr 5Raudeliunas V., Wisner H., Trzeci statut litewski, Mówią wieki 1984, nr 3Serwański M., Wokół tronu Jagiellonów. Francuskie starania o sukcesję w Polsce,
Mówią wieki 1974, nr 1Sucheni-Grabowska A., Koniec dynastii, Mówią wieki 1972, nr 8Tazbir J., Polska świadomość narodowa w XVI-XVIII w., Mówią wieki 1963, nr 11Turnau I., Obyczaje w cechach skórniczych w XVI-XVIII wieku, Mówią wieki 1976,
nr 6Tygielski W., Nuncjatura apostolska w Polsce – ambasada nietypowa?, Mówią wieki
1989, nr 5Wisner H., O Zygmuncie III inaczej, Mówią wieki 1971, nr 7Wisner H., Litwini i Polacy za Wazów, Mówią wieki 1976, nr 6Wisner H., Państwa pierwszych Wazów. Sejm walny koronny, Mówią wieki 1978, nr 10Wisner H., Państwo pierwszych Wazów. Sejmiki, Mówią wieki 1978 nr 12Wisner H., Państwo pierwszych Wazów. Senat Rzeczypospolitej, Mówią wieki 1978,
nr 9Wisner H., Rzeczpospolita pod berłem Zygmunta III. Magnateria, Mówią wieki 1980,
nr 5Wisner H., Tworzenie się Rzeczypospolitej, Mówią wieki 1980, nr 6Wisner H., Władysław IV Waza, Mówią wieki 1972, nr 6Witusik A., Elekcja Jana Kazimierza, Mówią Wieki 1967, nr 4Wyczański A., Folwark szlachecki, Mówią Wieki 1964, nr 10Wyczański A., Szlachta polska w XVI wieku, Mówią wieki 1972, nr 10Zaleska E., Kłopoty z prymasem, Mówią wieki 1972, nr 3
25. Znaczenie wojen siedemnastowiecznych w historii Polski:Bobiański K., Wigilia Kiejdan, Mówią wieki 2002, nr 7Bobiański K., Z dala od nieprzyjaciela. Armia litewska w wojnie z Turcją o 1683 roku,
Mówią Wieki 2003, nr 9Bohun T., Iwan Bohun – szkic do portretu, Mówią Wieki 1999, nr 10
144
Bohun T., Krawczyk J., Sto wozów Chodkiewicza, czyli co by było, gdyby, Mówią wieki 2004, nr 6
Bohun T., Piechota sama się wyjadła, Mówią wieki 1999, nr 2Brechunenko W., Kozaczyzna wobec najazdów tatarskich w pierwszej połowie XVII w.,
Mówią Wieki 1997, nr 6Brechunenko W., Ukraina i Moskwa od połowy XV w. do połowy XVII w., Mówią
wieki 1995, nr 12Cichowski J., Szulczyński Andrzej, Jak walczyła husaria, Mówią wieki 1976, nr 12Englund P., Masakra pod Nowym Dworem, Mówią wieki 2/2001Gawęda M., Świadectwa klęski. Bitwa pod Wiedniem w oczach Turków, Mówią Wieki
2002, nr 11Grala H., Wielka smuta, Mówią wieki 1996, nr 4Grala H., Krawczuk J., Zaprzepaszczone szanse? Polska i Ukraina między unią
lubelską i ugodą hadziacką, Mówią Wieki 2000, nr 7Grala H., Lis z jeżem w herbie, Mówią wieki 1998, nr 4Grala H., Przemierzyć Rosję zagonem, Mówią wieki 1998, nr 5Jaworski R., Wielka smuta z polskiej perspektywy, Mówią Wieki 2004, nr 6Kaczmarczyk J., Kozak Tatar dwa bratanki. Stosunki kozacko-tatarskie w pierwszej
połowie XVII w., Mówią Wieki 1983, nr 4 i 5Kaczmarek J., Piękna Helena z Dzikich Pól, Mówią Wieki 1979, nr 10Kałamaska-Saeed M., Przedmurze chrześcijaństwa, Mówią Wieki 1965, nr 2Komuda J. L., Na zmrożonym polu. Ochmatów 1655, Mówią wieki 1999, nr 7Kroll P., Bohaterowie drugiego planu. Tatarzy i Kozacy w kampanii wiedeńskiej 1683
roku, Mówią Wieki 2003, nr 9Kroll P., Upadek Smoleńska, Mówią wieki 2003, nr 4Kupisz D., Czy unia z Moskwą była możliwa? Plany sojuszu polsko-moskiewskiego
w latach 1634-35, Mówią wieki 1992 (nr specjalny)Kurbatow O. A., Połonka 1660 – spojrzenie z Moskwy, Mówią wieki 2000, nr 10Majewski A., Po czapkę Monomacha. Wyprawa królewicza Władysława do Moskwy
w latach 1617-1618, Mówią wieki 2005, nr 2Makowski M. P., Stronnictwo pokojowe w latach 1648-49, Mówią Wieki 1978, nr 6Makowski M. P., Stronnictwo wojenne w latach 1648-1649, Mówią Wieki 1978, nr 5Milewski D., Między Habsburgami a Turcją. Wyprawa Jana Zamoyskiego na
Mołdawię w 1595 roku, Mówią Wieki 2004, nr 4Milewski D., Przeciw Tymoszce: wyprawa suczawska 1653 roku, Mówią Wieki 2000,
nr 2Nagielski M., Husaria – broń pancerna XVII wieku, Mówią wieki 2001, nr 7Nagielski M., Obraz wojny polsko-szwedzkiej 1655-1660 w relacjach rajtara
Hieronima Christiana Holstena, Mówią wieki 1996, nr 4Nagielski M., Przesławna szarża, Mówią wieki 1998, nr 11Podhordecki L., Chocim, 1621, Mówią Wieki 1971, nr 8Ratajczyk L., Zwycięstwo podziwiane w Europie, Mówią wieki 1970, nr 3Rymar E., Pierwsza wyprawa Stefana Czarnieckiego na Pomorze Zachodnie, Mówią
wieki 1986, nr 5Skworoda P., Wielkopolska apokalipsa. Rzecz o żołnierskiej swawoli, Mówią wieki
2004, nr 12Teodorczyk J., Bicz na husarię, Mówią wieki 1963, nr 7Tiumiencew I., przeł. M. Straszewicz, Caryca i najemnik, Mówią wieki 2004, nr 6Tygielski W., Dyplomacja papieska – Rzeczpospolita – Liga Święta, Mówią Wieki
1995, nr 11Urwanowicz J., Turcja – Polska – przedmurze chrześcijaństwa. Między ideologią
a polityką, Mówią Wieki 1986, nr 6
145
Wasilewski T., Przygody pana Samuela Kmicica, pułkownika wojsk Jego Królewskiej Mości w latach potopu, Mówią wieki 1972, nr 2
Wasilewski W., Wyprawy mołdawskie Sobieskiego, Mówią Wieki 2003, nr 9Wisner H., Jan Karol Chodkiewicz, Mówią wieki 1978, nr 1Wisner H., Lisowczycy, Mówią wieki 1974, nr 3Wisner H., Rok 1672, Mówią Wieki 1972, nr 10Witusik A. A., Egzamin bojowy twierdzy zamojskiej, Mówią Wieki 1966, nr 2Wojtasik J., Bitwa pod Chocimiem 11 IX 1673 roku , Mówią Wieki 1981, nr 9Wojtasik J., Cecorska potrzeba, Mówią Wieki 1970, nr 11Woliński J., Odsiecz Wiednia a polska racja stanu, Mówią Wieki 1960, nr 4
26. Człowiek baroku:Bogucka M., Kobieta w społeczeństwie staropolskim, Mówią Wieki 1995, nr 4Chmielewski S., Kartografia polska XVII wieku, Mówią Wieki 1966, nr 2Chynczewska-Hennel T., „Polacy są szczerzy i uczciwi”, Mówią Wieki 1991, nr 8Gałaj R., Kontusz męski, Mówią Wieki 1991, nr 10Gieysztorowa I., Warszawa 1596-1655, Mówią Wieki 1962, nr 3Kołakowski A., Rozum doświadczalny, Mówią wieki 1993, nr 8Kubowicz Z., Lecznictwo domowe w Polsce XVI i XVII wieku, Mówią wieki 1976, nr 4Manikowski A., Dyskretny urok purpury kardynalskiej, Mówią Wieki 1995, nr 6Morka M., Polskie malarstwo batalistyczne w XVII w., Mówią Wieki 1993, nr 7Pilaszek M., Procesy czarownic w Polsce XVI- XVIII wieku, Mówią Wieki 2002, nr 1Pośpiech A., Ludzie i przedmioty. Codzienność sarmacka w XVII w., Mówią Wieki
1995, nr 11Rok B., Wydawnictwa kalendarzowe w dawnej Polsce (XVI-XVIII w.) Mówią Wieki
1979, nr 11Sikora A., Służebnik Lewiatana, Mówią wieki 1997, nr 4Tazbir J., Tomasz Morus a Polska, Mówią Wieki 2001, nr 3Tazbir J., Sarmacki stereotyp Szweda, Mówią Wieki 1995, nr 3Tazbir J., Kościół a państwo. Z dziejów Polski u schyłku XVI i w XVII w., Mówią Wieki
1966, nr 4 i 5Tazbir J., Sarmatyzm a kultura europejska, Mówią Wieki 1971, nr 4Tazbir J., Staropolskie spory o bicie dzieci, Mówią Wieki 1990, nr 2Witusik A. A., Akademia Zamojska i jej pierwsi profesorowie, Mówią Wieki 1980, nr 12Wojtyński M., Lubiąż, Mówią Wieki 1994, nr 10Żukowska M., Wilanów, Mówią Wieki 1964, nr 5
27. Kryzys Rzeczpospolitej w XVIII wieku:Czapliński W., Wolność w oczach dawnych Polaków, Mówią wieki 1998, nr 8Czechowski M., Biblioteka Rzeczypospolitej Załuskich zwana, Mówią Wieki 1979, nr 6Kriegseisen W., O dolach i niedolach sejmowania w epoce saskiej, Mówią Wieki
1995, nr 1Krupiński K., Dzieci króla Jana III Sobieskiego, Mówią wieki 1978, nr 1Morawska K., Zakochani w wielkich stołach. Uczty magnackie w dawnej Polsce,
Mówią Wieki 2004, nr 4Nagielski M., Połamane skrzydła, Mówią wieki 2000, nr 1Salmonowicz S., Toruń w latach wojny Północnej, Mówią wieki 1973, nr 11Serejski M. H., Złota wolność na ławie oskarżonych, Mówią Wieki 1972, nr 7Staszewski J., Czasy saskie, Mówią wieki 1987, nr 8Szaniawski J., Szkoła Rycerska, Mówią Wieki 1966, nr 9Wojakowski J., Turcja a bezkrólewie w 1733 roku w Polsce, Mówią Wieki 1967, nr 3Wójcik Z., Wokół „liberum veto”, Mówią Wieki 1987, nr 7
146
28. Wzrost znaczenia sąsiadów Polski:Cegielski T., Polska i Polacy w oczach Niemców w XVIII w. Pięć stereotypów, Mówią
wieki 1994, nr 4Dahigren Stellan, Państwo Karola XI: Absolutyzm i kameralistyka, Mówią wieki
1995, nr 3Drobiszewski Jerzy, Pięć twarzy cara. Historyczno-anegdotyczny wizerunek Piotra I,
Mówią wieki 1958, nr 12Kopczyński Michał, W cieniu wojny. Państwo i społeczeństwo Szwecji XVII w., Mówią
wieki 1995, nr 3Kowalczyk M., Róże na kapeluszach, Mówią wieki 1999, nr 4Ławreintiew Aleksander, „Moskwa Inflanty wojuje”: o pewnym emalierskim zabytku
z czasów wojny północnej, Mówią wieki 2000, nr 12Majewski W., Artyleria Fryderyka II i Gribeauvala, Mówią wieki1963, nr 12Nowáky György, Chłopi, lasy i kopalnie. Gospodarka Szwecji we erze
mocarstwowości, Mówią wieki 1995, nr 3Rostworowski E., Związek między trzema datami 1740–1762–1772, Mówią wieki
1972, nr 7Salmonowicz S., Młodość Fryderyka króla pruskiego, Mówią wieki 1977, nr 2Serczyk Władysław, Powstanie Pugaczowa, Mówią wieki 1973, nr 6Strzelczyk J., Kręte drogi dyplomacji brandenburskiej za rządów „Wielkiego Elektora”,
Mówią wieki 1979, nr 6Włodarczyk T., Ród Kalksteinów, Mówią wieki 1996, nr 8
29. Upadek państwa polskiego:Barańczak M., Książę złodziei, Mówią Wieki 1989, nr 8Drozdowski M., Zamach na Stanisława Augusta, Mówią Wieki 1982, nr 1 i 3Michalski J., I Rozbiór Polski. Przyczyny i reakcje, Mówią Wieki 1972, nr 8Rózga Z., Bitwa pod Olmontami, Mówią Wieki 1962, nr 6Szczygielski W., Spory o konfederację barską, Mówią Wieki 1968, nr 10Woltanowski A., Na szlakach zesłań barskich, Kazamaty kijowskie, Mówią Wieki
1988, nr 2Woltanowski A., Na szlakach zesłań barskich. Do Kazania, Tobolska i dalej, Mówią
Wieki 1988, nr 3Woltański A., Na szlakach zesłań barskich. Do Kijowa, Mówią Wieki 1988, nr 1Zielińska Z., Imitacja przymierza. Plany sojuszu polsko-rosyjskiego w początkach
panowania Stanisława Augusta, Mówią Wieki 1994, nr 12
30. Oświecenie i klasycyzm:Affek M., Przeciw okrucieństwu kar, Mówią wieki 1991, nr 1Cegielski T., Sekrety „sztuki królewskiej” w XVIII wieku, Mówią wieki 1986, nr 2Coutin C., Maria Antonina – mecenas sztuki, Mówią wieki 2005, nr 1Drozdowski M., Działalność Komisji Edukacji Narodowej, Mówią wieki 1974, nr 1Gawerski A., Książka francuska w epoce Oświecenia, Mówią wieki 1971, nr 9Grochulska B., Program modernizacji Rzeczypospolitej w II połowie XVIII wieku,
Mówią wieki 1981, nr 4Grochulska B., U źródeł nowoczesnej szkoły, Mówią wieki 1963, nr 9Grochulska, B., Miejsce Kościoła w polskim Oświeceniu, Mówią wieki 1990, nr 11Gryczka M., Rzeczpospolita wedle księdza Kołłątaja, Mówią wieki 2000, nr 2Grześkowiak-Krwawicz A., Oświeceni Francuzi o Stanisławie Auguście, Mówią wieki
1988, nr 6Kołakowski A., Rozum krytyczny, Mówią wieki1994, nr 3Król A., Jakub Frank - mesjasz żydowski, Mówią wieki 2001, nr 7
147
Kruchow E., Oswobodzenie chłopów w Danii, Mówią wieki 1962, nr 6Kwiatkowski E., Powstanie sceny narodowej, Mówią wieki 1961, nr 9Midzio J., Franciszek Florain Czaki – kartograf i inżynier polski w XVIII wieku, Mówią
wieki 1978, nr 8Mierzwiński H., Księżna pani na Kocku i Siemiatyczach, Mówią wieki 1989, nr 2Sikora A., W spojrzeniu Boga, Mówią wieki 1997, nr 2Sołtan A., Księgozbiory warszawskie w XV-XVIII w., Mówią wieki 1976 , nr 7Szwankowska H., Mieszkanie warszawskie sprzed dwustu lat, Mówią wieki 1964,
nr 2Szwankowski E., Wolter w teatrze polskiego oświecenia, Mówią wieki 1960, nr 1Turnau I., Ubiór warszawskich dzieci i młodzieży w XVIII wieku, Mówią wieki 1964,
nr 1Turnau I., Warszawscy urzędnicy w dobie Oświecenia, ,Mówią Wieki 1968, nr 5Wołoszyński R. W., Ostatni alchemik króla Jegomości, Mówią wieki 1960, nr 11
31. Rewolucje i ich znaczenie w dziejach nowożytnego świata:Borucki B., Valmy 1792 – zwycięstwo w imię rewolucji, Mówią wieki 2000, nr 12Kalinowska A., Jakuba I Stuarta sen o Rosji, Mówią wieki 2001, nr 8Libiszowska Z., Narodziny niepodległości Stanów Zjednoczonych, Mówią wieki
1965, nr 8Libiszowska Z., Powstanie Stanów Zjednoczonych, Mówią wieki 1976, nr 7Łepkowski T., Danton, Mówią wieki 1963, nr 2Manikowski A., Wymyślona rewolucja, Mówią wieki 1995, nr 8Meller S., Stary kordelier, Mówią wieki 1981, nr 11Nieuważny A., Włochy 1796-1797. Początek sławy, początek legendy,, Mówią wieki
2001, nr 5Pomian R., Wojna, absolutyzm, modernizacja, rewolucja, Mówią wieki 1992, nr 10Rossi J., W jakobińskich więzieniach, Mówią wieki 1972, nr 12Rusinowa I., Konstytucja amerykańska – 1787 roku, Mówią wieki 1988, nr 5Rusinowa I., Kościuszko w Ameryce, Mówią wieki 1967, nr 9Skowronek J., Dąbrowskiego droga do Legionów, Mówią wieki 1968, nr 7Spieralska B., Rewolucja to rodzaj żeński, Mówią wieki 2002, nr 1Tomczak E., Tadeusz Kościuszko „ojcem” amerykańskiej artylerii. Opracowanie i wydanie
„Manewrów artylerii Konnej” Tadeusza Kościuszki, Mówią wieki 1990, nr 6
32. Europa w okresie przewagi francuskiej za Napoleona:Borkowski S., Pruski pogromca Napoleona, Mówią wieki 2002, nr 2Buniewicz N., Kodeks Napoleona w Księstwie Warszawskim, Mówią wieki 2001, nr 3Czubaty J., Rytm napoleońskiej Warszawy, Mówią wieki 1996, nr 2Goclon J., Polska na królu pruskim zdobyta, Mówią wieki 2002, nr 2Grundman M., Czarna legenda Napoleona, Mówią wieki 1980, nr 4Grzelak Cz., Bitwa pod Raszynem 1809 , Mówią wieki 1990, nr 12Karpińska M., 18 Brumaire’a Napoleona Bonaparte, Mówią wieki 2000, nr 4Nałęcz D., Dwa oblicza etosu legionowego, Mówią wieki 1995, nr 7Nieuważny A., Włochy 1796-1797. Początek sławy, początek legendy – wojny
napoleońskie, Mówią wieki 2001, nr 5Rosner A., Obraz wolnej, nowej Polski, Mówią wieki 1982, nr 2Różański P., Wagram 6 lipca 1809, Mówią wieki 2001, nr 5Szaniawski J., Austerlitz, Mówią wieki12/1970
33. System wiedeński w Europie i jego funkcjonowanie:Skowronek J., Tańczący kongres, Mówią wieki 1962, nr 10 i 12
148
34. Zmiany gospodarczo-społeczne w XIX wieku:Isacson M., Rewolucja przemysłowa w Skandynawii, Mówią wieki 1995, nr 3Jezierski A. i Zawadzki S. M., Od fryszerki do martena, Mówią wieki 1960, nr 6Kaczyńska E., Szybciej – dalej, Mówią wieki 1993, nr 3Kochanowicz J., Dlaczego Europa – raz jeszcze, Mówią wieki 1987, nr 11Kochanowicz J., Kwestia chłopska w XIX i XX wieku, czyli jak chłopi stali się
obywatelami Mówią wieki 1993, nr 2Kolej żelazna, Mówią wieki 1962, nr 8Kowalski W., Złoty wiek kolei żelaznych, Mówią wieki 1977, nr 5Kozierkiewicz E., Telefon, Mówią wieki 1977, nr 1Szelągowska G., Geneza państwa dobrobytu. Model skandynawski , Mówią wieki
1995, nr 3Szlanta P., Pociągiem do Bagdadu. Kolej bagdadzka 1888-1918, Mówią wieki 2004,
nr 2Wind B. W., Kanał Panamski, Mówią wieki 1990, nr 7Wituch T., Budowa kanału sueskiego, Mówią wieki 1970, nr 4Żelichowski R., William Lindley – człowiek, który skanalizował Europę, Mówią wieki
2000, nr 7
35. Stare i nowe idee:Grinberg D., Dziewiętnastowieczni anarchiści. Mity i rzeczywistość, Mówią wieki
1986, nr 6Kasprowicz R., Rembrandt, Rembrandt über alles, Mówią wieki 2003, nr 11Kopczyński M., Widmo Komunizmu, Mówią wieki 2003, nr 4Kwiatkowski P., Konserwatyzm, Mówią wieki 1985, nr 11Kwiatkowski P., Postęp, Mówią wieki, 1985, nr 9Kwiatkowski P., Ewolucjonizm, Mówią wieki 1986, nr 7Kwiatkowski P., Socjalizm utopijny, Mówią wieki1986, nr 1Kwiatkowski P., Trudna sztuka wolności, Mówią wieki, 1986, nr 11Petrozolin-Skowrońska B., Fin de siècle po damsku, Mówią wieki 1977, nr 9 i 10Pleskot P., Owen – człowiek, który wynalazł współczesność, Mówią wieki 2002, nr 7Sikora A., Użyteczność - czyli prawda, Mówią wieki, 1996, nr 4Sujecki J., Terror zaczepny i odporny, Mówią wieki 1981, nr 12
36. Praca organiczna i działalność spiskowo-powstańcza w dziejach narodu polskiego w XIX wieku:Bohun T., Partyzanci powstania styczniowego, Mówią wieki 2003, nr 1Cegielski T., Sentymentalny kaprys czy polityczna przyjaźń?„Niemiecka przyjaźń dla
Polski” 1791-1848, Mówią wieki 1985, nr 5Czubaty J., W służbie czarnych orłów Polscy ochotnicy w armiach zaborczych
w latach 1795-1815, Mówią wieki 2001, nr 6Dylągowa H., Dwa tajne związki Waleriana Łukasińskiego, Mówią wieki, 1967, nr 11Dylągowa H., Sąd Sejmowy 1827-1829, Mówią wieki1968, nr 10Grzybowska W., Przyczyny klęski. Powstanie listopadowe w oczach uczestników,
Mówią wieki 1979, nr 8Jagiełło B., Walki powstańcze 1863 r. na Mazowszu Południowym, Mówią wieki
1978, nr 3Kalembka S., Uwięzienie Szymona Konarskiego 27 maja 1838 roku wedle
zapomnianej relacji, Mówią wieki 1988, nr 4Kalembka S., Wróg zewnętrzny i nieprzyjaciel „domowy” w opiniach Wielkiej
Emigracji, Mówią wieki 1985, nr 8Karpińska M., Satrapa i insurgenci, Mówią wieki 1999, nr 11
149
Kąkolewski I., Europa wobec powstania styczniowego, Mówią wieki 2003, nr 4Kieniewicz S., Polska przed stu laty, Mówią wieki 1968, nr 1Kieniewicz S., Powstanie poznańskie 1848 roku, Mówią wieki 1960, nr 12Koberdowa I., Tajemnice węglarskiego spisku, Mówią wieki 1968, nr 8Krzywobłocka B., Bardzo dziwna rodzina, czyli saga panów na Kórniku , Mówią wieki
1968, nr 2Kwiatkowski P., Pozytywizm, Mówią wieki 1986, nr 4Kwiatkowski P., „Pierwszy pozytywizm”, Mówią wieki1986, nr 5Kwiatkowski P., Pozytywizm warszawski, Mówią wieki, 1986, nr 6Łubieński T., Gra na śmierć i życie, Mówią wieki 2003, nr 1Marchlewicz K., Szpiedzy i emigranci, Mówią wieki 2004, nr 10Matusik P., Między gimnastyką a polityką: z dziejów „Sokoła” polskiego 1867-1914,
Mówią wieki 1996, nr 6Mycielski M., Roboty sejmikowe Prota Lelewela, Mówią wieki, 1995, nr 1Petrozolin-Skowrońska B., Normalizacja i terroryzm 1862, Mówią wieki 1988,
nr 6 i 7Petrozolin-Skowrońska B., Wierni do końca, Mówią wieki 1983, nr 6Rusin J., Traugutt – bohater narodowego mitu, Mówią wieki 2003, nr 1Sikora A., Ewangelia i rewolucja, Mówią wieki 1999, nr 9Sikora A., W kręgu nowego objawienia, Mówią wieki 1999, nr 4
Sikorska-Kulesza J., Murawiew – kat Litwy i zbawca Rosji, Mówią wieki 2003, nr 1Skowronek J., Konspiracja Ściegiennego, Mówią wieki 1973, nr 2Skowronek J., Rząd Narodowy powstania listopadowego, Mówią wieki 1980, nr 5Szal E., Sejm Królestwa Polskiego w powstaniu 1830-1831 roku, Mówią wieki 1980,
nr 2Szarota T., Millenerzy , Mówią wieki 1964, nr 6Szlanta P., Admirał Gopła, Mówią wieki 2001, nr 9Szlanta P., Bismarcka wojna z Kościołem. Kulturkampf (1871-1887), Mówią wieki
1003, nr 12Szwarc A., Czy Wielopolski miał szansę, Mówią wieki 2003, nr 1Tobera M., Cenzura prasy w zaborze rosyjskim na przełomie XIX i XX wieku, Mówią
wieki 1991, nr 12Treściński T., Wyzuci z majątku. O konfiskatach w zaborze rosyjskim, Mówią wieki
2002, nr 9Trynkowski J., Sybir – etap, Mówią wieki, 1991, nr 10Wawrykowa M., „Panta Koina”, Mówią wieki 1967, nr 5Wawrykowa M., Związek Wolnych Polaków, Mówią wieki, 1967, nr 6Woltanowski A., Warszawskie Królewskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk 1800-1832,
Mówią wieki, 1968, nr 11Zielińska M., Od pięciu ofiar do pięciu szubienic, Mówią wieki 1985, nr 1Żewłakow K., Dzieło Abrahama Sterna w Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół
Nauk, Mówią wieki 1980, nr 9
37. Zmiany polityczne na świecie w drugiej połowie XIX wieku:Adamski Ł., Druga Rzesza – droga do państwa narodowego, Mówią wieki
11/2003Boruski M., Włochy w trójprzymierzu, Mówią wieki 7/1981Czapliński M., Wyścig zbrojeń morskich przed I wojną światową (1890-1914), Mówią
wieki 1979, nr 11Grafowski M., Czas hańby. Deportacje i próby zagłady Indian Ameryki Północnej
w XIX wieku., Mówią wieki 1998, nr 10Gygiel Sz., Bohaterowie drugiej ojczyzny, Mówią wieki 2003, nr 6
150
Janowski M., Łączą czy dzielą? , Mówią wieki 1995, nr 6Kozubal M., Kurdyjska republika mahabadzka, Mówią wieki 1989, nr 7Kucharzewski J., Aleksander II – reformator czy despota, Mówią wieki 2003, nr 1Kula M., Simon Bolivar. Fiasko koncepcji zjednoczenia Ameryki dziś zwanej Łacińską,
Mówią wieki 1977, nr 8Majewski P. M., Od Mozy po Kłajpedę, Mówią wieki 2003, nr 11Mathea E., Z przeszłości czarnego lądu, Mówią wieki, 1967, nr 11Morzycki-Markowski M., W stepie szerokim. Rosyjski podbój Azji Środkowej, Mówią
wieki 2002, nr 5Serwatka T., Na drodze do „Entente cordiale”. Tajne układy francusko-włoskie z lat
1900-1902, Mówią wieki, 1992, nr 10Stępniewska-Holzer B., Państwo Mahdiego w Sudanie, Mówią wieki 1993, nr 5Szczepłek J., Powstanie II Rzeszy, Mówią wieki 1971, nr 8Szelągowska G., „Drang nach Norden”. Z dziejów pruskiej ekspansji na północ.,
Mówią wieki 1987, nr 7Szlanta P., Długi skok „pantery” , Mówią wieki 1999, nr 9Szlanta P., Narodziny ententy, Mówią wieki 2004, nr 8Szlanta P., Niemiecki sen o Chinach, Mówią wieki 1997, nr 3Szlanta P., Rozdzieranie perskiego dywanu, Mówią wieki 2001, nr 3Szlanta P., Wojna przełożona. Bośniacki kryzys aneksyjny 1908/1909, Mówią wieki
2005, nr 5Winid B., Wojna amerykańsko-hiszpańska 1898 roku, Mówią wieki 1/1987Wojtczak J., Vicksburg 1863. Mistrzowska kampania generała Granta, Mówią wieki
2003, nr 3
38. Wpływ przemian ustrojowych w drugiej połowie XIX w. na rozwój form aktywności społecznej:Grylicka-Rewera M., Głosowanie dla kobiet, Mówią wieki 2005, nr 7Janowski M., Nowy styl w polityce, czyli koniec epoki liberalnej, Mówią wieki 1995,
nr 2Kaczyńska E., Masy wkraczają w historię, Mówią wieki 1993, nr 5Łysakowski P., Żelazny kanclerz Otto von Bismarck 1815-1898, Mówią wieki 1991,
nr 5Piber A., Stany Zjednoczone u progu XX wieku, Mówią wieki 1977, nr 5Szelągowska G., Od Absolutyzmu oświeconego do monarchii konstytucyjnej.
Przemiany ustrojowe w Danii w I połowie XIX wieku, Mówią wieki 1988, nr 8
39. Wizje państwa i społeczeństwa w programach polskich partii politycznych:Grinberg D., Z dziejów polskiego anarchizmu, Mówią wieki 1981, nr 11Krzywobłocka B., Proletariat, Mówią wieki 1972, nr 8Myśliński J., Encyklopedia polskiego ruchu robotniczego 1906-1918, Mówią wieki
1983, nr 2Notkowski A., W zaraniu socjalizmu polskiego, Mówią wieki 1982, nr 7 i 8Pruss W., Rewolucja 1905 roku w Królestwie Polskim, Mówią wieki 1982, nr 1Sobczak J., SDKPiL a kwestia narodowa, Mówią wieki 1975, nr 7Ziaja L., Przywódca partii „Proletariat” Ludwik Waryński, Mówią wieki 1977, nr 2Żarnowska A., Klasa robotnicza wobec ruchu socjalistycznego w Królestwie Polskim
w końcu XIX wieku, Mówią wieki 1983, nr 5Żarnowska A., Kultura polityczna społeczeństwa Królestwa Polskiego w dobie
rewolucji 1908-1907, Mówią wieki 1985, nr 8
151
40. Kultura europejska XIX wieku:Grinberg D., Wczesny film niemy jako zwierciadło swojej epoki, Mówią wieki 1985,
nr 12Kabied L. W., Wynalazek kina , Mówią wieki 1964, nr 1Mościcki T., Fotografia: kłopotliwa muza, Mówią wieki, 1994, nr 9Sikora A., Drugi brzeg nihilizmu, Mówią wieki 1996, nr 7
41. Znaczenie I wojny światowej w dziejach Europy i świata:Brudek P., Erich Ludendorff – wódz totalny, Mówią wieki 2003, nr 11Brudek P., Pancerni kowboje. Amerykańskie czołgi w pierwszej wojnie światowej,
Mówią wieki 2004, nr 8Dziewanowski M.K., Farys z Oksfordu, Mówią wieki 1994, nr 1Frącki E., Pierwsza wojna światowa 1914-1918, Mówią wieki 1978, nr 11Leleszyński J., W stalowym pancerzu, Mówią wieki 1974, nr 10Łuczak W., Ci wspaniali straceńcy w swoich płóciennych maszynach, Mówią wieki
2002, nr 1Rosen-Zawadzki K., Bitwa nad Marną 5-10 IX 1914r , Mówią wieki 1965, nr 9Rosen-Zawadzki K., I wojna światowa 1914-1918, Mówią wieki, 1964, nr 12Sądecki J., Bitwa nad jeziorami mazurskimi, Mówią wieki 1980, nr 4Szlanta P., Klęska u wrót Bagdadu. Kut al-Amara 1915-1916, Mówią wieki 2003, nr 5Wrzosek M., Działania militarne pierwszej wojny światowej , Mówią wieki 1984, nr 10Wrzosek M., Niemieckie gazy trujące podczas I wojny światowej, Mówią wieki 1986,
nr 2
42. Odbudowa Polski po I wojnie światowej:Achmatowicz A., Sprawa Polski 1914-1917, Mówią wieki 1967, nr 7 i 8Balcerek W., Polska i sąsiedzi (1918-1923), Mówią wieki 1991, nr 3Chamot M., Generał Stanisław Taczak. Pierwszy głównodowodzący powstania
wielkopolskiego, Mówią wieki 1986, nr 4Korkus M., Pomoc powstańcom śląskim (1919-1921), Mówią wieki 1984, nr 1Mańczuk T., Z Orłem przeciw Pogoni. Powstanie sejneńskie 1919 roku, Mówią wieki
2003, nr 10Meller S., W oczach obcego. Francuska bezpieka o Polakach w czasie pierwszej
wojny światowej, Mówią wieki 1993, nr 9Molenda J., Rola głównych nurtów politycznych w odzyskaniu niepodległości Polski
w 1918 roku, Mówią wieki 1988, nr 11Molenda J., Rola robotników i chłopów w odzyskaniu niepodległości państwa
polskiego w 1918 r., Mówią wieki 1978, nr 8Molenda J., Ziemianie, burżuazja i inteligencja a odzyskanie niepodległości Polski
w 1918 roku, .Mówią wieki 1978, nr 10Nałęcz T., Sprawa polska w I wojnie światowej „Mówią wieki”, 1983, nr 1 i 2Nałęcz T., Wyłanianie się Rzeczypospolitej, Mówią wieki 1988, nr 11Nałęcz T., Drogi do niepodległości, Mówią wieki 1988, nr 10Nałęcz T., Niepodległość Polski w myśli politycznej Józefa Piłsudskiego, Mówią wieki
1989, nr 5Parafanowicz H., Spawa polska w polityce Woodrowa Wilsona w czasie I wojny
światowej, Mówią wieki 1991, nr 3Rudnicki Sz., Poglądy na genezę niepodległości Polski w 1918 r., Mówią wieki 1981
nr 12 i 1982 nr 1Snopko J., Wyprawa wileńska 1919 roku, Mówią wieki 1990, nr 11Szczepański J., Kontrowersje wokół bitwy warszawskiej 1920 roku, Mówią wieki
2002, nr 8
152
Wieczorkiewicz P. P., Polska polityka zagraniczna 1918-1925, Mówią wieki 1982, nr 2
Wrzosek M., Rok 1920 (cz. 1). Wyprawa na Kijów, Mówią wieki 1988, nr 7Wrzosek M., Rok 1920 (cz. 5) Bitwa pod Brodami, Mówią wieki 1989, nr 1Wrzosek M., Armia Polska we Francji (czerwiec 1917- kwiecień 1919), Mówią wieki
1988, nr 1Wrzosek M., Legiony Polskie 1914-1918, Mówią wieki 1982, nr 5Wrzosek M., Bitwa pod Górą Świętej Anny, Mówią wieki 1966, nr 6Wrzosek M., Bitwa warszawska 1920 r, .Mówią wieki 1985, nr 8Wrzosek M., Kaniów , Mówią wieki 1968, nr 10Wrzosek M., Polski czyn zbrojny w I wojnie światowej, Mówią wieki 1983, nr 5Wrzosek M., Powstania śląskie, Mówią wieki 1970, nr 4Wrzosek M., Rok 1920 (cz. 2) Powstrzymanie pierwszej ofensywy Tuchaczewskiego.
(14 V – 5 VI 1920 rok), Mówią wieki 1988, nr 8Wrzosek M., Rok 1920 (cz. 3). Czerwiec: Odwrót z Ukrainy, Mówią wieki 1988, nr 9Wrzosek M., Rok 1920 (cz.4) Ofensywa Tuchaczewskiego, Mówią wieki 1988, nr 10
43. Problemy gospodarcze dwudziestolecia międzywojennego:Drozdowski M. M., Centralny Okręg Przemysłowy Plany i realizacja, Mówią wieki
1987, nr 9Łopatniuk S., Z dziejów współpracy gospodarczej Polska – ZSRR w latach
międzywojennych, Mówią wieki, 1976, nr 12Walczak Z., Gospodarcze problemy II Rzeczypospolitej, Mówią wieki 1981, nr 4
44. Agresywna polityka państw totalitarnych w dwudziestoleciu międzywojen-nym:Balcerak W., Powstanie Ligi Narodów, Mówią wieki 1968, nr 12Bartnicki A., Konflikt mandżurski, Mówią wieki 1964, nr 7 i 8Czajka M, Hiszpania. Przyczyny i przebieg wojny domowej 1936-1939, Mówią wieki
1981, nr 10Lewandowski J., Locarno 1925, Mówią wieki 1961, nr 9Machcewicz P., Dwie Hiszpanie – wojna domowa 1936-1939, Mówią wieki 1999,
nr 3Machniewicz P., Frankizm. Analiza ruchu politycznego, Mówią wieki 1990, nr 8Miłkowski T., Hiszpanie przeciw Hiszpanom. Paracuellos del jarama. 1936, Mówią
wieki 1995, nr 5Serwatka T., Faszyzm włoski, Mówią wieki 1993, nr 10
45. Druga wojna światowa:Berghauzen J., III Rzesza a Czechosłowacja, Mówią wieki 1975, nr 5Berghauzen J., III Rzesza a Słowacja, Mówią wieki 1975, nr 6Bielski M., Mokra 1939, Mówią wieki 1981, nr 10Bielski Mieczysław, Wrześniowe boje Wołyńskiej Brygady Kawalerii, Mówią wieki
1979, nr 9Bork B., Lądowa obrona wybrzeża w 1939 roku, Mówią wieki 1983, nr 9Bzowski M., Wynaleźć, aby wygrać, Mówią wieki 1995, nr 5Charmley J., Wielka Brytania w II wojnie światowej, Mówią wieki 1995, nr 8Dmitrów E., Mittgart nad Wołgą. O nazistowskiej mitologii Wschodu, Mówią wieki
1996, nr 9Duraczewski E., Francja w opiniach polski podziemnej (1940-1944), Mówią wieki
1978, nr 3Duraczyński E., Przed wybuchem wojny, Mówią wieki 1989, nr 9
153
Gilbert M., Winston Churchill, Mówią wieki 1995, nr 8Hortyński S., Upadek Singapuru, Mówią wieki 1973, nr 1Iwanowski W., Bitwa nad Bzurą, Mówią Wiek 1972, nr 10Jurga T., Kawaleria II Rzeczypospolitej, Mówią wieki 1977 nr 9Jurga T., Obrona Polski 1939, Mówią wieki 1990, nr 9 i 10Kędzierski J., Czarny dzień lotnictwa brytyjskiego, Mówią wieki 1961, nr 7Kochanowicz T., Czy można było uniknąć klęski 1939 roku?, Mówią wieki
(nr specjalny)Krwawicz M., O polskich wyższych dowódcach we wrześniu 1939 r., Mówią wieki,
1979, nr 9Krząstek T., „Brad” – Omar Bradley, Mówią wieki 1987, nr 3Krząstek T., Dwight Dawid Eisenhower, Mówią wieki 1987, nr 8Kubisz B., Obrońcy Poczty Gdańskiej: chwała i zbrodnia, Mówią wieki 2004, nr 8Lang W., Zamach na Heydricha, Mówią wieki 1972, nr 5Lewandowska S., Prasa we wrześniu 1939 roku, Mówią wieki 1977, nr 9Łossowski P., Inkorporacja państw bałtyckich do ZSRR , Mówią wieki 1990, nr 7Majewski P. M., Powstanie pod Tatrami, Mówią wieki 2000, nr 2Maresch E., Katastrofa w Gibraltarze. Po 60 latach wciąż tajemnica, Mówią wieki
2003, nr 7Miniewicz J., Wał Atlantycki, Mówią wieki 1980, nr 12Naziębło J., Aliancka inwazja na Sycylię w 1943 roku, Mówią wieki 1985, nr 1Ney-Krwawicz M., Obrona Lwowa w 1939 roku, Mówią wieki 1988, nr 9Nososad R., Największa bitwa pancerna września (Tomaszów Lubelski 18-20
września 1939), Mówią wieki 1980, nr 9Pawłowski E., Kawaleria polska w 1939 r, Mówią wieki 1991, nr 1Rawski T., Operacja Overlord, Mówią wieki 1984, nr 6Rawski T., Wiosna roku 1945 na Zachodzie, Mówią wieki 1985, nr 7Rzepniewski A., Produkcja lotnicza mocarstw walczących w drugiej wojnie światowej,
Mówią wieki 1962, nr 2Sawicki T., Bitwa w Ardenach. Grudzień 1944-styczeń 1945, Mówią wieki 1974,
nr 6Szelągowska G., W obronie państwa dobrobytu, kolaboracja w państwach
nordyckich w latach II wojny światowej, Mówią wieki 1996, nr 1Tarczyński M., Międzyrzecka „Linia Maginota”, Mówią wieki 1974, nr 8Teleszyński J., W stalowym pancerzu. Czołgi na frontach II wojny światowej, Mówią
wieki 1974, nr 12Urbańczyk T., Wojna radziecko-fińska (1939-40), Mówią wieki 1991, nr 7Wieczorkiewicz P. P., Wrzesień 1939 – próba bilansu, Mówią wieki 2002, nr 9Wilanowski J., Mołotow w Berlinie, Mówią wieki 2/1989Zapolski S., Czarny Smok, Mówią wieki 1972, nr 1Zapolski S., Finał na Dalekim Wschodzie, Mówią wieki, 1986, nr 1Zapolski S., Pearl Harbor, Mówią wieki 1972, nr 11Zapolski S., Wojna na Dalekim Wschodzie, Mówią wieki 1985, nr 12Ziaja L., Stalingrad – największa bitwa II wojny światowej, Mówią wieki 1978, nr 2Ziaja Leon, Na Łuku Kurskim, Mówią wieki1978, nr 8Zuziak J., Alianci na froncie włoskim, Mówią wieki 2004, nr 5
46. Polityk okupantów podczas wojny:Bonarczuk M., Módlcie się do swego Boga, Mówią wieki 1998, nr 8Borek M., Wspomnienia ze służby wojskowej w Czerwonej Armii, Mówią wieki 1994,
nr 5Chabuda M., Brytyjskie reakcje na zbrodnię katyńską, Mówią wieki 1988, nr 12
154
Dziadosz E., Gryń E., Marciakówna F., Marszałek J., Murawska Z., Majdanek 1941-1944, Mówią wieki 1962, nr 1 i 2
Klejn Z., Przerwana zagłada, Mówią wieki 2003, nr 6Podolska A., „Policja żydowska” w Getcie warszawskim 1940-1943, Mówią wieki
1996, nr 1Sujecki J., Zieleniak, Mówią wieki 1979, nr 8Tokarz Z., Eksterminacja dzieci polskich podczas okupacji hitlerowskiej, Mówią wieki
1979, nr 5Wróbel P., „Społeczeństwo zagrożone” w „Dzienniku lat okupacji” Zygmunta
Klukowskiego, Mówią wieki 1985, nr 5
47. Społeczeństwo polskie wobec okupacji:Basarabowicz T., Brytyjskie wojska powietrzno-desantowe, Mówią wieki 1988, nr 12Białek W., Niszczyciel ORP „Grom”, Mówią wieki 1974, nr 6Białek W., Niszczyciele ORP „Garland” i „Piorun”, Mówią wieki 1977, nr 6Białek W., ORP „Orzeł”Mówią wieki 1974, nr 3Białek Władysław, ORP „Błyskawica”, Mówią wieki 1975, nr 2Biegański W., Na zachodnich frontach II wojny światowej , Mówią wieki 1969, nr 10Borodziej W., Polska walcząca. Formy oporu w Generalnym Gubernatorstwie 1939-
1944, Mówią wieki 3,4 i 5/1989, nr 3, 4 i 5Chojczyk L., Komisariat przy Sienkiewicza, Mówią wieki 1996, nr 1Duraczyński E., Powstanie warszawskie – motywy decyzji, Mówią wieki 1984, nr 8Engelking B., Powstanie w święto Pesach, Mówią wieki 2003, nr 4Figauzer E., Nie tylko Enigma, Mówią wieki 2002, nr 7Friedl J., Niechciani goście. Brygada Świętokrzyska NSZ w Czechosłowacji, Mówią
wieki 2004, nr 4Gałązka S., Bataliony Chłopskie (1940-1944), Mówią wieki 1983, nr 7Gałązka S., Bataliony Chłopskie na Rzeszowszczyźnie, Mówią wieki 1981, nr 1Gross J., Raport Jana Karskiego o stosunkach polsko-żydowskich w czasie wojny,
Mówią wieki 1992, nr 11Iwanowski W., Polski epos żołnierski, Mówią wieki 1970, nr 10, 11 i 12Iwanowski W., Strzelcy karpaccy w kampanii afrykańskiej, Mówią wieki 1972, nr 4Iwanowski W., Żołnierze w walce o swoją ojczyznę, Mówią wieki 1974, nr 11 i 12Kasprzak J., Polscy lotnicy w obronie Francji, Mówią wieki 1983, nr 8Kisielewski T. A., Tajemnice tragedii w Gibraltarze, Mówią wieki 2001, nr 12 i 2002,
nr 1Krawczyk J., Jedwabne i my, Mówią wieki 2003, nr 3Kubiak W., W lasach janowskich i Puszczy Solskiej, Mówią wieki1980, nr 4Kulwieć J., Tajna Politechnika (1939-1944), Mówią wieki 1975, nr 8Madej K., Uzbrojenie i umundurowanie w powstaniu warszawskim, Mówią wieki
1977, nr 8Milczyński S., Dziennik powstańca, Mówią wieki 1992, nr 12Morawski Sz., Generał na białym koniu, Mówią wieki 2004, nr 5Mróz S., Powstanie na Pradze, Mówią wieki 2004, nr 10Natkowska M., Żydzi a powstanie warszawskie, Mówią wieki 2004, nr 10Przemyski A. P., Alianckie zrzuty dla Armii Krajowej, Mówią wieki 1987, nr 9Przemyski A. P., Początki alianckiej pomocy dla konspiracji w Polsce, Mówią wieki
1987, nr 8Ratajczyk L., Bitwa pod Lenino, Mówią wieki 1978, nr10Rawski T., Monte Cassino, Mówią wieki 1984, nr 5Rosen-Zawadzki K., Po wrześniu 1939 r. Polityczne i militarne następstwa kampanii
1939 r., Mówią wieki 1963, nr 9
155
Wawer Z., Na straży pól naftowych. Wojsko polskie w Iraku 1942-1943, Mówią wieki 2004, nr 2
Wawer Z., Polska bitwa o Monte Cassino, Mówią wieki 2004, nr 5Wawer Z., Stanisław Sosabowski – niepokorny generał, Mówią wieki 2004, nr 10Winnicka H., Wizja Polski w publicystyce konspiracyjnej, Mówią wieki 1974, nr 10Wojtczak A., Bitwa o szyny, Mówią wieki 1980, nr 6Wrzosek M., Bitwa w lasach Lipskich i Janowskich, Mówią wieki 1972, nr 2Zapolski S., Operacja Falaise, Mówią wieki 1984, nr 8Ziaja L, Żołnierskie drogi do zwycięstwa, Mówią wieki 1978, nr 10Ziaja L., Polski wkład w zwycięstwo, Mówią wieki 1975, nr 4Ziółek Z., Akcja „N”, Mówią wieki 1967, nr 1
48. System jałtańsko-poczdamski na świecie po II wojnie światowej:Bankowicz M., Kambodżańska epopeja wojenna, Mówią wieki 1996, nr 4Bankowski M., Chińska wojna domowa (1945 – 1949), Mówią wieki 1996, nr 4Dołęgowski T., Praska Wiosna 1968-1969, Mówią wieki 1991, nr 2Dudek A., Konflikt kubański, Mówią wieki 1996, nr 11Kochanowicz T., Konferencja w Teheranie , Mówią wieki 1994, nr 3 Kochanowski J., Węgry Kádára. Kto nie przeciw nam ten z nami, Mówią wieki1995,
nr 11Kocian J., Lutowy zamach stanu w Czechosłowacji w 1948 roku, Mówią wieki 1997,
nr 4Krawczyk A., Od praskiej wiosny do „normalizacji”. Czechosłowacja w 1968 roku
i po nim, Mówią wieki 2004, nr 3Kula M., Trzeci Świat? A cóż to takiego?, Mówią wieki 1994, nr 1Leszczyński A., Korea 1950-53, Mówią wieki 1995, nr 5Machcewicz P., Mur i okolice, Mówią wieki 2000, nr 8Machcewicz P., Węgry 1956 - oblicza rewolucji, Mówią wieki 1990, nr 11Młynarz Z., Sierpień, 1968 Czechosłowacja, Mówią wieki 1990, nr 8Pernes J., Stalinizm w Czechosłowacji, Mówią wieki 1997, nr 4
49. Budowa systemu komunistycznego w Polsce po II wojnie światowej:Bankowicz B., „Księża patrioci”, Mówią wieki 1995, nr 10Dudek A., Z dziejów Kościoła katolickiego w epoce gomułkowskiej, Mówią wieki
1994, nr 11Duraczewski E., Moskiewski proces szesnastu, Mówią wieki 1989, nr 8Jarosz D., Na traktorze i z lizakiem, Mówią wieki 2000 nr 3Jarosz D., Ze słownika propagandy stalinowskiej: „K” – jak „kułak”, Mówią wieki
1990, nr 12Krajewski A., Jak wykuwało się film, Mówią wieki 2004, nr 12Lesiakowski K., Konspiracyjne Wojsko Polskie (1945-1948), Mówią wieki 1993, nr 10Misiło E., Akcja „Wisła”, Mówią wieki 1991, nr 3Paczkowski A., Referendum z 30 czerwca 1946 r, Mówią wieki 1995, nr 1Paczkowski A., Aparat bezpieczeństwa publicznego w Polsce (1944-1990), Mówią
wieki 1992, nr 12Paczkowski A., Polityczne i społeczne korzenie „nowej władzy” 1944-1948, Mówią
wieki 1996, nr 2Słabek H., Założenia i rzeczywistość ruchu spółdzielczości produkcyjnej (1948-60),
Mówią wieki 1983, nr 6Turlejska M., Pierwsze represje w latach Polski Ludowej, Mówią wieki 1990, nr 11Woźniczka Z., Polskie podziemie niepodległościowe (1945-1952), Mówią wieki
1991, nr 3
156
50. Kryzysy społeczno-gospodarcze i polityczne w PRL:Andrzej Jezierski, Spór o gospodarkę PRL, Mówią wieki 1994, nr 1 i 2Cegieła K., Kartki na szczęście. Reglamentacja dóbr w powojennej Polsce, Mówią
wieki 4/2002Eisler J., Rok 1968 – zderzenie dwóch porządków, Mówią wieki 1991, nr 2Friszke A., Polska Gierka, Mówią wieki 1995, nr 2Krajewski A., Polska Gierka – bilans „złotej dekady”, Mówią wieki 2003, nr 2Kula M., Marcowe błoto, Mówią wieki 2003, nr 3Machcewicz P., Dysydent i autokrata, Mówią wieki 1994, nr 10Machcewicz P., Poza placem defilad, Mówią wieki 1993, nr 10Machcewicz P., Wybory 1957 roku, .Mówią wieki 1995, nr 1Paczkowski A., Opozycja w Polsce w latach 1944-1989, Mówią wieki 1991, nr 7Rykowski Z., Władyka W., Polski październik 56, Mówią wieki 1986, nr 10, 11, 12Wielowieyska A., Związek Literatów Polskich i „List 34”, Mówią wieki 1991, nr 10
51. Znaczenie polskiej rewolucji „Solidarność”:Andronow J., Pod maską „Solidarności”, Mówią wieki 1995, nr 9Dudek L., Kościół w pierwszych dniach stanu wojennego, Mówią wieki 1992, nr 11Machcewicz P., Generał, „Solidarność”, stan wojenny, Mówią wieki 1992, nr 11Polska 1981 r. w oczach przyjaciół z bloku. Raport STASI, Mówią wieki 1995, nr 9
52. Kultura po II wojnie światowej:Fik M., Teatr pierwszej połowy lat pięćdziesiątych, Mówią wieki 1990, nr 8Godlewska J., Co na afiszu towarzyszu? Repertuar teatralny 1949-1955, Mówią
wieki 1995, nr 7Jarosz D., Jak słowo stawało się ciałem, Mówią wieki 1996, nr 10Krajewski A, Twórca manipulowany, Mówią wieki 2001, nr 11Marszałek R., Monokultura filmowa 1945-1980, Mówią wieki 1990, nr 9Paczkowski A., „Prasa nowego typu” 1944-1953, Mówią wieki 1990, nr 8Wielowieyska A., Iwaszkiewiczowski model Związku Literatów Polskich, Mówią wieki
1991, nr 6Zieliński P., Początki Warszawskiej Jesieni, Mówią wieki 2003, nr 10
157
Wydawnictwa źródłowe:
1. Boras Z., Serwański. M, Historia powszechna XVI wieku, teksty źródłowe, Poznań 1978
2. Druga Rzeczpospolita. Wybór dokumentów, A. Łuczak, J. R. Szaflik, Warszawa 19883. Druga wojna światowa. Wybór źródeł, Warszawa 19684. Dzieje Polski 1918-1939. Wybór materiałów źródłowych, opracował W. Serczyk,
Kraków 19905. Filipowicz S. i inni (red.), Historia idei politycznych: wybór tekstów źródłowych, tom
I i II, Warszawa 20026. Florkowska H., Francić M., Wybór tekstów źródłowych do historii Polski 1795-1918,
Kraków 19777. Galicja w dobie autonomicznej (1850-1914). Wybór tekstów, opracował
S. Kieniewicz, Warszawa 19528. Hemmerling Z., Nadolski M., Opozycja demokratyczna w Polsce 1976-1980. Wybór
dokumentów, Warszawa 19949. Historia 1789-1990. Wybór tekstów źródłowych do szkół średnich, opracowali
J. Eisler i M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 199510. Historia nowożytna 1648-1789. Wybór teksów, opracował K. Piwarski, Warszawa
195411. Historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych pod redakcją. B. Lesińskiego,
Poznań 199512. Historia Polski 1648-1764. Wybór tekstów, opracowali B. Baranowski, J. Bartyś,
J. Michalski, Warszawa 195613. Historia Polski 1764-1795. Wybór tekstów, opracował J. Michalski, Warszawa 195414. Historia Polski w liczbach. Ludność, terytorium, Warszawa 199415. Historia powszechna XIV-XV w. Wybór tekstów źródłowych, opracował M. Małowist,
Warszawa 195416. Historia powszechna. Czasy nowożytne 1640-1870, Wybór tekstów źródłowych pod
red. B. Krauzego, tom I, Warszawa 195117. Historia powszechna 1789-1918. Wybór tekstów źródłowych, opracowali
L. Jaśkiewicz, I. Rusinowa, T. Wituch, Pułtusk 199718. Historia powszechna 1918-1945. Wybór tekstów źródłowych, opracowali
W. Bonusiak, M. Kozaczka, A. Pasternak, Rzeszów 199019. Historia powszechna 1919-1991. Wybór tekstów źródłowych, opracowała
L. Mularska-Andziak, Pułtusk 199720. Historia ustroju państwa w tekstach źródłowych, opracowali B. Lesiński,
J. Walachowicz, Warszawa-Poznań 199221. Historia XIX i XX wiek. Wybór tekstów źródłowych, t. I: 1795-1864, pod red.
naukową A. Koseskiego, J. R. Szflika, R. Turkowskiego, Pułtusk 199722. Jakóbczyk W., Wielkopolska (1815-1914). Wybór źródeł, Wrocław 195423. Jedlicki M., Powszechna historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych,
Warszawa 196524. Kazimierski J., Kołodziejczyk R., Dzieje Mazowsza i Warszawy. Wybór źródeł,
Warszawa 196125. Kącka-Rutkowska B., Sadaj-Sado K., Stępka S., Najnowsze dzieje Polski 1914-1989.
Wybór źródeł, Warszawa 1997
158
26. Kocot K., Wolfke K., Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, Wrocław-Warszawa 1972
27. Lapter K., II wojna światowa (1939-1945), Dokumenty i materiały, Warszawa 196128. Lato S., Stankiewicz, Programy stronnictw ludowych. Zbiór dokumentów, Warszawa
196929. Lesiński B., Walachowicz J., Powszechna historia państwa i prawa – feudalizm. Wybór
tekstów źródłowych, Poznań 197130. Link-Lenczowski A., Magdziarz W., Sowa A., Wybór tekstów źródłowych z historii
powszechnej 1648-1789, Kraków 197631. Materiały z dziejów Polski 1945-1980. Od października 1956 do grudnia 1970,
Warszawa 198632. Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, t. I, Warszawa 196633. Panter A., Iluk J., Na tabliczce, papirusie i pergaminie. Źródła historyczne dla
uczniów szkoły średniej. Starożytność, średniowiecze, Kalisz 199734. Polska myśl polityczna XIX wieku. Wybór tekstów źródłowych z komentarzem, wyboru
dokonali J. Juchnowski, W. Kalicki, J. Tomaszewski, Wrocław 199935. Polska w latach 1795-1864. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii. Wybór
i opracowanie I. Rusinowa, Warszawa 198636. Polska w latach 1864-1918. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii. Pod
red. A. Galosa, Warszawa 198637. Polska w latach 1918-1939. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii, praca
zbiorowa pod red. W. Wrzesińskiego, Warszawa 198638. Polska w latach 1945-1956. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii, Wybór
i opracowanie Z. Kozik, współpraca E. Grzędziński, Warszawa 198739. Polskie programy socjalistyczne 1878-1918, opracował F. Tych, Warszawa 197540. Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866-1925, pod red. H.
Janowskiej i T. Jędruszczaka, Warszawa 198141. Powszechna historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych, wyboru dokonali
M. J. Ptak i M. Kinstler, Wrocław 199642. Prawdziwa historia Polaków. Ilustrowane wypisy źródłowe 1939-1945, opracowali
D. Baliszewski, A. Kunert, t. I: 1939-1942, Warszawa 1999, t. II: 1943-1944, Warszawa 1999, t. III: 1944-1945, Warszawa 2000
43. Prawo międzynarodowe i historia dyplomatyczna. Wybór dokumentów, opracował L. Gelberg t. I Warszawa 1954, t. II, Warszawa 1958, t. III, Warszawa 1960
44. Religie Wschodu i Zachodu. Wybór tekstów źródłowych, praca zbiorowa pod redakcją K. Banka, Warszawa 1991
45. Sierpowski S., Źródła do historii powszechnej okresu międzywojennego, t. I: 1917-1926, Poznań 1989, t. II: 1927-1934, Poznań 1992, t. III: 1935-1939, Poznań 1992
46. Sprawa polska w czasie drugiej wojny światowej na arenie międzynarodowej. Zbiór dokumentów, pod redakcją naukową S. Stanisławskiej, Warszawa 1965
47. Stolarczyk M., Wybór tekstów źródłowych z historii Polski 1795-1914, Rzeszów 1985
48. Stolarczyk M., Wybór tekstów źródłowych z historii powszechnej do 1789 roku, Rzeszów 1984
49. Stosunki polsko-radzieckie w latach 1917-1945. Dokumenty i materiały, Warszawa 1967
50. Teksty źródłowe do nauczania historii w szkole 1795-1864, opracował J. Kazimierski, Warszawa 1972
51. Wiek V-XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1999
159
52. Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 2001
53. Wiek XVI-XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1999
54. Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 2001
55. Wilder J. A., Okiem cudzoziemca. Ze wspomnień cudzoziemców o dawnej Polsce, Warszawa 1959
56. Wizje Polski. Programy polityczne lat wojny i okupacji 1939-1944, wybór, wstęp i opracowanie K. Przybysz, Warszawa 1992
57. Wybór tekstów źródłowych do historii państwa i prawa polskiego, tom I, część 1, opracował J. Sawicki, Warszawa 1952
58. Wybór tekstów źródłowych do historii powszechnej 1789-1815, opracował J. Willaume, Lublin 1975
59. Wybór tekstów źródłowych do historii powszechnej po II wojnie światowej, t. I: 1945-1955, wybór i opracowanie A. Basak i T. Marczak, Wrocław 1993
60. Wybór tekstów źródłowych z historii doktryn politycznoprawnych, t. I, wyboru dokonał i opracował J. Justyński, Toruń 1985
61. Wybór tekstów źródłowych z historii doktryn politycznoprawnych, t. II, A. Czarnota, J. Justyński, Toruń 1988
62. Wybór tekstów źródłowych z historii Polski 1815-1980, opracował J. Bojanowski, Toruń 1987
63. Wybór tekstów źródłowych z historii Polski w latach 1795-1864, opracowali S. Kieniewicz, T. Mencel. W. Rostocki, Warszawa 1956
64. Wybór tekstów źródłowych z historii powszechnej 1789-1815, opracował J. Kazimierski, Warszawa 1972
65. Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej, zesz. 5. Polska sztuka wojenna w latach 1563-1647, opracowali Z. Spieralski i J. Wimmer, Warszawa 1961.