KLOOSTERTUINENKLOOSTERTUINEN: VERLEDEN, HEDEN, TOEKOMST

Onderwerpen die hierna aan de orde komen:Onderwerpen die hierna aan de orde komen:

•• Karakteristieke kenmerken van kloostertuinenKarakteristieke kenmerken van kloostertuinen

•• Architectuur van kloostertuinen door de eeuwen heenArchitectuur van kloostertuinen door de eeuwen heen

•• Waardering en toekomst van kloostertuinen, gelet op het voorkomeWaardering en toekomst van kloostertuinen, gelet op het voorkomen n van typische van typische kloosterklooster--kenmerkenkenmerken en uit de historie overgeleverde en uit de historie overgeleverde groengroen--structurenstructuren en beplantingen beplanting

•• Restaureren/renoveren van en nieuwe functies zoeken voor Restaureren/renoveren van en nieuwe functies zoeken voor kloostertuinen kloostertuinen

Indien er meer beelden per dia worden getoond, begin dan links Indien er meer beelden per dia worden getoond, begin dan links (boven) en vervolgens met de klok mee.(boven) en vervolgens met de klok mee.

Karakteristieke kenmerken van kloostertuinenKarakteristieke kenmerken van kloostertuinen

•• muren, hoge hagen en / of grachten ter afsluiting van de buitenwmuren, hoge hagen en / of grachten ter afsluiting van de buitenwereld;ereld;

•• (pand)hof omringd door galerijen en/of een centrale tuin omringd(pand)hof omringd door galerijen en/of een centrale tuin omringd door door een een lanenstelsellanenstelsel, ten behoeve van bezinning, brevieren en processies;, ten behoeve van bezinning, brevieren en processies;

•• Autarkie (zelfvoorziening): Autarkie (zelfvoorziening):

weilanden met vee, akkers, moestuinen, boomgaarden, wijngaarden,weilanden met vee, akkers, moestuinen, boomgaarden, wijngaarden,visvijvers, boerderijen, stalgebouwen, een kippenhok, een brouwevisvijvers, boerderijen, stalgebouwen, een kippenhok, een brouwerij, rij, een broodbakkerij; een pomp(station), kassen, werkplaatsen etc.;een broodbakkerij; een pomp(station), kassen, werkplaatsen etc.;

•• begraafplaats, baarhuisje / kapel; begraafplaats, baarhuisje / kapel;

•• minder beschouwelijke ordes (19minder beschouwelijke ordes (19e e en 20en 20ee eeuw): eeuw):

bloemrijke siertuin, vormsnoei, arboretum, kruiswegstaties, bloemrijke siertuin, vormsnoei, arboretum, kruiswegstaties, LourdesgrotLourdesgrot, kapellen, , kapellen, calvariebergcalvarieberg;;

•• RecreatievoorzieningenRecreatievoorzieningen

Zie volgende 16 diaZie volgende 16 dia’’s.s.

Muur, boomsingel en gracht:Muur, boomsingel en gracht:Klooster St. Klooster St. CatharinadalCatharinadal OosterhoutOosterhout

Pandhof: Pandhof:

Berkel Enschot OLV Koningshoeve; Oosterhout St. Paulus-abdij;

Mamelis St.Benedictusberg

Moestuinen:Moestuinen:Klooster Klooster RedemptoristinnenRedemptoristinnen SambeekSambeek ((vmvm), 1965; Klooster Redemptoristen ), 1965; Klooster Redemptoristen

WittemWittem

Tabakoogst verwerken:Tabakoogst verwerken:Klooster Kapucijnen Helmond, ca. 1940 (Klooster Kapucijnen Helmond, ca. 1940 (vmvm))

Siertuinen/ bloementuinen:Siertuinen/ bloementuinen:Klooster Kapucijnen Breda; Klooster Kapucijnen Breda; ZrsZrs Franciscanessen Tilburg (Franciscanessen Tilburg (vmvm); Klooster ); Klooster

Redemptoristen Redemptoristen WittemWittem

Vormsnoei:Vormsnoei:Kapucijnen Breda Ca 1940; Klooster Kapucijnen Breda Ca 1940; Klooster St.AegtenSt.Aegten St.AgathaSt.Agatha; berceau ; berceau ZrsZrs OLV OLV

Visitatie Tilburg Visitatie Tilburg

BoomgaardenBoomgaarden: : boomgaard met bomen en bessenstruiken volgens 17boomgaard met bomen en bessenstruiken volgens 17ee eeuwseeuws gebruik geplant, gebruik geplant,

KarmelitessenKarmelitessen Sittard; boomgaard Kruisheren St. Sittard; boomgaard Kruisheren St. AegtenAegten St. St. AgathaAgatha

Visvijvers:Visvijvers:Klooster Klooster UrsulinenUrsulinen Uden (Uden (vmvm); Klooster ); Klooster StSt AegtenAegten Sint Sint AgathaAgatha

Bedrijfsgebouwen:Bedrijfsgebouwen:woning woning St.PaulusabdijSt.Paulusabdij, Oosterhout; kippenhok Klooster , Oosterhout; kippenhok Klooster KarmelitessenKarmelitessen Den Den

Bosch (Bosch (vmvm); boerderij St. ); boerderij St. CatharinadalCatharinadal Oosterhout; varkenskot Oosterhout; varkenskot KarmelitessenKarmelitessen

Sittard; kas Redemptoristen Sittard; kas Redemptoristen WittemWittem

Begraafplaats / kerkhof:Begraafplaats / kerkhof:Redemptoristen Redemptoristen WittemWittem; Benedictijnen Mamalis (Vaals); Benedictijnen Mamalis (Vaals)

Arboretum:Arboretum:

Broeders Broeders St.LouisSt.Louis, , OudenboschOudenbosch

Tuinsieraden: Tuinsieraden: tuinbank, tuinbank, LourdesgrotLourdesgrot, kapel, kruiswegkoepels (Redemptoristen , kapel, kruiswegkoepels (Redemptoristen CadierCadier en en

Keer); tuinhuisje (Keer); tuinhuisje (St.AegtenSt.Aegten St. St. AgathaAgatha); tuinprieel (); tuinprieel (BirgittinessenBirgittinessen Uden)Uden)

LourdesgrottenLourdesgrotten omringd door bloembedden:omringd door bloembedden:ZrsZrs BirgittinessenBirgittinessen Weert; Missiezusters Franciscanessen Asten Weert; Missiezusters Franciscanessen Asten

ProcessieProcessie--padenpaden::Processietuin bij Klooster St. Processietuin bij Klooster St. BenedictusbergBenedictusberg MamelisMamelis; sacramentsprocessie in ; sacramentsprocessie in

MamelisMamelis, 2007; plattegrondschets van de , 2007; plattegrondschets van de processietuintuinprocessietuintuin

Kruiswegstaties:Kruiswegstaties:KruiswegstatieKruiswegstatie--reliefrelief Missiezusters Franciscanessen Asten; interieur Missiezusters Franciscanessen Asten; interieur

kruiswegkapel Redemptoristen kruiswegkapel Redemptoristen CadierCadier en Keeren Keer

Recreatie: Recreatie: CrocketCrocket, , OisterwijkOisterwijk Huize Huize CatharinenbergCatharinenberg ((vmvm); Zwembad en kleedhokjes, ); Zwembad en kleedhokjes,

Oosterhout Oosterhout NorbertinessenNorbertinessen

Architectuur van de kloostertuin door de eeuwen heen, Architectuur van de kloostertuin door de eeuwen heen,

zoals in beeld gebracht op plattegronden / ontwerpen en in tekenzoals in beeld gebracht op plattegronden / ontwerpen en in tekeninging

•• Middeleeuwen: Plattegrond van Klooster Middeleeuwen: Plattegrond van Klooster SktSkt Gallen geeft een Gallen geeft een ideaalideaal--beeldbeeldvan kloostertuinen, in het bijzonder voor Benedictijnen en van kloostertuinen, in het bijzonder voor Benedictijnen en CisterziCisterziëënzersnzers; ; tuinen, boomgaarden en begraafplaats zijn dan vierkant en rechthtuinen, boomgaarden en begraafplaats zijn dan vierkant en rechthoekig oekig van vorm;van vorm;

•• 1616ee eeuw: Kloosters in Amsterdam afgebeeld op de stadsplattegrond veeuw: Kloosters in Amsterdam afgebeeld op de stadsplattegrond van an C. C. AntoniszAntonisz (1544); (1544); kloosterklooster--kaertboekenkaertboeken; de vorm van de tuin volgt de ; de vorm van de tuin volgt de muren, wegen, straten, waterlopen en polderafscheidingen (organimuren, wegen, straten, waterlopen en polderafscheidingen (organische sche planning); planning);

•• 1717ee eeuw: uit plattegronden, schilderijen, monumentale overblijfseleeuw: uit plattegronden, schilderijen, monumentale overblijfselen (o.a. en (o.a. St. St. AntoniuskapelAntoniuskapel Klooster Klooster SlavanteSlavante) komt duidelijk een planning naar ) komt duidelijk een planning naar voren, die neigt naar symmetrie en classicisme;voren, die neigt naar symmetrie en classicisme;

•• 1818ee eeuw: het kloosterleven was officieel verboden; toch kennen we eeuw: het kloosterleven was officieel verboden; toch kennen we enkele enkele tekeningen van aanzichten en plattegronden van kloostertuinen, dtekeningen van aanzichten en plattegronden van kloostertuinen, die ie tuinhistorisch passen in de Frans classicistische stijl van die tuinhistorisch passen in de Frans classicistische stijl van die tijd; tijd;

•• 18501850--1940: na herstel van de bisschoppelijke hi1940: na herstel van de bisschoppelijke hiëërarchie (1853) worden rarchie (1853) worden overal in Nederland nieuwe kloosters gebouwd, omgeven door kleuroveral in Nederland nieuwe kloosters gebouwd, omgeven door kleurrijke, rijke, soortenrijke en vormenrijke tuinen en parken, veelal in soortenrijke en vormenrijke tuinen en parken, veelal in gardeneskegardeneskelandschapsstijl. De landschapsstijl. De MariaMaria--vereringverering en de kruisgang spelen een belangrijke en de kruisgang spelen een belangrijke rol, ook in de tuinen.rol, ook in de tuinen.

•• Vanaf Interbellum (en later) doen ook moderne kloostertuinen metVanaf Interbellum (en later) doen ook moderne kloostertuinen met een een geheel eigen vormgeving hun entree.geheel eigen vormgeving hun entree.

Zie volgende 10 diaZie volgende 10 dia’’ss

MiddeleeuwenMiddeleeuwenIdeaalbeeld Benedictijner kloosterplan (Ideaalbeeld Benedictijner kloosterplan (BibliothekBibliothek Klooster Klooster SktSkt Gallen, rond Gallen, rond

800 na Chr.); kloostercomplex O.L.V. Ter Duinen, 800 na Chr.); kloostercomplex O.L.V. Ter Duinen, KoksijdeKoksijde bij Brugge, 14bij Brugge, 14ee

eeuw.eeuw.

De deeltuinen zijn vierkant en rechthoekig van vorm.De deeltuinen zijn vierkant en rechthoekig van vorm.

1616ee eeuw Amsterdam:eeuw Amsterdam:Kloosters in Amsterdam vKloosters in Amsterdam vóóóór de Alteratie (1578), in beeld gebracht door C. r de Alteratie (1578), in beeld gebracht door C.

AntoniszAntonisz op de stadsplattegrond van 1544op de stadsplattegrond van 1544: : MinrebroederkloosterMinrebroederklooster (beneden) en (beneden) en

BethaniBethaniëënn klooster (boven) aan de Zeedijk.klooster (boven) aan de Zeedijk.

De tuinen passen tussen de straten en gebouwDe tuinen passen tussen de straten en gebouwenen..

1616ee eeuweeuw:: Plattegronden uit Plattegronden uit kloosterklooster--kaertboekenkaertboeken: Klooster : Klooster StSt Aagten (Witte Aagten (Witte

Zusters) Rotterdam,1565; Abdij Zusters) Rotterdam,1565; Abdij RijnsburgRijnsburg, 1596; Klooster , 1596; Klooster BethaniBethaniëënn ‘‘s s

GravezandeGravezande, v, vóóóór 1575. De tuinen liggen langs de perceelsgrenzen en r 1575. De tuinen liggen langs de perceelsgrenzen en

waterlopen.waterlopen.

1717ee eeuw:eeuw:St. St. AdelbertabdijAdelbertabdij Egmond, oudste abdij van Holland (10Egmond, oudste abdij van Holland (10ee eeuw) door C. eeuw) door C. C.C. van van

der der HeckHeck 1635; Klooster De Blauwe 1635; Klooster De Blauwe CamerCamer Oosterhout, indeling terrein, ca. Oosterhout, indeling terrein, ca.

1650; Klooster 1650; Klooster SlavanteSlavante, , tympaantympaan 1681, door Franciscanen bewoond vanaf 1681, door Franciscanen bewoond vanaf

1639 (1639 (vmvm). Er is een duidelijke neiging naar symmetri). Er is een duidelijke neiging naar symmetriee en geometrieen geometrie.

1818ee Eeuw: Eeuw: Land van de Abdij Land van de Abdij MariMariëënwaardnwaard in kaart gebracht door J. in kaart gebracht door J. PerrenotPerrenot, J. Punt, J. , J. Punt, J.

CovensCovens en C. Mortier, 1761en C. Mortier, 1761

1818ee eeuw:eeuw:Maastricht Klooster Maastricht Klooster SlavanteSlavante, Jan de , Jan de BeijerBeijer, , tektek. (ca.1740). Hier verbouwden . (ca.1740). Hier verbouwden

de Franciscanen (de Franciscanen (MinrebroedersMinrebroeders) vanaf 1639 hun wijnstruiken. ) vanaf 1639 hun wijnstruiken.

Terrassenkloostertuin in Frans classicistische stijl; vgl. KasteTerrassenkloostertuin in Frans classicistische stijl; vgl. Kasteel el NeercanneNeercanne..

1818ee eeuw:eeuw: Premonstratenzer vrouwenkloosterPremonstratenzer vrouwenklooster Keizerbos Neer Li (Archief Keizerbos Neer Li (Archief

Abdij Abdij AverbodeAverbode Be.), thans boerderij, getekend door landmeter Verhagen, Be.), thans boerderij, getekend door landmeter Verhagen,

1780; Buitenplaats 1780; Buitenplaats NieuwenhofNieuwenhof 1775, sinds 1840 bewoond door 1775, sinds 1840 bewoond door kloosterklooster--

zusterszusters van Liefde (RAT). In beide gevallen zien we een neiging naar Frvan Liefde (RAT). In beide gevallen zien we een neiging naar Frans ans

classicistische tuinarchitectuur.classicistische tuinarchitectuur.

18501850--1950: 1950: megamega--complexencomplexen (vaak in (vaak in neoneo--gotischegotische stijl gebouwd).stijl gebouwd).

EttenEtten Leur Klooster Franciscanessen Leur Klooster Franciscanessen ‘‘t Withof (t Withof (vmvm), met ), met gardeneskegardeneske heesterheester--

en bloemperken.en bloemperken.

18501850--1940:1940:Berkel Berkel EnschotEnschot Abdij OLV Koningshoeve, verschillende tuinstijlen; Abdij OLV Koningshoeve, verschillende tuinstijlen; SteylSteyl

Klooster Klooster StSt Michael, mozaMichael, mozaïïekkunst; ekkunst; SchaijkSchaijk, , MariagrotMariagrot met sierperk, 1914 (met sierperk, 1914 (vmvm))

Na 1900:Na 1900:Bureau Eduard Bureau Eduard CuypersCuypers i.s.m. H. Ebben en Zn.(tuinontwerp), Klooster i.s.m. H. Ebben en Zn.(tuinontwerp), Klooster

Dominicanen Dominicanen AlbertinumAlbertinum ((vmvm) Nijmegen, ca. 1930; Dom van der Laan, Klooster ) Nijmegen, ca. 1930; Dom van der Laan, Klooster

St.BenedictusbergSt.Benedictusberg MamelisMamelis, 1960, 1960--1968. Moderne tuinstijlen met eigen 1968. Moderne tuinstijlen met eigen

vormgeving.vormgeving.

De toekomst van de Nederlandse kloostertuinDe toekomst van de Nederlandse kloostertuin

•• Na een inventarisatie van de kloostertuinen in Nederland volgt dNa een inventarisatie van de kloostertuinen in Nederland volgt de waardering e waardering van de kloostertuinen, gelet op karakteristieke kenmerken, van de kloostertuinen, gelet op karakteristieke kenmerken, architectuurkenmerken en beplanting. architectuurkenmerken en beplanting.

Om de mate van uniciteit van de kloostertuin vast te stellen worOm de mate van uniciteit van de kloostertuin vast te stellen wordt daarna een dt daarna een vergelijking gemaakt met kloostertuinen uit dezelfde regio, uit vergelijking gemaakt met kloostertuinen uit dezelfde regio, uit dezelfde dezelfde bouwperiode, en van dezelfde architect.bouwperiode, en van dezelfde architect.

•• De toekomst van de kloostertuin zal afhankelijk zijn van de waarDe toekomst van de kloostertuin zal afhankelijk zijn van de waardering, maar dering, maar staat natuurlijk in nauwe relatie met de toekomstplannen van hetstaat natuurlijk in nauwe relatie met de toekomstplannen van hetkloostergebouw.kloostergebouw.

•• Gaan we na inventarisatie, waardering en kennis van de toekomstpGaan we na inventarisatie, waardering en kennis van de toekomstplannen van lannen van het kloostergebouw de kloostertuin restaureren, renoveren, transhet kloostergebouw de kloostertuin restaureren, renoveren, transformeren of formeren of opofferen aan nieuwbouw? opofferen aan nieuwbouw?

Zie volgende 3 diaZie volgende 3 dia’’ss

Iedere kloostertuin heeft haar eigen unieke geschiedenis en daarIedere kloostertuin heeft haar eigen unieke geschiedenis en daarmee ook haar mee ook haar eigen unieke toekomst. Bij het bepalen van die toekomst zal tuineigen unieke toekomst. Bij het bepalen van die toekomst zal tuinhistorische historische kennis en nader onderzoek een belangrijke rol spelen.kennis en nader onderzoek een belangrijke rol spelen.

Ontwerp uitbreiding abdijpark Benedictinessen Oosterhout, Ontwerp uitbreiding abdijpark Benedictinessen Oosterhout,

D. D. BrandsmaBrandsma, 2003, 2003. De tuin wordt uitgebreid t.b.v.

veiligstelling van het hele complex.

Behouden en beheren; herstellen of vernieuwen?Behouden en beheren; herstellen of vernieuwen?Pandhof Utrecht, 1636. Pandhof Utrecht, 1636. TekTek. toegeschreven aan Pieter . toegeschreven aan Pieter SaenredamSaenredam; Pandhof ; Pandhof

Utrecht 1890 en ca. 2000. Rechts: Kloosterhof Doesburg verschillUtrecht 1890 en ca. 2000. Rechts: Kloosterhof Doesburg verschillende ende

schetsen voor een (nieuwe) toekomstige binnentuin.schetsen voor een (nieuwe) toekomstige binnentuin.

Klooster Klooster BirgittinessenBirgittinessen UdenUden: nieuwe zaai-tuin op plaats van vm. boomgaard en moestuin.

Onderzoek:Onderzoek:

OLDENBURGERS HISTORISCHE TUINEN AMSTERDAMOLDENBURGERS HISTORISCHE TUINEN AMSTERDAM

www.historischetuinen.nlwww.historischetuinen.nl

FotoFoto’’s:s:

OLDENBURGERS HISTORISCHE TUINEN AMSTERDAMOLDENBURGERS HISTORISCHE TUINEN AMSTERDAM

(met toestemming van de verschillende kloosters)(met toestemming van de verschillende kloosters)

en openbare beeldbanken op Interneten openbare beeldbanken op Internet