hjúkrun sjúklinga með sjúkdóma í meltingarfærum

Hjúkrun sjúklinga með sjúkdóma í meltingarfærum

Þórdís Katrín Þorsteinsdóttir, PhDLektor Hjúkrunarfræðideild og

verkefnastjóri rannsókna á bráðasviði LSH

Þórdís K Þorsteinsdóttir 2

Efri og neðri meltingarvegur

•Saga, skoðun, rannsóknir•Hjúkrun, mat og áætlun•Bakflæðiaðgerð•Ristilaðgerðir•Botnlangabólga•Gall og bris

27. janúar 2014


Einkenni frá meltingarfærum• Verkir • Ógleði / uppköst• Hægðatregða• Niðurgangur• Kyngingarvandamál• Brjóstsviði• Þyngdartap• Blæðing• Næringarvandamál

27. janúar 2014


Upplýsingasöfnun

• Saga sjúklings, fjölskyldu, lyfjanotkun• Almennt ástand – þreyta slappleiki• Mataræði, næring, matarlyst. Næringarmat • Fæðuóþol• Verkir • Útskilnaður • Kviðskoðun

27. janúar 2014


Líkamsskoðun• Munnur: tunga, tannstatus, lykt• Kviður – skoða í þessari röð:

– Horfa: útlit, ör, litur, þensla– Mæla ummál: málband 2,5 cm neðan við nafla, merkja– Hlustun: garnahreyfingar, allir fjórðungar– Bank: stærð líffæra og uppsöfnun vökva eða lofts– Þreifing: útlínur líffæra og fyrirferðir. Aum svæði síðast

• ATH: eymsli, líffærastækkun, fyrirferð, stífleiki vöðva, vökvi eða loft í kvið

• Endaþarmur: fissúrur, gyllinæð. Niðurstöður rectal þreifingar læknis

27. janúar 2014

Þórdís K Þorsteinsdóttir 627. janúar 2014


Verkir

27. janúar 2014


Uppköst

Litur / bragð / gerð

1. Gulleit eða grænleit2. Skær rautt (slagæðablóð)3. Dökk rautt (bláæðablóð)

4. Ómelt fæða5. “Kaffikorgur”

6. Beiskt bragð7. Súrt bragð8. Saur í uppköstum

Möguleg orsök /uppspretta

1. Gall / lyf (t.d. senna fræ)2. Blæðing, magasár3. Blæðing, æðahnútar í vélinda

eða maga4. Æxli í maga. Lokun vegna sárs5. Melt blóð frá hægblæðandi

maga- eða skeifugarnarsári6. Gall7. Magainnihald8. Lokun í smágirni

27. janúar 2014


Hægðir

• Tíðni – tregða, tíðar• Form og stærð – harðar (I :), mjúkar, linar,

vatnskenndar, þurrar (klíningur ξ)• Flatus – vindgangur• Litur – hvítar, gráar, svartar, tjörukenndar,

grænar• Melena – blóðugar, dökkt eða ferskt blóð

(Hemocult)

27. janúar 2014


Rannsóknir á meltingarvegum

• Tímafrekar• Óskemmtilegar• Óþægilegar• Viðkvæmt• Innrás

• Hjúkrun: fræða! Gæta að sjálfsvirðingu sjúklinga

27. janúar 2014


Rannsóknir• Myndgreining (röntgen)– Ómun– Tölvusneiðmyndun (CT)– Segulómun (MR)– Rtg. Colon (með innhellingu)

• Magaspeglun: vélinda, magi og skeifugörn• Colonoscopy, sigmoidoscopy• ERCP – Endoscopic Retrograde Cholangio-Pancreatography– Sýklalyf, blæðing, kynging– Hætta á blóðþynningu

27. janúar 2014


Röntgen og speglanir (endoscopy)

• ATHUGA verkferli undirbúnings fyrir hverja rannsókn– Fræðsla: ferlið, tækin, lyf og svo framvegis– Fasta: tími, á fastandi fæðu eða allt?, lyf– Fæði: fljótandi / tærfljótandi– Ofnæmi: skuggaefni, sýklalyf, latex o.s.frv.– Úthreinsun: ATH: líkt og löng fasta getur

úthreinsun fyrir rannsókn eða aðgerð valdið duldri hypovolemiu sem kemur ekki í ljós fyrr en eftir á

27. janúar 2014


BlóðrannsóknirSértæk greining• Amýlasi, lípasi (sjúkdómar í bris)• Kalsíum (lágt við sjd í bris)• Bilirúbín (hækkar við stíflur)• Prótein: prealbúmín og albúmín

(næringarást., lifrarstarfs.)• CEA (ristil- og endaþarmskrbm)• 5-HIAA (carcinoid-tumorar)

Einnig (eftirlit): • CRP, Hemoglóbin, Elektrólýtar (fistlar), Hvít blóðkorn27. janúar 2014


Hjúkrunargreiningar

• Ónóg þekking: rannsóknir, aðgerð, útskrift, einkenni, lyf, næring, íhlutir, verkferlar o.s.frv.

• Verkir: fyrir og eftir rannsókn/aðgerð, aðrir verkir• Vökvajafnvægi: skortur/uppsöfnun– Hætta á vökva- og elektrólýtaójafnvægi

• Hætta á fylgikvillum eftir skurðaðgerð: blæðing, sjokk, sýking, blóðtappar (DVT), þvagtregða, anastómósuleki

27. janúar 2014

Þórdís K Þorsteinsdóttir 1527. janúar 2014


Hjúkrunargreiningar, frh• Starfsemi meltingarvegar: ógleði, uppköst, hægðatregða,

niðurgangur• Næring / útskilnaður: eftirlit, skráning, stóma, þvagleggir,

sonda• Hreinsun öndunarvega: slím, öndunaræfingar,

legustellingar• Sjálfsbjargargeta / hreyfigeta: aðstoð til sjálfshjálpar,

æfingar í rúmi• Andleg líðan: kvíði, ótti, stjórn, depurð, sorg, svefnleysi• Vefjaskaði / sár: íhlutir (æðaleggir, dren), skurðsár/-göt,

stóma, endaþarmssár27. janúar 2014


Bakflæðiaðgerð - Nissen

Framkvæmd með kviðsjá (laparoscopy)Ástæður: • GERD (gastroesophagal reflux disease) sem ekki

svarar lyfjum– Brjóstsviði, nábítur, ropi, viðrekstur, dysphagia– Næturhósti, hæsi og önghljóð

• Hiatus hernia: distal hluti vélina (stundum hluti maga) gengur upp í brjósthol gegnum hiatus (þindaropið)

27. janúar 2014


Hjúkrun fyrir Nissen aðgerð

• Fræðsla/kennsla:– Þyngdartap og reykstopp– Öndunar- og hóstaæfingar– Næringarráðgjöf– Verkir og verkjameðferð– Magasonda og eymsli í hálsi– Mega ekki kasta upp eftir aðgerð, geta síður ropað

(uppþemba) – ógleðiprofylax– Fljótur bati, ein nótt á sjúkrahúsi post op

27. janúar 2014


Hjúkrun eftir Nissen aðgerð

• Létta öndun– Hækka undir höfði– Hreyfing fram úr rúmi– Verkjameðferð (loftverkir í öxlum)

• Kynging– Eymsli í hálsi eftir magasondu– Grípa strax inn í ef ógleði – hætta að vafningur rifni upp ef

sjúklingur kúgast– Tært fæði – fljótandi að kvöldi op-dags – mauk í 3-5 vikur:

tyggja vel, borða hægt, sitja uppi. Forðast gosdrykki og klaka• Ef uppþemba: skipta um stellingu og hreyfa sig27. janúar 2014


Botnlangabólga

• Oftast unglingar eða ungt fólk en getur komið fyrir á öllum aldri!

• 20% dánartíðni hjá fólki yfir 70 ára• Mismunagreiningar: nýrnasteinar, bólgur í eggjaleiðurum,

skeifugarnabólga, blaðra á eggjastokk, gallverkur. • Fasta, vökvi í æð, sýklalyf (kæla niður), skurðaðgerð• Fylgikvillar ef rof verður: peritonitis• Post-op: næring eftir þoli, hreyfing, verkjalyf, stutt lega

og veikindaleyfi í 1-2 vikur.

27. janúar 2014


Fyrir útskrift (almennt)• Lykilatriði: Góður undirbúningur + Fræðsla• Vakandi og áttaður á stað/stund• Lífsmörk stöðug• Verkjalaus eða því sem næst á per os verkjalyfjum (≤ 3 stig á

NRS)• Þolir að drekka og borða• Lítil eða engin ógleði eða svimi• Hefur haft þvaglát• Lítil sem engin blæðing í umbúðir eða í þvagi (ef á við)• Jafn sjálfbjarga við klæðnað og snyrtingu og við komu• Samþykkir útskrift og er reiðubúinn að fara heim í fylgd,

aðstandandi nærverandi yfir nótt. 27. janúar 2014


Diverticulitis

• Diverticulosis → diverticulitis• Einkenni:– Blóð í hægðum– Colic verkur– Hitavella– Ógleði– Uppköst– Uppþemba

• CT eða speglun27. janúar 2014


Meðferð diverticulitis

• Hvíla ristilinn– Stóma: aðgerð (Hartmanns)– Vökvi – Skolanir – ný aðferð

• Verkjalyf iv• Sýklalyf ef hiti og sýking (↑CRP)• Aðgerð eftir endurtekin köst, absessa eða

blæðingu. Fjarlægður veiki hluti ristilsins. • Menningartengdur sjúkdómur – forðast

hægðatregðu

27. janúar 2014


Fylgikvillar ristilaðgerða

• Sáracomplicationir (aldraðir, sykursýki)• Sýkingar• Blæðing• Fistulur• Áhrif á þvaglát ef aðgerð á endaþarmi• Breytt kyngeta• Anastómósuleki: leki í tengingu þarms

27. janúar 2014


Einkenni um anastómósuleka

• Hægðainnihald í dreni• Hár hiti• Peritonitis – sepsis• Minna áberandi teikn:– Óútskýrð hitahækkun– Hækkun á hvítum blk– Langvinnur ileus– Sýking í brjóstholi (síðar)

• Til lengri tíma: – Absess og/eða fistúlur

27. janúar 2014


Krabbamein í ristli- eða endaþarmi• Greinast oft að engum undangengnum einkennum – fyrir

tilviljun• Einkenni um hindranir í ristli• Slaufulaga- eða blýantslaga hægðir• Finnst ekki tæma• Loft eða uppþemba• Blóð í hægðum (sést oft ekki) eða blæðing• Slappleiki, þreyta, vanlíðan og lystarleysi• Þyngdartap• Kviðverkir

27. janúar 2014


Meðferð vegna ristil- og endaþarmskrabbameina

• Skurðaðgerð – fyrsta meðferð ef á læknanlegu stigi– æxlið, ristill í kring, eitlar

• Fer eftir staðsetningu æxlis– Ascending, transversum, descending: end-to-end

anastómósa, oft í kviðsjá, víð-staðbundin– Sigmoideum: metið í hvert skipti– Rectum og anus: abdominoperineal resection + geislar,

varanlegt stóma og endaþarmi lokað; eða sphincter-sparing, pouch og tímabundin ileostómía.

27. janúar 2014


J-pouch – innvortis garnapoki

• Endaþarmsvöðvi í lagi• Neðsti hluti ristilsins skilinn eftir• Yngra fólk fær síður hægðaleka• Tíðar hægðir• Grindarbotnsæfingar nauðsynlegar• Hætta á minnkuðu O2flæði til tenginga: – Efri mörk blóðþrýstings >100 mmHg– SaO2> 92% og Hb > 95

• Ekki stílar!

27. janúar 2014


Stómaaðgerðir (hægða-)• Tímabundin – varanleg• Staðsetning• Garnastóma – ileóstóma– Ristill og endaþarmur fjarlægður– Cancer, Crohn’s, Colitis ulcerosa

• Ristilstóma – colostomía– Cancer

• Aldraðir: sjón, hreyfifærni, tími• Undirbúningur heimferðar byrjar við innskrift.

27. janúar 2014


Hjúkrun fyrir stómaaðgerð• Stómahjúkrunarfræðingur, myndband, bæklingar

1. Meltingarvegurinn, hlutverk, hvað fjarlægt, hvernig stómað verður búið til

2. Lýsa útliti stóma og hægðalosun3. Staðsetja og merkja (fellingar, ör)4. Hugtök: stóma, poki, plata etc. Sýna og prófa. 5. Lauslega um umhirðu stómans6. Sjúklingur mun taka hægt og rólega við umhirðu eftir aðgerð7. Breytingar á lifnaðarháttum eftir aðgerð (hreyfing, mataræði,

kynlíf, barneignir)8. Stómasamtökin www.stoma.is – heimsókn stómaþega9. Kanna tilfinningar og hvetja til að tjá sig um stómað.

27. janúar 2014

http://www.stoma.is/


Flýtibatameðferð• Unnið í teymi og samkvæmt vinnuferli frá 2003• Ítarleg fræðsla fyrir aðgerð– Úthreinsun, tært fæði, golitely– Frætt um stóma ef tenging óviss

• Markviss verkjameðferð• Meðvituð svæfing: minni vökvi og lyf• Krefjandi endurhæfing: byrjað strax, skrifleg áætlun• Íhlutir fjarlægðir snemma: sonda, epidural, leggir• Næring per os aðgerðarkvöld: koma í veg fyrir ileus• Útskrif ákveðin við innskrift - símafylgd27. janúar 2014


Hjúkrun eftir aðgerð við krabbameini í ristli- eða endaþarmi

• Eftirlit með stóma (ef við á)– Tilfinningalaust– Útlit, litur og bjúgur (rautt og rakt, glær poki)– Smá blæðing eðlileg– Stómað minnkar á 4-6 vikum (sniðmát)– Saumur við húð (má ekki falla inn eða fram)– Loft og hægðir í poka? (slím og blóðvökvi í byrjun)

• Skurðsár (kviður, dren, endaþarmur)

27. janúar 2014


Perineal skurðsár

• Gott eftirlit• Getur tekið allt að 6 mánuði að gróa• Saumataka (hefti) eftir 3 vikur• Dren (sog/ekki sog)• Önnur líffæri í grindarbotni munu breyta

afstöðu sinni og fylla upp í tómið• Erfitt að sitja – koddi ekki sethringur • Liggja á hlið27. janúar 2014


Ileostóma

• Mikið vökvatap fyrstu 2 vikurnar– 1000-1500 ml/sólarhring– Fljótandi en þykknar– Meira tap eftir því sem meira er tekið af görn

• Aukin hætta á vökva- og elektrólýtaójafnvægi– Vatn og sölt tapast: EFTIRLIT– Einkenni um þurrk– Drekka vel og auka salt á mat– Vítamín

• Næringaráðgjöf27. janúar 2014


Að lifa með stóma• Að sjá stómað í fyrsta sinn– Einrúm– Hlutgerving– Ótti– Afneitun ofl.

• Viðbrögð / tjáning með / án orða• Áfall og sorg• Viðhalda sjálfsmynd – tala, spyrja• Daglegt líf, næring, ferðalög, íþróttir, kynlíf27. janúar 2014


Mataræði með stóma

Nauðsynlegt• Salt• Vatn• Tyggja vel

VarastFestist: • Trefjar, grófmeti, maís,

popp, ananas, kókos, hnetur, möndlur, sellerí, aspas (ileostómíur)

Gasmyndandi:• Hrátt grænmeti, baunir,

rúgbrauð, gos, krydd

27. janúar 2014


Húðvandamál með stóma• Erting

– Frá garnainnihaldi– Vegna sápu / hreinsiefna

• Húðrof við stómíuna• Sýkingar• Hjálpartæki

– Þurfa að passa– Umhirða– Skipta að morgni / fyrir mat

• Bregðast við ef sár / útbrot

27. janúar 2014


Vandamál frá gallvegum og brisi• Cholelitheasis, cholecystitis,

choledocholitheasis• 2-3x algengara hjá kvk• Akút gallblöðrubólga =

biliary colic– Skyndilega– Uppköst– Hiti

• Ómun LGB• ERCP ef stasi• Gallblöðrutaka

27. janúar 2014


Hjúkrun eftir gallblöðrutöku

• Drekka um leið og geta, fljótandi fæði• Þvaglát, hreyfing• Verkjameðferð, verkir í öxlum• Heim um kvöld eða næsta dag (Aldrete

checklist)• Engar breytingar á mataræði• Sárameðferð: saumar sem eyðast

27. janúar 2014


Brisbólga – pancreatitis

• Tengd gallsteinum eða áfengisneyslu (lyf)• Lífshættulegt – 5-20% dánartíðni• Gallsteinapancreatit: Kvk > kk, 55-65 ára• Ensím flæða til baka upp í brisganga vegna hindrana í

gallvegum• Brisið hefur exocrine OG endocrine starfsemi• Greining:– Verkir í epigastrium, uppköst, þaninn kviður, hiti– Hækkun á ensímum: amýlasi, lípasi. Blóðsykur – Sneiðmyndataka, ómun

27. janúar 2014


Brisbólga frh

• Bráð týpa: – Interstitial: bólga og bjúgur en heldur anatómíu– Hemorrhagisk + necrosa og blæðing. • Fitunecrosa í kviðar- og brjóstholi. • Necrosis í æðum getur valdið blæðingu og

absessamyndun. • Hypotension, lost, líffærabilun.• Meltingarensím virkjuð. • Brisið meltir sig.

27. janúar 2014


Hjúkrun við bráða briskirtilsbólgu

• Verkir – morfín• Vökvaskortur – ríkuleg vökvagjöf v “third

spacing”– Fasta –hyperalimentation (iv næring)– Nákvæm vöktun: Lífsmörk, blóðsykur,

vökvajafnvægi. Vigtun, ummál– Breytt viðhald heilbrigðis – forðast alkóhól

• Kvíði, ótti

27. janúar 2014


SamantektHjúkrun sjúklinga eftir aðgerðir í kviðarholi

• Verkjameðferð: – Öndun– Hreyfing

• Nákvæmt eftirlit með einkennum fylgikvilla– Fyrirbyggja– Uppgötva

• Næring – Fræðsla – Stuðningur

27. janúar 2014

hjúkrun sjúklinga með sjúkdóma í meltingarfærum

Documents