Pyetja 1 Muzika angleze ne shekullin xx.uilliams,holst

Pas henry percelli-t,per afro 200 vjet anglia nuk pati asnje kompozitor qe ta perfaqesonte ne nivel

nderkombetar ,pasi njihet perjudha e gjate e heshtjes per keto arsye : 1.sundimin e jetes muzikore

vendase nga kompozitoret e huaj.2.akademizimi I paket I shkollave muzikore angleze.

Fundi I kesaj perjudhe eshte dalja ne sken e brezit te ri te kompozitorve si : Peri,Elgar dhe

Delius.Kompozimi enigma I Elgariit,nje verper e madhe tregoi se anglia ishte ne prag te rifutjes se saj

ne muzike.Pas saj Elgari shkroi disa vepra te tjera,oratoret,poem sinfonik Falstaff,concert per

violin,concert per violincel,sonat per violin.Nje rendesi te madhe kan 2 sinfonit e tij : e para e vitit 1908 e

dyta 1911.Muzika e Elgarit pavarsisht ndikimit europian tingellon angleze.

Nje tjeter kompozitor I asaj perjudhe eshte Frederik Delius pavarsisht se kishte mbetur ne hije.Delius

jetoj jasht anglis.Elgari dhe Delius rivendosen lidhjen midis muzikes angleze me ate europiane.

Yoghan Willams (1872-1958)

Eshte I pari kompozitor anglez I kesaj perjudhe qe vendosi mardhenje frytdhense me burimet muzikore

vendase.Studioj me Perin dhe Stanfordin ne Kolegjin mbreteror ne Londer,me pas ne berlin dhe

paris.Studioj muziken amtare ku u perpoq te gjente freskin e artit te tij.U ndikua shume nga folklori

anglez dhe muzika kishtare angleze por dhe nga Percell,E arrit shume ngadal pjekurin muzikore disa nga

veprat kryesore te tij jane : Sinfonia e Detit kompozoj 9 sinfoni,te cilat ndikuan ne krijimin e shkolles se

sinfonistve anglez te shek xx.Kompozoj 3 opera : Barius hjug Ser Xhoni I dashurar kalorsit e

detit.Kompozoj dhe muzik per shfaqje skenike,filma radio.Pati nje sasi te jashtzakonshme veprash

muzikore.Williams eshte nje kompozitor melodik I ndikuar nga folklori duke perdorur shume proceduart

variacionale.

Holst (1874-1934)

Eshte nje tjeter kompozitor shume I rendesishem dhe original anglez.studioj bashk me williamsin ne

kolegjin mbreteror te muzikes,shfaqi interes te madhe ndaj muzikes popullore angleze,si dhe Williams

njohu nje zhvillim muzikor disi te ngadalt.Vepra me e rendesishme e tij ishte Planetet (1916) e cila

eshte nje suite orkestrale me 7 kohe,ku secila kohe perfaqeson nje portret muzikor ten je planeti. Disa

nga veprat e tjera te tij jan : Oratori Himni I Jezusit Uvertura Fugale.suita orkestrale ne te cilen

shfaqen imitime te muzikes orientale te cilat I kishte degjuar gjat pushimeve ne algjeri.

Pyetja 2:Muzika angleze ne shekullin xx.

William Uolloton (1902-1982) eshte me I rendesishmi I viteve 20 edhe pse ne muzik ishte

autodidact,Vepra e tij e pare e madhe ishte Fasade pjese skenike qe permban recitime poezis te

shoqeruara me nje asambel te vogel dhome.koncerti per violin ngjan me stilin e Elgarit.Pas viti 1920

kur arriti pjekurin krijuese Ualltoni e ruajti me konsekuence drejtimin e tij kompozicional,kjo duket te

veprat e tij : Koncert per violin,Celo,dy sinfonite,disa variacione orkestrale,opera me tri akte,opera

komike Ariu,Disa vepra te muzikes se dhomes perfshir dhe 2 kuartetet e harqeve.,ne vitet 30 kompozoj

dhe muzik per film: Hamlet Richard III Henry V

Benxhamin Briten (1913-1976)

Eshte kompozitori me I madh I muzikes angleze te viteve 30 dhe pas luftes se II boterore..Studimet e

para I mori nga Frank Brixh,me pas ndoqi kolegjin mbreteror te muzikes.Deshmia me e mire e

Individualitetit te Briten eshte Sinfonia Op.1 per 8 instrumenta.Karakteristik e tij eshte orientimi diatonic

tonal,I mbeshtetur ne ndertim formal ne faktura kontrapuntistike te percaktuara qarte dhe

transparente.Veprat kryesore : Cikli sinfonik I kengve Eterit tane gjuetare Cikli per ze dhe piano Ne

kete Ishull Sinfonia Rekuiem. Ne vitin 1939 emigroi ne SHBA.ME 1943 u rikthye ne Angli,ku filloj

punen per operen e tij te pare te madhe Piter Grajms te cilen e perfundoj ne 1945,kjo oper u prit si

kryeveper ne Britani dhe Briten u vleresua si kompozitori me I madh operistik Anglez.ka shkruar dhe disa

krijime te vogla operistike : Albert Hening Billi Bad Gloriana endrra e nje nate vere Vdekje ne

Venecia (1973) .Krahas operave Briten shkroi dhe nje nr te madh veprash orkestrale dhe

koncertale,muzik dhome etj.

Pyetja 3.Muzika Angleze ne shekullin xx.

Majkell TIpet (1901-1999)

Veprat e para I kompozoi rreth moshes tridhjetvjecare:Kuarteti I harqeve nr.1 (1935) sonata per piano

nr.1 (1937).GJithsesi vepra e tij e pare serioze ishte Koncerti per Orkester harqesh te dubluar

(1939),Vepra e pare E Tipet qe terhoqei vemendjen e mbar publikut ishte oratori Femija I kohes sone

e cila ben fjal per humanizmin ne kuadr te peresekutimit te nazistve gjerman ndaj hebrenjve.Veprat e tij

dallohen per shkrimin nen peshen e rende te luftes dhe deshperimit te thelle.Ne tri sinfonit e para

shfaqet nje gjini muzikore shume e spikatur.Tek sinfonia 3 ka citime te drejtperdrejta nga sinfonia 9 e

beethovenit dhe nga muzika xhaz.Sonata e tret per piano risjell kuptimin tek koncepti me abstract I

muzikes instrumentale.Ne fillim te viteve 50,Tipeti u perqendrua ne kompozimin e 4 operave te medha

me libretin po nga vete ai 1: Martese ne Vere 1952 komedi simbolike e mbeshtetur tek shekspiri.2

Mbreti Priam 1961 nje trajtim me permasa epike I luftes se trojes.3 Kopshti I nyjezuar 1966.thyerja e

akullit 1976,ne operat e tipetit hasim imitime te muzikes popullore,citime nga repertori tradicinal dhe

perfshirjen e plote te procedurave bashkohore.Krahasuar me Britenin Tipetit I mungon zhdervjelltesia

dhe shkelqimi teknik.Per Tipet dallohet per muziken e ngrohte.

Pyetja 4.Muzika Amerikane ne gjysmen e pare te shek xx,Carls Ajvs.

Ne fillimet e shek xx muzika amerikane ndodhej teresisht e nenshtruar ndaj modeleve dhe standarteve

evropiane.Amerika deri ne kete perjudhe nuk kishte arritur te krijonte nje tradite,Konservatori I New

Yorkut u drejtua nga ceku Dvorzhak,kesisoj u adoptua fryma europiane.Dy vjet pas mberritjes ne SHBA

Dvorzhak I keshilloj kompozitoret amerikan te shfrytezonin burimet muzikore kombetare.I pari

kompozitor amerikan I cili u perpoq te shkeputej nga tradita europiane ishte :

CARLS AJVS (1847-1954)

Nje figure krejt unike,kompozitor I lire dhe ekstravagant,novator ne drejtimin e ritmit dhe ndryshimin e

forms.Pati aftesi te jashtzakonshme per te transmetuar ne muzik tinguj nga jeta e perditshme

amerikane.Dallohet per larmin e stileve qe perdori,nuk kishte paragjykime per ate qe krijonte,nuk pati

ndikim te menjehershem mbi kompozitoret amerikan te kohes pasi punoj I vecuar nga publiku dhe

muzikantet e tjere,u diplomua me 1989 ne universitetin e Jellit,pasi mbaroj universitetin ju fut

biznesit.Ajvsi I shkroi veprat vetem per vete,pa menduar nese do ekzekutoheshin apo jo ndonje dite,ai

perpunoj teknika te reja,duke u bere pararendes I bashkohsve te tij amerikan.Krijimet e para Kenga per

sezonin e konjeve fuge me 4 zera ku secili nga partet eshte shkruar ne tonalitet tjeter.Krijimet e viteve

te pjekuris : Caste Femijerie,Ne lume,Dy lule te vogla etj.karakteristike per Ajvsin ishte citimi melodic nga

kenget popullore te dites.Ne disa vepra Ajvsi eksperimetoi ne serit e tingujve duke I paraprire krijimeve

te para seriale.Tek pytje pa pergjigje kemi ndarje te medha ne njesi te vogla.Ajvsi gjithashtu ka tipar te tij

me nota humoristike .Ne veprat Ciklike ne dimensione disi te vogla te shkruara mes viteve 1905-1915

shfaqet lidhja mes muzikes se Ajvsit dhe asaj tradicionlae te shekullit XIX si : SInfonia e Trete,Sinfonia e

Katert,KUartet I dyte I harqeve.Mbas vitet te 1920 dolen ne drite nje nr I vogel kengesh dhe pjesesh te

shkurtra per piano.

PYETJA 5.Tradicionalistet e rinj amerikan pas luftes se I boterore.

Pas Luftes se I boterore,ne SHBA doli brezi I pare I kompozitorve te cilet I dhane rendesi muzikes amtare

.Pothuajse te gjith studiuan ne Europe por gjths ata e pane muziken europiane si model qe duhej

ndjekur Kopland,Harris,Thomson,Blitzstei keta kompozitor per shkak te studimeve ne europ u ndikuan

nga zhvillimet europiane sidomos nga stranviski,shenberg,Bartok etj.Orientimi baze i tyre mbeti

neoklasicizmi,karakteristika vendase shfaqet ne ritmet motorike nen ndikimin e xhazit.Depresioni I

madh I viteve 30 ndikoi ne rolin qe duhej te luante muzika ne shoqeri:Fryma e meparshme

internacionaliste ja la vendin qendrimit nacionalist me thekse te mprehta politike.Vitet 30sollen

zhvillime te papershkueshme te sinfonis sidomos tek Rei Harris I cili kompozoj plot 14

sinfoni,Kompozitori me politik I kohes ishte Blitzstein,ne vepren e tij ishte kritik ndaj kapitalizmit,prirja

populiste vazhdoi dhe gjat viteve te luftes se dyte boterore me vepra si Portreti I linkolnit.

PYETJA 6.Muzika amerikane pas luftes I boterore AARON KOPLAND

Aaron Kopland lindi ne Bruklin me 1900.HApi I tij me I rendesishem ishte fillimi I studimeve per

kompozicion me 1921 ne france.Me 1924 pasi u kthye ne SHBA iu porosity nje veper nga Bulanzher te

cilen e luajti gjate nje turneu me 1925.Mbi kete baze u krijua dhe vepra e tij e pare e madhe Sinfonia

NR.1 per organo dhe orkester ku kishte dhe deklamacion dhe tipare xhazi.,ndikimet e xhazit u bene edhe

me te ndjeshme ne vazhdim tek suita orkestrale,concert per piano,ode sinfonike etj.Me kete frym

shfaqet : El Salon Mexico.Me von Kopland iu kthye dy here te tjera temave Latino-amerikane Tre skica

Latino-Amerikane per orkester.Orientimi I qarte amerikan dallon tek tre baletet popullore : Vogelushi

Billi,rodeo.Baletet e bene Koplandin kompozitorin me te njohur amerikan te kohes.u porosit per

muziken e disa filmave te njohur,ME veprat sonat per violin dhe piano,dhe sinfonia e trete ju rikthye

muzikes abstrakte.

Pyetja 7 MUZIKA AMERIKANE PAS LUFTES I BOTERORE ROXHER SESIONS.

Lindi ne Bruklin dhe u diplomua ne Harvard,me von studioj ne universitetin e Jellit.Ndikim me te madh

pati nga zviceriani Bloch,me te cilin studio privatsisht gjate 1921-1925.Qendroi ne Gjermani dhe itali gjat

viteve 1925-1933 ku u njoh me traditen muzikore europiane.Veprat e para : Maskat e zeza Sinfonia e

pare.Shfaqi orientim Neoklasik me ndikim te theksuar nga Stracinski,me vone u shkeput dhe u orientua

drejt shenbergut,Ai mendonte se karakteri original kombetar vjen per se brendshmi dhe nuk mund te

imponohet se jashtmi.Gjat perjudhes krijuese shfaqei rritje te kompleksitetit te tij.Koncerti per ciolin

1935,kuarteti I pare I harqeve.

PYETJA 8.POL HINDEMIT.

Eshte kompozitori I pare I rendesishem I gjermanis se mbasluftes,I cili reflektoi optimizmin e viteve te

par ate republikes se Vajmarit,Fillimisht studio per violin,pastaj kompozicion.Me 1927 u emerua

professor I kompozicionit ne akademin e muzikes se Berlinit.Kompozimet e para : Kuarteti I harqeve dhe

pjesa per piano Nje nate e shkruar me kromatizem te pasur dhe harmoni funksionale.Por gjat viteve

20 kompozitori ju largua bazave tradicionale duke u dalluar sin je nder perfaqesuesit me radikal te brezit

te tij.Tek operat Vrasja,shpresa e gruas shfaqen ngarkesa te theksuara seksuale.Tek opera e trete me

kukulla Nush-Nush kemi te bejm me nje parody mbi operen tristani dhe izolta te vagnerit.Te dy veprat

per piano te vitit 1922 Tanzsticke dhe suita ndihet fryma paradizues.Dallohet edhe ndikim ngaxhazi

dhe muzika popullore.Tek Kammermuzik kemi citim te nje fronti popullor te kohes duke perdorur

edhe nje sirene.Kjo veper I hapi rruge kompozimeve te llojt me te njejtin titull te kompozuara ne vitet

1922-1927,jan ndertuar ne formen e koncertit barok dhe reflektojn tendencen e pergjithshme

neoklasike te kohes.Gjysma e dyte e viteve 20 Hindemit shfaqi 1 qendrim me serioz dhe me te

disiplinuar,ne keto vite u krijuan veprat me origjinale dhe ambicioze te Hindemitit.Projekti me I madh I

ketyre viteve ishte opera Kardillak,mbeshtetur ne nje tregim.Kjo opera deshmoj shkeputjen nga tradita

operistike e Vagnerit dhe Shtrausit.ME von vjen opera e dhomes Ketu dhe Atje,Opera komike Te rejat e

Dites.jan perdorur temat Gebranchmusik (muzik per tu perdorur) dhe sing-und-spielfmusik .Ketij synimi I

kushtoj nje pjese te rendesishme te krimtaris se tij te fundivteve dhe fillimit te viteve 30,duke shkruar

vepra qe mund te luheshin nga amatore,pjese korale,vepra per orchestra harqesh.Me 1937 ai boti librin

MJeshteria e Kompozimit muzikor ku trajtoi parimet e tij te reja dhe percaktoi bazen e qendrueshme te

dukurive melodike harmonike te muzikes se tij.Me vendosjen e pushtetit Nazist per Hindemitin filluan

problemet me regjimin.Me 1937 u detyrua te jap dorheqjen nga mesimdhenja kurse me 1938 u largua

pergjithmon nga vendlindja per tu vendosur ne zvicer dhe me pas ne SHBA.Ne vitet e fundit te jetes

Hindemiti ju rikthye kompozimeve te medha : Opera HArmonia e Botes ku shprehet bindja mbi veprimin

e elementve mistike dhe kozmike.

PYETJA 9.MUZIKA GJERMANE NE PERIUDHEN MIDIS DY LUFTRAVE BOTERORE.

KURT UEJLL (1900-1950)

E shfaqi heret talentin e tij ne kompozim,ne moshen 18 vjecare hyri ne akademin e muzikes se berlinit.E

gjith muzika e kompozuar e Uejllit para viteve 1921 per shume kohe ishte menduar si e humbur por u

gjend ne vitet 80.Kulmi I tij arriti me operen me 1 akt Protagonisti 1926 e cila kishte karakter parodik

qe do te behej tipar dallues per kompozitorin.IShte perfaqesues I levizjes bashkkohese Gebranch

music e cila synonte muzikk te dobishme.Ai kerkonte ringjalljen e forces creative sociale te artit,qe

nenkupton rolin e artit ne zgjimin e ndergjegjes politike,pati bashkpunim me poetin e shquar Bertolt

Breht.Bashkpunimi I pare ishte Kenget e Mehogonise e perber nga 6 keng te medha ne formen e

kantates skenike.Ruajti lidhje shume te forte me burimet popullore,vepra e fundit e madhe dramatike

me brehtin ishte Lulzimi dhe renia e qytetit te Mahagonise 1929.Ne fillim te viteve 30 shenoi 2 opera

te tjera konfiskim Liqeni I argjendte 1933.Me 1933 u largua nga gjermania dhe u vendos ne franc ku

perfundoj sinfonin e dyte,pastaj emigroi ne SHBA ku jetoj deri ne fund te jetes.Ketu arriti te krijonte nje

nr veprash te sukseshshme si Zonja me te zeza,SKENA e rruges etj.

Pyetja 10.Konteksti historic dhe artistic boteror pas luftes II boterore.

Ne krahasim me luften e I boterore pasojat e luftes se II ishin me te renda.Rreth 30 milion njerez te

vrare,shkatrrimi I qyteteve dhe qendrave te banimit,monumenteve historike etj.Rendimi I situates

politike europiane te viteve 30 ndikoi drejtperdrejt ne muziken e pasluftes,shume muzikant emigruan

ne SHBA,per ti shpetuar totalitarizmit por dhe luftes,por kjo I zhvendosi nga pozicioni periferik e I vuri ne

qender te zhvillimeve muzikore.Edhe marveshjet politike ted ala nga lufta ndryshuan thellesisht ndarjen

gjeopolitike te botes,u shfaqen 2 superfuqit SHBA dhe Bashkimi Sovjetik.Ndikimi I SHBA mbi aleatet

europian per bashkpunim ekonomik coi ne krijimin e lidhjes ekonomike Tregu I Perbashket Europian U

shfaq dhe Kina si fuqi e trete..Fal ketij transformimi ne gjysmen e dyte te shek II bota u be me e

vogel,bashkpunimi solli zhvillim te shpejt teknologjik,radio,tv,shtypi I botuar etj kjo beri ndryshimin e

konceptit te jetes.Ky evolucion solli dhe bashkimin artistic me festivale nderkombetare,duke shkembyer

kultura nga vende te ndryshme.Shume artist kerkonin krijimin e dickaje te re,u krijua nje varg rrymash

muzikore te njepasnjeshem si pop arti,arti conceptual,arti I tokes,arti I gjetjes,realizimi fotografik etj.dhe

muzika ndoqi te njejten rruge:serializmi,indetermizimi,muzika tekstuale,muzika e

citatit,minimalizimi,muzika etnike,muzika e mjedisit etj.Ne boten perendimore te viteve 60 u shfaqen

edhe njenja te tjera te te nndjerit I huaj,dhe I pakenaqur ndaj vlerave tradicionale simptomat e ketij

realizimi ishin:Emancimipi seksual,droga etj.SHprehja e theksuar e individalizimit u reflektua ne levizjen

per te drejtat e zezakve,homoseksualve etj.Artistet bashkohore synonin nje shkeputje nga e

kaluara,gjetja e metodave te reja artistike radikale u kthye ne qendrim estetik baze.Pergjithsisht ne art u

shfaq nje frym jashtzakonisht e guximshme dhe eksperimentuese.por dhe kjo mundesi lirie e ka cmimin

e vete jeta e sotme kulturore shfaq pak ndjenje komuniteti,si kundervenje ndaj ketij realiteti shfaaqet

edhe tendenca e riperteritjes se traditave te meparshme artistike.SI perfundim duke nisur nga fundi

luftes muzika fitoi pajisjen e nje lloj muzike me tipare shume ngjyrshe,pra me nje diversitet.Nuk ka

unitet stilistik dhe estetik,as prirje te perbashket te disa linjave.

Pyetja 11.Serializmi integral ne Europe: Oliver Mesian.

Kompozitoret europian te brezit te ri te cilet kishin perjetuar dhimbjet qe shkaktoi lufta kishin ndjenje te

fort drejt ndikimit te se kaluares,Koha kerkonte nje shkeputje te plot nga te gjitha nocionet e muzikes se

meparshme qofte persa I takonte menyres se kompozimit ashtu dhe tingellimit te saj.Ne kete perjudh

Shenbergu u quajt Klasik kesisoj Serializmi I tij u quajt Serializem Klasik.U kapen dhe pas nje tjeter

kompozitori Vebern I cili punoi mbi serin ne menyre te detajuar e ndau serin ne 4 grupe tingujsh.Nese

Shenbergu e trajtonte serin si teme Veberni duke e coptuar ate bente nje trajtim me

integral.Neoklasicizmi u konsiderua krejjt I pavlefshem nga nje brez I ri kompozitoresh.NGa ana tjeter

Steranviskin e vlersoj shume aspektin e ritmit.Vendi ku u perhap kjo energji e re ishte nje qytet gjerman

me emrin DARMSHTADT I pari kompozitor qe filloi serializmin ishte francezi Mesian.

OLIVER MESIAN (1908-1992) Ne vitet e par ate krimtaris shfaq qendrim kompozicional me te rrepte te

cilin e teorizoj ne librin e tij Teknika e Gjuhes sime muzikore.Ai e trajtoj elementet e vecuar te tingullit

muzikor si : tingull,ritem,dinamik.Ai shpiku 7 mode te vetat te quajtur Mode me zhvendosje te

kufizuar.Ai gjithashtu krijoi koncepte te reja mbi ritmet duke perdorur vlerat e shtuara.Procedurat te

tilla ritmike u shfaqen per here te pare ne pjesen per organo Lindja e ZOtit Mesian u frymezua nga

burime te ndryshme si muzika hindu dhe kenga gregoriane.Mesian u mor per nje kohe te gjate me

transkiptimin e kengve te zogjve,qe e ndeshi gjate udhetimeve te tij te shumta.Tek zgjimi I zogjve

pasqyrohet ndryshimi I tingujve te zogjve nga mesnata deri ne mezdit.Mensini ne krijimtarin e tij u

ndikua nga natyra e tij mistike dhe besimtare.Per te muzika perbente nje mjet shprehes personal.Veprat

e tij me te rendesishme konsiderohen : Kater etydetKrijimtaria e Mensianit mbizoterohet nga vepra

instrumentale sidomos piano dhe organo.Disa nga titujt e veprave te Mensianit: 20 ushtrime mbi

femijen Jezuzogjte ekzotikengjyrat e qytetit qiellor etj.

PYETJA 12 Serializmi integral ne Europe Bulez,Shtokhauzen.

Pier bulez eshte perfaqesuesi I brezit te pare te kompozitorve te pas luftes se dyte boterore.Edhe ai

ishte Francez sikurse Mensiani.Te dy ishin te prirur te trajtonin kompozicionin nga 1 kendveshtrim

thellesisht logjik.Veprat e par ate Bulezit Sonat per flaut piano sonat per piano nr 1 duken qart qe jan

ndikuar nga shkolla e dyte vjeneze,ne interpretimin e pare ne public shkakton peshtijellim te madh.Me

1948 del ne drit sonata e 2 per piano kjo paraqitet sin je veper e zgjeruar 4 koheshe,kjo veper gjykohet si

ajo cka I jep lamtumiren tradites muzikore te fillimit shekullit.Ndikimi nga Mesioni shfaqet ne erdorimin

e strukturave ritmike te shtuara.Dy veprat e nje orientimi te rrepte ALBum per Kuartet 1949 dhe

Polifoni 1951 do te gjykoheshin prej ati vete si problematike dhe sin je hap mbrapa.Nje pike kthese ne

rrugen e evolucionit te serializmi integral ishte vepra ne vijim STRUKTURAT per dy piano,Bulezi ndertoj

dy tabela numrash,e para qe jep renditjen numerike te 12 transpozicioneve te forms origjinale dhe e

dyta qe jep renditjen numerike te 12 transpozicioneve te forms se permbysur duke perdorur serit te

permbusura.Keto renditje numerike u bashkangjiten kater elementve te cilet jan lidhur me serite

origjinale Kjo veper mbeti shume e rendesishme dhe ndikuese per bashkohesit e tij.

KARLHAJNC SHTOKHAUSEN (1928-2007) eshte perfaqesuesi kryesor I serializmit ne gjermani.Me 1951 ai

ndoqi kursin veror te muzikes se re ne Darmstadh ku degjoj Kater etydet per ritmin Te mensianit,sapo

u largua nga Darnshtadi kompozoi vepren e pare seriale Kreuzspi per oboe,clarinet bass,piano dhe tre

perkusione.Me 1952 jetoi ne Paris ku studio me Mensianin u miqesua dhe me Bulezin dhe punoi 2

vepra.Kompozimi ka si piknisje 1 njesi te vetme muzike (tingull,gjatesi,dinamik) e cila kombinohet me

njesi te tjera per te formuar struktura te karakterizuara nga perpunimi I madh I elementeve te vecante.I

prirur sic ishte per ta konceptuar muziken ndermjet njesive te medha formale sesa elemente te vacant

.Ne mesin e 50 Shtokhauzen u shkeput nga serialzmi I ngurte.

PYETJA 13 Serializmi ne SHBA : MILTON BABIT (1916-2011)

Jeta muzikore e SHBA I ndjeu shume me pak se Europa shkaterrimet e luftes.Ne amerike jetonin shume

figura bashkohore te rendesishme europiane.Kesisoj serializmi ne amerik mbajti lidhje me te

qendrueshme me muziken seriale te shkolles 2 vjeneze,pra pergjithsisht me traditen europiane te viteve

20-30,Perfaqesuesi kryesor eshte MILTON BABIT>

BAbiti e vleresoj kompozimin serial si zhvillim dhe zgjerim te parimeve klasike te muzikes 12-

tingullshe.Babiti I mbeshteti procedurat e tij muzikore me shume tek shenbergu sesa te Veberni.Tre

kompozimet per piano 1947 perfaqesiojne vepren e pare ku elementet tingullore dhe jotingellor

strukturohen permes veprimeve te rrepta seriale.Ndryshe ga bashkohesit e tij europian Babiti I ruajti

gjithnje lidhjet me serializmin gje e cila verehet nga 2 faktor : se pari ai e perdori serializmin jo sin je mjet

per tju shmangur koncepteve strukturore muzikore tradicionale por si mundesi per shtrirjen dhe

zgjerimin e ketyre koncepteve.Se dyti me serializmin e tij tingulli pra mjeti kryesor I structures se

muzikes perndimore,mer perparsi dhe nuk eshte thjesht component Brenda 1 sistemi elementesh.babiti

permes artikujve teorike e revolucianizoii studimin e muzikes 12-tingullshe,duke ushtruar ne te njejten

kohe 1 ndikim te ndjeshem.Ne artikullin e tij Kush pyet nese degjon 1958 Babiti pohonte se

kompozitoret bashkohes duhet tja pranojne me vetedije rritjen e shkalles se specializmit dhe

perkatesisht vecimin e tyre per shkak te zhvillimeve muzikore te kohes.Vlerat e kesaj muzike qe sot

ngjall interes kryesisht ne 1 grup njerzish te zgjedhur do te behen te dukshme per shoqerin vetem pas

shume vitesh.

Pyetja 14.Paapercaktueshmeria (ideterminizmi) ne muzike ne SHBA: Kejxh, Braun, Feldman.

Indeterminizmi apo aleatoria eshte nje nder drejtimet me te rendesishme muzikore te periudhes se

mabs luftes se 2 boterore.Termat "indeterminizem" dhe "aleatori" kane te njejtin kuptim:

"papercaktueshmeri", pra ka te beje me shfrytezimin e qellimshem ne kompozim apo ekzekutim te

rastesise.Termat "indeterminizem" perdoret per muziken amerikane te llojit (kryesisht per muziken e

Kejxh, Braun, Feldman), kurse termi "aleatori" perdoret per muziken europiane te llojit (kryesisht per

muziken e Bulez, Shtokhauzen, Berio, etj)Shembuj te hershem te papercaktueshmerise ne muzike

takohen qe ne shek18. Muzika per instrumentet me tastiere mund te quhet oararendese e

indeterminizmit apo e muzikes aleatorike.I pari kompozitor qe e perdori ne menyre te qendrueshme

elemente te papercaktuar ne muzike ishte Carls Ajvsi.Gjithsesi shfaqja ne shkalle te gjere e

papercaktueshmerise ne muzike dhe paraqitja e saj si fenomen ndikues ndodhi vetem ne vitet 50.Ne

gjysmen e dyte te shek. 20 vepra ndahet mes kompozitorit dhe ekzekutuesit (ndryshe nga periudha e

barokut ku ne 99% te rasteve autori i veprave ishte dhe instrumentisti i vepres)Ky drejtimi ri lindi ne

Amerike dhe jo ne Europe per disa arsye: se pari mungesa e nje tradite te shtrsezuar sa ne europe, se

dyti kompozitoret europiane ishin me te permbajtur.Perhapja dhe pranimi i papercaktueshmerise

(indeterminizmit) ne krijimtarine e nje numri te madh muzikantesh te kohes, i detyrohet kryesisht Xhon

Kejxh. (John Cage).Xhon Kejxh lindi ne Kaliforni, ne moshen 20 vjecare studioi ne Konellin dhe

Shenbergun. Ne kompozimet e tij te para te fillimit te viteve 30 ai u mbeshtet ne metoden 12-tingullshe

seriale te shenbergut.Rruka e Kejxhit drejt indeterminizmit nis nga mesi i viteve 30 nen ndikimin e

franko-amerikanit Edgar.Kejxhi modeloi nje muzike te llojit tjeter : ai ishte ne kerkim te materialeve te

reja tingullore si: shkop timpanesh, kercitje fletesh, piano tel etj etj. (keto gjenden tek 3 kompozime me

titull "Konstruksione")Shenjat e para te indeterminizmit i shfaqi qe tek "Muzika per dhome ndenjeje"

per perkusion dhe kuartet te folur.Kompozime per "piano te pergatitur" tingellimi ndryshohet nga

vendosja e ashklave prej druri, copave prej kaullcuku etj.Ne fund te viteve 40 ai filloi te perpunonte

mendimin e tij estetik mbi heshtjen ne muzike, nen ndikimin e kulturave aziatike, nga teorite hindu deri

tek kultura budiste.Me rendesi per Kejxhin eshte pranimi i heshtjes si komponent muzikor. Vepra me e

diskutuar e tij eshte 4'33" (interpresuesi thjesht qendron ne heshtje), pra sipas Kejxhit edhe ne rastet e

mungeses se plote te tingujve te ndjeshem, ekziston muzike e prodhuar nga mjedisi, ai i tingujve te

shfaqur gjate "ekzekutimit": gumezhima e ajrit te kondicionuar, shushurima e shpalosjes se programeve,

qeshjet e publikut e cdo lloj zhurme.Koncepti i Kejxhit mbi ate cka mund edhe duhet te jete muzike,

ushtroi nje ndikim te thelle tek bashkekkohesit e tij.Krahas prodhimtarise jashtezakonisht te madhe si

kompozitor, Kejxhi ishte aktiv edhe si teoricien i muzikes.Ai u dallua edhe ne fushen e

kercimit.Perfaqesues te tjere te njohur te indeterminizmit amerikan jane: Feldman dhe Braun.Ne vitet

50 Kejxhi krijoi kontakte te ngushta pune me nje grup kompozitoresh te rinj ku perfshihen eshte keta te

dy.Ata ndanin mes tyre pikepamjen e perbashket sipas se ciles kompozimi muzikor duhet te mbeshtetej

ne pervojen e re te arteve pamore dhe sidomos tep piktoret ekspresionis abstrakt.

Pyetja 15.Indeterminizmi ne muziken europiane, Shtikhayzen, Bulez.

Kejxhi pati miqesi me Bulezin dhe Shtokhauzenin, kesisij mes tyre pati edhe shkembime idesh, duke

filluar se paku qe me 1954, kur Kejxhi beri nje nr koncertesh ne europe. Ky ndikim u shfaq ne dy veprat

ne proces: "Cekic pa zot" i Bulezit dhe "Pjeset per piano" i Shtokhauzenit.Ne end te termave "rastetsi"

apo "papercaktueshmeri" shumica e kompozitoreve europiane parapelqyen caktimin "muzike

aleatorike", nje fjale kjo qe i referohet hedhjes se zerit. Ne drejtim te papercaktueshmerise,

kompozitoret europiane u treguan shume me te permbajtur se sa ata amerikane. Mund te themi se tek

europianet papercaktueshmeria pati karakter eksperimental. Disa vepra jane te paperfunduara (vepra

ne prices) e megjithate lejohet ekzekutimi i tyre. Per Shtokhauzenin vepra e pare aleatorike ishte "pjesa

per piano 9", vepra tjeter aleatorike e tij ishte "Cikli" (Zycklus) (1959)Kurse per Bulezin, vepra e pare

aleatorike ishte "sonata per piano nr.3" dhe me vone beri "Strukturat 2" per dy piano, "Pale mbi pale"

per soprano dhe orkester.Mbas viteve 60, Bulezi e humbi gjithnje e me shume interesin ndaj

indeterminizmit, kurse Shtokhauzeni e perdori ate gjeresisht ne kete periudhe. Te kesaj periudhe jane

veprat e Shtokhauzenit: "Plus minus" (1963), "Proces" (1967), "Valet e shkurttra" (1968), "Nga dita e

shtate" (1968)Shumica e kompozitoreve europiane mbajten nje qendrim me te permbajtur ndaj

indeterminizmit, ate e perdoren kryesisht per realizimin e disa lloj kalkulimeve me efekte muzikore. Vete

Shtokhauzeni iu rikthye metodave me tradicionale me vepren e madhe per dy piano "Mantra" (1970)

Pyetja 16.Indeterminizmi dhe ndikimi i tij ne notacionin muzikor te gjysmes se 2 te shek 20.

Nje nder tiparet me karakteristike te muzikes se gjysmes se dyte te shek.20 eshte perdorimi i

notacioneve krejtesisht te reja, kryesisht te kushtezuara nga indeterminizmi.Perhapja e indeterminizmit

, me kalimin e kohes kerkoi rikonceptom thelbesor te praktikave te notacionit tradicional, duke u

kthyer ne 1 faktor nxites per korigjimin e metodave te reja jokonvecionale.Perdorimi ne shkalle te gjere i

vlerave grafike ne partitura i hapi rruge kompozitoreve per paraqitjen krejtesisht vizuale te veprave te

tyre. P.sh. Kejxhi, anglezi Kardjy, italiani Busoti etj.Kompozitori amerikan Xhorxh Krumb i konceptoi gati

te gjitha veprat e tij mbi bazen e notacionit konvecional, nderkohe qe partiturat muzikore i pajisi me

figura si kryqi apo rrethi etj.Notacioni grafik, megjithese jep mundesi pa kufi per imagjinaten vizuale te

kompozitoreve, nuk u arrit te standartizohej, per shkak te nr te madh te praktikave notacionale.

Pyetja 17.Muziko perendimore pas viteve 60: epoka post seriale.

Muzika e shkruar nga vitet 1960 e ketej eshte cilesuar shpesh si post-seriale, meqe serializmize nje vend

te vecante historik ne muzike, si zhvillim i fundit muzikor.Si edhe neoklasicizmi, serializmi arriti te

nderkombetarizohej e te fitoje 1 karakter "zyrtar". Krejt ndryshe, indeterminizmi i formes radikale te

praktikuar nga Xhon Kejxh gjate viteve te sundimit te serializmit, nuk gezoi kurre nje status te

tille.Porper ironi, Kejxhi konsiderohet si i pari post-serialist, meqe ai vette kaloi gjithashtu 1 faze seriale,

fillimisht me krijimet 12-tingullshe e me vone me percaktimin matematikor te kompozimeve te viteve

1940. Kejxhi ishte i pari qe i hyri pervojave te reja dhe te pashkelura muzikore, ku gjithcka ishte e

lejueshme dhe kesisoj kompozitori ballafaqohej me zgjedhje pa kufi.Si edhe per fushat e tjera te artit,

vitet 1960 perfaqesojne ne muzike epoken e madhe te eksperimentit (zhvillimet e reja nuk kishin 1 pike

referimi).Ky pluralizem pasqyroi ndyshimet e rrethanave shoqerore dhe politike te kohes : reagimin e

forte ne gjithe boten perendimore ndaj centralizmt dhe forcave autoritare te imponuara nga jasht. Me

deshiren per tu shkeputur nga kufizimet e imponuara nga jashte (si ato qe impononte serializmi), shume

kompozitore iu drejtuan formave me personale dhe me origjinale te shprehjes. Kesisoj, post-serializmi

shperfilli te gjithe aspiratet e universalitetit dhe shpeshhere edhe te koherences.

Nga pikpamja teknike, muzika post-seriale ishte produkt i efektit shkaterimtar qe sollen serializmi dhe

indeterminizmi ne kategorit kompozicionale tradicionale, 1 efekt qe e shtyu revolucionin muzikor ne

kolapsin e tonalitetit mbase edhe me thelle nga ai i meparshmi.Me trajtimin e vepres si proces ne

vazhdimesi, si indeterminizmi vuri e pikepyetje konceptin tradicional te vepres muzikore si 1 entitet te

percaktuar. Atmosfera teper e hapur e fazes 1 te post-serializmit nxiti hulumtimin e pervojave dhe

perqasjeve te tjera novatore kompozicionale.

Pyetja 18.Epoka post-seriale: Citimi dhe akolazhi

Citimi ne shkalle te gjere i muzikes tradicionale tonale ne partitura te reja ishte 1 nga orientimet e reja

kompozicionale Citimi eshte dicka e njohur ne muziken perendimore (ai u praktikua vazhdimisht ne

shek. 19 dhe ne fillim te shek. 20) (citim i drejtperdrejt)Me lindje e atonalizmit , citimet e drejtperdrejta

te muzikes tonale u bene shume me te pakta. Ai qe i parapriu muzikes se epokes post-seriale me

shfytezimin e hapet dhe te qarte te muzikes tonale tradicionale, ishte Carl Ajvs.Vecoria me e spikatur e

citimeve muzikore te viteve 60 eshte se ato trajtohen si "objekte te huaja", te vendosura brenda

strukturave te reja nepermjet konvencioneve te vjetra stilistike. Materiali i cituar nuk kufizohet me ne 1

fragment te vetem , por shfaqet shpesh here gjate kompozimit. Tjeter gje, ,aterialet e zgjedhura mund

tu perkasin burimeve krejtesisht kontrdiktore por megjithate ato bashkangjiten ne menyre te

shpenguar. NJe tipar tjeter i ketyre qendrimeve te reja ndaj citimit eshte perpjekja per "distancimin" e

materialit te huazuar permes trasformimeve dhe bashkangjitjeve (kolazhit).Mbas Ajvsit, kompozitori

tjeter i rendesishem qe u morr gjeresisht me citimin ishte gjermani Zimmerman, i cili eksperimentoi me

materiale te huazuara qe prej fillimit te viteve 1950. Me kompozimin e operes "Ushtaret" Zimmermani

krijoi 1 metode komplekse per kombinimin e materialeve te periudhave te ndryshme stilistike.Nje

shembull tjeter i llojit eshte koha e trete e simfonis per 8 zera solo dhe orkester nga Luciano Berio, e cila

pershkrohet gati fund e krye nga skerco e simfonis nr. 2 te Mahlerit. Krahas materialit te huazuar prej

Mahlerit, vepra permban edhe citimi te tjeera, qe shtrihen nga Monteverdi tek Shtokhauzeni.Gjermano-

amerikani Lukas Foss, ndjek nje rruge disi te ndryshme ne vepren e tij "variacione baroke" per orkester.

Secila nga te tri kohet e variacioneve mbeshtetet ne 1 kompozim te vetem e te vecante tonal. Koha 2

p.sh. buron nga 1 kohe concerto grosso e Hendelit, e cila degjohet ne teresine e vet, por me forme

krejtesisht te shperbere.Nder veprat e mbeshtetura gjeresisht ne metoden e citimit bejne pjese midis te

tjerash: Himnet" e Shtokhauzenit, ne muziken e se ciles jane shfrytezuar versioneve te regjistruara

himnesh nga mbare bota:opera "Fausti juaj" nga Henri Puser, ku brenda nje stili elektrik gershetohen

materiale te ndryshem muzikor te huazuar: "Ludvig van" nga Mauicio Kogel, e prejardhur krejtesisht nga

muzika e Bethovenit.Xhorxh Krumbi i perdori huazimet ne sherbim te perforcimit te momenteve te

theksuara dramatike.Krahas citimit, kemi edhe perdorim te tritingullshit tonik, perdorim te zhvillimeve

harmonike tradicionale etj. Nje rast disi me i vecante eshte ai i kompozitorit angletPiter Maksuell Dejvis:

gati te gjithe veprat e tij mbeshteten ne nje fare menyre ne material te huazuar, sidomos nga muzika e

para barokut.Megjithe renien e pergjithshme qe pesoi gjate viteve 1970, metoda e citimit pate pati

rendesi, pasi preku shume kompozitore te kohes dhe perfshiu me pikepamje estetike nder me te

nedryshmet.

Pyetja 19.Drejtime te reja muzikore te fund vitit. Muzika teksturale.

Ne fund te viteve 50, muzika europiane, por edhe e SHBA-ve, njohen disa zhvillime te tjera studimore te

cilat shenuan nje kthese te rendesishme ne muzken e mbas luftes se 2 boterore. Keto zhvillime

reflektuan shmangien nga racionalizmi sistematik dhe i repte i serianlizmit integral si edhe nga

irracionalizmi i skajshem i indeterminizmit. Brezi i kompozitoreve te rinj shume shpejt krijuan atmosfere

shume me te hapur e me inkurajueseper eksperimentimin me 1 spekter te gjere perqasjesh te reja

kompozicionale ne fazen e dyte te muzikes se mbas luftes (pra vitet 60 e me tej)Muzika

teksturaleMuzika teksturale (fakturore) perfaqeson tendencen e organizimit te vepres

muzikorenepermjet elementeve te pergjithshem tingellore dhe jo permes akumulimit te detajeve te

vecanta. Gjeti shpreheje shprehje ne krijimtarine e 2 kompozitoreve europiano-lindore, te polakut

Pendelecki dhe hangarezit Ligeti. Mbas vitit1956, muzika polake deshmoi nje hapje te theksuar ndaj

ndikimeve perendimore.Kompozimet e para te Pendereckit, si "Psalmet e Davidit" dhe "Strofa" shfaqen

parapelqimin e tij per ndertimin e segmenteve me tinguj kromatike, nepermjet dublimit gati te cdo note

me 1 ose 2 nota kromatike fqinje.Kjo tendence e zhvendosi vemendjen e kompozitorit nga procedurat

me tinguj te vecante tek "klastrat" apo grupet homogjene. ("cluster"= 1 grup notash fqinje te luajtura

njekohesisht)Pendereci e trajtoi klastren si pikenisje per zhvillimin kompozicional, duke ia nenshtruar ate

tipeve te shumta te proceseve perpunuese. Mes kompozimeve te para klaster te tij eshte "Trenodi per

viktimat e Hiroshimes" per 42 instr. harqesh. Ketu ai shfaqi 1 qendrim krejt mosperfilles ndaj te gjitha

dallimeve mes tingullit dhe zhurmes (ka efekt te zhurmes dhe te tingujve te dallueshem)Autori tjeter

Ligeti studioi ne Akademine e Muzikes se Budapestit. Ndersa ne kompozimet e para me ndikim nga

baroku ai u mbeshtet kryesisht ne muziken folklorike, privatisht tregoi me shume interes ndaj praktikave

eksperimentale.Me 1956 iku nga Hungaria, u vendos fillimisht ne Gjermani, me pas ne Vjene, ku u be

shume shpejt i njohur.Punen me klastrat e nisi ne fund te viteve 1950: dallohett vepra orkestrale

:Atmosferat""Trenodia" e Pendeleckit dhe "Atmosferat" e Ligetit njohen sukses te madh ne publik.Ne

vitet 1960 Penderecki dhe Ligeti u orientuan drejt rrugeve te reja dhe te ndryshme kompozicionale.

Penderecki i cili ishte me tradicional dhe me ekspresiv ne muzike, u rikthye tek gjinite tradicionale dhe i

trajtoi segmentet muzikore sipas nje koncepti me melodik dhe me tonal.Ligeti pati nje evolucion me te

paqendrueshem , gjate viteve 1960 u perqendrua ne procedurat kanonike.

Pyetja 20.Drejtime te reja muzikoe te fundviteve 50, Muzika stokastike.

Muzika stokastike,

Shfrytezimi i blloqeve masive te tingujve eshte gjithashtu karakteristike per muziken e kompozitorit grek

Jannis Xenakis (1922-2001), nderkohe qe idet e tijkompozicionale e kane bazen ne koncepta fare te

ndryshme prej atyre seriale.Xenakis shfaqi interes per pershtatjen e kalkulimeve matematikore ne

format vizuale te projekteve arkitektonike. (ai pati studiuar inxhinieri dhe matematik)Muzike studioi qe

ne moshe te re. Duke u thelluar ne lidhjet e ngushta midis muzikes dhe arkitektonikes, ai u perqendrua

gjithnje e me shume ne ceshtjet e struktures muzikore.Xenakisi nuk i ndikua nga serializmi, por nuk e

pranoi as tipin e muzikes rastesore (indeterminizmit) te perpunuar ne ate kohe nga Kejxhi.Ne vend te

ketyre ai filloi te shfrytezoi ne muzike teorite e probalitetit matematikor, mbi te gjitha ligjin e numrave

te medhenj te formuluar nga matematikani zvicerian i shek. 19 Zhak Bernuli.Duke huazuar nje term nga

Bernuli, Xenakisi mendointe per muziken e konceptuar si "muzike stokastike" si nje muzike kjo e

paperfunduar ne detaje, por e prir drejt nje synimi te percaktuar.Xenakisi i transferoi kalkulimet

matematikore ne nje notizim te perpikte muzikor, duke i pershtatur me qellime thjesht muzikore.Midis

shembujve kryesore ne te cilat u materializuan keto ide jane "matastasis" dhe "Akoripsis" nga libri i tij

"muzike e formatuar" (1963)Detajet specifike teknike te metodave kompozicionale te perdorura nga

Xenakisi e kufizuan muziken e tij ne rrethe te ngushta njerezish, por ajo ushtroi nderkohe nje ndikim te

menjehershem tek shume muzikante te tjere.

Pyetja 21.Xhazi, Roku dhe ndikimet popullore ne muziken e pas viteve 60.

Ne vitet 60, citimi i veprave te vecanta apo i tipareve te pergjithshme stilistike nuk u kufizua vetem ne

artin muzikor perendimor te se kaluares, por perfshin shume shpejt edhe lloje te tjera muzikore.Larg

serializmit dhe indeterminizmit, kopozitoret gjeten nje burim tjeter pjellor, tek muzika e pasur

popullore, sidomos tek xhazi dhe roku, qe ne vitet 60 ishin ne lulezimin e tyre.Bashkeveprimi midis

muzikes popullore dhe asaj te koncertit perben nje prirje interesante ne historine e muzikes

perendimore, e cila fillon te behet karakteristike qe gjate gjysmes se pare te shek. 20 (p.sh. Stravinski,

Sati, Ravel, etj)E ashtequajtura "levizje e rrymes se trete" e viteve 50, e cila coi me vone ne krijimin e

veprave te tilla si "Koncertino per kuartet xhazi dhe orkester" (1959) nga amerikani Gunter Shuler, i cili

perfaqesoi nje perpjekje krejtesisht te vetedijshme per shkrirjen ne nje unitet te ri te elementeve te

muzikes se xhazit dhe muzikes se koncertit. Pati paralele te zhvillimeve muzikore qe me kalimin e kohes

u bene te padallueshme , si: "Free jazz" i iniciu nga Koleman dhe ansambli i "muzikes intuitive " te

Shtokhauzenit.Me vone, u zhvillua forma komplekse e te zgjeruara te xhazit, qe shtjellonin gjuhen e

muzikes bashkekohore te koncertit. (Ansambli artistik i Cikagos, Orkestra e bashkuar globale)Pervecse

me xhazin, te theksuar ishin dhe pikat e takimit me rokun. Luciano Berio me 1967 shprehte admirim per

muziken e Bitellsave, kurse Shtokhauzeni shihej me interes nga muzikantet e rokut, per disa vecori te

krijimtarise se tij. Grupe roku si "Beatles" dhe "Whe" realizuan regjistrime qe u konceptuan si cikle

kengesh te lidhura me njera tjeteren brenda nje kuadri te pergjithshem. (futen instrumente qe nuk

kishin te benin me rokun, si p.sh. harqet, etj)Ka raste kur dallimet mes muzikes popullore dhe asaj te

koncertit fshihen deri ne kufijte e mosnjohjes. P.sh. Glen Branka shkroi "simfoni" te zgjedhura per

ansamble te medha me kitara elektrike dhe perkusion. Ne vitet 80 lindi termi "art i spektaklit", nje

percaktim qe perdoret si per muziken rok, ashtu edhe per muziken koncertale, te teatrit etj.Nje nga

perpjekjetme ambicioze per shkrirjen e elementeve popullore me ato te muzikes se koncertit eshte

:Kenge te pafajesise dhe pervojes" (1981) e kompozitorit amerikan Uilliam Bollkom. Kjo veper i mori 25

vjet, eshte per 9 soliste kor dhe orkester te madhe, perfshin qe nga kenga popullore, tek reg e deri tek

kontrapunkti i Bergut.Nje term shume i pasur per bashkepunimin midis muzikes popullore dhe artit

muzikor ka qene "musica". Kompozitore si Bernshtajn dhe Sondheim i zgjeruar tej mase mjetet teknike

dhe mundesite shprehese te gjinise: Broadway (kenget show), dialogi folur, elemente xhazi, kontrapunkt

fugal etj.

Pyetja 22.Rritja e interesit ndaj kulturave tradicionale (burimet etnike) dhe ndikimi i tyre ne muziken e

pas viteve 60.

Muzika perendimore prej kohesh ka treguar interes per shfrytezimin e mjeteve te ndryshme te traditave

te huaja ne funksion te shprehjes ekzotike.Nga fundi i shek. 20 verehet nje rritje e ndjeshme e

elementeve muzikes popullore dhe etnike ne krijimtarine e K..... (citime te kengeve te indianeve te

Amerikes dhe shfrytezim i stileve te kulturave orientale) P.sh. "Kuarteti i harqeve nr.4" (1973) i Ben

Johnston "Klithmat e londres" (1974) e Luaciano Berios "Caro"etj. Sikurse Berio, edhe Xhorxh Krumbi

perdori citimin nga shume burimi etnike, perfshire Indine dhe Lindjen e larget, gjithashtu perdori

instrumente te traditave te tjera muzikore (edhe benxho dhe sitar)Xhon Kejxh shfaqi interes te vecante

per filozofine e lindjes.Ne nje kuader me te pergjithshem, konceptet orientale te kohes kane frymezuar

shume konpozitore bashkekohore perendimore, si Kejxhin, Gllasin dhe Shtokhauzenin.Shtokhauzeni u

shfaq si kompozitor qe beri perpjekjet me sistematike dhe me rigoroze per shfrytezimin e kulturave te

tjera, fale vizionit te tij per nje art "universal".psh tek vepra e tij elektronike :Telemusik" (1966) perdor

materiale ye muzikes etnike (gagaku japones, balines, kinez, hungarez, madje edhe ai i shipidos

peruan)Gjithashtu kemi edhe ndikim te kahut te kundert, pra perendim-lindje. p.sh. koreani Isang Jun

dhe japonezet Majuzni dhe Takemizu gershetuan ne muziken e tyre lemente muzikore te vendeve te

origjines me ato te muzikes perendimore.

Pyetja 23.Minimalizmi

Pak per rikthimin tek thjeshtesia.Ne fillim te viteve 60 rritja e ndikimeve nga bota orientale coi drejt nje

prirjeje te re artistike te bazuar ne konceptin e thjeshtesise.Kjo levizje artistike, e cila me vone do te

quhej "minimalizem" filloi ne Amerike, e me vone u perhap gjetke. Deri ne vitet 80, muzika minimaliste u

zhvillua ne lidhje te ngushtee me pikturen. (E perbashketa: kufizimi i jashtezakonshem i materialeve te

perdorura, "permbajtja" tejet e kufizuar, ndikuar nga mendimi artistik i popujve te lindjes.Muzika

minimaliste perfaqeson nje thjeshtesi te qellimshme ritmike, melodike dhe harmonike. (Muzika me e

thjeshte dhe me e drejtperdrejte, pa kompleksitet teknik dhe pa konflikt emocional)Nga pikpamja

teknike, kjo perkoi struktura tonale statike, figura perseritese, faktura te qendrueshme dhe

transparente, si edhe perseritje te vazhdueshme motivike. Muzika minimaliste ben pjese ne te

ashtequajturen "muzike" repetitive (perseritese). (kjo perfshin disa loj muzikash, perfshire disco music,

house music etj)Filip Gllasi e mendonte muzikes minimaliste si nje muzike qe njerezit te muznd ta

perceptojne si "prani", si mendim te paster tingellor, te cliruar nga struktura dramatike.Kjo menyre

ideale e te degjuarit, sepas se ciles njerezit humbasin ndjeshmerine, shetrben si argument i perdorimit

te shprehjes "trans muzike".

Minimalizmi

Kompozitoret me te rendesishem te muzikes minimaliste jane : La Monte Jang, Terry Riley, Stiv Rajh dhe

Filip Gllas.La Monte JangSi shume serialiste te kohes u mbeshtet fuqimisht ne muziken e

Vebernit.(faktura e kursyer, karakteri statik, perseritja e vazhdueshme e 1 materiali)Veprat kryesore:

"Trio per harqe" (1958), "X per Henry Flintin" (1960) "Kenga e vdekjes" (1961).Terry RileyFilloi te

eksperimentoje me proceduren "tape-delay" (sistem regjistrimi te vazhdueshem te segmenteve te vogla

t e materialeve te regjistruat ne intervale te rregullta kohe)Veprat kryesore: "Nuk mund te ndaloj"

(1963), "In C" (1964)

Stiv Rajhu

Mori pjese ne ekzekutimin e pare dhe ne regjistrimin e kompozimin "In C" te Riley.Po ashtu zhvilloi nje

proce kompozicional te mbeshtetur ne parimin e perseritjes, e ane te "tape-delay".Veprat kryesore: "Do

te bjere shi" (1965), "Melodica" (1966), "Piano phase" per 2 piano (1967), "Drumming" (1971) per

perkusion, "Six pianos", "Muzike per instrumente me cekic ze dhe organo " (1973), "Muzike per 18

muzikante" (1976), "Okteti" (1979), "Vermont Counterpoint" (1982).

Fili Gllas

Metodat e tij kompozicionale ndryshojne teresisht nga ato te Rajhut.Gllasi i zgjeroi njesite melodike

baze nepermjet praceseve te shtresave ritmike, kur edhe iu kushtua muzikes indiane.Veprat kryesore:

"music in fifth" (1969) (pati edhe vepra te tjera por kjo mbetet me e rendesishmja)

Pyetja 24.Rikthimi tek tonaliteti (vitet 1960-1970), Del Tredici, Rokberg etj.

Para viteve 60, tipari kryesor i muzikes ishte perpjekja per krijimin e nje gjuhe te pavarur nga tonaliteti

tradicional.Shprehja me eksreme e kesaj tendence ishte projektimi i normave te tilla absolute si tek

teoria 12-tingullshe e Shenbergut, ku fillimisht u dallua edhe perdorimii tritingullshit tonik dhe i aktavave

te dubluara.Por do te ishte vete Shenbergu, qe me vone do te shfaqte nje qendrim tjeter lidhur me kete

ceshtje: filloi te perdorte terca dhe oktava te dubluara ne muzken e tij 12-tingullshe.Sidoqofte, tendenca

e pergjithshme ishte per nje gjuhe kompozicionale te pavarur, nje gjuhe te pasacme te shek. 20.Ky

qendrim ndryshoi ne vitet 60. Dalengadale u shikua drejt zhvleresimit te parimit te gjuhes se paster

bashkekohore.Kjo coi drejt rivleresimit te mundesive te tonalitetit bashkekohor.Tonaliteti i ri

perfaqesonte rikthimin e manierave kompozicionale qe ga nje pjese e muzikanteve mund te gjykoheshin

si te dala mode ndersa per te tjere mbeteshin te qendrueshme.

David del Tredici

eshte kompozitor amerikan. Ne fillimet e veta shkroi vepra kromatike dhe atonale por nga fundi i viteve

60 filloi te pershtase shume maniera te muzikes tonale dhe atonale, duke iu drejtuat edhe muzikes

pop.Kjo u shfaq me se miri tek "Final Alice" (1976), nje veper muzikore me kohezgjatje 1 ore dhe me

skena perrallore nga "Eliza ne boten e cudirave"Ai u shkru per orkester te madhe dhe per nje "grup

folku" ( 2 sax soprano, mandoline, benxho dhe fizarmonike).

Xhorxh Rokberg

Gjithashtu kompozior amerikan, gjate viteve 50 dhe ne fillim te viteve 60 shkroi vepra me gjuhe seriale,

duke synuar rritjen e kompleksitetit ritmik dhe strukturor.I bezdisua nga kromatizmi total, ai filloi te

perdore ne partitura citime nga muzika tonale, ne vepra te tilla so: "Muzike per teatrin magjik" per 15

instrumente- 1965, "Nach Bach" per harpsikord ose piano-1966."Kuarteti i harqeve nr.3" (1972),

mbeshtetet ne burime historike. Ne menyren e shkrimit ka ngjashmeri me Bethovenin dhe me Malerin.

Me vone shkroi "Kuartet e harqeve 4-6" (1977-1978, opera "Njeriu i besuar" (1982)

PYETJA 25 : mikrotonaliteti ne muziken e gjysmes se II te shek XX.

Shterimi I plote I tonalitetit tradicional me anarkine qe shkaktoi u perball ne menyra te ndryshme,Nje

pjese e kompozitorve synonin zgjerimin microtonal te shkolles perendimore dhe gjetjen e mundesive te

reja kompozicionale.Perpara viteve 50 kjo prirje u shpreh permes shtimit te tingujve te tjere kromatik

Brenda sistemit baz me temperim te barabarte : ne muziken mikrotonale te kompozitorit cek Halois

Habas,shkolla e temperuar trajtohet si piknisje per futjen e tingujve te rinj dhe krijimin e nendarjeve te

reja (duke prodhuar cerek-tone) Me vone kemi 1 praktik tjeter ate te formave me te pastra te akordit

bazuar ne raportet harmonike natyrale.Ky tip akordi I njohur intonim I rrepte prodhoi interval jashte

sistemit ,pra edhe interval mikrotonale.Ky lloj I dyte drejt mikrotonalitetit u perdor me pak nga Rozitet

pervec kompozitorit Harry Partch,por u shfaq si element I redesishem I ringjalljes se tonaliteteve.Me

kete praktike punon vec te tjerash edhe La moute Langu dhe SHtokhauzeni,por veproi mbi nje concept

krejtsisht minimalist.Ndersa Amerikani Ben XHonston,krahas mbeshtetjes rigoroze ne akordin me

intonim te rrepte,shfrytezoi edhe burime tonale nga 1 sfere e gjere teknike kompozicionale.Ai perdori

ndarje mikrotonale me nga 31 dhe 43 nota per octave.Veprat kryesore te tij : Kuartetet e harqeveIn

memory Harry Patch etj te viteve 59-73.Akordimet mikrotonale sjellin hapsire dhe tingellime krejt te

reja duke zgjeruar mundesin shprehese.Ato kane terhequr sidomos vemendjen e kompozitorve te

orientuar nga improvizimi si dhe shume artiste te muzikes xhaz dhe pop.

PYETJA 26.Roli I teknologjise ne muziken e shekullit XX.

Muzika elektronike eshte 1 prej zhvillimeve me te shumta teknologjike qe ndikuan thellesisht ne

muziken e shek XX.I pari novacion I rendeishem ishte gramafoni I cili u shpik ne fund te shek XIX.Kjo

mundesoi regjistrimin e ekzekutimit te veprave te ndryshme,Fal gramafonit edhe kompozime ne shkalle

te lart veshtiresie mund te ekzekutohen vetem njehere mund te kete 1 jete te gjat.Edhe me I

rendesishem ishte movacioni tjeter,Radio e cila u shfaq ne 1920.Radio ishte bibliotek e pasur muzikore

qe funksiononte nepermejt regjistrimeve te arkivuara si edhe nepermjet transmetimit te ekzekutimeve

live.Por shpikja qe ushtri ndikimin me te fuqishem ne tekniken kompozicionale ishte shiriti

regjistrues.Shiriti magnetic pervec mjetit magazinues mund te perdoret edhe si pjesmarres aktiv ne

procesin kompozicional psh me ante te 1 magnetofoni kompozitori mund te mbledh dhe magazinoj

material te zgjedhura per nje kompozim te caktuar duke I marre tingujt qoft nga bota reale qofte duke I I

future ne studio elektronike.Me tu regjistruar ky material shton nje cilesi te llojit objektiv.Pasurimi I

gjuhes muzikore kerkonte edhe instrument ate rinj per krijimin e tingujve te rinj.Faza paraprake ishte

zgjerimi I jashtzakonshem I orkestres tradicionale qe ne shek XIX kishte rritur ndjeshem shtrirjen e

regjistrit dhe mundesive teknike.Sektori I perkusionit ne fillim te shek XX pesoi ndryshime te

rendesishme si ne zgjerim te personave dhe te instrumentave.Por shenja me e rendesishme

parajmeruese e situates post tonale ishte perpjekja per krijimin e instrumentave elektronik ku mund te

prodhonin tinguj te nja larmie te madhe.Keto instrimenta perfshihen : Teleharmoniumi I krijuar nga

Kahill,teremini I krijuar nga LEV teremin.ODet Martenot nga maurici etj.Organo e pare elektronike e

shpikur nga Lui Hamond me 1929.Te njejtes kohe I perket edhe krijimi I instrumentave te rinj

mekanik.Pati perpjekje dhe transforimimin e tingujve te regjistruar me pare duke ndryshuar shpejtesin e

xhirove te gramafonit fillimisht si eksperiment nga Darius Mijo,Pol Hindemit dhe Edgar Vareze dhe me

pas Xhon Keijxhit.Sidoqoftemaktivitti ne fushen e muzikes elektronike dhe shfrytezimi I zhurmes si burim

muzikor mbetet nje fenomen jo I plote pasi se oari instrumentat elektroin ishin krejt primitive si ne

ndertim dhe ne kapacitetin e tingujve.Se dyti klima e pergjithshme muzikore e kohes nuk ishte aq e

favorshme ndaj koncepteve te reja qe u hapin rruge eksperimenteve.

Pyetja 27 MUZIKA KONKRETE.STUDIOT ELEKTRONIKE,sintetizatoret.

Vetem pas luftes II boterore muzika elektronike arriti te behej factor real I transformimit te levizjes

kompozicionale,fale zhvillimeve te reja teknologjike.Ne vitin 1948 ne Radion Kombetare Franceze

tekniku I zerit Pier SHafe filloj te prodhoj punime te shkurtra ne shirit bazuar ne transformuesin e

tingujve natyral si ato te trenit apo pianos.Nisur nga fakti qe cdo tingull natyral mund te trajtohej si

object Tingullor,te gjithe tingujt ishin njelloj te pershtatshem si baza e materialit muzikor.Kete lloj

muzike elektronike Shaf e quajt Muzik Konkrete pasi bazohej ne tinguj natyral.SHAFe u lidh shpejt me

kompozitorin francez PIER HENRI me te cilin prodhoi vepren e pare te madhe te muzikes konkrete

Sinfoni Vetem per nje njeri 1950.Kjo veper bazohen kryesisht mbi tiparet e ndryshme te tingujve vocal

(frymarje,fishkellim,e folur etj te kombinuar me tipe te tjere tingujsh te transformuar.Me 1951 studio

Shafese u njoh zyrtarisht nga Grupi muzikes Konkrete e cila zgjoi interesin e shume kompozitorve

active te viteve 50 si :Mensini,Vareze,Bulezi,Shtokhauzeni etj.Shume shpejt studio e muzikes konkrete u

perhapen ne disa vende te europes dhe ne shtetet e bashkuara,1951 Usacevski dhe Lueningu themeluan

studion e regjistrimit ne universitetin e kolumbias,new York ku prodhuan nje ser veprash ne shirit

magnetic.

Studiot elektronike.Studio e pare e prodhimit muzikor me mjete teresisht elektronike u prodhua me

1952 nga kompozitori gjerman Herbert Eimert ne radion e Kelnit.Pervec shiritave te regjistrimit,filtrave

dhomave te ekos,ampilfikatorve ajo perbente edhe pajisjen elektronike te prodhimit te

tingujve:gjenerator zhurmash dhe ostilator.Kompozitoret serialiste gjeten tek muzika elektronike mjetin

e kontrollit jo vetem te tingujve gjatesive por dhe te vete materialeve tingellore.Shembujt e pare te

muzikes se paster elektronike ishin kompozimet e par ate Shtokhauzenit : Study 1 dhe Study 2 1953-

1954.Ne mesin e viteve 50 ne drejtim te muzikes se paster elektroniki nisi nje vale pakenaqesish persa I

perket varferis timbrike qe operonin teknikat e aparaturave te kohes.Kompozimi tjeter I Shtokhauzenit

Kenga e djaloshit 1956 bashkon elemntet elektronik me ato konkrete.Studiot filluan te perhapeshin

ngado,nje nder me te medhat ishte ne Milano.

Sintetizatoret.Me fillimin e viteve 60muzika elektronike u be nje element I rendesishem I muzikes

bashkohore,ajo gjithje e me shume perftitonte rol ne drejtim te efekteve e vacant ne radio

television.Hapi me I rendesishem I ketij drejtimi ishte zbulimi I menyres se integrimit te koponeteve te

ndryshemn enje pult te vetem,ku tingujt e vecante mund te konkretizoheshin dhe kontrolloheshin nga 1

aparature e vacant kryesist tastier.Kjo njesi integruese u quajt sintetizator pra makineri e pershtatshme

per sintetizimin e tingujve te paster elektronik.Sintetizatori I pare I suksesshem ishte RCA MART

II,perpunuar ne qendren kerkimore Sarnoff ne New Yorkut me 1955.Pas tij qendra e muzikes

elektronike I dha zhvillim te ndjeshem studios se themeluar nga USCAVSKI.

Pyetja 28.Miksturat live dhe ELektronike.

Muzika elektronike live,muzika kompjuterike.Miksturat live dhe elektronike.Muzika e paster elektronike

eshte privuar nga ndjenjat e eksitimit dhe tensionit te krijuar nga interpretuesi.Gjithashtu duke qene se

vepra elektronike fiksohet njehere e pergjithmon ajo privohet nga pasurimi qe sjellin interpretuesit apo

traditat e interpretimit.Per keto arsye u shfaq gershetimi I muzikes se re me interpretime live,sidomos

gjate viteve 60.Vepra e pare e ketij lloji ishte Musica su due dimension per flaut,perkusion dhe shirit

magnetic e vitit 52,e autorit madema,e regjistruar ne studion e kelnit.Po ate vit doli vepra Deserts e

Varezes ku sanksioni per orkester dhome alterohet me sekmente te muzikes se paster elektronike.Prirja

e ketyre veprave ishte theksimi I kontrasteve timbrike midis muzikes ne regjistrator dhe muzikes ne

interpretim.

Muzika elektronike live,nje tjeter menyre per tejkalimin e gjendjes se fiksuar te muzikes se regjistruar

eshte shfrytezimi I vete mendimit elektronik.kejxhi ishte nismatari I ketij drejtimi,njera zgjidhje ishte

bashkimi I kompozitorve elektronik me ato akustike,Zgjidhja tjeter ishte manipulimi I shiritit gjate

shfqejeve.Vepra e pare elektroniuke live e Kejzhit ishte Cartridge music (1960),ku interpetuesiu

kerkohet te aktivizojne objekte te vogla si krijuese si pula etj.Nje factor I rendesishem per zhvillimin e

muzikes elektro-akustike live ishte dalja ne drite e sintetizatorve partative,te vendosur kryesishte per

qellime koncerti.I pari percadorues I ketij instrumenti ishte xhon eton I cili filloj te shkruaj pjese

koncertale.Muzika elektroakustike live u zhvillua edhe permes ndertimit te sistemeve elektronike te cilat

kishin piksynim perdorimin ne kushtet e interpretimeve te papercaktuara psh sistemi multi tape loop I

perdorur nga kejxhi ne Mozart mix.Ne fillim te viteve 70 muzika elektronike live zuri ne vend te

rendesishem ne muziken pop dhe xhaz.

Muzika kompjuterike ndryshe nga sitetizatoret elektronik kompjuterat nuk jan instrumente tingull

prodhjues.Por nga ana tjeter ata jan shume te pershtatshem per te lidhur me tingujt e

sintetizuar.Gjenerimi kryesor I tingulllit nepermjet kompjuterit eshte mundesia qe ai u krijon

kompozitorve ne percaktimin e instrumentave dixhital,gje e cila nuk mun te realizohet nepermjet

transkiptimit ne pajisje elektronike para ekzistuese.perdorimi I kompjuterave per tingujt e sintetizuar u

njesua nga inxhinjeri elektrik Mark Methjus me 1957.