hnattvæðing einkenni og áhrif á þjóðfélög eftir stefán Ólafsson

Hnattvæðing Einkenni og áhrif á þjóðfélög

eftirStefán Ólafsson

Efnisyfirlit Einkenni hnattvæðingar

Hnattvæðing, alþjóðavæðing, markaðsvæðing Þekkingarhagkerfi

Gögn um hnattvæðingu Afstaða til hnattvæðingar

Ólík sjónarmið Afleiðingar og þjóðfélagsbreytingar

Stefán Ólafsson 2002

Almennt um hnattvæðingu

• Hvað felst í hnattvæðingunni (globalization)?• Er hún alveg ný af nálinni?• Hverjar eru afleiðingar hennar?

Þrjú sjónarmið eru ríkjandi:1. Hnattvæðingarmenn (hyperglobalists)2. Efasemdarmenn (global sceptics)3. Hófsemdarmenn (transformationalists)

Einnig er ólík afstaða gagnvart fyrirbærinu:1. Jákvæðir2. Neikvæðir3. Hlutlausir


Einkenni hnattvæðingarSkilgreining hnattvæðingar (Albrow 1990):

“Vísar til þeirra ferla sem fela í sér að þjóðir jarðarinnar tengjast æ meira í einu samfélagi-hinu hnattvædda þjóðfélagsumhverfi.”

Megin orsakir hnattvæðingar eru upplýsingatækni og breytt stjórnmálaviðhorf

Upplýsingatækni (tölvutækni+boðskiptatækni+nettengsla-tækni) eykur tengsl og samskipti um alla jörð-er ódýr í notkun

Breyttu stjórnmálaviðhorfin fela í sér afnám hindrana á flæði/tengslum milli landa – aukið frelsi.

Afleiðingarnar eru verulega aukið flæði fjármagns, vöru, þjónustu, fyrirtækja, fólks, upplýsinga og menningar milli landa/svæða/borga/fyrirtækja/stofnana/einstaklinga


Einkenni hnattvæðingar

Umfjöllun Cohen og Kennedy (2000)Í hnattvæðingunni felast...

Aukin tengsl og gagnkvæmir hagsmunir (viðskipti, stækkun heimsmarkaðar, meiri samvinna fyrirtækja milli landa+meiri samkeppni)

Breyttur skilningur á tíma og rúmi (samþjöppun, meiri nánd viðburða) Aukin samskipti menningarsvæða (ferðir, fjölmiðlun, internet, tengsl o.fl.) Fjölþjóðafyrirtæki, -samtök og -stofnanir mikilvægari (nettengdur heimur,

nýir gerendur, landamæri þjóðríkja óvirkari sem mörk lífsins) Fjölgun vandamála sem eru jarðarbúum sameiginleg (mengun, nýting

náttúruauðlinda, öryggismál o.fl.) Samþætt áhrif tæknibreytinga og þjóðfélagsbreytinga sem í senn

sameina og sundra þjóðum og þjóðfélagshópum (sameiginleg menning og lífsstíll; aukinn ójöfnuður; ný tegund ójafnaðar; ný vandamál...)


Einkenni hnattvæðingarUmfjöllun Cohen og Kennedy (2000)

Samhliða hnattvæðingu (globalisation) ytri skilyrða vex hnattrænt sjónarmið (globalism)-þ.e. breytt hugarfar fólks.

Í því felst að fólk... Hugsar meira um sig sem hluta af heild og samsamar sig við mannkynið allt Verður jákvæðara gagnvart öðrum menningarheimum-multicultural-þ.e. flestir Verður almennt meðvitaðra og upplýstara um aðstæður og möguleika

samtímans (Giddens, Beck: “reflexive modernisation”) - Dæmi: Ógnir (mengunarslys, fjármálakreppur, ógnir af hermdarverkamönnum, skemmdir á

ozone-laginu, aukinn ójöfnuður ríkja, o.m.fl. sem er óháð landamærum) Tækifæri (meiri þekking, betri tækni, meiri nýsköpunargeta, meiri auður o.m.fl.

>>>póstmódern lífsskoðun=nýtt gildismat utan efnishyggjunnar) Sjálfsmyndir fólks (identities) verða óháðari hefð, þjóðerni, tíma og

rúmi>>>sjálfsmyndir verða frjálsari og breytilegri>tengsl fólks sömuleiðis Hnattvæðing er þó ekki alveg ný af nálinni – en hefur samt

aukist verulega á síðustu tveimur áratugumStefán Ólafsson 2002

Einkenni hnattvæðingar 1870-2000:

Flæði vöru og fjármagns

0

5

10

15

20

25

30

35

1870 1913 1950 1973 1998

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

Vöruútflurningur sem % afheimsvöruframleiðslu

Erlend fjárfesting sem % VLFþróunarlanda

Erlend fjárfesting í þróunarlöndumá verðlagi 1990 (milljarðar $)

Hnattvæðing 19. aldar

Samdráttureftir 1913

Hnattvæðingeykst eftir 1945

Hnattvæðing eykst mikið eftir 1975


0

1000000

2000000

3000000

4000000

5000000

6000000

7000000

8000000

9000000

10000000

Búferlaflutningar tilBandaríkjanna-fjöldi

Einkenni hnattvæðingar 1830-2000:

Flæði fólks milli landa >USA


Hnattvæðing -Gögn

0

5

10

15

20

25

30

1913 1973 1997

FrakklandÞýskalandJapanSvíþjóðUSA

Útflutningur sem % af VLF (föst verð), 1913-1997


Hnattvæðing-gögn

Efnisatriði: 1980 1985 1990 1995 1998Fjármál:Bein erlend fjárfesting %W-GDP 4,6 6,5 8,0 10,1 11,7-Þróuðu löndin 3,8 4,9 6,6 9,1 10,5-Þróunarlönd 4,3 8,2 8,5 15,4 16,6

Dagl. gjaldeyrisflæði, %W-GDP 0,7 1,3 3,8 5,6 6,8Bankalán yfir landamæri --- 13,9 19,9 34,3 33,1 --Eignir banka erlendis, %W-GDP 13,7 19,9 28,1 28,5 --

Framleiðsla:Virðisauki erl. fyrirtækja, %W-GDP -- 5,2 6,4 6,3 7,8Útfl. erl. dótturfyrirtækja, %W-GDP -- 31,9 27,5 32,3 35,6Útfl. vöru+þjónustu, %W-GDP 40,0 38,8 38,9 42,9 45,2Útfl.+innfl. vöru, %W-GDP án serv. 72,7 68,1 76,0 87,5 92,1


Hnattvæðing-gögn

Efnisatriði: 1980 1985 1990 1995 1998

Samskipti:Erlendir ferðamenn, % jarðarbúa 3,5 6,7 8,6 9,9 --Innflytjendur, % jarðarbúa 1,5 1,8 2,0 2,2 --

Símtöl milli landa, mín./m$W-GDP -- 1354 1600 2174 --

Internet þjónar, fjöldi -- 5 617 12881 19459Aðildarríki Sameinuðu þjóðanna 157 157 159 184 184

Fjöldi alþjóðlegra samtaka 14273 24180 26656 41722 48350Ritgerðir um hnattvæðingu:Þjóðfélagsfræði fagtímarit 89 142 301 1068 1009Hagfræði fagtímarit 19 269 608 1044 924Stefán Ólafsson 2002

Einkenni hnattvæðingar Samgöngubætur frá 1500 til 1970: Mögulegur hámarkshraði í samgöngum (km/klst.)

16

104

640

1120

0

200

400

600

800

1000

1200

1500-1840 1850-1930 1950-1960 1960-1970

Hestavagnar,seglskip

Gufuskip,járnbrautir

Skrúfu-flugvélar

Þotur


Hnattvæðing -GögnÞróun flutningskostnaðar 1920-1990

Einingaverð (Hufbauer, 1991)

Frakt á sjó Flugfrakt London-NY símtal (3 mín.)

1920 95 -- --1930 60 0,68 2451940 63 0,46 1891950 34 0,30 531960 27 0,24 461970 27 0,16 321980 24 0,10 51990 29 0,11 3


Internet tengsl árið 1991

• Stefán Ólafsson 2001

Internet tengsl árið 1997


Notkun Internetsins í janúar 1999


Notkun Internetsins í september 2000

Internetþjónar á hvert 1000 íbúa, í september 1999


Aukinn hraði nýsköpunar

Hnattvæðing -GögnAukinn hraði í dreifingu nýrrar vöru

Vörutegundir: Uppgötvun árið Nær til 25% íbúa Rafmagn 1873 46 árTalsími 1876 35Bifreiðar 1886 55Flugvélar 1903 64Útvarp 1906 22Sjónvarp 1926 26Myndbandstæki 1952 34Örbylgjuofn 1953 30PC tölva 1975 16Farsími 1983 13Internetið 1991 7

Heimild: Milken Institute 2001 Stefán Ólafsson 2002

Afleiðingar hnattvæðingar Markaðsvæðing er ráðandi þáttur í hnattvæðingunni

Meiri frjálshyggja - Minni ríkisafskipti Aukin tengsl, aukin viðskipti, harðari samkeppni

Heimurinn verður í meiri mæli einn markaður, einn vettvangur, eitt vistsvæði, einn skynheimur

Nýir heimar, ný rými verða til – netheimar (internetið-”the invisible continent”, rafrænn alþjóðlegur fjármálamarkaður, tengslanet o.fl.)

Landamæri rofna sem mörk mannlífs>>>Þjóðríkið verður ekki lengur rammi þess sem þjóðir gera – eins og áður var

Svæðisbandalög fá aukið vægi (ES, NAFTA, ASEAN, Mercosur...)


Afleiðingar hnattvæðingar Ný landafræði – Alþjóðavettvangur fær aukið vægi Frá þjóðarhagkerfi til borgarhagkerfis, svæðishagkerfis >>>

Borgir og einstök svæði verða í meiri mæli gerendur- í stað ríkisvalds Keppa á markaði um fjármagn, fyrirtæki, fólk

Breytt hlutverk ríkisvalds Verkefni og vald færist til atvinnulífs og markaðar (vegna

einkavæðingar og markaðsvæðingar) Verkefni og vald færist til alþjóðastofnana (SÞ,WTO, IMF...) Verkefni og vald færist til borga/sveitarfélaga

Samþjöppun eignarhalds í atvinnulífi eykst-stærðarhagkvæmni er allsráðandi hugmynd>>>samruni fyrirtækja stóreykst

Fjölþjóðafyrirtæki og fjölþjóðasamtök fá stærra hlutverkStefán Ólafsson 2002

Afleiðingar hnattvæðingar

Blandaða hagkerfið breytist – hallast til hægriKapítalisminn er nú án mótvægis í þjóðmálaumræðu >>>

Áhrifameiri og öflugri hnattrænn kapítalismi ríkir í dagBlandaða hagkerfið og velferðarríkið eiga undir högg að sækjaMarkaðurinn mótar þjóðfélag og lífshætti meira en áðurVerður ameríska leiðin allsráðandi? (markaður, lýðræði, einstaklings-

hyggja, efnishyggja, lítil ríkisafskipti, lítið velferðarríki, meiri ójöfnuður...)

Nýjar atvinnugreinar vaxa fram í þjónustuþjóðfélaginuÞekkingarhagkerfi = nýju atvinnugreinarnar sem byggja í mestum mæli á þekkingu sem uppsprettu nýsköpunar og framleiðslu verðmæta


Hnattvæðing-afstaðaI. Hnattvæðingarmenn (hyperglobalists)

Dæmi: K. Ohmae; R. Reich, P. DruckerHeimild: Held o.fl. (1999), Global Transformations

Rök: Nýtt skeið í mannkynssögunni hafið Ný skipan, mótuð af tækni og markaði

Alþjóðamarkaðurinn orðinn altækur og allsráðandi Alþjóðleg tengsl, alþjóðleg viðmið, alþjóðleg vandamál Þjóðarhagkerfi orðin meiningarlaus vegna alþjóðlegra nettengsla í framleiðslu, verslun og fjármálum Alþjóðavæðingin eyðir landamærum, þjóðríkin breytast; ríkisvald verður óþarfara Stjórnun færist til alþjóðastofnana og fjölþjóðafyrirtækja, en einnig til svæðastjórna/samtaka

Hnattvæðing-afstaðaI. Hnattvæðingarmenn (hyperglobalists) frh...

Dæmi: K. Ohmae; R. Reich, Drucker

Markaðshyggjumenn (neo-liberals) fagna þróuninni sem heilbrigðum markaðsbúskap og rýrnun ríkisafskipta. Sósíalistar líta þróunina sem vaxandi mátt auðvaldsins. Báðir telja alþjóðavæðinguna einkum vera efnahagslegt fyrirbæri. Pólitík er ekki lengur “list hins mögulega” heldur “skynsamleg hagstjórn” er lýtur lögmálum markaðar. Bjartsýnismennirnir sjá fyrir sér ný tækifæri, ný svæði heimsins fái aðild að nýsköpun og framförum. Alþjóðasamkeppni sé orðin helsta hreyfiafl framfaranna.Fukuyama: endalok þjóðmálabaráttu milli hægri-vinstri?


II. Efasemdarmenn (global sceptics)Dæmi: Hirst; Thompson; Krugman, Gordon, Weiss

Rök: Fátt nýtt er í stöðunni; áframhald þróunar iðnaðarkapítalismans og nútímaháttanna. Milliríkjaviðskipti voru mikil frá seinni hluta 19. aldar til fyrri heimsstyrjaldar-klassíska tímabil Gullfótarins. Síðan dró úr tengslum og flæði milli landa, en hefur aukist aftur á síðustu áratugum. Þeir sjá því einungis aukin viðskipti milli þjóðríkja, en ekki nýja skipan mála, nema helst tilkomu svæðisbundinna viðskiptabandalaga (EB, NAFTA, ASEAN etc...). Alþjóðavæðing er því sögð goðsögn, fullkominn alþjóðamarkaður sömuleiðis; Viðsk.bandalögin hefti hann.

Hnattvæðing-afstaða


II. Efasemdarmenn (global sceptics) frh...

Framvinda alþjóðaviðskipta er háð ríkisstjórnum og regluverki þeirra og samstarfi í alþjóðastofnunum. > Áhrif USA eru sérstaklega mikil. Ríku löndin njóta mest. Framhald fyrri skipanar (Gatt> WTO o.s.frv.). Alþjóðavæðing+svæðabandalög=mótsagnakennd þróun P. Krugman dregur í efa tilkomu nýrrar alþjóðlegrar verkaskiptingar, þ.e. að risafyrirtæki flytji störf frá hinu þróaða Norðri til vanþróaðs Suðurs. Ruigrok og Tulder sýna að flest fjölþjóðafyrirtæki eru áfram tengd heimahögum; fjárfesta mest í þróuðum ríkjum

Hnattvæðing-afstaða


Markaðsvægi einstakra landa 1995

Stærð hvers lands endurspeglar þjóðarframleiðslu þess

III. Hófsemdarmenn (transformationalists)Dæmi: Held; Castelles; Giddens; Rosenau; Keohane

Hverjir hafa rétt fyrir sér? Hvað segja gögnin?

Tölur um milliríkjaverslun sýna aukningu í seinni tíð Flæði fjármagns um hnöttinn er mun örara en áður Þjóðerni framleiðsluvara og fyrirtækja hefur orðið litla meiningu – landamæralausari heimur er veruleiki Þróun samskipta og tengsla milli fyrirtækja í ólíkum löndum/ríkjum bendir til meiri nettengsla (networking) Internet-viðskipti (e-Commerce) og önnur notkun internetsins=nýr vettvangur sem breytir lífsmáta flestra

Hnattvæðing-Niðurstaða


III. Hófsemdarmenn (transformationalists) Niðurstöður:

Tengsl milli landa/þjóða eru meiri en áður. Tengsl eru dýpri / víðtækari. Hraði samskipta er meiri. Tengsl fyrirtækja eru með nýjum hætti-fyrirtækjanet Það sem mótar þróunina er fjölþætt nútímavæðing, ekki bara efnahagsleg og tæknileg þróun: einnig pólitík, lífshættir, hugarfar=menning. Mikil blöndun þjóðarbrota og kynþátta. Hlutverk ríkisstjórna, alþjóðastofnana, fyrirtækja breytist. Munur milli þjóða breytist, ný tækifæri, ný svæði koma inn. Ójöfnuður enn uppspretta átaka, m.a. milli menningarheima.

•Reynslugögn sýna að sitthvað nýtt er að gerast.

Hnattvæðing-Niðurstaða

Hnattvæddustu löndin

Ólík staða

Verða allar þjóðir eins?Ráða fjölþjóðafyrirtækin öllu?

• Þjóðir/menningarsvæði fara áfram eigin leiðir-Dæmi Japan• Globalism+Localism=Glocalism• Ríkisstjórnir og alþjóðastofnanir geta haft áhrif á risafyrirtæki.• Nýsköpun er mikil, smáfyrirtæki spretta fram með miklum hraða; Gömul stórfyrirtæki leysast upp. Önnur renna saman.• Ný svæði hafa komið inn í nútímahættina-Indónesía, Malasía...• Ójöfnuður innan ríku þjóðanna eykst, nýþróunarlöndin saxa á ríku löndin, en önnur dragast enn frekar afturúr• Nýi heimurinn hefur bæði kosti og galla. • Pólitík getur skipt máli fyrir útfærslu

>>>Nánar um þjóðfélagsbreytingar á öðrum glærumStefán Ólafsson 2002

Ályktanir

Búsetumynstur á jörðinni 1995

Íbúar á feríklómetra


Verði ljós!Rafmagnslýsing á jörðinni árið 2000

hnattvæðing einkenni og áhrif á þjóðfélög eftir stefán Ólafsson

Documents