MỤCLỤCLỜIGIỚITHIỆU

Lờimởđầu

CHƯƠNG1.Conđườngđếnvớiquyềnlực

CHƯƠNG2.PittvàVuaAnh

CHƯƠNG3.ThủtướngPitt

CHƯƠNG4.“Thamvọngcuộcđờitôi”:Pittvàcôngviệcchínhphủ

CHƯƠNG5.PittvàViệnBìnhdân

CHƯƠNG 6.“Ấn tượng và tình cảm của dân chúng đối với phe củaPitt”:Pittvànhândân

CHƯƠNG7.PittvàcáccườngquốcchâuÂu

CHƯƠNG8.Pittmấtdầnquyềnlực

BẢNGNIÊNĐẠI

LỜIGIỚITHIỆU(chobảntiếngViệt)

HaithậpniêncuốithếkỷXVIIIlàgiaiđoạndiễnranhữngbiếnđộngmạnhmẽtronglịchsửthếgiớinhưCáchmạngPháp,CáchmạngHoaKỳ,cáccuộcchiếntranhcủaNapoleontrêntoànchâuÂu…Giaiđoạnnàycũngxuất hiện những chính khách, những nhân vật lịch sử tầm cỡ mà nhưTallerand,BộtrưởngNgoạigiaoPhápthờiđótừngnóibachínhkháchvĩđạinhấtthếgiớicuốithếkỷXVIIIlàHoàngđếNapoleoncủaPháp,AlexanderHamilton-BộtrưởngTàichínhđầutiêncủaHoaKỳvàWilliamPitt-ThủtướngAnhtronggiaiđoạnnày.

WilliamPitt(WilliamPitttheYounger)làvịThủtướngAnhtrẻnhất-lênnắmquyềnkhimới24tuổi(năm1783)vàcũnglàThủtướngAnhcầmquyềnlâunhất-tổngcộng19năm,chođếnkhiquađờinăm1806(chỉngắtquãngtừnăm1801-1804).ÔngđượcgọilàWilliamPitttrẻđểphânbiệtvớiWilliamPittgià,chacủaông,ngườicũngtừnglàThủtướngAnh.

TrongđờisốngchínhtrịnướcAnh,conđườngđếnvớiquyềnlựcnhanhchóngcủaWilliamPittlàduynhấtvàcólẽvẫnmãilàtrườnghợpvôsongtrênthếgiới.WilliamPittkhônggiànhquyềnlựcnhờuythếvàđịavịcủacha,mànhờtàinăngvàtrítuệphithườngcủachínhmình.Mộtcâuchuyệnkểlạirằngnăm1780,tronglầngặpEdwardGibbon−mộthọcgiảnổitiếng,tácgiảcuốnSựsuytànvàsụpđổcủaĐếchếLaMã,tạimộtbữatiệc,PittđãthamgiamộtcuộctranhluậncựckỳxuấtsắcvềchínhtrịvớiGibbon.Chínhsựuyênthâm,trítuệsắcsảocủachàngtrai21tuổinàyđãkhiếnnhàsửhọccảmthấybịdồnđếnchân tường,chỉcòncáchđứng lênxin lỗivà rờibàntiệc:“Tôikhôngnghingờgìvềsựkhônngoanvàsắcsảocủaquýngàitrẻtuổinày,nhưngtôihoàntoànkhôngquenvớiphongcáchtranhluậncủaanhta,vìthếxinhãythứlỗichotôi”.Cầnbiếtkhiđó,Gibbonđãlàmộtsửgialớn54tuổivàvôcùnguyênthâmthìsẽhiểutrítuệvàtàinăngcủaPittvĩđạitớimứcnào.

Nhữngthànhtựuphi thườngmàPittđãđạtđượctrongcuộcđờingắnngủicủamìnhluônlànhữngbàihọcquýgiácholịchsử.Vìvậy,tiếpnốitủsáchHồsơQuyềnlực,với sựhợp táccủaTrung tâmHợp tácTrí tuệViệtNam(VICC),CôngtySáchAlphalựachọndịchvàxuấtbảnYoungerPitt.Thôngqua cuốn sách, chúng tôimongmuốn cung cấp chođộcgiả nhữngthôngtincầnthiếtđểnhìnnhậnrõhơnlịchsửnướcAnhvàtàinăng,tưduyvàcáchhànhđộng…củamộtchínhkháchphithườngnhưPitt.

Xintrântrọnggiớithiệuvớiđộcgiảvàmongnhậnđượcnhữngýkiếnđónggóp!

Tháng1năm2009

NGUYỄNCẢNHBÌNH

LờimởđầuEbookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

"Lòngyêunướcđíchthựctrongthờibình…chínhlàchấphànhnghiêmphápluậtvàgiámsáthiếnpháp;nỗlựctheocáchthứcônhòa,vừaphảiđểđiềuchỉnhnhữngvấnnạnvàthamnhũng…;ủnghộmạnhmẽbấtcứai,bấtcứđảngpháinào,hoặccácmốiliênhệvớibấtkểchínhquyềnnàođượcthiếtlậpvềnhữngđiểmmàxéttheokhíacạnhnàođóhọcóthểđúng,cầnphảnđốikiênquyết,nhưngbìnhtĩnhvềnhữngđiểmmàxéttheokhíacạnhnàođóhọcóthểsai;nhưngtrênhết,điềucốtlõilàtrongthờibìnhphảibảođảmchonhữngnguycơbấtngờcủachiếntranh,tăngthunhậpnhưngkhôngtạogánhnặng cho thươngmại, thanh toán các khoản nợ chung và phát triển nghệthuật,khoahọc,nôngnghiệp,sảnxuấtvàdânsốtrênkhắpvươngquốc.

Quảthật,chỉkhiđấtnướclâmnguy,…lòngyêunướcmớitrởnênsụcsôi,giụcgiã,làmnáođộngcảthếgiới."

Tiểuluậnvềchủnghĩayêunướcvàvềphẩmchất,tưcáchđạođứccủanhữngkẻgiảdanhyêunướcnổitiếnggầnđây(1768)

Từtrướcđếnnay,cáccôngtrìnhnghiêncứuYoungerPittthườngchiasựnghiệpchínhtrịcủaôngthànhhaiphầnkhôngđồngđều:nhữngnămhòabìnhvàcảicách,sauđólànhữngnămchiếntranhvàtrấnáp.Tôicốgắngtránh lối mòn này, bởi tôi nghiêng về ý kiến của “nhà viết tiểu sử chínhthức”củaPitt,GeorgePretymanTomline,rằng“chínhquyềncủaPittlàmộtthểnhấtquán,trongđótấtcảcácbộphậnhìnhthànhtrêncùngmộtnguyêntắcvàhỗtrợnhaumạnhmẽ”.CácsửgiatranhcãivềnguyêntắcđặcbiệtđãthúcđẩyPitt,nhưngvớitôi,dườngnhưcuộcđờivàlờinóicủaôngvẫnâmvangnhững tình cảm thểhiện trongđoạn tríchnêu trên, đại diện chomộtngườiyêunướclýtưởnghồigiữathếkỷXVIII.

Tôichọnphươngthứcviếttheochủđềhơnlàtheotrìnhtựthờigian,vìđólàcáchtốtnhấtđểdiễnđạtcácphạmviquyềnlựcmàPittthểhiện,cũngnhưtínhliêntụcgiữacácphầnđượcphânchiatheocáchthôngthườngtrongsựnghiệpcủaông.Nócũngbiểu thịphạmvihoạtđộngrộnglớncủaông,trênnhiềulĩnhvựchơn,vớithờigianlâuhơnrấtnhiềusovớibấtcứbậctiềnbốitàigiỏinàoởthếkỷXVIII.ÔngkhôngnhữnglàThủtướngtrẻnhấtcủanướcAnh từ trướcđếnnay,màviệcôngnắmgiữquyền lựccũng thậtphithường.Trongsựnghiệpchínhtrị25năm,cótới20nămôngcómặttrongNội các (và cả chừng ấy năm, chỉ trừ tám tháng, ông là người đứng đầu

chínhphủ).Năm1801,mộtđồngsựtrongNộicác,ngườiluônngưỡngmộông đã tuyên bố: “Pitt và Nội các không thể tách rời”. Sự nghiệp củaWilliamPittconrõrànglàcảmộttậpHồsơquyềnlực!

CHƯƠNG1.Conđườngđếnvớiquyềnlực

CONTRAIBÁTƯỚCCHATHAMVĨĐẠITrongđờisốngchínhtrịvàchínhquyềnAnh,conđườngđếnvớiquyền

lựcnhanhchóngcủaWilliamPittlàduynhấtvàcóthểmãisaunàysẽvẫnlàtrườnghợpvôsong.Ngày28/5/1780,WilliamPittbướcsang tuổi21.Bảythángsau,ôngđượcbầulàmnghịsĩ;sauhainămhaitháng,ôngđượcđềbạtlàmBộtrưởngTàichínhAnhvàlàthànhviênNộicácAnh;chỉsaubanămbảy tháng, ông đắc cử chức Thủ tướngAnh và trở thành người lãnh đạochínhphủ.

MộtđiềukhiếntaítngạcnhiênnhấtvềsựthăngtiếnnhanhchóngđếnkhôngngờnàychínhlàcuộctuyểncửcủaôngvàoViệnBìnhdânởđộtuổicònrấttrẻ.HệthốngtuyểncửchưađượccảicáchcủathếkỷXVIIIđãmanglạichonhữngngườitrẻtuổinhiềucơhội.MộtphầnsáusốthànhviênViệnBìnhdânởđộtuổidưới30,mộtvàingườicũngtrẻnhưPitt.CửavàoViệnBìnhdânluônrộngmởchonhữngngườitrẻtuổitìmđượcngườibảotrợcóảnhhưởnglớntrongNghịviện,hoặcthôngquamốiquanhệchínhtrị,quanhệgiađình, hoặc cóngười chanổi tiếng.WilliamPitt rơi vào trườnghợpcuốicùng.ÔnglàcontraithứhaicủaBátướcChathamvĩđại(WilliamPittcha)−mộtngôisaochínhtrịsiêuphàmvàsángchóigiữathếkỷXVIII.Khảnăng lãnh đạo củaChathamđã giúp dân tộcAnh giành được chiến thắnglừnglẫynhấttrongcuộcChiếntranhBảynăm1.WilliamPittsinhnăm1759,nămmàsựnổitiếngcủangườichađãđạtđếnđỉnhđiểm.

Tuynhiên,WilliamPittlạipháttriểnkhidanhtiếngcủangườichađãgiảmsút.Chathamlàmộtngườiyêunước,ôngđãhànhđộngvìlợiíchcủadântộc,khônggâybècánhhaythùoánđảngphái,ghétmọihìnhthứcthamnhũngvàđầucơcủađờisốngchínhtrịlúcbấygiờ.ÔngchốnglạisựthốngtrịtheokiểuquýtộccủaViệnBìnhdânhaytướcvị,bổnglộcvàđịavị“ngồimátănbátvàng”màcácchínhphủtừngđềnghịđểgiànhđượcđasốphiếuủnghộ.Năm1768,Chathamđãbịcôngkíchtrênmộtsốấnphẩm,nhưbàiviết giấu tênBàn về chủnghĩa yêunước, trongđó lên ánông là “kẻmạodanhyêunước”.Ôngbịcholàđãđểtínhtựphụcủamìnhvượtlêncảtìnhyêuđấtnướckhi từchứcvàonăm1761,saukhinhữngđồngsựtrongNộicáckhôngthôngquakếhoạchcủaôngvềcuộcchiếntranhvớiTâyBanNhavàtừchốiủnghộcáckếhoạchsaunàycủacuộcchiến.

Uytín“mộthạnghịsĩvĩđại”củaChathamđãbịlunglaybởisaukhitừchức,Chathamđãchấpnhậnkhoảntiềntrợcấphàngnăm3.000bảngvàmộtdanh vị quý tộc cho vợ mình; hơn thế nữa, ông đã trở thành Bá tướcChathamvàlàThủtướngAnhtrongnhữngnăm1766-1768.NhiệmkỳthủtướngcủaChatham,một sự trảinghiệmvề lý tưởngyêunướccủamộtbộkhôngđảngpháiủnghộnguyêntắc“biệnphápchứkhôngphảiconngười”đãbịđứtnganggiữalúcsựtốcáolẫnnhauvàtranhgiànhquyềnlựcxảyratrongNộicác,cuốicùngbệnhtậtđãloạiôngrakhỏicuộcchiếnđó.ViệcsaunàyChathamủnghộcảitổNghịviệnvànhữngngườikhôngtheođảngpháiđãgiúpônglấylạiuytín(mặcdùnócũngkhiếnôngphảichiatayvớinhiềuchínhtrịgianổitiếngkhác).Tuyvậy,Chathamkhôngđượclòngcôngchúngbởichínhsáchngoạigiao theokiểuđếquốc− thếmạnhlớnnhấtcủaông.Ông hối thúc cuộc chiến vớimột quốc gia rất nhạy cảmbằng việc chiếmđóngquầnđảoFalklandcủaTâyBanNhavàonăm1770,tiếntớihòabìnhvàsựhòagiảivôíchvớiMỹtrongkhoảngthờigiantừ1774đến1778,nămôngmất.

William Pitt và cha có mối quan hệ rất sâu sắc. William Grenville,ngườianhhọcủaWilliamPitt,nhớlại,Pitt“thườngtròchuyệnvớiBátướcChathamrất trìumếnvàkhôngbaogiờcókhoảngcáchgiữahaichacon”.MốiquanhệnàyđãgiúpPittbướcvàođờisốngchínhtrịngaytừrấtsớm.Chatham không chỉ huấn luyện con trai khả năng diễn thuyết trước côngchúng từ khi còn nhỏ,mà còn nhắc nhở đạo làm con phải giữ gìn truyềnthốngyêunước,tiếpnốitruyềnthốnggiađìnhcủamộthạnghịsĩvĩđạivàlấylạiuytíncủangườichađãkhuất.WilliamPittsẽđưaratrướcViệnBìnhdânAnhngọnđuốchọc thuyếtyêunướcmàchaông theođuổi,dẫucócảnhữngbàihọcvềlỗilầmcủangườichamàôngkhôngthểnàoquên.Song,đócũnglàmộtquyếtđịnhmạohiểm,bởiôngbắtđầusựnghiệpchínhtrịtừcơsởtàichínhkhôngvữngchắc.Chathamchếtkhiđangnợnầnchồngchất.Pittphảisốngdựavàokhoảntrợcấp600bảngmỗinămcủangườianhtraivàkhôngthểtrôngmonggìhơn,vìtàisảncủachaôngđãbịcácchủnợlấyđihết.Phảicómộtkhoảnthunhậpcánhânđộclậpthìôngmớicóthểtheohọccáckhóadànhchogiớithượnglưu.Trongnhữngnăm1779-1780,ôngđãtheohọcởtrườngLincoln’sInn.Hènăm1780-1781,ônglàluậtsưtậpsựnghiêncứucácvấnđềcủaphươngTây.Tuynhiên,khoảnthunhậptừcôngviệcnàyvẫnchưaổnđịnh.DocácnghịsĩAnhkhôngđượctrảlươngvàhọcthuyếtyêunướccủaônglàkhôngmàngđếndanhlợihoặcbổnglộcnênôngthậtsựcầnđếnmộtchứcvụđượcchínhphủtrảlươngđểcóthểduytrìsựnghiệpchínhtrịhiệuquả.

Nhữngnămđầutiêntrongsựnghiệp,dịpmayhiếmcóđãđếnvớiPitt,

chỉcònphụthuộcvàokhảnăngôngkhaithácnónhưthếnào.Cuộcchiếntranh giành độc lập của ngườiMỹ (1775-1783) ngày càng trở nên tồi tệ,PhápvàTâyBanNhathamchiếnđểchốnglạiAnh.TưtưởngphảnđốimốibấthòavớiMỹcủaChathamnayđượcnhiềungườiủnghộhơn.ViệcBộcủaNorth2chỉđạocuộcchiếnsaihướngkhiếnmọingườithấyrõhướngchỉđạomạnhmẽvàhiệuquảmàChathamđãápdụngtrongcuộcchiếntranhtrước.Trongkhiđó, sựquản lý lỏng lẻo của cácbộ lại đượcđổ lỗi cho tệ thamnhũng và sự ảnh hưởng quámức củaVuaAnh, những điềumà trước đóChathamluôncôngkích.Cơhộichứngminhdanh tiếngcủangườichađãtrongtầmtay,đồngthờicơhộiđểPittgianhậpdiễnđànphùhợpcũngđãđếnchỉsauvàitháng,khiNghịviệnAnhbịgiảitánvàcuộctổngtuyểncửđượcấnđịnhvàotháng9/1780.

Tuynhiên,đểchứngminhchodanhtiếngvànhữngnguyêntắcđạođứccủacha,Pittđãgặpkhôngíttrởngại.Xéttheogócđộduytâm,ôngcầnphảitrongsánghơncha.Ôngkhôngthểchuyểnsangbấtkỳmộtđảngnàohoặcliênhệnhờmộtsựgiúpđỡnào.Cũngnhưcha,Pitttuyênbốmìnhlà“mộtđảngviênĐảngWhig3độclập”.Điềunàycónghĩalàôngkhôngthamgiađảngphái, nhưng camkết duy trìmột hiếnpháp cânbằngvàpha trộndonhững thànhviênĐảngWhig lậpnên trongcuộcCáchmạngVinhquang4năm1688,mộthiếnphápmàPitt tin rằngnócónguycơbịGeorge IIIvàchínhphủcủangàixâmphạm.Pittthểhiệnsựđộclậpcủamìnhđếnnỗiôngtừchốitấtcảnhữnglờiđềnghịủnghộcủacácthànhphố,thịtrấn,ngaycảkhiđólàcủanhữngngườithân,nhưBátướcTemplevàThomasPitt,mặcdù cha củaPitt đã vàoNghị viện bằng con đường này.Thay vào đó, ôngtranhthủsựủnghộcủacáccửtriđộclập,mởrộngvàchuyểnhướngsangtrườngĐạihọcCambridge,nơiôngđãhọcvàonăm1773,khimới14tuổi.Ôngnhậnbằngthạcsĩtạitrườngnàynăm1776màkhôngcầnphảithicử(vìôngnằmtrongdanhsáchconcủakhanhtướng).Lúcnày,mẹôngđánhgiáôngđã“hoànthiệnởĐạihọcCambridge,saucácbuổirènluyệntríócvàthểlực,phảithúnhậnrằngtôiđãnghĩnóthậthoànhảo”.TrongsuốtbanămhọccaohơnkếthợpvớimôncưỡingựaởtrườngCambridge, tinhthầnvuivẻ,tínhhàihướcvàkhảnăngđốiđápnhanhnhạykhitiếpxúcvớinhữngngườiquenđãgiúpPitt cuốnhútđượcđôngđảobạnbèvànhữngngười cókhảnăngủnghộôngsaunày.Ôngđãmiêutảvị trícủamìnhtrongtrườngđạihọclà“đángkhaokhátnhất,khôngphảichịumộtphítổnnào,hoàntoàntựdovàxétvềmọikhíacạnhlàquávinhdự”.ÔngbắtđầuchuẩnbịchomộtkếhoạchcánhântrướckhirờitrườngCambridgenăm1779,nhưngchínhphủđãquyếtđịnhbầucửsớmngoàidựkiến,quátrìnhvậnđộngbầucửcủaôngchưađủmạnhnênôngnằmcuốidanhsáchbầucử.

HoàncảnhbắtbuộcPittphảichấpnhậnnhữnglờigợiýthiệnchícủamộtngườibạnhọccũởtrườngCambridge,CôngtướcRutland.MốiquanhệcủaRutlandvớingườicóảnhhưởng lớn tại thànhphốphíabắcbấygiờ−ngàiLowther−đãgiúpPittquaytrởvềApplebyởWestmorland.Ởđây,Pittcảm thấy được thỏa mãn nhu cầu độc lập của mình. Pitt nói với mẹ vềLowther:“Amhiểunhữngnguyêntắccủacha,ôngấychorằngmìnhcũngsẽtánthànhnhữngnguyêntắccủacon”.Lowtherkhôngđưaramộtthờihạncụthể,nhưnghyvọngPittsẽtừbỏvịtrímànócóthểkhiếnnhữngnguyêntắcđạođứccủahọtrởnênđốilập.

Cuộcbầucửdiễnrasớmđộtxuấtkhiếntấtcảnhữngngườichốngđốichínhphủkhôngkịpchuẩnbị.Tìnhtrạngtiếntriểntạmthờicủacuộcchiếnvà ảnhhưởngcủaBộTài chínhđã tạo cơhội choBộcủaNorthbảo toànđượcđasốphiếu.ThànhviênmớicủaAppleby,cũngnhưchaông,bịxếpvào phe đối lập.Khoảngmột tháng sau khi giành được ghế nghị sĩ, ngày26/2/1781,vớitưcáchnghịsĩtạiNghịviện,ôngđãcóbàidiễnthuyếtđầutiênủnghộdựluậtcủapheđốilậplàchuyểnsốtiềnmàNghịviệncấpchoVuaAnhsangphụcvụcácdịchvụcông.Cơhộiđếnvớiôngthậtbấtngờ,nhưngôngđãsẵnsàngđónnhậnnhờnhữngbàigiảngcủacha,nhữngbuổitrựctiếpnghediễnthuyếtvàthảoluậncủacha(tìnhbạnthânthiếtcủaôngvớiWilliamWilberforcecũngnảynở từkhihọ thườngxuyênđinghecácbuổidiễnthuyết,trướckhicùngtrúngcửvàoViệnBìnhdânAnh).Pittứngkhẩu rất bình tĩnh và quả quyết trước những quan điểm của những ngườidiễnthuyếttrongbuổihộithảo.NgaycảNorthcũnghàophóngtuyênbốđâylàbàidiễnthuyếthaynhấtcủamộtthanhniênmàôngtatừngnghe.UytíncủachaPittcũngkhiếnmọingườisẵnsàngđónnghenhữnggìôngnói,vàtấtnhiênlàsẽkhôngtránhkhỏisựsosánhgiữaPittvàcha.EdmundBurkekhẳngđịnhPitt“khôngphảilàmảnhvỡcủatòanhàcũ,chínhPittlàtòanhàcũđó”.Cũngcóthểsựnổitiếngcủachađãgiúpôngcóđượcsựủnghộnhưvậy.George Selwyn, người được nghe bài diễn thuyết thứ ba của Pitt tạiViệnBìnhdânvàongày12/6,đãđánhgiá:“Tấtcảnhữnggìtôicóthểnóiđólàcậuấythậthiểubiết,mộtchàngtraitrẻđầyhứahẹn”.

Tiếngtămcủachacàngthúcđẩysựnghiệpcủaông.Tuynhiên,tựbảnthânôngphảicókhảnăngđểtậndụngtriệtđểsựkhởiđầuthuậnlợinày,vàsaubàidiễnthuyếtđầutiêntạiNghịviệnvàomùathu,ngaycảSelwyncũngphải thừanhận “bài diễn thuyết hômnay củaPitt đã gâyđược tiếngvanglớn”.Saubàidiễn thuyết tiếp theocủaPitt,mộtngười rất cókinhnghiệmnhưHoraceWalpole cũng phải ghi nhận: “WilliamPitt đã đề cập đến lờituyênbốsuôngcủaNorthmàcậuđãghivàobiênbản.Cậuấyđãthểhiệnchohọthấykhảnăngtưduylogicđángngạcnhiênnhất.Vớitấtcảnhữnggì

đãthểhiện,khôngaicóthểnghingờcậuấysẽtrởthànhmộtngườitàigiỏithậmchícònhơncảCharlesFox”.Nhândịpnămmớinăm1782,mộtthínhgiả khác đã viết vềPitt: “Ông ta làmột người tuyệt vời trênmọi phươngdiện, cả công việc bình thường cũng như sự thăng tiến liên tục và nhanhchóng:Tôiđãngheôngtadiễnthuyếtbalầnvàlầndiễnthuyếtsauhấpdẫnhơnlầntrước”.

MặcdùchịusựcôngkíchtừPitt,mộttàinăngđầyhứahẹncủapheđốilập (Pitt thamgia phe này để cùnggóp tiếng nói vớiCharlesFox,Burke,Sheridanvànhữngngườikhác),nhưngNorthđãtổchứcphiênhọpvàomùaxuânnăm1781với sựhậu thuẫnmạnhmẽcủaHenryDundas,mộtngườichủtrươngủnghộScotland.SựpháttriểncủaPitthẳnsẽkhôngsuônsẻnếuhoàncảnhkhôngthayđổi theochiềuhướngcólợichoông.ViệcquânđộiAnhđầuhàngthêthảmtrongcuộcchiếntạiYorktownđãlàmsụpđổcuộcchiếntranhởMỹvàđánhmấtniềmtintrongBộ.Tháng3/1782,mấtđasốphiếuủnghộ,Northtừchức.

SựtanrãcủamộtchínhphủđượcthiếtlậptrongnhiềunămcủaNorthđãlàmthayđổigiớichínhtrị,nhiềunhómchínhtrịtanvỡ.Tronghoàncảnhnày,khôngchỉkhảnăngdiễnthuyếtgiúpPitttìmkiếmđượcsựủnghộcủanhiềungười,màtàitrívànhữngbuổiyếntiệc,đặcbiệtlàvớinhữngngườicùngđộtuổitrongNghịviện,đãbiếnôngthànhnhânvậtquantrọngtrongGootree,câulạcbộcủacácthànhviêntrẻtuổi.HọhầuhếtlànhữngbạnhọccũcủaPittởCambridge,trongsốđócóJohnJeffreysPrattvàEuston,contraicủaBátướcCamdenđángkínhvàCôngtướcGrafton,nhữngngườiủnghộnổi tiếng trướcđâycủachaông.ÔngcũngbiếtEdwardEliotvàHenryBankesshồicònở trườngCambridge.WilberforcecũnghọcởCambridge,nhưng chỉ đếnkhi gặpnhauởLondon, họmới kết bạnvới nhau.RichardPepperArdencũng làngười từngđi chungcầu thanggácvớiPitt khiôngđang theo học ở trườngLincoln's Inn.Giám đốc ngân hàngRobert SmithcũngbắtđầuliênlạcvớiPittkhiôngđượcvàoNghịviện.HaingườiquenkhácởtrườngCambridgelàWilliamLowthervàCôngtướcRutland(ngườikiểmsoátsáughếtrongViệnBìnhdân)cũngnằmtrongsốnhữngngườiủnghộthâncậncủaPitt.MộtsốngườilớntuổihơnPitt−Ardenlớnhơnmườilămtuổi,Smithhơnbảytuổi,Rutlandhơnnămtuổi,Bankeshơnba,EustonvàEliothơnmộttuổi−tấtcảđềuđánhgiácaonhâncáchcủaPitt,chorằngPittcókhảnănggiànhđượccảmtìnhvàsựủnghộrộngrãi.

Tạithờiđiểmnày,Pittảnhhưởngđếnhọnhiềuhơnlàcácláphiếuchắcchắn của họ dành cho ông, nhưng có điểm đáng chú ý: Tháng 3/1782,Selwynđãviết:“Pittsẽkhôngbịlệthuộc;ôngsẽkhôngchịunhưvậytrong

xãhộicủachínhmình.Ôngsẽlàngườilãnhđạonhiềuthanhniêntrẻ,vàđósẽlàmộtquânđoàntáchbiệtkhỏiquânđoàncủaCharley(Fox);dovậysẽcómột người khácởvị trí đứngđầunày, ngườimàkhông ai có thểvượtqua”.Mười ngày trước, Dundas có kế hoạch yểm trợ cho Bộ của North,trongđógồmcảkếhoạchgiới thiệuPittvớicươngvị làThủquỹcủaHảiquânAnh,vớimộtghếởBộTàichính,HảiquânvàThươngmại,cùngvớimộtsốbạnbècủaPitt.Pittđãthuhútđượcsựủnghộcủanhiềungười.

Tuynhiên, việc thiếu kinh nghiệmđã khiếnPitt trở thànhmột ngườiliềulĩnh.Khichínhphủmớiđượcthànhlập,Pittđãbấtngờtuyênbốkhôngbaogiờchấpnhậnsựphụthuộc.Ngày8/3,ôngcũngtuyênbốnhưvậytrướcViệnBìnhdân.HoraceWalpoleđãcoiđiềuPitt làm làsựbấtcẩnkhó thathứ:

Đó là lời phát biểuquángạomạn củamột đứa trẻ không có lấymộtchútkinhnghiệm,thậmchílàcủamộtkẻcóvịtríthấpnhấttrongbấtkỳmộtvănphòngnào,ngườimàchỉnhờnhữngbàidiễnthuyết,trênthựctếlàrấthay nhưng không chứngminh được năng lực làm việc đã vội tự phụ đòiđứngởvị trí lãnhđạo.Điềuđóchứngminhanhtachỉ làmộtđứatrẻ,mộtconngườikiêucăngvàđầythamvọng.Khibìnhtĩnhlại,anhtasẽnhậnthấyđólàhànhđộngđiênrồvàmuốncắtbỏcáilưỡivìđãthốtranhữngđiềuđó.

SựviệcđóđãđẩyPittvàothếkhôngthểđòihỏiquyềnlựcvàphảiphụthuộcvàolòngtốtcủamộtchínhtrịgiacấpcaomàPittcómốiliênhệmậtthiếtnhất−BátướcShelburne,ngườiđượcthừahưởngkhảnănglãnhđạocủanhữngngườitheoChathamtrướcđây.Shelburnegiới thiệuPittvớiBátướcRockingham−mộtnhàlãnhđạocủanhómđốilậplớnnhất,đượcgiaophónhiệmvụthànhlậpchínhphủmới.RockinghamcóýđịnhbổnhiệmPittlàmPhógiámđốcBộTàichínhIrelandvớimứclương5.000bảngmỗinăm,nhưng Pitt đã từ chối vì e ngại việc nhận chức đó sẽ đi ngược lại nhữngtuyên bố của ông trước công chúng, sợ rằng hình ảnh củamột người yêunướcsẽbịhoenố.Shelburneđãcómộtsốđềnghịưutiênđểấnđịnhmộtvịtrí trong Nội các cho Pitt, nhưng chính phủ mới được thành lập mà vẫnkhôngcóPitt.

Mộtlầnnữa,conđườngchínhtrịcủaPittbịdừnglại,ôngnhanhchóngtìmcáchcủngcốhìnhảnhcủamìnhtrướcmắtdânchúng.Chiphívàcáchquản lýsai lầmcuộcchiến tranhvớiMỹđãkích thíchyêucầuphảicải tổNghịviệntrởthànhđạidiệntốthơnchoquanđiểmcủagiaicấptưsảntrongnước.XuấtpháttừtầnglớpcấptiếnởLondon,nóđãlansangtầnglớpquýtộcnhỏởcáchạt.Năm1779,ĐứcchaChristopherWyvill thành lậpHiệp

hộiYorkshire–nhómgâyáplựcngoàiNghịviệnchochiếndịchđòicảitổ,cáchạtkháccũngnoigươngthànhlậphiệphội.ChacủaPittlàngườikiênđịnhmụctiêucảitổNghịviện,vàtháng10/1780,PittđượcbầuvàoủybancủaHiệphộiKent5doMahon,anhrểông,làmchủtịch.

Phong tràođòicải tổđãgặp thấtbạivìNorthchiến thắng trongcuộcbầucử,nhưngmọingườivẫnhyvọngnósẽđượcphụchồikhichínhquyềncủaôngtasụpđổ.Tháng4/1782,WyvillvàPitt,nhữngngườicótưtưởngcảicách,đãgặpnhautạinhàcủaCôngtướcRichmondởLondonvàđiđếnthốngnhấtrằngPittsẽchuyểnđếnViệnBìnhdânvớimộtchântrongỦybanĐặcbiệtđểlưuýđếntìnhtrạngphảnkháng.Pittđãđưarađềnghịcảitổlầnđầutiênvàongày7/5trongmộtbàiphátbiểukéodàimộttiếngrưỡi,ôngđềxuấtviệc sửađổi cácnguyên tắcvàgiảmbớtnhững thiếu sót.Mặcdùđềnghịnàybịphảnđốivớitỷlệphiếu161141,PittvẫnthànhcôngtrongviệccủngcốhìnhảnhcủamìnhnhưmộtphátngônviênuytíntrongViệnBìnhdânvềvấnđềcảitổNghịviệnvàcómốiliênhệtrựctiếpvớinhữngngườicùng tư tưởngcảicáchbênngoàiViện.Mườihaingàysau,mộtcuộchọpcấpcaođãđiđếnthốngnhấtbắtđầuchiếndịchtrưngcầudânýtoànquốc,tạođiềukiệnchoPitttiếptụcvấnđềnàytrongphiênhọptiếptheo.

BỘTRƯỞNGBỘTÀICHÍNHANHTRONGNỘICÁCCỦASHELBURNE

Pittđãthăngtiếnrấtnhanhtrướckhivậnmayđếnvớiông.Chínhphủmớibịchia rẽ thànhhaibèphái tranhgiànhquyền lực,giữaShelburnevàFox.ViệcPittkhôngcómặttrongchínhphủlúcnàylạilàđiềukiệnđểôngtránhkhỏisựchiarẽbèphái.ÔngtựdoứngcửkhiRockinghamđộtngộttừtrầnvào tháng7,Foxvànhữngngườicùngphe từchức saukhiVuaAnhchuyểngiaochoShelburnequyềnlãnhđạoNộicác.Nộicáccầnbổnhiệmcácvịtrícòntrống,vàcầntìmmộtngườicóthểdũngcảmđươngđầuvớiFoxtrongViệnBìnhdân,việcPitttuyênbốmuốnđứngởvịtrílãnhđạohồitháng3 lúcnàyđãmang lại kết quả.Cóquanđiểmcho rằng saukhi thôikiếm sống trong ngành luật sư, chắc chắn Pitt sẽ không từ chối vị trí BộtrưởngTàichínhAnhtrongNộicácmàShelburneđềnghị.Trongsốbạnbècủaông,Ardentrởthànhcốvấnphápluậtcủachínhphủ,EliotvàPrattđượcgiaogiữcácvịtríởBộTàichínhvàcácbantrongBộHảiquân.

ĐiềuđángnóilàPittgiữchứcbộtrưởngcủamộtbộyếutrongmộtNộicáckhôngđượcvữngchắc.Pittvẫnchưađủkhảnăngđòimộtvịtríđặcbiệtvànhữnggìôngcóđượcđềulàdomaymắnmàngườikhácmanglại.Ban

đầu, Vua Anh và Shelburne định bổ nhiệm ông làm Bộ trưởng Nội vụ,nhưngcuốicùngThomasTownshend,ngườicónhiềukinhnghiệmvàdiễnthuyếtrất thuyếtphục,đãgiànhđượcvị tríđóvàcóquyềnlãnhđạochínhphủtrongViệnBìnhdân.TownshendvàítnhấthaingườikhácđãrờiBộTàichính,doBộkhôngđủngườinênPittnhậnvịtríBộtrưởng.Đâykhôngphảilàmộtbộnắmquyền,Shelburnevới tư cách làThủ tướngAnhcóýđịnhnắmgiữtấtcảmọivấnđềliênquanđếntàichính.CảPittvàShelburneđềucầnphảithửthách.BátướcMornington,mộtngườibạnsaunàyvàlàngườiđi theoPitt,đã lộrõsựlo lắngkhinghenhữnglờiđồnđạiđầutiênvềBộmới:“Chaoôi,WilliamPittlàBộtrưởng!NgàiShelburnelàThủtướng!Tôichắc chắn Pitt không có đủ khả năng đảm nhiệm công việc đó, cònShelburne,theotôi,khócóthểtrôngmongởôngta”.

SựbổnhiệmchínhquyềnđầutiêncủaPitt là trựctiếpvàovănphòngNộicác,nhưng9thángsauôngmớichínhthứcđượcnhậnquyền,vàchỉđếnkhihaiphiênngừnghọpNghịviệnkéodàimớikhiếnkhoảngthờigianPittchờlênnắmquyềnđượcrútngắn.Shelburnekhôngmấyuytín.Nhưngvớibảntínhthôngminh,lanhlợi,cộngthêmsựtưvấncủacáccốvấnriêngtàinăng,ôngđãkhéoléodầntănguytíncủamình.Tuynhiên,dùôngđãchiếmđượccảmtìnhcủaVuaAnh,nhưngđâylạilàthờiđiểmmàuytíncủaVuaAnhbịgiảmsútbởicuộcChiếntranhHoaKỳ6dongàiủnghộđãthấtbại.NgườitatínhrằngởViệnBìnhdân,sốngườiủnghộShelburnevàVuaAnhcóthể tập trungở140phiếu,Foxđược90phiếuvàNorth−ngườiđãmấtchức−chiếm120phiếu,sốphiếuủnghộnhữngngườicònlạikhôngđượcthốngkêchắcchắn.Bởivậy,phầnlớnphụthuộcvàoviệcShelburnelôikéomọingườiủnghộrộngrãichínhsáchcủaông.Tuynhiên,ôngvẫnphảiđốimặtvớitìnhthếphảigiảiquyếtnhữngvấnđềmàsẽgâybấtlợichohòabìnhvớiMỹvàcácđối tácchâuÂu,có thểchínhphủsẽphảichịunhữngđiềugièmpha.Bằngsựkhéoléocủamình,Shelburneđãgiúpdântộcthoátkhỏichiếntranh,nhưngsựnhượngbộcủaôngcuốicùnglạikhiếnNộicáctanvỡ,tạođiềukiệnchocácthànhphầnchốngđốitậphợpchốnglạiôngtrongViệnBìnhdân.

SaukhiNghịviệntáitổchứcphiênhọpvàotháng12/1782đểthảoluậnvấnđềhòabình,Pittbắtđầutăngcườngvaitrònắmquyềnthậtsựchochínhmình.Mọi ưu thế về quyền bổ nhiệm trong Bộ Tài chính nằm trong tayShelburne,PittphảiphụthuộcvàoviệcliệuThủtướngcóchoôngnghỉviệchaykhông.Chẳnghạn,khisắpxếplạicácvịtrítrongBộ,cónămvịtrícònkhuyết,ShelburneđãgiànhquyềnsắpxếphaivịtríBộtrưởngTàichínhchoOrdevàRose,cònlại làcủaPitt.VịBộtrưởngTàichínhtrẻtuổilàmviệcđầynhiệthuyết,nhưngShelburnedườngnhưchỉlàmviệctrựctiếpvớicác

nhân viên ngân khố dày dạn kinh nghiệm, các cố vấn riêng và vị trí BộtrưởngTàichính.PittnằmtrongkếhoạchcảitổchínhquyềntrongBộTàichính của Shelburne, được giao trọng trách đưa hai dự luật ra trướcViệnBìnhdân,mộtvềviệccảicáchthuếhảiquanvàmộtvềđiềuchỉnhcácvănphòngcôngcộng.Tuynhiên,cóítnhấthaidấuhiệuchothấyPittkhôngnằmtrongdanhsáchnhữngngườimàShelburne tin tưởngkhibànvềcáccôngviệccủaBộTàichính.Thứnhất,giữahaingười ítkhicósựhòahợp,đặcbiệtkhiShelburneđanggiữmộtghếtrongQuốchộiởBowoodmùathunăm1782.Dấuhiệu thứhai làcuộcđiều trầncủaGeorgeRose,Bộ trưởngTàichính.MặcdùRoseđãgặpPittởBộTàichínhvàmộtvàilầntrongbữatốitạinhàShelburne,nhưngRosekhôngthấythânthiệnvớivịBộtrưởngTàichínhchotớisaukhihọthôicầmquyền.

MặcdùPittcómặttrongtấtcảcáccuộchọpcủaNộicác,nhưngvaitròcủaôngrấthạnchế.Shelburneluônđiềuhànhtrựctiếpcáccuộcđàmphánvềcácđiềuluậtthôngquacuộcgặpriêngvớicácđặcpháiviênnướcngoài,gửinhữngđạidiệncánhân,đặcpháiviêncủaAnhhoặcsửdụnghaivịBộtrưởng.TrongcácbáocáovềnhữngcuộcthảoluậntrongNộicác,Pittgầnnhư là ẩn danh.Một số người nhưRichmond vàKeppelmạnhmẽ bày tỏquanđiểmcủahọvàthanphiềnvềviệcthiếusựbànbạcthíchhợptrongNộicác. Trong thời gian ngắn, Shelburne nắm giữ quyền điều hành đất nước,quyềnlựcnằmcảtrongtayThủtướngvànhữnggìmàPittrútralàcórấtítdấuhiệuchothấyShelburnethiếtlậpmốiquanhệthânmậtvớiPitt.Hainămsau,ShelburnecửmộtđặcpháiviêntớiđểbànvềviệcPittđềnghịôngđượcnânglêntầnglớpquýtộc,vịnguyênThủtướngghinhận:“Tôibiếtsựlãnhlẽotrongthếgiớimàanhsẽbướcvào,nóđòihỏitấtcảsựhăngháinhiệttìnhcủaanhđểlàmtanđibầukhôngkhíđó”.

ChỉđếnkhiquyềnlựccủaShelburnebịđedọaởViệnBìnhdânthìvaitròcủaPittmớicóưuthếvàcóảnhhưởnghơn.VốnquýnhấtcủaPittđốivớibấtkỳchínhphủnàovẫnlàkhảnăngdiễnthuyết.Ôngnhanhchóngtiếpcận với nhiều nhà chức trách có thế lực như Tướng Conway và ThomasTownshend.Tuynhiên,Pittvẫnkhôngtránhđượcnhữngsailầmđángtiếc.Trongcácbuổithảoluậnvềđàmphánhòabìnhngày6/12,Pittđãmắcsailầmvàtiếp tụcmắcsai lầmkhi tháchthứcrằngkếtquảcủacáccuộcđàmphánhòabìnhcaohơnvớiPháp,hòabìnhvớiMỹlàvôđiềukiện.KhẳngđịnhnàymâuthuẫnvớinhữnggìShelburnetrìnhvớiVuaAnh.VuaAnhđãkhiển trách sự thiếu kinh nghiệm của Pitt: “Chẳng còn nghi ngờ gì nữa,chàngthanhniêncònquátrẻđóđãlỡlời”.MộtsơsuấtkhácmàPittđãmắcphảigâyrakhôngíttaitiếng.Ngày17/2/1783,trongcuộcthảoluậnvềhiệpướchòabình,Pittđãphảnứng lạinhữngchỉ tríchcủaSheridanbằngmột

tuyênbốmỉamairằngcuộctấncôngbấtngờcòntốthơnlàphânchiatheotừnggiaiđoạn.

Tuynhiên,nhữngkỹnăng tranh luậncủaPitt làsựủnghộ tincậyvàkhông thể thiếu được đối với Shelburne trongViệnBình dân. Pitt có ảnhhưởngrấtlớnkhiThủtướngShelburnephảicủngcốBộcủamìnhđangcóchiều hướng lung lay. Khi Richmond từ chức và Carlisle hết nhiệm kỳ,ShelburneđãdànhcảhaivịtrínàychonhữngngườibạncủaPitt–Rutland,ngườiđãtừbỏNộicáccủađảngkhácvàCôngtướcGrafton–màkhôngcầnphảithamkhảoýkiến.QuyếtđịnhnàychủyếulàđểtìmkiếmmộtsựủnghộantoànnhằmhòagiảivớiNorthhoặcvớiFox.PittkiênquyếtkhôngngồivàobấtcứghếnàotrongNộicáccủaNorth.Dovậy,mặcdùđãthămdòýkiếnđểnhậnđượcsựủnghộcủaNorth(đươngnhiênlàkhôngcóPitt),Thủtướng Shelburne vẫn không thể đề nghịmột chức vụ cao hơn choNorth.Trongsốnhữngngười từnglàpheđối lập,PittđượcphéplựachọnhướnghòagiảivớiFox,nhưngFoxđãtừchốithamgiabấtkỳphiênhọpnàokhiShelburnevẫnđươngchức,PittcũngkhôngthểtừbỏThủtướngShelburne,dođócuộcthươnglượngnàykhôngđiđếnhồikết.Sauđó,FoxvàNorthđãxích lạigầnnhauhơn,điềunàynằmngoàidựkiếncủamọingười.Nhữngthành phần từng được coi là chống đối đã liên kết với nhau để chống lạinhững đề nghị của Thủ tướng trong các cuộc đàm phán liên tiếp vào cácngày17và21/2,khiếnShelburnephảituyênbốtừchứcsauđóbangày.

ĐốivớiPitt,bàidiễnthuyếttronghaicuộcđàmpháncuốicùngnàycóýnghĩaquan trọngnhất trongcuộcđời,đánhdấunhữngkỳvọngcủaôngtrongviệclãnhđạochínhphủ.ÔnghiểurằngBộcủaShelburnesẽbịlênánvà ông phải giải thoát chínhmình khỏi sự sụp đổ đó.Ông phải chứng tỏquyềnlựccủamìnhmàkhôngcầnphụthuộcvàoShelburne.Lầnthửtháchcuối cùng này, ông phải thực hiện điềumìnhmuốn song không thể hiệnmìnhkhôngtrungthànhvớiThủtướngđãbị thất thế.Pittđãkhéoléogiảiquyếttấtcảcácvấnđềcủamìnhbằngviệctrìnhbàymộtbàidiễnthuyếtvềchủnghĩayêunướckéodài2tiếng45phút.Mộtngườipheđốilậpđãmôtảôngnhư“mộtcộtnhàcaonhấtmàchaôngchưabaogiờtrèolênđược”.

ÔngchorằngcóthểđạtđượchòabìnhsaukhiNorthđãlãnhđạocuộcchiếnthậttồitệ.ÔnglêntiếngchỉtríchpheđốilậpđãtấncôngBộmàkhôngquantâmđếnlợiíchquốcgia,chỉđơngiảnnhằmhạbệShelburne.Tínhtựtưtựlợicủanhữngngườithuộcpheđốilậpđãbộclộthôngquaviệcliênkếtgượngéphai nhómNorthvàFox,mànguyên tắc củahai nhómnàyhoàntoànđốilậpnhau:“Nếucuộchônnhâncónhiềuđiềmgởnàykhôngđượccửhànhtheonghithức,tôibiếtchỉcócáchngăncảnviệcđăngkýgiáthú,vàvì

sựantoàncủacôngchúng,tôicấmhọthôngbáohônnhânởnhàthờ”.ÔngcangợiShelburne−nạnnhâncủacácnhómchốngđối–đãđóngmộtvaitròtrungthựcvàđángtônkínhtrongnhữnghoàncảnhkhókhăn.

TừviệckiênquyếtbảovệhòabìnhvàbảovệphẩmchấtcủaShelburne,Pitt chuyểnsang tuyênbốcácnguyên tắccánhâncủamìnhvàcủacác tổchứcchínhtrịriênglẻ.TêncủaChathamđượcnhắcđếnnhiềuhơn,ôngđãđượcminhoan:

Tạithờiđiểmnày,tôiđangsốnglạinhữnggiâyphútsôinổithờithơấuvớicâuchuyệnvềnhữngchiếnthắngcủanướcAnh.Tôiđãđượcmộtthầygiáođángkínhdạyrằngthờiđiểmkếtthúccuộcchiếntranhthậtsựkhácxavớihiệnnay.Ôngđãkêugọihòabìnhchocácdântộc.Vàcaohơntấtcảlàlợiíchchung,làkỷnguyênđángtựhàocủanướcAnh.

TựgắnmìnhvớingườithầythôngtháibậcnhấtcònhơncảShelburnehaybấtkỳmộtđốithủnàokhác,trướckhikếtthúcbàidiễnthuyết,mộtlầnnữaPittnhấnmạnh:

Nhữngấntượngđầuđờicủatôilàmongmuốnđượcphụcvụdânchúngvôtưvàtrungthực,nósẽmãiđượctrântrọngtrongtráitimtôi:Tôisẽấpủnóhơncảnhữngdisảnvĩđạinhất.TôimangtheonhữngnguyêntắcnàykhibướcchânvàoNghịviệnvàcươngvịđảmnhiệm.

Nhữngdi sảnvànguyên tắccủadònghọChathamchính là tấm lòngyêunước:“Tôikhaokhátdốchếtsứclựcphụcvụcholợiíchcủađấtnước;đó làmốiquan tâmduynhấtđể làmphầnviệc chính trựcvà trung thực”;khôngcógìphảiphànnànvềcáchứngxửhếtsứctrangtrọngnàycủaông,“mộtcáchứngxửcómộtchútgìđótoátlênthamvọngmưulợi”.Ôngtuyênbốýđịnhứngcửtrongtươnglaibằngviệcthừanhậnthamvọngcủamình,theođuổimộtđịavịcaovàcótầmảnhhưởngbấtchấpdưluậnnhưngđượckhéoléogắnvớichủnghĩayêunước.Khiôngrờichứcvị,ôngsẽkhôngphảisửdụngđếnpheđốilậpvớinhữngngườikếvịôngnhằmcốgắngcủngcốquyềnlực,nhưngvìhọcóảnhhưởnglớnđếnsựthịnhvượngcủamộtcộngđồngrộnglớn,nênônghứasẽkiêntrìủnghộhọ“trongmọitrườnghợpmàtôicóthểhỗtrợhọtrungthựcvàtậntâm”.

Khikêugọimọingườihiểuvềsựliêmchínhvàkiênđịnhtrongphẩm

chấtchínhtrị,ônghùnghồntuyênbố:

Các người có thể lấy đi lương bổng và những đặc quyền đặc lợimàcươngvịđảmnhiệmđemlạichotôi,nhưngkhôngthểvàsẽkhôngbaogiờtướcbỏđượcsựquantâmthườngxuyênvànồngnàncủatôiđốivớisựthịnhvượngcủaAnhquốc.Mốiquantâmđótạonênvinhdự,hạnhphúcvàniềmtựhàotrongcuộcsốngcủatôi,vàtôitintưởngrằngchỉcócáichếtmớicóthểkhiếntôitừbỏnó.Vànhờcósựanủinày,dẫucómấtđichứcvịhaycơhội,dùkhônghềxemthường,nhưngtôihyvọngtôisẽsớmquênđượcsựmấtmátđó.

ĐóchínhlàtinhthầnđượcđúcrúttừlờitríchdẫnbằngtiếngLatinhcủaHorace:“Tôicầunguyệnvậnmayđến trongkhinóvẫnđang tồn tại.Nếuvậnmayvỗcánhbayđi,tôikhôngnhậnmónquàcủanó…vàsẽtrungthựcsốngcảnhbầnhànkhôngcủahồimôn”.

Rõràngcâunóinàyđãđượctruyềnbávào“ngócngáchtừngnhàvàđivàoquảngđạidânchúng”,vìvậynócóthểbịgạtbỏvìbịcholànhữnglờibiệnhộyêunướcmàViệnBìnhdânđãnghequánhiềutừcácchínhtrịgiathếkỷXVIII.Tuynhiên,nócó sức thuyếtphụckhôngchỉởchủnghĩa lýtưởngcủatuổitrẻ,màchínhtừnhậnthứcsâusắcrằngđứctínhliêmchínhvàkiênđịnhlàsựbảođảmchắcchắnduynhấtđốivớisựnghiệpchínhtrịcủamột người không có cơmay, phải đi tìm con đường riêng nhưmột thànhviênĐảngWhigđộclập.ĐốivớinhữngđộcgiảcủaPitt,“cuộcsốngtrungthựcbầnhànkhôngcócủahồimôn”củaPittrõrànglàsựthật.TrongthờigianlàmviệcởBộTàichính,tiềnôngkiếmđượcchỉđủđểcóđượcmộtkỳnghỉkéodàihaithángởPhápvàomùathunăm1783,nhưngôngkhôngdựphòngchokhoảngthờigianrờikhỏiBộTàichính,màdựđịnhtrởlạikiếmsống bằng nghề luật sư. Bài phát biểu của Pitt không bảo vệ Bộ củaShelburne, nhưng nó đã bảo vệ được bước tiến trong sự nghiệp của Pitt.ThomasPelham,một người thuộc phe đối lập nghe ông diễn thuyết trongbuổihômđó,đãghinhận:“ThậmchíkẻthùcủaanhtahaynhữngphầntửchốngđốiđềuphảicùngnhấttrírằngđólàbàidiễnthuyếthaynhấtmàhọđãđượcnghetrongNghịviện”.

Những thành công ban đầu của Pitt đã sớm bộc lộ. Hai ngày sau,Shelburneđềcậpđếný tưởngrằngPitt sẽkếnhiệmHenryDundas,ngườiquảnlýchínhtrịsắcsảocủaôngởScotland,ôngnàytừnghăngháikhẳngđịnhnănglựccủaPitt:

Đứngtrêncươngvịmộtngườiphảnđối,tôithấytuổitrẻcủaanhtalàmộtđiểmcólợiđểtiếncử.Ởanhtacómộtđặcđiểmchínhtrịhiếmcórấtđángquan tâm,mộtngườisẽkhiếnnhữngngườibấtđồngvề tínhcách,mốiquanhệ,nghềnghiệp,sựcạnhtranhhaycóáccảmkhôngcònphảnđốianhtanữa.

ShelburneđãgửiđềnghịlênVuaAnh,ngườitừnggặpPitt.

ĐâylàđềnghịđầutiêntrongbađềnghịvềvịtrílãnhđạochoPittmàVuaAnhđãkhướctừtrướckhichấpnhậnđềnghịlầnthứtưvàotháng12.ViệcVuaAnh từchối thểhiện rõ sựcânnhắc thận trọng trongviệckiểmsoátthamvọngcủaPitt.Pittđãđặtramụcđíchphảigiànhđượcchứcvịcaotrong bài diễn thuyết ngày 21/2. Pitt khẳng định vớiVuaAnh là sẽ chấpnhậnnếucósựcôngnhậncủađạiđasốthànhviêntrongNghịviện.Đồngsựcũ của cha Pitt, Bá tước Camden, cảnh báo rằng Pitt còn phải phụ thuộcnhiềuvàoquyếtđịnhcủaTriềuđình.PittnóivớiDundasrằngmìnhsẽphómặcchoNorthvàbạnbèđịnhđoạt,sẽkhôngtiếptụcphảnđốivà“vớidanhdựtìnhcảmcánhântôi,tôikhôngthểthànhlậpmộtchínhquyềnmàchỉhyvọngchínhquyềnđósẽđượcNorthủnghộhoặcthậmchísẽkhôngbịNorthphảnđối…”.ÁccảmthườngtrựccủaPittđốivớiNorthtráingượchẳnvớitấtcảnhữngkhẳngđịnhcủaPittvềnguyêntắc“biệnphápchứkhôngphảiconngười”,đingượclạinguyêntắcđặtlợiíchquốcgialêntrênthùoáncánhân.NhưngôngchorằngNorthphảicó tráchnhiệmvềsự lạmdụngảnhhưởngcủaVuaAnhđểmuachuộcNghịviện,vềsựđốiđầuvớicácthuộcđịađãđẩychaôngtớichỗchết,ngườiđãbịkiệtquệtrongcuộcchiến,vàlànguyênnhândẫntớiviệcbạitrậndướitaynướcMỹ.

Trênthựctế,việcVuaAnhkhướctừbổnhiệmPittlạicủngcốvịtrícủaPittchứkhônghề làmvị trínàyyếuđi,bởinóđãbộc lộ rõsự thiếuvắngnhữngngườithaythếcókhảnăngbảovệVuaAnhkhôngphảiđầuhànglầnthứhaivớiCharlesFox,ngườimàngàicómốihậnthùcònsâusắchơncảmối thùcủaPittđốivớiNorth.Trongkhicácbầy tôi trungthànhcủaVuaAnhnhưBátướcGowercó thểđứngvềphíaNorth, thì rấtcầnmộtngườilãnhđạocókhảnăngđốimặtvớiFoxtrongViệnBìnhdân.NhưngnhiệttìnhcủaTownshendlạinhanhchóngtiêu tankhivịnàyđượcnhậntướcvịThịtrưởng Sydney,Dundas lại không giữ địa vị xã hội được lâu nữa.Nhữngngười anh em họ của Pitt trong gia đình Grenville được chú ý, nhưngWilliamGrenvilleđãnói rằngngười anhhọ Jamecủamìnhkhôngcó sứckhỏe,khôngđủnghịlựcđểđảmnhậnnhiệmvụđó,cònbảnthânông“khôngđủtàigiỏiđểchèoláicontàutrênbiểncảđầygiôngbão,khôngdámđương

đầuvớitrậncuồngphongnhưthếnày”.Northgầnnhưđãbịđứngriêngrẽ,nhưngcũngkhông thểphụngsựnếukhôngcóFox.GowergợiýcấtnhắcThomas, người anh họ khác của Pitt, hoặc bất cứ ai khác trong gia đìnhThomas,nhưngThomasPitttuyênbố“khôngđủtàiđểđảmđươngnhiệmvụnày”, còn những thành viên gia đình Thomas cũng không có gì nổi trội;trong khi liên minh Fox-North luôn gây áp lực bằng việc không đồng ýkhoảnchiphíhànhchínhhàngnămcủaNghịviệnvàtừchốithôngquadựluậtchốngnổidậyđốivớilựclượngvũtrang.VuaAnhbuộcphảimởcáccuộc đàm phán với Portland – lãnh đạo liênminhNorth-Fox. Tuy nhiên,ngày20/3,Portlandcho thấy rõsựbấtđồnggiữacácbênvềviệcphânbổchứcvị,GeorgeIIIhốihảquaytrởlạitìmPitt.

Pitt chỉchấpnhậnchínhphủnếu liênminhNorthFoxbịchia rẽ,bởinhưvậy,ôngđượcxemlànhânvậtđángkínhvìđãtìmcáchbảovệđấtnướctránhkhỏitìnhtrạngvôchínhphủ.Vớinhữnghyvọngmongmanhnày,VuaAnhđãcắtđứtđàmphánvớiPortland.Tuynhiên,Pittđãkhôngchấpnhậnchotớikhiôngthấyvịtrícủamìnhtrongcuộcthảoluậnngày24/3.NhưngnếuônghyvọngđượcthấyliênminhNorth-Foxbịchiarẽvàcầnôngđứngralãnhđạothìôngđãthấtvọng.Liênminhnàyđãtậphợplạiđểchốnglạicác lực lượng chốngđối vànhữngngười không thuộcđảngphái nàophảichịu im lặng. Thiếu sự ủng hộ của họ, Pitt đã cả quyết với Hầu tướcCarmarthen:“PortlandnênnghĩrằngtráchnhiệmmàôngtaphảithựchiệnvớiVuaAnhmâuthuẫnvớinhiệmvụcủaôngtrướcdânchúng,cũngnhưnósẽgâybất lợichodanhtiếngvàquanđiểmtrongtươnglaicủaôngta,khiông ta phải đảm đương nhiệm vụ quá nặng nề là lãnh đạo chính phủ”.HoraceWalpolenghĩlàPittđãsuyxétsángsuốt.Tuynhiên,điềuđánghãnhdiện là ở độ tuổi đó, Pitt đãmongmuốn giành được quyền lãnh đạo đấtnước,nhưngdùchoPittcóđượcđưalênvịtrílãnhđạomộtđảngthìtrướcsaugì,ôngcũngsẽthấtbạidokhôngcóđượckhoảnchiphíhànhchínhcủaphầnđôngcáclựclượngchốngđối.Hànhđộngtừchốilầnthứhainàymangtínhquyếtđịnh.Shelburnecuốicùngđãphảirađivàongày26/3vàPittcũngtừ chứcvàongày31, saukhiVuaAnh chấpnhận thất bại vàđồngýmộtchínhphủliênminh.

NHỮNGKẺĐỒNGMƯUVỚITHURLOWVÀTEMPLE

ĐốivớiShelburne,việc từchứcđãđánhdấuchấmhếtchosựnghiệpchínhtrị,nhưngPittlạinổilênvớiuytínngàycàngđượccủngcố.NhữngngườiủnghộShelburnetrướcđâyđãquaysangủnghộPitt.Dundasgiờđây

gianhậpphevớiPitt,trongkhiHầutướcCarmarthenviếtchoPitt:“Tôirấttựhàovìnhâncáchcủatôiđãđượcnhâncáchcủaanhđiềuchỉnh”.Đólàđiềumọingườithừanhận,nhưThomasPittđãkhẳngđịnhvớiVuaAnhvàongày28/3:

Thậtlàđiềuphithường,mộtthanhniênởđộtuổi23đãthuhútđượcsựchúývàmongđợicủacảVươngquốcAnhtrongkhianh tađangrấthạnhphúcvìnhữngý tưởng tốtđẹpcủamình.Anh tachính làngườimàchúngtacầntìmđểlãnhđạođấtnước.Thờicơđãđến.Anhtacóbạnbèvànhữngmốiquanhệmàchắcchắnsẽđứngraủnghộanhta.

Trướcđómộtnăm,PittđãpháthuykhảnăngkhingồiởghếViệnBìnhdânAnh.ÔngcàngcủngcốuytíncủamìnhkhiđẩynhanhcácbiệnphápcảitổhànhchínhtrongtoànViệnBìnhdânmàôngvàShelburneđãcùngchuẩnbị(PittvàShelburnebị thấtbạiởViệnQuýtộc).Ngày7/5,ôngđưarađềnghịcảitổNghịviện,trongđóđềxuấtbổsung100nghịsĩchocáchạtvàthủđôLondonđểcânbằnglựclượng.Tronglầnđềxuấtcảitổnày,Pittđãthấtbạithảmhạivớitỷlệphiếu149-293,nhưngtêntuổicủaôngđãđểlạidấuấntronglòngdânchúng.ÔngđãnêubậtnhữngnétkhácbiệtsovớiliênminhgiữaFoxvàNorth−ngườitrướcđâychốngcảicách.

PittthểhiệnrõnétmốiquantâmcủngcốuytíncủamìnhkhiôngphúcđápđềnghịxahơncủaGeorgeIII.VuaAnhđãbịthấtbạinặngnề.Ngàitừchốiban tướcvị choLiênminhvànổi cơn thịnhnộkhihọđềnghị thanhtoán tài chính cho đứa con trai chơi bời phóngđãng của ngài,Thái tử xứWales,ngườiđãbướcsangtuổitrưởngthành(vàcũnglàbạncủaFox).VuaAnhtrútoánhậnlênanhhọcủaPitt,Temple,ngườimớitrởvềtừvịtríQuanđạidiệnnhàvuaởIreland,dướithờiShelburnelàmThủtướng.Ngày19/7,PittđíchthânđượctiếpkiếnHuântướcThurlow,cựuĐạiphápquanvàlàbạncủaVuaAnh.ThurlowquantâmliệuPittcóthểgianhậpmộtchínhphủ“trênnềntảnghệthốngchínhtrịcũcủaTriềuđình”.Pitttrảlờimà“khôngquantâmđếncơhộicóthểmởrộngtầmảnhhưởng”,mặcdù“phươngthức”nhưvậyvẫnthườngđượccácbộtrưởngsửdụng.PittnóivớiThurlowrằngôngvàTemplesẵnsànghànhđộngbấtkỳkhinàohọcóthểlậpnên“mộthệthốngcốđịnh,phùhợpvớinhữngnguyêntắccủahọvàlậptrườngcủadânchúng”,rằngôngủnghộviệccảitổNghịviện.Pitthyvọngsẽcómộtlờiđềnghị từ phíaVuaAnh khi thời cơ đã chínmuồi, nhưng hy vọng sẽ “giảiquyếtcôngviệcphùhợpvàđángđượctrântrọngnhất”.

ĐiềumàPittkhônghềnghingờlàlàmthếnàomàcácvấnđềlạiđượcgiảiquyếtnhanhchóng.Gáclạimưutínhsẽtiếpquảnchínhphủ,PittđinghỉởBrightonvàsauđódungoạnởPháptronghaitháng−lầnduynhấtôngrờinước Anh. Ông trở về Anh để tham dự cuộc họp Nghị viện ngày 11/11,nhưngngaycảsaucuộchọpđó,mọingườicũngkhôngthểđoánbiếtđiềugìsẽxảyra.ThurlowkhuyênngườibạnGowerrằng“dânchúnghiệnđangthấtvọngvàrấtvôvọngkhinhìnvề tương lai”,khôngnênvộivàngvàoNghịviện.Haingàysau,PittnhậnđượclờiđềnghịcủaFoxthamgiaLiênminh.Ônglậptứctừchối.CólẽmọingườiđềumuốnbiếttạisaoônglạikhônggianhậpLiênminh.Nguyênnhânchínhlàngày18/11,FoxđãđưaDựluậtẤnĐộratrướcViệnBìnhdân.

CầnphảilàmmộtđiềugìđóđốivớiẤnĐộ,nơimàCôngtyĐôngẤn7−mộtcôngtyhoạtđộngtronglĩnhvựctàichính–cósứcthuhútngườidâncònmạnhhơncảcáccôngtycủaAnh.Đâylàvấnđềnhạycảmvìlĩnhvựcbảotrợlớnđầytiềmnăngđangbịđedọavàcácquyếtđịnhlạiphảitrìhoãntrongsuốtcuộckhủnghoảng tranhchấpcủaMỹ.Hiện tại,Liênminhphảithửsứcthậtsựđểgiảiquyếtvấnđềnày,nhưngcáchgiảiquyết lại là tướcquyềnquảnlývàbảotrợkhỏitayCôngtyĐôngẤnđểchuyểnsangcácđạidiện được Nghị viện bổ nhiệm dưới quyền kiểm soát bốn năm của Liênminh, đảmbảoLiênminh cómột nguồnbảo trợ lớn trongkỳbầu cử tiếptheo.

Những trăn trở về chính phủ và hiến pháp liên quan đến vấn đề nàyluônthôithúcPitt.ÔnghốihảkêugọinhữngngườiủnghộmìnhđếnNghịviệncàngnhanhcàngtốt:

Dự luậtmàFox đã áp dụng liên quan đếnẤnĐộdù sao đi nữa vẫnmang tính quyết định để ủng hộ hoặc chống lại Liênminh. Tôi nghĩrằngdựluậtđóhoàntoànkhôngphùhợpvớihiếnphápvàquátáobạo,bấtchấpmọihiếnchươngvàthỏathuận,lấyđisựbảotrợvàảnhhưởngrộnglớntừCôngtyĐôngẤnđểchuyểnsangtayCharlesFox.

Foxđãcốkiềmchếtínhhaygâygổkhiđưarađềnghịđẩynhanhviệcthôngquadựluật,tintưởngtruyềnthốngđếnmuộntrongcácphiênhọpvốnkhôngtùythuộcvàocácbộtrưởngcủaVuaAnh.Ngày27/11,Pittcốgắngtìmcáchtrìhoãntiếntrìnhthôngquadựluật.Ôngđưaranhữngkhókhăntàichính và kêu gọi huy động tài chính để kéo dài thời gian sao cho nhữngngườiphảnđốidựluậtchậmnhấtcũngcóthểtớiđượcLondon.Đólàmột

mánhkhóenhỏchứngtỏPittlàmộtngườicólậptrườngvữnghơnvàthắngphiếuFox.

ThoạtđầutưởngnhưkhônggìcóthểngănchặnđượcviệcViệnBìnhdânthôngquanhanhDựluậtẤnĐộ.Tuynhiên,nhữngngườiphảnđốicómộtđồngminhrấtnặngkýởthànhphốLondon.CôngtyĐôngẤnđãthànhlậpmộtủybanbảovệvàPittthườngxuyêntiếpxúcgầngũivớihaingườiđứngđầuủybannàylàGeorgeJohnstonevàRichardAtkinson.Ngày26/11,cuộchọpỦybanViệnBìnhdâncủathànhphốcũngđãbiểuquyếtchốngdựluậtbởinóvừaviphạmcácđặcquyềncủacôngtykinhdoanhxuấtpháttừcác phường hội cổ của đô thị London, vừa bị lên án là đã làm rớt giá cổphiếucủaẤnĐộ,đedọasựổnđịnhtàichính.Tuynhiên,thôngtinnàylạikhôngđược truyềnbárộngrãi rangoàiLondon,điềuđó thểhiệnquaviệccácnghịsĩtrongcảnướcđãphảimiễncưỡngđếnNghịviệntrướcdịpnămmới.Nghị viện thật sự trở thành nơi diễn ra cuộc chiến lớn.Ngày 25/11,nhiềungườiphảnđốiLiênminhcuốicùngcũngtậphợplạikhinhữngngườiủnghộVuaAnhlàThurlowvàCôngtướcChandosdùngbữatốicùngvớicác đồngminh của Pitt là Công tước Richmond và Bá tước Temple. Pittđángracũngcómặtởđónhưngôngbịgiữ lạiởViệnBìnhdân.HọcàngđượctiếpthêmsứcmạnhkhiDundasđếnvàongày27.DundaskhôngchỉcómộtkếhoạchcảitổCôngtyĐôngẤnmàcònđượctiếpxúcvớiđồngsựcũJohnRobinson,một nhà quản lý chính trị củaNorth và là người kiến tạotrongNghịviệnhiện thời, cựuBộ trưởngTài chính.Robinsoncũng rất lolắng trướcviệcLiênminhsẽbuộcVuaAnhphảicôngnhậndự luật.Sángsớmngày30/11,Dundas rờinhàRobinsonđể thamdựcáccuộchọpcùngngàyởLondon.Cũngcó thể trongcáccuộchọpnày,quyếtđịnhnhờVuaAnhcanthiệpđểchốngdựluậtđãđượcđưara.Ngàyhômsau,ThurlowđệtrìnhGeorgeIIImộtbảnghinhớchungđềcậpđếnvấnđềnày,dochínhôngvàTemplesoạnthảo.

Trongmộtthờigianrấtdài,nhữngngườiviếttiểusửvềPittkhôngthừanhậnrằngchínhPittcũngbiếtkếhoạchnày,bởitínhđúngđắncủathôngtinnày chưa được xác minh. Năm 1969, trong tác phẩm The Fox-NorthCoalition (LiênminhFoxNorth), JohnCannonđãđưa ranhữngchứngcứchứngtỏPittlàngườichủmưu.CònPaulKellylạiphảnđốikhitranhluận:“Pittđãtựđưaranhữngquyếtđịnhảnhhưởngđếnchứcvụđượcbổnhiệmcủaông,chophépôngđẩynhữngkhởixướngcủangườikhácvàcácsựkiệnkhác”.Tuynhiên, khẳngđịnh này lại khôngphùhợp.Những sự kiện đầunămđórấthiếmkhichothấyPittchophépmìnhđitheonhữngngườikhác.PittthậtsựcầnthiếtđểthànhlậpnênbấtkỳmộtbộthaythếnàosaukhiDựluậtẤnĐộkhôngđượcthôngqua.Hồiđầutháng3,JohnRobinsonđãthừa

nhậnrằng“khôngcóPittthìkhôngthểlàmđượcđiềugì”,đồngthời,doPittthẳng thừng từchốihaiđềnghị trực tiếpvà tránhnéđềnghị thứba thôngqua Thurlow nên ý kiến của ông khó có thể được đưa ra để công nhận.George III chấpnhậnđiềunàybằngviệccửmộtngười làm trunggian tớikiểmtracùngvớiPitt trướckhiđồngýkếhoạchcủaThurlowvàTemple.MộtđiềukhócóthểtưởngtượngnổilàhaingườiđãtiếpkiếnVuaAnhmàkhôngcầnsựhỗtrợcủaPitt.Vớivaitròmấuchốt,PittlànhânvậtcôngkhaikhởixướngmàkhôngcầnphảiđềphòngLiênminh.NhữngngườiđứngởcươngvịnhưPittcũnglànhữngngườitrunggianđươngnhiênbởicácmốiliênhệcủahọ:ThurlowvớiVuaAnh;DundasvớiRobinson.

MặcdùFoxrấtkhéoléođưaDựluậtẤnĐộra trướcViệnBìnhdân,nhưnghiệnPittlạiđượcđặtởcươngvịdànxếpthànhcôngvấnđềnàytốthơnbấtkỳ thờiđiểmnàotrướcđây.Pittđưaraquyếtđịnh làcươngquyếtphảnđốiLiênminh.Quyếtđịnhnàyđãnhậnđượcsựủnghộbênngoàikhingày3/11,ỦybanViệnBìnhdâncủathànhphốLondonchỉthịchocácnghịsĩ thànhphốbiểuquyếtchống lạiDự luậtẤnĐộ.Haibức tranhbiếmhọachua cay của James Sayers ngày 25/11 và ngày 5/12 (trong đó Fox đượcmiêutảnhưmột“CarloKhan”−bạochúaphươngĐông)đãgâyrasựcămphẫnđếnmứcchínhFoxphảithừanhậnrằngôngthậtsựbịsuysụp.DựbáochitiếtcủaRobinsonvềtìnhtrạngcủaViệnBìnhdântrongkhoảngthờigiantừngày6đếnngày9/12đãchothấykhảnăngủnghộmộtchínhphủchốngLiênminhsẽcótỷlệlà253/305ởNghịviệnhiệntạivà369/189saucuộcbầucử,DundascókhảnăngsẽtiếncửsốlượngnghịsĩcótriểnvọngnhiềuhơnnhữngdựđoáncủaRobinson.Ngàymồng6,Pitt đãnóivớiRutland:“VuaAnhsẽlàmtấtcảđểhợptácvàphốihợpnếucuộckhủnghoảnglêntớiđỉnhđiểm,tôinghĩrằngnósẽlêntớiđỉnhđiểm”.

Tuynhiên,sauthấtbạinhụcnhãhồitháng3,GeorgeIIImuốnbiếtchắcchắnvề sự sẵn sànghànhđộng củaPitt trướckhi ngài đưa ra quyết định.Thay mặt Vua Anh, Bá tước Clarendon đã gặp Pitt vào ngày 9 và ngày11/12. Giữa hai cuộc gặp này, ngày 10, Pitt đã bàn bạc với Temple,Richmond,ThurlowvàGowervềnhữngviệcnên làm.MọingườikhuyênPittnênsửdụnguytíncủaVuaAnhđểtậphợplựclượngchốnglạiDựluậtẤnĐộtrướcViệnQuýtộc,nơidựluậtsẽđượcđọclầnđầutiênvàongày9.Sựlựachọnnàysẽtạođàchonhữngthửnghiệmvềsứcchốngđốibanđầu,nhưngthấtbạicủanócóthểkhiếnBộphảichiarẽhoặctựgiảitánmàkhôngcầncósựcan thiệpsâucủaVuaAnh.Hơn thếnữa, lựachọnnàycũngsẽngăncảnđượcvấnđềđãtrởthànhcuộcchiếnhiếnpháptrựctiếpgiữaVuaAnhvàNghịviện.NócũngđượccoilàrấtquantrọngđểnhữngkiếnnghịcủaCôngtyĐôngẤnvàthànhphốLondonphảiđượcgiảiquyếttrướckhi

biểuquyếtnhằmgâyảnhhưởngđốivớiViệnQuýtộc,đểcáctậpđoànquantrọngcũngnhưcáccánhânhiểuvàtỏýphẫnnộtrướcdựluậtnày,đảmbảolýdochắcchắnvàhợplýnhằmgiảitánLiênminh.TấtcảnhữngđiềunàylàdoVuaAnhquyếtđịnh.NgàiđãủyquyềnchoTemplenóivớicácnghịsĩrằngaibiểuquyếtchoDựluậtẤnĐộsẽ“khôngnhữngkhôngphải làbạncủaVuaAnhmàcònđượcxemlàkẻthùcủangài”.Cácnghịsĩtiếpnhậnlờicảnhbáo.Ngày15/12,họhoãnphiênhọpthôngquadựluậtlầnthứhaivàngày17,họthốngnhấtkhôngthôngquadựluậtvớitỷlệphiếu95/76.

BỘTRƯỞNGCỦAVUAANHNếudiễnbiếncácsựkiệndiễnratheođúngkếhoạchthìđâylàcơhội

thuận lợi để bác bỏDự luậtẤnĐộ. Pitt lao vào cuộc chiến vì sự nghiệpchínhtrịcủamình,giữalúccuộckhủngkhoảnghiếnphápđangởgiaiđoạntrầm trọng nhất. Trong những ngày này,mọi hy vọng về sự chuyển giaoquyềnlựcnhanhchóngvàsuônsẻđãbịtiêutankhiLiênminhcùngtậphợpchốnglạimạnhmẽ.

PitttừnghyvọngLiênminhsẽgiảitánsauthấtbạicủaDựluậtẤnĐộ,tạođiềukiệnthuậnlợiđểôngcóthểthuhútđượcnhữngthànhviêncónănglựccủaliênminhchốngđốicũchốnglạiNorthnhằmduytrìmộtchínhphủtheođườnglốicủaĐảngWhigtựdo.ÔngkhôngmuốnlàmlãnhđạobùnhìncủaHoànggia,nơiluônduytrìchínhphủ“trênnềntảngnềnchínhtrịcũcủatriềuđình”.Đâychắcchắnlàđộngcơkhiếnôngđi tìmnhữngnhânvậtcóthanhthếcủaĐảngWhig,nhưGrafton(ngườimàôngđãtiếpcậnthôngquamộtnhânvậttrunggianvàongày14/12)vàCamden,đểnhậnvàoBộmới.Gầnmộtnămsau,ôngvẫntiếptụctìmnhữngngườitheoĐảngWhigvàbổnhiệmhọvàoNộicácmanghìnhtháicủaĐảngWhig,bởichínhsựthamgiacủahọsẽlàmnêncụcdiệnđó.

Những hy vọng về khả năngPitt có thể lợi dụng các sự kiện đã giảithích tại saokhôngcómột sựchuẩnbịnhân sựnàohaykhôngcómộtkếhoạchnàođượcvạchrachotươnglaikhiBộcủaLiênminhbịgiải tán,lýgiảiviệcPittquálúngtúngkhikhôngthểkhaitháccácsựkiệntheocáchcủamình.ĐiềunàychínhlàvìLiênminhđãkhôngbịgiảitán.TrongngàyDựluậtẤnĐộbịbácbỏởViệnQuýtộc,Liênminhcũngbảođảmđượctỷlệphiếuủnghộlà2/1ởViệnBìnhdânchocuộcvậnđộngđấutranhchốnglạiviệc sử dụnguy tín củaVuaAnhvà chống lại nhữngngười có ý định sửdụnguytínnàyởViệnQuýtộc.Ngày18,khilãnhđạocủaLiênminhvẫnchưa từ chức,VuaAnh đã sốt sắng phái sứ giả đến chỗPortland, Fox vàNorthngaytrongđêmkhuyađểyêucầuhọgiaonộplạicondấu.Ngàyhôm

sau, Pitt được bổ nhiệm làm Thủ tướngAnh, đồng thời Temple được bổnhiệmlàmNgoạitrưởngvàGowerlàChủtịchủybanViệnQuýtộc.

PittnghĩrằngsaukhitácgiảcủaDựluậtẤnĐộbịsathải,nhữngngườikếnhiệmhọphảilựachọnhoặctừchứchoặcbỏtrốnkhỏiLiênminh.Tuynhiên, sự việc lại không như mong muốn, bởi chỉ trong vài ngày, 55 bộtrưởngvàlãnhđạocácbanngànhlầnlượttừchứcđểthểhiệnsựtrungthànhvớinhà lãnhđạocủahọ.Ngày21,Pittđềnghị thương lượng lầncuốivớiFoxthôngquaBátướcSpencer,ngườibạncũcùnghọcvớiPitt tại trườngCambridgenayđangủnghộFox,nhưngFoxđã từchối.Pitt tuyênbốôngsẵnsànglàmnhữnggìcóthểđểđảmbảomộtcuộchòagiải,nhưngôngsẽkhôngngồi cùngNội cácvớiNorthhoặc chấpnhậnDự luậtẤnĐộ trongphạmviđềnghị.Foxđãthamkhảoýkiếnmộtsốngườibạn,nhưngtuyênbốrằngviệcngồicùngNộicácvớiNorthsẽkhôngbaogiờxảyra.

KellyđãchỉtríchPittngờnghệchlạcquankhihyvọngtấtcảsẽdiễnratốtđẹp,nhưngPittcólýdohợplýchonhữnghyvọngcủaông.Ấntượngvềsựhợptác trướcđâyvẫncòninđậmtrongông,rấtnhiềungười thuộcpheđốilậpcủaNorthđềutừngcóchungquanđiểmmongmuốncảitổhoặccócác mối liên hệ cá nhân, như Spencer hoặc Tom − anh trai của Temple,ngườicómốiquanhệvớicảhaiphe.Mọinỗlựcđượccảhaiphethựchiệnnhằmkhôiphụcmốiquanhệhợptác:Pittthựchiệnvàotháng2(vàsựtrởngạisauđó−Shelburnebịcáchchức)vàFoxthựchiệnvàotháng11.Chỉsaungày21/12,sựchiarẽvĩnhviễnmớithậtsựhìnhthành.

Pittsẽgặpnguyhiểmnếumốibấthòagiữaôngvớiđồngsựthuộcpheđốilậptrướcđâykhôngđượccảithiện,bởiFoxvẫncótrongtayvũkhílợihạiđểpháhoạinhữngnỗlựcthànhlậpmộtchínhphủmới.Dựluậtthuếđấtđai đã được chính phủ thông qua ngày 5/1 nhằm thumột khoản tiền lớnnhưngLiênminhcầmquyềnbắtđầunghingờvềcáccuộcvậnđộngbímậtchốnglạiDựluậtẤnĐộ.Họtrìhoãnthôngquadựluậtnàyđểđềphòng,vàphảiđợisauphiênhọpthứbacủaViệnBìnhdân,vấnđềnàymớiđượcthảoluận tạiViệnQuý tộc.Chínhphủchưađưa rađượcquyếtđịnhgì thìmộtcuộctấncôngkháclạinhằmvàocácbộtrưởngmới.Conđườngduynhấtđểcácbộ trưởng thoát thân−giải tánNghịviện−đãbịchặn lại.Khôngcònthờigianđểtổchứcmộtcuộctổngtuyểncử,phảicốgắngbảotoànđượcđasốphiếu thôngquaDựluật thuếđấtđaimới trướckhichuẩnbịcáckhoảntiềnphảichichonó.

Bịvâychặt,Pittbuộcphảinhượngbộđểchờthờicơ.ĐểDựluậtthuếđấtđaiđượcthôngqua,ôngđãphảicamkếtsẽkhônggiảitánNghịviện−

mộtvấnđềđượccholàthứvũkhílợihạinhấtcủaông.Pittcũngphảichứngkiếnsựthiệtthòicủaanhhọ,BátướcTemple,ngườimàtrongvàithánggầnđâyđã trở thànhđồngminhchính trị thâncậnnhấtcủaPitt.LàmộtngườilãnhtráchnhiệmtruyềntảithôngđiệpcủaVuaAnhđếncácnghịsĩ,Templetrởthànhtrungtâmcủasựcôngkích,vànếuNghịviệnbịgiảitán,Templesẽlàmộtmónnợchínhtrị.Hoặcdosợhãi,hoặcdophảichịuáplựcrờixaPitt,hoặccảhai,Templeđãtừchứcvàongày21.Ngày22,ViệnBìnhdânthôngbáovềviệcnày,FoxđãchophépDựluậtthuếđấtđaithôngquavàđồngýngừnghọpđếnngày12/1.FoxđãchứngtỏđượcsứcmạnhcủaLiênminh,đạtđượchaithànhcônglớnlao,tạođàchocuộcchiếntiếpvớiPittvàomùathu, khi khoản chi phí hành chính hàng năm và Dự luật Chống nổi loạn(MutinyBill)đượcđưarabiểuquyếtnếutrướcđóBộvẫnkhôngbịsụpđổ.

NhữngthấtbạinàyđãgiángxuốngPittmộtđònnặngnề.ThầyphụđạocủaôngởtrườngCambridgevàcũnglàmộtngườibạn,GeorgePretyman,đãchorằngviệcTempletừchứclàmộtsựkiệnchínhtrịduynhấtkhiếnPittcómộtđêmmấtngủ.Tuyvậy,sángsớmhômsau,Pittkiênquyết“khôngtừbỏchứcvụđãđảmnhiệm,phảicóđượcvịthếquyềnlựccaonhất,mặcdùcònrấtnghingờvềkếtquả”.Bộđượctáithiếtlậptậptrungvàobốnvịtrí:Pitt,Richmond,ThurlowvàGower.Thurlowvẫn là người đứngđầuViệnQuýtộc,RutlandtrởthànhBộtrưởngKhôngbộcaocấpcủaAnh,BátướcHowelàBộtrưởngHảiquân,SydneyvàCarmarthenlàBộtrưởngNộivụvàBộtrưởngNgoạigiao,cảhaivịtrínày,theoRobinson“lúcnàylàlúcđưaralý do để sắp xếp lại”.Cảm tưởngmọi vấn đề trở nên trầm trọng thêmvàRobinsonđãthẳngthừngnóirằngbạnbèthâncậncủaPitt(vàcảPittnữa)đềuthừanhậnviệcTempletừchứcnhưlàmộtsựgiảmbớtgánhnặng,cắtbỏnhữnggìđangcuốnchặtquanhcổPitt.Tuynhiên,Pittvẫn thận trọng.TrongbáocáovềviệcthànhlậpNộicácmớigửiTemple,Pittcònbổsung:“KhôngbiếtBộcóthểtồntạiđượcbaolâunữa.”

MọingườihầunhưkhônghyvọngBộmớisẽtồntạiđượcđếnsaukỳnghỉ lễGiáng sinh. BàCrewe, phát ngôn viên chính trị, gọi “đó là chínhquyền theokiểubánhpatê trongdịp lễGiáng sinh”, nhưngkhoảngngừnghọpNghịviệnđãgiúpVuaAnhvàcácbộtrưởngcủangàicóđủthờigianđểduytrìcácbanngànhvàtăngcườngnỗlựcđểtậptrungsựủnghộ.BảnthânVuaAnhcũngphảigắngsức.Ngàixemcuộcchiếnnàylàthờiđiểmquyếtđịnhđốivớingaivàngcủamình.NhữngnỗlựctuyênbốthànhlậpBộ“trêncục diện của Đảng Whig” bị thất bại do sự phản đối của Fox, Grafton,Camdenvànhữngngườikhác, thậmchícảRichmond−ngườibanđầu từchốighếtrongNộicác,Pittbuộcphảicanthiệpvàomộtsốvấnđề,trướchếtlàcuộcvậnđộnghànglangcủaTửtướcSackville−ngườicùngvớiGeorge

Germain, từng làNgoại trưởngchịu tráchnhiệmchỉhuycuộcChiến tranhHoaKỳthảmkhốc.Tuyvậy,PittkhôngđồngýbổnhiệmnhữngngườibạncủaVuaAnh có liên quanmật thiết nhất với “nền chính trị cũ theo kiểuTriềuđình”nhưRobinsonvàCharles Jenkinson, cũngnhưkhôngđưavàoBộmộtngườitiềnnhiệmkhôngmấyđượcưachuộng,đólàShelburne.

TrongthờigiantáihọpNghịviện,hầuhếtcácvịtrítrongchínhphủđãđượclấpđầybởinhững“ngườibạntrẻ”củaPitt,vìnhữngngườivốntheoShelburnevànhữngngườikhácthuộcpheđốilậpvớiNorthkhôngthamgiaphe của Fox, North hay đứng về phía Vua Anh.Một số người cho rằngdường như không có nền tảng vững chắc chomột chính phủ thành công.WilliamEden,mộtngườithuộcpheđốilập,bìnhluận:“Mọingười,kểcảgiàlẫntrẻđềuđangởtrongtìnhtrạngtuyệtvọng”.BenjaminKeene,ngườitừngtuyênbốkhôngbaogiờlàmbạnvớiLiênminh,viết:“Hiệntại,Bộkhôngcókhảnăng tồn tại lâudài nênkhócó thể trôngmong sựủnghộ củanhữngngườikhôngcóquanhệhọhànggìnhư tôi”.Việc thiếuniềm tinvàokhảnăng tồn tại của Bộ đã ảnh hưởng lớn đến giới quý tộc. Ngày 29/12,CamelfordlàngườiuytínduynhấttuyênbốủnghộThomasPitt.SựthấtbạicủaPitttrongviệcphảicamkếtkhônggiảitánNghịviệntrongtháng12hóaralạilàmộtmaymắn,bởiBộcầnphảichứngtỏmìnhrấtnhiềutrướckhicóthểvượtquađượcsựphảnđốicủanhữngngườikhôngtheođảngpháinàovềchiphícủamộtcuộcbầucửsớm;đồngthờicầnthuhútsựủnghộcủacácchủsảnnghiệptrongthànhphố−nhữngngườihyvọngnhậnđượcsựbảotrợcủamộtBộtồntạilâudài.KhôngnhưdựđoáncủaRobinson,mộtcuộcbầucửsớmcóthểsẽkhôngchiếmđượcđạiđasốphiếuủnghộchínhphủnhưbìnhthường.

Hơntấtcả,Pittvẫnphảichứngtỏmình.LiệuLiênminhcònlantruyềncâu:“Billycònquátrẻđểcóthểlãnhđạochúngtôi”?TrongviệcthànhlậpmộtBộmới,mốilongạivềnhữngphảnứngtươngtựnhưvậycóthểgâyratiếngxấukhikếthợptêncủaPittvớinhữngchínhtrịgialãoluyện:GowervàTemplevàongày19,Gower,ThurlowvàRichmondvàongày23/12.ThậtraDundastừngcóýnghĩrằngGowersẽlàngườiđứngđầuBộ.Tuynhiên,Pittdựđịnhsẽlãnhđạovàvàongày18,DundasgiảithíchvớiOrdevềviệcloạibỏShelburne:“Chàngtraitrẻtuổinày(Pitt)sẽkhôngđểmọingườinghingờ vềmột bộ trưởng có năng lực”.Nhưng liệu Pitt có đảm nhiệm đượctrọngtráchđókhông?RobinsoncoiPitt“làmộtngườitinhtế,tàitrívàhăngsay,đượcvâyquanhbởinhữngcậubé,nhữngnhàlýthuyếtvànhữngngườithànhkiến”.LiệuPittcóthểvượtlênsựnhiệttìnhcủatuổitrẻvàchủnghĩalý tưởng của những người phục tùng ông? Theo BenjaminVaughan,mộtngườicókhảnăngủnghộPitt,nhữnggìmàPittthểhiệnđãchothấy“tham

vọngquyềnlựctrongcôngviệc”−trongviệcgiảiquyếtvấnđềhòabìnhvàDựluậtẤnĐộtạiViệnBìnhdân−vàPittcũngmuốnlàmnguộibầukhôngkhícăngthẳngởđây.Nhữngấntượngkhôngtốtvề“cậubénóngnảy”đãkhôngcòn.Pittphảithểhiệnkhảnăngtồntạinếuôngduytrìđượcniềmtintrongdânchúng.

Trong suốt thời gian ngừng họp của Nghị viện, Pitt và các đồng sựquyếtđịnhrằngchiếnlượctốtnhấtđểtồntạilàđấutranhbằnglýlẽ,đưaraDự luậtẤnĐộdochínhhọ soạn thảo, chứkhôngđơn thuần làphòng thủtrướcnhữngđòntấncôngkhôngthểtránhđượccủapheFox.DundastừngrấtquantâmđếnẤnĐộvàđãcómộtkếhoạchđượcsoạnthảosẵnđểthaythếchodự luậtcủapheFox,điềuđángnói làdự luậtnàyủnghộCông tyĐôngẤn.Dotấtcảmọingườiđềunhậnthấycầnphải làmmộtđiềugìđóchoẤnĐộ,nênđâychínhlàlýdothuyếtphụcnhấtđểthuhútsựủnghộtốiđa.SautấtcảnhữngvậnđộnghànhlangnghịviệntrongthờigianngừnghọpcủaNghịviện,ngày12/1/1784,PittbướcvàoViệnBìnhdânvớiniềm tingiànhđượcđasốphiếuủnghộ.

Tuynhiên,sựlạcquancủaPittđãnhanhchóngtiêutanbởiôngkhôngthểcómặtvàothờiđiểmbắtđầuvấnđề.Ôngphảikiềmchếmìnhvìcòncóviệcbầu lại chứcvụđãđượcbổnhiệm.Dođó,FoxđãgiànhđượcquyềnphátbiểuýkiếnkhiPittđượcchấpnhậnlàmộtthànhviênmớitrongcuộctáibầucử.Foxbảovệthànhcôngtuyênbốcủamìnhvàthắngthếtrongcuộcchiến tuyệtvọngchosángkiếnmàông tađang theođuổi.Cuộc thảo luậnđầu tiên đã nghiêng về lập trường của Fox, Pitt phải bảo vệ mình trướcnhữngcáobuộclàđãsửdụngmộtthếlựcngầm.Pittkiênquyếtphảnđối,ôngtintưởnguytíncánhânlàsựliêmchínhmàôngđãgìngiữtừlâu.

Ông(Pitt)tuyênbố,ôngđườnghoàngbướcvàophònghọpkíncủaVuaAnh,…rằngôngkhônghềbiếtđếnmộtthếlựcngầmnàovàsựliêmchính sẽ là vật bảo hộ giúp ông tránh được nguy hiểm, nhưngViệnBìnhdânvẫnkiênquyết,bấtkểkhinàoôngbịpháthiệnramộtđiềugìđó,ôngsẽkhôngthểngồiởcươngvịhiệntạithêmmộtphútnàonữa.

Sựtựbảovệđókhôngtrungthực,cũngkhônghoàntoàngiảdối,nhưngrõràngnócònrấtxavớisựthật.Trênthựctế,PittđãkhôngtrựctiếpđilêncầuthangsaucủaHoànggia,màchínhsứthầncủaVuaAnhđãđếngặpông.Ngườitađãbácbỏgiảthiếtcómộtthếlựcngầmủnghộôngkhiviệndẫnýnghĩathựccủatừ“thếlựcngầm”nhưtrongbàiviếtnổitiếngcủaBurkenăm

1770−ThoughtsontheCausesofthePresentDiscontents(Mộtvàisuynghĩvềnguyênnhâncủanhữngđiểmbấtbìnhhiệnnay).Theotácgiả,mộtNộicáchaimặtđã tồn tạihợp lệ,vớinhữngcốvấnbímật luônđềxuấtmongmuốn của họ với các bộ trưởng chính thức. Điều đó không đúng trongtrườnghợpcốvấn lànhữngngườicũngcóđầyđủ tráchnhiệmcủacácbộtrưởng:Một lầnnữa,Pittkhẳngđịnh,ông“khôngbaogiờhạmìnhđể làmcôngcụcủabấtkỳnhàcốvấnbímậtnào”.

UytíncủaPittđãgiúpôngtránhđượcsựchỉtríchcánhân,nhưngđasốphiếu(54/39)đãủnghộchođiềukhoảnbổsunglênánviệcôngsửdụngbấthợppháptêntuổicủaVuaAnhđểgạtđinhữngtrởngạitrongquátrìnhgiảitánNghịviện,lậpnênmộtchínhquyềnchiếmđượcniềmtincủaViệnBìnhdânvàcôngchúng.Khôngđạtđượcsốphiếuủnghộnhưmongđợi,Pittmấthếthănghái.Ngàyhômsau,trongbữatốiởNộicác,ông“thậmchícònnóixaxôirằngsẽvứtbỏtấtcả”.Ôngđượccácđồngsựkhuyếnkhíchtiếptụccôngviệc,trongsốđócóRichmond−ngườitìnhnguyệnthamgiaNộicác,vàVuaAnh−ngườiđãgửimộtbứcthưbàytỏsựủnghộPittmạnhmẽ.PittvẫnchuẩnbịsẵnmộtDựluậtẤnĐộcủariêngmìnhvàhyvọngmộtlầnnữađưaratrongphiênhọpgiớithiệudựluậtvàongày16.Ngàyhômđóthậtsựlàmộtcơhộitốtchonhàlãnhđạotrẻ.LiênminhđãquátậptrungchỉtríchđặcquyềncủaVuaAnhtrongviệc lựachọncácbộtrưởng, trongkhicuộcthảoluậnvềcảitổNghịviệncủaYorkđãđemlạichoPittcơhộigợinhắcmọingườivềniềmtinsẽcảitổNghịviện,điềunàyđốilậpvớinhữnglờikếttộicủapheđốilậprằngPittđãsửdụngthếlựcngầm.Cùngngàyhômđó,thànhphốLondonnhấttríchúcmừngVuaAnhvìđãgiảitánđượcBộcủaLiênminh.

Hyvọngvừanhennhómlạichưađượcbaolâuđãbịdậptắtvàongày23/1,khiLiênminhđánhbạiphiênhọpthôngquađềcươngcủaDựluậtẤnĐộmàPittđưara.ĐốivớiPitt,đâykhônghẳnlàmộtthấtbạilớnbởiôngchỉ thua támphiếu,nhưngnóđãphávỡcơhộigiành sốphiếuủnghộ tốtnhấtchoông.Tronghaigiờtiếptheo,Pittngồiimlặng,trongkhimọingườitớitấpyêucầuôngphảiđảmbảochắcchắnlàsẽkhônggiảitánNghịviện.Trongcuộcthảoluậnngàyhômsau,PittchỉhứahẹnsẽkhônggiảitánNghịviệntrướckhiViệnBìnhdânhọpphiêntiếptheovàothứhai,ngày26.Cóthể chính Pitt cũng không biết phải làm gì, và kỳ nghỉ cuối tuần của ôngchìmngậptrongnhữngcuộcthảoluậnđauđầu.VuaAnhhối thúcgiải tánNghịviện.TrongcuộchọpNộicáckéodài5giờvàobuổisángvà6giờvàobuổi tối chủnhật, các cuộc tranh luậnvẫnkhôngđi đếnhồikết.Pitt,mộtngườiluônquantâmđếnuytínvềsựliêmchính,cũngcảmthấybuộcphảicamkếtkhônggiải tánNghịviện trong tuyênbốcủaôngvàongày22/12.

Nhưngđiềuquantrọnglàôngcảmthấykhôngcònthờigianđểtổchứcmộtcuộc tổng tuyểncửvà ramắtmộtNghịviệnmới trướcngày25/3,khiDựluậtChốngnổiloạn−mộtdựluậtđượcxemlàrấtcầnchotínhkỷluậtcủalựclượngvũtrang−hếthiệulực.VuaAnhxemđâylàsựthấtbạivàtriệutập cuộc họp toànNội các vào sáng hôm sau nhằmhô hào hành động vàcảnhbáo rằngngài thàđầuhàngFoxcònhơn“phải rờixaAnhquốcmãimãi!”

Mánhkhóekéodàithờigianlạiđượcsửdụngđểhìnhthànhkếhoạchthuhútđasốphiếuủnghộ.Cơhộiluônrộngmởnhờáplựccủanhómnghịsĩkhôngtheođảngpháivậnđộnghànhlang,nhữngngườitừnggặpgỡnhautạiStAlban’sTavernđểgiảiquyếtcuộckhủngkhoảngbằngcách liênkếtcácđảngđốilập.Pittbàytỏmongmuốnđàmphán,nhưngphảnđốinhữnglờikêugọiôngtừchức,điềunàygiúpôngkéodàithờigianthêmhaituần.Trongthờigianđó,danhsáchcácnhàbảotrợluônthayđổi,ngày31/1,thêmba khanh tướng tuyên bố ủng hộ.Ngày 4/2, các nghị sĩ được lôi kéo vàocuộcvớimộtbảnkiếnnghịlênáncáchànhđộngcủaViệnBìnhdânlàbấthợppháp.CôngchúngđềubiếtđếnphẩmchấtkhôngvụlợicủaPittkhiôngtừ chối côngviệc nhànnhã− làm thưký choPells, vớimức lương3.000bảng/năm,mộtvị trí vẫncònkhuyết trongngày11/1.Ôngđã traonóchomộtngười thuộcpheShelburne,Đại táBarré.ĐểvậnđộngcáchiệphộiởcáchạtnoigươngthànhphốLondonủnghộVuaAnhvàcácbộtrưởngcủangài,nỗlựcphảiđượcnhânđôi.

Lời kêu gọi gửi đến dân chúngđã nhận được sự hưởngứng rộng rãikhôngngờ,tiếpthêmsứcmạnhđểPittduytrìtrongcuộckhủnghoảng.Giữatháng1,sựủnghộVuaAnhvàcácbộtrưởngcủangàichỉlàmộtdòngchảynhỏ lăn tăn, đến tháng 2 đã trở thànhmột luồng chảymạnh và dần dângthànhmộttrậnlụtvàotháng3vớisựcómặtcủa200người(gấp5lầnsovớicác phong trào ủng hộ khác trong30 nămqua). Fox trả đũa bằng cách tổchứcmộtcuộcgặpcáccửtritạikhuvựcbầucửcủaôngtaởWestminstervàongày5/2,nhưngnhữngviệc tiếp theovàongày14đãbịnhữngngườiủng hộ các bộ trưởng chặn lại, cuối cùng Westminster đã gửi hai thỉnhnguyệnthưcủanhữngngườitrungthànhvới8.000chữký.

ĐốivớiPitt,sựủnghộtừbênngoàinhưvậylàrấtcầnthiếtkhicuộcđìnhchiến tạm thờiởViệnBìnhdânkết thúcvàogiữa tháng2.CáccuộcđàmphánliênkếtbấtngờdừnglạidoLiênminhyêucầuPittphảitừchứcvàBátướcPortlandđượctiếpkiếnVuaAnhtrướckhibấtkỳmộtBộhợpnhấtnàođượcthànhlậptrêncơsởbìnhđẳngvàcôngbằng.Ngày14/1,FoxkêugọithànhlậpmộtBộđápứngđượcniềmtincủacảViệnBìnhdânvàcông

chúng.Đếngiờ,PittcóthểchỉrarằngniềmtincủaViệnBìnhdânvàcôngchúnglàkhônggiốngnhau.Ngày20/2,PittđãcoiFoxlà“thủlĩnhcủađạiđasốthànhviêntrongViệnQuýtộcchốnglạitiếngnóicủangườidân”.

ĐiểmmàPittdễbịtấncôngnhấtvẫnlàôngcầnphảithôngquakhoảnchiphíhànhchínhcủaNghịviệnvàDựluậtChốngnổiloạntrướcViệnQuýtộcmặcdùrấtnhiềungườiphảnđối.Ngày23/12,ôngthậtsựlolắngkhihỏinhữngngườiủnghộthâncậnnhấtcủamìnhrằngphảilàmgìnếuLiênminhcản trở dự luật cung cấp khoản chi phí tài chính.Mahon cho rằng họ sẽkhôngmạohiểmmùquáng,nhưngviệccôngchúngngàycàngủnghộVuaAnhvàcácbộtrưởngcủangàiđãkhíchlệPittmạohiểmđểbiếnđiểmyếucủamìnhthànhđiểmmạnh.Ngày10và18/2,LiênminhtrìhoãnthôngquaDựthảoNgânsáchquânnhuchođếnkhiVuaAnhtuyênbốtrướcViệnBìnhdâncáchchứccácbộtrưởngcủangài.PittlậptứclênánLiênminhvềviệccảntrởcungcấpcáckhoảnchiphítàichínhvàngày19,Pitt“cảnhbáoViệnQuýtộchãythậntrọngtrướcsựnhầmlẫncóthểkhiếndântộcbịnhấnchìmnếucáckhoảnchiphítàichínhkhôngđượcthôngqua”.KhiFoxthỏahiệpvôđiềukiệnđểlàmdịunhữngngườikhôngtheođảngphái,chophépthảoluậnvềdự thảongân sách tài chínhmàkhôngcầnbiểuquyết,Pitt lóe lênnhữngtiahyvọngsẽgiànhđượcchiếnthắng.Vẫnphảichịuthấtbại trongcácvấnđềhiếnpháp(đasốphiếuđãchốnglạiôngvàongày16/2)vàchịuáplựcliêntụctừnhữngngườikhôngtheođảngpháivềviệcthànhlậpmộtliênhiệp,ôngbuộcphảicónhữngcuộchòađàmsauđóvớiLiênminhvàongày15và26/2.Nhưngsángsớmngày17,Pittnghĩrằng“đúnghơnlàđốithủ phải chùn bước trước việc trì hoãn khoản chi phí tài chính, trong khinhữngngườikhông theođảngpháivẫnđấu tranhkhôngmệtmỏichomộtliênhiệpnhưngkhôngmanglạikếtquả”.SốphiếuủnghộFoxtrongviệcđềnghịhoãnphiênđiềutrầnvềdựthảongânsáchsangngày20đãgiảmxuống1.Mặcdùhaingàysauđó,sốngườiủnghộcácvấnđềhiếnphápđãtănglên20và21,cuốicùng,FoxvẫnchophépthôngquaDựthảoNgânsáchquânnhuđểlảngtránhsựcáobuộccủaPittvềviệcngừngcungcấpkhoảnchiphítàichínhchoNghịviện.

FoxvẫnđedọasẽgiữnguyênDựthảoNgânsáchquânnhuvàDựluậtChống nổi loạn củamình, nhưng giờ đây chính ông ta lại gặp khó khăn.Tháng3/1782vàtháng12/1783,việcNghịviệntrìhoãnchiphítàichínhđãđủđểônggiànhchiếnthắng,nhưngbâygiờ,VuaAnhvàPittchắcchắnsẽkiênquyếtchống.Vớinhữngnỗlựctranhthủsựủnghộbênngoài,Foxphảilàmviệc rất vất vả để duy trì số người ủng hộ.Ngày 26/2, Fox cảnh báonhữngngườiủnghộmìnhrằngcóthểcuốicùnghọphảitừchốikhoảnchiphítàichínhvàthôngquaDựluậtChốngnổiloạntrongmộtthờihạnnhất

định.Ngàyhômsau,bảnkiếnnghịtrìhoãnthêmdựluậtcủahọchỉđượcbảyphiếubiểuquyết.

Vấn đề được đẩy nhanh đến đỉnh điểm. Những năm sau này,Wilberforcevẫncóthểhồitưởngrấtchínhxác“chúngtôiđãlolắngnhưthếnào khi chứng kiến các sự kiện saumỗi ngày thành công, tính toán từngphiếubầu,vớihyvọngthathiếtrằngPittcóthểchiếnthắngtrongcuộcchiếnchốnglạiLiênminh”.Ngày1/3,ngaycảkhitrướcđâysốphiếuủnghộchắcchắn củaFoxvề cácvấnđềhiếnphápđã tụt xuống12vàhiện tại ông tađangbịđẩyđếnbướcđườngcùngthìFoxvẫnkhẳngđịnhViệnBìnhdâncóquyềncốvấnchoVuaAnhtrongviệcsửdụngđặcquyềncủamìnhđểcáchchứccácbộtrưởng.Ngày4/3,Hoànggiaphảnứngrấtkiênquyết:VuaAnhhiểurằngkhôngcầnphảithựchiệnbướctiếptheođểđápứngđượcnhữngmongmuốncủaViệnQuýtộc.PhảnứngtrìhoãnxemxétDựluậtChốngnổiloạncủaFoxtrongngàyhômsauchỉnhậnđược9phiếubiểuquyết,sauđóphe đối lập đột nhiên bị tan rã.Ngày 7/3, cuộc biểu tình ủng hộFox củacôngchúngởWestminsterđãbịápđảobởicuộcbiểutìnhchốnglạiFoxdonhữngngườiủnghộPitttổchức.Ngày8/3,việcFoxđềnghịViệnBìnhdânnên phản đối quyết định cuối cùng của Vua Anh chỉ được duy nhất mộtphiếubiểuquyếtnhấttrí.Ngày9/3,cuộchọpcủaLiênminhđãquyếtđịnhhọkhôngthểchốngđốiDựluậtChốngnổiloạn,chophépmộtdựluậtđầyđủđượcthôngquaủybanvôđiềukiện,điềunàychothấyhọsẽkhôngphảnđối việc thôngquaDự luậtChi phí tài chính củaNghị viện sau đó.Ngàyhômsau,PittviếtchoRutland:“Tôiđangviếtvớitâmtrạnghếtsứchồihộp,thậmchícảvớiniềmtinchiếnthắng,bởitôinghĩđịavịxãhộihiệntạicủachúngta làhơnhẳnông ta”.KhiDựthảoNgânsáchquânnhuvàDựluậtChốngnổi loạnvừađượcthôngquavàviệcchuẩnbịchocuộcbầucửcủachínhphủtươngđốihoàntất,VuaAnhđãgiảitánNghịviệnvàongày25/3,vớiniềmtinrằngngàicóthểbảođảmsốphiếuủnghộmangtínhquyếtđịnhchovịbộtrưởngtrẻcủamình.

TrongcáccuộctranhluậngaygắtcủaViệnBìnhdândiễnra từngày12/1/1784,Pittluônphảiđốimặtvớihơn50ngườiphảnđốinhưngchỉhaithángsau,ôngđãlậtngượctìnhthế,trởthànhngườiđứngđầutrongchínhphủcủaVuaAnh,bấtluậntuổicònrấttrẻ.MặcdùđãđượcDundasvàbạnbè thâncậnhậu thuẫnvữngchắc,nhưng tráchnhiệmcủamộtvị lãnhđạoluônđènặng lênvaiông,khôngmột thànhviênNộicácnàoởViệnBìnhdâncóthểcùngchiasẻ.Khôngnhữngphảiđốiphóvớinhữnglờicôngkíchliêntụccủacácđảngphái,PittcònchịucảđòntấncôngthểxáckhixengựacủaôngbịđámđôngủnghộFoxpháhỏngkhiôngđangtrênđườngtrởvềtừlễ trao giải thưởng Freedom của thành phốLondon ngày 28/2. Trong quá

trìnhxửlýnhữngvụviệcnày,Pittđãtrởthànhmộtnhânvậttầmcỡ.NghịsĩJohnAcland,ngườiđãlăngmạPittlà“thanhniênmớilớn”hồitháng11,chỉtrongvàituầnđãtrởthànhngườiủnghộtrungthànhcủaông.Luônýthứcphải tuyệt giao với “cậu bé nóng tính”, Pitt đã làm việc vất vả để tạo ấntượnglàmộtngườicóquyềnthếbiếtcưxửđúngmực.Ngày2/2,ôngphátbiểutrướcViệnBìnhdânrằng“trongsuốtcácbuổithảoluậnđượctổchứcbất thường, ông phải gắng sức để tránh vi phạm nghi thức của buổi thảoluận,vàôngđãkiềmchế,cốgiữbìnhtĩnhđểhiểubảnchấtvấnđề”.

Rõràng, trong thờiđiểmhiện tại,khiquốc thểbị làmnhụcvàkhủnghoảngliêntiếpxảyra,danhtiếngcủaChathamlàmộtkhốisứcmạnhđốivớiPitt,nhưngchínhviệcPittquantâmđếndanhtiếngvàuytínkểtừkhibướcchânvàoNghịviệnnay lạicó lợichoông.TrongbiênbảncuộchọpNghịviệntháng7/1783,HoraceWalpoleghinhậnvềPitt:

Vớisựchuyêntâmkhôngmộtphútnghỉngơi,anhkhônghềđơngiảnvàcửxửrấtcóchừngmực, thậmchíanhkhôngngừngquan tâmđếnsứckhỏecủamình…Khôngmộtkhuynhhướngcủavịthànhniênnàocóthểlàmchệchhướngnhữngnghiêncứucủaanh,cũngkhôngcógìđángphảichê tráchvềnhâncáchcủaanh.Foxdườngnhưphải từbỏướcmongcủamìnhtrongtiếcnuối;Pittđangthểhiệnsựcầncùvàđứchạnhtrênnhữngnấcthangthamvọngcủamình.

SựcầncùvàđứchạnhgiờđãmanglạikếtquảchoPitt,đặcbiệtgiúpônglênánbảnchấtcủaLiênminhFox-Northvàbảovệmìnhtrướcnhữnglờicáobuộccủaphechốngđối.Ngày12/1,ôngkhẳngđịnh:“Tôichưabaogiờnghĩrằngmìnhlạibịbuộctộilàmcôngcụvàkẻtiếptaychomộtthếlựcngầmnàođó.Sựđổ tội lạ lùngnàychỉ làmchonó trởnênđánhkhinhbỉhơn”.

Tuynhiên,uytíncủaPittvàngườichacùngvớidũngkhívàthamvọngcủaôngcũngchỉgiúp íchchoôngđượcphầnnàonếukhôngcóhaiđồngminhcần thiết:VuaAnhvàdânchúng.ĐốivớiGeorge III, vấnđềđã trởthànhmộtcuộcchiếnquyếttử,hayđúnghơnlàcuộcchiếnchốngthoáivịvà“ngănchặntưtưởngbèpháihòngpháhủymộthệthốngtổchứcxãhộihoànthiệnnhấtcủaloàingười−HiếnphápAnh”.Trongkhiđó,FoxyêucầuViệnBìnhdânphảicóquyềnđịnhđoạtsựlựachọncủacácbộtrưởng.VuaAnhbảovệđặcquyềncủaHoànggia,vậnđộnghànhlangủnghộvàtạoấntượngvềnghịquyếtcủamìnhđốivớicácbộtrưởng.Tuynhiên,sựủnghộcủaVua

AnhcũngkhôngthểbảovệđượcShelburne,nóthậtsựcầnđượctiếpthêmsứcmạnhcủadưluận.

Những dấu hiệu chứng tỏViệnBình dân đánhmất niềm tin của dânchúngđãxuấthiệntrongcuộcChiếntranhHoaKỳcũngnhưyêucầucảitổNghịviện.Ởmộtgócđộnàođó,mốiquantâmcủaVuaAnhđốivớiquyềnlựcđãdịubớtnhờviệccảitổkinhtếvàcácbiệnphápchốngthamnhũngcủaBộRockingham.LuônmongchờnềnchínhtrịđượckhôiphụcổnđịnhtạocơsởphụchồiđấtnướcsaucuộcChiếntranhHoaKỳtànkhốc,dânchúngkhôngcó tâmtrạngchúýđếncuộckhủnghoảnghiếnphápmàViệnBìnhdânluôntăngcácyêusáchnhằmchốnglạiquyềnlựccủaVuaAnh.PhongtràochốngDựluậtẤnĐộdoLiênminhsoạnthảođãthànhcôngngoàisứctưởngtượng.ỞLudlow,JohnScottnghenóiđếnbảyủyviênhộiđồngcủaLiênminh đượcmiêu tả như “bảy nhân viên hội đồng của đại tư bản”; ởWestminster,Foxđượcđónchàovớinhữngtiếnglaó:“Phảnđốikẻđộctài!Bạochúa chống lạiẤnĐộ!Kẻcướpquyền!Kẻphảnbội!”Chưa thểbiếtchínhxáccóphảiviệcdânchúng tin tưởngđức tính liêmchínhcủavịbộtrưởngmớiđãcổvũhọtậptrungbiểutìnhđểbảovệquyềnlựccủanhàVuaAnhhaykhôngnhưngchắcchắnmộtđiều,nóchínhlàyếutốdẫnđếnviệcWyvilvàHiệphộiYorkshiređứng lênchống lạiLiênminh,vàchắcchắnkhôngcóphảnứngtươngtựkhiShelburnelàngườibảovệVuaAnh.NhưnghiệntạiLiênminhcũngđưaranhữngyêusáchcaohơnrấtnhiềusovớimộtnămvềtrước,đồngthờicórấtnhiềucáobuộcrằngFoxđangđóngvai tròcủaCromwell.ThỉnhnguyệnthưcủanhữngngườitrungthànhtừmọimiềnđấtnướcđãgiúpPittbướcvàovaitròmàônghằngkhaokhát–vaitròcủamộtnhàchínhtrịyêunước,đượcnhândânủnghộ,cổvũ,tánthànhmộthiếnphápcânbằngvàphatrộnnhằmchốnglạisựtấncôngcủatưtưởngbèphái.Ngày20/2/1784,PitttựtinphátbiểutrướcViệnBìnhdân:“Hoàncảnhthờiđạiđòihỏiphảicótôivàtôimuốnnóithêmrằngcảnướcgọitêntôi,rằngtôisẽbảovệđượcthànhtrìnày;vàbởivậytôiquyếttâmsẽbảovệđượcnó”.

Thànhtựucuốicùngcủaviệcđộngviêntoàndânyêunướcđãđạtđượctrong cuộc tổng tuyển cử sau này, khimà quymô và bản chất của chiếnthắngmàchínhphủđạtđượcđãvượtquásựmongđợi.Tháng12,trongkhitínhtoánđểđạtđượcđasốphiếuủnghộbằngphươngpháptruyềnthốngcủachínhphủ,JohnRobinsonbổsung:“Tôirấttiếcphảinóirằngnóđòihỏitốnnhiềutiền”.Trongsựkiệnnày(củaPitt),BộTàichínhđãchi32.000bảngchocuộcbầucử,sovới62.000bảngmàRobinsonđãchitrongnăm1780và50.000bảngnăm1774.NhữngtínhtoánbanđầucủaRobinsondựavàosựđào ngũ khỏi Liênminh và sự thương lượng với các nhà bảo trợ của cácthànhphố lân cận, nhưng tinh thần củađảngxungquanhvấnđề chính trị

quantrọngđãkhiếnnótrởthànhmộtcuộcchiếnkhônggiốngvớicáccuộcbầucửthôngthường.Trênthựctế,nhữngchiarẽđầutiên trongViệnQuýtộcmới đã đem lại cho Pitt số phiếu ủng hộ là 147/168. Phần lớn nhữngthànhcôngcủaPittlànhờcuộcnổidậycủadânchúngchốnglạiLiênminhởnhiềukhuvựcbầucửmởrộng.Các tỉnhvà thànhphốđãcôngbốkếtquảbầucử là90phiếuủnghộPitt, trongkhiđóLiênminhchỉđạt53,vớibangườikhácchưabiếtchínhxác.BanđầuRobinsonhyvọngnhữngvịtrícóuy tínởhạtsẽphânchia theo tỷ lệ40-40,nhưng thực tế là tỷ lệ48phiếunghiêng về Pitt, 29 phiếu thuộc Liên minh, còn ba người khác chưa biếtchínhxác.Năm1780,thủđôLondonchỉbầuduynhấtmộtthànhviênchochínhphủ,11thànhviênchophechốngđối,nhưngnăm1784đãbầu9thànhviênchochínhphủ.

Việcdânchúngphảnứngnhưvậykếtthúcchuỗicácsựkiệnbấtngờvàkhócóthểdựđoán,liênquanđếnviệcbổnhiệmPitttrướcsinhnhậtlầnthứ25củaông.Mỗikhisựnghiệpđangtiếntriểncóchiềuhướngbếtắc,ônglạiđượctiếpsứctừnhữngyếutốtạobướcpháttriểnmới:Yorktown,cáichếtcủaRockingham,DựluậtẤnĐộ,việckhơidậyquanđiểmtrungthànhcủadân chúngvà cả sự rời bỏ cươngvị lãnh đạo nhanh chóngđếnmứcngạcnhiêncủacácnhàlãnhđạochínhtrịlãoluyện:Rockinghamchết,NorthvàShelburnekhôngđượctínnhiệm,đồngthời,trongsốnhữngngườikếvịtiềmtàng,Fox lạimắcvàocuộcchiếncánhânvớiVuaAnh, cònnhữngngườikhácnhưTownshend,ThomasPittvàGrenville lạimấthếtdũngkhí trongcuộckhủnghoảngchínhtrịđangleothang.Trongtìnhtrạngbấpbênhnày,chỉcóPittmớingẩngcaođầu,thểhiệnđượcdũngkhívàkhảnăngkhaithácvậnmay.Trongnhữngnămsaunày,Wilberforcenhậnxét:“Tinh thần lạcquanđãgiúpPittluôntintưởngrằngtrongsựtìnhcờchắcchắnsẽcómộtđiềugìđóđángđểhyvọng”.Aucklandlạiđềcậpđến“quanđiểmcủaPittrằngtấtcảmọithứđềuđếnđúnglúc”.Hiểuđượcsựchuyểnhướnggâyấntượngsâusắckhikhai thácvậnmay trongsuốtnhữngnămthángđầu tiênđầyđaubuồncủaPitttrongsựnghiệpchínhtrị,tadễdàngnhậnthấyôngđãpháttriểnkhuynhhướnglạcquancủamìnhnhưthếnào.

CHƯƠNG2.PittvàVuaAnhNhiệmkỳđầutiêncủaPittkéodài17năm3tháng(từ19/12/1783đến

14/3/1801)vàtrởthànhnhiệmkỳhoạtđộngdàithứhaitrongthếkỷXVIII,saunhiệmkỳcủaRobertWalpole(1721-1742).PittlàvịThủtướngAnhthứ9đượcVuaAnhbổnhiệmtrongvòng23nămđầutiênngàitrịvì.ChaPittđảmnhận chứcThủ tướngnăm1766khi còn làBộ trưởngKhôngbộ caocấp,songôngcũngchỉgiữcươngvịnàyđượchainăm.DisảncủaChathamđểlạichoPittgiúpôngnổitiếngkhắpđấtnước,nhưngnócũngcảntrởmốiquanhệcủaôngvớiVuaAnh,ngườiluôncóáccảmvớihànhvimangtínhđộcđoáncủachaông.MộtNộicácứngbiếnvộivàngkhócóthểđảmbảocơsởvữngchắcchomộtchínhquyềnlâudài,vàmộtphầntrongnhiệmkỳvớicươngvị làBộtrưởngTàichính,Pittchưacókinhnghiệmlãnhđạo−VươngquốcAnh“đãphảitinvàosựchămlocủamộtcậubéđanghọcphổthông”, đó là câu châmbiếm của phe đối lập trong tác phẩmTheRolliadnăm1785.

LIÊNMINHCỦACÁCPHEĐỐILẬPĐểtồntại,Pittcầnphảithiếtlậpmộtmốiquanhệcôngviệctincậyvới

GeorgeIII.ChiếnthắnggầnđâycủaPittchothấyđờisốngcủamộtBộthếkỷXVIIInhìnchungphụthuộcvàosựlựachọnbầytôitrungthànhcủaVuaAnhhơnlàquyềnưutiêncủaViệnBìnhdân.VuaAnhluônbiếtơnPittvìđãcứungàikhỏibàn tay thùđịchcủaFoxvàPittcũngkhôngngừngnuôithamvọnglãnhđạođấtnước,nhưngsựbắttayhòathuậncủahaingườigặpnhiềutrởngại.Pitttrưởngthànhcùngvớilòngcămphẫntriềuđìnhvàquyềnlựccủanó,những thứmà truyền thốnggiađìnhChathamlưugiữvàđượccoi lànguyênnhânpháhủy sựnghiệp chói lọi củangười cha.Trongđámtangcủacha,Pittcảmthấynhưbịsỉnhục:“Triềuđìnhkhôngthểhiệnsựtôntrọngchúngtôivớivẻnghiêmtrang,cũngkhôngđểchođámtangđượclongtrọngnhưđángraphảicó”.

Không lâu trước khi lên nắm quyền, Pitt đã từ chối tham gia bất kỳchínhphủnàođượcxâydựngtrênnềntảng“hệthốngchínhtrịcũcủatriềuđình”.Ôngcòntiênđoán“mộtphầntrongHiếnphápcủachúngtasẽbịxóabỏlàsựđặcquyềncủaVuaAnh”.JohnRobinsonnhậnthấyPittvàTemplekhiđượcbổnhiệmchứcvịđã“thểhiệnvụngvềTôinhấtđịnhởmộthướngnhất định, họ không cương quyết, không thuyết phục lương tri của mọingười hoặc tình cảm của những người tài trí, những người hay gây phiềnnhiễuhoặcđàn áp, nhưngđãbất ngờđềxuấtnhữngđiềukhôngdễgì đạt

đượcmàkhôngcầnđềxuấthaygợiýmộtcáigìđócólợi”.Trongcácvịtríbổ nhiệm ban đầu, Pitt đã loại tất cả những người thân cận vớiVuaAnhtrongViệnBìnhdânvốnđãmangtiếngxấu.Thayvàođó,ôngluôntìmkiếmmộtbộtrên“lậptrườngrõràngcủanhữngngười theoĐảngWhig”.Thậmchí,mãiđếncuốinăm1790,“ôngdodựkhôngnói,nếucóbấtkỳnghingờgìvềmộttrongbanhánhcủaHiếnpháp,thìchắcchắnnghingờđólàquyềnhànhpháp”.Nghịchlýlà,mộtngườiđànôngbảovệquyềnlựccủaVuaAnhtrướcsựliênkếtchínhtrịcủacácđảngpháitrongnhữngnăm17831784naylạichínhlàngườitỏranghingờsựthihànhquyềnlựccủangài.

NhữngthànhkiếnnhưvậychắcchắnsẽkhiếnmốiquanhệgiữaPittvớiGeorgeIIItrởnênlạnhnhạtvàthậntrọng.KhibổnhiệmPittlàmBộtrưởng,George đã có kinh nghiệm23 năm lãnh đạo chính phủ và là vị vua trị vìtrongkhoảngthờigiandàichỉkémmộtnămsovớituổiđờicủaPitt.ĐằngsaungàilàcảmộtnhómbầytôivàbạnbètrungthànhcókinhnghiệmtầmcỡởcảBộvàNghịviện.VuaAnhvànhữngngườiủnghộngàichắcchắnsẽquantâmđếnhànhtrangchínhtrịmàPittmangtheomình:ThurlowlolắngcảnhbáongàivềcamkếtcủaPitttrongvấnđềcảitổNghịviệntạicuộchọptháng7/1783;trongkhiđó,tháng12,Robinsonlạiđặtvấnđề“liệukhimọithứđãđượcsắpđặtvàPittđã tìmthấychỗđứngvữngchắc, tinhthầncủachaPittcótỏasáng?”VuaAnhthậtsựbị“tổnthương”khiPitttừchốibảovệngàivàotháng3/1783,hẳnngàisẽkhôngbaogiờquênmìnhđãphảiquyphụcLiênminhnhụcnhãnhưthếnào.Đầunăm1789,khiđangtrongtìnhtrạngmêsảngvìbệnhtật,“VuaAnhđãlăngmạPittrấtnhiều…vàgọiônglàđứatrẻranh,ngàinóingàimuốnPitttiếnbướcđếngầnchínhquyềncủaShelburne, nhưng ngài sợ”. Giữa Pitt và George III có những quan điểmkhác nhau trong chính sách – về cải tổ Nghị viện, sự buộc tội WarrenHasting,bãibỏviệcbuônbánnôlệhaychínhsáchngoạigiao–nhưngđiềukhácnhaucơbảnlạilàtínhkhícủamỗingười.VuaAnhtựhàorằng“quanđiểm của ta được hình thành trên nguyên tắc chứ không phải dựa trên sựkiện,dođónókhôngthểthayđổi”,trongkhiđóvịBộtrưởngcủangàilạitintưởngrằng“sẽlàkhôngsángsuốtnếuthiết lậpnhữngluật lệhoặcnguyêntắcchungtrongchínhphủhoặctrongchínhsách”.

Maythay,trongmốiquanhệcầnthiếtnày,PittnhậnthấyrằngbiếttựkiềmchếlàmộtnguyêntắcdễdànghơnnguyêntắccủachaônghaycủađốithủFox.ÔngkhôngtựnémmìnhvàomốithùtruyềnkiếpcánhânvớiVuaAnhnhưchaôngđã làmvớiGeorge IIhaynhưFoxvớiGeorge III.TheoNathanielWraxall,bạnbèđãcảnhbáoPittvềkhuynhhướngnày,nhưngôngphớtlờ.TháiđộkhôngđúngmựccủaFoxlàmộttrongnhữngcơsởchínhkhiếnGeorgetiếptụcủnghộPitt,thaymớilựclượngkhiFoxtỏrõtháiđộ

bênhvựcnguyênnhâncủaCáchmạngPháp1trongnăm17921793.Dovậy,mộtcáchđốiphóxuấthiệngiữaVuaAnhvàPitt,cảhaiđềuphảihọccáchtựkiềmchế.VuaAnhkhôngmuốnlặplạilờikêugọitoànNộicáchồitháng1/1784,lặplạitrườnghợptươngtựnhưởBộcủaNorthnăm1779vànăm1781,khingài cảm thấy cácbộ trưởngcủamìnhcầnphảiđược tiếp thêmnghịlực.ThànhcôngcủaPitttrongviệcchấmdứtcuộckhủnghoảngđãxóađimốinghingờkéodàicủaVuaAnhvềcáchgiảiquyếtcủaông.KhicáccuộctấncôngcủaLiênminhthấtbạivàotháng3/1784,VuaAnhđãnóivớiBộ trưởng củamình: “Ta rất hài lòng vì khimột người sử dụng sự khônngoanvà tínhchính trựccủamìnhtrongViệnBìnhdânđể tạonênmộtsựthayđổilớnnhưthếnày,vàanhtacóthểhàilòngrằngkhiủnghộta,anhtađãbảovệHiếnpháp,mộthệthốngtổchứcxãhộihoànthiệnnhấtcủaloàingười”.

Sauđó,VuaAnhđãchophépPittchỉđạocácvấnđềcảitổmàtrướcđâyngàikhôngnhấttrí,vớiđiềukiệnPittphảicamkếtrằngcáctiếntrìnhcảitổđóhoàntoànlàhànhđộngcánhân,khôngđượctìmkiếmsựủnghộcủachínhphủ.ThỏahiệpnàycũngđãđượcPittchấpthuậnkhiôngthừanhậntrướcViệnBìnhdântháng1/1784vềkhảnăngkhócóthểcảitổNghịviện,nhưngtuyênbốcánhânôngsẽtiếptụcủnghộnó.ĐiềunàyrấtcólợichoVuaAnhbởimọiviệcsẽđượcduytrìvớinhữngngườicầmđầu“nguộihơn”sovớinhữngnhânvậtcấptiếnởLondon.Tuynhiên,VuaAnhđãhoảngsợvàbị tổn thươngkhi tháng1/1785,ChristopherWyvill tuyênbốPittquyếttâmđưavấnđềcảitổtrongphiênhọptiếptheo“vớitưcáchmộtcôngdânvàvớitưcáchmộtBộtrưởng”.

Trênthựctế,PittcốgắngvượtquanhữngcảntrởcủaVuaAnhvớinỗiámảnhrằngnhữngnỗlựcvớitưcáchlàmộtcôngdâncủaôngthấtbạichắcchắn sẽ gây tổn hại đến khả năng hành động với tư cáchBộ trưởng.KhithôngbáochoVuaAnhvềnhữngđềnghịcủamình,PittnhấnmạnhsựđiềuhòagiữaconngườicôngdânvàconngườiBộtrưởngtrongôngvàcảnhbáorằngnếunhữngngườiủnghộVuaAnhbỏphiếuphảnđốivấnđềcảitổthìviệc đó có thể sẽ “làm giảm hoặc làmmất hoàn toàn niềm tin trong dânchúng, như vậy sẽ ngăn cảnmọi nỗ lực phục vụ trong tương lai củaVuaAnh,nóquábấtlợivàphùphiếm”.

Tuynhiên,VuaAnhlàmộtchínhtrịgiadạndàykinhnghiệm.SaukhithamkhảoýkiếnSydney,nhânvậtphảnđốicảitổNghịviệntrongNộicác,vềphảnứngcóthểcủaPitt,ngàiđãhốithúcrằngbiệnphápcảitổnênđểlàmộtvấnđềhoàntoànmở.Tintưởngtínhđúngđắncủaviệccảitổ,Pittđưanhững suynghĩ củamình ra trướcViệnQuý tộcvà “khôngquan tâmđến

nhữngtìnhcảmcánhândànhchoông”.GeorgeIIIngồiimlặng,nhưngngàicảnhbáoPittkhôngđượcdùngđịavịcủamìnhđểápđặtbấtkỳaibiểuquyếtủnghộ cải tổ: “do tính chất trọngđại của sựviệc, ta đãnghĩ rất nhiềuvềnhữngngườithamgiaủnghộhoặcphảnđốimàkhôngcânnhắckỹcàng,vàvềnhữngngườivìphéplịchsựvớimộtaiđómàphảiđưaranhữngýkiếnbiểuquyếttráivớiquanđiểmcủamình”.Trênthựctế,áccảmcủaVuaAnhđốivớiviệccảitổNghịviệnkhómàđoánbiếtđược,bởingàiimlặng,khôngđưa ramộtýkiến tráingượcnào.MặcdùPittđãnỗ lựcđểbịtmiệngcậnthầncủaVuaAnh,nhưngcuốicùnghọđềubiểuquyếtvớiđasốphiếuchốnglạiPitt.VuaAnhđãanủivịBộtrưởngcủamìnhbằngcáchphátbiểucangợi“sựthểhiệnưuviệtcủaPitt”.

ViệcPittchấpnhậnthấtbạikhiếnVuaAnhcàngthêmtựtinrằnghiếnpháphiệntạiđangantoàntrongtayngài.SựthỏamãncủangàicàngtănglênkhiPitt phảnđốibãibỏcácĐạo luậtvềHộivàĐạo luậtThửnghiệmnăm1787,1789và1790cũngnhưkhiPittphảnđốicảitổNghịviệnnhữngnăm1790.GeorgeIIItinrằngPittsẽlàmcho“tấtcảnhữngngườiyêumếntrật tựhoànhảovàhiếnpháp tuyệtvờicủachúng ta”yêumến.Ngàichấpnhận sự ủng hộ của Pitt về việcmở rộng các quyền công dân cho tín đồCônggiáoởAnhnăm1791vàởIrelandnăm1792,đồngthờimiễncưỡngchiềutheocácbộtrưởngcủangàivềviệcchophépnhữngtínđồCônggiáoIrelandđủđiềukiệnđượcthamgiabầucửnăm1793.VuaAnhđãvạchracáchthứctiếnhànhkhiquanđạidiệnnhàvuaởquậnmớiđượcbổnhiệm,BátướcFitzwilliam,phảnđốiviệcbãibỏcácĐạoluậtThửnghiệmởIrelandnăm1795,thểhiệnmạnhmẽtrongmộtbảnghinhớdàigửiThủtướng.Tuynhiên,theoPitt,đềnghịđóquánguyhiểm,nóiđúnghơnlàkhôngđúnglúc,dovậy,mộtthỏathuậnrộngrãivẫnđượcduytrìchođếnkhiđềnghịnàylạiđượcđưaravàgâynênnhữnghậuquảtaihạinăm1801.BộcủaPittlàmộtbộđặcbiệt,vừađưaravừabãibỏcácvấnđềhiếnpháp,dovậy,việckiềmchếcácvấnđềnàylâunhưvậycóýnghĩarấtquantrọngtrongthờigianôngtạivị.

Khi cácmối quan tâm vềHiến pháp lắng xuống,VuaAnh toàn tâmtoànýchoviệccốvấn,hỗtrợvàkhíchlệvịBộtrưởngcủamìnhtrongViệnBìnhdân,nhanhchónggiải tỏavàchia sẻvớinhững thấtbạibanđầucủaPitt.Haingườihoàn toànnhất trívềchínhsáchkhôiphụcchungcần thiếtsaucuộcChiếntranhHoaKỳ:vấnđềhòabình,củngcốtàichínhquốcgiavàmởrộngthươngmại.GeorgeIIIthểhiệnsự“bằnglòngvôhạn”trướcnhữngnỗ lựccủaPittnhằmtăng thuế trongnăm1784và1785,ngàicũngrấthàilòngvớiQuỹchìm(quỹdùngđểtrảnợ)vàHiệpđịnhThươngmạivớiPhápnăm1786,đồngthờihoannghênhnhữngbướcđitáobạocủaPitttrongviệc

cảicáchhảiquan−năm1786chuyểnđánhthuếrượutừthuếnhậpkhẩusangthuếđánhvàomộtsốmặthàngđượcsảnxuất,bánhoặcdùngtrongnộiđịavànăm1787đưathuếvàomộtquỹđơn,từquỹđóphítổnquốcgiasẽđượcchitrảtheodiệnưutiên.VuaAnhcoiđâylà“mộtbiệnphápquantrọng”đếnnỗiđíchthânngàiđếnNghịviệnđểtraobảnphêchuẩncủaHoànggia.

TàichínhquốcgiakhôngphảilàvấnđềthuhútđượcsựchúýcủaVuaAnh,cũngkhôngkhiếnngàiphảihiểuđủđểtạomộtcuộcxungđộtgiữangàivàBộtrưởngcủamình.Tuynhiên,chínhsáchngoạigiao,sựbảotrợquốcgiavàcácvấnđềcủaHoànggia lạiđượcngàichúýquan tâm.Ngài luôntránhnhữngbấtđồngvớiPitttrêncácvấnđềnàyđểhyvọngcóđượcmốiquanhệhòahợpvớiBộtrưởng.

ĐIỀUHÀNHCHÍNHSÁCHNGOẠIGIAOChínhsáchngoạigiaolàvấnđềđặcbiệtkhógiảiquyếtbởiGeorgeIII

cũnglàcửtricủaHanovervàtừđóngàiluônởvịtrítheođuổichínhsáchriêngbiệtcủaĐức.Pittsớmpháthiệnrađiềunàyvàonăm1785,khiGeorgeIII tớiHanovervới tưcách là thànhviênsáng lậpLiênminhcácquốcgiaĐứcdoPhổlãnhđạonhằmphảnđốikếhoạchÁochuyểngiaocáctỉnhcủaHàLanchoBavaria,mặcdùviệclàmnàycủangàiđãảnhhưởngđếnnhữngnỗlựccủaAnhnhằmthiếtlậpđồngminhvớiÁovàNga−đồngminhcủaÁo.Trongbấtcứtrườnghợpnào,VuaAnhcũngluôncứngnhắcchorằngnướcAnhnêntránhvướngmắcvàokhókhăncủachâuÂuchođếnkhiphụchồiđấtnướcsaucuộcChiếntranhHoaKỳ.MộtnhiệmvụlớnđặtravớiPittvàNgoại trưởngCarmarthen làphải thuyếtphụcVuaAnhnắmbắtcơhộitranh giành ảnh hưởng của Pháp đối vớiHà Lan trong những năm 1786-1787.

DotrướcđóPittđãchiasẻnhữngquanđiểmtiêucựccủaVuaAnhnênngài thường đáp lại những quan điểm của Pitt nhiều hơn là với Ngoạitrưởng;ngàicũngbịchiphốiquánhiềutừđặcpháiviêncủangàiởHàLan(cũnglàngườitrướcđâyủnghộLiênminh),JamesHarris.Mộtlầnnữa,PittcầnđảmbảovềtàichínhđểđốiphóvớisựphảnđốicủaHoànggiađốivớibiênbảnNộicáccủaCarmarthenvềkhoảnchonhữngngườiủnghộTháitửcủa hạtOrange,một người thânAnh, vay 70.000 bảng tháng 5/1787.Khicuộckhủnghoảngnổ ravào tháng9 (xemChương7), chínhPitt làngườithuyếtphụcVuaAnhđồngýtổngđộngviêntoànnướcAnhủnghộsựcanthiệpcủanướcPhổnhằmkhôiphụcquyềnlựcchoOrange.Pittđãgửipháiviêncủamình,Grenville,tớiHàLanvàcungcấpcácbáocáocủamìnhchoVuaAnhđểngài xóabỏnghi ngờvềHarris.Với tài ứngbiến,Pitt đã lôi

cuốnVuaAnh,thuyếtphụcngàirằng“nguyêntắcmàĐứcvuađồngýđưarasẽlànguyêntắcduynhấtđượcchấpthuậnđúngđắn”.ThànhcôngtrongcuộckhủnghoảngvớiHàLanđãkhiếnVuaAnhmongmuốnđượcngheđềnghịcủacácbộtrưởngvềchínhsáchngoạigiaonhiềuhơn,nhưngsángkiếnbâygiờlạiđềuxuấtpháttừVuaAnhrồitruyềnxuốngcácbộtrưởng,sựtánthànhcủangàicóthểsẽkhôngbaogiờđượcđưaranhưvẫnthựchiệnkhingàigặpkhókhăntrongchínhsáchBalticnăm1788.

Cácvấnđềcủapheđối lậplạinổi lênkhiVuaAnhnhiệt tìnhủnghộcuộcchiếntranhCáchmạngPhápnăm1793.ĐâytrởthànhđiểmbấtđồngthườngxuyênxảyragiữaVuaAnhvàcácbộtrưởngcủangài,trongđóbaogồmcảnhữngvấnđềvềquânsựvàchínhsáchngoạigiao.ViệcVuaAnhủnghộcácchiếndịchcủacontraiyêu,CôngtướcYork,ởFlanderslàmchocácbộtrưởngbốirối.TrongmộtnhữngbứcthưdàigửiVuaAnh,PittgiảithíchnhữngcốgắngnhằmhạtầmquantrọngcủaYorkxuốngnganghàngvới các vị chỉ huy khác.Cuối cùng (tháng 11/1794, sau khi đã giải quyếtnhữngbấtđồngvớicácđồngminhtheoĐảngWhigcủaPortland,đảmbảođượcchỗđứngcủamìnhtrongNghịviện),Pittrấtkiênquyết,nhưngkhôngkémphầnkhéoléo,đềnghịbãimiễnchứcvụcủaYork.VuaAnh“thậtsựđaulòng”nhưngphảimiễncưỡngtánthành.Bathángsau,Pittlậptứclàmdịu lòng tựáicủaHoànggiabằngcáchbổnhiệmYork làmTư lệnhquânđội.CácbộtrưởngđềucómốiquanhệtốtvớiYork,ngườiđãchứngtỏđượcnănglựccủamộtnhàquảnlý,nhưngngaycảYorkvàcácbộtrưởngcũngkhôngthểthuyếtphụcVuaAnhchophéphọsửdụng“lựclượngcảnhvệ”củangàiđểtăngcườngsứcmạnhcủađộiviễnchinhmiềnTâyẤnĐộnăm1795.

Năm1795,HàLanbịPhápchiếmđóng,nướcPhổkýkếthòaướcriêng,bấtđồnggiữachínhsáchcủabộtrưởngvàlợiíchcửtricủaVuaAnhlạixảyra.HanovernằmtrongsốnhữngtổchứckêugọihòagiảichungvớiĐức,vàvàomùathu,toànbộcửtrituyênbốtháiđộtrunglập.Trongkhiđó,PittvàNgoạitrưởngGrenvilleđangnỗlựcđểgiànhđượcsựủnghộcủadânchúngvàcácđồngminhnướcngoàiđangdaođộng.HọđưaraviễncảnhcủacáccuộcđàmphánhòabìnhchungvớiPhápvàtiếpthêmsứcmạnhchonỗlựcchiến tranhcủahai thế lựcquânsựĐức.NướcPhổbị lôikéoquay trở lạicuộcchiếnvớimộtđềnghịcáigiánhậnđượclàcácbangnhỏhơncủaĐức,trongkhiđó lạichophépÁochuyểngiaoHàLanchoBavaria.GeorgeIIIquyếtliệtchốnglạinhữngđềnghịnày.Tháng1/1796,VuaAnhgửimộtbứcthưtớicácbộtrưởngcủacácbộquantrọngđểphảnđốiđàmphánhòabình.HyvọngbảotoànđượcsựủnghộcủadânchúngđãbịtiêutankhiVuaAnhnhậnđượcsựđáplại:“Chúngtôikhôngquángâythơđểcóthểbịlôikéochỉ

bằngmộtchúttánthưởnghoặcmộtvàicâulăngmạphòngngừa.Tínhchínhtrựclàmụctiêuquantrọngcủachúngtôi”.Năm1785,VuaAnhgạtbỏlờigiải thíchcủaGrenvillevớinhậnxétchuacay:“Tathườnghànhđộngdựatrênnhữngnguyên tắcđơngiản.Hệ thốngchính trịcủaItalia lànhững lốimònquáphứctạpđểtacóthểhiểu”.

CuốicùngVuaAnhphảichịuthua,đóchínhlàlýdokhiếnnhữnglờiđáplạicủangàinhứcnhốiđếnvậy.Thấtbạicủangàitrongnăm1796làthấtbại về chính sáchngoại giao lớnnhất trước cácbộ trưởng trong thời gianngàitrịvì.BằngcáchnàomàPittcóthểlàmtheoýmình?Mộtphần,tuổitácvàkhốilượngthôngtinnhậnđượcquálớnđãkhiếnVuaAnhkhôngchúývào các vấn đề ngoại giao.Ngài thú nhận vớiGrenville vào tháng 4 rằng“khitráchnhiệmquánặngnề,tanhậnthấytâmtrítachẳngthểnhớđượcnộidung nào…, ngay cả phương thức xúc tiến thư từ trao đổi với dân chúngcũngrườmràvàlộnxộnhơnsovới30nămtrước”.Bởivậy,VuaAnhtrởnênquáyếuđểcóthểchốngchọiđượcvịNgoạitrưởngnổitiếngcảvềtrangbịthôngtintốtlẫnsựngoancốtrongquanđiểm,ngườiquáthâncậnvớiPitt.VuaAnh thấymình bị Pitt vàGrenville tấn công tới tấp, dồn dập đưa ranhữngtranhluậntrướccácquyếtđịnhthenchốt,thôngthườnglàbằngthưtừ, nhưng cũng có khi ngài phá tiền lệ, trực tiếp mời họ đến hội kiến ởWindsorvàocuốitháng7.

BêncạnhkiếnthứcvàsựkiêntrìcủaGrenville,vũkhíchínhcủaPittvẫn làbản tínhngoancố,cácđồngsự trung thànhvàsựvậndụngsắcsảonhữngkinhnghiệmmàôngtíchlũyđượcvềcáchxửtrítrướcnhữngthànhkiếncủaVuaAnh.Năm1792,PittcáchchứcThurlow,mộtnhânvậtủnghộtrungthànhnhấtcủaVuaAnhtrongNộicácvàlàChủtịchNghịviện.Năm1794,ônghợpnhấtĐảngWhigcủaPortlandvàoNộicáccủaLiênminhvừađượckhôiphục(cuốicùngNộicáccũngđứng trên“lập trườngcủanhữngngườitheoĐảngWhig”nhưPittđãmongmuốntừlâu).NhữngviệclàmnàyđãcủngcốvịtrícủaPitt,giúpôngđốidiệnvớiVuaAnhtrongviệcthốngnhấtNộicácmàngàichắcchắnsẽphảimiễncưỡngchấpnhận.Mộtlầnnữa,trongmốibấtđồngquanđiểmnhữngnăm1795-1797,VuaAnhđượcthôngbáoNộicácđãthôngquacácđềnghị.

Tháng 1/1796,VuaAnh quámệtmỏi khi phải tiếp tục làm việc vớinhữngquanđiểmủnghộchiếntranhcủaDundasmàkhôngđemlạikếtquảgì.Windham,vịBộtrưởngcămghétcáccuộcđàmphánhòabìnhnhất,cũngthíchbịghivắngmặthơnbịghilàngườibấtđồngchínhkiếntrongbiênbảncuộchọpNộicác.Thậmchí,tháng6/1797,GrenvilleđãbấtđồngquanđiểmvớimộtsốchínhsáchcủaPitt,songhyvọngcủaVuaAnhđãtiêutankhivị

NgoạitrưởngnàytuybấtđồngnhưngvẫntrungthànhgiámsátcáccuộcđàmphándoPittchỉđạo.

Chỉcầncácbộtrưởngkiênquyết,đoànkếtvàtrướcmắtkhôngbịmộtchínhphủkhácthaythếthìVuaAnhhoàntoànkhôngcókhảnăngchốngcự.ĐâykhôngphảilàvũkhímàPitthaybấtcứvịthủtướngnàomuốnsửdụngthườngxuyên,bởimốiquanhệhòahợpvớiVuaAnhlàrấtcầnthiếtđểmọicôngviệccủachínhphủđượcthôngquasuônsẻ.NhữngngườitiềnnhiệmlàWalpolevàNorthđãđánhmấtniềmtincủadânchúngvìcuộcchiếnkhôngthànhcông,vìvậyPittbuộcphảiđốidiệnvớiVuaAnhđểtựbảovệmình.Tuynhiên,ôngcũngbiếtcầnphảithậntrọngđểgiảmthiểusựbựctứccủaVuaAnh, tránhviệcngàibanbốtốihậuthư.Pittrất lịchsự, tônkínhngàinhưngcũnghếtsứckiênquyết.BấtkểkhinàoVuaAnhkhôngđồngývớibiênbảncủaNộicác,Pittđềuhỏiliệungàicómuốnvấnđềđượcthảoluậnlạitheoýkiếncủangàikhông.Nhữngcuộcnóichuyệncánhândiễnrahếtsứcthậntrọng.KhiMalmesbury,mộtnhàđàmpháncủaAnh,đếndiệnkiếnVuaAnhtrướckhilênđườngsangPhápvàotháng10/1796,trướckhibướcvào phòng họp kín của Hoàng gia, ông đã nghe lỏm được một cuộc nóichuyệnkín, trongđóPittnóivớingườianhhọvềông:“Tôiđãchoanhtamộtbàihọctrướckhitớiđây!”

Pittđã sớmrút rakết luận lànhữngcuộcgặpgỡ riêngkhôngphải làcáchđểxoaychuyểnVuaAnh.CôngviệcgiữaVuaAnhvàBộtrưởngđượcgiảiquyếtngaytrongphònghọpkíncủaHoànggia.TínhnhútnhátvốncócủaPittkhiđốidiệnvớinhữngngườimàôngcảmthấykhócóthểthiếtlậpmốiquanhệhòahợp,đặcbiệtngườiđólạilàVuaAnh,đãkhiếnôngphảidùngđếncáchnóiquánghithức.Đâykhôngphảilàcáchnóilàthuyếtphụctrongphònghọpkín,nơimàôngchỉcóthểbàytỏquanđiểmkhiVuaAnhtạmngừng câu chuyện củangài, điềunàykhiếnông cảm thấybối rối bởi“VuaAnhsẽhămhởnói, liêntụcnói,khôngchấpnhậndừng,cũngkhôngtrảlờivàthườngxuyênnóiđếnnhữngvấnđềtheoýthíchcủangàimàhoàntoànkhônggắnvớivấnđềcầnbàn”.PhươngcáchtốtnhấtPitttìmđượcđểvượtquaràocảnnàylàthậntrọngviếttấtcảvàomộtbứcthư,nhưGrenvillecólầngiảithíchvớiông:“TấtcảmọiquanđiểmcóthểđượcthểhiệnmạnhmẽbằngviệctậphợpvàgắnkếtvớinhausaochocáchnóingẫuhứngcủaVua Anh không thể phát huy được”. Bằng cách này, Pitt đã khôn khéochuyển thànhkiếncủaVuaAnh thànhnhữngđiềucó lợi.Khi thuyếtphụcVuaAnhápdụngchínhsáchhòabìnhtrướcsựthayđổicủaGrenvillenăm1797,Pittđãcầukhẩnkhiếnngàinguôigiận:“ÔngấybiếtĐứcvuasẽcảmthấynguyêntắcđàmphánkhiđãđượcđặtrasẽkhôngđượcphépđichệch”.Đâylàthấtbạicuốicùngvàduynhấtcủacáccuộcđàmphánnày,tuynhiên

nólại tiếptụcsựthốngnhất trongchínhsáchngoạigiaogiữaVuaAnhvàBộtrưởngcủangài,nhưngcuộcchiếnkéodàilàtácnhânkhiếnnhữngbấtđồnggiữahaingườitiếptụcxảyra.

QUYỀNBỔNHIỆMVÀĐỜISỐNGCHÍNHTRỊQuyềnbổnhiệmlàmộtchấtbảodưỡngcầnthiếtchohệthốngchínhtrị

thếkỷXVIIIvàđượcVuaAnhquantâmchặtchẽ.Trongvấnđềnày,cáchđốixửsốngsượngcủaVuaAnhđốivớithủtướnggầnđâycủangài,GeorgeGrenville(báccủaPitt,chacủaGrenville),đãkhiếnGeorgeGrenvillephảimất chức. Pitt có lần tuyên bố rằng “sự sắp đặt” khiến ông “dễ nổi cáu”,nhưngôngnhậnthứcsâusắcvềtầmquantrọngcủanóđốivớibấtkỳmộtbộnào.Cuốinăm1788,khiVuaAnhmấtkhảnănglãnhđạo,Pittđãphòngthủbằngcách lấyđiquyềnđượcbổnhiệmcủapheđối lậpnếuhọnhậmchứcdướithờinhiếpchính.

DựluậtChếđộnhiếpchínhcủaPittcónhiềuhạnchế,vàtấtnhiên,ôngđãchọnmộthoàngthânnhiếpchínhchưalậpgiađìnhchứkhôngphảilàmộthộiđồngnhiếpchínhnhưđềnghịcủaChủtịchNghịviệnThurlow,vìnósẽgiúpôngbiệnhộtốthơnchonhữnghạnchếđó.Nữhoàng(làngườimàôngcóthểtrôngcậy)sẽtiếptụcchămsócVuaAnhđangbịbệnh,quảnlýcậnthầncủangàivàcóquyềnbổnhiệmnhữngcậnthầnnày.HoàngthânnhiếpchínhcóthểkhôngđượcthừakếcủacảicủaVuaAnh,khôngđượckếthừachứcvị,khôngđượctrợcấpchocáckhanhtướngngoạitrừanhemruộtđãđếntuổi.HoàngthânnhiếpchínhchỉđượcbancácchứcvịtheoýmuốncủaHoànggia(nghĩalàsaunàynhữngchứcvịđócóthểđượcthuhồi),ngoạitrừbanchonhữngngườimàluậtphápquyđịnh.

Quyềnđược bổ nhiệm là quyền lực và để lãnhđạo hiệu quả,một bộtrưởngphảilàngườithihànhquyềnđó.Năm1805,PittđãphảnứngtrướcviệcVuaAnhphảnđốiôngbổnhiệmTổngGiámmụcCanterbury2.Ôngchorằngôngvàdânchúngkhôngthểhiểunổi, rằng“quyếtđịnhcủaVuaAnhkhông tôn trọng ông, không dành cho ông niềm tinmà những người tiềnnhiệmcủa ôngđược hưởng”và thiếu niềm tin đó, ông không thể quản lýhiệuquảcôngviệccủaVuaAnh.Rõràng,Pittđãcốkiềmchếtừchínhyêucầucủabảnthân.VuaAnhrấtbiếtơnvìsựcứugiúpcủaPittnăm1784,ngàiđãsốtsắngđểlạimộtkhoảntiềnlớnchoBộtrưởngcủangàiphòngkhingàiquađời,vàđãhailầnngàithểhiệnsựtiếcnuốikhiPittđềnghịchứckiểmphiếuởBộTàichính(chứcngồimátănbátvàng)chongườikhácchứkhôngphảichobảnthân.Năm1790,ướcmuốntraochoPitthuyhiệucấptướcGa-

tơ (cấp tước cao nhất trong hàng hiệp sĩ ở Anh) sau thắng lợi lớn trongKhủnghoảngNootka3đãkhôngthành.(LiệucóphảiPittmuốnVuaAnhrútlạisựxemthườngcủangàiđốivớichaPitt,vàgiờđâyPittyêucầuphảitraolạihuyhiệuđóchochủgiađình,anhtraicủaPitt,BátướcChathamđểthaythế?).Cuối cùng,năm1792,VuaAnh tuyênbốngài chấpnhậnủnghộvịQuảnlýCụmcảngCinquevàPitt,cảhaingườiđềuphảichịuáplựcvềmặttàichínhvàrấtcầnsựủnghộrộngrãicủaHoànggiatrongmộtnămđầykhókhănnày.Thôngthường,PittthíchchờđợisựbanthưởngcủaVuaAnhvàsự ủng hộ rộng rãi củaHoàng gia đối với bạn bè và người thân của ông.Trongbức thưđề nghịTomSteele đượcnhận chứcnhân viên thu nợ choVuaAnhởBộTàichính,ôngviết:“NgàiPittsẽlàngườiđượcnhậnsựbanthưởngcánhânlớnnhất”,và“chínhngàiPittsẽcảmthấyđâylàsựủnghộvàsựchiềuý lớnnhấtmàVuaAnhdànhchomình”khiVuaAnhđồngýtraocấpbậcquýtộcAnhchobạncủaPittlàMornington−cảhaingườiđềuđượcchàođónâncầnnăm1797,thờiđiểmmàsựnổitiếngcủaPittđãdầnbịgiảmsút.

Nóichung,VuaAnhbuộcphảilàmthế,mặcdùngàiđãđặtramứchạnchếtốiđachoviệcđápứngnhữngđòihỏicánhântừphíaPitt.Năm1784và1789,VuaAnhđãkhôngchấpthuậnđềnghịcủaPittvềviệcbanđịavịCôngtướcchongườianhhọ làBá tướcTemple,màchỉđồngýphong tướchầuvùng Buckingham. Trong khi năm 1785, George III sẵn sàng chấp thuậnnhữngyêucầucủaPitttrongviệcđảmbảomộtcuộcsốnggiàucóchothưkýriêngvàthầygiáocũ−TiếnsĩGeorgePretyman,thìnăm1787ngàilạitỏrakhótínhhơnkhiPitttuyênbốông“cóthểkhôngđòihỏiVuaAnhnhữngthứmàcánhânônghếtsứcquantâm”vàbổnhiệmPretymanthaychoanhtraicủaThurlowlàmGiámmụcLincolnvàTrưởngtuviệnStPaul’s.VuaAnhmuốntrợcấpchoPretyman(1.500bảngmỗinăm),nhưnglạichorằngviệctrợcấpthêmchoanhtraicủaThurlow(1.800bảngmỗinăm)làquánhiều.PittthấymìnhchịuơnPretymanvàcảmthấycầnphảithểhiệnthiệnchíđốivớiHoànggianhưđốithủcủaông–Thurlow–đãlàm.ÔngthỉnhcầuVuaAnhchotớikhingàimiễncưỡngchấpnhận:“ThầnkhôngthểđểlýtríbuộcmìnhphảiépbuộcĐứcvua…mặcdù,thầntinchắcchắnnhiềungườiquantâmsẽnghĩrằngđiềuđólàkhôngthể”.Tuynhiên,PittđãquálạmdụngơnhuệcủaVuaAnhkhiôngcốgắngbổnhiệmPretymanlàmTổngGiámmụcCanterbury năm1805.ViệcVuaAnh từ chối đề nghị củaPitt đã gây nênphảnứng.Tươngtự,khiVuaAnhmuốnphêchuẩnthăngchứccholuậtsưtin cẩn của Pitt, PepperArden, làmBộ trưởngTư pháp vàChánh ánTòathượng thẩm, thì năm 1799, ngài ủng hộ bổ nhiệm John Scott chứ khôngphảiArdenlàmChủtịchTốicaoPhápviệnAnh.

ĐiềumàPittlongạinhấtkhibắtđầuđảmđươngchứcvụchínhlàVuaAnhsẽđượcxemlàngườicóquyềnquyếtđịnhbổnhiệmcácchứcvụvàvịtríquyềncaochứctrọng.PittbuộcphảichấpnhậnđểnhữngngườiđượcVuaAnh tin tưởng,nhưThurlowvàHowe,vàoNộicácnhưngmãiđếnnhữngnăm 1786-1787, ôngmới đồng ý nhận những cố vấn cũ củaVuaAnh làJenkinsonvàRobinson.Tháng6/1784,ThomasOrdenhậnthấymộtsốbiểuhiệnngờvựcởPitt.BấtkỳmộtvấnđềbổnhiệmnàotrongchínhphủcóliênquanđếnVuaAnhhoặcmột lờinóinàovề sự tiếncửcủaHoànggiađềukhiếnPittbiếnsắc.Tuynhiên,PittkhôngthểloạibỏđượclợiíchcủaVuaAnhtrongcácvấnđềbổnhiệmnhânsự.Năm1788,Grenvilleđãgiảithíchvềmột trong những điểm bất đồng của Buckingham, khi ông này còn làQuanđạidiệnnhàvuaởquận,vớiVuaAnhvềquyềnbổnhiệmởIreland:

TôitinrằngđốivớimộtbộtrưởngchuyênquyềnnhấttừnglãnhđạođấtnướccũngchưabaogiờcảmthấyôngtacóquyềnloạibỏtấtcảsựcanthiệpcánhâncủaVuaAnh trongviệcbổnhiệmcácchứcvụ.Tôi tinchắcđókhôngphảilàchínhsáchmàbấtkỳbộnàomongmuốn;vàítnhấtcũngkhôngphảilàchínhsáchcủachínhphủhiệntại,…nhữnghạnchếđượcnhìnthấydễdàngkhisựtiếncửcủaVuaAnhluônlànhữngnỗlựcủnghộcánhânvàkhingàidùngquyềnlựccanthiệpmộtcáchcóhệthốngvớibềtôicủamình.

VuaAnhkhôngbaogiờcanthiệpquásâuvàoBộcủaPitt.Khicácvấnđềchínhtrịcầnđượcbànthảo,ngàithườngchiềutheoýcủaPitt,ngoạitrừvớinhữngngườimàngàiđãcómốiáccảmsâusắc,đặcbiệtlàvớiFoxvàBuckingham−ngườimàngàichorằngđãtrốnchạyhồitháng12/1783.Năm1784,VuaAnhđồngýbổnhiệmconrểcủaBátướcGowerlàmcốvấnphápluậtcủachínhphủđểthiếtlậpmốiquanhệvớiGower,mặcdùngàinghĩvịtrínàysẽphùhợphơnvớiScott,ngườiđượcThurlowbảo trợ.Tuynhiên,năm1799,khibổnhiệmScott làmChủ tịchPhápviện,VuaAnhđãrút ramộtđiềulàkhôngnêntừchốiyêucầucủaChủtịchViệnQuýtộcThurlow.VuaAnhchiềutheomongmuốncủaPitt là thuyếtphụcLoughboroughtrởvềtừhàngngũpheChốngđốinăm1792,nhưngvịtríChủtịchViệnQuýtộclạiđượclựachọntheoýmuốncánhâncủangài.GeorgeIIItừngchiềutheocáckhanhtướngđểcủngcốNorthtrongcuộcChiếntranhHoaKỳ,vàbâygiờngàithựchiệnđiềuđórộngrãihơnđểcủngcốPitt,đồngthờicảmthấythỏamãnkhibổnhiệmmộtsốnhânvậttheoýmuốn–Carletonnăm1786,JosephYorkenăm1789,Edgcumbenăm1790vàJohnRushout,ngườimàPittđãquênlờihứavàđượcngàilưuý,năm1797.Năm1790,VuaAnhphải

miễncưỡngchấpnhậndanhsáchbổnhiệmnhiềuchưatừngcó,mặcdùngàilongạiViệnQuýtộcsẽtrởnênquáđôngvàgâyrấtnhiềuphiềnphức(nósẽđedọađếnsựcaiquảncáckhanhtướngcủaViệnQuýtộc),đồngthờingàikhôngchấpnhậnbanđịavịCôngtướcchobấtcứai,trừcáctháitử.

Nhàthờ,nơimàluậtlệvàlựclượngvũtrangcủaVuaAnhmạnhhơn,là nơi ngài thể hiện các dấu hiệu đầu cơ chính trị củamình đặc biệt thậntrọng.GeorgeIIIđãrấtlolắngbởiPittchuyểnhướngvậnđộngsangtrườngĐạihọcCambridgekhiôngtranhcửmộtghếtrongNghịviệnnăm1784vànhận thấy rằngvịBộ trưởngcủamình sẽphải chịuáp lực từphíacácđạibiểutănglữtrongNghịviệnvềquyềnbổnhiệmgiámmục.ChínhPittcũngsớmtiêutanhyvọngkhinói:“Sựđềbạttronggiáohộilàtaihọalớnnhấtmàtôiphảichịu”.ĐốivớiPitt(vàcảnhữngngườitiềnnhiệm),sựđềbạtđóphảithỏamãncảyêucầucủanhữngngườiủnghộvànhucầuthiếtthựccủacácgiáohội.NgườitathườngtrìnhlênVuaAnhtêntuổicủacácnhàbảotrợchứkhôngphảiưuđiểmcủangườiđượcbảotrợ.

Trongkhiđó,năm1797,VuaAnhđãnóivớiPitt:“Tathiếtnghĩquyềnbổnhiệmgiámmụcvàthẩmphánlàmộtsựtínnhiệmcaonhất,dovậycầnquantâmđặcbiệttớiviệcbổnhiệmgiámmụctrongtôngiáocũngnhưthẩmphántronglĩnhvựctưpháp”.VuaAnhđãgạtbỏquyềnbổnhiệmcủaPittđốivớicácgiáohộikhingàithựchiệnnhữngcamkếtbanđầu,trongđónêurõVuaAnhsẽlàngườithẩmtraphẩmchấtcủaTổngGiámmụcvànghiêncứuchứcGiámmụccủaChichesterdoRichmondtiếncử,vàđôikhingàichỉđạoPitt nên chọn ai − chẳnghạnHiệu trưởng trườngĐại họcCambridgelàmGiámmụcHereford,“mộtngườiđángkính”vớidanhtiếnglàTrưởngtuviệnWindsor(VuaAnhgợiý,PittchấpnhậnchứcGiámmụcCarlisle).PittmuốnbổnhiệmchứcgiámmụcchoWilliamPaley,ngườicónhữngbàiviếtđượcnhiềungườimếnmộ,nhưngVuaAnhchorằng“triếtlýđạođức”củaPaleyquátựdovàngàiđãkhôngđồngý.Đốivớiviệcbổnhiệmtrongquânđội,VuaAnhcònkiênquyếthơn.PittchỉcanthiệpđểtránhnhữngđòntấncôngchínhtrịkhiVuaAnhlậtđổnhữngngườidướiquyền,vínhưkhiVuaAnhthăngchứcchoquanhầucủamìnhđểchốnglạicháucủaBuckinghamgiaiđoạnnhữngnăm17881789(trongvụnày,sựkiêntrìcủaPittcuốicùngđãtạocơhộithuậnlợichongườinày,nhưngkhônglâusauBuckinghambịmấtchứcquanđạidiệnnhàvuaở Ireland);hoặckhiDundasquáhăngháithành lập tiểu đoàn bộ binh số 52 mà không có lực lượng dân quânStaffordshirenăm1799,VuaAnhnhấtquyếtyêucầuphảigiảitánngaytiểuđoànnày,kếtquảlàGowerphảixinthôichứcQuanđạidiệnnhàvuaởquậnvàsuýtnữachínhDundascũngphảitừchức.

Đểtránhxungđột,PittthườngnhấttrívớiVuaAnhkhibổnhiệmcácvịtrítrongquânđội.Tuynhiên,giữaVuaAnhvàPittthườngxuyêncónhữngcuộcgiànhgiậtgaycấncácvịtríngồimátănbátvàng,quyềncaochứctrọngvàcả trongGiáohội.Ngaykhicó tinkhuyếtmộtvị trínàođó,mỗingườiđềunhanhchóngđềxuấtngaytênmộtngườimàhọđãcósẵntrongđầuđểngănchặnngườikiađưarabấtkỳlờihứanàovớinhữngngườikháccũngnhư tránhmột dòngngười đang chờvàovị trí đó.Trongkhi đó, sự trungthànhcủaPittđốivớidònghọtrướckỳvọngcủangườianhhọBuckinghamcũngkhiếnHoànggiamấthếtkiênnhẫn.Điểnhìnhnhấtlànăm1794,Pittđãlặp lại sơ suất nhưngười bác từng làmkhiếnVuaAnhbị xúcphạm.VuaAnhmuốntraocấptướcGa-tơchoHowe,đôđốcyêuquýcủangài,vìchiếnthắng của lực lượng Hải quân trong “Ngày 1/6 Huy hoàng”4, nhưng PittcươngquyếtchorằngcấptướcđóphảiđượctraochoPortlandvìôngnàyđãdàn xếp thành công liênminh vớimột bộ phận pheChống đối.VuaAnhphảnđối,nhưngPittnhấnmạnhHowecóthểchấpnhậnmộtsựđềbạtkháctronghàngngũquýtộc.

PittđãkhiếnHowephảitừbỏcấptướcGa-tơđểnhườngchoPortland(HowetừchốiđịavịtướchầungaysaukhiPortlandđượcđềbạt).Ngaycảtrongtrườnghợpnày,PittvẫngiữđượcthểdiệnchoVuaAnhvàcuốicùng,năm1797,HowecũngđượcnhậncấptướcGatơ.PittnhậnthứcrõràngrằngôngkhôngthểlàmVuaAnhmấtmặttrướcdânchúng,ôngcũngbiếtkhinàocầnlấntới,khinàocầnrútluiđểduytrìmốiquanhệhòahợpvớingài.

NHỮNGSỰVỤTRONGNỘIBỘHOÀNGGIACuốicùng,vấnđề tếnhịnhấtmàPittphảigiảiquyết lànhữngsựvụ

trongnộibộHoànggia.ỞthờiđiểmmànhữngchiphícủachínhquyềndânsựvàquymôcủaHoànggiakhôngngừngtăngkhiếnkhoảntiềnNghịviệncấpchoVuaAnhkhôngđủ,PittphảilàmhàilòngcảVuaAnh−ngườicầnôngtrangtrảicáckhoảnnợ,vàcảnhữngngườikhôngtheođảngpháiởNghịviện−nhữngngườiluônkêucavềsựhoangphícủaHoànggia.Hơnnữa,thànhviênvôđộnhấtcủaHoànggialạilàTháitửWales,ngườitừngtừbỏVuaAnhđểđứngvềpheFox.Pitt cầnphải lôikéoThái tử,bởicácvị trítrongHoànggiavànhữnglờihứabổnhiệmkhiTháitửtrởthànhvuasẽlàsựủnghộhữuíchvàlàcôngcụđốivớipheđốilập,đồngthờilàtácnhânlàmgiảmquyềnlựcBộtrưởngcủamộtvịvuasinhnăm1738.

NhiệmvụđầutiêncủaPittlàthiếtlậplạitàichínhcủaVuaAnhbằngcáchtrangtrảihếtcáckhoảnnợmàngàicònkhấttrongkhoảntiềnNghịviện

cấp.PittđãlàmđượcđiềuđónhờkhoảntiềntrợcấpcủaNghịviệnlà60.000bảngnăm1784và210.000bảngnăm1786,mặcdùVuaAnhphẫnnộtrướcđề nghị của Pitt là ngài phải công khai các khoản chi tiêu củaHoàng giatrongtươnglaiđểđượcViệnBìnhdânthôngquacáckhoảnđãchitrướcđó.Tuy nhiên, năm 1785, do Thái tửWales từ chối lời gợi ý rằng tất cả cáckhoảnnợcủaTháitửsẽđượctrảdễdàngnếuTháitửtừbỏpheđốilập,cộngthêmviệcVuaAnh từchốisựhỗ trợvàkhông tuyênbốnguyênnhâncủanhữngkhoảnnợ,ngàicũngkhôngcamkếttíchcựcthanhtoánnợvàkhôngmắcnợthêmnữanênnợnầncủaTháitửtiếptụctăng,đếnnăm1787đãlêntới370.000bảng.Vấnđềnàycầnđượcgiảiquyếtđểtránhdẫnđếnviệcmọingườiđánhmấtniềmtinvàochếđộquânchủ.SửdụngHenryDundasđểbắtđầucáccuộcthươnglượngđầutiênvớiTháitử(cảDundasvàTháitửđềulàhộiviênHộiTamđiểm5),Pittdànxếp:cấpsốtiềnđểhoànthànhcungđiệnmớicủaTháitửởCarltonHousetrongmộtlầnvàcấpthêm10.000bảngmỗinămtừkhoảntiềnViệnQuýtộccấpchovuaAnhđểTháitửthiết lậpmột“quỹchìm”ngoàithunhậpcủamìnhnhằmtrangtrảicáckhoảnnợ.ĐâythậtsựlàcơnácmộngchínhtrịđốivớiPitt,bởiôngphảiđảmbảosựnhấttrícủacảVuaAnhvàTháitử−nhữngngườivốnđãkhôngmấyhòahợpcũngnhưcủaViệnBìnhdân−vốnđãthùđịchvớiVuaAnh.Dođó,PittcầnphảihếtsứckiềmchếvàpháthuytốiđakhảnăngcủamìnhđểtránhbànvềcuộchônnhânvụngtrộmcủaTháitửvớingườiđànbàgóatênlàFitzherbert,tráivớiĐạoluậtHòagiảivàĐạoluậtHônnhâncủaHoànggia.TrướcviệcPittđàmphánthànhcôngvụviệcnàyvàkiềmchếđượctínhxahoacủaTháitử,VuaAnhđãphải thốt lên: “Pittkhiến takhôngcóấn tượngnàokhácngoài sựđồngý”.

Tuynhiên,PittđãkhônglôikéođượcTháitử,điểmyếucủaPittcàngbộclộrõràngvàomùathunăm1788khiVuaAnhmắcchứngbệnhrốiloạnchuyểnhóaporphirinditruyền.Triệuchứngdễthấynhấtcủacănbệnhnàylàngườibệnhnóiliênthiên,mêsảngkhiếnngườitalầmtưởnglàbệnhđiên.Mộtchếđộnhiếpchínhcóthểlạibắtđầu.Nếutrởthànhquannhiếpchính,chắcchắnTháitửWalessẽloạiPittđểủnghộnhữngngườithuộcpheđốilập.Chỗ dựa của Pitt làVuaAnh không còn vững chắc nữa. Trong cuộcchiếnvìsựnghiệpchínhtrịcủamình,Pittđãđượcbảotoànnhờbốnyếutố.Thứnhất,NghịviệncămghétsựxahoalãngphívàphẩmchấtkhôngxứngđángcủaTháitử.Thứhai,bácsĩWillisđãđemlạichoPittmộtchẩnđoánmaymắn:bệnhcủaVuaAnhcóthểđượcchữakhỏi.Thứba,Pitthộitụkhảnăngcủamộtnghịsĩdàydạntrongviệckhaithácnhữngyếutốtrênđểkéodài thời gian và thiết lập được những giới hạn đối vớimột chế độ nhiếpchính.Cuốicùng,thểtạngsứckhỏecủaVuaAnhđủmạnhđểvượtquađượckiểuchữatrịsailầmđốivớimộtcănbệnhcũngbịchẩnđoánnhầm,ngàicó

thểcùngPittgiữvữngđượcchứcvịtrongtháng2/1789.

Tuynhiên,việckhắcphụcthànhcôngcuộcKhủnghoảngchếđộnhiếpchínhvẫnđẩyPittvàothếphảiđốimặtvớinhữngvấnđềtàichínhcơbảncủaHoànggia.KhoảntiềnNghịviệncấpchoVuaAnhkhôngđủvìchínhphủngàycànggiatăngcáckhoảnchiphívàTháitửkhôngthểkiềmchếnổisựtráctángcủamình.Giờlạinảysinhnhữngvấnđềphứctạphơn:thứnhất,Nghịviệnđãcấpthêmtiền,khôngdễdànggìthuyếtphụchọcấpthêmnữa;thứhai,nhữngnăm1790làthờiđiểmtiếnhànhcuộccáchmạngngoàinướcvàyêu cầu cải cách triệt đểvàđánh thuế chiến tranh caođangđược thựchiện trongnước.Việcđềnghịcấp thêmtiềnchoHoànggiacó thểsẽkíchđộngnhữngthànhphầncấptiếnyêucầuNghịviệnphảikiểmsoátchặtchẽhơnnhữngkhoảnchitiêucủaHoànggia.

TìnhtrạngkhóxửcủaPittbộclộrõvàonăm1794khicuốicùngmónnợkhôngngừngtănglêncủaThái tửWalesđãbuộcThái tửphảihòagiảivớiVuaAnhbằngcáchđồngýkếthônđểduytrìdòngdõiHoànggia.Xétởgócđộchínhtrị,đâycóvẻnhưlàmộtchiếnthắngđốivớiPitt,nhưngsauđóNghịviệnđãđểPitttựdànxếpvấnđềtàichínhcầnthiết.PittphànnànrằngđiềunàycóthểgâynguyhiểmchoquyềnlựccủaôngởNghịviện,nơimà“ôngcóthểbịmấtniềmtinnếuđồngýtrangtrảinhữngmónnợ”vàđốivớicảquyềnlựcHoànggiacủaông,nơimà“TháitửsẽtứcgiậnnếuôngkhôngđồngýtrangtrảinợnầnchoTháitửngay”.Mùathunăm1795,khiPittthămdòýkiếnởViệnBìnhdân,ôngđãgặpphảisựphảnđốivàgầnnhưthấtbại,buộcphảigiảiquyếtmộtkhoản tiền íthơnvớinhữngđiềukiệnnhấtđịnh,điềunàykhiếnVuaAnhtứcgiậnbởingàiđãthấthứavớiTháitử.

Trongvòngmộtnăm,VuaAnhtiếptụcphànnànnhiềuhơnvềviệclậpDự thảoNghị viện chậmchạp, nghĩa làThái tử khôngđược nhữngngườichovaybảovệnhưmongmuốn;đồngthờiTháitửtanvỡảotưởng,lythânvớivợvàmộtlầnnữalạitừbỏVuaAnhvàcácvịbộtrưởng.

Đểthoátkhỏinhữngvấnđềphứctạphơn,PitttránhđềnghịthanhtoáncáckhoảnnợtrongkhoảntiềnmàNghịviệncấpchoVuaAnh,dođó,ôngphảimấtmộtnămgiảiquyếtnhữngcôngviệccòndangdở.Năm1798,PittđệtrìnhcácbảnkêkhaitàichínhvềkhoảntiềnNghịviệncấpchoVuaAnhtrongbanăm trướcđểTiểubanTàichínhViệnBìnhdânkhôngcan thiệpvào,điềunàycóthểảnhhưởngđếnviệcPittépVuaAnhphảiđónggóp1/3quỹ riêngcủangài cho chiến tranh.Tương tự, để tránhphải chi thêmvàokhoảntiềnmàNghịviệncấpchoVuaAnh,PittđãdùngtiềntrợcấpchungcủaNghịviệnđể trảchocácchiphíquản lýchiến tranhvàbấtổndânsự

phát sinh.Đếnnăm1799,khoản tiềnnàyđảmbảochonhữngchiphí củachínhphủdânsựnhiềuhơnlàkhoảntiềnmàNghịviệncấpchoVuaAnh.PittcũngsắpxếpvịtríchonhữngđứatrẻcủaHoànggiakhichúngđếntuổi.Dovậy,đếnnăm1802,4/5sốtiềntrợcấpchonhữngngườinàylàtrợcấptrựctiếpcủaNghịviện.

Khôngbiếtchủtâmhaykhông,nhưngviệclàmnàyđãgiảmbớtsựlãngphícủaVuaAnhbằngcáchchi tiêudầnkhoảntiềnmàNghịviệncấpchoVuaAnh.Trongkhiđó,VuaAnhcầnphảiđộclậpvềtàichínhđểquảnlýchínhphủdânsựmàkhôngcósựcanthiệpcủaNghịviện,tạokhảnăngchoNghịviệngiànhđượcquyềnkiểmsoátmộtphầnđángkểtàichínhcủachínhphủvàtàichínhcủaHoànggiamàtrướcđâyngàiquảnlý.Năm1800,VuaAnhđãđềnghịmộtkhoảnthunhậpriêngđểđảmbảochohoàngtộckhingàithừanhậnquyềnsởhữutàisảncánhâncủangàikhácvớisởhữutàisảncủavua.PittchấpnhậnĐạoluậtSởhữutàisảncánhâncủaVuaAnh,nhưngyêucầucáckhoảnthunhậpcánhânchungcủavuađềuphảichịuthuếnhưnhữngthần dân khác. Pitt là vị bộ trưởng đầu tiên dám thu thuế của Vua Anh!NhữngnghingờvốnănsâutrongdòngmáuChathamtrướcđóđãkhiếnôngkémthậntrọngtrongviệcgìngiữnhữngđặcquyềnđặclợivàquyềnlựccủaVuaAnh,ôngtintưởngchắcchắnviệcVuaAnhtrởthànhtấmgươngyêunướctrongcuộcchiếnsẽcóvaitròrấtquantrọng.Tuyvậy,nhữnggìmàPittđạtđượctrongnềnchínhtrịđãgiatăngthêmthanhthếvàlòngmếnmộmàdân chúng dành choVuaAnh và thiết lập lại công đức của ngài đếnmộtchừngmựckhiếnvịThủtướngphảitiếcnuốisaunăm1801.

BộtrưởngPittvàVuaAnhđãthiếtlậpđượcmốiquanhệcôngviệcđủmạnhtrongsuốt17năm,nhưngmốiquanhệnàychưabaogiờlàthânthiết.Họchưabaogiờphábỏsựđềphònglẫnnhau,dovậy,mốiquanhệnàyluônmangtínhhìnhthứcvàxacách,mặcdùnăm1798VuaAnhđãâncầnnhắcnhởvịThủtướngđangđauốmphảiquantâmchămsócsứckhỏe.Lầnduynhấtngàigọi “Pittyêuquý” là trongbức thưđáp lạiđơn từchứccủaPittnăm1801.Pittcũngnhưchamình,khicònđươngquyềnluôncoiVuaAnhlàmộtthểchếhơnlàmộtconngười.CậnthầnRobertGrevilletỏrarấtngạcnhiên là làm thế nàomà trong suốt cuộc khủng hoảng dưới chế độ nhiếpchính, Pitt lại có thể kiềm chế không hỏi các bác sĩ,Nữ hoàng cũng nhưnhữngngườichămsócVuaAnhvề sứckhỏecủangài.Thực tế,Pitt thíchgiảiquyếtnhữngvấnđềrắcrốivớiVuaAnhthôngquathưtừ,vàVuaAnhcũngthấyviệcngàithểhiệnnhữngquanđiểmmạnhmẽcủamìnhthôngquacácbảnghinhớchunggửiBộtrưởngPittlàtốthơn.Khôngthểkhẳngđịnhlàcómộttìnhcảmthậtsựgiữahọ.Năm1797,Westmorland,mộtngườibạnlâunămcủaPittvàlàviênchứctrongHoànggia,tuyênbốrằngôngkhông

dámchắcPittcóthểgặpVuaAnhđểtâmsựriêngđượcmườilần.PittkhôngcócùngmốiquantâmvềnghệthuậtvànôngnghiệpvớiVuaAnh.

Làmộtngườiđộcthân,PittkhôngcómộtgiađìnhđểVuaAnhcóthểthểhiệnsựquantâmnhưngàiđãlàmvớiNorthvàvớingườikếnhiệmPittlàAddington.Pittcũngkhôngthẳngthắntâmsựđểcóđượctìnhbằnghữuvới Vua Anh. Năm 1804, trongmột so sánh hầu như không úpmở giữaAddingtonvàPitt,VuaAnhđãnóivớiPitt rằngngài chỉ coi trọngnhữngngườicoingàilàmộtngườibìnhthườngchứkhôngphảilàmộtvịvuahayvìmộtlợiíchnàođómàkhônghềcótìnhbằnghữu.Khimốiquanhệcôngviệcnàybắtđầuđổvỡvàonăm1800vàđầunăm1801,họvẫngiữtháiđộtôntrọngnhaunhưngkhônghềcóchúttìnhcảmnào.

CHƯƠNG3.ThủtướngPitt

MỘTBỘTRƯỞNGCÓTHẾLỰCTRONGNỘICÁCLIÊNMINH

Năm 1803, trongmột tuyên bố được coi như định nghĩa đầu tiên vềcươngvịThủtướng,Pittkhẳngđịnh:

Hiệnnay,điềuhếtsứccầnthiếttrongviệcquảnlýcácvấnđềcủađấtnước là cần cómột bộ trưởng thật sự, được công khai thừa nhận, cóquyền lực trongNội cácvà chiếmđượcniềm tin củaVuaAnh.Đảmbảo được điều đó thì có thể sẽ không có sự cạnh tranh và phân chiaquyềnlực.QuyềnlựcphảitậptrungvàoBộtrưởngthứnhất1vàvịbộtrưởngđóphảilàngườinắmquyềnvềtàichính…Nếukhôngmaycómộtquanđiểmkhácbiệthoàntoàn,màkhôngthểnhượngbộhoặchòagiải, thì phải tôn trọngý kiến của vị bộ trưởngđó để các thành viênkháccủachínhphủhànhđộngthốngnhất.

Trong bốn sự kiện của tháng 2/1784, tháng 3/1791, tháng 8/1792 vàtháng3/1803(thờiđiểmlờituyênbốởtrênđưara),Pittđềutừchốinhữnggợiýôngphụngsựnganghàngvớiđốithủ,dướidanhnghĩamộtthủtướngbùnhìn.Năm1804,BátướcRichmondviết:“Tôisợthamvọngcủaôngsẽkhôngbaogiờchophépôngthamgianganghàngvàđặtmìnhnganghàngvớibấtkỳai.Ônghoặc trở thànhHoàngđếhoặc làvôdanh tiểu tốt”.Pittphảinỗlựctìmkiếmmộtvị tríxuấtsắc,bởivị tríđókhôngdễdàngđượcchấpnhận.

NhiềungườicoiBộ trongnhữngnăm1783-1801 làmộtbộhợpnhất.VuaAnhđãmờiRichmond,Gower,ThurlowvàPittthànhlậpnênbộnày.MộtđặcpháiviêncókinhnghiệmtinrằngPitt,ThurlowvàShelburnesẽchiphốinhữngvấnđềtrongnước(gồmcảShelburnevìPitttừnglàhọctròcủaShelburnevàcóhaibộtrưởngtheopheShelburne).Shelburnenhanhchóngbịloạikhỏidanhsáchnhữngngườicóảnhhưởngđếncácvấnđềcủadântộcvà nhận địa vị tước hầu, còn Pitt lại gặp nhiều khó khăn hơn trong việckhẳngđịnhuyquyềntốicaocủamìnhtạiNộicác.Ítnhấttronghaitrườnghợpgầnđây,cácđồngsựđãthắngphiếutrongnhữngvấnđềmàôngrấttâm

huyết:vấnđềcảitổNghịviệnvàotháng3/1784vànhữngđềxuấtvềIrelandcủaôngtháng7/1785.

TrongkhinhữngđốithủcủaLiênminhFox-Northnhậnthấyhọkhôngthể thành lậpchínhphủnếu thiếuPitt thìvẫnchưacómột sựxácđịnh rõràng phạm vi quyền hạn của ông trước các đồng sự. Trên thực tế, khiThurlowgiữchứcChủtịchViệnQuýtộc,PittvẫnlàmộtBộtrưởngcóthếlựcchứchưahẳn làThủ tướng,bởiChủ tịchViệnQuý tộcThurlowđượcVuaAnhtintưởngtuyệtđối.BátướcRichmondchorằngVuaAnhthiênvịThurlow“nhiềuvàcó tínhquyếtđịnh”đếnnỗi“khôngmộtbộnàomàbộtrưởngkhôngcùngphevớiThurlowlạicóthểchiếmđượcniềmtincủaVuaAnh”,vànhữngngườiủnghộPittsợrằngnếuThurlow“cóthểhànhđộngmàkhôngcầnPittthìôngtacũngkhôngngầnngạigìmàkhôngbánrẻPitt”.NgaycảGrenville,đồngminhcủaPitt,cũngphảithừanhậnThurlowuyênthâm,sắcsảo,cótàichỉhuyvàcóvốnkiếnthứcsâurộngđượcthểhiệnquatàihùngbiệnsôinổivàgâyấn tượngmạnhmẽ.WraxallvàđặcpháiviênvùngSardinianxácnhậnưuthếvượttrộicủaThurlowtrướcViệnQuýtộc.Năm 1789, Vua Anhmong muốn Thurlow và Pitt hòa thuận bởi “cả haingườiđềucần thiếtđốivớingài,mộtngườicầnởViệnQuý tộc, cònmộtngườiởViệnBìnhdân”.

ThurlowcũngcómộtsốthànhkiếngiốngVuaAnhđốivớiviệccảitổmàPittđưara.GiữaThurlowvàPittcónhữngđiểmđốinghịchnhau:Pittthậntrọngvàlạnhlùngtrongphầnlớncácmốiquanhệcánhânnhưngsôinổi,nhiệttìnhvàkiêntrìxúctiếncôngviệcvốnđãchiếmhếttâmhuyếtcủaông, trongkhi đó,Thurlowcởimở, nhạy cảmkhi tiếpxúcvớimọi ngườinhưng lạichậmchạpvàkhókhăn trongcôngviệc.PittvàbạnbècủaôngđồngývớiNorthrằng“trongNộicác,Thurlowkhôngphảnđối,khôngđềnghịvàkhôngquyếtđịnhđiềugì”.ThậmchíVuaAnhđãphảnứng trướcnhữnglờiphànnàncủaPittrằng“vịChủtịchNghịviệnđó(Thurlow)khánổitiếngvìthíchtrìhoãn”.ThayvìxửsựkhoandungvớiThurlownhưlờithuyết phục của Vua Anh, Pitt đã bỏ qua Thurlow mỗi khi có thể trongnhữngvấnđề liênquancôngviệc,khiếnvịChủ tịchNghịviệnphảiphànnànrằngôngítđượcthamkhảoýkiến.Lỗilàởcảhaingười.NếuPittcoithườngsựchậmtrễvàphớtlờnhữngquanđiểmphảnđốicảitổcủaThurlowthìThurlowlạicótháiđộkhinhthịcảitổmàvịThủtướngtựchomìnhlà“liêmchính”dungthứchosựlợidụngchứcvụcủacáccốvấnriêng,thậmchí còn hợp pháp hóamột số điều về quyền bổ nhiệm và quyết định cấplươnghưu.Saumộtthờigianhợptác,mốiquanhệgiữahaingườingàycàngtồitệvàtrởthànhthùđịchtừnăm1788.

Pittcó thểhyvọngsựủnghộhiếmhoi từnhữngngườicòn lại trongNộicácđểchống lạivịChủ tịchViệnQuý tộcuyquyềnvàgâynhiều trởngạinhưThurlow.Bộ trưởngHảiquânHowe thìcoivị trí củamìnhhoàntoànlàvìcôngviệcvà tránhđưaracácquanđiểmchínhtrị.KhiHowetừchứcvàonăm1788,GrenvillekhẳngđịnhrằngBộcủaHowechưabaogiờliênkếtvớicácbộkháctrongchínhquyền“dùởcấpđộnhỏnhất”.BátướcGower,Chủ tịchViệnCơmật, lại là bạn cũ củaThurlow.Cácquan chứchành pháp quan trọng của chính phủ, hai ngoại trưởng là Sydney vàCarmarthencũngđượcGrenvillemiêutảlà“khôngđảmđươngđượcnhiệmvụbìnhthườngnhấtởcươngvịcủahọ”.Mặcdùhọlànhữngkẻtìnhnguyệnbấtđắcdĩvàotháng12/1783,nhưngPittvẫncảmthấyphảichịuơnhọvìhọđã kìm nén những quan điểm bất đồng với Pitt. Sydney cũng có cùng tưtưởngthùđịchnhưThurlowđốivớiviệccảitổNghịviệnvàbãibỏbuônbánnôlệ,nhưnglàchavợcủaanhtraiPitt,Sydneyphảithậntrọngtrongcáchcưxử.PittđặcbiệtthấtvọngđốivớiBátướcRichmond,mộtnhàquảnlýnănglựcvàcókinhnghiệmcảvềquân sự lẫnngoạigiao.SaukhiRutlandđếnIrelandvào tháng3/1784,Richmond là thànhviênduynhất trongNộicácnhấttríhoàntoànnhữngquanđiểmcảitổcủaPitt.TrongnămnămđầutiêncủaBộ,Pitt thânvớiRichmondhơnbấtkỳ thànhviênnào trongNội các.Ông thườngxuyênhỏiýkiếnRichmond.Nhưng thậtđáng tiếc,Richmondlạitựbộclộmìnhlàngườikhôngđángtincậy.GrenvillechorằngýkiếncủaRichmond“đồngbóngvàhãohuyền,thườngdaođộngvớinhữngấntượngnhấtthời”,thểhiệnbộctrực.

Dovậy,Pittphảisớmthựchiệnmọinỗlựcđểkiếntạomộtchínhquyềnmớicóhiệu lựchơn,mộtchínhquyềnhyvọngdựavàonhữngngười theoĐảngWhignhiềuhơnnhằmđốiphóvớisựảnhhưởngquámứccủaHoànggia,đồngthờiquantâmchặtchẽtớitàinguyênđất,mộtyếutốrấtquantrọnggiúp dân chúng chấp nhậnmột Nội các của thế kỷ XVIII. Pitt đã khôngthànhcôngkhi thuyếtphụcRichmondthaySydneylàmBộtrưởngNộivụ,saunàyRichmondchuyểnsanglàmBộtrưởngKhôngbộcaocấp(vịtrímàRutlandđãxinthôi).Sauđó,PittcốlôikéoGraftonvàoNộicácthayvịtrícủaSydney,vàkhiGraftontừchốiBộNộivụ,PittđãcốgắngchuyểnôngsangBộNgoạigiao,nhưnglạithấyCarmarthenkhôngmuốnrờichứcvịkhimà những sáng kiến về chính sách ngoại giao của ông ta chưa được thựchiện.ThànhcôngduynhấtcủaPittlàđưaChủtịchViệnQuýtộcdướithờicha ông, ngài Camden, lên làm Viện trưởng Viện Cơ mật vào cuối năm1784, Gower chuyển sang làm Bộ trưởng không bộ cao cấp (Camden đãđược phong Bá tước, cònGower được đưa phong làmHầu tước Staffordnăm1786).KhôngthểphủnhậnCamdenlàmộtngườitheoĐảngWhigvàlàngườibạntrungthànhcủagiađìnhChatham,nhưngtuổitácvàsứckhỏeốm

yếuđãảnhhưởngđếnuytíncủaôngcũngnhưsựủnghộmạnhmẽcủaôngđốivớiPitt.

Dovậy,PittđànhphảigiữnguyênmộtNộicácyếukémvàthiếuquyếtđoán.Năm1784,Richmondthanvãn:“Nộicácluônthiếuthôngtinđángtincậy,và…ởmộtsốbanngành,hànhđộngcònlềmề”.Năm1785,từIreland,RutlandđãviếtthưbàytỏtánthànhquanđiểmvớiRichmond:“Tôiđãlàmviệc trongNộicáccủaanhmột thờigianđủđểquenvới sựcãi lộnvàcốchấptừmộtvàiđồngsựcủaanh”−điềunàythườngđượcnóiđếnsaucáccuộchọpNộicác,nơi“cóquánhiềucãilộnvànhữngđiểmbấtđồngkhôngcó hồi kết về những chuyện lặt vặt, không có vấn đề gì được quyết địnhtrướckhimọingườicómặtởNghịviện”.Bảntườngtrìnhkháquantrọngvềcuộc họp Nội các bàn về chính sách ngoại giao được tổ chức vào tháng5/1787 cho thấy Pitt còn lâumới có thể chiếm ưu thế hơn. Trên thực tế,ThurlowvàRichmond là những người trình bày chính.Trong những nămđầutiênnày,chínhphủlàsựthốngnhấtcủacácbộngànhđộclập.

Giữanhữngnăm1780,PittđãphảivậtlộntrongViệnBìnhdânmộtvàilầnnhằmbảovệphươngsáchcủacácbộtrưởngkhácvềnhữngvấnđềmàôngkhôngthểkiểmsoát.VềDựluậtCảnhsátLondonnăm1785củaBộNộivụ,mộtdựluậtvốngâynhiềutranhcãi,“ôngtuyênbốkhônghiểusâusắcvềvấnđềnày,dovậykhôngthểphánxétlàđiềukhoảnđượcđưarasẽápdụngtớimứcnào”.ChươngtrìnhcủngcốcáccăncứhảiquâncủaRichmondgâynhiềutranhcãinăm1786,sựđềbạttronglựclượnghảiquâncủaHowenăm1787làmộtsốtrườnghợpkhiếnPittkhóxử.Nhữngđiềunàycũngbộclộsựthốinátởcácbộngành:BộHảiquânphảnđốichươngtrìnhcủngcốcáccăncứvàHowechophépcácthànhviêncủaBộnàycùngngườithâncủahọbỏphiếuphảnđốidựáncủaRichmond;đểtrảđũa,ngaysauđócácthànhviêncủaBộQuânnhubỏphiếuchốnglạisựđiềuchỉnhtrongBộHảiquân,đồngthờiphảnđốiviệcđềbạtchứcvụcủaHowe.

Tháng10/1785,mộtcựuBộtrưởngTàichínhthanvãnrằngôngcóấntượngngàycàngmạnhmẽvềviệc“Pittmuốnđượcủnghộvàtrợgiúp,vànhiềuvịtríquantrọngcủachínhphủkhôngđượcbổnhiệmchonhữngngườivìcôngviệc,chuđáohoặccókhảnăngtươngxứngvớivịtríđó”.Hơnnữa,việcPittxửtríthiếutựtintrướcnhữngngườinằmngoàidanhsáchbạnbèthân thiếtđãcản trởcơhộichiến thắngcủaông.SaunàyCarmarthennhớlại:

Pittthườngcócáchxửsựkhiếmnhãkhácthường,mặcdùmongmuốn

thểhiệnphéplịchsựvàsựquantâm,nhưngôngthườngthểhiệnvớisựvụngvềngaythật…

NhữngnỗlựccảitổcủaPittcànglàmtăngbấtđồngtrongNộicác.KhiThurlowvàSydneyngănchặnDựluậtCảitổbầucửởcáchạttạiViệnQuýtộcnăm1785,PittgâyáplựcbuộcSydneyphảichophépthôngquadựluậtnàyvàonămsautrongkhiChủtịchViệnQuýtộcvắngmặtvìbịốm,việclàmnàyđãkhiêukhíchsựbấtbìnhcũngnhưtứcgiậntrongmộtsốngười.Năm1786,PittthamgiapheđốilậpđểlênánWarrenHastings,cựuThốngđốcbangẤnĐộ,mộtngườichuyênquyềnnhưngcónănglực,từngủnghộThurlow (và cảVuaAnh).Năm1788, khiThurlowvàSydney cản trở dựluậtcủaDolbennhằmcảithiệncácđiềukiệncủaviệcbuônbánnôlệ,PittđãrútngắnchuyếnthămCambridgevàvộivãtrởvềLondon,ôngxácđịnhnếubịViệnQuýtộcphảnđối,từViệnBìnhdân,mộtlầnnữaôngsẽgửidựluậtnày lên Viện Quý tộc. Ông nói với Grenville: “Nếu vẫn thất bại, nhữngngườiphảnđốidự luậtvà tôisẽkhông thể tiếp tụccùng là thànhviêncủamộtchínhphủ,vàtôicóýđịnhtuyênbốrõràngtạiNộicáctrướckhicuộchọpNộicácbắtđầuvàongàymai”.CácđồngsựcủaPittlạimộtlầnnữatừchốibảndựthảoluật,nhưnghọbựctứcthoáiluikhiPitttiếptụcgửitừViệnBìnhdânbảndựthảođãđượcchỉnhsửa.

THOÁTKHỎISỰKIỀMCHẾCỦANỘICÁCĐểgiảiquyếtnhữngvấnđềcơbảntrongNộicác,Pittđãhướngsang

mộtnhómnhỏgồmngườithânvàcácchuyêngiađểthamkhảoýkiếnvàxintưvấn.Khảnăngcủanhữngngườinày,thôngtinvàđiềukiệnxúctiếncôngviệcmàhọcungcấpchoPittchắcchắnsẽcủngcốvịtrícủaông.Tuynhiên,nó cũng làm tăng thêmnhữngkhókhăn trongNội các, bởi cácbộ trưởngphẫnnộvàcảmthấyhọnằmngoài“vòngbímật”,vàbởiPittvànhữngcốvấncủaôngbắtđầucanthiệpvàolĩnhvựcmàhọđảmtrách.

ThànhviênđầutiêncủavòngnộibộnàylàHenryDundas.Nhữngkỹnăng chính trị củaDundas trongViệnBình dân rất cần thiết đối với Pitt,người mà Dundas luôn ủng hộ trong các cuộc thảo luận. Trong suốt cácphiênhọpNghịviện,DundaslàngườiduynhấthàngngàycóthểgặpPitt.DundasđãnhanhchóngchiếmđượcniềmtincủaPittbằngchínhkhảnăngvà kinh nghiệm làm việc của mình. Một người bạn Scotland, ngài JohnSinclair,đãviếtvềDundasnhưsau:“Tôichưabaogiờgặpmộtngườinàocóthểthựchiệnmộtkhốilượngcôngviệclớntrongmộtthờigianngắnhoặcsựphánxétcủangườiđólạicótínhquyếtđịnhtrongnhữngtrườnghợpđặc

biệt khẩn cấp như Dundas”. Thậm chí người bạn khó tính của Pitt,Wilberforce,cũngphải thừanhậnDundas là“mộtconngười tuyệtvờicủacôngviệc…Sựcầncùcủaanhtalàmtôicảmthấyxấuhổ!”

MốiquantâmđặcbiệtcủaDundasvềẤnĐộđãsớmgiúpôngcótầmảnh hưởng lớn đối vớiBanKiểm soátẤnĐộmới,mà nhà lãnh đạo trêndanhnghĩacủabannàymuốn trao lạiquyềnquản lýchoDundas.DundaskhôngchỉgiúpíchchoPitttrongviệcgiảiquyếtcácvấnđềởViệnBìnhdân,cácvấnđềvềScotlandvàẤnĐộ,mànếucómộtviệckhôngmấyhayhobuộcphảilàm,Dundascũngkhôngnềhà.Ônglà“dấuấn”chínhtrịcủaPitt.Pittdườngnhưbịnhữngkhảnăngtiềmtàngcủaconngườithamcôngtiếcviệcvàhiểubiếtrộngrãinàycuốnhút.CảPittvàDundasđềunghiệnrượu,cùngyêuthíchvùngthônquêvàhọthườngtậnhưởngthúvuinàyởbiệtthựWimbledoncủaDundas.Chẳngbaolâu,cácbộtrưởngđềuthểhiệnsựghenghétđốivớisứcảnhhưởngcủaDundas.Tháng11/1784,trongchuyếnthămLondon,BộtrưởngIrelandpháthiệnra“nhữngdấuvếtcủalòngghentỵliênquantớiDundas,ngườiluônbịcholàđãchiếmcảmtìnhcủaBộtrưởngPittvà tùy ý chỉ đạo ông”. Thậm chí năm 1789, một người trung thành nhưCamdencũngphànnànlàPittđãbịảnhhưởngquámứctừDundas.BátướcBute,BộtrưởngScotland,cũngnhậnđịnhrằngviệcnângcaophẩmgiácủaDundaslàmộtvấnđềnhạycảm,đặcbiệtkhiôngđãlợidụngtầmảnhhưởngcủamìnhđểthăngchứcchomộtngườibạnngườiScotland,vàmộtsốngườicảmthấyDundaskhôngđủđịavịxãhộiđểđứngvàohàngngũNộicác.MốiliênkếtthânmậtgiữaDundasvàPittcàngthểhiệnrõnétkhiPittbổnhiệmDundaslàmBộtrưởngNộivụtháng6/1791.ĐấutranhđểDundasphụtráchchỉđạocuộcchiến tranhnăm1794,Pittnhấnmạnh:“Đó lànhờkhảnănggiải quyết công việc trôi chảy của Dundas, và tất cả mọi hành động củaDundasđềuhợpýtôi”.

Charles Jenkinson là “conngườicủacôngviệc” thứhai củaPitt,mộtngườimàđángraPittphảitránh,bởiJenkinsoncótiếnglàmộtcậnthầntinhquáicủaVuaAnh,ngườiđãphụcvụhầunhưtrongtấtcảcácbộkểtừnăm1762.Tuynhiên,vịThủtướngtrẻPittsớmnhậnthấymìnhcầnsựtinhthôngcủaJenkinsontrongvấnđềthươngmạivàtàichính.ĐượcbổnhiệmvàoỦyban Thươngmại năm 1784, Jenkinson đã gây được ảnh hưởng lớn và cónhữngđónggópquantrọngđốivớicácđềxuấtthươngmạiởIrelandcủaPittcũngnhưnhữngđàmphánthươngmạivớiPhápvàmộtsốnướckhác.Tháng7/1786,Jenkinsontựchomìnhlàngười“chiếmđượcphầnlớnniềmtincủaPitt,bởingàiPittmangtấtcảcácvấnđềcóthểtớiHộiđồngỦybanvàhọpmỗi tuầnhai lầndưới sự chủ trì của tôi”.Pitt đã bổnhiệm Jenkinson làmChủ tịch Ủy ban Thương mại năm 1786, phong cho ông là Huân tước

HawkesburyvàđịavịngồimátănbátvànglàĐạiphápquan,CôngtướcxứLancaster. Pitt đã giải thích vớimẹ: “Con nghĩ điều này có vẻ có gì đấykhôngbìnhthườngtrongthờiđiểmhiệnnayvàliênquantớiquanđiểmcủanhữngngườiđi trước,nhưnganh tađãđạtđược tướcvịđóchínhđángvàgiànhđượcnó trongquyềnkiểmsoátcủacon”.Tuynhiên,giữahọchỉcómốiquanhệcôngviệc,bởiHawkesbury−mộtkẻquanliêuđếnlạnhlùng,khôngbaogiờtrởthànhngườinằmtrongnhómthànhviênthânmậtcủaPitt.

MặcdùôngtakhôngcònhoạtđộngnhưmộtcốvấnvàmộtngườicungcấptintứcchoVuaAnh,Pittvẫnhếtsứccảnhgiác.Năm1789,Hawkesburyphànnàn:“NgàiPittvẫntiếptụcđắcthắngvàkhôngchiasẻvớiCôngtướcLeeds(Carmarthen)hoặctôihaybấtcứaicóquanhệvớitôi”.Mãiđếnnăm1791,PittmớiđểHawkesburyngồivàoghếNộicác,phongchoôngchứcBá tướcLiverpoolnăm1796,nhưngPittvẫnrất thận trọng,ôngbổnhiệmnhữngngười thânvớimình(Grenville, sauđó làRyder) làmPhóChủ tịchỦybanThươngmại.Dovậy,thếlựccủaLiverpoolgầnnhưchỉvềthươngmại,vànhữngngườinhiệttìnhtheochínhsáchđểmặctưnhânkinhdoanhnhưGrenvillecũng thấyLiverpoolnhưmộtcánh taykiềmchếThủ tướng.ÔngchịutráchnhiệmđốivớiviệcsoạnlạiDựluậtHànghảivàonăm1786,tăngcườngbảovệchocáctàuthuyềncủaAnh,trongkhiđó,trongsuốtcuộckhủnghoảng lương thực năm1800,Grenville phản đối ý kiến củaPitt vềkiểmsoát thị trường:“Sự thật làchúng tađãhình thànhnhữngquanđiểmkhácnhauvềcùngmộtvấnđề,tôikhôngtinnhiềuvàotínhđúngđắncủalýthuyết kinh tế chính trị củaAdamSmith như anh cho đến khiHuân tướcLiverpool quyến rũ được anh khỏi tay chúng tôi để vàomê cung của hệthốngcũ”.

Cuốinăm1783,Robinsonđãmô tảnhữngngười tùy tùngcủaPitt là“nhữngcậubé,nhữngnhàlýthuyếtvànhữngngườithànhkiến”.ĐiềunàychothấysựyếukémcủaPitttrênconđườngtiếntớiquyềnlực.Kinhnghiệmtrongcôngviệcchưanhiều,Pittlạithiếunhữngcốvấnriêngcókinhnghiệmđángtincậydẫndắtvàủnghộ.NgườianhhọTemplevàanhrểMahoncủaPittđãsớmbộclộsựkhôngkiênđịnhvàthấtthường,dovậy,ôngbuộcphảichuyểnhướngsangnhữngngườinhưDundasvà Jenkinsonđến từBộcủaNorthchotớikhinhữngthànhviênthâncậncủaPittcóđủkinhnghiệmvàchứngminhđượcnănglựclàmviệccủahọ.Ngườiđầutiênlàmđượcđiềuđó,đạtđượctầmảnhhưởngmàchỉDundasmớisánhđược,chínhlàanhtraicủaTemple,WilliamGrenville.MốiquanhệhọhàngđãgiúpGrenvillegianhậpđội ngũnhữngngười nắmquyềnnăm1784, nhưngông chỉ đượcbổnhiệmđến làmởBanKiểmsoátẤnĐộvàỦybanThươngmại.Pitt sớmnhận thấy giá trị của Grenville và giới thiệu ông với Rutland để làm Bộ

trưởng ở Ireland năm 1785, bởi “xét về tính cách và khuynh hướng thìGrenvillecónhữngđiểmtráingượcvớiemtraimình,sựnhạycảmvànhữngthóiquentrongcôngviệccủaôngtarấtphùhợpvớivịtríđó”.Tuynhiên,Pittnhanhchóngnhậnthấyôngcóthểdùngnhữngkhảnăngcủangườianhhọ,bổnhiệmGrenvillelàmChủtịchỦybanViệnBìnhdânphụtráchviệckiểmtratàichínhcôngđểchuẩnbịchoQuỹchìmvàlàmviệcbêncạnhôngđểchỉđạocáccuộcđàmphánthươngmạivớiPhápnhữngnăm1785-1786.

Vềsau,khicócôngviệckhókhăncầnphải thựchiện,Pitthoàn toàntrôngcậyvàoGrenville.PittđãcửGrenvilletớiHàLanvàPhápvớitưcáchlàđặcpháiviênriêngcủamìnhtrongsuốtcuộckhủnghoảngHàLannăm1787,bổnhiệmông làmphátngônviêncủaViệnBìnhdânkhingườigiữchứcvụnàybịchếttrongthờigianKhủnghoảngchếđộnhiếpchính,cửônglãnh đạo các nghị sĩ để chế ngự Thurlow năm 1790. Sự chuyên tâm củaGrenvillevớicôngviệc,sựthấuhiểutừngchitiếtvàtínhquyếtđoáncủaônglàtàisảnlớnđốivớiPitt,mặcdùngàiThủtướngcũngnhậnthấyđólàcondaohailưỡi.CũnggiốngnhưPitt,Grenvillesaymêđọccáctácphẩmkinhđiển,yêuphongcảnhmiềnquêvàthíchđọcthuyếtkinhtếhiệnđại(họcùngđọcAdamSmith và đượcDundas giới thiệu với nhiều người uy tín trongcộngđồngngườiHinđu).DundasvàGrenvilletrởthànhnhữngngườibạnvàđồngsựthâncậnnhấtcủaPitt.MặcdùcónhữngđiểmkhácnhauvềvấnđềcảitổNghịviệnvàvềHastings,GrenvillevẫncócùngáccảmsâusắcnhưPittđốivớiviệcbuônbánnôlệ.NỗikinhsợcủaBuckinghamvềchiphítáibầucửởcáctỉnhcủaPittvàmongmuốntrấnannhẹnhàngSydneycủaPittđã ngăn cản ông bổ nhiệm Grenville làm Bộ trưởng Nội vụ trước tháng6/1789.KhiGrenville chuyển sangBộNgoại giao năm1791,một vịThứtrưởngđãmôtảhaingườinhư“haingườibạn…đếnnỗimốiquanhệcủahọkhôngthểtáchrờiđược,giữahọđượcgắnkếtbởitìnhcảm”,cònnhàngoạigiaoAucklandghinhận“nhữnggìđượcviếtvềPittcũnglànhữnggìcóthểviếtvềGrenville”.

TiếptụcduytrìmốiquanhệliênminhbênngoàiNộicácmãiđếncuốinhữngnăm1780,DundasvàGrenville trên thực tế là“nhữngkẻđâmthuêchémmướn”choPitt.Pittđãmởrộngảnhhưởngcủamìnhsangcáclĩnhvựcquản lý ngoàiBộTài chính.Quyền bổ nhiệm ở Scotland vàẤnĐộ cũngđượcchuyểntừSydneysangDundas.ViệckiểmsoátcủaBộtrưởngNộivụcũngbịPittquamặtkhiôngtraođổithưtừtrựctiếpvớiQuanđạidiệnnhàvuaởquậnvàlàbạncủaPitt,ngàiRutland.SaukhiRutlandchếtnăm1787,Grenville lại tiếp tục trao đổi thư từ với người kế nhiệm Rutland, ngàiBuckingham.Năm1786,Ordenhận thấySydney“ítđượchỏiýkiếnvà ítđượccoitrọngtrongBộcủaôngta,vàtôicólýdođểtintưởngSydneyrất

cămphẫnvìsựquamặtnày”.

Trongnămđó,cảSydneyvàCarmarthenđềuchờxinthôiviệcdocáchđốixửlỗmãngcủaPitt,nhưngBộtrưởngđầutiêntrongNộicáctừchứclạilàHowe−saukhiPitt thiết lậpmốiquanhệhợp tác thânmậtvớiTrưởngban quản lý lực lượng Hải quân, Charles Middleton. Pitt ép Howe đểMiddleton thay vào vị trí củaHowe, khác với tiền lệ,Middleton được bổnhiệm làm đô đốc năm 1787.Howe giận sôi lên vì bịmấtmặt trong lựclượnghảiquânsuốtgầnmộtnămtrướckhirađivàotháng7/1788.Ngaysauđó,PittgiànhđượccơhộimởrộngquyềnkiểmsoátchínhquyềnbằngcáchtiếncửanhtraimìnhlàBátướcChathamvớiVuaAnh.Wilberforceđãnói:“Tôi cảm thấy sự sắp xếp này có thể gây ác cảm đối với một số người,nhưngtôirấthàilòngvìnhữngphảnđốiđókhôngđánggìsovớicáilợilàthiết lậpđượcmộtsựphốihợphoànhảovớimộtbộquantrọngvàloạibỏđượcsựhiệnhữucủalợiíchcánhân”.

PittmởrộnghơnnữatầmảnhhưởngcủamìnhtrongNộicác,khimộtnămsauđóGrenvillethaySydneyvàhainămsau,DundasđượcbổsungvàoNộicác.SựnắmgiữquyềnlựcnàyđãkhiếncácbộtrưởngnằmngoàivòngthânmậtcủaPittphẫnnộ.RichmondgiậndữkhiviệctraocấpbậcquýtộcvàquyềnlãnhđạoViệnQuýtộcchoGrenvilletháng7/1790lạikhôngthamkhảoýkiến củaông, đồng thời cảnhbáo: “NướcAnh sẽ không thỏamãnđứngnhìnngài(Pitt)đểhaingườianhcủamìnhlãnhđạolưỡngviệncũngnhưcáchngàiđiềuhànhđấtnước”.Thậtvôlýkhi“nhữngđồngsựcủangàitrongNộicáckhôngbaogiờbiếttrướcviệcgìchotớikhinóđãđượcthựchiệnxong,nhữngviệcmàtrướcđâynhữngngườicómốiquanhệchínhtrịcũngnhưbạnbèthườngchúýquantâmthôngbáotrướcvớitôi”.RichmondcònlênánPitt:“Khuynhhướngcủangàikhôngmanglạihiệuquảgì,ngàiquá thờơ trongviệcnuôidưỡng tìnhbạnvớinhữngngườicógắnbómậtthiết vớingài nhất, khiếnngàibộc lộnhữngphánxét củamình theoquanđiểmcủamộtphạmvihẹpnhữngngườimàngàicholàthânthiếtvớimình”.

Từđó,Richmondngày càngvắngmặt nhiềuhơn trong các cuộchọpNội các. Thurlow càu nhàu rằng mong muốn có được niềm tin giữa cácthànhviêncócùngcáchquảnlý“khôngchỉgâykhóchịuchonhiềucánhânmà còn tổn hại đến lợi ích chung của chính phủ”. Tương tự như vậy,Carmarthen(từnăm1789làCôngtướcLeeds)cảmthấytrongthờigianđó,Pittđãkhôngthậtsựtinông,bởiPittngàycàngcanthiệpsâuvàocôngviệccủaông.VàkhiPittrúttốihậuthưmàônggửichoNga,Leedsđãtừchứcvàotháng4/1791.

GIỮVỮNGĐƯỢCCHỨCTHỦTƯỚNG:PITTĐỐIMẶTVỚITHURLOW

Giữanhữngnăm1788-1791,PittđãrấtcốgắngđểgiànhđượcquyềnkiểmsoátNộicác,nhưngchừngnàoThurlowcònđươngchứcthìnhữngnỗlựccủaPittvẫnchưamang lạihiệuquả.ĐượcVuaAnhvànhững luậtsưgiỏinhấtlúcbấygiờ,đặcbiệtlàLloydKenyon(ChánhánTòathượngthẩm,năm1784)vàJohnScott (cốvấnpháp luậtcủachínhphủ,năm1788)hậuthuẫn,Pittđượcđánhgiálàngườihoànhảo.ThậtravấnđềkhókhănlớnđốivớiPitt làkhôngcóai thaythếThurlow,trừmộtluậtsưnổi tiếngcủapheđối lập là Loughborough.Ưu thế của Thurlow ởViệnQuý tộc, với quanđiểmphápluậtquantrọngvềcácdựluậtvàcáchiệpướcquốctế,cũngnhưnhucầucầnphêchuẩntrongcácvấnđềbổnhiệmđãđemlạichoThurlownhiềucơhộicảntrởPitt.Mãiđếnnăm1792,vấnđềlớnnhấtcủaPittởtrongnướckhôngphảilàviệcVuaAnhđangnỗlựcápdụngnhữngchínhsáchcủangàinhưlúcđầuPitt losợ,màlàThurlowvẫnđươngchứctrongBộ,VuaAnhđãhạnchếđượckhảnăngcủaPittđểthựchiệnnhữngchínhsáchcủangài.

Từ năm 1788, Thurlow và Pitt bắt đầu khẩu chiến.Mối bất hòa bắtnguồntừnhữngkhiêukhíchcóthểnhậnthấyởcảhaiphía.PitttứcgiậnbởiThurlowđã lãnhđạophechốngđối trongViệnQuý tộcchống lạiDự luậtCấmbuônbánnôlệcủaDolben.Thurlowlạigiậnsôi lênvìPittđãcóhaiquyếtđịnhbổnhiệmđơnphươngxâmphạm tớiquyềnhạncủamình.KhiKenyontrởthànhngườicầmđầuPhápviệnAnh,PittđãgiànhđượccơhộibổnhiệmbạnmìnhlàPepperArdenlàmChánhánTòathượngthẩm.Trướcđó,ThurlowđãkhôngbằnglòngvềviệcthăngchứcchoArdenvàbâygiờlạitrìhoãnsựbổnhiệmnày.Pittđãlườngtrướcđiềunày,ônghùnghổnóivớiArden:“Tôicóthểsẽbấtđồngvớiôngtavềvấnđềnàyvàvềtấtcảcácvấn đề khác nữa”. Pitt buộc phải thể hiện quan điểm củamình trongmộtcuộcphỏngvấnmà“mặcdùkhôngđượchoàntoànnhưý”nhưngítnhấtnócũngđãgỡbỏđượcnhữngràocản.Tuynhiên,cúđauthậtsựcủaThurlowtrong cuộc chạy đua này lại là Pitt đã tiến cử thành công Bộ trưởng Tàichính,GeorgeRose,vàovịtríThưkýViệnQuýtộc.Rosemuốnbổsungvàobộsưutậpcácchứcvịcủamìnhvàcũngmuốncóđượcquyềnthừakếhợpphápchocontrai.Thurlownghĩrằngvịtríđóphảilàmộtngườinăngđộng,vàmặcdùkhôngngăncảnđượcPittbổnhiệmchongườiphụtáRoseởBộTàichính,Thurlowvẫnkhôngthôngquaquyềnthừakếchoôngnày.

Kếtquảcủamốibấthòanàyđãsớmđược thểhiệnquacáchquản lýđộclậpcủaThurlowtrongsuốtthờikỳKhủnghoảngchếđộnhiếpchính.Vị

trí Chủ tịch Viện Quý tộc cho phép ông ta trực tiếp gặp gỡ với Thái tửWales,vàcó thể,ôngtacũnggâyảnhhưởngđángkểđằngsaunhữngđòihỏicủaTháitửđốivớichếđộnhiếpchínhđangnắmquyềnnhằmcủngcốvịtrí.PitthiểurằngThurlowđangbắttayvớipheđốilậpvàtheoWilberforce,ngaythờiđiểmmàThurlowphátbiểutrướcViệnQuýtộc,Pittcũngkhôngbiết là ông nên ủng hộ hay phản đối.Tuy nhiên, phe đối lập lại chọn lựangười của họ là Chủ tịch Viện Quý tộc và lời tuyên bố nổi tiếng củaThurlow:“TôimàquênVuaAnhthìThượngđếsẽquêntôi”đãbảovệđượccảdựluậtcủaPittvàcủngcốuytíncủaThurlowtrướccôngchúng.

Khi Vua Anh phục hồi sức khỏe, ngài thể hiện mong muốn Pitt vàThurlow cómộtmối quan hệ hòa hợp, nhưngmột cuộc xung độtmới lạibùngnổvàonăm1789khiPittsathảiFrancisHargrave,luậtsưcủaBộTàichínhvàcũnglàbạncủaThurlow,docuốnsáchmàôngnàyviếtkhôngthừanhậncácđiềukhoảntrongDựluậtNhiếpchính.Thurlowtrảđũabằngcáchnghi ngờ tính hợp lệ của khoản tiền trợ cấp mà Pitt dự định ban choAuckland.Lạimộtlầnnữa,VuaAnhphảiđứngrahòagiải.NgàicửKenyon,ngườimàcảPittvàThurlowđềutintưởng,giảiquyếtvấnđềliênquanđếntiền trợ cấp (Kenyon đã khẳng định ý kiến củaThurlow đúng).Xung độtgiữahaingườitạmthờiđượcgiảiquyết,mặcdùtheoCamden,nóchỉlàmộtsựngừngbắnkhôngthànhthật,chứchưaphảilàhòabìnhbởicảhaingườiđềunghingờlẫnnhau.ĐiềuđóđượcchứngminhkhiThurlowcảntrởviệcthôngquaDựluậtThuếthuốcládoPittđưaratrướcViệnQuýtộc.NhiềungườichorằngChủtịchViệnQuýtộcthườngxuyênmờicácvịthẩmphánđếndùngbữatốiđểthuyếtphụchọđứngvềphíamình,vàtháng10-11/1790,sựthùđịchgiữahaingườilạitiếptụckhiDundasthắngThurlowtrongvấnđềbổnhiệmởScotland.ThurlowdọasẽđìnhchỉtấtcảcácmốiquanhệhợptáctrongViệnQuýtộc.VuaAnhkêugọihaingườibớtcăngthẳng,DundasđếngặpThurlowđểxóatanbầukhôngkhíđónhưngôngnàyvẫncảnhbáochừngnàovấnđềcủaRosecònthìkhôngthểcósựthânmậtgiữaThurlowvàPitt.

ĐượctiếpthêmsứcmạnhnhờkếtquảcủacuộctổngtuyểncửvàthắnglợitrongchínhsáchngoạigiaovớiTâyBanNhanăm1790,Pittépcácvấnđềphảiđiđếnhồikết.GrenvilleđượccửđếnđảmnhiệmcươngvịlãnhđạoViệnQuýtộcđểđốiphóvớinhữngảnhhưởngchiphốicủaThurlow.CôngtướcGraftonmộtlầnnữađượcmờithamgiaNộicácđểcủngcốthêmlựclượngcủanhữngngườitheoĐảngWhig.Pittnghiêncứupháttriểncácmốiquanhệvớipheđốilập,bảovệquyềncủaViệnBìnhdânnhằmtiếptụcbôinhọ Hastings, làm dịu phát ngôn viên của họ là Burke. Tháng 3/1791,GrenvillethămdòýkiếnTom,anhtraicủaFox,vềkhảnăngnhữngngười

theoĐảngWhigthamgiachínhphủvớibavịtrítrongNộicác(nhữngvịtríđósẽlàLeeds,StaffordvàCamden).Ýđịnhnàygầnnhưlàchắcchắnbảotoànvịtrímạnhnhấtcóthể,từđóđiđếncuộcquyếtđấucuốicùngđểhòagiảivớiChủtịchViệnQuýtộcThurlow.Tuynhiên,ýđịnhtáobạonàybịthấtbạidopheđốilậpmộtmựcđòiPittphảitừbỏcươngvịlãnhđạoBộTàichính;hơn thếnữa, họphảnđốikịch liệt vấnđềVũkhíNgadoPitt khởixướngmàGraftoncũngthamgiavàlầnnày,pheđốilậptìmthấycơhộicóthểlậtđổBộ.

Dovậy,việccảitổnhânsựtrongNộicáchiệnthờibịhạnchếhơn.Pittcủng cố vị trí bằng cách đưa thêm hai cố vấn của mình là Dundas vàHawkesburyvàoNộicác(saunàyhọcũngtrởthànhnhữngngườithâncậnvớiThurlow).Lúcđó,ThurlowtinrằngPittcóýđịnhđẩymìnhranếutìmđượcngườikếnhiệmvàlạitiếptụcphànnànkhôngđượcthamkhảoýkiến,đồngthờicáobuộcPitttriệutậpcáccuộchọpNộicáctrongnhữngthờiđiểmmà Tòa đại pháp đang họp. Thurlow cũng chỉ mới biết Grenville đượcchuyểnsanglàmNgoạitrưởngthôngquathưphúcđápcủacácđặcpháiviênngoại giao đối với thông tư của chính phủ. Những nỗ lực hòa giải củaGrenvillegặpphảithấtbạithảmhạikhiThurlowpháthiệngiấykếthôncủaCôngtướcYorkvớiCôngchúanướcPhổđượccấpmàkhôngthamkhảoýkiến ông (tất cảmọi người đều nghĩVuaAnhđã thôngbáođiều này choThurlowbiết).ỞViệnQuýtộc,ThurlowcảntrởnhữngdựluậtdoPittđưaranhằmgiảmbớtnhữnghạnchếđốivớiCônggiáoAnhvàđểBanbồithẩm,chứkhôngphảicácquantòa,quyếtđịnhcácvấnđềmangtínhphỉbáng,lăngmạGrenvillevìđãđưara“nhữnglýdonguxuẩnnhấtđểtiếptụcnhữngdựluậtngớngẩnnhất”.Đếncuốinăm1791,GrenvilletừbỏhyvọngkiềmchếThurlowvàđểsựviệcdiễnratựnhiên.

Tuynhiên,Pittvàanhhọcủamìnhkhôngđứngởvị trícó thểchiếmđượcsựthiênvịthậtsựcủaVuaAnh.DựluậtVũkhíNgathấtbạikhiếnPittdodựkhiđưaranhữngvấnđềtếnhịvàGrenvillebịchỉtríchlàđãnhậnmộtđịavịngồimátănbátvàngởthờiđiểmđó(ThurlowcũngkhôngthừanhậntínhhợplệcủaviệcPittbanđịavịđóchoGrenvilleđểđảmbảocuộcsống).PittvẫnkhôngcósựthaythếthỏamãnchochứcChủtịchViệnQuýtộc.Dovậy,Pittrasứctranhthủsựủnghộcủamộtbộphậnnhữngngườithuộcpheđốilập,trongđócóLoughborough−mộtngườicóảnhhưởnglớn–khiôngbấtđồngvớiFoxvềcuộcCáchmạngPhápvànhữngyêucầuvềcảitổtrongnướcngàycànggia tăng.Pitt từchốiviệchủybỏbằngchứngvềcáccuộctiếpxúccủapheđối lậpvớiHoànghậuNgakhi cuộc thảo luậnvềkhủnghoảng ở Nga được nối lại vào tháng 4/1792. Ngày 1/5, Pitt ủy nhiệmAucklandmờiđồngsựcũlàLoughboroughcùngphốihợphànhđộngđểgiải

quyếtnhữngbấtổntrongnước.Thurlowđãđoántrướcđượcýđồnàyvàotháng5.CảntrởthànhcôngDựluậtBãibỏbuônbánnôlệmàPittđãtrìnhbày trongmộtbàidiễnvănấn tượng trướcViệnQuý tộc,Thurlow lại tấncôngcácđiềukhoản trongQuỹchìmcủaDự luậtNợquốcgiamàPitt rấttâm đắc và vận động đủ số người ủng hộ để bỏ phiếu bất tín nhiệmPitt.Nhưnglầnnày,Thurlowđãđiquáxa.ÔngtađãtấncôngtrựctiếpvàocáchgiảiquyếttrongBộcủaPitt.BâygiờPittđãcóđủlýlẽbuộcVuaAnhphảichấp nhận vấn đề và phớt lờ lời đề nghị khẩn thiết củaHoàng giamongmuốn Pitt và Thurlow hòa hợp. Pitt một mực khẳng định hoặc ông hoặcThurlowphảirađi.Bịdồnvàothếbí,VuaAnhrấttuyệtvọng,nhưngcuốicùngcũngphảinhượngbộ.Điềunàykhiến“ngàiphảiớn lạnh”, tuynhiên“chínhsựsắcsảocủaThurlowgiúpôngtanhậnthứcrằngdùtacóủnghộông ta mạnh mẽ đến đâu đi nữa thì ta cũng không thể cách chức Pitt”.ThurlowngạcnhiênvìVuaAnhđểmìnhrađidễdàngđếnthế,nhưngôngtavẫnnóithêm:“Cũngnhưbấtkỳngườinàokhác,Pittđãhànhđộngđốivớitôigiốngnhưnhữnggìmàđáng ra tôiphải làmđốivớiông tanếu tôi cóthể”.

Rutland,bạncủaPitt, từngcảnhbáochỉcóbađiềucóthểhạbệđượcPitt,đólà:cáichếtcủaVuaAnh,cuộcchiếntranhthấtbạihoặcmốibấthòavớiThurlow.Pittđãhànhđộngrấtnhanhđểngănngừahậuquảtaihạinày.ÔngxemxétnhữngngườiquantrọngtheophecủaThurlownhưKenyonvàScottđểbiệnminhchomụcđíchcuối cùngcủamình.ThurlowđượcVuaAnhlàmnguôi lòngbằngviệc traoquyền thừakế tướcvịquý tộcchocáccháunội.ÔngtahàohiệpkhuyênnhữngngườibạncủamìnhkiênđịnhgiữvữngvịtríchođếnkhichứcChủtịchViệnQuýtộccóứngcửviên.ĐiềunàyvẫnlàđiểmyếunhấtcủaPittvàlàđiểmmạnhnhấtcủaThurlow.DundashốithúcbạnmìnhlàScottvàđồngsựcũlàLoughboroughđoànkếthiệpđồng,đềnghịbốnvịtrítrongNộicác(ChủtịchViệnQuýtộc,BộtrưởngNộivụ,ChủtịchViệnCơmật,BộtrưởngKhôngbộcaocấp),haihoặcbaủyviênhộiđồngcơmậtvàquanđạidiệnnhàvuaởIreland,vàcuốicùngcũngcanthiệpvàoquyềnđốivớiẤnĐộ.

Tuynhiên,FoxvẫncóthểđưaramốinghingờcủapheđốilậprằngPittsẽkhôngbaogiờchấpnhậnông ta trongNội cácởvị trí nganghàngcầnthiếtđể thỏamãndanhdựvàniềmtựhàocủa lực lượngchốngđối.Thậmchí,ôngtacònđưaraphươngánthànhlậpmộtchínhquyềnmớithaythếmàởđóPittcóthểbịloạirakhỏihàngngũlãnhđạo.Trênthựctế,vìquálolắngđếnviệcđạtđượcmụcđíchcủamình,PittđãvượtquáxasựchophépcủaVuaAnh.KhiPittvàDundasgặpLoughboroughvàogiữatháng6/1792,PittphảithừanhậnđườnglốicủaôngkhôngtheolệnhcủaVuaAnh,mặcdùông

phảibảođảmđượccảVuaAnhvàHoànghậutánthành.Khibuộcphảichấpnhận cả Fox, Pitt thú nhận ông từng nghĩ sự chia rẽ trong phe đối lập sẽkhôngcònnữa.Ôngkhôngđưaramộtsựphảnđốinào,nhưngsợrằngviệcVuaAnhcótháiđộthùđịchvớiđườnglốichỉđạoủnghộPhápcủaFoxsẽngăncảnôngnhanhchóngđạtđượcvịtrítrongBộNgoạigiao.ĐángraPittphảihiểurằngvịtríđócònquáxavời.KhiPittvàFoxgặplạinhau,PitttựbàochữabằngcáchkhẳngđịnhsựthùđịchtronghàngghếcácbộtrưởngđãngăncảnFoxcómặtkhiđó.Điềunàyđãchấmdứthiệuquảcáccuộcthảoluận,mặc dù vào tháng 7, Pitt lại cố gắng nối lại chúng vớimột đề nghịphongtặnghuyhiệucấptướcGa-tơcholãnhđạocủapheđốilập,CôngtướcPortland.

Tuynhiên,pheđốilậplạitinhquáihơnPitttưởng.HọtrựctiếpđềđạtvớiVuaAnhthôngquacựuNgoại trưởng,CôngtướcLeeds,ngườicó thểlãnh đạo chính phủ liênminh trên cơ sở bình đẳng giữa Pitt (người sẽ từchứcởBộTàichínhđểchuyểnsangBộNgoạigiao)vàchínhhọ.VuaAnhvôcùngsửngsốtkhibiếtnhữnggìđangxảyrasaulưngngài,vàPitt(vừađượcVuaAnhgiaochochứcQuảnlýCụmcảngCinque)thậtsựbốirốivàbuộcphảitừchốirằngbấtkỳ“mộtsựsắpxếpmớinào,hoặclàthayđổihoặclàliênminh,cũngđềunằmtrongdựđịnh”.Trongtháng10,VuaAnhtrúthếtgiận dữ vào Dundas bằng cách từ chối bổ nhiệm ông làm Thống đốcCharterhousevớilýdolàkhôngđủđịavịxãhội,nhưngvaitròcủaDundastrongviệchốithúccáccuộcđàmphánthìaicũngbiết.HoànggiatừchốidứtkhoátđãkhiếnPittphảichấpnhậnthấtbạivàthúnhậnvớingườiđồngsựrằng“thậtbấtkhảkháng,hoặcanhhoặc tôiởvàohoàncảnhcủachúngtađềucảmthấybấtbình”.DundasđãhạthấpmìnhkhiviếtmộtbứcthưthuyếtphụcVuaAnhdịulại.Tìnhtrạngbấtổnnàychỉđượcgiảiquyếtkhixảyracuộckhủnghoảng trongnướcvàngoàinướcvào tháng11,mà saunày làcuộcCáchmạngPháp, khiếnVuaAnh rất cần đến sự hỗ trợ củaPitt.NócũngkhiếnLoughboroughcólýdorờibỏpheđốilậpvàtrởthànhChủtịchViệnQuý tộcmàVuaAnhmiễncưỡngphảichấpnhậnvào tháng1/1793.Chỉ sau đó, Pittmới có thể đảm bảo chắc chắn thắng lợi củamình trướcThurlow.

LIÊNMINHVÀCHÍNHSÁCHNGĂNCHẶNCỦAĐẢNGWHIGDOPORTLANDLÃNHĐẠO

Những vấn đề trongNội các của Thủ tướng vẫn còn nan giải. Cuộcchiếntranhbùngnổvàotháng2/1793đãbộclộnhiềuyếukémcủaNộicác.PittđãđưangàiAmherst,mộtcựuchiếnbinh,vàoNộicácvớivịtríTổngtư

lệnhquânđội,chứcvụmàAmherstđãgiữtrongsuốtcuộcChiếntranhHoaKỳ.Tuynhiên, kinh nghiệmvà tầmnhìn củaAmherst cũngmất dần theotuổitác,điềunàyđượcchứngminhtrongcáchquảnlýcủaông.DundasvẫnchỉđạoquânsựchocuộcchiếnvớisựtưvấncủaPitt,nhưngRichmondvềcơ bản không nhất trí với chiến lược của hai người. Richmond dưới thờiOrdnancevàChathamởBộHảiquân từngbịnhiềungườichỉ tríchvì thấtbại trongđợt tấn côngDunkirkvào tháng9, và sauđókhiRichmondgâykhókhănchoviệcchuẩnbịchocuộcviễnchinhmiềnTâyẤnĐộ,Pittnhậnthấycầnphảiđưaôngtavàohàngngũcủamìnhvớilờicảnhbáosắtđárằng“khimàlòngchânthànhvànhữngbáocáolàquácầnthiết trongmốigiaohữugiữacácbộtrongchínhphủ,thìcácbanngànhphụcvụcủaVuaAnh,trongđócócảBanQuânnhu,sẽkhôngcòntiếptụckiếmlợinhưhiệnnay”.PittgiờđãcóưuthếtrongBộvàrấtítkhiphảichịusứcépcủacácbộkhácvềnhữngvấnđềtrongchínhphủ.

Tuy nhiên, về cơ bản, Nội các của Pitt thật sự cần phải bổ sung.StaffordvàCamdenđãcótuổi,vàđếntháng4/1794,Camdenmất.VòngnộibộcủaPitt(gồmnhữngvịtrícóquyềnlựccaotrongNộicác)thiếuđịavịxãhộiđểtựduytrìBộ.Richmondđặtvấnđềliệuđấtnướccóthểduytrìmộtchínhphủgồm toànnhững thếhệ trẻ tuổinhưvậyđượcbao lâu,ôngchorằngmộtngườicó“địavịxãhộicaosang,giàucóvànhâncáchhơn”sẽlãnhđạo Nghị viện. Trong khi đó, năm 1792, Chesterfield, một người ủng hộchínhphủ,losợ“chúngtasẽkhôngthểtiếptụclãnhđạotốtnếukhôngcóthêmmột vài hecta đất bổ sung”. Chỉ cóRichmond, người thường xuyênvắngmặttrongNộicácvàStaffordđãcaotuổilàcónhiềuđất.Carmarthencũngcónhiềuđất,nhưngđãtừchứcnăm1791.CamdenvàChathamthìcómộtdiệntíchđấtrấtnhỏ,Hawkesburythậmchícòncóíthơn.Pitt,GrenvillevàDundasvẫn lànhững thànhviên trẻ tuổi sovới thếhệ trước.Pitt dànhdụmđủtiềnmuamộtngôibiệtthựởvùngnôngthônKentnăm1785,nhưngôngcònrấtnhiềukhókhănvềtàichínhvàphầnnàogiảmđượcgánhnặngkhiôngchấpnhậnlàmQuảnlýCụmcảngCinque.ViệcGrenvillebằngmọigiábảovệcácphươngthứcduytrìđịavịquýtộcmớicủamìnhvàcốcướicongáicủaCamelfordlàmvợđãkhiếnôngcảmthấyngượngvớiPittvìcốtìmmộtđịavịngồimátănbátvàngmãichotớikhiôngtanhậnđượcmộtvịtríbéobởlàkiểmtoánviêncủaBộTàichínhnăm1794.VuaAnhcũngnghingờ về địa vị xã hội của Dundas khi ông này còn là Thống đốc củaCharterhouse.Dânchúnghyvọngchínhphủsẽgồmnhữngnhânvậtmàhọđặttrọnniềmtin.

NhữngmốilongạinàycũngnhưmongmuốnthànhlậpmộtchínhphủđoànkếtyêunướcđểtiếptụccuộcchiếnđãkhiếnPittnỗlựckêugọisựhợp

táccủacáccánhânthuộcpheđốilậpnăm1793vànăm1794táithiếtlậpcáccuộcđàmphánđểthànhlậpmộtliênminhvớicánhbảothủthuộcpheđốilậpcủaPortland,cánhnàyhiệncắtđứtquanhệhoàntoànvớiFox.Thờigiannày,PittkhôngsửdụngnhữngngườitrunggianmàđàmphántrựctiếpvớiPortland.Cuộcgặpgỡgiữahaingườiđànôngcùngcóbảntínhdèdặtnàyvàotháng5/1794đượccoinhưmộtthànhcông.HọđãtìmđượcquanđiểmchunglàcầnphảixóabỏtưtưởngGia-cô-banh(thờiCáchmạngPháp1789).Dovậy,đểcóđượcđiểmchungnày,Pittphảiđềnghị3vịtrítrongNộicác,vị tríquanđạidiệnnhàvuaở Irelandvàhứasẽ lấpđầy5chỗcònkhuyếttrongNội cácngay lập tức, chuyểnvị trí quanđại diệnnhàvuaở Irelandngaykhicóthể.PittcũngphảihysinhướcmuốncủabảnthânlàbổnhiệmHawkesburylàmChủtịchViệnCơmậtvàvềcơbảnchấpnhậnýmuốncủaphePortland− coiviệckhôiphục chếđộquânchủPháp làmụcđích củacuộcchiến.Tuynhiên,Pittvẫnbảođảmông,DundasvàGrenvilleduy trìviệckiểmsoáthầuhếtcácvịtríhoạtđộngcơbảncủanhànước,đặcbiệtlàviệc quản lý cuộc chiến.Ông đã đề nghị chứcBộ trưởngNgoại giao choPortlandđểchiatráchnhiệmlãnhđạoBộNộivụchoBộtrưởngNộivụphụtráchcácvấnđềtrongnướcvàIreland(mụcđíchcuốicùnglàlàmhàilòngPortlandvànhữngngườitheopheôngta)vàBộtrưởngNgoạigiaophụtráchchiếntranh(Dundas).BanđầuDundastừchốinhậnvịtrímàôngcholàthừavìPittvớitưcáchlàBộtrưởngTàichínhcũnglàBộtrưởngChiếntranh.PittđãrasứcthuyếtphụcDundaschấpnhận,cuốicùngVuaAnhphảiyêucầuDundaschấpnhậnvịtrínàyvàđíchthânngàigửithưtớiWimbledon,mặcdùđiềunàytráivớinhữngmongmuốncủangài.CuốicùngDundasđãđồngý.

Ngày11/7/1794,cácvịtríđãđượcsắpxếp.PortlandlàmBộtrưởngNộivụ;BátướcFitzwilliamlàmChủtịchViệnCơmật,hứahẹnsẽlàquanđạidiệnnhàvuaởIreland;BátướcSpencerlàmBộtrưởngKhôngbộcaocấp;WilliamWindham làmBộ trưởngChiến tranh;Bá tướcMansfield làmBộtrưởngKhôngbộ,cùngrấtnhiềutướcvịcaochonhữngngườitheohọ.Cuốicùng,PittcũngthiếtlậpđượcmộtBộ“mangcụcdiệncủaĐảngWhig”nhưônghằngmongmuốn.NhữngngườiủnghộPittđềumuốnbiếtliệuôngcóbanphátquánhiềuđịavịkhiôngcònnắmquyềnvàhọcóquyềnhyvọngmộtđịavịchomìnhhaykhông.Hiệncósáuthànhviêncủapheđốilậptrướcđâycómặt trongNộicácmới,baogồmcảLoughborough.KhiAddingtonhỏiliệuPittcósợbịngườikhácthắngphiếutrongchínhNộicáccủamìnhkhông,Pittđáp lại rằng“ôngkhôngbaogiờphảinghĩđếnđiềuđó,vìôngđặtnhiềuniềmtinvàonhữngđồngsựmớicũngnhưtintưởngbảnthân”.

SựlạcquancủaPittđãsớmđượckiểmchứng.NhữngngườitheoĐảng

WhigcủaPortlandđãlấychínhphủIrelandlàđiềukiệncầnthiếtchosựliênminhgiữahọvớiPitt.HọlậpkếhoạchvềnhữngthayđổichủyếutronggiớiquanchứcnhằmlàmsuyyếutầmảnhhưởngcủapheđảngđangđiềuhànhIrelandtheoýPitt.QuanđạidiệnnhàvuaởIrelandtheođềxuấtcủahọ,ôngFitzwilliam, thườngnghi ngờPitt là người có cách cưxửhaimặt.Ông takhôngthểkiênnhẫnthêmnữakhiđếncuốinămđó(1794)đãkínđáotheodõiPitt vàpháthiệnvị trí quanđại diệnnhàvuaở Ireland củaôngđã cóWestmorlandthaythế.Đếntháng10,nhữngđồngminhmớicủaPittbấtngờđưaramộttốihậuthưđedọasẽtừchứctậpthểnếuFitzwilliamkhôngđượcbổnhiệmngaylậptức.

Dundashối thúcPittkhôngnênchùnbước,hãyquan tâmđếncác sựkiệnhồitháng7và“cốgắngmềmmỏngkhingàilolắngvềmộtvấnđềnàođó”,nhưngPittnhận thấynhất thiếtphảiđưara thách thức.Trongkhisẵnsànglấpđầycácvị tríbằngngườicủamình,ôngkhăngkhăngFitzwilliamkhôngthểđượcbổnhiệmtrướckhitìmđượcmộtngườikhácthíchhợpthaythếWestmorland,rằngcôngviệcởIrelandvẫnphảichịusựphêchuẩncủatoànNộicác,khôngnêncómộthệthốngmớiởIrelandvàkhôngcósựđạibạicủanhữngngườiủnghộôngởđó.Thựctế,chẳngcóbênnàomuốnbấthòaxảyra,dovậy,mộtsự thỏahiệpđãđượcsắpxếp trongcáccuộcđàmphángiữaPittvàFitzwilliamngày11/11,điểnhìnhnhấtlàcuộcgặpngày15giữaPittvàGrenvillevớiFitzwilliam,Portland,SpencervàWindham.MộtvịtríởtòaánđượcsắpxếpchoWestmorland,tạođiềukiệnđểFitzwilliamnhậmchứcQuanđạiđiệnnhàvua.Đáp lại,Fitzwilliam từbỏýđịnhcáchchứcĐạiphápquancủaIrelandnhưmọingườiđồnđạivàđồngýrằngbấtkỳsựthayđổinhânsựnàođềuphảiđượcthựchiệntừngbướcmột.HọcũngnhấttríkhôngápdụngthêmbấtkỳbiệnphápnàogiảiphóngCônggiáomàchínhphủđềxuất.

TinhthầnhợptácnàykhiếnPittcónguycơphảihysinhthêmbavịbộtrưởngcủamìnhđểquảnlýcuộcchiếntốthơn.NhữngđồngminhmớicủaôngngấmngầmthểhiệnsựbấtbìnhvớicáchquảnlýcủaChathamởBộHảiquânvàsựvắngmặtcủaRichmondởNộicác,bởinhữngngườinàythườngđượcPittcoilàcùngôngchiasẻtráchnhiệm.Tháng12,chínhPittđãcứngrắnhơnkhiyêucầuanhtraimìnhtraođổivịtrívớiBộtrưởngKhôngbộcaocấp−BátướcSpencervàđềnghịVuaAnhthuyếtphụcChathamchấpnhận.PittlảngtránhđềnghịcủaRichmondrằngđểChathamtiếptụcvịtríđó.Khichuyên gia quân sự Cornwallis được thuyết phục thay thế, ông đề nghịChatham từ chức vào cuối tháng 1/1795. Cùng thời điểm đó, Amherst bịbuộc phải từ chức, nhường vị trí Tổng tư lệnh choYork,một người bênngoàiNộicác.

Tuy nhiên, ngay cả khi Pitt đã hoàn tất việc cải tổ nhân sự thì cuộckhủnghoảngvẫnnổraởIreland.Fitzwilliamnhanhchóngnhậnthứcđượctínhnghiêm trọngcủa tìnhhình Ireland.Đượccácđồngminhởđó thuyếtphụcrằngsẽkhôngthểthựchiệnđượcđiềugìnếukhôngcónhữngthayđổilớn,ôngđãđộtngộtcáchchứcnămquanchứclãnhđạo,gồmcảmột lãnhđạo ngành hải quan có ảnh hưởng lớn là Beresford. Fitzwilliam cũng bổnhiệmmộtđồngminhcủamìnhtrựctiếplàmtrợlýtưphápthứnhấtcủaBộtrưởngTưpháp,bấtchấpthỏathuậncủangày15/11(làphảithayđổinhânsựtừngbướcmột).

BậnbịuvớicácvấnđềthayđổiNộicác,PittphảnứngrấtchậmtrướcsựsụpđổbấtngờcủaHàLankhichịuđòntấncôngcủaPhápvàchậmmởcácphiênhọpNghịviệnmới.ChínhGrenvillelàngườiphảnứngtrướcvàongày28/1bằngviệcnhắcnhởFitzwilliamnhớlạinhữnglờihứatrướcđâycủaôngta.Grenvillecũngthểhiệnmốiquan tâmvớiPortland.Ngàyhômsau,VuaAnhđãbàytỏvớiPittvềmốiquantâmcủangàitrướcviệcthayđổihệthốngvàmốiquantâmnàynhanhchóngchuyểnsanglosợkhiquanđạidiệnnhàvuađềnghịchophépthôngquaDựluậtGiảiphóngCônggiáotưnhân trướcNghị viện Ireland. Bản ghi nhớ chung khá dài củaHoàng giatuyênbốsựgiảiphóngCônggiáolà:

...nằmngoàisựquyếtđịnhcủabấtkỳbộtrưởngNộicácnào.Khôngvịbộtrưởngnàođưaraýkiếnủnghộbiệnphápđó.Nócóthểsẽrấtnguyhiểm,cũngkhông thểcó sựphốihợp trướcvớicácnhà lãnhđạocủamọi tầng lớp, không ai có thểkhuyếnkhíchquanđại diệnnhàvuaởIrelandlàmđiềunày.

VuaAnhchấpnhậnviệcthayđổichínhquyềnmớiởIrelandcònhơnnhìnthấynósụpđổ.CâutrảlờicủaPittchothấynhữngcôngviệctrướcmắtkhiếnônglơ làvớinhữnggìđangxảyraởIreland,ôngnàinỉđểđượcđệtrìnhvớiVuaAnhvề“nhữnggìcóthểnảyratrongđầuôngvềvấnđềnàycòn thấuđáohơnnhữnggìôngcó thểnói rađược lúcnày”.Mãi tớingày9/2,PittmớinóivớiFitzwilliamrằngnhữngthayđổivềnhânsựcủaôngtalàkhôngthểchấpnhậnđược,bởinóđãvượtquáxanhữngthỏathuậnbanđầu.Fitzwilliamphảnứnglạibằngmộtbứcthưkhẳngđịnhkhôngthểlàmkhác được. Ông ta yêu cầu được nói riêng với Pitt về ý định sa thảiBeresford,đồngthờiđềnghịPittchấpnhậnrằngchínhphủcóthểbuộcphảichấp nhận Dự luật Giải phóng Công giáo do yêu cầu của đông đảo dânchúng.Fitzwilliamcũngtuyênbốlàkhôngthểngừngnhữnggìmàtheoông

talàđangtiếntriểntốtđẹp.

Maythay,Pittđã thoátkhỏicuộckhủnghoảngvớiVuaAnhhaymốibấthòavớicácđồngminhmớinhờnhữnghànhđộngcủaPortland,vịlãnhđạocủacácđồngminhmớinày.PortlandnhậnthấyFitzwilliamđãđiquáxavàquánhanh.Ngày21/2, trướcNộicác,ôngđềnghị thảihồiFitzwilliam.Thậtbấtngờ,cuộckhủnghoảnglạigắnkếtnhữngđồngminhmớivàoBộ.Thayvìhànhđộngnhưmộtnhómủnghộchođồngsựcủamình(Pitt)nhưhồitháng10thìtrongNộicác,nhữngngườinàylạiủnghộPortlandchốnglạiFitzwilliam.Fitzwilliamphảnứnggiậndữ,chorằnghọphảnbộivàcoiPittlàkẻmánhkhóe,lôikéomọingườivềphemình.Pittcốgắnglàmvơibớt sự đau lòng của Portland do mối bất hòa này bằng việc cho phépFitzwilliam tiếp tục giữmột ghế trongNội các, nhưng ông ta đã từ chối.FitzwilliamlàngườicămthùPittnhấtvàcũnglàngườinhiệttâmnhấtủnghộ các thành viên của phe đối lập trước đây tiếp tục hợp nhất thànhmộtđảng,dovậy,sựrútluicủaôngtakhỏiNộicáclạilàđiềukiệnthuậnlợiđểpháttriểnmốiquanhệthânmậttrongliênminhmới.

Những tình tiết xung quanh sự kiện Fitzwilliam đã thể hiện cả điểmmạnh và điểm yếu trong phương thức lãnh đạo của Pitt. Những gì màFitzwilliamtinlàôngtađãtuânthủtheothỏathuậnhồitháng11chothấymốinguyhiểmcủaphươngpháptiếnhànhcôngviệccủaPitt.Fitzwilliamđãghichépsơbộcuộcgặpngày15/11,sauđóôngtachoPittxem,Grenvillecũngkhẩntrươnglàmthànhmộtbảnghichéptómtắtdễhiểuphụcvụcácđồng sự vào tháng 3 năm sau, nhưng Pitt lại thiếu các văn bản đó.Fitzwilliamtinrằngôngđượcphépthẳngtiến(khôngcầnphảixinýkiến),trongkhiđónhữngngườiởLondoncảmthấycầnphảicósự thamkhảoýkiến.PittcóthểnhậnralàhọkhôngđềcậpđếnBereford.NhữnglờilẽmàPittkhẳngđịnhvềgiảiphóngCônggiáocóvẻnhưđúng,mặcdùchắnchắcôngđãsuynghĩrấtnhiều,bởiôngđồngývớiPortlandlàhoãnxemxétvấnđềnàyđếnkhikết thúcchiếntranh.Pittcòncóđiềuđánglưutâmkháclàôngkhôngthểđoánbiếtđượccuộckhủnghoảngsẽxảyra,cảtrongtháng10haytháng1nămsau,nhưngôngđãcóGrenville−mộtngườiủnghộtrungthành–làmthayviệcđó.Hơnnữa,PittcũngrấtmaymắnbởicácsựkiệnxảyralạiquáthuậnlợichoôngvànhữngliênminhmớicủaôngđãtựtáchkhỏiFitzwilliam.

Giữanhữngnăm1788-1795,thànhphầnNộicácđãthayđổihoàntoàn.Thurlow bịmất chức năm1792, Pitt có được ưu thế vượt trội nhưng vẫnchưacócơsởlâubền.Đểđảmbảoưuthếvữngchắc,Pittsẵnlòngmấtđiưuthế độc quyền bằngviệc liênminh với nhữngngười theoĐảngWhig của

Portland.Đây là việc làm liều lĩnh “được ăn cả ngã về không”, tuy nhiênnguycơđóđã lắngxuốngbởi tínhhấp tấpcủaFitzwilliamđãphávỡmốiđoànkếtcủahọ.Sauđó,chỉcómộtlầnhọliênkếtvớinhauvàotháng7nămsauđểthuyếtphụcPittchuẩnbịmộtviệctiếptheocóquymôlớnđốivớisựđổbộthànhcôngcủanhữngngườitheochếđộquânchủPhápởQuiberon,Pháp.NhữngđồngminhmớicủaPittkhôngthểhànhđộngnhưmộtnhómhợpnhấtgâyáp lực trongNộicác.ChiếndịchQuiberon thấtbại thảmhạikhiếnWindhamkiênđịnhlậptrườngcủanhữngngườitheochếđộquânchủnồngnhiệtmàhọđãgâyáp lựcvớiPitt trong suốtcáccuộcđàmphánđểthànhlậpliênminhnăm1794.

Thủ tướngPitt cókhảnăng thuyếtphụcnhữngngườikhácvề sựcầnthiếtphảiđàmphánvớiCộnghòaPháp.Thậmchíôngcòncókhảnăngphụchồi chínhphủ Irelandkhi không aimuốnkếnghiệpFitzwilliamvà làm lễnhậmchức chongười bạn cũ làPratt, bâygiờ làBá tướcCamden II.KhiMansfieldchếtnăm1796,Pittđã tranh thủcơhộiđểhòagiảivớianh traimình,thăngchứcônglàmViệntrưởngViệnCơmật.PittđãđểtrốngchứcBộtrưởngKhôngbộcaocấpmàChathamgiữtrướcđâychonhữngdựđịnhtươnglai,vàcuốicùng,ôngbổnhiệmWestmorlandvàovịtríđónăm1798.NgườicuốicùngđượcbổsungvàoNộicáclàCamden,trongkhiCornwallisthaythếCamdenlàmQuanđạidiệnnhàvuaởIrelandtháng6/1798.Tạithờiđiểmđó,cácthànhviêncủapheđốilậptrướcđâybịrútlạicònbốnngười(gồmcảLoughborough)trongNộicác12thànhviên.

ĐỈNHĐIỂMCỦACHẾĐỘTHỦTƯỚNGPITTKết quả sắp xếp nhân sự này đã giúp Pitt, người được Grenville và

Dundasủnghộ,kiểmsoátNộicácvàquảnlýchínhsáchchiếntranhvữngchắchơn.Tronghoàncảnhnày,sựthânmậttừnglàmrốitungsựviệcxungquanhcâuchuyệncủaFitzwilliamnaylạicólợihơnđốivớiPitt.BanlãnhđạocóbangườitrongnộibộđãnhómhọptrướckhihọpNộicácnhằmđưaramộtquanđiểmchung,bởitheonhưGrenvilletuyênbố:“TrướckhichúngtahọpđầyđủNộicác,thìtốthơnhếtlàbộbanênbànbạcthốngnhấtmọivấnđề”.Nhờgiảiquyết trướcnhữngthắcmắcvàhànhđộngnhưmộtmặttrậnthốngnhất,họcókhảnăngkhaithácnhữngđiểmchặtchẽtrongthủtụccủaNộicác.Năm1799,WindhamthanphiềnvôíchrằngcáccuộchọpNộicácđược triệu tậpmàkhông thôngbáo trướcvềcácvấnđềcầnbàn thảo,khôngcónhữngghichépchínhthứcmàcácbộtrưởngcóthểthamkhảovàcóquánhiềuvấnđềđượcthảoluậnnằmngoàichínhsáchchung,dovậyôngkhôngbiếtkhinàocầnphảiđưaraýkiếnphảnđối.Nhữngquyếtđịnhthật

sựđềudoPittvàngườicủaông(khôngnằmtrongNộicác)đưara.Khicácbộ trưởng khác kích động những đồng sự của họ nghi ngờ về kết quảChathamthựcthichínhsáchchiếnlượctháng3/1800,mộtcuộchọpbộbakhácđược tổchứcvào11giờngàyhômsau− trướckhiNộicáchọpvàobuổi trưa−nhưngkhôngcósự thayđổinàochođếnkhiDundas thayđổihướnggiảiquyết10ngàysauđóvìmộtsốnguyênnhânkhác.ChỉkhibấtđồngxảyratrongnhómbộbanàythìnhữngngườicònlạitrongNộicácmớicómộtvaitròđángkểtrongviệcgiảiquyếtchínhsách.

NhữngvấnđềlớntrongNộicácdiễnrathườngxuấtpháttừbấtđồnggiữabanlãnhđạobộba,đặcbiệtkhiPittbấtđồngvớingườianhhọcứngđầuvềvấnđềchínhsáchngoạigiao.Tháng2/1795,GrenvillekhôngđồngývớiviệcPittmongmuốnkýkếthiệpước trợcấpmớivớinướcPhổnhằmgiành lạiHàLan, vì nó sẽ gây nguy hiểm cho những nỗ lực tạo raĐồngminhbanướcAnh,ÁovàNga.Khicuộchọpbộbakhôngđiđếnthốngnhất,PittđãđưađềnghịcủamìnhratrướcNộicác.GrenvillexintừchứcngaytạithờiđiểmmàPittđangtheođuổimongướccủamình.“Nhữnggìtôicóthểnóicôngbằng làvớiýkiếnmàcậuđãquyếtđịnhvềvấnđềnày, tôinghĩrằngnóđángphảithế”.Pittthật“khổsở”vìđiềunày,ngày1/3,tạiNộicác,ôngđãdànhhànggiờ thuyếtphụcGrenville thayđổiýkiếnvàkiên trìđềnghịGrenvilletránh“nổidanh”ởthờiđiểmnhạycảmnày,cốgắngtrìhoãnkhuynh hướng chính trịmới củamình tới gần cuối phiên họpNghị viện.Cũngtrongthờigiannày,PittlạiđượcHoànggiaủnghộ.ÔnglợidụngmốiquantâmcủaVuaAnhvềvấnđềHanoverđểcủngcốsốphiếuủnghộtrongNộicác.Ngàymồng8,PittđãđượcHoànggiaphêchuẩnthờiđiểmmàôngsẽđưaratrướcNộicác.Tuynhiên,nhữngnguồntinkhôngchắcchắntừlụcđịachâuÂuđãtrìhoãnquyếtđịnhthêmmộtthángnữa.Sauđó,đượcVuaAnhnhiệttìnhhốithúc,ngoạitrừGrenville,toànbộNộicácđãchấpnhậnđềnghịcủaPitt.Grenvillephảnđối tớicùng,nhữngýkiếnphảnđốicủaôngđược ghi trong biên bản họp Nội các. Tất nhiên, cách thức không bìnhthườngnày(rõràngđâylàlầnđầutiênýkiếnphảnđốiđượcghitrongbiênbản)đượcPittnghĩrađểtránhviệctừchứccủaGrenville,bởiđiềunàysẽkhôngđượcđềcậpthêmnữa,nhưngsẽđượcđưarabấtkỳlúcnàonếungườiPhổdànhòatrướckhicónhữngchỉthịdoDundaský.

Mùaxuânnăm1797,bấtđồngthứhaigiữahaingườianhemhọnàylạicàngnghiêmtrọnghơn,khiếnmốiquanhệbạnbècủahọgầnnhưtanvỡ.Nhận thấy cần thiết phải tiến tới hòa bình, Pitt giải quyết bằng cách đàmphántrựctiếpvớiPháp,trongkhiđóGrenvillelạichorằnghòabìnhkiểuđósẽkhiếnquốc thểbịnhụcvàphảinhượng lạiđấtđai,Anhquốcsẽmấtantoànvàdanhdự.Trongbatuầncủatháng5,GrenvilleluôncốngăncảnPitt

đưaquanđiểmbấtđồnggiữahaingười ra trướcNộicácđể tìmkiếmmộtnghịquyết,nhưngtrongsuốthaicuộchọpđầybãotốngày31/5vàngày1/6,cácđồngsựđãủnghộPittvềviệctiếntớithươnglượngvớiPháp.PhíaPhápđáplạilàmuốnđượcđàmphánmàkhôngcósựthamgiacủacácđồngminhcủaAnh.Điều này đã khiếnGrenville yêu cầu là phải cómột sự đáp trả“kiêucăng”hơn.Ngày14/6,Nộicácchứngkiến“những tranhchấpquyếtliệt”, sau đó Pitt đã hành động nhân lúcNgoại trưởng vắngmặt và thamkhảoýkiếnThứtrưởngCanningvềviệcsửađổibảndựthảocủaGrenville.Sánghômsau,Nộicáctiếptụchọpvàcòn“quyếtliệthơn”.MọiviệckhócóthểnghiêngvềphíaPitt(vìtấtcảnhữngngườitheoĐảngWhigcủaPortlandủng hộGrenville) nếu Liverpool cuối cùng không quay sang ủng hộ Pitt,giúpPittđạtđượctỷlệphiếuủnghộlà6-4.Trướckhicuộcthảoluậntiếptụcvàobuổitối,Pittđãnghĩraphươngánlựachọn.HoặcGrenvillephảitánthànhvớinhữnggìtrướcđóôngtađãphảnđốihoặclàgâynguyhạichoBộbằngviệctừchứcngayởthờiđiểmnguyhiểm.Grenvilleđãđoánbiếtđượccuộcthảoluậnsẽđitheohướngnào,nhưngkhácvớingườicócùngtưtưởngphảnđốinhưông làWindham,ôngkhôngvắngmặtmàbằngmọigiáđấutranhtrongcuộchọpNộicáckéodàiđếnnửađêm.Canningghinhận:“Thậtkịchliệt!Grenvillegầnnhưlàđìnhcông”.NhưngPittvẫnrấtcứngrắnvàlạimộtbiênbảncuộchọpNộicácnữađượcgửitớiVuaAnhghilạiýkiếnphảnđốicủaGrenville.Mộtlầnnữa,PittphảidựavàosựphêchuẩncủaVuaAnhđểđảmbảogiànhđượcchiếnthắng,vànhờbứcthưgiãibàyrấtthôngminh,ôngđãđượcVuaAnhđồngý.Khinhậnđượccâu trả lời tiếp theo từphíaPháp,cáchphúcđápdoGrenvilleđềnghịkhôngbịPittphảnđốitrướcNộicácvàongày24. “Thật kịch liệt!” –Canning lạimột lầnnữakhẳngđịnh.ThựctếGrenvilleđãquáttháotrướccuộchọp.Pittvẫngiữvữnglậptrường,đưaranhữnglýlẽcủariêngmìnhvàtrướccuộchọpNộicácngàyhômsau,PittđãnóivớiGrenvillerằnghoặclàôngtangừngphảnđốihoặclàphảitừchức.Grenvillechấpnhậnvàđềnghịôngphảicónhữngbảođảmvềmộtvịtríởnơikhác.CanningrấthoanhỉkhiPitt“đãrángsức,vàbâygiờôngthậtsựlàmộtngườicótàithaolược”.

SựtàibacủaPittđãđượcthểhiệnmộtvàilầntrongcáccuộcđàmphánsauđó,nhưnggiờđâyPitthiểuđược rằngmongmuốncủaôngcònmạnhhơn của người anh họ. Pitt nói vớiMalmesbury, đặc phái viên củamình:“Những khó khăn còn chồng chất, tôi vẫn có thể nghĩ tôi luôn vượt quanhữngkhókhănđónhờsựkếthợphàihòagiữatínhquyếtđoánvàsựbìnhtĩnh”.PittluôntraođổiriêngvớiMalmesburytrướckhiđàmphánvàduytrìtraođổi thưtừliêntụcvớiôngnày.CanningđượcgiaonhiệmvụtheodõinhữnggìGrenvilleviếtvàbảođảmcungcấpthôngtintốtnhấtvềmọikhíacạnhcủacuộcđàmphánchoPitt,nhưngđiềuđócũngchẳngmanglạiíchlợi

gìkhicuộcđảochínhởParisnổravào tháng9đãkhiếnPhápcắtđứtcáccuộcđàmphánvàMalmesburyphảivềnước.ĐàmphánthấtbạiítnhấtcũngtạođiềukiệnchoPitt vàGrenvillenối lạimốiquanhệbạnhữu thân thiếtnhưtrướcđây.

ĐốivớiPitt,Nộicácchưabaogiờlàcôngcụhiệuquảcủachínhphủ.Nólànơithểhiệnsựủnghộchínhtrịxungquanhông,vàvềthànhphầnNộicác,ôngcốgắngtuyênbốgiátrịcủanhữngngườitheoĐảngWhigchiếmưuthếtrongBộcủaông.ÔngnhậnthấysựnhấttrícủaNộicáclàvũkhíhữudụngđể tácđộng tớiVuaAnh.Ngoại trừ thờigianđầukhiPittkhông thểtránhviệc thunhậnmộtngườiủnghộVuaAnh,vàmột lầnkhiôngchấpnhậnngườidoPortlandtiếncửvàomộtvịtríquantrọngnăm1794,cònPittbảođảmrằngảnhhưởngchiphốicủaônglàsựgiớithiệuduynhấtvàocácvịtrícầnđượcbổnhiệmtrongBộ.CómộtsốthayđổiôngđãthảoluậnvớiGrenville(nhưviệcngườikếvịHowenăm1788vàSydneynăm1789)hoặcthảo luậnvớiDundas (nhưviệc thaySpencervàovị trí củaChathamnăm1794).Grenvillecũng thamgiamộtsốcuộc thương lượngvớipheđối lậpnăm1791vàDundasthamgianăm1792,nhưngmộtmìnhPittđãtiếnhànhthànhcôngcuộcđàmpháncuốicùngnăm1974.

Thôngthường,cácđồngsựtrongNộicácchỉbiếtsẽcóthànhviênmớikhi họ nhận được thông báo. Ngay cả Dundas cũng phải thừa nhận ôngkhônghaybiếttrướcvềviệcbổnhiệmWestmorlandnăm1798.NgườiduynhấtđượcPittthamkhảoýkiếntrướclàVuaAnh,vàmộtvàilầnPittcầnsựhỗtrợcủangàiđểthuyếtphụccácbộtrưởngbấtđắcdĩphảirờichứcvụ,nhưtrường hợp củaDundas,Mansfield vàChathamnăm1796.Bên cạnh việcquantâmđếnđịavịxãhộivàquyềnlựcchínhtrị,Pittcòntìmkiếmmộtsốngười cókinhnghiệmquân sự (nhưRichmond,Amherst,Cornwallis) làmchuyêngiacốvấnchomình.Ôngthườngđứngở tưcáchhộiviênđểkínhcẩn đối xử lại với những bề tôi trung thành phải rời khỏi chức vị cao(WestmorlandvàCamden,cảhaingườinàyđềuđượcbồithườngxứngđángvìnhữnghysinhcủahọởIreland).Tuynhiên,trongkhisựthiếutintưởngcácđồngsựtrongBộnhữngnăm1780khiếnPittphảigàingườitincẩn(nhưGrenville,Dundas,Hawkesbury)vàocácvị trícóthếlựccủanhànướcthìPittvẫnđểhọnằmngoàiNộicác,dựđịnhđểcácvịtrícòntrốngtrongNộicác như Bộ trưởng Không bộ cao cấp (từ tháng 3 đến tháng 11/1784, từtháng 9/1796 đến tháng 2/1798) dùng cho những sắp xếp chính trị trongtương lai. Pitt ấn định việc thay đổi các vị trí trongNội các khi kết thúcphiênhọpNghịviện.ChỉcóHowevàLeedsrađiđểphảnđốilựachọncủaPitt,nhưngPittcốgắngtrìhoãnsựrađicủaHowechođếnkỳnghỉcủaNghịviệnđểtránh“bịđểý”.

PittvẫncónhữnghạnchếnhấtđịnhtrongviệcnângưuthếcủamìnhtrongNộicác.Chừngnàoôngthiếunhữngmốitiếpxúcriêngtrongcácbộthìôngvẫnthiếuthôngtinvàkhôngđủsứcmạnh.PittkhônghềhaybiếtvềnhữnggìđãđượcthôngquaởvănphòngcủaPortland.Đốivớicácvấnđềchính trịbên trongcácbộ,Pitthoặccácđồngminhcủaông làDundasvàGrenvillecóthểgợiýhoặcthithoảngcònlôikéohọ,nhưngPittkhôngthểralệnhchoBộtrưởngNộicáclàmbấtkỳđiềugì.ChỉcóquyếtđịnhcủatoànbộNộicácmớicóthểthựchiệnđượcđiềuđó.

Pitt thật sự gặp khó khăn khi ông bất đắc dĩ phải ép các bộ trưởngkhôngcầnthiếttừchức.Sydney,CarmarthenvàRichmondđượcphéptiếptụcphụcvụlâuhơnnhiệmkỳcủahọ,riêngRichmondthậmchícònkhôngtham gia Nội các trong vài năm. Pitt cũng không thể bỏ rơi Dundas vàGrenvillekhicảhaingườibịmấtchứcvàonăm1800.CácbộtrưởngtừchốihợptácvớichínhsáchcảitổnhânsựtheođềáncủaPittđượcphépởlạivịtrícũcủahọ:Carmarthennăm1784;LiverpoolđãkhôngtừbỏđịavịCôngtướcLancaster năm 1796;Windham từ chối giữ chứcThống đốc SởĐúctiềnHoànggianăm1799vàThủquỹcủaHảiquânAnh2năm1800.Pittđểhọtiếptụcgiữnhữngcươngvịcũvìôngkhôngmuốncósựđốiđầukhôngđángcó.PittđãphớtlờlờithỉnhcầulặpđilặplạicủaRichmondnăm1795vàtrìhoãnđếnsáutuần,vàcuốicùngthôngbáosathảiRichmondquathư.Nhưngởmộtkhíacạnhnàođó,điềunàycũngchothấyvaitròcủaPitttrongNộicác ítđượckính trọng.ĐốivớiPitt, sựủnghộcủaNộicác là rất cầnthiếtvàôngphảiđấutranhkhôngmệtmỏikhicósựđedọanổilêntrongNộicác. Tuy nhiên, Pitt thường coi những đe dọa đó là phản động và khôngmang tính tiên phong thực hiện, ông thích áp dụng quyền lực thật sự củamìnhbênngoàicáccuộchọpcủaNộicác.

CHƯƠNG4.“Thamvọngcuộcđờitôi”:Pittvàcôngviệcchínhphủ

NIỀMĐAMMÊCHỦĐẠOKhitừchứcnăm1801,Pittnuốitiếcvì“đãđểmấtchứcvị,thamvọng

của cả cuộc đời tôi, và cảm xúc trong trái tim tôi vẫn tiếp tục tràn đầy”.Giốngnhưcha,Pittcoiđólàsốphậnlãnhđạođấtnướccủaông.“Sựgắnbóđặcbiệtvớiquyền lựcvàđịavịcủaPitt”saunàyđãđượcThứ trưởngBộNgoại giao Burges ghi nhận và bổ sung rằng “tham vọng vinh quang vàquyềnlựclànhữngnguyêntắcchủđạocủaPitt”.NghịsĩWraxallcũngđãnóiđến“thamvọngnắmgiữquyềnlựccủaPitt”.Bạnbèđềucôngnhậnđiềuđó. Pretyman nhấnmạnh: “Nếu Pitt khao khát vinh quang, thì đó là vinhquangđượcphụcvụđấtnướcvớilòngtrungthành,nhiệthuyếtvàkhôngvụlợi;nếuPittmongmỏiquyềnlực,thìđólàvìquyềnlựcsẽmởramộtlĩnhvực rộng lớn hơn đối với những nỗ lực và sự chuyên cần của ông.Thamvọngcủaôngkhilàưuđiểm,khilàthiếusót,khilàhạnhphúc,cũngcókhilà taihọa, tùy thuộcvàođộngcơmànóđược thựchiện,đối tượngmànóhướng tới cũng như cách thức thực thi để thỏa mãn tham vọng đó”.Wilberforcecảmthấy“rấtthúvịkhinóichuyệnvớiPittvềnhữngkếhoạchmàôngđãlậprađểphụcvụlợi íchcủadânchúng;hoặcchứngkiếnniềmvui thíchcủaPittkhiấpủnhữnghyvọngmang lại lợi íchchođấtnước”.Đâylà“nhữngtiếnglòng”điềukhiểnhướnghànhđộngcủaPittvàphânbiệtôngvớicácchính trịgiahàngđầubấygiờ.Fox,đối thủcủaông,đãnghĩ“theomọiquanđiểm,đâylàmộtnghềưathíchtronghoạtđộngchínhtrị”vàthúnhậnnăm1804rằng“quyềnlựchiệngiờlàmộtmụctiêuvôhìnhđốivớiông”, trongkhi đóGrenville khẳngđịnh “khái niệmvề sựphụcvụkhônggiớihạntrongtìnhhuốngnhưcủatôikhônghềphùhợpvớitâmtrạngcủatôi”.KhinhiềumongmuốngiằngxétâmtrạngthìmongmuốnlãnhđạoluônthắngthếtrongconngườiPitt.Ngoạitrừsựnảnlòngkhilầnđầugặpthấtbạitháng1/1784,Pittchưabaogiờcóýniệmbỏcuộcchođếnkhiôngbấtngờphảirađivàotháng2/1801.NhữngýnghĩđượckíchđộngbởiđiềusỉnhụctừtìnhhìnhOchakovtrongnăm1791đãnhanhchóngquamauvớilờibiệnminhlànócóthểảnhhưởngđếnquanđiểmcủaVuaAnh,trongkhiđókếhoạchđịnhthựchiệnđầutháng6/1797giaochoAddingtonchỉđượcvạchrađểthuyếtphụcPháptiếntớinhữngđàmphánhòabình,vàPittsẽquaytrởlạikhi hòa bình được ký kết, nhưngkế hoạchđó đã nhanh chóng tan vỡ khiPhápthểhiệnmongmuốnđàmphánvớiPittvớitưcáchlàThủtướng.

Bướclênnắmquyềnvớikinhnghiệmquảnlýchưađầy9thángvàđượcbầu nhờ khả năng lãnh đạoViệnBình dân, Pitt nhanh chóng chiếm đượcniềmtincủamọingườibởiônglà“conngườivìcôngviệc”đầynhiệthuyết,điềunàycũnglàphầnthưởnglớnchochínhphủcủaVuaAnh.JohnEhrmancoiđặcđiểmnổitrộicủaPittlàtínhhệthống.Ôngcóthểtiếpcậncácvấnđề,thậntrọngtìmkiếmcácsựkiệnthựctếtrướckhilậpkếhoạch:Việcôngsửdụngnhữngthôngtinvàbiệnphápcótínhhệthốngđượccoilàcôngcụmang tínhquyếtđịnhđểđưa tinh thầnhiệnđạihóavàchuyênnghiệphóavàoquytrìnhcủachínhphủ.Phongcáchnàyđãthểhiệnnănglựccủaông.Ôngcókhảnănglĩnhhộithôngtinthậtphithường.TheoDundasthì“trínhớcủaPitttuyệtvờiđếnnỗiôngcóthểnhậnrõbảnchấtcủamọithứ”,sựthấuhiểuvấnđềnhanhchóngđếnmức“tường tận”và “tột bậc” củaPitt đượcnhiềungườitừnglàmviệcvớiôngghinhận.CódịplàmviệcvớiPittkhikêkhaikhoảntiềnphải trảcủaThái tửWales,Cholmondelyđãtrầmtrồ“thậtkhótưởngtượngvềkhảnăngtínhtoánrõràngvànhanhchóngcủaPitt.Chỉtrongvàiphút,ôngđãtínhtoánvàgiảiquyếtxongtấtcảcácmụckhiếntôiphảithánphụcvềkhảnăngcủaông”.Douglas,thànhviênỦybanTàichínhcủachínhphủ,khẳngđịnhPitt“cótàinăngđặcbiệttrongviệcbiếnđổivănbảnmang tính thể thứcnhưcácbáocáo,cácđiềukhoản luật…sangdạngngắngọn,taonhã,chínhxácvàcóchấtlượngnhất”.Khảnăngthẩmthấucácchitiếtđượckếthợpvới“trínhớphithường”“chặtchẽđếnnỗiPittkhôngbaogiờquênnhữngđiềuđãđượchọc”.Rõràngôngđãkhaithácthếmạnhnày.DouglaschorằngcáchthứcmàPittnghenhữnglờiđềnghịcóvẻ“khókhănvàkhôngmấyvôtư”,nhưng“nhữngnghingờvàsựquansátcủaôngthậtsựlàcủamộtngườitàigiỏiđángtincậy”.Khảnăngnắmbắtcácchitiếtđượcthểhiệntronglờigiảithíchrõràngvềcácvấnđềquảnlývàtàichínhphứctạptạonênấntượngmạnhmẽvềông.Đầunăm1785,quýbàGowermiêutả“nhữngngườithôngminhnhạycảm”đãngạcnhiênnhưthếnàokhinghe Pitt thể hiện “một vốn kiến thức quá hoàn thiện về thươngmại, tàichính và chính phủ đến nỗi người ta có cảm tưởng đang được nghemộtngườicóvốnkinhnghiệm50nămvềnhữngvấnđềnày”.

TheoWilberforce, tất cả nhữngnhânvật nổi tiếnghoặc lãnhđạo củacáccơquanđềuphải thừanhận“Pitt làngười…đơngiảnnhấtvàdễ tínhnhấtmàhọtừngtraođổicôngviệc”.CácbộtrưởngcủaPittcũngkhẳngđịnhtính tìnhnhãnhặncủaông.Pretymanghinhận“ông luônbình thản, thoảimáitrướcnhữngkhiêukhíchnặngnề,vàtựkiềmchếtớimứcmàtôichưathấyởmộtngườinàokhác”;trongkhiđó,DacresAdamskhẳngđịnh“tấtcảnhữnglầntôimắckhuyếtđiểm,chưabaogiờPittcólờinóigaygắthoặccáinhìnkhinhmiệt,tấtcảnhữnggìtôinhậnđượclàlòngtốtvàsựkhoandung”.JohnFordycelàmộtviênchứccóấntượngrấtmạnhvề“sựquantâmtrọn

vẹnvàkháchquanmàPittdànhchomình”,cònDudleyRyderđãmôtả“tàinăngđặcbiệtcủaPittlàkhiếnmọingườicóthểsẵnlòngđưaraýkiếncủahọkhitròchuyệnvớiông,ôngđãmởrộngtầmnhìnvàpháttriểnnhậnthứccủahọ”.CôngviệcđốivớiPittthậtsựlàmộthoạtđộngxãhội.Ôngghétcayghét đắng việc trao đổi qua thư từ và thích bàn trực tiếp các vấn đề vớinhữngngườiliênquan,tìmkiếmlờikhuyên,thôngtinvàphổbiếnnhữngýkiếncủamình.Chẳnghạnnăm1784,ChánhánTòathượngthẩmđượcyêucầubànluận15phútvềbộmáytưphápcủaẤnĐộ.Haynăm1788,khóxửtrướcmột điều khoản trong cuộc đàm phán với Hà Lan, Pitt đã triệu tậpGrenvillevớilýdo“tôikhôngmuốntinvàoquanđiểmcủachínhmình,nógầnnhưlàtấtcảnhữnggìmàtôiphảitinvềvấnđềnàytrongthờiđiểmhiệnnay.Dovậy,tôirấtsẵnlòngbànluậnvấnđềnàyvớianhvềtấtcảnhữnggìcóthể”.Pitt thíchlàmviệccàngdândãcàngtốt.Saunày,Dundasnhớlại:“Khigiảiquyếtcôngviệccủanhànướchaylậpkếhoạch…chúngtôikhôngbaogiờquaytrởvềBộđểbànbạc.TấtcảnhữngvấnđềnàyđượcchúngtôithảoluậnvàgiảiquyếthoặclàkhitrênđườngchạybộbuổisánghoặclàkhiđidạobuổitốiởWimbledon.Chúngtôiđãquenvớiviệcđidạobuổitốibắtđầutừ8giờ,cũngcókhilà10giờhoặcthậmchílà11giờvàomùahè”.

Khi Pitt đang trong thời kỳ huy hoàng nhất, một ngày của ông ởLondonbắtđầurấtsớmbằngviệcđọchoặcviết.Ôngthườngdùngbữasánglúc 9 giờ, thỉnh thoảng với những người quenmà ông cần bàn thảo côngviệc.Đôi lúc, theonhư lời ngườiphụcvụ, ôngmảimêcôngviệcđếnnỗiquên cả bữa sáng và tất nhiên ra khỏi nhà lúc 12 giờ mà không ăn gì.Khoảnggiữabuổi,ôngthườngchạybộởcôngviên,phầnlớnthờigiancònlạiôngdànhchocácbuổiphỏngvấnởcácủybanchođếntậnbữatốilúc5giờ.Đâylàlúcôngmuốnnghỉngơisaumộtngàylàmviệccăngthẳng.Pittítkhiăntốimộtmình,ôngthườngngồivớimộtsốngườimàôngquýmếnvàkínhtrọng,“chămchúlắngnghenhữngcâuchuyệncủahọchotớigiờlàmviệcbuổitối”.VịkháchthườngxuyêncủaPittlàPepperArden,ngườiđóngvai trò là chúhề thườnggâycười trong thờigianPitt rảnh rỗi.Pitt hưởngứngnhiệttìnhlờimờiăntốicùngbạnbè.Trướckhiáplựccủacuộcchiếntranhcuốnhútsựchúýcủaông,ôngthườngtớidựnhữngcuộchộihọpthânmậtvàobuổitốidophunhânCôngtướcGordontổchức.Tuynhiên,côngviệclạibắtđầuvàokhoảng9giờtối,saukhiôngđãquaytrởvềphòng,tắmmátthoảimáivàtiếptụclàmviệcđếnkhuya.Thôngthường,cácbộtrưởngvànhữngngườicóvaitròtíchcựctrongcôngviệcởcácvịtríxãhộikhácnhau cũng tham dự cùng ông. Bức thư mà Pitt và Grenville viết ở phốDowninglúc11giờđêmngàythứbảynăm1786đãgiảithíchchoJenkinsonrằnghọđangcùngxemxéttỉmỉbảndựthảovàhướngdẫnthựchiệnHiệpước Thươngmại với Pháp, đồng thời cần sự cómặt của Jenkinson trong

thànhphốcàngsớmcàngtốtvàongàychủnhậtđểbànthảovềnhữngnghingờphátsinh.

Khicầnnghỉngơihoặcphảiẩndậtđểtậptrungtâmtrívàocácvấnđềđặc biệt, ban đầu Pitt thuêmột ngôi biệt thự gần Putney và sau này, nếukhôngthểđiđâuxa,ôngthườngxuyênluitớinhàcủaDundasởWimbledonCommonvàđôilầnđếnnhàEliotởBatterseaRise.Mùathunăm1785,PittđãmuacănnhàHolwood,cáchthànhphốLondonkhoảng240km,khôngxangôi nhà cũ của gia đình Chatham ở Hayes, Kent. Pretyman viết: “PittthườngtrởvềHolwoodmỗikhicócơhội,thườngcómộthoặchaingườibạnvềcùng,mộtsốngườiởvănphòngcũngcùngôngđếnđó,côngviệcvànghỉngơi có thể đan xen nhau”. Ở đó, sau bữa sáng một ngày tháng 4/1790,Wilberforce cùng Pitt và Grenville “với dụng cụ tỉa cây trên tay, cắt tỉanhữnglốiđimớitừmộtcâytochođếnnhữngcâykhác,đếnhếtnhữngbụicâytrongbãitrồngcâycủakhuônviênnhàHolwood“.Đâylàmộtngôinhànhỏnằmtrênnềnđấtrộngkhoảng200ha,nhưngPittđãthểhiệnnhiệttìnhcủamình với nhiều đường nét kiến trúc và trồng cây, đồng thờimở rộngngôinhàđểcóđủphòngchobốnhoặcnămngườibạnvàmuathêmgấpđôiđất,quaymặtnhàrađườngvàthiếtkếcáckhuđất theosởthích.KhunhànàycáchnhàcủaAucklandởBeckenhamkhoảng8km.SựgầngũiđóđãgiúpAucklandtrởthànhcốvấntàichínhgiátrịsaukhiôngtrởvềtừHàLannăm1793.Aucklandđượcmờiđếnbấtkỳkhinào thíchhợphoặc tớigiảiquyếtcôngviệcbuổitối,thảoluậnvềthuếđầunăm1796.SựgầngũicủagiađìnhAuckland suýt nữađãgiúpPitt lấyđượcvợnăm1797.Khi đượcbổnhiệmlàmQuảnlýCụmcảngCinque,PittđượcbandinhthựWarden,nơiôngcóthểmờibạnbècùngtậnhưởngbầukhôngkhívùngbiển.CũngchínhtạidinhthựWarden,tháng9/1793,PittđãcódịpnghỉngơigầnmườingàyđểtậnhưởngkhôngkhívàtậpthểdụcvớiDundas.Tháng10/1795,ôngđếnWalmer“trongmộttuầnhoặcmườingày”,hyvọngsẽtrởvềvớitàikhoảnchuẩnbịđượcmởtrướclễGiángsinh.

Mùathunăm1797,Pittpháttriểnluậttàichínhcơbản.Ôngquyếtđịnhtiến hành thay đổi cơ bản trong phương pháp tài trợ cho chiến tranh củamình−gồmcảhướngthayđổihiệuquảđốivớithuếthunhậptheotừngmứcđộtrongdanhmụcthuếsởhữuđấtđai.Giữatháng9,PitthộiýkínvớiBộtrưởngTàichínhGeorgeRoseởkhuônviênnhàHolwoodđểbắtđầulậpkếhoạch.MặcdùđượcgọivềLondondođàmphánhòabìnhcủaLillethấtbại,nhưngPittđãthựchiệnđượcnhữngbướctiếnđángkểtrướckhihếtthángđểmờiAucklandtớidùngbữatốiởHolwoodnhằmđưaravàthảoluậnnhữngnguyên tắc chung,đồng thờiyêu cầuphátngônviênAddingtonđến trongvàingàyđể“thôngbáovớitấtcảmọingườinhữnggìsẽđượcnóira”.Ngày

11/10,tạidinhthựWalmer,PittđãsoạndựánthậtkỹlưỡngtronghaitranggiấyđểgửichonhữngngườibạnthânnhưAddingtonvàcácchuyêngiatàichínhnhưLiverpoolxemxét.Ngày25/10,ônggửiđềántàichínhđếntậnnăm1801tớicácđồngsựnhưGrenville,chỉracáchđềáncủamìnhsẽđượcthựcthinhưthếnàonhằmgiảmcáckhoảnnợquốcgiangàycànglớn.Sauđó,ôngcũngmởrộngviệcthămdòýkiếntớicấpdướitrẻtuổilàCanningđểkhẳngđịnhlýlẽcủamìnhtrướckhiđệtrìnhđềnghị tớiViệnBìnhdânngày24/11.Pittkhônggiữriêngkếhoạchchomình.Ônghămhởtìmkiếmsựphảnhồi.Ôngluônthamkhảoýkiếncủacácchuyêngia.Ônglôicuốnnhững môn đệ trẻ tuổi bằng chính cách thức mà ông chuẩn bị thảo luậnnhữngýtưởngvànghingờcủamìnhvớihọ.

Wilberforce ghi nhận “nét đặc biệt trong tính cách của Pitt là ôngthườngcókhảnăngtậptrungmọisuynghĩ,sựchúývàthờigianđểbậnrộnvớimộtmụctiêuhoặckếhoạchcụthểmàsauđóôngsẽnghĩravàmongmuốn được đưa vào thực tế”. Khi phát triển kế hoạch Quỹ chìm tháng9/1785,Pittviết:“Tôiđammêvớidựánmànósẽgiúpgiảmmónnợ”.Néttínhcáchmànhiềungườikhâmphụcchínhlàcáchôngsaymêmộtvấnđềnàođó,pháttriểnýnghĩcủamìnhthôngquathảoluậnvớicácchuyêngiavàbạn bè, và khi đã nhìn thấy kết quả phía trước, ông nhiệt tình kéo nhiềungườikháccùngvàocuộc.WilberforcenhớlạiPitt“thườngđầyắpnhữngkếhoạchvàtrìnhbàychitiếtchúngchongườibạncóchuyênmônnghevớisựsôinổivàkhảnăngbộtphátcủaôngtrongtrườnghợpđó”.SựnhiệttìnhcủaPittvàniềmlạcquankhôngthểkìmđượctrongông,nhữngcáimàDundasgọilà“sựháohứchoặctintưởngthuộcvềtâmtính”,đãkhiếnPitttiếnsâuvàocáclĩnhvựcquảnlý,thươngmại,chếtạohơncácvịthủtướngkhác,vàocác lĩnhvựcmàWilberforcechánghétvàmôtả là“nhữngvấnđềcóchấtlượngtầmthườngvàthấpkémnhưđánhthuếthuốclá,rượu…”.Burgesviết:“Tàinăng,sựnhanhtrí,sựbìnhtĩnhvàcảtínhchuyêncầnđãhộitụtrongconngườiPittđủđểôngtrởthànhmộtThủtướngvớiđúngnghĩa”.

CHỈĐẠOPHỤCHỒINỀNKINHTẾĐẤTNƯỚCMặcdùkhimớibướclênnắmquyềnPittcònthiếukinhnghiệm,song

ôngđãnhậnthứcđượcđầyđủnhữngvấnđềquảnlýmàmìnhphảiđốimặt.NgaylậptứcôngsoạnthảomộtDựluậtẤnĐộthaychodựluậtcủaFox-North.ÔngđãsửdụngnhữngđềnghịmàDundasđưaranămtrướcnhằmcủng cố hướng chỉ đạo tập trung của Ban Giám đốc Công ty Đông Ấn,chống lại phiên tòa về chủ sở hữu và hướng chỉ đạo tập trung của ToànquyềnvàchếđộchínhphủdoThủtướngđiềuhànhđểchốnglạicácủyban.

BâygiờPittcũngđưacông tyraỦybanKiểmsoátdoVuaAnhchỉđịnh,phụtráchcácvấnđềcủachínhquyềnquânsựvàdânsựcũngnhưdoanhthucủacácvùng lãnh thổĐôngẤn.Tronggiaiđoạnsựnghiệpnày,Pitt thíchtìmmộtphươngsáchmauchónghơnlàmộtgiảiphápmangtínhtổngthể.Trongkhidựluậtđangđượcbanhành,Pittsẵnsàngchấpnhậnnhữngsửađổicủacôngtyvàotháng1vàcủapheđốilậpvàotháng7/1784.Bảnthânôngcũng tự sửađổidự luật trongnăm1786nhằmcủngcốquyền lựccủaToàn quyền doVuaAnh chỉ định và cố gắng đưa dự luật đi xa hơn năm1788,làmchomọingườihiểurõhơnquyềncủaỦybanKiểmsoátnhằmchỉdẫnviệcthanhtoánnhữngchiphímàcôngtyphảichịuđểbảođảmanninhcủaẤnĐộ.Trênthựctế,chínhphủcủaPittcũngnhưchínhphủcủanhữngngườitiềnnhiệmđềuxâmphạmcácquyềncủaCôngtyĐôngẤn.CácvấnđềcủaẤnĐộvẫnmangmàusắcchínhtrị−BộLiênminhcủaPittbịchiarẽdocáchchỉđạocủacựuToànquyềnWarrenHastings,vàĐạoluậtGiảithíchnăm1788củaPittđãbịchỉtríchgaygắtởViệnBìnhdân,nhưngbảnchấtthỏahiệpcủadựluậtnăm1784vàcáchsửađổikhôngtheothểthứcsauđóđãlàmlắngdịuvấnđềẤnĐộvẫnđượccoilàvấnđềchínhtrịtrọngtâm.CánhânPitt rất ít quan tâmđếnẤnĐộ.Chỉ trong khoảngnhữngnăm1787-1789và1791,ôngmớithamdựhơnmộtnửacáccuộchọpcủaỦybanKiểmsoát.Ông tạmbằng lòngnhườngquyềnđiềuhànhỦybanchoDundas,vàquyềnlựccủaDundasđượckhẳngđịnhkhiôngnàytrởthànhChủtịchthứnhấtcủaỦybanKiểmsoátnăm1793.

KhiDựluậtẤnĐộcủaPittđượcthôngqua,ôngnhậnthấytìnhhìnhởIreland“làquan trọngvà tếnhịnhấtmàgiờđâychúng taphải thamgia”.Trongsuốtthờigianngừnghọpnghịviện,Pittđãcóthờigianđểtìmkiếmmộtgiảiphápmangtínhhệthống.CầnphảithiếtlậpcácnguyêntắccơbảntrongchínhsáchđốivớiIrelandđểlàmcơsởchomộthệthốngcốđịnh.PittđãbàytỏvớiQuanđạidiệnnhàvuaởđây“mongmuốnvĩđại”củaônglà“tấtcảnhữngvấnđềđánglưutâmphảiđượcxemxétriêngvới tưcáchlàmắtxíchcủamộthệ thống tổng thể,phảiđượcNộicácquyếtđịnh rất lâutrướckhiNghịviệncủamộttronghainướcnhómhọp”.CácđềxuấtthươngmạiởIrelandcủaPittnăm1785đãcốgắngđưaracâutrảlời làmthếnàophụchồilợiíchcủaAnhvàIrelandđểsaunàycómộtkhubántựtrịtrongthờigianChiếntranhHoaKỳ.Tuynhiên,kếhoạchchínhcủaPittđãthấtbạikhiônglàmnótrởnênquáphứctạp.Grenvillethanvãn:“Chẳngsángsủahơnchútnào.Pittđãcốgắngxóabỏmọinghingờ,dựđoánbằngcáchlậpthànhđiềukhoảntấtcảnhữngđiểmcònlúngtúngtrênthựctếđểsauđócóthểsẽdẫnđếnmộtsựsắpxếplớn,ôngnỗlựcdànxếpmọivấnđềdùbảnchấtxungkhắc,đólàhợpnhấtcácđiềuluậtthươngmạivàphânchiaquyềnlựctốicao”.Tấtcảmọingườiđềutìmthấymộtđiềugìđóđểphảnđốitrong

nhữngđiềukhoảnđượcsoạnthảochitiết−nhữngđiềukhoảnnhằmcốgắngđáplạisựphảnđốicủatấtcảmọingười.

Giảiphápđầu tiênvềẤnĐộchỉ thànhcôngmộtphần,còngiảiphápđốivớiIrelandlạithấtbại,nhưngcuốicùngPittvẫnchiếmđượcuytínđiềuhànhnhờgiảiquyếtthànhcôngvấnđềlớnthứba,đólàkhôiphụcniềmtincủadânchúngđốivớinguồntàichínhquốcgia.BộTàichínhlànơimàPittcókinhnghiệm,nhưngôngvẫnphảitrảinghiệmđủđểchuẩnbịxửtrímọivấnđềngaylậptức,vàôngđãlaovàonhữngvấnđềđóvớinghịlựcdồidàocủatuổitrẻ.PretymanchorằngsựquyếtđoánvàkhảnăngtiềmtànglàmộtphầnnổibậttrongtínhcáchcủaPitt.“Khiởgiaiđoạnsungsức,ôngkhôngbaogiờnản lòngtrướcbấtkỳmốinguyhiểmnào,dùchođó làsựđedọahoặctrướcnhữngxáotrộnnàodùlàđaubuồn,ôngđềuhànhđộngnhấtquánvớisựnhiệttìnhvàquyếtđoánđượcsuyxéttỉmỉđểđẩylùihoặcgiảmbớttaiương.Pittđãvượtquamọikhókhănvớidanhdựđángtựhàovàuytínngàycàngnângcao”.

Tìnhhình tài chínhphùhợp lý tưởngvớikhảnăngcủaPitt.Ông thuthậpđượcrấtnhiềuýkiếnvàthôngtintừcácbuổithảoluậncảitổđãdiễnraítnhấtlàtrongmộtthậpkỷ.North,ngườimàPittrấtxemthường,nayđãlàmộtnhàlãnhđạotíchcựccủaBộTàichính.ÔngtatừngbướcpháttriểnkhảnăngcủacácnhânsựtrongBộ,bắtđầucáckếhoạchcủngcốthuếxuấtnhậpkhẩu,thuếđánhvàocácmặthàngtrongnộiđịavàlệphíchứngtừ,rồinăm1780thiết lậpỦybanNghịviệndo luậtphápquyđịnhnhằmkiểmtracáckhoảnchi côngcộng.Tínhđếnnăm1787,ủybannàyđã côngbố15báocáo.Báocáothứ11đượccôngbốhaituầntrướckhiPittnhậmchức,thôngbáosựcầnthiếtphảigiảmkhoảnnợquốcgia,đượcmôtảnhưmộtvănbảnmàchínhsáchkinhtếvàtàichínhcủaPittphảicăncứvàođó.PittđãhỗtrợShelburnetrongđợtphátđộngchungnhằmtăngsựkiểmsoátvàquảnlýtiềncũngnhưkhảnăngcủachínhphủ.ThậmchíLiênminhFox-NorthvốnhaybịchỉtríchcũngthànhlậpmộtỦybanNghịviệnđểthẩmtratìnhhìnhbuônlậu.

TấtcảnhữngđiềunàyPittđềubiếtrõ.Ôngcũngthamkhảoýkiếncủamột sốnhàchức tráchngoàichínhphủnhưTiếnsĩPrice,AdamSmithvàcácchuyêngiatrongchínhphủ.Vídụ,đốivớidựánQuỹchìm,Pittđãcóbáocáothứ11củaỦybanKếtoánCôngcộngcủaNorththaythếvàbacuốnsáchcủaTiếnsĩPrice,ngườivẫntraođổivàcungcấpchoPittbốnkếhoạchthaythế,cùngmộtloạtcácđềnghịđượcgửitớiBộTàichínhvàkếhoạchngắnđốivớiPhápnăm1785.NhữngđềnghịcủaPriceđãđượchoànthiệnquacácbuổithảoluậnvớibạnbèvàcáccốvấnnhưPretyman(saunàylà

thưkýcủaông),Grenvillevàtấtnhiên,trongsốnhữngngườibạntrướcđâycócảMahon,cònsaunàycóJenkinson−ngườiđãgửibảnsaotháng1/1786đềnghịPittcânnhắcvàtòaánphảicómộtlệnhnhằmduytrìtínhbảomậttốiđa,GeorgeRoseởBộTàichính,RichardFrewinởngànhHảiquan,haynhàtoánhọccủatrườngĐạihọcCambridgelàGeorgeAtwoodcũngđượcmờiđếnđể“sửađổikếhoạch…chohệthốngvàtrậttự”.

Những vấn đề tài chính Anh đã buộc Pitt phải hành động nhanh vàquyết liệt.Năm1783, ông nhậm chức khi thu nhập quốc gia là 12,7 triệubảngvàlượngchitiêutrongnướclà23,5triệubảng.Khoảnnợquốcgiadàihạnđãtăngmạnhtừ124,3triệubảngtrướckhibắtđầuChiếntranhHoaKỳlêntới213triệubảng,khoảnvayngắnhạncũnghơn19triệubảng.ƯutiêntrướcmắtcủaPittlàthanhtoánnhữngkhoảntiềnthiếuhụthiệntạiđểtránhmắcnợthêm,thanhtoánhoàntoànnhữngmónnợngắnhạnvàxâydựngsốthặngdưgiữathunhậpvàchitiêuđểgiảmbớtsốnợdàihạn.

Nhữngnỗ lực tăngnguồn thunhậpgiới hạn trong sựưuđãi củanhànước là đánh thuế gián tiếp đối với các hạngmục hàng hóa tiêu thụ chứkhôngđánhthuếtrựctiếpvàothunhập.Pitttintưởngrằngnhữnggiớihạncó thểchấpnhậnđượcvềviệcđánh thuếgián tiếp sẽ có thểđạt tớiđược.Ôngtiếptụcthựchiệncácphươngpháptruyềnthốnglàđánhthuếnhẹđốivớilợiíchcủangườitiêudùngtrongnhữngnăm17841786,triểnkhaithànhcôngviệcđánhthuếbằngphươngphápthửvàsai,nhưngvìthựchiệnđiềuđó,ôngđãmấtđisựủnghộcủadânchúng.Ôngđãquyếtđịnhhủybỏmộtsốloạithuếdovấpphảisựphảnđốicủadânchúng(nhưthuếđánhvàomặthàngdâyruybăngcủacácquýbà,thuếđánhvàongườitrồngcâyhublông,thuếđánhởcổngmỏcủacácmỏthannăm1784vàthuếđánhvàomặthàngbôngsợinăm1785).Pittđãthuthêmđược900.000bảngcầnthiếtđểsungcôngquỹ,vừakhắcphụcđượcnhữngkhoảnthiếuhụtnăm1784,vừatrangtrảiđượchầuhếtcáckhoảnnợngắnhạncòntồnđọng.Mộtquyếtđịnhmạohiểmhơnmàôngthựchiệnlàtheosátcáccuộcđiềutratrướcđâyvềcácmặthàngthườngbịbuônlậu,giảmthuếhảiquancácmặthàngnàyvớihyvọngbảođảmviệc tăng lâudàikhoản lợi tức từbuônbánhợppháp.Hình thứcnàyđãđượcthửnghiệmthànhcôngvớimặthàngchènhờĐạoluậtTiềnthếnăm1784,mở rộng đối với rượu rumnăm1785, đối với rượu thường vàrượumạnhtrongHiệpướcThươngmạivớiPhápnăm1786.

Kểtừkhitriểnkhaithulợinhuậntừviệcđánhthuếhiệncó,Pittcũngtìmkiếmgiảipháptăngngânsáchquốcgiabằngviệctănghiệulựcthuthuế.ThuếhảiquanđượccủngcốbằngĐạo luậtHoveringnăm1784,mở rộngquyền tìmkiếmcác tàungoàikhơicủangànhHảiquanbằngĐạo luậtKê

khaihànghóatrêntàunăm1786vàđơngiảnhóacácthủtụccủangànhhảiquannăm1787.MộtquyếtđịnhgâynhiềutranhcãichínhtrịnữalàviệcPittchuyểnmộtsốloạithuếsangdanhmụcthuếđánhvàocácmặthàngsảnxuấttrongnước,bắtđầutừrượuthườngvàrượumạnhnăm1786.Việcchuyểntừdanhmụcđánh thuếcácmặthàngsảnxuất trongnướcvà lệphíchứng từnăm1785đãtậptrungviệcthuthuếđịnhmứcởdanhmụcthuếđánhvàocácmặthàngrẻtiền.Cùngnămđó,trongthờigianngắnởBộTàichính,Pittđãtổ chức lại việc thu thuế địa phương, tiến hành xemxét chặt chẽ lai lịch,chuyênmônvàđào tạonhânviên thuếquan, cấmsửdụngngườiđạidiện(cấp phó),mở rộng số lượng các giám sát viên nhằm bãi bỏ chế độ tổngthanhtra,thiếtlậpmộthệthốngxúctiếnvàbảođảmgiámsátbằngmộtbangiámsátmớithuộcCụcthuếcủaLondon.Tấtcảcácbiệnphápnàyđãgiúptăngnguồnngânsáchquốcgia,màtheoPittlàtăngkhoảng4triệubảngkểtừnăm1783(nhữngtínhtoánsaunàylàgần6triệubảng).TheoPitt,trongsốnàycótrên1triệubảnglàdotăngthuthuếcácmặthàngmới,khoảng1triệubảnglànhờcácbiệnphápchốngbuônlậuvàgianlận,2triệubảnglàkhoảntăngchungtrongnềnkinhtếđấtnước.PittđãkhiêmtốnnóigiảmvaitròcủamìnhtrongviệcthiếtlậplạiniềmtintàichínhkhiđềcậpđếnHiệpướcThươngmạinăm1786vớiPháp.Tuynhiên,ôngđặtniềm tinvào sựphát triển nhanh chóng không ngờ của ngànhmậu dịch ởAnh sauChiếntranhHoaKỳ,khimọingườiđềucótinhthầndámnghĩdámlàmvàhệthốngtíndụng, tích lũytưbảncủaAnhngàycànglớnmạnhkhôngngừng,đượckhuyếnkhíchbởisựổnđịnhtrongnướcvàtuânthủtheomộthiếnphápđúngđắn.

Bêncạnhnỗlựctăngnguồnthunhập,Pittcũngtìmkiếmcácgiảiphápcắtgiảmchi tiêumàkhônggâynguyhạichochínhphủnhằmđạtđượcsốthặngdư,đápứngđượcưutiêncơbảncủaônglúcnàylàgiảmcáckhoảnnợquốcgia.SốtiềntiếtkiệmthuđượcrấtnhanhtừviệcgiảmbớtlựclượngvũtrangsauChiếntranhHoaKỳ,mặcdùPittđãcómộtquyếtđịnhcanđảmlàkhôngcắtgiảmđếnmứccóthểphảixâydựnglạihạmđội.Năm1786,PittthànhlậpCơquanPhụtráchđồdùngvănphòngnhằmxóabỏconsố40.000bảngmàtheoônglàcáccơquanchínhphủđểlãngphítronglĩnhvựcnày.Ôngcốgắngtăngkhoảnchovaynăm1784vớilãisuấtcàngthấpcàngtốtbằngcáchđềnghịcácnhàđầutưcạnhtranhkhôngđượccôngbốcôngkhai,mộthệthốngmàcảNorthvàShelburneđềukhaokhát.Pittcũngthựchiệntiếtkiệmbằngcáchgiảmbớtnhữngchứcvụđượctrảlươngcaovàgiảmtiềntrợcấplươnghưu,mặcdùôngcũngsớmnhậnranhưvậysẽphảichịutrảgiáquáđắtcảvềkinhtếlẫnchínhtrị.

Tất cảnhữngviệc làmnày là sự chuẩnbị cần thiết chokếhoạch lập

Quỹchìm.Tháng4/1785,PittcóthểphátbiểutrướcViệnBìnhdânrằngôngmongđợicókhoảntiềnthặngdưlà1triệubảngvàonămsauvàdựđịnhsẽdùngsốtiềnđóvàomụcđíchgiảmkhoảnnợquốcgiadàihạn.NếutừtrướcđếngiờôngcóthểnghĩramộthệthốngchiphốihướngchỉđạotrongtươnglaicủamìnhthìhệthốngđóchínhlàQuỹchìm.Việckhôiphụcvàduytrìhệthốngtíndụng,thôngquasựtintưởngvàokhảnăngcủaQuỹchìmđểkiềmchếvàcuốicùnglàthanhtoánnợquốcgiađãtrởthànhcơsởchochínhsáchkinhtếvàtàichínhcủaPitt.Khiđưarakếhoạchcủamìnhnăm1786,Pitttuyênbốrằngtấtcảmọihyvọngcủadânchúng“vềsựthịnhvượngvàanninhcôngcộng,nhântốtạoniềmtinvàđộnglựctrongbuônbánvàthươngmại,tạotiềnđềchosựpháttriểncủađấtnước”sẽphụthuộcrấtnhiềuvàosựthànhcôngcủakếhoạchnày.Niềmtinvàomộthệthốngtíndụngcôngcộngantoànlàyếutốquyếtđịnhđốivớiniềmtinvàotíndụngtưnhânnhưôngkhẳngđịnhkhimởrộngkếhoạchnăm1792:“Vềcơbảnlàhướngtớiviệctăngcườngtínhưuviệttrongthươngmạicủađấtnước”.

ÝtưởngthànhlậpQuỹchìmđểgiảmcácmónnợđượcWalpoleđềxuấtnăm1716,nhưngPittđãbiếnđổinó theohaicách.TrongkhiWalpolevànhữngngườikếnhiệmôngtasửdụngquỹchonhữngmụcđíchkhácthìPittlạithựchiệnnhữngđềxuấtcủaPricemàgầnđâyngườiPhápđãthửnghiệm,đólàgiaoquỹchomộtủybanquảnlývớicamkếtpháplýlàchúýđếnmụctiêuxâydựngquỹ.Thứhai,PittchấpnhậnýkiếnmàPricethúcéptừnăm1772làtáiđầutưsốtiềnlãivàoquỹđểtrangtrảinợ,tạokhảnăngpháttriểnquỹvìmụcđíchchung(Pitt tuyênbố,đầu tưhàngnămcủaông là1 triệubảngsẽ tích lũyđến4 triệubảngmỗinămtrong28năm),dođó,quỹtăngnhanhsẽđápứngđượcyêucầutrảhếtnợ.Niềmtincủadânchúngđốivớitàichínhtrongnướcsẽđượckhôiphụcnhờnợquốcgiađượctrảđúngtheoluật. Triển khai thực hiện trong tháng 5/1786, biện pháp này đã giúp ôngnhậnđượcsựủnghộrộngrãicủadưluận.Ôngtiếptụcthựchiệnvàotháng4/1787vớiviệcđơngiảnhóahệthốngthanhtoáncủakhobạcnhànước.Pittđãlậpmộtdanhsáchưutiênsốtiềnphảitrảtừquỹchínhphủchoviệctrảlãicôngtráiquốcgia,vớimụcđíchđầutiênlàthanhtoánnợquốcgia,tiếpđếnlàthanhtoántiềnmàNghịviệncấpchoVuaAnh,vàcuốicùnglàthanhtoánnhững khoản chi tiêu hàng năm củaNghị viện. Đạo luật gồm 2.357 điềukhoảnriêngdoPittđưarađượcthôngqua.Tínhchấtquantrọngcủanhiệmvụđãkhiếncácbộtrưởngtàichínhtrướcđâynhụtchí,nhưngýchívàuythếngàycàngtăngcủaPitttrướcNghịviệnđốivớicácvấnđềtàichínhđãbảođảmmộtvịtrívữngchắcchoông.

NGƯỜIMANGTƯTƯỞNGCẢICÁCHHAYNGƯỜI

BẮTBUỘCPHẢICẢITIẾN?Tuynhiên,sauđó,đàpháttriểncủaPittlạibắtđầuchậmlại.Trongsố

15báocáocủaỦybanKế toánCôngcộng,Pittđãđáp lại3báocáonăm1785,thaythếcáckiểmtoánviênbằngỦybanPháplýphụtráchkiểmtrasổsáchcủaKếtoánCôngcộng,quyđịnhvịtríThủquỹcủaHảiquânAnhvàthiếtlậpmộtỦybanHộiđồngCơmậtnhằmgiámsáttấtcảcácvănphòngcôngcộng.Năm1786,QuỹchìmcủaPittđãđáplạibáocáothứ11củaỦyban,nhưngsaukhihoàntấtbáocáothứ15củamìnhnăm1787,Ủybanđãkhôngthựchiệnthêmbáocáonàonữavàphảigiảitán.Ủybanphụtráchcáckhoảnlệphíđãkiểmtra10trongsố24vănphòngtrướckhinóbịgiảitánnăm1789vàcácbáocáođãhoàntấtcủaủybannàybịxếpxó.SaukhiPittlênnắmquyền,khôngcócáccuộctấncôngchínhdiệnvềvịtríngồimátănbátvàng.Nhưngthựctế,dothiếunhữngbướcthựcthi luậtphápmạnhmẽsauchínhsáchcảitổkinhtếbanđầuvàsaunhữngdựluậtcảitổNghịviệncủamình,Pittđãbịchỉtríchvềcamkếtcảitổ.LiệuôngcóphảilàngườitừbỏtưtưởngcảitổđểduytrìsựủnghộcủaVuaAnhvànắmgiữvịtrícủamìnhnhưFoxnghĩ?Liệunhữngýtưởngcảitổcủaôngcóbịvẩnđụcdoliênkếtvới“nhữngchínhtrịgiathươngmại”vềcáchsuynghĩvàhànhđộngnhưWilberforcetintưởng?Phảichăngtưtưởngcảitổcủaôngcóchiềuhướngphản động từ Cách mạng Pháp, như Henry Brougham, John Russell vàMacaulay−nhữngngườitheoĐảngWhigthếkỷXIXkhẳngđịnh?

NhữngcáchsuydiễnnàyđềubắtnguồntừviệcmọingườilầmtưởngvềthờikỳđầucủaPitt.Họtậptrungxoáyvàohànhđộngcủaôngđầunhữngnăm1780(PittủnghộcảitổNghịviện),vàđiềumàhọhiểusailàDựluậtThươngmạimàPitttánđồng.VấnđềđốivớinhữngngườitheoĐảngWhigthếkỷXIXvàcácsửgialàhọthườngphánxétPittởgócđộnhữngnhàcảicáchthếkỷXIX.Tuynhiên,PittlàsảnphẩmcủanhữngtruyềnthốngthếkỷXVIII.Pittcùngchungtưtưởngcủamộtngườiyêunướcthựcthụđượcmôtả trong bài luậnEssay on Patriotism (Bàn về chủ nghĩa yêu nước) năm1768,với“nhữngcốgắngvừaphảiđểsửađổinhữnggìđượccoilàlộnxộnvàthốinátcóthểlenlỏivàoluậtpháphoặchiếnpháp”.Đâykhôngphảilàviễncảnhtiếntớinhữngthayđổitriệtđể.Pittvẫnthườngtintưởngrằnghiếnpháp củaAnh là tốt nhất trên thế giới.Nó đãmang lại cho nướcAnh sựthịnhvượng trước thờiđiểmChiến tranhHoaKỳ,giúpđấtnướchồiphụctăngtrưởngsaunhữngnỗlựcthoátkhỏicuộckhủnghoảng.Vớisựcânbằnghợplýcácthànhphầnchốngđối,nólàkhởinguồncủasứcmạnhvàsinhlựcđểthúcđẩynềnkinhtếpháttriển,đượcnuôidưỡngvàquýtrọng.Trongbàiphátbiểunăm1792, theoPitt:“Vìchúng tôihiểuhiếnphápcủachúng tôithựctếđãbảovệđượchòabìnhvàsựthịnhvượngcủacáccánhâncũngnhư

tậpthể,nóvượtkhỏikhuônkhổcủabấtkỳmộtchínhphủđãtồntạinào,bảođảmmụctiêuthựctếvàhữudụngcủachínhtrịxãhội”.MụctiêucủaPitt,nhưôngđãtrìnhbàytrướcNghịviệnkhiủnghộcảitổNghịviệnnăm1783,“khôngphải làđổimới,màđúnghơnlà làmmớivà tiếpsinhlựcchotinhthầncủahiếnpháp,khôngđichệchhướngcốtyếusovớithểthứchiệntại”.Năm1791,Pittvẫn”giữquanđiểmchorằnghiếnphápcủaAnhcóthểđượccảithiệnvàsửađổitừngbướcởmộtvàiđiềukhoản”,nhưngmọisựđổimớihiếnphápnhưvậyphảiđượctrùtínhnhằmgiữcânbằngquyềnlựcvàcóthểtiếnxahơnhoặcchậmpháttriểnởnhữngmặtmàsựcânbằngquyềnlựcđóbịđedọanhiềunhất.

Mộtđêmkhôngngủđãkhiếnôngthấycầnphảithựchiệnnhữngnỗlựcsửađổilạitoànbộhệthốnghiếnpháp.Đâycũnglànéttínhcáchcủaông.Trong thờigian rảnhrỗi,côngviệcyêu thíchcủaPitt làkiến trúcvànghệthuật xây dựng vườn hoa, công viên − niềm đammê mà ông được thừahưởngtừngườicha,ôngchínhlà“mộtnhàcảitiến”cóxuhướngbắtbuộc.Saunày,Pretyman,giảngviêntrườngCambridge,nhớlại,ngaytừkhicònrấtnhỏ,Pittđãthích“giảitríbằngviệcvẽthiếtkếngôinhàtốtnhấtcóthể”,và sau chuyến thamquan những tòa nhà vĩ đại củaNorfolk thế kỷXVII,“Pittđãnhớlạivàvẽthiếtkếcủamộtngôinhàlớnnhấtmàchúngtôiđãđếnthamquanvớiýtưởngsửachữanó”.Vềsau,bàHesterStanhopehồitưởng,khi“nghePittnóirằngcậuấychưabaogiờnhìnthấymộttòanhà,mộtngôinhàtranhhaymộtkhuvườnmàcậuthích,nhưngngaylậptứccậunghĩraphươngáncảitiếnchúngtrongđầumình”.Nhữngnéttínhcáchnàykhônghềmấtđikhiônglãnhđạochínhphủvànócònđượcápdụngtrongmọivấnđềđếntrướcmắt.

Tuynhiên,việcđưanhữngýtưởngcảitiếnđóvàothựctếlạilàmộtvấnđềkhác.KhiáplựcbắtbuộcphảicónhữnghànhđộngcảitiếnđểkhắcphụchậuquảChiếntranhHoaKỳgiảmxuốngvàbắtđầuhồiphụcđấtnước,thìPittlạidễbộclộnhữngmặttráitrongnéttínhcáchcủaông,ngăncảnnhữngnhận thức thực tếvềkếhoạchphát triểncủachínhông.Burges thừanhận“Pittmaulẹvàcóquyếtđịnhnàytừthờiđiểmđầutiênnhìnnhậnvấnđề”,nhưng“ôngcũngrấtdễbịchệchhướng”.Saunày,ThưkýViệnBìnhdânHatsellphànnàn:“ThậtlàtaihọatrongnéttínhcáchcủaPitt,ônghăngháivànghiêmtúcđưaracácbiệnpháp,vàchẳngbaolâulạixóabỏnó”.TrongconngườiPittcóhaitốcđộđốinghịchnhau,nhanhhoặcchậm,vàhaitâmtrạngđólànhiệttìnhlạcquanhoặcchầnchừ,khôngdứtkhoát.

Pittphảiđốimặtvớinhữngcảntrởđốivới“sựcảitiến”:nhữngthànhkiếncủathếkỷXVIIInhuốmđầycáchlàmviệctheophongtụctậpquánvà

vẫnkhôngđượcthayđổikhitiếnhànhcảitổthiếtthựctrongthếkỷXIX;sựtrìtrệcủabộmáyquanliêutheokiểuquýtộcđượcxâydựngtrênsựbảotrợvàbổnglộc;cóítnhânvậttíchcựclãnhđạođấtnước,dovậy,bộmáychínhquyềnêmảcóthểbịxâmphạmbởinhữngthayđổilộnxộnvàphảnứngcủangườidânđốivớinhữngthayđổiđó;Thủtướngthiếuquyềnlựctrựctiếpđểchỉ đạo những người đứng đầu các bộ − những người đượcVuaAnh bổnhiệmvàhyvọngđápứngđượcmongđợicủangài,họcóthểđiềuhànhcácbộtheocáchmàhọthấylàphùhợp.Đâylànhữngtrởngạighêgớm,vàđốivớiPitt,nócònkhókhănhơnrấtnhiềukhiôngmuốnkhắcphụcnhữngđiềuđó.

Mục tiêu đầu tiên và cao nhất củaPitt là bảo đảmđược số thặng dưngânsáchnhằmgiảmvàsauđólà thanhtoánhoàntoànmónnợquốcgia.Tấtcảnhữngmụctiêucảitổkhácđềugắnvớinhữngcamkếtđầutiênnày.Những thay đổi về chính quyền cũng phải hướng theomục tiêu đó và sẽkhôngđượcđẩynhanhnếunómâuthuẫnvớimụctiêu.Cụthể,mộtsốđịavịbổng lộc được ban bởi giấymôn bài củaVuaAnh và được coi là tài sảnkhông thểđược lấyđi tùy tiện.Việc sa thải hai nhânviênkiểm toánnăm1785 doỦy banKế toánCông cộng đề xuất cũng tốn 7.000 bảng để bồithườngchomỗingười,vàphảitốnthêm10.000bảngđểtrảlươngchocácnhânviênởban thay thếhọ.KhiỦybanKếtoánCôngcộngchuyểnsangngànhhảiquanvànăm1786đềxuấthủybỏ180vịtríngồimátănbátvàngnhằmtiếtkiệm31.430bảng,Pittđãchọnphươngáníttốnkémhơnlàlàmtiêuhaodần.Đếncuốinăm1792,chỉcómộtvịtríbịhủybỏvà28vịtríkhácbỏtrốngdonhữngngườigiữchứcvụđótừchứchoặcchết.Mộtủybanđượcthànhlậpnăm1789đểđiềutravềkhoảnchitrảlệphíchocácnhânviênhảiquannăm1791cũngđượcđềnghịgiảitánvàthayvàođólàtrảlươngbồithường, nhưng với chi phí lên tới 127.247 bảng. Với khoản thặng dư tàichính lúcđó,năm1792,Pitt soạn thảodự luậtchấmdứt trả tiềncôngchonhữngnhânviênởcảngngoàivớikinhphí là45.000bảng,nhưngkhiPittphảichichochiếntranhvàonămsau(1793),dựánđóđãbịxếpxó.

Pittkhôngphảilàmộtnhàlýluậncốchấp,cũngkhôngphảilàmộtnhàcảicáchcóhệthốngvàtậptrung.Ôngsẵnsàngcócáchnhìntiếnbộđốivớibấtkỳvấnđềnàotrướcmắt,vàkhiniềmtincủaôngđượcnângcao,ôngbắtđầucanthiệpvàonhiềucôngviệccủachínhphủhơntrongnhữngnăm1780,dođó,nhữngmốiquantâmcủaôngđượcmởrộngvàcủngcố.Năm1784,CharlesMiddleton,mộtnhàquảnlýhảiquancótưtưởngcảicách,đềnghịPittcanthiệpvớiBộtrưởngHảiquân,Pittđãphảnứngrằng“từnhữnggìtôicảmnhậnkhiđứngởđịavịcủaHowecũngnhưtừniềmtincánhânđốivớinhữnggìôngấyđượcquyềnlàm,tôikhôngthểcanthiệptheocáchmàanh

mongmuốn”.Tuynhiên,đếnnăm1787,PittlạirấtquyếtđoánkhingăncảnHowecáchchứcMiddleton.Nămsau,BuckinghamnóiPittlà“quámảimêvới tấtcảcáccôngviệccủachínhphủ”và tấtnhiên làcan thiệpvàocôngviệccủacácchứcvụchính.GiảithíchvềsựcầnthiếtphảiđểmộtđồngsựgầngũicủaônglàDundas,ngườiđứngđầuBộChiếntranhnăm1794,PitttuyênbốvớiđồngminhmớithaythếcủamìnhlàPortlandrằng“tôikhôngthểhàilòngkhiđểBộđóđượcđặtdướicáchquảnlýriêngcủaanhta”.

Tuynhiên,việcPittcóthiênhướngngàycàngthíchcanthiệpnhưvậyđãkhiếnôngbấtđồngquanđiểmvới lãnhđạocủacácbộ:vớiBộ trưởngBưuđiệnkhinăm1784PittbuộcBộBưuđiệnchấpnhậnhệthốngtoachởthưcủaJohnPalmer,mộthệthốngcóthểtạokhảnănggiúpôngtăngngânsáchnhờtănglệphíthư;haybấtđồngvớiBộtrưởngHảiquânkhiôngủnghộđềxuấtcảitổBộHảiquânvàcácxưởngsửachữađóngtàucủahảiquân.BấtđồngthứnhấtkhiếnôngphảisathảiBộtrưởngBưuđiệnhaygâycảntrởnhất,ngườiđãtrảđũaPittbằngcáchkêugọiNghịviệnđiềutranhữnghànhđộngmậpmờcủaBộBưuđiệnmàPittđãcốlảngtránhnăm1787.Bấtđồngthứ hai khiếnHowe phải từ chức năm 1788, sau đó làMiddleton phải từchứcnăm1791.

Năm1785,PittthànhlậpỦybanKiểmsoátcáckhoảnlệphí,vớithẩmquyềnchủyếulàthựchiệntheoDựluậtVănphòngcôngcộngnăm1783củaPitt,vốnđãchếtyểu,nhưngchịu tráchnhiệmtrướcHộiđồngCơmậtchứkhôngphảitrướcNghịviện.ĐiềunàyđượccoilàmộtdấuhiệuđángtincậychothấyPittđangcốgắngkiểmsoátviệccảitổchứkhônghềcóýđịnhtừbỏsángkiếncảitổNghịviệnkểtừkhinhữngđềnghịcảitổNghịviệntrướcđâycủaôngbịthấtbại.Đâylàchiếnthuậtmàôngsửdụngđểhạnchếbuônbán nô lệ sau khi những nỗ lực hợp lệ của ông bị đánh bại ở Nghị việnnhữngnăm1790.Ủybannàycũnglưuýđếnnhữngđềxuấtkhônggâyphátsinhnhiềuchiphí,dovậyPittsẵnlòngđổimớiủybantronghainămtiếptheo,vớiýđịnhlàthuđượcnhữngbáocáotổngthểtheođánhgiácủaHộiđồngCơmật.Tuynhiên,báocáocủaBộBưuđiệnđãthayđổitấtcả,vàPittđãxếpxónócùngvớimộtsốbáocáokhác,ôngchophépủybangiảitán.

NhữngdựánkhácnhauđượcPitt tánđồng,giữa chúngdùkhôngcónhữngbấtđồngchínhtrịnhưngchắcchắnlàcóxungđộtvềnhucầu.Nhưđãthấy,PittthíchđắmchìmvàomộtvấnđềởmộtthờiđiểmvàkhiNghịviệnđanghọpcóchiềuhướngủnghộ.Điềunàycóthểgâynênnhữngảnhhưởngtaihại.ĐiềutracủaViệnBìnhdânđốivớicáctầnglớpxãhộicấptiếntháng4/1794đãtrìhoãnviệcchitrảkhoảnđầutiêntrongsốtiềntrợcấpchonướcPhổ.Cáccuộctranhcãihòabìnhởphiênhọpđầutháng1/1795đãkhiếnPitt

rối bời do cuộc khủng hoảng của Fitzwilliam nổ ra ở Ireland.Windham,ngườicốgắng theođuổimộtquyếtđịnhvềchếđộquânchủởPháp,cuốinăm1797cầuxin“Pittchúý trướckhikết thúcphiênhọpNghịviện”,vànhữngcuộcthảoluậngaygắttiếptheovềcácloạithuế,nhưDundaskhẳngđịnh,đãdẫnđếnmộtsựlơlàđángbuồncủaPittđốivới tấtcảcácvấnđềkhác,trongđócócảviệclậpkếhoạchphòngthủđấtnước.CácbộtrưởngvàcácquanchứcthìtranhgiànhnhausựchúýcủaPitt.CongáicủaRosenhớlạichacôđãgiậndữnhưthếnàokhi“ôngkhôngthểkhiếnPittchúýđếncôngviệcmàôngtrựctiếpquảnlýởViệnBìnhdân”.Tuynhiên,ngaycảkhiđãđượcPittchúý,thìcơhộimàôngđãlàmvớiDundasvàCharlesGrantởWimbledonmùahènăm1792làđóngcửatrongmườingàyđểnghiềnngẫmvấnđềvềkhoảnthutrênđấtliềnởBengalcũnghiếmkhigặp–tấtnhiênlàchỉmộthoặchailầntrongnăm.

NHỮNGHẠNCHẾCÁNHÂNCỦAPITT–CONNGƯỜIVÌCÔNGVIỆC

PhươngphápquảnlýcủaPittcũngrấtriêng,nhịpnhànguyểnchuyểnkhiếncôngviệcdiễnrarấtsuônsẻ.Córấtnhiềuđiềuôngthựchiệnkhôngtheoquyđịnh.Nhữngláthưthìvẫnchưađượctrảlời,tàiliệucủaôngthìvứtbừabộn.Anhhọcủaông,Grenville,đãlàmmộtcuộccáchmạngvềcáchthunhậnthôngtinởBộNộivụvàsauđólàởBộNgoạigiaonhờsửdụngmộtngười viết tóm tắt thông tin, nhưng theo nhưDouglas được biết, Pitt “sẽkhôngchịuđểaisắpxếpcácchồngtàiliệucủamìnhvàlưuýnhữngđiểmquan trọng cho ông”.Đặc phái viên ngườiNgaVonrontsov khi cho phépGrenvillechỉnhữngtàiliệubímậtchoPittxemđãđềnghịGrenvillekhôngđểchúngởchỗPittvì“ôngấykhông thể tìm lạichúngchỉ saumộtngày,giữanhữngchồnggiấytờkhổnglồngổnngangtrênbànghếđượcgửiđếntừmọinơi”.Pittthíchgiảiquyếtcôngviệctrựctiếphơnlàquathưtừ,nhưnglạikhônglưugiữbiênbảncủacácbuổilàmviệc.PhầnlớnrắcrốitrongvụFitzwilliamlàdoôngkhônglưulạinhữngcamkếtcủacuộchọpngày15/11.Douglas phàn nàn rằng Pitt không cómột biên bản nào về các cuộc họpkhông chính thức mà ông đã triệu tập để vạch ra hướng liên minh vớiIreland,ôngkhôngbaogiờcoiviệclàmđólàthủtụcchínhthứcmàỦybanHộiđồngCơmậtyêucầu,thậmchíôngchưabaogiờnhậnthứcđượcsựtồntại của ủy ban này trongNghị viện. Pitt làmmọi việc vì lòng nhiệt tình.George III quan sát thấy “Pitt có khuynh hướng để những việc khó nhọc,khôngmấythúvịđếncuốicùng,nhưngsauđókhibuộcphảigiảiquyếtnó,ông đã giải quyết nhanh chóng đến lạ thường, dạng pha trộn không bìnhthườnggiữasựchậmchễvàvộivã lànhữngnguyênnhâncơbảndẫnđến

sứckhỏecủaôngkém”.

Cũngcóthểônglàngườichưahoànthiệnkhibướclênnắmquyềnquásớm–nhưmộtsốngườicùngthờitranhluận.Ônghộitụýchí,nghịlựcvàcảtrí tuệminhmẫncủatuổi trẻ,nhưngcũngcóbađiểmbất lợiđượcthừanhận.Thứnhất,ôngkhôngcókinhnghiệmtrongcôngviệc.Điềunàykhiếnôngphảichuẩnbịthựchiệncôngviệcnhờnhữngmốiliênhệthânmật,nócũngkhiếnônggặp rắc rối.Cuộcdànxếpđầu tiênvớiPalmerđược chấpnhậnbằnglờidoPretyman,đạidiệnPitt,thựchiện.Hậuquảlà,cómộtcuộctranh cãi kéo dài trong Bộ Bưu điện về vị trí cũng như tiền thù lao choPalmer, và không có một tuyến trách nhiệm rõ ràng nào được thiết lập.PalmerhiểurằngôngtrựctiếpchịutráchnhiệmtrướcBộTàichính,điềunàyđãgâyranhiềuvấnđềđốivớicánhânPalmerlẫnBộBưuđiện,khiếnôngbịsathảinăm1793.Pittphảiđảmbảo3.000bảngtiềntrợcấpmỗinămđểbồithườngchoôngta.Hơnnữa,theoBurges,doPittkhôngđểýđếncảcốtlõilẫnthểthứccủacôngviệckhilênnắmquyền,nênôngđãrơivàotaynhữngngười “không lấy gì làm đứng đắn”. Ông đã phải nhờ đến những ngườithông thạo công việc để đưa ý kiến của mình ra thực tế: Dundas, ngườithườngtựhàochưabaogiờđểmộtláthưcầnphảitrảlờinàođếnngàyhômsau,vàGeorgeRose,ngườinhanhchóngảnhhưởngđếnPitt,vàsaunàylàGrenville,mộtngườicóphươngpháphơn,anhhọcủaông.Burgeschorằng“PittđãbịGrenvillevàDundasđiềukhiển”.

Thứhai,GrenvillechorằngviệcsớmlênnắmquyềnđãkhiếnPittcóítcơhộimởrộngkiếnthứcbằngviệcnghiêncứunhữngnguyêntắctriếthọcchung,màcùngvớikinhnghiệmsẽgiúpôngtrởthànhmộtchínhkháchcótàiquảnlýnhànước.CòntheoAddington,rấtítkhiôngnhìnthấyPittcầmcuốn sách trên tay kể từ khi lên nắm quyền. Pitt đọc sách để giải trí, vànhữngcuốnsáchđó“thườngđượctìmthấytrênbàngiữamộtmớnhữngtàiliệu tài chínhvàchính trị”,hoặc rảiđầy trongcănhộcủaôngởHolwoodhoặcWalmer,hoặcbắtbuộcphảimangtheokhiđidulịch,thườnglànhữngcuốn sách thời cổ đạiHyLạp và tiếngLatinh, đặc biệt là của các tác giảHomervàHorace.Thayvàođó,nhữnggìđượctrảinghiệmđãcóảnhhưởnglớnnhấtđốivớiông,khiếnôngtrởthànhmộtngười“siêuthựcdụng”.Năm1794,PittđãnóivớiSheridan:

Kinh nghiệm làmột sự tranh luận tốt đối với lý thuyết của anh. Nókhôngphảilànhữngnguyêntắcquanđiểmtrừutượng,khôkhan,khắtkhemànólàkếtluậnđượcrútratrongcácchủđềchínhtrị…Sựhiểubiếtcủatôiđạtđượctronghoạtđộngchínhtrị,chứkhôngphảiquabất

kỳmộtnguyêntắccứngnhắcnào,nhờviệckiểmnghiệmmộtvàisựvụxảyra,chúýtìmranguyênnhânvàsosánhmộtsốsựkiệnvớinhau.Đâylàcáchđúngđắnđểcóthể thôngtháihơntronghoạtđộngchínhtrị, chứ không phải chấp nhận triết lý ảo tưởng, cố đi tìm điều hoànthiệntrongnhữngcáikhônghoànthiệnvềbảnchất,chỉliênquanđếnlýthuyếtchứkhônghềmangtínhthựctế.

TheolờiEhrman,Pitttiếntớiquyềnlực“hămhởvớitấtcảsứctrẻ,vìnhữngđềxuấtlớnvànhữngchínhsáchcảitổđángkhâmphục”.Ôngđitìmnhữnghệthốngchungvànhữnggiảipháptổngthểchocácvấnđề.Nhưngrấtítkếhoạchcủaôngđượcthựchiệnthànhcông.Khicácđềxuấtthươngmại ở IrelandmàPitt đưa ra gặp rắc rối, ôngđã phải dùngđếnnhiều thủđoạn.Grenvillecảmthấy“sựưathíchtìmranhữngthủđoạnphứctạptrongkhó khăn − cảm hứng nảy ra và kết hợp với khả năng giải quyết vấn đềkhôngaisánhkịp,lànhữngnétkhiếmkhuyếtcuốicùngtrongtínhcáchcủaPitt”.Ireland,nhưôngbuộcphảithừanhậnnăm1794,“chođếnnayvàmãimãi về sau vẫn làmột chính phủ của những thủ đoạn”. Pitt đã đọc cuốnWealth of Nations (Sự thịnh vượng của các quốc gia) của Adam Smith,nhưngnăm1800,trướcsựphảnđốicủaGrenville,ôngvẫnápdụngsựcanthiệp của chính quyềnnhằmcải thiện tình trạng khủnghoảng lương thực.Trongmộtbuổitiệctốinăm1796,Pitttuyênbốrằngsẽlàkhôngsángsuốtkhi thiết lập các nguyên tắc và luật lệ chung trong chính phủ hoặc trongchính sách.Chủnghĩa thựcdụngkiểunhưvậy thườnggiúpôngvượt quađượcnhữngkhókhăn trướcmắt,nhưngnócũnghạnchếkhảnăngduy trìmộthướngchiếnlượcphùhợpđốivớicácvấnđềôngphảiđốimặt.

Thứba,mọingườiđềunhấttrírằngPitt lênnắmquyềntrướckhiôngcóthểhiểuđủvềconngười.WindhamcảmthấyPittvìthếmàmất“cơhộinhìnnhận conngười và cách cưxử, trừkhi làBộ trưởng, theo cáchđángphảinhìnnhậnnhất”.NghịsĩNichollchorằng“đầuóccủaPittchỉbógọntrongnhữngchi tiếtcôngviệc, lẽ raôngphảiđủnăng lựcđểbắtquenvớiviệclàmchínhtrịhoặclàmngười,cảhaiđiềuđángraôngphảinghiêncứu”.CòntheoSinclair,Pitt“tiếntớiquyềnlựcquásớm,trướckhiôngcóthểcóđượcnhữngkiếnthứcvàkinhnghiệmchínhtrị,màkhôngcónókhôngaicóthể trở thànhmộtbộ trưởng thànhcông,càngđặcbiệthơn là trongnhữngthờiđiểmkhókhăn”.ChắcchắnPittsẽgặpphảinhữngkhókhăntrongmốiquanhệriêngbênngoàivòngthânmật.Richmondphànnàn“tínhPittquárụtrè,đếnnỗikhigặpmộtchútkhókhănôngthậmchícònkhôngbiếtsắpxếpcácvấnđềlạitheođúngtrậttự”.ĐiềunàycàngkhiếnPittkhókhănhơntrongviệcđốiphóvớinhữngngườibấtđồngvớiphươngphápquảnlýcủa

ông.WindhamchorằngthờigianPitttrongquânngũ,giốngnhưchamình,đãchoôngrấtnhiềukiếnthứcvềthựctrạngthếgiới.Burgeslạitranhluận,sựngâythơđãkhiếnPittquáhàohứngđónnhậnnhữnglờitângbốcvà“sựđánhgiáquácaovềbản thânđãkhiếnôngmùquáng trướcnhững tròbịpbợmcủacácvịcốvấnđầymưumô”.

Nhữnghạnchế trongphươngphápquản lýchỉvới lòngnhiệt tìnhđãkhiếnôngphảivấtvảhơnđểgiữvữngđượclòngnhiệttìnhđókhihàngloạtkhókhănkéodàinổilên.Ôngcốgắngdựđoánvàgiảiquyếttrướctấtcảcácvấnđềcóthểxảyra,nhưngsựnhiệt tìnhđôikhi lạingăncảnôngđếnvớithựctế.Wilberforcecatụng“sựrõràngtrongnhậnthứcvàthấuhiểusựviệcchínhxácđếnngạcnhiên”đãkhiếnôngcósứcnặnghơnsovớitấtcảnhữngtranhluậnđốilập,nhưngôngnàycũngbổsung:“BạnthườngtìmranhữngđiểmkhácbiệtsovớiPittvàluôncốtrảlờicâuhỏitạisao.Điểmkháclàởchỗ,tinhthầnlạcquanđãgiúpPittcóđượcniềmtinvớinhữngthôngtinmàngườikháckhócóthểtinđược,khiếnôngluônhyvọngsẽcónhữngvấnđềcólợimàngườikháckhôngdámmạohiểmnghĩ tới”.Tấtcảnhữngkhẳngđịnh trên đều cố gắng nhấn mạnh một thực tế là Pitt không muốn nghenhữnggìôngkhôngthích.ChínhquyềnIrelandmộtlầnnữanhấnmạnhtínhnhạycảmtrongcácđềxuấtthươngmại,nhưngPittmộtmựckhẳngđịnhôngtin tưởng tất cả mọi việc có thể được giải quyết ổn thỏa nếu Nghị việnIreland chấp nhận các nguyên tắc và dành cho nhau nhữngđặc quyềnmà“tôikhông thểchophépmìnhnghingờ”.Năm1797,Windhamthanphiềnrằng“sựchếnhạolàmộtphầnrấtxấucủahệthốnghiệnnay,vàkhibấtcứđiềugìbịđemrachếnhạothìnóbịcoilàcầntốngkhứ”.Cònnữa,Pittcóthểđột ngột đánhmất nhiệt tìnhvới nhữngviệcmình làm, trởnênkhôngkiênđịnhvàkhôngcóphươnghướng.TheoWilberforce, “sựchậm trễvàchầnchừlànhữngnhượcđiểmlớnnhấtcủaPitt”.ViệcPittđưaraphươngphápthămdòýkiếncũngkhiếnnhiềungườicócơhộingăncảnvàlàmôngchệchhướng.Burgesđãviếtvề“sựthiếusuyxétcủaPittkhiđẩynhanhhoặctừbỏnhữngvấnđềnghingờ”.TheoCamden,Pittđã“chịuảnhhưởngquánhiềutừngườikhác,đặcbiệtlàDundas”,trongkhisaunàySpencernóivớiDundas:“Bằngkinhnghiệm,anhcó thểbiếtPittđãbịảnhhưởng lớnnhưthếnàobởinhữngcáiđầukhôngđủmạnhvàthôngtháiđểđiềukhiểnngườinhưPitt”.Tuynhiên,PittkhôngbaogiờcảmthấyquálolắngvìsựchậmtrễnhưWilberforcenghĩ.Ôngsẵnsàngchấpnhậntrìhoãnvàsửdụngnónhưmộtthứvũkhíchứkhôngbaogiờcoiđólàdấuhiệucủasựthấtbại.

ViệcPittmongmuốnthamgiatấtcảcáclĩnhvựccủachínhphủđượcôngpháttriểntrong5nămđầunắmquyềnquảnlý,cùngvớinhữngáplựcdothóiquencôngviệc,đãkhiếnôngcăngthẳngvàmắcphảihaithóixấumà

saunàyđãcảntrởkhảnănglàmviệclẫnquyếtđịnhcủaông.Burgesnhậnthấy: “Rượuvà thíchđược tângbốc làhaiđiểmyếunhất trongcuộc sốngriêngtưcủaPitt”.Pitttintưởngquánhiềuvàotìnhcảmcủabạnbè,thậmchícả vào sự kính trọng của những bậc đàn emnhưCanning.Cũng vào thờigiancăngthẳnggiatăngnhữngnăm1790,Pittbắtđầuuốngrượunhiềuhơnvàđiềunàyđãphávỡthóiquencôngviệccủaông.LầnđầutiênônguốngsayđánglưuýnhấtởViệnBìnhdânlàđầunăm1793.TheoCanning,bữatốilinhđìnhtháng12/1794là“bữatốirấtthoảimái,rấtnhiềurượu,đặcbiệtlàPitt,ônguốngquánhiều,vàtôinghĩchúngtôiđãkhiếnôngkhôngthểtậptrungvàocôngviệc”.

Vềchínhsáchcủachínhphủ,Pittchưacómộtchươngtrìnhcảitổtoàndiện.Ôngluônquantâmđếnviệccảitiếnbấtkểchỗnàođậpvàomắtmìnhvàgắnnóvớicôngviệcmộtcáchtốtnhấtcóthể.Nếuviệccảitiếngặpphảinhữngtừchốibanđầuthìsauđócơhộithựchiệnnógiảmđirõrệt,mặtdùnócóthểđượcphụchồidướimộthìnhthứckhác.Ôngluôngiữvữngniềmtincaocảvềmộtchínhphủtrongsạch.Ôngkhôngkiếmtiềntừchứcvụcủamìnhvàluônmongchờnhữngngườikháccũngcóđứctínhđó.ÔngủnghộyêucầucủapheđốilậplàchỉtríchcựuToànquyềnẤnĐộWarrenHastingstrongnhữngnăm1786-1787khôngchỉbởisốtiềnphạtmàôngtathuđược“quá cao, không công bằng và bạo ngược”,mà còn bởiHastings đã nhậnnhữngmónquà“chứngminhrõràngnhấtnhữnghànhđộngđángchỉtríchcủa ông ta”. Những cư xử khôngminh bạch về tài chính củaHastings làđiểmđánglênánnhất.Năm1793,PittcáchchứcmộtnhânviêncủaBộTàichínhvìđãgạgẫmtiềncủahaingườidoanhtakiểmtra,“tôicảmthấyanhkhôngthểđảmđươngcươngvịmàanhđanggiữthêmnữa”.Năm1796,sựcan thiệp của Pitt lạimang tính quyết định trong lần trục xuất khỏiViệnBìnhdânmộtngườiủnghộ,ngườiđãbịtướcquânhàmdobiểnthủquỹcủatrungđoàndânquân.Khiôngsắpphảinghỉhưu,nhữngngườiủnghộôngởthànhphốLondonđềnghịtặngông100.000bảngđểtrangtrảinợnần,ôngđãtừchốivìsợ“nếucócơhộiquaylạiBộlầnnữa,ônghìnhdungrằngtấtcảmọingườiở thànhphốmàônggặpđể traođổicôngviệcđều lànhữngngườimàôngphảichịuơnvềtiềnbạc”.

Pittkhôngphảilànhàlýluậncốchấp,cũngkhôngphảilànhàcảitổcóhệ thống.Ông thiếunhững cốnghiến tận tâmnhưWilberforce.Ông cũngnhậnthứcrất thựcdụngvềnhucầuvàkhảnăngchínhtrị.Chẳnghạn,ôngsẵn lòng bảo vệ những địa vị bổng lộc làm phương tiện cần thiết để traothưởng lâudàihoặcphânbiệtnhữngcốnghiếncủamọingườiđốivớiđấtnước hoặc sẵn sàng thưởng hậu hĩnh cho các đồng sự. Trừ khi phải chịunhiềuáp lực trongnhữngnămđầuvànhữngnămcuốicùng trongBộđầu

tiênôngnắmquyền,Pittthườngthiếusựkhẩntrươngcủamộtngườicótưtưởngcảitổ.Thayvìchuyêntâmvàomộtlĩnhvựccụthể,ôngquantâmđếnmọilĩnhvựccủachínhphủ,dovậy,nếugặpnhữngtrởngạiởlĩnhvựcnày,ôngsẵnsàngchuyểnsang lĩnhvựckhác.Khoảng thờigianôngchúýđếnmộtsựviệcnàođólàrấtngắn,tùythuộcvàoáplựctrongmộtthờiđiểmnhấtđịnhcóphảilàcaonhấtkhông,vàcácvấnđềôngyêuthíchcódễdàngđượccáchly,phântíchvàđưaramộtgiảipháplâudàikhông.Nhữngvấnđềcủachínhphủlạiítkhidiễnrasuônsẻ.

BƯỚCTHAYĐỔICỦATIẾNTRÌNHCẢITỔNhiềungườichorằngcómộtbướcngoặtquantrọngtrongviệcquảnlý

củaPittgiữanăm1789và1792docuộcCáchmạngPhápgâyra,biếnPitttừngườimangtưtưởngcảitổthànhkẻphảnđộng.Tuynhiên,sựchỉtríchnàycũnggiảmđángkểtừnăm1787,khinướcAnhtrởlạilànướclớntrêndiễnđànquốctế.Thayvìdànhcảmùahènăm1787đểkiểmtrakhuvựccảicáchkhác,PittmảimêvớivấnđềkhủnghoảngởHàLan.Mùahènămsau,cuộckhủnghoảngởBalticnổra,Pittcầnphảitậptrungvàocuộctổngtuyểncửtiếp theo, sauđó lại đếnKhủngkhoảng chếđộnhiếp chính.Năm1790 lànămchứngkiến cuộckhủnghoảngởNootkavà chiếndịch chống lạiTâyBanNha,trongkhiđó,giữanăm1788và1792,mốithùvớiThurlowcũnglàmPitt rối bời, là cản trở lớn đối với nhữngvấnđề cải tổ. Sau đó, cuộcchiếntranhnăm1793cũngcanthiệpđángkểvàocôngviệccủaPitt.

Tuynhiên,khôngthểnóirằngmongmuốncảitổcủaPittdừnglạihoàntoàn.Nhữngnăm1788-1792làkhoảngthờigianôngthựchiệnnhữngnỗlựccải tổNghị việnnhằmbãi bỏviệcbuônbánnô lệ, từ năm1798đếnnăm1791,ôngnhất trí với chủ trươngcải tổChínhphủCanadacủaGrenville.Duynhấtmộtlầnôngcôngkhaituyênbốkhôngtiếptụcthựchiệncảitổdotìnhthếcósựthayđổilớn-đólàvấnđềcảitổNghịviệnnăm1790.Ôngđãsớmmấthyvọngcải tổkhinhữngnỗ lực từngbướccủaôngbịngăncảnnăm1789,vàôngluôntuyênbốýđịnhquaytrởlạivấnđềnàyvàothờiđiểmthuậnlợi.Tuynhiên,Pittluôncốgắngmọinơi,mọilúcđểduytrìvàđềxuấtcải tổtàichínhcầnthiếtchomụcđíchcủaônglàloạibỏvĩnhviễnsựphásảnquốcgia,màsựphát triểncủađấtnướctrongtươnglaiphụthuộcvàođó.Pitt phảnứng rất nhanh trướcgói trangbị vũkhíởNootka, buộcôngphảipháttriểnhệthốngQuỹchìmvớichitrảmộtlầnlà400.000bảngvàoQuỹnăm1792,mỗinămtăng200.000bảng,1%tổngdự trữmớiđượcsửdụng làmQuỹchìmchođếnkhi trảhếtnợ.Trongnhữngnăm1789-1790,Pittđãthựchiệnrộngrãicácbiệnphápthuthuế,chuyểnthuếđánhvàothuốc

látừthuếxuấtkhẩusangthuếđánhvàocácmặthàngtiêudùngtrongnước.Ông tiếp tục thực thichiếndịchchốngbuôn lậu trướcđâycủamình trongnhữngnăm1799-1800bằngviệcthànhlậpmộtđộicảnhsátởsôngThamesvà thành lập các bến tàu bao quanhLondon.Năm1794,BộĐất đai côngcộngcũngđược tổ chức lại theoSở thuếđiều travề rừngvàđấtđai côngcộngđượclậpnăm1786.NgaycảnhữngbáocáođãbịxếpxócủaỦybanPhụtráchcáckhoảnlệphícuốicùngcũngđượcHộiđồngCơmậtxemxétlạinăm1792vàgửiđếncáccơquanđểthẩmđịnh,6trong10đơnvịđãthựchiệntrongtámnămtiếptheo,trongđócóBộTàichính,BộBưuđiệnnăm1793,cácvănphòngcủaNgoại trưởngnăm1795,BanHảiquân(trongđónhiềuđềnghịcủaMiddletonđãđượcchấpnhận)năm1796,cácvănphòngcủaBộHảiquânvàBộLươngthựcnăm1800.NhữngbướcthựchiệnnàycóvẻchậmhơnnhữngnămđầuPittsôinổi,nhiệttìnhnắmquyền,chúngđượcthựchiệndầndần,từngbướcmộtchứkhôngnhưnhữngnăm1780.Nhưngdùsao,Pittvẫnkhôngcóýđịnhngừnglại.

Trênthựctế,cuộcchiếntiếptheođãtiếpthêmsinhlựcchonhịpđộcảitổcủaPitt.NógiúpôngđưaraHiệpướcThươngmại tựdothứhai, trongkhuônkhổ“HiệpướcJay”năm1794,phânđịnhnhữngđiểmkhácbiệtgiữaAnhvàMỹ.ĐượcGrenvillethôngqua,PittủnghộvàHawkesburyphảnđối,hiệpướcnàythậtsựlàmộtdấuấntronghoàncảnhnhữngnăm1790,giốngnhưHiệpướcThươngmạivớiPhápnhữngnăm1780.Một lầnnữa,chiếntranhđemlạisứcsốngmớichonhữngnỗ lựckhảosát tàichínhcủachínhphủ.Việc tăngđángkểkhoản thunhập từnhữngcôngviệccủachínhphủgia tăng trong thờigian chiến tranhđãdấy lên làn sóngphảnđối củadânchúngtrongthờiđiểmtăngthuếkhiếnPittthấycầnphảilàmmộtđiềugìđóđểngăncảnviệckiếmlợicủamộtsốquanchứcchínhphủ.Năm1797,PittcanthiệpvàoBộChiếntranh(mộtbộkhôngbịỦybanThuếđụngtới)nhằmchấmdứtnhữngkhoảnlệphídồnvềphíacácquanchứccủabộnày.Mặcdùnăm1797PittđãthànhlậpỦybanTàichínhcủaViệnBìnhdânđểxoadịunhữngyêucầucủacácthànhviênNghịviệnvềviệcđòicảitổkinhtếtrongcác cơ quan chính phủ, song ông vẫnmuốn được thấy bước cải tiến nhấtđịnhtrướckhihọđòicảitổ,chẳnghạnôngđãgiảitánỦybanThuếmuốivàhợpnhấtủybannàyvớiBộThuế.Tươngtự,ỦybanTiềntệcủaHộiđồngCơmậtđượcthànhlậpnăm1798cũngphảicónhữngbướccảitiếncơbảntronglĩnhvựcsảnxuấttiềnvàchấtlượngtiền.Pittvẫntiếptụcthựchiệntiếntrìnhcải tổ,nhưngCáccuộcchiếntranhcủaNapoleon1 từnăm1793-1815đãkhiếnsựđầucơtăngnhanhquámứcmàPittcóthểchếngự.Trongsuốtgiai đoạnnắmquyềnđiềuhànhNội các lần thứhai, Pitt phải đốimặt vớiphongtràophảnkhángcủadânchúngđốivớihệthốngquảnlýmàôngnỗlựcduytrìbằngnhữngcảitiếnnhấtđịnh.

Chiếntranhđãđẩynhanhhaivấnđềcảitổcơbảnnhấtlúcbấygiờ:ápdụngđánh thuế cơbản trực tiếpvà liênminhvới Ireland.Pitt khôngngạiphảigiảiquyếtnhữngvấnđềlớnnhấtkhicầnhoặckhiôngnghĩlàthờicơđãđến.Cuốinhữngnăm1790,Pittlạisuynghĩhoàntoànkhác,ítnhấtlàđốivớinhữngvấnđề trướcmắt.Ông tăngkhoản thu từ thuếđểkiểmsoátnợquốcgia.ÔngcầnphảichiếmđượcniềmtincủadânchúngđốivớihệthốngQuỹchìmcủamìnhđểbảovệ tíndụngnhànướcvà tíndụng tưnhân.Hyvọngcuộcchiếntranhsẽsớmkết thúc,Pittđồngýcấpchiphíchiếntranhthôngquacáckhoảntiềnchovaytừnăm1793-1797,thôngthườnglàtăngthunhậptừcáckhoảnthếmớibằngcácbiệnpháptruyềnthống,đánhthuếgián tiếpđốivới lợi tứcdịchvụvàQuỹchìmđể thanh toánkhoảnvaynợmới.Tuynhiên,năm1797,Pittphảiđốimặtvớimộtcuộcchiếntranhkéodàivànợquốcgiakhôngngừngtăngcao.Ởthờiđiểmđó,tiềnchovaynợchỉcóthểcóđượcbằngviệcđưaracổphiếuvớitỷlệchiếtkhấucao.Khoảntiềnchovaynăm1797gấpđôitổnglợitứccổphiếudựđịnhtăng.Dođó,vớimức lợi tức thựcquácaovàcáckhoảnnợ thì tăngvùnvụt,cuốicùngPittchuyển hướng bằng cách tăng càng nhiều càng tốt các nguồn thu từ thuếtrongmỗinămnhằmgiảmnợxuốngmứccầnthiết.Điềunàyđãkhiếnôngphảibấtchấpdưluậnđểtăngviệcđánhthuếtrựctiếp.

Trong phiên họpNghị viện năm 1797-1798, Pitt đã lựa chọn số tiềnthuếđịnhmứcphảitrảnhưlàmộtmốctàisảncánhânvàtăngmứcthuếnàyhơnsovớitrước.PittđãnóivớiCanningrằnggiátrịcủaphươngsáchnàylàởchỗ,nólàmộtphươngphápdunghòa,nằmgiữahệthốngcũđãđượckiểmnghiệmnhiềunămvàhệthốngmớimàôngtinrằngkhôngthểkiểmnghiệmmứcđộảnhhưởng lớncủanónếuhoàncảnhkhôngyêucầu.Pitt tiếp tụcphương sáchnày trongnăm1798vớikếhoạchchophépnhữngngười trảthuếđấtmuacổphiếucủanợquốcgiatrongnămnăm,lợitứctừcổphiếunàysẽđủđểthaythếlệphíđấtcủahọ,trongkhiđótiềnnợsẽđượcgiảmđi.Tuy nhiên, phương pháp tạm thời này chỉ thành côngmột phần và trongphiên họpNghị viện năm 1798-1799, Pitt đưa ra đề xuất gây tiếng vang:đánhthuếtrựctiếpvàothunhập,kếtthúcbướcchuyểnsangnguyêntắcmàPittđãphátbiểutrướcViệnBìnhdântháng11/1797,“mộtnguyêntắcmớitrongcáchoạtđộngtàichínhcủađấtnước,ítnhấtlàtronghơnmộtthếkỷ”.Bằngcáchnày,Pitthyvọngsẽgiữđượcniềmtincủadânchúngđốivớitàichínhquốcgia.Pitttínhtoánrằngnếutiếptụcthunhữngloạithuếmớitrongthờigiancầnthiếtsauchiếntranh,nợquốcgiasẽđượcchitrảhếttrong33nămhòabình.

ChiếntranhđãkhiếnPittcósựcảicáchtàichínhquantrọng.Nócũnggiúpôngcónhữngcải tổhiếnphápkhicuộcnổi loạnở Irelandnăm1798

cuối cùngđãchứngminhchoông thấy là cần thiếtphải tiến tớimộtLiênminhchínhtrịvớiIreland.LâunayPittvẫntintưởngrằngLiênminhlàgiảiphápchắcchắnnhấttrongmốiquanhệđốivớivươngquốcnày,nhưngchỉđếnkhiđóôngmớithấysuynghĩcủamìnhlàđúng.ChiếntranhkhônglàmmongmuốncảitổcủaPittbịtiêutan.Thayvàođó,nóđãkíchthíchôngcónhữngý tưởngmớiđốivớicácvấnđềquản lý trongchiến tranh,dẫnđếnnhữngthayđổi tronghệ thốngtàichínhquốcgiavàbộmáyquanliêucủanhànước(bằngviệcbổnhiệmnhữngchứcvụmớichoBộChiếntranh,SởNgoạikiềuvàỦybanVậntải)cùngnhữngthayđổitrongmốiquanhệgiữaAnhvớiIreland.NếunhữnghạnchếcánhâncủaPitt làôngđãkhônglàmđượcgìnhiềutrongthờigianđầuđảmnhậncươngvị(theoquanđiểmcủanhữngngườiquákhíchđươngthờivàcácnhàbìnhluậnsaunày),thìdùsao,cảtrongnhữnggìôngđãnỗlựclẫnnhữnggìôngđạtđược,ôngvẫnlàmộtThủtướngcảicáchnhiềunhấtcủathếkỷXVIII.

CHƯƠNG5.PittvàViệnBìnhdân

“TÔIMUỐNDIỄNTHUYẾTTRƯỚCVIỆNBÌNHDÂN”

Mộtyếu tốquan trọng tạokhảnăngđểPitt trở thànhmộtThủ tướngđảmtráchchứcvị lâuđếnvậychínhlàưuthếmàôngđãđạtđượcởViệnBình dân. Ông đã sớm nhận thấy ý nghĩa của Viện Bình dân đối với sựnghiệp chính trị củamình.Thầygiáo củaôngnhớ lại, năm1766 (khiPittmớilênbảytuổi),ôngđãnói:“Emrấtvuivìemkhôngphảilàđứaconlớnnhấttrongnhà;emmuốndiễnthuyếttrướcViệnBìnhdângiốngnhưcha”.TrongchuyếndulịchnướcPhápnăm1783,PittnóivớimộtchủnhàngườiPháp:“MộtphầntronghiếnphápcủachúngtôisẽbịloạibỏđầutiênchínhlàđặcquyềncủaVuaAnhvàthẩmquyềncủaViệnQuýtộc”.Năm1791,khithảoluậnvềhiếnphápmớichoQuebec,PittphátbiểutrướcViệnBìnhdânrằng“tầnglớpquýtộclàsợidâyliênkếttấtcảcáctầnglớpvớinhauvàlàtầng lớp tạo sựổnđịnhvà sứcmạnh chokhối liênkết đó”.Tuyvậy, ôngcũngthấyđượcvaitròthụđộngcủatầnglớpnàylàphảnánh“vinhquangcủaVuaAnh”,“hỗtrợvàthựchiệnnềndânchủ”.VuaAnhđưaraquyềnlựcvà chứcvị, nhưngPitt quảquyết chỉ có “nềndân chủ”mới là yếu tố tiếpthêmsinhlựcvànănglượngchocảquyềnlựcvàchứcvị.PittvẫntiếptụcởViệnBìnhdân trongsuốt thời trai trẻ.Năm1802,ôngkhuyênCastereagh,ngườitheopheôngđangthăngtiếnrấtnhanh,ởlạiViệnBìnhdân,nơimàôngcholà“mộtchiếntrườngchonhữngdanhvọngtrongtươnglai”.

KhôngmộtchínhtrịgianàocóthểlãnhđạoViệnBìnhdânmàkhôngcókhảnăngdiễn thuyết,vàđâycũng là tài sản lớnnhấtcủaPittkhibướcchân vàoNghị viện. HoraceWalpole, người đã được nghe Chatham diễnthuyết trong thời điểm vinh quang nhất, nhận định: “Pitt không có tài chỉhuy,cũngkhôngcódiệnmạovàdángvẻoainghiêmnhưcha,nhưnglờinóicủaPittthìrõràngvàchínhxáchơn,phươngphápvàcáchthứcsuyluậncủaPittcũnghơnhẳncha”.Nhiềulúc,Pittcóthểđạtđếnđỉnhcaovềtàihùngbiện. Trên đường về nhà sau bài diễn thuyết chống buôn bán nô lệ ngày2/4/1792, Fox,Windham vàGrey − các đối thủ của ông − đều phải thừanhận“bàidiễn thuyếtmàhọvừanghe làmột trongnhữngbài thểhiện tàihùngbiệnkiệtxuấtnhất”.Đặcbiệt,PitthơnhẳnchamìnhvềkhảnănggiảithíchcácvấnđềtàichínhtrướcViệnBìnhdânvàkhảnăngthamgiatranhluậnhiếmcó.

Một trong những nhiệm vụ chính của Thủ tướng và Bộ trưởng Tàichính là đưa ra nhữngvấnđề tài chính của chính phủđể thôngqua trướcNghịviệncũngnhưkhảnănggiải thíchminhbạchcácvấnđề tàichính−côngcụchủyếuđểthuyếtphụcNghịviệnvàtạoniềmtintrongdânchúngđối vớiBộ.North là người có khả năng đặc biệt giải trình các vấn đề tàichínhrấtthànhthạo,rõràngvàminhbạch,nhưngWraxall−ngườiđãđượcnghecảPittvàNorthgiảitrìnhngânquỹ,khẳngđịnh:“NorthkhôngthểsánhđượcvớiPitt saunày”.Năm1784, khảnănggiải trìnhngân sách củaPitt“phongphú, chínhxácvà tài giỏi đếnnỗikhiếnnhiềungườiphảingưỡngmộ”.Trongphiênhọptiếpsauđó,quýbàGowerđãkhôngngớtlờicangợi:“NgàiPittđãchiếmđượctrọnniềmtincủamọingườichỉbằnghaihoặcbabài diễn thuyết gần đây… thể hiện một vốn kiến thức quá hoàn hảo vềthươngmại,tàichínhvàchínhphủđếnnỗingườitacócảmgiácđangđượcnghemộtngườicóvốnkinhnghiệm50nămvềnhữngvấnđềnày”.

Nhữngbàidiễn thuyếtcủaPitt rấtcósứcnặng.Ôngkhônghềviết ratrước.Thayvàođó,Pitt tậndụngkhảnăngthẩmthấuvà lưugiữ thôngtincủamình.Ôngchỉghichépmộtsốtiêuđềcủacácvấnđềdiễnthuyết.Năm1786,trongngàygiớithiệunhữngđềnghịvềQuỹchìm,Pittđãxemxétkỹlưỡngcácchitiếttàichínhvàobuổisáng,sauđóhìnhthànhkếhoạchdiễnthuyếttrongđầukhiđidạo15phútởcôngviêntrướcbữatốikhichuẩnbịđếnViệnBìnhdân.Khảnăngtrìnhbàybaoquátnhữngvấnđềtàichínhcủaôngđãgâyấntượngmạnhmẽđốivớingườinghe,tạoấntượngtốtđẹpvềmộtngười cóvốnkiến thức sâu rộng.Trongkhoảng thờigian rất ngắn,ởViệnBìnhdân,Pitt đã trở thànhmộtbậc thầyvềcácvấnđề tài chínhmàkhôngaicóthểsánhkịp.

Năm1796,mộtnghịsĩtheopheFox,JohnNicholls,phảithừanhậnPittlà“ngườicó tài tranh luậnkiệtxuấthơnhẳnnhững thànhviên trongNghịviệnhiệnnay”.Sựkiệtxuấtđókhôngtựnhiênmàcó.PittđãvàoViệnBìnhdânvớiđứctínhsiêngnăng.PhongcáchcủaôngtráingượchẳnvớiNorth,ngườitiềnnhiệmbiếngtrễvàdễdãi,thườngngủhoặcgiảvờngủtrongcácbuổithảoluận.Pretymanghinhận:“Pittthườngrấtchúýtớitiếntrìnhcủabuổithảoluận,nghechămchútừngngườinói,nhớkỹlờidặndòcủangườichanổitiếngrằngcóthểhọcđượcmộtđiềugìđóngaytừcâunóicủamộtngườingờnghệchnhấtchưabaogiờphátbiểutrướcViệnBìnhdân”.Ôngghichéptómtắtđểtranhluậnlại,vàbộnhớphithườngcủaôngbắtđầuhoạtđộng.Nichollsthừanhận:

Pittsắpxếpvấnđềchuyênnghiệpnhưlàđãđượcxemxétrấtcẩnthận.

Ôngcónghệthuậtđưaracâutrảlờitrướcnhữngđiểmtranhluậnchínhcủađốithủhếtsứctàitình,mỗicâutrảlờiđềucómộtvịtríthíchhợp,dovậynómanglạihiệuquảrấtlớn.Pittdườngnhưhiểurấtrõvànắmbắtkỹcàngtấtcảcácvấnđềcủamỗibuổithảoluận,rấtítkhiphómặcsốmệnh;những lờiphátbiểu tranh luậncủaôngcó sứcmạnhkhôngthayđổi.Xétvềsựamhiểu,PittcũngnhanhnhưFox;xétvềsựsángtạocủanhữngtranhluậnngắnthìnókhôngquáphongphú,nhưngsựhăngháimàôngduy trì liên tục trongnhững tranh luậncủamình thìkhôngmộtnỗlựcnàocủađốithủcóthểsánhkịp.

Công tước Bedford, một đối thủ của Pitt, giải thích với quý bàBessborough:

Nếutôicóthểhìnhdungvềmộtngườicóngônngữhùngbiệnrõràngnhất,chínhxácnhất,sinhđộngnhấtvớigiọngnóingheêmtainhấtvàcách thứcsôinổinhất,có thểđánhvàonhữngđiểmyếunhấtcủađốithủtranhluậnthìđóchínhlàngàiPitt.BàidiễnthuyếtcủaPittlàbàicósức cuốn hút nhất. Ngài Pitt làmột người có vóc dáng hết sức bìnhthường,nhưngđếncuốibàidiễnthuyết,Pittđẹpđếnlạthường.

TấtcảmọingườiđềucôngnhậnnhữngbàidiễnthuyếtcủaPitt“cósứcnặng (có nghĩa là đưa ra tranh luậnmạnhmẽ trong suốt bài diễn thuyết,khônghềcósaisótgì)”vàtrôichảyđếnngạcnhiên:“khôngcótừnàoôngnóiấpúng”;“trongcáchdiễnđạt,Pittkhôngbaogiờphảiquayngượclạiđểđínhchính,ôngnóikhôngbaogiờngưngnghỉ”;“mỗicâuPittthốtrachuyênnghiệpvàchínhxácđếnnỗicứnhưlànóđãđượchìnhthànhtrongđầuôngtrướckhinóira,kháchẳnvớiFoxvẫnthườngngừnggiữacâuvàtìmcáchdiễnđạttiếptheo”.Foxcũngtựthừanhận“mặcdùôngkhôngbaogiờphảitìmtừđểnói,nhưngPittcũngkhôngbaogiờnóimàkhôngcónhữngtừhaynhấtcó thể”.Pittchorằngôngcóđượccáchdiễnđạt trôichảy lànhờchahuấnluyệntừkhicònrấtnhỏ:“Vàobuổisáng,Pittcóthóiquenđọcnhữngtácgiảmàôngyêuthích,VirgilhoặcLivy,chothầyWilsonnghe.Tốiđến,saukhidùngtrà,vớicuốnsáchtrướcmặt,ôngkểlạitrôichảyđoạnđóchochavànhữngngườikháctronggiađìnhnghe”.Chathamthườngchỉdẫnchocondừng lại “khiPitt không chắc chắndùngđúng từđược sửdụng trongtiếngAnh,chođếnkhitừchuẩnđượchìnhthànhtrongđầumớibắtđầukểtiếp”,vàbằngcáchnày,trongmộtkhoảngthờigian,nhữngtừchuẩnsẽđếnvớiPitthết sức tựnhiên.Khảnăngdiễn thuyết rõ ràng,nổibậtvàgâyấn

tượng trướccôngchúngcùnggiọngnói“sâu lắngvàâmvang”màPittcóđượclànhờnhữngbuổihuấnluyệnhằngngàycủacha,nhưviệcđọcthuộclòngnhữngđoạnthơhaynhấtbằngtiếngAnhcủaShakespearevàMilton.

Pitt“khônghềcóđốithủtrongviệcchuẩnbịvànghệthuậtdiễnthuyếttrướccôngchúng”,nhưng trongôngcũngcóhơihướngcủamột tay súngtrênđườngphốkhiếncácđốithủmấtbìnhtĩnh,vàđôikhicảnhữngngườiủnghộôngcũngphảibối rốikhi thấyôngcôngkíchđối thủyếu thếhơn.TheoHorner:“Mọingườiđềuchorằngnhữnglờichâmchọclạnhlùng,chuacayđólà tàinăngthiênbẩmcủaông”,nhưngWindhamđãphảnđối:“PittkhôngchọnconđườngcaoquýphùhợpvớicươngvịThủtướngcủaông,bởiôngđãvượtquáxatấtcảmọingười;nhữnglờichâmchọcsắcsảo,gaygắtvàchuacaythậtkhôngxứngvớiông.MộtBộtrưởngđángraphảiluôncóxuhướnghòagiải;sựcôngkích,thămdòvàthóamạlàcủanhữngkẻtấncông”.Tuynhiên,đókhôngphảilàcáchPitttiếnhànhcuộcchơi,ôngcũngkhôngbaogiờ rút lạinhững lờinóixúcphạmmộtkhinóđãđượcnói ra.NhữnglờibìnhluậnchuacayđócũngđãgâyracuộcđấusúngtayđôivớiGrey và Tierney (cuộc đấu súng với Tierney được thực hiện năm 1798nhưngkhông thành).Cũngkhôngcógìđángngạcnhiênkhi tại saonhiềunghịsĩlạikinhsợôngđếnvậy.

NGHIÊNCỨUNGHỆTHUẬTQUẢNLÝNGHỊVIỆNHầuhếtcácnghịsĩđềusợPitthơnlàyêumếnông.Làmộtngườitừng

lãnhđạocảchínhphủlẫnViệnBìnhdângần19nămvànắmgiữchứcvụnàylâuthứhaitronglịchsửnướcAnh,Pittcómộtphongcáchquảnlýrấtđặcbiệt,“cómộtkhônghai”đốivớimộtThủtướngrấtthànhcôngởthếkỷXVIII, trong đó, ông không hề coi trọng những thành viên củaNghị việnkhônggiữ trọng trách trong chínhphủhay cácnhàbảo trợ của thànhphốnhưnhữngngườitiềnnhiệmvẫnlàm.NgườibạnCamdenluônthanphiềnvề“sựthiếuquantâmcủaông”đốivớinhữngngườiủnghộ.Wraxallđãmôtảnhưsau:

NgaytừkhibướcvàoconđườngchínhtrịcủaHạnghịviện,Pittbướclênphátbiểurấtnhanhvàdứtkhoát,đầungướcthẳng,khôngngoảnhrasau,cũngkhôngnhìnsangbênphảihoặcbêntrái,khônggậtđầuchàohay liếc nhìn những người ngồi bên cạnh, trong số đó có cả nhữngngườikiếmđược5.000bảngmỗinămsẽ rất hài lòngnếuđượcnhậnmộtdấuhiệuchúýdùlàthoảngquacủaông.

Hìnhảnhnàyđãđượcrấtnhiềungườithừanhận,nhưnghịsĩNathanielDance thường phàn nàn rằng “Pitt hầu như không chào đáp lại ai”. Năm1785,nghịsĩDanielPulteneykểlạirằngôngnghethấycácthànhviênphànnàn“họsẽkhôngbaogiờủnghộbấtkỳmộtbộtrưởngnàomàhaituầntrướcsựkiệnmangtínhsốngcòncủangườiđókhôngmờihọmộtbữatối,ítnhấtlàvàothờiđiểmđó.XétvềgócđộnàythìPittđángbịchêtráchnhất”.Năm1788,PittgặprắcrốitrongviệcbảovệlợiíchcủaCôngtyĐôngẤnởNghịviện,Bulkeleynghethấynhữnglờinóinhư“chỉmộtvàichaivangđỏvàhaihoặcbabữatối”thìcácvấnđềcóthểđượcgiảiquyết,nhưngPittvànhữngnhàquảnlýchính trịcủaông,cácBộtrưởngTàichínhRosevàSteele,đãkhôngđểýđếnđiềuđó.

Tuynhiên,điềukhiếnmọingườiphànnànnhiềunhấtvềBộtrưởngPittlạilàviệcôngkhôngtrảlờithưtừcủahọ.ĐiềunàycónguycơlàmtổnhạiđếnmạnglướikháchhàngmàhệthốngchínhtrịAnhđangđiềukhiển.Năm1791,CôngtướcHamiltonđãlênánrằngcungcáchđốixửnhưvậysẽkhiếnPitt“cóquanđiểmrấtkỳquặcđốivớinhữngngườiéptôiphảicầnđếnsựtônkínhcủahọ,vànhữngngườicoi tôinhưmộtkênhmàquađósựkínhtrọngsẽđến”.Trongkhiđó,BulkeleychorằnghànhđộngkhôngtrảlờithưcủaPitt là “khônghàohiệp và không tử tế”, đồng thời bổ sung: “Pitt cầnphảibiết liệusự lơđãngcủacánhânôngnhưvậycó thểbảođảmduy trìđượcnhiệthuyếtvàhànhđộngvìlợiíchcủaôngtrướcnhữngngườicóảnhhưởnglớnởcáctỉnhvàthànhphốhaykhông”.BulkeleychorằngPittcòngặpnguyhiểmhơnvìsựthiếuquantâmtrongsuốtcuộcKhủnghoảngchếđộnhiếpchínhnhữngnăm1788-1789.MộtnghịsĩthườngxuyênthanphiềnmìnhkhôngbaogiờnhậnđượcthưtrảlờicủaPitttừkhiônglênnắmquyền,khẳngđịnh“cửtrisẽkhôngtintưởngvàosựâncầncủacácthànhviênNghịviện khi họ không nhận được thư trả lời thật sự hoặc chỉmang tính hìnhthức”.Năm1796, trong“cơnnónggiận”,RichardCotton,nghị sĩ của tỉnhCheshire, đã từbỏghếnghị sĩ củamình saukhi bađơnxinviệc chomộtngườibạnlàmthuthuếviênởNantwichkhôngđượctrảlời.Trongkhiđó,CamdencũngchỉtríchPittđãđểDarnleybựctứctừbỏĐảngvàonăm1804doôngkhôngtrảlờihaibứcthưcủaDarnley.

Những“lơlàcánhân”nàybắtnguồntừkhốilượngcôngviệcmàPittđảmnhiệm,từtháiđộcủaôngđốivớiĐảngvàtừsựdèdặtcủamộtlãnhđạotrẻtrướcnhữngngườilớntuổihơn.WilberforcechorằngPitt“làngườihayxấuhổnhấtmàtôitừnggặp”.ĐểbắtđầumốiquanhệvớiPittthậtkhôngdễdàng,đặcbiệtlàđốivớinhữngngườiluônkinhsợnhữngthànhtựumàôngđạtđược.Cuốinăm1781,JeremyBenthamgặpPittvàghinhận:

TrongcuộcnóichuyệnvớiPitt, tôi thấychẳngcónétnàomangdángdấpcủamộtnhàhùngbiện,cũngkhôngcótháiđộngạomạnnhưaiđóvẫntưởng,màngượclại,ôngrấtđônhậuvàcómộtchútgìđónonnớt.Tôitừngrấtsợông,nhưngkhitôinóichuyệnvớiông,ôngcứnhưlàsợtôivậy.

Wilberforcechorằngtínhxấuhổ,thậmchílúngtúng,vụngvềcủaPittđãkhiếnmọingườihiểusaiônglàngườikiêucăng,khôngcởimở.Ởkhíacạnhnày,Pittkhôngđượctrangbịnhiềunhưnhữngngườitiềnnhiệmthànhcôngtrướcđó.NhữngngườiđươngthờiđềukhẳngđịnhôngnhậnchứcvịThủtướngkhicònquátrẻ,chưađượctrangbịđầyđủkiếnthứcvềthếgiớivàsaunàyôngcũngkhôngcó thờigianđể lĩnhhộiđược lượngkiến thứcnày.ÔngthiếuphongcáchlịchsựcủaWalpole,nétcẩnthậnchấtpháccủaPelham,khôngcótínhniềmnởdễdãicủaNorth.NhữngcâuchuyệncủaPittrấthạnchếbởiôngkhôngcókhiếuthẩmmỹâmnhạc,khôngcóconmắthộihọa,cũngkhôngđượcđọcnhiềutácphẩmvănhọcvàthơcahiệnđại.Ôngcómộtthóiquenngàycàngtrầmtrọngđólàôngthườngkhôngmuốnquantâmđếnnhữngvấnđềgâykhóchịu.Tấtcảnhữngđiềunàykếthợplạicànggâykhókhănchoôngtrongviệcgiảiquyếtcácvấnđềvềquyềnbổnhiệm,vốnđòihỏinguồnchiphírấtlớnvàôngrấtcầnđểxoadịunhữngcảmxúccánhân.Trìhoãnquyếtđịnh, tránh trả lời thư lànhững lựachọn luônsẵnsàngcủaông.Khônggìcó thểkhiếnôngdễnổicáubằng“nhữngsắpxếpchínhtrị”–Camdenđánhgiá.

Sự thật rõ ràng hơn được JamesBurges nhận định trong bài “NhữngkhảnăngkhôngphùhợpvớicươngvịlàlãnhđạomộtđảngcủaPitt”.Saunày,LeedcũngđãsosánhPittvàFox,viết:

Khôngcònnghingờgì,Foxlànhàlãnhđạotốtnhấtcủamộtđảngtrongkýứccủabấtkỳngườinàovà lưudanhtronglịchsửcủađấtnước…Fox đã sống cùng, cũng như sống bằng những người thân thuộc vớiông,ông thườngxuyênchúý tới tínhkỷ luật, thậmchíquan tâmđếnnhữngchi tiếtvụnvặtnhấtcủanhómmàôngchỉhuy,khôngmột lợiíchnàocủanhómmàôngkhôngquantâmđến.

Kếtquảlà,nhữngngườithuộcpheđốilậpđượcrènluyệntốthơnvàtụtậpđônghơnchonhữngchiếndịchtíchcựcsovớinhữngngườiủnghộBộ.

Pittkhôngtintưởngvàoloạihìnhđảnghiệnthời.Ôngthườngchomình

là“thànhviênĐảngWhigđộc lập”.Đốivớiông,“đảngviênĐảngWhig”luôngắnchặtvới“nhữngnguyên tắc tựdomàcuộccáchmạngnăm1688lậpnên”,chứkhôngphảilàthànhviêncủamộtnềnchínhtrịcókỷluậtvàtheo khuôn khổ nào. Cha ông đã lập nên tự do từ sự liên kết đảng “OldCorps”củanhữngnhânvậtquantrọngtrongdòngdõiquýtộc,vàPittcũngthựchiệnnhưvậy.NhữngđềnghịcảitổNghịviệncủaôngtheohướnglàđểViệnBìnhdânkhôngbịlệthuộcnhiềuvàoảnhhưởngcủaVuaAnh,nhưngnócũngkhiếnViệnBìnhdânđộclậphơnvớisựchiphốicủaĐảngnhờviệctăngcácghếcókhuvựcbầucửrộngnhấtvàgiảmbớtảnhhưởnghoặcsốcácthànhphố“mụcnát”đặtdướisựcaitrịcủanhữngnhàbảotrợlớnthuộctầng lớp quý tộc. Pitt không bao giờ có ý định thành lập đảng của riêngmình.Mộtphântíchnăm1788chothấy,saubốnnămrưỡinắmquyền,“sốngườitheođảngcủaPittlà52,trongsốđócótrên20ngườisẽkhôngđượcbầuvàoNghịviệntrongđợtbầucửnếuPittkhônglàThủtướng“.Mãiđếncuộcbầucửnăm1802thìđiềunàymớiđượckiểmnghiệm.ThờigiannàyPittgiànhđượcsốngườiủnghộlà57,nhưngconsốnàycònquáítđểcóthểđảmbảođượcđasốphiếuủnghộcủaViệnBìnhdânnếukhôngcósựhỗtrợtiếptheo.

Pittkhôngmuốnmọingườimùquángtuântheocánhânông.Ôngnóivớimộtngườitrongsốhọ,GeorgeCanning:

Đặc biệt đối với những vấn đề phải suy đoán, thì đương nhiên mỗingườiđềucóý tưởng riêng,và rất có thể,haingườibấtkỳ sẽcóhaiquanđiểmhoàntoàntráingượcnhau.Mộtýtưởngtốtchungnhấtđốivớichínhphủlàýtưởngmàhọmongchờởtôi.

Năm1788,Wilberforce−bạnông,người thườngxuyênphảnđốicácbiệnpháptiếnhànhcuộcchiếntranhcủaPittnhữngnăm1790vàlàngườicóảnhhưởngrấtlớnđốivớithấtbạicủaPitttrướcMelvillenăm1805−ghinhận:

Rõràngmộtnguyên tắcđãđược thiết lập, tấtcảmọingườiđềuđượcbiểuquyếtcùnglãnhđạocủamình,dùhọủnghộhayphảnđốiBộ,thìBộtrưởngcũngkhôngphảilàngườiđượcquyềnyêucầucácthànhviênchínhphủcấpdướibiểuquyết,trừphiđólàcácvấnđềchínhtrị.

MộtvấnđềchínhtrịcơbảnmàPittluônđòihỏitấtcảcácthànhviên

củachínhphủphảitrảlờitrungthực:“Vấnđềnàođangđượctranhcãi,niềmtinvàoBộhaysựổnđịnhcủaBộ?”Dođó, saukhigiảiquyết thànhcôngcuộcKhủnghoảngchếđộnhiếpchính,nhiềungườibỏrơiôngtrongnhữngthờiđiểmcầnthiếtđãbịkhaitrừ.JohnAubreyvàRobertLaurieđãphảirờichứcvụ,trongkhiđóđạitáAlexanderStewart,ngườithỉnhcầuthăngchức,đãbịDundasnóichuacay:“Nếusựủnghộchínhtrị lànềntảngđểđềbạtquânsự, thìnhữngviệcnhưthếđángraphảicónhữngđòihỏikhácchínhđánghơnđòihỏicủaanh”.KhiJohnSinclairphảnđốichínhphủtrongsuốtcuộcKhủnghoảngtàichínhnăm1797,PittđãvậnđộngôngtarờikhỏichứcBộtrưởngNôngnghiệpdochínhphủbảotrợvàonămsau.

Tuynhiên,đốivớihầuhếtcácvấnđềcủaNghịviện,Pittchophépbiểuquyếttựdo.CólẽđâylàcáchthiếtthựcduynhấtmàôngcóthểgắnkếtliênminhđathànhphầngiữanhữngngườiủnghộVuaAnhvànhiềuthànhphầnchốngđốitrongLiênminhFoxNorth.Tuyvậy,dothiếuđườnglốithiếtlậpđảngrõràngvàđượcnhấttrí,thựcthitrướcnênnhữngngườiủnghộthườnghànhđộngkhôngtheoýđịnhcủaông.ViệcPittxacáchnhữngthànhviênbìnhthườngcónguycơtrởthànhmộthốsâungăncáchsựhiểubiếtlẫnnhaugiữahọ,dẫnđếnviệchọkhônghàilòng,thoáichívàcuốicùnglàbấthòa.NhữngláthưcủaPulteney,mộtthànhviêncủaNghịviệnnhưngkhônggiữtrọngtráchtrongchínhphủ,viếtchongườibảotrợcủamìnhlàRutlandđãchỉramộtsốlýdoBeaufoykiếnnghịbãibỏcácDựluậtThửnghiệmnăm1787,khiPittđãđểchomọingườibiếttrướcrằngôngmuốndựluậtđóbịđánh bại ở Viện Bình dân. Dân chúng biết trước từ tháng 4/1785, nhưngPulteney vẫn không biết chắc chắn liệu Pitt sẽ “bị gây khó khăn haymọingườithíchthúvớihệthốngcảicáchNghịviệncủaYorkshire”.ChỉsaukhidựluậtcủaPittbịđánhbạivàhọgặpnhauởcôngviên,Pulteneymớinhậnthấy “Pitt trông thật suy sụp cứnhư làôngphải chịu thất bại củamộtBộtrưởng”.Nămtuầnsau,PulteneygiảithíchvớingườibảotrợvềvấnđềcủamìnhkhibiếthướngnàosẽđượcchấpnhậnđốivớicácđiềukhoảnthươngmạiIreland,rằng“tôichẳngthấyđượcgìngoàikhókhănrấtlớnmàPittsẽgặpphảikhi lầnđầuôngđưarabấtkỳmộtđiềukhoảnnào,nhữnggìôngvẫnthườnglàmlàchờđợitháiđộcủaEdenhoặccủaFoxvềvấnđềđó”.

Tấtnhiên,việcPittkhôngcókhảnăng liênkếtvớinhữngngườibìnhthườngnàyđãlàmnảnlòngnhữngngườiủnghộtrongthờiđiểmcầnđàmphánliênkếtvớimộtsốbộphậncủapheđốilập.Trongkhiđó,năm1794,Portlandđãthamkhảoýkiếnnhữngđồngsựthâncậnnhấtvềviệcđàmphánthamgiachínhphủ,Pittgiảiquyếtmọiviệctheohướngcủamình.Nhữnggìmàông thực hiện, đặc biệt là những chứcvị và bổng lộcmàôngđề xuấtnhằm thuyết phục người theo Đảng Whig của Portland, đã khiến những

người ủng hộ Pitt phải choáng váng. Canning kể lại rằng “rất nhiều, rấtnhiều, đặc biệt là những người bạn của Pitt đều phàn nàn về sự phân bổquyềnlựcquánhiềuchonhữngngườimớiđến,hoặchọđềulắcđầuvàmongmuốncuốicùngsẽcósựgiảiđáp”.

Sựimlặng liên tụccủaPittđốivớinhữngngườicùngphe trướcđây,cùngvớiviệcnhữngngườitheoĐảngWhigcủaPortlandđòihỏiphảikiểmsoátIrelandvàsauđóbắtđầuthanhlọcđộingũbộtrưởngởDublin,Irelandđãdẫnđếnmột cuộckhủnghoảngniềm tin thật sựđầunăm1795.Tháng12/1794,AucklandbiquanviếtrằngNộicácđượchìnhthànhtừnhiềunhânvậtbấthòa,phảichịunhiềukhókhănbên trongvàđánhmấtniềmtinbênngoài.“ĐócũngkhôngphảilàbộmanghìnhtháicủaBộRockingham,cũngkhôngphảilàBộcủaPitthayBộcủanhữngngườibạnVuaAnh,nólàtổnghợpcủa tất cả”.Cuối cùng,khinghe tinvềviệc cách chứcFitzwilliam từIreland, JohnMitford,Toàn quyền củaPitt, cảm thấy buộc phải nhắc nhởPittvềviệcôngthườngxuyênnghethấy“hầuhếtmọingườiđềubấtmãnvớicáchthứccủacácbộtrưởng,đặcbiệtlàđốivớianh.Hiệntrạngvấnđềlàmsailệchýnghĩcủanhữngngườibạntốtnhấtcủaanhtrongchínhphủ”.Batuầnsau,ôngchorằng“sựbấtmãnđólàdosựthiếuquantâmmàởđótôitintưởnghầuhếtbạnbèđềuquantâmtớitìnhtrạngthựccủaanh,ýđịnhcủaanh,vàsựkhôngkiêntâmcóthểthấyrấtrõởhọ.Cáchcưxửgầnđâycủaanhđãbiếnmộtsốbạnbènhiệttìnhthànhnhữngngườilạnhnhạt,hoặctrởthành kẻ thù gay gắt”. Cần nhớ lại trường hợp của Fitzwilliam, nhớ đếnnhữngbiệnphápchốngquanđiểmcựcđoanmạnhmẽmùathunăm1795vàsựđồng loạt từbỏnguyên tắcquânchủPhápcủanhữngngười theoĐảngWhig của Portland trong chiến tranh, trước khi khôi phục được niềm tintrongsốnhữngngườiủnghộtrướcđâycủaPitt.

Vềvấnđềnày,NộicácthứhaicủaPittcókhácchútítsovớiNộicácthứ nhất. Ngày 28/3/1805, Charles Abbot, phát ngôn viên của Viện Bìnhdân,ghinhậnrằngvẫnchưahềcómộttuyênbốnàotừphíaPittvềvấnđềôngsẽ tiếp tụcbáocáo thứ10củaỦybanĐiều traHảiquânchỉ tríchBộtrưởng Hải quân và là người bạn cũ của ông, Melville (Dundas). Nhữngngười còn lại trongNội các đều không biết đến những gì Pitt dự kiến.ỞViệnBìnhdân,“trongsốnhữngngườiủnghộchínhphủ,rấtnhiềungườitỏrõ sự bất bình”.Mối liên hệ đáng ngạc nhiên với phe củaAddington vàotháng12nămtrướcđãkhiếnnhiềungườiphảnđối,thậmchícảnhữngngườithân cận nhất với Pitt làCamden vàTomline, hay những ông chủ có ảnhhưởng lớnnhất trong thànhphố làStafford,WilliamLowthervàLonsdalecùngnhiềunghịsĩkháccũngbỏđảngđểphảnđối.

Hậuquả lớn nhất của những vết nứt trongmối quan hệ này đã đượcPulteneygiảithíchnhưsau:

DokhôngcósựgiaothiệptrựctiếpvớiphầnđôngtrongViệnBìnhdân,Pittgầnnhưbỏquaýkiếncủahọvềnhữngvấnđềcụthể,cứnhưôngđanglàBộtrưởngcủamộtnướckhác…Cuộcsốngvàsựgiaothiệpcủaôngchỉbógọntrongmộtvòngrấtnhỏvàhànhđộngcủaôngchỉdựatrênnhữngnguyên tắc trừu tượng.Nhữngđiềuđókhiếnôngkhi gặpkhókhănsẽkhôngthểkhôngcầnđếnnhữngthôngtinbaoquáthơn.

NhữngthấtbạiđầutiêncủaPitttrêncươngvịlãnhđạolàthấtbạitrongcáchquảnlý.Ôngđãđánhgiáquáthấpphảnứngcủacácnghịsĩkhiphảnđối thuếđánhvào thanvàvảisợi trongngânsáchnăm1781, loại thuếmàcuốicùngôngđãphảihủybỏhoặcsửađổi.KhicốgắnglàmmấtđicơsởquyềnlựckhánổitiếngcủaFox,ôngđãbámsátviệckiểmsoátphiếutrongcuộcbầucửnăm1784ởWestminster,khiếncácnghịsĩmấtkiêntrìvàtinhthầnchơiđẹp.Họđãchống lạiông trong tháng3/1785và trởvềvớiFox.Mộtthángsau,mộtlầnnữaPittlạibịtấncông,lầnnàylàvềvấnđềcảitổNghịviện, cơbản làdonhững thànhkiếncủaNghịviện, sựphánxét củamộtsốlượngnhỏnhữngthỉnhnguyệnthưủnghộ,quanđiểmcủađấtnướcđãchốnglạiviệccảitổ,nhưngngoàiracònvìsựxacáchđốivớinhữngnghịsĩbìnhthườngđãngăncảnôngchiasẻnhữngcamkếtthậtsựcủamìnhđốivớivấnđềnày.

NhữngvấnđềtrênđâydườngnhưđãkhiếnôngmấttựtintrongvấnđềquantrọngnhấtcủaNghịviệntạiphiênhọpnăm1785,đólàviệcđưacácđềxuấtthươngmạiởIrelandratrướcViệnBìnhdân.Pulteneychỉtrích:“CáchchỉđạocủaPittđãchứngtỏmộtđiều,ôngchỉcóthểlàmộtbộtrưởngvớimộtNghịviệnđộclập,vàtấtcảnhữnggìhọđưarađểchứngtỏsựđộclậpcủahọđãlàmPittgiậtmìnhđếnhoảnghốtkhimộtlúcnàođó,ôngphảiđưacácvấnđềratrướchọvớihyvọngnhậnđượcđasốphiếuủnghộquyếtđịnhcủamình”.ThấtbạitrongviệcđẩynhanhcácđềxuấtthươngmạiởIrelandmàPittđưarađãkhiếnpheđốilậpcónhiềuthờigiankhíchđộngphongtràochốngđốiđềxuất.Sauđó,chínhPittphảinhượngbộvàsửađổikếhoạchmàcuốicùngvẫnbịNghịviệnIrelandtừchối.ThấtbạiđángnóicuốicùnglàchươngtrìnhcủngcốcôngsựcủaBátướcRichmond.ĐâythậtsựlàvấnđềđánhtrựctiếpvàoRichmondkhôngmấyđượclòngdânchúngvàlàmChủtịchViệnBìnhdânPittmấtđimộtláphiếubầu.Tuynhiên,nóchứngtỏrằngvẫnchưacómộtkỷcươngchặtchẽtronghàngngũbộtrưởngkhicácnghịsĩ

thuộcBộHảiquânbỏphiếuchốnglạichươngtrìnhnày.Pittphảinhậnđượcsựủnghộtíchcựccủatấtcảcácthànhviêntrongchínhphủđốivớimộtbiệnphápnàođó của chínhphủ,nhưvậyôngmới có thểbảo toànđượcđa sốphiếuủnghộcầnthiết.

ChuỗinhữngthấtbạinàylàmlunglayniềmtincủadânchúngđốivớichínhphủcủaPitt.Tháng1/1786,Orde,BộtrưởngởIrelandvàngườibạncũcủamình làShelburne (lúcnày làHầu tướcLansdowne) có cùngquanđiểmrằng“đóthậtsựlàphiênhọpNghịviệnthửnghiệmđốivớiPitt,vàPittsẽbịdaođộnghoặcsựkiênđịnhcủaôngđượckhẳngđịnh”.Thiếunhữngcấp dưới có khả năng và không chú ý nhiều đến soạn thảo các dự luật lànhữngđiểmyếukémcủaPitt,tuynhiên,phongcáchquảnlýcũngđượcxemlàmộtyếutốquyếtđịnh.Sau9thánglênnắmquyềntrongBộ,nhàquảnlýchínhtrịlãoluyệnJohnRobinsonđãcảnhbáoPittrằng“nhữngkhảnăngvĩđạimàđứngmộtmình,thậmchíđólànhữngkhảnăngvĩđạinhấtcũngchỉkhiếnmọingườihoặcngườiAnhbịdồnvàothếbắtbuộc,nhưngchínhsựkhônkhéo,điềmtĩnhvàcáchquảnlýmớithậtsựkêugọisựủnghộcủahọ”.Chínthángsau,Pulteneychorằng:

KếhoạchtrướcđâycủaNorthvàcủaLiênminhsaunàylàphânchialợinhuậncủamộtBộrathànhnhiềuphầnchonhữngthànhviêntrungthànhnhấtcủahọcũnglànhữngkếhoạchđượcđánhgiátốttrongthờihiệnđại…NếungàiPittcó thể thuyếtphụcViệnBìnhdânbỏra thờigianvàvậnmayđểủnghộmộtBộtrưởngđộclậpcùngkhoảnthunhập8.000bảngmỗinăm,thìôngngaylậptứccóthểđượcđặtnganghàngvớihainhàhùngbiệnnổitiếngcủaHyLạplàDemosthenesvàCicero.

Pulteney tự động viên mình rằng “bản chất ghê tởm của Liên minhNorth-Fox dù sao vẫn bảo vệ chúng ta” và bảo vệ cả những người khác,trongđócócảFoxvàcoisựthùđịchđốivớipheđốilậpđãbảovệđượcPitttronggiaiđoạnđầykhókhănnày.Tuynhiên,sựkiệnnăm1786đãchuyểntừ“thử thách” sangchiến thắngnhờnhữngđềxuấtvềQuỹchìmcủaPitt.Ôngthậmchícònthôngquađượcthuếđánhvàorượumàchínhôngcũngrấttựhàochỉ choRutland thấy rằng “ôngđãđánhbạihoàn toànngàiRobertWalpole–mộtngườitiềnnhiệmuyquyềnnhất”.Pittđãpháttriểnđượcmộtphongcáchquảnlýnhờkhảnăngtranhluậngiàusứcthuyếtphụccủamình.

NHỮNGNÉTMỚIVÀCŨTRONGPHONGCÁCH

QUẢNLÝCỦAPITTNăm1783,Pitt thừanhậnvớiThurlowrằngôngđãchuẩnbịkháchu

đáotrongviệcsửdụngnhữngphươngtiệnthôngdụngmà“hầuhếtcácbộtrưởng đều biết”. Cuối năm 1785, ông thuyết phục William Eden, mộtchuyêngia tàichínhcủapheđối lậpchính,ngườiđã tìmmọicáchđểpháhỏngcácđềxuấtthươngmạiởIrelandcủaông,đảmnhiệmmộtvịtrítrongBộNgoại giaođểđàmphánHiệpđịnhThươngmại vớiPháp.Trongnămđầutiênlênnắmquyền,việcthựchiện20đợtphongtướcquýtộcđãgiúpPittcóđượcsựủnghộtrongsuốtthờigianthiếtlậpBộ.Năm1786,việctraocấp bậc quý tộc cho nhà quý tộc người Ireland và cũng là nghị sĩ, ngàiDelaval,ngườimớichuyểnsangphecủaPittsaucuộcbầucửnăm1784,đãchothấykhôngcómộtsựthanhtrừngnhữngngườichốngđốicũ.ViệclàmnàycũngkhiếnnhiềungườichốngđốibắtđầuthươnglượngvớiBộtrưởngPitt.

Khôngquantâmnhiềuđếnquyềnbấtkhảxâmphạmcủagiớiquýtộccũ,Pitt phong thêmcác cấpbậcquý tộcnhiềuhơnbất kỳmột người tiềnnhiệmnào.Năm1783,trongsố208cấpbậcquýtộc,Pittđãthăngchứccho34người, chuyển tướcvị cũ cho18người, thăng chức cho9nhàquý tộcngườiScotland,22nhàquýtộcngườiIrelandvà52hạnghịsĩ,tổngsốđãcó135lầnphongcấphoặcthăngcấp.Nhữngngườiđượcphongcấpbaogồm:20ôngchủ trong thànhphốkiểmsoát41ghế,65nghịsĩhoặccựunghịsĩtrongBộđầutiêncủaông,đặcbiệtcó24ngườilànghịsĩcủacáchạt.Saunày,Wilberforce phàn nàn rằng những gì Pitt thực hiện đã làm choViệnBìnhdânsuyyếu.Ôngđãlấyđiđịavịcaosangcủaquánhiềuđịachủgiàucóvàđượckínhtrọngnhấtcủađấtnước.Ngượclại,ViệnQuýtộclạiđượccủng cố nhờ việc bổ sung nhiều nhà quý tộc người Scotland và ngườiIreland, những người khiếnViệnQuý tộc đại diện nhiều hơn cho toàn bộVươngquốcAnh(baogồmtấtcảcáchònđảo).Tuynhiên,trongkhiđộingũquýtộccủaPittgiúpônglàmhàilòngViệnBìnhdânhiệntạithìcuốicùnghọlạikhiếnViệnQuýtộcđộclậphơnvớisựkiểmsoátcủachínhphủnhờsốlượngápđảonhữngngườicóđịavị“thuộcphecủaVuaAnh” trongNghịviện.

Hyvọngcóđượcđịavịvàcấpbậcquý tộcđãkhiếnchínngười theoNorthvàbốnngườiủnghộhoặccócảmtìnhvớiphecủaPortlandhoặcFoxchuyểnhướng trongkhoảng thờigian từ1784-1788, trướckhixảyracuộcKhủnghoảngchếđộnhiếpchínhvàthayđổipheủnghộtrongBộmộtlầnnữa.ChiếnthắngtrongcuộcKhủnghoảngchếđộnhiếpchínhnăm1789vàtổng tuyểncửnăm1790giúpPittnuôinhiều thamvọngđàmphánđể liên

minhvớinhữngngườitheoĐảngWhigcủaPortlandvàFoxđầunăm1791,vớiphetrunghòahơncủaPortlandvàomùahènăm1792vàmùaxuânnăm1794.Nhìnchung,Pittphảisửdụngchiếnthuậtlôikéomọingườibằngviệcbổnhiệmnhữngchứcvụcao.Mộtlầnnữa,nhiềungườitheoNorthtrướcđâyđãmắcvàochiếnthuậtnày,nhưLoughboroughlàmChủtịchViệnQuýtộc,GilbertElliottlàmủyviênhộiđồngcủaToulon,thànhphốmớichiếmđượccủaPháp,SylvesterDouglaslàmBộtrưởngởIrelandnăm1793.Cuốicùng,năm1794,phecủaPortlandphảiđồngýgianhậpphePittdoảnhhưởngtừcuộc khủng hoảng ngày càng sâu sắc của cuộc chiến ngoài nước và chủnghĩacấptiếntrongnước.Ngoàira,cònmộtnguyênnhânkháclàPittbanphátchohọnhữngchứcvịvàbổng lộcquá lớn−nămghế trongNộicác,traocấptướcGa-tơchoPortland,chứcQuanđạidiệnnhàvuaởMiddlesex,nămchứctướcquýtộcvàmộtlầnthăngchứctronggiớiquýtộc,haivịtrígiámsát trongHoànggia,mộtmức trợ cấp choEdmundBurkevàhứa sẽdành cho phe này chức Toàn quyền cai trị Ireland. Portland kéo vào phemình62nghịsĩ,Foxchỉcònlạikhoảng55ngườiủnghộ.Tháng12/1804,PittlạisửdụngchiếnthuậtnàymộtlầnnữakhiôngđàmphánliênminhvớiAddingtonvànhữngngườitheopheôngta(khoảng40nghịsĩ).ÔngđềnghịhaivịtrítrongNộicác,mộttướcvịquýtộcchoAddington,bổnhiệmbaủyviênHộiđồngCơmậtvàhứahẹnnhiềuchứcvịchonhữngngườithuộcphenày.Chiếnthuậtnàyít tốnkémnhưnglạikhôngthànhcôngbằnglầnthựchiệntrước.

PittđãcóbacơhộithúcđẩyNghịviệntiếnhànhmộtcuộctổngtuyểncử.Ông dồn hết tâm trí vào việc kêu gọi sự trở về của những người “cókhuynhhướngcólợiđốivớichínhphủ”.Nhưngcuộcbầucửnăm1784lạibịđiềukhiểntheochiềuhướngngượclại.ThờigianchuẩnbịítỏicộngvớisựthiếukinhnghiệmcủaPittvàngườiquảnlýcủaông,GeorgeRose,đãkhiếnhọbịkíchđộngbởicuộckhủnghoảngchínhtrịduynhấtnàyvànônnóngphávỡmốiquanhệchínhtrịđịaphươngđãtồntạinhiềunăm,nhưngmaythay cuối cùngvẫn theohướng có lợi cho chínhphủ.Khi cóđủ thời gianchuẩnbịchocuộctổngtuyểncửtiếptheo,Pittbắtđầuhànhđộngvàomùahènăm1788.Ônggầnnhưchắcchắncóthểtổchứccuộcbầucửnăm1789,bởichiếnthuậtcủaônglàkhôngđểNghịviệnkéodàihếtnhiệmkỳbảynămvàngănchặncácđốithủtổchứccuộcbầucửsớm(PittrútrachiếnthuậtnàytừNorth,cuộcbầucửđộtxuấtnăm1780đãphátanmọinỗilựccủaNorthtrongtiếntrìnhvậnđộngtranhcửThủtướng).Tuynhiên,ýđịnhnàyđãbịngăncảnbởicuộcKhủnghoảngchếđộnhiếpchínhvànhữngngười trungthànhđãphảirađinhằmổnđịnhlạitrướckhiôngtiếnhànhcuộcbầucửvàonăm1790(vẫnsớmmộtnămsovớidựkiến).Việcchuẩnbịchocuộcbầucửnhiệmkỳsauđượcbắtđầunăm1790,dướisựgiámsátcủaPittvàCharles

Long,ngườiquản lýcơquanhànhphápvà làBộ trưởngTàichính.Trongmỗi đợt bầu cử, Henry Dundas bao giờ cũng chiếm được đa số phiếu ởScotland.Uy thếcủaDundasđốivớiBộ trưởngvàcácnguồnbảo trợcủaôngkhôngngừngtăng.DundaskiểmsoátScotland,nơimàôngđãtăngsựủnghộcủaBộtrưởng(vàlàsựủnghộcánhânđốivớiông)từ24trongsố45ghếcủaScotland saucuộcbầucửnăm1784 lên tới43ghếnăm1796.Hơnnữa,đâylạilàsốngườiủnghộcótínhkỷluậthơnsovớisốngườiAnhủnghộPitt.

PittcốgắngtìmkiếmnguồnbảotrợchínhtrịởAnhvớisựgiúpđỡcủaGeorgePretyman,thầygiáocũvàlàthưkýcủaôngchođếnkhiđượcphongchứcTổngGiámmụcLincoln,cùngcácBộtrưởngTàichínhlàGeorgeRose(1783-1801)vàCharlesLong(1791-1801).SựkiểmsoáttrựctiếpcủaVuaAnhđốivớicác thànhphốđãgiảmđángkể.Năm1792,PittbộcbạchvớiCanningrằngquyềnbổnhiệmcủaôngvớitưcáchlàBộtrưởngrấtnhỏ,chỉđượcsáughế.Năm1796,Douglascũngbiết rằngsốghếchínhphủcó thểtiến cửmàkhôngmấtmột khoảnphí tổn nào đã “bị giảmmột cách đángngạcnhiên”–PittvàRosekhôngthểbiếtđượclàchỉcònkhôngquábaghế.Mặcdùcóítghếtrựctiếpnằmdướisựquảnlýchínhphủhơnvàphảitrảíttiềnchonhữngngườikháchơnsovớinhữngngườitiềnnhiệm,Pittvẫngặpphảitháchthứcđốivớiquyềnbổnhiệmtrongthànhphố.NhữngghếnàyđãnằmtrongsựsắpxếpcủaPittđểhoặcgiànhđượcsựủnghộcủahọ,hoặcPittvàcácnhàquảnlýcuộcbầucửcủaôngcóthểđiềukhiểnnhữngứngcửviêntiềmnăngmuốnchitiềnchongườibảotrợnhằmgiànhmộtghếtrongNghị viện (mỗi suất phải bỏ ra khoảng 2.000 đến 5.000 bảng).Một trongnhữngnhiệmvụchínhcủachínhphủtrongbầucửlàphảiđóngvaitròtrunggian, cố gắng tìm ra những người ủng hộmuốnmua phù hợp với nhữngngườibảotrợmuốnbán.

ThànhphốEastLoosethuộcxứCornwalllàmộtvídụ.ThànhphốnàythuộcquyềnsởhữucủadònghọBuller.Ngaytrướccuộcbầucửnăm1784,PittbổnhiệmtrưởngdònghọlàJohnBullervàoỦybanTàichínhvàemtraiông ta làmĐức cha.WilliamBuller làmTrưởng tu viện Exerter vì đó là“mong muốn thiết tha từ những người bạn của Buller”. Buller trở thànhngườiđứngđầudònghọcóuyquyềnnhất thànhphốnày saukhianh traimấtnăm1786.Đêmtrướccuộcbầucửnăm1790,PittviếtchoRose rằng“tôiđãquyếtđịnhđềxuấtchứcTổngGiámmụcCanterburychoBullervàhyvọnganhsẽvuilòngthôngbáochoanhtađiềunày,đồngthờihãytínhtoánnhững“lợiích”màchúngtasẽđượcnhậntừviệcnàyởchừngmựcmàanhcảmthấyhợplýnhất”.Saukhoảnchitrảbanđầu400bảng,năm1791,Bullerđượcnhậnthêm500bảngtừquỹmật,“khoảnchiphíbổsungởthành

phốEastLoosechoNghịviện”.Năm1792,BullerđượcphongchứcTổngGiámmụcExeter.HaighếcủathànhphốEastLoosevẫnđượcgiữnguyêntheođềnghịcủachínhphủ.

ĐểđưaCanningvàoViệnBìnhdânnăm1793,khoảngthờigiangiữacuộctổngtuyểncử,Pittđãchúýtớimộtngườibảotrợcủathànhphốmuốnngã giá ghế củamình chomột người bạn trong chính phủ. Ngài RichardWorsleyđãđánhđổighếcủamìnhởNewport,đảoWight,đểđượclàmđặcphái viên tới Venice. Nghị viện kỳ sau, Pitt và Canning lại quay sangWendover, người bị kiểm soát bởi người bạn thân là ông chủ nhà băngRobertSmithvàdànhchoôngtamộttướcvịquýtộcIrelandnăm1796cùngtướcvịquýtộcAnhnămsauđó.

Tổngchiphídịchvụmậtchocuộcbầucửnăm1784là32.000bảngvàchocuộcbầucửnăm1790lêntớikhoảng40.000bảng.Mặcdùpheđốilậpchuẩnbị tốthơntrongcuộcbầucửnăm1790,nhưngchínhphủvẫnthắngthế, trong khi đó việc liên minh với những người theo Đảng Whig củaPortlandcũngnhưquanđiểmcủaFoxvềchiếntranhvàvềCáchmạngPhápđã tạo đà giúp chính phủ giành được chiến thắng áp đảo năm 1796 (xemBảng5.1).

Bảng5.1.KếtquảcuộctổngtuyểncửdướinhiệmkỳcủaPittNăm Phechínhphủ Pheđốilập Ứngcửđộclập Ứngcửkhôngchắcchắn1784 315 213 301790 340 183 29 61796 424 95 29 10

Tuynhiên,điểmyếuchínhtrịcủaPittlàítbộclộtrongcáccuộcbầucử(ngoạitrừnăm1784),nơicáchoạtđộngchínhtrịcủacáccửtritươngđốiổnđịnhvàhộitụcácnhàbảotrợđịaphươngmuốnquanhệtốtvớichínhphủđểđảmbảokhôngmộtThủtướngthếkỷXVIIInàobịthấtbạitrongcuộctổngtuyểncử.ĐiểmbấtổntiềmtànglớnnhấtcủaPittlạixuấtpháttừchínhcácthànhviênkhihọđượcbầu.ỦnghộchínhphủcủaVuaAnhlàmộtkhuynhhướngtựnhiênvàrấtphổbiếnởhọ.TrongsốnhữngngườitiềnnhiệmcủaPitttínhtừnăm1714,chỉcóWalpolt,NorthvàShelburnelàthấtbạidođánhmấtniềmtintrongViệnBìnhdân(cảbangườinàyđềunhậnthấymìnhsailầmtrongchiến tranh).Dovậy,saunhữngthử tháchbanđầu,NộicáccủaPittkhôngcónguycơbịsụpđổtrừtrườnghợpđặcbiệt.Cuốinăm1788,sứckhỏecủaVuaAnhsuygiảmđộtngộtkhiếncácnghịsĩkhôngbiếtnênủnghộ vị vua nào, người đang trị vì hay người kế vị tương lai? Trong cuộc

Khủng hoảng chế độ nhiếp chính những năm 1788-1789, việc dân chúngkhôngưaTháitửWalesđãcứunguychoPitt,nhưngtrongnhữngnăm1804-1805, giai đoạn VuaAnh ốm đau và cận kề cái chết, nhiều chính trị giakhôngngừngnuôi thamvọngchínhtrịcủamình.Tuynhiên, tronghầuhếtcác trườnghợp,Pittquyết chiếnđểgiànhđượcquyềngiảiquyết cáccôngviệccủachínhphủởNghịviệnchứkhôngphảilàđểthoátkhỏikhủnghoảngchính trị, dùcóquánhiều thấtbạikhiếnôngcó thểmấtniềm tinvàokhảnăngbảnthân.

ĐốivớibấtkỳnhàlãnhđạoViệnBìnhdânnàocủathếkỷXVIII,việccó những người làm chủ tọa trong các cuộc thảo luận đứng về phíamìnhđóngvaitròhếtsứcquantrọng.PittpháthiệnchỉcóduynhấthaiđạicửtriquyếtđịnhchốnglạiôngbằngcáchmuachuộccácláphiếutrongViệnBìnhdân của những người không được ông lựa chọn. Đầu tiên là CharlesCornwall,mộtviênchứccấp thấpđượcNorthbổnhiệm.Pitt luônphảiđềphòngCornwalltrongcáccuộctranhluậntạiNghịviệntháng1/1784bằngcáchkhôngchoôngtaquyềnphátbiểuýkiếnngayngàythảoluậnđầutiên,màtheoquanđiểmcủaWraxall“sẽlàmhỏngmọiviệc”.ThậtmaymắnchoPitt,Cornwallchếtđúngvàothờiđiểmbắtđầucáccuộcthảoluậnvềchếđộnhiếp chính năm1789, cho phépPitt đưa người anh họGrenville lên làmChủ tịch Viện Bình dân. Sau cuộc Khủng hoảng chế độ nhiếp chính,GrenvillechuyểnsangBộNộivụthaychongườibạnlâunămcủaThủtướnglàHenryAddington,contraimộtbácsĩthuộcdònghọChatham.Năm1796,đốimặtvớibổnphậnthừakế,Addingtonđãsửdụngláphiếuquyếtđịnhđểủnghộchínhphủ,vàchínhsựthấtbạicủaAddingtonđãkhiếnPittrútbỏýđịnhtấncôngđộcácđốivớiTierneytháng5/1798màsaunàychínhvìđiềuđó,ThủtướngPittvàôngtaphảitranhchấptayđôinhữngngườiủnghộởWimbledon.

PittcũngrấtcầnmộtvịChủtịchcủaỦybanBiệnphápvàĐườnglốithuộcViệnBìnhdân−mộtủybanquảnlýphápchếtàichính,cócùngquanđiểmvớimình.Saucuộcbầucửnăm1784,PittbổnhiệmThomasGilbertvàovịtrínày,ngườitrướcđâyquảnlýruộngđấtcủamộtđồngsựtrongNộicáccủaPitt,BátướcGower,vàlàngườiđạidiệnchoghếmàGowerkiểmsoát.Ngoài việc là người đấu tranh cho việc cải cách các luật tế bần, vớichiếndịchquảnlýchitiêutrongchínhphủcủaThomas,mọingườiđãsuytônông“vừalàmộtcậnthần,vừalàmộtngườiyêunước”.Điềunàyrấthợpvới quan điểm của Thủ tướng Pitt. Năm 1791, vị trí chủ tịch ủy ban nàythuộc về HenryHobart, một người ủng hộ độc lập đáng tin cậy của Pitt.Addingtonchorằngmìnhkhôngcònđủkhảnănglãnhđạo,nhưngchỉđếnkhi cận kề với cái chết năm 1799, ôngmới được người em rể tận tâm là

CharlesBraggethaythế.CólẽvớiPitt,cácvịtrínàyquantrọngđếnnỗinăm1789,ôngđãhậu thuẫnchođềnghị thay thuế thunhậpcủaChủ tịchViệnBìnhdântừmứclương3.000bảnglênmứclương5.000bảng(saunàyNghịviệnđồngýtănglên6.000bảng),vànăm1799,mứclươngdaođộngtrongkhoảng 500-800 bảng trích từQuỹDịch vụmật trả choChủ tịchỦy banBiệnphápvàĐườnglốiđượcthaybằngkhoảnchitrảthườngxuyênlà1.200bảngcuốimỗiphiênhọp.

Tuynhiên,Pitt cầnnhiềuhơn thếđể côngviệc củamìnhđược thôngquasuônsẻtrướcNghịviện.Pittýthứcrằngmộtngườilàmchủnềnchínhtrịxãhộicầnphảivượtquađượcsựdànbinhbốtrậnghêgớmcủapheđốilập.Ông lên kế hoạch chomột loạt các cuộc tiếp đónmọi ngườimà chủnhânlàchịgáicủaông,bàHarriot,ngườiđếnđósốngvớichồng(cũnglàbạncủaPitt),ôngEdwardEliot,saukhikếthônnăm1785.NhưngHarriotđãmấtsaucavượtcạnkhónăm1786.Sựthiếuhụtnàyđãđượcbùđắpnhờquýbà Janeđầynhiệt huyết, phunhânCông tướcGordon,ngườiđã cùngDundaslênkếhoạchchonhữnglầnxuấthiệnthườngxuyêncủaPitttạicácbuổidạhộimàbàtổchứcđầunhữngnăm1790.Hơnnữa,CâulạcbộWhiteđãhoạtđộngnhưmộtcâulạcbộxãhộicủacácquýông,dànhchonhữngngườiủnghộNộicác.Cuốinhữngnăm1780,Pitt thườngxuyêndùngbữatốiởđó.CâulạcbộWhitecũngchínhlànơiPittđếnthẳngsaukhivộivãtrởvềtừtrườngCambridgeđểtậptrungsựủnghộđốivớiDựluậtBuônbánnôlệcủaDolbennăm1788.NhữngthànhviêncủaCâulạcbộđãchứngtỏđượccơsởsứcmạnhcủamìnhtrongcuộcKhủnghoảngchếđộnhiếpchính,khimà theomột trong những thành viên, ôngGrant, thì 89 nghị sĩ sinh hoạttrongCâulạcbộkiênđịnhbiểuquyếtủnghộPitt.Tuynhiên,nhữngphươngcách tương tựnhưvậyđãkhôngngănnổichiến tranhbùngnổnăm1793.Sauthờiđiểmnày,PittítcómặttạicácbuổidạhộicủaquýbàGordonvàsựxuấthiệncủaôngởCâulạcbộWhitecũnghiếmhoihơn.

Tuynhiên,nhiềungườithừanhậnNộicáccủaPittphảigắngtồntại,córấtnhiềubiệnphápđượcthựchiệnđểlấpđầyhốngăncáchgiữaPittvàđạiđasốcácnghịsĩ.Pittdườngnhưquáxavờivớinhữngđòihỏinày,cácnghịsĩthườngnhờđếnngườilàmtrunggiangiữahọvớiThủtướng.HaingườiđóngvaitròđặcbiệtquantrọngtrongviệcdànxếpmốiquanhệcủaPittvớinhữngthànhviênbìnhthườngkháclàHenryDundasvàAddington.HenryDundas,mộtngười“chânthật,thẳngthắnvàvuitính”luôncó“cáchxửsựnhãnhặn,khoandung,khéoléođivàolòngngười”.Wraxallđánhgiá:

PittdườngnhưbuộcphảicầnđếnDundasđể thuhútsựủnghộtrong

Nộicác.Nhiềungườithườngphảinghenhữnglờinóikhônglấygìlàmtếnhị lắm.Thậtđáng tiếc, việcgiữđượcnhữngngườiủnghộkhôngphảidoPittmàlànhờThủquỹcủaHảiquânAnh(Dundas).

Nhữngnăm1790,DundasđượchỗtrợthêmtừvịChủtịchViệnBìnhdânnổitiếngHenryAddington.NathanielDancekháchẳnvớiPitt,ônghầunhưkhôngtôntrọngAddington,ngườilúcnào“cũnggiữphéplịchsự”.BaonhiêumốiloâuvàgiãibàytâmsựmàmọingườimuốnbàytỏvớiPitt thìAddingtonlàngườiđónnhận,nhữngbáocáokhíchlệcủaPitttrongcácbàidiễnthuyếtcũngtừAddingtonmàra,vàchínhPittcũngsửdụngAddingtonđểthuphụcnhữngứngcửviênthấtvọngvềvịtrímàhọđượcbổnhiệm.

TrongkhiDundasvàAddingtontựthểhiệnmìnhxứngđángnằmtronghàngngũnhữngđồngsựcaocấp,Pittvẫnđặcbiệtquantâmtìmkiếmnhữngngườicótàinăngvàsởthíchcôngviệcgiốngông.Wilberforceghinhận“sựquantâmâncầnmàPittdànhchoviệcpháttriểntàinăngcủanhữngngườitrẻtuổicóhoạtđộngchínhtrịhứahẹnlàhợpvớisựnghiệpcủaông”.Nhữngnăm1788-1789,Pitt đã ủnghộ thành lậpmột câu lạc bộmới,Câu lạc bộHiếnpháp,đểghinhậnnhữngnguyêntắccủanăm1688,vớimongmuốnnó“làmộtmạnglướichínhtrịtốtđểthuhútnhữngngườitrẻtuổivừamớirờitrườngphổthôngbướcvàođời”nhằmđốiphóvớisứcthuhútcủaCâulạcbộnhữngngườitheoĐảngWhigcủapheđốilập.

PitthầunhưchỉthểhiệntàinăngởcácvănphòngvàủybancủaNghịviện,nơiôngcóthểđượcmọingườilắngnghe,đượctándương,cổvũvàtưvấn.VịnghịsĩmớiđồngthờilàToànquyềnScotlandRobertDundasđượcnghePittđịnhhướngsaubàidiễnvănđầutiêncủaôngnăm1791nhưsau:

Nhữnggìôngngheđượcthểhiệnvấnđềvàcáchthứchơnlàmụcđích.Tómlại,ôngnghĩrằngtôisẽgiúpôngthoảimáihơn,vàđểchứngminhđiềuđó,theoýmuốncủaông,tôiđượcmờiđếncuộchọptrướcđótạinhàônghômqua,cùngvớitámhoặcmườingườibạncủaông,đểbànvềviệccầnphảiđốiphónhưthếnàotrướcnhữngđợtcôngkíchđốivớidựluật.Ôngchobiết,ôngkhôngbaogiờmuốntôiđọcbàidiễnvănđãchuẩnbị trước,nhưngmongmuốn tôi tiếp tụcpháthuynhữnggìmàmìnhđãphátbiểutrướcđó,vàkhôngđềcậphaynângcaoquanđiểmvềvấnđềnàođó,nếukhôngtôisẽcảmthấymìnhcókhuynhhướngvềvấnđềnày.Bấtkỳđiềugìcóthểphátbiểurađềulànhữnggìmàtôinghĩrằngmìnhcóthểtrảlờiđượcmọicâuhỏivềnó.

Pittluônxácđịnhmìnhphảilàmchủtrongmọitìnhhuống.ĐiềunàyđãđượcHenryBankes,bạnông,môtảlà“cáchthứcôngtiếnhànhsựviệcvớitưcáchlàBộtrưởngrấtquyếtđoán,ôngbaogiờcũngthừanhậnbiệnphápmình thực hiện chứ không núp dưới bóng của người khác”. Trên thực tế,điều này đã hạn chế các đồng sự của ông có cơ hội phát biểu trước dânchúngvàthườnglàmhọthấtvọng.Tuynhiên,cơhộiđặcbiệtmàôngdànhchohọlàgắnhọvớinhữngngườiủnghộđộclậptrongNghịviệnvềviệcđềxuấthoặcủnghộcácvịtríđểđáplạibàidiễnvănkhaimạcphiênhọpcủaVuaAnh.QuanđiểmcủaPitt là lựa chọnvào cácvị trí nàynhữngngườimới,hoàntoànchưacóchứcvịvànhữngngườikhôngliênquanđếnnhữngngườiđãcóchứcvị.Quanđiểmnàykháchẳnvớinhữngngườitiềnnhiệm,họ thường chọn những người có trọng trách hoặc họ hàng. Trong số 34ngườiđượcPittlựachọncho17vịtrítrongNộicácđầutiêncủaông,cóhaingườisaunàytrở thànhThủtướng(AddingtonvàCanning),nămngười làBộ trưởng Nội các (Ryder, sau này là Bá tước Harrowby), Yorke,Castlereagh, Morpeth, Granville Leveson-Gower) và năm người giữ cácchức vụ khác (Smyth, Pole Carew, Murray, Wallace và Dickinson Jr.).Những lựachọnnàyhoàn toàn tráingượcvới26người tiếncửvàủnghộdướiNộicáccủaNorth,trongsốđóchỉcómộtngườitrởthànhBộtrưởngNộicácvàtámngườigiữcáctrọngtráchkháctrongchínhphủ.

Hơnnữa,danhsáchbổnhiệmnàykhôngcónhữngngườisaunàycũnglàm Thủ tướng nhưGrenville và các Bộ trưởngNội các nhưMornington(saunày làHầu tướcWellesley)vàApsley (saunày làBá tướcBathurst),nhữngngườimàPittcóquanhệthânmậtvàtiếncửtrongnhữngnăm1780,vàhaingườisaunàycũngtrởthànhThủtướnglàRobertJenkinson(saunàylà Bá tước Liverpool) và Spencer Perceval, các Bộ trưởng Nội các làNicholasVansittartvàBraggeBathurst−nhữngngườihọcviệcđượcPittcổvũ trong những năm 1790. Phụ tá lâu nhất được Pitt dạy dỗ là Bá tướcAberdeen, người đã coi Pitt là người giámhộ của ông ta năm1795và từchứcThủ tướngnăm1856.Pittđãnângđỡvàđào tạo rấtnhiềungười trởthànhnhữngnhàlậpphápcủaAnhtrong50nămsauđó.

Pitt thu hút được sự ủng hộ tài tình này bằng cách cho phép nhữngngườiủnghộthamgiabímậtvàovòngnộibộcủaông.Họđượcmờitớiăntối cùngnhữngngườibạn thâncậnnhấtvànhữngngườivì côngviệccủaPitt.HọđượctiếpxúcvớimộtngàiPittkháchẳnvớihìnhảnhthườngxuấthiệntrướcdânchúng.CanningtrẻtuổinhậnthấyPitt“rấthợpvớitôi,ôngâncầnchuđáomàkhônghềgâyphiềnhà,ôngxenvàocâuchuyệnmàkhônghềmuốnchỉđạocâuchuyệnđó,ôngrấthaycườivàcườithậtthoảimái,cónétgì thậtcon trẻkhibànvề lịch sửcủa loàichimcổđỏ”.Họđượcphép

thamdựcáccuộcgặpgỡcủacácvịlãnhđạochínhphủởphốGowningđểchuẩnbịchocáccuộcthảoluận.Hơnhếtthảy,họđượctiếpxúcrấtcởimởvớiPitt,đặcbiệt làCanningluôncóýnghĩriêngtưlà“Pittrấtcởimở,dễtính,sẵnsàngtrảlờicâuhỏimàkhônghềdèdặthoặcthậtthàthúnhậnrằngkhôngthểtrảlờingaycáccâuhỏicủahọ”.CanningcóthểtiếpxúcvớiPittbấtkể lúcnàođểbànvềđối tượngcủacáccuộcthảoluậnmàmìnhmuốnthamgia.GranvilleLeveson-GowercũngmiêutảPitt“nóichuyệnvớivẻtựtinnhấtvềbấtkỳvấnđềnào,tranhluậnvàthảoluậnvớichúngtôivềnhữngđiểmmàôngcònnghingờ,đồngthờiôngcũngrấthàihước…cứnhưthểôngcònđangởđộtuổicủachúngtôivậy”.

Nhờ sự thân thiệnnày,Pitt đã vượt quađược tính e ngại vốn có củamình. Nhờ vậy, những người ủng hộ được khích lệ và hết lòng với ông.Trongkhiđó,đốivớinhữngngườiởngoàivòngthânmật,dườngnhưông“gầngũiđầyácý”.Burgescóthểviếtvề“tháiđộngạomạnlộrõvàsựkhókhănquámức trong giao thiệp xã hội củaPitt”.CònCanning, khi bịmọingườicholàthiếutôntrọngvìđãthểhiệnquálộliễusựthânthiệnvớiThủtướng,đãphảnđốirằng“trênthựctế,Pittlàngườirấtvuivẻ,âncần”.Nhiềungườitrướcđâycũngdễbịlôicuốnbởithứ“bùamê”nàycủaPitt.Wyvill,mộtngườicải tổNghịviện,có thểdễdàngnói:“Pitt cócáchcưxử tronggiao thiệp riêng tư rấtdễdãivàniềmnở;Pitt sởhữukho tàngphongphúlòngnhântừvàbảntínhthiện;thậtkhócưỡngnổitìnhcảmyêumếnkhitiếpxúcvớiPittthoảimáithânmậtnhưvậy”.

Morningtoncũngxácnhận“Pittlàngườitrìumến,baodung,nhânáivàdễ tiếpxúcnhấtmàôngđượcgặp”,khôngcònphânbiệtđịavị trongmốigiaothiệpriêngtư,“hoàntoànýthứcvềuyquyềncủachínhmìnhvàthườngcókhuynhhướngngồi nghenhiềuhơn là nói”.QuýbàStafford cũng chorằng“tínhkhiêmtốncủaPitthấpdẫnmọingườicũngnhưchínhtrítuệsiêuphàmcủaông”.Wilberforcenhớlại“tronggiaothiệp,Pittrấtvuivẻvàthânmật, hómhỉnh và khôi hài…Pitt sẵn sàng nghe nhữnggì người khác nóicũngnhưsuyngẫmvềnhữngđiềuđó”.Ôngrấttrungthànhvớinhữngngườibạnthuởbanđầu.“Bạnbèhiểunhautronghoạnnạn”–Wilberforcenhớlại.SựnghiệpcủaWilberforcecũngđượcPittthúcđẩykhiPittcổvũôngthamgialãnhđạophongtràochốngbuônbánnôlệtrongNghịviệnsuốtthờikỳsuythoáiđạođức,saunhữngcảicáchtôngiáocủaông.Đổilại,Pitttiếptụcnhậnđượcsựủnghộvàcóảnhhưởngrấtlớnđốivớinhiềungười.

Nhữngnhàhoạtđộngxãhộitậntụynòngcốtrấtcầnthiếtđốivớiviệcquản lýNghị viện của Pitt.Ông sử dụng họ để phán đoán cảm nhận củaNghị viện và gây ảnh hưởng trong các buổi thảo luận. Chúng ta đều biết

trướccácbuổithảoluậnphảicósựchuẩnbịrấtcôngphu.PittcóthóiquengửigiấybáocủaBộTàichínhtớitấtcảnhữngngườiủnghộđểnhắcnhởvềngàykhaimạcNghịviện,cùngmộtvàilờigiảithíchvềnguyênnhântạisaosốlượngngườitớidựlàđặcbiệtcầnthiếtnếuthờigiankhaimạckhôngnhưkếhoạch.Buổi tối trướcngàykhaimạcphiênhọpmới,PittgặpgỡnhữngngườiủnghộcủamìnhtạiCockpitởWhitehallvàđọcchohọnghehailầnbàidiễnvănmàVuaAnhsẽđọcvàongàyhômsaucũngnhưbàidiễnvănmàông đáp lại, giới thiệu trước những người đóng góp ý kiến và ủng hộnhữngbàidiễnvănnày.Cácphiênhọpdiễnrađềucóvậnđộngbỏphiếusơbộvềcácýkiến,chẳnghạntrướcđềnghịcảitổNghịviệncủaPittnăm1785và đề nghị thăng chức trong Bộ Hải quân của đại tá Bastard năm 1788.Trongcáctrườnghợpđặcbiệt,ýđịnhcủaPittđượctraođổitrướcvớinhữngngười ủnghộ, hoặcbằng cáchviết thư chonhữngnhânvật có ảnhhưởng(nhưtrướckỳvậnđộnghànhlangchođềnghịcảitổNghịviệnnăm1785),hoặcbằnglờinói(nhưkhiôngmuốnphủnhậnnhữngnỗlựcbãibỏcácDựluậtThửnghiệmnăm1787),hoặctổchứcbuổigặpmặtđôngđảo(nhưkhibắtđầucuộctranhcãiởViệnBìnhdânvềchếđộnhiếpchínhtháng12/1788,đểtrảlờimộtsốđềnghịmànhữngngườibạntốttrongViệnBìnhdângửi,ông đã tổ chức một cuộc họp đặc biệt gồm những người ủng hộ ông ởCockpit,nóirõđốitượngmàVuaAnhcóáccảmvànêuranhữngbướccóthểđềnghịởNghịviệnngàyhômsau).NhữngláthưcủaBộTàichínhnhưlờihiệutriệumọingườiủnghộ,mặcdùkhônghềhứahẹnmộtsựbùđắpvềvậtchấtnàotừphíaPitt.Pulteneychorằngđólàđiềulợibấtcậphại.Pitttựtayviếtthưđềnghịnhữngnhânvậtcóảnhhưởnglớncómặt.Khichínhphủgặpphảivấnđềnàođó,nhiềungườinàinỉtriệutậpkhẩncấpnhữngngườiủnghộcókhảnăng.NhưtrườnghợpDựluậtGiảithíchvềCôngtyĐôngẤnnăm1788vàkhinghịsĩ−tướngJamesGrantgiảithíchvềquymôquânđội:“NgàiPittchưabaogiờphảichịunhữngáplựcchốnglạiôngnhưthế,nhiềungườinghĩrằngcầnphảitriệutậpquânởtiềnđồnvàquânbổsungđượcgửitừScotlandđến”.

Cáccuộcthảoluậnchínhđềuđượclênkếhoạchrấtkỹlưỡngtừtrước.Cácphátngônviêncủachínhphủvàcảnhữngnhânvậtítnổitiếnghơntậptrung ở phố Downing để thống nhất hướng thảo luận. Trong những năm1790,thườngcótừtámđếnmườingườitậptrungchuẩnbịthảothuậngồmcácthànhviênNộicácởViệnBìnhdân(Pitt,Dundas,Windham),cácnhânviênphápluậtcủaVuaAnh(nhưChánhánTòathượngthẩm,Tổngchưởnglývàcốvấnphápluậtcủachínhphủ);nhữngbộtrưởngcấpdướinhưngcótiếngnói (DudleyRyder)vàmột sốngườiủnghộ trẻ tuổi có ít nhiều ảnhhưởng như Robert Jenkinson và George Canning trong những năm 1794-1795,cùngsựcómặtthườngxuyêncủađạidiệnphenhữngngườitheoĐảng

WhigcủaPortlandmớigianhập,ôngSerjeantAdair,vàngườibạnlâunămcủaPitt−cựuBộtrưởngTàichínhvànghịsĩnổitiếngThomasSteele.Chiếnthuậtthảoluậnđãđượcvạchravàchỉđịnhaisẽlậpluậnđốiđápai.Saunày,JohnScottnhớlại:“Mộtbuổisáng,Pittchomời tôiđếnbuổi thảoluậnvànói:‘Ngàicốvấn,ngàiphảilậpluậnđốiđáplạimộtđềnghịnàođótốinay‘,sauđóđưachotôimộtbảntómtắtnhữngđiểmcầnchúývàkếtluận:‘Trongcácbuổithảoluận,ngàicũngnganghàngvớitôi.Ngàiphảiđốiđáplạimộtaiđó”.

Vớitừngcôngviệccụthể,cácchuyêngiariêngsẽđượcmờitớibuổihọptrùbị.TomGrenville,ngườimớitrởvềsaukhikếtthúckỳcôngtácởVienna,đượcmờilàmcốvấnchocácbuổithảoluậnvềkhoảnchoÁovayvàođầunăm1795.Đốivớicácvấnđềtàichính,sốlượngcốvấntănglênrấtnhiều.“Ngày12/12/1790,rấtnhiềunhânvậtởViệnBìnhdânđãtậptrungởnhàPittđểthảoluậncácđềnghịcủaThủtướngtrongviệcchingânsáchchođợt tổngđộngviênởNootka.Chúng tôi cũngđượcmời tớimộtbuổihọpkháckhiđềnghịđánhthuếcủaPittgặprắcrốicuốinăm1797.Bêncạnhmộtnhóm thường xuyên cómặt, còn có các Bộ trưởng Tài chính là Rose vàLong;một thànhviênkháccủaBanTàichính làSylvesterDouglasvàcácviên chức cấp thấp hơn như Sargent, chuyên gia về các vấn đề thủ tục;Bragge,SpencerPerceval,nhữngngườiđãcóbàidiễnvăntrongthờiđiểmquyếtđịnh;nhữngngườiủnghộ là thànhviênkhônggiữ trọng trách trongNghị viện như Abbot, Elford và Shaw-Lefevre; một số nhân vật có ảnhhưởng nhưng dễ dao động như Burdon, Carysfort, Hawkins-Browne vàCharlesYorke. Pitt thường phác thảo các đề nghị sửa đổi để đối phó vớinhữnglờichỉtrích,đồngthờituyênbốrằng“nhữngsửađổiđólàkhôngthểthiếuđểvượtquathờiđiểmkhókhăn”.

Pittthíchnhữngngườinăngđộng,hoạtbáttrongNghịviệnvàthườngchúý tớihọhơn lànhữngngười trầm tính. JohnSargent,ChủnhiệmBanQuânnhu(1793-1802)vàlàcựuGiámđốcNgânhàngAnhquốc,đượcPittbổnhiệmvàoỦybanđặcbiệtvềKếtoáncôngcộngnăm1791.Năm1799,ôngđượcbầulàmchủtọaphụtráchDựluậtĐánhthuếthunhậpởgiaiđoạncầnthôngquatrongViệnBìnhdân.Tấtnhiên,Pitthyvọngnhiềuvàonhữngtrợlýhoạtbátcủamình.ÔngmôtảSargentlà“mộtngườihiểubiếtrộng,cótưcách,mộtphátngônviênđáng tincậyvà làngườiamhiểucôngviệc”.CharlesBraggecũnglàngườiđượcbổnhiệmvàoỦybanđặcbiệttheoyêucầucủaNgânhàngAnhquốcnăm1797và trở thànhChủ tịchcủaủybannàytrướckhiđượcbổnhiệmlàmChủtịchỦybanBiệnphápvàĐườnglốinăm1799.Pitt cũngdùngmột sốnghị sĩkhôngcó trọng trách trongNghịviệnlàmngườitạoradưluậnhếtsứchữuích.IsaacHawkins-Browne,một

chủmỏthan,nhàsảnxuấtgangvàlàphátngônviêncủacácnhàtưbảncôngnghiệp vùng Birmingham, đã làm việc cho bốn ủy ban đặc biệt vào năm1794,năm1797 (vềcáckhoảnnợcông),năm1799vànăm1805 (vềBáocáothứ10củaỦybanĐiềutraHảiquân);ôngchủnhàbăngởNewcastlevàlànghị sĩcủahạt.CònRowlandBurdonvàYorkeđã làmviệcchohaiủybanđặcbiệt (năm1797vànăm1799).Đây lànhữngngườimàPitt coi lànằmtrongbanthămdòýkiếnđốivớiquanđiểmcủaPittvàlànhữngngườiủnghộnhữngnỗlựccủaôngtrongcáccuộcthảoluận.

KIỂMSOÁTHỆTHỐNGỦYBAN–VẤNĐỀTHENCHỐT

Pittcónhiềulýdođểtậptrungvàonhữngnghịsĩnăngđộng,hoạtbát.ÔngcầnhọđểđiềuhànhViệnBìnhdânthôngquamộthệthốngủyban.MộtsốngườicóthểkhôngthấyhếtđượcýnghĩacủaviệcPittchúýđếnnhữngủybannày.SylvesterDouglasvàVuaAnhđềucócùngquanđiểmchorằngPittđã“dànhquánhiềuthờigianởcácban,ủyban…vàonhữngcôngviệcmàôngcóthểgiaochongườikhác”.Nhưngchínhởcácủybannày,Pittđãtìmthấynhữngngườilàmviệcchomìnhvàbiếtrằngmìnhcầnphảiđặthọởvị trí nào.Nhữngbáo cáomàchúng tôi cóvềPitt ở cácủyban củaViệnBìnhdânkhácxavớihìnhảnhcủaPittởvănphòngchínhmàWraxallđãmiêutả.Năm1796,CharlesAbbotlàthànhviênmớilàmviệctạiủybanthứnhấtcủaPitt,uỷbanđượcPittxemlàphươngtiệncóthểngănchặnsựtáibùngphátcuộckhủnghoảng tiền tệnăm1795, lànơimàPitt cùngnhữngngườibạnxuấtchúng,nhữngngườiủnghộôngthườngxuyênluitới.Quansáttạimộtbuổihọp,Abbotghinhận:

NgàiPittđixungquanhbànvànóivềcôngviệcvớitôi.Đâylàlầnđầutiênchúng tôi traođổivà trìnhdiện trướcnhau−ngườiđứngđầuBộtrưởngNộicácchưabaogiờnóichuyệnvớitôikểtừkhitôibướcchânvàoNghịviện.

Saumộtsốđềnghịchobuổihọpsau,“NgàiPittnóivớitôirằngtôiđãlàm được nhiều điều cho ủy ban của John Sinclair hơn bất kỳ người nàokhác”.Sauđókhônglâu,PittđãgửichoAbbotmộtbảnsaoDựluậtTếbầncủaông, tiếpđócửSylvesterDouglasđếnquản lýdự luậtnàyvàyêucầuAbbotđảmnhiệmthêmviệcquảnlýdựluật.Vàithángsau,khiPittcầnmộtchủtịchchomộtủybannhạycảmhơnđểkiểmtrachitiêucôngcộng,ông

đãchọnAbbot.

Pitt kiểm soát rất chặt chẽ các thànhviên của tất cả cácủybanquantrọng.Đãtámlầnôngphảidùngđếnbiệnphápbấtthườnglàbỏphiếukínđểlựachọnngườimàôngmongmuốnvớidanhsáchứngcửđược thảo luậntrước.Ôngđãdùngbiệnphápnàynăm1786đểthànhlậpmộtủybannhằmxácđịnhxem liệu cóđủ số thặngdưđể thựchiệný tưởng thành lậpQuỹchìmhaykhông,vàôngđãbổnhiệmngườianhhọGrenvillelàmchủtịchủyban này. Sau nàyGrenville thú nhận ông không đủ tầmhiểu biết và kinhnghiệmđểhoạtđộngtronglĩnhvựcnày,nhưngôngđượcPittvàmộtchuyêngiatronglĩnhvựctàichínhmớiđượcPittbổnhiệmlàWilliamEdengiúpđỡ,bởicảPittvàWilliamEdenđềunằmtrongủybannày.ỦybannàyđãgiúpPittbiếtđượcrằngsốthặngdưchỉlà800.000bảng,trongkhiđó,theocáctínhtoánsaunàythìphảicần1,7triệubảngmớibùđủsốtiềnthiếuhụt.Năm1791,mộtủybankiểmphiếuđãkiểmtranhữngkêkhaichitiêuvàthunhậpcôngcộng.Năm1794,ỦybanCơmậtcócảmộtsốngườitheoĐảngWhigcủaPorland thamgia.Đây lànhữngnỗ lực thànhcôngcuối cùngcủaPitttrong việc đưa đảng này vào Liênminh.Năm 1797,Ủy banCơmật làmnhiệmvụkiểmtranhữngkhoảnnợchưatrảđượccủaNgânhàngAnhquốc,cònỦybanđặcbiệtvềTàichínhkiểmtracáckhoảnnợcông.CharlesFoxkhôngnằmtronghầuhếtcácủybannhạycảm,trongkhiđó,cácủybanđóvẫncómộtsốnhânvậtchốngđốiíthơn,đươngnhiênlàgồmnhữngngườithâncậncủaPittvàcácnhânvậtủnghộPittkhônggiữtrọngtráchgìtrongNghị viện để ông có thể bảo toàn được những quyết định như ôngmongmuốn.Năm1797,DudleyRyderđượcbổnhiệmvàoủybancủaAbbot,phụtrách các khoản nợ công.Ryder xemxét dự thảo báo cáo của các ủy bancùngAbbottrướckhinóđượctrìnhlênNghịviệnvàkhiủybancủaAbbotđượctriệutậpởphiênhọptiếptheo,PittđíchthânnghiêncứucácbảnbáocáocùngRyder.

Trongthờigiannày,Pittluônsửdụngnhữngngườitrẻtuổimàôngmớituyểnlàmtrợlýchođộingũlãnhđạocủaông.Trongnhữngnăm1790,haingườilàDudleyRydervàRobertJenkinsonthườngxuyêncómặttrongcácủybanphụtráchtàichínhhoặcphụtráchcácvấnđềkinhtế.Ryder,trưởngnamcủangàiHarrowby,vàoNghịviệnnăm1784khimới22tuổi.Rydercóbàidiễnthuyếtđầutiênvàotháng5/1786nhưngđãsớmgâyđượcấntượngvớiPitt.Thủ tướngPittđãbuộcCarmarthenmiễncưỡngchấpnhậnRyderlàmThứ trưởngBộNgoại giao nhữngnăm1789-1790, rồi sau đó chuyểnsangvịtrínghịviênphụtráchtổchứccaocấpvàlàmộttrongnhữngthànhviêncủaBanKiểmsoátẤnĐộnhữngnăm1790-1791.Nhữngnăm1790-1801,dođảmđươngchứcvụtíchcựcnhấttrongViệnBìnhdânlàPhóChủ

tịchỦybanThươngmại,Ryderđãđượcthưởngcôngbằngviệcnhậnnhữngvị trínhiềubổng lộcnhưToànquyền (1791-1800),ThủquỹcủaHảiquânAnh(1800-1801).RydercũngđượcPittchọnlàmphụtátrongcuộcđốiđầuvớiTierneynăm1798.Khiđượcbổnhiệm làmChủ tịchcácủybanquantrọngphụ trách sựkhanhiếm lương thựcnhữngnăm1795-1796và1800-1801,Ryder đã biện hộ cho các chính sách của chính phủ trong suốt cáccuộckhủnghoảngnàyvàvậnđộngđểcácbiệnphápkhắcphụckhủnghoảngmàchínhphủđưarađượcthôngquatrướcViệnBìnhdân.JenkinsonlàcontraicảcủangàiLiverpool,vàoNghịviệnnăm1790vàđượcbổnhiệmlàmphátngônviênthườngtrựccấpthấpcủachínhphủsaubàiphátbiểuđầutiênchiếmđượccảmtìnhcủaPittvàotháng2/1792.ÔnglàthànhviêncủaBanKiểmsoátnhữngnăm1793-1799,củaBanThươngmạinăm1799,đượcbổnhiệmchứcThốngđốcSởĐúctiềnHoànggianhữngnăm1799-1801.Đếnphiênhọpnăm1799-1800,ôngdẫnđầudanhsáchcácquanchứccấpthấpcủaPitt đượcbổnhiệmvào cácủyban củaViệnBìnhdân (danh sách14ngườisovớidanhsách9ngườicủaRyder)vàchịutráchnhiệmđưaDựluậtvềCôngtyBộtmỳvàBánhmỳLondonratrướcViệnBìnhdân.

ỦybanđặcbiệtcủaViệnQuýtộclàmộtvũkhíđachứcnăngcókhảnănglinhhoạttrongviệcquảnlýViệnBìnhdân.Vớicơcấuthànhphầnrộngrãi,ủybannàydườngnhưcónhữngđềxuấtcôngbằnghơnnhữngđềnghịtrựctiếptừchínhphủ,vàthôngquaviệctậphợpcácbằngchứng,nócóthểyêucầutấtcảnghịsĩphảilànhữngngườihiểubiết.Dovậy,Ủybanđặcbiệtcó thểđượcsửdụngđểđưaranhữngýkiếnmangtínhquyếtđịnhủnghộchính sách củaPitt và là côngcụ có thế lựcđểgây ảnhhưởngvớinhữngthànhviênNghịviệnkhônggiữtrọngtráchtrongchínhphủ.Ủybanđặcbiệtcũngđượcsửdụngđểlàmchệchhướngviệcchỉtríchchínhphủ,nhưtrườnghợp năm 1797, khi Pitt cần phải biện hộ cho việc Ngân hàng Anh quốcngừngchitrảtiềnmặt.Ủybannàycũngđượcsửdụngđểtrìhoãnnhữngđòihỏikhôngcầnthiếtchomộthànhđộngkhẩncấp,nhưcuộcKhủnghoảngtàichínhnăm1797,Pittphảiđốimặtvớinhữngyêucầucấpbáchđòiphảihủybỏnhữngvịtríngồimátănbátvàngvàcắtgiảmlươngcủacôngchức,hoặcnăm1800,khiỦybanLươngthựclàmnguôiđilànsóngđòikiểmsoátgiácả.Ủybanđặc biệt cũngđược sử dụngđể giúp chính phủ thay đổi chínhsáchởnhữngthờiđiểmnhạycảmmàkhôngbịchỉtrích,nhưtrườnghợpcủaỦybanLươngthựcnăm1795,khiPittbãibỏchínhsáchcanthiệpvàoviệcbuônbántựdotrongthờiđiểmđóikémnămđóvàcũngtrongtrườnghợpnày,Pittbịmộtngườiphảnđốicótàichiếnlượchơnmiêutảlàđãlàmviệctrong “một liênminhquá tầm thườngvớiRyder (Chủ tịchỦybanLươngthực)vàJenkinsonJr.”.

Cácủybanđặcbiệtcũngcóthểđượcsửdụngtíchcựcđểtăngcườngluậtpháp.Cácủybanđặcbiệtcủanhữngnăm1794-1799đãnhanhchóngđìnhchỉlệnhđìnhquyềngiamgiữ,đồngthờicấmcáctổchứcxúigiụcnổiloạn.Tuynhiên,vídụđiểnhìnhnhấtvềviệcPittsửdụnghiệuquảhệthốngủybannàylàtrườnghợpápdụngđốivớicácbếntàuởLondon.

Năm1796,mộtủybanđượcthànhlậpnhằmđiềutraviệcbuônbáncủacảngLondon.Có36nghịsĩ(baogồmcảPitt)cùngtấtcảcácnghịsĩthànhphốLondonvàcáchạtlâncậnđượcbổnhiệmvàoủybannày.BộmáyquácồngkềnhvàquánhiềuquyềnlợibấtdibấtdịchđượcbảođảmnàykhôngcóviệcgìđểlàmchotớiđếnkhiPittbấtngờpháthiệnBộTàichínhđangbịthấtthumộtsốlượnglớnthuếdonạnchômchỉahoặcbuônlậucủacáctàu.Dođó,năm1799,Pittthànhlậpmộtủybanđặcbiệtgồm14nhânvậtnòngcốtđểnghiêncứutìmragiảipháp.Pittbổnhiệmmộttrongnhữngcánhtayđắc lựccủaông, Jenkinson (lúcnày làngàiHawkesbury) làmChủ tịchvàchínhôngcũngnằmtrongủybannày.ỦybannàycòncóhaithànhviêncủaỦybanTàichính(DouglasvàSmyth),haicốvấntàichínhcủaPitt(FordycevàNicholasVansittart), hai chuyên gia về thủ tục (Abbot vàBragge), haingườibạnthâncủaPittvàlànhữngphátngônviêncóảnhhưởngtrongViệnBìnhdân(SteelevàWilberforce),haingườiủnghộcóảnhhưởngtrongNghịviện nhưng không giữ trọng trách trong chính phủ (Hawkins-Browne vàBurdon), Tư lệnh Hải quân và là thương gia vùng Đông Ấn, GeorgeVansittart.KếtquảđiềutrađượckỹsưThomasTelfordmiêutảlạivàonăm1800nhưsau:

Tôiđãhai lầnđược thamdựỦybanđặcbiệtởcảngLondondongàiHawkesburylàmChủtịch.VấnđềởcảngLondonlúcđóđãthảoluậnđượcbốnnămvàcóthểsẽphảikéodàithêmnhiềuthờigiannữanếungàiPittkhôngrútvấnđềnàychuyểnsangỦybanđặcbiệt.Nămcuốicùng, họ đề nghị hệ thống các cảng nên được thành lập ở Isle ofDogs1…Lúcđó,cóhaiđềxuấtkhácđượccânnhắc,mộtlàthànhlậpmộthệthốngcácbếncảngkhácởWapping,hailàphábỏcầuLondonvà thành lậpmột cảngmới cho các tàu... giữa London và các cầu ởBlackfriars.

Đạo luậtBến cảngTâyẤn năm 1799 vàĐạo luậtBến cảngLondonnăm1800đãgiúpcácbếncảngởnhữngkhuvựcnàybảođảmđượchànghóavà thuếhải quan (chúngđãbổ sungvàonguồn thuếhải quankhoảng800.000bảngAnhtrong3nămđầutiên).TheoghichépcủaAbbotvềcác

cuộchọpcủaủybannày, ta có thểnhận thấyPitt đã thành lậpủybanvàthamdựcáccuộchọpbanđầuđểhướngủybannàytheoýmình,sauđóônggiaolạichocácchuyêngiacủamìnhbànthảođểđưaranhữngkếtluậnthỏađáng.Saunày,thithoảngôngmớicanthiệpvàocôngviệccủaủybannày.

Theoquanđiểmtruyền thống,phươngphápđiềuhànhViệnBìnhdâncủaPitttheokiểu“cầuxinvàđểnhữngngườikháctậptrungsựủnghộsaochosựcầuxincủaôngkhônggâyảnhhưởnggì”đã thểhiện tàinăngcủaPitttrongnhữngnỗlựctìmkiếmsựủnghộ.PittbồidưỡngnhữngngườilanhlợivàvìcôngviệchầuhếtlànhữngthànhviênNghịviệnkhônggiữtrọngtráchquantrọngnhưngcólươngtâmtráchnhiệmsauđóbổnhiệmhọvàocácủybancủaViệnBìnhdân.ĐâychínhlàcôngcụhiệuquảnhấtvàcóảnhhưởngnhấttrongviệcđiềuhànhcácvấnđềcủaViệnBìnhdân,quađóôngcũnggiữđượcsựkiểmsoátchặtchẽ.Pittthườngsửdụngbáocáovàđềxuấtcủacácủybannàyvàtổchứctriểnkhaimộtnhómngườiđểthuyếtphụccácnghịsĩđồngý.ĐâylàcáchquảnlýdoPittnghĩrachứkhôngphảilànguyêntắc củađảng, nhưngnóđãđược chứngminh là có sức thuyết phụcvà rấthiệuquả.

TRƯỞNGTHÀNHSAUTHẤTBẠIVÀMẠNHMẼSAUMỖILẦNTHẤTVỌNG

Tuynhiên,phảithừanhậnrằngPittcómộtkhoảngthờigiankhôngmấydễdàngởNghịviện.NhiềungườiđãrờibỏPitt.TrongnhiệmkỳNghịviệnkhóa17841790,Tierneylàmộtngườinhưvậy.KhôngsựquantâmnàocóthểthỏamãnđượcCôngtướcNorthumberlandkhótính,vìvậyPittkhônghềđắnđokhitấncôngCôngtướcnàyởkhuvựccửtricủaôngtatrongkỳbầucửnăm1796.Shelburne(HầutướcLansdowne)vànhữngngườiủnghộôngcũngcắtđứtquanhệvớiPittdobấtđồngquanđiểmvềCáchmạngPháp.

Đángchúýhơn,việcPittquanniệmthuyếtphụcViệnBìnhdânbằngtranhluậnchứkhôngphảibằngcáchsiếtchặtkỷluậtđãkhiếnôngphảiđốimặt với “một cuộc nổi loạn” của những thành viên không giữ trọng tráchtrongNghịviệnởhầuhếtcáclĩnhvực.SaunhữngthấtbạitrongvụxâycôngsựcủaRichmondnăm1786,năm1788,mộtlầnnữaPittlạirơivàotìnhthếkhókhănkhiôngnỗlựcbảovệviệcthăngchứcchotướngHảiquânHowevàDự luật ẤnĐộ củaDundas, phản đối sự bôi nhọ vị thẩm phán ElijahImpeyởẤnĐộ.Grenvillethanphiền:“Đâylàmộtđiềuthậtkhủngkhiếpđốivớichínhphủ,khimànhữngnghikỵlẫnnhaulạithườngxuyênxảyrađếnthế”.Một“bên thứba”gồm26nghị sĩvàkhanh tướngđược thành lậpđể

phảnđốiđềxuấttồivàủnghộđềxuấttốtdobấtcứbênnàođềnghị.Khủnghoảngchếđộnhiếpchínhxảyralạimộtlầnnữachiarẽnhữngngườitrungthành với Pitt. Thêm vào đó, tất cả những thành công trong những năm1789-1790cũngkhôngthểgiúpôngtránhđượcthấtbạithảmhạinăm1791,niềmtincủacácthànhviênViệnBìnhdânđốivớiđềxuấtvũkhíchốnglạiNgacủaôngđãnhanhchóng tanvỡkhiếnông lập tứcphải từbỏđềxuấtnày.

Pittvẫnđứngvững,nhưngđókhôngphải lànhờchiến thắngcủaPitttrướcThurlownăm1794,cũngkhôngphảinhờviệcliênkếtvớinhiềungườithuộcLiênminhđối lập trướcđâytrongnhữngnăm1793-1794.Cuốinăm1794,phongtràovìhòabìnhdấylên.Wilberforcelãnhđạophongtràonàyvàthuhútnhữngnghịsĩkhácởcáchạtthamgia.Khônglâusau,sựphảnđốitrongNghịviệnvềmứcđộthanhtoánchođámcướicủaTháitửxứWalesđã buộc Pitt phải thừa nhận trướcVuaAnh rằng ông không thể đáp ứngđượckhoảnkinhphínhưđềnghịbanđầuvàthấtbạinàycóthểảnhhưởngđến hoạt động của Nghị viện trong tương lai cũng như kỳ bầu cử tới.Morningtonđãmôtảphiênhọpnăm1794-1795là“phiênhọpkhóchịunhấtmàtôi từnggặp”.Tuynhiên,phiênhọpnăm1797còntệhơnthế.LụcđịachâuÂucuốicùng thấtbại,nỗi sợhãibịxâm lược luôn thường trực,mọingườiđổxôđirúttiềnkhiếncácngânhàngphảitạmdừngchitrảtiềnmặt,binhsĩnổiloạntạicáchạmđội,vàcảsựchốngđốiPitt−mộtngườidườngnhưđang thiếusinh lực.Canningđãmô tảphiênhọpđó là“mộtmùađầymưagiôngvàbãotố”.Tiếpđếnlàphiênhọpnăm1797-1798và1798-1799,Pittđãphảinỗ lựcđấu tranhđểphiênhọpthôngquanhữngchínhsách tàichínhmớicủamình.

Tuynhiên,Pittđãđứngvững.Mộtlầnnữa,chínhthờigian,khảnăngtranhluậnvàcáchtiếnhànhcácthủtụcđốivớicácđảngpháikhác,cộngvớinhữngsơsuấtcủađốithủvàsựnhạycảmchínhtrịđãcứusốngông.TrongcuộcKhủnghoảngchếđộnhiếpchính,PittđãthểhiệntàiđốiđáptuyệtvờikhiFoxmộtmựcquảquyếtrằngNghịviệnkhôngcóquyềnphânđịnhquyềncủangườinhiếpchínhmàchỉcóquyềnquyếtđịnhkhinàoquyềnđóđượcchuyển giao cho người nhiếp chính mà thôi. Pitt vỗ đùi và tuyên bố vớingườingồicạnhrằng“tôisẽkhôngbaogiờgianhậpĐảngWhigtrongsuốtphầnđờicònlại”,đồngthờikhaitháctriệtđểlờikhẳngđịnhcủaFoxnhằmbiệnhộchoviệcthànhlậpmộtủybanxácđịnhquyềncủaNghịviệnvềviệcgiảiquyếtvấnđềnày,kéodàithờigianchờVuaAnhhồiphụcvàgiúpôngtrởthànhngườicóquyềncaonhấttrongNghịviện,trêncảnhữngquyềncótínhchấtchatruyềnconnối.

Theolựachọn,PittlàngườidiễnthuyếtthườngxuyênnhấtởViệnBìnhdân, đây cũng làmongmuốn của hầu hết các thành viênViệnBình dân.Thànhcôngcủachínhphủphụthuộcrấtnhiềuvàosựthểhiệncủaông.Điềunàyđượcthểhiệnrõtrongthờigianôngbịốm.Bàiphátbiểucủa“cậubénóngtính”trongngày17/2/1782đúngvàothờiđiểmWilberforcemôtả“dạdàyPittcóvấnđề,ôngvừamởcửachạyrahànhlàngvừanôntrongkhiđốithủFoxphátbiểu”.PittgặprắcrốitrongphiênhọpthôngquađềcươngDựluậtGiảithíchngày5/3/1788,vìtheoBulkeley,ông“thiếukhíthếvàmấthếttinhthầndokhôngkhínóngbứctrongtòanhàvàhậuquảcủaviệcsaymềmvàođêmhômtrước…vớiDundasvàphunhânCôngtướcGordon”.Ôngđãvấpsailầmngaytừlờinóiđầutiênvàquárốitríđểcóthểsửalỗikhikếtthúc buổi thảo luận. Tuy nhiên, Pitt có khả năng phi thường để bật khỏinhữngthảmhọađó.Bốnngàysausựthểhiệncủa“cậubénóngtính”,ôngđãcómộtbàidiễnthuyếtấntượngtrongđời,trongkhiđó,sốđôngngườiủnghộôngđãnhanhchóngcótưtưởnghòagiảitrongphiênhọpthôngquachitiếtcủaDựluậtGiảithích.

Pitt rất có kinh nghiệm trong việc xoay chuyểnmối nguy trướcmắtbằngviệc sửdụngcácủybanđặcbiệt, nhưngôngcũngbiết khi nàophảinhúnmìnhtrướcýkiếncủaViệnBìnhdân.Nhiềulần,ôngtìmhướnggiảiquyếtvấnđềbằngnhượngbộ,nhưrútđềxuấtVũkhíNganăm1791hoặckhôngápdụng thuế tài sảnkế thừanăm1796,bãibỏcácđiều luậtkhôngphù hợp như luật thuế cửa hàng ban hành năm 1785 vào năm 1789, thuếmạchnhathừabanhànhnăm1791vàonăm1792.Saukhiđánhluinhữngđềnghịhòagiảivàonửađầunăm1795,bàiphátbiểukhaimạcphiênhọpkếtiếpvàotháng10củaPittđượcCanningmôtả:

Thật tuyệtvời,bàiphátbiểuđãđể lạiấn tượng trongViệnBìnhdân,vượtngoàinhữnggìmàtôicóthểtưởngtượng.LờituyênbốcủaPittvềkhảnăngquanhệvớichínhphủmớicủaPhápdườngnhưcuốnhúttâmtrímọingười,tấtcảhọđềuđồngloạtnhấttrí…Wilberforcevànhữngngườiủnghộôngtađềuquaytrởvềvớichúngtôi.Vậylàkếtthúcbanămcuộcchiếnkhôngmấythànhcông,giờPittđãmạnhhơnvàlấylạiđượcsứcmạnh,cònpheđốilậpthìchưabaogiờlạixarờimụctiêucủahọđếnnhưvậy.

Đểlàmdịulànsóngphảnđối,Pittđãtiếnhànhmộtsốsửađổiđốivớiluậtthuếđịnhmứcvàotháng11/1797vàthuếthunhậpvàotháng12/1798.Nhiều người, trong đó có cả Vua Anh, cho rằng Pitt đã quá nhượng bộ.

NhưngđiềunàyđãgiúpôngchiếmđượcniềmtincủaViệnBìnhdânvàtạokhảnăngchoôngđạtđượcnhữngthànhcôngđángkểmàtrướcđâykhôngthểcóđược,nhưmởrộngthuếđánhvàomộtsốmặthàngtrongnướcnăm1786-1790,thuếthunhậpnăm1798-1799,liênminhvớiIrelandnăm1799-1800 (vượtquáxasovớinhữngđềnghịkhông thànhcủaôngnăm1785).ÔngcũngtránhđượcsựviphạmquyềnhạncủaNghịviệnrấttàitình(đưalínhđánhthuêcủaHessyvàoAnhvàthànhlậpđượccáccôngtytìnhnguyệnbằngviệcchỉđạotrựctiếpcácquanđạidiệnnhàvuaởquậnmàkhôngcầnthamkhảoýkiếnNghịviệnvàonăm1794, chỉ đạoNgânhàngAnhquốcviệntrợnhữngkhoảntàichínhbímậtchoÁonăm1796−khoảnmàôngđãphảithuyếtphụcNghịviệnthôngquakhoảnbồithườngkhôngkỳhạn.

CácthànhviênNghịviệnủnghộPitt,phầnvìhọkínhtrọngtàinăngvàsựliêmchínhcủaông,phầnvìhọkhôngthíchFoxsẽthaythếông.Foxđãphảinỗ lựcvượtquanhữngvếtnhơcủamình: liênminhvớiNorthvàDựluậtẤnĐộ, trong khi đó việc ông tán thành nguyên nhân của cuộcCáchmạngPhápvàkiêntrìphảnđốicuộcchiếnđãđingượclạiquanđiểmcủađasố.KhikhôngthểđánhbạiPitttrongcuộckhủnghoảngnăm1797,Foxvàhầu hết đồng sự thân cận đứng đầu phe đối lập của ông ta không cómặttrongNghịviệnmàchỉ thànhlậpphecánhtả.ChỉcònTierneytrongNghịviệnđểbàytỏýkiếncủapheđốilập,vàtrongtấtcảcáccuộcđọsứctayđôi,Pittđềuchứng tỏđượcnhữngkhảnăngcủamình.QuýbàHollandhỏi tạisaokhông chặnđứngTierney, ”Pitt trả lời rằngTierney là thànhviên củaNghị viện, một cận thần rất mực trung thành và có phẩm chất đáng trântrọng”.Quýbànàyghinhận:“Câutrảlờinàykhôngthậtlòng”và“cóýnhưmộtlờikhiểntráchđốivớimộtcâuhỏingớngẩn.Khôngđiềugìthểhiệnsựthiếuhiểubiếtvềphongtục,thịhiếucủangườiAnhhơnlàkhiểntráchmộtthànhviêncủaNghịviệntrướcmặtThủtướngAnh”.PittsẵnsànglắngnghevàtranhluậnvớicácnghịsĩtrongcáccuộcthảoluậnởNghịviệnvàbảovệhọbênngoàiNghịviện.Bảnnănghùngbiệntrongôngsẽtiếptụckhiếnôngphảihétlên“Hãylắngnghe,hãylắngnghe”chođếnhếtcuộcđời,giúpôngtrởthành”mộtchiếnsĩ”trongViệnBìnhdân,tạithờiđiểmlàBộtrưởngcủaVuaAnh.KhảnăngchiếmlòngtincủaTòaánvàViệnBìnhdânđãgiúpôngvượtquanhữngkhókhăncơbảntronghệthốngphápquyềncủaAnhthếkỷXVIII.

Đứctínhkiêncường,tàinăngvàtinhthầnlạcquanvôhạnđãgiúpPittvượtquathấtbại.Vàdườngnhưchínhthấtbạilạigiúpôngcủngcốthêmđịavị.PittlàmộtBộtrưởng:

Trưởngthànhsauthấtbạivàmạnhmẽsaumỗilầnthấtvọng.Sựphảnđốicủamọingườitrongtrườnghợpnàylạicủngcốthêmsứcmạnhchoông trong trườnghợpkhác.Thấtbại làbànđạpđểông tiến tới thànhcôngtronglầnsau;nếuôngbịngãhômnay,ngàymaiôngsẽđứngdậyvớimộtsứcmạnhmới,sinhlựcmới.

Năm 1798, Robert Clayton,một đối thủ không giữ trọng trách trongchínhphủ,đãđúcrút:“Trênthựctế,Bộtrưởnghiệnnaycủachúngtađãgợichotôinghĩđếnhìnhảnhcủamộtconmèo;khichúngtavậtngửavànémnólên,nósẽluônxoaymìnhvàhạxuốngvữngvàngtrênđôichâncủanó”.

CHƯƠNG6.“ẤntượngvàtìnhcảmcủadânchúngđốivớiphecủaPitt”:Pittvà

nhândân

SỨCHẤPDẪNĐỐIVỚIDÂNCHÚNGLàBộtrưởngkhônghềdính líu tới thamnhũngcủa triềuđìnhvàcác

đảngphái,Pittcầnsựủnghộcủadânchúngđểduytrìsứcmạnhchínhtrị.Trongbàidiễnvănngày21/2/1783,ôngđãtrựctiếpkêugọidânchúngủnghộvàlênnắmquyềntrongcuộckhủnghoảngdiễnrađầunăm1784.Trongtiềmthức,Pittnhậnthấyphecủaôngcầnphảichiếmđược“ấntượngvàtìnhcảmcủađôngđảodânchúng”vàôngchorằngđâycũnglàyếutốcầnthiếtđốivớimộtchínhphủ.Lòngtinvàsựngưỡngmộcủadânchúngdànhchoôngtrongnhữngnăm1780đãgiúpôngvượtquagiaiđoạnkhókhăn.Khiđó,chínhkhảnăngvậnđộng,quyếttâmgiànhsựủnghộcủadânchúngvànhữngthànhcôngtronghoạtđộngnàyđãgiúpôngtrởthànhBộtrưởngđánggờmnhấtđốivớicácđối thủ,nhữngngườicũngđangtìmkiếmsựủnghộnhưông.

PittvàoNghịviệnvớivaitròlàđạidiệncủamộtthànhphốnghèonàn,khôngmấy tiếng tăm.Do vậy, ông không được tiếp xúc rộng rãi với dânchúngchođếnkhithamgiacuộcđấutranhđòicảitổNghịviện.Ngaysauđó,ôngnổidanhlàmộtnhàcảitổvàđượcChristopherWyvill–vịlãnhđạođầyuyquyềncủaHiệphộiYorkshire−ủnghộ.MụctiêucủaPitt,nhưôngtừngtuyênbốkhitrởthànhnhàlãnhđạođầutiênđưaraDựluậtCảitổNghịviệntháng4/1785,làtạora“mộtNghịviệnmàởđónghịsĩvànhândânđềucóchunglợiíchvàcósựđồngcảmcaonhất”.Ôngchorằngthờikỳvẻvangnhấtcủalịchsửmộtđấtnướclàthờikỳmànhândânđặttrọnniềmtinvàocácnghịsĩvàcácnghịsĩđặttrọnniềmtinvàocácbộtrưởng.Sựtrongsạchcủacácnghịsĩchínhlàyếutốđángtincậynhấtđểdânchúngđặtniềmtin.

Ôngthừanhậnvẫncónhữngngườivớinhâncáchđạođứcvàbảnlĩnhchínhtrựcđãvượtlêntrêntìnhtrạngthamnhũngvàsuyđồichungcủaxãhội,khiếncảNghịviệnvànhândânđềungưỡngmộ.Ôngluônkhắcghihìnhảnhngườichavàmongmuốncóđượcvaitrònhưcha.Cảcuộcđời,lúcnàoôngcũngcốgắngduytrìphẩmchấtấyvàcoiđólàcáchthứchiệuquảgiúpôngnhậnđượcsựủnghộtừnhândân.Tháiđộcoithườngđịavịvàtiềnbạclàđiểmcốtyếutrongnhâncáchcủaông.Ôngítquantâmđếngiớiquýtộc

cũ.Điềunàythểhiệnrõràngquanhãnquancủaôngvềgiớithượnglưuvớiviệcphongtướcmới.Cháugáiôngchobiếtôngđãtuyênbốrằngcuộccáchmạng Tom Paine1 hoàn toàn là vì quyền lợi của giới thượng lưu. KhiAbercorn–mộtngườibạncủaông−vớitháiđộngạomạnhuênhhoangnóirằngsựhoànhảonhấtcủaconngườikhôngnằmtrongtầnglớplaođộngmàthuộcvềgiớiquýtộc,ôngđãmỉamaicắtngang:“Liệuđócóphảithuộcvềgiớiquýtộcmớichăng”!ÔngđãđểlạicấptướcGa-tơmànhiềungườimơướcchoanhtraimình.Trướcđây,chaôngnổidanhlàmột“ngườibìnhdânđángkính”vàôngxácđịnhmìnhcầnphảilàmột“ôngPitt”vừagiảndị,vừadândã.Warawallviếtrằng“tháiđộkhinhthườngtiềnbạc”khiôngkhôngthèmđếmxỉađếnchứcthưkýnăm1784đã“nhậnđượcsựtándươngcủađôngđảodânchúngtheoôngsuốtcảcuộcđời,thậmchíkhiôngđãsangthếgiới bên kia”. Năm 1789, một sử gia ca ngợi: “Với lòng yêu nước chânthành, ông chẳng nhận được một chút tiền bạc, quyền lợi và danh vọng,khôngđịavịvàkhôngmộtchúthứahẹntrongHoànggia.”

Suốtcuộcđời,Pittsốngtrongnợnầnsongkhôngphảidoôngchitiêuhoangphíhaykhôngchútâmđếnlaođộng.GiasảnnghèonàncủaPittkhiếnôngghêsợsựcámdỗcủacờbạcvàtránhxatrườngđuangựa–haithútiêukhiểnxaxỉcủagiớithượnglưumàFox,đốithủcủaông,rấtđammê.KhilênlàmThủtướng,ôngkhôngchodựngcungđiệnnhưWalpoletừnglàmởHoungton,thayvàođó,ôngchỉxâydựngmộtbiệtthựkhiêmtốnởvùngquêxứKent.Bảnkêkhaichitiêucủaôngchothấyđuangựalàthúvuirấttốnkémcủaông,cònEhrmanchorằngsốtiềntrongbảnkêkhaicóthểbịghitănglên(thếnhưngsaunàyMorningtonnhớlạilàPittrấtthíchcưỡingựa,nhữnggiai thoạivềcáccuộcphinướcđạicủaPitt trongnhữngnăm1780chothấysởthíchtốcđộđãlàmhaotổnkhôngíttiềnbạc).Khôngquantâmđếnkhoảnthunhậprấteohẹp,Pitt luôngửi tiềnvềchomẹtrongkhiđiềukiện tài chínhcủaôngcònđangchậtvật.VậymàkhibịđedọamấtchứctrongcuộcKhủnghoảngchếđộnhiếpchính,ôngđãtừchốiđềnghịcủacácthươnggiathànhphốxinđượchỗtrợmộtkhoảntiềngiátrị100.000bảng.Cóngườinóirằngôngđãtrởlạinghềluậtsưđểduytrìcuộcsống.Chỉđếnnăm1792,ôngmớilàmtheonguyệnvọngcủaVuaAnhvànhậnchứcQuảnlýCụmcảngCinque.Thunhập3.000bảngtừvịtrínàyđãgiúpôngbớtkhókhăntàichính(nămsauôngđãgửichủngânhàngCouttsmứclương4.000bảng được nhận từ cương vị Thủ tướngAnh). Tuy nhiên, lúc này ông cóđộngcơlớnhơnlàmuốngiànhđượcbiểuhiệnủnghộrõrệtcủaHoànggiađểkhẳngđịnhchiếnthắngtrướcđốithủThurlow.Mặcdùrấtlolắngvềphảnứng của dân chúng trước những thuận lợimà ông đãmang lại cho ngườithân,Pittvẫncốgắngthểhiệnbảnchấtchínhtrực,khôngthamtiềnbạcvàđịavị trong chínhphủ.KhiDundasbị kết tội thamô tài chínhnăm1805,

cháucủaPittnghethấyngườidânxứKentnóivềônglà“ngườitrungthựcnhấttrongsốcácnhàlãnhđạovàlàngườiduynhấtcóbàntaysạch”.

Bêncạnhbảnchấtliêmchính,tuổitrẻcủaPittcũnglàyếutốmàcôngluậnchúý.Năm1789,ôngchưađếntuổi30.Cácbứctranhvàcácbảnbalatthờikỳđầuthườngmỉamai tuổi táccủaôngvàgọiônglà“cậubéBilly”,cònngười dângọi ông là “BillyPitt”.Vàonhữngnăm1790, nhiềungườibiếtđếnthóiquenuốngrượucủaôngvànóđãtrởthànhđềtàitrongcácbứctranhvàthơcachâmbiếm.Tuynhiên,maymắnchoônglànhữngthóixấuvàhoạtđộngchínhtrịthiếuthậntrọngcủaFoxđãtrởthànhmụctiêubịcácấnphẩmcôngkíchnhiềuhơn.JamesSayersđượcnhậnchức“ngồimátănbátvàng”làphụtráchcôngviệchoànggia,vịtríthuộcBộTàichínhvìđãloạibỏFoxtrongcuộckhủnghoảngDựluậtẤnĐộ.JamesGillrayđãtặngPittbứcbiếmhọađặcsắccủamình.PittdánnólêntườngtòabiệtthựởKentvàtraochoôngtamộtkhoảntrợcấpcủachínhphủvàonăm1797.CólẽPittlà ngườimaymắn lên nắm quyền lực trong thời đại hoàng kim của nghệthuật biếm họa chính trị2, do đó ông trở thành vị Thủ tướng được các ấnphẩmđềcậpnhiềunhấttrongthếkỷvàđượcdânchúngbiếtđếnnhiềunhất.

UYTÍNCỦAPITTCác ấn phẩm vẫn nhắc nhiều đến ông. Mặc dù rất mong được dân

chúngủnghộ,songôngkhôngđểmìnhtrởthànhcôngcụcủadưluận.Năm1784,ôngđãcốgắngvàgiànhđượcmộtvịtríđộclậpmàkhôngphảiphụthuộcnhiềuvàodânchúng(đólàtrườngđạihọcCambridge,nơiôngđãgắnbóđến tận cuốiđời).Ôngđưa raphương thức lãnhđạođộc lậpvàkhôngmấyphụthuộcvàodânchúng.Đâychínhlàyếutốquantrọngđểdânchúngđặtniềmtinvàoông.NgaytừnhữngngàyđầutiênlàmBộtrưởng,ôngđãxácđịnhquanđiểmsẵnsàngđánhmấtuytínvớidânchúngtrongmộtthờigianngắnđểgiànhlạinhữngthuậnlợilâudàivềsau.Grenvillechorằngđểcóđượcsuynghĩnhưvậylàkhôngdễchútnàođốivớimộtthanhniênđangrấtphấnchấn trước sựngưỡngmộvà lòng tin củadânchúng.Năm1785,mộtcuộcbiểutìnhởWestminsterđãxảyranhằmchốnglạiquyếtđịnhcủaôngvềvấnđềthuếvàtháng11nămđó,ôngbịnhómngườibiểutìnhnémđá.Tuynhiên,ôngxemnhẹviệcnàyvàchorằngđólàviệckhótránhkhỏiđốivớinhữngngườimớibướcvàohoạtđộngchínhtrị.ÔngcoinhữngcuộcbiểutìnhkíchđộngnàylàmộtchướngngạivậtcủahệthốngchínhtrịAnhvàphảikiêntrìgiảiquyếtbằngnhữngquyếtđịnhcứngrắn.Trướcsựphảnđốicủadânchúngvềviệcôngquyếtđịnhtăngthuếđịnhmứcnăm1797,ôngđãcươngquyết “nguyên tắchiếnphápchưabaogiờquyđịnh rằngnhững

ngườiđạidiệnchodânnênxoaychuyểntheomọimongmuốncủadân”.Khibànvềtráchnhiệmcủanhândân,ôngkhôngđồngtìnhvớiquanđiểmchorằng“cơquanlậpphápnênthamkhảoýkiếncủadânchúngđểđổilấysựantoàncủaxãhội”.

Quanđiểmnày được nhiều người ngưỡngmộ, song nó đã khiến ôngmấtđisựủnghộcủangườidân.ĐầutiênphảikểđếntínđồđạoTinLànhkhôngtheonhàthờchínhthống3từngủnghộôngvàonhữngnăm1784vớihyvọngôngsẽnoigươngngườichaủnghộchiếndịchđòiquyềncôngdâncủa họ năm 1772. Pitt không có niềm tin mãnh liệt vào tôn giáo.Wilberforce,ngườitheopháiPhúcâm,chobiết:“Pittđammêchínhtrịđếnnỗiôngkhôngbaogiờdànhthờigiansuynghĩkỹlưỡngvềvấnđềtôngiáo”.ÔngkhôngcótìnhcảmsâusắcđốivớiGiáohộiAnhgiáo,coinhữngđòihỏithăngcấpcủalinhmụclàđiềuphiềntoáinhấtvàquyềnmàhọđượchưởngthuế thậpphân tínhbằnghiệnvật làcản trở lớnnhấtđốivới sựphát triểnnôngnghiệp.Giốngnhưchamình,quanđiểmcủaônglàcầnđảmbảođầyđủquyềnchínhđángvàhợpphápchotínđồđạoTinLành.Tuynhiên,côngbằnghơncha,bấtchấpsựcảnhbáocủaAnhgiáo,PittđãvậnđộngđểĐạoluậtcủaMitfordđượcthôngqua,đemlạiquyềncôngdânđầyđủvàquyềnđượcsinhhoạttôngiáochotínđồCônggiáoAnh.ỞIreland,ôngcònsẵnsàngtiếnhànhcácbiệnphápmạnhhơnđểủnghộđạiđasốgiáodânCônggiáo.

Tuynhiên,năm1787,khicáctínđồTinLànhtiếnhànhchiếndịchđòixóabỏcácĐạoluậtThửnghiệmvàHợpnhấtnhằmhạnchếhợpphápcácbuổiThánhlễcủaAnhgiáo,Pitttuyênbốphảnđốivàbalần,vàocácnăm1787,1789,1790Pittngăncảnđượcnỗlựcđòixóabỏdựluậtnày.ÔngthừanhậnđâylàhànhđộngmangđộngcơcánhânvìôngtinvàosựhữuíchcủaNhàthờđượcthừanhậnlàquốcgiáoChínhthống.Năm1787,khiôngthamkhảoýkiếncủacácgiámmục,chỉcóhaingườiủnghộ,dovậyôngkhôngmuốnlàmảnhhưởngđếnGiáohộiAnhgiáovànhữngngườiủnghộGiáohội.Năm1794,trướcđềnghịcủaCanningvềvấnđềxóabỏviệckiểmtratôngiáođốivớicácsĩquantronglựclượngvũtrang,Pittkhuyên:

AnhgiáochiếmphầnđôngtrênđấtnướcAnh.Giátrịmànómanglạiđốivớilĩnhvựctôngiáolàđặcbiệtlớn(ởđâyôngtựchorằngôngmớinóiđếnmộtphầnnhỏtầmquantrọngcủanó).Vìvậy,thậtlàvộivãđốivớimộtchàngtraimớibướcchânvàođờisốngchínhtrịcókhảnăngtrởthànhhoặctiếptụclàmộtnhânvậtđượcdânchúngmếnmộlạilàmnhữngđiềukhôngcầnthiếtgâyđịnhkiếnvớisốđôngkhiếnhọchống

lại.

Pittphảiđốimặtvớimộttronghaiphía.KhiPittchịunhượngbộtrướcsựchốngđốicủacácgiámmụcnhằmbãibỏđạoluậtvàtiếpđólàvớicácđềxuấtcủaôngvề thay thế thuế thậpphân4 bằng thuế tiềnmặt,ôngđãđánhmấtsựủnghộtrướcđócủatínđồđạoTinLành.Tuynhiên,quyếtđịnhnàyđãmanglạinhiềuthuậnlợitrongnhữngnăm1790.KhiđógiớitănglữcủaGiáohộiAnhgiáođiđầutrongchiếndịchvậnđộngchốnglạitưtưởngcáchmạngvàđóngvaitròlàlựclượngtậphợpnhữngtấmlòngyêunướcởđịaphươngvàonăm1798,còncáctínđồđứngvềphía“GiáohộivàVuaAnh”chốnglạinhữngngườikhôngtheotôngiáochínhthốngbấtmãnđòicảitổNghịviệnvàtándươngthànhquảcủaCáchmạngPháptrongviệcgỡbỏràocảncủatôngiáođốivớihoạtđộngchínhtrị.

NhiềunhàcảitổNghịviệncũnghụthẫngkhiPitttừbỏquyếttâmcảitổNghịviện.Còndânchúngthìhoàntoànthấtvọng.Nếunhưnăm1783,ôngđãnhậnđược35thỉnhnguyệnthưủnghộthìvàonăm1785,ôngchỉnhậnđược12đơn.Năm1787,Wywilđãthừanhậnrằngsauthấtbạinămđó,đấtnước thịnh vượngnhờnhững thành công lớnmàôngđạt được trong hoạtđộngcải tổkinh tếđãkhiến“cảnướckhôngmấyaiquan tâmđếnvấnđềthayđổiNghịviện”.Vàinămsau,Pittđấutranhđòitừngbướccảitổthônglệbầucửdướicáchìnhthứcnhư:ủnghộbiệnpháprútngắnthờigianbầucửvà khảo sát bầu cử vào năm 1785, cho phép dân cư tạm trú ở các hạt vàthành phố được tham gia bầu cử vào năm 1786, thông qua dự luật củaMahon(giờ làBá tướcStanhope)vàonăm1788saukhiđãba lầnbịViệnQuý tộcbácbỏ,giúphoạtđộngđiềuhànhbầucửcủađấtnước trở lên tốthơn.Tuynhiên,năm1789,dựluậtnàylạibịhủybỏvìvấpphảisựphảnđốikịchliệtcủacáccửtri,đặcbiệtbị24thỉnhnguyệnthưtừcáchạtthânpheđốilậpphảnđối,khiếntoànbộnhiệthuyếtmàôngđãdốcvàođótiêutan.Từnăm1790trởđi,ôngphảnđốinhữngđềxuấtmớivàkiêntrìvớiýtưởngcảitổNghịviện.

Pitthyvọngsẽcómộtthờiđiểmmàtấtcảđềunhấttrívớimứcđộcảitổvừaphải, lúcđónhữngngườiđối lậpsẽvượtquađượcmối lođổimới.Tuynhiên,nókhônggiốngvớisựthayđổitrongcuộcCáchmạngPhápnổranăm1789màtheomộthướngkhác,đólàgiànhlạiquyềnbầucửtoàndânmàtrướcđâyôngtừngbácbỏ.Năm1785,khiđềnghịbổsungnhữngchủsởhữuđấttheođạoluậtcũvàodanhsáchcửtricủahạt,ôngđãtínhđếnviệctăng thêm đại diện cho Viện Bình dân bằng cách tăng thêm số ghế chứkhôngphảilàmởrộngquyềnbầucử.Cácnhàcảitổbựctứcvìýtưởngcủa

mìnhkhôngthànhđãbuộctộiPittlàsớmbỏcuộc.Ônggiảithíchrằngônglàmthếnhằmtăngcườngvàbìnhổnhiếnphápcũ.Tuynhiên,nhiềungườitheokhuynhhướngcảitổtrongnhữngnăm1790xemđâylàcơhộiđểthaythếhiếnpháphiệnhànhbằnghiếnpháptheokiểucộnghòacủaPháphoặcMỹ.Thôngthường,nhữngcuộccảitổkhôngcócáchmạngmuốnthànhcôngphảiđượcsựnhấttrícaocủacácchínhtrịgia.Song,nhữngnăm1790khôngcónhữngdấuhiệunàybởisựphảnđốicủasốđôngđốivớiđềnghịcủaGreytrongnăm1793và1797.Pittkhẳngđịnh:nếuđemápđặtnhucầucảitổcủathiểusốđốivớiđasốsẽkhiếnhọmấttinhthần,kíchđộngcácphầntửcựcđoanvàxahơnnữa,cóthểdẫntớicácbướccáchmạngkhác.ĐâylàquanđiểmcủaWyvill,ngườitừngcắtquanhệvớiPitttrongnhữngnăm1790vàcũng là quan điểm của đa số chính khách.Quý bàHolland, cháu dâu củaFox,chobiết:PittluônđượclòngdânngaycảkhiôngphảnđốiđềnghịcảitổcủaGreyvàonăm1797cũngnhưkhiôngđưarađềnghịnàyvàonhữngnămtrướcđó.

Pittrấtnhạybéntrướccácvấnđềquốcgia,tuynhiênđiềunàycóđượclànhờbảnnănghơnlàkinhnghiệmgiaotiếp.Năm1800,ôngthúnhậnrằngmình“thiếukinhnghiệmtrongcácvấnđềquốcgia”,dođótronglĩnhvựcnày thường “mìnhôngmột kiểu suynghĩ”.Ông thiếuva chạm trongviệcđiềuhànhcáccuộctụhọpvàluôncảmthấymấttựtintrướccácbuổilễcósựthamgiacủađôngđảodânchúng.HesterStanhone,cháugáiPitt,chobiếtvàonhữngnămcuốinhiệmkỳ,đôilúcPittyêucầucôphảigiữchặtcánhtaymìnhđểtránhvấpphảinhữngbiểuhiệnkhônglịchsựtrướcdânchúng;ôngcũngrấtcăngthẳngtrướcsựnghênhđóncủađámđông.TrênđườngđiquamộtthịtrấnđểgặpVuaAnhởWeymouth,xengựacủaôngđãbịmộtđoànngườihòreolôikéođếnmứcsauđấyôngphảithốtlên:“Tasợkinhkhủng!”Tuynhiên,rấtmaymắnlàchứcBộtrưởngTàichínhđãtạochoôngcơhộiđược thườngxuyên tiếpxúcvới cácđại diệnkinh tế trongnước.Song sựkhởiđầutronghoạtđộngnàylạikhôngmấytốtđẹpbởiôngbịcácnhànắmDựluậtHảiquân,cácôngchủđuangựavàcácnhàsảnxuấtsợiởGlasgowvàManchesterphànnànvềtháiđộ“khinhkhỉnh”,“thiếulịchsự”và“kiêucăng”khicácđạidiệncủahọphảnđốingânsáchnăm1784củaông.Tiếptheo,ôngđãphảinhượngbộcảbanhómnàymặcdùkhôngkịpngăncảncácnhàsảnxuấtsợithamgiaLiênminhSảnxuấtcủapheđốilậpvàbịcảnhbáovềnguycơcạnhtranhtrongĐềxuấtThươngmạiởIreland.Ôngcũngbịmấtuytínkhivừathôngbáolàsẵnsàngxemxétcácquyềnlợicốđịnhthìlạibịmộtlànsóngthỉnhnguyệnthưphảnđốikhiếnônglạimộtlầnnữabuộcphảinhượngbộtrướcsựphẫnnộcủacácnhàsảnxuất.

Tuynhiên,ôngđãrútrađượcnhiềukinhnghiệmtừnhữngthiếusótcủa

mình.Ông thận trọng chuẩn bị cơ sở lý luận khi tiến hành các cuộc đàmphán thươngmại vớiPhápnăm1786, khi thamkhảoýkiến của từngnhàdoanhnghiệpvềvấnđềnhạycảmnàyvàcốýkhôngđểLiênminhSảnxuấtbiếtvìerằngđâylàsựliênkếtkhônghợplệ.ÔngrấtvuimừngvìliênminhđóđổvỡdomâuthuẫnnộibộvềhiệpướcthươngmạiAnh-Pháp.Ngaysauđó,ôngtíchcựckhaithácthờicơnàybằngviệcsẵnsàngtiếpđóncácpháiđoàntừcáctổchứcthươngmạitưnhânởphốDowning.CólẽôngđãthậtsựtrởthànhmộtThủtướngcókhảnăngnhấttronglĩnhvựcvậnđộngthươngmại của thếkỷXVIII.Năm1796,nghị sĩCharlesAbbot chobiết: “Trongnhữnglầntiếpcácchuyêngia,ôngluônthểhiệnrằngnhữngbiệnphápmàmìnhthựchiệnlàhợplý.NgàiHawkesbury(BộtrưởngThươngmại)thìthuhútcácnhàkinhdoanhquaviệcthểhiệnnhữngkiếnthứchiểubiếtcủamìnhvềhoạtđộngkinhdoanhthayvìlắngnghehọnói”.

Pittlàngườirấtthẳngthắn.Năm1795,trongcuộchọpvớiThốngđốcNgânhàngAnhquốc,khiđượchỏivềlượngvàngdựtrữquốcgia,ôngthấyrấthổthẹnvìđãđưaranhữngđánhgiáchưathậtchuẩnxácdochưatựtrangbị kỹ càng những kiến thức về vấn đề này. Các nhà doanh nghiệp rất ấntượng trướccáchănmặcgiảndịvàphongcáchbìnhdâncủaPitt.Trưởngpháiđoànkinhdoanhrượunhậnxét:“Khôngcó‘kháiniệmmốt’đốivớimộtngườinhưPitt.Trôngôngnhưđếntừmộttrườngđạihọc”.Ôngcóthóiquenmímmôikhiđang tập trungmộtvấnđềgìđó.Pittyêucầucácnhàdoanhnghiệpthườngxuyênthôngbáochoôngvềtìnhhìnhcôngviệcvànhucầucủa họ.Một nhà sản xuất sợi đã thật sự ấn tượng trước lượng kiến thứckhổnglồcủaông,vớitrínhớđặcbiệtphithường:“NgườitacứngỡôngđãsốngởvùngđấtThánh”.Khipháiđoànphảnđốiđềnghịtăngthuếsợivàonăm1796,ôngứngphóhoàntoànkhácnhữnggìmàđốitáccủahọtừnglàmvàonăm1784:“Ôngđãđặtracâuhỏivàtrảlời,đồngthờituyênbốphảnđốirấtthuyếtphụcvàcuốicùngkếtluậnrằngôngkhôngđánhthuếngànhsảnxuấtdệtmay,cũngkhôngđánhthuếnhiênliệuthômàchỉđánhthuếđốivớimặthàngsợi”.PittđãnhậnthấyhạtLancasterrấtủnghộchínhphủ.

NhữngthànhquảtrongkinhdoanhđãgiúpquanhệcủaPittvớithànhphốLondon trở nên thuận lợi hơn, nhất là lại được trợ giúp thêm từ hoạtđộngcủanhữngngườitrunggiancóthếlực.Pittkhôngcóbạnthânởtrungtâm chính trị của thành phố giống như quan hệ của cha ông vớiWilliamBeckford.Tuynhiên,bạnbèônglạicónhữngmốiràngbuộcrấtchặtchẽvớithành phố. Dundas là chỗ thân quen với cộng đồng thương mại dệt lenScotlandởLondon,congái thứhaicủaDundascóhaiđờichồng làmchủngânhàngScotland.DundascũnglàngườimanglạivaitròquantrọngchonhómScotlandtronghoạtđộngđiềuhànhcủaBangiámđốcCôngtyĐông

Ấn những năm 1790. Quan trọng hơn là ông có quan hệ thân thiết vớiLondonvàRobertSmith−chủngânhàngNottingham.HaingườiquennhauởCâulạcbộGoosetreevàtrởnênthânthiếtkhicóchungquanđiểmcảitổNghịviệnvàođầunhữngnăm1780.KhiPittlàmQuảnlýCụmcảngCinque,ông đã đưa Smith lên làm chủ lâu đài Deal ngay cạnh nơi ở của Pitt tạiWalmer.CháugáicủaPittchobiếtôngtừngtâmsựlà“rấtcầncóaiđóởbên cạnh để giúp ông tiếp đón những người khách đến từ London −mộtcôngviệcvừanhàmchán,vừatốnkém”.NgaycảkhikhôngcònlàmviệcởngânhàngvàđượcPittphongcấpquýtộcởIrelandnăm1796,sauđólàởAnh(lànghịsĩCarington)năm1797,SmithvẫnduytrìcácmốiquanhệởLondontheoyêucầucủaPitt.UytíncủaPittởLondonngàycànggiatăngkhiôngsẵnsànghạnchếcơhộicủacácchủngânhàngvàcácdoanhnhânlâunămđểtạođiềukiệnthuậnlợichocácchủdoanhnghiệpmớibướcvàonghề.Ôngmờigọicácnhàkinhdoanhmớithamgiacạnhtranh.Giữanhữngnăm1790,khinhậnđượcsựưuđãinày,WalterBoyd−cựuGiámđốcNgânhàngParis,ngườiScotland,mộtnhânvậtmới trong làngkinhdoanh−đãđứnglênthànhlậptậpđoàn.Ngườinàycótiềmlựctàichínhrấtlớn,cóthểđápứngđượcnhucầucấpbáchcủaPitttrongchiếntranh.MặcdùgiữcươngvịlàngườibảovệCôngtyĐôngẤn,ôngvẫngặpphảinhữngcuộcvachạmvớicáccơsởlớnởLondon.QuyềnlựcđộclậpvàtốicaocủaPittđốivớicáccơsởnàyquavụviệcbôinhọWarrenHastings(1786)vàquaĐạoluậtGiảithíchnăm1788đãcho thấy“lợi íchcủaẤnĐộ” trướcđây trongCông tyĐôngẤn.Trongkhi đó,NgânhàngAnhquốc lại bất bình trước việcPittchiếmdụng tiền lãicổphầnchưađượccôngbố trongnhữngnăm1790vàhậuquảcủaviệcchuyểntiềnranướcngoàiđểcânbằnggiávàngmàPittđãthựchiệngiữanăm1790.Tuynhiên,nhờsựổnđịnhvềkinhtếvàchínhtrịvàothờiđiểmnàymàPittđãlấylạiđượclòngtincủadânchúng.Khicótinđồnôngsắptừchức,trong25phút,thịtrườngchứngkhoánđãgiảm3,5%.SuốtmộtnămsaucuộcKhủnghoảngchếđộnhiếpchính,Williamđãghilại“tâm trạngcủamọingười tạiRoyalExchange5 vàLloyd’sCoffee-rooms6,chưabaogiờchínhquyềnAnhlạiđượcgiớithươngmạivàtiềntệđánhgiácaonhưvậy.CảthànhphốđềulosợngànhtàichínhmàmấtPittthìnhưngaivàngmấtVuaAnh“.

PittluônthểhiệnlàngườibảovệlợiíchcủaLondon.Năm1793,ôngđãthuyếtphụcNghịviệnthựchiệnmộtbướcchưatừngcótrongtiềnlệlàđềnghịcấpvốngiúpcácthươnggialànạnnhâncủacuộckhủnghoảngtiềntệsaucuộcchiếnvớiPháp.ÔngrấttrântrọngsựủnghộcủaLondonvớimình.MặcdùkhônghoàntoàngiốngnhưnhữnggìDisraeliviếtsaunày,rằngPittđượclòngtấtcảcácnghịsĩ“từngõhẻmcủathànhphốLombardđếncáctòanhàởCornhill”,songPitt rấtnângniunhữngtìnhcảmnày.Khigiới thiệu

chứcBátướcchoJamesSandersonvàotháng11/1794,ôngđãthuyếtphụcVua Anh rằng “điều này rất có lợi cho London”. James Sanderson (Thịtrưởng London từ 1792-1793) và William Curtis (Thị trưởng London từ1795-1796) đều là những nhân vật quan trọng duy trì sự trung thành củaLondonvớiPitttrongnăm1795đầykhókhăn.QuanhệgiữaPittvàLondonlà quanhệ rất có ý nghĩa.Nómang lại thuận lợi cho cả hai bên, đặc biệttrongcơnsốtgiávàng tháng2/1797,khiđó tạicuộchọpởViệnMansion,quyếtđịnhhoãnđổitiềnlấyvàngcủaôngđãđượccácthươnggiahàngđầutánthànhvànhấttrírằngtiềnmặtlàđơnvịtraođổihànghóahợppháp,từđóđãmởralốithoátvềchínhtrịchoôngvàvềtàichínhchocácthươnggia.

ĐốivớiPitt,Londonkhôngchỉcóýnghĩavềsứcmạnh tàichínhmàcònvềảnhhưởngcủanóđốivớicộngđồngthươngmạitrêncảnước.BạnbèvànhữngngườiủnghộcủaPittcũngthườngsửdụngảnhhưởngcủahọởđịa phương. Do đó, giống như những người tiền nhiệm, Pitt đã dùng hệthốngthôngtinđạichúngđểtruyềntảinhữngnộidungđãcôngbốđikhắpcảnước.Ôngchorằngcầntuyêntruyềnrộngrãinhữngthôngtinchínhphủđãcôngbố.ÔngkhuyếnkhíchViệnBìnhdân tăngcườnghoạtđộng inấncácdựluậtdonghịviệnbanhànhvàbáocáocủacácủyban−mộtnhiệmvụđãđượcViệnBìnhdânđảmtráchtừcuốinhữngnăm1770.BáoThươngmạiIrelandnăm1785đãtrởthànhtờbáođầutiêncóđầyđủcácsốbáovềcácphiênhọpcủaViệnBìnhdânđượcingầngiốngvớiphongcáchhiệnđại.Pittrấtlạcquanchorằng:“Pheđốilậpvànhữngkẻcómưuđồxấukhócóthểtìmranhữngchủđềchạytheothịhiếucủacôngchúngnếucácvấnđềđượctrìnhbàyđềuđúngsự thậtvàđượcgiải thíchxácđáng”.Báocáođầu tiêncủaỦybanCơmậtvềcáctổchứccấptiếnnăm1794bánrấtchạyvàđượcDebretttáibản.Có14báocáovềtệbuônbánnôlệđượcramắtnăm1790,cộngthêmbốnbáocáonữatrongnăm1791;haibáocáo,mộtphụlục,mộtphụtrươngcủaỦybanCơmậttrongnăm1794;sáubáocáo,mộtphụlụcvềtình trạngtănggiágạo trongnăm1795-1796(đếnnăm1800thêmsáubáocáonữa)và36báocáocủaỦybanTàichínhtrongnăm1797-1798.ThôngtinđượctuyêntruyềnrộngrãitrongthếkỷXVIIIlàyếutốquantrọnggópphầnnângcaonhậnthứcchínhtrịchocôngchúngvàtạocơhộiđểhọthamgiađónggópýkiến.Mọingườiđềuchorằngkhixuấtbảnmộtdựluậtnghĩalàđãkêugọi côngchúngcùngbàn thảovềdự luậtđó.Trongnhữngnăm1790,ViệnBìnhdânđượclệnhinhầuhếtcácdựluậtđãbanhành.SaukhiDự luậtTếbần củaPitt được côngbốvào tháng12/1796, hàng loạt thỉnhnguyệnthưphảnđốiđãkhiếnôngphảihủybỏdựluậtnày.

ÔngnhậnthấyNghịviệnlàmộtcôngcụhữuíchđểgâyảnhhưởngđốivớidưluận.BứcthôngđiệpcủaVuaAnhtạiphiênkhaimạcNghịviệnhay

báocáovềngânsáchcủaPitt lànhữngnộidungmang tinvui tớikhắpcảnước.Trái lại,mùa thunăm1793,khicuộcchiếnvớiPhápdiễnbiến theochiềuhướngxấu,PittđãnóivớiChủtịchViệnBìnhdânrằngônghyvọngsẽkhôngphảitriệutậpcuộchọpNghịviệntrướcGiángsinh,tuynhiên“nếucácâmmưugâyrốicủalựclượngphảnđộngthànhcông,chúngtasẽphảitổchứchọpbằngmọigiá”.Nghịviệnlàmộtdiễnđànđểthảoluận,quađóôngcóthểtăngcườngảnhhưởngcủamình.Khidiễnracuộckhủnghoảnglươngthựcvàocuốinăm1800,ôngchorằng“chỉcótriệutậpNghịviệnmớicóthểngăncảnđượcsựpháttriểncủamâuthuẫnvàbấtđồngnộibộvàkhiếndânchúngphảikínhphục.Thậmchícóthểkhôngthựchiệnđượcgiảiphápquantrọngnàovềlậppháp,songchấtvấnvàthảoluậnNghịviệnbaogiờcũngcóhiệuquảhơnnhiềusovớiviệcxoadịudư luậnvàngănchặn tư tưởngsaitrái”.KhitiếnhànhhọpNghịviện,ôngquyếtđịnhthànhlậpmộtủybanđiềutranhằmghilạitoànbộnhữnggìchínhphủđãlàmđượcđểgiảiquyếtkhủnghoảng.Trênthựctế,nhữngngườiđứngđầupheđốilậpđãtínhđếnchuyệnsẽđưaôngvào thếbất lợivớiviệc tạo rakhoảngcáchgiữaôngvớiNghịviệntrongnăm1797.Họchorằngnếulàmđượcđiềunàysẽkhiếnôngmấtđinơimàởđóôngcóthểbảovệcácbiệnphápcủamình,đồngthờitướcđicơhộiđểôngtạodưluậnvàkhẳngđịnhmình.

KỹnăngthảoluậnđãđemlạichoPittrấtnhiềuthuậnlợikhicáccuộcthảoluậnởNghịviệnđượctựdocôngbốnhờvàothắnglợicủachiếndịchtựdobáochímớigiànhđượctrongthờigiangầnđó.WilliamWindhammôtảphongcáchthảoluậncủaôngrấtrõràngvàđạtđếnmức“dườngnhưônglàđốitượngduynhấtgiảnggiảivấnđềôngđãtrìnhbàychomọingườiquaphươngtiệntruyềnthông”.Nhưmọichínhphủkhác,Pittrấtquantâmđếnhoạtđộngbáochí.Việcđầutư1.239bảngvàobáochíđểđảmbảothắnglợicủaôngtrongtámthángđầunăm1784,trongđó229bảngchochủhãnginStockdatephụtrách“xuấtbảncáccuốnsáchmỏngbànvềvấnđềthờisựvàcácấnphẩmkhácnhau”,200bảngchotácgiảcácbàibáo,sốcònlạiđầutưcho ba trong tám nhật báo và ba trong chín tuần báo của London. TheoWilliamWoodfall,nghịsĩMahon,anhrểcủaPittvàlàchủhãngin,dùrấtmệtmỏi songkhông thể từ chối in các bài phát biểu củaPitt.Năm1788,WoodfallđãxuấtbảnmộtbàiphátbiểuquantrọngcủaPittvềcuộcKhủnghoảngchếđộnhiếpchínhtrướcnămngàysovớiFox,100.000bảnsaođượcinvàpháttánkhắpcảnước.TrongcuộcchạyđuabáochívàothờiđiểmdiễnraKhủnghoảngchếđộnhiếpchínhvàcuộcbầucửnăm1790,trongsố14nhậtbáoLondon,Nộicácđãtàitrợchobảytờ,pheđốilậptàitrợchosáutờtrongnăm1792.CáckhoảnđầutưvàohoạtđộngbáochícủaNộicácbaogồmtiềntrảchongườiviếtbáovàsáchtuyêntruyền.Walpoleướctínhtrongmườinămcuối,mỗinămNộicácđãphảichitrảgần5.000bảng.Vìlýdo

này,Nộicácđãthayđổichiếnthuật.Cuốinăm1792,NộicácthànhlậphainhậtbáomớilàSunvàTrueBritonđểdễđiềuhànhvàkhôngphảitrựctiếptrả tiềnchocácbáokhác.Cùngvớiba tuầnbáo,hainhậtbáonày thườngxuyênđượcgửiquabưuđiệntớicáctòasoạncóuytíncủatỉnhbằngkinhphícủaNộicácđểphổbiếnthôngtinrộngrãi.

Pitt thường để người khác điều hành hoạt động báo chí. Sau này,GrenvilleviếtrằngcácbàiphátbiểuvềQuỹchìmnăm1786vàlờiđốiđápvớiđềnghịhòabìnhcủaBonapartenăm1800 làhaibàiviếtduynhấtmàPittđãhiệuđínhchobáo.Mặcdùvậy,Montague−mộtphóngviênrấtnăngđộng− tiết lộ rằngôngđượcGrenvillevàMorningtonyêucầuviết lạibàiphátbiểuvềngân sáchnăm1792củaPitt, nhưng sauđóbài nàyđãđượcchínhPitthiệuđính(đượcđăngtrênbáovàxuấtbảnthànhsáchmỏng).Mộtvàingườichobiết,trongsốcácbàiviếtđượcindướidạngsáchmỏng,Pittđãsửabàiphátbiểungày31/11/1799theochiềuhướngủnghộsựthốngnhấtgiữaAnhvàIreland.Vìvậy,bàiphátbiểunàyxuấthiệndướihaiphiênbảnkhácnhau,trongđócómộtphiênbảnđượcinítnhấtbảylần.Pittcóvaitròrất quan trọng đối với người viết sách. Cả Burges vào năm 1792 vàAucklandnăm1795đềuđượcPittgiúpđỡvàgópývềnhữngcuốnsáchcủahọ.

ThôngquaNghịviệnvàbáochí,nhữngbàiviếtvềquyết tâmcaođộcủaPittnhằmkhôiphụclòngtincủanhândânđốivớicáccơquantàichínhnhànước,đốivớingànhthươngmạivàuytíncủaAnhđốivớiquốctếgiữanhữngnăm1784-1787đã khiến ông nổi danh hơn.Dân chúngnồng nhiệtủnghộcácbiệnphápcắtgiảmcácvịtríkhôngcầnthiếtcủaPitt.MâuthuẫngiữaôngvớicácnhàsảnxuấtsợicủaGlasgowđãtanbiếnkhiýtưởngthànhlập Quỹ chìm để trả nợ quốc gia của ông có triển vọng. Cả thành phốLondonhết lờicangợi tácđộngcủanóđốivớiviệc tănggiá trị cổphiếu,đemlạisựổnđịnhchongànhtíndụng.CùngvớinhữngthànhcôngvềngoạigiaotrongviệclậtđổsựcaitrịcủaPháp,phụchồichếđộủnghộAnhởHàLanvàomùathunăm1787,Wraxallđãviếtrằng“từtrướctớigiờchưacóaicóđượcuy tín với dân chúngnhưPitt”.Năm1788,Pitt gặpkhókhăndophảiđốimặtvớicuộcsuythoáikinhtếvàcáccuộcbiểutìnhchốnglạiĐạoluật Giải thích vềĐôngẤn. Tuy nhiên, cuộcKhủng hoảng chế độ nhiếpchínhtiếptheovàotháng9nămđólại làcơhộiđểdânchúngthấyrõôngxuất sắchơn sovớinhữngvị thủ tướngkhác.Trongkhigiải quyếtkhủnghoảng,ôngđãkhéoléothểhiệnmìnhvừalàngườibảovệVuaAnhvừalàngườibảovệNghịviện,đặcbiệtkhiVuaAnhđãhồiphụcsứckhỏe,nhưquýbàStaffordviết:“NgàiPitt rấtcóuy tínđốivớidânchúng trongsuốtnămnămqua,songchưabaogiờôngđượcmếnmộnhưlúcnày”.

Sựmếnmộcủadânchúnglàđiềuhếtsứcquantrọnggiúpôngvượtquahàng loạt các sự kiện bất trắc dẫn đến sự thay đổi rõ rệt vềmặt chính trịtrong những năm 1790: luồng tư tưởng ủng hộ quan điểm cấp tiến đượcCáchmạngPhápthổibùng;khủnghoảngkinhtếtrầmtrọngdohậuquảcủachiếntranh;lạmphát;mấtmùavàonăm1792,1794-1795và1799-1800.Chỉcầnriêngnhữngsựkiệnđơnlẻnàyđãcóthểgâyrasựbấtổnđịnhtrậttựxãhộivàluậtpháp.Vậymàchúnglạidiễnrađồngthời,khiếnnhữngnăm1790trởthànhmộtgiaiđoạnkhủnghoảngnốitiếpkhủnghoảngcóthểđánhgụcbất cứmột chính phủ nào. Tuy nhiên, cũng từ đây, những người có quanđiểmbấtđồngvớiôngvềvấnđềxãhộivàkinhtếtìmthấylốithoátchínhtrị.Saumỗicuộckhủnghoảnghọđềukíchđộngvàlàmtăngsốngườiyêucầu cải tổNghị viện, chấmdứt chiến tranhvà chấmdứtNội các củaPitt.Cuốinăm1795,sựbấtmãncủadânchúnglêntớiđỉnhđiểmkhimộtnhómngườicựcđoanđãtấncôngvàoxechởVuaAnh,trướcphiênkhaimạcNghịviện.Mùaxuânnăm1798,mộtcuộcnổidậyđãnổraởIreland.

Vàothờiđiểmrốirennày,khicácphầntửchốngđốichínhtrịcũvàcácphầntửcấptiếnmớithuộctầnglớpthượnglưuvàtrunglưuđangtìmcáchlôikéosựủnghộcủadânchúngđểchốnglạiPitt,họvẫnthấyPittluônsẵnsàng vận dụng năng lực và kinh nghiệm của mình để vận động dư luậnchốnglạihọ.

KÊUGỌIDÂNCHÚNGTHAMGIAHOẠTĐỘNGCHÍNHTRỊ

Khácvớicácchínhphủtrước,Pittđãthànhcôngtrongviệcgiànhđượcsựủnghộcủacáckhuvựccửtrilớntrongcáccuộcbầucử.Foxtừngtuyênbố“YorkshirevàMiddlesex,haikhuvựcnày làmnêncảnướcAnh”.VậymàtrừmộtghếởMiddlesexbịmấttrongkhoảngthờigiangiữanăm1790-1794,Pittđãgiànhthắnglợivànắmcảbốnghếởhạt.Năm1784,PittđãrấtsốtsắngủnghộnỗlựccủaWilberforcegiànhđượcthắnglợitrongcuộcbầucửdânbiểuởhạtYorkshire,vớiviệccungcấpthôngtinchoôngtavềcuộchọpquyếtđịnhcủahạtvàongày25/3,đồng thời tíchcựcvậnđộngnhữngngườicóảnhhưởngđếncuộcbầucửởhạt.Ôngđãtạorađượcvaitròquantrọngđặcbiệtđốivới12ghếcủahạtvàkhuvựchànhchínhthuộcLondonkhigóp14.000bảngtrongsố31.847bảngmàVuaAnhđãchichocáccuộcbầu cửnăm1784và đã giànhđược chín ghế.Mặcdù bịmất hai ghế vàotháng9/1788,ôngvẫngiành lại đượcmộtghếvàonăm1790vànắm támghế vào năm 1796. Mong muốn của ông là giành được số ghế tối đa ởWesminster, một hạt có uy thế và lớn nhất cả nước. Năm 1784, nghị sĩ

Hood,vịanhhùnghảiquân,ứngcửviêncủaPittvàcũnglàngườicóquanhệhọhàngvớiôngđãdễdàngđứngđầutrongcuộcbầucử,cònFoxchậtvậttáiđắccửởvị trí thứhai trongcuộcganhđuakhông lànhmạnh (tiêu tốn9.000bảngtrongkhoảnchiphíchobầucửcủaVuaAnh).Pittmiễncưỡngtừbỏcơhộigiànhchiếnthắngtuyệtđối,thayvìtiếptụcthamvọngnày,ôngbắtđầuxétlạicuộcbầucửtốnthờigianmàvẫnthấtbạitrongviệcloạibỏFox rakhỏivị tríquyền lực.Tuynhiên,Wesminstervẫn làmục tiêuquantrọngđốivớiPitt.KhighếcủaHoodbịmấttrongmộtcuộcbầucửlộnxộnkhác–mộtphầndodựluậtđánhthuếcửahàngcủaôngkhôngđượcủnghộ,Pittđãtừbỏghếnàyvàonămsau.Trướccuộctổngtuyểncửnăm1790,PittđãđiđếnthỏathuậnvớipheđốilậpđểmỗibêncómộtghếởWesminsternhằmchấmdứtcuộctranhgiànhtốnkémnày.

PitttiếnbộhơncácvịThủtướngkhácởchỗôngluônkêugọisựủnghộcủadânchúngngaycảthờiđiểmgiữacáccuộcbầucử.ÔnglàThủtướngđầutiênlấyýkiếncủadânchúngđểgâyáplựcđòicảitổNghịviệnthôngquahình thức thỉnhnguyện thư, trongđóônggiữvai trò làngườichủ trì.Ôngđãhailầnlàmđiềunày.LầnđầuliênquanđếnvấnđềcảitổNghịviệnnăm1788.Lầnthứhailàtrongcuộcvậnđộngbãibỏluậtbuônbánnôlệ,khiđóôngđãphảiđứnglênlàmthayWilberforceđangnghỉốmvàôngđãvậnđộngđượchơn100thỉnhnguyệnthưyêucầuNghịviệnphảixemxétlạivấnđềnày.Trêncươngvịcủamình,Pittđãcungcấpthôngtintừcáccuốnsổđăngkýởphòng thuếchodânchúng thôngquabáocáocủaủyban thuộcHộiđồngTưvấnThươngmại.PhongtràobãibỏchếđộbuônbánnôlệđượctriểnkhaithôngquamạnglướicáccơquanvàủybanđịaphươngphốihợpvớiủybantrungươngởLondon.Cácbàituyêntruyềncủaphátthanhviênlưuđộng,cácbàibáovàthỉnhnguyệnthưđãkíchđộngcôngchúng.Đâylàhình thứcmới lần đầu tiên được áp dụng cho các tổ chức cải tổ ở thế kỷXIX.SựủnghộbằngcảlờinóivàhànhđộngcủaThủtướngđãgiúpphongtràobãibỏchếđộbuônbánnôlệpháttriểnnhanhchóngvàrộngrãi.MỗikhidiễnracáccuộcthảoluậnNghịviệnvềphongtràonàytrongcácnăm1789,1791vàtháng4/1792,Pittđềulêntiếngủnghộvàđãđược514thỉnhnguyệnthưđạidiệncho400.000ngườitánthành.Trongdịpnày,ôngđãcómộtbàiphátbiểunổitiếngnhấttrongđờimình,saunàyđượcnhàxuấtbảnủnghộviệcbãibỏchếđộbuônbánnôlệpháthànhthànhsáchmỏng.Năm1792,ViệnBìnhdânnhấttrítừngbướcbãibỏchếđộbuônbánnôlệ,mặcdùvẫnbịnhữngngườiủnghộhìnhthứcnàyphảnđốitrướcViệnQuýtộc.SốlượngthỉnhnguyệnthưphảnđốibuônbánnôlệtăngnhanhchưatừngcóvàđượctrìnhNghịviệnvàobấtcứthờiđiểmnàocóthểkhiếnPittcảmthấyrấtbấtngờ.Khiphongtràocảitổchínhtrịcấptiếnlạinổilên,Pittđãphảithừanhậnrằngđâylà“mộttiềnlệxấu”.Tuynhiên,khiđưara“Hailuật”để

hạnchếcáchình thứcbiểu tìnhcủadânchúngnăm1795,ôngvẫnduy trìquyềngửithỉnhnguyệnthưđếnNghịviệncủanhândân.

Tuyvậy,thỉnhnguyệnthưlàmộtcáchmàPittítvậndụngnhấtđểvậnđộngsựủnghộcủadânchúng.Tronglĩnhvựcnày,ôngthườngthànhcônghơnởhìnhthứckêugọiVuaAnh.ÔnghọcđượckinhnghiệmnàytừnghịsĩNorth.Chỉvớimột tuyênbốcủaHoànggiađãcó158 lờikêugọiủnghộchínhsáchđốivớiMỹmàôngtađưaratrongnăm1775.VớiPitt,cáchlàmnàyđãđemlạichoôngthànhcônglớnnhấttrongnăm1784.CuộcđấutranhchốnglạiDựluậtẤnĐộcủaFoxmàPittđãthựchiệnlàcơhộiquantrọngkíchđộngdânchúng.Lầnđầu tiênôngnhậnđượcsựủnghộcủacả thànhphốLondonkhitấncôngvàođặcquyềncủaCôngtyĐôngẤn.CácôngchủĐôngẤnthànhlậpủybanbảovệquyềnlợivàvậnđộngcáctậpđoàncóđặcquyềntrongcôngtytrênkhắpcảnướcủnghộ.Vàothờiđiểmđó,LondonlànơiđầutiênđưaralờikêugọiủnghộquyếtđịnhthaythếcácbộtrưởngcủaVuaAnhvàkhơimàochophongtràonàytrêncảnước.NhữngngườitheoPitt đãvậnđộngdân chúngởđịa phươngủnghộông.Phong tràonày lạiđượctiếpthêmsứcmạnhvàtrởnênmạnhmẽhơnkhicósựbảovệcủahiếnphápchốnglạiliênminhcácđảngpháithamnhũng.Nămsauđó,ThịtrưởngCartwright,một nhà cải tổ, phải kết luận rằng liênminh FoxNorth đã bịđánhgụcbởi“tiếngnóicủanhữngngườidân”ủnghộPittvìhọhyvọngsẽthấynhâncáchcủamộtconngườitàihoavàtrungthực.Cótấtcả191tuyênbốủnghộVuaAnhvàPittkểtừlờikêugọiđầutiêncủathànhphốLondonvàotháng1/1784đếnnhữnglờikêugọicuốicùngvàongày7/4,“từnhữngđốitượngtrungthànhnhấtcủaVuaAnhđếnnhữngôngchủđấtởquầnđảoOrkney”,tấtcảđềuđượcintrênbáochíLondonđểđốichọivớitámtạpchíđứngvềphíaLiênminh.VũkhínàyđãđượcPittsửdụng thànhcôngvàothờiđiểmcầnthiếtnhấtvàsaunàynócũngđượcPittvậndụngtrongnhữnggiờphúthiểmnguy.SuốtcuộcKhủnghoảngchếđộnhiếpchínhnăm1788-1799,cácbộtrưởngđãtìmkiếmlànsóngkêugọimớinhằm“đòiđạidiệncủamọi bộphậnđềuđược thamgia nhiếp chínhđể tiếp tụcduy trì chínhphủ”.Kểtừnhữnglờikêugọiđầutiênngày26/12/1788đếnngày19/1/1789,đãcó45 lờikêugọiủnghộPittđến từcác thị trấnvàhạtcùngnhiềubảnkhác đang tiếp tục được chuẩn bị, trong khi đó các đối thủ vẫn đang vậnđộng,thậmchímớibắtđầuvậnđộng.LạimộtlầnnữaPittgiànhđượcchiếnthắngápđảotrongcuộcchiếngiànhgiậtsựủnghộcủadânchúng.Ôngcảmthấyrấtvinhdựkhinhậnđược756lờikêugọitrungthànhvớiVuaAnhvớinộidungbàytỏtháiđộhânhoantrướcviệcngàiphụchồisứckhỏevàomùathu năm1789.Có lẽ thành công này cùng với sự phục hồi kinh tế nhanhchóngsauChiếntranhHoaKỳđemlạithịnhvượngchođấtnướcđãkhiếnPitt rất kiêu hãnh vì Anh đã không bị ảnh hưởng chút nào từ cuộc Cách

mạngPháptrongsuốtbanămkểtừkhinóbắtđầunổra.Tháng5/1791,PittphátbiểutrướcViệnBìnhdânrằngôngkhôngnghĩCáchmạngPháphaybấtkểmộthiếnphápmớinàolạicóthểđemápdụngởquốcgianày.Đếntháng9,ôngkhẳngđịnhvớiBurke,mộtngườirấthaytungtinđồnxấu:“RútkinhnghiệmtừCáchmạngPháp,chúngtasẽđitheohướngcủachúngtachođếnmộtngàynàođóxãhộisẽphánxét”.Tuynhiên,khiphảiđốimặtvớisựlớnmạnhcủacáctổchứccấptiếndẫntớicáccuộcbiểutìnhhỗnloạnlàmdânchúngbịkíchđộng,việcđầutiênônglàmlàphátđituyênbốcủaHoànggiavàongày21/5/1792chốnglại“diễnbiếncóxuhướngtrởthànhbạoloạn”vàkêu gọi chống bạo loạn.Một lần nữa ông lại được dân chúng hưởng ứngngaylậptức.Ngày13/6,Grenvilletuyênbố:“Mọiviệcđangdiễnrarấtsuônsẻ”.Ngày1/9,có71lờikêugọitừcáchạtvà315lờikêugọitừcácthànhphốvàthịtrấnủnghộtuyênbốcủaHoànggia.Xéttừcácgócđộkhácnhau,cách Pitt giải quyết khó khăn trong những năm 1790 đều dựa trên kinhnghiệmôngtíchlũyđượctừnhữngthậpkỷtrước.Pittluônýthứcrằngchínhphủsẽkhôngthểđứngvữngnếukhôngđượcnhândânủnghộ.Chỉcómộtvàibiệnphápcưỡngbứclàkhôngcầnphảicósựthamgiacủadânchúng.Năm1785,nỗlựcthiếtlậplựclượngcảnhsátLondoncủachínhphủkhôngthành. Năm 1786, Pitt có ý định thành lập lực lượng cảnh sát ở Dublin,nhưngcuốicùngôngápdụnghình thứcgiảmnhẹhơnđốivới riêng thànhphốnàykhivậnđộngNghịviệnthôngquaĐạoluậtPhánxétMiddlesexvàonăm1792.Tuynhiên,xétchocùng,chínhphủvẫnphảiphụthuộcvàodânchúngnhằmthuthậpthôngtinđểkhởitốvàcóvaitrònhưlàlãnhđạođịaphương, dân quân hay Ban bồi thẩm. Đầu năm 1784, ông đã nói với BộtrưởngIrelandrằng“chínhphủsẽkhôngbaogiờđạtđượcbấtcứmụcđíchcao đẹp nào nếu chính phủ đơn thuần chỉ được điều hành bởi các nghị sĩtrongNghịviệnmàkhôngđượcdânchúngthườngxuyênủnghộ.ChúngtacóthểduytrìđượcNghịviệnnhưngsẽmấtnhândân”.Năm1800,ôngnóivới các hạ nghị sĩ: “Nếuđại đa số nhândân không trung thành,mọi biệnphápcủaNghịviệnsẽvôích”.Ôngnhậnthấymìnhcầnphảicóđượcsựủnghộcủadânchúngvàôngcóđủlòngtinđểlàmđượcđiềunày.

CóbasợidâyliênkếtvớinhautạonênchínhsáchcủaPitt trongviệcgiải quyết cuộckhủnghoảngnhữngnăm1790.Tất cả cácyếu tốnàyđềuxuấthiệntừnhữngnăm1780.ChúngđượcthểhiệnqualờikhuyêncủaôngđốivớiQuanđạidiệnnhàvuaởIreland,khixảyracuộcnổi loạncủadânchúngtạiđâyvàonăm1784-1786hoặctrongcáchôngvậnđộngsựủnghộcủahọ.Mộtlà,chínhphủsẽkhôngthểđứngvữngnếukhôngcóquanđiểmđúngđắn.ÔngkhuyênRutlandđầuhàngvìnhữnglýdohợplý,thậmchícóthểchịutiếnglàyếukém.Cầnphảilàmrõnhữngthiếusótvàquyếttâmsửasai,đồng thờixácđịnhkhôngmắcphảinhữngsai lầmđónữa.Hai là,khi

xảyrabạoloạn,phảităngcườngthựcthiluậtphápvànghiêmtrịnhữngâmmưuviphạmphápluật.Balà,huyđộngsựủnghộcủadânchúngđốivớivaitròlãnhđạomàchínhphủgiaophó.

XÁCĐỊNHQUANĐIỂMĐÚNGĐẮNNăm1784,Pittnhậnthấynhiệmvụquantrọng lúcnàykhôngphải là

đấu tranhmà là phải xác địnhmột quan điểm đúng đắn.Khác với nhữngnăm1780,quanđiểmđúnglúcnàykhôngphảilàcảitổNghịviện.PittcoiđâylànhucầucủabộphậnthiểusốvàgiốngnhưởPhápvàmộtsốnơikhác,nóđượcchấpnhậnvìphảinhượngbộchứkhôngphảilàthànhtâm.Dosựphảnđốiầmĩcủanhữngngườicókhuynhhướngcải tổ,đềnghịcủaGreyvàotháng5/1793chỉnhậnđược36thỉnhnguyệnthưủnghộ,trongđóchỉcó12thỉnhnguyệnthưtừAnh(khôngnhiềuhơnsốlượngPittcóđượctrongnăm1785),sốcònlạilàtừScotland.Pittđặtracâuhỏi:“Liệuđểhàilòngsốítngườinày,chúngtacóđángphảimạohiểmđểchocảtậpthểlớnbịkíchđộng và căm ghét chúng ta hay không?”Tuy nhiên, trong các năm 1792,1793,1797,trongkhikiêntrìphảnđốicảitổNghịviệnởAnhthìôngvẫnphảichấpnhậncảitổNghịviệnởIrelandkhigâysứcépđốivớinhữngtínđồTinLànhchấpnhậnquyềnbầucửcủađasốtínđồCônggiáoLaMãvàonăm1793.BịcáctínđồCônggiáophảnđối,ôngđãtâmsựvớiDundasrằngôngbịrơivàothếtiếnthoáilưỡngnan,đedọacũngkhôngđượcmànhượngbộcũngkhôngxong.Cóquánhiềulýdođểnghĩrằngnhữngngườitheogiáopháinàybịkíchđộngvàsẽtiếptụcbịkíchđộngvìhọkhôngđượcnhượngbộhợplý.Pittcũngkiêntrìvớichânlýtựdonhưluậtphápcầnphảithayđổiđểđảmbảocôngbằngchoxãhội.ÔngủnghộcácluậtđòiquyềncôngdânchotínđồCônggiáoAnh(1791)vàIreland(1792),trongđóluậtnăm1792kíchđộngnhucầubầucửcủatínđồCônggiáo.Cũngtrongnăm1791-1792,ôngủnghộđiềuluậtcủaFoxchuyểntộiphỉbángsangbồithẩmnhândânthayvìxétxửởtòaánnhưtrước,đâycũnglàmụctiêumàchaPitttừngđấutranh.

“Quanđiểmđúngđắn”theoPittlúcnàylàsựthịnhvượngvàpháttriểnkinh tế và nó đã làm phaimờ nhu cầu cải tổNghị viện ở thập kỷ trước.Trongbàiphátbiểuvềngânsáchtháng2/1792,ôngđãliênhệsựlớnmạnhcủađấtnướcvớisự tựdocủahiếnphápAnh.Khisự thịnhvượngcủađấtnướcbịsuy tàndoảnhhưởngcủacuộcchiếnvớiPhápvà tình trạngkhanhiếmlươngthực,PittđủnhanhnhạyđểnhậnthứcđượcgiátrịlâudàitrongthuyếttựdothươngmạicủaAdamSmith.Cầnphảicósựcanthiệpchínhtrịđểxoadịu tìnhhình.Khácvớinhữngngườicứngnhắcchỉ theochủnghĩa

duyýchívềkinhtếtrongchínhphủnhưGrenvillevàPortland,ôngsẵnsàngthửcácbiệnphápngắnhạnchọnlọcnhư:cấpvốnnhànướcchocácthươnggiachịunhiềuảnhhưởngtừcuộcKhủnghoảngtiềntệnăm1793;chínhphủmualươngthựctừthịtrườngquốctếđểxoadịunạnđóinăm1795;thànhlậpCôngtyBộtmỳLondondướisựbảotrợcủanhànướcnhằmổnđịnhgiácảthị trườngvàonăm1800.Pitt ápdụngcácbiệnpháp truyền thốngđểgiảiquyết cuộc khủng hoảng lương thực thông qua việc cấm xuất khẩu lươngthực,đềnghịtặngthưởngđểđộngviêntăngnăngsuấthoặcbảođảmgiácảởmứctốithiểunhằmkhuyếnkhíchviệcnhậpkhẩulúagạo.

Thậmchí,ngaycảởnhữnglĩnhvựcmàôngápdụnglýthuyếtmớivềthịtrường,ôngcũngtìmcáchdunghòagiữayếutốlợinhuậnvànhânđạo.Nộicáccủaôngđãbảovệđượcnguồntàichínhcủaphongtràohộiáihữu−mộttổchứctựlựclớnnhấtcủatầnglớplaođộngtrongthếkỷXVIII,XIX(đông hơn gấp nhiều lần so với tổ chức công đoàn) khiGeorgeRose,BộtrưởngTàichínhcủaPitt,vậnđộngđểLuậthộiáihữuđượcthôngquavàonăm1793.Ôngphảnđốiviệcđặtramứclươngtốithiểuđốivớingườilaođộng vào năm1796 và năm1800, nhưng thay vào đó, ông lại tìm ra giảipháptoàndiệngiảiquyếtkhókhănchonhữngngườidâncóthunhậpthấpvớiviệc“thamkhảoýkiếnmởrộngcủanhiềungười”đểđưaraLuậtTếbầnmới.Ôngủnghộchủ trươngbổ sung tiền lương từkhoảncứu trợmàcácthẩmphánđãbàntính.VấnđềnàyđượcđưaratrongcuộchọpmặtcácthẩmphánBerkshiretạiSpeenhamlandnăm1795.Ôngmuốnduytrì trợcấpgiađình,“cáctrườngcôngnghiệp”đàotạonghềchonhữngngườicóhoàncảnhkhókhăn,ngườinghèo,ngườicaotuổihaybịđauyếuđượcnhậntiềntrợcấpbổsungcủagiáoxứcùngvớinhiềulợiíchkhácdohộiáihữumanglại.Tuynhiên,ýtưởngnàykhôngthànhdochiphíchohoạtđộngnàyquácao,đúngvàothờiđiểmthuếnhànướcvàthuếđịaphươngtăng.

Cáchoạtđộngđượcgọilà“sửasai”củaPittdườngnhưcóhiệuquảhơnvàothờiđiểmtrướchoặcsaukhicuộcchiếnbắtđầuvàonăm1793.Cònsauđó,cácdựáncảitổkinhtếvàxãhộithườngthấtbạivìvấnđềkinhphívàsựphức tạp của hoạt độngnàyđều vượt quá khả năngmà thực tế cho phép,trong khi Pitt đang cần phải tập trung vào chiến tranh. Cụ thể, ông dànhkhoản trợ cấp hàng nămvới số tiền 5.000 bảng để thành lậpBanCố vấnNôngnghiệpvàonăm1793,đồng thời tiếp tụcxemxétviệc thayđổi thuếthậpphântrongcácnăm1786,1792,1795,1798,1800-1801vàhiếnphápkèmtheo trongcácnăm1796,1800nhằmthúcđẩynăngsuấtvàhiệuquảchongànhnôngnghiệp.Song,ngaysaukhinạnđóikémđượckhắcphụcvớicácvụmùabộithunăm1793và1796-1798,ônglạidànhưutiênchochiếntranh.Giảiphápkinhtếlâudàicuốicùnglạiphụthuộcvàokhảnăngđiều

hànhchiếntranhvàxóabỏquốcnợcủaPitt.

SỰCÂNBẰNGGIỮALUẬTPHÁPVÀTỰDONhữnggiảipháplậppháphạnchếđểgiảiquyếtcácvấnđềcủanhững

năm1790đãkhiếnPittrấtthậntrọngkhithựchiệnviệcchốngbạoloạnbằngcưỡngchếpháp luậtnghiêmngặt–đây làyếu tố thứhai trongchínhsáchgiảiquyếtkhủnghoảngcủaPitt.ĐãcóthờigiandàingườitatranhluậnvềvấnđềliệucácbiệnpháphàkhắcmàPittđưaratrongsuốtthờigiandiễnracuộc chiến vớiPháp cómạnhmẽquá hay không.Phe đối lậpFoxvà cácphầntửcó tư tưởngcải tổcũngnhưnhữngngườiquanniệmmụctiêucủaphongtràocải tổcấptiến làhòabình,áiquốc,manglại tươnglaidânchủchođấtnướcchorằngPittđãquátay.Saunày,cóngườiviếtrằngtrướcthếkỷXX,cácbiệnpháphàkhắcmàchínhphủAnhđưaralànằmngoàiýđịnhcủaPitt.NhữngngườichỉtríchPittluônthểhiệnphòngtràocấptiếnởAnhkhônggiốngvớiCáchmạngPháp,songPittchorằngchúnglàmột.BởilẽtổchứccấptiếnnàyluônbàytỏsựcảmthôngđốivớiCáchmạngPháp.Họgửilờichúcmừng thànhcôngcủaquânđộiPhápnăm1792và lớn tiếngphảnđốichiếntranhvìchorằngđâylàsựđànáptựdocủaPháp.CólẽchẳngcógìđángngạcnhiênkhiPittkhông tốn thờigianvàoviệc tìmhiểusựkhácbiệtgiữatổchứccấptiếnởAnhvớiphongtràocáchmạngPháp.

Tuynhiên,PittnhậnthấyrấtrõsựcầnthiếtphảidunghòagiữatựdovàphápluậtsaochoHiếnphápvẫnphảiđảmbảođượcsựtựdocầnthiết.LàngườitừngcóquanniệmrằngHiếnphápAnhchỉcóthểhiệuquảkhinódựatrên“sựthốngnhấtgiữatựdovàphápluật”,rằngcuộcchiếnvớiPhápthànhcônghaythấtbạiphụthuộcvàoluậtpháp,tựdovàtôngiáocủađấtnước,ôngkhôngthểdùngluậtphápđểđànáptựdo.Ôngcầnphảicânđốigiữahaikhíacạnhnày,coiđâylàsựhysinhtạmthờivàcầnthiếtđểbảovệtựdochonướcAnhvềlâudài.

Trước đây Pitt tin rằng sự bất bình cuối cùng sẽ được kiềm chế bởichínhgiớihạncủanóvàbởisựvữngchắccủachínhphủ.Sựkhủngbốcủalực lượng trung thành với chính phủ chống lại các phần tử cấp tiến ở địaphươngcòndữdộihơnsựtrấnápcủaBộNộivụvàcácquanchứctòaáncủaHoànggiaởLondon.Cácbộtrưởngkinhhoàngtrướccuộcbạoloạncủa“Giáohội vàVuaAnh” chống lại nhữngngười không theo nhà thờ chínhthốngcấptiếntạiBirminghamvàonăm1791,họvộivãđưaquânđếnđểổnđịnh tình hình. Sau đó, các quan chức pháp luật đã tiến hành khởi tố cácphầntửgâybạođộng(có18vụxétxửvà3vụhànhhình).Pittdườngnhưrấtbối rối trướcphánquyếtmạnhmẽcủaquan tòaScotland.Dovậy, sau

mộthồichầnchừ,ôngđiđếnquyếtđịnhbảovệhọtrướccuộccôngkíchởViệnBìnhdânnăm1794vàchorằngmìnhlàmnhưvậylà theođúngquyđịnhcủaluậtphápchứkhôngphảivìđồngývớicáchgiảiquyếtcủahọ.ÔngcũngrấtphẫnnộtrướchànhđộngtànsátdãmancủanhómcựcđoanđạoTinLànhởIrelandđốivớicáctínđồCônggiáocótháiđộbấtmãn.Năm1798,khinghịsĩClare,mộtthànhviêntrongnhómcựcđoan,cốthanhminhchohànhđộngcủanhómnàytrướcViệnQuýtộc,PittquayvềphíaWilberforcevà“vớicáinhìnnảylửa,ônghùnghổbướcrakhỏiNghịviện”.ÔngkhôngmuốnbinhlínhđượcđưađếnIrelandđểdẹploạntrongnăm1798lạidínhlíuđếnhànhđộngkhủngbốtànbạocủanhữngngườitrungthànhvớichínhphủchốnglạicácphầntửnổiloạn,điềumàôngtừngcảnhbáoQuanđạidiệnnhàvuaởquậntránhđểxảyratrườnghợpnày.

Khitranhluậnvềvấnđềđìnhchỉlệnhđìnhquyềngiamgiữvàotháng5/1794,Pittchorằng“khởitốkhôngcầnphảivượtquánhữnggìmàvụánthậtsựcần”.Tuynhiên,nhữngngườitrungthànhyêucầuchínhphủphảicócácbiệnphápquyếtliệtchốnglạiquânbạoloạn,nếukhônghọsẽbịnhụtchíhoặcsẽtựgiảiquyết.Họsợrằngnếukhônglàmđượcđiềunàychínhphủsẽmấtkhảnăngkiểmsoáttìnhhình.Trướclolắngnày,mùathunăm1792,PittnóivớiDundasrằngcảmgiácsợhãixuấthiệnkhắpmọinơi,dođócầnphảiđểchohọbiếtrằngchúngtađangrấtquantâmđếnhọ.Tuynhiên,Pittcũngnhậnthấynếuphảnứngquámạnhsẽkhuấyđộngsựcảmthôngvàủnghộđốivớicácphầntửcấptiếncựcđoan.Mộtchiếndịchcôngkhaibànvềvấnđềđìnhchỉlệnhđìnhquyềngiamgiữ,thậmchílàcảviệcápdụnglệnhnàyvớinhữngnghicanphạmtộiphảnquốcvàgiớihạnchỉtrong9thángđượcbắtđầuvàonăm1794dựa trênbáocáocủaỦybanCơmật.Trên thực tế,việcđìnhchỉnàychỉđượcthựchiệnchođếnngày1/7/1795,sauđóbịbãibỏchođếnngày21/4/1798vàlạiđượcthựchiệntừđóchođếntháng3/1800.ĐạoluậtChốngtụhọpgâybạoloạnvàphảnquốc,mộtđạoluậtkhéttiếngnăm1795,cũngđượcyêucầusửađổisaubanămthựchiện.

Pittvẫnquantâmđếnviệcthuhútsựủnghộcủadânchúng,nghĩalàôngvẫnlàmchủđượccácbiệnphápcủamìnhchứkhôngphảivìquálolắngmàmấthếttựchủ.Tháng12/1792,PittđãbànvớiGrenvillevàDundasvềhầuhếtcácbiệnphápdựđịnhsẽápdụngtrongbảynăm,songkếhoạchnàybịhoãnlạivàđượcđưavàothựchiệntừngphầnmỗikhicódịpcần.Đếntậntháng5/1794, lệnhđìnhquyềngiamgiữmớiđượcđìnhchỉ.Sauđó,quyếtđịnhđìnhchỉlạibịhủybỏvàđếntháng4/1798thìđượcthựchiệnlại.Cáchìnhphạtđốivới tộiphỉbánggâymấtổnđịnhkhông tăngchođến tháng11/1795.Pittkhôngưacáctổchứccấptiếnmớitrongnhữngnăm1790vàông đã tính đến chuyện ngăn cấm hoạt động của tổ chức này vào tháng

11/1792.Ôngchorằngmụctiêugiànhđượcquyềnphổthôngbầucửvàtiếnhànhbầucửmỗinămmộtlầnmàcáctổchứcđưaralà“hãohuyềnvàgâymấtổnđịnh”.Pittcoicáctổchứcnàytiềmẩnmốinguyhiểmlớnvìchúngthườngxuyêntuyêntruyềnvớinhữngngườithuộctầnglớpthấpkém,ítcókhả năng đánh giá đúng đắn các vấn đề xã hội do trình độ, lối sống vàphươngtiệnthôngtinhạnchế.Hơnnữa,hộiviêncủacáctổchứccấptiếnnằmngaytrongtầnglớpnày làđiềukiệngiúpviệcmởrộngtổchứcđượcthựchiệndễdàng.Pittnghingờ têncầmđầu tổchức theochủnghĩacộnghòavàcótưtưởngGia-cô-banh.Dovậy,ôngđãgửingườidothámđithuthậptintứcxungquanhcáccuộchọpcủachúng.Chínhphủđãdẹpđượchộinghị quốc giamà chúng lên kế hoạch tiến hànhvào năm1794, kiểm soátđượctụđiểmhộihọptrongnăm1795,nhờđóhạnchếđượccácphươngthứcbiểutìnhcủachúng.Thủlĩnhcáctổchứccấptiếnbịbắtvàbịxétxửbấtcứkhinàochúnghoạtđộngquáphạmvichophép.Tuynhiên,Pittcũngkhôngngăncấmhoạtđộngcủabấtcứ tổchứcnàochođến tháng4/1799,khiđó,dựa vào kết luận củaỦybanTình báo thuộcViệnBình dân, ôngđã đíchdanh chỉ ra năm tổ chức bất hợp pháp có liên quan đến cuộc nổi loạn ởIrelandnăm1798vàcâukếtvớiPhápphảnbộitổquốc.

Pittcókhảnăngnhạybénđểxácđịnhnhữnggìmìnhcóthểhoặckhôngthểlàmđược.Ôngchưabaogiờthựchiệnkiểmduyệtcôngkhaiđốivớihoạtđộngbáochí.Tháng11/1972,ôngviếtchoDundas:

Tôi rấtbănkhoănvì chưacó sựcan thiệpnàođốivới tựdobáochí.Điềukhiếntôiphảisuynghĩlàcầnphảiđưarahìnhthứcphạtnặngđốivớinhữngaipháthànhcácấnphẩmvềchủđềchínhtrị,nhữngchủinchưađứngtêntạicơquannào,đồngthờiyêucầunhữngngườinàyhãytìmvịtríantoànchochínhmìnhnếukhôngmộtlúcnàođósẽbịphápluậttìmđến.

Tuynhiên,đếntậnnăm1798-1799điềunàymớiđượcthựchiện.Duytrìtựdobáochíkéotheoviệcphảigiữnguyênmộtsốđiềukhoảnkhácnằmtrongđiềuluậtnày.Vìvậy,địnhnghĩavềtộibạoloạnvàhìnhphạtđốivớitộidanhnàykhôngtăngchođếntậntháng11/1795.NgaycảVuaAnhcũngphảithừanhậncósựđộcquyềntronglĩnhvựcbáochí,dovậycầnkhéoléokhắcphụcđiểmtồntạinày.

Pittcũngrấtnhanhnhạyđiềuchỉnhcácđiềuluậtbịdânchúngphảnđốimàtheoônglàcólý.Đểhạnchếcáccuộcđìnhcôngthườngxuyêndiễnra

trongnhữngnăm1790,ôngđãđưaramộtđạoluậtchungchốngliênkết(đốivớicácnghiệpđoàn)vàonăm1799.Biệnphápnàycódụngývềkinhtếhơnlàvềchínhtrị.Đãcórấtnhiềuđạoluậtquyđịnhriêngđốivớitừngdoanhnghiệp,songđâylàđạoluậtchungchotấtcảcácdoanhnghiệp,cóquymôlớnhơnĐạoluậtvềThợlàmgiấynăm1796.ĐểđốiphóvớihàngloạtthỉnhnguyệnthưcủangườilaođộngphảnđốiĐạoluậtChốngliênkếtnăm1799,năm1800,ôngđãviếtlạinó,trongđókếthợpcácđiềukhoảnvềgiảiquyếtkhiếunạivới tăngcườngchốngliênkếtgiữacácchủnhàmáyvàđãđượcỦybanQuảnlýNgườilaođộnggửithưcảmơn.

Pitttuyênbốthựchiện“chínhsáchkhoandung,ônhòađểphânbiệtsựlầmlạcvới tộiphạm”.Ông táchnhữngngườicóquanđiểmônhòakhôngliên quanđếnbạo lựcởPhápvà chấpnhậnnhữnghoạt độnghạn chếmàNghị viện cho phép với những phần tử cực đoan không chịu dung hòa −nhữngngườisaunăm1795tổchứchoạtđộngbímật,cómưuđồriêng,theotư tưởng cộnghòa, trông chờvào sự giúp đỡ củaPháp và đứngđằng saucuộcbạoloạnởIrelandnăm1798.Theođánhgiácủacácphầntửcấptiến,cáchgiảiquyếttìnhtrạngkhủngbốcủaPitt lànhằmngănchặnchứkhôngphảitrừngphạt.BởilẽdướisựhàkhắccủaphápluậtAnhthếkỷXVIII,mứcánchungthântrởnênquáphổbiến.SongdướisựđiềuhànhcủaPitt,chỉcóhaingườibịhànhhìnhvìtộiphảnquốcởAnhvàScotland,khôngaibịkhởitốtheoĐạoluậtPhảnquốcnăm1795.Tháng10/1794,khixétxửnhữngtêncầmđầutổchứccấptiếnởLondonvềtộilênkếhoạchtổchứchộinghịbấthợppháp,ôngđãchấpnhậnđềnghịcủaParsonHorneTooke−đồngminhcảitổcũ−đếndựvớivaitròlànhânchứngbảovệvàđểchotổchứcnàyđưaradẫnchứnglàbảnthânôngcũngđếnthamdựcuộchọpvềvấnđềcảitổtrongnăm1782.TrướcnhữngyêucầuchặtchẽcủaĐạoluậtPhảnquốc−tộidanhcôngkhaichốnglạiVuaAnh,bangườiđầutiênbịbuộctộiđượctuyênbốtrắngánvàsauđóchínhphủxóaánchocáctộiphạmkhác.Đâylàsự khác biệt lớn nhất giữa vụ xử tại tòa ánOldBailey và phiên tòaCáchmạngPhápdiễnratạiPari.Saunày,nếuquyđịnhvềtộiphảnquốctrởnênchặtchẽhơnvàcáchìnhphạtđốivớitộinổiloạntăngthìnhiềungườivẫnlấyđâylàmcơhộichỉtríchcácchínhsáchcủaông,dođóôngđãnhấnmạnhrằng luật bị cho là tước đoạt quyền tự do ngôn luận của ông vẫn duy trìquyền gửi thỉnh nguyện thư đếnNghị viện.Chính điều này đã khiến ôngphảiđốiphóvớicáccuộccôngkíchnhằmvàochínhsáchchiến tranhcủaông,trongđócócảmộtchiếndịchthỉnhnguyệnthưmớiđòihòabìnhđầunăm1797.

KÊUGỌILÒNGTRUNGTHÀNH

Pittnhậnthấycầnphảiduytrìvàvậnđộngsựủnghộcủadânchúng,coiđâylàmộtyếutốquantrọngtrongchínhsáchgiảiquyếttìnhtrạnglộnxộntrongnướcvàchốnglạiphongtràocáchmạngởnướcngoài.Đầutiên,ôngtìmđếnsựủnghộcủanhữngngườilãnhđạocáccộngđồngđịaphươngvàsauđólàchínhnhândântrongvùngđó.Chiếnlượcnàyđượcbắtđầuvớituyênbốvàotháng5/1792.Sauđó,Pitt,DundasvàGrenvilleliêntiếpkhẳngđịnhcầnphảivậnđộngsựủnghộcủadânchúngtrongviệcbảovệhiếnphápvà đất nước. Tháng 11/1792, Pitt chắc chắn một điều là “phần lớn dânchúng,đặcbiệtlàtầnglớptrunglưuvàthượnglưu,đềubàytỏtháiđộvuivẻvà nhiệt tình khi được góp sức vào hoạt động bảo vệ đất nước”. Tháng5/1793, ông cho biết 99% người Anh nồng nhiệt ủng hộ Hiến pháp và“khôngcónguyệnvọngđổimớiHiếnphápnênhọsẵnsàngbảovệnótrướcmọi cuộc tấn công”. Theo cách nói củaDundas, cần phải cómột phươngphápđểcơquanphápluậtcóthểthamgiakiểmtranhằmpháthiệnranhữngdấuhiệuđầutiêncủamộtcuộcbạoloạn,cởimởvàcôngkhai.Nhưvậy,cầnphảibiếtkhaitháckhảnăngtậphợpquầnchúngcủaPitt,mộttrongnhữngthếmạnhmàôngđãđượcthừahưởngtừngườichađểtrởthànhngườiduynhấttrongsốcácnhàlãnhđạocủathếkỷXVIIIcóđượcsứcmạnhnày.

PittthểhiệnrõnétnhấtsựkhéoléotrongvậnđộngquầnchúngkhiôngthànhlậpPhongtràoLiênkếtvàotháng11/1792.Khihoạtđộngcủacáctổchức cấp tiếnmạnh dần khiến những người trung thành với chính phủ bịkíchđộngvàhoangmang,Pittnhanhchóngđưatinvềviệcthànhlập“HiệphộiBảotồntựdovàthịnhvượngchốngphầntửcộnghòavàtrunglập”trênmụcquảngcáocủabáochíLondon,đồngthờikhuyếnkhíchcácnơithànhlậpcáctổchứctươngtự.Saukhitờbáonàyđượcxuấtbản,ôngđãtriệuhồiJohnReeves,ngườisánglậphiệphội,đếnphốDowningvàthuyếtphụcôngta đưa ra những đề nghịmới − những cơ sở cho phong trào vận động sựtrungthànhcủanhândântrêncảnước,đồngthờihiệphộinàysẽđượcchínhphủbímậttàitrợ.ÝđịnhcủaPittlàthiếtlậpcáctổchứctươngtựởLondon,WestminstervàSouthwark,xungquanhđólạicócáctổchứcnhỏhơn,sauđónhânrộnghoạtđộngnàyracáchạtvàthị trấnlớnởAnh.ÔngyêucầuDundas làm tương tự như vậy ở Scotland.Khi vận động anh traimình ởBuckinghamshire,Grenvillenói rằngchínhphủđặcbiệtquan tâmđếngiaicấptrunglưu:“Mộtvàingườithuộctầnglớpnàykhôngthểđứngngoàihiệphội, ngoài ra chúng tôimuốn có cả thươnggia và luật sư thamgia nhưởLondon.Nênlàmtươngtựởcáchạtvàquậnhuyệnđểthuhútsựthamgiacủađôngđảonôngdânvàchủđồnđiền”.

Vậnđộng lòng trung thànhcủadânchúng theocáchnày làmộtbướcmớiquantrọngđòihỏiphải thậntrọngtrongquátrìnhtiếnhành.Nếunhư

kêugọidânchúnglàhìnhthứcđặcbiệtthườngđượclãnhđạocácgiáohộivàchínhquyềnđịaphươngthựchiện,thìcáchiệphộimớinàylạilàcáctổchứctồntạilâuhơnvớimụcđíchpháthiệnvàtruytốhànhvikíchđộng,nổiloạn,đồngthờihoạtđộngcủachúnglạinằmngoàiphạmvigiámsátcủacácnhà lãnhđạođịaphương.Pitt rất thận trọngkhôngđểchophong tràovậnđộng lòng trung thành của dân chúng nằm ngoài khả năng kiểm soát củamình.Ôngmuốnduytrì,“chứkhôngmuốnlàmgiảmquyềnlựccủachínhphủ”.MộtbàiquảngcáovềhiệphộicủaReeves,doPittvàGrenvillesoạnthảo, cóđưa ra quyđịnh cụ thểvà chặt chẽvềđối tượng thamgia phongtrào, trongđókhông tiết lộsựbảo trợcủachínhphủ.PittnóivớiDundas:“Chúng ta sẽkhôngđểaibiếthiệphộinàycóchínhphủđứngđằngsau”.Các tổ chức này cần phải hoạt độngdưới sự điều hành của thẩmphán vàchínhphủ,chỉnhậntrợcấptừhainơiđómàthôi.Theođềnghịbanđầu,hộisẽtiếnhànhhọphailầnmộttuầnnhưcáctổchứckhác.Songtrênthựctế,hộiđãbầuramộtủybannhỏđểgiảiquyếtmọicôngviệcthườngnhật.Dođó,chỉsaumộtthờigiandàihộimớiphảitổchứchọpchínhthứcđểngheủybannàybáocáovềtìnhhình,thôngquacáckhoảnthuchivàthôngbáohộiphímớinếucần.Pittgiải thích:“Vớicáchnày,chúng tahyvọngsẽ tránhđượcnhữngbất tiệnkhiđưavấnđề ra thảo luận trướcdân chúngmàvẫnđảm bảo gây được ấn tượng và ảnh hưởng của số đông đối với phe củamình”.

KhicótinđồnvềâmmưunổiloạnởLondon,ngày1/12,PittchophátlờituyênbốmớicủaHoànggiađểhuyđộngkhẩncấplựclượngdânquâncần thiết. Sau tuyên bố này, có 64 lời kêu gọi ủng hộ được đăng trên tờLondonGazette (Công báo London) để cổ vũ dân chúng tham gia. Ngày18/12,Burges,ThứtrưởngNgoạigiao,tựhàotuyênbốrằng“cảnướcthamgiathànhlậphiệphội”.TheoReeves,2.000hiệphộiđãđượcthànhlập.Tuynhiên,theocácdựđoánvềsau,consốnàynằmtrongkhoảngtừ1.000đến1.500.Chínhphủđãđạtđượcmụcđíchhuyđộngcácđốitượngthuộctầnglớptrunglưuthamgia.Nghiêncứugầnđâychothấy,saunàychínhphủđãmởrộngđốitượngracảtầnglớpthấphơntrongxãhội.Nhờsựủnghộrộngrãicủadânchúng,chínhphủđãcủngcốkhảnăngđiềuhànhcủamìnhtrongcuộcchiếnchốnglạikhủnghoảngtrongnướccũngnhưảnhhưởngcủaCáchmạngPhápởnướcngoài.Mặcdùnăm1793nhiềuhiệphộiđãđitheomụcđích riêngcủamìnhvàmấtdầnýnghĩa, songcũngcónhiềuhiệphộivẫntiếp tụchoạtđộngvàmộtsốhiệphộikhácsaunàyvẫnđược thành lập.ỞManchester,8hiệphộimớiđược thành lậpvàonăm1794 trướchiểmhọaxâmlăngvàhoạtđộngtăngcườngcủacáctổchứccấptiến,tiếpđólà5hiệphội vàonăm1795.Trong các cuộcbạođộng chống tuyểnquânởLondonvàotháng8/1794,cácnhàlãnhđạođịaphươngđượcchỉđạolàcảnhbáocho

chủ tịch các hiệp hội trong quận huyện sẵn sàng giúp đỡ khi có yêu cầu.HiệphộiHiếnphápNottinghamvẫnthamgiachiếndịchủnghộ“Hailuật”vào tháng1/1796.Hiệphội dẫnđầu củaManchesterBull vẫn luônđi đầutrongphongtràovậnđộngtinhthầnyêunướcvàonăm1798.

Pittđãápdụnghiệuquảkinhnghiệmcủanhữngnăm1780trongchiếndịchvậnđộngthôngquaĐạoluậtGâyrốivàPhảnquốccủanăm1795.KhicảLondonrốirenvìsựkíchđộngđiêncuồngtừcáctổchứccấptiếnvàpheđốilập,Pittđãtậptrungđủquânđểtrấnápvàdẹpyênmọicuộctụtậpgâyrối.Tuynhiên,số lượngquânphảihuyđộngtừ lúcđóchođếnkhicácdựluậtđượcthôngqualàquálớn.Pitthiểurằngcầnphảigiànhthắnglợitrongchiếndịchnàybằngthuyếtphụcchứkhôngphảibằngcưỡngchế.

Hood−nghị sĩđạidiệnchonhữngngườiủnghộPitt,Belgravecùng“nhiềubạnbèkháctrongchínhphủ”đãđếndựvàlàmtrunggianchomộtcuộc họp công khai do Fox và phe đối lập triệu tập vào ngày 16/11. TạiYorkshire,lựclượngđốilậptiếnhànhkhẩncấpmộtcuộchọpcấptỉnh.PittvộivãđiềuWilberforce từLondontớidựvớivai trò làđạidiệncủachínhphủ.PittđãphảichoWilberforcemượnxevàsauđógửithêmthôngtinđểWilberforce chuẩn bị bài phát biểu. Hành động này rất quan trọng bởi lẽYorkshire làhạt lớnnhấtvàcótiếngtămnhất trongnước.KhôngchỉpháiWilberforce đến họp, Pitt còn trở vềLondon để trình lênNghị viện thỉnhnguyệnthưvới7.000chữkýủnghộvàgửilênVuaAnhlờikêugọiủnghộcủa các hạt và thị trấn như Leeds, Halifax, Bradford, Huddersfield vàBarnsley.CácđốithủgửithỉnhnguyệnthưphảnđốilênNghịviện,trongđóđưaranhữngcơsởlýluậnrấtthuyếtphụcvàtrêntạpchícủaViệnBìnhdânđã ghi nhận 88 thỉnh nguyện thư chống lại dự luật. Tuy nhiên, việc ThủtướngPitt tuyênbốsẵnsàngđàmphánhòabìnhvớichínhphủchính thứccủaPhápvềđiềukiệndanhdựđãxoadịulànsóngphảnđối.Dovậy,trướclýdothuyếtphụcmàcácđốithủđưara,Pittvẫnnhậnđược70thỉnhnguyệnthưủnghộ.Trongkhiđó, các lời kêugọimới làyếu tốquan trọngquyếtđịnh đến thắng lợi của Pitt. Tuyên bố củaHoàng gia ngày 31/10 và ngày4/11đãkéotheo530lờikêugọiủnghộHoànggiađượcđăngtrênbáochíLondonbàytỏtháiđộcămghéttrướccuộctấncôngnhằmvàoVuaAnh,đặcbiệttrongđócó169lờikêugọithểhiệnsựủnghộđốivớihaidựluậtcủaPittvàkhôngcóbàinàochốnglạichúng.Trướctiếngvangcủapheđốilập,Pittvẫnchiếnthắngtrongcuộcchiếngiànhsựủnghộcủadânchúng.Nhiềunămsau,FrancisPlace,mộtngườiphảnđối,đãphảithừanhận:”Nhữngluậtnàyrấtkhắtkhenhưngvẫnnhậnđượcsựủnghộcủadânchúng.Phầnđôngngườilaođộngvàngườibánhàngđềutánthànhmàkhônghiểugìvềchúng,chẳnghạnnhưtộigiếtvuaPhápvàủnghộdânchủbịcoilàtộikhủngbố.”

TrongcuộcchiếnvớiPháp,PittthấycầnphảikhuấyđộngtinhthầnđấutranhtrongdânchúngAnhvìngườiAnhtừtrướctớinayluônsợphảithamgiaquânđội.Năm1792-1793,Pittđãhuyđộng thànhcông lực lượngdânquânAnhdoviệcđánhthuếdânquânđốivớingườiIreland.CácbộtrưởngchorằnglựclượngCônggiáosẽsẵnsàngthamgiasaukhihọphảinhượngbộvàotháng3/1972.Mặcdùbanđầudiễnrabiểutìnhchốnglạisựcưỡngbức nhập ngũ −một hình thức không được ưa chuộng ở thế kỷXVIII, ởIrelandđãhìnhthànhhệthốngdânquânbướcđầuthamgiavàocuộcchiếnchốngbạoloạnvàonăm1798.LúcđầuScotlandkhôngcódânquânnhưngđã huy động được chín tiểu đoàn dân quân tình nguyện bảo vệ đất nướctrướcchiếntranhvàhọaxâmlăng.Đếnnăm1794,Scotlandhuyđộngđượcthêm16tiểuđoànnữa.Đểđốiphóvớihọaxâmlăng,tháng3/1794,PittlêntiếngkêugọisựhuyđộngtừcácQuanđạidiệnnhàvuaởquậnđếnnhữngngườicótiềmnăngkinhtếđểthànhlậpthêmcácđạiđộibộbinh,kỵbinhtìnhnguyệnvàcungcấp tàichínhchohọnhằmtăngcường lực lượngdânquântìnhnguyệnthamgiachốngxâmlăngvàtrấnápcácvụlộnxộntrongnước.Đạiđộibộbinhchủyếulàmnhiệmvụbảovệbiêngiớiđấtnước.LờikêugọicủaPittđãhuyđộngđượcthêm5.000dânquânvà6.000kỵbinh.Trongvòngmộtnămđãcó48đơnvịkỵbinhvà119đơnvịbộbinh tìnhnguyệnđượcthànhlập.

Trướcđây,năm1779,khiđấtnướcbịđedọaxâmlăng,BộcủaNorthđãkhôngdámkêugọisựtìnhnguyệnủnghộcủadânchúngvìerằngđiềunàysẽtăngcườngsựảnhhưởngcủanhữngngườiđứngđầupheđốilậpđốivớiđịaphươngvàtạoracáctổchứcđòicảitổhiếnpháp.CònPittthìkhôngsợđiềunày.Ôngthămdòkỹlưỡngdưluậnđịaphương,đồngthờigiaochonghị sĩRadnor nhiệmvụ nghe ngóng phảnứng củaBerkshireGrand Jurytrướckhicôngkhaiýđịnhnày.Đầucuộcchiến,Pittmuốnquảnlýlựclượngdânquânbằngkỷluậtquânđộiđểcóthểđiềuhànhlựclượngnàynhưquânchínhquychứkhôngphảilàquântìnhnguyện.Trongnăm1796-1797,cácbộtrưởngđềnghịNghịviệntănglựclượngdânquânAnhlêngấpba,tứclà90.000quânvàbổsung20.000kỵbinhdựbịlấytừnhữngngườiđãtrảthuếngựa. Sau sự kiện này, Scotland thành lập hệ thống dân quân.Dundas đãchuẩnbịnềntảngchoviệcnàytừnăm1794,khiôngtiếnhànhlậpQuanđạidiệnnhàvuaởquậntheokiểuAnh.Sốquânnàyđượctuyểnmộtheohìnhthứcbỏphiếukínvàđượcmiêutảlà”cuộctuyểnmộlựclượngquânsựlớnnhấtvàdễnhấtmànướcAnhtừnglàmđược”.Hoạtđộngnàycuốicùngđãthànhcôngmặcdùcuốinăm1796diễnranhiềucuộcnổiloạnchốnglạiquátrìnhbỏphiếukínởLincohnshirevàĐôngAnglia,cùngmộtsốđịaphươngởScotlandvàonăm1797.ChỉcóbộtrưởngnàotintưởngvàovịtrícủahọtrướccôngluậnmớicóthểlàmđượcđiềunàyvàPittđãthànhcôngnhờkhả

năngvậnđộngchínhtrịkhéoléocủamình.Chiếntranhvẫnphải tiếpdiễnkhithươnglượnghòabìnhsớmthấtbại.Ôngđãthamkhảoýkiếncácnghịsĩvềđốitượngthamgialựclượngdânquântựvệ.Ôngbácbỏđềnghịtuyểnnhữngngườicanhrừngvàovịtrínhàthiệnxạ.Năm1798,ôngđãxóabỏlựclượng kỵ binh dự bị, tuy nhiên vẫn bổ sung lực lượng dân quân Anh vàScotland.Đếntháng4/1798,có131.000dânquânvàkỵbinhtựvệphụcvụtrongquânđội.

KếtquảnàycóđượclànhờvàokhảnăngduytrìlòngtinđốivớidânchúngcủaPitt.Trongthờiđiểm1795-1797và1784-1785,sựphâncựctrongdưluậnđãtạoranhữngphảnứngcôngkhaiđốivớihoạtđộngcủaPitt:hoặclàcămghét rõ rệt,hoặc làủnghộmạnhmẽ.Tháng7/1795, lực lượngnổiloạnchốngtuyểnquânđãvâyquanhngôinhàcủaPitttạiphốDowning.Tuynhiên,Pittcoinhẹtấtcảvàanủimẹmìnhrằngđóchỉđơnthuầnlàmấyviênđánémquacửasổvàkhôngđángđểbáochíphảiquantâm.KhixengựacủaVuaAnhbịtấncôngvàotháng10/1795,Pittrítlêngiậndữvàchửirủa.ÔnglolắnghơnkhiJohnGaleJones−mộtnhàhùngbiệncấptiến−giảbộđedọa trước đámđông những người biểu tình phản đối “Hai luật” vào ngày12/11rằngcácbộtrưởngsẽđáptrảnhữngkẻcầmđầuphongtràophảnđốibằngcácbiệnpháptrừngtrị.Trongtháng12,khisựkíchđộnglêntớiđỉnhđiểm,PittđãbịmộtnhómngườinémbùnvàcốgiậtdâycươngkhiôngđangcưỡingựatrongCôngviênStJames.Tháng6/1796,phốDowninglạibịmộtđámđôngtấncôngvàPittđãphảiđiềucáckỵbinhđếntrấnáp.

Đểtiếptụcduytrìsựủnghộcủadânchúngkhicuộcchiếnngàycàngtrởnên tồi tệ,cuốinăm1795,Pittbắtđầu lập lờđưara thôngbáovềviệcôngsẵnsàngđàmphánvớiPháp.Tháng9/1796,ônggiảithíchvớiChatham,anh trai củamình, rằngđể thuyếtphụcdânchúng toàn tâmnỗ lựcủnghộtiếptụccuộcchiến,ôngcầnphảichứngminhchocảnướcthấyôngđãlàmtấtcảvìhòabình.ĐàmphánhòabìnhvớiPhápđãsớmthấtbạivàotháng2/1796,dođóchiếndịchnăm1796 lạibắtđầu.Cuộc thương lượngkhôngthànhtạiParistừtháng10đếntháng12đãkhiếnPittdễdàngbổsunglựclượngdânquânvàmanglạichoPittcơhộitrựctiếpkêugọidânchúnghỗtrợ18triệubảngcho“QuỹYêunước”vàotháng12.Sốtiềnđóđượcquyêngóp trong bốn ngày, trong đó Pitt, Dundas và Grenville, mỗi người góp10.000bảng,điđầutrongphongtràoquyêngóp.

Tuynhiên,chínhsáchhòagiảirồilạichiếntranhnàycuốicùngđãlàmdânchúngnhụtchí.NhữngthấtbạiởchâuÂukhiếnNghịviệnnhậnhàngloạtthỉnhnguyệnthưđòihòabìnhvàomùaxuânnăm1797.Mặcdùsauđó,nhữngngườiủnghộôngthườngphảnứnglạivớiviệcgửithỉnhnguyệnthư

ủng hộ cuộc chiến, song ông buộc phải tiến hànhmột cuộc thương lượngkhác với Pháp.Mùa hè năm1797 đã diễn ra cuộc đàmphán hòa bình tạiLille.Đàmphán này lại thất bại vào tháng 9/1797 khiến lòng tin của dânchúngbịlunglay.CácbiệnpháptàichínhchặtchẽmàPittđưarađểtiếptụcduytrìcuộcchiếnkhôngđượcdânchúngtánthànhđãdẫntớihàngloạtcuộchọpphản đối các biện pháp này.Điều này cũngkhiến nhữngngười trungthànhvớiônghoangmang.Lầnnày,mộtnghịsĩủnghộPittthừanhận:“BạnbècủaPitttrongchínhphủkhôngnỗlựcủnghộvàcũngkhôngthamdựcáccuộchọpnày”.

Pittvàcácđồngsựphảinỗlựcrấtlớnđểkhuấyđộng“tinhthầnnhândân”.HọđãnắmđúngthờiđiểmhảiquânHàLanthấtbạitạiCamperdownvàotháng10vàbiếnthànhlễkỷniệmmừngchiếnthắngtrêntoànquốcvớimộtđội lính thủygiươngcờđikhắp thànhphốvà trịnh trọngdựng lên tạiThánhđườngPaultrongngàyLễTạơnngày19/12.ChínhPittlàngườigợiýnộidungchobàithuyếtgiáochỉranhữnggìcầnphảiđượclàm,trongkhixengựacủaôngđangbịvâytrongtiếnglaóvàbịtấncôngtạisânnhàthờStPaul.Ôngđãphảitrởvềnhàtrênxecủamộtngườibạnvớihộtốngquânsự.

NhờthamkhảoýkiếncủaPitt,ThứtrưởngNgoạigiaoCanningđãđưaramộtkếhoạchmớiđể“gâysựchúýcủacông luậnquacácphươngtiệnbáochí”.HọasĩchâmbiếmGillrayđãtuyểnchọnvàtrảgiá200bảngmộtnămchonhữngngườisángtáctácphẩmchốngxâmlượcvàchốngpheđốilập.Để tăng cường lực lượng ủng hộ chính phủ vốn ngày càng giảm sút,chính phủ cho thành lậpmột tuần báo châm biếm lấy tên làAnti-JacobinReview(TạpchíchốngGia-cô-banh),trongđóPittbímậtđónggópsáubàibáovàmộtsốbàithơchâmbiếm.Babàitrongtháng11,mộtbàivàotháng1/1798vàbài thứnămvào tháng4/1798đã làmrõphươngpháp tàichínhcủaPitt,bàicòn lạivàongày2/7đãchỉ rõsựchuyểnbiếncủacuộcchiếngiữamùathunăm1797vàmùahènăm1798.Mộtsốthànhviêncủachínhphủcũngcóbàiđăngtrêntạpchí.Grenvilleđãsungsướngthốtlên:“Đâylàmộtcáchhoàntoànmớichochúngtacónhiềucơhộiđểviếtvàđặcbiệtlàởnhữngbàichâmbiếmngắn,chúngtacóthểđánhbạikẻthù”.

ĐểNghịviệnthôngquanhữngyêucầucủamìnhvềviệctăngthuế,PittđãchấpnhậnđềnghịcủaChủtịchViệnBìnhdânAddingtonkêugọinhữngnơicókhảnăngđónggópnhiềunhấtphải tìnhnguyệnđónggópcaohơn.Việckêugọitìnhnguyệnquyêngóptrênkhắpcảnướcđãtrởthànhphươngphápkhuyếnkhíchtinhthầnyêunướccủadânchúng.Pittdốctoàntâmtoànývàonỗlựcnày.ÔngđãthuyếtphụcthànhcôngGeorgeIIIlàmgươngđónggóp1/3quỹcánhâncủamình.BảnthânPittđóng1/5thunhậpvớikhoản

tiền là2.000bảngvàđềnghịcácđồngsựcũng làmnhưvậy.Để tránh tinđồnchorằngcácquanchứcchínhphủđượchưởngnhiềulợinhuậntừcuộcchiến,ôngđãbuộchaingườithungânđượchưởnglợinhiềunhấtphảiđónggópkhoảnphívượttrộichênhlệchgiữathờichiếnvàthờibình.ĐúngnhưnhữnggìPittmongđợivànghịsĩAucklandkhẳngđịnh,khoảnđónggóplớntừcácthànhviênchínhphủcótácđộngkhôngnhỏgiúpxoadịusựbựcbộicủanhữngngườiphảiđóngchưađến1/10thunhậpcánhân.

TìnhhìnhlạithayđổikhiPittmộtlầnnữađượcdânchúngủnghộ.TinhthầnyêunướclạiđượcnhennhómkhinướcAnhphảitiếptụcđốimặtvớihọaxâmlăngvànhữngngườitừngủnghộCáchmạngPhápbịsốckhiPhápđànáp tựdocủaThụySĩ,mộtnướctrunglập.Tháng4/1798,báocáocủaGrenville viết rằng “một sự thay đổi tuyệt vời đã diễn ra”, đó là nhờ tìnhhuốngởThụySĩvàhơnthếnữalànhờvàochínhPitt,ngườiđãkhôngngạinétránhkhinóivềhòabìnhvàthẳngthắnphảnđốiýđồxâmlượccủaPháp.NhữnghànhđộngtànbạocủaPhápcuốicùngđãgiúpPittcóđượcđộngcơđúngđắndựatrêntinhthầnyêunướcnồngnànmàtừđóôngcóthểxácđịnhrõlậptrườngcủamình.Tháng4,trongbàiphátbiểuủnghộthôngđiệpcủaVuaAnhkêugọisựphảnkhángchốnglạihọaxâmlăng,PitttuyênbốnhândânAnh”đangđấutranhvìtựdo,trậttự,vìdanhdự,luậtpháp,tôngiáovàthậmchívìsựtồntạicủađấtnước”.Việcquyêngópthểhiệnlòngyêunướccuốicùngđãtrởthànhmộthìnhthứcđểngườigiàucũngnhưngườinghèotích cực thamgia cuộc chiến chốngkẻ thù.Khi chiếndịchquyêngópkếtthúcvàotháng2/1799,sốtiềnthuđượclêntới2,2triệubảng.

ĐiềuđángnóilàPittđãkhuấyđộngtinhthầnnhiệttìnhthamgiaquânđộitrongdânchúng.MộtnửadânquânmớicủaAnhđượctổngđộngviênđểchốnghọaxâm lăngvào tháng2/1798,nửacòn lạiđượchuyđộngvàotháng4.Trongcuộckhủnghoảngnăm1798,cácvịchỉhuydânquânđãđitiênphongvàtìnhnguyệnbỏquanhữngưutiênvềthờigianthựchiệnnghĩavụquân sự theo luật định để đến Ireland thamgia trấn áp nổi loạn.Cùngnămđó,PittvàDundasbắtđầuchútrọnghơnđếnnhiệmvụbảovệđấtnướckhiquyđịnhchếđộdânquântìnhnguyệnlàbắtbuộc.Điềunàyđãđượcdânchúngnhiệttìnhhưởngứng.Tháng4/1798,DundasgửithưtớicácQuanđạidiệnnhàvuaởquậnđểnóivềtầmquantrọngcủaviệcmởrộngtốiđalựclượngdânquân,đồngthờinhấnmạnhrằnglòngtincủanhữngchiếnsĩdânquânthamgiachiếntrậnđóngmộtvaitròtíchcựctronghoạtđộngbảovệđấtnước.Pittkêugọiđợttìnhnguyệnmới.ĐạoluậtBảovệQuốcgiatháng4/1798quyđịnhlậpdanhsáchnamgiớicótuổiđờitừ16đến60chưavàoquânngũcónguyệnvọng thamgiachiếnđấu.Sau lờikêugọicủaPitt,có116.000 người thamgia, nhiều hơn gấp đôi so với số dân quân được huy

động trong bốn tháng. Từ tháng 5 đến tháng 8/1798 có 264 đại đội tìnhnguyện,80quânkỵbinh,275tổchứcvũtrangđượcHoànggiaphêchuẩn.Cácđơnvịmớiphầnlớnđượchìnhthànhởthịtrấn.Nếunhưnăm1794,lờikêugọichỉđượcgửitới“nhữngngườicótiềnvàcóquyền”thìlầnnày,nóđượcchuyển tớimọihộgiađình, từđókhơidậy lòngyêunướcvà tựhàoquêhươngbảnxứởnhữngngườithuộctầnglớpvàđịavịthấphơn.Thànhphầnthamgiachủyếutrongcácđơnvịởthànhthịlàthươnggia,côngnhânvàthợthủcônglànhnghề,còncáckỵbinhthìlấytừtầnglớpnôngdânlàmthuê,ngườigiaohàngởnôngthôn.Nhữngngườikhôngtheotôngiáochínhthốnggiàucótrướcđâyluônchỉtríchchínhphủvàphảnđốicuộcchiếnnayđã tham gia với vai trò là những người lãnh đạo giáo phái của họ ở địaphươngđểbảovệđấtnước.Nhóm“GiáohộivàVuaAnh”đãnhườngquyềnchoVuaAnh,nôngthônvàthànhthịlậpthànhmộtkhốithốngnhấttừcáckhốicụcbộđịaphương.Nếunhưtưtưởngcụcbộđịaphươngkhiếnnhữngngười ở thành phố luônmang nét văn hóa và đặc thù riêng của tầng lớpthượnglưu,thìnaychủnghĩayêunướcđãkhiếnđạiđasốhọtuyênbốsẵnsàngphụcvụngoàivùngđấtcủamình,nhưngtrongkhuônkhổquânkhu,vàkhoảng10%sẵnsàngphụcvụbấtcứnơiđâutrênđấtnướcAnh.

Nhờvàohoạtđộng tăngcường lực lượngdânquânnhữngnăm1796-1797vàđợtkêugọitìnhnguyệnnăm1798củaPitt,sốdânquântrênkhắpcảnướcđãlêntới25.000người.Đâylàmộtconsốchưabaogiờcótrongdựtínhvàcaohơnrấtnhiềusovớitrước.Consốdânquântìnhnguyệnđãlêntới146.000vàonăm1801và380.000vàotháng4/1803,thờiđiểmAnhcónguycơbịxâmlượccaonhất.Đâylàmột“phongtràohuyđộngsứcdânlớnnhấtchỉcóđượcởthờiđạiHanover7”.Pittlàngườiủnghộphongtràotuyểnquânnhất.KhácvớimộtsốngườiủnghộôngvàNộicáckhôngquyếtđoáncủaAddingtontronggiaiđoạn1801-1804,Pittsẵnsàngkêugọilòngtrungthànhcủanhândânvàkhôngsợphảithànhlậpcáclựclượngdânquân.Năm1803-1804,PittđãthànhlậpbatiểuđoàntìnhnguyệncủaCụmcảngCinquevàtrởthànhchỉhuycủacảbatiểuđoànnày.ÔngkhôngbaogiờmấtniềmtinvàotinhthầnyêunướccủanhândânAnh.

THẤUHIỂU“CONNGƯỜIANH”TrongsuốtcuộcđờiPittluôntinvàotầmquantrọngcủaviệcđượcdân

chúng ủng hộ. Cha ông là tấm gương cho thấy sự ủng hộ của dân chúngmang lạisứcmạnh lớnnhư thếnàođốivớicácbộ trưởngvàcácchính trịgia.Nhữngngườikhông theođảngphái sẽgiànhđược sựủnghộcủadânchúngnhiềuhơnlànhữngngườibịràngbuộcbởidanhdựcủađảng.Chiến

tranhđãmanglạichoPittcơhộipháthuytốiđaưuđiểmcủamộtBộtrưởngyêunước,chícôngvôtưvàluônhếtmìnhvìlợiíchđấtnước.Làmộtnhàyêunước,ôngđãkhuấyđộngtinhthầnyêunướctrongnhândân.NhữnglờikêugọithốngnhấtđấtnướccủaPittđãhuyđộngđượcmộtnửapheđốilậpthamgiachínhphủvàotháng7/1794vàtậptrungđượctinhthầnyêunướccủa toàndân tộcvàonăm1798.Ông liên tục thayđổiphươngphápđể lôikéodânchúngđứngvềphíamình,từviệckêugọimọingườitíchcựcthamgia hiệp hội đến quyên góp thể hiện lòng yêu nước và cuối cùng là tìnhnguyệnthamgiaquânđội.ĐiềuquantrọnglàPitt luôntintưởngrằngnếuônglàtấmgươngđiđầutrongphongtràoyêunướcthìôngsẽđượcnhândânủnghộ.Trongsuốtnhữngnăm1784,1788-1789,1792,1795và1798,ôngđượcnhândânhưởngứnglàmtheo.

Khácvớinhữngngườidèdặthaydodự,Pittluôntintưởngôngcóthểkêugọivànhậnđượcsựủnghộcủadânchúng.Năm1803,PittphátbiểutrướcNghịviện:

Tôi nghe thấy nhiều người nói về mối nguy hiểm khi huy động lựclượngvũtrangtrongdânchúng.Thúthậtcólúctôicảmthấylosợvìmộtvàigánhnặngnàođónhưngchưabaogiờ tôi thấyngạiphảihuyđộnglực lượngvũtrangtrongnước.Tôichưabaogiờ lo lắngvềmộtquânđộiyêunước−mộtquânđộiluônđượcbaobọcbởinhândân.Chỉcóaikhônghiểuđượcbản tínhcủangườiAnh thìmớicónỗi lonhưvậy.

Ôngluônquantâmđếnnhữngdaođộngtâmlýcủangườidânvàluônchúýnắmlấycơhộiđểláichúngtheohướngmìnhmongmuốn(nhưPhongtràoLiênkếtnăm1792).Cũngphảithừanhậnrằnghoàncảnhđãhỗtrợchoông. Cuộc Chiến tranhHoaKỳ thảm khốc đã khiến người dân thất vọngtrướcsựtranhgiànhcủacácphecánhvàonhữngnăm1760và1770.NgườidânsẵnsànghưởngứngtinhthầnlãnhđạocủaPitt,mộtngườiyêunướcđộclập,đặcbiệtkhiđấtnướclạiđứngtrướchọaxâmlăngvàonhữngnăm1790.Tuynhiên,bằngchínhkhảnăngcủamình,PittđãcóđượccảNghịviệnlẫndânchúng.Năm1797,quýbàHolland,cháudâucủaFox,đãviếtrằngPitt“hiểungườiAnhhơnbấtcứaikhác–đây làđiểmkhácbiệtsovớinhữngngườithôngtháikhác”.

CHƯƠNG7.PittvàcáccườngquốcchâuÂu

QUÁTHIẾUKINHNGHIỆMTRONGVIỆCGIẢIQUYẾTCÁCVẤNĐỀNGOẠIGIAO

PittlênnắmquyềnởmộtđấtnướccónhiềubiếnchuyểnsaumộtcuộcchiếntranhkhiếnnướcAnhmấtquyềncai trị Irelandvàbuộcphải trảđộclậpchoMỹ.Nhiềunămsau,Grenvillevẫnnhớđến“sựthấtvọngđếnxótxacủađấtnướckhibịmấtcảmộtlãnhthổbaola.Tôilàngườitừngchứngkiếnnỗi đau đớnvà sự tàn khốc của cuộc chiến gây ra tổn thất to lớn chođấtnước”.NhiềuquốcgiachâuÂuchorằngthấtbạicủaAnhlàkhôngcòngìđểmất. “Tạmbiệt sự kính trọng của các quốc gia, tạm biệt sự giàu có thịnhvượngcủaAnhquốc”−đólànhữnggìHoàngđếÁoJosephIIviếtchoanhtrailàCôngtướcLeopoldcủaxứTuscany,ngườiđồngtìnhrằng“AnhquốclàmộtcườngquốclớnđượcxếpnganghàngvớiPhápgiờđâyđãbịthấtbạihoàntoànvàmãimãi.NướcAnhđãđánhmấtsứcmạnhvàquyềnlựctrêntrườngquốctếvàrơixuốngvịtríthứhai,nganghàngvớiThụySĩvàĐanMạch”.

ThấtbạinàyđãkhiếnPitttỏasángtrongvinhquang,đượcphảnchiếubởichiếnthắngvĩđạimàchaôngđãgiànhđượcsaucuộcChiếntranhBảynăm. Pitt đã vượt qua được những chính trị gia giàu kinh nghiệm nhưngmang tâm trạngvàđầuócbạihoại saucuộcchiếnđể lênnắmquyềnđiềuhành đất nước. Tuy nhiên, thật kỳ lạ là cha của Pitt luôn chú ý đến việctruyền đạt cho con những kinh nghiệm hoạt động trong Viện Bình dân,nhưnglạibỏquavốnhiểubiếtvềvấnđềquốctế.MộtnhàlãnhđạotrẻtuổinhưPittlạichưabaogiờranướcngoài, trừchuyếnthămPhápkéodàisáutuầncùnghaingườibạnlàEliotvàWilberforcevàomùathunăm1783.ThậtnựccườikhinhữngdòngchữhướngdẫnvềnơiởcủahọtạiRheimslạiđưahọtớiquầybánhàngthựcphẩm.Thậmchí,tạiTòaánPhápởFontainebleau,nhưWilberforceviết:“TấtcảmọingườivâyquanhPitttronghoàncảnhrấtnguyhiểm,vậymàPittthểhiệntháiđộrấtthoảimái”.VềvănhóaPháp,Pittgiỏiâmnhạchơnngônngữ.TheoghichépcủaWraxall,ôngthànhthạongữpháp tiếng Pháp nhưng “ở tuổi 25, ông nói chưa được hoàn hảo và viếtkhôngthoátnghĩa”.MặcdùsaunàyPittđãtiếnbộlênnhiều,songvàonăm1797, trình độ ngoại ngữ của ông vẫn chưa đủ để có thể tranh luận vớiGrenville về cuộc đàmphán với Pháp.Do đó, ông đã phải để chuyên gia

GeorgeEllisdịchbứcthưcủaôngvềcuộcđàmphánratiếngPháp.

Pittkhôngtựtrangbịchomìnhnhữngkiếnthứcvềnướcngoàithôngqua việc đọc sách báo. John Sinclair, người từng tham gia chuyến đimởrộngcủatriềuđìnhtớiBắcÂuvàotháng7/1786,chorằngnhượcđiểmchínhcủamộtchínhtrịgianhưPittlàkhôngthíchđọcbấtcứloạisáchnàongoạitrừcác tácphẩmâmnhạc,đồngthờiđánhgiá thấpvănhọchiệnđại,“ôngkhôngbiết gì vềngoại ngữhayđặc thù của cácnướckhácvàdườngnhưkhôngthiếtthatrangbịchomìnhcácthôngtinvềvấnđềnày”.WraxallnhớlạibuổinóichuyệnvớiPittvềcácthuộcđịacủaTâyBanNhaởkhuvựcbờbiểnTháiBìnhDươngthuộcđịaphậnchâuMỹ,trongKhủnghoảngNootkavàonăm1790,rằng“PittthừanhậnôngkhôngnhữngchưabaogiờđọcmàcònchưabaogiờnghenhữngchuyệnkểcủaCommodoreByronvềcácvụđắmtàucủaôngtatạibờbiểnPatagoniatrongtácphẩmWager,trongkhiđócuốnsáchnàycóthểtìmthấyởmọithưviện”.

Pittbắtđầuthựchiệnýđịnhnângcaokhảnăngngoạigiaocủamình.NgoạitrưởngCarmarthenchobiết:trongkhicácđồngsựkháctrongNộicáckhôngmấyquantâmđếnvấnđềngoạigiao,Pittđãđầutưnhiềuthờigianhơnđếnvấnđềgiaotiếp.Tuynhiên,phảiđếntậntháng5/1784,saukhicáccuộckhủnghoảngnghịviệnchấmdứt,ôngvàvịBộtrưởngNgoạigiaonàycómộtbuổigặpmặtvàthảoluậnvềtìnhhìnhchínhtrịchâuÂu.HaingườiđãnhấttrílàcầnphảiphávỡvòngliênminhbảohộcủaPhápvàhìnhthànhmộtvàihệthốngđốitrọng.Tuynhiên,họvẫnchưaxácđịnhbằngcáchnàocóthểlàmđượcđiềunàymàkhôngcầnphảithamgialiênminh,vìnếuthamgia sẽdẫn tớinhữngcuộc tranhcãi trong lụcđịavàkéo theo làmột cuộcchiếnmớimàAnhkhôngcóđiềukiệnthamchiến.Hơnnữa,mộtđấtnướcvừamớibịthuatrậnvớimộtchínhphủmớichưaổnđịnhthìkhóđượcnướckhácxem làmộtđối táchấpdẫn.Dovậy,Pitt đã tìmcáchkhôiphục sứcmạnhcủađấtnướcbằng“chínhsáchkinhtế,hòabìnhvàthươngmại”theonhưcáchnóicủaGrenville.Tàichínhcủađấtnướcsẽ trởlạicânbằng,nợquốc gia giảm, kinh tế sẽ được phục hồi và các đề nghị thươngmại vớiIrelandsẽđượcthiếtlậpđểnốilạisựthốngnhấtgiữaAnhvàIrelandthôngqua các “biện pháp kinh tế”. Tháng 8/1785, Pitt viết: “Hãy để kế hoạchthống nhất Ireland được diễn ra tốt đẹp. Hãy để hòa bình được tiếp diễntrongnămnămvàchúngtasẽlạitiếptụctìmkiếmvịtríbáchủchâuÂu”.

Trong các cuộc đàm phán với Ireland, Pitt tuyên bố tài chính và hảiquânlà“hailợiíchquantrọngnhấtcủaIreland”.ĐềnghịgâynhiềutranhcãinhấtcủaPittlàdùngsốdưtrongtổngthunhậplũykếcủaIrelandđểchitrảchohảiquân,đồngthờiápdụngĐạoluậtHànghảiAnhđốivớiIreland.Ưu

tiênnàycủaPitt lànhằmkhôiphụctiềmlựchảiquânAnhsaucuộcChiếntranhHoaKỳ.ÔngđãbácbỏquanđiểmcủaShelburnevềduytrìquanhệtựdo thươngmại với các thuộc địa cũ và thiên về chiều hướng bảo vệ hoạtđộnghànghảicủaAnhđểtăngcườngsốbinhlínhđãquahuấnluyệnchohảiquân. Pitt tán thành các biện pháp của Jenkinson (từ 1786 là Huân tướcHawkesbury)vềỦybanThươngmại(từ1786làBộ),vấnđềtrongĐạoluậtHànghảinăm1786,trongđóquyđịnhthànhlậpcơquanđăngkýtàubècủaAnhđểngăncảnhoạtđộngbuônbánbấthợppháp−mộtbiệnphápđểtăngcườngtiềmlựchảiquân.Giốngnhưngườitiềnnhiệmcủamình,Pittcoisựkiểm soát chặt chẽ là điều cần thiết cho sự phát triển thươngmại và giaothôngđườngbiển, từđómớicóthểtăngcườngđượctiềmlựctàichínhvàhảiquân.HànghóacủaMỹbịngănchặntừcácnướcTâyẤn−nhữngthuộcđịacósứcsảnxuấtmạnhnhấtcủaAnhvàbiếnCanadathànhnơicungcấpthay thế.Đạo luậtCanadanăm1791củaGrenvillechophép thành lậphaitỉnhthuộcCanadadướihìnhthứcchínhphủđạidiện(trongđóduytrìHộiđồngHiếnpháptheokiểuchatruyềnconnốigiốngnhưViệnQuýtộcđểcânbằngvớihộiđồngđượcbầuchọn)vớimụcđíchlàmgiảmảnhhưởngđốivớiphong trào cáchmạng.ỞmiềnĐông,Đạo luậtẤnĐộnăm1784 củaPitt(tăngcườngquyềnkiểmsoátcủachínhphủ)đượcbanhànhnhằmcủngcốvịthếcủaAnhởthànhtrìthươngmạichínhphíađông.ÝđồcủaPhápđốivớikhuvựcnàyđãbịchặn lạidosựphụchồiảnhhưởngcủaAnhđốivớiHàLanvàcáccơsởởvùngĐôngẤnvàonăm1787.Tạiđây,năm1788,AnhtiếnhànhcácbướcpháttriểnvùngđánhbắtcávoiTháiBìnhDương,thuộcvùngthuộcđịamớiđượcthiếtlậpởVịnhBotany.HoạtđộngtraođổithươngmạivớiđếchếTrungQuốcđượctăngcường.Nhữngnăm1793-1794,AnhđãthiếtlậpđạisứquántạiBắcKinh.Năm1790,cácbộtrưởngđedọagâychiến vớiTâyBanNhađể bảo vệmột cơ sở thươngmạimới tạiEobiểnNootka,thuộcbờbiểntâybắcchâuMỹ.

Cùngvớiviệcmởrộng thươngmạivàgiao thôngđườngbiểnởAnh,Pittđặcbiệtchúýđếnhảiquân.Trongsuốtgiaiđoạnpháttriểnkinhtế,Pittkhôngchođộngchạmđếnnguồnngânsáchmàôngđãchuẩnbịđủchoxâydựng và sửa chữa hạmđội chiến đấu.Năm1786, chi phí cho hải quân là3.127.000bảng,caohơntổngmứcchiphícaonhấttrongthờibìnhvàonăm1772là389.000bảng.Theođánhgiácủa lực lượnghảiquân,10 tàuđượcxâydựnghoặcsửachữamỗinămlàđủđểduytrìmộthạmđộichiếnđấugần100 tàu.Pitt thuđượckhoảnviện trợcủaNghịviện trong thờigian1783-1793đểđóngxong43tàumới,chuẩnbịđóngthêm10tàu,sửachữa85tàu,nhưvậy, trungbìnhmỗinămvượtchỉ tiêuhai tàu sovớiyêucầucủa lựclượnghảiquân.Pittluônquantâmđếnkếtquảcủahoạtđộngnày.Saunày,contraicủavịTưlệnhLựclượngHảiquântừ1790-1794viết:

Không có gì là khác thường khi Pitt đến thămVăn phòngHải quân,thảoluậnvớivịTưlệnhvềvấnđềhảiquânvàxemkếtquảthuđượctừnỗlựcđóngvàsửachữa tàu.ÔngcũngđềnghịvịTưlệnhthôngbáotìnhhìnhcủahạmđộitrongtừnggiaiđoạn,nắmđượctráchnhiệmcủangườisĩquannàyđốivớiôngmàkhôngcầnthôngquaBộ.

Đểđốiphóvớicuộckhủnghoảngngoạigiaotrongcácnăm1787,1790,1791vàtháng3/1792,Anhlấyviệctriểnkhailựclượnghảiquânlàmhoạtđộngtrọngtâmvàkhảnăngtriểnkhaimộthạmđộihảiquânhùnghậunhanhhơnđốiphương,đólàthuậnlợichínhbanđầu.

Tuy nhiên, trong những năm đầu tiên, sự bất lực của chính phủmớitrướccácvấnđềquốctếđượcthểhiệnrấtrõràng.Năm1785,tìnhhuốngtrởnênđặcbiệttồitệkhiHàLanvàPhápthànhlậpliênminhmới.Trongkhiđó, nỗ lựckéoÁovàNgađứngvềphía liênminhvớiAnhđã thất bại vìGeorgeIII(vớivaitròlàcửtricủaHanover)quyếtđịnhcùngPhổthamgialiênminhcủacáchoàngthânĐứcđểphảnđốiâmmưucủaÁothayđổitỉnhBelgianthànhBavaria.KhicácbộtrưởngtrongNộicácthúnhậnmìnhđãlờđi hoặc bất lực, không thể can thiệp vào cách quản lý Hanover của VuaGeorge,NữhoàngNgaCatherineIIđãkếtluận:“BộtrưởngAnhkhôngphảilàngườithậtsựđiềuhànhcácvấnđềngoạigiaocủanướcnày,ngườiđiềukhiểnchínhlàôngvuađầyácýdướisựchỉđạocủađoànmụcsưHanover”.Tháng2/1786,đặcpháiviênvùngSardiniaviếtrằngPittchỉlàphươngtiệnphátngôncủaNộicáckhichínhPittđôilúctựcảmthấynóivềvấnđềngoạigiaolàmộtđiềubắtbuộc.Thậmchí,Pittcònthúnhậnvớiôngtarằngmìnhquáthiếukinhnghiệmtrongviệcgiảiquyếtcácvấnđềngoạigiao.

Tuynhiên,hainămsau, tìnhhuốngbuộcôngphảiđóngvai tròquyếtđịnhtrongviệcđưarachínhsáchngoạigiao.Carmarthenthiếukhảnăngvàkhôngchuyêntâmnhưngkhôngmuốnthayđổivịtrí.PittyêucầuôngtalàmtheochỉđạocủaNộicácnhưngThurlowlạichầnchừtrongviệchoạchđịnhcáchiệpước.Camdenchỉphụtráchvấnđềlưuhànhgiấytờ.CònRichmond−cựuNgoại trưởng,ngườimàPittđặcbiệtyêucầuphảicómặt trongcáccuộchọpNộicácvềcácvấnđềngoạigiao−lạidaođộnggiữacáctháicựcvàgiữkhoảngcáchkhi cho rằngnhữngýkiếncốvấncủamìnhsẽkhôngđượcchấpnhận.Cuốicùng,tựnhậnthấymìnhkhôngcóđượctrợgiúpchínhtừ Carmarthen, Pitt dần nắm quyền điều hành các lĩnh vực mà vị Ngoạitrưởngkhôngmấyquantâmvàtựvạchracácchínhsách.Đầutiên,phảikểđếncáccuộcđàmphánthươngmạivớicácnướclớn.Pittthamgiavớivaitrò là Bộ trưởng Tài chính. Sau thất bại ở Ireland năm 1785, Pitt đầu tư

thươngmạiranướcngoài,vớisựtrợgiúpcủaJenkinsonvàđặcbiệtlàcủaGrenville,ngườiđãđưaJenkinsonlênlàmThứtrưởngBộThươngmại.

ChínhPittchứkhôngphảiCarmarthen,ngườihayngờvực,đãđốiphóvớiáplựctừphíaPhápđểnốilạicuộcđàmphánthươngmạivốntrìtrệkhibổnhiệmchuyêngiathươngmạiWilliamEdenlàmngườithươngthuyếtvàotháng12/1785.Saunày,dưới sựdànxếpcủaPitt vàGrenville, nhữngchỉdẫnvềcuộcđàmphánđượcđứngtênCarmarthengửiđếnEden.Edenchobiết,nhữngchỉdẫnnàychủyếu làdoGrenvillevạch ra.Ngày26/9/1786,HiệpướcThươngmạivớiPhápđượckýkết, trongđódự tínhvềmặt thờigiancũngđượcđưarađàmphánvớiBồĐàoNha,TâyBanNhavàNga.Pittthamgiatấtcảcáccuộcđàmphánnày.TrongtrườnghợpđàmphánvớiTâyBan Nha, Pitt đã soạn thảo và sửa chữa báo cáo; còn khi làm việc vớiJenkinson,ôngđãvạchracácđềnghịđốivớihiệpước.MặcdùcácnhàbìnhluậnthếkỷXIXcangợiPittlàtiềnthâncủathuyếttựdothươngmạiđangrấtthịnhhành,nhưngkhácvớingườitiềnnhiệmlàShelburne,ôngđặcbiệtthận trọng cam kết là “tự do thươngmại hơn” chứ không phải là “tự dothươngmại”vàluônkèmtheođiềukiệnlàkhônggâycảntrởđếngiaothôngđường biển của Anh. Nếu như Shelburne luôn mong muốn được nhanhchóngđàmphánthươngmạivớiHợpchủngquốcHoaKỳ,mộtquốcgiamớithànhlập,thìPittthườngtránhcáchiệpướckiểunhưvậy,trừphingườiMỹcảmthấycầnthiếtphảinhânnhượngtrongcuộcchiếnvớiCáchmạngPhápnăm1794.HiệpướcvớiPhápnăm1786tạođiềukiệnchohaibêntraođổilẫnnhau,đồngthờigiảmthuếxuấtnhậpkhẩuvàthuếtàuđếnmứcthuậnlợinhấtchocảđôibên.Tuynhiên,AnhvẫntìmcáchbảohộngànhcôngnghiệplụaLondon với việc duy trì lệnh cấm nhập khẩu lụa Pháp.Việc Pitt thậntrọngđểduytrìcânbằnggiữathươngmạivàhànghảicùngvớimốilolắngcủacácquốcgiatrongcuộccạnhtranhvềnềnkinhtếAnhđangtronggiaiđoạnphụchồiđãkhiếnPittkhôngmấythànhcônghơncácđốithủchâuÂutrong các cuộcđàmphán thươngmại. JohnEhrman chobiết:Giữanhữngnăm 1783-1792,Nga và Pháp đạt được sáu hiệp ước có thể hoàn toàn làthươngmạihoặcmộtphầnliênquanđếnthươngmại,TâyBanNhađạtbốnhiệpước,trongkhiđóAnhđàmphántámhiệpướcnhưngchỉđạtđượcmộthiệpướcvớiPhápvànốilạimộthiệpướcvớiNgavàonăm1793.VớisựtrợgiúpcủaPitt,GrenvilleđãthảoluậnvớiMỹvềđiềukiệnthươngmạitựdotrongHiệpướcJaynăm1794,bấtchấpsựphảnđốicủaHawkesbury.

HiệpướcthươngmạiAnh-Phápnăm1786cóthểđãthànhcôngchỉvìPháp(mộtđấtnướckhắtkhevềtàichính)vàWilliamEden(mộtngườikhắtkhevềchínhtrị)đềucầnđếnsựthànhcôngnày.Tuynhiên,Pittcóđượcuytínđốivớicácthươnggiavàcácnhàsảnxuấtlànhờvàoviệcmọingườiđều

nhìnthấyrõsựmởrộngthươngmạigiữaAnhvàPháp.Quađó,Pittđãgiànhđược lòng tincủadânchúngvềkhảnănghoạtđộngcủamình trên trườngquốctế.ÔngvàEdentiếptụctraođổiquathưtừkhiEdenởPhápđểgiámsátviệc thihànhhiệpước.Tháng12/1786,vớisựgợiýcủaCarmarthen−ngườigặptrởngạitrongviệcgâysựchúývớiVuaAnhvàNộicác,JamesHarris−đặcpháiviênAnhtạiCáctỉnhThốngnhất1,đãviếtthưcánhântraođổivớiPittvềýđồthànhlậpđảngđứngsauTháitửcủaOrange,ngườiđứngđầu nhà nướcHàLan và có tư tưởng thânAnh để đối đầu vớiĐảng yêunướcủnghộPháp.NhờbứcthưcủaHarrismàPittđãgọiCarmarthenđếnbànbạccụthểvềphươngántiếnhành.VịNgoạitrưởngvuimừngkhithấyPittchỉquantâmđếncáchthứctiếnhànhchứkhôngbănkhoănvềýđồ.SaukhiHarrisđếnLondonvàotháng5đểthảoluậnvớiNộicácvềvấnđềnày,nguồnvốnhỗtrợchohoạtđộngbímậtcủaHarrisđãlêntới12.000bảngvàotháng1/1787vàsauđócáctỉnhcủaOrangeđượcvay70.000bảng.PittđãgặpriêngHarrisvàchấtvấnôngtarấtcẩnthận.Ôngcũngtỏrabănkhoănrằng liệu có đángphải gây ra chiến tranhvà làm ảnhhưởngđến sự thịnhvượngcủaquốcgiavớinhữngâmmưuleothangnhưvậyhayđợimộtvàinăm,đếnkhiđấtnướcđủmạnhmớiđốichọivớiPháp.Tuynhiên,PittquyếtđịnhmạohiểmmộtlầnvàđiềunàylàyếutốquantrọnggiúpPittnhậnđượcsựđồngtìnhmiễncưỡngcủaVuaAnh.

SựthiếukinhnghiệmcủaPittbộclộởviệcôngkhôngmấyquantâmkhiRichmondđã thậntrọngcảnhbáocầnphải thuêbinhlínhhạmđộicủaĐức trong trường hợp xảy ra chiến tranh. Pitt không thể ngờ cuộc khủnghoảngcóthểxảyranhanhnhưvậy.SựviệcbắtđầukhiCôngchúacủahạtOrangedùngthủđoạnlừanhữngngườitrongĐảngyêunướcủnghộPhápbắtgiữmìnhvàotháng6/1787vàkhẩnkhoảnyêucầuanhtrailàFrederickWilliamIIcủaPhổcùngnướcAnhtrảthùchomình.NướcPhổkêugọirửanhục và tập trung quân ở gần biên giới Hà Lan. Còn những người thuộcĐảngyêunướckêugọisựủnghộtừphíaPháp.Cuộckhủnghoảngbấtngờxảyravàogiữamùahè,PittđangởLondon,trongkhicácđồngsựđềuphântán ở quê hương của họ. Tổng Giám mục Canterbury cho biết, chỉ cóGrenvillevàRichmondởbêncạnhtưvấnchoPittvàrấtlolắngtrướckhảnănggiảiquyết tìnhhìnhcủaông,đồng thờimongmỏihaingườidàydạnkinhnghiệmchiến tranh làStafford vàThurlow trở vềLondon.Pitt có tưduy đáng kính nể, nhận thức đúng đắn và quyết định thức thời nhưng lạithiếukinhnghiệmvàsựamhiểuchínhxácvềbảnchấtcủacácnước.

Trên thực tế, tưduycủaPitt rấtkhoahọc.Saukhi thu thậpđượccácthông tin tài chính từEdenởParis và phỏngvấnCalonne,Bộ trưởngTàichínhPhápđãbịcáchchứchiệnđangtịnạntạinướcngoài,Pittnhanhchóng

nhậnthấydovấnđềtàichínhvàchínhtrị,Phápkhôngthểsẵnsàngsửdụngcácbiệnphápkhắcnghiệtvàcũngkhông thểchuẩnbịđược.ÔngđãpháiGrenville tới Hà Lan để kiểm tra lại kết luận của Harris cho rằng ngườiOrangehiệnđangthaythếvịtrícủanhữngngườiyêunướcủnghộPhápvàdùngbáocáocủaGrenvilleđểthuyếtphụcVuaAnhthừanhậntìnhhuốngnày. Các cơ quan chính phủAnh thông báo việc Pháp tuyên bố đang tậptrungquânởGivetthuộcbiêngiớiphíabắchainướclàlừabịp.LiệuPittcóchuẩnbịhànhđộngđểđốiphóvớitròlừabịpđóhaykhông?Nếucó,ôngcóthểsẽphávỡLiênminhPháp-HàLanvàgiànhlấysựủnghộcủaHàLan,bởilẽlựclượnghảiquâncủanướcnàycóảnhhưởngđếnsựcânbằnggiữacácvùngbiểnquốcgiavàcáccăncứcủaHàLanởnướcngoàimàhiệnPhápđangsửdụngsẽlàmốiđedọalớnđốivớichủquyềncủaAnhởĐôngẤn.CáikhócủaPittlàởchỗ,nướcAnhkhôngcómộtđộiquânhùngmạnhvớicácbinhchủnglớntươngxứngvớimộtcườngquốclụcđịa.Phổđãtậptrungquân,songcònđangdodựliệucónêntácchiếnhaykhôngbởilẽchưanắmđượcphảnứngcủacácđối thủphươngĐông làNgavàÁo.Đúng lúcđó,đầutháng9,BerlinnhậnđượcthôngtinlàThổNhĩKỳđãtuyênchiếnvớiNga.Điều này khiếnNga vàÁo thay đổi kế hoạch và xua tan nỗi lo củaBerlin,binhlínhPhổtiếnvềCáctỉnhThốngnhất.ỞchâuÂu,ngườitatinrằngRobertAinslie,đặcpháiviênAnhtạiConstantinopleđãkíchđộngThổNhĩKỳnghênhchiến,mặcdùsauđóThurlowluônkhẳngđịnh:“NgườiThổNhĩKỳrấtgiữuytínvớichúngtôi,chúngtôithậtsựcốgắngngăncảncuộcchiến”.

Ngày7/8/1787,PittquyếtđịnhsẽủnghộPhổnếuhọgâychiến.Đếncuốitháng8,ôngđãtiếnhànhcácbướcviệntrợchongườiOrangevàthuêlínhHessiancủaĐức.Ngày3/9,Phổnhậnđượctrợcấpvàhỗ trợcủaHảiquânAnh.SaukhinhậnđượclờicảnhbáotừphíaPhápvàođêm19/9rằngPháptuyênbốsẽủnghộnhữngngườiyêunướcnếuPhổtấncông,PitttriệuhồicácBộtrưởngNộicácvàBộtrưởngTàichínhGeorgeRosetớiLondon.Cuộchọpdiễnravàongày19đãđiđếnquyếtđịnhtriểnkhaihạmđộihảiquânvàtăngcườnglựclượnglụcquân.Sauđó,PittmờiCalonneăntốivà“đượcnghetoànbộtìnhhìnhchínhtrịởPháp,khôngcódấuhiệutồitệnàođối với chúng ta”. Ông đã pháiGrenville đến Paris tìm cách thuyết phụcPháprútquântrongdanhdự.Tuynhiên,trênthựctế,trongkhikhángcựlựclượngcủaPhổ,độiquânyêunướcđãnhanhchóngthấtbạihoàntoàn,Parisởvàothế“sựđãrồi”.

TrongcuộckhủnghoảngởHàLankéodàitừtháng8đếntháng9/1787,Pitt làngườiđiềuhànhchínhsáchngoạigiaocủaAnh.Cácquốcgiakhácđềucôngnhậnđiềunày.Tháng1/1788,NgoạitrưởngPhápcoiCarmarthen

“chỉ làngườiđạidiệnchoPitt”.Pittđãsoạn thảoranhiềubáocáogửi tớiHague,ParisvàBerlin,pháiGrenvilletớiParisvàBerlin,đồngthờiphỏngvấn riêngđặcpháiviêncủaPhápởLondon (cuộcphỏngvấnkhông thànhcôngbởilẽgiọngđiệuthânmậtcủaôngđãthểhiệnnhiệttìnhmuốnbảovệlợiíchcủaHiệpướcThươngmạikhiếnngườiPháphiểulầmquyếttâmthậtsựcủaông trongviệcủnghộOrangevàPhổ).ChínhPitt, chứkhôngphảiCarmarthen, làngườidànxếpvớiVuaAnh, thôngbáochocácBộ trưởngNộicácvắngmặtvàhànhđộngdứtkhoátvớivai trò thậtsựcủanhà lãnhđạochínhphủ,kháchẳnvớinhữnggìmàHarrisnhìnnhậnvềPitttrongcuộchọpNộicáctháng5.Ôngđãthuđượckếtquảngoạigiaothayđổihoàntoàn.Giờ đây, ảnh hưởng củaAnh đối vớiHà Lan là trội hơn Pháp. Sau cuộcchiếntànkhốcvớiMỹ,nhưCamdentừngnói,nướcAnhđãnhanhchóngđilênvàcónhữngbứtpháphithường“thoátkhỏitìnhhuốngnguyhiểmnhấtmàchúngtôi từngchứngkiến”.Pittđượcca tụngởkhắpmọinơi,mặcdùôngđãthẳngthắnthừanhận“cóđượckếtquảđólànhờmaymắndohoàncảnhđemlạichứkhôngphảivìbấtkỳnguyênnhânnàokhác”.

Tuynhiên,châuÂuvẫnhồnghivềviệcPitt có thể thểhiệnxuất sắctrong thờigian lâudài.Cuộc tranhcãigiữaPittvàChủ tịchViệnQuý tộcThurlow không thoát khỏi tai mắt của các đặc phái viên nước ngoài ởLondonvàcủaPháp,đặcbiệthọđãsuyluậnđâylàcuộctranhgiànhquyềnkiểmsoátchínhsáchngoạigiaoAnhgiữamộtbênlàPitt,mộtbênlàVuaAnhđượctrợgiúpbởiâmmưucủacácbộtrưởngmàđứngđầulàThurlowvàHawkesbury.VuaAnhvẫnchorằngsớmmuộngìAnhsẽphảicanthiệpvàotìnhhìnhởchâuÂu,vìvậyngàiphảnbácviệcPittluônnhấnmạnhnhucầukhôiphụchòabìnhởBalticbằngviệccứuThụyĐiển thoátkhỏicuộctấncôngcủaĐanMạchvàomùathunăm1788.MộtcuộctranhcãinghiêmtrọngđãvôtìnhđượcngănchặnkhiđặcpháiviêncủaAnhtạiĐanMạchvàPhổ thamgiađàmphánvềmột thỏa thuậnngừngbắn,mặcdùnhưvậy làkhôngđúngthẩmquyền.Tuynhiên,điềunàyđãkhiếnngườitaphảiđặtracâuhỏi:LiệuđặcpháiviênAnhhaychínhphủđangđiềuhànhchínhsáchngoạigiaocủaAnh?TìnhtrạngốmyếucủaVuaAnhvàcuộcKhủnghoảngchếđộnhiếpchínhsaunàyđãtạoranhữnghoàinghikhácvềviệcPitttiếptục chiếmgiữ vị trí ngoại giao và đưa chính sách ngoại giao rơi vào tìnhtrạnghoàntoànbếtắcchođếnkhisứckhỏecủaVuaAnhhồiphục.

MƯUĐỒCỦAPITTChỉ sau khi sức khỏe củaVuaAnhđược hồi phục vào năm1789 thì

việcPittlênnắmquyềnmớithậtsựđượckhẳngđịnhvàVuaAnhtạmthời

traoquyềnnhiềuhơnchocácbộtrưởngcủaPitt,nhưvậyPittmớicóthểtiếnhànhcácbướcquan trọngđểgiảiquyếtnhữngvấnđề liênquanđếnchínhsáchngoạigiaocơbảncủaAnh.PittcầnbảovệthắnglợicủamìnhtạiCáctỉnhThống nhất chống lại sự trả đũa củaPháp trong tương lai.Ông cũngmongmuốnduy trì chínhsáchphụchồikinh tế.Tuynhiên, liênminhvớiCáctỉnhThốngnhấtcóthểgâycảntrởcholiênminhvớiPháp.Vìlýdonày,PittđãmiễncưỡngchấpnhậnliênminhvớitừngnướctheonhưđềnghịcủaPhổnăm1788vàÁonăm1793.Dùvậy,ôngvẫnlosợnướcAnhcóthểbịlôikéovàokhốiđồngminhphứctạp,gâyranhữngrắcrốilớnnênPittmuốnmộtliênminhchungvớicáccườngquốcđểtạonênkhốianninhtậpthểcóhiệuquả.VẫnlosợPhổcóthểsẽliênminhvớiPháp,Pittđãlậpliênminhphòng thủvớiĐức từ tháng7đến tháng8/1788.CảAnhvàĐứcđều liênminh vớiHàLan, tạo raĐồngminh ba nước.Tuy nhiên, điều này đã trởthànhácmộngtệnhấtđốivớiPittkhiPhổnhâncơhộinàytìmcáchmởrộnglãnh thổnhưNgavàÁođãgiànhđược trongcuộcchiếnvớiThổNhĩKỳ.Hainămsau,PittvàCarmarthen(từ1789làCôngtướcxứLeeds)chậtvậtngăncảnâmmưumởrộnglãnhthổcủaPhổkhinướcnàymongmuốngiànhđượcDanzigvàThorntừBaLan.KhônghỏiýkiếncủaLondon,năm1789,Phổ kích độngBaLan phá vỡ quyền thống trị củaNga và đàm phán vớiphongtràolykhaitronglãnhthổtựtrịcủaÁoởBỉ(mộtnướcđãtuyênbốđộc lậpvào tháng1/1790)vàởHungary.Đầunăm1790,Phổ tuyênbốđãlậpliênminhphòngthủvớiBaLanthànhcôngvàđangđàmphánlậpmộtliênminhkhácvớiThổNhĩKỳđểchuẩnbịchocuộcchiếnvớiÁo.

Bằngkinhnghiệmcủamình,PittnhậnthấynếuthamgialiênminhvớicácnướcchâuÂuthìAnhsẽtrởthànhmộtbộphậncủamộthệthốngchunglớnmạnh, bảo đảmhòa bình và an ninhở châuÂu.Đó làmột cách nhìnchiếnlượcmàtheocáchnóicủaPittlà“kiềmchếsứccámdỗcủathamvọngchiến tranh”.Đâycũngchính làýđồmàmộtsốngười tiềnnhiệmcủaPitttừng tính đến nhưng không mấy thành công như Stanhone (1716-1721),Newcastle (1748-1755). Pitt đã đưa ra ý đồ này lần đầu tiên vào tháng1/1790vàđềnghịthêmmộtsốsắpxếpchocáccườngquốcchâuÂuvàocácnăm1793, 1798 và 1805.Thế nhưng, cuối cùng nó chỉ được thực thi khiCastlereagh,mônđệcủaông,thựchiệnđiềucốtyếucủaýđồnàytronggiaiđoạn1815-1821.

CơhộiđầutiênđếnvớiPitttrongnăm17901791,bởilẽlúcnàytiếngnóicủaAnhmới tạm thờicó trọng lượngđốivớicácvấnđềchâuÂu,doPhápthấtbạitrongcuộccáchmạngnăm1789,NgavàÁolạikhôngcókhảnăngchấmdứtcuộcchiếnởphíađôngđểđốiphósứcphảnkhángmạnhmẽkhôngngờcủaThổNhĩKỳ.PitttìmcáchtậptrungcáccườngquốcnhưBa

Lan,ĐanMạch,ThụyĐiểnvàcóthểcảTâyBanNhabaoquanhĐồngminhbanướcđểthiếtlậplạivịtrícáclãnhthổnhưtrướcnăm1787.Đâylàyếutốcơbảnđảmbảohòabìnhlâudài,tránhtranhgiànhmởrộnglãnhthổ.KhốiđồngminhnàycóthểgiúpThụyĐiểngiữđượccáctỉnhcủaPhầnLan,tránhkhỏimốiđedọatừphíaNgakhiStockholmvộivãđứngvềphíaThổNhĩKỳvàonăm1788, đồng thời táchÁokhỏi liênminhvớiNgabằng cáchkíchđộngÁonhờkhốiđồngminhnàydànxếpviệcchấmdứtcuộcchiếnkhốcliệtvà tốnkémvớiThổNhĩKỳvà trao trảquyềncai trịnướcBỉchoÁo,trongđótựdohiếnphápcủaBỉvẫnđượcđảmbảobởikhốiđồngminhđểđềphòngcáccuộcnổiloạncóthểxảyratrongtươnglai.Cuốicùng,khốiđồngminhnàyđãépNữhoàngCatherineIIđàmphánhòabìnhvớiThổNhĩKỳnhằmngăncảnsựchiếmđoạtlãnhthổtrựctiếpcủaNga,tuynhiênvẫnđểNgacaitrịcùngKhancủabánđảoCrimeamànướcnàyđãchiếmđượcvàonăm1783.Cô lậpđượcNgabằngcách lôikéoÁovàoquỹđạocủaĐồngminhbanước,họhyvọngsauđócũngcóthểkíchđộngđượcCatherinehợptácvớikhốiđồngminhnàyđểtránhtìnhtrangbịcôlậpvàcuốicùngtấtcảcáccườngquốcnàysẽcùng thamgiađểbảođảmchủquyền lãnh thổcủanhau(trongđócócảcácthuộcđịachâuÂucủaThổNhĩKỳ).Điềunàysẽtạoramộthiệpướckhôngthùđịchnhằmdậptắtthamvọngcủahaicườngquốchiếu chiếnnhất làNgavàPhổ.Đồng thời, nó cũnggiúpBaLan trởthànhđối tác thươngmạihấpdẫncó tiềmnăngvềđườngbiểncủaAnh–nước đang gặp trở ngại lớn về lợi ích của Nga, nhằm nối lại Hiệp ướcThươngmạiđãhếthiệulựcvàonăm1788.NếuPhápcuốicùngkhôngchấpnhậnhệthốngnàythìnósẽbịcôlậphoàntoànhoặctrởnênbấtlực.TìnhhuốngtrongcuộcChiếntranhHoaKỳcóthểsẽbịđảolộnhoàntoàn.

Đểthựchiệnmưuđồ, trướcmắtPittcầnphảigâyáplựclàmsuyyếucácnướcPháp,NgavàÁo.ĐâylàmộtsuytínhđầythamvọngkhiếnchúngtanhớlạinhữnggiảipháptựđiềuchỉnhrấttoàndiệnmàPittthườngxuyênápdụng trongđốinộivào thờikỳđầukhiôngmới lênnắmquyền (cải tổNghịviện,cácđềxuấtthươngmạiởIreland,Quỹchìm).Maymắncộngvớinghị lực là nhữngyếu tố cần thiết cho thành công.Tuynhiên, trong cuộckhủnghoảngHàLan,ôngđượchỗtrợbởi“hàngloạttìnhhuốngdiễnrarấtkỳlạtheochiềuhướngcólợichoông”.“Mốiliênkếtgiữacácsựkiệnbấtngờ”theochiềuhướngcólợichoPittmàchỉcầnthiếumaymắnmộtchútcóthểdẫntớithấtbại,nhưviệcôngmấtquyềnkiểmsoáttìnhhuốngvàonăm1790-1791.

DiễnbiếnbấtngờđãpháhỏngsựchuẩnbịvàkhiếnmọiýđịnhcủaPittbịchệchhướng,khicóthôngtinđếnvàotháng1/1790chobiếtTâyBanNhađãbắtgiữmộttàuAnhtạiEobiểnNootkathuộcbờbiểnphíatâybắcchâu

Mỹ.TâyBanNha tuyênbốbá chủkhuvựcTháiBìnhDương.Pitt nhanhchóngcanthiệpđểngăncảnxungđộtbằngviệcxoadịuphảnứnghiếuchiếncủaLeeds,từđócócơhộinhậnđượcnhiềuthôngtinhơnvềđặcđiểmtìnhhìnhở khuvực này.Lầnđó,Wraxall đã rất tiếc nuối khiPitt thờơ trướccuốnsáchcủaByronnóivềvùngbiểnNamMỹ.Tuynhiên,Wraxallbổsungrằngkhinhậnđượcbảnsaocuốnsáchnày,khảnăngvàsựnhanhnhạycủaPittđãgiúpôngcùngmộtlúctiếpthu,sắpxếpvàhấpthụthànhkiếnthứcmình cầnmột cách tuyệt vời.Đầu tháng 4,một chủ hãng buôn, người đãthiếtlậpcăncứNootka,đãđếnAnhvàmangtheothôngtinchobiếtcóbatàuđangbịbắtgiữ,cácthủythủbịngượcđãivàkhẳngđịnhôngđãkýthỏathuậnvớingườiẤnĐộbảnđịarằngvùngđấtnàythuộcchủquyềncủaAnh.ĐiềunàykhiếnPittphảiđẩymạnhsứcép.

Ngày30/4/1790,Nộicácquyếtđịnhyêucầuphảitrảđũangaylậptứcvàtriểnkhaihạmđộihảiquân.Ngày6/5,PittyêucầuViệnBìnhdâncungcấp thông tin và khẳng định: TâyBanNhamuốn ngăn cảnAnhmở rộnghàng hải và đánh bắt cá ở khu vực Thái Bình Dương. Fitzherbert − mộtchuyên gia già dặn kinh nghiệm nhất − được phái tớiMadrid để yêu cầunước này bồi thường cho các tàu bị bắt giữ, đồng thời tìm kiếmmột giảipháplâudàiđòihỏiTâyBanNhaphảitừbỏtuyênbốđộcquyềnhànghảiởkhuvựcTháiBìnhDươngvàtấtcảcáclãnhthổkhôngbịchiếmđóngnhằmtránhlặplạisựviệcnày.KếhoạchtấncôngvùngbiểnCaribbeanthuộcTâyBanNhacũngđượcchuẩnbị.TrướcsựnhấttrícủaĐồngminhbanước,cácđạidiệnđãđượcgửi tớiPhápđể trấn an cácquan chức lãnhđạo củaHộiđồngPháp,sauđóPittđãsoạnthảohoặcchọnlựanhữngyêucầuquantrọngnhấttrongcácbảndựthảocủaLeeds,gửitốihậuthưtớiTâyBanNhavàongày2/10.Ngày28/10,TâyBanNhanhấttrívớithỏathuậntrảlạiquyềnsởhữuNootkachoAnhvàđềnbù thiệthại choba tàubịbắtgiữ.MadridđãtránhđềcậpđếnbiêngiớicốđịnhđượcxáclậpgiữaTâyBanNhavàMỹ,chấpnhậnquyềnlợicủaAnhtạinhữngkhuvựcvượtrangoàigiớihạnthỏathuậncủaTâyBanNha tạibờbiểnphía tâybắcvà thừanhậnquyềnđượcđánhbắtcácủaAnhởTháiBìnhDương.

Ngày4/11,tinthắnglợiđãđếnLondon.Mộtthángsau,PittđượcVuaAnhphongcấptướcGatơ.Tuynhiên,KhủnghoảngNootkađãkhiếncácbộtrưởng rất bối rối trướcnhững sựkiệnxảy raở châuÂu trongchín thángqua.ViệcAnhtừchốigiúpđỡPhổđánhchiếmÁođãkhiếnhaithếlựcthuộcĐứcgiảiquyếtđượcmâu thuẫncủahọvào tháng7/1790.Trướcđiềukiệnthuận lợi chomưuđồcủaPitt, ngày14/8,Leedsđãgửi thưchoBerlinđềnghịPhổhoãnviệcgửitốihậuthưquânsựchoNgatrongkhicuộcđốiđầuvớiTâyBanNhavẫnđangtiếpdiễn,vìlúcnàyAnhkhôngthểđảmbảogửi

mộtđộiquânhùngmạnhhỗtrợchoBaltic.Nhờvậy,Ngathoátkhỏiáplựcbịbaovây.Cùngngày,ThụyĐiểnđơnphươnghòagiảivớiNga.Cuộcchiếngiữa Nga và Phổ đình hoãn giúp Áo lấy lại được bình tĩnh, hòa giải vớiHungarivàtháng11,nướcnàyđưaquânđichiếmlạiBỉ(mộtquốcgiachưađượckhốiđồngminhbảođảmtựdo).KhivịtrícủaViennađượcnângcao,nướcÁotrởnênkhócóthểthuyếtphụcđểcùngcácnướcgâyáplựclêncựuliênminhNga.Ngoàira,doKhủnghoảngNootkanênviệchợptácvớiTâyBanNhakhôngthểthựchiệnđược.Trongkhiđó,trongcuộcchiếnvớiThổNhĩKỳ,quânđộiNgacuốicùngđãđánhbạinướcnàyvàchiếmđượcpháođàiIzmailvàotháng12/1790.

Vìvậy,PittđãtrởlạivớimưuđồcủamìnhsauKhủnghoảngNootka,khihoàncảnhđãcónhiềubiếnđổi.Cáccuộcđàmphánđượctiếnhànhgấpvàongày8/1/1791nhằmtìmkiếmsựủnghộđốivớitốihậuthưcủaĐồngminhbanướcgửichoNgavốnđãgặpphảithấtbại.CácđiềukiệnmàThụyĐiểnđưaraquácaonênkhôngthểthựchiệnđược,ĐanMạchmuốnởthếtrunglập,HàLanlạirấtthờơ.Dùvậy,Pittvẫntiếnhành.PhấnchấntrướcthànhcôngởNootkavàvớibảntínhlạcquan,Pittkhaokhátmuốnnắmcơhộicóđượccáchgiảiquyếttoàndiện.DựavàocácđặcpháiviêncủamìnhởStPetersburg,StockholmvàđặcbiệtđượcJosephEwartởBerlincungcấpthôngtinrằngNgasẽchịunhượngbộ,PitttinrằngđâylàcáchduynhấtđểAnh duy trì ảnh hưởng củamình đối với Phổ và các quốc gia nhỏ hơn ởBaltic.Giữatháng3,FrederickWilliamIIđưaratốihậuthưgấp.ĐượcquânđộiPhổvàhảiquânAnhnhấttrí,cùngsựcómặtcủaEwart−vốnđangởtrong nước nhân chuyến nghỉ phép, Nội các đồng ý gửimột hạm đội tớiBaltic vàmột đội tàu tớiBiểnĐen.Pitt đích thân viết tối hậu thưgửi tớiBerlinđểtìmkiếmsựủnghộcủanướcnày,sauđógửitớiNgayêucầutraotrả pháođàiOchakov choThổNhĩKỳ−vốnđã bịNga chiếm sauChiếntranhNga-ThổNhĩKỳnăm1787.Pitt cho rằngOchakov lànơikiểmsoátcác cửa sông lớn từ Ba Lan (nước mà Anh mong muốn được phát triểnthươngmại)raBiểnĐen.TrảlạiOchakovchoThổNhĩKỳlàmộtbướchiệuquảđánhdấuviệclấylạibiêngiớicũ.PitttinrằngđiềunàyrấtquantrọngđốivớiviệckhôiphụcổnđịnhquốctếbằngcáchngănchặnthamvọngcủacácnướcmuốnmởrộnglãnhthổchotươngxứngvớinhữnggìNgađãthuđược.

Khiviếttốihậuthưvàongày27/3/1791,PittluôntinrằngNgasẽchịuthuamột cường quốcmạnh hơnmình. Tuy nhiên, ông cũng nhanh chóngnhận ra là không thể tập trung lực lượng đủ để có thể khiếnmột đế chếngoancốnhưNgaphảisợhãi,bởilẽNgađãchứngminhlàmìnhmạnhhơnnhữngđốithủtrướcđâycủaAnhlàPhápvàTâyBanNha.YêucầucủaPhổ

đã ngăn cản ý định ban đầu của Pitt, hoãn tối hậu thư cho đến thời gianngừnghọpNghịviện.Ngày29/3,khiyêucầuViệnBìnhdântánthànhviệctriểnkhaihạmđội,Pitt đãkhông thuyếtphụcđược cácnghị sĩ côngnhậntínhcầnthiếtcủabiệnphápnày.

TrongphiênhọpNghịviện,việcPittkhôngchuẩnbịchuđáođãtạocơhội cho phe đối lập tấn công.Rối trí trướcKhủng hoảngNootka và cuộctranh cãi với Thurlow, Pitt đã không có đủ những nhận địnhmới về tìnhhuống.Ngày9/3,ThứtrưởngcủaLeedsphànnànrằngđãtừlâungàiPittchỉluônhếtlờicangợiBộtrưởngNgoạigiao.ÔngđãkhôngcóthôngtinchínhxácvềOchakovmà theonhư tiết lộ, nókhôngquan trọngvà cũngkhôngphảilàhàngràocóýnghĩachiếnlượcnhưôngtừngtintưởng.VấnđềcònlạilàkhảnăngcủalựclượnghảiquânhoạtđộngởBaltichoặcởBiểnĐen.ÔngvẫnđiđàmphánvớicáccườngquốcmàôngcholàủnghộtốihậuthưcủaĐồngminhbanướcvàphảigiữbímậtvềsựủnghộcủahọ.ÔngchưathiếtlậpđượcHiệpướcThươngmạivớiBaLanvàhầunhưkhôngthểcôngkhainóirằngmụcđíchlớnhơncủaônglàhạnchếsựhiếuchiếncủanướcPhổ đồngminh và lôi kéoNga vào hệ thống an ninh tập thể xung quanhĐồngminhbanước.ThurlowđãkhẳngđịnhrằnglýlẽbảovệchínhsáchcủaPittthiếusứcthuyếtphụchơnthườnglệ.SốphiếuủnghộôngởViệnBìnhdânmặcdùvẫncaonhưngđãtụtxuốngtừ103phiếuvàongày29/3xuống80phiếuvàongày12/4(trongkhiđó,đặcpháiviêncủaPhápdựtínhlà150phiếu),bởilẽnhữngngườiủnghộtrungthànhvớiôngngàycàngthờơtrongviệcủnghộmộtcuộcđốiđầumàdườngnhưkhôngmanglạilợiíchgìchoAnh.Saucuộcđàmphánngày12/4,Pittphànnànrằng“cóthểthuyếtphụchọđểbắtđầumộtcuộcchiếntừnhữnghammuốn(Nootka),nhưngkhôngthểlàmchohọthấuhiểuđượctrườnghợpmàlợiíchgiátrịnhấtcủanướcAnhđangbịđedọa”.

NgaycảmộtsốthànhviênNộicáccũngtỏvẻhoàinghi,gaygắtnhấtlàRichmond,thậmchícảGrenville−ngườithâncậnnhấtcủaPitt,vàđángsợhơncảlàPittkhôngnhậnđượcmộtphiếutínnhiệmnàotừNghịviện.Dovậy,ngày31/3,PittquyếtđịnhgửithưhỏatốcyêucầuPhổchấmdứtviệcviết tốihậu thưchoNga.Ngày16/4, thayvìgâysứcépvớiNga,Nộicácnhất trí xemxétđềnghị củaHàLanvềviệc tìmgiảipháp thỏahiệp.Tuynhiên,CatherinebácbỏvàgiảnghòatheođiềukiệncủaNga.ĐólàmộtcúđánhcayđắngvàđộtngộtvớiPitt.ÔngnóivớiEwarttrongnướcmắtrằngđây làđiềusỉnhụcnhấtmàông từng trảiqua.Tuynhiên,ý tưởngđầyhyvọngcủaPitt lạiđượcxâydựng trênnền tảngkhôngvữngchắc, thậmchínếuôngbuộcđượcNgathỏahiệptheođiềukiệnôngđưaracũngnhưthuyếtphụcđượcViennavàStPetersburgthamgiakhốiđồngminhchung,thìliệu

mộthệthốngđượchìnhthànhdựatrênsựyếukémtạmthờicủaNga,ÁovàPhápcógiúpđượcnướcnàotrongsốđóphụchồihaykhông?SauthấtbạicủaPitt,tìnhhuốngchothấy,đểkiềmchếđượctínhhámlợicủaNgavàPhổtrongmộtthờigiandàithậtlàkhó.NếuconđườngmởrộngtớiThổNhĩKỳcủahọkhôngbịkhéplại,nhữngđiểmyếucủaPhápvàBaLansẽlạibịkhaithácvàđâysẽlàhậuquảtaihạichocơhộihợptácvớicáccườngquốcchâuÂu.

NGUYÊNNHÂNBÙNGNỔCUỘCCHIẾNVỚIPHÁPĐiềusỉnhụctừtìnhhìnhOchakovđãbấtngờkhiếnPittdừngcuộcdu

ngoạnhunghăngvàovũđàiquốctế.Leedstừchức,Grenvillelênthay.HaingườianhemhọcủaPittđãquaytrởlạichínhsáchcủanhữngngười theochủnghĩabiệt lậpyêuhòabình trướcnăm1787 làduy trì sự thịnhvượngcủađấtnướcvàanninhquốcgiađểđảmbảoổnđịnhvềhiếnpháptrongthờiđiểm trong nước nổi lên phong trào cấp tiến do các sự kiện ở Pháp kíchđộng.CáchmạngPhápcóthểđãđểlạinhữngmốiquantâmriêngtrongnộibộquốcgia.PittcoinhẹnhữnglờicảnhbáomangtínhtiêntricủaBurkevàphát biểu trướcViệnBình dân rằng “ôngkhôngnghĩViệnBình dân phảithảoluậnxemhiếnphápnàolàtốtnhấtđốivớiPháp,Mỹhayvớibấtkỳmộtnước nào khác”. Tháng 8/1791,Grenville công khai tuyên bố “nướcAnhphảigiữthếtrunglậpthậntrọngnhấtđốivớicácvấnđềcủaPháp”.Tháng9,cácanhhọcủaPittđãtừchốiđềnghịcủaÁovàPhổvềviệccanthiệptrảtựdochoHoànggiaPháp.Khithấynhữngđiềunàychẳngmanglạikếtquảgì,vàotháng1/1792,Pitt tuyênbốrằng“trướctìnhhìnhởchâuÂu,chưabaogiờtronglịchsửđấtnướcchúngtalạicólýdođểmongđợi15nămhòabìnhhơnlàlúcnày”.KhiPháptuyênchiếnvớiÁovàotháng4,Pittcũngkhônghềlolắng.Ôngchorằngcuộcchiếnsẽnhanhchóngkhiếnhọkiệtsức.HoặcsaukhiPhổthamgiahỗtrợÁovàotháng7,Phápsẽbịđánhbạivàdođócòn rất lâumới có thểphụchồi để trở thànhđối thủnguyhiểmcủaAnh.Thậmchí, saukhiPháp lậtđổchếđộvuaAnh, tuyênbốnềncộnghòavàtiếptụcđẩylùisựkhángcựcủaPhổvàocuốimùahè,Grenvillevẫncóthểkhẳngđịnh:nướcAnhtuyệtđốikhôngthamgia.Chỉđếntháng11,PhápbấtngờđuổingườiÁorakhỏiBỉ,banhànhSắclệnhScheldtbấtchấpquyềnlợinhưtronghiệpướccủaHàLanvàhứasẽcứugiúptấtcảnhữngngườibịđànápcókhátvọngtựdo,thìchínhphủAnhmớithứctỉnhvàlêntiếngbảovệHàLan.Bỗngnhiênphảiđươngđầuvớitìnhhuốnggiốngnhưcuộckhủnghoảngnăm1787,Pittkhẳngđịnh“khônggìngoàicáchhànhđộngcủachúngtamớicóthểgiúpchúngtatránhđượctaihọa”.

“Thậtxấuhổkhiphảibộc lộquánhiềusựgiánđoạnnhưvậy”−Pittphànnànkhinghĩtớiviệcphảihủybỏchínhsáchhòabìnhcủamình.ÔngsẵnsànghốilộtướngPhápDumouriez,ngườivừachiếnthắng,đểthựchiệnviệcđàmphánhòabìnhvà trực tiếpnóichuyệnvớiquanchứcngoạigiaocấpcaoPháp,ngàiMaret−lúcnàyđangcómặttạiLondon,đểkhẳngđịnhrằngPhápđãnhậnthấyAnhrấtlolắngvàquyếttâmgiúpđỡHàLanphảnđốiSắclệnhScheldtvàyêucầuphảiđảmbảoanninhtrướcSắclệnhvềHộiNghề nghiệp và Tương trợ. Tuy nhiên, chính phủ Pháp lại nhận được lờichúcmừngtừcáctổchứccấptiếncủaAnhvàtinrằngAnhsắpsửatiếntớimộtcuộccáchmạng,vìvậyđãtừchốinhượngbộ.Phápthànhlậpchínhphủcáchmạng trên các lãnh thổ đã chiếm được, đồng thời yêu cầuAnh phảichínhthứccôngnhậnnềncộnghòamớicủaPhápvàđedọakêugọitrựctiếpnhândânAnhphảnđốiNộicácnếuhọtiếnhànhcuộcchiến.

PittnhanhchóngkíchđộngphongtràothànhlậpHiệphộiNhữngngườitrungthànhvàkêugọi lựclượngdânquântậptrungđầyđủ,giúpôngtiếnhànhthànhcôngcuộcbỏphiếuNghịviệnvềviệctăngcườnglụcquânvàhảiquân,từđócóthểtiếptụcgâysứcépvớiPháp.Ngày27/12,nhậnđượccâutrảlờivòngvovàđedọacủaPháp,cácanhhọcủaPittđãchấpnhậnđềnghịcủaNgatậphợpcáccườngquốctrunglậpđứngđằngsauNgavàAnhlàmtrunggianhòagiảicóvũtrangnhằmchấmdứtcuộcchiếnlụcđịa.NếuPhápbãibỏnhữngsắclệnhmangtínhđedọa,rútquânvềsâubêntrongbiêngiớicủa Pháp và hứa không can thiệp vào tình hình của nước khác, Pitt vàGrenvillesẽtìmkiếmcamkếtquốctếbảođảmcôngnhậnnềncộnghòacủaPhápvàkhôngcan thiệpvàosựkiệnnộibộcủaquốcgianày.Tuynhiên,cảnhgiáctrướckỳvọngđangrấtđượckhíchlệcủaPháp,haiôngđãrútlạiđiềukiệnkhôngcan thiệpvào tìnhhìnhnộibộcủaPhápchođếnkhinhìnthấydấuhiệuPhápđãlàmtheoyêucầucủamình.Sauđó,WilberforceđổlỗichoNộicácvìđãkhôngngănngừađượccuộcchiến.Tuynhiên,chínhphủPhápnhậnthấyviệcPháprútquânvềđểđổilạinhữngđiềukiệntrênlàkhôngtươngxứng.DânchúngPhápluônmuốnduytrìbiêngiớibảovệcótừlâuđờiởRhine,cònchínhphủcáchmạng lạikhông thểđểmấtmặtbằngviệcnhượngbộ,đặcbiệtkhihọ tin rằngnhữngngườicó thiệnchíởnướcngoàisẽủnghộcuộccáchmạngchốnglạichínhphủcủamình.

Khôngcómấydấuhiệu thểhiện sựnhượngbộcủaPháp,giữa tháng1/1793, Pitt đi tới kết luận chiến tranh là không thể tránh khỏi và vì lựclượnghảiquânAnhđãđượcchuẩnbị triểnkhai trước lực lượnghảiquânPhápnêncuộcchiếndiễnracàngsớmcàngtốt.CácthuộcđịacủaPháprấtdễtấncông.Mặtkhác,Anhcóquỹchiếntranh2triệubảngcộngvớikhoảnbổsunglợitứchàngnămlà600.000bảng.Ngoàira,cácnướctrunglậpsẵn

sàng thamgiacuộcchiến.Dovậy,Pháp sẽở thếbị cô lập.Tình thếhoàntoànbịđảolộn(sovớicuộcChiếntranhHoaKỳtrướcđây).VấnđềchínhmàPitt lo lắng làphảiđảmbảosựủnghộcủadânchúng, tránh tình trạngnhưOchakov.Từcuốitháng12,GrenvilleđãsoạnthảocácbáocáomàsốlượngphátchodânchúngtrongnướcbằngsốlượnggửichochínhphủPháp.Trongkhiđó,chínhphủPhápcũnglàmtươngtự.Cácbáocáođượcxuấtbảnvàongày17/1.CácbàiphátbiểuchốnglạiAnhtrongHộinghịPháp2đượccôngkhaivàcuốicùng,ngườiPhápbịđẩyvàothếbuộcphảituyênbốchiếntranhkhiChauvelin–đạidiệncủanướcCộnghòaPháp–donhữngthôngtinliênquanđếnvụhànhhìnhVuaLouisXVI,đãbịtrụcxuấtvìlýdovaitròcủaôngởAnhvẫn làvới tưcáchđại sứcủavịvuaquácốchứkhôngphảiđại diện củamộtnềnCộnghòa chưađược côngnhậnvàdođóhànhđộngkhôngkịpthời.HộinghịQuốcgiaPhápsẵnsàngtuyênchiếnvàongày1/2/1793vàngaylậptứcxâmlượcHàLan.

Cuộcchiếntiếpdiễntrong23nămvớihailầngiánđoạn,bắtđầuchỉtừmộtcuộckhủnghoảngbanđầukéodàihaithángrưỡi.Sauđó,Pittbịnhữngngườiủnghộ tư tưởngCáchmạngPháp lên ánmạnhmẽvì đãkhông thểngăncảncuộcchiến.Tuynhiên,dùcónhữngkhókhănthậtsựvềliênlạc,vẫnkhônghềcódấuhiệuvềviệccácbênkhôngnhậnđượcquanđiểmrõràngcủanhau.Quanđiểmcủahọđốilậpnhau.Hànhđộngnhượngbộkhôngđượcchấpnhậnvìnó thểhiệnsựyếukémcó thểsẽkíchđộng thamvọngcủaquốcgiakhácvàkhuyếnkhíchcácphầntửđốilậpbêntrongmỗichếđộ(mốisỉnhụccủaPhápnăm1787từnggâyranhữngtìnhtrạngnhưvậy).Lúcnày,nướcAnhđãnhậnthấyrõmốinguy

hiểmmàCáchmạng Pháp gây ra cho quốc tế. Cuộc cáchmạng nàyđangđượcnuôidưỡngbởi thànhcôngvàcónguycơbùngnổởchâuÂu.Tuynhiên,nếutiếptụcbịkiềmchếthìnósẽnổratrongnước.Quanđiểmcủa Pháp về tham vọng bành trướng đế quốc củaAnh và khả năng dễ bịcôngkíchtừtrongnướcAnhcũnggiốngnhưvậy.Mâuthuẫnvềýthứchệ,nỗi lo lắng và thamvọng củamỗi quốc gia đã dẫn tới cuộc đối đầu.Đâychínhlàcuộcchiếnđãtránhđượcvàonăm1787vàhoãnlạichođếnbâygiờ.PittvàGrenvilleluônnhậnthấyrằngmộtlúcnàođómìnhsẽphảichiếnđấuđểduytrìchiếnthắngnăm1787.Pittđãhìnhthànhđượcmộthệthốngliênminhđểbảovệnó,nhưngsauđólạiđánhmất.MộthìnhthứckhácmàPittđãsửdụngđểgiữđượcthànhcôngnàylàviệcgiànhđượcBỉtừtayPhápvàtraoquyềncaitrịnướcnàychoÁo.ĐiềunàyđãđượcPittmiêutảvàonăm1789làmột“thànhquảkhôngthểngờtớisonglạicónguycơhoặctấtyếusẽdiễnramộtcuộcchiếnliênquanđếnđấtnướcnày”.Năm1791,Grenvilleđãnhìnthấynguycơkhárõđedọađếnchínhsáchhòabìnhbiệtlậpmớicủahọ

khiPhápcanthiệphỗtrợchocuộcnổidậyởBỉsaukhiđãlàmnhưvậyởHàLanvàôngkhẳngđịnh“chúngtaphảicanthiệp”.ChínhsáchcủaNộicácđãđượcđưa ramột thời giandài trướckhimối đedọa trở thành sự thật vàotháng11/1792.

LờituyênchiếncủaPhápmởđườngchoPittđặtrayêucầuđòihạnchếnhiềuhơnquyềnlựcvàhệtưtưởngcủaPháp.Quyđịnh“bồithườngchoquákhứvàanninhchotươnglai”đượcNghịviệnủnghộrộngrãivàbaogồmnhữngchitiếtrấtcụthể.Dundaslàmrõ,mụcđíchquantrọngnhấtcủacuộcchiếnlàsựantoàncủaCáctỉnhThốngnhất.Hệquảtấtyếulàphảiduytrìquyền cai trị Bỉ choÁo để làm hàng rào an ninh duy nhất chống lại ảnhhưởngcủaPhápđốivớiHàLan.Thứhai,việcnắmcácthuộcđịacủaPhápởĐôngvàTâyẤnlà“vôcùngquantrọngcảtrongviệchạthấpquyềnlựccủaPháplẫnviệctăngcườnganninhcũngnhưthịnhvượngchođấtnướcchúngta”.Cuốicùng,sựchấmdứttìnhtrạngvôchủvàkhôiphụctrậttựhợplýởPháp“cũnglàđiểmquantrọng”nhưngkhôngthểđượcđặtlêntrênhaiyếutốtrước.CácbộtrưởngđãcótầmnhìnxahơnvềmốinguyhiểmtrướcmắtdocuộcCáchmạngPhápgâyravàtìmcáchchấmdứtmộtloạtcuộcchiếnkéodàihàngthếkỷgiữaAnhvàPháp.NếucóthểghìmchânPhápởchâuÂuantoàn,tấncôngvàokhovũkhíhảiquânđểpháhủyhạmđộicủaPháp,gây ra những thiệt hại về hàng hải và thươngmại thuộc địa, khiến Phápkhông thểphụchồi thìnướcnàysẽmấtkhảnănggâyảnhhưởng tớiAnh,chodùcódướiquyềnđiềuhànhcủabấtcứkiểuchínhphủnào.Dundasdựđoán“đấtnướcnàycóthểtrầmlắngtrongmộtthờigiandài”.

Đểđảmbảoổnđịnhlâudài,PitttìmkiếmmộtchínhphủbềnvữngvàổnđịnhởPhápcóthểchấpnhậnđiềukiệnvềhiệpướchòabìnhnhưmongmuốn.NhữngnguyêntắcdướichếđộcủaGia-cô-banh,ngườinắmquyềnởPhápvàonăm1793,dườngnhưchỉpháhoạisựổnđịnhtrongnướcvàquốctế.ChừngnàocòntinvàokhảnăngcóthểtiếptụccuộcchiếncủaAnh(đặcbiệtvào tháng5/1793,giaiđoạn1793-1795vànăm1799),PittkhôngbaogiờcóýđịnhthỏahiệpvớichínhphủcáchmạngGia-cô-banh.Saunhữngdodựbanđầu, trongkhicácbộ trưởngđangđánhgiá tình trạngbấtmãncủadânchúngPháp,nhữngcuộcnổidậytrongHoànggiaToulonvàởVendéeđãđưahọtớiýđịnhthiếtlậplạichếđộquânchủvàđưarahàngloạttuyênbốvớidânchúngPhápvàomùathunăm1793, trongđócoichếđộnàylàmộtkiểuchínhphủduynhấtmàhọủnghộ.

Khác vớiBurke và cácmôn đệ củamình, Pitt khôngmuốn phục hồihoàn toànchếđộquânchủcủaPháp theochính thểchuyênchếnhư trướccáchmạng.Pitt coi thamvọngkhôngbịkiềmchế củaBourbon lànguyên

nhâncủacáccuộcchiếnlầntrướcvàmuốn“chínhphủquânchủvớinhữnggiớihạnhợplý”nhưnăm1788,tuynhiênphảilậprahiếnphápmớiđểtránhnhữngnhượcđiểmcủalầntrước.ThậmchíđịnhkiếnvềtưtưởngđãđượchạnchếbởibảntínhthựcdụngcủaPitt.Ôngkhôngtừbỏviệcđàmphánvớibất kỳ kiểu chính phủ nào nếu nó là chính phủ chính thức và bền vững.Trongkhicấpsúng,tiềnvàhỗtrợquânsựphầnnàochonhữngngườibảohoàngPhápvàcấptàichínhchođoànngườibảohoàngdicư,đồngthờitrợcấpchocáchoàng thân táchkhỏiCộnghòa,PittvàGrenvillekhôngcôngnhậnComtedeProvence lànhiếpchínhhay làLouisXVIII.SaukhiđượcPittkểtómtắtlạicácsựkiệnvàotháng1/1795,Canningđãghilại:

Hình thức chính phủ không quan trọng. Năng lực và quyết tâm củachínhphủmớilàyếutốcókhảnăngduytrìanninhchocácquốcgiakhác.Chúngtôicoiđâylàđiềukhôngthểthiếuđược.Chodùlàquânchủ, cộng hòa hayỦy ban Cáchmạng, kiểu này hay kiểu khác, quyđịnhnàyhayquyđịnhkhác,chúngtôikhôngquantâm.Cáichúngtôicầnbiếtđólàhọcóthểlàmđượchaykhôngđểduytrìhòabình.Xéttrênbấtcứkhíacạnhnào,hòabìnhbaogiờcũngluônđượcmongđợi.

PITTVỚITƯCÁCHLÀBỘTRƯỞNGCHIẾNTRANHSauchínnămlãnhđạothànhcôngchínhphủtronghòabình,cuốicùng

Pittcũngthamgiavàochiếntranh.ÔngtrởthànhvịthủtướngđiềuhànhđấtnướctrongchiếntranhlâunhấtlịchsửnướcAnh.Suốtthờikỳnày,ngườitađượcchứngkiếnkỹnăngchínhtrị,uylựccánhân,đồngthờithấycảsựbấtlựccủaPitt trongviệcdùngchiến tranhchốnglạiCáchmạngPháp(1793-1802)vàsauđólàthấtbạitrongviệcngăncảnNapoleontiếntớithànhcôngnăm1803.

Khinổracuộcchiến,Pittđangởtrênđỉnhcaoquyềnlực.Ôngđãnémmìnhvàocuộcchiếnvớisựđắcchíkháchoàntoànvớisựtrầmlắngbanđầukhibắttayvàonhữngvấnđềngoạigiao.Năm1794,ôngcònthúnhận:“Tôithậtsựghétbấtkỳýkiếnnàocủacánhântôivềchủđềquânsự”.Cùngnămđó,ôngcũngnhất trívớiquanđiểmcủaDundaschorằng“tấtcảcáccuộcchiếnhiệnđạithựcchấtlàcuộcchạyđuacủanhữngtúitiền…BộtrưởngTàichính phải là Bộ trưởng Chiến tranh”. Tất nhiên, Dundas có vị trí là BộtrưởngNộivụvàđảmtráchnhiệmvụđiềuhànhchiếnlượcchiếntranh,Pittcòncócơhộithamgiapháttriểnchínhsáchđầyđủvàôngsẽdựavàongười

đángtincậyđểđảmbảoviệcthihànhchínhsáchđó.Vìvậy,trongkhiđàmphánvềviệc liênkếtvớinhữngngười theoĐảngWhigcủaPortlandnăm1794,ôngvẫncươngquyếtgiữquyềngiámsátquânsựtrongcuộcchiếnkhimàDundasđangđảmtráchvàtạoravịtrímớilàBộtrưởngChiếntranhvìmụcđíchnày.ĐiềuhànhchiếntranhkhôngthểtraochoPortlandvìquanhệcủaPittvớiôngtakhôngthểđượcnhưvớiDundasvàPittkhônghài lòngkhiđểbộnàydướiquyềnđiềuhànhcủaôngta.

Pittquyếtđịnhrằngôngphải thamgia.Ôngkiểmsoátchặtchẽchiếntranh, chính sáchngoạigiaovà cáckếhoạch thôngquamốiquanhệ thânthiết vớiDundas vàGrenville, thậm chí chính ông còn làm đại diện điềuhànhcácbộcủanhữngngườinàykhihọvắngmặt.Tháng10/1793,khivịNgoạitrưởngđinghỉtạiWalmer,PittđãphỏngvấnđặcpháiviênPhổvànóivớingườianhhọ:“Anhcứgiaocôngviệcchotôimàkhôngcầnphảiđắnđo.Lúcnàytôivẫnchưacógìđểlàmcả”.Mộtnămsau,BộtrưởngChiếntranhlạinghỉtạiWalmer,PittđãthaymặtDundasgửithưtớiBátướcYork.

PittlàBộtrưởngTàichínhđầutiênđảmtráchcácnhiệmvụkèmtheocủachiếntranh.ĐâycóthểlàmộtbướccóýnghĩathúcđẩysựpháttriểncủavịtríThủtướng.HệthốngđiềuhànhchiếntranhcủaAnhlàsựnỗlựctổnghợpcủacácbộriênglẻ,trongđónhiềubộcóđạidiệnđộclậptrongNộicác.PittcoiquanhệcủaôngvớiDundaslàrấtquantrọngđểđảmbảohệthốngđượcvậnhànhhiệuquả.ÔngtâmsựvớiGrenville:“Anhbiếtsựkhókhănđốivớicácbộkhácrồiđấy,mặcdùcónhữngthuậnlợidoDundasmanglại.Mọihoạtđộngcủaôngấyđềulàcủatôi”.SựhunghăngcủaRichmondđãđượckiềmchếkhiôngnàybịđedọasathảinếugâycảntrởđếnviệcchuẩnbị cho cuộc viễn chinh TâyẤn vào tháng 9/1793. Spencer thuộc BộHảiquân bị lôi kéo vào việc bầu chọnTư lệnhHải quân phụ trách cuộc viễnchinhTâyẤnvàonăm1795,ngườicóthểlàmviệccùngvớiTưlệnhLụcquândoDundaslựachọnvàtháng4/1798bịdụdỗđưahạmđộitrởlạiĐịaTrungHải để hỗ trợ chính sách ngoại giao củaAnh.Bị thất bại vàomùađôngtháng5/1794,Pittthậmchíđãphải“hysinh”chínhanhtraicủamìnhtrongcuộcthanhtrừBộtrưởngHảiquân,BộtrưởngQuânnhuđểkhôiphụclòngtinvàsựđiềuhànhchiếntranh.

SựchỉđạophốihợpnàydiễnratrựctiếpởcấpbộchứkhôngthôngquaNộicác,bởi lẽNộicáctừngthểhiệnlàcôngcụnghèonàntrongviệcgiảiquyếtcuộckhủnghoảngvàothậpkỷđầukhiPittlênnắmquyền.Nhómcaitrịnàycoiđâylàtrởngạiđốivớinhữngquyếtđịnhvàđiềuđộngcầnthiếttrongchiếntranh.NhucầuđiềuhànhtrongcuộcchiếnvàtrongvấnđềchínhtrịđãkhiếnPittphảităngsốthànhviênNộicáctừ8lên13.“Nộicácchúng

talàmộttậpthểkhálớn.Giốngnhưmộtsốnộidungkhác,vấnđềnàykhôngphảilúcnàocũngnhậnđượcsựnhấttrícủamọithànhviên”–Dundasđãnóinhưvậyvàonăm1798khiPittchoôngbiếttinlàWestmorlandyêucầuthảoluậnvềkếhoạchbảovệđấtnướccủaông.Năm1797,đượcVuaAnhnhấttrí,DundasđãtổchứcthảoluậnvềcuộcviễnchinhdựđịnhtớiNamMỹvớisự tham gia của Pitt, Spencer,Bộ trưởngHải quânNepean vàCông tướcYorktạiVănphòngChiếntranh.Mộtnămsau,NộicácđãđượctiếtlộnộidungcuộcmặccảbímậtnhằmđạtđượcthỏahiệpcủamộtsốcánhânliênquantớichínhphủPháp.Tuynhiên,chitiếtcụthểchỉcóBộtrưởngNộivụvàChatham,còntêncủanhữngngườinàychỉcóPittvàDundasbiết.Năm1799,PittđềnghịGrenvillekhôngđưatrườnghợpnàyratrướcNộicácmàchỉđưarathôngbáođểmọingườicùngđọctrongphòngNộicácvàchỉtổchứchộihọpnếucóngườiphảnđối.Nộicácđượctriệutậpđểđưaraphánxétkhicóbangườikhôngnhất trí.Tuynhiên,cơquannàyvẫnkhôngthểhòanhậpđượcvàohệ thốngđiềuhànhchiến tranh củaPitt.Pitt cảm thấyôngcóthểkiểmsoáttốthơnmàkhôngcầncósựthamgiacủatoànNộicác.

TấtcảnhữngđiểmmạnhvàđiếmyếutrongthóiquenlàmviệccủaPittđềuđượcthểhiệnrõtrongcáchôngđiềuhànhchiếntranh.Tínhnăngđộng,bạodạnvà luôncó tư tưởngcải cáchkhiếnông liên tục tìmmọicách tấncôngkẻthù.Ôngkhôngthểchịuđượctiếnglà“chỉphòngthủhènhạ”.ÔngluôntạorabầukhôngkhíhăngháikhitrựctiếphoặckéotheocácđồngsựthamgiacuộcchiếnvàdồnhếttâmsứcchohệthốngquânsựcồngkềnhvàtrìtrệcủaAnh.Ôngrấtthíchsựnáođộngcủacáchoạtđộngquânsự,muốntraođổithưtừtrựctiếpvớingàiJamesMurray,TổngthammưuởFlandersvềcuộcchinhchiếnchốnglạiDunkirkvàonăm1793,thíchđicùngDundasđếnSouthamptonquansátcuộcviễnchinhTâyẤncủaAbercromby trướckhi bắt đầu cuộc viễn chinh vào tháng 9/1795. Tháng 8/1799, ông cùngDundasđếnKentđểgiámsátbinhlínhvànóichuyệnvớiAbercromby,chỉhuylựclượngbộbinhviễnchinhđầutiêntớiHàLan,nhờđóôngđãgạtbỏđượcnghingờvềnhữngnhậnđịnhcủaGrenvilleđốivới cuộckhởinghĩacủaHàLan.ÔngđãviếtchovịNgoạitrưởng:“Mọikhókhănquânsựhoàntoànkhôngcó.Chúng taphải ngay lập tức tiếnhànhcácbướcđểbắtđầutriểnkhaiquân”.

ViệcPittmuốngâyáplựcvớiPháplàvấnđềtínhtoánvàđiđếnquyếtđịnh.Chiếntranhhiệnđạilà“cuộccạnhtranhcủanhữngtúitiền”.ĐiềunàyđãđượckhẳngđịnhbởikinhnghiệmcủachínhPitttrongnhữngnăm1780.Dovậy,đánhnhanhvàchắcsẽkhiếnPhápbịkiệtquệvàkhôngthểkhángcự. Tháng 4/1793, ông đã phác thảo kế hoạch triển khai đa dạng các lựclượng nhỏ lẻ củaAnh choBá tướcRichmond: ởFlanders đối phó với bờ

biểnphíatâycủaPháp,ởĐịaTrungHảichiếnđấuvớilựclượngcủaPhápởTâyẤn. Cuối cùng, Pitt bịVuaAnh vàmột số bộ trưởng chỉ trích vì đãkhôngbiếtcáchtậptrunglựclượng,mặcdùhọcũngkhôngnhấttrínêntậptrung tạiđâu.Cácsửgiacòngaygắthơn thế.Trên thực tế, lực lượngsẵnsàng chiến đấu củaAnh quá nhỏ để có thể tự tác chiến ở bất cứ nơi nàongoạitrừcácthuộcđịađãnắmđượchoặctiếnhànhđộtkíchởvùngduyênhải,đồngthờinócũngquámỏngđểtựquyếtđịnh,thậmchícảkhiđượcbổsungthêmlựclượngchủchốtcủaĐức.PittmuốnchialựclượngnàythànhcácđạoquânđểcóthểkíchđộngcácđồngminhcótiềmnănglớnhơncùngchiếnđấutrêncácmặttrậnnhưPhổtạiFlanders,NgavàquânbảohoàngtạimiềnNamnướcPháp.ÔngđãnóivớiMurrayởFlanders rằngông rất ấntượngtrướcýkiếncủaMurraychorằngcầntậptrunglựclượngđángkểđểhànhđộngtạimộtvịtrívìđồngminhhiệncókhôngthểđồngthờidànquânởkhắpnơivà“nếuchúngtacóthểuyhiếpkẻthùởnhiềutrậntuyếntrongkhikẻthùvẫntiếptụcxaonhãngcácvấnđềtrongnướcthìkẻthùkhócóthểchốngcựlâu”.

Tuynhiên,mối nguyhiểm của chiến lược này chính là việc nắmbắtthờicơvàsựphân tán lực lượngđếnnỗichẳngcónơinàođủmạnh.ĐâychínhlàcáibẫymàPittmắcphảivàocuốinăm1793khiôngdồnmọitâmhuyếtcốgắngtheođuổi tấtcảcácmụctiêungaycảkhisốbinhlínhđượchuấnluyệnhiệncókhôngđápứngđượcnhữngmongđợibanđầucủaông.Richmond,ngườiđãtrảiquahaicuộcchiếntranh,cảnhbáorằngPittđãđiquáxatrongcáckếhoạchcủamình.Mộtquânđộimớiđượchuyđộngcầnphảicósựchuẩnbịvàhuấnluyệnlâuhơn,vàđốivớiquânđộiAnh,nếubịtổnthấtthìkhócóthểthaythế.Mặcdùvậy,thậtkhócóthểlaychuyểnđượcPitttừbỏmụcđích.Ôngnhậnđịnh:“Dĩnhiên,mọingườikhôngnhấttrívớitôirằngbinhlínhcóthểkhôngđượcchuẩnbịthíchhợpđểphụcvụngaykhihọđượcđưavàocácquânđoàncũ,nhưnghoặccoiđâylàmộtvấnđềmànócần phải thế và không đáng thảo luận hoặc đi thẳng vào vấn đề đó”.Grenvillenhậnxét:“NhữnggìmàPittmongmuốncháybỏngthìôngđềutintưởng”,cònWilberforcechorằngPittkémminhmẫnhơnlúcbìnhthường,khiôngluôntỏraxuấtchúngtrongviệcdựđoáncácsựkiệntươnglaivàđôikhicảtrongnhữngphánxétvềcácđốitượng.TheoWilberforce,sựkémcỏicủaPitttrongnhữngvấnđềnhưvậy“cóthểxuấtpháttừbảntínhlạcquancủaông.Khiđánhgiánhữngđiềubấtngờxảyratrongtươnglai,ôngcóthểquálạcquanvềkhảnăngcóthểxảyracủanhữngđiềuđó,songkếtquảlạimâuthuẫnvớikếtluậncuốicùngcủaông”.

Sựnhiệt tìnhcủaPittcó thểrấtquan trọng,nhưngnócũngcó thểrấtnguyhiểmtrongthờiđiểmmàmọinỗlựcđượcdồnhếtchocuộcchiếncủa

Anh.Khônggiốngnhưchamình trướcđóhoặcChurchill saunày,ông lạithiếukinhnghiệmquânsự.Grenvillephànnànvềsựcómặtcủaôngtạicácbuổihộinghịquânchínhnăm1801rằng“Pittcórất ítkiếnthứcvềnhữngvấnđềthảoluậntronghộinghịvàhiếmkhiđưaraquanđiểmcủamìnhđốivớinhữngvấnđềđó.Bảntínhlạcquankhiếnôngnghĩrằngmộtvấnđềcóthểđượcthựchiệntheocáchmànóphảithựchiện,nhưngngượclạicóvôsốđiềutráingượccóthểxảyra”.

Cóthểnhắctớihaivấnđềđặcbiệt.Mộtlà,sựcanthiệpcánhânthườngxuyêncủaôngđãmâuthuẫnvớinhucầuvềnhữngthủtụccóphươngpháptrongcáccôngviệctổnghợp.Vớimongmuốncódụngýtốtlàlàmchocôngviệc trởnêndễdàng,ông cómốiquanhệ thư từ trực tiếpvớingài JamesMurray,TổngthammưuquânđộiAnhởFlandersnăm1793.ĐiềunàykhiếnMurray phải viết những bức thư gửi ngay đếnGeorgeRose từ kho lươngthựcởFlanders, “nhữngbức thư này có thể chứanhữngđiều cần phải đểtâm”.Nhưngnóđãlàmđảolộncáchliênlạcđãđượcthiếtlập,dẫnđếnviệchiểulầm.TrongmộtbứcthưriênggửiMurrayvàotháng7/1793,Pittđãhứasẽ xem xét mức độ cần thiết của việc hợp tác hải quân nhằm bao vâyDunkirk,nhưnggiữanhữngyêucầukhácvàocùng thờiđiểmnày,Pitt đãkhôngthựchiệnđượclờihứa.Trongkhiđó,Dundas,người luônchorằngviệchợptáchảiquânlàcầnthiếtthìchờđợimộtquyếtđịnhchínhthứctừphíaMurray.MurraycóthểvẫnchorằngPittsẵnsàngquantâmđếnvấnđềnày.KếtquảlàDundasbịrơivàothếphảigiànhgiậtđểnhậnđượcsựhỗtrợquámuộncủahảiquântrongchiếndịchnày.Tấtnhiên,Pittđãrútrađượcmộtbàihọctừviệcnày.Saukhichiếndịchnăm1793thấtbại,Pittđãgặpgỡcácvịtưlệnhtrướckhihọlêntàu,nhưngngừngkhôngliênlạcvớihọkhihọđangtrênchiếntrường.

Vấnđềthứhailàôngkhôngsẵnsàngtiếpnhậnlờikhuyêncủangườikhác.XétthấyviệcphụchồichứcTổngtưlệnhchonghịsĩAmhert−ngườiđãcótuổivàdàydạnkinhnghiệm−khôngđạtđượchiệuquả,Pittđãchoôngtanghỉhưuvàođầunăm1795.RichmondđượcthamgiacốvấnchoPittvàođầunăm1793và1794,songđãbịPittgạtralềkhiôngkhôngnhấttrívớichiếndịchFlandersvàhoàntoànkhôngđượcthamgiavàomọicuộchọpquantrọngbànvềvấnđềquânsự.Richmondkhôngbaogiờđượcthamkhảoýkiếndùởmứcđộnhỏnhất,thậmchícảnhữngvấnđềliênquanđếnbộcủaôngtrongkhichuẩnbịchotrậnviễnchinhTâyẤnvàonăm1793.Từmùaxuânnăm1794,ôngđãrútkhỏiNộicác.BátướcCornwallistừẤnĐộtrởvềđãthaythếvịtrícủaRichmondlàmcốvấnquânsựquantrọngchoPitt.Tháng2/1795,PittgiaovănphòngcủaRichmondvàmộtchântrongNộicáccho ông ta. Các ý kiến của Cornwallis được Pitt đánh giá cao vào tháng

5/1794.SongsựbiquanủrũcủaBátướcCornwalliskhôngphùhợpvớitínhhoạtbátcủaPitt.Năm1798,ôngnàyluôntathánrằngmìnhkhôngbaogiờđượcthamkhảoýkiếndùởmứcđộnhỏnhấttrongvấnđềanninhquốcgiavàcảmthấynảnchí,miễncưỡngkhiđưarabấtcứýkiếngì, trừphiđượcyêucầu.

Đôilúc,Pittthamkhảoýkiếncủanhữngngườibạnthuộclựclượngvũtrang,vídụnhưnghịsĩMulgrave.Tuynhiên,thườngthìPittvàDundastựchọnphươngánhoặclọctừnhữngkếhoạchđãđượcgợiývàgiảiquyếttrựctiếpvớicácchỉhuymàhọbổnhiệm.Nhữngngườinàyđượcmờiđếnđểđềrakếhoạchvàtrìnhbàyyêucầu.Quanhệgiữahọkhôngphảilúcnàocũngtốtđẹp.ContraicủaAbercrombychobiếtkhichaôngthẳngthắntrìnhbàyvềnhữngkhókhănthậtsựcủacuộcviễnchinhtớiHàLannăm1799,ngàiPitt–vốnkhôngquenvớitìnhhìnhthựctếtronghoạtđộngquânsựvàchỉmuốnnóivềcơhộithànhcông–đãkhôngthểkiêntrìvàđưaranhậnxétámchỉrằng“cónhữngngườichỉthíchphảnđốiđềnghịmàngườikhácđưara”.Thậmchí,Dundascònsợrằngvìquánônnóng,Pittsẽbỏquatìnhhìnhquânsựthựctế.LosợgiốngnhưlầnPittnémquânvàocuộcbaovâytrênbộtạibánđảoQuiberoncủaPháp,gâyảnhhưởngđếncuộcviễnchinhtớiTâyẤntrongkhiôngvắngmặtnăm1795,DundaskêugọiPitthãylắngngheýkiếncủacácchuyêngiaquânsựkhiPittlạicókếhoạchtấncôngvàomiềnTâynướcPháp trongkhiôngvắngmặtvào tháng12/1799: “Tôihoàn toàn tintưởng vào những điều tôi đã đảm bảo với anh.Anh không được phép đểtrạngtháinônnóngvàlạcquancủamìnhđiquáxanhữngvấnđềđượckiểmtracũngnhưkếtluậnchínhxácmàtôiđãgửichoanh”,rằng“Theotôi,đâylàphươngánphụthuộcvàotínhkhícủaanh”vànóđãđượcđềphòngtrongkhikiểmtravàthựchiệnkếhoạchquânsự.PittđãlàmtheoCharlesGreyvàĐạitáTwiss.

Mặcdùmắcphảinhữngsailầmtrên,Pittvẫnluôntìmthấynguồnanủisâu sắc trong những năm1790 nhờ tinh thần vô cùng lạc quan.Điều nàygiúpôngvượtquanhữngtrởngạitệnhấtvàtiếptụccuộcđua.GilbertElliottnhận thấy Dundas “rất mất tinh thần”, còn vị Chủ tịch Viện Quý tộcLoughborough“kháthấtvọng”khicuộcchinhchiếnchốnglạiDunkirkđãbịđánh lui thảm hại vào tháng 9/1793. Còn “Pitt dường như vẫn xử lý tìnhhuốngtốthơnnhữngngườikhác,coiđâychỉlàmộtsựrủiro,làbiếncốluôngặpphải trongmọicuộcchiến”.PittđãnóivớiGeorgeRose:“Nósẽhiệuquảhơnnếuchúngtavẫncóthểcốgắng”.Nhữngngàytiếptheo,khicótinToulonđầuhàng,WilberforcenhậnthấytrongmắtPittluônhiệnlên“hìnhảnhtấmbảnđồlớn”vàPittcóýđịnhtiếnhànhmộtcuộctấncôngtừmiềnNamnướcPháp.Mặc dù kế hoạch này bị thất bại khi Pháp tập trung lực

lượngởToulonnhanhhơnPittvàđồngminh,chiếmlạinóvàotháng12vàdùnăm1794,Phápđánhbại cuộc tấn côngcủaÁo-AnhởFlanders, đồngthờinắmquyềnởBỉvàBaLan,Pittvẫnrấttựtin.Wilberforcenhớlại:

ÔngkhôngthểtinchínhphủPháplạicóthểtìmđượcnguồnkinhphívànhânlựclớnnhưvậyđểtrangtrảichiphíchochiếntranh.TôinhớrấtrõhànhđộngcủaPitt,vẫnthoảimáivàcóphầntựtinhơn,vẫnvớigiọngđiệuôntồnhơnnhưkhiởViệnBìnhdân,PittkhẳngđịnhPhápđangđắmchìm trong sự phá sản và ông tính toán xem trong khoảngthờigianđóPháptiêutốnhếtbaonhiêu.

Đặcbiệt, trongđiềukiệnkhókhăncủacuộcchiếnvớiPháp,Pitt vẫnluôntinrằngkiênnhẫnlàmộtphẩmchấtchínhtrịquýgiánhấtvàtấtcảmọiviệcsẽquađi.Đâylàquanđiểmxuyênsuốtsựnghiệpvĩđạicủaông.Tháng4/1798,AucklandviếtchoMorningtonrằng“cólẽ(trừcuộcnổiloạncủalựclượnghảiquânnăm1797),Pittchưabaogiờrơivàotuyệtvọnghoặcsasúttinhthần.Ngaylúcnàyôngvẫnhyvọngmãnhliệtrằngmọithứrồisẽkếtthúctốtđẹp”.

Ôngkhôngthểđểmìnhbịmấthyvọng.“Chúngtaphảicốgắngvượtquatấtcảnhữngkhókhănnày”,ôngđãnóivớiGrenvillenhưvậytrongkhithảoluậnvềnhữngtrởngạiđốivớimộtđồngminhchâuÂumới.Ônggợiýlà trongLễTạơncủaNhà thờStPaul, sauchiến thắngcủa lực lượnghảiquântrướcquânHàLantạiCamperdownnăm1797,Pretymannênđưavàobài thuyết giáo “chứng tỏ rằngChúa−người trị vì của cả thếgiới theoýChúa−khôngbaogiờbảovệđấtnướcvàconngườinếukhôngcó sựcốgắngcủachínhđấtnướcvàconngườiđó”.ÔngđãtruyềnđạtnhữngthôngđiệptươngtựtrongbàiphátbiểutrướccôngchúngkhiôngđượcchúcrượutạiNghịviệnMansion,vớitưcáchlàngườiđãcứuvớtchâuÂusauchiếnthắngcủa lực lượnghảiquân tạiTrafalgarnăm1805:“Tôi rấtcảmơncácbạnvìdanhtiếngmàcácbạnđãdànhchotôi.Song,mộtcánhânkhôngthểcứuđượccảchâuÂu.NướcAnhđãtựcứumìnhbằngchínhýchívànỗlựccủamình.Tôitinrằngtươngtự,châuÂucũngđãtựcứulấymình”.Đâylànhữngcâunóinổi tiếngmàtheoBátướcWellington,“làmột trongnhữngbàiphátbiểucôđúcvàtuyệtvờinhấtmàtôitừngđượcnghe.Khônggìcóthểhoànhảohơn”.Đólàcảmhứngđượckhơinguồntừlòngyêunướcnồngnàntrongông.Pittcóthểtừngnảnlòngvàđauđớnvìsựthiếuquảquyếtvàcáccuộcnổiloạncủalựclượnghảiquânphảnđốitiềnlươngvàđiềukiệnsinhhoạtvàonăm1797,đólà lầnđầutiênniềmtinvữngchắccủaôngvề

tinhthầnyêunướccủanhândânbịlunglay.Tuynhiên,ôngcókhảnănglấylại tinh thần lạc quan chomình.Khi không ở trong hầm, ông lại lên gáctruyềnchongườikhácniềmtinvàxemthườngantoàncánhânđểtừđólấylạitinhthầnchocảtậpthể.Dĩnhiên,ngườianhhọGrenvillecủaôngcũngquyết tâmbảovệdanhdựcủanướcAnhbằngviệcbácbỏmọiýkiếncủathỏahiệphòabìnhnhưngchưabaogiờdámkhuấyđộngViệnBìnhdânkývàobiểungữ“CảnướcAnhhãychiếnđấu”nhưPitttừngkhuấyđộngthànhcaotràotrongbàiphátbiểungày10/11/1797.

Bên cạnh tinh thần lạc quan và niềm tin bền bỉ, còn có nhiều yếu tốkháchquanchophépPitttiếptụccuộcchiếnmặcdùbịthấtbạiởchâuÂu.NhữngnỗlựccủngcốlựclượnghảiquânsauChiếntranhHoaKỳcủaôngnayđãđạtkếtquả.Vàothờiđiểmbắtđầucuộcchiến,cáctàuchiếncủaAnhđượcnângcấp sửa chữa tốt hơnnhiều sovới trước.Trái lại, hạmđội củaPhápbịxuốngcấpnghiêmtrọngdocuộccáchmạngđãlàmchokỷluậttạibãiđóngtàuvàtrênbiểntrởnênlộnxộncũngnhưsựthiệthạinặngnềcủaquânđoànhảiquânthờikỳcũ.TiềmlựchảiquânPhápsẽkhôngthểphụchồi sau khi bị mất 22 tàu trong hai năm đầu cuộc chiến khi thua trận ởToulonvàtrongcáctrậnchiếnkhác,cùngvớiđólàcácvụđắmtàu.Dođó,khihảiquânHàLanvàTâyBanNhaphảncôngvàonăm1795vànăm1796,mặcdùbịgâysứcépnhưngchưabaogiờhảiquânAnhphảihoạtđộngởmứcđộcaonhưtrongChiếntranhHoaKỳ.Trongnăm1797-1798,mặcdùxảyracáccuộcnổiloạntronghảiquân,lựclượngnàyvẫngiúpPittduytrìquyềnlựcvàkéodàicuộcchiếnvớinhữngchiếnthắnglầnlượttrướcđịchthủ Tây Ban Nha tại mũi St Vincent vào tháng 2/1797, Hà Lan tạiCamperdownvàotháng10/1797vàPháptạiNilevàotháng8/1798.

ViệcnắmquyềnkiểmsoátởcácvùngbiểnchophépchiếnlượcchinhphụcthuộcđịacủaDundasđạtđượcnhữngthànhquảquantrọng,bùđắplạinhữngmấtmát trướcđây.Ngượclạivớicáccuộcchiếntrước, thươngmạitrênbiểncủaAnhphấtlêntrongnhữngnăm1790.KhilựclượngnổiloạndoPhápkíchđộngpháhủynhữngthànhquảcủacuộcviễnchinhTâyẤnthờikỳ đầu tại quần đảoAnh,Dundas nhanh chóng phản ứng bằng cách triểnkhailựclượngviễnchinhcủaAnhởnướcngoàivới32.000quânvàotháng6/1795vàđãcứunguychoquầnđảonày,đồng thờiduy trìviệcmở rộngthươngmại.Điềunàycóýnghĩarấtquantrọngđốivớiviệchỗtrợtàichínhcho cuộc chiến kéo dài củaAnh. Tuy hoạt động này đã làm tiêu hao lựclượngchiếnđấucuốicùngcònlạicủaAnh(trongđómộtnửabịchếtdomắcphảicácbệnhnhiệtđới),nhưnglạitạođiềukiệnđểcuộcchiếnđượctiếptụcchođếnkhicáccườngquốcchâuÂumộtlầnnữathamchiến.

Cuốicùng,điềuhànhtàichínhvàchínhtrịtàitìnhlàvấnđềsốngcòntrong việc duy trì cuộc chiến với Pháp. Pitt đã chiến thắng khi điều hànhcuộcchiếntheocáchriêngcủamình.Thànhcôngtrongviệcthayđổiphươngánsangđàmphántừcuốinăm1795đếnnăm1797đãkhiếnmọisựthấtbạiđềuđượccoilàchủđịnhcủaPittmuốnchuyểnsangthỏahiệpvớiPháp.Khảnăngkhiếnmọingườitinrằngnguồntàichínhkhôngthiếuđãgiúpôngvayđượckhoảntiềnnhiềuđếnmứctrướcđâyôngkhôngdámmơvàcuốicùngôngđãthuyếtphụcđượcdânchúngchấpnhậnmứcthuếmớivốnrấtquantrọng.

THEOĐUỔIĐỂĐẠTĐƯỢCKHỐIĐỒNGMINHHÙNGMẠNH

DùnướcAnhcónỗlựcđếnđâuthìvẫnthiếumộtquânđộihùngmạnhđể thắngđượcPháp−mộtquốcgiakhôngcần sựhỗ trợquân sựcủabênngoài.TheocáchnóicủaDundas,Pittđãtìmcáchgiànhlấysứcmạnhcủacảthếgiớiđểhỗ trợAnhchốnglạiPháp.Đâylàcách truyềnthốngcủaAnh,nổitiếngtừkhốiđồngminhhùngmạnhgiữaWilliamIIIvàMarlboroughđểđánhthắngLouisXIV.Bêncạnhđó,PittvàGrenvillehyvọngthắtchặtquanhệgiữacácnước trongkhốiđồngminhđểbảovệ thuộcđịa củanhau sauchiếntranh,tươngtựnhưýđịnhthànhlậpkhốianninhtậpthểtrướcđâycủaPitt.TháiđộhunghăngcủaPhápđãbịPittkiềmchế.Mùahènăm1793,nềnCộnghòaCáchmạngPhápphảiđốimặtvớiÁo,Phổ,Anh,HàLan,TâyBanNhavàcáctháitửcủađếchếĐứcvàItaly.Trongkhiđó,tìnhhìnhtàichínhcủaPháplạirấtlộnxộn,cácphầntửcộnghòalykhaicóchủtrươnglậpchếđộliênbangcùngnhữngngườibảohoàngđangcóâmmưunổidậychốnglạichínhquyềntrungươngđộcđoánvốnđiềuhànhbằngbạoquyền.Dovậy,khôngcógìngạcnhiênkhicácnhàlãnhđạocuộcchiếncủanướcAnhrấttựtin.Pitt tuyênbốchiến tranhkéodàikhôngquámộtnăm,cònDundas thìthậntronghơnkhinóiđâylàmộtcuộcchiếnngắnhạn,sẽkếtthúctrongmộthoặchaichiếndịch.

Tuynhiên, trongkhiPittvàGrenvilleđangnỗ lực thiết lập liênminhkhăngkhítgiữacáccườngquốcđểchốnglạiPháp,họtựnhậnthấymìnhđãđánhmấtsựkiểmsoáttìnhhìnhkhirútkhỏimặttrậnchínhtrị lụcđịavàonăm 1791.Áo và Phổ nhất trí đóng tiền bồi thường trong cuộc chiến vớiPhápvìPhổcùngNgađãthamgiacuộcphânchiamớiđốivớilãnhthổBaLan, Áomuốn chiếm đóng Baravia thay Bỉ. Grenville lên tiếng phản đốimạnhmẽhànhvi“chiếmgiữmộtquốcgiatrunglậpvàvôtội”ởphíađông,đồngthờithuyếtphụcÁogiữchânởBỉđểtạoramộthàngràovữngchắc

giúpAnhkiềmchếPháp.Thayvàođó,họhứasẽhỗ trợquânsựgiúpÁogiànhđượccácpháođàicủaPhápởgầnbiêngiớiFlanders.Nhưvậy,ngaytừđầu,PittvàGrenvilleđãsắpđặtmọivấnđềrấtchặtchẽcảvềngoạigiaovàchiến lược.Họđãvạch rahướngđi tíchcựcchocuộcchiếnbằngcáchkhuyếnkhíchcáccườngquốckháctìmkiếmsựphânchialãnhthổtừPhápchứkhôngphảilàquốcgiatrunglậpvàkhôngcómấylợiíchnhưBaLan.Tuynhiên,từđâyhọđãgặpphảinhữngyêucầuthunhỏranhgiớiPháp,trởlạithờikỳtrướckhiLouisXIVtiếnhànhcuộcmởrộnglãnhthổtrongthếkỷtrước.

Trênthựctế,nhữngnỗlựccủaAnhlàtựchuốclấythấtbại,bởilẽkhikíchđộngnhữngđòihỏinày, thayvì tạo rakhốiđồngminh,họđãkhuấyđộnglòngghentịvàsựbấtđồnglàmảnhhưởngđếnnỗlựcchungcủacuộcchiến,đặcbiệtkhiAnhthểhiệnlànướcgiànhđượcphầnnhiềulãnhthổhơntrongcuộcchinhphụckhuvựcTâyẤnsovớikhihọtiếnhànhởPháp.Hơnnữa,mưu đồ nàymâu thuẫn với ý định của Pitt là tạo ra cuộc phản cáchmạng trongnướcPháp, bởi lẽ không cóngườiPhápyêunướcnào lại sẵnlòngtiếptaychosựpháhủyđấtnước.NhữngngườibảohoàngchỉtìmkiếmsựhỗtrợcủaAnhkhihọđứngbênbờthấtbạivàsauđóvẫncốgắngthoátrakhỏisựkhốngchếcủaAnh.CònđạiđasốdânchúngPháp,vìsợsựchiarẽđấtnướcnhưkiểuBaLan,họsẽđoànkếtđứngsauCộnghòaPháp.KếtquảlàtiềmlựccủaCáchmạngPhápsẽpháttriểnnhanhhơnkhốiđồngminh,vàtrướckhiPittcùngcácđồngsựcóthểtìmraphươngsáchtậptrungsựnỗlựccủacácđồngminhnhằmthựchiệnchươngtrìnhphânchialãnhthổPhápthìchiếnthắngcủaPhápđãkhiếnkhốiđồngminhphảiđổvỡ.

Tuynhiên,nhữngnỗlựccủaPittđãkhiếnôngtrởthànhnhânvậttrungtâmcủakhoanghiêncứuCáchmạngPháp.Ngườitacoiônglàngườiđibiếunhữngđồngtiềnghinê(đồngtiềnvàngcủaAnh)−“vàngcủaPitt”−nhằmkíchđộngcáccườngquốcchâuÂuvànhữngkẻphảnbội trongnướcpháhoạinướcPhápvàcuộccáchmạngcủanướcnày.Nhưngtrênthựctế,córấtítcơsởchứngminhchoquanniệmnàyngoàisựtuyêntruyềnbópméođángsợvềcuộcCáchmạngPháp.TiềnbạcvàlựclượngvũtrangđượccấpchoquânbảohoàngPháp.CácanhhọcủaPittmiễncưỡngnhìnngườiem trởthành“conbòsữacủachâuÂu”, theonhưcáchnóicủaGrenville.Cácbộtrưởng,theoconđườngtruyềnthống,vẫnthuêquânlínhcủacáchoàngthânĐứcđểtăngcườnglựclượngquânsựmỏngmanhcủamình.HọcũngđưarađềnghịnàyđốivớicảNga,song thỏa thuậncuốicùngđãkhôngđạtđượcbởi lẽCatherineĐạiđếđưa ragiáquácaochomột lượngquân ítỏi.Bêncạnhviệc sửdụng tiềnbạc,họkhôngchokíchđộngcáccườngquốc tăngcườnglựclượngvũtrang.Từnăm1793,Anhtrả150.000bảngmỗinămcho

Piedmont-Sardinia,sauđócấp1,2triệubảngchoPhổvàonăm1794,choÁovay4,6triệubảngtừthịtrườngtiềntệcủaAnhvàonăm1795.TrướcđốithủPháp với tiềm lực quân sự mạnh, cho đến năm 1793, có số quân lên tới700.000,PittcầnsựhỗtrợchungvềquânsựcủatấtcảcácđộiquânhùngmạnhởchâuÂu(chỉbằngcáchnày,cuốicùngAnhmớiđánh thắngđượcNapoleongiaiđoạn18131815).Trongcuộcchiếnnày,Pittđãđềnghịvàchitrảnhiềuhơnsovớibấtcứngườitiềnnhiệmnàotrongcáccuộcchiếntrước,nhưnglạiíthơnnhiềusovớinhữngngườikếnhiệm.

Tuynhiên,khoảntiềnmàPittđầutưkhôngthểkhiếncáccườngquốckhôngphântâmdodiễnrasựphânchialãnhthổBaLancùngthờiđiểmđó.Ba Lan là một vấn đề lớn khiến Pitt phải bận tâm. Cũng giống như dânchúng, ông rất phẫn nộ trước sự việc này và công khai nhận xét rằng lầnphânchiathứhaivàonăm1793“thậtđángghêtởm”,lầnphânchiathứbavàonăm1796là“khôngcôngbằng”.ÔngđắnđovìsựphânchianàyđượcdiễnrađốivớilãnhthổBaLan,rằng“chúngtacónênhủybỏsựhỗtrợquânsựcủa cácquốcgia có thamgiavàoviệc tranhgiành lãnh thổBaLanđểchống lại Pháp hay không,mặc dù thiếu sự trợ giúp này chúng ta sẽ trởthànhconmồichosựsanbằngtoànbộchâuÂu,đặcbiệtlàAnh”.Lúcnày,Pittgiảiquyếtvấnđềbằngcáchcốgắngtáchcácsựkiệnởphíađôngvớicácsựkiệnởphíatâyvàkhôngquantâmnhiềuđếncácsựkiệnngaysauđó.PittvàGrenvilletừchốibảođảmchoPhổphầnlãnhthổmànướcnàynhậnđượcsaulầnphânchiathứhainăm1793,đồngthờikhôngchấpnhậngiúpđỡNgabìnhổnđợtphânchiathứbavìnólàmxaonhãngsựtậptrungcủacácquốcgiađốivớicuộcchiếnchốngPhápnăm1795.Tuynhiên,cácquốcgialớnởphíađôngcũngkhôngchấpnhậnsựphânchianày.QuânđộiPhổđượcPittnhấttríviệntrợvàonăm1794rấtbịđộngtạiRhinekhidiễnracuộcnổiloạntại Ba Lan.Áo hủy bỏ việc hỗ trợ quânAnh tấn công Flanders khi cuộcchiếnbịcảnphávàotháng5và tháng6đểchuyểnlực lượngvàoBaLan.NgakhôngđưaquânvềphíatâymàtậptrungchuẩnbịchocuộcnổidậyởBaLanđểđượcchiaphần.ChiếndịchởphíatâybịngưnglạikhicuộckhởinghĩaởBaLanbịđànápvàcùngthờiđiểmđó,mùađôngnăm1794-1795,HàLanbịchiếmđóng.

BảnthânPittluônsẵnsànghysinhnhiềuhơnGrenvilleđểgiànhđượcmộtđồngminhchốngPháp.Năm1793,PittđãchuẩnbịđềnghịtraophầnĐôngẤncủaAnhchoHàLankhihọyêucầuđượclấylãnhthổBỉcủaÁolàmphầnbồithườngchiếntranh.TrướcyêucầuPhổxintrợcấp,ôngđãđưaracáchtrảlờimềmmỏnghơnsovớisựtừchốithẳngthừngcủaGrenville.Tuynhiên, trongquá trìnhđiềuhànhcuộcchiến,sựcan thiệpcánhâncủaPittđãgâyrối tiến trìnhngoạigiaođangrất trôichảy.Saukhigâysứcép

thànhcôngđốivớicuộcđàmphánvề trợcấpchoPhổđầunăm1794,Pittquay trở lại tập trungvàoviệcxétxửvụphảnquốcvàkhông thuyếtphụcđượcBộTàichínhthanhtoáncáckhoảntiềntrợcấpđầutiênchoPhổ.

TinchắcPhápđangởbênbờcủasựđổvỡtàichính,Pitt liêntụcgâysứcépđốivớinướccộnghòanày.Năm1795,ôngđãhailầnkhôngnghelờivịcốvấnthâncậnnhấtđểchớpthờicơgiànhlấychiếnthắngtừmiệnghốthấtbại.Ngaytừđầunăm,PittđãquyếtđịnhđưarađềnghịbồithườngkhácchoPhổđểlấylạiHàLan.PittkhôngchấpnhậnlờigiảithíchcủaGrenvillerằngtrướcsựtranhgiànhlãnhthổBaLan,cầnphảilựachọngiữamộtbênlàPhổ,mộtbênlàÁovàNga,trongđóbênthứhaimạnhhơnvàthiệnchiếnhơn.PittchỉtinkhicótinlàPhổđãthỏahiệp.Sauđó,vàomùahè,ôngđưalínhAnhđihỗ trợđộiquânbảohoàngđầu tiênđổbộ thànhcôngvàođấtPháptạiQuiberinvớihyvọnglựclượngnàysẽkíchđộngcuộctrỗidậycủaquânbảohoàngvà lờđikếtquảcủacuộcviễnchinhTâyẤncủaDundas.Lạimột lầnnữa,ôngchỉngừng lạikhinghe tin cuộcđổbộcủaquânbảohoàngvàođấtPhápđãthấtbại.DườngnhưlúcnàoPittcũnghyvọngcuộckhởinghĩacủaquânbảohoàngPháphiệuquảhơnhaiđồngsựcủamình.

Cuộcchiến châuÂuvẫn tiếp tụcdựa trên cơ sởĐồngminhbanướcAnh,Nga,Áo(đâylàmụctiêubanđầucủaCarmarthenvàonăm1784).Tuynhiên,Nga lạiquan tâmhơnđến lợi íchphíađôngvà thờơ trướccamkếtquânsự,đểlạigánhnặngphảingănchặnPhápchocácđồngminh.CaotràocuộcchiếnlạinghiêngvềphíaCộnghòaPhápkhinướcnàyđãépđượcHàLan cùng tham chiến vào năm 1795 và sau đó là Tây BanNha vào năm1796.PittđãnghiêmtúccânnhắcđếnkhảnăngthỏahiệptrướckhicácđồngminhbỏlạiAnhmộtmìnhtrongcuộcchiến,hyvọngđổicácthuộcđịacủamìnhbằngsựrútchâncủaPhápkhỏiBỉ.Cuốicùng,đềnghịthỏahiệpđượcđưa ravàomùa thunăm1796,khiHarris, lúcnày lànghị sĩMalmesbury,đượcpháiđếnParistìmkiếmthỏahiệpchoAnhvàÁo,giúpkhôiphụchàngràoởBỉ.Tuynhiên,ýđịnhnàylạikhôngthànhcông.

KhiÁobuộcphảithỏahiệpvàonăm1797,Pitthủybỏquyếtđịnhthỏahiệp, thậm chí ngay cả khi vấn đề Bỉ được giải quyết thỏa đáng, và kéoGrenvillevàocáccuộcđàmphánhòabìnhtạiLille,trongđóPittmuốnduytrìsựchinhphụclụcđịatốithiểucủaAnhlàmđốitrọngnhỏđốivớithànhcôngcủaPhápởchâuÂu.ÔngnóivớiMalmesbury,mộtnhàthươngthuyết,ngườimàôngvẫnduy trì liên lạc trực tiếp, rằng“vớivai trò làBộ trưởngAnhvàlàmộtngườiCơđốcgiáo,tôicótráchnhiệmphảingăncảnmộtcuộcchiếnđẫmmáuvà tốnkém”.Còn lạimột đồngminhduynhất làBồĐàoNha,vớikhoảnvaynợtrongngânsách,cuộcchiếnrơivàothếbịlunglay,

cộngthêmcáccuộcnổiloạncủalựclượnghảiquân,khôngcódấuhiệunàothểhiệncuộcchiếnsẽcókếtcụcthànhcông.Pittđãquyếtđịnhlànếugiànhlại đượchòa bình, trong thời gian đó ông sẽ khôi phục tiềm lực đất nướcngangtầmvớiPhápnhưôngtừnglàmsaucuộcChiếntranhHoaKỳ,rằngđâylàcáchtốthơnđểgiảmbớtsựhaotổnsinhmạngtrongcuộcchạyđuakéodàikhôngmanglạikếtquảgì.Khiđãđưaraquyếtđịnh,Pittlàmtấtcảvìhòabình,bấtchấpphảnứngtheobảnnăngcủacảGrenvillevàDundas.GrenvillecảmthấyPitthysinhgiátrịđíchthựccủaquốcgiamộtcáchnhụcnhã,cònDundassợrằngPittsẵnsàngtrảlạitấtcảcácthuộcđịacủaPháp,chỉgiữlạiCeylonvàmũiHảoVọngcủaHàLanvàTrinidadcủaTâyBanNha.Grenvillemuốntừchức.Dundascũngcóýđịnhtừchứcđểnhậnchứctướcquýtộc.PittnóivớiMalmesburyrằngôngthậmchícóthểhysinhcảCeylonhoặcmũiHảoVọngnếucầnthiết,đồngthờinghiêmtúcxemxétđềnghịcủanhữngngườitrunggiantuyênbốcóquanhệvớithànhviênchínhphủPhápvềviệchối lộ2 triệubảngđểđạtđượcthỏahiệptươngtự.Năm1801,khiPittbấtngờđứngđằngsaucácđiềukhoảnhòabìnhdoAddingtonđàmphán,Dundasca thán rằngông“quánóngvộikhibằngmọicáchđạtđượcmụcđíchnày”.

CuộcđàmphánđãthấtbạikhilựclượngkiênđịnhlậptrườnglênnắmquyềntạiParissaukhitiếnhànhmộtcuộcđảochínhmớivàotháng9/1797.Pitttậptrungtoànbộtiềmlựctàichínhquốcgiatiếptụccuộcchiến.SựgiánđoạncuộcchiếnchâuÂuítnhấtcũngtạochoPittcơhộitìmkiếmmộthiệpướcquốc tế chungvới cácđiềukhoảnhòabình trong tương lai, trướckhibùngnổbấtkỳmộtcuộcchiếnnào,mặcdùPittkhôngcủngcốđượckhốiđồngminhnhưýnguyệntrongnăm1793-1794.Trêncơsởmộtphầncácýkiếngợiý củaBá tướcBrunswick,Grenvilleđãđưa raý tưởng rằngkhốiđồngminhbốnnướcAnh,Nga,Áo,Phổ là sựbảođảmcaonhất chohòabìnhvàổnđịnh,baoquanhkhốinàylàcácquốcgianhỏhơn.Khôngmonggìlặplại tìnhhìnhtrướcnăm1793,thờiđiểmthấtbại trongviệcngăncảnmụcđíchcủaPháp,Grenvilleđềnghị thiết lậpmộthệ thốngcácquốcgiađồngminhmạnhhơnbaoquanhPháp,đượchỗtrợbởibốncườngquốc.Bốncườngquốc này phải được đảmbảo nhận được phần tranh giành lãnh thổbằngnhauđể tránhsựghen tịvàcuộcchiếnđòiphầnchia lại.Bốncườngquốcnàycũngphảibảođảmquyềnvàlãnhthổcủanhautrướcmọicuộctấncôngtừcácnướckhác.Đốivớicácquốcgiakhác,nướcnàomuốnđượcđảmbảoquyềntrêncónhucầuthamgia,nếuđượcsựnhấttrícủabốnnướcnàysẽđượcgianhậpkhốiđồngminh.Kinhnghiệmtừnăm1793đãkhiếncácanhhọcủaPittvữngtinhơnvàokếtluậnmàtheocáchnóicủaGrenvillelà“châuÂukhôngbaogiờ thật sựđược thanhbình trở lại, trừphi phụchồiđượcchếđộquânchủlậphiếnởPháp”.Điềunàykhôngnằmtrongkếhoạch

đượcbàntới.

ÝđịnhcủaGrenville−sựhồisinhmưuđồcủaPittnăm1789−làcơsởđểsaunàyPittđưarađềnghịthiếtlậphệthốnganninhvữngchắcởchâuÂu.KếhoạchmàPittđềnghịvớiNgasauđóbảynăm,tứclàvàonăm1805,đã cải tiến định nghĩa về hàng rào đồngminh bảo vệ tuyến đôi: ở Italy,PiedmontđượcÁobảovệ;ởphầnBỉdoPhổchiếmđóngđượcHàLanbảovệ,trongđósựmởrộngcủaquốcgialớnhơnsẽlàsựthuhẹpcủaquốcgianhỏ;cònPhápsẽđượcgiớihạntheoranhgiớicũ.Vìlýdonày,sauđóPittđãchuẩnbịgiảmsựtranhgiànhlãnhthổtranhchấpđượccủaAnhđếnmứctốithiểu–cónghĩalàMaltahoặcMonorcavàmũiHảoVọng.Trongkhiđó,sự phục hồi Bourbon ở Pháp như từngmong đợi lại không phải là quantrọng.KhốiđồngminhbốnnướcsẽbảođảmchohòabìnhổnđịnhbằngmộthiệpướcmàtấtcảcáccườngquốcquantrọngtrongchâuÂuđềunênthamgia,quađógiúpổnđịnhvàcôngnhậnquyềnvốncócủamình;cácquốcgianêntáithiếthệthốngphápluậtchung,toàndiệnởchâuÂuđếnchừngnàocóthểđểngăncảnýđồpháhoạisựhòabìnhchung,vàtrêntấtcảlàâmmưubànhtrướngvàthamvọngđãgâyranhữngthảmhọaởchâuÂutừkhidiễnraCáchmạngPháp.

ĐâylàcáchgiảiquyếttoàndiệnmàcuốicùngPittđãtìmralờigiảichocâuhỏivàonăm1784làlàmthếnàođểđưanướcAnhvàohệthốngđồngminhmàkhôngdínhlíuđếncuộcchiếntrongtươnglai.Tuynhiên,khiđãcócâutrảlời,đểthựchiệnđượcnólàvấnđềkhókhăn.Năm1798-1799,mốibấthòa trongcácnướcdựđịnh thành lậpkhốiđồngminhđãngăncảnkếhoạchnày.Lầnnày,Pittsẵnsàngcấpviệntrợngaytừđầuvàđãchi2,5triệubảngchomụctiêunày.Phổ,antoànđằngsaudanhnghĩalànướctrunglậpcóảnhhưởnglớnhơnđốivớimiềnBắcnướcĐức,đãtừchốithamgia.Ngacóxuhướnghợptáchơn.Khicuộcchiếnlụcđịalạinổravàotháng3/1799,anhemPittbuộcphảidựavàoảnhhưởngcủaNgađểlậpnênmộtliênminhkhác,tuynhiênliênminhnàychỉđượccoilàtạmthờibởisựbấtổnđịnhcủaHoàngđếNga,Paul.Liênminhthứhainàykhônghàihòanhưliênminhthứnhấtvàđãnhanhchóngdẫnđếnkếtcụcthảmhại.MũitấncôngchínhvàoPháptheokếhoạchlàtừđộiquâncủaNgaởThụySĩ,dướisựtrợgiúpcủaAnhnhưngquantrọngnhấtlàphảicóhỗtrợcủaÁo.Tuynhiên,ÁolạibănkhoănkhiGrenvillekhôngtiếtlộýđịnhbímậtcủahoạtđộngviễnchinhvàđãchuyểnsangchấpnhậnđềnghịhỗtrợcuộcnổidậyởHàLan.ViennasợAnhcóýđồchiếmgiữvàxửlýBỉ(nơiÁovẫntuyênbốnắmquyền).QuânđộiÁo cuối cùng đã được di chuyển từ biên giới Thụy Sĩ đến trung tâmRhineđểđềphòng.PittépngườianhhọcủamìnhhòagiảivớiÁonhưngđãquámuộn.QuânNga ở Thụy Sĩ không được yểm trợ đã bị đánh bại vào

tháng9.Trongkhiđó,vàotháng8,khikhốiđồngminhAnh-NgađổbộvàoHàLan,cuộcnổidậytạiđâyđãkhôngthựchiệnđược.MặcdùhảiquânHàLanđãđầuhàngtạicăncứTexel,songđồngminhđãkhôngthểtiếnxahơnbánđảoHeldervàđãphảirútquânsauđóhaitháng.

Mặcdùvậy,vớisựhỗtrợcủaNga,ÁođãxóasạchbinhlínhPháptrênđấtItaly.Cuộcđảochínhvàotháng11củaNapoleonđượcxemlàdấuhiệucủasựbấtổnđịnhlớnhơnởPháp,cóthểtạocơhộitiếntớikhôiphụcchếđộquânchủởPháp.Cuốinăm1799,Pitt thừanhận“mọi lýdođềuđángthuyếtphụcvànếuđồngminhcủachúng tacó thểgiữđoànkếtbằngmọicách,chỉmộtchiếndịchchúngtacóthểcóđượctấtcảnhữnggìmìnhmongmuốn”.ÔngcũngkhôngbiếtchừngnàocáccườngquốcchâuÂulạitiếptụcđồngminhđểchiếnđấuvàchừngnàoôngcóthểtậptrungnguồnlựcvàkhảnăngđểđiềuhànhcuộcchiến.

Pittchuẩnbịmộtbướcđitiếnbộhơnđểhỗtrợchocuộcchiến.Ngaytừnhữngngàyđầulênnắmquyền,PittđãnhậnthấysựyếukémcủaAnhtrêntrườngquốctếlàdohậuquảcủavịthếbántựtrịmàIrelandđãgiànhđượctrongcuộcchiếnvớiMỹ.Năm1784,Rutland,bạncủaPitt,làQuanđạidiệnnhà vua, đã cảnh báo rằng nếu không thống nhất Ireland thì sau 20 năm,nướcnàysẽkhôngcònthuộcvềAnhnữa.PittđãtìmcáchhợpnhấtvềmặtkinhtếbằngviệcđưarađềnghịthươngmạivớiIreland.ÝđịnhnàykhôngthànhcôngvàpheđốilậpdoNghịviệnIrelandcầmđầutrongcuộcKhủnghoảngchếđộnhiếpchínhđãthểhiệnsựrạnnứtgiữahaivươngquốc.Năm1792,ônglêntiếngthểhiệnmongmuốnlâudàilàthốngnhấthainước.Ôngđã thửcácbiệnphápđể tínđồCônggiáogiảmbớt thấtvọng.TrongbuổitraođổivớivịtânNgoạitrưởngIrelandnăm1794,ôngthừanhậnIrelandđãvàsẽ tiếp tụcduy trì làchínhphủnằmtrong toan tínhcủaAnhvàônghyvọngđượcIrelandchấpnhận.ÔngnóivớiCamden,trướckhiôngnàyđượcphái đến thay thếRichmond vào năm 1795, rằng Ireland chiếmmột phầnnhỏ trongý nghĩ của ông.Tuynhiên, ôngvẫnphải tập trung suynghĩ vềnhững bất trắc nổi lên ngày càng nhiều ở Ireland, chẳng hạn các phần tửchốngđốicủanhómthốngtrịđạoTinLànhkêugọisựgiúpđỡtừPhápcóảnhhưởngnhưthếnàođếncuộcchiến.

ÂmmưuxâmlượcIrelandcủaPhápvàocuốinăm1796,sauđólàcuộcchiếntranhcủaAnhđãbuộcPittđiđếngiảiphápcuốicùnglàthốngnhất.ĐiềunàyôngđãnhìnthấytrongkhigiảiquyếtsựbấtổnbêntrongIreland,trongđócókêugọisựcanthiệpcủanướcngoài.SựthốngnhấtsẽxóabỏvaitròchỉđạoyếukémcủanhómthốngtrịthiểusốđạoTinLành,làmchohọbớtlosợtrướcviệcxếpđạiđasốlựclượngCônggiáocủaIrelandvàođasố

lựclượngTinLànhcủahaivươngquốc.Tấtnhiênđiềunàytạoramộtchínhphủ thống nhất có khả năng duy trì chính sách nhất quán. Các bộ trưởngmongmuốnđiềunàysẽtạoraấntượngđốivớichâuÂu.BátướcPortland,BộtrưởngAnhchịutráchnhiệmvềquanhệvớiIreland,viết:“Chúngtôisẽlàmộtđếchế thậtsựvàsẽ tạorađượcnhữngấn tượnghơn thếnữa trongtiềmlựccủamìnhđểđemlạisựổnđịnhvàantoànchocácquốcgiakhácởchâuÂu,duytrìsựcânbằngmàkhôngcóbàntaynàokháccóthểlàmđượcngoàichúngtôi”.Thốngnhấtlàmộtgiảiphápngoạigiaođượcthôngquađểgiải quyết hàng loạt những vướng mắc trong năm 1799-1800, giúp Anhgiànhchiếnthắngvàcứuvãnđượchòabìnhtrongtươnglai.

CHƯƠNG8.Pittmấtdầnquyềnlực

NHỮNGNGHINGỜVỀKHẢNĂNGCỦAMỘTCONNGƯỜILÀMTẤTCẢNHỮNGGÌMÌNHMUỐNTừ đầu năm 1798 đến giữa năm 1800, Pitt đứng trên đỉnh cao của

quyềnlựcvàuytín.ÔngdườngnhưđượctoạinguyệnkhiNorthmấtchứcvàonăm1782“vàphôbàytrướcconmắtthếgiớinhữnggìôngđọcvớiniềmsaymê,nhưngthậtralàrấtthấtvọngkhithấymộtôngvuayêunướcnắmquyềnđiềuhànhmộtdân tộcđoànkếthòahợp”.Ôngđã thuyếtphụcVuaAnhđitiênphongtronghoạtđộngđóngtiềnquyêngópyêunướcđểcổvũtoàndântựgiáclàmtheo.Trướchọaxâmlăng,ngườidântậptrungthamgiatrung đoàn dân quân tự nguyện. Các đội dân quân còn xung phong đếnIrelandđểtrấnápcuộcnổidậynổravàonăm1798.Năm1799,hàngnghìndânquânluônsẵnsàngthamgialựclượngchínhquyđểchuẩnbịchocuộcxâm chiếmHàLan.Cuộc nổi dậy ở Irelandmặc dù được cảnh báo trongnướcnhưngkhônglanrộngnhưnhiềungườitừnglolắngnênnhanhchóngđượctrấnáp.SốítcácnghịsĩđốilậpcònlạihầuhếtlàvắngmặttrongcácphiênhọpNghịviệnnênPittdễdàngthànhcôngtrongviệcthôngquacácbiện pháp nhạy cảm liên quan đến thuế thu nhập vào năm1799 và thốngnhấtIrelandvàonăm1800.TấtcảnhữnggìPittcầnđểnângcaouytíncủamìnhhơnnhữngngườitiềmnhiệmđólàchiếnthắngtrongcuộcchiếnlạitáidiễnvàotháng3/1799.Tuynhiên,mộtlầnnữachiếnthắnglạituộtkhỏitayPitt.Thayvàođó,vịtríđầyquyềnlựccủaPittdầnbịmấtmàkhônggìcóthểbùđắpnổi.

Khônggiànhđượcchiếnthắngquyếtđịnhđểbảovệmình,Pittphảiđốimặtvớiâmmưucủacáccánhâncâukếtvới tập thểnhằmlậtđổôngvàotháng2/1801.Saunhiềunămnắmquyềnlựctrongtay,cảPittvàcácđồngsựđềumấthếtlạcquankhiđốimặtvớinhữngáplựcliêntụctừcôngviệc.Đặcbiệt,Pitt cònbị căng thẳngbởi sự côđơn trongchínhquyền lực củaông.Trongnăm1796,PittcócảmtìnhvớicôgáiEleanorEden,20tuổi, làcongáicủanghịsĩAuckland.Nhưngđầunăm1797,ôngphảnđốinhữngýkiếnđềcậpđếnvấnđềcướixin,điềuđóchứngtỏcónhữngtrởngạilớnkhôngthểvượtquatrongđờisốngcánhâncủaông.Tấtnhiên,tìnhhìnhtàichínhtồitệcủaPittđãngăncảnôngtiếntớiổnđịnhgiađình.Mặtkhác,ôngđãbịcuốnsâuvàocôngviệc.SaunàyôngđãnóivớicôcháugáiHesterStanhoperằng không ai đi lấymột người đàn ông không có thời gian dành cho vợmình.

Mặcdùđãthềlàsẽsốngđộcthân,songôngnhậnthấynhữngngườibạnđộc thâncủamình,đặcbiệt làhaingườiđãcùngđinghỉvớiôngởPháp,ngàycàngrờixaông.NhữngnhậnthứcvềtôngiáocủaWilberforcekhiếnôngtaphảnđốiviệccuộcchiếntiếpdiễnvàonăm1795vàchuyêntâmtheođuổiphongtràochốngchếđộbuônbánnôlệ.TìnhbạnsaunàygiữaPittvàWilberforceđượcphụchồi songkhôngbaogiờ lấy lại được sự thân thiệnnhưđầunhữngnăm1780.

PittcàngthấysốchơntrướccáichếtcủaEdwardEliotvàonăm1797.EliotlàngườibạnlâunămnhấtcủaPittởCambridgevàlàngườikhiêmtốn,trungthànhmàPittyêumến.TrướckhiEliotcướingườichịgáiyêuquýcủaPitt làHarriot, Pitt ban choông ta chứcnhânviên thunợởBộTài chính(mộtchứcvụ“ngồimátănbátvàng“,vớimứclương1.400bảngmỗinăm).Ông cho rằng “đây làmột sự lạmdụng quyền hành, dù không công bằngnhưngcũnghợp lý“.HọđãchuyểnđếnsốngvớiPitt.SaukhiHarriotmấtnăm1786,EliottiếptụcsốngvớiThủtướngtạiphốDowning“nhưanhemruột”.Haingườicũngởcùngnhautạicácdinhthựởngoạiô,nhưbiệtthựcủaEliotởBatterseaRiseởClapham,hayởHolwoodvàWalmer.TrongkhiWilberforceđang thămPitt tạiWalmervào tháng10/1792 thìEliotđếnvàôngnhậnthấy“Pitt thểhiệnrõ tìnhcảmtrênnétmặtkhiEliotđiđếngần.Tôiđãlénđingủlúc11giờvàravềvàosángthứbảykhithấysựcómặtcủamìnhkhông còn quan trọng.Eliot vẫn sống cùngvớiPitt ở phốDowningngay cả khi hai chàng trai Jenkinson và Canning đến ăn tối cùng họ vàotháng4/1794,khôngcóbằngchứngnàochứngtỏtìnhcảmcủahọhoàntoànlàtìnhái,tuynhiênsựgầngũinàylạirấtquantrọngđốivớiPittvàôngđãtuyệtvọngkhiEliotđộtnhiênquađờivàotháng9/1797.Rose,ngườicùngsốngvớiPitt, đã nói vớiWilberforce rằngông chưabao giờ nhìn thấy vàkhôngbaogiờmongthấynhữngđiềunhưvậy.Wilborferceđãnói:“ĐốivớiPitt,Eliotrađithậtsựlàmộtmấtmát”.Sausựviệcđó,ngàiThủtướngcàngtrởnêncôđơn.

Quan hệ của Pitt với Grenville cũng chưa bao giờ gần gũi sau khiGrenvillelậpgiađìnhnăm1792vàphảidànhnhiềuthờigianchovợtạingôinhàmới ởDropmore.Nhữngnguyên tắc nhàmchán trong việc điều hànhmộtbộlớnđãkhiếnGrenvillenghĩđếnviệcnghỉhưu.Năm1794,ôngđãnóiýrằngmìnhmuốnnghỉhưukhicuộcchiếnkếtthúc.Dundascũngcảmthấymệtmỏi.Năm1797,ôngnóiđếnchuyệnnghỉhưuvàmuốnmộttướcvịquýtộc.Tháng11/1797vàtiếptụcvàotháng4/1800,ôngxinđượctừchức,việnlýdobịmắcchứngmấtngủvàtìnhtrạngsứckhỏekhôngtốt,songPitttuyênbốkhôngchophép.Tệhơn,năm1800,Pittchứngkiếnhaiđồngsựthâncậnnhất,trướcnhữngbếtắccủacuộcchiếndaidẳng,đãđảkíchlẫnnhauvìmâu

thuẫn nghiêm trọng trong nhóm lãnh đạo về chiến lược chiến tranh.GrenvillechorằngsẽantoànkhihợptácvớikhốiđồngminhchâuÂu.CòntheoDundas,antoànchỉcóđượckhiđảmbảolợiíchcủaAnhởnướcngoài.

Pittcốgắngkiềmchếcáccuộccãicọnày.Tuynhiên, thấtbạicủakếhoạchtấncônglớnmangtínhchiếnlượcvàsựrútchâncủaNgakhỏicuộcchiến đã khiến Pitt, trong năm1800, rất dao động vềmục đích của chiếnlược.Ôngkhôngthểtựquyếtđịnhvàcũngkhôngthểphốihợphỗtrợchínhsáchcủacácđồngsựthâncậnđưara.Cáckếhoạchđưara,bànbạcrồilạibácbỏvàsángkiếnđượccácnhàlậpkếhoạchchiếntranhởLondonthôngqua.TrongcácbứcthưliêntụcchuyểntớiGrenvillevàongày1và2/6,Pittchuyển từ kế hoạch này sang kế hoạch khác và lại rút lại khi nhận đượcthôngtintìnhbáomới.Kếtquảlà,mâuthuẫnngàycànggiatăng.Đếntháng10,DundaschobiếttrongNộicáccónămýkiếnvềchínhsáchhòabìnhvàbốnýkiếnvềchiếnlược.Hơnnữa,khôngaiđiềuhànhchiếntranhlạidámchắc có thểdựavàoThủ tướng.Trong tháng7, cuộc chiếnvới các cườngquốctrunglậpởBalticbịđedọa,đặcbiệtlàmộttàukhutrụccủaHàLanđãkhángcựkhiđoàntháptùngtàuchiếnnàybịkiểmtra.GrenvilleđãổnđịnhlạiNội các.Tuy nhiên,Thứ trưởng của ông làHammond đã viết thư chongườibạnCanningđể cầukhẩnông ta thuyếtphụcPitt không lay chuyểntrongviệcnày.KhiviệcngưngchiếntạmthờivớihảiquânPhápđangđượcđưaraxemxét,BộtrưởngHảiquânNepeannhờbạnmìnhlàHuskissonkêugọithượngcấpcủaôngtalàDundaskhôngđiandưỡngtạiScotlandtheokếhoạchbởivìởđó,DundassẽkhôngthểtácđộngđếnThủtướngvốnđangrấtdaođộng.

Lúcnày,Pittthểhiệnrõlàcótriệuchứngcủacănbệnhcăngthẳng.Mộtsốngườibiếtrõvềôngthìchorằngsứckhỏecủaôngbịảnhhưởngtrôngthấy làvàomùa thunăm1793, sau thảmhọaDunkirk.Canningnhận thấyPittngàycàngcăng thẳngvàonăm1795,khicácbữa tiệc thânmậtởphốDowningngàycàngthưadần.Cũngtrongnăm1795,cáchọasĩbiếmhọabắtđầuđisâukhaitháccáccuộcnhậunhẹtthườngxuyêncủaPittvớiDundastạiWimbledon.Cũngvàonămnày, lầnđầu tiênôngđãgọi bác sĩWalterFarquharđếnkhámvìthấytìnhhìnhsứckhỏesuygiảm.Farquharchorằngthểlựccủaônggiảmsútnhưvậylàdolàmviệcquásứcvàyêucầuôngphảinghỉngơi,tránhnhữngcôngviệcvấtvảđểphụchồisứckhỏe.CònPittnóirằngđiềunàykhông thểđược.Tháng2/1797,TổngGiámmụcCanterburynói rằng “giọng ông khàn khàn, mặt bị phù và trông không được khỏe”.Tháng9/1797,cáichếtcủaEliotcộngvớisựđổvỡcủacuộcđàmphánhòabìnhvànhucầucầnphảicómộthệthốngtàichínhmớiđãkhiếnPittmắcchứngsuynhượccóliênquanđếncăngthẳng.ÔngthổlộvớiCanning:“Lúc

này,giữachúngtavớinhautôicảmthấykhỏehơnvàkhôngcógìđángphànnànvềtìnhtrạngsứckhỏetrầmtrọng.Tôithấykhôngđượckhỏevàonhữnglúccảmthấykhôngthoảimáivìnghĩrằngmìnhkhôngđủkhảnănglàmtấtcảnhữnggìmìnhmuốn”.

Có thể tâmtrạngcăng thẳngkhiếnôngphát ranhững lời lẽcayđắngnhưvậyvàôngtừchốirútlạinhữngcâunóiđó.Đấycũnglànguyênnhândẫn đến cuộc đọ súng tay đôi vớiGeorge Tierney vào tháng 5/1798. Chỉtrongmột tuầnôngđãbị“ốmnghiêmtrọng”,mặcdùsauđónhanhchónghồiphục.ÔngnóivớiPretyman:“Tôibiếthậuquảcủaviệccốgắngquásứctrongmộtthờigiandàivàtôicũngbiếtrằngmìnhkhôngđủkhảnănglàmtấtcảnhữnggìmìnhmuốntrongcùngmộtthờiđiểm,đócóthểlàyếutốtrướctiênlàmchậmchễtiếntrìnhcủatôi”.Tháng10,PittbịốmlạivàhồiphụcsaubatuầnnghỉtạinhàcủaAddingtonởWoodley,sauđóGrenvilleđãviếtthưchobạncủahọ,Mornington, rằng“Pittđãphụchồisau trậnốmnặng,tuynhiênthểtrạngcủaôngấybịảnhhưởngrõrànglàdolaolực;tôicảmthấyhyvọngPittlạicóđượcsứckhỏecườngtrángvànăngđộngnhưtrướcđâylàđiềuhãohuyền”.

Mặcdùđứng trênđỉnhcaoquyền lực,cứvàomỗidịp thukể từnăm1797, trừ năm 1799 có triển vọng hơn, “những lo lắng có căn nguyên từnhữngcôngviệcchung”cộngvớicôngviệccủaNghịviệnngàycàngchồngchất saumỗikỳhọpmớiđãkhiến sứckhỏe củaPitt thườngxuyênbị suysụp.Mùa thunăm1800 là thờiđiểmsứckhỏecủaôngxuốngcấpnhấtvàônglạiphảiđiềutrịtạinhàcủaAddington.ĐâylàhậuquảcủamộtsốthóiquenxấucủaPitt,nhưuốngrượu,hayviệcôngthườngđểnhữngcôngviệckhông ưa thích “nước đến chânmới nhảy” để rồi lại ngủ dậymuộn.Ôngthường“ngồirấtkhuyavàkhôngbaogiờđứngdậytrước11giờ,sauđócưỡingựatrongcôngviên”.Dundasnói:“ÔnglườinháckhôngkémgìCharlesFox.Ôngngủ8-12 tiếngmỗingày.Ôngkhôngbaogiờbắtđầucôngviệctrước12giờhoặc1giờ.Trongcôngviệc,ôngkhôngđivàochitiết,ngườikháclàmnhữngphầnđóvàôngchỉlấykếtquả”.

Năm1800,tạiWestminster,ngườitathấygươngmặtPittrấtrệurãvàbủngbeodo thiếusinhkhí,đồngthờiPittbắtđầumắcphảinhiềusai lầm.GeorgeRoseđãvộivãđưaradựluậtsửachữanhữngthiếusótvềthuếthunhậpcủaPitt,nóđãđượcthừanhậnlàsaivàotháng4dobảnphácthảosaisót,cánhânPittđãđứngrachịutráchnhiệmsongnóchỉđượcthôngquavàotháng 5 khi không còn tác dụng.Tháng 6, Pitt khuyến khíchHawkesburyđưaradựluậttăngcườngcạnhtranhtrongkinhdoanhbộtbằngviệcbanđặcquyềnchoCôngtyBộtmỳLondon,songviệcvắngmặttrongbuổihọpmặt

giữacácviênchứccaocấpcủaôngvớipheđốilậpđãdẫntớidựluậtkhôngthành.Tháng11/1800,NộicácquênkhôngrathờihạnmớiđốivớiĐiềuluậtTụtậpgâykíchđộngtrướckhinóhếthiệulực.

SựvuivẻlạcquancủaPittphụthuộcvàotìnhhìnhcuộcchiến.Tháng9/1799,Grenvillevuimừngviết:“SứckhỏevàtinhthầncủaPittđãphụchồinhờsựthànhcôngtrongmỗiquý”.MặcdùkhiNgađểlạicuộcchiếnphíasau,PittvẫnhyvọngchiếnthắngnhờvàoquânđộiÁovàchỉvỡmộngkhivào tháng6/1800 trước sựmở rộng lãnh thổ củaNapoleon, tuynhiênvẫngiànhthắnglợiquyếtđịnhởMarengo.ÔngcótiềnbạctrongtayđểmởthêmmộtchiếndịchLụcđịanữasongđãbịthấtbại.GeorgeRosechobiếtngàiThủtướngđãchịuđựngtinnày“vớisựcanđảm”.Tuynhiên,mộtthángsauđó,sứckhỏecủaônglạikhôngđượctốt.BácsĩFarquharnhấttrívớiquanđiểmcủaRoselàbệnhcủaPittlàbệnhtưtưởngchứkhôngphảivìbấtcứlýdogìkhác.

Tuynhiên,Pittvẫnlàmộtchínhtrịgiađángkínhnể.Lạimộtlầnnữa,vàomùathunăm1800,ôngbìnhphụcvàthểhiệnmìnhkhôngmấtđikhảnăngtrênchínhtrườngvàkhônghềgiảmbớtsựnhạybénvềchiếnthuậtđốivớiNghịviệnvàdânchúng,nhữngngườiđãcangợiônglàvịThủtướngvàlànhàlãnhđạođấtnướckhôngaicóthểsosánhđược.Ôngđãquyếtđịnhlàngườiđiđầutrongchiếnlượcchiếntranh,vớiđàmphánhòabìnhcóthểđạtđượctrongtươnglaigần,ôngquyếtđịnhnângcaovịtrí thươnglượngcủaAnhbằngkếhoạchcủaDundasđưaPháprakhỏiAiCậptrướcsựphảnđốikịchliệtcủaGrenvillevàWindhamcũngnhưsựtứcgiậncủaVuaAnh.Lầnnàysựmưutrívàlinhhoạtđãđượcôngsửdụngthaycho“sựcươngquyếtvàchắcchắn”củanăm1797.NghịsĩLiverpoolnhớlại:

NghịsĩGrenvillephànnànrằngPittđãchophépôngđượcquyềnbảođảmchoViennavàcácchínhphủkhácmàAnhhợptácquânsựnhưngcuốicùngđãbịNộicácbácbỏ.KhithấytôiủnghộkếhoạchAiCập,trái với thường lệ,Pitt đãgọi tôi để thamkhảoýkiến, ôngnói: “Tôimuốnngheýkiếncủangài!”Mặcdùsốngườibỏphiếuchocácýkiếnbằng nhau nhưng lúc tổng kết, Pitt đã đếm cả người bỏ phiếu trắng(khôngđưaraýkiếnnào)vàvấnđềđãđượcquyếtđịnh.

Cuộckhủnghoảng trongnước lại bùngphát bởi vụmấtmùanghiêmtrọngvàbạoloạnvềlươngthựclạitiếptụcdiễnraởmứcđộmàôngchưatừnggặpphảitrướcđây.Ngày8/10,ôngtâmsựvớiAddingtonrằngvấnđề

vềhòabìnhvàchiến tranhchỉđáng longạibằngmộtnửasovớinạnđói.“Trước taihọavàsựnguyhiểmngàycàng tăngmà tôiđã trực tiếpchứngkiến, tôi thấychưacóphươngsáchđầyđủnàođểgiảiquyếtvấnđềnày”.Ôngnói“dựđoánnàygâyraứcchế”.“Tôiđãngồithừralolắngvềsựviệcnàytrongsuốtvàituầnqua”.Tuynhiên,haingàysau,Pittđãsẵnsàngchịuđựng sức ép từ công chúngvà triệu tập các thànhviênNghị viện. Sau batuầnphụchồisứckhỏetạinhàcủaAddingtonởBerkshire,ôngđãsẵnsàngbácbỏđềnghịthịtrườngtựdocủaPortlandvàGrenvillebằngviệcđểchoỦybanViệnBình dân điều khiển thông qua các biện pháp can thiệp vừaphải.Đây là giải pháp tạm thời để ngăn chặn nạn đói. Tuy nhiên nó vẫnkhônglàmchogiácảhạthấp.Dovậy,vàithángsauđó,ngànhcôngnghiệplạirơivàotrườnghợptươngtự,yêucầuđòichấmdứtchiếntranhlanrộngvàcuốicùnglạixuấthiệnsựphảnđốicótổchứcbênngoàiNghịviện.Bạoloạnđãtạmthờilắngxuống,lòngtinđãđượckhôiphụcđốivớigiớikhágiảởcácđịaphương.Họđãđắnđotuântheonhữnglờikêugọiduytrìphápluậtvàmệnhlệnhmàkhôngcầngìtừchươngtrìnhcứutrợnhằmxoadịusựbấtmãn.

KhiPittdườngnhưđãngựtrịcảNộicácvàNghịviện,ảnhhưởngcủaôngđốivớiHoànggiagiảmsút.ĐángraPittcầnphảichúýđếnnhữngdấuhiệudựbáo.SựthànhcôngcủaôngtrướcFoxđãkhiếnVuaAnhbớtlolắnghơnvềFoxvàítphụthuộcvàoNộicáccủaôngta.VuaAnhkhônghạnchếcontraimìnhlàBátướcClarencechỉtríchViệnQuýtộcvềcácbiệnphápcủaPitt:DựluậtngănchặnbuônbánnôlệởbờbiểnSierraLeonenăm1799hayDựluậtlydịnăm1800.PittđãthấyrõsựảnhhưởngcủaviệcTriềuđìnhcămghéttrongdựluậtthứnhất,cònnghịsĩBathurstpháthiệnthấyâmmưugâyphiềntoáitạora“mộtkiểuảnhhưởngcủaVuaAnh”trongViệnQuýtộcđốivớidựluậtthứhai.Mùahènăm1800,VuaAnhtrởnênngàycàngkhóchịutrướcsựđiềuhànhchiếntranhcủaNộicácdoPittnắmquyền.Ngàiđặcbiệt không ưa những đề nghị tạm ngưng chiến hải quân để cùngÁo đàmphánhòabình,vàkhichưacósựthamkhảoýkiếntừtrước,VuaAnhđượcmờiđếnNộicácđểbànvềcuộctấncôngFerrolvàocuối tháng7, lúcđầungàiđãphảnđối.MalmesburysaunàymớinhậnrarằngkhiVuaAnhtriệutậpôngtavàWindhamtớiWeymouthvàotháng8,ngàiđangcânnhắcbổnhiệmWindhamlàmThủtướngvàMalmesburylàmBộtrưởngNgoạigiaovìđãtừlâungàikhônghàilòngvớiPitt,đặcbiệtlàvới“kiểuquyềnthế”củaGrenville.Tuynhiên,thayvàođó,GeorgeIIIchấpnhậnphảnđốicuộcviễnchinhtớiAiCập.

VẤNĐỀCÔNGGIÁOVÀSỰSỤPĐỔCỦANỘICÁC

ĐâygầnnhưkhôngphảilàthờiđiểmPittđưarađềnghịvềhiếnpháptiếnbộnhấtđốivớiVuaAnh,nhưxóabỏĐạoluậtThửnghiệmvềtôngiáođểthaythếbằngmộtĐạoluậtThửnghiệmvềchínhtrịnhằmchốnglạichủnghĩaGia-cô-banh,nhưngđó lànhữngnỗ lựcmongmuốnđạtđượcsựổnđịnhtoàndiệnvềvấnđềIreland.ĐánglẽôngđãtìmracáchgiảiphóngchotínđồCônggiáoở Irelanddướinhiềumứcđộquamộtquá trình lâuhơn,songdosựcầnthiếtcủachiếntranhvàhòabìnhcóthểcóđượcsauđóđãkhiếnPittđẩynhanhtiếntrìnhnày,nhưôngđãgiảithíchvớiVuaAnhlà:

ĐểdunghòavàtạoravịthếcaohơnchoCônggiáovàchomộtphầnlớnđối tượngở Ireland, thểhiện thiện chí củaNghị viện thốngnhất,đồngthờiđâylàcơhộiđểchứngminhmụcđíchlớncủaĐồngminhlàbìnhổnIrelandvàhợpnhấtnóvớinướcAnh.

Tuynhiên,Đồngminh coi việc hủy bỏĐạo luậtThửnghiệm là biệnphápdànhchoVươngquốcAnhchứkhôngphảichoIreland.KhiNộicácthảoluậnvềvấnđềnàyvàocuốitháng9vàđầutháng10/1800,tấtcảđềudựđoánđượcnhữngtrởngạitừphíaVuaAnh,Giáohộivàcólẽlàcảphápluật.BayếutốkếthợpchặtchẽvàPittđãnhậnra“CônggiáolàmộtlựclượnglớnởAnh”và“giátrịmàhọmanglạiđốivớivấnđềhợpnhấtthậttolớn”.Ôngchorằng“đómớilàchỉđềcậpđếnkhíacạnhnhỏ”.BộtrưởngphụtráchvấnđềIrelandchobiết“PittdườngnhưnghĩrằngvấnđềCônggiáolàcấpbáchhơncảviệcGiáohộiLaMãlậtđổgiáopháiTinLành”.

TrướcđâyPittphảnđốiviệcxóabỏĐạoluậtThửnghiệmlàvìđộngcơcánhân,đồngthờimuốngiànhsựủnghộcủatínđồTinLành.Tuynhiên,việclàmđócũngkhônggiúpônggiànhđượcđasốphiếuủnghộởNghịviệnIreland,QuanđạidiệnnhàvuađãđềcậptớiviệcthôngquađạoluậtcủaNộicácnếuđiềunàylàcầnthiếtđểgiànhđượcsựủnghộcủaCônggiáo.Mặcdù cuối cùngCornwallis và vị Bộ trưởngCastlereagh đã tìm ra cách giảiquyếtmàkhôngphảiđưaralờihứahẹnchínhthứcnào,songhọcảmthấyđủtựtinđểyêucầuPittchấpnhậnthôngquađạoluậtnàykhiđồngminhđượcthốngnhất.Pittmongđưaravấnđềnày trongbuổihọpđầu tiêncủaNghịviện diễn ra tạiWestminster vào đầu năm 1801.Vì trong điều kiện chiếntranhnênđâykhôngphảilàthờiđiểmđểthổiphồngvấnđềIreland.

Đểvượtqualànsóngphảnđốimạnhmẽ,Pittvàcácđồngsựthâncậnnhấtđãtậptrungthựchiệnnhữngbiệnphápmàhọhyvọngsẽgiảiđápđượctấtcảcácmốiquantâm.ViệcxóabỏĐạoluậtThửnghiệm,giảmthuếthập

phân lànhằmtích lũy tiềncấp lươngcho tínđồCônggiáoIrelandvàgiớitănglữkhôngtheonhàthờchínhthốngđểcóthểkếtthúcquátrìnhhòagiảicủanhữngngườikhôngtheoGiáohộiAnh.Giảmthuếthậpphâncũngmanglạilợiíchdonhữngtănglữkhôngtheonhàthờchínhthốngsẽphụthuộchơnvàonhànướcvàchịusựkiểmsoátnhiềuhơncủanhànước,bởivậycóthểhyvọngxoadịunhữngngườitheoGiáohộiAnh.GiáohộiAnhsẽđượctăngcườngbảovệbởimộtđiềukhoảntronglờituyênthệmới,trongđóbắtbuộcgiớiviênchứcphảiủnghộgiớiquyềnuytrongGiáohộivàNhànước,vàbởicácbiệnphápmớicủngcốquyềnlựccủaTổngGiámmụcGiáohộiđốivớigiớitănglữcủahọvàtăngtiềntrợcấpchotănglữnghèokhôngcókhảnăngcưtrútronggiáoxứ.HiểmhọatrướcđâyvẫnthườngđượcnhấnmạnhlàtừCônggiáoLaMãnayđãchuyểnsangchủnghĩaGia-cô-banh.Dovậy,mộttuyênthệmớiphùhợpchogiớicôngchức,ngườithuyếtgiảngCônggiáovàTinLànhcùngtấtcảgiáoviênđòihỏiphảicósựbácbỏchitiếttronghọcthuyếtquyềntốicaođộclậpcủaconngười.

VuaAnhđãthểhiệnsựphảnđốisâusắcđốivớiviệchủybỏĐạoluậtThửnghiệmvàbácbỏđềnghịcủaFitzwilliamvàonăm1795màngàicholà“Nộicáccủacácbộ trưởngkhôngthểquyếtđịnhđược”vàđây làđiềurấtnguyhiểmkhiđưarađiềuluậtmàkhôngcósựnhấttrítừtrướccủanhữngngười đứng đầu ởmọi cơ quan nhà nước.Năm1798,VuaAnh cảnh báokhôngđượctăngthêmsựưuđãiđốivớiCônggiáovàđếnnăm1799,ngàituyênbốsẽlàkẻthùcủađồngminhnếuthấynóđikèmtheobấtcứsựthayđổinàovềvấnđềCônggiáo.KhicácbộtrưởngcómặtởLondonđểthảoluậnvềtrởngạinàyvàotháng9/1800,tronglúcVuaAnhkhôngcómặtởWeymouth,Pittđược“đảmtráchviệcthuyếtphụcVuaAnhvềvấnđềnàykhingàitrởvề,đồngthờitrongthờigianđóthămdòýkiếncủangườidântrêncảnướcvàsửdụngmọibiệnphápđểgiảiquyếtvấnđềsaochohợplýnhất“.Ông đã không làmđược điều này.Bệnh tật, sự bất đồng ý kiến vềcuộcviễnchinhtớiAiCập,nạnđóivànạntranhgiànhlươngthựccộngvớisựphảnkhángcủacácnướctrunglậpBalticbịkíchđộngbởiNgatrướcgiớihạnAnhđưaravềthươngmạihànghảiđốivớicácnướcnày,tấtcảđãlàmhỏngýđồcủaPitt.Chođếntậntháng1/1801,khibiếtsắpcócuộchọpcủaNghịviệnliênhiệp,PitttrởlạitậptrungvàovấnđềCônggiáo.

Mộtvài đồng sự củaPitt đổ lỗi choôngkhôngchuẩnbị đối phóvớiVuaAnh.CamdenchorằngôngđãnhậnrasựcầnthiếtphảiđảmbảosựủnghộcủađạiđasốthànhviêntrongNộicácđểkhiếnVuaAnhđổiý.Mặcdùvậy,CamdenvẫnphêbìnhPittthờơtrongquanhệvớiVuaAnh,vídụnhưôngthườngởlạiLondontrongsáutuầnmàkhôngđếnthămcungđiệnhoànggiaLevée.Mặcdùđãcónhữnglờicảnhbáonhưvậy,vịThủtướngvẫntỏra

làảnhhưởngcủaôngđươngnhiênlớnhơnảnhhưởngcủaVuaAnh.Thậmchí,ngay trongvấnđềCônggiáo Irelandvàonăm1793vàviệcVuaAnhphảnđốixóabỏĐạoluậtThửnghiệmvàonăm1795chothấyôngcóthểvẫnthayđổinếunhữngngườiđứngđầucáccơquannhànướcđềutánthành.PittvẫnchưanhậnthấysựbănkhoăncủaVuaAnhkhingàithấynhữnggìmìnhlàmlàtráivớilờituyênthệtronglễđăngquang.Xétởgócđộkhác,PittđãquenvớiviệccuốicùngbaogiờVuaAnhcũngchịuthuatừsứcépcủacácbộtrưởng,từviệcngàihysinhcácbangnhỏcủaĐứcvàonăm1796,chấpnhậncáccuộcđàmphánvớiPhápvàocácnăm1796,1797và1800.Năm1800,VuaAnhđãphảnđốigaygắtcácvấnđềliênquanđếncuộcviễnchinhtớiFerrolvàAiCập.

ThắnglợitolớnmàPittgiànhđượcchothấyôngđãđượcNộicácủnghộ.Tuynhiên,trongvấnđềCônggiáo,Nộicáclạibịchiarẽ.ChủtịchViệnQuýtộcLoughborough,LiverpoolvàWestmorlandvàsaucùnglàPortlandvàChatham,tấtcảđềuphảnđối.Tháng1/1801,PittđãcốgắngđiềukhiểnkhéoléođểđưađếnsựthốngnhấtchungbằngcácchiếnthuậtmàWindhamđãđưaratrongnăm1799:nhanhchóngtiếnhànhcuộcbànthảokhôngchínhthứctrongNộicácđểtránhbỏphiếuvàtạorahoàncảnhđểtổchứccáccuộcthảo luậnngoài lềkhiếncácphần tửđối lậpkhôngcócơhộiđưa raquanđiểmriêngcủamình.Pitttuyênbốtổchứcmộtcuộchọpvàongày11/11vàtiếnhànhmộtcuộchọpkhácvàongày25/11(cácthànhviênđượctriệutậptrong thời hạnmột ngày) dẫn tớimột tuyên bố trống rỗng với các ý kiếnriêngrẽvàvắngbóngphầntửđốilậphoặcnhữngngườiđangdaođộngnhưLiverpool(bịốm),Chatham(khôngđượcPitttriệutậpvìbịchorằngtrongcuộcđàmluậntrước,ôngkhôngđưaraýkiếnnghiêngvềhướngnào)vàđặcbiệtlàcảChủtịchViệnQuýtộc,ngườimàcácthànhviêncómặttrongcuộchọpđềucảmthấynênđượcnghequanđiểmcủaông.CamdenchobiếtPittđãhứasẽgặpmặtChủtịchViệnQuýtộcvàtriệutậpmộtcuộchọpkhácđểđưaracácýkiếnmàkhôngcóbìnhxét,tranhluậnvềsựủnghộhaychốngđối.Cuốicùng,PitttuyênbốôngsẽgặpChủtịchViệnQuýtộcvàtriệutậpcuộchọpkhácnếuChủtịchmuốn.CònnếuChủtịchkhôngmuốn,cónghĩalàôngđãnhậnđượcsựtánthànhcủaNộicácvềvấnđềnày.

Trênthựctế,PittxemcuộcthămdòýkiếnkhôngchínhthứccủaNộicácvàongày25/11 làcơhộiđểNộicác tiếnhànhcácbướccần thiết tiếptheonhằmgiànhđượcsựủnghộcủanhữngngườiđứngđầucáccơquannhànước.Trongbữaăntốisauđó,ôngủyquyềnchoBộtrưởngphụtráchvấnđềIrelandlàCastlereaghthôngbáochoThủtướngIrelandClarebiếtcuộcthảoluậnvàquyếtđịnhcủachínhphủ.CólẽPittđangcốgắngtạorađộnglựcđểnhữngngườiđứngđầucáccơquannhànướclàmtheoquyếtđịnhcủachính

phủvàsốcònlại trongNộicácsẽđổiýsaukhibiênbảnchínhthứcđượcnhấttrígửilênVuaAnhmàtheotiềnlệVuaAnhcóthểsẽmiễncưỡngchấpnhận.Ngày 31/1, ông nói vớiVuaAnh rằng ông đã làm theo các ý kiếnchungcủađasốthànhviênNộicác.

Sauđó,kếhoạchbịngăncảnkhiquyếtđịnhnàyđượctiếtlộchoVuaAnh,trướckhiPittsẵnsàngthựchiện.HaithànhviênNộicácphảnđốikếhoạchnàylàLoughboroughvàWestmorlandbịtìnhnghilàngườitiếtlộkếhoạchvàlàmtưtưởngcủaVuaAnhbịnhiễmtheohọ.Nếuđúngnhưvậy,haingườinàycóthểđãxemđâylàcáchduynhấtđểđánhbạiâmmưucủaPittđốivớiNộicác.Ngày28/1, tạicungđiệnLevée,ngườikhôngmay làDundas,ôngđãphảihứngchịucơnthịnhnộcủaHoànggia(lầnnàyPittlạivắngmặt),khiVuaAnhbừngbừngtuyênbố:“Tanóivớingươirằngtacoitấtcảnhữngkẻđưavấnđềnàyrađềulàkẻthùcủata”.Ngàinóithêm:“Tahyvọngnhữngngườibạncủatasẽkhôngbỏmặcta”.

Cùngngàyhômđó,Pittđã triệu tậpcuộchọpNộicáckhẩncấp.SaunhữngchiếnthuậtmàPittđãdùngkhibanđầuVuaAnhphảnđốicuộcviễnchinhtớiFerroltrướcđó6tháng,ôngquyếtđịnhbìnhtĩnhđềcậpvềtrườnghợpnàyvớiVuaAnhvànóivớicácđồngsựrằngôngsẽphảirađinếukếhoạchnàykhông thành.ÔngvàGrenville đảm tráchviệcphác thảo cácýquantrọngtrongkếhoạchvàsẽđưaratrướcNộicácvàongàyhômsau,sauđóPittsẽtrìnhlênVuaAnh.MộtlầnnữaVuaAnhđãchặntrướckhingàikêu gọiChủ tịchViệnBình dânAddington dùng ảnh hưởng củamình đểthuyếtphụcPittdừngvậnđộngkếhoạchđó.Sánghômsau,AddingtongặpPittvớivai trò là trunggianchoVuaAnh.Tìnhhuốngđã thayđổiởmứcNộicácchưabaogiờgặpphải(thựctếPittđãhànhđộngmàkhôngcầnthamkhảoýkiếncủacácbộ trưởng).Một lượng thông tin tối thiểuđược tiết lộchocácbộtrưởng-nhữngngườiđếngặpông,thêmmộtchútthôngtinnữađượchémởchoGrenvillevàcóthểlàcảDundas,nhưngnhìnchung,ôngđãtựmìnhquyếtđịnhsốphậncủaNộicác.

KhithấybáocáođầutiêncủaAddingtontrìnhlênVuaAnhcóthểhyvọngđạtđượckếtquảnhưý,WindhamđãtìmđếngặpPittvàongày30/1vàthấytấtcảđãthayđổisovớicuộchọpNộicáclầntrước,đồngthờiôngcảmnhậnlàPittsẽphảinhượngbộ.CólẽPittcóýtránhsựvậnđộngcủahaibênđốivớivấnđềmàôngđãđềcậptrongláthưgửiVuaAnhvàongày31/1.Nhưng trước khi bức thư được viết ra, ông đã nhận được thêm thông tinkhẳng địnhmức độ phản đối củaVuaAnh, giúp ông củng cố lập trườngvữngchắchơn.Có thểđó là tin tứcvềviệcnhữngngườixungquanhVuaAnhthườngxuyênvậnđộngđểTổngGiámmụcIrelandkhôngtiếptụcủng

hộ việc thay thế nghị sĩArmagh, người phản đối kịch liệt chiến dịch giảiphóngchoCônggiáo,bằngngườicótưtưởngủnghộCônggiáo.

Trongbức thưgửiVuaAnhngày31/1 (điềunàyPitt chỉ nóivới cácđồngsựsaukhibứcthưđãđượcgửiđi),vịThủtướngđãgiảnggiảirấtdàivềvấnđềgiảiphóngcholựclượngCônggiáovàđềnghịtránhđưavấnđềnàyraNghịviệnnếuVuaAnhchưacânnhắccácđềnghịcủaPitt,đồngthờiôngyêucầuđượctừchứcnếuVuaAnhvẫnkhôngtánthành.TrướcsựbấtổntiếptụcdiễnratrongnướcvàkếtquảcủacuộcviễnchinhBalticvàAiCậpchưarõràng,PittsẽkhôngrờicươngvịnếuVuaAnhcảmthấynhữngnỗlựccủaôngvẫncógiátrị.Ôngmongmuốntiếptụcgiữcươngvịchođếnkhinhữngkhókhănchủyếucủacuộckhủnghoảngtrướcmắtquađihoặcgiảmbớtrõrệt.Ôngcũngcóthểgiữcươngvịlâuhơnnữanếucầnthiếtđểngăncảnsựvậnđộnghoặcbàn luậnvềvấnđềCônggiáo,mặcdùôngcóquyềnđưaranguyêntắcriêngcủamìnhvàothờiđiểmthíchhợp(nhưtừnglàmvàonăm1785đốivớivấnđềcảitổNghịviện)vàcóthểyêucầuVuaAnhkhônggâyảnhhưởngđếnvấnđềnàytrongthờigiangiánđoạn.

VuaAnhthamkhảoýkiếncủaAddingtonđểđưaracâutrảlờivànhấnmạnhAddingtonsẽlênlãnhđạochínhphủnếuthỏathuậnvớiPittkhôngđạtđược.VuaAnhđưaracâutrảlờivàongày1/2,vớinộidungtuyênbốngàihoàntoànphảnđốiviệcgiảiphóngchoCônggiáovàđólàquyếtđịnhbấtdibấtdịch.NgàiyêucầuPittkhôngtừchứcvànhấttrísẽtránhđềcậpvấnđềCônggiáo.ĐốivớiPitt,tuyênbốcuốicùngnàylàđiềukhôngthểchấpnhận.Ngày3/2,ôngviếtthưxintừchứcgửitớiVuaAnh,đồngthờibàytỏsựủnghộviệcAddingtonlênnắmchínhquyền.

NhiềungườirấtsửngsốttrướcviệcPittđộtngộtrútkhỏivịtrícủamìnhsaukhoảngthờigiandàiđếnvậy,nhấtlàkhiôngvẫnđangởtrênđỉnhcaocủaquyềnlực.Ngày5/1,ôngđãthừanhậnvớianhtrai:“Tôikhôngthểhìnhdungđượchậuquảcủavấnđềnàysẽđếnmứcnàotrongtuầnnày”.Nhiềulýgiải được đưa ra, rằng Pitt muốn từ chức giống các bộ trưởng khác nhưDundas,hoặcPittmuốn thoátkhỏinhữngđồngsựkhó tínhnhưGrenville,SpencerhayWindham.NghịsĩMalmesburylàngườiđưara lýgiảihợplýhơncảkhichorằngPittkiếmcớđểtừchức,bởilẽôngkhôngthểđưacuộcchiếnđếnthắnglợimàcũngkhôngthể tiến tới thỏahiệp.Tuynhiên,ngày10/1, trongbức thưgửiCanning,Pitt đã thểhiệnmongmuốn sẽđạtđượcthỏahiệpkhicuộcviễnchinhtớiBalticvàAiCậpthànhcông.Ngày31/1,PittgửithưchoVuaAnhxintiếptụcđảmtráchchứcvụcủamìnhchođếnkhicuộckhủnghoảngchấmdứt.

CảGrenvillevàDundasđềunhấnmạnhrằngvấnđềCônggiáomớilàlýdochính.Trongkhivớihọ,đóchủyếulàvấnđềvềnhậnthức,danhdựvànguyêntắc,thìPittcũngcóquanđiểmriêngvềsựdínhlíugiữachínhtrịvàquyềnlựctrongcuộckhủnghoảng.PittkhôngchỉnhấnmạnhvàosựđốilậpvềquanđiểmvớiVuaAnhmàcòncảsựtíchcựcmàôngtừnglàmđốivớivấnđềnày…vàcảmứcđộquáđángmàVuaAnhđãdùngdanhtiếngđểápđặt, thậm chí là thường xuyên không thông qua ông. Sau khi gặp Pitt,CanningđãnóivớiMalmesburyrằng“nếukhôngđưaraquanđiểmrõràngđối với trường hợp cụ thể này thì Pitt sẽ chỉ duy trì quyền lực trên danhnghĩa,trongkhiđóquyềnlựcthậtsựđượctraovàotayngườicóảnhhưởngtừxađốivớisuynghĩvàquanđiểmcủaVuaAnh”,rằng“Pittđãnóilàsẽrađi–đókhôngphảichỉđơngiảnlàcáchôngphảnđốivấnđềCônggiáomànólàphongcáchcủaôngtừtrướctớinay.Nếuôngtánthànhthìôngsẽlàmmộtbộ trưởngkháchoàn toànvớinhữnggì trướcđâyông từng làm trongNộicác”.

Có lẽchiến thắngsẽkhiếnPittkhông thểdừng lại,nhưngcuộcchiếnkhôngthànhđãkhiếnýđịnhnàycủaPittbịthấtbại.Cuộckhủnghoảngtiếpdiễnngăncảnnỗlựcthúcđẩyđềxuấtcủaôngtớithànhcôngvìôngsợgâyrabấtổnchođấtnướcvàothờiđiểmnhạycảm.Castlereaghgiải thíchvớiQuanđạidiệnnhàvuarằngnếuđưavấnđềnàyravàolúcnàysẽchỉkhiếndânchúngphảnđốivàchốnglạinó,họsẽkhôngcócơhộithànhcôngtrongViệnQuý tộc, thậmchíngaycảkhi lưỡngviện thôngqua thìVuaAnhsẽvẫnbácbỏ.CốtìnhépđiềunàysẽlàmmấtđiđiềukiệnthuậnlợitrongviệctạoramộtVươngquốcAnhthốngnhất.ĐưavấnđềnàyratrướcNghịviệnsẽkhuấyđộngtínđồCônggiáoIreland.Pittđãyêucầukiềmchếđểcóthểgiànhthắnglợivềlâudài.Tuynhiên,Pittcảmthấymìnhkhôngthểnhượngbộcácphươngphápđingượcvớiquanđiểmcủamình.Đây làđiểmkhácbiệtsovớicuộcđốithoạitươngtựtrướcđâyvớiVuaAnhvềvấnđềcảitổNghịviện,khiđókhôngcóaiđứngvềphíaVuaAnhchống lạiông.Hơnnữa,mộtkhiVuaAnhtìmrangườicóquanhệtốtđẹpvớingàithaythếvịtrícủaAddingtonthìPittkhôngthểmuachuộcđượcVuaAnhvàviệcôngdọatừchứcsẽđếntaiFox.Doôngkhôngthểđánhbạiđượcđối thủcủamìnhtrongtriềuđìnhhoặckhôngdámchiếnđấutrongNghịviện,từchứcdườngnhưlàlựachọnduynhất.

PITTRỜIKHỎICƯƠNGVỊTrongláthưcuốicùngkếtthúcmốiquanhệthưtừvớiPitt,VuaAnh

bắtđầubằngnhữngcâunhư:“Pittyêuquýcủata”(đâylàlầnduynhấtngài

biểulộnhưvậy),“Tarấttiếckhingàikếtthúcsựnghiệpchínhtrịcủamình”.Coutts,chủngânhàngcủaPitt,rấtlolắngtrướctìnhtrạngtàichínhcủaông,đãđềnghịôngnhanhchóngquaytrởlạinghềluậtsư,nghềcóthểmanglạichoông3.000bảngmộtnămvàđảmnhiệmcươngvịlãnhđạoViệnQuýtộctrongthờigianvàinăm.Pittsẽtựđặttươnglaimìnhởđâu?Trongkhimộtsố người cho rằng về hưu sau 17 năm đứng đầu chính phủ là rất hợp lý,nhưngchưaainằmtronghoàncảnhnàykhiởtuổi41vàchưacódấuhiệuthểhiệnrằngPittcoisựnghiệpchínhtrịcủamìnhđãchấmhết.Việcsửdụngquyền lực đã ăn vàomáu của ông và trong hành động, ông vẫn thể hiệnmongmuốntrởlạilàmThủtướngdùsớmhaymuộn.ÔngvẫncốgắngbảođảmlàngườiyêunướccóphẩmchấtchínhtrịkhiđềnghịAddingtonchấpnhậnsự lựachọncủaVuaAnhvàhứasẽủnghộông ta.Ông thuyếtphụcnhiềungườitrongBộcủamìnhchấpnhậnsựđiềuhànhcủaAddington.

PittđãnóivớingườianhtrairằngđãtừlâuôngcoiChủtịchViệnBìnhdânlàngườimàVuaAnhsửdụngkhicónhucầu.Trênthựctế,chínhPittđãxem xét việc để Addington tạm thời thay thế ông vào năm 1797. Nhưngchưahẳnôngđãcoingườibạncóquanhệhọhàngvàđượcôngthúcđẩysựnghiệpchínhtrịlạilàngườithaythếôngvàolúcnày.Ôngđãnghĩđếnđiềunàyvàongày24/12khinóivớiPretymanvềýđịnhcamkếtkhôngtrởlạivịtrínếukhôngđượcphépchínhthứcđưaravấnđềCônggiáo.Tuynhiên,ôngđãnhanh chóng thayđổi suynghĩ khi cănbệnh loạn trí củaVuaAnhđộtngộttáiphát,việcchuyểngiaoquyềnlựctạmthờiphảidừnglại.

VuaAnhđổlỗirằngPittlànguyênnhândẫnđếnsựtáiphátnày.Đầutháng3,Pitt đảmbảovớiHoànggia (vàđã chophépGeorgeRosekhẳngđịnhtrongbàiviếtmộtvàithángsauđó)rằng“trongsuốtthờigianVuaAnhtrị vì, Pitt sẽ khôngbaogiờđề cậpđếnvấnđềCônggiáo chodù cónắmchínhphủhaykhông”.Câunàycóhàmýrõrànglàôngsẽởlạivịtríhoặcsẽtrởlạisaunày.Trướckhitrảlạicondấucủachínhphủlầncuối,ôngđãbịthấtvọngtrướcnhữnglời thúcgiụccủaDundas,CamdenvàmộtsốngườikhácyêucầuthôngbáochoAddingtonbiếtrằngnếuAddingtonvàVuaAnhmuốnkhôi phục chính phủ cũ, Pitt sẽ sẵn sàngđàmphán.Tuynhiên, khiAddingtonthểhiệnrõquyếttâmtiếptụcchínhphủcũ,Pittnhanhchóngtừbỏýđịnhcủamình.

KhiAddingtonbắtđầuyêuthíchvịtrímớicủamìnhthìcũnglàlúcPittthấymìnhđãtựgiamhãmtrongmộtcuộcchơiphảichờđợilâuđếnthếnào.HứaủnghộAddingtonmàlạicóýđịnhtrụcxuấtôngtalàmộthànhđộngphảnbội.ÔngcầnsựchấpthuậncủacảVuaAnhvàAddingtonđểtrởlại,ôngcũngcảmthấylýdochínhđángđểchờđợilúcnàylàđượccảnướckêu

gọiônglênnắmquyền.Tuynhiên,PittphảnđốiýđịnhcủaCanningvềviệckhuấy động lên lời kêu gọi như vậy.Ôngmuốn tránh bịmang tiếng “lậpmưu giành quyền lực” và nói với phụ tá củamình: “Tôi không ngại thừanhận rằngmình là người thamvọng, nhưng tôi thamvọngnhân cách chứkhôngphảichứcvụ.”Cólẽđâycũnglàđiềuphithựctếkhiôngtáchrờiviệctheođuổinhâncáchrakhỏisựtheođuổiquyềnlựcbởilẽđốivớimộtchínhtrịgiakhôngtheođảngpháinàonhưông,nhâncáchlàconđườngchắcchắnduynhấtđểdẫn tớiquyền lực, thậmchínócòncần thiếthơnđốivớimộtchínhkháchđangmongmuốnđượcdânkêugọitrởlạilàmThủtướng.

Cáigiáphảitrảchosựchờđợinàylàrấtđắtbởilẽviệcôngthờơtrướctìnhhìnhtàichínhcánhântrongsuốtmộtthờigiandàibâygiờmớigâyhậuquả.Bịmấtlợinhuận,uytínvàchứcvụcaocấp,ôngnhậnthấycácchủnợkhông sẵn lòngchờông thêmgiờphútnàonữa.Saukhi từ chức, ôngchỉnhậnđượckhoản tiền3.000bảngmộtnăm từchứcvụQuản lýCụmcảngCinque.Nhưngnăm1800,khiGeorgeRosexemxéttàikhoảncủaPitt,ôngthấynợnầnvàhóađơnchưatrảcủaPittlêntới46.000bảng.Vìmuốnduytrìsựđộclậpvềchínhtrị,Pittđãtừchốinhậnkhoảntiền30.000bảngmàVuaAnh đề nghị để trả nợ cho ông và cũng không nhận chức thư ký doAddingtonđềnghị.Tấtcảnhữnggìôngchấpnhậnlàmộtkhoảntiềnquyêngópchovay trịgiá11.700bảng từphíabạnbè thân thiếtvànhữngngườiủnghộ.Ôngđãbánquàtặngcủacáchoàngthânnướcngoàivàcủacáccôngty trong thành phố được 4.000 bảng.Ông còn bán cả tài sản thuộc quyềnthừakếnằmtrongkhoảntrợcấpcủamẹmình(bàmấtnăm1803)vàchứcvịBátướcmàNghịviệnbanchoChatham(anhtraiPittkhôngcócon)nhưngvẫnkhôngđủđểtrangtrải.Cuốicùng,năm1802,ônglạiphảibánđấugiángôinhàHolwookyêuquývớigiá15.000bảng.KhiởLondon,ông sốngkhổhạnhtrongmộtcănnhàthuê.ÔngkhôngđủtiềnđểcóthểmờibạnbèđiăntốiởLondonvàchỉtiếpmộtvàingườibạnthânởLâuđàiWalmer.

Tuynhiên,cuộcsốngcủaPittkhônghềcôđơnbởilẽônglàngườiluônđượcđóntiếpnồnghậutrongvòngtaybèbạn.Năm1803,ôngđãkhiếnmọingườitronggiađìnhcónhữnggiâyphútvuivẻkhiôngđứngrabảovệcáccháutraicủaStanhopenhữnglúcchúngtrốnngườichanghiêmkhắcvàcôchịcảmạnhmẽlàHester.Hestertrởthànhbạn,ngườitrongnhàvàlàngườichămsócôngtrongnhữngnămcuốiđời.Dothíchthayđổi,PittđãthuêmộtkhuđấtởgầnWalmervàonăm1802.Tuynhiên,cuộcsốngsaukhirờichứcvụThủtướngcủaPittlàmộtcuộcsốngnghèokhó,thanhtịnhvàdoôngtựsắpđặt.

Pittcũngcónhữngbùđắpbanđầukhinghỉhưu.CanningmiêutảPitt

“thậtsựdồidàotinhthầntronggiaiđoạnnghỉngơimới,ôngnhưmộtđứatrẻvừatrởvềnhàsaukỳnghỉ”.ÔnglàmcốvấnchoBộmớitrongthờigianngắn,đặcbiệtkhibắtđầucuộcđàmphánhòabìnhvớiPháp,ôngtíchcựcvậnđộngmọingườiủnghộcuộcđàmphánsơbộđượckýkết tạiLondonvàotháng10/1801.NhiềungườierằngtấtcảnhữngvùngđấtởnướcngoàimàAnhtừngchinhphụcđượcsẽbịtrảlại,trừTrinidadvàCeylon.CánhânPittthừanhậnôngrấtthíchmũiHảoVọng,tuynhiênôngchấpnhậnđâylàkếtquảtốtnhấtcóthểcóđượctronghoàncảnhnày,khihòabìnhlàcầnthiếtđểkhôiphụcsựthịnhvượngcủađấtnướcvànguồntàichínhcủachínhphủ.

Nhưng mỉa mai thay, hòa bình mà nhờ Pitt mới có được lại khiếnAddingtonkhôngphụthuộcvàoôngnữa.KểtừkhibắtđầukýkếtHiệpướcSơbộchođếnkhikýHiệpướcThânthiệncuốicùngvàotháng3/1802,haingườichỉăntốivớinhauhailần.Ngàycàngítđượcthamkhảoýkiếnhơn,Pitttrởnêngiậndữvàvỡmộngtrướcchínhsáchcủangườitừngđượcôngbảohộ.KhiNapoleonkhông thểhiệndấuhiệugì cho thấyông ta đã tạmdừngthamvọngcủamình,PittđãlênángaygắtnhữnggìôngcoilàsựxửlýyếukémcủaNộicáctrongviệckếtthúcđiềukiệnhòabìnhbằngHiệpướcThânthiện.ÔngcảmthấyAddingtonkhôngđủkhảnăngbảovệdanhtiếngcủaNộicáccũtrướccuộctấncôngcủapheđốilập.CuộcđiềutracácvấnđềcủaBộHảiquândoBátướcStVincent−BộtrưởngHảiquân,ngườicótưtưởngkhôngphụthuộcAddington−đềxướnglạiđưarakếtluậnvớiýphêbìnhcáchđiềuhànhcủaBộdưới thờiPitt.Pitt cảm thấybịxúcphạmkhiAddington không thông báo cho ông về việc người bạn cũ của ông làDundasđượcđềnghịvàchấpnhậnmộttướcvịquýtộc,HuântướcMelville.ÔngkhóchịuvềkhoảnvayrấtlớnmàAddingtondùngvàongânsáchthờibìnhđầutiêncủaôngta.Trậnốmnặngvàomùathunăm1802–mộtbiếncốlớnđángbuồnđầutiêngiángxuốngkhiếnôngsuysụp−đãgiamchânôngởWalmer.SaukhihồiphụctạiBath,thànhphốphíatâynamnướcAnh,PittkhôngthểđếndựcácbuổihọpNghịviện(vìđiềunàymàôngbịTimes−tờbáo do chính phủ tài trợ − chỉ trích). Tuy nhiên, lúc này ông quyết tâmkhôngbịNộicáckéovàocáccuộchộiđàmbímật.

Khi quan hệ giữaAnh và Pháp ngày càng trở nên tệ hơn và dẫn tớinguycơxảyramộtcuộcchiếnmới,AddingtonvànhữngngườiủnghộôngtacảmthấycầnphảicủngcốNộicácđểđốiphóvớicuộckhủnghoảngmớivàođầunăm1803.CuốicùnghọđãcầnđếnPitt.Mỗibênđềuxửsựgaygắt.Addington đề nghị cho Pittmột vị trí, thực tế chỉ là chức Bộ trưởng Tàichínhbùnhìn;lúcđầuPittphảnđối,sauđóôngcươngquyếtchỉtrởlạinếuđượclàmBộtrưởngTàichínhkiêmThủtướng.KhiAddingtonvàNộicáccủaôngtamiễncưỡngchấpnhậnyêucầunày,Pittlạitáobạođòihỏinhững

đồngsựcũcủaôngnhưGrenville,SpencervàWindham–nhữngngườikịchliệtphêpháncáchđiềuhànhcủaAddingtonvàcácbộtrưởngcủaôngta−vàcảMelville trở lạiNội các,Addington chuyển sang làmBộ trưởngNgoạigiaokiêmmộtchứcvụmới làChủ tịchViệnBìnhdân,cònmột sốngườikhác−trongđócócảHobart,bạncủaThủtướngthìnghỉhưu.TấtcảnhữngngườinàyphảilàmviệctheoyêucầucủaNộicácvàtheoướcnguyệncủaVuaAnh.KhôngcógìđángngạcnhiênkhicácđồngsựcủaAddingtonđềurấtchánnảntrướcsựđầuhàngnhụcnhãđó,cuộcđàmphánđổvỡ.

ÝtưởngtrởlạinắmquyềnlựccủaPittlàtáilậpNộicáccũđãtồntạitrongmộtthờigiandàithôngquahiệpướcchung.Bằngcáchnày,ôngcóthểkhôiphụcvịtríđầyquyềnlựccủamìnhvàocuốinhữngnăm1790,trongkhiđó,nếuông thựchiệnđược lờihứavềvấnđềgiảiphóngCônggiáo thìsẽngănngừađượckết cục của năm1801.Đó làmột cái nhìn lạc quan, ôngkhônghềđểýđếnsựchiarẽtrongNộicácvàonhữngnămcuốinắmquyền(cólẽôngcóýđịnhcảitổcáccơquanchínhphủđểtránhsựchiarẽnày).Chiếnlượcthụđộngquaytrởlạichínhphủcủaônglàtheođuổi“nhâncách”củamột chính khách yêu nước và có đạo đức đứng trên vấn đề chính trị,trôngchờcôngchúngkêugọitrởlạinắmquyền,chínhđiềuđóđãkhiếnôngbịmấtquyềnlực.Theoyêucầucủaông,nhiềungườitrongchínhphủcũđãở lại cùng với Addington và đàm phán hòa bình. Năm vị bộ trưởng làDundas,Camden,Grenville,SpencervàWindhamđãtheoôngrờiNộicác.Tuynhiên,trongkhiDundasvàCamdentrungthànhchấpnhậnsựgiúpđỡcủaPitttrongcuộcđàmphánsơbộ,bangườicònlạikịchliệttấncônghọđểrồinhữngngườiủnghộôngtrướcđâyđãchiathànhbapherõrệt.SựrạnnứtngàycànglớnsaukhiAddingtonthấtbạitrongviệcđàmphánvớiPittvàođầunăm1803đãquaytrởvềphíapheđốilậpcũkêugọisựgiúpđỡvàlôikéo đối thủ của Pitt là Tierney vào chính phủ với chức Thủ quỹ choHảiquânAnh.

Dovậy,NộicáccủaAddingtonchứngminh làcókhảnăngphụchồinhanhhơnPitttưởng.ThậmchísaukhichiếntranhvớiPháptiếptụcnổravàongày18/5/1803,PittphảimấtthêmmộtnămnữamớikhiếnAddingtonnhấttrítừbỏýđịnhthamgianắmchínhphủ.Trongnămđó,PittlunglayhyvọnggiànhchiếnthắngtrongviệckhôiphụcNộicáccũ,khimàcácthànhviêncủaNộicácđãtanrãvìviệctiếnhànhcuộcchiến.Pittnỗlựctìmcáchchốngđỡcuộcẩuđảchínhtrịbằngcáchủnghộcuộcchiếnvớitinhthầnyêunước.TớidựphiênhọpNghịviệnlầnđầutronggiaiđoạnkhủnghoảngkéodàihơnmộtnăm,ôngđãcómộtbàiphátbiểunổitiếngnhấtvàongày23/5,nhưmộtkhángiảđãnói: “Mộtkếtcục rấtbấtngờvề sựcần thiếtvà tầmquan trọng của những nỗ lực trong tương lai của chúng ta”. Tuy nhiên,

nhữnghạnchếcủaPittđãbộclộrõkhiôngthấtbạinặngnềtrongviệccốtránhsựchỉtríchcủapheđốilập,thậmchícảmộtsốngườiủnghộôngcũngbỏphiếuchốnglạiông.

Tuynhiên,Pittvẫnkhôngnảnlòngnhờnỗlựctíchcựctrongviệcthúcđẩychiếntranh.Ôngháohứcmuốnsửdụngcuộcchiếnlàmphépthử.Khiđấtnướcđốimặtvớihọaxâmlăngvàotháng7,ôngđãbuộccácbộtrưởngđồngýđểtậphợplựclượngtìnhnguyệnvũtrangmàôngđãgươngmẫuđiđầukhi thành lậpba tiểuđoàn tìnhnguyệncủaCụmcảngCinquevàchấpnhận làchỉhuyquân tìnhnguyệncủaSởQuản lýHàngvụ.Cuốinămđó,380.000ngườiđãđăngkývàodanhsáchlựclượngtìnhnguyệnviênbảovệđấtnước.Chưakểđếngiátrịvềmặtquânsự,lờikêugọicảnướcthamgialựclượngvũtrangđãkhiếntinhthầnyêunướcdângcaovàPittlạiđặtmìnhvàovaitròcủamộtngườilãnhđạophongtràoyêunướcthốngnhấttoàndântộc.Điều này đã giúp ông phục hồi sinh lực.Cháu gái ôngmiêu tả: “Pitthoàntoànvượtquacáimệtmỏicủamộttrungsĩhuấnluyện.Hếtđoàndiễuhành này đến đoàn diễu hành khác, mỗi đoàn cách nhau 25-30km. Tôithườngđểýđếnôngvàtôicóthểđảmbảorằngôngrấtkhỏe.”Mộtlầnnữatinh thần lạc quan của ông lại làm cháy lên tham vọng về tương lai.Wilberforcemiêutảông“làthànhlũyđểđemlạiquyềnlợichochâuÂusaukhiđãđảmbảoantoàncủachínhmình”.

GiờđâyPittmongmuốntrởlạinắmchínhphủtrongtươnglaigần.Ôngđãquantâmtớinhữngđiềukiệntốtnhấtđểcóthểđảmbảoquyềnlựccủamình.Ông rất để tâmđến triểnvọngmàGrenvilleđãđặcbiệt đưa ra choông,đólàmộtchínhphủyêunướcthốngnhấttrêntoànquốc–tươngxứngvớisốquântìnhnguyệnđãtậptrungđược,trongđótậptrungtấtcảnhântàitừmọiphecánhtrongNghịviện,tạoraấntượngmạnhmẽvớichâuÂuvềkhảnăngđiềuhànhcủaAnhtrongchiếntranh.ChỉcóAddingtonbấttàivàphecánhcủaôngta−nhữngngườiđiềuhànhchiếntranhchậmchạp,khôngdứtkhoátlàmchoPittbựcbộilàsẽbịloạibỏ.Tuynhiên,Pittrấtthậntrọngtránh tạokhoảngcáchđốivớiVuaAnh,ngườimàông rất cần sựủnghộ,ngườivẫncómốiliênhệvớiAddington,trongkhiđótháiđộthùđịchcủangàiđốivớiFoxvẫnkhônggiảm.Dovậy,ôngtừchốithamgiaLiênminhĐốilậpchínhthứcgiữaGrenvillevàFoxđểlậtđổAddington.

Việc tiếp tục theođuổicáchgiảiquyết lý tưởngđãkhiếnôngrơivàotình trạngbất lợinhất.Ôngkhông thểngăncảnđượcsự tấncôngcủa liênminhGrenvillevàFoxnhằmvàoAddington.NhưngkhiBộcủaôngsuyyếumàvẫnchưatanvỡ,ôngquyếtđịnhkhôngđợimộtcuộckêugọitựphátcủacảnướcđềnghịôngtrởlạichínhphủ.Lolắngvìsợđiềunàysẽgâycảntrở

đốivớinỗlựcchocuộcchiếncuốicùngcũngkhiếnôngthamgiavàocuộctấn công để nhanh chóng kết thúc bế tắc. Khi lực lượng ủng hộ tan rã,Addingtonsuyyếuvàphảitừchứcvàongày29/4/1804,VuaAnhkhôngcóngườithaythếnênbuộcphảiyêucầuPittthànhlậpchínhphủ.

CHIẾNTHẮNGKHÔNGHOÀNHẢOCỦANĂM1804Cósựkhácbiệtrõrệtgiữasựtrởlạinắmquyềnvàonăm1804sovới

lầnđầutiênôngnhậmchứcThủtướng20nămtrước.ThứnhấtlàquanhệcủaôngvớiVuaAnh,thứhailàtìnhhìnhsứckhỏecủaông.

VuaAnhkhôngmuốnbỏrơiThủ tướng,ngườiđã trung thànhhưởngứnglờikêugọigiúpđỡcủangàinăm1801.MặcdùcuốicùngPittđãchấpnhậnsựthayđổiđểđượctrọngdụng,ôngvẫnbuộcphảihysinhnhucầucánhâncầnthiếtđểmanglạisứcmạnhchoBộmới.GiảiphápcuốicùnglàPittsẽ chấpnhậnGrenvillevànhữngngười lãnhđạokhác củaLiênminhĐốilập, tuynhiênkhông thểchấpnhậnFoxvàoNộicác.PittcốgắngxoadịutìnhhìnhbằngcáchviếtthưgiảithíchvớiVuaAnhvềlýdomàcuốicùngôngđãphảitấncôngvàoBộ,trấnanVuaAnhvềvấnđềCônggiáovàviệcquyết tâmbuộcVuaAnhkhôngchấpnhậnđối thủFoxđánggờmvàoNộicác.Tuynhiên,kể từkhiông từchức,giữahaingườiđãcónhiềukhoảngcách.Ôngkhông làm theoướcnguyện củaGeorge III là tiếp tụcxemxétnhữngvấnđềởôngcóthểbịhiểunhầm.ChínhnhờđịnhkiếncủagiađìnhChathamđối với ảnh hưởng bímật củaVuaAnh đã giúp ông tránh đượcnhữnglờibuộctộitươngtựcóthểđặtranhằmchốnglạiông.Tuynhiên,Pittlạithậntrọngđếnmứcđộtốiđanênkểtừkhitừchứcchođếnkhiquaytrởlại,ôngvẫnchưagặpVuaAnhlầnnào.Hậuquảlà“tìnhcảmthậtsự”màGeorgeIIIđãdànhchoPittkhiônglênnắmquyềnlầnđầutiênbộclộrấtíttronggiaiđoạnnày.VuaAnhkhôngsẵnlònghysinhvìnhucầucủavịThủtướngmới.Điều này được thể hiện rõ nhất không chỉ ở việc ngài từ chốichấpnhậnFoxmàcònởviệcbổnhiệmnhữnggiađìnhhoàngtộcmới.NgàiđãthựchiệnmàkhôngquantâmtớinhucầucầnbảotrợcủaPitt.Ngoàira,VuaAnhcònsathảinhữngngườiủnghộPittnhưBátướcAmherst(vìđãbỏphiếuchốngAddington)vàbổnhiệmHuân tướcStHelens, ngườimàPittcholàcóảnhhưởngkhôngtốt.

Thậmchí,ngaycảkhiPitt có thểgiành lại trọnvẹn sự tin tưởngcủaVuaAnh,thìtrênthựctế,GeorgeIIIđãgiàhơn20tuổisovớinăm1784vàlạimắcbệnhthầnkinhvàotháng3khiếnsựủnghộcủaHoànggialànhântốítảnhhưởng.Tháng4/1804,Melvilleđãthừanhậnmộtchínhphủkhôngthểvữngmạnhvàbềnlâunếuchỉdựavàotìnhhìnhsứckhỏevàđờisốngcủa

VuaAnh.BátướcRichmondcũngchỉrarằngvớiôngvua66tuổi,suyyếucả về thể chất lẫn tinh thần, trong khi đóThái tử xứWales lại ở tuổi 42,nhiềungườisẽphải“tạmthờilấylòngmặttrờiđangmọc”.PittđãthửvượtquatrởngạivớiviệcđềnghịnhữngngườiủnghộTháitửđưaônglênngôi,songnỗlựcnàyđãthấtbạibởiVuaAnhvàcontraiđãhòagiảivớinhau.

Hậuquả là, sự tựdohànhđộngcủaPitt trongNghịviệnbịgiớihạn.TrongkhitươnglaicủaPittcóthểchỉđượcđảmbảobằngviệctậptrungsựủnghộmạnhmẽgiúpPittkhôngphụthuộcvàovịvuađangxếchiềuthìsựphụthuộctrướcmắtvàoVuaAnhkhiếnôngkhôngthểlàmđượcgì.PitthyvọngFoxsẽnhấttrívớiđềnghịmàHoànggiađãtánthànhlàđểFoxthamgiaNộicácvớinhiệmvụtạiđạisứquánStPetersburg,Anhnhằmtranhthủsự ủng hộ củaNga đối với cuộc chiến.Bạn bè của Fox từ chối tham giachínhphủnếuFoxkhôngthamgia,sauđóGrenvillevànhómbạncủaôngtatựcảmthấycầnphảigiữdanhdựchoLiênminhĐốilậpvàquyếtđịnhđứngngoàiNộicác.

KếtquảlàPittkhôngthểcóđượcmộtcơquanđiềuhànhhùngmạnhđểtập trungđượccảnướcvàđếchếchâuÂu.GeorgeRose,ngườibạn trungthànhcủaPitt,đãchỉrabakhókhăncụthểlà:thiếucácBộtrưởngNộicácnặngký,thiếuChủtịchViệnBìnhdâncónănglựcvàthiếunhữngngườiủnghộvớiquyếttâmcaotrongNghịviệncủaAddington.TìnhhuốngnàykhôngkhácsovớinhữnggìmàPittgặpphảikhilầnđầulênnắmquyềnvàocuốinăm 1783. Những lời nói của vị tân Ngoại trưởng, Huân tước Harrowby(thuộccấptrongViệnBìnhdâncũrấttrungthànhvớiPitt,DudleyRyder)đãgợilạinhữnglờinóicủaCarmarthenvàSydneynăm1783.HarrowbythổlộvớiMalmesbury rằng ông ở trong hoàn cảnh không hềmongmuốn. Tuynhiên tình bạn giữa ông vàPitt khiến ông không hề do dự khi chấp nhậnchứcvụđó.Khôngphảidosứckhỏe,cũngkhôngphảidothóiquen,màbởivìđãbanămnayôngkhônghềquantâmđếnhoạtđộngxãhội.

Nộicácmớichỉcónăm thànhviên thuộcNộicác trướcđâycủaPitt,trongđóchỉcóhaithànhviênnặngkýlàMelville(BộtrưởngHảiquân)vàPortland(Chủ tịchViệnCơmật)hiệnđãsửdụnghết lực lượngcủamình.Đến tháng 10, tân Bộ trưởng Chiến tranh Camden nói với Melville rằng“không có chút biến chuyển nào” do áp lực và lo lắng từ phía công việc,ngay sau đó ông ta đã chứng tỏ trách nhiệm chính trị, còn Portland lại ởtrong tình trạng sức khỏe không tốt. Camden đã thú nhận “chưa có đượcbướcquyếtđịnhvàchínchắntrongphươngsáchchung”.Khôngcóđượccácthànhphầnquantrọngtừphíapheđốilập,Pittbuộcphảiđưanhữngngườibạn cũ là Mulgrave và Montrose, đồng thời bổ sung Hawkesbury và

WestmorlandvàodanhsáchnhữngngườiđượcgiữlạitừbộcủaAddington(Eldon,Portland,ChathamvàCastlereagh).

TrongNộicácchỉcóCastlereagh−ChủtịchViệnBìnhdân,ngườitừnglàmviệccùngPittởViệnBìnhdân− làcóquanđiểmtrunglập.Canning,ngườiủnghộThủtướngcónănglựcnhất,lạilàngườitỏrathấtvọngvềsựliênminhvớiGrenville.ÔngmiễncưỡngchấpnhậnchứcThủquỹHảiquânAnhđểgiúpngườithầythôngtháicủamình.Tuynhiên,ôngthấykhócóthểkhônggâyảnhhưởngđếnnhữngthànhviêncũthuộcbộcủaAddingtonvàvàotháng6,PittgầnnhưphảiđíchthânxoadịuvàgiữlạiBộtrưởngNộivụHawkesbury. Bạn của Canning là Granville Leveson-Gower và Hầu tướcMorpethtừchốithamgiaNộicác.NhưvậylàtrongnhiệmkỳthứhailàmThủtướng,Pittđãkhôngthànhcôngtrongviệcthuhútnhữngtàinăngtrẻvềphemình.ĐiềunàychothấytháiđộcủamọingườiđốivớikhảnăngthànhcônglâudàikhôngchắcchắccủaPittvàviệcgầnđâyôngvắngmặtkhálâutrongViệnBìnhdâncótácđộngnhưthếnàođốivớicơhộithuhúttàinăng.PhiênhọpNghịviệnkéodàichođếncuốitháng7/1804làquãngthờigianđầylolắng.LuậtBổsunglựclượngcủaPittnhằmtăngcườngthếtấncôngđãkhôngđượccảLiênminhĐối lậpFoxGrenville lẫnnhữngngười theoAddingtonủnghộ.Cuốicùng,trongchínhphủ,sốngườiủnghộPittchỉcòn28(íthơncảcủaAddingtonkhiôngnàytừchức),trongkhiđócầnphảitậptrung42ngườiđểluậtnàyđượcthôngquatrướcViệnBìnhdân.

Năm1784,PittđãvượtquađượcnhữngkhókhănnàynhờvàonỗlựctíchcựccủabảnthânvàsựủnghộmạnhmẽcủaVuaAnh.Vàothờiđiểmnày,ôngđãcốgắnglàmđiềutươngtựnhưnglạitronghoàncảnhbệnhtậtvàthiếusựủnghộ tíchcựccủaVuaAnh.ViệcPittbổnhiệmhaingười thiếukinhnghiệmvà cóquanđiểmđối lập làHarrowbyvàCamden làmNgoạitrưởngđiềuhànhchiếntranhđãthểhiệnýđịnhcủaônglàtựmìnhđiềuhànhchiếntranh.

Ôngởvịtrícôlậphơnnhiềusovớitrướcđây,khôngcònnhậnđượcsựtrợ giúp vui vẻ của những người bạn cũ. Grenville đang ở phe đối lập.PepperArden,vốnlàanhhềtrongtriềuđình,giờlàHuântướcAlvanley,đãmấtvàotháng3/1804.QuanhệgiữaPittvớiDundascũngnguộiđitừsauvụDundasđượcAddingtonphongBátước,mốiquanhệnàytrởnêntồitệtớimứcWilberforce phải công nhận là “họ hiếm khi nói chuyện với nhau”.Wilberforcemiêu tả bữa ăn tối giữa Pitt và những người bạn cũ của ôngtrong tháng 7 là “một buổi tối tẻ nhạt và Pitt không hề vui vẻ”. Họa sĩLawrenceđãpháchọamộtbữaăntốicủaPittvànhữngthànhviêntrongNộicác vào tháng 11/1804 rằng “Pitt xuất hiện ở tầm cao trước conmắt của

nhữngngườithamdựbuổitiệc.Điềunàykhôngngăncảnnhữngcuộcđàmthoạivềxãhội,songấntượngcủatấtcảmọingườilàsựthánphụcđốivớiông.Đôi lúcđódườngnhư làquanhệcủanhữngcậubévớiôngchủcủamình”.ThủtướngdựavàonhữngvịngoạitrưởngnănglựcnhưHawkesburyvàCastlereagh,cũngnhưtrướcđâyôngđãdựavàoGrenvillevàDundas,tuynhiên,mốiquanhệgiữaôngvàhọđãkháctrước.Trongmộtbứcpháchọamô tả buổi gặp giữa họ, William Napier đã mô tả Grenville và Dundas“khúm núm như chó cụp tai”, còn Pitt ngả đầu ra phía sau, đôimắt đămchiêudườngnhưnhìn thấucảbầu trờivàkhônghềđểýđếnnhữngngườiđangkhúmnúmquanhông.Ông lắngnghe rồi cắt ngangnhững cuộchộithoạingắnngủivàbất ngờkết thúcđối thoại theoquanđiểmcánhânmàkhôngcầnnhìnxuống”.

Pittchấpnhậnvịtrícủamộtngườinổitiếngnhưngcôlập.Eldon,ngườiđứng đầu Viện Quý tộc, nhớ lại phản ứng phẫn nộ của Pitt trước việcGrenvilletừchốithamgiachínhphủcùngôngnếukhôngcóFox,rằng“ôngsẽdạychoconngườikiêungạoấybiết,vớisựtintưởngcủaVuaAnh,ôngcó thể làmđượcmàkhôngcầnông ta,mặcdùkhinghĩđến sứckhỏecủamình,ôngbiếtđểlàmđượcđiềunàycóthểphảitrảgiábằngcảmạngsống”.MộtngườicháuđãmiêutảtìnhtrạngcăngthẳngcủaPitt:

Ởthànhphố,trongsuốtkỳhọpNghịviện,cuộcsốngcủaPittlàthếnàyđây!ThứcdậyđãnhậnmộtbảnbáocáonhanhcủaHầutướcMelville,sauđóchuyểnchoWindsor,tiếpđếnnếucónửagiờrỗirãithìcốgắnglàmnhanhmộtsốviệcvớingàiAdams,ngàiLongrồiđếnngàiRose;sauđó,vớimộtchainướcmứtnhỏtrongtúi,ôngrakhỏinhàchođếntận 3-4 giờ sáng, trở về nhà để ăn bữa trong 2-3 giờ nữa rồi nói vềnhữnggìmìnhsẽlàmtrongngàyhômsau.Vàrượu,rồilạirượu.Vừamới sánghômsau lại có tiếnggõcửavà sauđó là20hoặc30ngườivào,hếtngườinàyđếnngườikhácvàngựadắttrướccửatừ2giờđếntậnlúcmặttrờilặnđểđợiông.Từngđócũngđủđểgiếtchếtmộtngười.

Đểvơiđinỗibuồn,Pittquaysangkếtbạnvàvuiđùavớinhữngthànhviêntrẻtuổihơntrongđoàntùytùng,nhưHesterStanhopevàbạncủahọlàWilliamNapier.Ônglạitìmđếnrượu.Napiermiêutả:“Pitttrởvềnhàăntốivớidángvẻmệtmỏivàđầyhơirượu,ôngđãuốngmộtchaihoặcítracũnggầnmộtchai,uốngừngựchếtcốcnàyđếncốckhác.Tuynhiên,khiđãhồiphụcsứckhỏesautrậnốmvìrượu,ôngdừnguốngrượu”.HesterStanhopecũngmiêutảông“uốngquánhiềurượuvàobữatối”.

Trongmộtkhoảngthờigiancủanăm1804,cáchoạtđộngdườngnhưkhôngcógìmới.LuậtBổsungLựclượngđãđượcbuộcphảithôngqua.Pittthựchiệnbiệnphápmớiđểgiảiquyếtkhoảnnợdânsựbằngcáchtăngthunhập và chuyển thêm tiền vào Quỹ Ngân khố. Biên bản cuộc họp ngày19/8/1805củaBộTàichínhđãhoàntấtviệcsắpxếplạicơcấutổchứcvàcơchếgiámsátcủaBộTàichính,thiếtlậpcơchếgiámsátliêntụctừtrênchotới“ThưkýluậtvàThứtrưởng”.KhiviệchòagiảigiữaVuaAnhvàTháitửWaleskhông thành,PittđãkhônkhéogiảnghòavớiAddingtonvào tháng12.MặcdùđãđềnghịtănggấpđôisốghếtrongNộicácdophảiđảmbảocho cả Addington và bạn của ông ta là Hobart (hiện là Bá tước vùngBuckinghamshire),songôngkhôngchohọvịtríđiềuhànhnào.Addingtonđược thuyết phục nhận tước vị Huân tước Sidmouth để xóa bỏ tầm ảnhhưởng trongViệnBình dân.Nhữngngười theoAddington được nhận cấpthấphơn.Nhiềungườichỉnhậnđượclờihứasuôngvìđãhếtvịtrí.Đượcbổsungthêm40nghịsĩcủaAddington,sựủnghộcủachínhphủđốivớiPitttăng lênkhiNghịviệnđược tái cơcấuvào tháng1/1805.Đạiđa số thànhviênchínhphủchốnglạipheđốilậpvới207phiếuvàongày11/2,146phiếuvàongày21và140phiếuvàongày6/3.

Pittlạiđếnvớicuộcchiếnbằngtinhthầnđấutranhbềnbỉ.Sauđềnghịđưa ravớiNgavàongày26/6/1804,ngày24/7,Pittđềnghị thương lượnghòabìnhvớiÁo,PhổvàThụyĐiển.Đếntháng9,ôngquyếtđịnhtiếnhànhmộtcuộctấncôngphủđầuTâyBanNhavới lệnhbắtgiữ tàuchởvàngtừMexicovàoTâyBanNhađểngăncảnviệcvũ trang lạicho lực lượnghảiquânTâyBanNhavàtrợcấpchoPháp.Sauhànhđộngđánhchặnvàotháng10,ngày12/12,TâyBanNhatuyênbốchiếntranh.Giờđây,nướcAnhsẽcónhữngđồngminhmớicũngnhưxuấthiệnthêmnhữngkẻthùmới,bởitrêncơsởnhữngnỗlựctrướcđócủabộAddington,PittđãthuyếtphụcđượcStPetersburgủnghộ,nhưngNapoleonđãtrắngtrợncoithườngluậtphápquốctếkhibắtgiữvàhànhxửBourbonDucd’Enghein.Tháng11/1804,đặcpháiviênNgađếnLondonđểtìmhiểukhảnăngliênminh.

Cuộc đàm phán được Harrowby thực hiện nhưng đổ vỡ, sau đó đếnMulgravethựchiện,tuynhiênlạicóđủbằngchứngchothấysựảnhhưởngcủaPitttrongcuộcđàmphánnày.NhữnggìmàPittbổsungvàochínhsáchcủaAnhhiệngiờlàsựsẵnsànghỗtrợtàichínhởmứcđộlớnchonỗlựclớn.Ôngsẽcấp5triệubảngchochiếndịchLụcđịamới.Tínhđếnthờiđiểmhiệntại,trợcấpchochiếntranhchỉvượtquá1triệubảngmỗinăm,vàonăm1794(2,5 triệu bảng), năm1799 (1,5 triệu bảng) và năm1800 (2,5 triệu bảng).Tuynhiên,lợinhuậnmanglạitừnguồnthuếthunhậpmới(đượcAddingtoncảicách)vàsựpháttriểnliêntụccủathươngmạiAnhđãchophépPittvượt

quanhữngkhókhăntrướcđóvàđịnhnghĩavềchiếntranhnhândânlàphảicómột lực lượng lớncần thiếtđểđánhbạiPháp,dẫnđếnviệcPitthủybỏchínhsáchcungcấptàichínhcóchọnlọcvàcóđiềukiệnhơn.NếuNgacóthểbằngnhữngcáchnàygiànhđượcsựủnghộcủaÁovàPhổ,Pittdựtínhtập trung500.000quânchống lạiPháp.Sựsẵnsàngnghĩđếnviệc lớn thểhiệntrongcáchnhìncủaôngvềhiệpướcanninhlâudàivàổnđịnhtrậttựcho tương lai củachâuÂu.Quốc thưnổi tiếngmàônggửi choNgangày19/1/1805cósửdụngnhữngđiểmdựatrênýkiếncủaGrenvillenăm1798vànhữnggợiýmớicủaHầutướcMulgrave,tuynhiênnhữngcơsởnàyvẫnmangdấuấncủaý tưởngvềanninh tập thểcủaôngvàocuốinhữngnăm1780vàbảnphácthảocuốicùnglàcủachínhông.

QUÁMUỘNĐỂTHỰCHIỆNBẤTCỨĐIỀUGÌ:BIKỊCHCỦANĂM1805

Nếunhưnăm1804mangđếnhyvọngchoPittthìnăm1805lạilànămthấtbạibởinhữngmốiquanhệcủaPitttrởnênrệurã.ĐâylànămbắtđầubằngmộtcuộctranhcãigiậndữvớiVuaAnhbởingàikhôngchấpnhậnviệcPittbổnhiệmngườithầycũcủamìnhlàPretymanlàmTổngGiámmụcxứCanterbury.GeorgeIIIchorằngPretymancònnonkémcảvềmặtxãhộilẫngiáo hội, do đó không tham khảo ý kiến của Pitt, VuaAnh đã vội vã bổnhiệmPretymanlàmGiámmụcxứNorwich.Pittcoiđâylàsựxemthườngcánhân,phơibàychocả thếgiới thấylòngtinhạnchếcủaHoànggiađốivớiNội các. Lần đầu tiên, tác phong nghi lễ đến lạnh lùng của Pitt trongphònghọphoànggiađãkhiếnôngtrởnênxalạvànhữngngườiởbênngoàinghethấygiọngôngvanglênrấtgiậndữ.PittnóivớigiọngtựcaokhiVuaAnhcươngquyếtgiữquyếtđịnhcủamình.

Giữalúcđó,sựliênkếtbấtngờvớiAddingtonvàcáigiáphảitrảcủanóđãkhiếnlòngtincủanhữngngườiủnghộôngbịlunglaytrướcchiếnthuậtvàquyếtđịnhcủaông.PittđãmấtHầutướcStafford,contraicủađồngsựcũtrongNộicác,vợlànữBátướcvùngSutherlandcóảnhhưởnglớnđốivớisựtrởlạicủaítnhấtsáunghịsĩ.MặcdùCanningvàHawkesburyđãnănnỉ,songPittkhôngthểxoadịuđượcStafford.PittđãkhôngthôngbáochoôngtabiếtvềviệcmìnhgiảnghòavớiAddingtonvàlờđiyêucầuxinđượcnhậncấptướcGa-tơ.Việckhônggiảithíchvềvấnđềnàythậmchílàmmấtđisựủng hộ của các đồng môn ở Cambridge như George Villiers vàWilliamLowther (hiện là Huân tước) − người tiếp quản chín đơn vị bầu cử ởLowther.Hơnnữa,nhữnglợiíchdoliênminhvớiAddingtonđãsớmbịđedọakhiỦybanĐiều traHảiquânđãphát rabáocáo thứmườivào tháng

3/1805buộctộiMelville,khiôngnàygiữchứcThủquỹHảiquânAnhtrongnhiệmkỳtrướccủaPitt,chophépAlexanderTrotter−ngườiphátlương−đầucơnguồncôngquỹ.Melvilleđãsửdụngngânsáchhảiquânvàomụcđíchkhácmàôngtừchốitiếtlộvìlýdobímậtquốcgia.Pittcảnhgiáctrướcmốiđedọanày.Wilberforce−ngườiởbênPittkhibảnsaobáocáođượcchuyểnđến,viết:“Ôngchorằngđiềunàysẽlàmrungchuyểncảchínhphủ”vàkhôngbaogiờquêncảnhPitttómlấybảnbáocáo,khaokhátxemxétnóđếnmứcnào.PittđứngcạnhMelville,ngườiđangbịtiếnglà“bỏtiềncôngquỹvàotúicánhân”.DanhdựcủaMelvillevàcủacảbộmàPittnắmquyềnnhiệmkỳđầuđanggặpnguyhiểm.Tuynhiên,xétởkhíacạnhkhác,danhdựcủabộAddington,người thành lậpỦybanĐiều traHảiquâncũngbịảnhhưởng.Dođó,liênminhchínhphủmớicũngbịchiarẽ.

VụviệcMelvillecũngkhiếnpheđốilậpbịrạnnứtkhiGrenvillerấtbốirốitrướcnhữnglờichỉtríchcủaWhitbreadvàcủapheFoxvàongày8/4.Pittcũng rấtkhổsở.Harrowby thôngbáosứckhỏecủaPitt rấtyếu trong tuầnxảyratranhluận.CònCamdenchobiếtôngbịmắcbệnhnặng.Wilberforcelàm đúng lương tâm, phát biểu chống lại Pitt, trực tiếp tác động đến 40phiếu.Dođó,kếtquảlà216phiếumỗingười.MộtlầnnữaPittlạithấtbạitrongsựnghiệpcủamình,phảidựavàophiếuquyếtđịnhcủaChủtịchViệnBìnhdân.HyvọngduynhấtcủaPittlàgiảmthiểumứcđộảnhhưởngnênđãcốkéodàithờigianđểsựgiậndữnguộiđi.MelvillephảitừchứcởBộHảiquânvàongày9/4vàởHộiđồngTưvấnmộtthángsauđó.Tuynhiên,Pittđãchống lạinhữngyêucầuđòikếtánđốivớiMelvillebằngviệcgửibảnchứng thực lênỦybanThẩm tra củaViệnBìnhdân.Thôngquabỏphiếukín,cuốicùngbảnánđãđượcphánxétdựavàolờikếttộiởViệnQuýtộc(đã tuyên bốMelville trắng án vào năm 1807). Trong khi đó, trước buổithẩm tra của Ủy ban Thẩm tra Viện Bình dân, Melville bị khởi tố tráchnhiệmhìnhsự.Pittcũngchốnglạicuộctấncôngvàohoạtđộngđiềuhànhquỹhảiquâncủaôngđượcđưaratrongbáocáothứ11củaỦybanĐiềutraHảiquân.CũngbằnghìnhthứcbỏphiếukínởỦybanThẩmtraViệnBìnhdân,nhữnglờigiảithíchcủaôngđãđượcchấpnhận.

LiênminhvớiAddingtoncuốicùngbịtanvỡkhiPittbổnhiệmcốvấnhảiquânchínhcủaMelville,ngàiCharlesMiddletonđãtrên80tuổi,thaythếMelville ở Bộ Hải quân, với cấp bậc quý tộc là Huân tước Barham.Sidmouthvànhữngngườibạncủaôngchorằnghọtừngđượchứaởvịtríđóvàdọasẽtừchức.Ngaylúcđó,PittphảigiữôngtaởlạibằngcáchđảmbảorằngviệcbổnhiệmMiddleton chỉ là tạm thời.Tuynhiên,nhữngcuộc tấncôngliêntiếpvàoMelvillecủanhữngngườiủnghộSidmouthđãbuộcPittphảiloạitrừhọrakhỏichínhphủ,cuốicùngSidmouthvànhữngngườitheo

ôngtađãphảichấmdứtquanhệvớiNộicácvàongày4/7.Mộtlầnnữa,Pittlại thểhiệnsựkhéoléotrongviệcgiảmtốiđamứcđộảnhhưởngvớiviệcgiữchânhọchođếntậnkhicòntámngàynữalàkếtthúckỳhọpNghịviện.Khiđó,việcviphạmcó thểgâyramứcđộảnhhưởngtrướcmắt ítnhất−khiếnFoxthấtvọnghơn.

KỳhọpNghịviệnkếtthúc,PittcósáuthángcủngcốNộicáctrướckhidiễn ra đợt triệu tập cuộc họpmới vào tháng 1. Camden, người thay thếSidmouthlàmChủtịchViệnCơmậttintưởng:“KhôngcósựủnghộtrongNộicáccũngnhưtrongViệnBìnhdân,ôngsẽkhôngthểthànhcông”.Pittbắt đầu dò ýGrenville. Giữa tháng 9, ông đã đếnWeymouth để cố gắngthuyếtphụcVuaAnhchophépôngđàmphánvềviệcliênminhvớipheđốilập.Tuynhiên, lầnnàyôngđãgặpphảisựphảnđốicươngquyếtcủaVuaAnh,mộtngườivừaốmyếulạivừabảothủ,ngàikhôngchỉphảnđốiFoxmàcòncảvớiGrenvillenêncuộcđàmphánđãthấtbại.Vớitìnhtrạngsứckhỏesasút,PittcầnsựhỗtrợcủanhữngngườiởhàngghếlãnhđạotrongViệnBìnhdân,nhưnghiệngiờôngbuộcphảiđưahaingườiủnghộônglàCanningvàYorkevàoNộicác.

TrướcsứcépngàycànggiatăngđốivớichínhtrịgiakiệtxuấtnhưPitt,cơhộiduynhấtđểôngcó thểnhanhchóng thoátkhỏibế tắcnàychính làcuộcchiếnthànhcông.Hyvọnglớntrongtháng1vềsựthamgiacủaNgađãkhôngđạtđượcvìNgakhôngmuốnAnhtăngcườngtiềmlựchảiquânhơnnữa.Pitt tíchcựcchống lạinhữngnỗ lựccủaNganhằmđưaquânAnh rakhỏiMalta,vùngđấtmàAnhđãchiếmđượcnăm1800nhưngkhôngkhôiphụcđượchòabình.Vớichiếndịchmùahèđangđếngần,khiôngđangđịnhtừbỏcăncứchiến lượcđó thì thamvọngcủaPhápđãcứunguychoông.Trongtháng3,khiNapoleonthànhlậpVươngquốcItaly,tựphonglàQuốcvươngvàmởrộngGenoavàotháng6,thìNgavàÁođềuthấyrằngchốnglạiPháplàđiềucầnthiết.NgađãbácbỏyêucầuđốivớiMaltavàhiệpướcgiữaNgavàAnhcuốicùngđãđượcthôngquavàongày28/7;ngày8/8,Áođồngýthamgiahiệpước.Đếntháng9,cuộcchiếnlạibắtđầuởchâuÂu.

Tương laichính trịcủaPittcũngnhưcủachâuÂu lúcnàyphụ thuộcvàochiếndịchLụcđịamàPittđãdốchếtnỗlựcsongôngkhôngthểquyếtđịnh.MọiđàmphánvớiÁođềudoNgathựchiện,đặcpháiviêncủaAnhtạiÁokhôngđượcthamgiađàmphánhaythôngbáotrước.Anhđónggópvàocuộcchiếnvới số tiềnmặt là2,5 triệubảngchoÁo (nướcnàycần6 triệubảng),choNgavàPhổmỗinước1triệubảngnếuhainướcnàyđồngýthamgiacuộcchiếnvà500.000bảngđể thuêbinhsĩcủacácquốcgianhỏhơn.AnhcũngđãgiànhđượcchiếnthắnghảiquântrướchạmđộiliênminhPháp-

Tây Ban Nha ở Trafalgar vào ngày 21/10. Tuy nhiên, Anh vẫn thiếu lựclượngtácchiếnhiệuquảtrênbộ.ThànhcôngcủaPitt trongviệchuyđộngđượcmộtlựclượngdânquânhùngmạnhđểbảovệđấtnướclạicảntrởviệctuyểnchọnmộtđộiquânchínhquyđểcóthểthamgiatấncông.Pittđãgiảiquyếtvấnđềnàybằngcáchđưa raĐạo luậtBổ sungLực lượngvàonăm1805,songđạoluậtnàylạikhôngthànhcôngbằngĐạoluậtQuândựbịnăm1803củaAddingtonmàPitttừngkịchliệtphảnđối.Mỗingườiđềutìmcáchlậprađộidựbịđểtừđócóthểtuyểnchọnđộiquânchínhquy.Addingtonsửdụng phương pháp bỏ phiếu kín và huy động được 45.492 người (37.136ngườiđủ tiêuchuẩn tòngquân), trongsốnàycó19.533quân tìnhnguyện.MặcdùPittđề rađịnhmứcđốivới từngđịaphươngvàápdụngcáchìnhphạtđốivớiđịaphươngnàokhôngđủquân,songchỉđạtđượcchưađếnmộtnửachỉtiêulà13.000quân.Tháng1/1805,Pittthấtvọngquaytrởlạituyểnquânchínhquytrongsốdânquântìnhnguyện.

Quânchínhquyvẫn thiếu.Tháng5/1806,Bộ trưởngChiến tranhcủaPitt làCastlereagh tuyên bố tổng lực lượng trong nước là 47.500 quân vàđơnvịđồntrúthuộcđịalà10.000quân,cảhailựclượngnàyvẫnchưađủ.LựclượngtấncôngnhỏlẻchỉcóthểđượctriểnkhaichậmchạptừAnhvàsauđótiếnvàođiểmyếunhấtcủakẻthù,tuynhiênởđiểmyếunàycònquáxađểcóthểgâyảnhhưởngđếnđiểmtrọngyếu.Tháng4/1805,4.000quânđượcđưađếnĐịaTrungHải,nângtổngsốquânởđâylênthành5.000quânvà cùng với 11.000 quân Nga đổ bộ vào Naples vào tháng 11. Tháng 6,6.500quântiếnđếnchiếmgiữmũiHảoVọngvàvàotháng10,11.000quânAnh-ĐứcđãđượcđưađếnBắcĐức,sauđóthêm12.000quânvàotháng12.Tuynhiên,mùathunăm1805lạilàướcmơvàhyvọngcuốicùngcủaPitt.

TrướcbáocáorấtlạcquanlàPhổcũngđangkíchđộng,vàotháng10,PittcửHarrowbyđếnBerlinvớiđềnghịhỗtrợ2,5triệubảngphụcvụcho200.000quân.Kếhoạchđượcđặtralàphảităngcườngsốquânlên65.000quânAnhvà línhđánhthuêởmiềnBắcĐứctrongnăm1806đểphốihợpvớiquânNga,ThụyĐiểnvàlựclượngPhổ.ContraicủaMalmesburynhớlạilầnđidạovớiPittởcôngviênvàotháng11:“BảntínhPittrấtlạcquan,kếhoạchcủaôngrấtlớnvàđầyđủ,trongsuynghĩcủangườiđànônguylựcnàytrànđầyhyvọngvàkhảnăngthiếtlậpđượcmộtliênminhchâuÂucóthểđánhthắngPháp”.

Thếgiớimộng tưởngcủaPitt sụpđổvàochủnhậtngày3/11khibáochíHàLanđưatinchitiếtvềviệcquânđoàntiênphongcủaÁođầuhàngcóđiềukiệnởUlm.Hômđó,cácvănphòngthôngtinđạichúngkhôngcóai,Pitt và Mulgrave sốt sắng đi tìm Malmesbury dịch bài báo cho họ.

Malmesburykhẳngđịnh:“TôithấyquárõtácđộngcủabàibáođốivớiPitt,mặcdùôngđã cốgắng chegiấu.”Đêmngàymồng7, tin về cái chết củaNelsonđếntừTrafalgarkhiếnôngvuiđếnmứckhôngthểngủđược.Ôngđãbậtdậymặcdùmới3giờsáng.ChodùcóchiếnthắngởTrafalgar,tìnhhìnhhiệntạivẫntuộtkhỏitayPitt.ÝđịnhcổvũPhổthamgiacuộcchiếnđãbuộcôngphảihứahỗtrợtàichínhvớisốtiềnvượtquádựđịnhbanđầu,tổnglênđến7-8triệubảng.Tuynhiên,điềunàycũngkhônglàmchoBerlinthayđổi.NgatìmcáchnghiêngvềPhổ,songvẫnnhượngHanoverchoBerlin−điềumàPittngaylậptứctuyênbốlàhoàntoànkhôngthểvàtìmcáchchegiấuVuaAnh.Cuốicùng,ngày3/1/1806,cótinPhápđãđánhbạihoàntoànlựclượngcủaÁo-NgaởAusterlitzvàongày4/12.

Không khí thảm kịch bao quanh năm cuối cùng Pitt làm Thủ tướngnhiệmkỳthứhai.VịThủtướngốmyếuđangphảiđấutranhchốnglạimộtlựclượngvôcùngmạnhvớimộtsựủnghộkhônglớn,khiếnôngkhôngthểkiểmsoátnổihainhânvậtquantrọngtừngủnghộôngtrongnhiệmkỳđầulàDundasvàGrenville,mỗingườitheocáchriêngcủamìnhđềulàmsuyyếutaihạivị trí củaPitt trongnăm1805.Nhữngnhânvậtquan trọngcó triểnvọnglàmThủtướngtrongtươnglainhưPerceval,Hawkesbury(Liverpool)vàCanningcùngnhữngbộtrưởngquantrọngnhưCastlereaghvẫnđanglàmviệcnhưnhữngngườitậpsựtrongNộicáccủaPitt.SựđổvỡnhanhchóngcủaNộicácngaysaucáichếtcủaPittchứngtỏNộicácnàyphụthuộcquánhiềuvàoông.Ôngvẫnthểhiệnlàngườiamhiểuvềchiếnthuật,songsứckhỏekhôngtốtđãkhiếnôngkhôngthểgiữvữngđượcnguồnsinhlựcvàtinhthầncươngquyếtđểcóthểđảmbảohiệuquảvịtrícủamìnhnhưôngtừnglàmcáchđây21năm.Ôngluôntrìhoãncôngviệckhiôngchưađiđếnquyếtđịnh.Tháng6/1805,WilberforcephànnànrằngPitthaychầnchừmọiviệcđếnmứcnótrởthànhbảntínhcủaông.Mặcdùđãhứatừrấtlâunhưngmãiđếntháng9/1805,CastlereaghmớiđượcphongchứcBộtrưởngNgoạigiao,vàchỉlúcđóchếđộbuônbánnôlệởcácthuộcđịacủaAnhmớiđượcchấmdứt.

Tháng 2/1805, một người bạn của Pitt là Pretyman, người đã an ủiGeorgeRosekhicảhaingườicùngthấtvọng,ghinhận:

Tôi thấy Pitt ngủ dậy rất muộn. Điều này ngăn cản ông gặp và nóichuyệnvớinhữngngườimàđáng raôngcầnphảiquan tâm.Mọi thứônglàmđềuquátrễ.Bấtcứnhữnggìcóthểđểlạiđượcôngđềuđểlại.Ôngtrìhoãnquánhiềuviệc,khôngchỉnhữngviệckhôngấnđịnhthờigianhoànthànhmàcòncảnhữngviệccótínhcấpbách.Thậtkhóchịu

trướckiểu làmviệcnày.Có lẽôngkhông thểcảm thấyhếtđượckhảnănglàmviệccủamìnhcáchđây20năm.Thậmchíởmộtmứcđộnàođó,ôngcòncảmthấymệtmỏitrướccuộctraođổivềcôngviệcvàvềlờigiảithíchcáchthứctiếnhànhcôngviệcđó.Tôicholànhưvậyvàtinrằngôngluôncảmthấycôđơnvàcầnphảinghỉngơi.

TheoWalter Farquhar, bác sĩ của ông, thì từ năm 1803 đếnmùa thunăm1805,mọivấnđềnghiêmtrọngtrongtâmtríPittđềutạoranhữngtổnhạitươngđươngđốivớisứckhỏecủaông.FarquharyêucầuôngnghỉngơinhưngôngtừchốivàkhẳngđịnhrằngnướcAnhcầnsựcốnghiếncủaôngvàông thà chếtởvị trí củamìnhcònhơnphải rờibỏnó.Tuynhiên, tìnhtrạng sức khỏe tồi tệ của Pitt cũng khiến chính phủ chịu tổn hại. Tháng9/1805,RosecảnhbáoVuaAnhrằng“nếuPittvẫnmắcchứngsưngkhớphoặcbấtcứcănbệnhnàokhác,chỉtronghaihoặcbatuầnnữa,Nộicáccủachúngtasẽkhôngcòntồntại”.Vàotháng10vàtháng11,Pittbịđaudạdàyvàđauđầu,kémăncộngthêmchứngđaubànchânvàcáckhớp.Tháng12,ôngđitắmsuốikhoángởBathđểhồiphụcsứckhỏe,chuẩnbịchophiênhọpNghị viện vào tháng 1. Vừamới có dấu hiệu hồi phục thì tin tức đến từAusterlitzlạikhiếncănbệnhcủaôngtáiphátvàtrởnêntrầmtrọnghơn.Vìthế,ôngquyếtđịnhtrởvềLondon.

ÔngđãkhôngthểcủngcốđượcNộicácsausựphảnbộicủaSidmouthvà phải nhanh chóng giải trình trước Nghị viện khoản chi phí hàng triệubảngmàkhôngmanglạihiệuquả,trìnhbàynguyênnhâncuộcchiếnthấtbạivàlýdophảirútquânởnướcngoàitrởvề.KhichiatayMelvilleởBath,ôngcayđắngnói:“GiámàVuaAnhtừchốilờikhuyêncủatôiởWeymouthsớmhơnthìngàiđãkhôngphảisốngtronghốihận.”Gầyyếuvàkiệtsức,ôngrờixangôinhàthuêtừnăm1803,chạytrốnkhỏithànhphốPutneyHeath.Ngày15/11,GeorgeRosethấyPittnằmtrênghếsô-pha,gầymònđếnmứckhôngthểnhậnra…Sắcdiệncủaôngđãhoàntoànthayđổi,giọngôngrấtyếu,gầnnhưmấthếtsinhlực.Taychânôngkhôngcửđộngđược.Pittđãhoàntoànkiệt quệ và ngày 23/1, ông qua đời.Câu nói cuối cùngmà ông trăng trốiđúnglàlờicủamộtnhàchínhtrịyêunước,lýtưởngôngđãphấnđấusuốtđời:“Ôiđấtnướcthânyêucủata!Taphảirờixathậtsao?”

Bác sĩ của ông nói vớiMalmesbury: “Pitt ra đi ở tuổi 46mà cơ thểdườngnhưlàcủamộtcụgià90.”CáichếtcủaôngliệucóphảidocôngviệccủachínhphủquácăngthẳnghaydobệnhviêmkhớpnhưFarquharđãvộivàngkếtluận,haybịungthưđườngruột,viêmdạdàytheonhưđánhgiácủayhọchiệnđại?Tấtcảđềuchưarõràng.Trớtrêuthay,ngàyôngmấtcũnglà

ngàyôngbướcchânvàoViệnBìnhdânđúngtròn25năm.Trong25nămđó,ôngđãlãnhđạochínhphủ18năm11tháng.

BẢNGNIÊNĐẠI

1759 ngày28/5 Pittrađời

1773-1779 HọctạiCambridge

1776 TuyênngônĐộclậpcủaHoaKỳ

1778 WilliamPittchamấtPhápthamgiacuộcchiếntranhchốnglạiVươngquốcLiênhiệpAnh

1779 TâyBanNhathamgiacuộcchiếntranhchốnglạiVươngquốcLiênhiệpAnh

1780

HàLanthamgiacuộcchiếntranhchốnglạiVươngquốcLiênhiệpAnhPitttrởthànhluậtsưtậpsựTổngtuyểncử,bịthấtbạivớivịtríởĐạihọcCambridge

1781 ngày23/1ngày26/2GiànhghếnghịsĩcủaApplebyCóbàidiễnthuyếtđầutiên

1782

tháng3tháng5ngày6/7

BộcủaNorthsụpđổĐưarađềnghịcảitổNghịviệnTrởthànhBộtrưởngTàichínhtrongNộicáccủaShelburne

1783tháng2ngày19/12

HiệpướchòabìnhcủaShelburnebịthấtbạivàPittlênthayKhướctừsứcảnhhưởngcủaVuaAnhđểthiếtlậpchínhphủViếngthămPhápKíchđộngVuaAnhlàmthấtbạiDựluậtẤnĐộcủaFoxvàđượcbổnhiệmlàmThủtướngAnhkiêmBộtrưởngTàichính

1784 tháng1-3

BướcvàoViệnBìnhdânTổngtuyểncửNghịsĩcủaĐạihọcCambridgeThôngquaDựluậtẤnĐộcủaPittvàbắtđầunhữngsửađổivềthuế

1785

ThấtbạitrongviệckiểmsoátphiếuởWestminster,cácđềxuấtcảitổNghịviện,cácđềxuấtthươngmạiởIrelandYêucầucảitổkinhtếtrongchínhphủ

1786

DựluậtcôngsựcủaRichmondbịthấtbạiKhởiđầuhainămthànhcôngvangdộitrêncươngvịThủtướngLậpkếhoạchQuỹchìmđểloạitrừcáckhoảnnợquốcgiaHiệpđịnhThươngmạivớiPháp

1787

ThốngnhấtthuếnhậpkhẩuThaythếảnhhưởngcủaPhápđốivớiHàLanLầnđầutiênphảnđốibãibỏĐạoluậtThửnghiệm

tháng

1788 11/1788-2/1789

“Đồngminhbanước”vớiPhổvàHàLanKhủnghoảngchếđộnhiếpchính

1789 CáchmạngPhápbùngnổ 1790 KhủnghoảngNootkavớiTâyBanNhaTổngtuyểncử

1791 tháng2-3

CáccuộcthươnglượngvớipheđốilậpThấtbạitrongcuộckhủnghoảngOchakovvớiNgaCáccuộcbạoloạncủaphe“GiáohộivàVuaAnh”ởBirminghamCuốnsáchRightsofMan(Cácquyềnconngười)củaTomPainekhơidậyhệthốngcảicáchxãhộicấptiến

1792 tháng11

MởrộngQuỹchìmTuyênbốchốnglạicáctácphẩmxúigiụcnổiloạnCáchchứcChủtịchViệnQuýtộcThurlowThấtbạitrongcuộcthươnglượngvớiĐảngWhigcủaPorlandNhậnchứcQuảnlýCụmcảngCinquedoVuaAnhđềnghịBạoloạntrongnước,PháptuyênchiếnvớiÁovàHàLanKíchđộngphongtràoliênkết

1793

ngày1/2tháng9tháng12

BùngnổcuộcchiếntranhvớiPháp,phảnđốiđềnghịcảitổNghịviệncủaGreyThươnglượngvớiLiênminhthứnhấtcủacácthếlựcchâuÂuThấtbạiởDunkirkThấtbạiởToulon

1794tháng5ngày11/7

HoangmangtrướchiểmhọaxâmlăngvàhoạtđộngtăngcườngcủacáctổchứccấptiếnLầnđầutiênkêugọiđộiquântìnhnguyệntrêncảnướcĐìnhchỉlệnhđìnhquyềngiamgiữLựclượngHảiquânchiếnthắngvới“Ngày1/6Huyhoàng”nhưnglạithấtbạiởHàLanLiênminhvớiĐảngWhigcủaPortlandCuộcviễnchinhĐôngẤn

1795

tháng12/1794-1/1795tháng11tháng11và12

ThấtbạiởHàLanCảitổnhânsựMâuthuẫnvớiFitzwilliamQuanđạidiệnnhàvuaởIrelandPhổvàTâyBanNhahòagiảivớiPhápĐứcthamchiếncùngPhápchốnglạiAnhThamdựvàosựquảnlýcủaVuaAnh“Hailuật”chốnglạimưuđồphảnnghịchvàcáccuộcbiểutìnhnổiloạnThôngbáothiệnýđàmphánvớichínhphủPháp

1796tháng2,tháng9-12

ĐàmphánhòabìnhvớiPhápsớmthấtbại

1797

tháng2tháng4-5tháng6tháng7-9tháng9tháng10

TâyBanNhathamgiacuộcchiếnchốnglạiAnhMộtnămkinhkhủngđốivớiPitt:TừbỏviệctìmhiểucôgáiEleanorEdenTiếptụckhôngtrảđượcnợcủangânhàngvàviệcngânhàngngừngchitrảtiềnmặtThấtbạivàrútquânkhỏicuộcchiếnCáccuộcnổiloạntronghạmđộiÁoCácquyếtđịnhcủaNộicáctrongđàmphánhòabìnhThấtbạitrongthươnglượngvớiPhápCáichếtcủaEliotChiếnthắnghảiquântạiCamperdownCácđềxuấtấnđịnhthuếkhôngđượclòngdânchúng

1798ngày27/5tháng5-6tháng8

TiếptụccónguycơbịxâmlăngPhátđộngtìnhnguyệnviênvàphongtràoquyêngópyêunướcCuộcđấusúngtayđôivớiTierneyChốnglạicuộcnổiloạnởIrelandChiếnthắnghảiquânởNileĐàmphánvớiLiênminhmớichốnglạiPhápBanhànhthuếthunhập

1784 tháng1-3

BướcvàoViệnBìnhdânTổngtuyểncửNghịsĩcủaĐạihọcCambridgeThôngquaDựluậtẤnĐộcủaPittvàbắtđầunhữngsửađổivềthuế

1799

TiếptụccuộcchiếntranhlụcđịachâuÂuChínhthứccấmcáchộicótínhchấtlậtđổĐẩylùicuộcviễnchinhtớiHàLanNgathấtbạiởSwitzerland

1800

LiênminhcủaAnhvàIrelandđượcbanhành(bắtđầutừngày1/1/1801)KhanhiếmlươngthựcvàtụtậpphárốiCuộcchiếntranhlụcđịachâuÂusụpđổThúcđẩycuộcviễnchinhAiCậpthôngquaNộicác

1801 ngày14/3

XácđịnhcuộcchiếnvớicáccườngquốctrunglậpởBalticChấpnhậnsựchốngđốicủahoànggiađốivớivấnđềgiảiphóngCônggiáoỦnghộngườinốinghiệplàAddingtontrongđàmphánhòabìnhvớiPháp

1802 tháng3

HòaướcAmiensvớiPhápTổngtuyểncửPittốmnhiềulầntrongsuốtmùathu,gâytrởngạiđốivớiviệccầmquyền

1803tháng5tháng7

CốgắngthuyếtphụcPitttrởlạiBộTiếptụccuộcchiếnvớiPhápQuaytrởlạiViệnBìnhdânLãnhđạođộiquântìnhnguyệnchốnglạihọaxâmlăng

1804ngày10/5tháng12

ThamgiacôngkíchcáchchỉđạocuộcchiếncủaAddingtonMộtlầnnữatrởthànhThủtướngkhiAddingtontừchứcCáccảicáchBộTàichínhLiênminhvớipheAddington

1805tháng5tháng7

ĐàmphánđểthiếtlậpLiênminhchâuÂuthứbaThấtbạitrướcMelvillePheAddingtonrútkhỏichínhphủTiếptụccuộcchiếnchâuÂuChiếnthắnghảiquânởTrafalgarnhưngliênminhlạithấtbạiởUlmvàAusterlitz

1806 ngày23/1 Pittmất

ALEXANDERHAMILTON

TrongsốnhữngngườigópphầnđặtnềnmóngchonhànướccộnghoàMỹ,khôngaicócuộcđờigiantruân,gâynhiềutranhcãivàchịukếtcụccayđắngnhưAlexanderHamilton.ÔnglàngườitrẻnhấttrongsốnhữngngườiđãcócôngdựngnênNhànướcMỹ,mộtchínhkháchcóđónggóptolớnxâydựngHiến phápMỹ, thúc đẩy sản xuất và đặt nềnmóng cho nền kinh tếMỹ…

NAPOLEON

Bằng việc tập trung vào bản chất, cơ chế vận hành và cách sử dụngquyềnlựccủaNapoleonvớinhữngdữkiệnvôgiá,GeoffreyEllisđisâutìmhiểucáchNapoleonvươntớidanhvọngtừmộtTrungúy trongcuộcCáchmạngTư sảnPháp;những thamvọngvà thành tựu củaông trên cươngvịquanchấpchínhcaonhấtvàkhi trở thànhhoàngđế tronggiaiđoạn1799-1815...

KENNEDY

HughBrogan đã đề cập và đánh giá khách quan nhữngmục tiêu vàthành tựu củaKennedy xoay quanh các vấn đề hấp dẫn như cuộc ứng cửthành công, chính sách ngoại giao, các chương trình nghị sự, cuộc cáchmạng đòi quyền bình đẳng…Qua đó, độc giả có thể hiểu được những ýtưởngcủaKennedyđãsốngsótnhưthếnàoquacác“bàikiểmtrathựctế”cũngnhưkhảnănglãnhđạothiêntàicủaông...

MAOTRẠCHĐÔNG

Bao quát 50 năm cuộc đời và sự nghiệp củaMaoTrạchĐông, cuốnsáchnàygiúptahiểurõMaoTrạchĐôngđãthànhlậpNướcCộnghòaNhândânTrunghoanhư thếnàovàonăm1949-mộtnămđầy rối loạncủađấtnướcTrungQuốc,vànhữngđiềuônglàmđượctrêncươngvịChủtịchĐảngCộngsảnTrungquốctronggầnbathậpniênsauđó...

DiêuMinh:NgôisaobóngrổngườiTrungQuốc.DuMẫnHồng:GiảngviêntiếngAnhkiêmchuyêngiatronglĩnhvựcquảnlí.Năm2012đượcbìnhchọnlà1trong50chuyêngiakinhtếcóảnhhưởnglớnnhấtTrungQuốc.1.Nhàđầu tư thiên thần là những người giàu có, có khả năng cấp vốn chomộtdoanhnghiệpmớithànhlập,đổilại,họcóquyềnsởhữumộtphầncôngty.HanGeng: namca sĩ, vũ công, diễnviên, thànhviên củanhómnhạcHànQuốcSuperJunior.Nghĩalàconchimyếnbaynhanh.Ýnóimộtngườibìnhthườngkhôngcóbiểuhiệngìđặcbiệt,nhưngkhilàmthìcóthànhtíchkhiếnmọingườikinhngạc.Tênmộtphốđibộchuyênbánquầnáo,phụtrangởTrungQuốc. Diễn viên khá nổi tiếng người Đài Loan. Thẻ sử dụng chonhữngngười định cưởnướcngoài.Cách gọi trong chơi phỏm củaTrungQuốc,nghĩalàcó3câycùngquânbài(vídụcùnglàquânK).TríchtrongbàithơVịnhliễucủanhàthơHạTriChương,thờiĐường,TrungQuốc.Ýnói:“Ngọcbiếcđiểmnênmộtcâycao”hoặc“Câycaotựangọcđiểmtrang”.Ýnóidòngsôngtrongxanhnhưthểnhuộmlênmìnhmột tấmáo trànđầysắc xuân. Giải vô địch bóng đá Ý. National Basketball Association, giảibóngrổnhànghềdànhchonamtạiBắcMỹ.FormulaOne,mônthểthaođuaôtôdoLiênđoànÔtôQuốctếtổchức.TrongtiếngTrung,từ“conngỗng”và “Hằng Nga” đọc hơi giống nhau. Trong tiếng Trung, từ “con rết” và“không công”đọcgiốngnhau.Loại rượu trắng nổi tiếng ởTứ xuyên làmbằngnămloạilươngthực.Hìnhảnhẩndụchỉviệcmuốntrốntránhthựctế.HainhânvậttrongTamquốcdiễnnghĩa.ĐểlừađượcTàoTháo,HoàngCáivàChuDuđãphảidụngtâmlàmkhổnhụckế.BiếtSáiTrung,SáiHòa(hainhânvậthưcấu, làemcủaSáiMạo)sangĐôngNgôtráhàng,ChuDuvàHoàngCáicốýgiảvờcãinhau,rồiChuDuđánhđònHoàngCáitrướcmặthaitênhọSái,đểhaigiánđiệpcủaTàoTháođưatintứcsai.HoàngCáigiảcáchoánhậnChuDu,cửHámTrạchsangđưathưtráhàng.DotincủaSáiTrung,SáiHòađưavề, cộngvới tài ănnói củaHámTrạch,TàoTháo tinviệcHoàngCáisanghànglàthật.Cónghĩalà:Tronglòngcóthơcathìtinhthầnrạng rỡ.Nay tachônhoa,ngườicười tacuồngsi.Từxuất phát trongcách nói của dân gian, chỉ người đàn ông độc thân. Có nghĩa là: đệ nhấtnghìn cân. “Thiên kim” hay còn gọi là “nghìn vàng”. Trong tiếng Trung,“nghìnvàng”và“nghìncân”đọcgiốngnhau.Tácgiảmuốnchơichữ,ýnóilàrấtbéo.Nghĩalàngườiđànôngđộcthângiàucó.Casĩ,ngôisaođiệnảnhHồngKông,nổitiếngtừthậpniên1980.Nhữngconsốrấtlớntừhàngtrămtriệu trở lên,vídụkhoảngcáchgiữacáchành tinh trongvũ trụ.Đạodiễn,diễnviênhàiHồngKông,đượcđánhgiálàdiễnviênhàixuấtsắcnhấtcủađiệnảnhchâuÁvớibiệtdanhVuahài.MónănnổitiếngcủaTrungQuốc,làmtừthịt lợn,hơigiốngmónthịtkhotàunhưnglàmcầukỳhơnvàcóvịngon hơn. Diễn viên nổi tiếng của Trung Quốc. Thương hiệu cà phê nổitiếngcủaTrungQuốc.TiếngQuảngĐôngcónghĩalàkếthôn,tìmđượcmột

nửacònlại.NgàykỷniệmphongtràoNgũTứcủaTrungQuốc,mùngBốnthángNăm.Câuthànhngữ,ýnóingựakhônkhônggặmcỏcũ,khôngngoáiđầu lại bãi cỏ đã chạy qua. Nói rộng ra là người khôn ngoan khôngmãiluyếntiếccáiđãmất.TrongtiếngTrung,từ“醋”vừacónghĩalà“giấm”vừacónghĩalà“ghentuông”.Ởđâytácgiảmuốnchơichữ.Mộtcâuthànhngữ,ýnóigặpđượcchuyệntốtlành.Ởđâytácgiảmuốnchơichữ,LâmvàBảolàhainhânvậttrongHồnglâumộng.Cónghĩalàgiữchặt.Gầnbằng1/3mét.Phiên Phi nghĩa là bay nhanh, Phiên Phiên Phi là bay lượn tung tăng.Cónghĩalà:quanămcửaải,chémsáutướng,chỉmộtviệcvôcùngkhókhăn.Nguyênkhúc:mộthìnhthứcvănnghệđờiNguyêngồmtạpkịchvàtảnkhúc.*QuẻKhiêm(quẻkép):Quẻkhôntrênchỉđất,Quẻkhôndướichỉnúi1\.225ghếtrongsố450ghếDumaquốcgiachiachocácđảngpháithamgiatranhcửtheotỉ lệsốphiếubầuởcáckhuvựcbỏphiếutrêntoànliênbang,225ghếcònlạitínhtheonguyêntắcđasốtươngđốiởcáckhuvựcbầucửđềcửcánhân.2\.CăncứtheoLuậttrưngcầudânýDumaquốcgiaNgathôngquangày11tháng6năm2004,quyđịnhhàngloạtnhữnghạnchếvềvấnđềđềnghịtrưngcầudâný,trongđóquyđịnhrõ:cácvấnđềnhư“sửađổinhiệmkìtổngthốngvàDumaquốcgiaNga,vàtổchứcbầucửsớmhoặctrìhoãnbầucửtổngthốngvàDumaquốcgiaNga”đềukhôngđượctiếnhànhtrưngcầudâný.Thamkhảo“LuậttrưngcầudânýLiênbangNga”.1.Theoquyđịnhcủađiều99“HiếnphápNga”,30ngàysaukhibầuraDumaquốcgiasẽtổchứchộinghịlầnthứnhất,nhưngtổngthốngLiênbangNgacóthểtriệutậphộinghịDumaquốcgiatrướcthờihạnthôngquaLệnhtổngthống.1\.Báonước Nga mới: http//www. rusnews.cn/eguoxinwen/eluosi -neizheng/2007/211/41986301.html 2\. Báo nước Nga mới:http://www.nusnews.cn/eguoxinwen/eluosi - nenzheng/2007/211/41986908.html1\.Cuốinăm1999đếnđầunăm2000,từkhiPutinlêncầmquyền, thươngmạisongphươnggiữaNgavàLiênminhChâuÂutăngtrưởngtươngđốinhanh,tổngkimngạchthươngmạisongphươngtăngtừkhoảng52,7tỷEuronăm1999lênkhoảng213,3tỷEuronăm2006,tổngkimngạchthươngmạitănggấp4lần,tăngbìnhquânnăm23,4%.EuropeanUnion.Eurostat. 2\. Là khu vực tiêu thụ năng lượng lớn thứ hai thế giới,30%dầumỏcủaliênminhchâuÂunhậpkhẩutừNga,màkhíđốtcủaNgalại chiếm đến 50% lượng khí đốt nhập khẩu của liên minh châu Âu.ChristianCleutinx, TheEU –RussianEnergyDialogue,October 2005 3\._Trụcột thứnhất_:bảohiểmdưỡnglãoxãhội,chỉdànhchonhữngngườiđặcbiệtkhókhănkhôngcókhảnăngđóngphíbảohiểmdưỡnglão;_trụcộtthứhai_:bảohiểmdưỡnglãobắtbuộc,nólàbộphậnquantrọngnhấttronghệthốngbảohiểmdưỡnglão,lậptàikhoảncánhânchotấtcảnhữngngườilàmviệc,cungcấpbảođảmdưỡnglão,tiềncủanódodoanhnghiệpvàcôngnhânviênchứcnộpvà lợinhuậnquỹ;_trụcột thứba_:bổsungbảohiểm

dưỡnglão,còngọilàkếhoạchquỹnămngànhnghềhaykếhoạchquỹnămdoanhnghiệp,nólàkếhoạchnghỉhưucủatưnhânquảnlý,dochủlaođộngtựnguyệnthànhlập,tấtcảnhữngngườilaođộngđềucóthểtựnguyệnthamgia.4\.SốliệucủaBộytếvàxãhộiNga5\.Làmộttrong“Bốndựánlớnđượcưutiêncủaquốcgia”đượcnhắctớiởtrên.6\.Năm1999,tạiBologna,Italia,29quốcgiaChâuÂuđãđưa rakếhoạchcảicáchgiáodụcđạihọcChâuÂu,mụctiêulàđếnnăm2010,xâydựngđượcchếđộcôngnhậngiáodụcđạihọc thốngnhất toànChâuÂu,côngnhậnbằng tốtnghiệpvàbảngđiểmcủasinhviêntốtnghiệpđạihọcgiữacácnướcthànhviên.7\.Trướcđóquyđịnhlà50%1\.Lấylĩnhvựcdầukhílàmvídụ,mặcdùMỹlànướcnhậpkhẩudầulớnnhất trênthếgiớivàNgachiếmvị trí thứhai trongcácnướcxuấtkhẩudầunhưnglượngdầunhậpkhẩucủaMỹtừNgachỉchiếm2%-3% tổng lượngdầunhậpkhẩucủaMỹ.2\.HứaChíTân: “Chiến lượcđốingoạicủaNgaxuấthiệnnhữngbiếnđổimới” trích trong“VănkiệnNga-ĐôngÂu -TrungÁnăm2007”, ấn bản thường niên năm2008 củaNXBKhoa họcXã hộiVăn hiến. 3\. Trong 3 năm từ 2004 -2006, chính quyềnBushđãtàitrợchonhữnghoạtđộngdânchủtạiNgavớisốtiềncụthểlà:6triệuđôla;6,295triệuđôlavà7,859triệuđôla.4\.Khônggianchungbaogồm:kinhtế;tựdo,antoànvàtưpháp;anninhkhuvực;khoahọc,giáodụcvănhoá.5\.Cáchgọi“TânchâuÂu'docựubộtrưởngBộQuốcphòngMỹDonaldRumsfeldđềxướng,ôngcoicácnướcủnghộcuộcchiếntạiIrắccủaMỹthuộckhối“TânchâuÂu”,cácquốcgiaphảnđốicuộcchiếnnàythuộckhối'CựuchâuÂu”.6\.Ngày20/5/2005,quanchứccủaBộngoạigiao,BộquốcphòngvàgiớihọcgiảNgađã tổchứchộinghịbàn tròn“Hoàn thiệncácvấnđểcủatổchứchợptácThượngHảiởviệnnghiêncứuViễnĐôngvàviệnkhoahọcNga,cácđạibiểuthamdựhộinghịđãthốngnhấtvềmụcđíchvàhậuquả“CáchmạngsắctộcdoMỹủnghộ”.7\.HộinghịphichínhthứctạiVladivostoklàhộinghịngoạitrưởngbabênkhôngchínhthứclầnthứ4được tổ chức.Điểmkhácbiệt sovới 3 kỳhội nghị trướcđó là không tậndụngthờigiancủacáchộinghịquốctếnhưtrướckiamàhộinghịlầnnàydo3nướcnhấttrícùngchuyểnbị,điềunàythểhiệnquanhệhợptácchiếnlượcgiữa3quốcgiađãbắtđầubướcvàomộtgiaiđoạnmới.HaicâuthơtrongtácphẩmBạchtuyếtcatốngVũphánquanquykinhcủatácgiảSầmThamđờiĐường.HaicâutrênlấytừbảndịchcủaHảiĐàtrênthivien.net.Hươngtuyết,chỉcâyhoamai.TrongTamquốcdiễnnghĩacóghi:ThờiTamQuốc,đạitướngHoàngCáicủaĐôngNgônhậnlệnhđếndoanhtrạicủaTàoTháogiảhàng,đểTàoTháotin,ChuDucốýmượncớđánhHoàngCáimộttrận,HoàngCái giả vờ giận dữ rồi đầu hàng địch. Tênmột bộ tiểu thuyết củaJohann Wolfgang von Goethe, tên tiếng Anh là The Sorrows of YoungWerther,têngốclàDieLeidendesjungenWerther.MộtcâunóilưutruyềntrongdângianTrungQuốc,ýnóimộtvàiphươngdiệntínhcáchxuấthiệnở

trẻconba,bốntuổisẽmãitheonósuốtcảcuộcđời,nênnhìnmộtđứatrẻbatuổicũngcóthểđoánđượcconngườinókhiđãtrưởngthành.MộtcâutrongbàitừnổitiếngcủaGiáHiêncưsĩ(TânKhíTật)thờiNamTống.Ýnghĩacủabàitừđólà:Thờithiếuniên,bởivìkhônghiểuđượcdưvịcủasầukhổ,viết rađượcbài từmớihay, thườngxuyênđăngcaovọngviễn,khôngsầukhổmàmiễn cưỡngnói có sầukhổ.Nhưnggiờ tađãđến tuổi trungniên,mangnỗikhổhoạnnạnkhốnkhó,cuộcsốngtrảiquagiannan.Nhữngsầukhổnày,cócáikhôngthểnói,cócáikhôngtiệnnói,mànóicũngnóikhônghết,thôithìchẳngnóinữavậy,chỉđànhthởdài,nóitrờilạnhrồi,mùathuđẹpthay.MộtcasĩnổitiếngcủaTrungQuốc.CâunóitrongKhổngTửngữlục, có nghĩa là thứ không hợp lễ thì không nhìn, điều không hợp lễ thìkhôngnghe.Ýnóibệnhđếnbấtngờ,độtngộtnhưnglúcbìnhphụcthìtừtừmớikhỏi.Trúcngoạiđàohoatamlưỡngchi.ĐâylàcâuthơđầutrongbàiHuệSùngxuângiangvãncảnhcủatácgiảTôThứcthờiBắcTống.Thànhngữ,ýchỉsựviệcđãtrảiqua,rắcrốiphứctạpnhưngcuốicùngđãcóđượckếtquả.CâunàyxuấtxứtừQuyếtbiệtthưcủaTrácVănQuângửichoTưMãTươngNhư.Viết tắt của cụm từ tiếngAnh: “OhmyGod!”, nghĩa là:“LạyChúatôi!”TrườngtrunghọcsốmộtcủaThanhChâu,tỉnhSơnĐông.傅:Chữnàycóhaiâmđọclà“phó”và“phụ”.SOHO:tứcSmallofficehomeoffice,làmviệcởnhà,phầnlớnlàchỉnhữngngườilàmviệctựdo.Kếvườnkhôngnhà trống.Cờđỏ trongnhà là chỉvợ, cờmàubênngoài là chỉ tìnhnhân. Câu này ám chỉ quan hệ với vợ và tình nhân được xử lý hài hòa.Trườngtrunghọcxếpthứ6.2.AndrewWilliamMellon:bộtrưởngBộTàichínhMỹgiaiđoạn1921‒1932.3.FranklinDelanoRoosevelt:tổngthốngthứ 32 của Hoa Kỳ, đắc cử bốn lần giai đoạn 1933-1945. 4. George M.Humphrey: Bộ trưởng Bộ tài chính Hoa Kỳ, nhiệm kỳ 1953 - 1957 5.DwightDavid“Ike”Eisenhower:tổngthốngthứ34củaHoaKỳ,nhiệmkỳ1953–1961.6.Tráiphiếuđôthị: tráiphiếudocácchínhquyềnđịaphươngpháthànhnhằmhuyđộngvốnchocáccôngtrìnhphúclợi,thunhậptừtráiphiếuloạinàyđượcmiễnthuế.1.UncleSam(US):TênlóngcủaHợpchúngquốcHoaKỳ. 2. Nguyên văn: “E Pluribus Unum” ‒ Khẩu hiệu của Hợpchúng quốc Hoa Kỳ, được in trên đồng đôla từ 1776-1956. 1. AdelphiaCommunicationsCorporation:đượcxếphạng làcông tycáp lớn thứ5củaMỹtrướckhibịphásảnnăm2002dothamnhũngnộibộ.2.NộichiếnMỹ:nổrangày12/4/1861vàkếtthúcngày9/4/1865giữaLiênbangmiềnBắcvàLiênminhmiềnNam,địađiểm:phíaNamnướcMỹ.Nguyênnhân:doquânmiềnNampháđồnSumter.Kếtquả:quânmiềnBắcchiến thắng,kết thúcchính sáchnô lệvàxâydựng lạinướcMỹ.3.RhettButtler:Tênnhânvậtnamchínhnổi tiếng trongcuốn tiểu thuyếtkinhđiểnCuốn theochiềugió,RhettButtler là kẻ giàu lên nhanh chóng nhờ vào nhữngmánh khóe gianthương,đầucơtíchtrữ.4.SigmundFreud(tênđầyđủlàSigmundSchlomo

Freud;1856-1939)nguyên làmộtbácsĩvề thầnkinhvà tâmlýngườiÁo.Ôngđượccôngnhận làngườiđặtnềnmóngvàphát triển lĩnhvựcnghiêncứuvềphântâmhọc.Chínhônglàngườipháthiệnracôngdụngtuyệtvờicủacocaintrongchữabệnh.5.Caramellàđườngnấuchảy(khôngnênnhầmvớiloạikẹomàunâucócùngtên)đượcsửdụngrộngrãilàmchấttạomàutrongcácloạithuốc.Ngoàira,nócòncótácdụnggiấunhữngyếutốcóthểbị lẫn vào hợp chất trong khi pha chế. 20. Ngày 22/11/1963, trong mộtchuyếncôngdutớiDallas,TổngthốngKennedybịámsát.6.Dope:làmộttênkhácchỉcầnsa.7.RalphNader:Là luậtsưvànhàhoạtđộngchính trịngườiMỹ.Ônglàngườiủnghộrấtnhiệtthànhcácvấnđềvềbảovệngườitiêudùngvànữquyền.8. JohnDavisonRockefellerCha (1839–1937) làmộtnhàcôngnghiệpngườiMỹ,ngườiđóngvaitròquantrọngtrongngànhcôngnghiệpdầumỏthờisơkhai,ngườisánglậptậpđoànStandardOil.9.SửdụngmộtmụcbáotrêntờGoodHousekeepinglàmdiễnđàn,Wileytiếptục tấn công công ty. Tháng 5/1922, trong mục “Trò chuyện cùng Dr.Wiley,”ôngkhẳngđịnhlàuốngbađếnbốnlonCoca-Colamộtngàyliêntụctrongvàinămsẽcó tácđộng“rấtxấu” tớisứckhoẻ.“Đốivớimộtđứa trẻđanglớn”,ôngnóithêm,“nósẽcóthểhủyhoạisứckhoẻcảđời.”10.LờiphátbiểucôngkhaiduynhấtcủaCandlertrongbàiphỏngvấntrêntờKansasCityTimeshơnmộtnămsauđóđãgópphầntạonênsựmậpmờcủavụgiaodịchnày.“Tôicónămngườicontuyệtvời,nhưngchúngchỉlànhữngđứatrẻ.Khitôigiaochochúngcôngviệckinhdoanh,nólàcủachúng.Chúngđãbánmộtphầnrấtlớncổphầnvớimứcgiáquáhời.Nếulàtôi,tôisẽkhônglàmnhưvậynhưngcáccon tôiđã làmvàđứng trênquanđiểmcủangườibán,đây làmộtvụmuabáncó lợi.”Thựcra,Candlerhẳnkhôngphảnđốiviệcbáncông tybởivìđây làdựđịnh từ lâucủaông.Giácảcũngkhôngphảivấnđềvìôngđãđặtramứcgiánàytrongcáccuộcthươnglượngtrướcđây.NguyênnhândẫnđếnsựthấtvọngcủaCandlerchỉcóthểlàdanhtínhngườimua.11.Mộtlần,Robertsaitàixếcủamình,LawrenceCalhoun,đếnsângađónvàchởđồđạccủachaôngvề.Saukhivềnhà,Ernestbỏhànhlýravàlụctìmtrongtúivànói:“Rõrànglàtađãđể25xuđâuđómà!”Lúcđó,Calhounvộivàngđáplại:“ThưangàiWoodruff,nếuquảthựcngàicó25xuthìtôidámchắcrằngngàivẫnđanggiữđấy!”Vàothờiđó,khôngmộtngườihầudađennàodámcảgannóixấcxượcnhưvậyvớimộtngườicóđịavịcaonhưErnestWoodruff.LờikểlạicủaRobertsaunàychínhlànhữngđiềuCalhounthựcsựmuốnnói.VàcâuchuyệnnàybịlộralàdoRobertkểlại–thườnglàđểnhấnmạnhchamìnhlàmộtngườikeokiệt.12.MộtnămsauvụkiệnrùmbengtừnglêntrangnhấtcáctờbáoởAtlantasuốtmột tuầnnày,một thẩmphán tìm ra bằng chứng có lợi choAsaCandler.Người ta pháthiệnrarằngbàdeBouchelchưachínhthứclyhônvớingườichồngtrước,vànhưvậybànàykhôngđượcphépkết hônvới bất kỳngười nàokhác. 13.

Tháng 1/1929, tình cảnh củaWoodruff trở nên dễ chịu hơn khi hội đồngquảntrịđồngýchia1triệusốcổphiếuloạiAchocáccổđông,mỗicổphiếutrịgiá50đô-la.Cáccổđôngcóthểbánhoặcgiữlạitùythích.Điềunàyđãngănđượcviệcđánhthuếvàonguồnlợinhuậnthuđược.Nóđemlạinguồnlợitứchàngnămlà3đô-lahay6%.14.DấuhiệuthànhcônglàPepsicũngbịlàmgiả.J.C.Mayfield,đốitáccũcủaDượcsỹPembertonvàlàngườiđãgâynguyhạichoCoca-ColavớisảnphẩmKoke,cũngtạorasảnphẩmcótênPepsi-Nola.15.Đólànguồngốccủacâunói“KhôngCoke!Pepsi”màsaunàytrởthànhchủđềtrongmộtvởkịchchâmbiếmđượctrìnhdiễnliêntụctrênchươngtrìnhtruyềnhìnhSaturdayNightLivetrongđóJohnBelushiđóngvainhânviênthungâncủamộtquánănrẻtiềnluônmồmdùngcụmtừđóquáttháokháchhàngvớigiọnglènhè.16.NhiềunămsaukhiWoodruffbắtđầudùngtàisảncủamìnhlàmtừthiệnvàtrởthànhnhàtừthiệnvĩđạinhấtAtlanta,ngườimôigiớichứngkhoáncủaôngvôcùngkinhngạctrướctình trạng của cổphiếu: “Nhữngmảnhgiấy cũbụi bặm,bẩn thỉuvàquănqueo.”Chúngkhôngbịxáotrộngầnnửathếkỷnay.17.Dohoamàuđangnằmtrongtaykẻthùnêncôngtyphảitạmthờisửdụngnguyênliệuthaythếdầu cây cassia. Theo những tài liệumật củaRalphHayes, dầu cây cassiađóngvaitròquantrọngtrongthànhphầnMerchandise7Xtuyệtmật.Saukhichiếntranhkếtthúc,nguồncungcấpcholoạidầunàyổnđịnhtrởlạivànóđượcsửdụngtiếpchosảnphẩmMerchandiseNo.12.18.BiệtdanhnàyđượcđặttheotêncủaSimonLegree,taybuônnôlệđộcáctrongtácphẩmTúplềubácTomcủaHarrietBeecherStowe.19.QuyếtđịnhgỡbỏquyđịnhchỉcóngườidatrắngmớiđượcphépthamgiaĐảngDânChủ.1.ĐâycóthểlàmộtbằngchứngchothấysựngâythơcủaLadas:ôngđãquênkhônghủycácláthư,bảnghinhớvàcácbứcđiệntínmậttrongđóchothấymộtcáchchitiếtcácthủđoạnmangtínhnhạycảmcaomàcôngtyđãsửdụngtrongvụviệctạiPháp.CáctàiliệucủaLadasvềsauđãđượcpháthiệntrongcáchồsơlưutrữtạiPhòngXuấtKhẩucủaCoca-Colavàocuốinhữngnăm1980vàsauđóđãđượcnộplạichonhàchứctrách.TrongthầnthoạiHyLạp,Paris làcontraivuaPriamcủathànhTroy.ParislénlútquanhệvớihoànghậucủathànhSparta làHelen và chính điều này là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến cuộcChiến tranh thànhTroy. (Tấtcảcácchú thích trongsáchđều làcủangườidịch.)Zeus(đượcphiênâmtrongmộtsốsáchtiếngViệtlàthầnDớt)làthầntrịvìcácvịthần,đồngthờilàthầncaiquảnbầutrờivàthầnsấmséttrongthầnthoạiHyLạp.HeralàvợcủathầntốicaoZeus,đồngthờilànữthầnbảotrợphụnữvàhônnhân.Athenalànữthầncủanghềthủcôngmỹnghệ,trítuệđồngthờicũnglàvịthầnchiếntranhchínhnghĩa.AthenalàthầnbảohộcủathủđôAthens,HyLạp.Aphroditelànữthầntìnhyêu,sắcđẹpvàsựsinhnở(cũngcóthểlànữthầncủadụcvọng)vàcũnglàthầnhộmệnhcủathủythủ.AmericanIdollàmộtcuộcthiâmnhạcvàchươngtrìnhtruyềnhìnhthực

tếcủanướcMỹ.Cuộcthibắtđầuđượctổchứctừngày11tháng6năm2002vàlàmộttrongnhữngchươngtrìnhtruyềnhìnhthuhútđôngkhángiảnhấtnướcMỹ.AmericanIdolđượcmuabảnquyềntừchươngtrìnhPopIdolcủaAnhdonhàsảnxuấtSimonFullersánglập.SimonPhillipCowell(sinhngày7/10/1959)làmộtdoanhnhânvànhàsảnxuấtchươngtrìnhtruyềnhìnhnổitiếngngườiAnh.ÔngnổitiếngtrêntruyềnhìnhvớivaitròlàgiámkhảocủanhiềucuộcthiâmnhạclớnnhưPopIdol,AmericanIdol,TheXFactorhayBritain’sGotTalent.Ôngcũngnổi tiếngvớinhững lờinhậnxétkhákhắcnghiệtđốivớithísinhtrongcáccuộcthiâmnhạc.Biểuđồngàysinh(birthcharthaycòngọilànatalchart)làbiểuđồdiễntảvịtrícủacáchànhtinhvàcáccungdựatrênngàythángnămsinhcủabạn.Cácbạncóthểdựavàobiểuđồngàysinhđểxemtínhcáchmộtngườirasao,tươnglaingườiđóthếnàohay cả việc xemhai người có hợpnhaukhông, có kết quả gì khi đến vớinhaukhông.CarlGustavJung(1875-1961)làbácsĩtâmthần,nhàtâmlýhọcngườiThụySĩ.Ôngnổi tiếngnhờviệc thành lậpnênmột trườngpháitâm lý họcmới có tên là “Tâm lý học Phân tích” (analytical psychology)nhằm phân biệt với trường phái “Phân tâm học” (psychanalysis) củaSigmundFreud.Ngàynaycórấtnhiềunhàtâmlýtrịliệuchữatrịbệnhnhântheo phương pháp của ông. 'Buffy – Khắc tinh Ma cà rồng' (Buffy theVampireSlayer)làsê-riphimtruyềnhìnhcủaMỹlênsóngtừ10/3/1997đến20/5/2003.Câu chuyệnkể về người được lựa chọn trong các thế hệKhắctinhMacàrồng–Buffy.CôgáitrẻvớiđịnhmệnhtrởthànhkẻtiêudiệtMacàrồng.CùngnhữngngườibạnởSunnydale,Buffyđươngđầuvớithếlựcđentối.JasonlàmộtanhhùngtrongthầnthoạiHyLạp,nổitiếnglànhàlãnhđạocủacácanhhùngtrênconthuyềnArgovớisứmệnhgiànhlấyBộlôngcừuvàng.BằngkìtíchđoạtlạiBộlôngcừuvàng–mộtnhiệmvụvôcùngkhókhăn, chàngchứngminh rằngmìnhcóđủkhảnăngđểngồi trênngaivàng, chứ không cần dựa vào quyền thừa kế. Trong thần thoại Hy Lạp,Minos làvuaxứCrete, concủa thầnZeusvàEuropa, côngchúaxứTyre.Sau khi mất,Minos trở thành người phán xét ở địa ngục. Nền vănminhMinosthờitiềnHyLạpcủađảoCreteđượcđặttheotênông.Poseidonlàvịthần của biển cả, ngựa và “người rung chuyển Trái đất”, của những trậnđộngđất.Minotaurhaynhânngưulàconquáivậtnửangườinửabòtrongthần thoạiHyLạp.AudreyHepburn (1929 – 1993) là diễn viên điện ảnhhuyền thoại trong hai thập niên 1950, 1960. Qua các cuộc bầu chọn, bàthườngđượcxemlàmộttrongnhữngphụnữđẹpnhất thếkỷXX.AudreyHepburncũnglàbiểutượngcủathờitrangvàcònđượcbiết tớivớivai trònhà hoạt động nhân đạo, Đại sứ thiện chí của UNICEF. Cher tên thật làCherilyn Sarkisian, sinh ngày 20 tháng 5 năm 1946 tại California,Mỹ, làmộtdiễnviên,casĩ,nhạcsĩvànhàhoạtđộnggiải trí.Theo thần thoạiHyLạp,CastorvàPollux làhai anhemsinhđôi cùngmẹ (Leda)nhưngkhác

cha.Castor là concủaTyndareus, vua thànhSparta cònPollux là concủathầnZeus.Đó làhai chàng trai trunghậu, rấtdũngcảmvàcùngnhaunổidanhkhi lập được nhiều chiến cônghiển hách tronghành trình đi tìmBộlôngcừuvàngcủanhómthủythủtàuArgovàtrongbiếtbaocuộcphiêulưukhác.Lúcnàohai anh emcũng luôn luôn tìmcáchgiúpđỡ lẫnnhau.ĐịangụctrongthầnthoạiHyLạp,đượcđặt theotêncủavị thầncaiquảnnó–thầnHades. Khalil Gibran (1883-1931), còn được biết đến với tênKahlilGibran,lànhàthơ,nhàvăn,nghệsĩngườiLiban.TrongthầnthoạiHyLạp,AchilleslànhânvậttrungtâmvàlàchiếnbinhvĩđạinhấtcủasửthiIliad.NhữngtíchtruyệnvềsaumôtảAchillescómộtcơthểkhôngthểbịthươngngoạitrừgótchâncủaanhta.Anhtađãchếtvìmộtvếtthươngnhỏởnơigótchân.Thetislànữthầnbiểncảvôcùngxinhđẹp.ĐánglẽthầnZeusđãcướiThetislàmvợ,nhưngcólờitiêntrirằngnếuZeuslấyThetisthìđứaconsinhratừcuộchônnhânnàysẽgiànhquyềncaitrịthếgian,nênZeusbanThetischoanhhùngPeleus(cháumình).PeleuslàcháuthầnZeusvàlàchađẻcủadũngtướngAchilles.NguyêngốcTiếngAnh–oxymoron–phépnghịchhợplàmộtthuậtngữtrongngônngữhọc,ýchỉhaitừđicùngnhaumàtráinghĩanhau(vídụ:“pretty”và“ugly”).TêntiếngAnhlàVenus,cũngcónghĩalàthầnVệNữ (nữ thầnSắcđẹpvàÁi tình) trong thần thoạiLaMã,mẹcủaAeneasvàCupid,tươngứngvớinữthầnAphroditetrongthầnthoạiHyLạp.Tâmlýhọcnghịchđảo(reversepsychology):Khibạnmuốnđốiphươnglàmviệcgìđóbằngcáchyêucầuhọ làmđiềungược lại.Trong thần thoạiHyLạp,Medusa làmộtconquỷ trongbachịemquỷcó tênchung làGorgongồmStheno,EuryalevàMedusa.TrướckiaMedusađã từng làmộtngườiphụnữxinhđẹp,cómáitócbồngbềnh,cựckìquyếnrũ.Vìthế,MedusatựmãnchorằngmìnhcònđẹphơnnữthầnAthena.SắcđẹpcủaMedusađãthuhútPoseidon.KhiPoseidontheođuổi,MedusachạyđếnđềnthờAthenavànghĩ rằngnữ thầnsẽbảovệcô,nhưngchẳngcógìxảyracả.Poseidonđãhãm hiếpMedusa trong đền thờ của nữ thần (các phiên bản khác cho làMedusa tự nguyện). Và để chắc chắn chuyện tương tự không tái diễn,AthenabiếnMedusathànhnữquỷvớicáinhìncóthểbiếntấtcảcácsinhvậtsống thành đá, đồng thời biến mái tóc tuyệt đẹp của Medusa thành rắn.Perseus là người anh hùng đầu tiên trong thần thoại Hy Lạp đã đánh bạinhữngconquáivậtcổxưađượctạorabởicácvị thần trênđỉnhOlympus.PerseusđãgiếtMedusaGorgon(Quáivật tóc rắn)vàgiảicứuAndromeda(côngchúaHyLạpthờiđó)khỏiconquáivậtbiểnđượcthầnPoseidonpháiđếnđểtrừngphạtnữhoàngCassiopeiavìbàdámtựnhậnmìnhlàngườiphụnữxinhđẹpnhấtthếgian,cònđẹphơncảnhữngnàngcôngchúacủabiển.TrongthầnthoạiLaMã,vịanhhùngnàyđượcgọilàHercules(tươngứngtrong thần thoại Hy Lạp là Heracles), tên chàng được đặt cho chòm saoHercules.NhữngchiếncôngcủaHerculesvangdộikhắpbốnphương,tượng

trưngchosứcmạnhchinhphụcthiênnhiêncủaconngườithờixưa.Chironlàmộtnhânmãxuấtsắcnhấttrongloàicủamình,ôngđãđàotạonhiềuanhhùngtrongthầnthoạiHyLạp,ôngkhôngnhữnghiểubiếtnhiềulĩnhvựcmàcòncókỹnăngchiếnđấutuyệtvời,đặcbiệtlàkhảnăngsửdụngcungtên.Vì lẽ đó người ta thường thấy chòm saoNhânMã đang giương cung lênngắmbắnnêncòngọilàchòmsaoXạThủ.Prometheuslàvịthầnkhổnglồ,nổitiếngvớitríthôngminh,làngườiđãăncắpngọnlửatừthầnZeusvàtraonóchonhânloại.Zeusđãtrừngphạtôngbằngcáchbuộcôngvàomộttảngđáđểmộtconđạibàngăngancủaônghàngngày,nhưnglágancứbanngàybịănthìbanđêmlạitáisinh(điềunàykháđúngvớithựctế:Ganlànộitạngduy nhất trong cơ thể người có khả năng tái sinh). Kronos (còn gọi làCronos)làconútcủathầnUranus(bầutrời)vànữthầnGaia(đấtmẹ)vàlàmộttrong12Titan(thầnkhổnglồ).Rhea–congáicủathầnUranusvànữthầnGaia – là nữ thần của sự sinh sản,màumỡ.NgoàiGaia,Rhea cũngthường được coi như “mẹ của các vị thần” trên đỉnhOlympus. Cùng vớiCronus,ngườichồngvàđồngthờicũnglàngườiemruột,Rheađãsinhra:Hestia,Demeter,Hera,Hades, Poseidon vàZeus.Russell IraCrowe (sinhngày07tháng4năm1964)làdiễnviên,nhàsảnxuấtphimvànhạcsĩngườiNewZealand.Ông nhận được sự chú ý của quốc tế đối với vai diễnĐạitướngLaMãMaximusDecimusMeridius trongphimsử thi cổ trangnăm2000'Võsĩgiácđấu'củađạodiễnRidleyScott.'Võsĩgiácđấu'(Gladiator)làmộtbộphimsử thi cổ trangcủaMỹpháthànhnăm2000củađạodiễnRidleyScott,vớisựthamgiacủaRussellCrowevàovainhânvậthưcấuvàtrung thành:Đại tướngLaMãMaximusDecimusMeridius,ngườibịphảnbội khiCommodus, người con trai đầy thamvọng của hoàng đế, giết chamìnhđểchiếm lấyngaivàngvàbiếnMaximus thànhnô lệ.Để thoátkhỏithân phận nô lệ, Maximus tăng cấp bậc đấu trong đấu trường và giếtCommodus, trả thùchocáichếtcủagiađìnhvàhoàngđếcủamình.LucyLawLes(sinhngày29tháng3năm1968)làdiễnviênngườiNewZealandđược biết đến nhiều nhất qua vai diễn Xena trong bộ phim hài kịch tìnhhuống nổi tiếng 'Xena: Nữ chúa chiến binh'. 'Xena: Nữ chúa chiến binh'(Xena:Warriorprincess)làbộphimtruyềnhìnhthuộcthểloạisiêunhiên,kỳảokếthợpphiêu lưumạohiểmdoMỹvàNewZealandhợp tác sảnxuất.Nguyên văn: ADHD – Attention-deficit hyperactivity disorder – Rối loạntăng động giảm chú ý. Nguyên văn: make-up sex, ám chỉ việc thực hiện“chuyệnyêu”bằngcáchkhác lạvớiđối tác.Điềunày rấthữu íchkhibạnmuốntạoramộtấntượnglâudàichovợ/chồngmình,đểngườiấycảmthấykhôngthểthiếubạnkhimuốncónhữngmànyêumặnnồngvàýnghĩa.SaoDiêmvương(Pluto)làchòmsaochủquảncủaThiênYết.RosieO’Donnell(21/3/1962) là nữ diễn viên hài kịch người Mỹ. Donald John Trump(14/6/1946)lànhàkinhdoanhbấtđộngsản,tácgiảngườiMỹ.Ngoàitưcách

doanhnhân,DonaldTrumpcũnglàmộtnhânvậttruyềnthôngcótiếng,ônghiệnđanglàngườidẫnchươngtrìnhkiêmnhàsảnxuấtcủashowtruyềnhìnhthựctế'TheApprentice'trênđàiStarWorld.Tênmộthãngchăngagốiđệmcaocấp.'NgườiđẹpvàQuáithú'(BeautyandtheBeast)làmộtcâuchuyệncổtíchtrongnhiềunềnvănhóachâuÂuđượcdựngthànhnhiềubộphimvàvở kịch, trong số đó có bộ phim hoạt hình của hãng phimWalt DisneyPicture vàonăm1991.Tênmột hãng nội thất nổi tiếngởMỹ.ThànhphốVenice(Ý)đượcbiếtđếnlàthànhphốtrênsôngnổitiếngthếgiớivớinhữngconkênhvànhữngchiếcthuyềntruyềnthốnggondola.Vớicấutrúckhôngcânxứng,mộtbêncong ranhiềuhơnbênkia, chiếcgondola có chiềudàitrungbìnhkhoảng11métvàchiềungangkhoảng1,5mét,đượccấutạogồm280mảnhgỗrờikhépkínvàonhau,thườnglàbằnggỗpak,trừbộphậntựamáichèobằnggỗwalnitrấtcứngrắn,vàchiếcmáichèonhẹnhàngbằnggỗbeechchodễsửdụng.BệnhAlzheimer làmộtdạngsasút trí tuệphổbiếnnhấthiệnnay.Ngườimắcbệnhnàysẽmấtkhảnăngvềtrílựcvàgiaotiếpxãhộiởmứcđộgâykhókhănchocuộcsốnghàngngày.'Hàikịchtìnhhuống'haysitcom(viếttắtcủatừtiếngAnh:situationcomedy)làmộtthểloạihàikịch,lúcđầuđượcsảnxuấtchoradionhưnghiệnnayđượctrìnhchiếuchủyếutrêntivi.Sitcomcónhiềutậpvớinhữngtìnhhuốnghàihướcđượclồngghépvàonộidungcâuchuyệnphimvàđượcthựchiệnhầuhếttrongtrườngquay,thuthanhđồngbộ,sửdụngcùnglúcbađếnbốnmáyquayphimghihìnhvàbắtbuộcphảidựnghìnhngaytạitrườngquayđểbảođảmthờigianthựchiệnmộttậpphim(khoảng50phút)chỉtrongthờigiantừbađếnbốnngày.Phầnmảnhdẻ,mềmmạikéora từ thânmộtsốđộngvậtdùngđểsờmó,nắmgiữhoặcdichuyển.Vídụnhưsên,bạchtuộc.HermeslàmộttrongcácvịthầntrênđỉnhOlympuscủathầnthoạiHyLạp,thầnđãtạorađànlia(lyre).HermeslàconcủaZeusvàMaia.Hermeslàthầnbảohộchokẻtrộm,người du lịch, các sứ thần, mục đồng và chăn nuôi, người thuyết trình,thương nghiệp, khoa học kỹ thuật, văn chương và thơ ca, các đơn vị đolường,điềnkinh, thể thao, sựkhônngoan, lanh trívàcácphátminh, sángchế, ngôn ngữ. Ngoài ra, Hermes còn là vị thần đưa, truyền tin của đỉnhOlympusvàlàngườidẫnđườngchocáclinhhồnđếncửađịangục.Hermescònđượcbiếtnhưvị thầnhộmạngcủacungSongTử.Còngọi làcárăngdaohaycácọp,làmộtloạicáănthịtnguyhiểm.MẹTeresacònđượcgọilàMẹTeresaCalcutta(1910-1997)lànữtuCônggiáoRômangườiAlbaniavàlànhàsánglậpDòngThừasaiBácÁiởCalcutta,ẤnĐộnăm1950.Tronghơn40năm,bàchămsócngườinghèo,bệnhtật,trẻmồcôitrongkhihoàntấtnhiệmvụlãnhđạodòngtupháttriểnkhắpẤnĐộ,vàđếncácquốcgiakhác.BàđượctraoGiảiNobelHòabìnhnăm1979.Bàihátnổitiếngcủanữca sỹ Olivia Newton-John viết về chuyện ân ái. Olivia Newton-John(26/9/1948–)sinhra tạiCambridge(Anh)nhưnglại lớnlênởMelbourne

(Úc). Cô được coi làmột trong những giọng ca country-pop và soft rockthành công nhất của thập niên 70 thuộc loại.WilliamTell là tênmột anhhùngdângiancủaThụySĩ.VuaArthurlàmộtthủlĩnhhuyềnthoạitạiAnh,theolịchsửthờiTrungCổthìNgàilàngườibảovệnướcAnhchốnglạisựxâmlăngcủangườiSaxonvàođầuthếkỷthứVI.ChitiếtcâuchuyệnvềvuaArthurphầnlớnđượctổnghợptừvănhọcdângianvàviệcôngcóthựcsựtồntạitronglịchsửhaykhôngvẫnlàmộtvấnđềgâytranhcãigiữacácsửgia hiện đại.Victoria (Victorian style) làmột trường phái kiến trúc thịnhhànhởAnhvàcácnướcthuộcđịatrongthờikỳtrịvìcủanữhoàngVictoria(1837–1901)vàcònkéodàiđếnsaunày,ngaycảkhiChủnghĩaHiệnđạiđãlênngôi.CóthểcoiđâylàkếtquảcủasựhônphốigiữahìnhtháiGothiccổđiểnởchâuÂuvớinềnCáchmạngCôngnghiệpđangtrongthờikỳcựcthịnh, trườngpháinàybắtđầuchịunhiềuảnhhưởngcủamáymócvàxâydựngcôngnghiệpvớihìnhkhốiđồsộ,nhưngđườngnéttrangtrílạikhátinhvivànhiềumàusắcrựcrỡ.AndyWarhol(6/8/1928–22/2/1987)làmộthọasĩngườiMỹgốcRusynnổitiếngvềnghệthuậtđạichúng(PopArt).ClaudeMonet(14/11/1840–5/12/1926) làhọasĩnổi tiếngngườiPháp,một trongnhững người sáng lập ra trường phái ấn tượng. Leonardo di ser Piero daVinci(1452–1519)làmộthọasĩ,nhàđiêukhắc,kiếntrúcsư,nhạcsĩ,bácsĩ,kỹsư,nhàgiảiphẫu,nhàsángtạovàtriếthọctựnhiênngườiÝ.NgườiEtruria(Estrucan)đãtạodựngmộtnềnvănminhcóảnhhưởnglớnởmiềnBắcnướcÝthờicổđại.NghệthuậtEstrucanlànghệthuậthữuhình,gắnbómậtthiếtvớitôngiáo,chẳnghạnnhưcuộcsốngsaukhichết.Tiêubiểuchonghệ thuậtnày lànhữngđiêukhắcgốm, tranh trênbìnhgốm, tranh tường,tượngđồngđúcvàchạmkhắcđồng. 'Điêncuồng'(Mad)là tênmộttạpchíhàihướccủaMỹđượcsánglậpbởibiêntậpviênHarveyKurtzmanvàchủbáoWilliamGainesvàonăm1952.'TôiyêuLucy'(IloveLucy)làtênmộtchươngtrìnhsitcomtruyềnhìnhcủaMỹđượctrìnhchiếunhữngnăm1950với sự tham gia diễn xuất của LucilleBall,DesiArnaz,VivianVance vàWilliamFrawley.'Ánhtrăng'làbộphimhàilãngmạncủaMỹ,đượcramắtvàonăm1987củađạodiễnNormanJewison.NicolasCage(1964–)làmộtnamdiễnviên,nhàsảnxuấtvàđạodiễnngườiMỹ.AdolfHitler(1889-1945)là“LãnhtụvàThủtướngđếquốc”(kiêmnguyênthủquốcgianắmquyềnĐếquốcĐức,kểtừnăm1934.ÔngthiếtlậpchếđộđộcquyềnquốcgiaxãhộicủaĐệtamĐếquốc.ÔngđãgâyraĐệnhịthếchiến,thúcđẩymộtcáchcóhệthốngquátrìnhtướcđoạtquyềnlợivàsáthạikhoảngsáutriệungườiDo Thái châuÂu cùngmột số nhóm chủng tộc, tôn giáo, chính trị khác,đượcgọi làcuộcĐạiđồsátdânDoThái (Holocaust).1.Đơnvịđo lườngtươngđương4,54lítởAnh,3,78lítởMỹ.1.MộtlãnhtụtôngiáongườiDoThái trongKinhThánh.2.1dặm=1,6km1.WilliamHowardTaft:TổngthốngMỹthứ27.1.ThomasWoodrowWilson:TổngthốngMỹthứ28.1.

ThomasEdwardLawrence(1888-1935):SĩquanquânđộiAnh,nổitiếngtừsauChiếntranhthếgiớithứnhấtđóngvaitrònổibậttrongcuộcnổidậycủaArập năm 1916-1918.Ông là tác giả của cuốn tự truyện Seven Pillars ofWisdom(Bảytrụcộtcủasựkhônngoan).1.ThamkhảocâuchuyệnvềkỳbầucửHardingtrongcuốnTrongchớpmắt(Blink)củaGladwell,doAlphaBooks xuất bản. 2. 1 feet = 0.3m 1. Herbert Clark Hoover (10/8/1874 –20/10/1964),tổngthốngthứ31củaHoaKỳ(1929-1933).(1)ChữGeshecóthểtạmdịchlàHòathượng,mộtchứcvịrấtđượctônkính;cònRinpochecónghĩa là Sư trưởng, người đứng đầu một tu viện. (2) Một thành phố ởSikkim,bangTâyBengal,ẤnĐộ,thuộckhuvựcđịalýtựnhiênphíaĐôngdãyHimalaya.ThànhphốnàynằmtrongvùngbiêngiớigiữaẤnĐộvớicácnướcNepal,miềnNamTây Tạng, Bhutan và Bangladesh. (3)Tứcprayerwheels,dạnghìnhconsuốthayconquay,cóthểđượclàmtừkimloại,gỗ,…(4)Căn cứ theo ngày tháng năm sinh và cácmốc công trình nghiên cứu,chúng tôi cho rằng học giả này chính là bá tước Alexander Staël vonHolstein (1877–1937) người Estonia. (5) Ngôn ngữ thiêng của Phật giáoNguyênThủy(6)ChínhlàthànhphốcótuviệnYiGahCholinnày.(7)Lưuýlàhànhtrìnhnàycủatácgiảdiễnravàogiaiđoạnđầuthếkỷ20nênxintránhlầmlẫngiaiđoạnlịchsửnàycủaTâyTạngvớinhữnggiaiđoạnkhác.(8)NguyênvăntiếngAnh:“AloneIwanderathousandmiles…AndIaskmywayfromthewhiteclouds”.DođâylàcâunóicủavịPhậtDiLặctươnglaitheoquanniệmTiểuThừanênđộcgiảcầntránhsựđồngnhấtvớivịPhậtDiLặcquenthuộctrongvănhóaPhậtgiáoViệtNam.(9)MahapanditRahulSankrityayan(1893–1963) làhọcgiảẤnĐộ.ĐượcxemlàchađẻcủachủnghĩavănhọcxêdịchẤnĐộ.ÔngđãđếnrấtnhiềuvùnglãnhthổtrongkhuvựcNamÁ và quanh rặngHimalaya. (10)Karakoram hayKarakorum, làrặng núi lớn trải qua Pakistan,ẤnĐộ (Ladak) và TânCương. Trong bảntiếngAnhvàấnbảncũcủadịchgiảNguyênPhongđềudùngKarakorum.Song, trong quá trình tìm kiếm và xác nhận tư liệu, FirstNews phát hiệnthêmđịadanhKarakorum–cốđôMôngCổvàothếkỷ13.Vìthế,đểtránhnhầmlẫn,chúngtôidùngKarakoram.(11)CácchortennàycónguồngốctừcácstupacủaẤnĐộ,tứcthápchứahàicốtcácvịtăngsư.Cácthápnàycóthểcódạngmộttháplớnhaynhiềuthápnhỏ.Ởđâycólẽtácgiảđangnóitớicác thápnhỏ. (12)Danhhiệu chỉ nhữngvị tu khổ hạnhđã đạt được phépthần thông. (13)Bảo tàng nổi tiếng ởẤnĐộ, nơi lưu trữ nhiều tác phẩmnghệthuậtđộcđáo.(14)Mộttronghaikhuvựctranhchấpbiêngiớichính,ởgiữaẤnĐộvàTrungQuốcngàynay.Có lẽ khuvực này trước đây cũngtừngthuộctiểuquốcGugexưa.(15)SvenAndersHedin(1865–1952)lànhàthámhiểmngườiThụyĐiển.Ôngđồng thời tựminhhọa trongnhững tácphẩmkể lại nhữnghành trình củamình.Ôngđã cónhiềukhámpháquantrọngvềmặtđịachấtvàđịalýkhuvựcTrungÁ.(16)AlexandraDavid–Néel

(1868–1969)làmộthọcgiảvànhàthámhiểmngườiPháp–Bỉ.Bànổitiếngvớinhữnghànhtrìnhkhámpháthếgiớicủamình,trongđócóchuyếnđiđếnTây Tạng năm 1924, khi vùng đất này vẫn là vùng cấm với nhiều ngườinướcngoài.Cuốn“HuyềnthuậtvàcácđạosĩTâyTạng”củabàcũnglàmộttrongnhữngcuốnsáchđượctácgiảNguyênPhongdịchsangtiếngViệt.(17)ĐâylàmộtngọnnúithuộcrặngTranshimalaya–dài1.600kmvàchạysongsong theo suốt chiều dài rặngHimalaya chính.Nó ở gần nơi bắt đầu củanhiềuconsônglớnởchâuÁ.(18)NgàynaylàvùngSikkimcủaẤnĐộ,nằmởmặtnamcủaTâyTạng.Hành trìnhcủa tácgiảchođến lúcnàyđúng làtheodọchệthốngrặngTuyếtSơn.(19)Tứchưkhôngkhôngcóbiêngiới,làmộtcấpđộtrongkháiniệmđịnhcủatuhànhbậccao,lấyyếutốkhôngtrongsáuđạiđịnh làđịa, thủy,hỏa,phong,khôngvà thức làmđối tượngnghiêncứu và tu tập. (20)Học giả nổi tiếng ngườiAnh,một trong những ngườichâuÂutiênphongtìmhiểuvàtruyềnbátriếtlýphươngĐôngvàophươngTây.Cuốn“Ngọcsángtronghoasen”(TheWheelofLife)củaông,dodịchgiảNguyênPhongphóngtácđãđượcFirstNewschoramắtnăm2011.(21)Họcgiảnổi tiếngngườiAnh,một trongnhữngngười châuÂu tiênphongtìmhiểuvà truyềnbá triết lýphươngĐôngvàophươngTây.Cuốn“Ngọcsángtronghoasen”(TheWheelofLife)củaông,dodịchgiảNguyênPhongphóngtácđãđượcFirstNewschoramắtnăm2011.(22)NgàynaylàcôngviênhươunaiquốcgiaẤnĐộ.Tương truyềnkhixưa,đứcPhậtđã truyềndạyPhậtphápchovịLạtMađầutiêntạiđây.(23)BộkinhđượccholànềntảngcủaBàLaMôngiáo, có ảnhhưởngđếnnhiều tôngiáo trên thếgiới,trong đó có Phật giáo. (24)Hiện tượng xác các LạtMaTâyTạng tự bảoquảnvàkhôngbịhưhạihiệnvẫnlàmộttrongnhữngbíẩnđốivớigiớikhoahọc. (25) Nyanatiloka Mahathera (1878–1957), ông là một trong nhữngngườichâuÂutiênphongđitheotuđạoPhậtgiáo.(26)ShantiDevi(1926–1987). Câu chuyện kỳ lạ của bà còn thu hút cả sự chú ý của MahatmaGandhi và chínhông cũngđãgiúpđiều tra lại sựviệc. (27)Lãnh thổ củaVươngquốcThổPhồnxưagiờbịxélẻ,phântántronglãnhthổcácnướcẤnĐộ, Afghanistan, Pakistan, Bangladesh, Bhutan, Nepal. Trung Quốc,Myanmar,…Từ thế kỷ thứ 6 đến thế kỷ thứ 9, vương quốc này gần nhưthốnglĩnhtoànbộconđườngtơlụa.TừnglànơiởcủacácĐạtLaiLạtMaTâyTạng,hiệntạilàmộtviệnbảotànglớnvàlàmộttrongnhữngdisảnvănhóathếgiới.(29)CònđượcgọilàNinhMã,MũĐỏhayCựuDịch.(30)ÔngtrởthànhđếvươngcuốicùngcủavươngtriềuThổPhồn.(31)Cả3ôngđềulà những nhân vật nổi tiếng Ấn Độ vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20.NandalalBose làhọasĩ;RabindranathTagore lànhà thơ, làngườichâuÁđầu tiênđoạtgiảiNobelVănhọc;cònMahatmaGandhi lànhàcáchmạngẤnĐộ,mộttrongnhữngnhânvậtkiệtxuấtcủathếgiớithếkỷ20.Vàothờikỳnày,tìnhhìnhchínhtrịẤnĐộđangđứngtrướcbướcngoặtlịchsửvà3

nhânvậtnàycónhữngảnhhưởngđếnphongtràođấutranhgiànhđộclậpởẤnĐộ.(32)Cả3ôngđềulànhữngnhânvậtnổitiếngẤnĐộvàocuốithếkỷ19,đầuthếkỷ20.NandalalBoselàhọasĩ;RabindranathTagorelànhàthơ,làngườichâuÁđầutiênđoạtgiảiNobelVănhọc;cònMahatmaGandhilànhàcáchmạngẤnĐộ,mộttrongnhữngnhânvậtkiệtxuấtcủathếgiớithếkỷ20.Vào thời kỳ này, tình hình chính trịẤnĐộđangđứng trước bướcngoặt lịch sử và 3 nhân vật này có những ảnh hưởng đến phong trào đấutranhgiànhđộclậpởẤnĐộ.(33)Cả3ôngđềulànhữngnhânvậtnổitiếngẤn Độ vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Nandalal Bose là họa sĩ;RabindranathTagore lànhà thơ, làngườichâuÁđầu tiênđoạtgiảiNobelVănhọc;cònMahatmaGandhilànhàcáchmạngẤnĐộ,mộttrongnhữngnhânvậtkiệtxuấtcủathếgiớithếkỷ20.Vàothờikỳnày,tìnhhìnhchínhtrịẤnĐộđangđứngtrướcbướcngoặtlịchsửvà3nhânvậtnàycónhữngảnhhưởng đến phong trào đấu tranh giành độc lập ở Ấn Độ. (34) RetingRinpoche làmột tướcvị tronghộiđồng trưởng lãoTâyTạng, làngườicónhiệmvụtìmkiếmnhữngHóaThâncủacácĐạtLaiLạtMa.(35)ĐâycũnglàmộtchứcvịtronghộiđồngtrưởnglãoTâyTạng.(36)Đâylàmột trongnhữnghồnướcngọtởcaonguyênTâyTạng,rộng410km2vànơisâunhấtlà90m.ỞphíatâycủahồnàylàhồnướcngọtRakshastalvàhaihồđượcnốivớinhaubởikênhGangaChhutựnhiên.(37)ĐồngnhấtvớihìnhtượnglasáttrongvănhóaTrungQuốcvàĐôngNamÁ.(38)ĐâylàmộttrongbavịthầnlớnnhấttrongtínngưỡngvàtôngiáoẤnĐộcùngcácthầnBrahmavàVishnu.(39)Trongbản tiếngAnh làMay theybehappy(40)Ghichúcủatácgiả:NhữngbứcảnhhiệnđượclưutrữtạithưviệnDharamsalavàĐôngKinh.Giáo sưOno,mộthọcgiảnổi tiếngcủaNhậtđãkhởixướngnhữngnghiêncứunhữnglờichúgiảikinhđiểnbằngtranhảnhnày.(41)Tuygọilà“hỏaxà”nhưngthựctếchỉ làdanhxưngnhằmvívonđườngchuyểnđộngcủaluồngkhítrongcơthểtựanhưhìnhthểconrắn,chứkhôngphảilàdùngmộtconrắnthậtđểluyện.Ngoàira,phươngphápdùng“hỏaxà”kundalinikhác với phương pháp Tummo (lửa TamMuội) đã đề cập ở những phầntrước,dùrằngmụcđíchcuốicùngcủacảhailànhưnhau.(42)TứcDhyyaniBuddha,gồmĐạiPhậtNhưLai(Vairocana)ởchínhgiữa,ADiĐàNhưLai(Amitabha) ở phía tây, A Súc BệNhư Lai (Aksobhya) ở phía đông, BảoSanhNhưLai(Ratnasambhava)ởphíanamvàBấtKhôngThànhTựuNhưLai (Amoghasiddhi) ở phía bắc. (43) Jawaharla Nehru (1889–1964): nhàlãnhđạophongtràogiànhđộclậpchoẤnĐộtừcácnướcđếquốc.ÔngtrởthànhthủtướngđầutiêncủanướcCộnghòaẤnĐộđộclậpngàynay.TiếngNga: Михаил Сергеевич Горбачёв, tiếngAnh thường viết là Gorbachev(BT).CựuTổngthốngNamPhi,nhiệmkỳ1989-1994,đoạtgiảiNobelHòabìnhnăm1993(BT).Cácnhàkinhtếhọccổđiểntinvàoquyềnlựccủasứcmạnhthịtrườngvàbảnchấttựđiềuchỉnhcủanềnkinhtế.Khitốcđộtăng

trưởnggiảm,tiềnlươngvàlãisuấtngânhànghiểnnhiêncũnggiảmsútđếnmứckíchthíchphảicóđầutưmới.Cóđầutưmớisẽxuấthiệnthêmcôngănviệclàm,thunhậptăngvàkinhtếlạipháttriểnchođếnkhigiácảtăngkhiếnnềnkinhtếlạilâmvàotìnhtrạngsuythoái.Quanniệmvề“ngườicóquyềnhànhđộngtựdo”làcảmộtcâuchuyệndài.MộtnhânvậtphêbìnhsángsuốtlàJeanMichelet,nhàsửhọcxuấtchúngngườiPhápvềlịchsửCáchmạngPháp.NgườiủnghộkháclàThomasJefferson,ngườicổvũchoCáchmạngPháp,dovậylàkẻthùcủachếđộquânchủ.Theoông,ápđặtchủnghĩacộnghòalênngườiAnhlàhợplý.ĐiềunàycóthểxảyrasaukhiquânđộiPhápxâmchiếmnướcAnh,cóđiềugìôngđãtiếpthu.FrancisGalton,anhemhọcủaCharlesDarwin,ngườiđãđưarakháiniệmhồiquyvềgiátrịtrungbìnhkhiđangnghiêncứucácthếhệcủadòngđậungọtHàLan(BT).ThờikỳnàyThủtướngđượcgọilàChủtịchHộiđồngBộtrưởng,cóthểsửdụngcảhaicáchgọinày (BT).ArchieBrown:Giáo sưChính trị học thuộc trườngĐạihọcTổnghợpOxford,việnsĩđầutiêncủaphươngTâynhậnraGorbachevlàmộtngườicộngsảncóđầuóccảitổ.TrongcácbàibìnhluậnđầutiêncủamìnhvềGorbachev,ôngcoiđólàvịtổngbíthưtươnglaiưachuộngcảitổ.Trong cuốn The Gorbachev Factor(Nhân tố Gorbachev), (Oxford, OxfordUniversity Press, 1996), một công trình nghiên cứu uyên bác nhất vềGorbachev và thời đại của ông, tác giả đã đặc biệt dành thiện cảm choGorbachev.TheotàiliệuNga,GorbachevlàủyviêndựkhuyếtBộChínhtrịtừnăm1979,ủyviênBộChínhtrịtừnăm1980(BT).LàChủtịchViệnHànlâmKhoa họcNông nghiệp toànLiên bang trong suốt thời kỳGorbachevcầmquyền(BT).AleksandrYakovlevđưarasựđánhgiákhôngtângbốcvềkỷnguyênAndropov.Rốtcuộcđóchỉlà“phủibụikhimứcđộvượtquátiêuchuẩn vệ sinh tối thiểu”. A. N. Yakovlev, Predislovie, Obval, Posleslovie(Moskva,Novosti,1992),tr.102.NgườiphụtácủaAndropovdínhlíunhiềunhấtlàArkadyVolskyvàôngtađãđưaranhiềulờigiảithíchkhácnhauvềtình tiết.AngusRoxburgh,TheSecondRussianRevolution (London,BBCBooks,1991),tr.17;Brown,TheGorbachevFactor,tr.67-69TácgiảđãtổchứcmộthộinghịvềGorbachevvàcácnhàlãnhđạoLiênXôtạitrườngĐạihọc London, có mời các đại biểu nước ngoài và Văn phòng Khối Thịnhvượngchungthamdự.HọtừchốivàsauđógiảithíchrằngnếubáochíviếtlàcácviệnsĩvàcácnhàngoạigiaotỏrathiênvịvớiGorbachevthìđiềunàycóthểbịnhữngkẻtrongĐiệnKremlinlợidụngđểgièmphachốnglạiôngta.MộtngườihợpvớiphươngTâyhẳnlàkhônghợpvớiĐiệnKremlin.Mộtdấuhiệunghiêmtrọngcủavấnđềcóthểđượcpháthiệntừ thựctế lànăm1979và1980,saukhicácthanhtrathanhsát20nghìnloạimáymócvàcácdụngcụchếtạomáymóctạiLiênbangXôviết,khoảng1/3sốmáymócđóđã không còn được sản xuất và về cơ bản được hiện đại hóa.GorbachevtuyênbốtrongmộtbàidiễnvăntrướcphiênhọpBanChấphànhTrungương

Đảng về khoa học và văn hóa ngày 6/1/1988. Bài này được đăng trên tờLiteraturnaya gazeta ngày 11/1/1988. Gorbachev tự vệ truớc sự chỉ tríchcuộc cải cáchmà ông chủ trương không được phiên họp Ban Chấp hànhTrungươngtháng4/1985thôngquasuônsẻ.MốiquanhệgiữaGorbachevvàShevardnadzerấthòahợpvàsựgầngũigiữahaicánhânnàydườngnhưngàycàngphát triển.Lầnđầuhọgặpnhau tạiHộinghịĐoànThanhniênKosomolvàocuốinăm1950vànhanhchóngtrởnênthânthiết.TừGeorgiađếnStavropolchỉmộtquãngđườngngắnvàhaingườinàyliêntụcgặpgỡtrao đổi, thảo luận chính trị.Nhà nghỉ củaBộChính trị củaGorbachevởvùngPitsunda,mộtđịađiểmkháđẹpvàthơmộngtrênbờBiểnĐenthuộcGeorgia,haingười luôngặpgỡ traođổi tạiđây.Shevardnadzesaunày trởthànhChủtịchĐảngủycủaGeorgia.CảhaiđềuphảnđốiviệcđưaquânvàoAfghanistan.KhigiữcươngvịBíthưphụtráchnôngnghiệptrongBanChấphành Trung ương, ông đã bảo vệ các cuộc thí nghiệm của Shevardnadzetrong các khu vực nông nghiệp thuộc Georgia. Cả Gorbachev vàShevardnadzeđềusửdụngtàiliệutừhàngloạtcácbàibáotheochỉdẫncủaAndropov,đồngthờitinrằngmuốnxâydựngvàduytrìchủnghĩacộngsảnthìcầnphảicảicách.Họđãbịdaođộngtrướcnạnthamnhũngvàsuốtmùađông1984-1985,ởPitsunda,Gorbachevđãnhất trí với cáchđánhgiá củaShevardnadze rằng mọi việc đều đang ở tình trạng hỗn độn. CarolynMcGiffert Ekedahl và Melvin A. Goodman, The Wars of EduardShevardnadze (Các cuộc chiến tranh củaEduard Shevardnadze), (London,Hurst,1997),tr.29-33.Năm1985,Gorbachevcoinhiệmvụchínhlàcảithiệntìnhhìnhtrìtrệtrongxãhộivàđiềuchỉnhcác“khuyếttật”củachủnghĩaxãhội.SựthiếunhậnthứccủaGorbachevvềtácđộngcủachiếnlượctăngtốcđi kèmvới quyết định của cácnhà chức trách trungniên, với nhiều lý dokhông thể hiểu nổi, để tăng tốc trong khu vực luyện kim năm 1985.Mộtphóng viên đã tức giận viết: ″Tôi thật sự lo lắng nhưmột ngườimẹ,mộtngườiphụnữkhinhữngđứacongáicủamìnhchấpnhận rủi rođểđi tìmngườibạnđời.Congáitôithíchđisànnhảy,nhưngkhitrởvềgươngmặtlạingấnnướcmắt.Thửtưởngtượng,nhữngchàngtraiđếnđâygàothét,hòhétcùng tiếng nhạc và rồi đánh nhau.″Ngày 9/3/1997, Financial Times (ThờibáoTàichính)đãtríchdẫnmộtbảntintrênthôngtấnxãItar-Tassnăm1988.Việcnàychothấychủtrươngcôngkhaiđượctruyềntảibằngcáchìnhảnhâmnhạcnăm1988vàcácbannhạcnàyđãtrởthànhhiệntượngnổi tiếng.Mộtngàysau,mộttrongnhữngnhạccôngNgagiảithíchthànhcôngcủathểloạinhạcnàynhưsau:″Vớiâmnhạccủachúng tôi,ngườihâmmộcó thểgàothét,nhảymúa,văngtụcvàlàmnhiềuhànhđộngkhácvớingàythườngđểthoátkhỏinhữngáplựcmàhọphảichịuđựng.Chỉkhinàolàmđượcnhưvậyhọmớichịuvềnhàvàngủngon.″Khuvựcchếtạomáylàmộtlĩnhvựccóthếmạnhtruyềnthốngnhưngkhuvựcchếtạothiếtbịđiệnvàđiệntửlại

đang trong tình trạng tụt hậu, vẫn còn là một điểm yếu nghiêm trọng.TatyanaZaslavskaya,Kommunist(Chủnghĩacộngsản),tập13,1985.CuốnsáchnàyđượcBanBíthưTrungươngxuấtbản,trongđótácgiảnóivềsựlãnhđạocủaĐảngvàđãđưarahaicáchdiễnđạt,nhântốconngườivàsựcôngbằngxãhội,nhậnđượcsựủnghộrộngrãicủaGorbachev.Đầutưvàokhuvựcchếtạomáyđãtănglên80%.MikhailGorbachev,Perestroika:NewThinkingforOurCountryandtheWorld(Perestroika:Mộttưduymớiđốivớiđấtnuớcvàthếgiới),(London,Collins,1987),tr.19.Vàotháng11/1988,ôngthậmchíđãbiếtthunhậpquốcgiađangcóchiềuhướngsuygiảmtronggiaiđoạnđầunhữngnăm1980.TrongcuốnMemoirs(Hồiký),Gorbachevviếtsựtăngtrưởngkinhtếđãchấmdứthoàntoànchođếnđầunhữngnăm1980(London,Doubleday,1996),tr.216.Chươngtrìnhdựthảo,đăngtrêntờPravda,ngày7/3/1986,nhấnmạnhgiaiđoạnhiện tạicủasựphát triểnchủnghĩacộngsảnnhưmộtphầnkhông thể táchrời trongquá trìnhphát triểnchủnghĩaxãhội.Tuynhiên,giaiđoạnnàyđãkhôngđượcđềcậptrongvănbảncuốicùngnóitớithờiđạicủanhữngcảicách.ThuậtngữchủnghĩaxãhộicănbảnlàdoLeninkhởixuớngnhưngcáctácgiảđãkhôngthểhiểunổiýnghĩathậtsựcủathuậtngữnày.LeninđãsửdụngnóđểmiêutảsựkếtnốigiữabộmáykinhtếthờichiếncủaĐứctronggiaiđoạnđóvớichínhquyềncách mạng Xô viết. V. I. Lenin, Polnoe Sobranie Sochinenii (Moskva,Gosizpollit,1963),tập36,tr.300;Mau,PoliticalHistory(Lịchsửchínhtrị),tr.119MộtchươngtrìnhĐảngđượcđiềuchỉnh,ápdụngnăm1961,doĐạihộiĐảng lần thứ 27 thông qua và như người tamong đợi, đây sẽ làmộtchươngtrìnhcảicáchhiệuquảtrongtươnglai.Mộttrongnhữngkhókhănđãvượtqualàviệccấpchomỗihộgiađìnhmộtcănhộchođếnnăm2000.Tuynhiên,khôngaitínhtớiviệccamkếtvộivàngnàykhiếnđấtnướcphảichịuphítổnbaonhiêu.TrongmộtlúcnóngvộidẫnđếnhậuquảNhànướckhôngđủsứcchitrảchogánhnặngđó.Điềunàythôngthườngchẳngcóvấnđềgìnhưng lờihứabị lãngquênmới làchỗnảysinhvấnđề.Boldin,TenYearsThatShooktheWorld(Mườinămlàmchấnđộngthếgiới),tr.69-70.GorbachevđãđếntrongchiếcxesangtrọngcủaBộChínhtrị.KhicònlàbíthưthứnhấtcủaMoskva,Yeltsinchỉđibằngphươngtiệncôngcộngvàđiềunàyđãgiúpông thêmnổi tiếngvề sau.Boldin, sách cùng tên, tác giả nóirằngsaunàyôngđãthôngbáovớiRaisavềchươngtrìnhchuyếnviếngthămcủahọ.Raisađãkhôngchúývànóicứđểmọiviệctựnhiên,bàđãtỏrarấttốtkhicácquankháchtớinhà.Gorbachev,Hồiký,tr.201,viếtLigachev(saunàytrởthànhcánhtayphảicủaông)vàZimyaning(nhàtưtưởnghàngđầu)đãlầnđầuđềnghịbàidiễnvănđượcpháttrựctiếptrênvôtuyếnvàôngđãnghe theo lờikhuyêncủahọ.Một đoạnbímật trongNghị quyếtĐảng—Chínhquyềnvềviệcđiềuchỉnhsốlượngrượumạnhhàngnămgiảmxuống.Nólànétđặctrưngcủathờikỳmànhữngnghịquyếtkiểunhưvậyđượccoi

là tốimật.Boldin, sách cùng tên, tr.110,đưa ra cácbình luận sắc sảocủaYakovlev.BoldincũngchorằngGorbachevthayđổicàvạthàngngàyvàcảáosơminữa.Mộtvídụkháctrongtínhcáchcánhâncủaônglàviệctẩycáibớttrêntrántrongcácbứcảnhchụpchínhthức.ChỉkhiGorbachevtrởnênnổitiếngthìôngmớiđểlạimàthôi.DiễnviênhàikịchAnhBobMonkhousetừngnói:“Gorbachevliệucóphảilàmộttênđếquốc?”“Tấtnhiênrồi!”“Tạisao?”“Ôngtacócảmộtbảnđồtrêntrán”.Mứcđộcủanhiệmvụnàycóthểcảm nhận được từ sự thật Ligachev thông báo với BanChấp hành Trungươngtháng4/1985ngắngọntrướckhitriểnkhaichiếndịch,rằngnăm1984,199nghìnđảngviênvà370nghìnđoànviênđãbịchínhquyềnkhiểntráchvìsửdụngrượumạnh.StephenWhite,RussiaGoesDry:Alcohol,StateandSociety (NướcNga sẽ cạnkiệt:Rượumạnh,NhànướcvàXãhội), (NXBĐạihọcCambridge,1996),tr.67.NgườiquantâmnhấtđếnchiếndịchchốngrượumạnhlàLigachev,mộtngườikiêngrượu,vàMikhailSolomentsev,mộtngườinghiệnrượucótưtưởngcảicách.Mộttrongnhữngsảnphẩmphụcủachiến dịch này là Gorbachevka, một chất men khiến người ta nói khôngngừngđếnperestroika!Thấtbạicủacuộccảicáchtrongviệccảithiệnmứcsốngcủanhândânđãdẫntớisựcáccuộcxungđộttronggiớilãnhđạo,vàotháng10/1987tạiBanChấphànhTrungương,BorisYeltsinđãlêntiếngchỉtríchgaygắtGorbachevvề tiến trìnhcảicáchvàmột sốvấnđềkhác.Haibênđãkhôngcònchung tư tưởngvàphương thức thựchiện,YeltsinđãbịthôigiữchứcbíthưthứnhấttrongủybanđảngMoskvangaythángsauđó.Voprosy ekonomiki, số7, 1987, đã cung cấp nhiều chi tiết về tiền lệ này.AlecNove,trongcuốnAnEconomicHistoryoftheUSSR1917-1991(Lịchsửkinh tếcủaLiênbangNga1917-1991), (London,NXBPenguin,1992),tr.397.Cácnguồnthunhậpcóđượctừbuônbántiếptụcbịcấm.Luậtđốivớihoạtđộngcáthể,tháng11/1986,đãhợppháphóacáchoạtđộngcủadoanhnghiệptưnhân,chínhthứcvàonăm1989,ngườicóliênquanchỉởconsố300 nghìn. Bước đột phá đối với hoạt động hợp tác xã xuất hiện tháng5/1988,vớiviệcthôngqualuậthợptácxã.CácHTXcóthểthuêlaođộngngoàibiênchếkhônghạnchếsốlượngthôngquaviệckýhợpđồng.Dovậy,họđãpháttriểnnhanhchóngthànhcáccôngtytưnhân.Luậtvềthuêmướnbấtđộngsản,1989,vàluậtđấtđai,1990,mởrộngcáchoạtđộngkinhtếcủakhuvựcphiNhànước.Mộtướctínhvềchiphínhậpkhẩuthựcphẩm,cácthựcphẩmkhácvàcáchànghóa tiêudùng từcácnướcphươngTây trongsuốt những năm 1970 là 180 tỷ USD. E. hevardnadze, Moi vybor,Vzhashchitudemokratiii svobody (Moskva,Novosti, 1992), tr.107.Brown,TheGorbachevFactor,tr.123,coiphiênhọptoànthểBanChấphànhTrungương tháng 1/1987 như bước khởi đầu quan trọng cho cải cách chính trị.Gorbachev, Hồi ký, tr.230. Ông hiểu cần phải dũng cảm đương đầu vớinhữngkhókhănnhưngBộChínhtrịlạiquyếtđịnhtáchviệccảicáchgiácả

vàviệcnàysẽhoãnlạichotớikhicóquyếtđịnhcuốicùng.Nótươngtựnhưviệc châmmột mớ bùi nhùi đang cháy leo lét âm ỉ. Gorbachev, Hồi ký,tr.244, người chỉ ra khát vọng lớn lao của ông và ham muốn quyền lựckhôngcógì làsai trái.Tr.245,Gorbachevchorằngkết luậncuốicùngmàngườinàođórútralàsựthậtYeltsinkhôngphảilàmộtnhàcảicách.NếuGorbachev tin điều này vào thời điểm đó, nó đã làmột đánh giá sai lầmnghiêm trọng. Matlock, Autopsy on an Empire(Xem xét về một đế chế),tr.115.Thuậtngữ“tôn sùngcánhân” là thuậtngữdựngchocách lãnh₫ạocủaStalin.Sáchcùngtên,tr.115.Ngàytiếptheo,GeorgeShultz,BộtrưởngBộNgoạigiaođãgặpGorbachevnhưngôngdườngnhưkhôngchúý.ShultzphànnànvớiMatlockrằngGorbachevđãgợilạichoônghìnhảnhmộtđấusĩkhôngbaogiờbiếtbịđánhbạilàgì,mộtconngườitựtinvàbiếtđánhgiá.Lúcđóônghànhđộngnhưmộtngườiđanggiươngbuồmđẩyconthuyềnrakhơi.TạiĐạihộiĐảnglầnthứ27(6/3/1986),ngườitatựhàotuyênbố:vấnđềdân tộc,vấnđềcònsót lại từquákhứ,đãđượcLiênbangXôviếtgiảiquyếttrọnvẹnvàthànhcôngCuộcchiếntranhtạiAfghanistanđãkhiếnLiênbangXôviếtphảigánhchịuchiphí3-4tỷrúphàngnăm(tươngđươngvới4-6 tỷ đô la). N. I. Ryzhkov, Perestroika, Istoriya predatelstv (Moskva,Novosti, 1992), tr.232.Casey biếtCIAđang để rò rỉ thông tinmật nhưngkhôngbiếtAldrichAmes,mộtnhânviênCIAđầykinhnghiệmđãtiếpcậnvớiKGB.AmescungcấpchoMoskvarấtnhiềuthôngtinquýgiátrongsuốtthờikỳGorbachevcầmquyền,chophépKGBlàmnhiễucácnguồntincủaCIAvềLiênbangXôviếtvàcũngđãphảncôngngượclạivớicáccơquantình báoMỹ.Kryuchkov có nhiều bằng chứng choGorbachev thấymạnglướitìnhbáocủangườiMỹ.NgườitanghingờShevardnadzelàngườiđểlộthôngtinnày.ShultzđãthấyởShevardnadzesựnồngnhiệt,trungthànhvàthân thiện. Shultz đã tổ chứcmột chuyến du thuyền tới Potomac, tấu lênkhúcnhạccủavùngGiorgiavớitiêuđề“Giorgiatrongtâmtrítôi”vàsắpxếpchodànhợpxướngNgahátnhữngbàiđơncatruyềnthốngcủavùngGiorgiacho đoàn của Shevardnadze thưởng thức. ỞMoskva, khi các cuộc hượnglượngcăngthẳngvàkhókhănđangdiễnra,ShultzcùngbangườiNgaởđạisứquánMỹbiểudiễnkhúcnhạc“Giorgia trongtâmtrí tôi”.Việcnàylàmdịu bầu không khí căng thẳng. Ekedahl và Goodman, Wars of EduardShevardnadze, tr.106-107. Tháng 7/1987, Gorbachev phát biểu trước mộtđámđông:Chínhsáchcôngkhailàmộtquátrìnhhọctậplẫnnhau.Chúngtakhôngcótruyềnthốngvănhóathảoluậnvàluậnchiến,ởđâyconngườitôntrọngýkiếnquanđiểmcủađốiphương.Chúngtalàconngườibằngxươngbằngthịt,cótìnhcảm,cólýtrí.Tôikhônggiảđòbiếtsựthật;chúngtaphảicùngnhautìmhiểusựthật.DodervàBranson,Gorbachev,tr.77.Ýnóiđếnchiến thắng của Hồng quân Liên Xô trong cuộc chiến tranh vệ quốc tạiStalingrad,nayđổilàVolgagrad,năm1942-1943.Ướctínhmứclươnghàng

nămcủacácnhàchứctráchlà40tỷrúp(tươngđương60triệuđôla),chiếmkhoảng10%ngânsáchnhànước,trướclúclêntớiđỉnhđiểmđượcxemxétđánh giá. Alexander A. Danilov, The History of Russia: The TwentiethCentury(LịchsửnướcNga:ThếkỷXX),(NewYork,NXBHeron,1996),tr.327.Tuynhiên,ôngcắtgiảmbộmáyBanChấphànhTrungươngcòn3nghìnngười.Mụcđíchlàgiảmsốnàyxuốngmộtnửa.Raisabịchỉtríchtạicáccuộchọp.SaucuộchọpthượngđỉnhReykjavik,mộtphátngôncủaĐảngđượchỏi:“Cóphảibàđã tự trả tiềnvékhông?”Cáccâuchuyệncười thờigiannàynhằmvàoRaisa vàMikhailSergeevich.Các cuộc côngkíchvàoRaisađềunhằmvàoMikhailSergeevich, ngườikhông thể côngkích côngkhai trước năm 1989. Matlock, Autopsy on an Empire, tr.264-265. Năm1992, Starkov cảnh báo với đại sứ: “Nếu ông công nhận chính sách côngkhaicủaGorbachev,ôngsẽxúcphạmtấtcảchúngtôi—nhữngngườiđấutranhđểcónó.BanChấphànhTrungươngĐảngluônđứngsauchúngtôichỉđến8/1991.Gorbachevkhôngđểchúng tôi thựchiệnchủ trươngcôngkhainhưngchúngtôiđãthựchiệnnó.”Một trongnhữngsảnphẩmcủanỗlựcnàylàcácgiáosưtrườngĐạihọcPedagogicalthuộcĐạihọcQuốcgiaMoskvacóviếtlạilịchsửnướcNgatừkhibắtđầuchođếngiaiđoạnhiệnđại.MộttrongnhữngthànhquảcủaviệcnàylànóđượcDanilovdịchsangtiếngAnh,vớitiêuđềTheHistoryofRussia(LịchsửnướcNga).Đâylàmộtcuốnsáchhaychứađựngnhiềutưliệuquýgiá.Nóphảnánhmộtthựctếlàcáchọcgiảđángkínhnàyđãviết chân thựcvề lịch sử thờiMarxist trướcnăm1988vàcũngchínhhọviếtvềgiaiđoạn lịchsửphiMarxist saunăm1988.AlecNove,AnEconomicHistoryof theUSSR1917-1991 (Lịch sửkinhtếcủaLiênbangXôviết1917-1991),(London,NXBPenguin,1992),tr.404. Tháng 3/1989, BorisGostev, Bộ trưởngTài chính, tuyên bố chínhphủcầnvay63,8tỷrúp.Sựthâmhụt100triệurúpnăm1989tươngđươngvới11,7%tổngsảnphẩmquốcnội(Izvestiya,ngày30/3/1989).Gorbachev,Hồiký,thừanhậnMoskvađãmấtquyềnkiểmsoátởhainướccộnghòanày.HiếnphápEstoniađượcsửađổivàcôngnhậnquyềntưhữu.Đấtđai,khôngkhí,khoángsản,tàinguyênthiênnhiênvàcácphươngtiệnsảnxuấtcơbảnđềuđượccôngnhậnlàtàisảncủaEstonia.ĐâylàquyềncủangườiXôviếttrong Hiến pháp Liên bang Xô viết (1977). Gamsakhurdia bị lật đổ năm1992vàEduardShevardnadzelênnắmquyềnvớisựgiúpđỡcủangườiNga.BorisYeltsin,TheStruggleforRussia(CuộcđấutranhvìnướcNga),NewYork,NXBRandom,1994),tr.39.KhiYeltsinchorằngcănphòngcóthểbịnghe trộm,nhữngngườikhácđãphá lêncười.Gorbachev,Hồi ký, tr.642.ChỉcóbaBí thưBanChấphànhTrungương làGalinaSemenova,AndreiGirenkovàEgorStroevủnghộGorbachev.ĐasốtrongBanBíthưvàcáccơ quan Đảng ở địa phương đều muốn phế bỏ vị Tổng Bí thư. VadimBakatin, IzbavlenieotKGB(Moskva,Novosti,1992), tácgiảpháthiệncó

250nghìnnhânviênKGBvàngườilàmviệcchotổchứcTháng7/1990,ởJurmala,Nga đồng ý dự thảo các hiệp ước vớimỗi nước cộng hòa thuộcvùngBaltic,côngnhậnchủquyền.HiệpướcvớiLatviavàEstoniađượckývàotháng1/1991.HiệpướcvớiLithuaniabịhoãnvìcácsựkiệntháng2vàđượckýởMoskvangày29/7/1991,đượcHộiđồngTốicaoLithuaniaphêchuẩnngày19/8/1991.Matlock,AutopsyonanEmpire, tr.802.SựtrìhoãncủaGorbachevvềcáchoạtđộngcủaĐảngvàongày24/8khôngđượcthựchiệnbằngmột lệnh cấmhợppháp.Ôngđãphảnđối việc cấmđoánĐảngnhưngkhôngvuivìviệccấmđoáncáccơquanĐảng.Matlock,sáchcùngtên,tr.622.VịđạisứcũchobiếtngườiMỹđãvạchrakếhoạchđặtcácthiếtbị nghe trộm ở đâu.Hãn (khan) là nhà cầm quyền của đế chếMôngCổ,thống trị nước Nga giai đoạn 1240-1480. Sa hoàng Boris, tức BorisGodunov,ngườiđược tôn làmSahoàngnăm1598,không thuộcdòngdõiquýtộcvàthấtbạitrongviệcgiảiquyếtnạnđóivàbệnhtruyềnnhiễmnăm1601-1603.Sauđó,nướcNgarơivàonộichiếnvàphảichịusựcanthiệpcủanướcngoài,đâyđượccoilàthờikỳhỗnđộn.ViệcnàychấmdứtvớisựnắmquyềncủatriềuđìnhRomanovvàonăm1613.Dovậy,trongtưtưởngngườiNga,SahoàngBorisđượcgắnvớichếđộquânchủvàsựhỗnloạn.Mộttuầnsau, nămmới được tổ chức và phát trên truyền hình với buổi lễ kéo dàikhoảng ba tiếng tại một nhà thờ lớn ở Leningrad. Tức tên riêng củaBrazauskas(BT).Pravada,ngày26/12/1989.ÔngchấpnhậnlogiccủamộtĐảngLiênbangtrongmộtquốcgialiênbangvàonăm1991,nhưngsauđóđãquámuộn.Trongbàidiễnvăncủamình,Gorbachevđã lấycớviệncácmốiquanhệcủaLithuniavớiđạisứquánMỹởMoskva,kết tộihọcóâmmưu“quốctếhóa”vấnđề.Đâylàmộtsựchỉtríchkỳquặc.ĐạisứMỹđãgặpgỡ thườngxuyêncácnhómđến từbanướccộnghòaBaltic.Matlock.AutopsyonanEmpire.TrongmộtcuộcphỏngvấnvớicựuđạisứMỹngày14/3/1992, Ryzhkov phát biểu ông đã không giữ lòng trung thành vớiGorbachevnữa,mộtđiềumàsaunàyôngcảmthấyhốitiếc,đồngthờibàytỏôngcóthểthắngcửnếuôngcólậptrườngkiênđịnh.Matlock,sáchđãdẫn.Gorbachev,Hồiký,tr.346.MộtlýdochínhđểướctínhsựủnghộchínhtrịdànhchoYeltsinlàcuộccạnhtranhcánhângaygắtgiữahaichínhtrịgia.Lầnđầutiêntrongnhiềuthậpkỷ,khôngmộtđoànđạibiểunướcngoàinàođượcmời.KhôngcógìởĐạihộivềphongtràocộngsảnthếgiớivàcácbộmáyĐảngmớiđãbỏquatuyênbốrằngLiênbangXôviếtlàmộtphầncủaphong tràonày.Gorbachev,Hồi ký, tr.369.Đây làmột ví dụkhácvềkhảnăngđánhgiátìnhhìnhcủaGorbachev.Đầunăm1990,Abalkin—chủtịchủybannhànướcvềcảicáchkinhtếvàMaslyukov—chủtịchĐoànThanhniênCộngsản,đãsoạnthảomộtbảnghinhớvềviệcgiảiquyếtkhủnghoảngkinhtế.Ngày17/2/1990,họtrìnhlênRyzhkovhaihướnggiảiquyết:chuyểnđổihệthốnghànhchínhmệnhlệnhhaytăngcườngchuyểnđổisangmộtnền

kinhtếthịtrườngcókếhoạch.L.Abalkin,Neispolzovannyshans(Moskva,NXB Politizdat, 1991), tr.123.ManfredWilke, “Hard facts” (Sự thật khóchịu),GermanComments (Bình luậncủangườiĐức), số42,4/1996, tr24-25. Tình hình nghiêm trọng là Bộ Chính trị đã không thông báo cho cácthành viên của Ủy ban Trung ương SED về bản báo cáo này. Các cuộcthươnglượngvớiTâyĐứcbắtđầuyêucầunhữngngườiTâyĐứctàitrợ3tỷĐê-máchàngnăm.Tácgiảđã thamgiamột cuộchội thảoởReichstagvề“40nămnướcĐứcchiarẽ”khiBứctườngsụpđổ,bậttínhiệuchoviệcbắtđầuchấmdứtsựchiarẽnướcĐức.Thờigiannày,Gorbachevlàmộttrongnhữngvịanhhùng.Nhữngngườithamgianhậnthấyngàyđángghinhớnàylà một trong những kết quả về đường lối chính trị mới của ông. Senn,Gorbachev’sFailure (Sự thấtbạicủaGorbachev), tr.130.GorbachevđãkýmộtnghịđịnhvànghịđịnhnàyđượcgửitớiVilniusdướidạngmộtbứcđiệntín.Tư lệnh không quân Xô viết là Tướng Dzhokhar Dudaev, sau này làTổngthốngChechnya.ÔngnàykhôngchophépcóthêmquânXôviếtđổbộvàoEstonia,dovậykhôngcóbạođộngởTallinn.Gorbachev,Hồiký,tr.579.Gorbachevnóithêmrằnglúcđóôngvẫnrất tinYazov.ChernyaevgọicácbàidiễnvăncủaPugovàYazov tạiphiênhọpcủaXôviêt tốicao là“đầnđộn, hỗn láo và đầy giả dối”. Tschernajew, Die letzten Jahre einerWeltmacht, tr.344.Một sốngườiNga thânXôviếtquá thấtvọng trước sựnổilêncủachủnghĩadântộcởLithuaniabắtđầurờikhỏiLithuania.Năm1990,dòngngườikhoảng6.221người rờiđinhưngnăm1991,consốnàygiảmxuống5.504.Năm1992,consốnàylàkhoảng13.672người.LínhmũnồiđenthuộcBộNộivụ.OMONđạidiệnchođơnvịbánquânsự,cónhiệmvụđặcbiệt.Matlock,AutopsyonanEmpire,tr.795.Saunày,ôngthôngbáovớiđạisứMỹrằnglúcđóôngkhôngcólòngtintôngiáo.Song,ôngdầndầntinvàoChúavàgiátrịcủanhữnglơicầunguyệnsaukhiôngcócuộcsốngan nhàn sau cuộc đảo chính tháng 8/1991. Tschernajew,Die letzten JahreeinerWeltmacht, tr. 373.Kohl nói vớiGorbachev rằng nếu ông tham giacuộc gặp London với tư cách quan sát viên, ông sẽ trở thành thành viênchính thức trong cuộcgặpnăm1992 tạiMunich.Matlock,Autopsyon anEmpire,tr.538.NiềmtincủabàThatchervàoMikhailGorbachevbịlunglaysaukhihaibênrờikhỏivănphòng.Năm1992,VladimirBukovskychỉchoThatcherbảnsaomộttàiliệucóchữkýcủaGorbachev,camkếtchi1triệuđôlachoHiệphộiCôngnhânmỏdoArthurScargilllãnhđạo,trongkhithợmỏđang tiếp tụcđìnhcôngchống lạichínhphủcủabà.Gorbachevđã thúnhậnvớibàkhônghềcóbấtcứmộtquỹnàocủaXôviết tài trợchocôngnhânmỏAnh chống lại bà. Không chắc chắn quỹ này có số tiền đó haykhông.Một số tác giả băn khoăn liệu Gorbachev có đóng góp một phầntrongnỗlựckhôiphụcluậtvàtrậttựbằngcáchtáchriêngvănphòngtổngthốngvớinộicáccủamình.Nộicáccủaông,đượctraomộtsốđặcquyền,sẽ

đưa ramộtvài cách thứcmạnhmẽđểcứu lấynhànướcXôviết.MichaelUrban,VyacheslavIgrunovvàSergeiMitrokhin,TheRebirthofPoliticsinRussia (Sự tái sinh cácnền chính trị ở nướcNga), (Cambridge,NXBĐHCambridge, 1997), tr.247; Yu. Burtin, Demokraticheskaya Rossiya (NướcNgadânchủhóa),3/11/1991.1.ElizabethI(1533-1603):làNữhoàngAnhvàNữhoàngIrelandtừ1558chođếnkhibănghà.BàtrởnênbấttửvớitênFaerieQueen trong thiênsử thicùng têncủaEdmundSpenser.2.HồngYRichelieu(1585-1642):khônglàvua,màlàthủtướngtrongthờikỳlàmvuacủangườicontraibấttàicủavuaHenriIVlàvuaLouis13.Từnăm1624-1642,HồngyRichelieuđãcaitrịnướcPháptheoýmìnhvàmuốncủngcốvươngquyềntrungươngvàbànhtrướngcácảnhhưởngcủanướcPhápquakhắp châu Âu. 3. David Lloyd George (1916-1922): là Thủ tướng Anhnhiệmkỳ1916-1922.4.HenriVIII(1491-1547):làmộttrongsốnhữngôngvualớnnhấttrongLịchsửnướcAnh.5.AbrahamLincoln(1809-1865),(cònđượcbiếtđếnvớitênAbeLincoln,tênhiệuHonestAbe,RailSplitter,Ngườigiảiphóngvĩđại):làTổngthốngHoaKỳthứ16,ngườiđãdẫndắtnướcMỹquacuộckhủnghoảnglớnnhất,cuộcNộichiếnHoaKỳvàchấmdứtchếđộnôlệtạiquốcgianày.6.LordGeorgeGordonNoelByron(1788-1824):lànhàthơlãngmạnAnh,mộttrongnhữngnhàthơlớncủathếgiớithếkỷXIX.7.JosephinedeBeauharnais(1763-1814):làhoànghậunướcPháp,vợđầutiên của Napoleon. 8. Marie Walewska: người tình xứ Ba Lan, rất đượcNapoleonyêuchuộng.9.JoeMcCarthy:làthượngnghịsỹMỹ,đãtừngphátđộngchiếndịch“sănlùngphùthủy”nhằmchốngđảngcộngsảnhồinhữngnăm1950.10.JosephP.Kennedy(1888-1969):rờibỏlàngNewRossởhạtWexford,IrelandđếnMỹlậpnghiệp.Ôngtrởthànhmộttaylàmthùngphuychứadầuhỏachuyênnghiệpvàlậpmộtcơsởthươngmạivữngchắc.Ôngkếthônvàcóbangườicongái,mộtcontrai−mộtPatrickmới.Patrickchanằmxuống.PatrickconlớnlênkếthônvớiMayHikervàhạsinhmộttraicũngđặttênPatrick.ĐứacontrởthànhJosephPatrickKennedyvàtạonênmộtđạigiađìnhHoaKỳdanhtiếngsaunày...11.HarryS.Truman(1884-1972):làTổngthốngthứ33củaHoaKỳ,nhiệmkỳ1945-1953.12.HerbertClarkHoover(1874-1964): tổng thốngthứ31củaHoaKỳ(1929-1933), làmộtkỹ sưmỏnổi tiếng thếgiới và làmộtnhà cầmquyền theo chủnghĩanhânđạo.13.DwightDavid“Ike”Eisenhower(1890-1969):làTổngthốngthứ34 củaHoaKỳ (1953-1961).Trong suốtChiến tranh thế giới thứ hai,ônglàTổngtưlệnhquânĐồngminhởchâuÂuvớiquânhàmThốngtướng,và năm 1949 ông trở thành Tổng tư lệnh đầu tiên củaNATO. 14. Là hệthốnglýluậnkinhtếvĩmôlấytácphẩmLýthuyếttổngquátvềviệclàm,lãisuấtvàtiềntệcủanhàkinhtếhọcngườiAnhJohnMaynardKeynes(1883-1948)làmtrungtâmvàlấynguyênlýcầuhữuhiệulàmnềntảng.15.KhodựtrữvàngquốcgiacủaMỹ.16.AdlaiStevenson:đảngviênĐảngCộnghòa,

từngthấtbạitrongcuộcchạyđuagiànhghếtổngthốngnăm1952và1956.17.NelsonAldrichRockefeller(1908-1979):làcháunộicủanhàtỷphúđầutiên,JohnD.Rockefeller.ÔnglàmthốngđốctiểubangNewYorkgầnbốnnhiệmkỳ(10năm)rồiratranhcửứngviêntổngthốngsơtuyểntrongĐảngCộngHòa.Năm1974ônglàPhóTổngthốngdướithờiTổngThốngGeraldFord.18.JamesEarl“Jimmy”Carter,Jr(sinhnăm1924)làchínhkháchvàlàTổngthốngthứ39củaHoaKỳ,nhiệmkỳ1977-1981,đồngthờilàquánquânGiảiNobelHòabìnhnăm2002.19.Chủnghĩanàyquanniệmcáccôngdân sinh ra ở địa phương trội hơn những người nhập cư. 20. Carey EstesKefauver(1903-1963):làđảngviênĐảngDânchủ,đượcchọnlàmứngviênPhóTổngthốngtrongcuộcbầucửnăm1956.21.Hànhtrìnhdanhdự.22.MartinVanBuren(1782-1862): làTổngthốngthứ8HoaKỳ(1837-1841),đảngviênĐảngDânchủ.23.JamesBuchanan(1791-1868):làTổngthốngthứ15củaHoaKỳ(1857-1861).24.UlyssesSimpsonGrant, tênkhaisinhHiramUlyssesGrant (1822-1885): là tướng của quân độiLiên bangmiềnBắctrongNộichiếnHoaKỳvàlàTổngthốngHoaKỳthứ18(1869-1877).25.JamesKnoxPolk(1795-1849):làTổngthốngthứ11củaHoaKỳ,nhiệmkỳ1845-1849. 26. StephenGrover Cleveland (1837-1908): là Tổng thốngHoaKỳthứ22và24,vàlàtổngthốngduynhấtphụcvụhainhiệmkỳkhôngliên tụcnhau1885-1889và1893-1897.27.Vàocuối thếkỷXVIII,ĐảngWhigđạidiệnchoquyềnlợicủanhữngngườitheođuổitưtưởngcảicáchvềbầucử,nghịviệnvàcôngtáctừthiệnởAnh.TừgiữathếkỷXIX,ĐảngTựdo(LiberalParty)nổilênvớitưcáchlàđảngkếtụcĐảngWhig.28.ArthurNevilleChamberlain (1869-1940),nhàhoạtđộngchính trị,nhàngoạigiaoAnh.Từ1918, làHạnghịsĩ; từ1924-1929,nhiều lần thamgiachínhphủ,giữchứcBộtrưởng.Nhữngnăm1937-1940làThủtướngvàthủlĩnhĐảngBảothủ.29. JohnKennethGalbraith: giáo sưkinh tế của trườngHarvard,trướcđâytừnglàĐạisứtạiẤnĐộ,đượcnhậnhuychươngcủaTổngthốngHoaKỳ.30.FelixFrankfurter:nguyênThẩmphánTòaánTốicaoHoaKỳ.31. JohnQuincyAdams (1767-1845): là tổng thốngHoaKỳ thứ 6 (1826-1829),làcontraiđầuvàlàconthứhaicủavịtổngthốngHoaKỳthứ2,JohnAdams(nhiệmkỳ1797-1801)vàAbigailAdams.tiêuchuẩnmàvớitưcáchmột chính khách, Jack luôn cố gắng noi theo để hình thành phương phápquảnlý(SựgắnbóvềmặttìnhcảmvớiđấtnướcAilenxưakiachưabaogiờlàmgiảmtháiđộnày).JacknhanhchónghoànthànhbướcquáđộsangtuổitrưởngthànhdướiáplựccủanhữngngàyHitlerđẩycảchâuÂuvàthếgiớivàocuộcchiếntranh.32.TứclàĐạiTâyDương,TháiBìnhDươngvàBắcBăngDương. 33. Douglas MacArthur (1880-1964): là Tham mưu trưởngQuân độiHoaKỳ trong suốt thập niên 1930 và sau đó đóng vai trò quantrọngtrênmặttrậnTháiBìnhDươngtrongChiếntranhthếgiớithứhai.Tráilạiđiềunàycàngtăngthêmsựtựtinvốncócủaông.34.BobbyKennedy,

cònđượcgọitêntắtlàRFK:làmộttronghaingườiemtraicủatổngthốngHoaKỳJohnF.Kenneydy,vớichứcvụtổngtrưởngngànhluậtphápHoaKỳtừ1961-1964.ÔnglàmộttrongnhữngngườicốvấnmàtổngthốngKennedytincậynhất,vàlàmviệckềcậnvớitổngthốngtrongthờikỳkhủnghoảngvũkhí hỏa tiễn của Cuba. 35. Henry Cabot Lodge, Jr. (1902-1985): là mộtThượngnghị sỹMỹcủabangMassachusetts,mộtĐại sứHoaKỳ tạiViệtNamCộnghòa,vàlàmộtứngcửviênPhóTổngthốngHoaKỳ.năm1956khônghềkhônngoan.NhưngJackKennedyphớtlờtấtcảnhữngsựđắnđođó.Ôngkhôngchắcmìnhcònsốngđượcbaolâunênđốivớiông,liềulĩnhlàđiềuduynhấtcóýnghĩa.36.Lýthuyếtgiachínhtrịxuấtsắc, tácgiảcuốnQuânVươngđãđượcAlphaBooksxuấtbản.37.Đạo luậtvềcácquanhệquảnlýlaođộngcủaMỹđượcQuốchộithôngquanăm1947,bấtchấpsựphủquyếtcủaTổngthốngTruman.38.HộinghịPostdam:từngày17tháng7đếnngày2tháng8năm1945,tạicungđiệnCecilienhof-Postdam,củacácnhà lãnhđạo củapheĐồngminh làHarryS.Truman,WinstonChurchill,ClementAttleevàStalinđểquyếtđịnhtươnglaicủanướcĐứcvàchâuÂuthờihậuchiến.39.RobertAlphonsoTaft II (sinhnăm1942): là thốngđốccủatiểubangOhiothuộcĐảngCộnghòatừnăm1999đếntháng1/2007.40.HenryClay(1777-1852): lànhàhùngbiệnMỹthếkỷXIX,ngườiđạidiệnchocảNhàTrắng lẫnThượngnghịviện.41.EdmundGibsonRoss (1826-1907):làmộtchínhkháchbiểutrưngchobangKansassauNộinướcchiếnMỹvàsautrởthànhthốngđốccủaNewMexico.42.LiênXôđãbắnhạmáybaydothámU2bayvàolãnhthổcủamìnhvàtậndụngtriệtđểcơhộivôgiánàychoviệctuyêntruyền.43.Lúcđó,MartinLutherđangbiểutìnhngồiởmộtnhàhàngphânbiệtchủng tộc.44.GeorgeCatlettMarshall, Jr. (1880-1959): là một nhà lãnh đạo quân đội Hoa Kỳ, Bộ trưởng Quốc phòng.Marshall là tổng thammưutrưởngcủaquânđộivà làmộtcốvấnquânsựcấp cao choTổng thốngFranklinD.Roosevelt. 45.DeanAcheson (1893-1971): Cựu ngoại trưởngMỹ. 46. Henry Alfred Kissinger (tên khai sinh:HeinzAlfredKissinger sinh năm1923) làmột nhà ngoại giao ngườiMỹ-ĐứcgốcDoThái, giành giảiNobelHòa bình năm1973. 47.OttoEduardLeopoldvonBismarck là thủ tướngnướcĐứcvàVươngquốcPhổ thếkỷXIX,đượcnhiềungườigọilà“Thủtướngthép”dođườnglốiquânchủbảothủcũngnhưchínhsáchchínhtrị thựcdụng.48.Tháng9năm1938,HiệpướcMunichđượckýkếtgiữaAnh,Đức,PhápvàÝ.QuađóAnhPhápđãchấpnhậnđểĐứcđưaquânvàođồngminhcủamình làTiệpKhắcnhằmtránh chiến tranh với Đức. 49. Mùa xuân năm 1961, Liên Xô phóng tàuSputnik và nhà du hành vũ trụGagarin trở thành người đầu tiên du hànhtrongkhônggian.50.WalterUlbricht làChủ tịchHộiđồngNhànướccủaĐôngĐức.51.Năm1960,nướcPháp trở thànhquốcgia thứtưcókhovũkhí nguyên tử. TổngThống deGaulle đã tuyên bố nước Pháp làmột lực

lượngnguyêntửđộc lập thứba,sauHoaKỳvàLiênXô.Ôngcũngmuốnpháttriểnnguyêntửthànhmộtlựclượngđánhtrả(forcedefrappe).52.TừcủaHarryTruman.53.SauChiến tranh thếgiới thứhai, vào tháng7năm1944,tạihộinghịởBrettonWood,44nướcthamdự(cócảLiênXôcũ)đãthốngnhất thôngquahệ thống tiền tệBrettonWooddùngđồngđô-laMỹlàmtiêuchuẩntiền tệcủa thếgiới.54.Một trongnhữngngườichủtrươngnổitiếngnhấtcủaThuyếthộitụ–thuyếtxãhộihọctưsản,chorằngchếđộtưbảnchủnghĩavàxãhộichủnghĩađangpháttriểntheonhữngconđườngngàycàngxíchlạigầnnhauvàcuốicùngsẽhòanhậpvàonhau,hìnhthànhnênmộtxãhộimới,trongđókếthợpnhữngtínhchấttíchcựccủachếđộtưbảnvàcủachếđộxãhộichủnghĩa.55.Ủybanchịutráchnhiệmvềcácvấnđềtàichính,xãhộivàphúclợikháccủaQuốchội56.KếhoạchxâmlượcCubadoCụcHànhđộng(haycòngọilàCụcMậtvụ)củaCIAvạchra.CụctrưởngCụcHànhđộngcủaCIAlúcđóchínhlàRichardBissell.ThấtbạicủavụVịnhConLợnmàBisselllàtácgiảchínhđãhủyhoạithanhdanhcủaôngta. 57. Mongoose là tên được mã hóa của kế hoạch bí mật nhằm lật đổCastro.58.Tổngthống,nhânvật tai tiếng,nhàđộc tàiquákhíchcủanướcCộnghòaDominique từnăm1930-1939và từ1942-1961.Bịmột toánvũtrang lạmặtởkhungoạiôLachaiseámsátvàochiều tốingày30 tháng5năm1961.59.RichardHelmsđượcđềcửlàmPhóGiámđốcCIAvàotháng4năm1965vàlênnắmquyềnlãnhđạoCIAtừtháng6năm1966đếnđầunăm1973.Helmsđượccoilàvịtổnggiámđốctàibanhất.60.HọcthuyếtlàcơsởcủachủnghĩatoànMỹ,tuyênbốảnhhưởngcủaHoaKỳtớicácnướcthuộc khu vực TrungNamMỹ. 61. Từ lóngmà người Cuba dùng để chỉngườiMỹ. 62. Coretta Scott King: vợ của mục sư da đenMartin LutherKing,ngườitừnhiềunămquađãtiếpnốisựnghiệpđấutranhcủachồngchoquyềntựdovàbìnhđẳngcủaconngười.63.MahatmaGandhi(1869-1948),còngọilàôngthánhCamĐịa:ngườichủtrươngchốngđốikhôngbạođộng.64.Đảng 3K, đảng cực đoan phân biệt chủng tộc. 65. ThướcAnh, bằng0,914mét.66.MộtcáchgọikháccủaÐạihọcMississippi.67.ThànhviêntíchcựccủaHiệphộiquốcgiavìsựtiếnbộcủangườidamàu,bịmộtkẻlạmặtbắnchếtvàongày12 tháng6năm1963ngay trướccửanhà riêng tạithànhphốJackson,bangMississippi.68.Mụcsư,mộtthầntượngcủaphongtràochốngphânbiệtchủngtộcởBirmingham,ngườicùnghoạtđộngrấttíchcựcvớiMartinLutherKing.69.Nhà sửhọcnổi tiếng, tác giả nhiều cuốnsáchvềcuộcđờicủaMartinLutherKing.70.Chủ tịchNAACP(Hiệphộicácquốcgiavìsựtiếnbộcủangườidamàu)71.Trungtábộbinhlàmcốvấn sư đoàn 7BB tại vùng IV chiến thuật (miềnNamViệt Nam) từ năm1962-1963.72.Đượchiểulàmốinguyvềchủnghĩacộngsản.1.ChiếntranhBảynăm (1756-1763):Cuộcchiếnxảy ragiữahai thế lựcgồmcóVươngquốc Anh, Vương quốc Phổ và Hannover ở một phía và Pháp, Áo, Nga,

ThụyĐiểnvàSaxonyởphíakia.TâyBanNhavàBồĐàoNhasaunàycũngbịcuốnvàochiếntranh,trongkhimộtlựclượngcủanướctrunglậpHàLanbịtấncôngtạiẤnĐộ.TạiBắcMỹ,cuộcchiếnđượcgọilàChiếntranhPhápvàngườiDađỏ.2FrederickNorth:ThủtướngAnhgiaiđoạn17701782.3ĐảngWhig:NaylàĐảngDânchủTựdo,vẫnduytrìvịthếchínhtrịquantrọngchođến thếkỷXX.ĐảngWhigủnghộviệckhai trừCông tướcxứYork theo đức tin Công giáo khỏi quyền kế thừa ngai vàng của xứAnh,Ireland và Scotland. Tên gọi được dùng để biểu thị sự khinh miệt:“whiggamor” là “đồ chăn bò” (cattle driver). Đảng này gần gũi với giớinghiệpđoàn,tàichínhvàchủđất.4Nguyênvăn:GloriousRevolution,mộtcuộccáchmạngkhôngđổmáunhằmlậtđổVuaJamesII,doVuaWilliamIII(1652-1702)lãnhđạo.5HiệphộithuộcHộiđồngđịaphương,thườngtổchứccáccuộchọpthườngniênbànvềluật.6ChiếntranhHoaKỳ:Từnăm1763,Anhtrởthànhđếchếthựcdânlớn,kiểmsoátrấtnhiềuthuộcđịa.CầnchiphíchocuộcChiến tranhPháp–ngườiDađỏ (1756-1763),chínhphủAnhvàVuaGeorgeIIIđãápđặt thuếcaoở13thuộcđịaBắcMỹ,dẫntớiCáchmạngHoaKỳ (1775-1783) – cuộc cáchmạng giành độc lập của 13thuộcđịaởBắcMỹ.7CôngtyĐôngẤnlàtêngọichungmộtsốcôngtycủachâuÂuđượcphépđộcquyềnbuônbánvớichâuÁ,đặcbiệtlàvớiẤnĐộ.1.CáchmạngPháp:Diễnratừ1789-1799,lựclượngdânchủvàcộnghòađã lậtđổchếđộquânchủchuyênchếvàcảGiáohộiCônggiáoRoma tạiPhápcũngphảitrảiquanhiềuthayđổi.CuộccáchmạngnàyđãxóabỏchếđộphongkiếntrongxãhộiPhápvàcósứcảnhhưởngmạnhmẽ,nhấtlàđốivới các quốc gia theo chế độ phong kiến lúc bấy giờ. 2. Trung tâm hànhchínhcủa thànhphốCanterbury,TổngGiámmụccủa toànAnh,nơiđứngđầuGiáohộiAnhvàcácnhómđạoAnglican trên toàn thếgiới.3.KhủnghoảngNootka là cuộc tranh chấp chính trị giữaAnh vàTâyBanNha, donhững sự kiện diễn ra trong mùa hè năm 1789 tại Eo biển Nootka, đảoVancover,tỉnhCanadakhiđóthuộcAnh.4.Ngày1/6Huyhoàng,cònđượcgọi làTrậnchiếnUshant thứBa, là trậnđánhhạmđội lớnnhấtvà làcuộcxungđộtđầutiêngiữaAnhvàPháptronggiaiđoạnCáchmạngPháp.5.HộiTamđiểm:Chính thứcđượcmụcsưAnderson thành lậpởAnhquốcnăm1717,banđầuchỉgồmnhữngngườithợ,nhữngngườitrongcùngmộtngànhnghề,nhưngsaumởrộngvàcóđủcácthànhphầnxãhộithamgia:từtiểuthương,họcgiả,giớibìnhdân, trí thứcđếnquýtộcvàcácquanchứcnắmgiữnhữngđịavịcao trongxãhội.Vìvậy, tư tưởngvàđường lối rấtphứctạp,nhiềubiếntướng.1.PrimeMinistertứclàBộtrưởngthứnhấtvàthườngđượcgọilàThủtướng.2.MộtchứcvụcaotrongchínhphủAnhgiaiđoạntừgiữathếkỷXVIđếnđầuthếkỷXIX,làngườichịutráchnhiệmvềnguồntàichínhcủaHảiquânHoànggiaAnh.Chứcvụnàybịbãibỏnăm1836.1.CáccuộcchiếntranhcủaNapoleonlàmộtloạtcáccuộcchiếnxảyratạichâuÂu,

dưới thờihoàngđếNapoleonBonapartecai trịnướcPháp.CáccuộcchiếnnàytiếpnốicáccuộcchiếndocuộcCáchmạngPhápphátsinh,kéodàisuốtthờiĐệnhấtĐếchếởPháp(mộtchếđộchínhtrịdoNapoleonlậpra).1.Isleof Dogs (Đảo Chó): Tên gọi này chính thức được dùng vào năm 1588,nguyên là một hòn đảo ở khu Đông London 1. Toma Paine (29/1/1737-8/6/1809):SinhởAnh,nhậpcưMỹ trong thờigiannổraCáchmạngHoaKỳ,lànhàtriếthọc,nhàcáchmạng,ngườitheotrườngpháichủnghĩatựdocổđiển,mộtnhânvậtnổibật trongPhong tràoKhai sáng.ÔngủnghộsựđộclậpcủacácthuộcđịaMỹkhỏiĐếquốcAnhvàlàngườicóảnhhưởnglớnđếnCáchmạngPháp.2.Nghệthuậtbiếmhọa:MộtphátkiếncủachâuÂucó từ thờicổđại, là thể loại thíchhợpnhấtchoviệc thểhiệncácdiễnbiếnvănhóavàchínhtrịtrongmộthìnhthứccôđọng.3.SựphânliệtlầnthứhaicủađạoKitôvàođầuthếkỷXVIdẫnđếnsựrađờicủađạoTinLành.CuộccảicáchnàygắnliềnvớitêntuổihaiđạibiểulàMartinLuther(1483-1546)và JeanCalvin (15091546).ThếkỷXVI là thếkỷmởđầuchocáccuộccáchmạngtưsảnchâuÂu.MartinLutherchịuảnhhưởngcủatưtưởngtựdotưsản,phảnkhánglạinhữngquyđịnhkhắcnghiệtcủacủaCônggiáo.NhữngtưtưởngcảicáchđóđãdẫntớixungđộtgaygắtquyếtliệtvớiTòathánhVaticanvàsựrađờicủađạoTinLành.4.Thuế thậpphân:một loạithuếdoGiáohộiThiênChúaởTâyÂuthờitrungđạiđặtvàthucủacáctínđồbằngmộtphầnmườisảnphẩmhàngnămcủatrangtrạiđểủnghộgiáosĩvànhàthờ.5.RoyalExchangeởLondon:ĐượcThomasGreshamthànhlậpnăm1565,hoạtđộngnhưmộttrungtâmgiaodịchcủathànhphố;đếnnăm1576,đượcElizabethIchínhthứcđặttênnày.6.GọitắtlàLloyd’s,mộtbộphậncủaRoyalExchangeởLondon,làkhuvựcriêngcủanhữngngườikýnhậntráchnhiệmthanhtoáncáchợpđồngbảohiểm(nhấtlàvềtàuthủy)vànhữngngườimôigiớihợpđồngbảohiểm.7.CónguồngốctừĐức,mởđầubởiGeorgeLouis–cửtricủaHanover,ngườilênngôivuaVươngquốcAnhvớitướcvịGeorgeInăm1714.TriềuđạinàyđượctiếptụcvớiGeorgeII,GeorgeIII,GeorgeIVvàkếtthúcvàonăm1901,khiWilliamIVquađời.1.Nguyênvăn:UnitedProvinces,làtêngọikháccủaCộnghòaHàLan(1581-1795), nay là Hà Lan. 2. Còn gọi là Hội nghị Quốc gia Pháp (FrenchNationalConvention), họp từ ngày 20/9/1792 đến ngày 26/10/1795. Cuốnsách đã được Thái Hà Books xuất bản. **HÌNH 12-5** Cookie thứ nhấtđượcđọcbởivònglặp.**HÌNH6-3**Chạyvídụvớihàm`isNaN()`trongcâuđiềukiệnghép.**Hình10-8**Tạomớivàthêmcácphầntửbằngvònglặp`for`vàDOM.1.KeyWest:MộtthànhphốnằmởcựcNamcủaHoaKỳ,còncótênMileO,tứclàđiểmbắtđầucủadặmAnh,tínhtheochiềudọccủanướcMỹ. 1. Nhà RonaldMcDonald (RonaldMcDonald House): ChươngtrìnhtừthiệncủathươnghiệuthứcănnhanhMcDonald's,xâydựngnhữngngôinhàgầncácbệnhviệnđểchotrẻembịbệnhhiểmnghèovàthânnhân

cácemởtrongthờigianđiềutrịtạibệnhviện.NgôinhàRonaldMcDonaldđầutiênđượcmởởPhiladelphianăm1974vàhiệnnaytrênthếgiớiđãcókhoảng200ngôinhànhưthế.1.StevieWonder(tênthậtStevlandHardawayJudkins, sinh ngày 13 tháng 5 năm 1950, sau đổi tên thành StevlandHardawayMorris):Casĩ,nhạcsĩ,nhàsảnxuấtâmnhạcvànghệsĩchơiđanhạccụngườiMỹ.ÔnglànghệsĩtiêubiểuchoâmnhạcđạichúngHoaKỳnửasauthếkỷXXvới22giảiGrammy(nhiềunhấtchomộtnghệsĩsolo).Bịmùtừnhỏ,Wonderkýhợpđồngtrởthànhcasĩchuyênnghiệptừkhimới11tuổi.1.Lourdes:MộtthànhphốnhỏthuộcmiềnNamnướcPháp,gầnbiêngiớiPháp-TâyBanNha.1.PuertoVallarta:MộtthànhphốnổitiếngvềdulịchcủaMexico,trảidàitheovịnhBanderasbênbờTháiBìnhDương.nàysangngàykhác.Quốcgiakhởinghiệp–CâuchuyệnvềnềnkinhtếthầnkỳcủaIsrael(tácgiả:SaulSingervàDanSenor)giớithiệubứctranhtoàncảnhvề những gì dân tộc Do Thái đã làm để nuôi dưỡng và vun đắp cho cácdoanhnhânkhởinghiệp,thôngquaviệcthuhútdòngtiềntừcácnhàđầutưmạohiểmcủaphươngTây.BảntiếngViệtđãđượcCôngtyCổphầnSáchAlpha (AlphaBooks)xuấtbảnvà táibảnnhiều lần. IPL làmộtdựángiáodụcphichínhphủ,philợinhuậnvàphitôngiáodocácdoanhnhân,tríthứctâmhuyếtvàTrườngDoanhNhânPACEphốihợpsánglập,triểnkhaithựchiệntừnăm2007.JackMa(MãVân,sinhngày10/9/1964)làtỷphú,doanhnhânthươngmạiđiệntửngườiTrungQuốc.ÔnglànhàsánglậpvàlàChủtịchđiềuhànhTậpđoànAlibaba.ÔngcũnglàdoanhnhânTrungQuốcđạilụcđầutiênxuấthiệntrêntrangbìacủaForbes.1.DiệpUĐàm:phiênâmtiếngTrung làYeYouTan. 2.Đại phong cầm: loại đànorgan lớnvới hệthốngnhiềuốngsáokhổnglồliênkếtvớiđàn,thườngchỉsửdụngtrongnhàthờ.3.MượnýthơcủaLýBạch.Ýmuốnmiêutảlúcnàylàthờiđiểmđẹpnhất, hưngvượngnhất củamùaxuân,nhưng thờikhắc tươiđẹpnàycũngngắnngủinhưhoakhói,nóchỉtồntạitrongmộtkhoảngthờigianrấtngắn.4.Chữ⾊ (sắc): trênchữnàychính là chữ“đao”⼑, nghĩa là condao. (*)SUV:Kiểuxethểthaođachứcnăng,đượcthiếtkếđểcóthểvượtquanhữngđịahìnhxấu.(1)Trườngpháiấntượng:MộttràolưunghệthuậtbắtđầutạiParisvàocuốithếkỷ19,đánhdấumộtbướctiếnquantrọngcủahộihọa.Cáitên 'ấn tượng' do các nhà phê bình gọi theo một bức tranh nổi tiếng củaClaudeMonet: Impression soleil levant (Ấn tượng mặt trời mọc). (2) Hệthốngđịnhvịtoàncầu(GlobalPositioningSystem-GPS):Làhệthốngxácđịnhvịtrídựatrênvịtrícủacácvệtinhnhântạo.Trongcùngmộtthờiđiểm,ởmộtvịtrítrênmặtđấtnếuxácđịnhđượckhoảngcáchđếnbavệtinh(tốithiểu)thìsẽtínhđượctọađộcủavịtríđó.HệthốngđịnhvịtoàncầucủaMỹlàhệdẫnđườngdựa trênmộtmạng lưới24vệ tinhđượcBộQuốcphòngHoaKỳđặt trênquỹđạokhônggian. (4)DJ:Viết tắtcủaDiscJockey,cónghĩalàngườichỉnhnhạctrênđàiphátthanh,trongvũtrườnghayquánbar.

Vớicácthiếtbịvàkỹnăngphốitrộnbiếnhóa,DJrápnhịpmộtcáchtàitìnhcác loại nhạc tạo thành mạch giai điệu đặc biệt sáng tạo. (5) Home run:Thuật ngữ dùng trongmôn bóng chày, chỉ cú đánh cho phép người đánhchạyquanhsânghimột lúcnhiềuđiểmmàkhôngphảidừnglại. (6)SteveJobs:GiámđốcđiềuhànhcủahãngmáytínhApple,hãngđiđầutrongngànhcôngnghiệpmáy tínhởMỹvới hàng loạt các sáng chếnhưhệđiềuhànhOSX,máy tínhvàsổ tayđiện tửMAC,bànphím.Hãngđãbán rahơn50triệumáynghenhạccầmtayIpodtrêntoànthếgiới.Đâylàmộtsảnphẩmcáchmạngtrongkỷnguyênâmnhạckỹthuậtsố.(7)VinceLombardi:HuấnluyệnviênbóngbầudụchuyềnthoạitrongcácgiảivôđịchquốcgiaMỹthếkỷ20.ÔngđãdẫndắtđộiGreenBayPackersđăngquangngôivôđịchthếgiới. (8)TigerWoods: sinh năm 1975, là vận động viên đánh golf chuyênnghiệpsố1thếgiớingườiMỹ.Vớidanhhiệunày,Woodstrởthànhtaygolfchuyênnghiệpcómứcthunhậpcaonhấtthếgiới(năm2005là87triệuđô-la).(3)RobertFrost(1874-1963)lànhàthơnổitiếngngườiMỹ,đượcxemlàmộttrongnhữngnhàthơsángtácvềđềtài thônquêhaynhấttrongthếkỷ20.ÔngđãbốnlầnđoạtgiảiPulitzer, từngđượcđềcửgiảiNobelvănhọcnăm1953vànhậnđượcnhiềugiảithưởngvinhdựvàcaoquýkháctrongsựnghiệpthơcacủamình.3.ThuậtngữMoatdoWarrenBuffettsángtạora,ngụýmộtcông tycó lợi thếcạnh tranhvà tạo ra“hàng rào”ngăncảnsựcạnhtranhcủacáccôngtykhác.1.ỞViệtNamlãisuấttráiphiếuchínhphủtrungbìnhkhoảng8%/năm.2NơicósàngiaodịchchứngkhoánNewYork.HìnhtượngrắntrênchùaThái.Khổ.Vùngđầmlầy.Tượng.Cúngcơm.Loạibánhmìdẹttròn.Núi.HìnhtrònmangtínhbiểutượngcaoquýdùnglàmđốitượngthiềntrongPhậtgiáoĐạithừa.Tranhvẽtượng,đềtàitôngiáo.Hiệnthân,hóa thân.Phật thiền.Bơ lọcdùng làmdầuăn.Cây chùybiểu tượng.MộtloạirượuởNepal,TâyTạng.Dạxoa.Thuốclálàmtừláthuốcnonvàđọtgaidầu.Chùa,tuviệnởTâyTạng.Hoàngphái,pháimũvàng.Nghĩalàbạnđạo,làmộthọcvịPhậtgiáoTâyTạngdànhchotăngni.Ấn.Nisư.Chấtgâyảogiác,matúy.NiếtBàn.Hànhvilễbáihaytụngniệm.Pháp,phậnsự.BinhsĩNepaltrongquânđộiAnhhoặcẤn.NgườiAnh(1570-1606)thànhviênnhómtínđồCônggiáocóâmmưuámsátvuaJamesIcủaAnh.KhuvựcởđôngnamBangladeshvàbiêngiớiẤnĐộvớiMiễnĐiện,làmộtquậncủaBangladesh, cho đến năm1984 thì bị chia thành ba quận.Trong thậpniên1970và1980,cưdâncácbộtộcnàyđãchốnglạinhữngcốgắngcủachínhphủnhằmđưadânBengalđếnđâysinhsống.(N.D)Vảidệttay.Tiềntrànước.Vâng,được.Biênnhận.ThiềnminhsátXá,haitaychắplạiđểtỏýcungkính.TiếngLatin,nghĩa làchất liệuẤnĐộ.YhọcẤnĐộcổđại, trịbệnhbằngthảomộc,yoga,chếđộăn.ChưthiênDiệnkiếnvớiđạosư.Áocàsakhoácbênngoài.MộttrongnhữngđườngchínhdàinhấtvàxưanhấtchâuÁ,nốivùngđôngvàtâytiểulụcđịaẤnvànốiNamÁvớiTrungÁ.Ảoảnh.

MộtdạngbánhmìcủaẤnĐộ.Rauxào.Đậulăng.Kỳancưmùamưa.Nhànghỉ. Bánh mì dẹt chiên trong bơ loãng. Enthusiasm, từ tiếng Hy Lạpenthousiasmos.PhápTánhNgữKinh,“Chương1,”6.[ITP18.]Tênmộtloạiđábiếnchất,đáphiến.Ốngđiếu.Câygaidầu.Nhưcáichénnhỏxíuđểuốngtrà. Ghat: bậc thềm dẫn xuống sông Hằng. Giovanni Antonio Canal(17/10/1697 - 19/4/1768), họa sĩÝ chuyên vẽ phong cảnhVenice. JosephMallord William Turner (23/4/1775 - 19/12/1851), họa sĩ người Anh, vẽtranh phong cảnh thuộc trường phái lãng mạn. Paul Jackson Pollock(28/1/1912-11/8/1956),họasĩnổitiếngngườiMỹ,làmộtgươngmặtquantrọng trong trào lưu chủ nghĩa biểu hiện trừu tượng. Pieter Bruegel ilVecchio (1525 - 9/9/1569), họa sĩHàLan.Điệunhảy siêuphàmcủa thầnShiva.Biểutượngsùngbáihìnhdươngvật.Trốngvỗbằngtay.Bánhmìdẹtchiênphồnglên.Mộtdạngkẹo.1.Talàchúatểcủathếgiới.2.Haicâuthơnằmtrongbài thơHaimươihaivầndâng tặngquan tả thừahọVicủaĐỗPhủ.3.TrongTứtiểuThiênhậucủadòngvănhọclãngmạnhiệnđạidođộcgiảTrungQuốcbìnhchọn,PhỉNgãTưTồnđượcmệnhdanhlàThiênhậubitình,bởilẽbikịchdườngnhưđãtrởthànhdấuấnriêngcủachị.4.Côchiêu:trong“cậuấm,côchiêu”,concáitrongnhữnggiađìnhgiàucó,đượcnuôngchiều.5.Hànhcung:cungđiệnchovuaởtạmkhirakhỏihoàngthànhởkinhđô.6.Tianya:mộttrongnhữngdiễnđàntrựctuyếnđượcyêuthíchnhấttạiTrungQuốc.1.Shizuka:mộtnhânvậtphụtrongbộtruyệntranhHanaYoriDango(BoysOverFlowers)củaNhật.1.CâuchuyệnvềngườinôngdânvàconrắnđộclàmộtcâuchuyệnthuộctuyểntậpNhữngcâuchuyệnngụngôncủaAesop.1.Củdền:cótênkháclàcủcảiđường,đượctrồngnhiềuởvùngBắcMỹ,TrungMỹvàAnhQuốc.2.Two-tone:hai tôngmàu.1.Mỗimộtloàihoađềumangnhữngthôngđiệpriêng,dạlancónhiềumàu,nhiềuthôngđiệp.Màutímcủadạlantượngtrưngchonỗibuồnvànóithaylờixinlỗi:“Hãythathứchoanh.”1.Căncứtheothủphápvẽ,tranhTrungQuốccóthểchia thànhtranhvẽchi tiếtvà tranhtảý.2.CáNapoleon:còngọicáhàngchài đầu to, được phát hiện ở các vùng nước Indonesia và Phillipines, rấtđượcưachuộngởTrungQuốc.1.Olympiad:giảithiđấumangtínhquốctế,đềthithườngrấtkhó,đượcchialàmnhiềulĩnhvực:Toán,Lý,Hóa,Thểdụcthểthao,Cờvua…2.Ôi,Romeo,Romeo!SaochànglạilàRomeochứ?1.GMAT: viết tắt củaGraduateManagementAdmission Test, là tiêu chuẩnđánhgiáđượcphânphátbằng tiếngAnh,giúpchocác trường thươngmạiđánhgiákhảnăngcủanhữngngưòinộpđơnxinhọcthươngmạivàquảntrịcấpcao.2.TrầnViênViên:mộtdanhkỹởmiềnGiangNamthờiMinhmạt-Thanhsơ,làmộttrongnhữngnhânvậtdẫnđếnsựsụpđổcủanhàMinh.3.MộtcâuthơtríchtrongbàiViênViênkhúccủaNgôVĩNghiệp,NguyễnThịBíchHảidịch.4.Một loại rượubìnhdâncủaTrungQuốc,nấu từhạtngũcốc.1.Sơntra:còncótênlàcâychuachát,câyganhaytáomèo,đượcdùng

làmthuốcởcảphươngĐôngvàphươngTâyhàngchụcthếkỷqua.HiệnnóđượcdùngrộngrãitạinhiềunướcchâuÂuđểtrịbệnhtimmạch.CònởViệtNam,TrungQuốc, sơn tra là thuốc chữa các chứng về đường tiêu hóa. 1.ICU:viết tắtcủacụmtừIntensiveCareUnit,khuchămsócđặcbiệt,khoahồisứctíchcực.2.TheoquanniệmcủangườiĐàiLoan,saukhitaiquanạnkhỏi nên ănmìmóng giò để xua đuổi vận đen.Còn theo dân gianTrungQuốclưutruyềnbấylâunay,lábưởicóthểmanglạimaymắn,xuađuổitàmavànhữngđiềuxấu.1.HồnglâuNhịVưu:chỉVưuNhịthưvàVưuTamthư,hainhânvậttrongHồnglâumộng.Cảhaiđềulànhữngcôgáisắcnướchương trời. 2. Rukawa Kaede: một trong những nhân vật chính trong bộtruyện tranhSlamDunk củaNhật. 3.TrươngVôKỵ: nhânvật namchínhtrongbộtiểu thuyếtỶthiênĐồlongkýcủanhàvănKimDung.4.QuangMinhđỉnh:sàohuyệtcủaMagiáomàTrươngVôKỵđã lầnmò theomộtônghòathượngleolên.5.LầuDậtPhulàcôngtrìnhkiếntrúcđượcđặttheotên của nhà tài trợThiệuDật Phu.ThiệuDật Phu được biết đến nhưmột“ông trùm”của lànggiải tríHoangữ.Kể từnăm1985,ôngđãquyên tiềnxâydựngnhiềucôngtrìnhkiếntrúcphụcvụchokhoahọcgiáodụctạiĐạilục,cáccôngtrìnhnàythườngđượcđặttheotêncủaông.6.Hoadạhợp:haycòngọi làhoamộc lanTrungHoa,cómàu trắnghoặcphớthồng.1.DiêuMinh:ngôisaobóngrổthànhcôngởMỹvàđượccảTrungQuốcbiếtđến.2.MinhTường:vậnđộngviênđiềnkinhđầutiêncủaTrungQuốctừnggiànhbadanhhiệu:kỷ lụcgia thếgiới,vôđịch thếgiớivàvôđịchOlympic.3.VậnđộngNgũtứ(haycòngọi làPhongtràoNgũtứ):mộtphongtràođấutranh rộng lớn của sinh viên, học sinh, công nhân, thị dân, trí thứcTrungQuốc,vìnổrađúngvàongày4 tháng5năm1919nênđượcgọi làphongtràoNgũtứ.4.Uốngrượuđộcchữakhát:vívớigiảiquyếtkhókhăntrướcmắtmàkhôngtínhđếnhậuquảvềsau.1.ChúcDoãnMinh(1460-1526):tênchữlàHyTriết,hiệuChiSơn,làmộtthưphápgiakiệtxuấtđứngđầuThưpháivùngNgôtrung,mọingườinhậnđịnhônglàthưphápgiađệnhấttriềuMinh.2.Phêđấu:mộtthuậtngữphổbiếntrongthờikỳ“đạicáchmạngvănhóacủaTrungQuốc”,viếttắtcủa“phêphán”và“đấutranh”.3.HaicâuthơtríchtrongThấmviênxuân-TrườngSacủaMaoTrạchĐông.4.DiệcThư:tênđầyđủlàNghêDiệcThư,sinhnăm1946tạiThượngHải,làemgáicủatácgianổitiếngNghêKhuông,cùngvớiKimDungvàanhtraiđượcxemlà“tamđạikỳtích”củagiớivănđànHươngCảng.1.Morphine:mộtloạithuốcgiảmđaugâynghiện.1.EmLâm:chỉLâmĐạiNgọc,mộttrongbanhânvậtchính trong tiểu thuyết Hồng lâu mộng. 2. Squash: môn thể thao giốngtennis, nhưng chơi trong phòngkín, vợt ngắn hơnvà bóng cũngnhẹ hơn.Ngườichơiđánhbóngvàováchtườngcógạchmứcđểlàmchuẩntínhđiểm,có thểchơimộtmình.1.Câu thơ trích trongbài thơThái tang tửcủaTânKhíTật,bảndịchcủaNguyễnChíViễn.2.TừthờiLaMã,ngườitavẫncho

rằngđàđiểungốcnghếchđếnnỗichúngđốiphóvớihiểmnguybằngcáchgiấu đầu trong cát.Hình ảnh này cũng trở thành ẩn dụ cho những ai trốntránhthựctế,giốngnhưđứatrẻbịttailạivàlatoánglên:“Tôikhôngnghethấy gì cả”. 3. “Đồng Tuyết” phát âm gần giống với từ “bạn học”;同学(tóngxué/bạn) và童雪(tóngxuě/ĐồngTuyết). 1.Kaixin:một trong nhữngtrangmạngxãhộiphổbiếnởTrungQuốc.2.JP:viếttắtcủatừ极品(jipin)theonghĩatiêucựctứclà:ngườitệhạikhôngaichịunổi.1.AlibabaGrouplà tập đoàn thương mại điện tử lớn nhất Trung Quốc, sở hữu công tyAlibaba.comvàđồngthờisởhữuTaobao,Alipay,ChinaYahoo...2.Taobaolàmột trongbốnhệ thốngmuabán trực tuyếnlớnnhất tạiTrungQuốc.3.Tencent: công ty cung cấp dịch vụ tin nhắnQQ cùng nhiều dịch vụ trựctuyếnkhác, rất phổbiến tạiTrungQuốc. 4.MãHóaĐằng: chủ tịch kiêmtổng giám đốc điều hành Tencent. 5.MãVân: người sáng lập và là tổnggiámđốctậpđoànThươngmạiđiệntửkhổnglồAlibaba.KhảiĐạttừnăm2005bắtđầucungứnghộpbọcngoàiiPodchoApple.Macintosh(hayMac):Làmộtdòngsảnphẩmmáytínhcánhânđượcthiếtkế,pháttriểnvàđưarathịtrườngbởitậpđoànApple.C2C(Consumer-to-Consumer):Làhìnhthứcthươngmạiđiệntửgiữanhữngngườitiêudùngvớinhau.KỉnguyênhậuPC:ThePost-PCeraCâygậyvàcủcàrốt(carrotandstick):Làkháiniệmđượcdùngđểchỉmộthànhđộngđồngthờikhuyếnkhíchđiều tốt (củcàrốt)vàtrừngphạtđiềuxấu(câygậy).Đâylàmộtchínhsáchngoạigiaotrongquanhệquốctế,thườngđượccácnướclớnmạnhsửdụngnhằmthayđổihànhvicủacácnướcnhỏhơn.“Câygậy”tượngtrưngchosựđedọatrừngphạt,còn“củ cà rốt” tượng trưng cho quyền lợi hay phần thưởng.Bong bóngDot-com:ýnóinhữngtrangwebcủacáccôngtytrênmạnglướitoàncầuvớitênmiềnlà.com,làmộtbongbóngthịtrườngcổphiếukhicáccổphiếucủacáccôngtycôngnghệcao,nhất làcáccôngtymạngđượcđầucơ.Bongbóngnàyđượcsinhravàongày9/8/1995–khiNetscapeCommunicationsbắtđầuniêmyếtcổphiếucủamìnhvàvỡvàongày10/3/2000–khichỉsốtổnghợpNASDAQ đạt đỉnh cao nhất. Bong bóng Dot-com đã góp phần cùng cácnhântốkháctạonênsựthịnhvượngkinhtếcủaMĩcuốithậpniên1990–thờikìmànhiềungườigọilà“NềnKinhtếMới”,cònAlanGreenspangọilà“sựthịnhvượngbấtthường”.PersonalDigitalAssistant:Thiếtbịkĩthuậtsốhỗ trợ cá nhân Tên một nhân vật trong truyện cho thiếu nhi có tên làStruwwelpeter.Rapideyemovements(chuyểnđộngmắtnhanh)đểchỉmộtgiấcngủsâu,tráingượcvớiNREN-giấcngủkhôngsâu.Quasimodo:AnhgùtrongtiểuthuyếtNhàthờĐứcBàParis,cònđượcbiếtđếnvớitên“ThằnggùởnhàthờĐứcBà”.Hainữminhtinhnổitiếngcủathậpniên80,90thếkỷtrước.Haingườiphụnữđượcbiếtđếnvớigươngmặtkhôngmấyxinhđẹp.NêvàNghêlàhaitừđồngâm.Namuốnghoócmonvàchuyểnđổigiớitínhthànhnữ.“Ăndấm”còncónghĩabónglà“ghen”.“Trườnghậnca”của

BạchCưDị.

TableofContents

MỤCLỤCLỜIGIỚITHIỆULờimởđầuCHƯƠNG1.Conđườngđếnvớiquyềnlực

CONTRAIBÁTƯỚCCHATHAMVĨĐẠIBỘTRƯỞNGBỘTÀICHÍNHANHTRONGNỘICÁCCỦASHELBURNENHỮNGKẺĐỒNGMƯUVỚITHURLOWVÀTEMPLEBỘTRƯỞNGCỦAVUAANH

CHƯƠNG2.PittvàVuaAnhLIÊNMINHCỦACÁCPHEĐỐILẬPĐIỀUHÀNHCHÍNHSÁCHNGOẠIGIAOQUYỀNBỔNHIỆMVÀĐỜISỐNGCHÍNHTRỊNHỮNGSỰVỤTRONGNỘIBỘHOÀNGGIA

CHƯƠNG3.ThủtướngPittMỘTBỘTRƯỞNGCÓTHẾLỰCTRONGNỘICÁCLIÊNMINH

THOÁTKHỎISỰKIỀMCHẾCỦANỘICÁCGIỮVỮNGĐƯỢCCHỨCTHỦTƯỚNG:PITTĐỐIMẶTVỚITHURLOWLIÊN MINH VÀ CHÍNH SÁCH NGĂN CHẶN CỦA ĐẢNGWHIGDOPORTLANDLÃNHĐẠOĐỈNHĐIỂMCỦACHẾĐỘTHỦTƯỚNGPITT

CHƯƠNG4.“Thamvọngcuộcđờitôi”:PittvàcôngviệcchínhphủNIỀMĐAMMÊCHỦĐẠOCHỈĐẠOPHỤCHỒINỀNKINHTẾĐẤTNƯỚCNGƯỜI MANG TƯ TƯỞNG CẢI CÁCH HAY NGƯỜI BẮTBUỘCPHẢICẢITIẾN?NHỮNGHẠNCHẾCÁNHÂNCỦAPITT–CONNGƯỜIVÌCÔNGVIỆCBƯỚCTHAYĐỔICỦATIẾNTRÌNHCẢITỔ

CHƯƠNG5.PittvàViệnBìnhdân“TÔIMUỐNDIỄNTHUYẾTTRƯỚCVIỆNBÌNHDÂN”

NGHIÊNCỨUNGHỆTHUẬTQUẢNLÝNGHỊVIỆNNHỮNGNÉTMỚIVÀCŨTRONGPHONGCÁCHQUẢNLÝCỦAPITTKIỂMSOÁTHỆTHỐNGỦYBAN–VẤNĐỀTHENCHỐTTRƯỞNGTHÀNHSAUTHẤTBẠIVÀMẠNHMẼSAUMỖILẦNTHẤTVỌNG

CHƯƠNG6.“ẤntượngvàtìnhcảmcủadânchúngđốivớiphecủaPitt”:Pittvànhândân

SỨCHẤPDẪNĐỐIVỚIDÂNCHÚNGUYTÍNCỦAPITTKÊU GỌI DÂN CHÚNG THAM GIA HOẠT ĐỘNG CHÍNHTRỊXÁCĐỊNHQUANĐIỂMĐÚNGĐẮNSỰCÂNBẰNGGIỮALUẬTPHÁPVÀTỰDOKÊUGỌILÒNGTRUNGTHÀNHTHẤUHIỂU“CONNGƯỜIANH”

CHƯƠNG7.PittvàcáccườngquốcchâuÂuQUÁ THIẾU KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢI QUYẾTCÁCVẤNĐỀNGOẠIGIAOMƯUĐỒCỦAPITTNGUYÊNNHÂNBÙNGNỔCUỘCCHIẾNVỚIPHÁPPITTVỚITƯCÁCHLÀBỘTRƯỞNGCHIẾNTRANHTHEO ĐUỔI ĐỂ ĐẠT ĐƯỢC KHỐI ĐỒNG MINH HÙNGMẠNH

CHƯƠNG8.PittmấtdầnquyềnlựcNHỮNGNGHINGỜVỀKHẢNĂNGCỦAMỘTCONNGƯỜILÀMTẤTCẢNHỮNGGÌMÌNHMUỐNVẤNĐỀCÔNGGIÁOVÀSỰSỤPĐỔCỦANỘICÁCPITTRỜIKHỎICƯƠNGVỊCHIẾNTHẮNGKHÔNGHOÀNHẢOCỦANĂM1804QUÁ MUỘN ĐỂ THỰC HIỆN BẤT CỨ ĐIỀU GÌ: BI KỊCHCỦANĂM1805

BẢNGNIÊNĐẠI