hÜcre · 2015-09-04 · hücre bölünmesi hücre bölünme ve çoğalmasıiki...
TRANSCRIPT
HÜCREDicle Aras
Hücre bölünmesi, madde alışverişi ve metabolizması
Hücre Bölünmesi
Hücre bölünme ve çoğalması iki şekilde gerçekleşir.
Vücut soma hücrelerinin bölünme ve çoğalma biçimi Mitoz(mitosis),
Erkek ve kadın üreme hücrelerinin çoğalma biçimi Mayoz(meiosis) olarak adlandırılır.
3.9.2015 2
Hücre Bölünmesi – Mitoz Bölünme
İnsan organizmasında intrauterin yaşamda zigot oluştuktansonra başlar.
Organizma belli bir büyüklüğe erişinceye kadar tüm somahücrelerinde ve kemik iliği gibi bazı hücrelerde ise ömür boyudevam eder.
Büyüme ve gelişme döneminde mitoz bölünme görülür.
3.9.2015 3
Hücre Bölünmesi – Mitoz Bölünme
3.9.2015 4
Hücre Bölünmesi – Mitoz Bölünme
Mitoz bölünme ile yaralanan veya yaşlanan hücreler yerineyenileri yapılır.
Büyüme ve yaraların onarılması mitoz bölünme ile gerçekleşir.
Mitoz bölünme kalıtsal devamlılığın sağlanması açısındanönemlidir.
3.9.2015 5
Hücre Bölünmesi – Mitoz Bölünme
Mitoz bölünmede eski hücrenin işlevsel ve yapısal tümözellikleri yeniye aktarılır.
Mitoz bölünmenin fazları vardır (interfaz, profaz, metafaz,anafaz ve telofaz’dır). Memelilerde bu beş evre yaklaşık olarak40-80 dakikada tamamlanır.
3.9.2015 6
Hücre Bölünmesi – Mayoz Bölünme
Hücrede kromozom sayısının yarıya indirgenmesi için yapılanbölünmeye mayoz veya redüksiyon bölünme denir.
Üreme hücrelerinde görülür.
Birbirini takip eden iki bölünme şekli olan mayoz bölünmenin 1.kısmında kromozom sayısı yarıya iner, 2. kısmında ise tipik birmitoz bölünme olur.
3.9.2015 7
Hücre Bölünmesi – Mayoz Bölünme
3.9.2015 8
Hücre Bölünmesi – Mayoz Bölünme
Mayoz bölünmenin 1. kısmının faz isimleri mitozbölünmeninkiyle aynıdır (interfaz, profaz, metafaz, anafaz vetelofaz).
Mayoz bölünmenin 2. kısmının ise gerçekleşme şekli mitozbölünmenin neredeyse aynısıdır. Bu kısımda profaz, metafaz,anafaz ve telofaz gerçekleşir.
3.9.2015 9
Hücrede Madde Alışverişi
Hücrenin ihtiyaç duyduğu organik ve inorganik maddeler hücrezarından molekülerinin büyüklüklerine göre farklı şekillerdegeçerler.
Bazı geçişlerde enerji ihtiyacı ortaya çıkar. Enerji ihtiyacı olupolmamasına bağlı olarak hücrede madde alışverişi iki başlıkaltında incelenir.
3.9.2015 10
Hücrede Madde Alışverişi
Pasif Taşıma Difüzyon
Osmoz
Filtrasyon
Aktif Taşıma Endositoz
Ektositoz
3.9.2015 11
Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma
Enerji gerektirmez.
Sıvı veya gaz maddeler yoğunluğu fazla ortamdan az olanortama doğru hareket ettikleri için kinetik enerjiye sahiptirler.
Kinetik enerji kullanıldığından ATP harcanmaz.
Pasif taşıma tüm canlı hücrelerde görülür.
3.9.2015 12
Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma
Difüzyon
Hücre zarından geçebilen moleküllerin yüksek yoğunluktandüşük yoğunluğa hareketleridir.
Geçme işlemi tamamlandığında iki taraftaki molekül dağılımıneredeyse eşit olmaktadır.
Hücrelerin O2 alıp CO2 vermesi difüzyondur.
3.9.2015 13
Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma
Difüzyon
3.9.2015 14
Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma
Osmoz
Su moleküllerinin seçici geçirgen bir zardan difüzyonudur.
Bir çözeltideki partikül sayısının yaptığı basınca osmotik basınçdenir. Çözünen partikül sayısına ve çözünen maddenin zardangeçebilme özelliğine bağlı olarak değişir.
3.9.2015 15
Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma
Osmoz
3.9.2015 16
Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma
Hücrenin içinde bulunduğu toplam üç çeşit ortam vardır.Bunlar;
İzotonik ortam (isotonic)
Hipertonik ortam (hypertonic)
Hipotonik ortam (hypotonic)
3.9.2015 17
Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma
İzotonik ortam
Hücre içi ve dışındaki çözünmüş madde yoğunlukları eşittir.
Hücre yaşamını sürdürebilir.
Vücut sıvıları izotonik sıvılardır.
3.9.2015 18
Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma
İzotonik ortam
3.9.2015 19
Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma
Hipertonik ortam
Hücrenin kendi madde yoğunluğundan daha yoğun bir ortamdasu kaybettiği ortamdır.
Hücrenin su kaybederek büzülmesi olayına plazmoliz denir.Plazmoliz olan hücrelerde suyun tekrar hücreye alınmasına,hücrenin eski haline gelmesine ise deplazmoliz denir.
3.9.2015 20
Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma
Hipertonik ortam
3.9.2015 21
Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma
Hipotonik ortam
Çözünmüş madde yoğunluğu hücrenin kendi maddeyoğunluğundan düşüktür.
Böylece hücre su alarak şişer ve büyür. Buna turgor denir.
3.9.2015 22
Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma
Hipotonik ortam
3.9.2015 23
Hücrede Madde Alışverişi – Pasif Taşıma
Filtrasyon
Mekanik basınç yoluyla, maddelerin zar arasından geçmesidir.
Kan basıncı, damarlardaki kanın plazma kısmının filtrelemeyoluyla kapillerlerin duvarlarından dışarı sızmasına neden olur, buda dokular arası sıvıları oluşturur.
3.9.2015 24
Hücrede Madde Alışverişi – Aktif Taşıma
Enerji harcaması gerektirir. Geçiş düşük konsantrasyondanyüksek konsantrasyona doğrudur.
Bazı özel durumlarda organik veya inorganik maddelerinyoğunluğu düşük ortamdan yüksek ortama geçirilmesigerekmektedir.
Bu aktif taşıma işlemi için de ATP gerekir.
3.9.2015 25
Hücrede Madde Alışverişi – Aktif Taşıma
Aktif taşıma canlı hücrelerde görülür.
Bu hücrelerde mitokondri sayısı fazladır.
Böbrek tübüllerinden suyun geri emilimi, sinir hücrelerindekiimpuls aktif taşımaya örnektir.
3.9.2015 27
Hücrede Madde Alışverişi – Aktif Taşıma
Sitosis
Aktif bir ileti şeklidir.
Organik ve inorganik maddelerin hücre içine alınmasınaendositoz, hücreden atılmalarına ise eksositoz adı verilir.
3.9.2015 28
Hücrede Madde Alışverişi – Aktif Taşıma
Endositoz
Hücre zarında değişiklik yaparak hücreye madde alınmasınadenir. İki şekli vardır;
Fagositoz
Pinositoz
3.9.2015 29
Hücrede Madde Alışverişi – Aktif Taşıma
Fagositoz (phagocytosis, yeme)
Hücre bakteri, besin gibi katı maddelerin etrafını sitoplazmikuzantıları ile sarar ve onu gövdenin içine çekerek sindirir.
3.9.2015 30
Hücrede Madde Alışverişi – Aktif Taşıma
Pinositoz (pinocytosis, içme)
Suda çözünebilen antikor, hormon, protein, elektrolit çözeltilerigibi her şey hücre içine alınır ve sindirilir.
3.9.2015 31
Hücrede Madde Alışverişi – Aktif Taşıma
Eksositoz
Hücre içi vesiküllerin ve granüllerin yıkımı, sindirim atıklarınıtaşıyan koful ile hücre zarı kaynaşarak artıkları dışarı atılır.
Hücrede oluşan enzim, hormon, çeşitli proteinler, bitkihücrelerindeki reçine ve eterli yağlar gibi maddeler golgiyardımıyla küçük koful keseleri halinde dışarı atılır.
3.9.2015 32
Hücre - Hücre Metabolizması
Hücrede meydana gelen yapım ve yıkım işlerinin tümüne (tümkimyasal işlemlere) metabolizma denir.
Hücredeki metabolizma olayları iki başlık altında incelenir;
Anabolik reaksiyonlar
Katabolik reaksiyonlar
3.9.2015 33
Hücre - Hücre Metabolizması
Anabolik reaksiyonlar
Hücrede yeni moleküllerin sentezlenmesine anabolizma denir.Metabolizmanın yapıcı ve birleştirici safhasıdır.
Besinler sindirimle amino asitlere, glikoza, yağ asitlerine vegliserole dönüşüp hücre organellerinin yapısına katılır.
3.9.2015 34
Hücre - Hücre Metabolizması
Anabolik reaksiyonlar
Bu reaksiyonlar için enzimler ve ATP kullanılır.
Anabolizma ile hücreler büyür, çoğalır, yaralanan ve yıprananyerler onarılır.
Yeni moleküllerin sentezlenmesi için proteine ihtiyaç duyulur.
3.9.2015 35
Hücre - Hücre Metabolizması
Anabolik reaksiyonlar
Fazla protein ile azotlu atık maddelerin miktarı çoğalır.
Az protein alınırsa yaralar geç iyileşir, alyuvar yapımı bozulur,enfeksiyonlara karşı direnç azalır.
3.9.2015 36
Hücre - Hücre Metabolizması
Katabolik reaksiyonlar
Anabolizma sonucu meydana gelen maddelerin enerji üretmekiçin yıkımına katabolizma denir. Metabolizmanın bozmaevresidir.
Hücre çevresinden aldığı veya yapısında bulunan karbonhidrat,lipit ve yağ moleküllerini küçük moleküllere parçalar.
3.9.2015 37
Hücre - Hücre Metabolizması
Katabolik reaksiyonlar
Katabolik reaksiyonlar hayati işlemler için gerekenenerjiyi sağlar.
Besinlerin sitoplazma veya mitokondrideoksidasyonu sonucu ısı ve enerjinin açığa çıkmasınahücresel solunum denir.
Oksidasyon sonucu su, karbondioksit, amonyak, ürikasit ve üre gibi yan ürünler açığa çıkar ve bunlarelemine edilir.
3.9.2015 38
Hücre - Hücre Metabolizması
Katabolik reaksiyonlar
Enerji sağlamada ilk olarak karbonhidratlar kullanılır.
Kan glukoz miktarı sabittir. Bu değer % 45’in altına düşerse kastitremesi, kramp, bilinçsizlik hatta ölüm görülebilir.
3.9.2015 39
Hücre - Hücre Metabolizması
Katabolik reaksiyonlar
Organizmada aynı anda hem katabolik hem anabolik olaylargörülür.
Katabolik olaylarla hücre hem enerji hem de küçük yapı taşlarıelde eder.
3.9.2015 40
Hücre - Hücre Metabolizması
Besin maddelerinin hücreye alınmasından metabolizma sonucuoluşan artık maddelerin atılmasına kadar geçen olaylarşunlardır;
1. Hücre zarından difüzyon ve aktif taşıma ile geçen besinmolekülleri değişikliğe uğramadan hücre içinde kullanılır.
3.9.2015 41
Hücre - Hücre Metabolizması
2. Hücre zarından difüzyonla geçemeyen besin maddeleriendositozla hücre içine taşınır.
3. Hücreye alınan besin maddeleri lizozomdaki sindirimenzimlerinin etkisiyle koful içinde sindirilir.
4. Sindirilen besinlerden ayrıştırılan amino asit, yağ asidi ve glikozsitoplazmaya geçer.
3.9.2015 42
Hücre - Hücre Metabolizması
5. Atık maddeleri taşıyan koful sitoplazmanın hareketi ile hücrezarına doğru hareket eder.
6. Besin kofulunun parçalanmasıyla sindirilmemiş atıklarekzositozla hücre dışına atılır.
7. Sitoplazmaya geçen besinlerden amino asitler ribozomlardaanabolik tepkimelerle proteine dönüşür.
3.9.2015 43
Bölüm Sözlüğü
3.9.2015 44