ING Investment Office Publicatiedatum: 12 juni 2018, 9.30 uur

Slechts 1,7% van de verbruikte energie in Nederland is afkomstig van windturbines

Het huidige aandeel van windenergie in de wereldwijde elektriciteitsopwekking is zo’n 7%. Maar de algemene verwachting is dat windturbines de komende jaren een steeds groter aandeel krijgen. De schattingen daarvoor lopen uiteen, maar een verdubbeling van dat aandeel in 2040 tot 14% achten wij realistisch. Wel zijn er veel spelers op de markt en is de prijsdruk toegenomen, mede doordat overheden zijn overgeschakeld naar openbare aanbestedingen. Groeiende sector, maar nog steeds relatief klein Als gevolg van de groei van de wereldbevolking en de wereldeconomie zal de vraag naar elektriciteit voorlopig toe blijven nemen. Mede door de groeiende vraag naar hernieuwbare energie en de dalende kosten zal windenergie naar verwachting een steeds groter aandeel krijgen in de wereldwijde elektriciteitsopwekking. Ondertussen wordt windenergie steeds concurrerender door technische innovatie (efficiencyverbetering) en lagere productiekosten. Windenergie voldoet nu aan ongeveer 7% van de elektriciteitsvraag, wat neerkomt op 1% van de totale wereldwijde vraag naar energie. In Nederland was het verbruik van windenergie in 2017 goed voor 1,65% van het totale energieverbruik. Er is dus nog voldoende ruimte om te groeien.

Peter Tros is sinds 2015 analist duurzaam beleggen bij het ING Investment Office. Hij behaalde zijn BA Bedrijfseconomie aan de Ichthus Hogeschool Rotterdam en zijn MA Filosofie aan de Universiteit van Tilburg.

Sectorcommentaar windenergie

Hoge molens vangen veel wind

Sectorcommentaar windenergie - juni 2018

Fossiele brandstoffen nog steeds het meest gebruikt

Siemens Gamesa en Vestas zijn de grootste

Bronnen wereldwijd energieverbruik

Bron: REN21, Reneables Global Status Report 2018, juni 2018 Handvol grote spelers domineren de windenergiesector Als gevolg van de overnames in de sector (consolidatie) wordt de wereldwijde windenergiesector gedomineerd door slechts enkele grote spelers. De grootste zijn:

1. Siemens Gamesa (Spanje) 2. Vestas (Denemarken) 3. General Electric (VS) 4. Goldwind (China)

Vestas was jaren de grootste windturbinebouwer ter wereld, maar is na de fusie tussen Gamesa Corporación Tecnológica en Siemens Wind Power ingehaald door het fusiebedrijf: Siemens Gamesa. Maar Vestas en Siemens Gamesa ontlopen elkaar vrij weinig. Vestas is groot in het bouwen van windturbines maar haalt ook een groot deel van zijn omzet uit de installatie van de turbines en het onderhoud ervan. Siemens Gamesa heeft een breed gespreide portefeuille van producten en diensten en is marktleider in offshore windturbines. In vergelijking met Vestas haalt Siemens Gamesa minder omzet uit het onderhoud van de windturbines. General Electric Renewable Energy is de duurzame-energietak van het grote Amerikaanse conglomeraat General Electric. Met een jaaromzet van ruim $10 miljard levert dit onderdeel nog geen 10% van de jaaromzet van General Electric. Goldwind is de grootste windturbinebouwer uit China en is steeds

Sectorcommentaar windenergie - juni 2018

Rotorbladen van 80 meter lengte.

Slimme data-analyse en drones zorgen voor lagere onderhoudskosten

De gemiddelde kosten dalen

actiever op buitenlandse markten, waaronder die in de VS. Windturbines steeds groter en sterker Voor windturbines geldt: hoe groter hoe efficiënter. Grote windturbines vangen meer wind en doen dit ook op hogere hoogtes, waar de wind harder en gelijkmatiger waait. Windturbinebouwers ontwikkelen dus steeds grotere windturbines. Vestas en Siemens Gamesa hebben al windturbines waarvan de rotorbladen ruim 80 meter lang zijn. Deze turbines zijn (exclusief bladen) bijna 200 meter hoog. Maar de concurrentie zit niet stil. General Electric werkt aan de productie van een windturbine van 260 meter hoog en bladen van 107 meter. Deze enorme turbine moet 16.000 huishoudens gaan voorzien van elektriciteit. Kosten windenergie dalen, mede door technologische ontwikkelingen Technologische ontwikkelingen, waaronder het steeds groter en sterker worden van de turbines, zorgen ervoor dat de opwekking van elektriciteit uit wind steeds efficiënter kan, waardoor de prijs van elektriciteit omlaag kan gaan. De kosten van de bouw van een windproject komen vooral uit:

• de productiekosten van de turbine • constructie- en installatiekosten • de aansluiting op het elektriciteitsnetwerk • planning en ontwikkeling.

Grondstoffenprijzen medebepalend voor productiekosten De standaardisatie van onderdelen, de grote schaal, de lage rentes en een betere infrastructuur van de leveranciersketen dragen bij aan een lagere kostprijs van de windturbine. Daarnaast spelen de prijzen van grondstoffen een belangrijke rol. Met name koper, ijzer, staal en cement zijn veelgebruikte grondstoffen. De prijzen van deze grondstoffen stegen sterk totdat de financiële crisis toesloeg, waardoor de grondstoffenprijzen na 2010 weer fors daalden. Offshore windturbines: hogere bedrijfs- en onderhoudskosten Niet alleen de productiekosten vertonen een neergaande trend, ook de bedrijfs- en onderhoudskosten. Deze zijn bij windturbines op zee goed voor bijna een derde van de totale kosten. Door het slimme gebruik van de data van turbinesensoren kan er beter worden voorspeld wanneer onderdelen aan onderhoud toe zijn. Hierdoor moet ook het door storingen onverwachts uitvallen van turbines worden voorkomen. Ook kan voor het onderhoud gebruik worden gemaakt van drones, waardoor dit onderhoud sneller en veiliger kan. Voor windturbines op zee geldt over het algemeen wel, dat de turbines steeds dieper in zee geplaatst worden en verder van het land af. Dit jaagt wel de kosten op. De totale kosten van windturbines op zee zijn hoger dan windturbines op land. Gemiddelde kosten windenergie (wereldwijd) per MWh in USD

Bron: Lazard's Levelized Cost of Energy Analysis, november 2017

Sectorcommentaar windenergie - juni 2018

Partijen gaan uit van lagere kosten in de toekomst

Back-up van andere energiesoorten nog nodig

Groeiend aandeel windenergie: verdubbeling 2018 – 2040 Duurzame energie zit enorm in de lift. Vooral sinds de klimaattop van Parijs in 2015 werd de roep om duurzame energie sterker. Overheden en supranationale organisaties stellen uitdagende doelen om het aandeel van duurzame energie te vergroten. Zo heeft het Europees Parlement als doelstelling de uitstoot van CO2 in 2030 met 40% te hebben verminderd, vergeleken met 1990. Ook moet dan minimaal 27% van de energie uit duurzame energiebronnen komen. Als gevolg van de groei van de wereldbevolking en de wereldeconomie zal ook de vraag naar elektriciteit toenemen. Mede gezien de groeiende vraag naar hernieuwbare energie en de dalende kosten daarvan, zal windenergie naar verwachting een steeds groter aandeel krijgen in de wereldwijde elektriciteitsopwekking. De schrijvers van het rapport Bloomberg New Energy Finance (New Energy Outlook 2017) denken dat het aandeel van windenergie in de energiemix in 2040 zal zijn verdubbeld. Hoewel het lastig is om een inschatting te maken, denken ook wij dat een verdubbeling van het relatieve belang van windenergie in 2040 realistisch is. Overheden schakelen over op openbare aanbestedingen Mede vanwege hun duurzaamheidsdoelstellingen, waaronder verlaging van de CO2-uitstoot, stimuleren overheden de aanleg van windparken. Dit jaar zijn er al veel nieuwe aanbestedingen voor windparken aangekondigd, maar er is ook sprake van toenemende prijsdruk door de hevige concurrentie. De eisen die overheden stellen, zijn soms een remmende factor. Overheden zijn massaal overgeschakeld op openbare aanbestedingen. De belangrijkste factor om een aanbesteding te winnen, is de prijs. Overheden willen zo min mogelijk subsidie geven, waardoor de prijsdruk enorm is. Winnende partijen accepteren lage prijzen in de hoop dat de technologische vooruitgang (en daarmee lagere kosten) in de toekomst voldoende zal zijn om te kunnen leveren tegen de afgesproken lage prijzen. Ook gaan ze ervan uit dat toeleveranciers kwaliteitsonderdelen kunnen leveren tegen lage prijzen. Integratie windenergie wordt een grotere uitdaging De lagere kosten en het groeiende belang van windenergie zijn een positieve ontwikkeling. Wel plaatsen we enkele kanttekeningen. Het grootste nadeel van windenergie is de onregelmatige beschikbaarheid ervan: de wind waait immers niet altijd. Bovendien vinden opwekking en verbruik van windenergie (net als van zonne-energie) niet altijd gelijktijdig plaats. Voor een stabiele energievoorziening en om verstoringen in het aanbod te voorkomen, zijn nog steeds aanvullende vormen van elektriciteitsopwekking nodig, plus goede opslag. De elektriciteit die windparken produceren, moet opgenomen worden in de stroomnetwerken door onderlinge verbindingen, vraagsturing en energieopslag. Naarmate windenergie voor een steeds groter deel voorziet in de elektriciteitsvraag, wordt dit een grotere uitdaging. Tot slot noemen we ook nog enkele andersoortige kanttekeningen. Windturbines hebben ook negatieve effecten op het milieu en de omgeving. Dit geldt voor het productieproces en voor het transport en de verwerking van de materialen aan het einde van de levenscyclus. Ook hebben turbines, als zij in bedrijf zijn, invloed op de omgeving - denk aan geluidsoverlast en dierenleed. Daarnaast is er sprake van horizonvervuiling. Goed om te weten voor beleggers: sector is cyclisch gevoelig De markt voor windturbines is cyclisch gevoelig: de gunstige vooruitzichten kunnen omslaan als de economische groei afneemt. Ook kent de markt voor windturbines een eigen cyclus: de ups en downs van vraag en aanbod (‘varkenscyclus’). De komende jaren zijn de orderboeken goed gevuld, maar als de economische groei vertraagt en de prijsdruk aanhoudt, kan de economische wind in de sector zomaar uit een andere hoek gaan waaien. Van belang is dat de bouwers hun producten en diensten voldoende hebben gediversifieerd (hebben gespreid over meerdere producten en diensten) om eventuele tegenslagen in een bepaald onderdeel op te vangen. Ook langlopende onderhoudscontracten kunnen zorgen voor een stabiele inkomstenbron.

Sectorcommentaar windenergie - juni 2018

Drie windturbinebouwers op onze masterlist Wij volgen drie van de vier grootste windturbinebouwers ter wereld: Vestas, Siemens Gamesa en General Electric. Waar voor General Electric geldt dat het omzetaandeel van zijn duurzame-energietak klein is, realiseren de twee grootste, Vestas en Siemens Gamesa, hun omzet bijna volledig in de windenergiesector. Omdat schaalgrootte, efficiency en productontwikkeling (‘research and development’, R&D) belangrijk zijn in deze concurrerende en groeiende sector, zijn deze beide giganten goed gepositioneerd om te kunnen profiteren van de verwachte groei van de vraag naar windenergie.

Meer weten? Kijk op ING.nl/beursnieuws

Sectorcommentaar windenergie - juni 2018

Disclaimer Deze beleggingsaanbeveling is opgesteld door Peter Tros, analist duurzaam beleggen en is uitgebracht en voor het eerst verspreid op 12 juni 2018, 9.30 uur door het ING Investment Office, onderdeel van ING Bank N.V. Voor het opstellen van deze beleggingsaanbeveling is gebruik gemaakt van de volgende wezenlijke informatiebronnen: S&P Capital IQ, Bloomberg, CreditSights, Oddo Securities, Standard & Poor’s, Thomson Reuters Datastream, Moody’s, Fitch, Sustainalytics, UBS Neo en Reuters Metastock. Deze beleggingsaanbeveling is gebaseerd op de volgende waarderingsgrondslagen, methoden en aannames: koerswinstverhouding, koersboekwaardeverhouding en net asset value (NAV). Voor deze beleggingsaanbeveling zijn geen beschermde modellen gebruikt. Een beschrijving van het ING-beleid ten aanzien van informatiebarrières en belangenverstrengeling kunt u hier vinden.

Tenzij anders vermeld, zal ING Bank N.V. de beleggingsaanbeveling niet actualiseren. Ontwikkelingen die zich na het opstellen van deze beleggingsaanbeveling hebben voorgedaan, kunnen van invloed zijn op de juistheid van de aannames waarop deze beleggingsaanbeveling is gebaseerd. Beleggingsaanbevelingen worden over het algemeen 2 tot 4 keer per jaar herzien.

Deze beleggingsaanbeveling behelst geen individueel beleggingsadvies maar slechts een algemene aanbeveling waarop beleggers hun beleggingsbeslissingen mede kunnen baseren en vormt geen uitnodiging tot het aangaan van welke overeenkomst of verbintenis dan ook. Deze beleggingsaanbeveling is gebaseerd op aannames en vormt geen garantie voor een bepaalde ontwikkeling of resultaat. Aan deze beleggingsaanbeveling kunnen geen rechten worden ontleend. Beslissingen op basis van deze beleggingsaanbeveling zijn voor uw eigen rekening en risico. Noch ING Bank N.V. noch ING Groep N.V. noch enige andere rechtspersoon die tot de ING Groep behoort, aanvaardt aansprakelijkheid voor enige schade in welke mate dan ook die voortvloeit uit het gebruik van bovenstaande beleggingsaanbeveling of de daarin opgenomen informatie.

Beleggen brengt risico’s met zich mee. U kunt uw inleg of een deel ervan verliezen. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

ING Bank N.V. is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934, respectievelijk de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, en evenmin in de zin van andere toepasselijke wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika (hierna tezamen: ”Amerikaanse beleggingswetgeving”). Deze beleggingsaanbeveling is niet gericht tot en niet bestemd voor “U.S. Persons” in de zin van de Amerikaanse beleggingswetgeving. Kopieën hiervan mogen niet worden verzonden of worden meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan U.S. Persons.

ING Bank N.V. is statutair gevestigd te Amsterdam, handelsregister nr. 33031431 Amsterdam en staat onder toezicht van Autoriteit Financiële Markten AFM. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V.

Alle rechten voorbehouden. Deze beleggingsaanbeveling mag niet worden verveelvoudigd, gekopieerd, gepubliceerd, opgeslagen, aangepast of gebruikt in welke vorm dan ook, online of offline, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ING Bank N.V. ©2018 ING Bank N.V., Amsterdam.